Brahmapurāṇa 1-246

Header

This file is an html transformation of sa_brahmapurANa-1-246.xml with a rudimentary header. For a more extensive header please refer to the source file.

Data entry: Peter Schreiner and Renate Söhnen-Thieme

Contribution: Peter Schreiner and Renate Söhnen-Thieme

Date of this version: 2020-07-31

Source:

Publisher: Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen

Licence:

This e-text was provided to GRETIL in good faith that no copyright rights have been infringed. If anyone wishes to assert copyright over this file, please contact the GRETIL management at gretil(at)sub(dot)uni-goettingen(dot)de. The file will be immediately removed pending resolution of the claim.

Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Interpretive markup: none

Notes:

This file has been created by mass conversion of GRETIL's Sanskrit corpus from brahmpau.htm. Due to the heterogeneity of the sources the header markup might be suboptimal. For the sake of transparency the header of the legacy file is documented in the <note> element below:

Brahma-Purana, Adhyayas 1 - 246

Input by Peter Schreiner and Renate Soehnen-Thieme
for the Tuebingen Purana Project
For further details see www.indologie.unizh.ch/text/text.html

TEXT WITH PADA MARKERS

Revisions:

Text

yasmāt sarvam idaṃ prapañcaracitaṃ māyājagaj jāyate
yasmiṃs tiṣṭhati yāti cāntasamaye kalpānukalpe punaḥ
yaṃ dhyātvā munayaḥ prapañcarahitaṃ vindanti mokṣaṃ dhruvaṃ
taṃ vande puruṣottamākhyam amalaṃ nityaṃ vibhuṃ niścalam BrP_1.1

yaṃ dhyāyanti budhāḥ samādhisamaye śuddhaṃ viyatsaṃnibham
nityānandamayaṃ prasannam amalaṃ sarveśvaraṃ nirguṇam
vyaktāvyaktaparaṃ prapañcarahitaṃ dhyānaikagamyaṃ vibhum
taṃ saṃsāravināśahetum ajaraṃ vande hariṃ muktidam BrP_1.2

supuṇye naimiṣāraṇye pavitre sumanohare
nānāmunijanākīrṇe nānāpuṣpopaśobhite // BrP_1.3

saralaiḥ karṇikāraiś ca panasair dhavakhādiraiḥ
āmrajambūkapitthaiś ca nyagrodhair devadārubhiḥ // BrP_1.4

aśvatthaiḥ pārijātaiś ca candanāgurupāṭalaiḥ
bakulaiḥ saptaparṇaiś ca puṃnāgair nāgakesaraiḥ // BrP_1.5

śālais tālais tamālaiś ca nārikelais tathārjunaiḥ
anyaiś ca bahubhir vṛkṣaiś campakādyaiś ca śobhite // BrP_1.6

nānāpakṣigaṇākīrṇe nānāmṛgagaṇair yute
nānājalāśayaiḥ puṇyair dīrghikādyair alaṃkṛte // BrP_1.7

brāhmaṇaiḥ kṣatriyair vaiśyaiḥ śūdraiś cānyaiś ca jātibhiḥ
vānaprasthair gṛhasthaiś ca yatibhir brahmacāribhiḥ // BrP_1.8

saṃpannair gokulaiś caiva sarvatra samalaṃkṛte
yavagodhūmacaṇakair māṣamudgatilekṣubhiḥ // BrP_1.9

cīnakādyais tathā medhyaiḥ sasyaiś cānyaiś ca śobhite
tatra dīpte hutavahe hūyamāne mahāmakhe // BrP_1.10

yajatāṃ naimiṣeyāṇāṃ sattre dvādaśavārṣike
ājagmus tatra munayas tathānye 'pi dvijātayaḥ // BrP_1.11

tān āgatān dvijāṃs te tu pūjāṃ cakrur yathocitām
teṣu tatropaviṣṭeṣu ṛtvigbhiḥ sahiteṣu ca // BrP_1.12

tatrājagāma sūtas tu matimāṃl lomaharṣaṇaḥ
taṃ dṛṣṭvā te munivarāḥ pūjāṃ cakrur mudānvitāḥ // BrP_1.13

so 'pi tān pratipūjyaiva saṃviveśa varāsane
kathāṃ cakrus tadānyonyaṃ sūtena sahitā dvijāḥ // BrP_1.14

kathānte vyāsaśiṣyaṃ te papracchuḥ saṃśayaṃ mudā
ṛtvigbhiḥ sahitāḥ sarve sadasyaiḥ saha dīkṣitāḥ // BrP_1.15

munaya ūcuḥ

purāṇāgamaśāstrāṇi setihāsāni sattama
jānāsi devadaityānāṃ caritaṃ janma karma ca // BrP_1.16

na te 'sty aviditaṃ kiṃcid vede śāstre ca bhārate
purāṇe mokṣaśāstre ca sarvajño 'si mahāmate // BrP_1.17

yathāpūrvam idaṃ sarvam utpannaṃ sacarācaram
sasurāsuragandharvaṃ sayakṣoragarākṣasam // BrP_1.18

śrotum icchāmahe sūta brūhi sarvaṃ yathā jagat
babhūva bhūyaś ca yathā mahābhāga bhaviṣyati // BrP_1.19

yataś caiva jagat sūta yataś caiva carācaram
līnam āsīt tathā yatra layam eṣyati yatra ca // BrP_1.20

lomaharṣaṇa uvāca

avikārāya śuddhāya nityāya paramātmane
sadaikarūparūpāya viṣṇave sarvajiṣṇave // BrP_1.21

namo hiraṇyagarbhāya haraye śaṅkarāya ca
vāsudevāya tārāya sargasthityantakarmaṇe // BrP_1.22

ekānekasvarūpāya sthūlasūkṣmātmane namaḥ
avyaktavyaktabhūtāya viṣṇave muktihetave // BrP_1.23

sargasthitivināśāya jagato yo 'jarāmaraḥ
mūlabhūto namas tasmai viṣṇave paramātmane // BrP_1.24

ādhārabhūtaṃ viśvasyāpy aṇīyāṃsam aṇīyasām
praṇamya sarvabhūtastham acyutaṃ puruṣottamam // BrP_1.25

jñānasvarūpam atyantaṃ nirmalaṃ paramārthataḥ
tam evārthasvarūpeṇa bhrāntidarśanataḥ sthitam // BrP_1.26

viṣṇuṃ grasiṣṇuṃ viśvasya sthitau sarge tathā prabhum
sarvajñaṃ jagatām īśam ajam akṣayam avyayam // BrP_1.27

ādyaṃ susūkṣmaṃ viśveśaṃ brahmādīn praṇipatya ca
itihāsapurāṇajñaṃ vedavedāṅgapāragam // BrP_1.28

sarvaśāstrārthatattvajñaṃ parāśarasutaṃ prabhum
guruṃ praṇamya vakṣyāmi purāṇaṃ vedasaṃmitam // BrP_1.29

kathayāmi yathā pūrvaṃ dakṣādyair munisattamaiḥ
pṛṣṭaḥ provāca bhagavān abjayoniḥ pitāmahaḥ // BrP_1.30

śṛṇudhvaṃ saṃpravakṣyāmi kathāṃ pāpapraṇāśinīm
kathyamānāṃ mayā citrāṃ bahvarthāṃ śrutivistarām // BrP_1.31

yas tv imāṃ dhārayen nityaṃ śṛṇuyād vāpy abhīkṣṇaśaḥ
svavaṃśadhāraṇaṃ kṛtvā svargaloke mahīyate // BrP_1.32

avyaktaṃ kāraṇaṃ yat tan nityaṃ sadasadātmakam
pradhānaṃ puruṣas tasmān nirmame viśvam īśvaraḥ // BrP_1.33

taṃ budhyadhvaṃ muniśreṣṭhā brahmāṇam amitaujasam
sraṣṭāraṃ sarvabhūtānāṃ nārāyaṇaparāyaṇam // BrP_1.34

ahaṃkāras tu mahatas tasmād bhūtāni jajñire
bhūtabhedāś ca bhūtebhya iti sargaḥ sanātanaḥ // BrP_1.35

vistarāvayavaṃ caiva yathāprajñaṃ yathāśruti
kīrtyamānaṃ śṛṇudhvaṃ vaḥ sarveṣāṃ kīrtivardhanam // BrP_1.36

kīrtitaṃ sthirakīrtīnāṃ sarveṣāṃ puṇyavardhanam
tataḥ svayaṃbhūr bhagavān sisṛkṣur vividhāḥ prajāḥ // BrP_1.37

apa eva sasarjādau tāsu vīryam athāsṛjat
āpo nārā iti proktā āpo vai narasūnavaḥ // BrP_1.38

ayanaṃ tasya tāḥ pūrvaṃ tena nārāyaṇaḥ smṛtaḥ
hiraṇyavarṇam abhavat tad aṇḍam udakeśayam // BrP_1.39

tatra jajñe svayaṃ brahmā svayaṃbhūr iti naḥ śrutam
hiraṇyavarṇo bhagavān uṣitvā parivatsaram // BrP_1.40

tad aṇḍam akarod dvaidhaṃ divaṃ bhuvam athāpi ca
tayoḥ śakalayor madhya ākāśam akarot prabhuḥ // BrP_1.41

apsu pāriplavāṃ pṛthvīṃ diśaś ca daśadhā dadhe
tatra kālaṃ mano vācaṃ kāmaṃ krodham atho ratim // BrP_1.42

sasarja sṛṣṭiṃ tadrūpāṃ sraṣṭum icchan prajāpatīn
marīcim atryaṅgirasau pulastyaṃ pulahaṃ kratum // BrP_1.43

vasiṣṭhaṃ ca mahātejāḥ so 'sṛjat sapta mānasān
sapta brahmāṇa ity ete purāṇe niścayaṃ gatāḥ // BrP_1.44

nārāyaṇātmakānāṃ tu saptānāṃ brahmajanmanām
tato 'sṛjat purā brahmā rudraṃ roṣātmasaṃbhavam // BrP_1.45

sanatkumāraṃ ca vibhuṃ pūrveṣām api pūrvajam
saptasv etā ajāyanta prajā rudrāś ca bho dvijāḥ // BrP_1.46

skandaḥ sanatkumāraś ca tejaḥ saṃkṣipya tiṣṭhataḥ
teṣāṃ sapta mahāvaṃśā divyā devagaṇānvitāḥ // BrP_1.47

kriyāvantaḥ prajāvanto maharṣibhir alaṃkṛtāḥ
vidyuto 'śanimeghāṃś ca rohitendradhanūṃṣi ca // BrP_1.48

vayāṃsi ca sasarjādau parjanyaṃ ca sasarja ha
ṛco yajūṃṣi sāmāni nirmame yajñasiddhaye // BrP_1.49

sādhyān ajanayad devān ity evam anusaṃjaguḥ
uccāvacāni bhūtāni gātrebhyas tasya jajñire // BrP_1.50

āpavasya prajāsargaṃ sṛjato hi prajāpateḥ
sṛjyamānāḥ prajā naiva vivardhante yadā tadā // BrP_1.51

dvidhā kṛtvātmano deham ardhena puruṣo 'bhavat
ardhena nārī tasyāṃ tu so 'sṛjad dvividhāḥ prajāḥ // BrP_1.52

divaṃ ca pṛthivīṃ caiva mahimnā vyāpya tiṣṭhati
virājam asṛjad viṣṇuḥ so 'sṛjat puruṣaṃ virāṭ // BrP_1.53

puruṣaṃ taṃ manuṃ vidyāt tasya manvantaraṃ smṛtam
dvitīyaṃ mānasasyaitan manor antaram ucyate // BrP_1.54

sa vairājaḥ prajāsargaṃ sasarja puruṣaḥ prabhuḥ
nārāyaṇavisargasya prajās tasyāpy ayonijāḥ // BrP_1.55

āyuṣmān kīrtimān puṇyaprajāvāṃś ca bhaven naraḥ
ādisargaṃ viditvemaṃ yatheṣṭāṃ cāpnuyād gatim // BrP_1.56

lomaharṣaṇa uvāca

sa sṛṣṭvā tu prajās tv evam āpavo vai prajāpatiḥ
lebhe vai puruṣaḥ patnīṃ śatarūpām ayonijām // BrP_2.1

āpavasya mahimnā tu divam āvṛtya tiṣṭhataḥ
dharmeṇaiva muniśreṣṭhāḥ śatarūpā vyajāyata // BrP_2.2

sā tu varṣāyutaṃ taptvā tapaḥ paramaduścaram
bhartāraṃ dīptatapasaṃ puruṣaṃ pratyapadyata // BrP_2.3

sa vai svāyaṃbhuvo viprāḥ puruṣo manur ucyate
tasyaikasaptatiyugaṃ manvantaram ihocyate // BrP_2.4

vairājāt puruṣād vīraṃ śatarūpā vyajāyata
priyavratottānapādau vīrāt kāmyā vyajāyata // BrP_2.5

kāmyā nāma sutā śreṣṭhā kardamasya prajāpateḥ
kāmyāputrās tu catvāraḥ samrāṭ kukṣir virāṭ prabhuḥ // BrP_2.6

uttānapādaṃ jagrāha putram atriḥ prajāpatiḥ
uttānapādāc caturaḥ sūnṛtā suṣuve sutān // BrP_2.7

dharmasya kanyā suśroṇī sūnṛtā nāma viśrutā
utpannā vājimedhena dhruvasya jananī śubhā // BrP_2.8

dhruvaṃ ca kīrtimantaṃ ca āyuṣmantaṃ vasuṃ tathā
uttānapādo 'janayat sūnṛtāyāṃ prajāpatiḥ // BrP_2.9

dhruvo varṣasahasrāṇi trīṇi divyāni bho dvijāḥ
tapas tepe mahābhāgaḥ prārthayan sumahad yaśaḥ // BrP_2.10

tasmai brahmā dadau prītaḥ sthānam ātmasamaṃ prabhuḥ
acalaṃ caiva purataḥ saptarṣīṇāṃ prajāpatiḥ // BrP_2.11

tasyābhimānam ṛddhiṃ ca mahimānaṃ nirīkṣya ca
devāsurāṇām ācāryaḥ ślokaṃ prāg uśanā jagau // BrP_2.12

aho 'sya tapaso vīryam aho śrutam aho 'dbhutam
yam adya purataḥ kṛtvā dhruvaṃ saptarṣayaḥ sthitāḥ // BrP_2.13

tasmāc chliṣṭiṃ ca bhavyaṃ ca dhruvāc chaṃbhur vyajāyata
śliṣṭer ādhatta succhāyā pañca putrān akalmaṣān // BrP_2.14

ripuṃ ripuṃjayaṃ vīraṃ vṛkalaṃ vṛkatejasam
ripor ādhatta bṛhatī cakṣuṣaṃ sarvatejasam // BrP_2.15

ajījanat puṣkariṇyāṃ vairiṇyāṃ cākṣuṣaṃ manum
prajāpater ātmajāyāṃ vīraṇyasya mahātmanaḥ // BrP_2.16

manor ajāyanta daśa naḍvalāyāṃ mahaujasaḥ
kanyāyāṃ muniśārdūlā vairājasya prajāpateḥ // BrP_2.17

kutsaḥ puruḥ śatadyumnas tapasvī satyavāk kaviḥ
agniṣṭud atirātraś ca sudyumnaś ceti te nava // BrP_2.18

abhimanyuś ca daśamo naḍvalāyāṃ mahaujasaḥ
puror ajanayat putrān ṣaḍ āgneyī mahāprabhān // BrP_2.19

aṅgaṃ sumanasaṃ svātiṃ kratum aṅgirasaṃ mayam
aṅgāt sunīthāpatyaṃ vai veṇam ekaṃ vyajāyata // BrP_2.20

apacāreṇa veṇasya prakopaḥ sumahān abhūt
prajārtham ṛṣayo yasya mamanthur dakṣiṇaṃ karam // BrP_2.21

veṇasya mathite pāṇau saṃbabhūva mahān nṛpaḥ
taṃ dṛṣṭvā munayaḥ prāhur eṣa vai muditāḥ prajāḥ // BrP_2.22

kariṣyati mahātejā yaśaś ca prāpsyate mahat
sa dhanvī kavacī jāto jvalajjvalanasaṃnibhaḥ // BrP_2.23

pṛthur vaiṇyas tathā cemāṃ rarakṣa kṣatrapūrvajaḥ
rājasūyābhiṣiktānām ādyaḥ sa vasudhāpatiḥ // BrP_2.24

tasmāc caiva samutpannau nipuṇau sūtamāgadhau
teneyaṃ gaur muniśreṣṭhā dugdhā sasyāni bhūbhṛtā // BrP_2.25

prajānāṃ vṛttikāmena devaiḥ sarṣigaṇaiḥ saha
pitṛbhir dānavaiś caiva gandharvair apsarogaṇaiḥ // BrP_2.26

sarpaiḥ puṇyajanaiś caiva vīrudbhiḥ parvatais tathā
teṣu teṣu ca pātreṣu duhyamānā vasuṃdharā // BrP_2.27

prādād yathepsitaṃ kṣīraṃ tena prāṇān adhārayan
pṛthos tu putrau dharmajñau yajñānte 'ntardhipātinau // BrP_2.28

śikhaṇḍinī havirdhānam antardhānād vyajāyata
havirdhānāt ṣaḍ āgneyī dhiṣaṇājanayat sutān // BrP_2.29

prācīnabarhiṣaṃ śukraṃ gayaṃ kṛṣṇaṃ vrajājinau
prācīnabarhir bhagavān mahān āsīt prajāpatiḥ // BrP_2.30

havirdhānān muniśreṣṭhā yena saṃvardhitāḥ prajāḥ
prācīnabarhir bhagavān pṛthivītalacāriṇīḥ // BrP_2.31

samudratanayāyāṃ tu kṛtadāro 'bhavat prabhuḥ
mahatas tapasaḥ pāre savarṇāyāṃ prajāpatiḥ // BrP_2.32

savarṇādhatta sāmudrī daśa prācīnabarhiṣaḥ
sarvān pracetaso nāma dhanurvedasya pāragān // BrP_2.33

apṛthagdharmacaraṇās te 'tapyanta mahat tapaḥ
daśa varṣasahasrāṇi samudrasalileśayāḥ // BrP_2.34

tapaś caratsu pṛthivīṃ pracetaḥsu mahīruhāḥ
arakṣamāṇām āvavrur babhūvātha prajākṣayaḥ // BrP_2.35

nāśakan māruto vātuṃ vṛtaṃ kham abhavad drumaiḥ
daśa varṣasahasrāṇi na śekuś ceṣṭituṃ prajāḥ // BrP_2.36

tad upaśrutya tapasā yuktāḥ sarve pracetasaḥ
mukhebhyo vāyum agniṃ ca sasṛjur jātamanyavaḥ // BrP_2.37

unmūlān atha vṛkṣāṃs tu kṛtvā vāyur aśoṣayat
tān agnir adahad ghora evam āsīd drumakṣayaḥ // BrP_2.38

drumakṣayam atho buddhvā kiṃcic chiṣṭeṣu śākhiṣu
upagamyābravīd etāṃs tadā somaḥ prajāpatīn // BrP_2.39

kopaṃ yacchata rājānaḥ sarve prācīnabarhiṣaḥ
vṛkṣaśūnyā kṛtā pṛthvī śāmyetām agnimārutau // BrP_2.40

ratnabhūtā ca kanyeyaṃ vṛkṣāṇāṃ varavarṇinī
bhaviṣyaṃ jānatā tāta dhṛtā garbheṇa vai mayā // BrP_2.41

māriṣā nāma nāmnaiṣā vṛkṣāṇām iti nirmitā
bhāryā vo 'stu mahābhāgāḥ somavaṃśavivardhinī // BrP_2.42

yuṣmākaṃ tejaso 'rdhena mama cārdhena tejasaḥ
asyām utpatsyate vidvān dakṣo nāma prajāpatiḥ // BrP_2.43

sa imāṃ dagdhabhūyiṣṭhāṃ yuṣmattejomayena vai
agnināgnisamo bhūyaḥ prajāḥ saṃvardhayiṣyati // BrP_2.44

tataḥ somasya vacanāj jagṛhus te pracetasaḥ
saṃhṛtya kopaṃ vṛkṣebhyaḥ patnīṃ dharmeṇa māriṣām // BrP_2.45

daśabhyas tu pracetobhyo māriṣāyāṃ prajāpatiḥ
dakṣo jajñe mahātejāḥ somasyāṃśena bho dvijāḥ // BrP_2.46

acarāṃś ca carāṃś caiva dvipado 'tha catuṣpadaḥ
sa sṛṣṭvā manasā dakṣaḥ paścād asṛjata striyaḥ // BrP_2.47

dadau daśa sa dharmāya kaśyapāya trayodaśa
śiṣṭāḥ somāya rājñe ca nakṣatrākhyā dadau prabhuḥ // BrP_2.48

tāsu devāḥ khagā gāvo nāgā ditijadānavāḥ
gandharvāpsarasaś caiva jajñire 'nyāś ca jātayaḥ // BrP_2.49

tataḥ prabhṛti viprendrāḥ prajā maithunasaṃbhavāḥ
saṃkalpād darśanāt sparśāt pūrveṣāṃ procyate prajā // BrP_2.50

munaya ūcuḥ

devānāṃ dānavānāṃ ca gandharvoragarakṣasām
saṃbhavas tu śruto 'smābhir dakṣasya ca mahātmanaḥ // BrP_2.51

aṅguṣṭhād brahmaṇo jajñe dakṣaḥ kila śubhavrataḥ
vāmāṅguṣṭhāt tathā caivaṃ tasya patnī vyajāyata // BrP_2.52

kathaṃ prācetasatvaṃ sa punar lebhe mahātapāḥ
etaṃ naḥ saṃśayaṃ sūta vyākhyātuṃ tvam ihārhasi
dauhitraś caiva somasya kathaṃ śvaśuratāṃ gataḥ // BrP_2.53

lomaharṣaṇa uvāca

utpattiś ca nirodhaś ca nityaṃ bhūteṣu bho dvijāḥ
ṛṣayo 'tra na muhyanti vidyāvantaś ca ye janāḥ // BrP_2.54

yuge yuge bhavanty ete punar dakṣādayo nṛpāḥ
punaś caiva nirudhyante vidvāṃs tatra na muhyati // BrP_2.55

jyaiṣṭhyaṃ kāniṣṭham apy eṣāṃ pūrvaṃ nāsīd dvijottamāḥ
tapa eva garīyo 'bhūt prabhāvaś caiva kāraṇam // BrP_2.56

imāṃ visṛṣṭiṃ dakṣasya yo vidyāt sacarācarām
prajāvān āyur uttīrṇaḥ svargaloke mahīyate // BrP_2.57

munaya ūcuḥ

devānāṃ dānavānāṃ ca gandharvoragarakṣasām
utpattiṃ vistareṇaiva lomaharṣaṇa kīrtaya // BrP_3.1

lomaharṣaṇa uvāca

prajāḥ sṛjeti vyādiṣṭaḥ pūrvaṃ dakṣaḥ svayaṃbhuvā
yathā sasarja bhūtāni tathā śṛṇuta bho dvijāḥ // BrP_3.2

mānasāny eva bhūtāni pūrvam evāsṛjat prabhuḥ
ṛṣīn devān sagandharvān asurān yakṣarākṣasān // BrP_3.3

yadāsya mānasī viprā na vyavardhata vai prajā
tadā saṃcintya dharmātmā prajāhetoḥ prajāpatiḥ // BrP_3.4

sa maithunena dharmeṇa sisṛkṣur vividhāḥ prajāḥ
asiknīm āvahat patnīṃ vīraṇasya prajāpateḥ // BrP_3.5

sutāṃ sutapasā yuktāṃ mahatīṃ lokadhāriṇīm
atha putrasahasrāṇi vairaṇyāṃ pañca vīryavān // BrP_3.6

asiknyāṃ janayām āsa dakṣa eva prajāpatiḥ
tāṃs tu dṛṣṭvā mahābhāgān saṃvivardhayiṣūn prajāḥ // BrP_3.7

devarṣiḥ priyasaṃvādo nāradaḥ prābravīd idam
nāśāya vacanaṃ teṣāṃ śāpāyaivātmanas tathā // BrP_3.8

yaṃ kaśyapaḥ sutavaraṃ parameṣṭhī vyajījanat
dakṣasya vai duhitari dakṣaśāpabhayān muniḥ // BrP_3.9

pūrvaṃ sa hi samutpanno nāradaḥ parameṣṭhinaḥ
asiknyām atha vairaṇyāṃ bhūyo devarṣisattamaḥ // BrP_3.10

taṃ bhūyo janayām āsa piteva munipuṃgavam
tena dakṣasya vai putrā haryaśvā iti viśrutāḥ // BrP_3.11

nirmathya nāśitāḥ sarve vidhinā ca na saṃśayaḥ
tasyodyatas tadā dakṣo nāśāyāmitavikramaḥ // BrP_3.12

brahmarṣīn purataḥ kṛtvā yācitaḥ parameṣṭhinā
tato 'bhisaṃdhiś cakre vai dakṣasya parameṣṭhinā // BrP_3.13

kanyāyāṃ nārado mahyaṃ tava putro bhaved iti
tato dakṣaḥ sutāṃ prādāt priyāṃ vai parameṣṭhine
sa tasyāṃ nārado jajñe bhūyaḥ śāpabhayād ṛṣiḥ // BrP_3.14

munaya ūcuḥ

kathaṃ praṇāśitāḥ putrā nāradena maharṣiṇā
prajāpateḥ sūtavarya śrotum icchāma tattvataḥ // BrP_3.15

lomaharṣaṇa uvāca

dakṣasya putrā haryaśvā vivardhayiṣavaḥ prajāḥ
samāgatā mahāvīryā nāradas tān uvāca ha // BrP_3.16

nārada uvāca

bāliśā bata yūyaṃ vai nāsyā jānīta vai bhuvaḥ
pramāṇaṃ sraṣṭukāmā vai prajāḥ prācetasātmajāḥ // BrP_3.17

antar ūrdhvam adhaś caiva kathaṃ sṛjatha vai prajāḥ
te tu tadvacanaṃ śrutvā prayātāḥ sarvato diśaḥ // BrP_3.18

adyāpi na nivartante samudrebhya ivāpagāḥ
haryaśveṣv atha naṣṭeṣu dakṣaḥ prācetasaḥ punaḥ // BrP_3.19

vairaṇyām atha putrāṇāṃ sahasram asṛjat prabhuḥ
vivardhayiṣavas te tu śabalāśvās tathā prajāḥ // BrP_3.20

pūrvoktaṃ vacanaṃ te tu nāradena pracoditāḥ
anyonyam ūcus te sarve samyag āha mahān ṛṣiḥ // BrP_3.21

bhrātṝṇāṃ padavīṃ jñātuṃ gantavyaṃ nātra saṃśayaḥ
jñātvā pramāṇaṃ pṛthvyāś ca sukhaṃ srakṣyāmahe prajāḥ // BrP_3.22

te 'pi tenaiva mārgeṇa prayātāḥ sarvato diśam
adyāpi na nivartante samudrebhya ivāpagāḥ // BrP_3.23

tadā prabhṛti vai bhrātā bhrātur anveṣaṇe dvijāḥ
prayāto naśyati kṣipraṃ tan na kāryaṃ vipaścitā // BrP_3.24

tāṃś caiva naṣṭān vijñāya putrān dakṣaḥ prajāpatiḥ
ṣaṣṭiṃ tato 'sṛjat kanyā vairaṇyām iti naḥ śrutam // BrP_3.25

tās tadā pratijagrāha bhāryārthaṃ kaśyapaḥ prabhuḥ
somo dharmaś ca bho viprās tathaivānye maharṣayaḥ // BrP_3.26

dadau sa daśa dharmāya kaśyapāya trayodaśa
saptaviṃśati somāya catasro 'riṣṭanemine // BrP_3.27

dve caiva bahuputrāya dve caivāṅgirase tathā
dve kṛśāśvāya viduṣe tāsāṃ nāmāni me śṛṇu // BrP_3.28

arundhatī vasur yāmī lambā bhānur marutvatī
saṃkalpā ca muhūrtā ca sādhyā viśvā ca bho dvijāḥ // BrP_3.29

dharmapatnyo daśa tv etās tāsv apatyāni bodhata
viśvedevās tu viśvāyāḥ sādhyā sādhyān vyajāyata // BrP_3.30

marutvatyāṃ marutvanto vasos tu vasavaḥ sutāḥ
bhānos tu bhānavaḥ putrā muhūrtās tu muhūrtajāḥ // BrP_3.31

lambāyāś caiva ghoṣo 'tha nāgavīthī ca yāmijā
pṛthivī viṣayaṃ sarvam arundhatyāṃ vyajāyata // BrP_3.32

saṃkalpāyās tu viśvātmā jajñe saṃkalpa eva hi
nāgavīthyāṃ ca yāminyāṃ vṛṣalaś ca vyajāyata // BrP_3.33

parā yāḥ somapatnīś ca dakṣaḥ prācetaso dadau
sarvā nakṣatranāmnyas tā jyotiṣe parikīrtitāḥ // BrP_3.34

ye tv anye khyātimanto vai devā jyotiṣpurogamāḥ
vasavo 'ṣṭau samākhyātās teṣāṃ vakṣyāmi vistaram // BrP_3.35

āpo dhruvaś ca somaś ca dhavaś caivānilo 'nalaḥ
pratyūṣaś ca prabhāsaś ca vasavo nāmabhiḥ smṛtāḥ // BrP_3.36

āpasya putro vaitaṇḍyaḥ śramaḥ śrānto munis tathā
dhruvasya putro bhagavān kālo lokaprakālanaḥ // BrP_3.37

somasya bhagavān varcā varcasvī yena jāyate
dhavasya putro draviṇo hutahavyavahas tathā
manoharāyāḥ śiśiraḥ prāṇo 'tha ramaṇas tathā // BrP_3.38

anilasya śivā bhāryā tasyāḥ putro manojavaḥ
avijñātagatiś caiva dvau putrāv anilasya ca // BrP_3.39

agniputraḥ kumāras tu śarastambe śriyā vṛtaḥ
tasya śākho viśākhaś ca naigameyaś ca pṛṣṭhajaḥ // BrP_3.40

apatyaṃ kṛttikānāṃ tu kārttikeya iti smṛtaḥ
pratyūṣasya viduḥ putram ṛṣiṃ nāmnātha devalam // BrP_3.41

dvau putrau devalasyāpi kṣamāvantau manīṣiṇau
bṛhaspates tu bhaginī varastrī brahmavādinī // BrP_3.42

yogasiddhā jagat kṛtsnam asaktā vicacāra ha
prabhāsasya tu sā bhāryā vasūnām aṣṭamasya tu // BrP_3.43

viśvakarmā mahābhāgo yasyāṃ jajñe prajāpatiḥ
kartā śilpasahasrāṇāṃ tridaśānāṃ ca vārdhakiḥ // BrP_3.44

bhūṣaṇānāṃ ca sarveṣāṃ kartā śilpavatāṃ varaḥ
yaḥ sarveṣāṃ vimānāni daivatānāṃ cakāra ha // BrP_3.45

mānuṣāś copajīvanti yasya śilpaṃ mahātmanaḥ
surabhī kaśyapād rudrān ekādaśa vinirmame // BrP_3.46

mahādevaprasādena tapasā bhāvitā satī
ajaikapād ahirbudhnyas tvaṣṭā rudraś ca vīryavān // BrP_3.47

haraś ca bahurūpaś ca tryambakaś cāparājitaḥ
vṛṣākapiś ca śaṃbhuś ca kapardī raivatas tathā // BrP_3.48

mṛgavyādhaś ca śarvaś ca kapālī ca dvijottamāḥ
ekādaśaite vikhyātā rudrās tribhuvaneśvarāḥ // BrP_3.49

śataṃ tv evaṃ samākhyātaṃ rudrāṇām amitaujasām
purāṇe muniśārdūlā yair vyāptaṃ sacarācaram // BrP_3.50

dārāñ śṛṇudhvaṃ viprendrāḥ kaśyapasya prajāpateḥ
aditir ditir danuś caiva ariṣṭā surasā khasā // BrP_3.51

surabhir vinatā caiva tāmrā krodhavaśā irā
kadrur muniś ca bho viprās tāsv apatyāni bodhata // BrP_3.52

pūrvamanvantare śreṣṭhā dvādaśāsan surottamāḥ
tuṣitā nāma te 'nyonyam ūcur vaivasvate 'ntare // BrP_3.53

upasthite 'tiyaśasaś cākṣuṣasyāntare manoḥ
hitārthaṃ sarvalokānāṃ samāgamya parasparam // BrP_3.54

āgacchata drutaṃ devā aditiṃ saṃpraviśya vai
manvantare prasūyāmas tan naḥ śreyo bhaviṣyati // BrP_3.55

lomaharṣaṇa uvāca

evam uktvā tu te sarve cākṣuṣasyāntare manoḥ
mārīcāt kaśyapāj jātās tv adityā dakṣakanyayā // BrP_3.56

tatra viṣṇuś ca śakraś ca jajñāte punar eva hi
aryamā caiva dhātā ca tvaṣṭā pūṣā tathaiva ca // BrP_3.57

vivasvān savitā caiva mitro varuṇa eva ca
aṃśo bhagaś cātitejā ādityā dvādaśa smṛtāḥ // BrP_3.58

saptaviṃśati yāḥ proktāḥ somapatnyo mahāvratāḥ
tāsām apatyāny abhavan dīptāny amitatejasaḥ // BrP_3.59

ariṣṭanemipatnīnām apatyānīha ṣoḍaśa
bahuputrasya viduṣaś catasro vidyutaḥ smṛtāḥ // BrP_3.60

cākṣuṣasyāntare pūrve ṛco brahmarṣisatkṛtāḥ
kṛśāśvasya ca devarṣer devapraharaṇāḥ smṛtāḥ // BrP_3.61

ete yugasahasrānte jāyante punar eva hi
sarve devagaṇāś cātra trayastriṃśat tu kāmajāḥ // BrP_3.62

teṣām api ca bho viprā nirodhotpattir ucyate
yathā sūryasya gagana udayāstamayāv iha // BrP_3.63

evaṃ devanikāyās te saṃbhavanti yuge yuge
dityāḥ putradvayaṃ jajñe kaśyapād iti naḥ śrutam // BrP_3.64

hiraṇyakaśipuś caiva hiraṇyākṣaś ca vīryavān
siṃhikā cābhavat kanyā vipracitteḥ parigrahaḥ // BrP_3.65

saiṃhikeyā iti khyātā yasyāḥ putrā mahābalāḥ
hiraṇyakaśipoḥ putrāś catvāraḥ prathitaujasaḥ // BrP_3.66

hrādaś ca anuhrādaś ca prahrādaś caiva vīryavān
saṃhrādaś ca caturtho 'bhūd dhrādaputro hradas tathā // BrP_3.67

hradasya putrau dvau vīrau śivaḥ kālas tathaiva ca
virocanaś ca prāhrādir balir jajñe virocanāt // BrP_3.68

baleḥ putraśatam āsīd bāṇajyeṣṭhaṃ tapodhanāḥ
dhṛtarāṣṭraś ca sūryaś ca candramāś candratāpanaḥ // BrP_3.69

kumbhanābho gardabhākṣaḥ kukṣir ity evamādayaḥ
bāṇas teṣām atibalo jyeṣṭhaḥ paśupateḥ priyaḥ // BrP_3.70

purā kalpe tu bāṇena prasādyomāpatiṃ prabhum
pārśvato vihariṣyāmi ity evaṃ yācito varaḥ // BrP_3.71

hiraṇyākṣasutāś caiva vidvāṃsaś ca mahābalāḥ
bharbharaḥ śakuniś caiva bhūtasaṃtāpanas tathā // BrP_3.72

mahānābhaś ca vikrāntaḥ kālanābhas tathaiva ca
abhavan danuputrāś ca śataṃ tīvraparākramāḥ // BrP_3.73

tapasvino mahāvīryāḥ prādhānyena bravīmi tān
dvimūrdhā śaṅkukarṇaś ca tathā hayaśirā vibhuḥ // BrP_3.74

ayomukhaḥ śambaraś ca kapilo vāmanas tathā
mārīcir maghavāṃś caiva ilvalaḥ svasṛmas tathā // BrP_3.75

vikṣobhaṇaś ca ketuś ca ketuvīryaśatahradau
indrajit sarvajic caiva vajranābhas tathaiva ca // BrP_3.76

ekacakro mahābāhus tārakaś ca mahābalaḥ
vaiśvānaraḥ pulomā ca vidrāvaṇamahāśirāḥ // BrP_3.77

svarbhānur vṛṣaparvā ca vipracittiś ca vīryavān
sarva ete danoḥ putrāḥ kaśyapād abhijajñire // BrP_3.78

vipracittipradhānās te dānavāḥ sumahābalāḥ
eteṣāṃ putrapautraṃ tu na tac chakyaṃ dvijottamāḥ // BrP_3.79

prasaṃkhyātuṃ bahutvāc ca putrapautram anantakam
svarbhānos tu prabhā kanyā pulomnas tu śacī sutā // BrP_3.80

upadīptir hayaśirāḥ śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī
pulomā kālikā caiva vaiśvānarasute ubhe // BrP_3.81

bahvapatye mahāpatye marīces tu parigrahaḥ
tayoḥ putrasahasrāṇi ṣaṣṭir dānavanandanāḥ // BrP_3.82

caturdaśaśatān anyān hiraṇyapuravāsinaḥ
marīcir janayām āsa mahatā tapasānvitaḥ // BrP_3.83

paulomāḥ kālakeyāś ca dānavās te mahābalāḥ
avadhyā devatānāṃ hi hiraṇyapuravāsinaḥ // BrP_3.84

pitāmahaprasādena ye hatāḥ savyasācinā
tato 'pare mahāvīryā dānavās tv atidāruṇāḥ // BrP_3.85

siṃhikāyām athotpannā vipracitteḥ sutās tathā
daityadānavasaṃyogāj jātās tīvraparākramāḥ // BrP_3.86

saiṃhikeyā iti khyātās trayodaśa mahābalāḥ
vaṃśyaḥ śalyaś ca balinau nalaś caiva tathā balaḥ // BrP_3.87

vātāpir namuciś caiva ilvalaḥ svasṛmas tathā
añjiko narakaś caiva kālanābhas tathaiva ca // BrP_3.88

saramānas tathā caiva svarakalpaś ca vīryavān
ete vai dānavāḥ śreṣṭhā danor vaṃśavivardhanāḥ // BrP_3.89

teṣāṃ putrāś ca pautrāś ca śataśo 'tha sahasraśaḥ
saṃhrādasya tu daityasya nivātakavacāḥ kule // BrP_3.90

samutpannāḥ sumahatā tapasā bhāvitātmanaḥ
tisraḥ koṭyaḥ sutās teṣāṃ maṇivatyāṃ nivāsinaḥ // BrP_3.91

avadhyās te 'pi devānām arjunena nipātitāḥ
ṣaṭ sutāḥ sumahābhāgās tāmrāyāḥ parikīrtitāḥ // BrP_3.92

krauñcī śyenī ca bhāsī ca sugrīvī śucigṛdhrikā
krauñcī tu janayām āsa ulūkapratyulūkakān // BrP_3.93

śyenī śyenāṃs tathā bhāsī bhāsān gṛdhrāṃś ca gṛdhry api
śucir audakān pakṣigaṇān sugrīvī tu dvijottamāḥ // BrP_3.94

aśvān uṣṭrān gardabhāṃś ca tāmrāvaṃśaḥ prakīrtitaḥ
vinatāyās tu dvau putrau vikhyātau garuḍāruṇau // BrP_3.95

garuḍaḥ patatāṃ śreṣṭho dāruṇaḥ svena karmaṇā
surasāyāḥ sahasraṃ tu sarpāṇām amitaujasām // BrP_3.96

anekaśirasāṃ viprāḥ khacarāṇāṃ mahātmanām
kādraveyās tu balinaḥ sahasram amitaujasaḥ // BrP_3.97

suparṇavaśagā nāgā jajñire naikamastakāḥ
yeṣāṃ pradhānāḥ satataṃ śeṣavāsukitakṣakāḥ // BrP_3.98

airāvato mahāpadmaḥ kambalāśvatarāv ubhau
elāpattraś ca śaṅkhaś ca karkoṭakadhanaṃjayau // BrP_3.99

mahānīlamahākarṇau dhṛtarāṣṭrabalāhakau
kuharaḥ puṣpadaṃṣṭraś ca durmukhaḥ sumukhas tathā // BrP_3.100

śaṅkhaś ca śaṅkhapālaś ca kapilo vāmanas tathā
nahuṣaḥ śaṅkharomā ca maṇir ity evamādayaḥ // BrP_3.101

teṣāṃ putrāś ca pautrāś ca śataśo 'tha sahasraśaḥ
caturdaśasahasrāṇi krūrāṇām anilāśinām // BrP_3.102

gaṇaṃ krodhavaṃśaṃ viprās tasya sarve ca daṃṣṭriṇaḥ
sthalajāḥ pakṣiṇo 'bjāś ca dharāyāḥ prasavāḥ smṛtāḥ // BrP_3.103

gās tu vai janayām āsa surabhir mahiṣīs tathā
irā vṛkṣalatā vallīs tṛṇajātīś ca sarvaśaḥ // BrP_3.104

khasā tu yakṣarakṣāṃsi munir apsarasas tathā
ariṣṭā tu mahāsiddhā gandharvān amitaujasaḥ // BrP_3.105

ete kaśyapadāyādāḥ kīrtitāḥ sthāṇujaṅgamāḥ
yeṣāṃ putrāś ca pautrāś ca śataśo 'tha sahasraśaḥ // BrP_3.106

eṣa manvantare viprāḥ sargaḥ svārociṣe smṛtaḥ
vaivasvate 'timahati vāruṇe vitate kratau // BrP_3.107

juhvānasya brahmaṇo vai prajāsarga ihocyate
pūrvaṃ yatra samutpannān brahmarṣīn sapta mānasān // BrP_3.108

putratve kalpayām āsa svayam eva pitāmahaḥ
tato virodhe devānāṃ dānavānāṃ ca bho dvijāḥ // BrP_3.109

ditir vinaṣṭaputrā vai toṣayām āsa kaśyapam
kaśyapas tu prasannātmā samyag ārādhitas tayā // BrP_3.110

vareṇa cchandayām āsa sā ca vavre varaṃ tadā
putram indravadhārthāya samartham amitaujasam // BrP_3.111

sa ca tasmai varaṃ prādāt prārthitaḥ sumahātapāḥ
dattvā ca varam atyugro mārīcaḥ samabhāṣata // BrP_3.112

indraṃ putro nihantā te garbhaṃ vai śaradāṃ śatam
yadi dhārayase śaucatatparā vratam āsthitā // BrP_3.113

tathety abhihito bhartā tayā devyā mahātapāḥ
dhārayām āsa garbhaṃ tu śuciḥ sā munisattamāḥ // BrP_3.114

tato 'bhyupāgamad dityāṃ garbham ādhāya kaśyapaḥ
rodhayan vai gaṇaṃ śreṣṭhaṃ devānām amitaujasam // BrP_3.115

tejaḥ saṃhṛtya durdharṣam avadhyam amarair api
jagāma parvatāyaiva tapase saṃśitavratā // BrP_3.116

tasyāś caivāntaraprepsur abhavat pākaśāsanaḥ
jāte varṣaśate cāsyā dadarśāntaram acyutaḥ // BrP_3.117

akṛtvā pādayoḥ śaucaṃ ditiḥ śayanam āviśat
nidrāṃ cāhārayām āsa tasyāṃ kukṣiṃ praviśya saḥ // BrP_3.118

vajrapāṇis tato garbhaṃ saptadhā taṃ nyakṛntayat
sa pāṭyamāno garbho 'tha vajreṇa praruroda ha // BrP_3.119

mā rodīr iti taṃ śakraḥ punaḥ punar athābravīt
so 'bhavat saptadhā garbhas tam indro ruṣitaḥ punaḥ // BrP_3.120

ekaikaṃ saptadhā cakre vajreṇaivārikarṣaṇaḥ
maruto nāma te devā babhūvur dvijasattamāḥ // BrP_3.121

yathoktaṃ vai maghavatā tathaiva maruto 'bhavan
devāś caikonapañcāśat sahāyā vajrapāṇinaḥ // BrP_3.122

teṣām evaṃ pravṛttānāṃ bhūtānāṃ dvijasattamāḥ
rocayan vai gaṇaśreṣṭhān devānām amitaujasām // BrP_3.123

nikāyeṣu nikāyeṣu hariḥ prādāt prajāpatīn
kramaśas tāni rājyāni pṛthupūrvāṇi bho dvijāḥ // BrP_3.124

sa hariḥ puruṣo vīraḥ kṛṣṇo jiṣṇuḥ prajāpatiḥ
parjanyas tapano 'nantas tasya sarvam idaṃ jagat // BrP_3.125

bhūtasargam imaṃ samyag jānato dvijasattamāḥ
nāvṛttibhayam astīha paralokabhayaṃ kutaḥ // BrP_3.126

lomaharṣaṇa uvāca

abhiṣicyādhirājendraṃ pṛthuṃ vaiṇyaṃ pitāmahaḥ
tataḥ krameṇa rājyāni vyādeṣṭum upacakrame // BrP_4.1

dvijānāṃ vīrudhāṃ caiva nakṣatragrahayos tathā
yajñānāṃ tapasāṃ caiva somaṃ rājye 'bhyaṣecayat // BrP_4.2

apāṃ tu varuṇaṃ rājye rājñāṃ vaiśravaṇaṃ patim
ādityānāṃ tathā viṣṇuṃ vasūnām atha pāvakam // BrP_4.3

prajāpatīnāṃ dakṣaṃ tu marutām atha vāsavam
daityānāṃ dānavānāṃ vai prahrādam amitaujasam // BrP_4.4

vaivasvataṃ pitṝṇāṃ ca yamaṃ rājye 'bhyaṣecayat
yakṣāṇāṃ rākṣasānāṃ ca pārthivānāṃ tathaiva ca // BrP_4.5

sarvabhūtapiśācānāṃ girīśaṃ śūlapāṇinam
śailānāṃ himavantaṃ ca nadīnām atha sāgaram // BrP_4.6

gandharvāṇām adhipatiṃ cakre citrarathaṃ prabhum
nāgānāṃ vāsukiṃ cakre sarpāṇām atha takṣakam // BrP_4.7

vāraṇānāṃ tu rājānam airāvatam athādiśat
uccaiḥśravasam aśvānāṃ garuḍaṃ caiva pakṣiṇām // BrP_4.8

mṛgāṇām atha śārdūlaṃ govṛṣaṃ tu gavāṃ patim
vanaspatīnāṃ rājānaṃ plakṣam evābhyaṣecayat // BrP_4.9

evaṃ vibhajya rājyāni krameṇaiva pitāmahaḥ
diśāṃ pālān atha tataḥ sthāpayām āsa sa prabhuḥ // BrP_4.10

pūrvasyāṃ diśi putraṃ tu vairājasya prajāpateḥ
diśaḥ pālaṃ sudhanvānaṃ rājānaṃ so 'bhyaṣecayat // BrP_4.11

dakṣiṇasyāṃ diśi tathā kardamasya prajāpateḥ
putraṃ śaṅkhapadaṃ nāma rājānaṃ so 'bhyaṣecayat // BrP_4.12

paścimasyāṃ diśi tathā rajasaḥ putram acyutam
ketumantaṃ mahātmānaṃ rājānaṃ so 'bhyaṣecayat // BrP_4.13

tathā hiraṇyaromāṇaṃ parjanyasya prajāpateḥ
udīcyāṃ diśi durdharṣaṃ rājānaṃ so 'bhyaṣecayat // BrP_4.14

tair iyaṃ pṛthivī sarvā saptadvīpā sapattanā
yathāpradeśam adyāpi dharmeṇa pratipālyate // BrP_4.15

rājasūyābhiṣiktas tu pṛthur etair narādhipaiḥ
vedadṛṣṭena vidhinā rājā rājye narādhipaḥ // BrP_4.16

tato manvantare 'tīte cākṣuṣe 'mitatejasi
vaivasvatāya manave pṛthivyāṃ rājyam ādiśat // BrP_4.17

tasya vistaram ākhyāsye manor vaivasvatasya ha
bhavatāṃ cānukūlyāya yadi śrotum ihecchatha
mahad etad adhiṣṭhānaṃ purāṇe tad adhiṣṭhitam // BrP_4.18

munaya ūcuḥ

vistareṇa pṛthor janma lomaharṣaṇa kīrtaya
yathā mahātmanā tena dugdhā veyaṃ vasuṃdharā // BrP_4.19

yathā vāpi nṛbhir dugdhā yathā devair maharṣibhiḥ
yathā daityaiś ca nāgaiś ca yathā yakṣair yathā drumaiḥ // BrP_4.20

yathā śailaiḥ piśācaiś ca gandharvaiś ca dvijottamaiḥ
rākṣasaiś ca mahāsattvair yathā dugdhā vasuṃdharā // BrP_4.21

teṣāṃ pātraviśeṣāṃś ca vaktum arhasi suvrata
vatsakṣīraviśeṣāṃś ca dogdhāraṃ cānupūrvaśaḥ // BrP_4.22

yasmāc ca kāraṇāt pāṇir veṇasya mathitaḥ purā
kruddhair maharṣibhis tāta kāraṇaṃ tac ca kīrtaya // BrP_4.23

lomaharṣaṇa uvāca

śṛṇudhvaṃ kīrtayiṣyāmi pṛthor vaiṇyasya vistaram
ekāgrāḥ prayatāś caiva puṇyārthaṃ vai dvijarṣabhāḥ // BrP_4.24

nāśuceḥ kṣudramanaso nāśiṣyasyāvratasya ca
kīrtayeyam idaṃ viprāḥ kṛtaghnāyāhitāya ca // BrP_4.25

svargyaṃ yaśasyam āyuṣyaṃ dhanyaṃ vedaiś ca saṃmitam
rahasyam ṛṣibhiḥ proktaṃ śṛṇudhvaṃ vai yathātatham // BrP_4.26

yaś cemaṃ kīrtayen nityaṃ pṛthor vaiṇyasya vistaram
brāhmaṇebhyo namaskṛtya na sa śocet kṛtākṛtam // BrP_4.27

āsīd dharmasya saṃgoptā pūrvam atrisamaḥ prabhuḥ
atrivaṃśe samutpannas tv aṅgo nāma prajāpatiḥ // BrP_4.28

tasya putro 'bhavad veṇo nātyarthaṃ dharmakovidaḥ
jāto mṛtyusutāyāṃ vai sunīthāyāṃ prajāpatiḥ // BrP_4.29

sa mātāmahadoṣeṇa tena kālātmajātmajaḥ
svadharmaṃ pṛṣṭhataḥ kṛtvā kāmalobheṣv avartata // BrP_4.30

maryādāṃ bhedayām āsa dharmopetāṃ sa pārthivaḥ
vedadharmān atikramya so 'dharmanirato 'bhavat // BrP_4.31

niḥsvādhyāyavaṣaṭkārāḥ prajās tasmin prajāpatau
pravṛttaṃ na papuḥ somaṃ hutaṃ yajñeṣu devatāḥ // BrP_4.32

na yaṣṭavyaṃ na hotavyam iti tasya prajāpateḥ
āsīt pratijñā krūreyaṃ vināśe pratyupasthite // BrP_4.33

aham ijyaś ca yaṣṭā ca yajñaś ceti bhṛgūdvaha
mayi yajño vidhātavyo mayi hotavyam ity api // BrP_4.34

tam atikrāntamaryādam ādadānam asāṃpratam
ūcur maharṣayaḥ sarve marīcipramukhās tadā // BrP_4.35

vayaṃ dīkṣāṃ pravekṣyāmaḥ saṃvatsaragaṇān bahūn
adharmaṃ kuru mā veṇa eṣa dharmaḥ sanātanaḥ // BrP_4.36

nidhane 'treḥ prasūtas tvaṃ prajāpatir asaṃśayam
prajāś ca pālayiṣye 'ham itīha samayaḥ kṛtaḥ // BrP_4.37

tāṃs tathā bruvataḥ sarvān maharṣīn abravīt tadā
veṇaḥ prahasya durbuddhir imam artham anarthavit // BrP_4.38

veṇa uvāca

sraṣṭā dharmasya kaś cānyaḥ śrotavyaṃ kasya vā mayā
śrutavīryatapaḥsatyair mayā vā kaḥ samo bhuvi // BrP_4.39

prabhavaṃ sarvabhūtānāṃ dharmāṇāṃ ca viśeṣataḥ
saṃmūḍhā na vidur nūnaṃ bhavanto māṃ vicetasaḥ // BrP_4.40

icchan daheyaṃ pṛthivīṃ plāvayeyaṃ jalais tathā
dyāṃ vai bhuvaṃ ca rundheyaṃ nātra kāryā vicāraṇā // BrP_4.41

yadā na śakyate mohād avalepāc ca pārthivaḥ
apanetuṃ tadā veṇas tataḥ kruddhā maharṣayaḥ // BrP_4.42

taṃ nigṛhya mahātmāno visphurantaṃ mahābalam
tato 'sya savyam ūruṃ te mamanthur jātamanyavaḥ // BrP_4.43

tasmin nimathyamāne vai rājña ūrau tu jajñivān
hrasvo 'timātraḥ puruṣaḥ kṛṣṇaś ceti babhūva ha // BrP_4.44

sa bhītaḥ prāñjalir bhūtvā tasthivān dvijasattamāḥ
tam atrir vihvalaṃ dṛṣṭvā niṣīdety abravīt tadā // BrP_4.45

niṣādavaṃśakartāsau babhūva vadatāṃ varāḥ
dhīvarān asṛjac cāpi veṇakalmaṣasaṃbhavān // BrP_4.46

ye cānye vindhyanilayās tathā parvatasaṃśrayāḥ
adharmarucayo viprās te tu vai veṇakalmaṣāḥ // BrP_4.47

tataḥ punar mahātmānaḥ pāṇiṃ veṇasya dakṣiṇam
araṇīm iva saṃrabdhā mamanthur jātamanyavaḥ // BrP_4.48

pṛthus tasmāt samutpannaḥ karāj jvalanasaṃnibhaḥ
dīpyamānaḥ svavapuṣā sākṣād agnir iva jvalan // BrP_4.49

atha so 'jagavaṃ nāma dhanur gṛhya mahāravam
śarāṃś ca divyān rakṣārthaṃ kavacaṃ ca mahāprabham // BrP_4.50

tasmiñ jāte 'tha bhūtāni saṃprahṛṣṭāni sarvaśaḥ
samāpetur mahābhāgā veṇas tu tridivaṃ yayau // BrP_4.51

samutpannena bho viprāḥ satputreṇa mahātmanā
trātaḥ sa puruṣavyāghraḥ puṃnāmno narakāt tadā // BrP_4.52

taṃ samudrāś ca nadyaś ca ratnāny ādāya sarvaśaḥ
toyāni cābhiṣekārthaṃ sarva evopatasthire // BrP_4.53

pitāmahaś ca bhagavān devair āṅgirasaiḥ saha
sthāvarāṇi ca bhūtāni jaṅgamāni ca sarvaśaḥ // BrP_4.54

samāgamya tadā vaiṇyam abhyaṣiñcan narādhipam
mahatā rājarājena prajās tenānurañjitāḥ // BrP_4.55

so 'bhiṣikto mahātejā vidhivad dharmakovidaiḥ
ādhirājye tadā rājñāṃ pṛthur vaiṇyaḥ pratāpavān // BrP_4.56

pitrāparañjitās tasya prajās tenānurañjitāḥ
anurāgāt tatas tasya nāma rājābhyajāyata // BrP_4.57

āpas tastambhire tasya samudram abhiyāsyataḥ
parvatāś ca dadur mārgaṃ dhvajabhaṅgaś ca nābhavat // BrP_4.58

akṛṣṭapacyā pṛthivī sidhyanty annāni cintanāt
sarvakāmadughā gāvaḥ puṭake puṭake madhu // BrP_4.59

etasminn eva kāle tu yajñe paitāmahe śubhe
sūtaḥ sūtyāṃ samutpannaḥ sautye 'hani mahāmatiḥ // BrP_4.60

tasminn eva mahāyajñe jajñe prājño 'tha māgadhaḥ
pṛthoḥ stavārthaṃ tau tatra samāhūtau maharṣibhiḥ // BrP_4.61

tāv ūcur ṛṣayaḥ sarve stūyatām eṣa pārthivaḥ
karmaitad anurūpaṃ vāṃ pātraṃ cāyaṃ narādhipaḥ // BrP_4.62

tāv ūcatus tadā sarvāṃs tān ṛṣīn sūtamāgadhau
āvāṃ devān ṛṣīṃś caiva prīṇayāvaḥ svakarmabhiḥ // BrP_4.63

na cāsya vidmo vai karma nāma vā lakṣaṇaṃ yaśaḥ
stotraṃ yenāsya kuryāva rājñas tejasvino dvijāḥ // BrP_4.64

ṛṣibhis tau niyuktau tu bhaviṣyaiḥ stūyatām iti
yāni karmāṇi kṛtavān pṛthuḥ paścān mahābalaḥ // BrP_4.65

tataḥ prabhṛti vai loke staveṣu munisattamāḥ
āśīrvādāḥ prayujyante sūtamāgadhabandibhiḥ // BrP_4.66

tayoḥ stavānte suprītaḥ pṛthuḥ prādāt prajeśvaraḥ
anūpadeśaṃ sūtāya magadhaṃ māgadhāya ca // BrP_4.67

taṃ dṛṣṭvā paramaprītāḥ prajāḥ procur manīṣiṇaḥ
vṛttīnām eṣa vo dātā bhaviṣyati narādhipaḥ // BrP_4.68

tato vaiṇyaṃ mahātmānaṃ prajāḥ samabhidudruvuḥ
tvaṃ no vṛttiṃ vidhatsveti maharṣivacanāt tadā // BrP_4.69

so 'bhidrutaḥ prajābhis tu prajāhitacikīrṣayā
dhanur gṛhya pṛṣatkāṃś ca pṛthivīm ādravad balī // BrP_4.70

tato vaiṇyabhayatrastā gaur bhūtvā prādravan mahī
tāṃ pṛthur dhanur ādāya dravantīm anvadhāvata // BrP_4.71

sā lokān brahmalokādīn gatvā vaiṇyabhayāt tadā
pradadarśāgrato vaiṇyaṃ pragṛhītaśarāsanam // BrP_4.72

jvaladbhir niśitair bāṇair dīptatejasam antataḥ
mahāyogaṃ mahātmānaṃ durdharṣam amarair api // BrP_4.73

alabhantī tu sā trāṇaṃ vaiṇyam evānvapadyata
kṛtāñjalipuṭā bhūtvā pūjyā lokais tribhis tadā // BrP_4.74

uvāca vaiṇyaṃ nādharmaṃ strīvadhe paripaśyasi
kathaṃ dhārayitā cāsi prajā rājan vinā mayā // BrP_4.75

mayi lokāḥ sthitā rājan mayedaṃ dhāryate jagat
madvināśe vinaśyeyuḥ prajāḥ pārthiva viddhi tat // BrP_4.76

na mām arhasi hantuṃ vai śreyaś cet tvaṃ cikīrṣasi
prajānāṃ pṛthivīpāla śṛṇu cedaṃ vaco mama // BrP_4.77

upāyataḥ samārabdhāḥ sarve sidhyanty upakramāḥ
upāyaṃ paśya yena tvaṃ dhārayethāḥ prajām imām // BrP_4.78

hatvāpi māṃ na śaktas tvaṃ prajānāṃ poṣaṇe nṛpa
anukūlā bhaviṣyāmi yaccha kopaṃ mahāmate // BrP_4.79

avadhyāṃ ca striyaṃ prāhus tiryagyonigateṣv api
yady evaṃ pṛthivīpāla na dharmaṃ tyaktum arhasi // BrP_4.80

evaṃ bahuvidhaṃ vākyaṃ śrutvā rājā mahāmanāḥ
kopaṃ nigṛhya dharmātmā vasudhām idam abravīt // BrP_4.81

pṛthur uvāca

ekasyārthe tu yo hanyād ātmano vā parasya vā
bahūn vā prāṇino 'nantaṃ bhavet tasyeha pātakam // BrP_4.82

sukham edhanti bahavo yasmiṃs tu nihate 'śubhe
tasmin hate nāsti bhadre pātakaṃ copapātakam // BrP_4.83

so 'haṃ prajānimittaṃ tvāṃ haniṣyāmi vasuṃdhare
yadi me vacanān nādya kariṣyasi jagaddhitam // BrP_4.84

tvāṃ nihatyādya bāṇena macchāsanaparāṅmukhīm
ātmānaṃ prathayitvāhaṃ prajā dhārayitā svayam // BrP_4.85

sā tvaṃ śāsanam āsthāya mama dharmabhṛtāṃ vare
saṃjīvaya prajāḥ sarvāḥ samarthā hy asi dhāraṇe // BrP_4.86

duhitṛtvaṃ ca me gaccha tata enam ahaṃ śaram
niyaccheyaṃ tvadvadhārtham udyantaṃ ghoradarśanam // BrP_4.87

vasudhovāca

sarvam etad ahaṃ vīra vidhāsyāmi na saṃśayaḥ
vatsaṃ tu mama saṃpaśya kṣareyaṃ yena vatsalā // BrP_4.88

samāṃ ca kuru sarvatra māṃ tvaṃ dharmabhṛtāṃ vara
yathā visyandamānaṃ me kṣīraṃ sarvatra bhāvayet // BrP_4.89

lomaharṣaṇa uvāca

tata utsārayām āsa śailāñ śatasahasraśaḥ
dhanuṣkoṭyā tadā vaiṇyas tena śailā vivardhitāḥ // BrP_4.90

nahi pūrvavisarge vai viṣame pṛthivītale
saṃvibhāgaḥ purāṇāṃ vā grāmāṇāṃ vābhavat tadā // BrP_4.91

na sasyāni na gorakṣyaṃ na kṛṣir na vaṇikpathaḥ
naiva satyānṛtaṃ cāsīn na lobho na ca matsaraḥ // BrP_4.92

vaivasvate 'ntare tasmin sāṃprataṃ samupasthite
vaiṇyāt prabhṛti vai viprāḥ sarvasyaitasya saṃbhavaḥ // BrP_4.93

yatra yatra samaṃ tv asyā bhūmer āsīt tadā dvijāḥ
tatra tatra prajāḥ sarvā nivāsaṃ samarocayan // BrP_4.94

āhāraḥ phalamūlāni prajānām abhavat tadā
kṛcchreṇa mahatā yukta ity evam anuśuśruma // BrP_4.95

sa kalpayitvā vatsaṃ tu manuṃ svāyaṃbhuvaṃ prabhum
svapāṇau puruṣavyāghro dudoha pṛthivīṃ tataḥ // BrP_4.96

sasyajātāni sarvāṇi pṛthur vaiṇyaḥ pratāpavān
tenānnena prajāḥ sarvā vartante 'dyāpi sarvaśaḥ // BrP_4.97

ṛṣayaś ca tadā devāḥ pitaro 'tha sarīsṛpāḥ
daityā yakṣāḥ puṇyajanā gandharvāḥ parvatā nagāḥ // BrP_4.98

ete purā dvijaśreṣṭhā duduhur dharaṇīṃ kila
kṣīraṃ vatsaś ca pātraṃ ca teṣāṃ dogdhā pṛthak pṛthak // BrP_4.99

ṛṣīṇām abhavat somo vatso dogdhā bṛhaspatiḥ
kṣīraṃ teṣāṃ tapo brahma pātraṃ chandāṃsi bho dvijāḥ // BrP_4.100

devānāṃ kāñcanaṃ pātraṃ vatsas teṣāṃ śatakratuḥ
kṣīram ojaskaraṃ caiva dogdhā ca bhagavān raviḥ // BrP_4.101

pitṝṇāṃ rājataṃ pātraṃ yamo vatsaḥ pratāpavān
antakaś cābhavad dogdhā kṣīraṃ teṣāṃ sudhā smṛtā // BrP_4.102

nāgānāṃ takṣako vatsaḥ pātraṃ cālābusaṃjñakam
dogdhā tv airāvato nāgas teṣāṃ kṣīraṃ viṣaṃ smṛtam // BrP_4.103

asurāṇāṃ madhur dogdhā kṣīraṃ māyāmayaṃ smṛtam
virocanas tu vatso 'bhūd āyasaṃ pātram eva ca // BrP_4.104

yakṣāṇām āmapātraṃ tu vatso vaiśravaṇaḥ prabhuḥ
dogdhā rajatanābhas tu kṣīrāntardhānam eva ca // BrP_4.105

sumālī rākṣasendrāṇāṃ vatsaḥ kṣīraṃ ca śoṇitam
dogdhā rajatanābhas tu kapālaṃ pātram eva ca // BrP_4.106

gandharvāṇāṃ citraratho vatsaḥ pātraṃ ca paṅkajam
dogdhā ca suruciḥ kṣīraṃ teṣāṃ gandhaḥ śuciḥ smṛtaḥ // BrP_4.107

śailaṃ pātraṃ parvatānāṃ kṣīraṃ ratnauṣadhīs tathā
vatsas tu himavān āsīd dogdhā merur mahāgiriḥ // BrP_4.108

plakṣo vatsas tu vṛkṣāṇāṃ dogdhā śālas tu puṣpitaḥ
pālāśapātraṃ kṣīraṃ ca cchinnadagdhaprarohaṇam // BrP_4.109

seyaṃ dhātrī vidhātrī ca pāvanī ca vasuṃdharā
carācarasya sarvasya pratiṣṭhā yonir eva ca // BrP_4.110

sarvakāmadughā dogdhrī sarvasasyaprarohaṇī
āsīd iyaṃ samudrāntā medinī pariviśrutā // BrP_4.111

madhukaiṭabhayoḥ kṛtsnā medasā samabhiplutā
teneyaṃ medinī devī ucyate brahmavādibhiḥ // BrP_4.112

tato 'bhyupagamād rājñaḥ pṛthor vaiṇyasya bho dvijāḥ
duhitṛtvam anuprāptā devī pṛthvīti cocyate // BrP_4.113

pṛthunā pravibhaktā ca śodhitā ca vasuṃdharā
sasyākaravatī sphītā purapattanaśālinī // BrP_4.114

evaṃprabhāvo vaiṇyaḥ sa rājāsīd rājasattamaḥ
namasyaś caiva pūjyaś ca bhūtagrāmair na saṃśayaḥ // BrP_4.115

brāhmaṇaiś ca mahābhāgair vedavedāṅgapāragaiḥ
pṛthur eva namaskāryo brahmayoniḥ sanātanaḥ // BrP_4.116

pārthivaiś ca mahābhāgaiḥ pārthivatvam ihecchubhiḥ
ādirājo namaskāryaḥ pṛthur vaiṇyaḥ pratāpavān // BrP_4.117

yodhair api ca vikrāntaiḥ prāptukāmair jayaṃ yudhi
ādirājo namaskāryo yodhānāṃ prathamo nṛpaḥ // BrP_4.118

yo hi yoddhā raṇaṃ yāti kīrtayitvā pṛthuṃ nṛpam
sa ghorarūpāt saṃgrāmāt kṣemī bhavati kīrtimān // BrP_4.119

vaiśyair api ca vittāḍhyair vaiśyavṛttividhāyibhiḥ
pṛthur eva namaskāryo vṛttidātā mahāyaśāḥ // BrP_4.120

tathaiva śūdraiḥ śucibhis trivarṇaparicāribhiḥ
pṛthur eva namaskāryaḥ śreyaḥ param ihepsubhiḥ // BrP_4.121

ete vatsaviśeṣāś ca dogdhāraḥ kṣīram eva ca
pātrāṇi ca mayoktāni kiṃ bhūyo varṇayāmi vaḥ // BrP_4.122

ṛṣaya ūcuḥ

manvantarāṇi sarvāṇi vistareṇa mahāmate
teṣāṃ pūrvavisṛṣṭiṃ ca lomaharṣaṇa kīrtaya // BrP_5.1

yāvanto manavaś caiva yāvantaṃ kālam eva ca
manvantarāṇi bhoḥ sūta śrotum icchāma tattvataḥ // BrP_5.2

lomaharṣaṇa uvāca

na śakyo vistaro viprā vaktuṃ varṣaśatair api
manvantarāṇāṃ sarveṣāṃ saṃkṣepāc chṛṇuta dvijāḥ // BrP_5.3

svāyaṃbhuvo manuḥ pūrvaṃ manuḥ svārociṣas tathā
uttamas tāmasaś caiva raivataś cākṣuṣas tathā // BrP_5.4

vaivasvataś ca bho viprāḥ sāṃprataṃ manur ucyate
sāvarṇiś ca manus tadvad raibhyo raucyas tathaiva ca // BrP_5.5

tathaiva merusāvarṇyaś catvāro manavaḥ smṛtāḥ
atītā vartamānāś ca tathaivānāgatā dvijāḥ // BrP_5.6

kīrtitā manavas tubhyaṃ mayaivaite yathā śrutāḥ
ṛṣīṃs tv eṣāṃ pravakṣyāmi putrān devagaṇāṃs tathā // BrP_5.7

marīcir atrir bhagavān aṅgirāḥ pulahaḥ kratuḥ
pulastyaś ca vasiṣṭhaś ca saptaite brahmaṇaḥ sutāḥ // BrP_5.8

uttarasyāṃ diśi tathā dvijāḥ saptarṣayas tathā
āgniidhraś cāgnibāhuś ca medhyo medhātithir vasuḥ // BrP_5.9

jyotiṣmān dyutimān havyaḥ savalaḥ putrasaṃjñakaḥ
manoḥ svāyaṃbhuvasyaite daśa putrā mahaujasaḥ // BrP_5.10

etad vai prathamaṃ viprā manvantaram udāhṛtam
aurvo vasiṣṭhaputraś ca stambaḥ kaśyapa eva ca // BrP_5.11

prāṇo bṛhaspatiś caiva datto 'triccyavanas tathā
ete maharṣayo viprā vāyuproktā mahāvratāḥ // BrP_5.12

devāś ca tuṣitā nāma smṛtāḥ svārociṣe 'ntare
havighnaḥ sukṛtir jyotir āpo mūrtir api smṛtaḥ // BrP_5.13

pratītaś ca nabhasyaś ca nabha ūrjas tathaiva ca
svārociṣasya putrās te manor viprā mahātmanaḥ // BrP_5.14

kīrtitāḥ pṛthivīpālā mahāvīryaparākramāḥ
dvitīyam etat kathitaṃ viprā manvantaraṃ mayā // BrP_5.15

idaṃ tṛtīyaṃ vakṣyāmi tad budhyadhvaṃ dvijottamāḥ
vasiṣṭhaputrāḥ saptāsan vāsiṣṭhā iti viśrutāḥ // BrP_5.16

hiraṇyagarbhasya sutā ūrjā jātāḥ sutejasaḥ
ṛṣayo 'tra mayā proktāḥ kīrtyamānān nibodhata // BrP_5.17

auttameyān muniśreṣṭhā daśa putrān manor imān
iṣa ūrjas tanūrjas tu madhur mādhava eva ca // BrP_5.18

śuciḥ śukraḥ sahaś caiva nabhasyo nabha eva ca
bhānavas tatra devāś ca manvantaram udāhṛtam // BrP_5.19

manvantaraṃ caturthaṃ vaḥ kathayiṣyāmi sāṃpratam
kāvyaḥ pṛthus tathaivāgnir jahnur dhātā dvijottamāḥ // BrP_5.20

kapīvān akapīvāṃś ca tatra saptarṣayo dvijāḥ
purāṇe kīrtitā viprāḥ putrāḥ pautrāś ca bho dvijāḥ // BrP_5.21

tathā devagaṇāś caiva tāmasasyāntare manoḥ
dyutis tapasyaḥ sutapās tapobhūtaḥ sanātanaḥ // BrP_5.22

taporatir akalmāṣas tanvī dhanvī paraṃtapaḥ
tāmasasya manor ete daśa putrāḥ prakīrtitāḥ // BrP_5.23

vāyuproktā muniśreṣṭhāś caturthaṃ caitad antaram
devabāhur yadudhraś ca munir vedaśirās tathā // BrP_5.24

hiraṇyaromā parjanya ūrdhvabāhuś ca somajaḥ
satyanetras tathātreya ete saptarṣayo 'pare // BrP_5.25

devāś cābhūtarajasas tathā prakṛtayaḥ smṛtāḥ
vāriplavaś ca raibhyaś ca manor antaram ucyate // BrP_5.26

atha putrān imāṃs tasya budhyadhvaṃ gadato mama
dhṛtimān avyayo yuktas tattvadarśī nirutsukaḥ // BrP_5.27

āraṇyaś ca prakāśaś ca nirmohaḥ satyavāk kṛtī
raivatasya manoḥ putrāḥ pañcamaṃ caitad antaram // BrP_5.28

ṣaṣṭhaṃ tu saṃpravakṣyāmi tad budhyadhvaṃ dvijottamāḥ
bhṛgur nabho vivasvāṃś ca sudhāmā virajās tathā // BrP_5.29

atināmā sahiṣṇuś ca saptaite ca maharṣayaḥ
cākṣuṣasyāntare viprā manor devās tv ime smṛtāḥ // BrP_5.30

ābālaprathitās te vai pṛthaktvena divaukasaḥ
lekhāś ca nāmato viprāḥ pañca devagaṇāḥ smṛtāḥ // BrP_5.31

ṛṣer aṅgirasaḥ putrā mahātmāno mahaujasaḥ
nāḍvaleyā muniśreṣṭhā daśa putrās tu viśrutāḥ // BrP_5.32

ruruprabhṛtayo viprāś cākṣuṣasyāntare manoḥ
ṣaṣṭhaṃ manvantaraṃ proktaṃ saptamaṃ tu nibodhata // BrP_5.33

atrir vasiṣṭho bhagavān kaśyapaś ca mahān ṛṣiḥ
gautamo 'tha bharadvājo viśvāmitras tathaiva ca // BrP_5.34

tathaiva putro bhagavān ṛcīkasya mahātmanaḥ
saptamo jamadagniś ca ṛṣayaḥ sāṃprataṃ divi // BrP_5.35

sādhyā rudrāś ca viśve ca vasavo marutas tathā
ādityāś cāśvinau cāpi devau vaivasvatau smṛtau // BrP_5.36

manor vaivasvatasyaite vartante sāṃprate 'ntare
ikṣvākupramukhāś caiva daśa putrā mahātmanaḥ // BrP_5.37

eteṣāṃ kīrtitānāṃ tu maharṣīṇāṃ mahaujasām
teṣāṃ putrāś ca pautrāś ca dikṣu sarvāsu bho dvijāḥ // BrP_5.38

manvantareṣu sarveṣu prāg āsan sapta saptakāḥ
loke dharmavyavasthārthaṃ lokasaṃrakṣaṇāya ca // BrP_5.39

manvantare vyatikrānte catvāraḥ saptakā gaṇāḥ
kṛtvā karma divaṃ yānti brahmalokam anāmayam // BrP_5.40

tato 'nye tapasā yuktāḥ sthānaṃ tat pūrayanty uta
atītā vartamānāś ca krameṇaitena bho dvijāḥ // BrP_5.41

anāgatāś ca saptaite smṛtā divi maharṣayaḥ
manor antaram āsādya sāvarṇasyeha bho dvijāḥ // BrP_5.42

rāmo vyāsas tathātreyo dīptimanto bahuśrutāḥ
bhāradvājas tathā drauṇir aśvatthāmā mahādyutiḥ // BrP_5.43

gautamaś cājaraś caiva śaradvān nāma gautamaḥ
kauśiko gālavaś caiva aurvaḥ kāśyapa eva ca // BrP_5.44

ete sapta mahātmāno bhaviṣyā munisattamāḥ
vairī caivādhvarīvāṃś ca śamano dhṛtimān vasuḥ // BrP_5.45

ariṣṭaś cāpy adhṛṣṭaś ca vājī sumatir eva ca
sāvarṇasya manoḥ putrā bhaviṣyā munisattamāḥ // BrP_5.46

eteṣāṃ kalyam utthāya kīrtanāt sukham edhate
yaśaś cāpnoti sumahad āyuṣmāṃś ca bhaven naraḥ // BrP_5.47

etāny uktāni bho viprāḥ sapta sapta ca tattvataḥ
manvantarāṇi saṃkṣepāc chṛṇutānāgatāny api // BrP_5.48

sāvarṇā manavo viprāḥ pañca tāṃś ca nibodhata
eko vaivasvatas teṣāṃ catvāras tu prajāpateḥ // BrP_5.49

parameṣṭhisutā viprā merusāvarṇyatāṃ gatāḥ
dakṣasyaite hi dauhitrāḥ priyāyās tanayā nṛpāḥ // BrP_5.50

mahatā tapasā yuktā merupṛṣṭhe mahaujasaḥ
ruceḥ prajāpateḥ putro raucyo nāma manuḥ smṛtaḥ // BrP_5.51

bhūtyāṃ cotpādito devyāṃ bhautyo nāma ruceḥ sutaḥ
anāgatāś ca saptaite kalpe 'smin manavaḥ smṛtāḥ // BrP_5.52

tair iyaṃ pṛthivī sarvā saptadvīpā sapattanā
pūrṇaṃ yugasahasraṃ tu paripālyā dvijottamāḥ // BrP_5.53

prajāpatiś ca tapasā saṃhāraṃ teṣu nityaśaḥ
yugāni saptatis tāni sāgrāṇi kathitāni ca // BrP_5.54

kṛtatretādiyuktāni manor antaram ucyate
caturdaśaite manavaḥ kathitāḥ kīrtivardhanāḥ // BrP_5.55

vedeṣu sapurāṇeṣu sarveṣu prabhaviṣṇavaḥ
prajānāṃ patayo viprā dhanyam eṣāṃ prakīrtanam // BrP_5.56

manvantareṣu saṃhārāḥ saṃhārānteṣu saṃbhavāḥ
na śakyate 'ntas teṣāṃ vai vaktuṃ varṣaśatair api // BrP_5.57

visargasya prajānāṃ vai saṃhārasya ca bho dvijāḥ
manvantareṣu saṃhārāḥ śrūyante dvijasattamāḥ // BrP_5.58

saśeṣās tatra tiṣṭhanti devāḥ saptarṣibhiḥ saha
tapasā brahmacaryeṇa śrutena ca samanvitāḥ // BrP_5.59

pūrṇe yugasahasre tu kalpo niḥśeṣa ucyate
tatra bhūtāni sarvāṇi dagdhāny ādityaraśmibhiḥ // BrP_5.60

brahmāṇam agrataḥ kṛtvā sahādityagaṇair dvijāḥ
praviśanti suraśreṣṭhaṃ harinārāyaṇaṃ prabhum // BrP_5.61

sraṣṭāraṃ sarvabhūtānāṃ kalpānteṣu punaḥ punaḥ
avyaktaḥ śāśvato devas tasya sarvam idaṃ jagat // BrP_5.62

atra vaḥ kīrtayiṣyāmi manor vaivasvatasya vai
visargaṃ muniśārdūlāḥ sāṃpratasya mahādyuteḥ // BrP_5.63

atra vaṃśaprasaṅgena kathyamānaṃ purātanam
yatrotpanno mahātmā sa harir vṛṣṇikule prabhuḥ // BrP_5.64

lomaharṣaṇa uvāca

vivasvān kaśyapāj jajñe dākṣāyaṇyāṃ dvijottamāḥ
tasya bhāryābhavat saṃjñā tvāṣṭrī devī vivasvataḥ // BrP_6.1

sureśvarīti vikhyātā triṣu lokeṣu bhāvinī
sā vai bhāryā bhagavato mārtaṇḍasya mahātmanaḥ // BrP_6.2

bhartṛrūpeṇa nātuṣyad rūpayauvanaśālinī
saṃjñā nāma sutapasā sudīptena samanvitā // BrP_6.3

ādityasya hi tad rūpaṃ maṇḍalasya sutejasā
gātreṣu paridagdhaṃ vai nātikāntam ivābhavat // BrP_6.4

na khalv ayaṃ mṛto 'ṇḍasya iti snehād abhāṣata
ajānan kāśyapas tasmān mārtaṇḍa iti cocyate // BrP_6.5

tejas tv abhyadhikaṃ tasya nityam eva vivasvataḥ
yenātitāpayām āsa trīṃl lokān kaśyapātmajaḥ // BrP_6.6

trīṇy apatyāni bho viprāḥ saṃjñāyāṃ tapatāṃ varaḥ
ādityo janayām āsa kanyāṃ dvau ca prajāpatī // BrP_6.7

manur vaivasvataḥ pūrvaṃ śrāddhadevaḥ prajāpatiḥ
yamaś ca yamunā caiva yamajau saṃbabhūvatuḥ // BrP_6.8

śyāmavarṇaṃ tu tad rūpaṃ saṃjñā dṛṣṭvā vivasvataḥ
asahantī tu svāṃ chāyāṃ savarṇāṃ nirmame tataḥ // BrP_6.9

māyāmayī tu sā saṃjñā tasyāṃ chāyāsamutthitām
prāñjaliḥ praṇatā bhūtvā chāyā saṃjñāṃ dvijottamāḥ // BrP_6.10

uvāca kiṃ mayā kāryaṃ kathayasva śucismite
sthitāsmi tava nirdeśe śādhi māṃ varavarṇini // BrP_6.11

saṃjñovāca

ahaṃ yāsyāmi bhadraṃ te svam eva bhavanaṃ pituḥ
tvayaiva bhavane mahyaṃ vastavyaṃ nirviśaṅkayā // BrP_6.12

imau ca bālakau mahyaṃ kanyā ceyaṃ sumadhyamā
saṃbhāvyās te na cākhyeyam idaṃ bhagavate kvacit // BrP_6.13

savarṇovāca

ā kacagrahaṇād devi ā śāpān naiva karhicit
ākhyāsyāmi namas tubhyaṃ gaccha devi yathāsukham // BrP_6.14

lomaharṣaṇa uvāca

samādiśya savarṇāṃ tu tathety uktā tayā ca sā
tvaṣṭuḥ samīpam agamad vrīḍiteva tapasvinī // BrP_6.15

pituḥ samīpagā sā tu pitrā nirbhartsitā śubhā
bhartuḥ samīpaṃ gaccheti niyuktā ca punaḥ punaḥ // BrP_6.16

āgacchad vaḍavā bhūtvā ācchādya rūpam aninditā
kurūn athottarān gatvā tṛṇāny atha cacāra ha // BrP_6.17

dvitīyāyāṃ tu saṃjñāyāṃ saṃjñeyam iti cintayan
ādityo janayām āsa putram ātmasamaṃ tadā // BrP_6.18

pūrvajasya manor viprāḥ sadṛśo 'yam iti prabhuḥ
manur evābhavan nāmnā sāvarṇa iti cocyate // BrP_6.19

dvitīyo yaḥ sutas tasyāḥ sa vijñeyaḥ śanaiścaraḥ
saṃjñā tu pārthivī viprāḥ svasya putrasya vai tadā // BrP_6.20

cakārābhyadhikaṃ snehaṃ na tathā pūrvajeṣu vai
manus tasyāḥ kṣamat tat tu yamas tasyā na cakṣame // BrP_6.21

sa vai roṣāc ca bālyāc ca bhāvino 'rthasya vānagha
padā saṃtarjayām āsa saṃjñāṃ vaivasvato yamaḥ // BrP_6.22

taṃ śaśāpa tataḥ krodhāt sāvarṇajananī tadā
caraṇaḥ patatām eṣa taveti bhṛśaduḥkhitā // BrP_6.23

yamas tu tat pituḥ sarvaṃ prāñjaliḥ pratyavedayat
bhṛśaṃ śāpabhayodvignaḥ saṃjñāvākyair viśaṅkitaḥ // BrP_6.24

śāpo 'yaṃ vinivarteta provāca pitaraṃ dvijāḥ
mātrā snehena sarveṣu vartitavyaṃ suteṣu vai // BrP_6.25

seyam asmān apāsyeha vivasvan saṃbubhūṣati
tasyāṃ mayodyataḥ pādo na tu dehe nipātitaḥ // BrP_6.26

bālyād vā yadi vā laulyān mohāt tat kṣantum arhasi
śapto 'ham asmi lokeśa jananyā tapatāṃ vara
tava prasādāc caraṇo na paten mama gopate // BrP_6.27

vivasvān uvāca

asaṃśayaṃ putra mahad bhaviṣyaty atra kāraṇam
yena tvām āviśat krodho dharmajñaṃ satyavādinam // BrP_6.28

na śakyam etan mithyā tu kartuṃ mātṛvacas tava
kṛmayo māṃsam ādāya yāsyanty avanim eva ca // BrP_6.29

kṛtam evaṃ vacas tathyaṃ mātus tava bhaviṣyati
śāpasya parihāreṇa tvaṃ ca trāto bhaviṣyasi // BrP_6.30

ādityaś cābravīt saṃjñāṃ kimarthaṃ tanayeṣu vai
tulyeṣv abhyadhikaḥ sneha ekasmin kriyate tvayā // BrP_6.31

sā tat pariharantī tu nācacakṣe vivasvate
sa cātmānaṃ samādhāya yogāt tathyam apaśyata // BrP_6.32

tāṃ śaptukāmo bhagavān nāśapan munisattamāḥ
mūrdhajeṣu nijagrāha sa tu tāṃ munisattamāḥ // BrP_6.33

tataḥ sarvaṃ yathāvṛttam ācacakṣe vivasvate
vivasvān atha tac chrutvā kruddhas tvaṣṭāram abhyagāt // BrP_6.34

dṛṣṭvā tu taṃ yathānyāyam arcayitvā vibhāvasum
nirdagdhukāmaṃ roṣeṇa sāntvayām āsa vai tadā // BrP_6.35

tvaṣṭovāca

tavātitejasāviṣṭam idaṃ rūpaṃ na śobhate
asahantī ca saṃjñā sā vane carati śāḍvale // BrP_6.36

draṣṭā hi tāṃ bhavān adya svāṃ bhāryāṃ śubhacāriṇīm
ślāghyāṃ yogabalopetāṃ yogam āsthāya gopate // BrP_6.37

anukūlaṃ tu te deva yadi syān mama saṃmatam
rūpaṃ nirvartayāmy adya tava kāntam ariṃdama // BrP_6.38

tato 'bhyupagamāt tvaṣṭā mārtaṇḍasya vivasvataḥ
bhramim āropya tat tejaḥ śātayām āsa bho dvijāḥ // BrP_6.39

tato nirbhāsitaṃ rūpaṃ tejasā saṃhatena vai
kāntāt kāntataraṃ draṣṭum adhikaṃ śuśubhe tadā // BrP_6.40

dadarśa yogam āsthāya svāṃ bhāryāṃ vaḍavāṃ tataḥ
adhṛṣyāṃ sarvabhūtānāṃ tejasā niyamena ca // BrP_6.41

vaḍavāvapuṣā viprāś carantīm akutobhayām
so 'śvarūpeṇa bhagavāṃs tāṃ mukhe samabhāvayat // BrP_6.42

maithunāya viceṣṭantīṃ parapuṃso 'vaśaṅkayā
sā tan niravamac chukraṃ nāsikābhyāṃ vivasvataḥ // BrP_6.43

devau tasyām ajāyetām aśvinau bhiṣajāṃ varau
nāsatyaś caiva dasraś ca smṛtau dvāv aśvināv iti // BrP_6.44

mārtaṇḍasyātmajāv etāv aṣṭamasya prajāpateḥ
tāṃ tu rūpeṇa kāntena darśayām āsa bhāskaraḥ // BrP_6.45

sā tu dṛṣṭvaiva bhartāraṃ tutoṣa munisattamāḥ
yamas tu karmaṇā tena bhṛśaṃ pīḍitamānasaḥ // BrP_6.46

dharmeṇa rañjayām āsa dharmarāja imāḥ prajāḥ
sa lebhe karmaṇā tena śubhena paramadyutiḥ // BrP_6.47

pitṝṇām ādhipatyaṃ ca lokapālatvam eva ca
manuḥ prajāpatis tv āsīt sāvarṇiḥ sa tapodhanāḥ // BrP_6.48

bhāvyaḥ samāgate tasmin manuḥ sāvarṇike 'ntare
merupṛṣṭhe tapo nityam adyāpi sa caraty uta // BrP_6.49

bhrātā śanaiścaras tasya grahatvaṃ sa tu labdhavān
tvaṣṭā tu tejasā tena viṣṇoś cakram akalpayat // BrP_6.50

tad apratihataṃ yuddhe dānavāntacikīrṣayā
yavīyasī tu sāpy āsīd yamī kanyā yaśasvinī // BrP_6.51

abhavac ca saricchreṣṭhā yamunā lokapāvanī
manur ity ucyate loke sāvarṇa iti cocyate // BrP_6.52

dvitīyo yaḥ sutas tasya manor bhrātā śanaiścaraḥ
grahatvaṃ sa ca lebhe vai sarvalokābhipūjitaḥ // BrP_6.53

ya idaṃ janma devānāṃ śṛṇuyān narasattamaḥ
āpadaṃ prāpya mucyeta prāpnuyāc ca mahad yaśaḥ // BrP_6.54

lomaharṣaṇa uvāca

manor vaivasvatasyāsan putrā vai nava tatsamāḥ
ikṣvākuś caiva nābhāgo dhṛṣṭaḥ śaryātir eva ca // BrP_7.1

nariṣyantaś ca ṣaṣṭho vai prāṃśū riṣṭaś ca saptamaḥ
karūṣaś ca pṛṣadhraś ca navaite munisattamāḥ // BrP_7.2

akarot putrakāmas tu manur iṣṭiṃ prajāpatiḥ
mitrāvaruṇayor viprāḥ pūrvam eva mahāmatiḥ // BrP_7.3

anutpanneṣu bahuṣu putreṣv eteṣu bho dvijāḥ
tasyāṃ ca vartamānāyām iṣṭyāṃ ca dvijasattamāḥ // BrP_7.4

mitrāvaruṇayor aṃśe manur āhutim āvahat
tatra divyāmbaradharā divyābharaṇabhūṣitā // BrP_7.5

divyasaṃhananā caiva ilā jajña iti śrutiḥ
tām ilety eva hovāca manur daṇḍadharas tadā // BrP_7.6

anugacchasva māṃ bhadre tam ilā pratyuvāca ha
dharmayuktam idaṃ vākyaṃ putrakāmaṃ prajāpatim // BrP_7.7

ilovāca

mitrāvaruṇayor aṃśe jātāsmi vadatāṃ vara
tayoḥ sakāśaṃ yāsyāmi na māṃ dharmahatāṃ kuru // BrP_7.8

saivam uktvā manuṃ devaṃ mitrāvaruṇayor ilā
gatvāntikaṃ varārohā prāñjalir vākyam abravīt // BrP_7.9

ilovāca

aṃśe 'smi yuvayor jātā devau kiṃ karavāṇi vām
manunā cāham uktā vāai anugacchasva mām iti // BrP_7.10

tau tathāvādinīṃ sādhvīm ilāṃ dharmaparāyaṇām
mitraś ca varuṇaś cobhāv ūcatus tāṃ dvijottamāḥ // BrP_7.11

mitrāvaruṇāv ūcatuḥ

anena tava dharmeṇa praśrayeṇa damena ca
satyena caiva suśroṇi prītau svo varavarṇini // BrP_7.12

āvayos tvaṃ mahābhāge khyātiṃ kanyeti yāsyasi // BrP_7.13

manor vaṃśakaraḥ putras tvam eva ca bhaviṣyasi
sudyumna iti vikhyātas triṣu lokeṣu śobhane // BrP_7.14

jagatpriyo dharmaśīlo manor vaṃśavivardhanaḥ
nivṛttā sā tu tac chrutvā gacchantī pitur antikāt // BrP_7.15

budhenāntaram āsādya maithunāyopamantritā
somaputrād budhād viprās tasyāṃ jajñe purūravāḥ // BrP_7.16

janayitvā tataḥ sā tam ilā sudyumnatāṃ gatā
sudyumnasya tu dāyādās trayaḥ paramadhārmikāḥ // BrP_7.17

utkalaś ca gayaś caiva vinatāśvaś ca bho dvijāḥ
utkalasyotkalā viprā vinatāśvasya paścimāḥ // BrP_7.18

dik pūrvā muniśārdūlā gayasya tu gayā smṛtā
praviṣṭe tu manau viprā divākaram ariṃdamam // BrP_7.19

daśadhā tat punaḥ kṣatram akarot pṛthivīm imām
ikṣvākur jyeṣṭhadāyādo madhyadeśam avāptavān // BrP_7.20

kanyābhāvāt tu sudyumno naitad rājyam avāptavān
vasiṣṭhavacanāt tv āsīt pratiṣṭhāne mahātmanaḥ // BrP_7.21

pratiṣṭhā dharmarājasya sudyumnasya dvijottamāḥ
tat purūravase prādād rājyaṃ prāpya mahāyaśāḥ // BrP_7.22

mānaveyo muniśreṣṭhāḥ strīpuṃsor lakṣaṇair yutaḥ
dhṛtavāṃs tām ilety evaṃ sudyumneti ca viśrutaḥ // BrP_7.23

nāriṣyantāḥ śakāḥ putrā nābhāgasya tu bho dvijāḥ
ambarīṣo 'bhavat putraḥ pārthivarṣabhasattamaḥ // BrP_7.24

dhṛṣṭasya dhārṣṭakaṃ kṣatraṃ raṇadṛptaṃ babhūva ha
karūṣasya ca kārūṣāḥ kṣatriyā yuddhadurmadāḥ // BrP_7.25

nābhāgadhṛṣṭaputrāś ca kṣatriyā vaiśyatāṃ gatāḥ
prāṃśor eko 'bhavat putraḥ prajāpatir iti smṛtaḥ // BrP_7.26

nariṣyantasya dāyādo rājā daṇḍadharo yamaḥ
śaryāter mithunaṃ tv āsīd ānarto nāma viśrutaḥ // BrP_7.27

putraḥ kanyā sukanyā ca yā patnī cyavanasya ha
ānartasya tu dāyādo raivo nāma mahādyutiḥ // BrP_7.28

ānartaviṣayaś caiva purī cāsya kuśasthalī
raivasya raivataḥ putraḥ kakudmī nāma dhārmikaḥ // BrP_7.29

jyeṣṭhaḥ putraḥ sa tasyāsīd rājyaṃ prāpya kuśasthalīm
sa kanyāsahitaḥ śrutvā gāndharvaṃ brahmaṇo 'ntike // BrP_7.30

muhūrtabhūtaṃ devasya tasthau bahuyugaṃ dvijāḥ
ājagāma sa caivātha svāṃ purīṃ yādavair vṛtām // BrP_7.31

kṛtāṃ dvāravatīṃ nāma bahudvārāṃ manoramām
bhojavṛṣṇyandhakair guptāṃ vasudevapurogamaiḥ // BrP_7.32

tatraiva raivato jñātvā yathātattvaṃ dvijottamāḥ
kanyāṃ tāṃ baladevāya subhadrāṃ nāma revatīm // BrP_7.33

dattvā jagāma śikharaṃ meros tapasi saṃsthitaḥ
reme rāmo 'pi dharmātmā revatyā sahitaḥ sukhī // BrP_7.34

munaya ūcuḥ

kathaṃ bahuyuge kāle samatīte mahāmate
na jarā revatīṃ prāptā raivataṃ ca kakudminam // BrP_7.35

meruṃ gatasya vā tasya śaryāteḥ saṃtatiḥ katham
sthitā pṛthivyām adyāpi śrotum icchāma tattvataḥ // BrP_7.36

lomaharṣaṇa uvāca

na jarā kṣutpipāsā vā na mṛtyur munisattamāḥ
ṛtucakraṃ prabhavati brahmaloke sadānaghāḥ
kakudminaḥ svarlokaṃ tu raivatasya gatasya ha // BrP_7.37

hṛtā puṇyajanair viprā rākṣasaiḥ sā kuśasthalī
tasya bhrātṛśataṃ tv āsīd dhārmikasya mahātmanaḥ // BrP_7.38

tad vadhyamānaṃ rakṣobhir diśaḥ prākrāmad acyutāḥ
vidrutasya ca viprendrās tasya bhrātṛśatasya vai // BrP_7.39

anvavāyas tu sumahāṃs tatra tatra dvijottamāḥ
teṣāṃ hy ete muniśreṣṭhāḥ śaryātā iti viśrutāḥ // BrP_7.40

kṣatriyā guṇasaṃpannā dikṣu sarvāsu viśrutāḥ
śarvaśaḥ sarvagahanaṃ praviṣṭās te mahaujasaḥ // BrP_7.41

nābhāgariṣṭaputrau dvau vaiśyau brāhmaṇatāṃ gatau
karūṣasya tu kārūṣāḥ kṣatriyā yuddhadurmadāḥ // BrP_7.42

pṛṣadhro hiṃsayitvā tu guror gāṃ dvijasattamāḥ
śāpāc chūdratvam āpanno navaite parikīrtitāḥ // BrP_7.43

vaivasvatasya tanayā muner vai munisattamāḥ
kṣuvatas tu manor viprā ikṣvākur abhavat sutaḥ // BrP_7.44

tasya putraśataṃ tv āsīd ikṣvākor bhūridakṣiṇam
teṣāṃ vikukṣir jyeṣṭhas tu vikukṣitvād ayodhatām // BrP_7.45

prāptaḥ paramadharmajña so 'yodhyādhipatiḥ prabhuḥ
śakunipramukhās tasya putrāḥ pañcaśataṃ smṛtāḥ // BrP_7.46

uttarāpathadeśasya rakṣitāro mahābalāḥ
catvāriṃśad daśāṣṭau ca dakṣiṇasyāṃ tathā diśi // BrP_7.47

vaśātipramukhāś cānye rakṣitāro dvijottamāḥ
ikṣvākus tu vikukṣiṃ vāai aṣṭakāyām athādiśat // BrP_7.48

māṃsam ānaya śrāddhārthaṃ mṛgān hatvā mahābala
śrāddhakarmaṇi coddiṣṭo akṛte śrāddhakarmaṇi // BrP_7.49

bhakṣayitvā śaśaṃ viprāḥ śaśādo mṛgayāṃ gataḥ
ikṣvākuṇā parityakto vasiṣṭhavacanāt prabhuḥ // BrP_7.50

ikṣvākau saṃsthite viprāḥ śaśādas tu nṛpo 'bhavat
śaśādasya tu dāyādaḥ kakutstho nāma vīryavān // BrP_7.51

anenās tu kakutsthasya pṛthuś cānenasaḥ smṛtaḥ
viṣṭarāśvaḥ pṛthoḥ putras tasmād ārdras tv ajāyata // BrP_7.52

ārdras tu yuvanāśvas tu śrāvastas tatsuto dvijāḥ
jajñe śrāvastako rājā śrāvastī yena nirmitā // BrP_7.53

śrāvastasya tu dāyādo bṛhadaśvo mahīpatiḥ
kuvalāśvaḥ sutas tasya rājā paramadhārmikaḥ // BrP_7.54

yaḥ sa dhundhuvadhād rājā dhundhumāratvam āgataḥ // BrP_7.55

munaya ūcuḥ

dhundhor vadhaṃ mahāprājña śrotum icchāma tattvataḥ
yadvadhāt kuvalāśvo 'sau dhundhumāratvam āgataḥ // BrP_7.56

lomaharṣaṇa uvāca

kuvalāśvasya putrāṇāṃ śatam uttamadhanvinām
sarve vidyāsu niṣṇātā balavanto durāsadāḥ // BrP_7.57

babhūvur dhārmikāḥ sarve yajvāno bhūridakṣiṇāḥ
kuvalāśvaṃ pitā rājye bṛhadaśvo nyayojayat // BrP_7.58

putrasaṃkrāmitaśrīs tu vanaṃ rājā viveśa ha
tam uttaṅko 'tha viprarṣiḥ prayāntaṃ pratyavārayat // BrP_7.59

uttaṅka uvāca

bhavatā rakṣaṇaṃ kāryaṃ tac ca kartuṃ tvam arhasi
nirudvignas tapaś cartuṃ nahi śaknomi pārthiva // BrP_7.60

mamāśramasamīpe vai sameṣu marudhanvasu
samudro vālukāpūrṇa uddālaka iti smṛtaḥ // BrP_7.61

devatānām avadhyaś ca mahākāyo mahābalaḥ
antarbhūmigatas tatra vālukāntarhito mahān // BrP_7.62

rākṣasasya madhoḥ putro dhundhur nāma mahāsuraḥ
śete lokavināśāya tapa āsthāya dāruṇam // BrP_7.63

saṃvatsarasya paryante sa niśvāsaṃ vimuñcati
yadā tadā mahī tatra calati sma narādhipa // BrP_7.64

tasya niḥśvāsavātena raja uddhūyate mahat
ādityapatham āvṛtya saptāhaṃ bhūmikampanam // BrP_7.65

savisphuliṅgaṃ sāṅgāraṃ sadhūmam atidāruṇam
tena tāta na śaknomi tasmin sthātuṃ sva āśrame // BrP_7.66

taṃ māraya mahākāyaṃ lokānāṃ hitakāmyayā
lokāḥ svasthā bhavanty adya tasmin vinihate tvayā // BrP_7.67

tvaṃ hi tasya vadhāyaikaḥ samarthaḥ pṛthivīpate
viṣṇunā ca varo datto mahyaṃ pūrvayuge nṛpa // BrP_7.68

yas taṃ mahāsuraṃ raudraṃ haniṣyati mahābalam
tasya tvaṃ varadānena tejaś cākhyāpayiṣyasi // BrP_7.69

nahi dhundhur mahātejās tejasālpena śakyate
nirdagdhuṃ pṛthivīpāla ciraṃ yugaśatair api // BrP_7.70

vīryaṃ ca sumahat tasya devair api durāsadam
sa evam ukto rājarṣir uttaṅkena mahātmanā
kuvalāśvaṃ sutaṃ prādāt tasmai dhundhunibarhaṇe // BrP_7.71

bṛhadaśva uvāca

bhagavan nyastaśastro 'ham ayaṃ tu tanayo mama
bhaviṣyati dvijaśreṣṭha dhundhumāro na saṃśayaḥ // BrP_7.72

sa taṃ vyādiśya tanayaṃ rājarṣir dhundhumāraṇe
jagāma parvatāyaiva nṛpatiḥ saṃśitavrataḥ // BrP_7.73

lomaharṣaṇa uvāca

kuvalāśvas tu putrāṇāṃ śatena saha bho dvijāḥ
prāyād uttaṅkasahito dhundhos tasya nibarhaṇe // BrP_7.74

tam āviśat tadā viṣṇus tejasā bhagavān prabhuḥ
uttaṅkasya niyogād vai lokānāṃ hitakāmyayā // BrP_7.75

tasmin prayāte durdharṣe divi śabdo mahān abhūt
eṣa śrīmān avadhyo 'dya dhundhumāro bhaviṣyati // BrP_7.76

divyair gandhaiś ca mālyaiś ca taṃ devāḥ samavākiran
devadundubhayaś caiva praṇedur dvijasattamāḥ // BrP_7.77

sa gatvā jayatāṃ śreṣṭhas tanayaiḥ saha vīryavān
samudraṃ khānayām āsa vālukāntaram avyayam // BrP_7.78

tasya putraiḥ khanadbhiś ca vālukāntarhitas tadā
dhundhur āsādito viprā diśam āvṛtya paścimām // BrP_7.79

mukhajenāgninā krodhāl lokān udvartayann iva
vāri susrāva vegena mahodadhir ivodaye // BrP_7.80

saumasya muniśārdūlā varormikalilo mahān
tasya putraśataṃ dagdhaṃ tribhir ūnaṃ tu rakṣasā // BrP_7.81

tataḥ sa rājā dyutimān rākṣasaṃ taṃ mahābalam
āsasāda mahātejā dhundhuṃ dhundhuvināśanaḥ // BrP_7.82

tasya vārimayaṃ vegam āpīya sa narādhipaḥ
yogī yogena vahniṃ ca śamayām āsa vāriṇā // BrP_7.83

nihatya taṃ mahākāyaṃ balenodakarākṣasam
uttaṅkaṃ darśayām āsa kṛtakarmā narādhipaḥ // BrP_7.84

uttaṅkas tu varaṃ prādāt tasmai rājñe mahātmane
dadau tasyākṣayaṃ vittaṃ śatrubhiś cāparājitam // BrP_7.85

dharme ratiṃ ca satataṃ svarge vāsaṃ tathākṣayam
putrāṇāṃ cākṣayāṃl lokān svarge ye rakṣasā hatāḥ // BrP_7.86

tasya putrās trayaḥ śiṣṭā dṛḍhāśvo jyeṣṭha ucyate
candrāśvakapilāśvau tu kanīyāṃsau kumārakau // BrP_7.87

dhaundhumārer dṛḍhāśvasya haryaśvaś cātmajaḥ smṛtaḥ
haryaśvasya nikumbho 'bhūt kṣatradharmarataḥ sadā // BrP_7.88

saṃhatāśvo nikumbhasya suto raṇaviśāradaḥ
akṛśāśvakṛśāśvau tu saṃhatāśvasutau dvijāḥ // BrP_7.89

tasya haimavatī kanyā satāṃ matā dṛṣadvatī
vikhyātā triṣu lokeṣu putraś cāsyāḥ prasenajit // BrP_7.90

lebhe prasenajid bhāryāṃ gaurīṃ nāma pativratām
abhiśastā tu sā bhartrā nadī vai bāhudābhavat // BrP_7.91

tasya putro mahān āsīd yuvanāśvo narādhipaḥ
māndhātā yuvanāśvasya trilokavijayī sutaḥ // BrP_7.92

tasya caitrarathī bhāryā śaśabindoḥ sutābhavat
sādhvī bindumatī nāma rūpeṇāsadṛśī bhuvi // BrP_7.93

pativratā ca jyeṣṭhā ca bhrātṝṇām ayutasya vai
tasyām utpādayām āsa māndhātā dvau sutau dvijāḥ // BrP_7.94

purukutsaṃ ca dharmajñaṃ mucukundaṃ ca pārthivam
purukutsasutas tv āsīt trasadasyur mahīpatiḥ // BrP_7.95

narmadāyām athotpannaḥ saṃbhūtas tasya cātmajaḥ
saṃbhūtasya tu dāyādas tridhanvā ripumardanaḥ // BrP_7.96

rājñas tridhanvanas tv āsīd vidvāṃs trayyāruṇaḥ prabhuḥ
tasya satyavrato nāma kumāro 'bhūn mahābalaḥ // BrP_7.97

parigrahaṇamantrāṇāṃ vighnaṃ cakre sudurmatiḥ
yena bhāryā kṛtodvāhā hṛtā caiva parasya ha // BrP_7.98

bālyāt kāmāc ca mohāc ca sāhasāc cāpalena ca
jahāra kanyāṃ kāmārtaḥ kasyacit puravāsinaḥ // BrP_7.99

adharmaśaṅkunā tena taṃ sa trayyāruṇo 'tyajat
apadhvaṃseti bahuśo vadan krodhasamanvitaḥ // BrP_7.100

so 'bravīt pitaraṃ tyaktaḥ kva gacchāmīti vai muhuḥ
pitā ca tam athovāca śvapākaiḥ saha vartaya // BrP_7.101

nāhaṃ putreṇa putrārthī tvayādya kulapāṃsana
ity uktaḥ sa nirākrāman nagarād vacanāt pituḥ // BrP_7.102

na ca taṃ vārayām āsa vasiṣṭho bhagavān ṛṣiḥ
sa tu satyavrato viprāḥ śvapākāvasathāntike // BrP_7.103

pitrā tyakto 'vasad vīraḥ pitāpy asya vanaṃ yayau
tatas tasmiṃs tu viṣaye nāvarṣat pākaśāsanaḥ // BrP_7.104

samā dvādaśa bho viprās tenādharmeṇa vai tadā
dārāṃs tu tasya viṣaye viśvāmitro mahātapāḥ // BrP_7.105

saṃnyasya sāgarānte tu cakāra vipulaṃ tapaḥ
tasya patnī gale baddhvā madhyamaṃ putram aurasam // BrP_7.106

śeṣasya bharaṇārthāya vyakrīṇād gośatena vai
taṃ ca baddhaṃ gale dṛṣṭvā vikrayārthaṃ nṛpātmajaḥ // BrP_7.107

maharṣiputraṃ dharmātmā mokṣayām āsa bho dvijāḥ
satyavrato mahābāhur bharaṇaṃ tasya cākarot // BrP_7.108

viśvāmitrasya tuṣṭyartham anukampārtham eva ca
so 'bhavad gālavo nāma gale bandhān mahātapāḥ
maharṣiḥ kauśiko dhīmāṃs tena vīreṇa mokṣitaḥ // BrP_7.109

lomaharṣaṇa uvāca

satyavratas tu bhaktyā ca kṛpayā ca pratijñayā
viśvāmitrakalatraṃ tu babhāra vinaye sthitaḥ // BrP_8.1

hatvā mṛgān varāhāṃś ca mahiṣāṃś ca vanecarān
viśvāmitrāśramābhyāśe māṃsaṃ vṛkṣe babandha ca // BrP_8.2

upāṃśuvratam āsthāya dīkṣāṃ dvādaśavārṣikīm
pitur niyogād avasat tasmin vanagate nṛpe // BrP_8.3

ayodhyāṃ caiva rājyaṃ ca tathaivāntaḥpuraṃ muniḥ
yājyopādhyāyasaṃyogād vasiṣṭhaḥ paryarakṣata // BrP_8.4

satyavratas tu bālyāc ca bhāvino 'rthasya vai balāt
vasiṣṭhe 'bhyadhikaṃ manyuṃ dhārayām āsa nityaśaḥ // BrP_8.5

pitrā hi taṃ tadā rāṣṭrāt tyajyamānaṃ priyaṃ sutam
nivārayām āsa munir bahunā kāraṇena na // BrP_8.6

pāṇigrahaṇamantrāṇāṃ niṣṭhā syāt saptame pade
na ca satyavratas tasmād dhatavān saptame pade // BrP_8.7

jānan dharmaṃ vasiṣṭhas tu na māṃ trātīti bho dvijāḥ
satyavratas tadā roṣaṃ vasiṣṭhe manasākarot // BrP_8.8

guṇabuddhyā tu bhagavān vasiṣṭhaḥ kṛtavāṃs tathā
na ca satyavratas tasya tam upāṃśum abudhyata // BrP_8.9

tasminn aparitoṣaś ca pitur āsīn mahātmanaḥ
tena dvādaśa varṣāṇi nāvarṣat pākaśāsanaḥ // BrP_8.10

tena tv idānīṃ vihitāṃ dīkṣāṃ tāṃ durvahāṃ bhuvi
kulasya niṣkṛtir viprāḥ kṛtā sā vai bhaved iti // BrP_8.11

na taṃ vasiṣṭho bhagavān pitrā tyaktaṃ nyavārayat
abhiṣekṣyāmy ahaṃ putram asyety evaṃmatir muniḥ // BrP_8.12

sa tu dvādaśa varṣāṇi tāṃ dīkṣām avahad balī
avidyamāne māṃse tu vasiṣṭhasya mahātmanaḥ // BrP_8.13

sarvakāmadughāṃ dogdhrīṃ sa dadarśa nṛpātmajaḥ
tāṃ vai krodhāc ca mohāc ca śramāc caiva kṣudhānvitaḥ // BrP_8.14

deśadharmagato rājā jaghāna munisattamāḥ
tanmāṃsaṃ sa svayaṃ caiva viśvāmitrasya cātmajān // BrP_8.15

bhojayām āsa tac chrutvā vasiṣṭho 'py asya cukrudhe // BrP_8.16

vasiṣṭha uvāca

pātayeyam ahaṃ krūra tava śaṅkum asaṃśayam
yadi te dvāv imau śaṅkū na syātāṃ vai kṛtau punaḥ // BrP_8.17

pituś cāparitoṣeṇa gurudogdhrīvadhena ca
aprokṣitopayogāc ca trividhas te vyatikramaḥ // BrP_8.18

evaṃ trīṇy asya śaṅkūni tāni dṛṣṭvā mahātapāḥ
triśaṅkur iti hovāca triśaṅkus tena sa smṛtaḥ // BrP_8.19

viśvāmitrasya dārāṇām anena bharaṇaṃ kṛtam
tena tasmai varaṃ prādān muniḥ prītas triśaṅkave // BrP_8.20

chandyamāno vareṇātha varaṃ vavre nṛpātmajaḥ
saśarīro vraje svargam ity evaṃ yācito varaḥ // BrP_8.21

anāvṛṣṭibhaye tasmin gate dvādaśavārṣike
pitrye rājye 'bhiṣicyātha yājayām āsa pārthivam // BrP_8.22

miṣatāṃ devatānāṃ ca vasiṣṭhasya ca kauśikaḥ
divam āropayām āsa saśarīraṃ mahātapāḥ // BrP_8.23

tasya satyarathā nāma patnī kaikeyavaṃśajā
kumāraṃ janayām āsa hariścandram akalmaṣam // BrP_8.24

sa vai rājā hariścandras traiśaṅkava iti smṛtaḥ
āhartā rājasūyasya samrāḍ iti ha viśrutaḥ // BrP_8.25

hariścandrasya putro 'bhūd rohito nāma pārthivaḥ
harito rohitasyātha cañcur hārita ucyate // BrP_8.26

vijayaś ca muniśreṣṭhāś cañcuputro babhūva ha
jetā sa sarvapṛthivīṃ vijayas tena sa smṛtaḥ // BrP_8.27

rurukas tanayas tasya rājā dharmārthakovidaḥ
rurukasya vṛkaḥ putro vṛkād bāhus tu jajñivān // BrP_8.28

haihayās tālajaṅghāś ca nirasyanti sma taṃ nṛpam
tatpatnī garbham ādāya aurvasyāśramam āviśat // BrP_8.29

nāsatyo dhārmikaś caiva sa ha dharmayuge 'bhavat
sagaras tu suto bāhor yajñe saha gareṇa vai // BrP_8.30

aurvasyāśramam āsādya bhārgaveṇābhirakṣitaḥ
āgneyam astraṃ labdhvā ca bhārgavāt sagaro nṛpaḥ // BrP_8.31

jigāya pṛthivīṃ hatvā tālajaṅghān sahaihayān
śakānāṃ pahnavānāṃ ca dharmaṃ nirasad acyutaḥ
kṣatriyāṇāṃ muniśreṣṭhāḥ pāradānāṃ ca dharmavit // BrP_8.32

munaya ūcuḥ

kathaṃ sa sagaro jāto gareṇaiva sahācyutaḥ
kimarthaṃ ca śakādīnāṃ kṣatriyāṇāṃ mahaujasām // BrP_8.33

dharmān kulocitān rājā kruddho nirasad acyutaḥ
etan naḥ sarvam ācakṣva vistareṇa mahāmate // BrP_8.34

lomaharṣaṇa uvāca

bāhor vyasaninaḥ pūrvaṃ hṛtaṃ rājyam abhūt kila
haihayais tālajaṅghaiś ca śakaiḥ sārdhaṃ dvijottamāḥ // BrP_8.35

yavanāḥ pāradāś caiva kāmbojāḥ pahnavās tathā
ete hy api gaṇāḥ pañca haihayārthe parākraman // BrP_8.36

hṛtarājyas tadā rājā sa vai bāhur vanaṃ yayau
patnyā cānugato duḥkhī tatra prāṇān avāsṛjat // BrP_8.37

patnī tu yādavī tasya sagarbhā pṛṣṭhato 'nvagāt
sapatnyā ca garas tasyai dattaḥ pūrvaṃ kilānaghāḥ // BrP_8.38

sā tu bhartuś citāṃ kṛtvā vane tām abhyarohata
aurvas tāṃ bhārgavo viprāḥ kāruṇyāt samavārayat // BrP_8.39

tasyāśrame ca garbhaḥ sa gareṇaiva sahācyutaḥ
vyajāyata mahābāhuḥ sagaro nāma pārthivaḥ // BrP_8.40

aurvas tu jātakarmādīṃs tasya kṛtvā mahātmanaḥ
adhyāpya vedaśāstrāṇi tato 'straṃ pratyapādayat // BrP_8.41

āgneyaṃ tu mahābhāgā amarair api duḥsaham
sa tenāstrabalenājau balena ca samanvitaḥ // BrP_8.42

haihayān vijaghānāśu kruddho rudraḥ paśūn iva
ājahāra ca lokeṣu kīrtiṃ kīrtimatāṃ varaḥ // BrP_8.43

tataḥ śakāṃś ca yavanān kāmbojān pāradāṃs tathā
pahnavāṃś caiva niḥśeṣān kartuṃ vyavasito nṛpaḥ // BrP_8.44

te vadhyamānā vīreṇa sagareṇa mahātmanā
vasiṣṭhaṃ śaraṇaṃ gatvā praṇipetur manīṣiṇam // BrP_8.45

vasiṣṭhas tv atha tān dṛṣṭvā samayena mahādyutiḥ
sagaraṃ vārayām āsa teṣāṃ dattvābhayaṃ tadā // BrP_8.46

sagaraḥ svāṃ pratijñāṃ tu guror vākyaṃ niśamya ca
dharmaṃ jaghāna teṣāṃ vai veṣān anyāṃś cakāra ha // BrP_8.47

ardhaṃ śakānāṃ śiraso muṇḍayitvā vyasarjayat
yavanānāṃ śiraḥ sarvaṃ kāmbojānāṃ tathaiva ca // BrP_8.48

pāradā muktakeśāś ca pahnavāñ śmaśrudhāriṇaḥ
niḥsvādhyāyavaṣaṭkārāḥ kṛtās tena mahātmanā // BrP_8.49

śakā yavanakāmbojāḥ pāradāś ca dvijottamāḥ
koṇisarpā māhiṣakā darvāś colāḥ sakeralāḥ // BrP_8.50

sarve te kṣatriyā viprā dharmas teṣāṃ nirākṛtaḥ
vasiṣṭhavacanād rājñā sagareṇa mahātmanā // BrP_8.51

sa dharmavijayī rājā vijityemāṃ vasuṃdharām
aśvaṃ pracārayām āsa vājimedhāya dīkṣitaḥ // BrP_8.52

tasya cārayataḥ so 'śvaḥ samudre pūrvadakṣiṇe
velāsamīpe 'pahṛto bhūmiṃ caiva praveśitaḥ // BrP_8.53

sa taṃ deśaṃ tadā putraiḥ khānayām āsa pārthivaḥ
āsedus te tadā tatra khanyamāne mahārṇave // BrP_8.54

tam ādipuruṣaṃ devaṃ hariṃ kṛṣṇaṃ prajāpatim
viṣṇuṃ kapilarūpeṇa svapantaṃ puruṣaṃ tadā // BrP_8.55

tasya cakṣuḥsamutthena tejasā pratibudhyataḥ
dagdhāḥ sarve muniśreṣṭhāś catvāras tv avaśeṣitāḥ // BrP_8.56

barhiketuḥ suketuś ca tathā dharmaratho nṛpaḥ
śūraḥ pañcanadaś caiva tasya vaṃśakarā nṛpāḥ // BrP_8.57

prādāc ca tasmai bhagavān harir nārāyaṇo varam
akṣayaṃ vaṃśam ikṣvākoḥ kīrtiṃ cāpy anivartinīm // BrP_8.58

putraṃ samudraṃ ca vibhuḥ svarge vāsaṃ tathākṣayam
samudraś cārgham ādāya vavande taṃ mahīpatim // BrP_8.59

sāgaratvaṃ ca lebhe sa karmaṇā tena tasya ha
taṃ cāśvamedhikaṃ so 'śvaṃ samudrād upalabdhavān // BrP_8.60

ājahārāśvamedhānāṃ śataṃ sa sumahātapāḥ
putrāṇāṃ ca sahasrāṇi ṣaṣṭis tasyeti naḥ śrutam // BrP_8.61

munaya ūcuḥ

sagarasyātmajā vīrāḥ kathaṃ jātā mahābalāḥ
vikrāntāḥ ṣaṣṭisāhasrā vidhinā kena sattama // BrP_8.62

lomaharṣaṇa uvāca

dve bhārye sagarasyāstāṃ tapasā dagdhakilbiṣe
jyeṣṭhā vidarbhaduhitā keśinī nāma nāmataḥ // BrP_8.63

kanīyasī tu mahatī patnī paramadharmiṇī
ariṣṭanemiduhitā rūpeṇāpratimā bhuvi // BrP_8.64

aurvas tābhyāṃ varaṃ prādāt tad budhyadhvaṃ dvijottamāḥ
ṣaṣṭiṃ putrasahasrāṇi gṛhṇātv ekā nitambinī // BrP_8.65

ekaṃ vaṃśadharaṃ tv ekā yatheṣṭaṃ varayatv iti
tatraikā jagṛhe putrān ṣaṣṭisāhasrasaṃmitān // BrP_8.66

ekaṃ vaṃśadharaṃ tv ekā tathety āha tato muniḥ
rājā pañcajano nāma babhūva sa mahādyutiḥ // BrP_8.67

itarā suṣuve tumbīṃ bījapūrṇām iti śrutiḥ
tatra ṣaṣṭisahasrāṇi garbhās te tilasaṃmitāḥ // BrP_8.68

saṃbabhūvur yathākālaṃ vavṛdhuś ca yathāsukham
ghṛtapūrṇeṣu kumbheṣu tān garbhān nidadhe tataḥ // BrP_8.69

dhātrīś caikaikaśaḥ prādāt tāvatīḥ poṣaṇe nṛpaḥ
tato daśasu māseṣu samuttasthur yathākramam // BrP_8.70

kumārās te yathākālaṃ sagaraprītivardhanāḥ
ṣaṣṭiputrasahasrāṇi tasyaivam abhavan dvijāḥ // BrP_8.71

garbhād alābūmadhyād vai jātāni pṛthivīpateḥ
teṣāṃ nārāyaṇaṃ tejaḥ praviṣṭānāṃ mahātmanām // BrP_8.72

ekaḥ pañcajano nāma putro rājā babhūva ha
śūraḥ pañcajanasyāsīd aṃśumān nāma vīryavān // BrP_8.73

dilīpas tasya tanayaḥ khaṭvāṅga iti viśrutaḥ
yena svargād ihāgatya muhūrtaṃ prāpya jīvitam // BrP_8.74

trayo 'bhisaṃdhitā lokā buddhyā satyena cānaghāḥ
dilīpasya tu dāyādo mahārājo bhagīrathaḥ // BrP_8.75

yaḥ sa gaṅgāṃ saricchreṣṭhām avātārayata prabhuḥ
samudram ānayac caināṃ duhitṛtve 'py akalpayat // BrP_8.76

tasmād bhāgīrathī gaṅgā kathyate vaṃśacintakaiḥ
bhagīrathasuto rājā śruta ity abhiviśrutaḥ // BrP_8.77

nābhāgas tu śrutasyāsīt putraḥ paramadhārmikaḥ
ambarīṣas tu nābhāgiḥ sindhudvīpapitābhavat // BrP_8.78

ayutājit tu dāyādaḥ sindhudvīpasya vīryavān
ayutājitsutas tv āsīd ṛtuparṇo mahāyaśāḥ // BrP_8.79

divyākṣahṛdayajño vai rājā nalasakho balī
ṛtuparṇasutas tv āsīd ārtaparṇir mahāyaśāḥ // BrP_8.80

sudāsas tasya tanayo rājā indrasakho 'bhavat
sudāsasya sutaḥ proktaḥ saudāso nāma pārthivaḥ // BrP_8.81

khyātaḥ kalmāṣapādo vai rājā mitrasaho 'bhavat
kalmāṣapādasya sutaḥ sarvakarmeti viśrutaḥ // BrP_8.82

anaraṇyas tu putro 'bhūd viśrutaḥ sarvakarmaṇaḥ
anaraṇyasuto nighno nighnato dvau babhūvatuḥ // BrP_8.83

anamitro raghuś caiva pārthivarṣabhasattamau
anamitrasuto rājā vidvān duliduho 'bhavat // BrP_8.84

dilīpas tanayas tasya rāmasya prapitāmahaḥ
dīrghabāhur dilīpasya raghur nāmnā suto 'bhavat // BrP_8.85

ayodhyāyāṃ mahārājo yaḥ purāsīn mahābalaḥ
ajas tu rāghavo jajñe tathā daśaratho 'py ajāt // BrP_8.86

rāmo daśarathāj jajñe dharmātmā sumahāyaśāḥ
rāmasya tanayo jajñe kuśa ity abhisaṃjñitaḥ // BrP_8.87

atithis tu kuśāj jajñe dharmātmā sumahāyaśāḥ
atithes tv abhavat putro niṣadho nāma vīryavān // BrP_8.88

niṣadhasya nalaḥ putro nabhaḥ putro nalasya ca
nabhasya puṇḍarīkas tu kṣemadhanvā tataḥ smṛtaḥ // BrP_8.89

kṣemadhanvasutas tv āsīd devānīkaḥ pratāpavān
āsīd ahīnagur nāma devānīkātmajaḥ prabhuḥ // BrP_8.90

ahīnagos tu dāyādaḥ sudhanvā nāma pārthivaḥ
sudhanvanaḥ sutaś cāpi tato jajñe śalo nṛpaḥ // BrP_8.91

ukyo nāma sa dharmātmā śalaputro babhūva ha
vajranābhaḥ sutas tasya nalas tasya mahātmanaḥ // BrP_8.92

nalau dvāv eva vikhyātau purāṇe munisattamāḥ
vīrasenātmajaś caiva yaś cekṣvākukulodvahaḥ // BrP_8.93

ikṣvākuvaṃśaprabhavāḥ prādhānyena prakīrtitāḥ
ete vivasvato vaṃśe rājāno bhūritejasaḥ // BrP_8.94

paṭhan samyag imāṃ sṛṣṭim ādityasya vivasvataḥ
śrāddhadevasya devasya prajānāṃ puṣṭidasya ca
prajāvān eti sāyujyam ādityasya vivasvataḥ // BrP_8.95

lomaharṣaṇa uvāca

pitā somasya bho viprā jajñe 'trir bhagavān ṛṣiḥ
brahmaṇo mānasāt pūrvaṃ prajāsargaṃ vidhitsataḥ // BrP_9.1

anuttaraṃ nāma tapo yena taptaṃ hi tat purā
trīṇi varṣasahasrāṇi divyānīti hi naḥ śrutam // BrP_9.2

ūrdhvam ācakrame tasya retaḥ somatvam īyivat
netrābhyāṃ vāri susrāva daśadhā dyotayan diśaḥ // BrP_9.3

taṃ garbhaṃ vidhinādiṣṭā daśa devyo dadhus tataḥ
sametya dhārayām āsur na ca tāḥ samaśaknuvan // BrP_9.4

yadā na dhāraṇe śaktās tasya garbhasya tā diśaḥ
tatas tābhiḥ sa tyaktas tu nipapāta vasuṃdharām // BrP_9.5

patitaṃ somam ālokya brahmā lokapitāmahaḥ
ratham āropayām āsa lokānāṃ hitakāmyayā // BrP_9.6

tasmin nipatite devāḥ putre 'treḥ paramātmani
tuṣṭuvur brahmaṇaḥ putrās tathānye munisattamāḥ // BrP_9.7

tasya saṃstūyamānasya tejaḥ somasya bhāsvataḥ
āpyāyanāya lokānāṃ bhāvayām āsa sarvataḥ // BrP_9.8

sa tena rathamukhyena sāgarāntāṃ vasuṃdharām
triḥsaptakṛtvo 'tiyaśāś cakārābhipradakṣiṇām // BrP_9.9

tasya yac caritaṃ tejaḥ pṛthivīm anvapadyata
oṣadhyas tāḥ samudbhūtā yābhiḥ saṃdhāryate jagat // BrP_9.10

sa labdhatejā bhagavān saṃstavaiś ca svakarmabhiḥ
tapas tepe mahābhāgaḥ padmānāṃ darśanāya saḥ // BrP_9.11

tatas tasmai dadau rājyaṃ brahmā brahmavidāṃ varaḥ
bījauṣadhīnāṃ viprāṇām apāṃ ca munisattamāḥ // BrP_9.12

sa tat prāpya mahārājyaṃ somaḥ saumyavatāṃ varaḥ
samājahre rājasūyaṃ sahasraśatadakṣiṇam // BrP_9.13

dakṣiṇām adadāt somas trīṃl lokān iti naḥ śrutam
tebhyo brahmarṣimukhyebhyaḥ sadasyebhyaś ca bho dvijāḥ // BrP_9.14

hiraṇyagarbho brahmātrir bhṛguś ca ṛtvijo 'bhavat
sadasyo 'bhūd dharis tatra munibhir bahubhir vṛtaḥ // BrP_9.15

taṃ sinīś ca kuhūś caiva dyutiḥ puṣṭiḥ prabhā vasuḥ
kīrtir dhṛtiś ca lakṣmīś ca nava devyaḥ siṣevire // BrP_9.16

prāpyāvabhṛtham apy agryaṃ sarvadevarṣipūjitaḥ
virarājādhirājendro daśadhā bhāsayan diśaḥ // BrP_9.17

tasya tat prāpya duṣprāpyam aiśvaryam ṛṣisatkṛtam
vibabhrāma matis tātāvinayād anayāhṛtā // BrP_9.18

bṛhaspateḥ sa vai bhāryām aiśvaryamadamohitaḥ
jahāra tarasā somo vimatyāṅgirasaḥ sutam // BrP_9.19

sa yācyamāno devaiś ca tathā devarṣibhir muhuḥ
naiva vyasarjayat tārāṃ tasmāy aṅgirase tadā // BrP_9.20

uśanā tasya jagrāha pārṣṇim aṅgirasas tadā
rudraś ca pārṣṇiṃ jagrāha gṛhītvājagavaṃ dhanuḥ // BrP_9.21

tena brahmaśiro nāma paramāstraṃ mahātmanā
uddiśya devān utsṛṣṭaṃ yenaiṣāṃ nāśitaṃ yaśaḥ // BrP_9.22

tatra tad yuddham abhavat prakhyātaṃ tārakāmayam
devānāṃ dānavānāṃ ca lokakṣayakaraṃ mahat // BrP_9.23

tatra śiṣṭās tu ye devās tuṣitāś caiva ye dvijāḥ
brahmāṇaṃ śaraṇaṃ jagmur ādidevaṃ sanātanam // BrP_9.24

tadā nivāryośanasaṃ taṃ vai rudraṃ ca śaṃkaram
dadāv aṅgirase tārāṃ svayam eva pitāmahaḥ // BrP_9.25

tām antaḥprasavāṃ dṛṣṭvā kruddhaḥ prāha bṛhaspatiḥ
madīyāyāṃ na te yonau garbho dhāryaḥ kathaṃcana // BrP_9.26

iṣīkāstambam āsādya garbhaṃ sā cotsasarja ha
jātamātraḥ sa bhagavān devānām ākṣipad vapuḥ // BrP_9.27

tataḥ saṃśayam āpannās tārām ūcuḥ surottamāḥ
satyaṃ brūhi sutaḥ kasya somasyātha bṛhaspateḥ // BrP_9.28

pṛcchyamānā yadā devair nāha sā vibudhān kila
tadā tāṃ śaptum ārabdhaḥ kumāro dasyuhantamaḥ // BrP_9.29

taṃ nivārya tato brahmā tārāṃ papraccha saṃśayam
yad atra tathyaṃ tad brūhi tāre kasya sutas tv ayam // BrP_9.30

uvāca prāñjaliḥ sā taṃ somasyeti pitāmaham
tadā taṃ mūrdhni cāghrāya somo rājā sutaṃ prati // BrP_9.31

budha ity akaron nāma tasya bālasya dhīmataḥ
pratikūlaṃ ca gagane samabhyuttiṣṭhate budhaḥ // BrP_9.32

utpādayām āsa tadā putraṃ vairājaputrikam
tasyāpatyaṃ mahātejā babhūvailaḥ purūravāḥ // BrP_9.33

urvaśyāṃ jajñire yasya putrāḥ sapta mahātmanaḥ
etat somasya vo janma kīrtitaṃ kīrtivardhanam // BrP_9.34

vaṃśam asya muniśreṣṭhāḥ kīrtyamānaṃ nibodhata
dhanyam āyuṣyam ārogyaṃ puṇyaṃ saṃkalpasādhanam // BrP_9.35

somasya janma śrutvaiva pāpebhyo vipramucyate // BrP_9.36

lomaharṣaṇa uvāca

budhasya tu muniśreṣṭhā vidvān putraḥ purūravāḥ
tejasvī dānaśīlaś ca yajvā vipuladakṣiṇaḥ // BrP_10.1

brahmavādī parākrāntaḥ śatrubhir yudhi durdamaḥ
āhartā cāgnihotrasya yajñānāṃ ca mahīpatiḥ // BrP_10.2

satyavādī puṇyamatiḥ samyaksaṃvṛtamaithunaḥ
atīva triṣu lokeṣu yaśasāpratimaḥ sadā // BrP_10.3

taṃ brahmavādinaṃ śāntaṃ dharmajñaṃ satyavādinam
urvaśī varayām āsa hitvā mānaṃ yaśasvinī // BrP_10.4

tayā sahāvasad rājā daśa varṣāṇi pañca ca
ṣaṭ pañca sapta cāṣṭau ca daśa cāṣṭau ca bho dvijāḥ // BrP_10.5

vane caitrarathe ramye tathā mandākinītaṭe
alakāyāṃ viśālāyāṃ nandane ca vanottame // BrP_10.6

uttarān sa kurūn prāpya manoramaphaladrumān
gandhamādanapādeṣu meruśṛṅge tathottare // BrP_10.7

eteṣu vanamukhyeṣu surair ācariteṣu ca
urvaśyā sahito rājā reme paramayā mudā // BrP_10.8

deśe puṇyatame caiva maharṣibhir abhiṣṭute
rājyaṃ sa kārayām āsa prayāge pṛthivīpatiḥ // BrP_10.9

evaṃprabhāvo rājāsīd ailas tu narasattamaḥ
uttare jāhnavītīre pratiṣṭhāne mahāyaśāḥ // BrP_10.10

lomaharṣaṇa uvāca

ailaputrā babhūvus te sapta devasutopamāḥ
gandharvaloke viditā āyur dhīmān amāvasuḥ // BrP_10.11

viśvāyuś caiva dharmātmā śrutāyuś ca tathāparaḥ
dṛḍhāyuś ca vanāyuś ca bahvāyuś corvaśīsutāḥ // BrP_10.12

amāvasos tu dāyādo bhīmo rājātha rājarāṭ
śrīmān bhīmasya dāyādo rājāsīt kāñcanaprabhaḥ // BrP_10.13

vidvāṃs tu kāñcanasyāpi suhotro 'bhūn mahābalaḥ
suhotrasyābhavaj jahnuḥ keśinyā garbhasaṃbhavaḥ // BrP_10.14

ājahre yo mahat sattraṃ sarpamedhaṃ mahāmakham
patilobhena yaṃ gaṅgā patitvena sasāra ha // BrP_10.15

necchataḥ plāvayām āsa tasya gaṅgā tadā sadaḥ
sa tayā plāvitaṃ dṛṣṭvā yajñavāṭaṃ samantataḥ // BrP_10.16

sauhotrir aśapad gaṅgāṃ kruddho rājā dvijottamāḥ
eṣa te viphalaṃ yatnaṃ pibann ambhaḥ karomy aham // BrP_10.17

asya gaṅge 'valepasya sadyaḥ phalam avāpnuhi
jahnurājarṣiṇā pītāṃ gaṅgāṃ dṛṣṭvā maharṣayaḥ // BrP_10.18

upaninyur mahābhāgāṃ duhitṛtvena jāhnavīm
yuvanāśvasya putrīṃ tu kāverīṃ jahnur āvahat // BrP_10.19

yuvanāśvasya śāpena gaṅgārdhena vinirgatā
kāverīṃ saritāṃ śreṣṭhāṃ jahnor bhāryām aninditām // BrP_10.20

jahnus tu dayitaṃ putraṃ sunadyaṃ nāma dhārmikam
kāveryāṃ janayām āsa ajakas tasya cātmajaḥ // BrP_10.21

ajakasya tu dāyādo balākāśvo mahīpatiḥ
babhūva mṛgayāśīlaḥ kuśas tasyātmajo 'bhavat // BrP_10.22

kuśaputrā babhūvur hi catvāro devavarcasaḥ
kuśikaḥ kuśanābhaś ca kuśāmbo mūrtimāṃs tathā // BrP_10.23

ballavaiḥ saha saṃvṛddho rājā vanacaraḥ sadā
kuśikas tu tapas tepe putram indrasamaṃ prabhuḥ // BrP_10.24

labheyam iti taṃ śakras trāsād abhyetya jajñivān
pūrṇe varṣasahasre vai tataḥ śakro hy apaśyata // BrP_10.25

atyugratapasaṃ dṛṣṭvā sahasrākṣaḥ puraṃdaraḥ
samarthaḥ putrajanane svayam evāsya śāśvataḥ // BrP_10.26

putrārthaṃ kalpayām āsa devendraḥ surasattamaḥ
sa gādhir abhavad rājā maghavān kauśikaḥ svayam // BrP_10.27

paurā yasyābhavad bhāryā gādhis tasyām ajāyata
gādheḥ kanyā mahābhāgā nāmnā satyavatī śubhā // BrP_10.28

tāṃ gādhiḥ kāvyaputrāya ṛcīkāya dadau prabhuḥ
tasyāḥ prītaḥ sa vai bhartā bhārgavo bhṛgunandanaḥ // BrP_10.29

putrārthaṃ sādhayām āsa caruṃ gādhes tathaiva ca
uvācāhūya tāṃ bhāryām ṛcīko bhārgavas tadā // BrP_10.30

upayojyaś carur ayaṃ tvayā mātrā svayaṃ śubhe
tasyāṃ janiṣyate putro dīptimān kṣatriyarṣabhaḥ // BrP_10.31

ajeyaḥ kṣatriyair loke kṣatriyarṣabhasūdanaḥ
tavāpi putraṃ kalyāṇi dhṛtimantaṃ tapodhanam // BrP_10.32

śamātmakaṃ dvijaśreṣṭhaṃ carur eṣa vidhāsyati
evam uktvā tu tāṃ bhāryām ṛcīko bhṛgunandanaḥ // BrP_10.33

tapasy abhirato nityam araṇyaṃ praviveśa ha
gādhiḥ sadāras tu tadā ṛcīkāśramam abhyagāt // BrP_10.34

tīrthayātrāprasaṅgena sutāṃ draṣṭuṃ nareśvaraḥ
carudvayaṃ gṛhītvā sā ṛṣeḥ satyavatī tadā // BrP_10.35

carum ādāya yatnena sā tu mātre nyavedayat
mātā tu tasyā daivena duhitre svaṃ caruṃ dadau // BrP_10.36

tasyāś carum athājñānād ātmasaṃsthaṃ cakāra ha
atha satyavatī sarvaṃ kṣatriyāntakaraṃ tadā // BrP_10.37

dhārayām āsa dīptena vapuṣā ghoradarśanā
tām ṛcīkas tato dṛṣṭvā yogenābhyupasṛtya ca // BrP_10.38

tato 'bravīd dvijaśreṣṭhaḥ svāṃ bhāryāṃ varavarṇinīm
mātrāsi vañcitā bhadre caruvyatyāsahetunā // BrP_10.39

janayiṣyati hi putras te krūrakarmātidāruṇaḥ
bhrātā janiṣyate cāpi brahmabhūtas tapodhanaḥ // BrP_10.40

viśvaṃ hi brahma tapasā mayā tasmin samarpitam
evam uktā mahābhāgā bhartrā satyavatī tadā // BrP_10.41

prasādayām āsa patiṃ putro me nedṛśo bhavet
brāhmaṇāpasadas tvatta ity ukto munir abravīt // BrP_10.42

ṛcīka uvāca

naiṣa saṃkalpitaḥ kāmo mayā bhadre tathāstv iti
ugrakarmā bhavet putraḥ pitur mātuś ca kāraṇāt // BrP_10.43

punaḥ satyavatī vākyam evam uktvābravīd idam
icchaṃl lokān api mune sṛjethāḥ kiṃ punaḥ sutam // BrP_10.44

śamātmakam ṛjuṃ tvaṃ me putraṃ dātum ihārhasi
kāmam evaṃvidhaḥ pautro mama syāt tava ca prabho // BrP_10.45

yady anyathā na śakyaṃ vai kartum etad dvijottama
tataḥ prasādam akarot sa tasyās tapaso balāt // BrP_10.46

putre nāsti viśeṣo me pautre vā varavarṇini
tvayā yathoktaṃ vacanaṃ tathā bhadre bhaviṣyati // BrP_10.47

tataḥ satyavatī putraṃ janayām āsa bhārgavam
tapasy abhirataṃ dāntaṃ jamadagniṃ samātmakam // BrP_10.48

bhṛgor jagatyāṃ vaṃśe 'smiñ jamadagnir ajāyata
sā hi satyavatī puṇyā satyadharmaparāyaṇā // BrP_10.49

kauśikīti samākhyātā pravṛtteyaṃ mahānadī
ikṣvākuvaṃśaprabhavo reṇur nāma narādhipaḥ // BrP_10.50

tasya kanyā mahābhāgā kāmalī nāma reṇukā
reṇukāyāṃ tu kāmalyāṃ tapovidyāsamanvitaḥ // BrP_10.51

ārcīko janayām āsa jāmadagnyaṃ sudāruṇam
sarvavidyāntagaṃ śreṣṭhaṃ dhanurvedasya pāragam // BrP_10.52

rāmaṃ kṣatriyahantāraṃ pradīptam iva pāvakam
aurvasyaivam ṛcīkasya satyavatyāṃ mahāyaśāḥ // BrP_10.53

jamadagnis tapovīryāj jajñe brahmavidāṃ varaḥ
madhyamaś ca śunaḥśephaḥ śunaḥpucchaḥ kaniṣṭhakaḥ // BrP_10.54

viśvāmitraṃ tu dāyādaṃ gādhiḥ kuśikanandanaḥ
janayām āsa putraṃ tu tapovidyāśamātmakam // BrP_10.55

prāpya brahmarṣisamatāṃ yo 'yaṃ brahmarṣitāṃ gataḥ
viśvāmitras tu dharmātmā nāmnā viśvarathaḥ smṛtaḥ // BrP_10.56

jajñe bhṛguprasādena kauśikād vaṃśavardhanaḥ
viśvāmitrasya ca sutā devarātādayaḥ smṛtāḥ // BrP_10.57

prakhyātās triṣu lokeṣu teṣāṃ nāmāny ataḥparam
devarātaḥ katiś caiva yasmāt kātyāyanāḥ smṛtāḥ // BrP_10.58

śālāvatyāṃ hiraṇyākṣo reṇur jajñe 'tha reṇukaḥ
sāṃkṛtir gālavaś caiva mudgalaś caiva viśrutaḥ // BrP_10.59

madhucchando jayaś caiva devalaś ca tathāṣṭakaḥ
kacchapo hāritaś caiva viśvāmitrasya te sutāḥ // BrP_10.60

teṣāṃ khyātāni gotrāṇi kauśikānāṃ mahātmanām
pāṇino babhravaś caiva dhyānajapyās tathaiva ca // BrP_10.61

pārthivā devarātāś ca śālaṅkāyanabāṣkalāḥ
lohitā yamadūtāś ca tathā kārūṣakāḥ smṛtāḥ // BrP_10.62

pauravasya muniśreṣṭhā brahmarṣeḥ kauśikasya ca
saṃbandho 'py asya vaṃśe 'smin brahmakṣatrasya viśrutaḥ // BrP_10.63

viśvāmitrātmajānāṃ tu śunaḥśepho 'grajaḥ smṛtaḥ
bhārgavaḥ kauśikatvaṃ hi prāptaḥ sa munisattamaḥ // BrP_10.64

viśvāmitrasya putras tu śunaḥśepho 'bhavat kila
haridaśvasya yajñe tu paśutve viniyojitaḥ // BrP_10.65

devair dattaḥ śunaḥśepho viśvāmitrāya vai punaḥ
devair dattaḥ sa vai yasmād devarātas tato 'bhavat // BrP_10.66

devarātādayaḥ sapta viśvāmitrasya vai sutāḥ
dṛṣadvatīsutaś cāpi vaiśvāmitras tathāṣṭakaḥ // BrP_10.67

aṣṭakasya suto lauhiḥ prokto jahnugaṇo mayā
ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi vaṃśam āyor mahātmanaḥ // BrP_10.68

lomaharṣaṇa uvāca

āyoḥ putrāś ca te pañca sarve vīrā mahārathāḥ
svarbhānutanayāyāṃ ca prabhāyāṃ jajñire nṛpāḥ // BrP_11.1

nahuṣaḥ prathamaṃ jajñe vṛddhaśarmā tataḥ param
rambho rajir anenāś ca triṣu lokeṣu viśrutāḥ // BrP_11.2

rajiḥ putraśatānīha janayām āsa pañca vai
rājeyam iti vikhyātaṃ kṣatram indrabhayāvaham // BrP_11.3

yatra daivāsure yuddhe samutpanne sudāruṇe
devāś caivāsurāś caiva pitāmaham athābruvan // BrP_11.4

devāsurā ūcuḥ

āvayor bhagavan yuddhe ko vijetā bhaviṣyati
brūhi naḥ sarvabhūteśa śrotum icchāma tattvataḥ // BrP_11.5

brahmovāca

yeṣām arthāya saṃgrāme rajir āttāyudhaḥ prabhuḥ
yotsyate te vijeṣyanti trīṃl lokān nātra saṃśayaḥ // BrP_11.6

yato rajir dhṛtis tatra śrīś ca tatra yato dhṛtiḥ
yato dhṛtiś ca śrīś caiva dharmas tatra jayas tathā // BrP_11.7

te devā dānavāḥ prītā devenoktā rajiṃ tadā
abhyayur jayam icchanto vṛṇvānās taṃ nararṣabham // BrP_11.8

sa hi svarbhānudauhitraḥ prabhāyāṃ samapadyata
rājā paramatejasvī somavaṃśavivardhanaḥ // BrP_11.9

te hṛṣṭamanasaḥ sarve rajiṃ vai devadānavāḥ
ūcur asmajjayāya tvaṃ gṛhāṇa varakārmukam // BrP_11.10

athovāca rajis tatra tayor vai devadaityayoḥ
arthajñaḥ svārtham uddiśya yaśaḥ svaṃ ca prakāśayan // BrP_11.11

rajir uvāca

yadi daityagaṇān sarvāñ jitvā vīryeṇa vāsavaḥ
indro bhavāmi dharmeṇa tato yotsyāmi saṃyuge // BrP_11.12

devāḥ prathamato viprāḥ pratīyur hṛṣṭamānasāḥ
evaṃ yatheṣṭaṃ nṛpate kāmaḥ saṃpadyatāṃ tava // BrP_11.13

śrutvā suragaṇānāṃ tu vākyaṃ rājā rajis tadā
papracchāsuramukhyāṃs tu yathā devān apṛcchata // BrP_11.14

dānavā darpasaṃpūrṇāḥ svārtham evāvagamya ha
pratyūcus taṃ nṛpavaraṃ sābhimānam idaṃ vacaḥ // BrP_11.15

dānavā ūcuḥ

asmākam indraḥ prahrādo yasyārthe vijayāmahe
asmiṃs tu samare rājaṃs tiṣṭha tvaṃ rājasattama // BrP_11.16

sa tatheti bruvann eva devair apy aticoditaḥ
bhaviṣyasīndro jitvainaṃ devair uktas tu pārthivaḥ // BrP_11.17

jaghāna dānavān sarvān ye 'vadhyā vajrapāṇinaḥ
sa vipranaṣṭāṃ devānāṃ paramaśrīḥ śriyaṃ vaśī // BrP_11.18

nihatya dānavān sarvān ājahāra rajiḥ prabhuḥ
tato rajiṃ mahāvīryaṃ devaiḥ saha śatakratuḥ // BrP_11.19

rajiputro 'ham ity uktvā punar evābravīd vacaḥ
indro 'si tāta devānāṃ sarveṣāṃ nātra saṃśayaḥ // BrP_11.20

yasyāham indraḥ putras te khyātiṃ yāsyāmi karmabhiḥ
sa tu śakravacaḥ śrutvā vañcitas tena māyayā // BrP_11.21

tathaivety abravīd rājā prīyamāṇaḥ śatakratum
tasmiṃs tu devaiḥ sadṛśo divaṃ prāpte mahīpatau // BrP_11.22

dāyādyam indrād ājahrū rājyaṃ tattanayā rajeḥ
pañca putraśatāny asya tad vai sthānaṃ śatakratoḥ // BrP_11.23

samākrāmanta bahudhā svargalokaṃ triviṣṭapam
te yadā tu svasaṃmūḍhā rāgonmattā vidharmiṇaḥ // BrP_11.24

brahmadviṣaś ca saṃvṛttā hatavīryaparākramāḥ
tato lebhe svam aiśvaryam indraḥ sthānaṃ tathottamam // BrP_11.25

hatvā rajisutān sarvān kāmakrodhaparāyaṇān
ya idaṃ cyāvanaṃ sthānāt pratiṣṭhānaṃ śatakratoḥ
śṛṇuyād dhārayed vāpi na sa daurgatyam āpnuyāt // BrP_11.26

lomaharṣaṇa uvāca

rambho 'napatyas tv āsīc ca vaṃśaṃ vakṣyāmy anenasaḥ
anenasaḥ suto rājā pratikṣatro mahāyaśāḥ // BrP_11.27

pratikṣatrasutaś cāsīt saṃjayo nāma viśrutaḥ
saṃjayasya jayaḥ putro vijayas tasya cātmajaḥ // BrP_11.28

vijayasya kṛtiḥ putras tasya haryatvataḥ sutaḥ
haryatvatasuto rājā sahadevaḥ pratāpavān // BrP_11.29

sahadevasya dharmātmā nadīna iti viśrutaḥ
nadīnasya jayatseno jayatsenasya saṃkṛtiḥ // BrP_11.30

saṃkṛter api dharmātmā kṣatravṛddho mahāyaśāḥ
anenasaḥ samākhyātāḥ kṣatravṛddhasya cāparaḥ // BrP_11.31

kṣatravṛddhātmajas tatra sunahotro mahāyaśāḥ
sunahotrasya dāyādās trayaḥ paramadhārmikāḥ // BrP_11.32

kāśaḥ śalaś ca dvāv etau tathā gṛtsamadaḥ prabhuḥ
putro gṛtsamadasyāpi śunako yasya śaunakaḥ // BrP_11.33

brāhmaṇāḥ kṣatriyāś caiva vaiśyāḥ śūdrās tathaiva ca
śalātmaja ārṣṭiseṇas tanayas tasya kāśyapaḥ // BrP_11.34

kāśasya kāśipo rājā putro dīrghatapās tathā
dhanus tu dīrghatapaso vidvān dhanvantaris tataḥ // BrP_11.35

tapaso 'nte sumahato jāto vṛddhasya dhīmataḥ
punar dhanvantarir devo mānuṣeṣv iha janmani // BrP_11.36

tasya gehe samutpanno devo dhanvantaris tadā
kāśirājo mahārājaḥ sarvarogapraṇāśanaḥ // BrP_11.37

āyurvedaṃ bharadvājāt prāpyeha sa bhiṣakkriyaḥ
tam aṣṭadhā punar vyasya śiṣyebhyaḥ pratyapādayat // BrP_11.38

dhanvantares tu tanayaḥ ketumān iti viśrutaḥ
atha ketumataḥ putro vīro bhīmarathaḥ smṛtaḥ // BrP_11.39

putro bhīmarathasyāpi divodāsaḥ prajeśvaraḥ
divodāsas tu dharmātmā vārāṇasyadhipo 'bhavat // BrP_11.40

etasminn eva kāle tu purīṃ vārāṇasīṃ dvijāḥ
śūnyāṃ niveśayām āsa kṣemako nāma rākṣasaḥ // BrP_11.41

śaptā hi sā matimatā nikumbhena mahātmanā
śūnyā varṣasahasraṃ vai bhavitrī tu na saṃśayaḥ // BrP_11.42

tasyāṃ hi śaptamātrāyāṃ divodāsaḥ prajeśvaraḥ
viṣayānte purīṃ ramyāṃ gomatyāṃ saṃnyaveśayat // BrP_11.43

bhadraśreṇyasya pūrvaṃ tu purī vārāṇasī abhūt
bhadraśreṇyasya putrāṇāṃ śatam uttamadhanvinām // BrP_11.44

hatvā niveśayām āsa divodāso narādhipaḥ
bhadraśreṇyasya tad rājyaṃ hṛtaṃ yena balīyasā // BrP_11.45

bhadraśreṇyasya putras tu durdamo nāma viśrutaḥ
divodāsena bāleti ghṛṇayā sa visarjitaḥ // BrP_11.46

haihayasya tu dāyādyaṃ hṛtavān vai mahīpatiḥ
ājahre pitṛdāyādyaṃ divodāsahṛtaṃ balāt // BrP_11.47

bhadraśreṇyasya putreṇa durdamena mahātmanā
vairasyānto mahābhāgāḥ kṛtaś cātmīyatejasā // BrP_11.48

divodāsād dṛṣadvatyāṃ vīro jajñe pratardanaḥ
tena bālena putreṇa prahṛtaṃ tu punar balam // BrP_11.49

pratardanasya putrau dvau vatsabhargau suviśrutau
vatsaputro hy alarkas tu saṃnatis tasya cātmajaḥ // BrP_11.50

alarkas tasya putras tu brahmaṇyaḥ satyasaṃgaraḥ
alarkaṃ prati rājarṣiṃ śloko gītaḥ purātanaiḥ // BrP_11.51

ṣaṣṭir varṣasahasrāṇi ṣaṣṭir varṣaśatāni ca
yuvā rūpeṇa saṃpannaḥ prāg āsīc ca kulodvahaḥ // BrP_11.52

lopāmudrāprasādena paramāyur avāptavān
tasyāsīt sumahad rājyaṃ rūpayauvanaśālinaḥ // BrP_11.53

śāpasyānte mahābāhur hatvā kṣemakarākṣasam
ramyāṃ niveśayām āsa purīṃ vārāṇasīṃ punaḥ // BrP_11.54

saṃnater api dāyādaḥ sunītho nāma dhārmikaḥ
sunīthasya tu dāyādaḥ kṣemo nāma mahāyaśāḥ // BrP_11.55

kṣemasya ketumān putraḥ suketus tasya cātmajaḥ
suketos tanayaś cāpi dharmaketur iti smṛtaḥ // BrP_11.56

dharmaketos tu dāyādaḥ satyaketur mahārathaḥ
satyaketusutaś cāpi vibhur nāma prajeśvaraḥ // BrP_11.57

ānartas tu vibhoḥ putraḥ sukumāraś ca tatsutaḥ
sukumārasya putras tu dhṛṣṭaketuḥ sudhārmikaḥ // BrP_11.58

dhṛṣṭaketos tu dāyādo veṇuhotraḥ prajeśvaraḥ
veṇuhotrasutaś cāpi bhārgo nāma prajeśvaraḥ // BrP_11.59

vatsasya vatsabhūmis tu bhārgabhūmis tu bhārgajaḥ
ete tv aṅgirasaḥ putrā jātā vaṃśe 'tha bhārgava // BrP_11.60

brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyās trayaḥ putrāḥ sahasraśaḥ
ity ete kāśyapāḥ proktā nahuṣasya nibodhata // BrP_11.61

lomaharṣaṇa uvāca

utpannāḥ pitṛkanyāyāṃ virajāyāṃ mahaujasaḥ
nahuṣasya tu dāyādāḥ ṣaḍ indropamatejasaḥ // BrP_12.1

yatir yayātiḥ saṃyātir āyātiḥ pārśvako 'bhavat
yatir jyeṣṭhas tu teṣāṃ vai yayātis tu tataḥ param // BrP_12.2

kakutsthakanyāṃ gāṃ nāma lebhe paramadhārmikaḥ
yatis tu mokṣam āsthāya brahmabhūto 'bhavan muniḥ // BrP_12.3

teṣāṃ yayātiḥ pañcānāṃ vijitya vasudhām imām
devayānīm uśanasaḥ sutāṃ bhāryām avāpa saḥ // BrP_12.4

śarmiṣṭhām āsurīṃ caiva tanayāṃ vṛṣaparvaṇaḥ
yaduṃ ca turvasuṃ caiva devayānī vyajāyata // BrP_12.5

druhyaṃ cānuṃ ca puruṃ ca śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī
tasmai śakro dadau prīto rathaṃ paramabhāsvaram // BrP_12.6

aṅgadaṃ kāñcanaṃ divyaṃ divyaiḥ paramavājibhiḥ
yuktaṃ manojavaiḥ śubhrair yena kāryaṃ samudvahan // BrP_12.7

sa tena rathamukhyena ṣaḍrātreṇājayan mahīm
yayātir yudhi durdharṣas tathā devān sadānavān // BrP_12.8

sarathaḥ kauravāṇāṃ tu sarveṣām abhavat tadā
saṃvartavasunāmnas tu kauravāj janamejayāt // BrP_12.9

kuroḥ putrasya rājendrarājñaḥ pārīkṣitasya ha
jagāma sa ratho nāśaṃ śāpād gargasya dhīmataḥ // BrP_12.10

gargasya hi sutaṃ bālaṃ sa rājā janamejayaḥ
kālena hiṃsayām āsa brahmahatyām avāpa saḥ // BrP_12.11

sa lohagandhī rājarṣiḥ paridhāvann itas tataḥ
paurajānapadais tyakto na lebhe śarma karhicit // BrP_12.12

tataḥ sa duḥkhasaṃtapto nālabhat saṃvidaṃ kvacit
viprendraṃ śaunakaṃ rājā śaraṇaṃ pratyapadyata // BrP_12.13

yājayām āsa ca jñānī śaunako janamejayam
aśvamedhena rājānaṃ pāvanārthaṃ dvijottamāḥ // BrP_12.14

sa lohagandho vyanaśat tasyāvabhṛtham etya ca
sa ca divyaratho rājño vaśaś cedipates tadā // BrP_12.15

dattaḥ śakreṇa tuṣṭena lebhe tasmād bṛhadrathaḥ
bṛhadrathāt krameṇaiva gato bārhadrathaṃ nṛpam // BrP_12.16

tato hatvā jarāsaṃdhaṃ bhīmas taṃ ratham uttamam
pradadau vāsudevāya prītyā kauravanandanaḥ // BrP_12.17

saptadvīpāṃ yayātis tu jitvā pṛthvīṃ sasāgarām
vibhajya pañcadhā rājyaṃ putrāṇāṃ nāhuṣas tadā // BrP_12.18

yayātir diśi pūrvasyāṃ yaduṃ jyeṣṭhaṃ nyayojayat
madhye puruṃ ca rājānam abhyaṣiñcat sa nāhuṣaḥ // BrP_12.19

diśi dakṣiṇapūrvasyāṃ turvasuṃ matimān nṛpaḥ
tair iyaṃ pṛthivī sarvā saptadvīpā sapattanā // BrP_12.20

yathāpradeśam adyāpi dharmeṇa pratipālyate
prajās teṣāṃ purastāt tu vakṣyāmi munisattamāḥ // BrP_12.21

dhanur nyasya pṛṣatkāṃś ca pañcabhiḥ puruṣarṣabhaiḥ
jarāvān abhavad rājā bhāram āveśya bandhuṣu // BrP_12.22

nikṣiptaśastraḥ pṛthivīṃ cacāra pṛthivīpatiḥ
prītimān abhavad rājā yayātir aparājitaḥ // BrP_12.23

evaṃ vibhajya pṛthivīṃ yayātir yadum abravīt
jarāṃ me pratigṛhṇīṣva putra kṛtyāntareṇa vai // BrP_12.24

taruṇas tava rūpeṇa careyaṃ pṛthivīm imām
jarāṃ tvayi samādhāya taṃ yaduḥ pratyuvāca ha // BrP_12.25

yadur uvāca

anirdiṣṭā mayā bhikṣā brāhmaṇasya pratiśrutā
anapākṛtya tāṃ rājan na grahīṣyāmi te jarām // BrP_12.26

jarāyāṃ bahavo doṣāḥ pānabhojanakāritāḥ
tasmāj jarāṃ na te rājan grahītum aham utsahe // BrP_12.27

santi te bahavaḥ putrā mattaḥ priyatarā nṛpa
pratigrahītuṃ dharmajña putram anyaṃ vṛṇīṣva vai // BrP_12.28

sa evam ukto yadunā rājā kopasamanvitaḥ
uvāca vadatāṃ śreṣṭho yayātir garhayan sutam // BrP_12.29

yayātir uvāca

ka āśramas tavānyo 'sti ko vā dharmo vidhīyate
mām anādṛtya durbuddhe yad ahaṃ tava deśikaḥ // BrP_12.30

evam uktvā yaduṃ viprāḥ śaśāpainaṃ sa manyumān
arājyā te prajā mūḍha bhavitrīti na saṃśayaḥ // BrP_12.31

druhyaṃ ca turvasuṃ caivāpy anuṃ ca dvijasattamāḥ
evam evābravīd rājā pratyākhyātaś ca tair api // BrP_12.32

śaśāpa tān atikruddho yayātir aparājitaḥ
yathāvat kathitaṃ sarvaṃ mayāsya dvijasattamāḥ // BrP_12.33

evaṃ śaptvā sutān sarvāṃś caturaḥ purupūrvajān
tad eva vacanaṃ rājā purum apy āha bho dvijāḥ // BrP_12.34

taruṇas tava rūpeṇa careyaṃ pṛthivīm imām
jarāṃ tvayi samādhāya tvaṃ puro yadi manyase // BrP_12.35

sa jarāṃ pratijagrāha pituḥ puruḥ pratāpavān
yayātir api rūpeṇa puroḥ paryacaran mahīm // BrP_12.36

sa mārgamāṇaḥ kāmānām antaṃ nṛpatisattamaḥ
viśvācyā sahito reme vane caitrarathe prabhuḥ // BrP_12.37

yadā ca tṛptaḥ kāmeṣu bhogeṣu ca narādhipaḥ
tadā puroḥ sakāśād vai svāṃ jarāṃ pratyapadyata // BrP_12.38

yatra gāthā muniśreṣṭhā gītāḥ kila yayātinā
yābhiḥ pratyāharet kāmān sarvaśo 'ṅgāni kūrmavat // BrP_12.39

na jātu kāmaḥ kāmānām upabhogena śāmyati
haviṣā kṛṣṇavartmeva bhūya evābhivardhate // BrP_12.40

yat pṛthivyāṃ vrīhiyavaṃ hiraṇyaṃ paśavaḥ striyaḥ
nālam ekasya tat sarvam iti kṛtvā na muhyati // BrP_12.41

yadā bhāvaṃ na kurute sarvabhūteṣu pāpakam
karmaṇā manasā vācā brahma saṃpadyate tadā // BrP_12.42

yadā tebhyo na bibheti yadā cāsmān na bibhyati
yadā necchati na dveṣṭi brahma saṃpadyate tadā // BrP_12.43

yā dustyajā durmatibhir yā na jīryati jīryataḥ
yo 'sau prāṇāntiko rogas tāṃ tṛṣṇāṃ tyajataḥ sukham // BrP_12.44

jīryanti jīryataḥ keśā dantā jīryanti jīryataḥ
dhanāśā jīvitāśā ca jīryato 'pi na jīryati // BrP_12.45

yac ca kāmasukhaṃ loke yac ca divyaṃ mahat sukham
tṛṣṇākṣayasukhasyaite nārhanti ṣoḍaśīṃ kalām // BrP_12.46

evam uktvā sa rājarṣiḥ sadāraḥ prāviśad vanam
kālena mahatā cāyaṃ cacāra vipulaṃ tapaḥ // BrP_12.47

bhṛgutuṅge gatiṃ prāpa tapaso 'nte mahāyaśāḥ
anaśnan deham utsṛjya sadāraḥ svargam āptavān // BrP_12.48

tasya vaṃśe muniśreṣṭhāḥ pañca rājarṣisattamāḥ
yair vyāptā pṛthivī sarvā sūryasyeva gabhastibhiḥ // BrP_12.49

yados tu vaṃśaṃ vakṣyāmi śṛṇudhvaṃ rājasatkṛtam
yatra nārāyaṇo jajñe harir vṛṣṇikulodvahaḥ // BrP_12.50

susthaḥ prajāvān āyuṣmān kīrtimāṃś ca bhaven naraḥ
yayāticaritaṃ nityam idaṃ śṛṇvan dvijottamāḥ // BrP_12.51

brāhmaṇā ūcuḥ

puror vaṃśaṃ vayaṃ sūta śrotum icchāma tattvataḥ
druhyasyānor yadoś caiva turvasoś ca pṛthak pṛthak // BrP_13.1

lomaharṣaṇa uvāca

śṛṇudhvaṃ muniśārdūlāḥ puror vaṃśaṃ mahātmanaḥ
vistareṇānupūrvyā ca prathamaṃ vadato mama // BrP_13.2

puroḥ putraḥ suvīro 'bhūn manasyus tasya cātmajaḥ
rājā cābhayado nāma manasyor abhavat sutaḥ // BrP_13.3

tathaivābhayadasyāsīt sudhanvā nāma pārthivaḥ
sudhanvanaḥ subāhuś ca raudrāśvas tasya cātmajaḥ // BrP_13.4

raudrāśvasya daśārṇeyuḥ kṛkaṇeyus tathaiva ca
kakṣeyusthaṇḍileyuś ca sannateyus tathaiva ca // BrP_13.5

ṛceyuś ca jaleyuś ca sthaleyuś ca mahābalaḥ
dhaneyuś ca vaneyuś ca putrakāś ca daśa striyaḥ // BrP_13.6

bhadrā śūdrā ca madrā ca śaladā maladā tathā
khaladā ca tato viprā naladā surasāpi ca // BrP_13.7

tathā gocapalā ca strīratnakūṭā ca tā daśa
ṛṣir jāto 'trivaṃśe ca tāsāṃ bhartā prabhākaraḥ // BrP_13.8

bhadrāyāṃ janayām āsa sutaṃ somaṃ yaśasvinam
svarbhānunā hate sūrye patamāne divo mahīm // BrP_13.9

tamobhibhūte loke ca prabhā yena pravartitā
svasti te 'stv iti coktvā vai patamāno divākaraḥ // BrP_13.10

vacanāt tasya viprarṣer na papāta divo mahīm
atriśreṣṭhāni gotrāṇi yaś cakāra mahātapāḥ // BrP_13.11

yajñeṣv atrer balaṃ caiva devair yasya pratiṣṭhitam
sa tāsu janayām āsa putrikāsv ātmakāmajān // BrP_13.12

daśa putrān mahāsattvāṃs tapasy ugre ratāṃs tathā
te tu gotrakarā viprā ṛṣayo vedapāragāḥ // BrP_13.13

svastyātreyā iti khyātāḥ kiṃca tridhanavarjitāḥ
kakṣeyos tanayās tv āsaṃs traya eva mahārathāḥ // BrP_13.14

sabhānaraś cākṣuṣaś ca paramanyus tathaiva ca
sabhānarasya putras tu vidvān kālānalo nṛpaḥ // BrP_13.15

kālānalasya dharmajñaḥ sṛñjayo nāma vai sutaḥ
sṛñjayasyābhavat putro vīro rājā puraṃjayaḥ // BrP_13.16

janamejayo muniśreṣṭhāḥ puraṃjayasuto 'bhavat
janamejayasya rājarṣer mahāśālo 'bhavat sutaḥ // BrP_13.17

deveṣu sa parijñātaḥ pratiṣṭhitayaśā bhuvi
mahāmanā nāma suto mahāśālasya viśrutaḥ // BrP_13.18

jajñe vīraḥ suragaṇaiḥ pūjitaḥ sumahāmanāḥ
mahāmanās tu putrau dvau janayām āsa bho dvijāḥ // BrP_13.19

uśīnaraṃ ca dharmajñaṃ titikṣuṃ ca mahābalam
uśīnarasya patnyas tu pañca rājarṣivaṃśajāḥ // BrP_13.20

nṛgā kṛmir navā darvā pañcamī ca dṛṣadvatī
uśīnarasya putrās tu pañca tāsu kulodvahāḥ // BrP_13.21

tapasā caiva mahatā jātā vṛddhasya cātmajāḥ
nṛgāyās tu nṛgaḥ putraḥ kṛmyāṃ kṛmir ajāyata // BrP_13.22

navāyās tu navaḥ putro darvāyāḥ suvrato 'bhavat
dṛṣadvatyās tu saṃjajñe śibir auśīnaro nṛpaḥ // BrP_13.23

śibes tu śibayo viprā yaudheyās tu nṛgasya ha
navasya navarāṣṭraṃ tu kṛmes tu kṛmilā purī // BrP_13.24

suvratasya tathāmbaṣṭhāḥ śibiputrān nibodhata
śibes tu śibayaḥ putrāś catvāro lokaviśrutāḥ // BrP_13.25

vṛṣadarbhaḥ suvīraś ca kekayo madrakas tathā
teṣāṃ janapadāḥ sphītā kekayā madrakās tathā // BrP_13.26

vṛṣadarbhāḥ suvīrāś ca titikṣos tu prajās tv imāḥ
titikṣur abhavad rājā pūrvasyāṃ diśi bho dvijāḥ // BrP_13.27

uṣadratho mahāvīryaḥ phenas tasya suto 'bhavat
phenasya sutapā jajñe tataḥ sutapaso baliḥ // BrP_13.28

jāto mānuṣayonau tu sa rājā kāñcaneṣudhiḥ
mahāyogī sa tu balir babhūva nṛpatiḥ purā // BrP_13.29

putrān utpādayām āsa pañca vaṃśakarān bhuvi
aṅgaḥ prathamato jajñe vaṅgaḥ suhmas tathaiva ca // BrP_13.30

puṇḍraḥ kaliṅgaś ca tathā bāleyaṃ kṣatram ucyate
bāleyā brāhmaṇāś caiva tasya vaṃśakarā bhuvi // BrP_13.31

baleś ca brahmaṇā datto varaḥ prītena bho dvijāḥ
mahāyogitvam āyuś ca kalpasya parimāṇataḥ // BrP_13.32

bale cāpratimatvaṃ vai dharmatattvārthadarśanam
saṃgrāme cāpy ajeyatvaṃ dharme caiva pradhānatām // BrP_13.33

trailokyadarśanaṃ cāpi prādhānyaṃ prasave tathā
caturo niyatān varṇāṃs tvaṃ ca sthāpayiteti ca // BrP_13.34

ity ukto vibhunā rājā baliḥ śāntiṃ parāṃ yayau
kālena mahatā viprāḥ svaṃ ca sthānam upāgamat // BrP_13.35

teṣāṃ janapadāḥ pañca aṅgā vaṅgāḥ sasuhmakāḥ
kaliṅgāḥ puṇḍrakāś caiva prajās tv aṅgasya sāṃpratam // BrP_13.36

aṅgaputro mahān āsīd rājendro dadhivāhanaḥ
dadhivāhanaputras tu rājā diviratho 'bhavat // BrP_13.37

putro divirathasyāsīc chakratulyaparākramaḥ
vidvān dharmaratho nāma tasya citrarathaḥ sutaḥ // BrP_13.38

tena dharmarathenātha tadā kālañjare girau
yajatā saha śakreṇa somaḥ pīto mahātmanā // BrP_13.39

atha citrarathasyāpi putro daśaratho 'bhavat
lomapāda iti khyāto yasya śāntā sutābhavat // BrP_13.40

tasya dāśarathir vīraś caturaṅgo mahāyaśāḥ
ṛṣyaśṛṅgaprasādena jajñe vaṃśavivardhanaḥ // BrP_13.41

caturaṅgasya putras tu pṛthulākṣa iti smṛtaḥ
pṛthulākṣasuto rājā campo nāma mahāyaśāḥ // BrP_13.42

campasya tu purī campā yā māliny abhavat purā
pūrṇabhadraprasādena haryaṅgo 'sya suto 'bhavat // BrP_13.43

tato vaibhāṇḍakis tasya vāraṇaṃ śakravāraṇam
avatārayām āsa mahīṃ mantrair vāhanam uttamam // BrP_13.44

haryaṅgasya sutas tatra rājā bhadrarathaḥ smṛtaḥ
putro bhadrarathasyāsīd bṛhatkarmā prajeśvaraḥ // BrP_13.45

bṛhaddarbhaḥ sutas tasya yasmāj jajñe bṛhanmanāḥ
bṛhanmanās tu rājendro janayām āsa vai sutam // BrP_13.46

nāmnā jayadrathaṃ nāma yasmād dṛḍharatho nṛpaḥ
āsīd dṛḍharathasyāpi viśvajij janamejayī // BrP_13.47

dāyādas tasya vaikarṇo vikarṇas tasya cātmajaḥ
tasya putraśataṃ tv āsīd aṅgānāṃ kulavardhanam // BrP_13.48

ete 'ṅgavaṃśajāḥ sarve rājānaḥ kīrtitā mayā
satyavratā mahātmānaḥ prajāvanto mahārathāḥ // BrP_13.49

ṛceyos tu muniśreṣṭhā raudrāśvatanayasya vai
śṛṇudhvaṃ saṃpravakṣyāmi vaṃśaṃ rājñas tu bho dvijāḥ // BrP_13.50

ṛceyos tanayo rājā matināro mahīpatiḥ
matinārasutās tv āsaṃs trayaḥ paramadhārmikāḥ // BrP_13.51

vasurodhaḥ pratirathaḥ subāhuś caiva dhārmikaḥ
sarve vedavidaś caiva brahmaṇyāḥ satyavādinaḥ // BrP_13.52

ilā nāma tu yasyāsīt kanyā vai munisattamāḥ
brahmavādiny adhistrī sā taṃsus tām abhyagacchata // BrP_13.53

taṃsoḥ suto 'tha rājarṣir dharmanetraḥ pratāpavān
brahmavādī parākrāntas tasya bhāryopadānavī // BrP_13.54

upadānavī tataḥ putrāṃś caturo 'janayac chubān
duṣyantam atha suṣmantaṃ pravīram anaghaṃ tathā // BrP_13.55

duṣyantasya tu dāyādo bharato nāma vīryavān
sa sarvadamano nāma nāgāyutabalo mahān // BrP_13.56

cakravartī suto jajñe duṣyantasya mahātmanaḥ
śakuntalāyāṃ bharato yasya nāmnā tu bhāratāḥ // BrP_13.57

bharatasya vinaṣṭeṣu tanayeṣu mahīpateḥ
mātṝṇāṃ tu prakopeṇa mayā tat kathitaṃ purā // BrP_13.58

bṛhaspater aṅgirasaḥ putro vipro mahāmuniḥ
ayājayad bharadvājo mahadbhiḥ kratubhir vibhuḥ // BrP_13.59

pūrvaṃ tu vitathe tasya kṛte vai putrajanmani
tato 'tha vitatho nāma bharadvājāt suto 'bhavat // BrP_13.60

tato 'tha vitathe jāte bharatas tu divaṃ yayau
vitathaṃ cābhiṣicyātha bharadvājo vanaṃ yayau // BrP_13.61

sa cāpi vitathaḥ putrāñ janayām āsa pañca vai
suhotraṃ ca suhotāraṃ gayaṃ gargaṃ tathaiva ca // BrP_13.62

kapilaṃ ca mahātmānaṃ suhotrasya sutadvayam
kāśikaṃ ca mahāsatyaṃ tathā gṛtsamatiṃ nṛpam // BrP_13.63

tathā gṛtsamateḥ putrā brāhmaṇāḥ kṣatriyā viśaḥ
kāśikasya tu kāśeyaḥ putro dīrghatapās tathā // BrP_13.64

babhūva dīrghatapaso vidvān dhanvantariḥ sutaḥ
dhanvantares tu tanayaḥ ketumān iti viśrutaḥ // BrP_13.65

tathā ketumataḥ putro vidvān bhīmarathaḥ smṛtaḥ
putro bhīmarathasyāpi vārāṇasyadhipo 'bhavat // BrP_13.66

divodāsa iti khyātaḥ sarvakṣatrapraṇāśanaḥ
divodāsasya putras tu vīro rājā pratardanaḥ // BrP_13.67

pratardanasya putrau dvau vatso bhārgava eva ca
alarko rājaputras tu rājā sanmatimān bhuvi // BrP_13.68

haihayasya tu dāyādyaṃ hṛtavān vai mahīpatiḥ
ājahre pitṛdāyādyaṃ divodāsahṛtaṃ balāt // BrP_13.69

bhadraśreṇyasya putreṇa durdamena mahātmanā
divodāsena bāleti ghṛṇayāsau visarjitaḥ // BrP_13.70

aṣṭāratho nāma nṛpaḥ suto bhīmarathasya vai
tena putreṇa bālasya prahṛtaṃ tasya bho dvijāḥ // BrP_13.71

vairasyāntaṃ muniśreṣṭhāḥ kṣatriyeṇa vidhitsatā
alarkaḥ kāśirājas tu brahmaṇyaḥ satyasaṃgaraḥ // BrP_13.72

ṣaṣṭiṃ varṣasahasrāṇi ṣaṣṭiṃ varṣaśatāni ca
yuvā rūpeṇa saṃpanna āsīt kāśikulodvahaḥ // BrP_13.73

lopāmudrāprasādena paramāyur avāpa saḥ
vayaso 'nte muniśreṣṭhā hatvā kṣemakarākṣasam // BrP_13.74

ramyāṃ niveśayām āsa purīṃ vārāṇasīṃ nṛpaḥ
alarkasya tu dāyādaḥ kṣemako nāma pārthivaḥ // BrP_13.75

kṣemakasya tu putro vai varṣaketus tato 'bhavat
varṣaketoś ca dāyādo vibhur nāma prajeśvaraḥ // BrP_13.76

ānartas tu vibhoḥ putraḥ sukumāras tato 'bhavat
sukumārasya putras tu satyaketur mahārathaḥ // BrP_13.77

suto 'bhavan mahātejā rājā paramadhārmikaḥ
vatsasya vatsabhūmis tu bhargabhūmis tu bhārgavāt // BrP_13.78

ete tv aṅgirasaḥ putrā jātā vaṃśe 'tha bhārgave
brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrāś ca munisattamāḥ // BrP_13.79

ājamīḍho 'paro vaṃśaḥ śrūyatāṃ dvijasattamāḥ
suhotrasya bṛhat putro bṛhatas tanayās trayaḥ // BrP_13.80

ajamīḍho dvimīḍhaś ca purumīḍhaś ca vīryavān
ajamīḍhasya patnyas tu tisro vai yaśasānvitāḥ // BrP_13.81

nīlī ca keśinī caiva dhūminī ca varāṅganāḥ
ajamīḍhasya keśinyāṃ jajñe jahnuḥ pratāpavān // BrP_13.82

ājahre yo mahāsattraṃ sarvamedhamakhaṃ vibhum
patilobhena yaṃ gaṅgā vinīteva sasāra ha // BrP_13.83

necchataḥ plāvayām āsa tasya gaṅgā ca tat sadaḥ
tat tayā plāvitaṃ dṛṣṭvā yajñavāṭaṃ samantataḥ // BrP_13.84

jahnur apy abravīd gaṅgāṃ kruddho viprās tadā nṛpaḥ
eṣa te triṣu lokeṣu saṃkṣipyāpaḥ pibāmy aham
asya gaṅge 'valepasya sadyaḥ phalam avāpnuhi // BrP_13.85

tataḥ pītāṃ mahātmāno dṛṣṭvā gaṅgāṃ maharṣayaḥ
upaninyur mahābhāgā duhitṛtvena jāhnavīm // BrP_13.86

yuvanāśvasya putrīṃ tu kāverīṃ jahnur āvahat
gaṅgāśāpena dehārdhaṃ yasyāḥ paścān nadīkṛtam // BrP_13.87

jahnos tu dayitaḥ putro ajako nāma vīryavān
ajakasya tu dāyādo balākāśvo mahīpatiḥ // BrP_13.88

babhūva mṛgayāśīlaḥ kuśikas tasya cātmajaḥ
pahnavaiḥ saha saṃvṛddho rājā vanacaraiḥ saha // BrP_13.89

kuśikas tu tapas tepe putram indrasamaṃ vibhum
labheyam iti taṃ śakras trāsād abhyetya jajñivān // BrP_13.90

sa gādhir abhavad rājā maghavā kauśikaḥ svayam
viśvāmitras tu gādheyo viśvāmitrāt tathāṣṭakaḥ // BrP_13.91

aṣṭakasya suto lauhiḥ prokto jahnugaṇo mayā
ājamīḍho 'paro vaṃśaḥ śrūyatāṃ munisattamāḥ // BrP_13.92

ajamīḍhāt tu nīlyāṃ vai suśāntir udapadyata
purujātiḥ suśānteś ca bāhyāśvaḥ purujātitaḥ // BrP_13.93

bāhyāśvatanayāḥ pañca sphītā janapadāvṛtāḥ
mudgalaḥ sṛñjayaś caiva rājā bṛhadiṣus tadā // BrP_13.94

yavīnaraś ca vikrāntaḥ kṛmilāśvaś ca pañcamaḥ
pañcaite rakṣaṇāyālaṃ deśānām iti viśrutāḥ // BrP_13.95

pañcānāṃ te tu pañcālāḥ sphītā janapadāvṛtāḥ
alaṃ saṃrakṣaṇe teṣāṃ pañcālā iti viśrutāḥ // BrP_13.96

mudgalasya tu dāyādo maudgalyaḥ sumahāyaśāḥ
indrasenā yato garbhaṃ vadhnyaṃ ca pratyapadyata // BrP_13.97

āsīt pañcajanaḥ putraḥ sṛñjayasya mahātmanaḥ
sutaḥ pañcajanasyāpi somadatto mahīpatiḥ // BrP_13.98

somadattasya dāyādaḥ sahadevo mahāyaśāḥ
sahadevasutaś cāpi somako nāma viśrutaḥ // BrP_13.99

ajamīḍhasuto jātaḥ kṣīṇe vaṃśe tu somakaḥ
somakasya suto jantur yasya putraśataṃ babhau // BrP_13.100

teṣāṃ yavīyān pṛṣato drupadasya pitā prabhuḥ
ājamīḍhāḥ smṛtāś caite mahātmānas tu somakāḥ // BrP_13.101

mahiṣī tv ajamīḍhasya dhūminī putragṛddhinī
pativratā mahābhāgā kulajā munisattamāḥ // BrP_13.102

sā ca putrārthinī devī vratacaryāsamanvitā
tato varṣāyutaṃ taptvā tapaḥ paramaduścaram // BrP_13.103

hutvāgniṃ vidhivat sā tu pavitrā mitabhojanā
agnihotrakuśeṣv eva suṣvāpa munisattamāḥ // BrP_13.104

dhūminyā sa tayā devyā tv ajamīḍhaḥ samīyivān
ṛkṣaṃ saṃjanayām āsa dhūmravarṇaṃ sudarśanam // BrP_13.105

ṛkṣāt saṃvaraṇo jajñe kuruḥ saṃvaraṇāt tathā
yaḥ prayāgād atikramya kurukṣetraṃ cakāra ha // BrP_13.106

puṇyaṃ ca ramaṇīyaṃ ca puṇyakṛdbhir niṣevitam
tasyānvavāyaḥ sumahān yasya nāmnātha kauravāḥ // BrP_13.107

kuroś ca putrāś catvāraḥ sudhanvā sudhanus tathā
parīkṣic ca mahābāhuḥ pravaraś cārimejayaḥ // BrP_13.108

parīkṣitas tu dāyādo dhārmiko janamejayaḥ
śrutaseno 'grasenaś ca bhīmasenaś ca nāmataḥ // BrP_13.109

ete sarve mahābhāgā vikrāntā balaśālinaḥ
janamejayasya putras tu suratho matimāṃs tathā // BrP_13.110

surathasya tu vikrāntaḥ putro jajñe vidūrathaḥ
vidūrathasya dāyāda ṛkṣa eva mahārathaḥ // BrP_13.111

dvitīyas tu bharadvājān nāmnā tenaiva viśrutaḥ
dvāv ṛkṣau somavaṃśe 'smin dvāv eva ca parīkṣitau // BrP_13.112

bhīmasenās trayo viprā dvau cāpi janamejayau
ṛkṣasya tu dvitīyasya bhīmaseno 'bhavat sutaḥ // BrP_13.113

pratīpo bhīmasenāt tu pratīpasya tu śāṃtanuḥ
devāpir bāhlikaś caiva traya eva mahārathāḥ // BrP_13.114

śāṃtanos tv abhavad bhīṣmas tasmin vaṃśe dvijottamāḥ
bāhlikasya tu rājarṣer vaṃśaṃ śṛṇuta bho dvijāḥ // BrP_13.115

bāhlikasya sutaś caiva somadatto mahāyaśāḥ
jajñire somadattāt tu bhūrir bhūriśravāḥ śalaḥ // BrP_13.116

upādhyāyas tu devānāṃ devāpir abhavan muniḥ
cyavanaputraḥ kṛtaka iṣṭa āsīn mahātmanaḥ // BrP_13.117

śāṃtanus tv abhavad rājā kauravāṇāṃ dhuraṃdharaḥ
śāṃtanoḥ saṃpravakṣyāmi vaṃśaṃ trailokyaviśrutam // BrP_13.118

gāṅgaṃ devavrataṃ nāma putraṃ so 'janayat prabhuḥ
sa tu bhīṣma iti khyātaḥ pāṇḍavānāṃ pitāmahaḥ // BrP_13.119

kālī vicitravīryaṃ tu janayām āsa bho dvijāḥ
śāṃtanor dayitaṃ putraṃ dharmātmānam akalmaṣam // BrP_13.120

kṛṣṇadvaipāyanāc caiva kṣetre vaicitravīryake
dhṛtarāṣṭraṃ ca pāṇḍuṃ ca viduraṃ cāpy ajījanat // BrP_13.121

dhṛtarāṣṭras tu gāndhāryāṃ putrān utpādayac chatam
teṣāṃ duryodhanaḥ śreṣṭhaḥ sarveṣām api sa prabhuḥ // BrP_13.122

pāṇḍor dhanaṃjayaḥ putraḥ saubhadras tasya cātmajaḥ
abhimanyoḥ parīkṣit tu pitā pārīkṣitasya ha // BrP_13.123

pārīkṣitasya kāśyāyāṃ dvau putrau saṃbabhūvatuḥ
candrāpīḍas tu nṛpatiḥ sūryāpīḍaś ca mokṣavit // BrP_13.124

candrāpīḍasya putrāṇāṃ śatam uttamadhanvinām
jānamejayam ity evaṃ kṣātraṃ bhuvi pariśrutam // BrP_13.125

teṣāṃ jyeṣṭhas tu tatrāsīt pure vāraṇasāhvaye
satyakarṇo mahābāhur yajvā vipuladakṣiṇaḥ // BrP_13.126

satyakarṇasya dāyādaḥ śvetakarṇaḥ pratāpavān
aputraḥ sa tu dharmātmā praviveśa tapovanam // BrP_13.127

tasmād vanagatā garbhaṃ yādavī pratyapadyata
sucāror duhitā subhrūr mālinī grāhamālinī // BrP_13.128

saṃbhūte sa ca garbhe ca śvetakarṇaḥ prajeśvaraḥ
anvagacchat kṛtaṃ pūrvaṃ mahāprasthānam acyutam // BrP_13.129

sā tu dṛṣṭvā priyaṃ taṃ tu mālinī pṛṣṭhato 'nvagāt
sucāror duhitā sādhvī vane rājīvalocanā // BrP_13.130

pathi sā suṣuve bālā sukumāraṃ kumārakam
tam apāsyātha tatraiva rājānaṃ sānvagacchata // BrP_13.131

pativratā mahābhāgā draupadīva purā satī
kumāraḥ sukumāro 'sau giripṛṣṭhe ruroda ha // BrP_13.132

dayārthaṃ tasya meghās tu prādurāsan mahātmanaḥ
śraviṣṭhāyās tu putrau dvau paippalādiś ca kauśikaḥ // BrP_13.133

dṛṣṭvā kṛpānvitau gṛhya tau prākṣālayatāṃ jale
nighṛṣṭau tasya pārśvau tu śilāyāṃ rudhiraplutau // BrP_13.134

ajaśyāmaḥ sa pārśvābhyāṃ ghṛṣṭābhyāṃ susamāhitaḥ
ajaśyāmau tu tatpārśvau devena saṃbabhūvatuḥ // BrP_13.135

athājapārśva iti vai cakrāte nāma tasya tau
sa tu remakaśālāyāṃ dvijābhyām abhivardhitaḥ // BrP_13.136

remakasya tu bhāryā tam udvahat putrakāraṇāt
rematyāḥ sa tu putro 'bhūd brāhmaṇau sacivau tu tau // BrP_13.137

teṣāṃ putrāś ca pautrāś ca yugapattulyajīvinaḥ
sa eṣa pauravo vaṃśaḥ pāṇḍavānāṃ mahātmanām // BrP_13.138

śloko 'pi cātra gīto 'yaṃ nāhuṣeṇa yayātinā
jarāsaṃkramaṇe pūrvaṃ tadā prītena dhīmatā // BrP_13.139

acandrārkagrahā bhūmir bhaved iyam asaṃśayam
apauravā mahī naiva bhaviṣyati kadācana // BrP_13.140

eṣa vaḥ pauravo vaṃśo vikhyātaḥ kathito mayā
turvasos tu pravakṣyāmi druhyoś cānor yados tathā // BrP_13.141

turvasos tu suto vahnir gobhānus tasya cātmajaḥ
gobhānos tu suto rājā aiśānur aparājitaḥ // BrP_13.142

karaṃdhamas tu aiśānor maruttas tasya cātmajaḥ
anyas tv āvikṣito rājā maruttaḥ kathito mayā // BrP_13.143

anapatyo 'bhavad rājā yajvā vipuladakṣiṇaḥ
duhitā saṃyatā nāma tasyāsīt pṛthivīpateḥ // BrP_13.144

dakṣiṇārthaṃ tu sā dattā saṃvartāya mahātmane
duṣyantaṃ pauravaṃ cāpi lebhe putram akalmaṣam // BrP_13.145

evaṃ yayātiśāpena jarāsaṃkramaṇe tadā
pauravaṃ turvasor vaṃśaṃ praviveśa dvijottamāḥ // BrP_13.146

duṣyantasya tu dāyādaḥ karūromaḥ prajeśvaraḥ
karūromād athāhrīdaś catvāras tasya cātmajāḥ // BrP_13.147

pāṇḍyaś ca keralaś caiva kālaś colaś ca pārthivaḥ
druhyoś ca tanayo rājan babhrusetuś ca pārthivaḥ // BrP_13.148

aṅgārasetus tatputro marutāṃ patir ucyate
yauvanāśvena samare kṛcchreṇa nihato balī // BrP_13.149

yuddhaṃ sumahad apy āsīn māsān paricarad daśa
aṅgārasetor dāyādo gāndhāro nāma pārthivaḥ // BrP_13.150

khyāyate yasya nāmnā vai gāndhāraviṣayo mahān
gāndhāradeśajāś caiva turagā vājināṃ varāḥ // BrP_13.151

anos tu putro dharmo 'bhūd dyūtas tasyātmajo 'bhavat
dyūtād vanaduho jajñe pracetās tasya cātmajaḥ // BrP_13.152

pracetasaḥ sucetās tu kīrtitās tv anavo mayā
babhūvus tu yadoḥ putrāḥ pañca devasutopamāḥ // BrP_13.153

sahasrādaḥ payodaś ca kroṣṭā nīlo 'ñjikas tathā
sahasrādasya dāyādās trayaḥ paramadhārmikāḥ // BrP_13.154

haihayaś ca hayaś caiva rājā veṇuhayas tathā
haihayasyābhavat putro dharmanetra iti śrutaḥ // BrP_13.155

dharmanetrasya kārtas tu sāhañjas tasya cātmajaḥ
sāhañjanī nāma purī tena rājñā niveśitā // BrP_13.156

āsīn mahiṣmataḥ putro bhadraśreṇyaḥ pratāpavān
bhadraśreṇyasya dāyādo durdamo nāma viśrutaḥ // BrP_13.157

durdamasya suto dhīmān kanako nāma nāmataḥ
kanakasya tu dāyādāś catvāro lokaviśrutāḥ // BrP_13.158

kṛtavīryaḥ kṛtaujāś ca kṛtadhanvā tathaiva ca
kṛtāgnis tu caturtho 'bhūt kṛtavīryād athārjunaḥ // BrP_13.159

yo 'sau bāhusahasreṇa saptadvīpeśvaro 'bhavat
jigāya pṛthivīm eko rathenādityavarcasā // BrP_13.160

sa hi varṣāyutaṃ taptvā tapaḥ paramaduścaram
dattam ārādhayām āsa kārtavīryo 'trisaṃbhavam // BrP_13.161

tasmai datto varān prādāc caturo bhūritejasaḥ
pūrvaṃ bāhusahasraṃ tu prārthitaṃ sumahad varam // BrP_13.162

adharme 'dhīyamānasya sadbhis tatra nivāraṇam
ugreṇa pṛthivīṃ jitvā dharmeṇaivānurañjanam // BrP_13.163

saṃgrāmān subahūñ jitvā hatvā cārīn sahasraśaḥ
saṃgrāme vartamānasya vadhaṃ cābhyadhikād raṇe // BrP_13.164

tasya bāhusahasraṃ tu yudhyataḥ kila bho dvijāḥ
yogād yogīśvarasyeva prādurbhavati māyayā // BrP_13.165

teneyaṃ pṛthivī sarvā saptadvīpā sapattanā
sasamudrā sanagarā ugreṇa vidhinā jitā // BrP_13.166

tena saptasu dvīpeṣu sapta yajñaśatāni ca
prāptāni vidhinā rājñā śrūyante munisattamāḥ // BrP_13.167

sarve yajñā muniśreṣṭhāḥ sahasraśatadakṣiṇāḥ
sarve kāñcanayūpāś ca sarve kāñcanavedayaḥ // BrP_13.168

sarve devair muniśreṣṭhā vimānasthair alaṃkṛtaiḥ
gandharvair apsarobhiś ca nityam evopaśobhitāḥ // BrP_13.169

yasya yajñe jagau gāthāṃ gandharvo nāradas tathā
varīdāsātmajo vidvān mahimnā tasya vismitaḥ // BrP_13.170

nārada uvāca

na nūnaṃ kārtavīryasya gatiṃ yāsyanti pārthivāḥ
yajñair dānais tapobhiś ca vikrameṇa śrutena ca // BrP_13.171

sa hi saptasu dvīpeṣu carmī khaḍgī śarāsanī
rathī dvīpān anucaran yogī saṃdṛśyate nṛbhiḥ // BrP_13.172

anaṣṭadravyatā caiva na śoko na ca vibhramaḥ
prabhāveṇa mahārājñaḥ prajā dharmeṇa rakṣataḥ // BrP_13.173

sa sarvaratnabhāk samrāṭ cakravartī babhūva ha
sa eva paśupālo 'bhūt kṣetrapālaḥ sa eva ca // BrP_13.174

sa eva vṛṣṭyā parjanyo yogitvād arjuno 'bhavat
sa vai bāhusahasreṇa jyāghātakaṭhinatvacā // BrP_13.175

bhāti raśmisahasreṇa śaradīva ca bhāskaraḥ
sa hi nāgān manuṣyeṣu māhiṣmatyāṃ mahādyutiḥ // BrP_13.176

karkoṭakasutāñ jitvā puryāṃ tasyāṃ nyaveśayat
sa vai vegaṃ samudrasya prāvṛṭkāle 'mbujekṣaṇaḥ // BrP_13.177

krīḍann iva bhujodbhinnaṃ pratisrotaś cakāra ha
luṇṭhitā krīḍatā tena nadī tadgrāmamālinī // BrP_13.178

caladūrmisahasreṇa śaṅkitābhyeti narmadā
tasya bāhusahasreṇa kṣipyamāṇe mahodadhau // BrP_13.179

bhayān nilīnā niśceṣṭhāḥ pātālasthā mahīsurāḥ
cūrṇīkṛtamahāvīciṃ calanmīnamahātimim // BrP_13.180

mārutāviddhaphenaugham āvartakṣobhasaṃkulam
prāvartayat tadā rājā sahasreṇa ca bāhunā // BrP_13.181

devāsurasamākṣiptaḥ kṣīrodam iva mandaraḥ
mandarakṣobhacakitā amṛtotpādaśaṅkitāḥ // BrP_13.182

sahasotpatitā bhītā bhīmaṃ dṛṣṭvā nṛpottamam
natā niścalamūrdhāno babhūvus te mahoragāḥ // BrP_13.183

sāyāhne kadalīkhaṇḍāḥ kampitā iva vāyunā
sa vai baddhvā dhanur jyābhir utsiktaṃ pañcabhiḥ śaraiḥ // BrP_13.184

laṅkeśaṃ mohayitvā tu sabalaṃ rāvaṇaṃ balāt
nirjitya vaśam ānīya māhiṣmatyāṃ babandha tam // BrP_13.185

śrutvā tu baddhaṃ paulastyaṃ rāvaṇaṃ tv arjunena ca
tato gatvā pulastyas tam arjunaṃ dadṛśe svayam // BrP_13.186

mumoca rakṣaḥ paulastyaṃ pulastyenābhiyācitaḥ
yasya bāhusahasrasya babhūva jyātalasvanaḥ // BrP_13.187

yugānte toyadasyeva sphuṭato hy aśaner iva
aho bata mṛdhe vīryaṃ bhārgavasya yad acchinat // BrP_13.188

rājño bāhusahasrasya haimaṃ tālavanaṃ yathā
tṛṣitena kadācit sa bhikṣitaś citrabhānunā // BrP_13.189

sa bhikṣām adadād vīraḥ sapta dvīpān vibhāvasoḥ
purāṇi grāmaghoṣāṃś ca viṣayāṃś caiva sarvaśaḥ // BrP_13.190

jajvāla tasya sarvāṇi citrabhānur didhṛkṣayā
sa tasya puruṣendrasya prabhāveṇa mahātmanaḥ // BrP_13.191

dadāha kārtavīryasya śailāṃś caiṣa vanāni ca
sa śūnyam āśramaṃ ramyaṃ varuṇasyātmajasya vai // BrP_13.192

dadāha balavadbhītaś citrabhānuḥ sa haihayaḥ
yaṃ lebhe varuṇaḥ putraṃ purā bhāsvantam uttamam // BrP_13.193

vasiṣṭhaṃ nāma sa muniḥ khyāta āpava ity uta
yatrāpavas tu taṃ krodhāc chaptavān arjunaṃ vibhuḥ // BrP_13.194

yasmān na varjitam idaṃ vanaṃ te mama haihaya
tasmāt te duṣkaraṃ karma kṛtam anyo haniṣyati // BrP_13.195

rāmo nāma mahābāhur jāmadagnyaḥ pratāpavān
chittvā bāhusahasraṃ te pramathya tarasā balī // BrP_13.196

tapasvī brāhmaṇas tvāṃ tu haniṣyati sa bhārgavaḥ
anaṣṭadravyatā yasya babhūvāmitrakarṣiṇaḥ // BrP_13.197

pratāpena narendrasya prajā dharmeṇa rakṣataḥ
prāptas tato 'sya mṛtyur vai tasya śāpān mahāmuneḥ // BrP_13.198

varas tathaiva bho viprāḥ svayam eva vṛtaḥ purā
tasya putraśataṃ tv āsīt pañca śeṣā mahātmanaḥ // BrP_13.199

kṛtāstrā balinaḥ śūrā dharmātmāno yaśasvinaḥ
śūrasenaś ca śūraś ca vṛṣaṇo madhupadhvajaḥ // BrP_13.200

jayadhvajaś ca nāmnāsīd āvantyo nṛpatir mahān
kārtavīryasya tanayā vīryavanto mahābalāḥ // BrP_13.201

jayadhvajasya putras tu tālajaṅgho mahābalaḥ
tasya putraśataṃ khyātās tālajaṅghā iti smṛtāḥ // BrP_13.202

teṣāṃ kule muniśreṣṭhā haihayānāṃ mahātmanām
vītihotrāḥ sujātāś ca bhojāś cāvantayaḥ smṛtāḥ // BrP_13.203

tauṇḍikerāś ca vikhyātās tālajaṅghās tathaiva ca
bharatāś ca sujātāś ca bahutvān nānukīrtitāḥ // BrP_13.204

vṛṣaprabhṛtayo viprā yādavāḥ puṇyakarmiṇaḥ
vṛṣo vaṃśadharas tatra tasya putro 'bhavan madhuḥ // BrP_13.205

madhoḥ putraśataṃ tv āsīd vṛṣaṇas tasya vaṃśakṛt
vṛṣaṇād vṛṣṇayaḥ sarve madhos tu mādhavāḥ smṛtāḥ // BrP_13.206

yādavā yadunāmnā te nirucyante ca haihayāḥ
na tasya vittanāśaḥ syān naṣṭaṃ prati labhec ca saḥ // BrP_13.207

kārtavīryasya yo janma kathayed iha nityaśaḥ
ete yayātiputrāṇāṃ pañca vaṃśā dvijottamāḥ // BrP_13.208

kīrtitā lokavīrāṇāṃ ye lokān dhārayanti vai
bhūtānīva muniśreṣṭhāḥ pañca sthāvarajaṅgamān // BrP_13.209

śrutvā pañca visargāṃs tu rājā dharmārthakovidaḥ
vaśī bhavati pañcānām ātmajānāṃ tatheśvaraḥ // BrP_13.210

labhet pañca varāṃś caiva durlabhān iha laukikān
āyuḥ kīrtiṃ tathā putrān aiśvaryaṃ bhūtim eva ca // BrP_13.211

dhāraṇāc chravaṇāc caiva pañcavargasya bho dvijāḥ
kroṣṭor vaṃśaṃ muniśreṣṭhāḥ śṛṇudhvaṃ gadato mama // BrP_13.212

yador vaṃśadharasyātha yajvinaḥ puṇyakarmiṇaḥ
kroṣṭor vaṃśaṃ hi śrutvaiva sarvapāpaiḥ pramucyate
yasyānvavāyajo viṣṇur harir vṛṣṇikulodvahaḥ // BrP_13.213

lomaharṣaṇa uvāca

gāndhārī caiva mādrī ca kroṣṭor bhārye babhūvatuḥ
gāndhārī janayām āsa anamitraṃ mahābalam // BrP_14.1

mādrī yudhājitaṃ putraṃ tato 'nyaṃ devamīḍhuṣam
teṣāṃ vaṃśas tridhā bhūto vṛṣṇīnāṃ kulavardhanaḥ // BrP_14.2

mādryāḥ putrau tu jajñāte śrutau vṛṣṇyandhakāv ubhau
jajñāte tanayau vṛṣṇeḥ śvaphalkaś citrakas tathā // BrP_14.3

śvaphalkas tu muniśreṣṭhā dharmātmā yatra vartate
nāsti vyādhibhayaṃ tatra nāvarṣas tapam eva ca // BrP_14.4

kadācit kāśirājasya viṣaye munisattamāḥ
trīṇi varṣāṇi pūrṇāni nāvarṣat pākaśāsanaḥ // BrP_14.5

sa tatra cānayām āsa śvaphalkaṃ paramārcitam
śvaphalkaparivartena vavarṣa harivāhanaḥ // BrP_14.6

śvaphalkaḥ kāśirājasya sutāṃ bhāryām avindata
gāndinīṃ nāma gāṃ sā ca dadau viprāya nityaśaḥ // BrP_14.7

dātā yajvā ca vīraś ca śrutavān atithipriyaḥ
akrūraḥ suṣuve tasmāc chvaphalkād bhūridakṣiṇaḥ // BrP_14.8

upamadgus tathā madgur meduraś cārimejayaḥ
avikṣitas tathākṣepaḥ śatrughnaś cārimardanaḥ // BrP_14.9

dharmadhṛg yatidharmā ca dharmokṣāndhakarus tathā
āvāhaprativāhau ca sundarī ca varāṅganā // BrP_14.10

akrūreṇograsenāyāṃ sugātryāṃ dvijasattamāḥ
prasenaś copadevaś ca jajñāte devavarcasau // BrP_14.11

citrakasyābhavan putrāḥ pṛthur vipṛthur eva ca
aśvagrīvo 'śvabāhuś ca svapārśvakagaveṣaṇau // BrP_14.12

ariṣṭanemir aśvaś ca sudharmā dharmabhṛt tathā
subāhur bahubāhuś ca śraviṣṭhāśravaṇe striyau // BrP_14.13

asiknyāṃ janayām āsa śūraṃ vai devamīḍhuṣam
mahiṣyāṃ jajñire śūrā bhojyāyāṃ puruṣā daśa // BrP_14.14

vasudevo mahābāhuḥ pūrvam ānakadundubhiḥ
jajñe yasya prasūtasya dundubhyaḥ prāṇadan divi // BrP_14.15

ānakānāṃ ca saṃhrādaḥ sumahān abhavad divi
papāta puṣpavarṣaś ca śūrasya janane mahān // BrP_14.16

manuṣyaloke kṛtsne 'pi rūpe nāsti samo bhuvi
yasyāsīt puruṣāgryasya kāntiś candramaso yathā // BrP_14.17

devabhāgas tato jajñe tathā devaśravāḥ punaḥ
anādhṛṣṭiḥ kanavako vatsavān atha gṛñjamaḥ // BrP_14.18

śyāmaḥ śamīko gaṇḍūṣaḥ pañca cāsya varāṅganāḥ
pṛthukīrtiḥ pṛthā caiva śrutadevā śrutaśravā // BrP_14.19

rājādhidevī ca tathā pañcaitā vīramātaraḥ
śrutaśravāyāṃ caidyas tu śiśupālo 'bhavan nṛpaḥ // BrP_14.20

hiraṇyakaśipur yo 'sau daityarājo 'bhavat purā
pṛthukīrtyāṃ tu saṃjajñe tanayo vṛddhaśarmaṇaḥ // BrP_14.21

karūṣādhipatir vīro dantavakro mahābalaḥ
pṛthāṃ duhitaraṃ cakre kuntis tāṃ pāṇḍur āvahat // BrP_14.22

yasyāṃ sa dharmavid rājā dharmo jajñe yudhiṣṭhiraḥ
bhīmasenas tathā vātād indrāc caiva dhanaṃjayaḥ // BrP_14.23

loke pratiratho vīraḥ śakratulyaparākramaḥ
anamitrāc chanir jajñe kaniṣṭhād vṛṣṇinandanāt // BrP_14.24

śaineyaḥ satyakas tasmād yuyudhānaś ca sātyakiḥ
uddhavo devabhāgasya mahābhāgaḥ suto 'bhavat // BrP_14.25

paṇḍitānāṃ paraṃ prāhur devaśravasam uttamam
aśmakyaṃ prāptavān putram anādhṛṣṭir yaśasvinam // BrP_14.26

nivṛttaśatruṃ śatrughnaṃ śrutadevā tv ajāyata
śrutadevātmajās te tu naiṣādir yaḥ pariśrutaḥ // BrP_14.27

ekalavyo muniśreṣṭhā niṣādaiḥ parivardhitaḥ
vatsavate tv aputrāya vasudevaḥ pratāpavān
adbhir dadau sutaṃ vīraṃ śauriḥ kauśikam aurasam // BrP_14.28

gaṇḍūṣāya hy aputrāya viṣvakseno dadau sutān
cārudeṣṇaṃ sudeṣṇaṃ ca pañcālaṃ kṛtalakṣaṇam // BrP_14.29

asaṃgrāmeṇa yo vīro nāvartata kadācana
raukmiṇeyo mahābāhuḥ kanīyān dvijasattamāḥ // BrP_14.30

vāyasānāṃ sahasrāṇi yaṃ yāntaṃ pṛṣṭhato 'nvayuḥ
cārūn adyopabhokṣyāmaś cārudeṣṇahatān iti // BrP_14.31

tantrijas tantripālaś ca sutau kanavakasya tau
vīruś cāśvahanuś caiva vīrau tāv atha gṛñjimau // BrP_14.32

śyāmaputraḥ śamīkas tu śamīko rājyam āvahat
jugupsamāno bhojatvād rājasūyam avāpa saḥ // BrP_14.33

ajātaśatruḥ śatrūṇāṃ jajñe tasya vināśanaḥ
vasudevasutān vīrān kīrtayiṣyāmy ataḥ param // BrP_14.34

vṛṣṇes trividham evaṃ tu bahuśākhaṃ mahaujasam
dhārayan vipulaṃ vaṃśaṃ nānarthair iha yujyate // BrP_14.35

yāḥ patnyo vasudevasya caturdaśa varāṅganāḥ
pauravī rohiṇī nāma madirāditathāvarā // BrP_14.36

vaiśākhī ca tathā bhadrā sunāmnī caiva pañcamī
sahadevā śāntidevā śrīdevī devarakṣitā // BrP_14.37

vṛkadevy upadevī ca devakī caiva saptamī
sutanur vaḍavā caiva dve ete paricārike // BrP_14.38

pauravī rohiṇī nāma bāhlikasyātmajābhavat
jyeṣṭhā patnī muniśreṣṭhā dayitānakadundubheḥ // BrP_14.39

lebhe jyeṣṭhaṃ sutaṃ rāmaṃ śaraṇyaṃ śaṭham eva ca
durdamaṃ damanaṃ śubhraṃ piṇḍārakam uśīnaram // BrP_14.40

citrā nāma kumārī ca rohiṇītanayā nava
citrā subhadreti punar vikhyātā munisattamāḥ // BrP_14.41

vasudevāc ca devakyāṃ jajñe śaurir mahāyaśāḥ
rāmāc ca niśaṭho jajñe revatyāṃ dayitaḥ sutaḥ // BrP_14.42

subhadrāyāṃ rathī pārthād abhimanyur ajāyata
akrūrāt kāśikanyāyāṃ satyaketur ajāyata // BrP_14.43

vasudevasya bhāryāsu mahābhāgāsu saptasu
ye putrā jajñire śūrāḥ samastāṃs tān nibodhata // BrP_14.44

bhojaś ca vijayaś caiva śāntidevāsutāv ubhau
vṛkadevaḥ sunāmāyāṃ gadaś cāstāṃ sutāv ubhau // BrP_14.45

agāvahaṃ mahātmānaṃ vṛkadevī vyajāyata
kanyā trigartarājasya bhāryā vai śiśirāyaṇeḥ // BrP_14.46

jijñāsāṃ pauruṣe cakre na caskande ca pauruṣam
kṛṣṇāyasasamaprakhyo varṣe dvādaśame tathā // BrP_14.47

mithyābhiśasto gārgyas tu manyunātisamīritaḥ
ghoṣakanyām upādāya maithunāyopacakrame // BrP_14.48

gopālī cāpsarās tasya gopastrīveṣadhāriṇī
dhārayām āsa gārgyasya garbhaṃ durdharam acyutam // BrP_14.49

mānuṣyāṃ gargabhāryāyāṃ niyogāc chūlapāṇinaḥ
sa kālayavano nāma jajñe rājā mahābalaḥ // BrP_14.50

vṛttapūrvārdhakāyas tu siṃhasaṃhanano yuvā
aputrasya sa rājñas tu vavṛdhe 'ntaḥpure śiśuḥ // BrP_14.51

yavanasya muniśreṣṭhāḥ sa kālayavano 'bhavat
āyudhyamāno nṛpatiḥ paryapṛcchad dvijottamam // BrP_14.52

vṛṣṇyandhakakulaṃ tasya nārado 'kathayad vibhuḥ
akṣauhiṇyā tu sainyasya mathurām abhyayāt tadā // BrP_14.53

dūtaṃ saṃpreṣayām āsa vṛṣṇyandhakaniveśanam
tato vṛṣṇyandhakāḥ kṛṣṇaṃ puraskṛtya mahāmatim // BrP_14.54

sametā mantrayām āsur yavanasya bhayāt tadā
kṛtvā viniścayaṃ sarve palāyanam arocayan // BrP_14.55

vihāya mathurāṃ ramyāṃ mānayantaḥ pinākinam
kuśasthalīṃ dvāravatīṃ niveśayitum īpsavaḥ // BrP_14.56

iti kṛṣṇasya janmedaṃ yaḥ śucir niyatendriyaḥ
parvasu śrāvayed vidvān anṛṇaḥ sa sukhī bhavet // BrP_14.59

lomaharṣaṇa uvāca

kroṣṭor athābhavat putro vṛjinīvān mahāyaśāḥ
vārjinīvatam icchanti svāhiṃ svāhākṛtāṃ varam // BrP_15.1

svāhiputro 'bhavad rājā uṣadgur vadatāṃ varaḥ
mahākratubhir īje yo vividhair bhūridakṣiṇaiḥ // BrP_15.2

tataḥ prasūtim icchan vai uṣadguḥ so 'gryam ātmajam
jajñe citrarathas tasya putraḥ karmabhir anvitaḥ // BrP_15.3

āsīc caitrarathir vīro yajvā vipuladakṣiṇaḥ
śaśabinduḥ paraṃ vṛttaṃ rājarṣīṇām anuṣṭhitaḥ // BrP_15.4

pṛthuśravāḥ pṛthuyaśā rājāsīc chāśibindavaḥ
śaṃsanti ca purāṇajñāḥ pārthaśravasam antaram // BrP_15.5

antarasya suyajñas tu suyajñatanayo 'bhavat
uṣato yajñam akhilaṃ svadharme ca kṛtādaraḥ // BrP_15.6

śineyur abhavat putra uṣataḥ śatrutāpanaḥ
marutas tasya tanayo rājarṣir abhavan nṛpaḥ // BrP_15.7

maruto 'labhata jyeṣṭhaṃ sutaṃ kambalabarhiṣam
cacāra vipulaṃ dharmam amarṣāt pratyabhāg api // BrP_15.8

sa satprasūtim icchan vai sutaṃ kambalabarhiṣaḥ
babhūva rukmakavacaḥ śataprasavataḥ sutaḥ // BrP_15.9

nihatya rukmakavacaḥ śataṃ kavacināṃ raṇe
dhanvināṃ niśitair bāṇair avāpa śriyam uttamām // BrP_15.10

jajñe ca rukmakavacāt parajit paravīrahā
jajñire pañca putrās tu mahāvīryāḥ parājitāḥ // BrP_15.11

rukmeṣuḥ pṛthurukmaś ca jyāmaghaḥ pālito hariḥ
pālitaṃ ca hariṃ caiva videhebhyaḥ pitā dadau // BrP_15.12

rukmeṣur abhavad rājā pṛthurukmasya saṃśrayāt
tābhyāṃ pravrājito rājā jyāmagho 'vasad āśrame // BrP_15.13

praśāntaś ca tadā rājā brāhmaṇaiś cāvabodhitaḥ
jagāma dhanur ādāya deśam anyaṃ dhvajī rathī // BrP_15.14

narmadākūlam ekākīm ekalāṃ mṛttikāvatīm
ṛkṣavantaṃ giriṃ jitvā śuktimatyām uvāsa saḥ // BrP_15.15

jyāmaghasyābhavad bhāryā śaibyā balavatī satī
aputro 'pi sa rājā vai nānyāṃ bhāryām avindata // BrP_15.16

tasyāsīd vijayo yuddhe tatra kanyām avāpa saḥ
bhāryām uvāca saṃtrastaḥ snuṣeti sa janeśvaraḥ // BrP_15.17

etac chrutvābravīd devī kasya deva snuṣeti vai
abravīt tad upaśrutya jyāmagho rājasattamaḥ // BrP_15.18

rājovāca

yas te janiṣyate putras tasya bhāryopapāditā // BrP_15.19

lomaharṣaṇa uvāca

ugreṇa tapasā tasyāḥ kanyāyāḥ sā vyajāyata
putraṃ vidarbhaṃ subhāgā śaibyā pariṇatā satī // BrP_15.20

rājaputryāṃ tu vidvāṃsau snuṣāyāṃ krathakaiśikau
paścād vidarbho 'janayac chūrau raṇaviśāradau // BrP_15.21

bhīmo vidarbhasya sutaḥ kuntis tasyātmajo 'bhavat
kunter dhṛṣṭaḥ suto jajñe raṇadhṛṣṭaḥ pratāpavān // BrP_15.22

dhṛṣṭasya jajñire śūrās trayaḥ paramadhārmikāḥ
āvantaś ca daśārhaś ca balī viṣaharaś ca saḥ // BrP_15.23

daśārhasya suto vyomā vyomno jīmūta ucyate
jīmūtaputro vikṛtis tasya bhīmarathaḥ smṛtaḥ // BrP_15.24

atha bhīmarathasyāsīt putro navarathas tathā
tasya cāsīd daśarathaḥ śakunis tasya cātmajaḥ // BrP_15.25

tasmāt karambhaḥ kārambhir devarāto 'bhavan nṛpaḥ
devakṣatro 'bhavat tasya vṛddhakṣatro mahāyaśāḥ // BrP_15.26

devagarbhasamo jajñe devakṣatrasya nandanaḥ
madhūnāṃ vaṃśakṛd rājā madhur madhuravāg api // BrP_15.27

madhor jajñe 'tha vaidarbhyāṃ purudvān puruṣottamaḥ
aikṣvākī cābhavad bhāryā madhos tasyāṃ vyajāyata // BrP_15.28

satvān sarvaguṇopetaḥ sātvatā kīrtivardhanaḥ
imāṃ visṛṣṭiṃ vijñāya jyāmaghasya mahātmanaḥ
yujyate paramaprītyā prajāvāṃś ca bhavet sadā // BrP_15.29

lomaharṣaṇa uvāca

satvataḥ sattvasaṃpannān kauśalyā suṣuve sutān
bhāginaṃ bhajamānaṃ ca divyaṃ devāvṛdhaṃ nṛpam // BrP_15.30

andhakaṃ ca mahābāhuṃ vṛṣṇiṃ ca yadunandanam
teṣāṃ visargāś catvāro vistareṇeha kīrtitāḥ // BrP_15.31

bhajamānasya sṛñjayyau bāhyakāthopabāhyakā
āstāṃ bhārye tayos tasmāj jajñire bahavaḥ sutāḥ // BrP_15.32

krimiś ca kramaṇaś caiva dhṛṣṭaḥ śūraḥ puraṃjayaḥ
ete bāhyakasṛñjayyāṃ bhajamānād vijajñire // BrP_15.33

āyutājit sahasrājic chatājit tv atha dāsakaḥ
upabāhyakasṛñjayyāṃ bhajamānād vijajñire // BrP_15.34

yajvā devāvṛdho rājā cacāra vipulaṃ tapaḥ
putraḥ sarvaguṇopeto mama syād iti niścitaḥ // BrP_15.35

saṃyujyamānas tapasā parṇāśāyā jalaṃ spṛśan
sadopaspṛśatas tasya cakāra priyam āpagā // BrP_15.36

cintayābhiparītā sā na jagāmaiva niścayam
kalyāṇatvān narapates tasya sā nimnagottamā // BrP_15.37

nādhyagacchat tu tāṃ nārīṃ yasyām evaṃvidhaḥ sutaḥ
bhavet tasmāt svayaṃ gatvā bhavāmy asya sahānugā // BrP_15.38

atha bhūtvā kumārī sā bibhratī paramaṃ vapuḥ
varayām āsa nṛpatiṃ tām iyeṣa ca sa prabhuḥ // BrP_15.39

tasyām ādhatta garbhaṃ sa tejasvinam udāradhīḥ
atha sā daśame māsi suṣuve saritāṃ varā // BrP_15.40

putraṃ sarvaguṇopetaṃ babhruṃ devāvṛdhaṃ dvijāḥ
atra vaṃśe purāṇajñā gāyantīti pariśrutam // BrP_15.41

guṇān devāvṛdhasyāpi kīrtayanto mahātmanaḥ
yathaivāgre tathā dūrāt paśyāmas tāvad antikāt // BrP_15.42

babhruḥ śreṣṭho manuṣyāṇāṃ devair devāvṛdhaḥ samaḥ
ṣaṣṭiś ca ṣaṭ ca puruṣāḥ sahasrāṇi ca sapta ca // BrP_15.43

ete 'mṛtatvaṃ prāptā vai babhror devāvṛdhād api
yajvā dānapatir dhīmān brahmaṇyaḥ sudṛḍhāyudhaḥ // BrP_15.44

tasyānvavāyaḥ sumahān bhojā ye sārtikāvatāḥ
andhakāt kāśyaduhitā caturo 'labhatātmajān // BrP_15.45

kukuraṃ bhajamānaṃ ca sasakaṃ balabarhiṣam
kukurasya suto vṛṣṭir vṛṣṭes tu tanayas tathā // BrP_15.46

kapotaromā tasyātha tiliris tanayo 'bhavat
jajñe punar vasus tasmād abhijic ca punar vasoḥ // BrP_15.47

tathā vai putramithunaṃ babhūvābhijitaḥ kila
āhukaḥ śrāhukaś caiva khyātau khyātimatāṃ varau // BrP_15.48

imāṃ codāharanty atra gāthāṃ prati tam āhukam
śvetena parivāreṇa kiśorapratimo mahān // BrP_15.49

aśītivarmaṇā yukta āhukaḥ prathamaṃ vrajet
nāputravān nāśatado nāsahasraśatāyuṣaḥ // BrP_15.50

nāśuddhakarmā nāyajvā yo bhojam abhito vrajet
pūrvasyāṃ diśi nāgānāṃ bhojasya prayayuḥ kila // BrP_15.51

somāt saṅgānukarṣāṇāṃ dhvajināṃ savarūthinām
rathānāṃ meghaghoṣāṇāṃ sahasrāṇi daśaiva tu // BrP_15.52

raupyakāñcanakakṣāṇāṃ sahasrāṇy ekaviṃśatiḥ
tāvaty eva sahasrāṇi uttarasyāṃ tathā diśi // BrP_15.53

ābhūmipālā bhojās tu santi jyākiṅkiṇīkinaḥ
āhuḥ kiṃ cāpy avantibhyaḥ svasāraṃ dadur andhakāḥ // BrP_15.54

āhukasya tu kāśyāyāṃ dvau putrau saṃbabhūvatuḥ
devakaś cograsenaś ca devagarbhasamāv ubhau // BrP_15.55

devakasyābhavan putrāś catvāras tridaśopamāḥ
devavān upadevaś ca saṃdevo devarakṣitaḥ // BrP_15.56

kumāryaḥ sapta cāsyātha vasudevāya tā dadau
devakī śāntidevā ca sudevā devarakṣitā // BrP_15.57

vṛkadevy upadevī ca sunāmnī caiva saptamī
navograsenasya sutās teṣāṃ kaṃsas tu pūrvajaḥ // BrP_15.58

nyagrodhaś ca sunāmā ca tathā kaṅkaḥ subhūṣaṇaḥ
rāṣṭrapālo 'tha sutanur anāvṛṣṭis tu puṣṭimān // BrP_15.59

teṣāṃ svasāraḥ pañcāsan kaṃsā kaṃsavatī tathā
sutanū rāṣṭrapālī ca kaṅkā caiva varāṅganā // BrP_15.60

ugrasenaḥ sahāpatyo vyākhyātaḥ kukurodbhavaḥ
kukurāṇām imaṃ vaṃśaṃ dhārayann amitaujasām // BrP_15.61

ātmano vipulaṃ vaṃśaṃ prajāvān āpnuyān naraḥ // BrP_15.62

lomaharṣaṇa uvāca

bhajamānasya putro 'tha rathamukhyo vidūrathaḥ
rājādhidevaḥ śūras tu vidūrathasuto 'bhavat // BrP_16.1

rājādhidevasya sutā jajñire vīryavattarāḥ
dattātidattau balinau śoṇāśvaḥ śvetavāhanaḥ // BrP_16.2

śamī ca daṇḍaśarmā ca dantaśatruś ca śatrujit
śravaṇā ca śraviṣṭhā ca svasārau saṃbabhūvatuḥ // BrP_16.3

śamiputraḥ pratikṣatraḥ pratikṣatrasya cātmajaḥ
svayaṃbhojaḥ svayaṃbhojād bhadikaḥ saṃbabhūva ha // BrP_16.4

tasya putrā babhūvur hi sarve bhīmaparākramāḥ
kṛtavarmāgrajas teṣāṃ śatadhanvā tu madhyamaḥ // BrP_16.5

devāntaś ca narāntaś ca bhiṣagvaitaraṇaś ca yaḥ
sudāntaś cātidāntaś ca nikāśyaḥ kāmadambhakaḥ // BrP_16.6

devāntasyābhavat putro vidvān kambalabarhiṣaḥ
asamaujāḥ sutas tasya nāsamaujāś ca tāv ubhau // BrP_16.7

ajātaputrāya sutān pradadāv asamaujase
sudaṃṣṭraś ca sucāruś ca kṛṣṇa ity andhakāḥ smṛtāḥ // BrP_16.8

gāndhārī caiva mādrī ca kroṣṭubhārye babhūvatuḥ
gāndhārī janayām āsa anamitraṃ mahābalam // BrP_16.9

mādrī yudhājitaṃ putraṃ tato vai devamīdhuṣam
anamitram amitrāṇāṃ jetāram aparājitam // BrP_16.10

anamitrasuto nighno nighnato dvau babhūvatuḥ
prasenaś cātha satrājic chatrusenājitāv ubhau // BrP_16.11

praseno dvāravatyāṃ tu nivasan yo mahāmaṇim
divyaṃ syamantakaṃ nāma sa sūryād upalabdhavān // BrP_16.12

tasya satrājitaḥ sūryaḥ sakhā prāṇasamo 'bhavat
sa kadācin niśāpāye rathena rathināṃ varaḥ // BrP_16.13

toyakūlam apaḥ spraṣṭum upasthātuṃ yayau ravim
tasyopatiṣṭhataḥ sūryaṃ vivasvān agrataḥ sthitaḥ // BrP_16.14

vispaṣṭamūrtir bhagavāṃs tejomaṇḍalavān vibhuḥ
atha rājā vivasvantam uvāca sthitam agrataḥ // BrP_16.15

yathaiva vyomni paśyāmi sadā tvāṃ jyotiṣāṃ pate
tejomaṇḍalinaṃ devaṃ tathaiva purataḥ sthitam // BrP_16.16

ko viśeṣo 'sti me tvattaḥ sakhyenopagatasya vai
etac chrutvā tu bhagavān maṇiratnaṃ syamantakam // BrP_16.17

svakaṇṭhād avamucyātha ekānte nyastavān vibhuḥ
tato vigrahavantaṃ taṃ dadarśa nṛpatis tadā // BrP_16.18

prītimān atha taṃ dṛṣṭvā muhūrtaṃ kṛtavān kathām
tam abhiprasthitaṃ bhūyo vivasvantaṃ sa satrajit // BrP_16.19

lokān bhāsayase sarvān yena tvaṃ satataṃ prabho
tad etan maṇiratnaṃ me bhagavan dātum arhasi // BrP_16.20

tataḥ syamantakamaṇiṃ dattavān bhāskaras tadā
sa tam ābadhya nagarīṃ praviveśa mahīpatiḥ // BrP_16.21

taṃ janāḥ paryadhāvanta sūryo 'yaṃ gacchatīti ha
svāṃ purīṃ sa visiṣmāya rājā tv antaḥpuraṃ tathā // BrP_16.22

taṃ prasenajitaṃ divyaṃ maṇiratnaṃ syamantakam
dadau bhrātre narapatiḥ premṇā satrājid uttamam // BrP_16.23

sa maṇiḥ syandate rukmaṃ vṛṣṇyandhakaniveśane
kālavarṣī ca parjanyo na ca vyādhibhayaṃ hy abhūt // BrP_16.24

lipsāṃ cakre prasenasya maṇiratne syamantake
govindo na ca taṃ lebhe śakto 'pi na jahāra saḥ // BrP_16.25

kadācin mṛgayāṃ yātaḥ prasenas tena bhūṣitaḥ
syamantakakṛte siṃhād vadhaṃ prāpa vanecarāt // BrP_16.26

atha siṃhaṃ pradhāvantam ṛkṣarājo mahābalaḥ
nihatya maṇiratnaṃ tad ādāya prāviśad guhām // BrP_16.27

tato vṛṣṇyandhakāḥ kṛṣṇaṃ prasenavadhakāraṇāt
prārthanāṃ tāṃ maṇer baddhvā sarva eva śaśaṅkire // BrP_16.28

sa śaṅkyamāno dharmātmā akārī tasya karmaṇaḥ
āhariṣye maṇim iti pratijñāya vanaṃ yayau // BrP_16.29

yatra praseno mṛgayāṃ vyacarat tatra cāpy atha
prasenasya padaṃ gṛhya puruṣair āptakāribhiḥ // BrP_16.30

ṛkṣavantaṃ girivaraṃ vindhyaṃ ca girim uttamam
anveṣayan pariśrāntaḥ sa dadarśa mahāmanāḥ // BrP_16.31

sāśvaṃ hataṃ prasenaṃ tu nāvindata ca tanmaṇim
atha siṃhaḥ prasenasya śarīrasyāvidūrataḥ // BrP_16.32

ṛkṣeṇa nihato dṛṣṭaḥ padair ṛkṣas tu sūcitaḥ
padais tair anviyāyātha guhām ṛkṣasya mādhavaḥ // BrP_16.33

sa hi ṛkṣabile vāṇīṃ śuśrāva pramaderitām
dhātryā kumāram ādāya sutaṃ jāmbavato dvijāḥ // BrP_16.34

krīḍayantyā ca maṇinā mā rodīr ity atheritām // BrP_16.35

dhātry uvāca

siṃhaḥ prasenam avadhīt siṃho jāmbavatā hataḥ
sukumāraka mā rodīs tava hy eṣa syamantakaḥ // BrP_16.36

vyaktitas tasya śabdasya tūrṇam eva bilaṃ yayau
praviśya tatra bhagavāṃs tad ṛkṣabilam añjasā // BrP_16.37

sthāpayitvā biladvāre yadūṃl lāṅgalinā saha
śārṅgadhanvā bilasthaṃ tu jāmbavantaṃ dadarśa saḥ // BrP_16.38

yuyudhe vāsudevas tu bile jāmbavatā saha
bāhubhyām eva govindo divasān ekaviṃśatim // BrP_16.39

praviṣṭe 'tha bile kṛṣṇe baladevapuraḥsarāḥ
purīṃ dvāravatīm etya hataṃ kṛṣṇaṃ nyavedayan // BrP_16.40

vāsudevo 'pi nirjitya jāmbavantaṃ mahābalam
lebhe jāmbavatīṃ kanyām ṛkṣarājasya saṃmatām // BrP_16.41

maṇiṃ syamantakaṃ caiva jagrāhātmaviśuddhaye
anunīyarkṣarājaṃ tu niryayau ca tato bilāt // BrP_16.42

upāyād dvārakāṃ kṛṣṇaḥ sa vinītaiḥ puraḥsaraiḥ
evaṃ sa maṇim āhṛtya viśodhyātmānam acyutaḥ // BrP_16.43

dadau satrājite taṃ vai sarvasātvatasaṃsadi
evaṃ mithyābhiśastena kṛṣṇenāmitraghātinā // BrP_16.44

ātmā viśodhitaḥ pāpād vinirjitya syamantakam
satrājito daśa tv āsan bhāryās tāsāṃ śataṃ sutāḥ // BrP_16.45

khyātimantas trayas teṣāṃ bhagaṃkāras tu pūrvajaḥ
vīro vātapatiś caiva vasumedhas tathaiva ca // BrP_16.46

kumāryaś cāpi tisro vai dikṣu khyātā dvijottamāḥ
satyabhāmottamā tāsāṃ vratinī ca dṛḍhavratā // BrP_16.47

tathā prasvāpinī caiva bhāryāṃ kṛṣṇāya tāṃ dadau
sabhākṣo bhaṅgakāris tu nāveyaś ca narottamau // BrP_16.48

jajñāte guṇasaṃpannau viśrutau rūpasaṃpadā
mādryāḥ putro 'tha jajñe 'tha vṛṣṇiputro yudhājitaḥ // BrP_16.49

jajñāte tanayau vṛṣṇeḥ śvaphalkaś citrakas tathā
śvaphalkaḥ kāśirājasya sutāṃ bhāryām avindata // BrP_16.50

gāndinīṃ nāma tasyāś ca gāḥ sadā pradadau pitā
tasyāṃ jajñe mahābāhuḥ śrutavān atithipriyaḥ // BrP_16.51

akrūro 'tha mahābhāgo jajñe vipuladakṣiṇaḥ
upamadgus tathā madgur mudaraś cārimardanaḥ // BrP_16.52

ārikṣepas tathopekṣaḥ śatruhā cārimejayaḥ
dharmabhṛc cāpi dharmā ca gṛdhrabhojāndhakas tathā // BrP_16.53

āvāhaprativāhau ca sundarī ca varāṅganā
viśrutāśvasya mahiṣī kanyā cāsya vasuṃdharā // BrP_16.54

rūpayauvanasaṃpannā sarvasattvamanoharā
akrūreṇograsenāyāṃ sutau vai kulanandanau // BrP_16.55

vasudevaś copadevaś ca jajñāte devavarcasau
citrakasyābhavan putrāḥ pṛthur vipṛthur eva ca // BrP_16.56

aśvagrīvo 'śvabāhuś ca supārśvakagaveṣaṇau
ariṣṭanemiś ca sutā dharmo dharmabhṛd eva ca // BrP_16.57

subāhur bahubāhuś ca śraviṣṭhāśravaṇe striyau
imāṃ mithyābhiśastiṃ yaḥ kṛṣṇasya samudāhṛtām // BrP_16.58

veda mithyābhiśāpās taṃ na spṛśanti kadācana // BrP_16.59

lomaharṣaṇa uvāca

yat tu satrājite kṛṣṇo maṇiratnaṃ syamantakam
dadāv ahārayad babhrur bhojena śatadhanvanā // BrP_17.1

sadā hi prārthayām āsa satyabhāmām aninditām
akrūro 'ntaram anviṣyan maṇiṃ caiva syamantakam // BrP_17.2

satrājitaṃ tato hatvā śatadhanvā mahābalaḥ
rātrau taṃ maṇim ādāya tato 'krūrāya dattavān // BrP_17.3

akrūras tu tadā viprā ratnam ādāya cottamam
samayaṃ kārayāṃ cakre nāvedyo 'haṃ tvayety uta // BrP_17.4

vayam abhyutprapatsyāmaḥ kṛṣṇena tvāṃ pradharṣitam
mamādya dvārakā sarvā vaśe tiṣṭhaty asaṃśayam // BrP_17.5

hate pitari duḥkhārtā satyabhāmā manasvinī
prayayau ratham āruhya nagaraṃ vāraṇāvatam // BrP_17.6

satyabhāmā tu tad vṛttaṃ bhojasya śatadhanvanaḥ
bhartur nivedya duḥkhārtā pārśvasthāśrūṇy avartayat // BrP_17.7

pāṇḍavānāṃ ca dagdhānāṃ hariḥ kṛtvodakakriyām
kulyārthe cāpi pāṇḍūnāṃ nyayojayata sātyakim // BrP_17.8

tatas tvaritam āgamya dvārakāṃ madhusūdanaḥ
pūrvajaṃ halinaṃ śrīmān idaṃ vacanam abravīt // BrP_17.9

śrīkṛṣṇa uvāca

hataḥ prasenaḥ siṃhena satrājic chatadhanvanā
syamantakas tu madnāmī tasya prabhur ahaṃ vibho // BrP_17.10

tad āroha rathaṃ śīghraṃ bhojaṃ hatvā mahāratham
syamantako mahābāho asmākaṃ sa bhaviṣyati // BrP_17.11

lomaharṣaṇa uvāca

tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tumulaṃ bhojakṛṣṇayoḥ
śatadhanvā tato 'krūraṃ sarvatodiśam aikṣata // BrP_17.12

saṃrabdhau tāv ubhau tatra dṛṣṭvā bhojajanārdanau
śakto 'pi śāpād dhārdikyam akrūro nānvapadyata // BrP_17.13

apayāne tato buddhiṃ bhojaś cakre bhayārditaḥ
yojanānāṃ śataṃ sāgraṃ hṛdayā pratyapadyata // BrP_17.14

vikhyātā hṛdayā nāma śatayojanagāminī
bhojasya vaḍavā viprā yayā kṛṣṇam ayodhayat // BrP_17.15

kṣīṇāṃ javena hṛdayām adhvanaḥ śatayojane
dṛṣṭvā rathasya svāṃ vṛddhiṃ śatadhanvānam ardayat // BrP_17.16

tatas tasyā hatāyās tu śramāt khedāc ca bho dvijāḥ
kham utpetur atha prāṇāḥ kṛṣṇo rāmam athābravīt // BrP_17.17

śrīkṛṣṇa uvāca

tiṣṭheha tvaṃ mahābāho dṛṣṭadoṣā hayā mayā
padbhyāṃ gatvā hariṣyāmi maṇiratnaṃ syamantakam // BrP_17.18

padbhyām eva tato gatvā śatadhanvānam acyutaḥ
mithilām abhito viprā jaghāna paramāstravit // BrP_17.19

syamantakaṃ ca nāpaśyad dhatvā bhojaṃ mahābalam
nivṛttaṃ cābravīt kṛṣṇaṃ maṇiṃ dehīti lāṅgalī // BrP_17.20

nāstīti kṛṣṇaś covāca tato rāmo ruṣānvitaḥ
dhikśabdapūrvam asakṛt pratyuvāca janārdanam // BrP_17.21

balarāma uvāca

bhrātṛtvān marṣayāmy eṣa svasti te 'stu vrajāmy aham
kṛtyaṃ na me dvārakayā na tvayā na ca vṛṣṇibhiḥ // BrP_17.22

praviveśa tato rāmo mithilām arimardanaḥ
sarvakāmair upahṛtair mithilenābhipūjitaḥ // BrP_17.23

etasminn eva kāle tu babhrur matimatāṃ varaḥ
nānārūpān kratūn sarvān ājahāra nirargalān // BrP_17.24

dīkṣāmayaṃ sa kavacaṃ rakṣārthaṃ praviveśa ha
syamantakakṛte prājño gāndīputro mahāyaśāḥ // BrP_17.25

atha ratnāni cānyāni dhanāni vividhāni ca
ṣaṣṭiṃ varṣāṇi dharmātmā yajñeṣv eva nyayojayat // BrP_17.26

akrūrayajñā iti te khyātās tasya mahātmanaḥ
bahvannadakṣiṇāḥ sarve sarvakāmapradāyinaḥ // BrP_17.27

atha duryodhano rājā gatvā sa mithilāṃ prabhuḥ
gadāśikṣāṃ tato divyāṃ baladevād avāptavān // BrP_17.28

saṃprasādya tato rāmo vṛṣṇyandhakamahārathaiḥ
ānīto dvārakām eva kṛṣṇena ca mahātmanā // BrP_17.29

akrūraś cāndhakaiḥ sārdham āyātaḥ puruṣarṣabhaḥ
hatvā satrājitaṃ suptaṃ sahabandhuṃ mahābalaḥ // BrP_17.30

jñātibhedabhayāt kṛṣṇas tam upekṣitavāṃs tadā
apayāte tadākrūre nāvarṣat pākaśāsanaḥ // BrP_17.31

anāvṛṣṭyā tadā rāṣṭram abhavad bahudhā kṛśam
tataḥ prasādayām āsur akrūraṃ kukurāndhakāḥ // BrP_17.32

punar dvāravatīṃ prāpte tasmin dānapatau tataḥ
pravavarṣa sahasrākṣaḥ kakṣe jalanidhes tadā // BrP_17.33

kanyāṃ ca vāsudevāya svasāraṃ śīlasaṃmatām
akrūraḥ pradadau dhīmān prītyarthaṃ munisattamāḥ // BrP_17.34

atha vijñāya yogena kṛṣṇo babhrugataṃ maṇim
sabhāmadhyagataḥ prāha tam akrūraṃ janārdanaḥ // BrP_17.35

śrīkṛṣṇa uvāca

yat tad ratnaṃ maṇivaraṃ tava hastagataṃ vibho
tat prayaccha ca mānārha mayi mānāryakaṃ kṛthāḥ // BrP_17.36

ṣaṣṭivarṣagate kāle yo roṣo 'bhūn mamānagha
sa saṃrūḍho 'sakṛt prāptas tataḥ kālātyayo mahān // BrP_17.37

sa tataḥ kṛṣṇavacanāt sarvasātvatasaṃsadi
pradadau taṃ maṇiṃ babhrur akleśena mahāmatiḥ // BrP_17.38

tatas tam ārjavāt prāptaṃ babhror hastād ariṃdamaḥ
dadau hṛṣṭamanāḥ kṛṣṇas taṃ maṇiṃ babhrave punaḥ // BrP_17.39

sa kṛṣṇahastāt saṃprāptaṃ maṇiratnaṃ syamantakam
ābadhya gāndinīputro virarājāṃśumān iva // BrP_17.40

munaya ūcuḥ

aho sumahad ākhyānaṃ bhavatā parikīrtitam
bhāratānāṃ ca sarveṣāṃ pārthivānāṃ tathaiva ca // BrP_18.1

devānāṃ dānavānāṃ ca gandharvoragarakṣasām
daityānām atha siddhānāṃ guhyakānāṃ tathaiva ca // BrP_18.2

atyadbhutāni karmāṇi vikramā dharmaniścayāḥ
vividhāś ca kathā divyā janma cāgryam anuttamam // BrP_18.3

sṛṣṭiḥ prajāpateḥ samyak tvayā proktā mahāmate
prajāpatīnāṃ sarveṣāṃ guhyakāpsarasāṃ tathā // BrP_18.4

sthāvaraṃ jaṅgamaṃ sarvam utpannaṃ vividhaṃ jagat
tvayā proktaṃ mahābhāga śrutaṃ caitan manoharam // BrP_18.5

kathitaṃ puṇyaphaladaṃ purāṇaṃ ślakṣṇayā girā
manaḥkarṇasukhaṃ samyak prīṇāty amṛtasaṃmitam // BrP_18.6

idānīṃ śrotum icchāmaḥ sakalaṃ maṇḍalaṃ bhuvaḥ
vaktum arhasi sarvajña paraṃ kautūhalaṃ hi naḥ // BrP_18.7

yāvantaḥ sāgarā dvīpās tathā varṣāṇi parvatāḥ
vanāni saritaḥ puṇyadevādīnāṃ mahāmate // BrP_18.8

yatpramāṇam idaṃ sarvaṃ yadādhāraṃ yadātmakam
saṃsthānam asya jagato yathāvad vaktum arhasi // BrP_18.9

lomaharṣaṇa uvāca

munayaḥ śrūyatām etat saṃkṣepād vadato mama
nāsya varṣaśatenāpi vaktuṃ śakyo 'tivistaraḥ // BrP_18.10

jambūplakṣāhvayau dvīpau śālmalaś cāparo dvijāḥ
kuśaḥ krauñcas tathā śākaḥ puṣkaraś caiva saptamaḥ // BrP_18.11

ete dvīpāḥ samudrais tu sapta saptabhir āvṛtāḥ
lavaṇekṣusurāsarpir dadhidugdhajalaiḥ samam // BrP_18.12

jambūdvīpaḥ samastānām eteṣāṃ madhyasaṃsthitaḥ
tasyāpi madhye viprendrā meruḥ kanakaparvataḥ // BrP_18.13

caturaśītisāhasrair yojanais tasya cocchrayaḥ
praviṣṭaḥ ṣoḍaśādhastād dvātriṃśan mūrdhni vistṛtaḥ // BrP_18.14

mūle ṣoḍaśasāhasrair vistāras tasya sarvataḥ
bhūpadmasyāsya śailo 'sau karṇikākārasaṃsthitaḥ // BrP_18.15

himavān hemakūṭaś ca niṣadhas tasya dakṣiṇe
nīlaḥ śvetaś ca śṛṅgī ca uttare varṣaparvatāḥ // BrP_18.16

lakṣapramāṇau dvau madhye daśahīnās tathāpare
sahasradvitayocchrāyās tāvadvistāriṇaś ca te // BrP_18.17

bhārataṃ prathamaṃ varṣaṃ tataḥ kiṃpuruṣaṃ smṛtam
harivarṣaṃ tathaivānyan meror dakṣiṇato dvijāḥ // BrP_18.18

ramyakaṃ cottaraṃ varṣaṃ tasyaiva tu hiraṇmayam
uttarāḥ kuravaś caiva yathā vai bhārataṃ tathā // BrP_18.19

navasāhasram ekaikam eteṣāṃ dvijasattamāḥ
ilāvṛtaṃ ca tanmadhye sauvarṇo merur ucchritaḥ // BrP_18.20

meroś caturdiśaṃ tatra navasāhasravistṛtam
ilāvṛtaṃ mahābhāgāś catvāraś cātra parvatāḥ // BrP_18.21

viṣkambhā vitatā meror yojanāyutavistṛtāḥ
pūrveṇa mandaro nāma dakṣiṇe gandhamādanaḥ // BrP_18.22

vipulaḥ paścime pārśve supārśvaś cottare sthitaḥ
kadambas teṣu jambūś ca pippalo vaṭa eva ca // BrP_18.23

ekādaśaśatāyāmāḥ pādapā giriketavaḥ
jambūdvīpasya sā jambūr nāmahetur dvijottamāḥ // BrP_18.24

mahāgajapramāṇāni jambvās tasyāḥ phalāni vai
patanti bhūbhṛtaḥ pṛṣṭhe śīryamāṇāni sarvataḥ // BrP_18.25

rasena teṣāṃ vikhyātā tatra jambūnadīti vai
sarit pravartate sā ca pīyate tannivāsibhiḥ // BrP_18.26

na khedo na ca daurgandhyaṃ na jarā nendriyakṣayaḥ
tatpānasvasthamanasāṃ janānāṃ tatra jāyate // BrP_18.27

tīramṛt tadrasaṃ prāpya sukhavāyuviśoṣitā
jāmbūnadākhyaṃ bhavati suvarṇaṃ siddhabhūṣaṇam // BrP_18.28

bhadrāśvaṃ pūrvato meroḥ ketumālaṃ ca paścime
varṣe dve tu muniśreṣṭhās tayor madhye tv ilāvṛtam // BrP_18.29

vanaṃ caitrarathaṃ pūrve dakṣiṇe gandhamādanam
vaibhrājaṃ paścime tadvad uttare nandanaṃ smṛtam // BrP_18.30

aruṇodaṃ mahābhadram asitodaṃ samānasam
sarāṃsy etāni catvāri devabhogyāni sarvadā // BrP_18.31

śāntavāṃś cakrakuñjaś ca kurarī mālyavāṃs tathā
vaikaṅkapramukhā meroḥ pūrvataḥ kesarācalāḥ // BrP_18.32

trikūṭaḥ śiśiraś caiva pataṃgo rucakas tathā
niṣadhādayo dakṣiṇatas tasya kesaraparvatāḥ // BrP_18.33

śikhivāsaḥ savaidūryaḥ kapilo gandhamādanaḥ
jānudhipramukhās tadvat paścime kesarācalāḥ // BrP_18.34

meror anantarās te ca jaṭharādiṣv avasthitāḥ
śaṅkhakūṭo 'tha ṛṣabho haṃso nāgas tathāparāḥ // BrP_18.35

kālañjarādyāś ca tathā uttare kesarācalāḥ
caturdaśa sahasrāṇi yojanānāṃ mahāpurī // BrP_18.36

meror upari viprendrā brahmaṇaḥ kathitā divi
tasyāṃ samantataś cāṣṭau diśāsu vidiśāsu ca // BrP_18.37

indrādilokapālānāṃ prakhyātāḥ pravarāḥ puraḥ
viṣṇupādaviniṣkrāntā plāvayantīndumaṇḍalam // BrP_18.38

samantād brahmaṇaḥ puryāṃ gaṅgā patati vai divi
sā tatra patitā dikṣu caturdhā pratyapadyata // BrP_18.39

sītā cālakanandā ca cakṣur badhrā ca vai kramāt
pūrveṇa sītā śailāc ca śailaṃ yānty antarikṣagā // BrP_18.40

tataś ca pūrvavarṣeṇa bhadrāśvenaiti sārṇavam
tathaivālakanandā ca dakṣiṇenaitya bhāratam // BrP_18.41

prayāti sāgaraṃ bhūtvā saptabhedā dvijottamāḥ
cakṣuś ca paścimagirīn atītya sakalāṃs tataḥ // BrP_18.42

paścimaṃ ketumālākhyaṃ varṣam anveti sārṇavam
bhadrā tathottaragirīn uttarāṃś ca tathā kurūn // BrP_18.43

atītyottaram ambhodhiṃ samabhyeti dvijottamāḥ
ānīlaniṣadhāyāmau mālyavadgandhamādanau // BrP_18.44

tayor madhyagato meruḥ karṇikākārasaṃsthitaḥ
bhāratāḥ ketumālāś ca bhadrāśvāḥ kuravas tathā // BrP_18.45

pattrāṇi lokaśailasya maryādāśailabāhyataḥ
jaṭharo devakūṭaś ca maryādāparvatāv ubhau // BrP_18.46

tau dakṣiṇottarāyāmāv ānīlaniṣadhāyatau
gandhamādanakailāsau pūrvapaścāt tu tāv ubhau // BrP_18.47

aśītiyojanāyāmāv arṇavāntarvyavasthitau
niṣadhaḥ pāriyātraś ca maryādāparvatāv ubhau // BrP_18.48

tau dakṣiṇottarāyāmāv ānīlaniṣadhāyatau
meroḥ paścimadigbhāge yathā pūrvau tathā sthitau // BrP_18.49

triśṛṅgo jārudhiś caiva uttarau varṣaparvatau
pūrvapaścāyatāv etāv arṇavāntarvyavasthitau // BrP_18.50

ity ete hi mayā proktā maryādāparvatā dvijāḥ
jaṭharāvasthitā meror yeṣāṃ dvau dvau caturdiśam // BrP_18.51

meroś caturdiśaṃ ye tu proktāḥ kesaraparvatāḥ
śītāntādyā dvijās teṣām atīva hi manoharāḥ // BrP_18.52

śailānām antaradroṇyaḥ siddhacāraṇasevitāḥ
suramyāṇi tathā tāsu kānanāni purāṇi ca // BrP_18.53

lakṣmīviṣṇvagnisūryendradevānāṃ munisattamāḥ
tāsv āyatanavaryāṇi juṣṭāni narakiṃnaraiḥ // BrP_18.54

gandharvayakṣarakṣāṃsi tathā daiteyadānavāḥ
krīḍanti tāsu ramyāsu śailadroṇīṣv aharniśam // BrP_18.55

bhaumā hy ete smṛtāḥ svargā dharmiṇām ālayā dvijāḥ
naiteṣu pāpakartāro yānti janmaśatair api // BrP_18.56

bhadrāśve bhagavān viṣṇur āste hayaśirā dvijāḥ
vārāhaḥ ketumāle tu bhārate kūrmarūpadhṛk // BrP_18.57

matsyarūpaś ca govindaḥ kuruṣv āste sanātanaḥ
viśvarūpeṇa sarvatra sarvaḥ sarveśvaro hariḥ // BrP_18.58

sarvasyādhārabhūto 'sau dvijā āste 'khilātmakaḥ
yāni kiṃpuruṣādyāni varṣāṇy aṣṭau dvijottamāḥ // BrP_18.59

na teṣu śoko nāyāso nodvegaḥ kṣudbhayādikam
susthāḥ prajā nirātaṅkāḥ sarvaduḥkhavivarjitāḥ // BrP_18.60

daśadvādaśavarṣāṇāṃ sahasrāṇi sthirāyuṣaḥ
naiteṣu bhaumāny anyāni kṣutpipāsādi no dvijāḥ // BrP_18.61

kṛtatretādikā naiva teṣu sthāneṣu kalpanā
sarveṣv eteṣu varṣeṣu sapta sapta kulācalāḥ
nadyaś ca śataśas tebhyaḥ prasūtā yā dvijottamāḥ // BrP_18.62

lomaharṣaṇa uvāca

uttareṇa samudrasya himādreś caiva dakṣiṇe
varṣaṃ tad bhārataṃ nāma bhāratī yatra saṃtatiḥ // BrP_19.1

navayojanasāhasro vistāraś ca dvijottamāḥ
karmabhūmir iyaṃ svargam apavargaṃ ca pṛcchatām // BrP_19.2

mahendro malayaḥ sahyaḥ śuktimān ṛkṣaparvataḥ
vindhyaś ca pāriyātraś ca saptātra kulaparvatāḥ // BrP_19.3

ataḥ saṃprāpyate svargo muktim asmāt prayāti vai
tiryaktvaṃ narakaṃ cāpi yānty ataḥ puruṣā dvijāḥ // BrP_19.4

itaḥ svargaś ca mokṣaś ca madhyaṃ cānte ca gacchati
na khalv anyatra martyānāṃ karma bhūmau vidhīyate // BrP_19.5

bhāratasyāsya varṣasya nava bhedān niśāmaya
indradvīpaḥ kasetumāṃs tāmraparṇo gabhastimān // BrP_19.6

nāgadvīpas tathā saumyo gandharvas tv atha vāruṇaḥ
ayaṃ tu navamas teṣāṃ dvīpaḥ sāgarasaṃvṛtaḥ // BrP_19.7

yojanānāṃ sahasraṃ ca dvīpo 'yaṃ dakṣiṇottarāt
pūrve kirātās tiṣṭhanti paścime yavanāḥ sthitāḥ // BrP_19.8

brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyā madhye śūdrāś ca bhāgaśaḥ
ijyāyuddhavaṇijyādyavṛttimanto vyavasthitāḥ // BrP_19.9

śatadrucandrabhāgādyā himavatpādaniḥsṛtāḥ
vedasmṛtimukhāś cānyāḥ pāriyātrodbhavā mune // BrP_19.10

narmadāsuramādyāś ca nadyo vindhyaviniḥsṛtāḥ
tāpīpayoṣṇīnirvindhyākāverīpramukhā nadīḥ // BrP_19.11

ṛkṣapādodbhavā hy etāḥ śrutāḥ pāpaṃ haranti yāḥ
godāvarībhīmarathīkṛṣṇaveṇyādikās tathā // BrP_19.12

sahyapādodbhavā nadyaḥ smṛtāḥ pāpabhayāpahāḥ
kṛtamālātāmraparṇīpramukhā malayodbhavāḥ // BrP_19.13

trisāṃdhyarṣikulyādyāmahendraprabhavāḥ smṛtāḥ
ṛṣikulyākumārādyāḥ śuktimatpādasaṃbhavāḥ // BrP_19.14

āsāṃ nadyupanadyaś ca santy anyās tu sahasraśaḥ
tāsv ime kurupañcālamadhyadeśādayo janāḥ // BrP_19.15

pūrvadeśādikāś caiva kāmarūpanivāsinaḥ
pauṇḍrāḥ kaliṅgā magadhā dākṣiṇātyāś ca sarvaśaḥ // BrP_19.16

tathā parāntyāḥ saurāṣṭrāḥ śūdrābhīrās tathārbudāḥ
mārukā mālavāś caiva pāriyātranivāsinaḥ // BrP_19.17

sauvīrāḥ saindhavāpannāḥ śālvāḥ śākalavāsinaḥ
madrārāmās tathāmbaṣṭhāḥ pārasīkādayas tathā // BrP_19.18

āsāṃ pibanti salilaṃ vasanti saritāṃ sadā
samopetā mahābhāga hṛṣṭapuṣṭajanākulāḥ // BrP_19.19

vasanti bhārate varṣe yugāny atra mahāmune
kṛtaṃ tretā dvāparaṃ ca kaliś cānyatra na kvacit // BrP_19.20

tapas tapyanti yatayo juhvate cātra yajvinaḥ
dānāni cātra dīyante paralokārtham ādarāt // BrP_19.21

puruṣair yajñapuruṣo jambūdvīpe sadejyate
yajñair yajñamayo viṣṇur anyadvīpeṣu cānyathā // BrP_19.22

atrāpi bhārataṃ śreṣṭhaṃ jambūdvīpe mahāmune
yato hi karmabhūr eṣā yato 'nyā bhogabhūmayaḥ // BrP_19.23

atra janmasahasrāṇāṃ sahasrair api sattama
kadācil labhate jantur mānuṣyaṃ puṇyasaṃcayan // BrP_19.24

gāyanti devāḥ kila gītakāni
dhanyās tu ye bhāratabhūmibhāge
svargāpavargāspadahetubhūte
bhavanti bhūyaḥ puruṣā manuṣyāḥ BrP_19.25

karmāṇy asaṃkalpitatatphalāni
saṃnyasya viṣṇau paramātmarūpe
avāpya tāṃ karmamahīm anante
tasmiṃl layaṃ ye tv amalāḥ prayānti BrP_19.26

jānīma no tatkūvayaṃ vilīne
svargaprade karmaṇi dehabandham
prāpsyanti dhanyāḥ khalu te manuṣyā
ye bhāratenendriyaviprahīnāḥ BrP_19.27

navavarṣaṃ ca bho viprā jambūdvīpam idaṃ mayā
lakṣayojanavistāraṃ saṃkṣepāt kathitaṃ dvijāḥ // BrP_19.28

jambūdvīpaṃ samāvṛtya lakṣayojanavistaraḥ
bho dvijā valayākāraḥ sthitaḥ kṣīrodadhir bahiḥ // BrP_19.29

lomaharṣaṇa uvāca

kṣārodena yathā dvīpo jambūsaṃjño 'bhiveṣṭitaḥ
saṃveṣṭya kṣāram udadhiṃ plakṣadvīpas tathā sthitaḥ // BrP_20.1

jambūdvīpasya vistāraḥ śatasāhasrasaṃmitaḥ
sa eva dviguṇo viprāḥ plakṣadvīpe 'py udāhṛtaḥ // BrP_20.2

sapta medhātitheḥ putrāḥ plakṣadvīpeśvarasya vai
śreṣṭhaḥ śāntabhayo nāma śiśiras tadanantaram // BrP_20.3

sukhodayas tathānandaḥ śivaḥ kṣemaka eva ca
dhruvaś ca saptamas teṣāṃ plakṣadvīpeśvarā hi te // BrP_20.4

pūrvaṃ śāntabhayaṃ varṣaṃ śiśiraṃ sukhadaṃ tathā
ānandaṃ ca śivaṃ caiva kṣemakaṃ dhruvam eva ca // BrP_20.5

maryādākārakās teṣāṃ tathānye varṣaparvatāḥ
saptaiva teṣāṃ nāmāni śṛṇudhvaṃ munisattamāḥ // BrP_20.6

gomedaś caiva candraś ca nārado dandubhis tathā
somakaḥ sumanāḥ śailo vaibhrājaś caiva saptamaḥ // BrP_20.7

varṣācaleṣu ramyeṣu varṣeṣv eteṣu cānaghāḥ
vasanti devagandharvasahitāḥ sahitaṃ prajāḥ // BrP_20.8

teṣu puṇyā janapadā vīrā na mriyate janaḥ
nādhayo vyādhayo vāpi sarvakālasukhaṃ hi tat // BrP_20.9

teṣāṃ nadyaś ca saptaiva varṣāṇāṃ tu samudragāḥ
nāmatas tāḥ pravakṣyāmi śrutāḥ pāpaṃ haranti yāḥ // BrP_20.10

anutaptā śikhā caiva viprāśā tridivā kramuḥ
amṛtā sukṛtā caiva saptaitās tatra nimnagāḥ // BrP_20.11

ete śailās tathā nadyaḥ pradhānāḥ kathitā dvijāḥ
kṣudranadyas tathā śailās tatra santi sahasraśaḥ // BrP_20.12

tāḥ pibanti sadā hṛṣṭā nadīr janapadās tu te
avasarpiṇī nadī teṣāṃ na caivotsarpiṇī dvijāḥ // BrP_20.13

na teṣv asti yugāvasthā teṣu sthāneṣu saptasu
tretāyugasamaḥ kālaḥ sarvadaiva dvijottamāḥ // BrP_20.14

plakṣadvīpādike viprāḥ śākadvīpāntikeṣu vai
pañcavarṣasahasrāṇi janā jīvanty anāmayāḥ // BrP_20.15

dharmaś caturvidhas teṣu varṇāśramavibhāgajaḥ
varṇāś ca tatra catvāras tān budhāḥ pravadāmi vaḥ // BrP_20.16

āryakāḥ kuravaś caiva viviśvā bhāvinaś ca ye
viprakṣatriyavaiśyās te śūdrāś ca munisattamāḥ // BrP_20.17

jambūvṛkṣapramāṇas tu tanmadhye sumahātaruḥ
plakṣas tannāmasaṃjño 'yaṃ plakṣadvīpo dvijottamāḥ // BrP_20.18

ijyate tatra bhagavāṃs tair varṇair āryakādibhiḥ
somarūpī jagatsraṣṭā sarvaḥ sarveśvaro hariḥ // BrP_20.19

plakṣadvīpapramāṇena plakṣadvīpaḥ samāvṛtaḥ
tathaivekṣurasodena pariveṣānukāriṇā // BrP_20.20

ity etad vo muniśreṣṭhāḥ plakṣadvīpa udāhṛtaḥ
saṃkṣepeṇa mayā bhūyaḥ śālmalaṃ taṃ nibodhata // BrP_20.21

śālmalasyeśvaro vīro vapuṣmāṃs tatsutā dvijāḥ
teṣāṃ tu nāma saṃjñāni saptavarṣāṇi tāni vai // BrP_20.22

śveto 'tha haritaś caiva jīmūto rohitas tathā
vaidyuto mānasaś caiva suprabhaś ca dvijottamāḥ // BrP_20.23

śālmanaś ca samudro 'sau dvīpenekṣurasodakaḥ
vistārād dviguṇenātha sarvataḥ saṃvṛtaḥ sthitaḥ // BrP_20.24

tatrāpi parvatāḥ sapta vijñeyā ratnayonayaḥ
varṣābhivyañjakās te tu tathā saptaiva nimnagāḥ // BrP_20.25

kumudaś connataś caiva tṛtīyas tu balāhakaḥ
droṇo yatra mahauṣadhyaḥ sa caturtho mahīdharaḥ // BrP_20.26

kaṅkas tu pañcamaḥ ṣaṣṭho mahiṣaḥ saptamas tathā
kakudmān parvatavaraḥ sarinnāmāny ato dvijāḥ // BrP_20.27

śroṇī toyā vitṛṣṇā ca candrā śukrā vimocanī
nivṛttiḥ saptamī tāsāṃ smṛtās tāḥ pāpaśāntidāḥ // BrP_20.28

śvetaṃ ca lohitaṃ caiva jīmūtaṃ haritaṃ tathā
vaidyutaṃ mānasaṃ caiva suprabhaṃ nāma saptamam // BrP_20.29

saptaitāni tu varṣāṇi cāturvarṇyayutāni ca
varṇāś ca śālmale ye ca vasanty eṣu dvijottamāḥ // BrP_20.30

kapilāś cāruṇāḥ pītāḥ kṛṣṇāś caiva pṛthak pṛthak
brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrāś caiva yajanti tam // BrP_20.31

bhagavantaṃ samastasya viṣṇum ātmānam avyayam
vāyubhūtaṃ makhaśreṣṭhair yajvāno yajñasaṃsthitam // BrP_20.32

devānām atra sāṃnidhyam atīva sumanohare
śālmaliś ca mahāvṛkṣo nāmanirvṛttikārakaḥ // BrP_20.33

eṣa dvīpaḥ samudreṇa surodena samāvṛtaḥ
vistārāc chālmaleś caiva samena tu samantataḥ // BrP_20.34

surodakaḥ parivṛtaḥ kuśadvīpena sarvataḥ
śālmalasya tu vistārād dviguṇena samantataḥ // BrP_20.35

jyotiṣmataḥ kuśadvīpe śṛṇudhvaṃ tasya putrakān
udbhido veṇumāṃś caiva svairatho randhano dhṛtiḥ // BrP_20.36

prabhākaro 'tha kapilas tannāmnā varṣapaddhatiḥ
tasyāṃ vasanti manujaiḥ saha daiteyadānavāḥ // BrP_20.37

tathaiva devagandharvā yakṣakiṃpuruṣādayaḥ
varṇās tatrāpi catvāro nijānuṣṭhānatatparāḥ // BrP_20.38

daminaḥ śuṣmiṇaḥ snehā māndahāś ca dvijottamāḥ
brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrāś cānukramoditāḥ // BrP_20.39

yathoktakarmakartṛtvāt svādhikārakṣayāya te
tatra te tu kuśadvīpe brahmarūpaṃ janārdanam // BrP_20.40

yajantaḥ kṣapayanty ugram adhikāraphalapradam
vidrumo hemaśailaś ca dyutimān puṣṭimāṃs tathā // BrP_20.41

kuśeśayo hariś caiva saptamo mandarācalaḥ
varṣācalās tu saptaite dvīpe tatra dvijottamāḥ // BrP_20.42

nadyaś ca sapta tāsāṃ tu vakṣye nāmāny anukramāt
dhūtapāpā śivā caiva pavitrā saṃmatis tathā // BrP_20.43

vidyud ambho mahī cānyā sarvapāpaharās tv imāḥ
anyāḥ sahasraśas tatra kṣudranadyas tathācalāḥ // BrP_20.44

kuśadvīpe kuśastambaḥ saṃjñayā tasya tat smṛtam
tatpramāṇena sa dvīpo ghṛtodena samāvṛtaḥ // BrP_20.45

ghṛtodaś ca samudro vai krauñcadvīpena saṃvṛtaḥ
krauñcadvīpo muniśreṣṭhāḥ śrūyatāṃ cāparo mahān // BrP_20.46

kuśadvīpasya vistārād dviguṇo yasya vistaraḥ
krauñcadvīpe dyutimataḥ putrāḥ sapta mahātmanaḥ // BrP_20.47

tannāmāni ca varṣāṇi teṣāṃ cakre mahāmanāḥ
kuśago mandagaś coṣṇaḥ pīvaro 'thāndhakārakaḥ // BrP_20.48

muniś ca dundubhiś caiva saptaite tatsutā dvijāḥ
tatrāpi devagandharvasevitāḥ sumanoramāḥ // BrP_20.49

varṣācalā muniśreṣṭhās teṣāṃ nāmāni bho dvijāḥ
krauñcaś ca vāmanaś caiva tṛtīyaś cāndhakārakaḥ // BrP_20.50

devavrato dhamaś caiva tathānyaḥ puṇḍarīkavān
dundubhiś ca mahāśailo dviguṇās te parasparam // BrP_20.51

dvīpād dvīpeṣu ye śailās tathā dvīpāni te tathā
varṣeṣv eteṣu ramyeṣu varṣaśailavareṣu ca // BrP_20.52

nivasanti nirātaṅkāḥ saha devagaṇaiḥ prajāḥ
puṣkalā puṣkarā dhanyās te khyātāś ca dvijottamāḥ // BrP_20.53

brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrāś cānukramoditāḥ
tatra nadyo muniśreṣṭhā yāḥ pibanti tu te sadā // BrP_20.54

sapta pradhānāḥ śataśas tathānyāḥ kṣudranimnagāḥ
gaurī kumudvatī caiva saṃdhyā rātrir manojavā // BrP_20.55

khyātiś ca puṇḍarīkā ca saptaitā varṣanimnagāḥ
tatrāpi varṇair bhagavān puṣkarādyair janārdanaḥ // BrP_20.56

dhyānayogai rudrarūpa ījyate yajñasaṃnidhau
krauñcadvīpaḥ samudreṇa dadhimaṇḍodakena tu // BrP_20.57

āvṛtaḥ sarvataḥ krauñcadvīpatulyena mānataḥ
dadhimaṇḍodakaś cāpi śākadvīpena saṃvṛtaḥ // BrP_20.58

krauñcadvīpasya vistāradviguṇena dvijottamāḥ
śākadvīpeśvarasyāpi bhavyasya sumahātmanaḥ // BrP_20.59

saptaiva tanayās teṣāṃ dadau varṣāṇi sapta saḥ
jaladaś ca kumāraś ca sukumāro manīrakaḥ // BrP_20.60

kusamodaś ca modākiḥ saptamaś ca mahādrumaḥ
tatsaṃjñāny eva tatrāpi sapta varṣāṇy anukramāt // BrP_20.61

tatrāpi parvatāḥ sapta varṣavicchedakārakāḥ
pūrvas tatrodayagirir jaladhāras tathāparaḥ // BrP_20.62

tathā raivatakaḥ śyāmas tathaivāmbhogirir dvijāḥ
āstikeyas tathā ramyaḥ kesarī parvatottamaḥ // BrP_20.63

śākaś cātra mahāvṛkṣaḥ siddhagandharvasevitaḥ
yatpattravātasaṃsparśād āhlādo jāyate paraḥ // BrP_20.64

tatra puṇyā janapadāś cāturvarṇyasamanvitāḥ
nivasanti mahātmāno nirātaṅkā nirāmayāḥ // BrP_20.65

nadyaś cātra mahāpuṇyāḥ sarvapāpabhayāpahāḥ
sukumārī kumārī ca nalinī reṇukā ca yā // BrP_20.66

ikṣuś ca dhenukā caiva gabhastī saptamī tathā
anyās tv ayutaśas tatra kṣudranadyo dvijottamāḥ // BrP_20.67

mahīdharās tathā santi śataśo 'tha sahasraśaḥ
tāḥ pibanti mudā yuktā jaladādiṣu ye sthitāḥ // BrP_20.68

varṣeṣu ye janapadāś caturthārthasamanvitāḥ
nadyaś cātra mahāpuṇyāḥ svargād abhyetya medinīm // BrP_20.69

dharmahānir na teṣv asti na saṃharṣo na śuk tathā
maryādāvyutkramaś cāpi teṣu deśeṣu saptasu // BrP_20.70

magāś ca māgadhāś caiva mānasā mandagās tathā
magā brāhmaṇabhūyiṣṭhā māgadhāḥ kṣatriyās tu te // BrP_20.71

vaiśyās tu mānasās teṣāṃ śūdrā jñeyās tu mandagāḥ
śākadvīpe sthitair viṣṇuḥ sūryarūpadharo hariḥ // BrP_20.72

yathoktair ijyate samyak karmabhir niyatātmabhiḥ
śākadvīpas tato viprāḥ kṣīrodena samantataḥ // BrP_20.73

śākadvīpapramāṇena valayeneva veṣṭitaḥ
kṣīrābdhiḥ sarvato viprāḥ puṣkarākhyena veṣṭitaḥ // BrP_20.74

dvīpena śākadvīpāt tu dviguṇena samantataḥ
puṣkare savanasyāpi mahāvīto 'bhavat sutaḥ // BrP_20.75

dhātakiś ca tayos tadvad dve varṣe nāmasaṃjñite
mahāvītaṃ tathaivānyad dhātakīkhaṇḍasaṃjñitam // BrP_20.76

ekaś cātra mahābhāgāḥ prakhyāto varṣaparvataḥ
mānasottarasaṃjño vai madhyato valayākṛtiḥ // BrP_20.77

yojanānāṃ sahasrāṇi ūrdhvaṃ pañcāśad ucchritaḥ
tāvad eva ca vistīrṇaḥ sarvataḥ parimaṇḍalaḥ // BrP_20.78

puṣkaradvīpavalayaṃ madhyena vibhajann iva
sthito 'sau tena vicchinnaṃ jātaṃ varṣadvayaṃ hi tat // BrP_20.79

valayākāram ekaikaṃ tayor madhye mahāgiriḥ
daśavarṣasahasrāṇi tatra jīvanti mānavāḥ // BrP_20.80

nirāmayā viśokāś ca rāgadveṣavivarjitāḥ
adhamottamau na teṣv āstāṃna vadhyavadhakau dvijāḥ // BrP_20.81

nerṣyāsūyā bhayaṃ roṣo doṣo lobhādikaṃ na ca
mahāvītaṃ bahir varṣaṃ dhātakīkhaṇḍam antataḥ // BrP_20.82

mānasottaraśailasya devadaityādisevitam
satyānṛte na tatrāstāṃ dvīpe puṣkarasaṃjñite // BrP_20.83

na tatra nadyaḥ śailā vā dvīpe varṣadvayānvite
tulyaveṣās tu manujā devais tatraikarūpiṇaḥ // BrP_20.84

varṇāśramācārahīnaṃ dharmāharaṇavarjitam
trayīvārttādaṇḍanītiśuśrūṣārahitaṃ ca tat // BrP_20.85

varṣadvayaṃ tato viprā bhaumasvargo 'yam uttamaḥ
sarvasya sukhadaḥ kālo jarārogavivarjitaḥ // BrP_20.86

puṣkare dhātakīkhaṇḍe mahāvīte ca vai dvijāḥ
nyagrodhaḥ puṣkaradvīpe brahmaṇaḥ sthānam uttamam // BrP_20.87

tasmin nivasati brahmā pūjyamānaḥ surāsuraiḥ
svādūdakenodadhinā puṣkaraḥ pariveṣṭitaḥ // BrP_20.88

samena puṣkarasyaiva vistārān maṇḍalāt tathā
evaṃ dvīpāḥ samudrais tu sapta saptabhir āvṛtāḥ // BrP_20.89

dvīpaś caiva samudraś ca samānau dviguṇau parau
payāṃsi sarvadā sarvasamudreṣu samāni vai // BrP_20.90

nyūnātiriktatā teṣāṃ kadācin naiva jāyate
sthālīstham agnisaṃyogād udreki salilaṃ yathā // BrP_20.91

tathenduvṛddhau salilam ambhodhau munisattamāḥ
anyūnānatiriktāś ca vardhanty āpo hrasanti ca // BrP_20.92

udayāstamane tv indoḥ pakṣayoḥ śuklakṛṣṇayoḥ
daśottarāṇi pañcaiva aṅgulānāṃ śatāni ca // BrP_20.93

apāṃ vṛddhikṣayau dṛṣṭau sāmudrīṇāṃ dvijottamāḥ
bhojanaṃ puṣkaradvīpe tatra svayam upasthitam // BrP_20.94

bhuñjanti ṣaḍrasaṃ viprāḥ prajāḥ sarvāḥ sadaiva hi
svādūdakasya parito dṛśyate lokasaṃsthitiḥ // BrP_20.95

dviguṇā kāñcanī bhūmiḥ sarvajantuvivarjitā
lokālokas tataḥ śailo yojanāyutavistṛtaḥ // BrP_20.96

ucchrayeṇāpi tāvanti sahasrāṇy āvalohi saḥ
tatas tamaḥ samāvṛtya taṃ śailaṃ sarvataḥ sthitam // BrP_20.97

tamaś cāṇḍakaṭāhena samantāt pariveṣṭitam
pañcāśatkoṭivistārā seyam urvī dvijottamāḥ // BrP_20.98

sahaivāṇḍakaṭāhena sadvīpā samahīdharā
seyaṃ dhātrī vidhātrī ca sarvabhūtaguṇādhikā
ādhārabhūtā jagatāṃ sarveṣāṃ sā dvijottamāḥ // BrP_20.99

lomaharṣaṇa uvāca

vistāra eṣa kathitaḥ pṛthivyā munisattamāḥ
saptatis tu sahasrāṇi taducchrāyo 'pi kathyate // BrP_21.1

daśasāhasram ekaikaṃ pātālaṃ munisattamāḥ
atalaṃ vitalaṃ caiva nitalaṃ sutalaṃ tathā // BrP_21.2

talātalaṃ rasātalaṃ pātālaṃ cāpi saptamam
kṛṣṇā śuklāruṇā pītā śarkarā śailakāñcanī // BrP_21.3

bhūmayo yatra viprendrā varaprāsādaśobhitāḥ
teṣu dānavadaiteyajātayaḥ śataśaḥ sthitāḥ // BrP_21.4

nāgānāṃ ca mahāṅgānāṃ jñātayaś ca dvijottamāḥ
svarlokād api ramyāṇi pātālānīti nāradaḥ // BrP_21.5

prāha svargasadomadhye pātālebhyo gato divam
āhlādakāriṇaḥ śubhrā maṇayo yatra suprabhāḥ // BrP_21.6

nāgābharaṇabhūṣāś ca pātālaṃ kena tatsamam
daityadānavakanyābhir itaś cetaś ca śobhite // BrP_21.7

pātāle kasya na prītir vimuktasyāpi jāyate
divārkaraśmayo yatra prabhās tanvanti nātapam // BrP_21.8

śaśinaś ca na śītāya niśi dyotāya kevalam
bhakṣyabhojyamahāpānamadamattaiś ca bhogibhiḥ // BrP_21.9

yatra na jñāyate kālo gato 'pi danujādibhiḥ
vanāni nadyo ramyāṇi sarāṃsi kamalākarāḥ // BrP_21.10

puṃskokilādilāpāś ca manojñāny ambarāṇi ca
bhūṣaṇāny atiramyāṇi gandhādyaṃ cānulepanam // BrP_21.11

vīṇāveṇumṛdaṅgānāṃ niḥsvanāś ca sadā dvijāḥ
etāny anyāni ramyāṇi bhāgyabhogyāni dānavaiḥ // BrP_21.12

daityoragaiś ca bhujyante pātālāntaragocaraiḥ
pātālānām adhaś cāste viṣṇor yā tāmasī tanuḥ // BrP_21.13

śeṣākhyā yadguṇān vaktuṃ na śaktā daityadānavāḥ
yo 'nantaḥ paṭhyate siddhair devadevarṣipūjitaḥ // BrP_21.14

sahasraśirasā vyaktaḥ svastikāmalabhūṣaṇaḥ
phaṇāmaṇisahasreṇa yaḥ sa vidyotayan diśaḥ // BrP_21.15

sarvān karoti nirvīryān hitāya jagato 'surān
madāghūrṇitanetro 'sau yaḥ sadaivaikakuṇḍalaḥ // BrP_21.16

kirīṭī sragdharo bhāti sāgniśveta ivācalaḥ
nīlavāsā madotsiktaḥ śvetahāropaśobhitaḥ // BrP_21.17

sābhragaṅgāprapāto 'sau kailāsādrir ivottamaḥ
lāṅgalāsaktahastāgro bibhran muśalam uttamam // BrP_21.18

upāsyate svayaṃ kāntyā yo vāruṇyā ca mūrtayā
kalpānte yasya vaktrebhyo viṣānalaśikhojjvalaḥ // BrP_21.19

saṃkarṣaṇātmako rudro niṣkramyātti jagattrayam
sa bibhracchikharībhūtam aśeṣaṃ kṣitimaṇḍalam // BrP_21.20

āste pātālamūlasthaḥ śeṣo 'śeṣasurārcitaḥ
tasya vīryaṃ prabhāvaś ca svarūpaṃ rūpam eva ca // BrP_21.21

nahi varṇayituṃ śakyaṃ jñātuṃ vā tridaśair api
yasyaiṣā sakalā pṛthvī phaṇāmaṇiśikhāruṇā // BrP_21.22

āste kusumamāleva kas tadvīryaṃ vadiṣyati
yadā vijṛmbhate 'nanto madāghūrṇitalocanaḥ // BrP_21.23

tadā calati bhūr eṣā sādritoyādhikānanā
gandharvāpsarasaḥ siddhāḥ kiṃnaroragavāraṇāḥ // BrP_21.24

nāntaṃ guṇānāṃ gacchanti tato 'nanto 'yam avyayaḥ
yasya nāgavadhūhastair lāpitaṃ haricandanam // BrP_21.25

muhuḥ śvāsānilāyastaṃ yāti dikpaṭavāsatām
yam ārādhya purāṇarṣir gargo jyotīṃṣi tattvataḥ // BrP_21.26

jñātavān sakalaṃ caiva nimittapaṭhitaṃ phalam
teneyaṃ nāgavaryeṇa śirasā vidhṛtā mahī
bibharti sakalāṃl lokān sadevāsuramānuṣān // BrP_21.27

lomaharṣaṇa uvāca

tataś cānantaraṃ viprā narakā rauravādayaḥ
pāpino yeṣu pātyante tāñ śṛṇudhvaṃ dvijottamāḥ // BrP_22.1

rauravaḥ śaukaro rodhas tāno viśasanas tathā
mahājvālas taptakuḍyo mahālobho vimohanaḥ // BrP_22.2

rudhirāndho vasātaptaḥ kṛmīśaḥ kṛmibhojanaḥ
asipattravanaṃ kṛṣṇo lālābhakṣaś ca dāruṇaḥ // BrP_22.3

tathā pūyavahaḥ pāpo vahnijvālo hy adhaḥśirāḥ
sadaṃśaḥ kṛṣṇasūtraś ca tamaś cāvīcir eva ca // BrP_22.4

śvabhojano 'thāpratiṣṭhomaāvīciś ca tathāparaḥ
ity evamādayaś cānye narakā bhṛśadāruṇāḥ // BrP_22.5

yamasya viṣaye ghorāḥ śastrāgniviṣadarśinaḥ
patanti yeṣu puruṣāḥ pāpakarmaratāś ca ye // BrP_22.6

kūṭasākṣī tathā samyak pakṣapātena yo vadet
yaś cānyad anṛtaṃ vakti sa naro yāti rauravam // BrP_22.7

bhrūṇahā purahantā ca goghnaś ca munisattamāḥ
yānti te rauravaṃ ghoraṃ yaś cocchvāsanirodhakaḥ // BrP_22.8

surāpo brahmahā hartā suvarṇasya ca śūkare
prayāti narake yaś ca taiḥ saṃsargam upaiti vai // BrP_22.9

rājanyavaiśyahā caiva tathaiva gurutalpagaḥ
taptakumbhe svasṛgāmī hanti rājabhaṭaṃ ca yaḥ // BrP_22.10

mādhvīvikrayakṛn vadhyapālaḥ kesaravikrayī
taptalohe patanty ete yaś ca bhaktaṃ parityajet // BrP_22.11

sutāṃ snuṣāṃ cāpi gatvā mahājvāle nipātyate
avamantā gurūṇāṃ yo yaś cākroṣṭā narādhamaḥ // BrP_22.12

vedadūṣayitā yaś ca vedavikrayakaś ca yaḥ
agamyagāmī yaś ca syāt te yānti śabalaṃ dvijāḥ // BrP_22.13

cauro vimohe patati maryādādūṣakas tathā
devadvijapitṛdveṣṭā ratnadūṣayitā ca yaḥ // BrP_22.14

sa yāti kṛmibhakṣye vai kṛmīśe tu duriṣṭikṛt
pitṛdevātithīn yas tu paryaśnāti narādhamaḥ // BrP_22.15

lālābhakṣye sa yāty ugre śarakartā ca vedhake
karoti karṇino yaś ca yaś ca khaḍgādikṛn naraḥ // BrP_22.16

prayānty ete viśasane narake bhṛśadāruṇe
asatpratigrahītā ca narake yāty adhomukhe // BrP_22.17

ayājyayājakas tatra tathā nakṣatrasūcakaḥ
kṛmipūye naraś caiko yāti miṣṭānnabhuk sadā // BrP_22.18

lākṣāmāṃsarasānāṃ ca tilānāṃ lavaṇasya ca
vikretā brāhmaṇo yāti tam eva narakaṃ dvijāḥ // BrP_22.19

mārjārakukkuṭacchāgaśvavarāhavihaṃgamān
poṣayan narakaṃ yāti tam eva dvijasattamāḥ // BrP_22.20

raṅgopajīvī kaivartaḥ kuṇḍāśī garadas tathā
sūcī māhiṣikaś caiva parvagāmī ca yo dvijaḥ // BrP_22.21

agāradāhī mitraghnaḥ śakunigrāmayājakaḥ
rudhirāndhe patanty ete somaṃ vikrīṇate ca ye // BrP_22.22

madhuhā grāmahantā ca yāti vaitaraṇīṃ naraḥ
retaḥpānādikartāro maryādābhedinaś ca ye // BrP_22.23

te kṛcchre yānty aśaucāś ca kuhakājīvinaś ca ye
asipattravanaṃ yāti vanacchedī vṛthaiva yaḥ // BrP_22.24

aurabhrikā mṛgavyādhā vahnijvāle patanti vai
yānti tatraiva te viprā yaś cāpākeṣu vahnidaḥ // BrP_22.25

vratopalopako yaś ca svāśramād vicyutaś ca yaḥ
saṃdaṃśayātanāmadhye patatas tāv ubhāv api // BrP_22.26

divā svapneṣu syandante ye narā brahmacāriṇaḥ
putrair adhyāpitā ye tu te patanti śvabhojane // BrP_22.27

ete cānye ca narakāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ
yeṣu duṣkṛtakarmāṇaḥ pacyante yātanāgatāḥ // BrP_22.28

tathaiva pāpāny etāni tathānyāni sahasraśaḥ
bhujyante jātipuruṣair narakāntaragocaraiḥ // BrP_22.29

varṇāśramaviruddhaṃ ca karma kurvanti ye narāḥ
karmaṇā manasā vācā nirayeṣu patanti te // BrP_22.30

adhaḥśirobhir dṛśyante nārakair divi devatāḥ
devāś cādhomukhān sarvān adhaḥ paśyanti nārakān // BrP_22.31

sthāvarāḥ kṛmayo 'jvāś ca pakṣiṇaḥ paśavo narāḥ
dhārmikās tridaśās tadvan mokṣiṇaś ca yathākramam // BrP_22.32

sahasrabhāgaḥ prathamād dvitīyo 'nukramāt tathā
sarve hy ete mahābhāgā yāvan muktisamāśrayāḥ // BrP_22.33

yāvanto jantavaḥ svarge tāvanto narakaukasaḥ
pāpakṛd yāti narakaṃ prāyaścittaparāṅmukhaḥ // BrP_22.34

pāpānām anurūpāṇi prāyaścittāni yad yathā
tathā tathaiva saṃsmṛtya proktāni paramarṣibhiḥ // BrP_22.35

pāpe gurūṇi guruṇi svalpāny alpe ca tadvidaḥ
prāyaścittāni viprendrā jaguḥ svāyaṃbhuvādayaḥ // BrP_22.36

prāyaścittāny aśeṣāṇi tapaḥkarmātmakāni vai
yāni teṣām aśeṣāṇāṃ kṛṣṇānusmaraṇaṃ param // BrP_22.37

kṛte pāpe 'nutāpo vai yasya puṃsaḥ prajāyate
prāyaścittaṃ tu tasyaikaṃ harisaṃsmaraṇaṃ param // BrP_22.38

prātar niśi tathā saṃdhyāmadhyāhnādiṣu saṃsmaran
nārāyaṇam avāpnoti sadyaḥ pāpakṣayān naraḥ // BrP_22.39

viṣṇusaṃsmaraṇāt kṣīṇasamastakleśasaṃcayaḥ
muktiṃ prayāti bho viprā viṣṇos tasyānukīrtanāt // BrP_22.40

vāsudeve mano yasya japahomārcanādiṣu
tasyāntarāyo viprendrā devendratvādikaṃ phalam // BrP_22.41

kva nākapṛṣṭhagamanaṃ punarāvṛttilakṣaṇam
kva japo vāsudeveti muktibījam anuttamam // BrP_22.42

tasmād aharniśaṃ viṣṇuṃ saṃsmaran puruṣo dvijaḥ
na yāti narakaṃ śuddhaḥ saṃkṣīṇākhilapātakaḥ // BrP_22.43

manaḥprītikaraḥ svargo narakas tadviparyayaḥ
narakasvargasaṃjñe vai pāpapuṇye dvijottamāḥ // BrP_22.44

vastv ekam eva duḥkhāya sukhāyerṣyodayāya ca
kopāya ca yatas tasmād vastu duḥkhātmakaṃ kutaḥ // BrP_22.45

tad eva prītaye bhūtvā punar duḥkhāya jāyate
tad eva kopālayataḥ prasādāya ca jāyate // BrP_22.46

tasmād duḥkhātmakaṃ nāsti na ca kiṃcit sukhātmakam
manasaḥ pariṇāmo 'yaṃ sukhaduḥkhādilakṣaṇaḥ // BrP_22.47

jñānam eva paraṃ brahmājñānaṃ bandhāya ceṣyate
jñānātmakam idaṃ viśvaṃ na jñānād vidyate param // BrP_22.48

vidyāvidye hi bho viprā jñānam evāvadhāryatām
evam etad mayākhyātaṃ bhavatāṃ maṇḍalaṃ bhuvaḥ // BrP_22.49

pātālāni ca sarvāṇi tathaiva narakā dvijāḥ
samudrāḥ parvatāś caiva dvīpā varṣāṇi nimnagāḥ
saṃkṣepāt sarvam ākhyātaṃ kiṃ bhūyaḥ śrotum icchatha // BrP_22.50

munaya ūcuḥ

kathitaṃ bhavatā sarvam asmākaṃ sakalaṃ tathā
bhuvarlokādikāṃl lokāñ śrotum icchāmahe vayam // BrP_23.1

tathaiva grahasaṃsthānaṃ pramāṇāni yathā tathā
samācakṣva mahābhāga yathāval lomaharṣaṇa // BrP_23.2

lomaharṣaṇa uvāca

ravicandramasor yāvan mayūkhair avabhāsyate
sasamudrasaricchailā tāvatī pṛthivī smṛtā // BrP_23.3

yāvatpramāṇā pṛthivī vistāraparimaṇḍalā
nabhas tāvatpramāṇaṃ hi vistāraparimaṇḍalam // BrP_23.4

bhūmer yojanalakṣe tu sauraṃ viprās tu maṇḍalam
lakṣe divākarāc cāpi maṇḍalaṃ śaśinaḥ sthitam // BrP_23.5

pūrṇe śatasahasre tu yojanānāṃ niśākarāt
nakṣatramaṇḍalaṃ kṛtsnam upariṣṭāt prakāśate // BrP_23.6

dvilakṣe cottare viprā budho nakṣatramaṇḍalāt
tāvatpramāṇabhāge tu budhasyāpy uśanā sthitaḥ // BrP_23.7

aṅgārako 'pi śukrasya tatpramāṇe vyavasthitaḥ
lakṣadvayena bhaumasya sthito devapurohitaḥ // BrP_23.8

saurir bṛhaspater ūrdhvaṃ dvilakṣe samavasthitaḥ
saptarṣimaṇḍalaṃ tasmāl lakṣam ekaṃ dvijottamāḥ // BrP_23.9

ṛṣibhyas tu sahasrāṇāṃ śatād ūrdhvaṃ vyavasthitaḥ
meḍhībhūtaḥ samastasya jyotiś cakrasya vai dhruvaḥ // BrP_23.10

trailokyam etat kathitaṃ saṃkṣepeṇa dvijottamāḥ
ijyāphalasya bhūr eṣā ijyā cātra pratiṣṭhitā // BrP_23.11

dhruvād ūrdhvaṃ maharloko yatra te kalpavāsinaḥ
ekayojanakoṭī tu maharloko vidhīyate // BrP_23.12

dve koṭyau tu jano loko yatra te brahmaṇaḥ sutāḥ
sanandanādyāḥ kathitā viprāś cāmalacetasaḥ // BrP_23.13

caturguṇottaraṃ cordhvaṃ janalokāt tapaḥ smṛtam
vairājā yatra te devāḥ sthitā dehavivarjitāḥ // BrP_23.14

ṣaḍguṇena tapolokāt satyaloko virājate
apunarmārakaṃ yatra siddhādimunisevitam // BrP_23.15

pādagamyaṃ tu yat kiṃcid vastv asti pṛthivīmayam
sa bhūrlokaḥ samākhyāto vistāro 'sya mayoditaḥ // BrP_23.16

bhūmisūryāntaraṃ yat tu siddhādimunisevitam
bhuvarlokas tu so 'py ukto dvitīyo munisattamāḥ // BrP_23.17

dhruvasūryāntaraṃ yat tu niyutāni caturdaśa
svarlokaḥ so 'pi kathito lokasaṃsthānacintakaiḥ // BrP_23.18

trailokyam etat kṛtakaṃ vipraiś ca paripaṭhyate
janas tapas tathā satyam iti cākṛtakaṃ trayam // BrP_23.19

kṛtakākṛtako madhye maharloka iti smṛtaḥ
śūnyo bhavati kalpānte yo 'ntaṃ na ca vinaśyati // BrP_23.20

ete sapta mahālokā mayā vaḥ kathitā dvijāḥ
pātālāni ca saptaiva brahmāṇḍasyaiṣa vistaraḥ // BrP_23.21

etad aṇḍakaṭāhena tiryag ūrdhvam adhas tathā
kapitthasya yathā bījaṃ sarvato vai samāvṛtam // BrP_23.22

daśottareṇa payasā dvijāś cāṇḍaṃ ca tad vṛtam
sa cāmbuparivāro 'sau vahninā veṣṭito bahiḥ // BrP_23.23

vahnis tu vāyunā vāyur viprās tu nabhasāvṛtaḥ
ākāśo 'pi muniśreṣṭhā mahatā pariveṣṭitaḥ // BrP_23.24

daśottarāṇy aśeṣāṇi viprāś caitāni sapta vai
mahāntaṃ ca samāvṛtya pradhānaṃ samavasthitam // BrP_23.25

anantasya na tasyāntaḥ saṃkhyānaṃ cāpi vidyate
tad anantam asaṃkhyātaṃ pramāṇenāpi vai yataḥ // BrP_23.26

hetubhūtam aśeṣasya prakṛtiḥ sā parā dvijāḥ
aṇḍānāṃ tu sahasrāṇāṃ sahasrāṇy ayutāni ca // BrP_23.27

īdṛśānāṃ tathā tatra koṭikoṭiśatāni ca
dāruṇy agnir yathā tailaṃ tile tadvat pumān iha // BrP_23.28

pradhāne 'vasthito vyāpī cetanātmanivedanaḥ
pradhānaṃ ca pumāṃś caiva sarvabhūtānubhūtayā // BrP_23.29

viṣṇuśaktyā dvijaśreṣṭhā dhṛtau saṃśrayadharmiṇau
tayoḥ saiva pṛthagbhāve kāraṇaṃ saṃśrayasya ca // BrP_23.30

kṣobhakāraṇabhūtā ca sargakāle dvijottamāḥ
yathā śaityaṃ jale vāto bibharti kaṇikāgatam // BrP_23.31

jagac chaktis tathā viṣṇoḥ pradhānapuruṣātmakam
yathā ca pādapo mūlaskandhaśākhādisaṃyutaḥ // BrP_23.32

ādyabījāt prabhavati bījāny anyāni vai tataḥ
prabhavanti tatas tebhyo bhavanty anye pare drumāḥ // BrP_23.33

te 'pi tallakṣaṇadravyakāraṇānugatā dvijāḥ
evam avyākṛtāt pūrvaṃ jāyante mahadādayaḥ // BrP_23.34

viśeṣāntās tatas tebhyaḥ saṃbhavanti surādayaḥ
tebhyaś ca putrās teṣāṃ tu putrāṇāṃ parame sutāḥ // BrP_23.35

bījād vṛkṣapraroheṇa yathā nāpacayas taroḥ
bhūtānāṃ bhūtasargeṇa naivāsty apacayas tathā // BrP_23.36

saṃnidhānād yathākāśakālādyāḥ kāraṇaṃ taroḥ
tathaivāpariṇāmena viśvasya bhagavān hariḥ // BrP_23.37

vrīhibīje yathā mūlaṃ nālaṃ pattrāṅkurau tathā
kāṇḍakoṣās tathā puṣpaṃ kṣīraṃ tadvac ca taṇḍulaḥ // BrP_23.38

tuṣāḥ kaṇāś ca santo vai yānty āvirbhāvam ātmanaḥ
prarohahetusāmagryam āsādya munisattamāḥ // BrP_23.39

tathā karmasv anekeṣu devādyās tanavaḥ sthitāḥ
viṣṇuśaktiṃ samāsādya praroham upayānti vai // BrP_23.40

sa ca viṣṇuḥ paraṃ brahma yataḥ sarvam idaṃ jagat
jagac ca yo yatra cedaṃ yasmin vilayam eṣyati // BrP_23.41

tad brahma paramaṃ dhāma sadasat paramaṃ padam
yasya sarvam abhedena jagad etac carācaram // BrP_23.42

sa eva mūlaprakṛtir vyaktarūpī jagac ca saḥ
tasminn eva layaṃ sarvaṃ yāti tatra ca tiṣṭhati // BrP_23.43

kartā kriyāṇāṃ sa ca ijyate kratuḥ
sa eva tatkarmaphalaṃ ca tasya yat
yugādi yasmāc ca bhaved aśeṣato
harer na kiṃcid vyatiriktam asti tat BrP_23.44

lomaharṣaṇa uvāca

tārāmayaṃ bhagavataḥ śiśumārākṛti prabhoḥ
divi rūpaṃ harer yat tu tasya pucche sthito dhruvaḥ // BrP_24.1

saeṣa bhraman bhrāmayati candrādityādikān grahān
bhramantam anu taṃ yānti nakṣatrāṇi ca cakravat // BrP_24.2

sūryācandramasau tārā nakṣatrāṇi grahaiḥ saha
vātānīkamayair bandhair dhruve baddhāni tāni vai // BrP_24.3

śiśumārākṛti proktaṃ yad rūpaṃ jyotiṣāṃ divi
nārāyaṇaḥ paraṃ dhāma tasyādhāraḥ svayaṃ hṛdi // BrP_24.4

uttānapādatanayas tam ārādhya prajāpatim
sa tārāśiśumārasya dhruvaḥ pucche vyavasthitaḥ // BrP_24.5

ādhāraḥ śiśumārasya sarvādhyakṣo janārdanaḥ
dhruvasya śiśumāraś ca dhruve bhānur vyavasthitaḥ // BrP_24.6

tad ādhāraṃ jagac cedaṃ sadevāsuramānuṣam
yena viprā vidhānena tan me śṛṇuta sāṃpratam // BrP_24.7

vivasvān aṣṭabhir māsair grasaty apo rasātmikāḥ
varṣaty ambu tataś cānnam annādam akhilaṃ jagat // BrP_24.8

vivasvān aṃśubhis tīkṣṇair ādāya jagato jalam
somaṃ puṣyaty athenduś ca vāyunāḍīmayair divi // BrP_24.9

jalair vikṣipyate 'bhreṣu dhūmāgnyanilamūrtiṣu
na bhraśyanti yatas tebhyo jalāny abhrāṇi tāny ataḥ // BrP_24.10

abhrasthāḥ prapatanty āpo vāyunā samudīritāḥ
saṃskāraṃ kālajanitaṃ viprāś cāsādya nirmalāḥ // BrP_24.11

saritsamudrā bhaumās tu tathāpaḥ prāṇisaṃbhavāḥ
catuṣprakārā bhagavān ādatte savitā dvijāḥ // BrP_24.12

ākāśagaṅgāsalilaṃ tathāhṛtya gabhastimān
anabhragatam evorvyāṃ sadyaḥ kṣipati raśmibhiḥ // BrP_24.13

tasya saṃsparśanirdhūtapāpapaṅko dvijottamāḥ
na yāti narakaṃ martyo divyaṃ snānaṃ hi tat smṛtam // BrP_24.14

dṛṣṭasūryaṃ hi tad vāri pataty abhrair vinā divaḥ
ākāśagaṅgāsalilaṃ tad gobhiḥ kṣipyate raveḥ // BrP_24.15

kṛttikādiṣu ṛkṣeṣu viṣameṣv ambu yad divaḥ
dṛṣṭvārkaṃ patitaṃ jñeyaṃ tad gāṅgaṃ diggajohnitam // BrP_24.16

yugmarkṣeṣu tu yat toyaṃ pataty arkodgitaṃ divaḥ
tat sūryaraśmibhiḥ sadyaḥ samādāya nirasyate // BrP_24.17

ubhayaṃ puṇyam atyarthaṃ nṛṇāṃ pāpaharaṃ dvijāḥ
ākāśagaṅgāsalilaṃ divyaṃ snānaṃ dvijottamāḥ // BrP_24.18

yat tu meghaiḥ samutsṛṣṭaṃ vāri tat prāṇināṃ dvijāḥ
puṣṇāty oṣadhayaḥ sarvā jīvanāyāmṛtaṃ hi tat // BrP_24.19

tena vṛddhiṃ parāṃ nītaḥ sakalaś cauṣadhīgaṇaḥ
sādhakaḥ phalapākāntaḥ prajānāṃ tu prajāyate // BrP_24.20

tena yajñān yathāproktān mānavāḥ śāstracakṣuṣaḥ
kurvate 'harahaś caiva devān āpyāyayanti te // BrP_24.21

evaṃ yajñāś ca vedāś ca varṇāś ca dvijapūrvakāḥ
sarvadevanikāyāś ca paśubhūtagaṇāś ca ye // BrP_24.22

vṛṣṭyā dhṛtam idaṃ sarvaṃ jagat sthāvarajaṅgamam
sāpi niṣpādyate vṛṣṭiḥ savitrā munisattamāḥ // BrP_24.23

ādhārabhūtaḥ savitur dhruvo munivarottamāḥ
dhruvasya śiśumāro 'sau so 'pi nārāyaṇāśrayaḥ // BrP_24.24

hṛdi nārāyaṇas tasya śiśumārasya saṃsthitaḥ
vibhartā sarvabhūtānām ādibhūtaḥ sanātanaḥ // BrP_24.25

evaṃ mayā muniśreṣṭhā brahmāṇḍaṃ samudāhṛtam
bhūsamudrādibhir yuktaṃ kim anyac chrotum icchatha // BrP_24.26

munaya ūcuḥ

pṛthivyāṃ yāni tīrthāni puṇyāny āyatanāni ca
vaktum arhasi dharmajña śrotuṃ no vartate manaḥ // BrP_25.1

lomaharṣaṇa uvāca

yasya hastau ca pādau ca manaś caiva susaṃyatam
vidyā tapaś ca kīrtiś ca sa tīrthaphalam aśnute // BrP_25.2

mano viśuddhaṃ puruṣasya tīrthaṃ
vācāṃ tathā cendriyanigrahaś ca
etāni tīrthāni śarīrajāni
svargasya mārgaṃ pratibodhayanti BrP_25.3

cittam antargataṃ duṣṭaṃ tīrthasnānair na śudhyati
śataśo 'pi jalair dhautaṃ surābhāṇḍam ivāśuci // BrP_25.4

na tīrthāni na dānāni na vratāni na cāśramāḥ
duṣṭāśayaṃ dambharuciṃ punanti vyutthitendriyam // BrP_25.5

indriyāṇi vaśe kṛtvā yatra yatra vasen naraḥ
tatra tatra kurukṣetraṃ prayāgaṃ puṣkaraṃ tathā // BrP_25.6

tasmāc chṛṇudhvaṃ vakṣyāmi tīrthāny āyatanāni ca
saṃkṣepeṇa muniśreṣṭhāḥ pṛthivyāṃ yāni kāni vai // BrP_25.7

vistareṇa na śakyante vaktuṃ varṣaśatair api
prathamaṃ puṣkaraṃ tīrthaṃ naimiṣāraṇyam eva ca // BrP_25.8

prayāgaṃ ca pravakṣyāmi dharmāraṇyaṃ dvijottamāḥ
dhenukaṃ campakāraṇyaṃ saindhavāraṇyam eva ca // BrP_25.9

puṇyaṃ ca magadhāraṇyaṃ daṇḍakāraṇyam eva ca
gayā prabhāsaṃ śrītīrthaṃ divyaṃ kanakhalaṃ tathā // BrP_25.10

bhṛgutuṅgaṃ hiraṇyākṣaṃ bhīmāraṇyaṃ kuśasthalīm
lohākulaṃ sakedāraṃ mandarāraṇyam eva ca // BrP_25.11

mahābalaṃ koṭitīrthaṃ sarvapāpaharaṃ tathā
rūpatīrthaṃ śūkaravaṃ cakratīrthaṃ mahāphalam // BrP_25.12

yogatīrthaṃ somatīrthaṃ tīrthaṃ sāhoṭakaṃ tathā
tīrthaṃ kokāmukhaṃ puṇyaṃ badarīśailam eva ca // BrP_25.13

somatīrthaṃ tuṅgakūṭaṃ tīrthaṃ skandāśramaṃ tathā
koṭitīrthaṃ cāgnipadaṃ tīrthaṃ pañcaśikhaṃ tathā // BrP_25.14

dharmodbhavaṃ koṭitīrthaṃ tīrthaṃ bādhapramocanam
gaṅgādvāraṃ pañcakūṭaṃ madhyakesaram eva ca // BrP_25.15

cakraprabhaṃ mataṅgaṃ ca kruśadaṇḍaṃ ca viśrutam
daṃṣṭrākuṇḍaṃ viṣṇutīrthaṃ sārvakāmikam eva ca // BrP_25.16

tīrthaṃ matsyatilaṃ caiva badarī suprabhaṃ tathā
brahmakuṇḍaṃ vahnikuṇḍaṃ tīrthaṃ satyapadaṃ tathā // BrP_25.17

catuḥsrotaś catuḥśṛṅgaṃ śailaṃ dvādaśadhārakam
mānasaṃ sthūlaśṛṅgaṃ ca sthūladaṇḍaṃ tathorvaśī // BrP_25.18

lokapālaṃ manuvaraṃ somāhvaśailam eva ca
sadāprabhaṃ merukuṇḍaṃ tīrthaṃ somābhiṣecanam // BrP_25.19

mahāsrotaṃ koṭarakaṃ pañcadhāraṃ tridhārakam
saptadhāraikadhāraṃ ca tīrthaṃ cāmarakaṇṭakam // BrP_25.20

śālagrāmaṃ cakratīrthaṃ koṭidrumam anuttamam
bilvaprabhaṃ devahradaṃ tīrthaṃ viṣṇuhradaṃ tathā // BrP_25.21

śaṅkhaprabhaṃ devakuṇḍaṃ tīrthaṃ vajrāyudhaṃ tathā
agniprabhaṃ ca puṃnāgaṃ devaprabham anuttamam // BrP_25.22

vidyādharaṃ sagāndharvaṃ śrītīrthaṃ brahmaṇo hradam
sātīrthaṃ lokapālākhyaṃ maṇipuragiriṃ tathā // BrP_25.23

tīrthaṃ pañcahradaṃ caiva puṇyaṃ piṇḍārakaṃ tathā
malavyaṃ goprabhāvaṃ ca govaraṃ vaṭamūlakam // BrP_25.24

snānadaṇḍaṃ prayāgaṃ ca guhyaṃ viṣṇupadaṃ tathā
kanyāśramaṃ vāyukuṇḍaṃ jambūmārgaṃ tathottamam // BrP_25.25

gabhastitīrthaṃ ca tathā yayātipatanaṃ śuci
koṭitīrthaṃ bhadravaṭaṃ mahākālavanaṃ tathā // BrP_25.26

narmadātīrtham aparaṃ tīrthavajraṃ tathārbudam
piṅgutīrthaṃ savāsiṣṭhaṃ tīrthaṃ ca pṛthasaṃgamam // BrP_25.27

tīrthaṃ daurvāsikaṃ nāma tathā piñjarakaṃ śubham
ṛṣitīrthaṃ brahmatuṅgaṃ vasutīrthaṃ kumārikam // BrP_25.28

śakratīrthaṃ pañcanadaṃ reṇukātīrtham eva ca
paitāmahaṃ ca vimalaṃ rudrapādaṃ tathottamam // BrP_25.29

maṇimattaṃ ca kāmākhyaṃ kṛṣṇatīrthaṃ kuśāvilam
yajanaṃ yājanaṃ caiva tathaiva brahmavālukam // BrP_25.30

puṣpanyāsaṃ puṇḍarīkaṃ maṇipūraṃ tathottaram
dīrghasattraṃ hayapadaṃ tīrthaṃ cānaśanaṃ tathā // BrP_25.31

gaṅgodbhedaṃ śivodbhedaṃ narmadodbhedam eva ca
vastrāpadaṃ dāruvalaṃ chāyārohaṇam eva ca // BrP_25.32

siddheśvaraṃ mitravalaṃ kālikāśramam eva ca
vaṭāvaṭaṃ bhadravaṭaṃ kauśāmbī ca divākaram // BrP_25.33

dvīpaṃ sārasvataṃ caiva vijayaṃ kāmadaṃ tathā
rudrakoṭiṃ sumanasaṃ tīrthaṃ sadrāvanāmitam // BrP_25.34

syamantapañcakaṃ tīrthaṃ brahmatīrthaṃ sudarśanam
satataṃ pṛthivīsarvaṃ pāriplavapṛthūdakau // BrP_25.35

daśāśvamedhikaṃ tīrthaṃ sarpijaṃ viṣayāntikam
koṭitīrthaṃ pañcanadaṃ vārāhaṃ yakṣiṇīhradam // BrP_25.36

puṇḍarīkaṃ somatīrthaṃ muñjavaṭaṃ tathottamam
badarīvanam āsīnaṃ ratnamūlakam eva ca // BrP_25.37

lokadvāraṃ pañcatīrthaṃ kapilātīrtham eva ca
sūryatīrthaṃ śaṅkhinī ca gavāṃ bhavanam eva ca // BrP_25.38

tīrthaṃ ca yakṣarājasya brahmāvartaṃ sutīrthakam
kāmeśvaraṃ mātritīrthaṃ tīrthaṃ śītavanaṃ tathā // BrP_25.39

snānalomāpahaṃ caiva māsasaṃsarakaṃ tathā
daśāśvamedhaṃ kedāraṃ brahmodumbaram eva ca // BrP_25.40

saptarṣikuṇḍaṃ ca tathā tīrthaṃ devyāḥ sujambukam
īṭāspadaṃ koṭikūṭaṃ kiṃdānaṃ kiṃjapaṃ tathā // BrP_25.41

kāraṇḍavaṃ cāvedhyaṃ ca triviṣṭapam athāparam
pāṇiṣātaṃ miśrakaṃ ca madhūvaṭamanojavau // BrP_25.42

kauśikī devatīrthaṃ ca tīrthaṃ ca ṛṇamocanam
divyaṃ ca nṛgadhūmākhyaṃ tīrthaṃ viṣṇupadaṃ tathā // BrP_25.43

amarāṇāṃ hradaṃ puṇyaṃ koṭitīrthaṃ tathāparam
śrīkuñjaṃ śālitīrthaṃ ca naimiṣeyaṃ ca viśrutam // BrP_25.44

brahmasthānaṃ somatīrthaṃ kanyātīrthaṃ tathaiva ca
brahmatīrthaṃ manastīrthaṃ tīrthaṃ vai kārupāvanam // BrP_25.45

saugandhikavanaṃ caiva maṇitīrthaṃ sarasvatī
īśānatīrthaṃ pravaraṃ pāvanaṃ pāñcayajñikam // BrP_25.46

triśūladhāraṃ māhendraṃ devasthānaṃ kṛtālayam
śākaṃbharī devatīrthaṃ suvarṇākhyaṃ kilaṃ hradam // BrP_25.47

kṣīraśravaṃ virūpākṣaṃ bhṛgutīrthaṃ kuśodbhavam
brahmatīrthaṃ brahmayoniṃ nīlaparvatam eva ca // BrP_25.48

kubjāmbakaṃ bhadravaṭaṃ vasiṣṭhapadam eva ca
svargadvāraṃ prajādvāraṃ kālikāśramam eva ca // BrP_25.49

rudrāvartaṃ sugandhāśvaṃ kapilāvanam eva ca
bhadrakarṇahradaṃ caiva śaṅkukarṇahradaṃ tathā // BrP_25.50

saptasārasvataṃ caiva tīrtham auśanasaṃ tathā
kapālamocanaṃ caiva avakīrṇaṃ ca kāmyakam // BrP_25.51

catuḥsāmudrikaṃ caiva śatakiṃ ca sahasrikam
reṇukaṃ pañcavaṭakaṃ vimocanam athaujasam // BrP_25.52

sthāṇutīrthaṃ kuros tīrthaṃ svargadvāraṃ kuśadhvajam
viśveśvaraṃ mānavakaṃ kūpaṃ nārāyaṇāśrayam // BrP_25.53

gaṅgāhradaṃ vaṭaṃ caiva badarīpāṭanaṃ tathā
indramārgam ekarātraṃ kṣīrakāvāsam eva ca // BrP_25.54

somatīrthaṃ dadhīcaṃ ca śrutatīrthaṃ ca bho dvijāḥ
koṭitīrthasthalīṃ caiva bhadrakālīhradaṃ tathā // BrP_25.55

arundhatīvanaṃ caiva brahmāvartaṃ tathottamam
aśvavedī kubjāvanaṃ yamunāprabhavaṃ tathā // BrP_25.56

vīraṃ pramokṣaṃ sindhūttham ṛṣa kulyā sakṛttikam
urvīsaṃkramaṇaṃ caiva māyāvidyodbhavaṃ tathā // BrP_25.57

mahāśramo vaitasikārūpaṃ sundarikāśramam
bāhutīrthaṃ cārunadīṃ vimalāśokam eva ca // BrP_25.58

tīrthaṃ pañcanadaṃ caiva mārkaṇḍeyasya dhīmataḥ
somatīrthaṃ sitodaṃ ca tīrthaṃ matsyodarīṃ tathā // BrP_25.59

sūryaprabhaṃ sūryatīrtham aśokavanam eva ca
aruṇāspadaṃ kāmadaṃ ca śukratīrthaṃ savālukam // BrP_25.60

piśācamocanaṃ caiva subhadrāhradam eva ca
kuṇḍaṃ vimaladaṇḍasya tīrthaṃ caṇḍeśvarasya ca // BrP_25.61

jyeṣṭhasthānahradaṃ caiva puṇyaṃ brahmasaraṃ tathā
jaigīṣavyaguhā caiva harikeśavanaṃ tathā // BrP_25.62

ajāmukhasaraṃ caiva ghaṇṭākarṇahradaṃ tathā
puṇḍarīkahradaṃ caiva vāpī karkoṭakasya ca // BrP_25.63

suvarṇasyodapānaṃ ca śvetatīrthahradaṃ tathā
kuṇḍaṃ ghargharikāyāś ca śyāmakūpaṃ ca candrikā // BrP_25.64

śmaśānastambhakūpaṃ ca vināyakahradaṃ tathā
kūpaṃ sindhūdbhavaṃ caiva puṇyaṃ brahmasaraṃ tathā // BrP_25.65

rudrāvāsaṃ tathā tīrthaṃ nāgatīrthaṃ pulomakam
bhaktahradaṃ kṣīrasaraḥ pretādhāraṃ kumārakam // BrP_25.66

brahmāvartaṃ kuśāvartaṃ dadhikarṇodapānakam
śṛṅgatīrthaṃ mahātīrthaṃ tīrthaśreṣṭhā mahānadī // BrP_25.67

divyaṃ brahmasaraṃ puṇyaṃ gayāśīrṣākṣayaṃ vaṭam
dakṣiṇaṃ cottaraṃ caiva gomayaṃ rūpaśītikam // BrP_25.68

kapilāhradaṃ gṛdhravaṭaṃ sāvitrīhradam eva ca
prabhāsanaṃ sītavanaṃ yonidvāraṃ ca dhenukam // BrP_25.69

dhanyakaṃ kokilākhyaṃ ca mataṅgahradam eva ca
pitṛkūpaṃ rudratīrthaṃ śakratīrthaṃ sumālinam // BrP_25.70

brahmasthānaṃ saptakuṇḍaṃ maṇiratnahradaṃ tathā
kauśikyaṃ bharataṃ caiva tīrthaṃ jyeṣṭhālikā tathā // BrP_25.71

viśveśvaraṃ kalpasaraḥ kanyāsaṃvetyam eva ca
niścīvā prabhavaś caiva vasiṣṭhāśramam eva ca // BrP_25.72

devakūṭaṃ ca kūpaṃ ca vasiṣṭhāśramam eva ca
vīrāśramaṃ brahmasaro brahmavīrāvakāpilī // BrP_25.73

kumāradhārā śrīdhārā gaurīśikharam eva ca
śunaḥ kuṇḍo 'tha tīrthaṃ ca nanditīrthaṃ tathaiva ca // BrP_25.74

kumāravāsaṃ śrīvāsam aurvīśītārtham eva ca
kumbhakarṇahradaṃ caiva kauśikīhradam eva ca // BrP_25.75

dharmatīrthaṃ kāmatīrthaṃ tīrtham uddālakaṃ tathā
saṃdhyātīrthaṃ kāratoyaṃ kapilaṃ lohitārṇavam // BrP_25.76

śoṇodbhavaṃ vaṃśagulmam ṛṣabhaṃ kalatīrthakam
puṇyāvatīhradaṃ tīrthaṃ tīrthaṃ badarikāśramam // BrP_25.77

rāmatīrthaṃ pitṛvanaṃ virajātīrtham eva ca
mārkaṇḍeyavanaṃ caiva kṛṣṇatīrthaṃ tathā vaṭam // BrP_25.78

rohiṇīkūpapravaram indradyumnasaraṃ ca yat
sānugartaṃ samāhendraṃ śrītīrthaṃ śrīnadaṃ tathā // BrP_25.79

iṣutīrthaṃ vārṣabhaṃ ca kāverīhradam eva ca
kanyātīrthaṃ ca gokarṇaṃ gāyatrīsthānam eva ca // BrP_25.80

badarīhradam anyac ca madhyasthānaṃ vikarṇakam
jātīhradaṃ devakūpaṃ kuśapravaṇam eva ca // BrP_25.81

sarvadevavrataṃ caiva kanyāśramahradaṃ tathā
tathānyad vālakhilyānāṃ sapūrvāṇāṃ tathāparam // BrP_25.82

tathānyac ca maharṣīṇām akhaṇḍitahradaṃ tathā
tīrtheṣv eteṣu vidhivat samyak śraddhāsamanvitaḥ // BrP_25.83

snānaṃ karoti yo martyaḥ sopavāso jitendriyaḥ
devān ṛṣīn manuṣyāṃś ca pitṝn saṃtarpya ca kramāt // BrP_25.84

abhyarcya devatās tatra sthitvā ca rajanītrayam
pṛthak pṛthak phalaṃ teṣu pratitīrtheṣu bho dvijāḥ // BrP_25.85

prāpnoti hayamedhasya naro nāsty atra saṃśayaḥ
yas tv idaṃ śṛṇuyān nityaṃ tīrthamāhātmyam uttamam
paṭhec ca śrāvayed vāpi sarvapāpaiḥ pramucyate // BrP_25.86

munaya ūcuḥ

pṛthivyām uttamāṃ bhūmiṃ dharmakāmārthamokṣadām
tīrthānām uttamaṃ tīrthaṃ brūhi no vadatāṃ vara // BrP_26.1

lomaharṣaṇa uvāca

imaṃ praśnaṃ mama guruṃ papracchur munayaḥ purā
tam ahaṃ saṃpravakṣyāmi yat pṛcchadhvaṃ dvijottamāḥ // BrP_26.2

svāśrame sumahāpuṇye nānāpuṣpopaśobhite
nānādrumalatākīrṇe nānāmṛgagaṇair yute // BrP_26.3

puṃnāgaiḥ karṇikāraiś ca saralair devadārubhiḥ
śālais tālais tamālaiś ca panasair dhavakhādiraiḥ // BrP_26.4

pāṭalāśokabakulaiḥ karavīraiḥ sacampakaiḥ
anyaiś ca vividhair vṛkṣair nānāpuṣpopaśobhitaiḥ // BrP_26.5

kurukṣetre samāsīnaṃ vyāsaṃ matimatāṃ varam
mahābhāratakartāraṃ sarvaśāstraviśāradam // BrP_26.6

adhyātmaniṣṭhaṃ sarvajñaṃ sarvabhūtahite ratam
purāṇāgamavaktāraṃ vedavedāṅgapāragam // BrP_26.7

parāśarasutaṃ śāntaṃ padmapattrāyatekṣaṇam
draṣṭum abhyāyayuḥ prītyā munayaḥ saṃśitavratāḥ // BrP_26.8

kaśyapo jamadagniś ca bharadvājo 'tha gautamaḥ
vasiṣṭho jaiminir dhaumyo mārkaṇḍeyo 'tha vālmikiḥ // BrP_26.9

viśvāmitraḥ śatānando vātsyo gārgyo 'tha āsuriḥ
sumantur bhārgavo nāma kaṇvo medhātithir guruḥ // BrP_26.10

māṇḍavyaś cyavano dhūmro hy asito devalas tathā
maudgalyas tṛṇayajñaś ca pippalādo 'kṛtavraṇaḥ // BrP_26.11

saṃvartaḥ kauśiko raibhyo maitreyo haritas tathā
śāṇḍilyaś ca vibhāṇḍaś ca durvāsā lomaśas tathā // BrP_26.12

nāradaḥ parvataś caiva vaiśaṃpāyanagālavau
bhāskariḥ pūraṇaḥ sūtaḥ pulastyaḥ kapilas tathā // BrP_26.13

ulūkaḥ pulaho vāyur devasthānaś caturbhujaḥ
sanatkumāraḥ pailaś ca kṛṣṇaḥ kṛṣṇānubhautikaḥ // BrP_26.14

etair munivaraiś cānyair vṛtaḥ satyavatīsutaḥ
rarāja sa muniḥ śrīmān nakṣatrair iva candramāḥ // BrP_26.15

tān āgatān munīn sarvān pūjayām āsa vedavit
te 'pi taṃ pratipūjyaiva kathāṃ cakruḥ parasparam // BrP_26.16

kathānte te muniśreṣṭhāḥ kṛṣṇaṃ satyavatīsutam
papracchuḥ saṃśayaṃ sarve tapovananivāsinaḥ // BrP_26.17

munaya ūcuḥ

mune vedāṃś ca śāstrāṇi purāṇāgamabhāratam
bhūtaṃ bhavyaṃ bhaviṣyaṃ ca sarvaṃ jānāsi vāṅmayam // BrP_26.18

kaṣṭe 'smin duḥkhabahule niḥsāre bhavasāgare
rāgagrāhākule raudre viṣayodakasaṃplave // BrP_26.19

indriyāvartakalile dṛṣṭormiśatasaṃkule
mohapaṅkāvile durge lobhagambhīradustare // BrP_26.20

nimajjaj jagad ālokya nirālambam acetanam
pṛcchāmas tvāṃ mahābhāgaṃ brūhi no munisattama // BrP_26.21

śreyaḥ kim atra saṃsāre bhairave lomaharṣaṇe
upadeśapradānena lokān uddhartum arhasi // BrP_26.22

durlabhaṃ paramaṃ kṣetraṃ vaktum arhasi mokṣadam
pṛthivyāṃ karmabhūmiṃ ca śrotum icchāmahe vayam // BrP_26.23

kṛtvā kila naraḥ samyak karma bhūmau yathoditam
prāpnoti paramāṃ siddhiṃ narakaṃ ca vikarmataḥ // BrP_26.24

mokṣakṣetre tathā mokṣaṃ prāpnoti puruṣaḥ sudhīḥ
tasmād brūhi mahāprājña yat pṛṣṭo 'si dvijottama // BrP_26.25

śrutvā tu vacanaṃ teṣāṃ munīnāṃ bhāvitātmanām
vyāsaḥ provāca bhagavān bhūtabhavyabhaviṣyavit // BrP_26.26

vyāsa uvāca

śṛṇudhvaṃ munayaḥ sarve vakṣyāmi yadi pṛcchatha
yaḥ saṃvādo 'bhavat pūrvam ṛṣīṇāṃ brahmaṇā saha // BrP_26.27

merupṛṣṭhe tu vistīrṇe nānāratnavibhūṣite
nānādrumalatākīrṇe nānāpuṣpopaśobhite // BrP_26.28

nānāpakṣirute ramye nānāprasavanākule
nānāsattvasamākīrṇe nānāścaryasamanvite // BrP_26.29

nānāvarṇaśilākīrṇe nānādhātuvibhūṣite
nānāmunijanākīrṇe nānāśramasamanvite // BrP_26.30

tatrāsīnaṃ jagannāthaṃ jagadyoniṃ caturmukham
jagatpatiṃ jagadvandyaṃ jagadādhāram īśvaram // BrP_26.31

devadānavagandharvair yakṣavidyādharoragaiḥ
munisiddhāpsarobhiś ca vṛtam anyair divālayaiḥ // BrP_26.32

kecit stuvanti taṃ devaṃ kecid gāyanti cāgrataḥ
kecid vādyāni vādyante kecin nṛtyanti cāpare // BrP_26.33

evaṃ pramudite kāle sarvabhūtasamāgame
nānākusumagandhāḍhye dakṣiṇānilasevite // BrP_26.34

bhṛgvādyās taṃ tadā devaṃ praṇipatya pitāmaham
imam artham ṛṣivarāḥ papracchuḥ pitaraṃ dvijāḥ // BrP_26.35

ṛṣaya ūcuḥ

bhagavañ śrotum icchāmaḥ karmabhūmiṃ mahītale
vaktum arhasi deveśa mokṣakṣetraṃ ca durlabham // BrP_26.36

vyāsa uvāca

teṣāṃ vacanam ākarṇya prāha brahmā sureśvaraḥ
papracchus te yathā praśnaṃ tat sarvaṃ munisattamāḥ // BrP_26.37

brahmovāca

śṛṇudhvaṃ munayaḥ sarve yad vo vakṣyāmi sāṃpratam
purāṇaṃ vedasaṃbaddhaṃ bhuktimuktipradaṃ śubham // BrP_27.1

pṛthivyāṃ bhārataṃ varṣaṃ karmabhūmir udāhṛtā
karmaṇaḥ phalabhūmiś ca svargaṃ ca narakaṃ tathā // BrP_27.2

tasmin varṣe naraḥ pāpaṃ kṛtvā dharmaṃ ca bho dvijāḥ
avaśyaṃ phalam āpnoti aśubhasya śubhasya ca // BrP_27.3

brāhmaṇādyāḥ svakaṃ karma kṛtvā samyak susaṃyatāḥ
prāpnuvanti parāṃ siddhiṃ tasmin varṣe na saṃśayaḥ // BrP_27.4

dharmaṃ cārthaṃ ca kāmaṃ ca mokṣaṃ ca dvijasattamāḥ
prāpnoti puruṣaḥ sarvaṃ tasmin varṣe susaṃyataḥ // BrP_27.5

indrādyāś ca surāḥ sarve tasmin varṣe dvijottamāḥ
kṛtvā suśobhanaṃ karma devatvaṃ pratipedire // BrP_27.6

anye 'pi lebhire mokṣaṃ puruṣāḥ saṃyatendriyāḥ
tasmin varṣe budhāḥ śāntā vītarāgā vimatsarāḥ // BrP_27.7

ye cāpi svarge tiṣṭhanti vimānena gatajvarāḥ
te 'pi kṛtvā śubhaṃ karma tasmin varṣe divaṃ gatāḥ // BrP_27.8

nivāsaṃ bhārate varṣa ākāṅkṣanti sadā surāḥ
svargāpavargaphalade tat paśyāmaḥ kadā vayam // BrP_27.9

munaya ūcuḥ

yad etad bhavatā proktaṃ karma nānyatra puṇyadam
pāpāya vā suraśreṣṭha varjayitvā ca bhāratam // BrP_27.10

tataḥ svargaś ca mokṣaś ca madhyamaṃ tac ca gamyate
na khalv anyatra martyānāṃ bhūmau karma vidhīyate // BrP_27.11

tasmād vistarato brahmann asmākaṃ bhārataṃ vada
yadi te 'sti dayāsmāsu yathāvasthitir eva ca // BrP_27.12

tasmād varṣam idaṃ nātha ye vāsmin varṣaparvatāḥ
bhedāś ca tasya varṣasya brūhi sarvān aśeṣataḥ // BrP_27.13

brahmovāca

śṛṇudhvaṃ bhārataṃ varṣaṃ navabhedena bho dvijāḥ
samudrāntaritā jñeyās te samāś ca parasparam // BrP_27.14

indradvīpaḥ kaśeruś ca tāmravarṇo gabhastimān
nāgadvīpas tathā saumyo gāndharvo vāruṇas tathā // BrP_27.15

ayaṃ tu navamas teṣāṃ dvīpaḥ sāgarasaṃvṛtaḥ
yojanānāṃ sahasraṃ vai dvīpo 'yaṃ dakṣiṇottaraḥ // BrP_27.16

pūrve kirātā yasyāsan paścime yavanās tathā
brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrāś cānte sthitā dvijāḥ // BrP_27.17

ijyāyuddhavaṇijyādyaiḥ karmabhiḥ kṛtapāvanāḥ
teṣāṃ saṃvyavahāraś ca ebhiḥ karmabhir iṣyate // BrP_27.18

svargāpavargahetuś ca puṇyaṃ pāpaṃ ca vai tathā
mahendro malayaḥ sahyaḥ śuktimān ṛkṣaparvataḥ // BrP_27.19

vindhyaś ca pāriyātraś ca saptaivātra kulācalāḥ
teṣāṃ sahasraśaś cānye bhūdharā ye samīpagāḥ // BrP_27.20

vistārocchrayiṇo ramyā vipulāś citrasānavaḥ
kolāhalaḥ sa vaibhrājo mandaro dardalācalaḥ // BrP_27.21

vātaṃdhayo vaidyutaś ca mainākaḥ surasas tathā
tuṅgaprastho nāgagirir godhanaḥ pāṇḍarācalaḥ // BrP_27.22

puṣpagirir vaijayanto raivato 'rbuda eva ca
ṛṣyamūkaḥ sa gomanthaḥ kṛtaśailaḥ kṛtācalaḥ // BrP_27.23

śrīpārvataś cakoraś ca śataśo 'nye ca parvatāḥ
tair vimiśrā janapadā mlecchādyāś caiva bhāgaśaḥ // BrP_27.24

taiḥ pīyante saricchreṣṭhās tā budhyadhvaṃ dvijottamāḥ
gaṅgā sarasvatī sindhuś candrabhāgā tathāparā // BrP_27.25

yamunā śatadrur vipāśā vitastairāvatī kuhūḥ
gomatī dhūtapāpā ca bāhudā ca dṛṣadvatī // BrP_27.26

vipāśā devikā cakṣur niṣṭhīvā gaṇḍakī tathā
kauśikī cāpagā caiva himavatpādaniḥsṛtāḥ // BrP_27.27

devasmṛtir devavatī vātaghnī sindhur eva ca
veṇyā tu candanā caiva sadānīrā mahī tathā // BrP_27.28

carmaṇvatī vṛṣī caiva vidiśā vedavaty api
siprā hy avantī ca tathā pāriyātrānugāḥ smṛtāḥ // BrP_27.29

śoṇā mahānadī caiva narmadā surathā kriyā
mandākinī daśārṇā ca citrakūṭā tathāparā // BrP_27.30

citrotpalā vetravatī karamodā piśācikā
tathānyātilaghuśroṇī vipāpmā śaivalā nadī // BrP_27.31

sadherujā śaktimatī śakunī tridivā kramuḥ
ṛkṣapādaprasūtā vai tathānyā vegavāhinī // BrP_27.32

siprā payoṣṇī nirvindhyā tāpī caiva saridvarā
veṇā vaitaraṇī caiva sinīvālī kumudvatī // BrP_27.33

toyā caiva mahāgaurī durgā cāntaḥśilā tathā
vindhyapādaprasūtās tā nadyaḥ puṇyajalāḥ śubhāḥ // BrP_27.34

godāvarī bhīmarathī kṛṣṇaveṇā tathāpagā
tuṅgabhadrā suprayogā tathānyā pāpanāśinī // BrP_27.35

sahyapādaviniṣkrāntā ity etāḥ saritāṃ varāḥ
kṛtamālā tāmraparṇī puṣyajā pratyalāvatī // BrP_27.36

malayādrisamudbhūtāḥ puṇyāḥ śītajalās tv imāḥ
pitṛsomarṣikulyā ca vañjulā tridivā ca yā // BrP_27.37

lāṅgulinī vaṃśakarā mahendraprabhavāḥ smṛtāḥ
suvikālā kumārī ca manūgā mandagāminī // BrP_27.38

kṣayāpalāsinī caiva śuktimatprabhavāḥ smṛtāḥ
sarvāḥ puṇyāḥ sarasvatyaḥ sarvā gaṅgāḥ samudragāḥ // BrP_27.39

viśvasya mātaraḥ sarvāḥ sarvāḥ pāpaharāḥ smṛtāḥ
anyāḥ sahasraśaḥ proktāḥ kṣudranadyo dvijottamāḥ // BrP_27.40

prāvṛṭkālavahāḥ santi sadākālavahāś ca yāḥ
matsyā mukuṭakulyāś ca kuntalāḥ kāśikośalāḥ // BrP_27.41

andhrakāś ca kaliṅgāś ca śamakāś ca vṛkaiḥ saha
madhyadeśā janapadāḥ prāyaśo 'mī prakīrtitāḥ // BrP_27.42

sahyasya cottare yas tu yatra godāvarī nadī
pṛthivyām api kṛtsnāyāṃ sa pradeśo manoramaḥ // BrP_27.43

govardhanapuraṃ ramyaṃ bhārgavasya mahātmanaḥ
vāhīkarāṭadhānāś ca sutīrāḥ kālatoyadāḥ // BrP_27.44

aparāntāś ca śūdrāś ca vāhlikāś ca sakeralāḥ
gāndhārā yavanāś caiva sindhusauvīramadrakāḥ // BrP_27.45

śatadruhāḥ kaliṅgāś ca pāradā hārabhūṣikāḥ
māṭharāś caiva kanakāḥ kaikeyā dambhamālikāḥ // BrP_27.46

kṣatriyopamadeśāś ca vaiśyaśūdrakulāni ca
kāmbojāś caiva viprendrā barbarāś ca salaukikāḥ // BrP_27.47

vīrāś caiva tuṣārāś ca pahlavādhāyatā narāḥ
ātreyāś ca bharadvājāḥ puṣkalāś ca daśerakāḥ // BrP_27.48

lampakāḥ śunaśokāś ca kulikā jāṅgalaiḥ saha
auṣadhyaś calacandrā ca kirātānāṃ ca jātayaḥ // BrP_27.49

tomarā haṃsamārgāś ca kāśmīrāḥ karuṇās tathā
śūlikāḥ kuhakāś caiva māgadhāś ca tathaiva ca // BrP_27.50

ete deśā udīcyās tu prācyān deśān nibodhata
andhā vāmaṅkurākāś ca vallakāś ca makhāntakāḥ // BrP_27.51

tathāpare 'ṅgā vaṅgāś ca maladā mālavartikāḥ
bhadratuṅgāḥ pratijayā bhāryāṅgāś cāpamardakāḥ // BrP_27.52

prāgjyotiṣāś ca madrāś ca videhās tāmraliptakāḥ
mallā magadhakā nandāḥ prācyā janapadās tathā // BrP_27.53

athāpare janapadā dakṣiṇāpathavāsinaḥ
pūrṇāś ca kevalāś caiva golāṅgūlās tathaiva ca // BrP_27.54

ṛṣikā muṣikāś caiva kumārā rāmaṭhāḥ śakāḥ
mahārāṣṭrā māhiṣakāḥ kaliṅgāś caiva sarvaśaḥ // BrP_27.55

ābhīrāḥ saha vaiśikyā aṭavyāḥ saravāś ca ye
pulindāś caiva mauleyā vaidarbhā daṇḍakaiḥ saha // BrP_27.56

paulikā maulikāś caiva aśmakā bhojavardhanāḥ
kaulikāḥ kuntalāś caiva dambhakā nīlakālakāḥ // BrP_27.57

dākṣiṇātyās tv amī deśā aparāntān nibodhata
śūrpārakāḥ kālidhanā lolās tālakaṭaiḥ saha // BrP_27.58

ity ete hy aparāntāś ca śṛṇudhvaṃ vindhyavāsinaḥ
malajāḥ karkaśāś caiva melakāś colakaiḥ saha // BrP_27.59

uttamārṇā daśārṇāś ca bhojāḥ kiṣkindhakaiḥ saha
toṣalāḥ kośalāś caiva traipurā vaidiśās tathā // BrP_27.60

tumburās tu carāś caiva yavanāḥ pavanaiḥ saha
abhayā ruṇḍikerāś ca carcarā hotradhartayaḥ // BrP_27.61

ete janapadāḥ sarve tatra vindhyanivāsinaḥ
ato deśān pravakṣyāmi parvatāśrayiṇaś ca ye // BrP_27.62

nīhārās tuṣamārgāś ca kuravas tuṅgaṇāḥ khasāḥ
karṇaprāvaraṇāś caiva ūrṇā darghāḥ sakuntakāḥ // BrP_27.63

citramārgā mālavāś ca kirātās tomaraiḥ saha
kṛtatretādikaś cātra caturyugakṛto vidhiḥ // BrP_27.64

evaṃ tu bhārataṃ varṣaṃ navasaṃsthānasaṃsthitam
dakṣiṇe parato yasya pūrve caiva mahodadhiḥ // BrP_27.65

himavān uttareṇāsya kārmukasya yathā guṇaḥ
tad etad bhārataṃ varṣaṃ sarvabījaṃ dvijottamāḥ // BrP_27.66

brahmatvam amareśatvaṃ devatvaṃ marutāṃ tathā
mṛgayakṣāpsaroyoniṃ tadvat sarpasarīsṛpāḥ // BrP_27.67

sthāvarāṇāṃ ca sarveṣāṃ mito viprāḥ śubhāśubhaiḥ
prayānti karmabhūr viprā nānyā lokeṣu vidyate // BrP_27.68

devānām api bho viprāḥ sadaivaiṣa manorathaḥ
api mānuṣyam āpsyāmo devatvāt pracyutāḥ kṣitau // BrP_27.69

manuṣyaḥ kurute yat tu tan na śakyaṃ surāsuraiḥ
tatkarmanigaḍagrastais tatkarmakṣapaṇonmukhaiḥ // BrP_27.70

na bhāratasamaṃ varṣaṃ pṛthivyām asti bho dvijāḥ
yatra viprādayo varṇāḥ prāpnuvanty abhivāñchitam // BrP_27.71

dhanyās te bhārate varṣe jāyante ye narottamāḥ
dharmārthakāmamokṣāṇāṃ prāpnuvanti mahāphalam // BrP_27.72

prāpyate yatra tapasaḥ phalaṃ paramadurlabham
sarvadānaphalaṃ caiva sarvayajñaphalaṃ tathā // BrP_27.73

tīrthayātrāphalaṃ caiva gurusevāphalaṃ tathā
devatārādhanaphalaṃ svādhyāyasya phalaṃ dvijāḥ // BrP_27.74

yatra devāḥ sadā hṛṣṭā janma vāñchanti śobhanam
nānāvrataphalaṃ caiva nānāśāstraphalaṃ tathā // BrP_27.75

ahiṃsādiphalaṃ samyak phalaṃ sarvābhivāñchitam
brahmacaryaphalaṃ caiva gārhasthyena ca yat phalam // BrP_27.76

yat phalaṃ vanavāsena saṃnyāsena ca yat phalam
iṣṭāpūrtaphalaṃ caiva tathānyac chubhakarmaṇām // BrP_27.77

prāpyate bhārate varṣe na cānyatra dvijottamāḥ
kaḥ śaknoti guṇān vaktuṃ bhāratasyākhilān dvijāḥ // BrP_27.78

evaṃ samyaṅ mayā proktaṃ bhārataṃ varṣam uttamam
sarvapāpaharaṃ puṇyaṃ dhanyaṃ buddhivivardhanam // BrP_27.79

ya idaṃ śṛṇuyān nityaṃ paṭhed vā niyatendriyaḥ
sarvapāpair vinirmukto viṣṇulokaṃ sa gacchati // BrP_27.80

brahmovāca

tatrāste bhārate varṣe dakṣiṇodadhisaṃsthitaḥ
oṇḍradeśa iti khyātaḥ svargamokṣapradāyakaḥ // BrP_28.1

samudrād uttaraṃ tāvad yāvad virajamaṇḍalam
deśo 'sau puṇyaśīlānāṃ guṇaiḥ sarvair alaṃkṛtaḥ // BrP_28.2

tatra deśaprasūtā ye brāhmaṇāḥ saṃyatendriyāḥ
tapaḥsvādhyāyaniratā vandyāḥ pūjyāś ca te sadā // BrP_28.3

śrāddhe dāne vivāhe ca yajñe vācāryakarmaṇi
praśastāḥ sarvakāryeṣu tatradeśodbhavā dvijāḥ // BrP_28.4

ṣaṭkarmaniratās tatra brāhmaṇā vedapāragāḥ
itihāsavidaś caiva purāṇārthaviśāradāḥ // BrP_28.5

sarvaśāstrārthakuśalā yajvāno vītamatsarāḥ
agnihotraratāḥ kecit kecit smārtāgnitatparāḥ // BrP_28.6

putradāradhanair yuktā dātāraḥ satyavādinaḥ
nivasanty utkale puṇye yajñotsavavibhūṣite // BrP_28.7

itare 'pi trayo varṇāḥ kṣatriyādyāḥ susaṃyatāḥ
svakarmaniratāḥ śāntās tatra tiṣṭhanti dhārmikāḥ // BrP_28.8

koṇāditya iti khyātas tasmin deśe vyavasthitaḥ
yaṃ dṛṣṭvā bhāskaraṃ martyaḥ sarvapāpaiḥ pramucyate // BrP_28.9

munaya ūcuḥ

śrotum icchāma tad brūhi kṣetraṃ sūryasya sāṃpratam
tasmin deśe suraśreṣṭha yatrāste sa divākaraḥ // BrP_28.10

brahmovāca

lavaṇasyodadhes tīre pavitre sumanohare
sarvatra vālukākīrṇe deśe sarvaguṇānvite // BrP_28.11

campakāśokabakulaiḥ karavīraiḥ sapāṭalaiḥ
puṃnāgaiḥ karṇikāraiś ca bakulair nāgakesaraiḥ // BrP_28.12

tagarair dhavabāṇaiś ca atimuktaiḥ sakubjakaiḥ
mālatīkundapuṣpaiś ca tathānyair mallikādibhiḥ // BrP_28.13

ketakīvanakhaṇḍaiś ca sarvartukusumojjvalaiḥ
kadambair lakucaiḥ śālaiḥ panasair devadārubhiḥ // BrP_28.14

saralair mucukundaiś ca candanaiś ca sitetaraiḥ
aśvatthaiḥ saptaparṇaiś ca āmrair āmrātakais tathā // BrP_28.15

tālaiḥ pūgaphalaiś caiva nārikeraiḥ kapitthakaiḥ
anyaiś ca vividhair vṛkṣaiḥ sarvataḥ samalaṃkṛtam // BrP_28.16

kṣetraṃ tatra raveḥ puṇyam āste jagati viśrutam
samantād yojanaṃ sāgraṃ bhuktimuktiphalapradam // BrP_28.17

āste tatra svayaṃ devaḥ sahasrāṃśur divākaraḥ
koṇāditya iti khyāto bhuktimuktiphalapradaḥ // BrP_28.18

māghe māsi site pakṣe saptamyāṃ saṃyatendriyaḥ
kṛtopavāso yatretya snātvā tu makarālaye // BrP_28.19

kṛtaśauco viśuddhātmā smaran devaṃ divākaram
sāgare vidhivat snātvā śarvaryante samāhitaḥ // BrP_28.20

devān ṛṣīn manuṣyāṃś ca pitṝn saṃtarpya ca dvijāḥ
uttīrya vāsasī dhaute paridhāya sunirmale // BrP_28.21

ācamya prayato bhūtvā tīre tasya mahodadheḥ
upaviśyodaye kāle prāṅmukhaḥ savitus tadā // BrP_28.22

vilikhya padmaṃ medhāvī raktacandanavāriṇā
aṣṭapattraṃ kesarāḍhyaṃ vartulaṃ cordhvakarṇikam // BrP_28.23

tilataṇḍulatoyaṃ ca raktacandanasaṃyutam
raktapuṣpaṃ sadarbhaṃ ca prakṣipet tāmrabhājane // BrP_28.24

tāmrābhāve 'rkapattrasya puṭe kṛtvā tilādikam
pidhāya tan muniśreṣṭhāḥ pātraṃ pātreṇa vinyaset // BrP_28.25

karanyāsāṅgavinyāsaṃ kṛtvāṅgair hṛdayādibhiḥ
ātmānaṃ bhāskaraṃ dhyātvā samyak śraddhāsamanvitaḥ // BrP_28.26

madhye cāgnidale dhīmān nairṛte śvasane dale
kāmārigocare caiva punar madhye ca pūjayet // BrP_28.27

prabhūtaṃ vimalaṃ sāram ārādhyaṃ paramaṃ sukham
saṃpūjya padmam āvāhya gaganāt tatra bhāskaram // BrP_28.28

karṇikopari saṃsthāpya tato mudrāṃ pradarśayet
kṛtvā snānādikaṃ sarvaṃ dhyātvā taṃ susamāhitaḥ // BrP_28.29

sitapadmopari raviṃ tejobimbe vyavasthitam
piṅgākṣaṃ dvibhujaṃ raktaṃ padmapattrāruṇāmbaram // BrP_28.30

sarvalakṣaṇasaṃyuktaṃ sarvābharaṇabhūṣitam
surūpaṃ varadaṃ śāntaṃ prabhāmaṇḍalamaṇḍitam // BrP_28.31

udyantaṃ bhāskaraṃ dṛṣṭvā sāndrasindūrasaṃnibham
tatas tat pātram ādāya jānubhyāṃ dharaṇīṃ gataḥ // BrP_28.32

kṛtvā śirasi tat pātram ekacittas tu vāgyataḥ
tryakṣareṇa tu mantreṇa sūryāyārghyaṃ nivedayet // BrP_28.33

adīkṣitas tu tasyaiva nāmnaivārghaṃ prayacchati
śraddhayā bhāvayuktena bhaktigrāhyo ravir yataḥ // BrP_28.34

agninirṛtivāyvīśamadhyapūrvādidikṣu ca
hṛc chiraś ca śikhāvarmanetrāṇy astraṃ ca pūjayet // BrP_28.35

dattvārghyaṃ gandhadhūpaṃ ca dīpaṃ naivedyam eva ca
japtvā stutvā namas kṛtvā mudrāṃ baddhvā visarjayet // BrP_28.36

ye vārghyaṃ saṃprayacchanti sūryāya niyatendriyāḥ
brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ striyaḥ śūdrāś ca saṃyatāḥ // BrP_28.37

bhaktibhāvena satataṃ viśuddhenāntarātmanā
te bhuktvābhimatān kāmān prāpnuvanti parāṃ gatim // BrP_28.38

trailokyadīpakaṃ devaṃ bhāskaraṃ gaganecaram
ye saṃśrayanti manujās te syuḥ sukhasya bhājanam // BrP_28.39

yāvan na dīyate cārghyaṃ bhāskarāya yathoditam
tāvan na pūjayed viṣṇuṃ śaṃkaraṃ vā sureśvaram // BrP_28.40

tasmāt prayatnam āsthāya dadyād arghyaṃ dine dine
ādityāya śucir bhūtvā puṣpair gandhair manoramaiḥ // BrP_28.41

evaṃ dadāti yaś cārghyaṃ saptamyāṃ susamāhitaḥ
ādityāya śuciḥ snātaḥ sa labhed īpsitaṃ phalam // BrP_28.42

rogād vimucyate rogī vittārthī labhate dhanam
vidyāṃ prāpnoti vidyārthī sutārthī putravān bhavet // BrP_28.43

yaṃ yaṃ kāmam abhidhyāyan sūryāyārghyaṃ prayacchati
tasya tasya phalaṃ samyak prāpnoti puruṣaḥ sudhīḥ // BrP_28.44

snātvā vai sāgare dattvā sūryāyārghyaṃ praṇamya ca
naro vā yadi vā nārī sarvakāmaphalaṃ labhet // BrP_28.45

tataḥ sūryālayaṃ gacchet puṣpam ādāya vāgyataḥ
praviśya pūjayed bhānuṃ kṛtvā tu triḥ pradakṣiṇam // BrP_28.46

pūjayet parayā bhaktyā koṇārkaṃ munisattamāḥ
gandhaiḥ puṣpais tathā dīpair dhūpair naivedyakair api // BrP_28.47

daṇḍavat praṇipātaiś ca jayaśabdais tathā stavaiḥ
evaṃ saṃpūjya taṃ devaṃ sahasrāṃśuṃ jagatpatim // BrP_28.48

daśānām aśvamedhānāṃ phalaṃ prāpnoti mānavaḥ
sarvapāpavinirmukto yuvā divyavapur naraḥ // BrP_28.49

saptāvarān sapta parān vaṃśān uddhṛtya bho dvijāḥ
vimānenārkavarṇena kāmagena suvarcasā // BrP_28.50

upagīyamāno gandharvaiḥ sūryalokaṃ sa gacchati
bhuktvā tatra varān bhogān yāvad ābhūtasaṃplavam // BrP_28.51

puṇyakṣayād ihāyātaḥ pravare yogināṃ kule
caturvedo bhaved vipraḥ svadharmanirataḥ śuciḥ // BrP_28.52

yogaṃ vivasvataḥ prāpya tato mokṣam avāpnuyāt
caitre māsi site pakṣe yātrāṃ damanabhañjikām // BrP_28.53

yaḥ karoti naras tatra pūrvoktaṃ sa phalaṃ labhet
śayanotthāpane bhānoḥ saṃkrāntyāṃ viṣuvāyane // BrP_28.54

vāre raves tithau caiva parvakāle 'thavā dvijāḥ
ye tatra yātrāṃ kurvanti śraddhayā saṃyatendriyāḥ // BrP_28.55

vimānenārkavarṇena sūryalokaṃ vrajanti te
āste tatra mahādevas tīre nadanadīpateḥ // BrP_28.56

rāmeśvara iti khyātaḥ sarvakāmaphalapradaḥ
ye taṃ paśyanti kāmāriṃ snātvā samyaṅ mahodadhau // BrP_28.57

gandhaiḥ puṣpais tathā dhūpair dīpair naivedyakair varaiḥ
praṇipātais tathā stotrair gītair vādyair manoharaiḥ // BrP_28.58

rājasūyaphalaṃ samyag vājimedhaphalaṃ tathā
prāpnuvanti mahātmānaḥ saṃsiddhiṃ paramāṃ tathā // BrP_28.59

kāmagena vimānena kiṅkiṇījālamālinā
upagīyamānā gandharvaiḥ śivalokaṃ vrajanti te // BrP_28.60

āhūtasaṃplavaṃ yāvad bhuktvā bhogān manoramān
puṇyakṣayād ihāgatya cāturvedā bhavanti te // BrP_28.61

śāṃkaraṃ yogam āsthāya tato mokṣaṃ vrajanti te
yas tatra savituḥ kṣetre prāṇāṃs tyajati mānavaḥ // BrP_28.62

sa sūryalokam āsthāya devavan modate divi
punar mānuṣatāṃ prāpya rājā bhavati dhārmikaḥ // BrP_28.63

yogaṃ raveḥ samāsādya tato mokṣam avāpnuyāt
evaṃ mayā muniśreṣṭhāḥ proktaṃ kṣetraṃ sudurlabham // BrP_28.64

koṇārkasyodadhes tīre bhuktimuktiphalapradaḥ // BrP_28.65

munaya ūcuḥ

śruto 'smābhiḥ suraśreṣṭha bhavatā yad udāhṛtam
bhāskarasya paraṃ kṣetraṃ bhuktimuktiphalapradam // BrP_29.1

na tṛptim adhigacchāmaḥ śṛṇvantaḥ sukhadāṃ kathām
tava vaktrodbhavāṃ puṇyām ādityasyāghanāśinīm // BrP_29.2

ataḥ paraṃ suraśreṣṭha brūhi no vadatāṃ vara
devapūjāphalaṃ yac ca yac ca dānaphalaṃ prabho // BrP_29.3

praṇipāte namaskāre tathā caiva pradakṣiṇe
dīpadhūpapradāne ca saṃmārjanavidhau ca yat // BrP_29.4

upavāse ca yat puṇyaṃ yat puṇyaṃ naktabhojane
arghaś ca kīdṛśaḥ proktaḥ kutra vā saṃpradīyate // BrP_29.5

kathaṃ ca kriyate bhaktiḥ kathaṃ devaḥ prasīdati
etat sarvaṃ suraśreṣṭha śrotum icchāmahe vayam // BrP_29.6

brahmovāca

arghyaṃ pūjādikaṃ sarvaṃ bhāskarasya dvijottamāḥ
bhaktiṃ śraddhāṃ samādhiṃ ca kathyamānaṃ nibodhata // BrP_29.7

manasā bhāvanā bhaktir iṣṭā śraddhā ca kīrtyate
dhyānaṃ samādhir ity uktaṃ śṛṇudhvaṃ susamāhitāḥ // BrP_29.8

tatkathāṃ śrāvayed yas tu tadbhaktān pūjayīta vā
agniśuśrūṣakaś caiva sa vai bhaktaḥ sanātanaḥ // BrP_29.9

taccittas tanmanāś caiva devapūjārataḥ sadā
tatkarmakṛd bhaved yas tu sa vai bhaktaḥ sanātanaḥ // BrP_29.10

devārthe kriyamāṇāni yaḥ karmāṇy anumanyate
kīrtanād vā paro viprāḥ sa vai bhaktataro naraḥ // BrP_29.11

nābhyasūyeta tadbhaktān na nindyāc cānyadevatām
ādityavratacārī ca sa vai bhaktataro naraḥ // BrP_29.12

gacchaṃs tiṣṭhan svapañ jighrann unmiṣan nimiṣann api
yaḥ smared bhāskaraṃ nityaṃ sa vai bhaktataro naraḥ // BrP_29.13

evaṃvidhā tv iyaṃ bhaktiḥ sadā kāryā vijānatā
bhaktyā samādhinā caiva stavena manasā tathā // BrP_29.14

kriyate niyamo yas tu dānaṃ viprāya dīyate
pratigṛhṇanti taṃ devā manuṣyāḥ pitaras tathā // BrP_29.15

pattraṃ puṣpaṃ phalaṃ toyaṃ yad bhaktyā samupāhṛtam
pratigṛhṇanti tad devā nāstikān varjayanti ca // BrP_29.16

bhāvaśuddhiḥ prayoktavyā niyamācārasaṃyutā
bhāvaśuddhyā kriyate yat tat sarvaṃ saphalaṃ bhavet // BrP_29.17

stutijapyopahāreṇa pūjayāpi vivasvataḥ
upavāsena bhaktyā vai sarvapāpaiḥ pramucyate // BrP_29.18

praṇidhāya śiro bhūmyāṃ namaskāraṃ karoti yaḥ
tatkṣaṇāt sarvapāpebhyo mucyate nātra saṃśayaḥ // BrP_29.19

bhaktiyukto naro yo 'sau raveḥ kuryāt pradakṣiṇām
pradakṣiṇīkṛtā tena saptadvīpā vasuṃdharā // BrP_29.20

sūryaṃ manasi yaḥ kṛtvā kuryād vyomapradakṣiṇām
pradakṣiṇīkṛtās tena sarve devā bhavanti hi // BrP_29.21

ekāhāro naro bhūtvā ṣaṣṭhyāṃ yo 'rcayate ravim
niyamavratacārī ca bhaved bhaktisamanvitaḥ // BrP_29.22

saptamyāṃ vā mahābhāgāḥ so 'śvamedhaphalaṃ labhet
ahorātropavāsena pūjayed yas tu bhāskaram // BrP_29.23

saptamyām athavā ṣaṣṭhyāṃ sa yāti paramāṃ gatim
kṛṣṇapakṣasya saptamyāṃ sopavāso jitendriyaḥ // BrP_29.24

sarvaratnopahāreṇa pūjayed yas tu bhāskaram
padmaprabheṇa yānena sūryalokaṃ sa gacchati // BrP_29.25

śuklapakṣasya saptamyām upavāsaparo naraḥ
sarvaśuklopahāreṇa pūjayed yas tu bhāskaram // BrP_29.26

sarvapāpavinirmuktaḥ sūryalokaṃ sa gacchati
arkasaṃpuṭasaṃyuktam udakaṃ prasṛtaṃ pibet // BrP_29.27

kramavṛddhyā caturviṃśam ekaikaṃ kṣapayet punaḥ
dvābhyāṃ saṃvatsarābhyāṃ tu samāptaniyamo bhavet // BrP_29.28

sarvakāmapradā hy eṣā praśastā hy arkasaptamī
śuklapakṣasya saptamyāṃ yadādityadinaṃ bhavet // BrP_29.29

saptamī vijayā nāma tatra dattaṃ mahat phalam
snānaṃ dānaṃ tapo homa upavāsas tathaiva ca // BrP_29.30

sarvaṃ vijayasaptamyāṃ mahāpātakanāśanam
ye cādityadine prāpte śrāddhaṃ kurvanti mānavāḥ // BrP_29.31

yajanti ca mahāśvetaṃ te labhante yathepsitam
yeṣāṃ dharmyāḥ kriyāḥ sarvāḥ sadaivoddiśya bhāskaram // BrP_29.32

na kule jāyate teṣāṃ daridro vyādhito 'pi vā
śvetayā raktayā vāpi pītamṛttikayāpi vā // BrP_29.33

upalepanakartā tu cintitaṃ labhate phalam
citrabhānuṃ vicitrais tu kusumaiś ca sugandhibhiḥ // BrP_29.34

pūjayet sopavāso yaḥ sa kāmān īpsitāṃl labhet
ghṛtena dīpaṃ prajvālya tilatailena vā punaḥ // BrP_29.35

ādityaṃ pūjayed yas tu cakṣuṣā na sa hīyate
dīpadātā naro nityaṃ jñānadīpena dīpyate // BrP_29.36

tilāḥ pavitraṃ tailaṃ vā tilagodānam uttamam
agnikārye ca dīpe ca mahāpātakanāśanam // BrP_29.37

dīpaṃ dadāti yo nityaṃ devatāyataneṣu ca
catuṣpatheṣu rathyāsu rūpavān subhago bhavet // BrP_29.38

havirbhiḥ prathamaḥ kalpo dvitīyaś cauṣadhīrasaiḥ
vasāmedosthiniryāsair na tu deyaḥ kathaṃcana // BrP_29.39

bhaved ūrdhvagatir dīpo na kadācid adhogatiḥ
dātā dīpyati cāpy evaṃ na tiryaggatim āpnuyāt // BrP_29.40

jvalamānaṃ sadā dīpaṃ na haren nāpi nāśayet
dīpahartā naro bandhaṃ nāśaṃ krodhaṃ tamo vrajet // BrP_29.41

dīpadātā svargaloke dīpamāleva rājate
yaḥ samālabhate nityaṃ kuṅkumāgurucandanaiḥ // BrP_29.42

saṃpadyate naraḥ pretya dhanena yaśasā śriyā
raktacandanasaṃmiśrai raktapuṣpaiḥ śucir naraḥ // BrP_29.43

udaye 'rghyaṃ sadā dattvā siddhiṃ saṃvatsarāl labhet
udayāt parivarteta yāvad astamane sthitaḥ // BrP_29.44

japann abhimukhaḥ kiṃcin mantraṃ stotram athāpi vā
ādityavratam etat tu mahāpātakanāśanam // BrP_29.45

arghyeṇa sahitaṃ caiva sarve sāṅgaṃ pradāpayet
udaye śraddhayā yuktaḥ sarvapāpaiḥ pramucyate // BrP_29.46

suvarṇadhenuanaḍvāhavasudhāvastrasaṃyutam
arghyapradātā labhate saptajanmānugaṃ phalam // BrP_29.47

agnau toye 'ntarikṣe ca śucau bhūmyāṃ tathaiva ca
pratimāyāṃ tathā piṇḍyāṃ deyam arghyaṃ prayatnataḥ // BrP_29.48

nāpasavyaṃ na savyaṃ ca dadyād abhimukhaḥ sadā
saghṛtaṃ guggulaṃ vāpi raver bhaktisamanvitaḥ // BrP_29.49

tatkṣaṇāt sarvapāpebhyo mucyate nātra saṃśayaḥ
śrīvāsaṃ caturasraṃ ca devadāruṃ tathaiva ca // BrP_29.50

karpūrāgarudhūpāni dattvā vai svargagāminaḥ
ayane tūttare sūryam athavā dakṣiṇāyane // BrP_29.51

pūjayitvā viśeṣeṇa sarvapāpaiḥ pramucyate
viṣuveṣūparāgeṣu ṣaḍaśītimukheṣu ca // BrP_29.52

pūjayitvā viśeṣeṇa sarvapāpaiḥ pramucyate
evaṃ velāsu sarvāsu sarvakālaṃ ca mānavaḥ // BrP_29.53

bhaktyā pūjayate yo 'rkaṃ so 'rkaloke mahīyate
kṛsaraiḥ pāyasaiḥ pūpaiḥ phalamūlaghṛtaudanaiḥ // BrP_29.54

baliṃ kṛtvā tu sūryāya sarvān kāmān avāpnuyāt
ghṛtena tarpaṇaṃ kṛtvā sarvasiddho bhaven naraḥ // BrP_29.55

kṣīreṇa tarpaṇaṃ kṛtvā manas tāpair na yujyate
dadhnā tu tarpaṇaṃ kṛtvā kāryasiddhiṃ labhen naraḥ // BrP_29.56

snānārtham āhared yas tu jalaṃ bhānoḥ samāhitaḥ
tīrtheṣu śucitāpannaḥ sa yāti paramāṃ gatim // BrP_29.57

chattraṃ dhvajaṃ vitānaṃ vā patākāṃ cāmarāṇi ca
śraddhayā bhānave dattvā gatim iṣṭām avāpnuyāt // BrP_29.58

yad yad dravyaṃ naro bhaktyā ādityāya prayacchati
tat tasya śatasāhasram utpādayati bhāskaraḥ // BrP_29.59

mānasaṃ vācikaṃ vāpi kāyajaṃ yac ca duṣkṛtam
sarvaṃ sūryaprasādena tad aśeṣaṃ vyapohati // BrP_29.60

ekāhenāpi yad bhānoḥ pūjāyāḥ prāpyate phalam
yathoktadakṣiṇair viprair na tat kratuśatair api // BrP_29.61

munaya ūcuḥ

aho devasya māhātmyaṃ śrutam evaṃ jagatpate
bhāskarasya suraśreṣṭha vadatas teṣu durlabham // BrP_30.1

bhūyaḥ prabrūhi deveśa yat pṛcchāmo jagatpate
śrotum icchāmahe brahman paraṃ kautūhalaṃ hi naḥ // BrP_30.2

gṛhastho brahmacārī ca vānaprastho 'tha bhikṣukaḥ
ya icchen mokṣam āsthātuṃ devatāṃ kāṃ yajeta saḥ // BrP_30.3

kuto hy asyākṣayaḥ svargaḥ kuto niḥśreyasaṃ param
svargataś caiva kiṃ kuryād yena na cyavate punaḥ // BrP_30.4

devānāṃ cātra ko devaḥ pitṝṇāṃ caiva kaḥ pitā
yasmāt parataraṃ nāsti tan me brūhi sureśvara // BrP_30.5

kutaḥ sṛṣṭam idaṃ viśvaṃ sarvaṃ sthāvarajaṅgamam
pralaye ca kam abhyeti tad bhavān vaktum arhati // BrP_30.6

brahmovāca

udyann evaiṣa kurute jagad vitimiraṃ karaiḥ
nātaḥ parataro devaḥ kaścid anyo dvijottamāḥ // BrP_30.7

anādinidhano hy eṣa puruṣaḥ śāśvato 'vyayaḥ
tāpayaty eṣa trīṃl lokān bhavan raśmibhir ulbaṇaḥ // BrP_30.8

sarvadevamayo hy eṣa tapatāṃ tapano varaḥ
sarvasya jagato nāthaḥ sarvasākṣī jagatpatiḥ // BrP_30.9

saṃkṣipaty eṣa bhūtāni tathā visṛjate punaḥ
eṣa bhāti tapaty eṣa varṣaty eṣa gabhastibhiḥ // BrP_30.10

eṣa dhātā vidhātā ca bhūtādir bhūtabhāvanaḥ
na hy eṣa kṣayam āyāti nityam akṣayamaṇḍalaḥ // BrP_30.11

pitṝṇāṃ ca pitā hy eṣa devatānāṃ hi devatā
dhruvaṃ sthānaṃ smṛtaṃ hy etad yasmān na cyavate punaḥ // BrP_30.12

sargakāle jagat kṛtsnam ādityāt saṃprasūyate
pralaye ca tam abhyeti bhāskaraṃ dīptatejasam // BrP_30.13

yoginaś cāpy asaṃkhyātās tyaktvā gṛhakalevaram
vāyur bhūtvā viśanty asmiṃs tejorāśau divākare // BrP_30.14

asya raśmisahasrāṇi śākhā iva vihaṃgamāḥ
vasanty āśritya munayaḥ saṃsiddhā daivataiḥ saha // BrP_30.15

gṛhasthā janakādyāś ca rājāno yogadharmiṇaḥ
vālakhilyādayaś caiva ṛṣayo brahmavādinaḥ // BrP_30.16

vānaprasthāś ca ye cānye vyāsādyā bhikṣavas tathā
yogam āsthāya sarve te praviṣṭāḥ sūryamaṇḍalam // BrP_30.17

śuko vyāsasutaḥ śrīmān yogadharmam avāpya saḥ
ādityakiraṇān gatvā hy apunarbhāvam āsthitaḥ // BrP_30.18

śabdamātraśrutimukhā brahmaviṣṇuśivādayaḥ
pratyakṣo 'yaṃ paro devaḥ sūryas timiranāśanaḥ // BrP_30.19

tasmād anyatra bhaktir hi na kāryā śubham icchatā
yasmād dṛṣṭer agamyās te devā viṣṇupurogamāḥ // BrP_30.20

ato bhavadbhiḥ satatam abhyarcyo bhagavān raviḥ
sa hi mātā pitā caiva kṛtsnasya jagato guruḥ // BrP_30.21

anādyo lokanātho 'sau raśmimālī jagatpatiḥ
mitratve ca sthito yasmāt tapas tepe dvijottamāḥ // BrP_30.22

anādinidhano brahmā nityaś cākṣaya eva ca
sṛṣṭvā sasāgarān dvīpān bhuvanāni caturdaśa // BrP_30.23

lokānāṃ sa hitārthāya sthitaś candrasarittaṭe
sṛṣṭvā prajāpatīn sarvān sṛṣṭvā ca vividhāḥ prajāḥ // BrP_30.24

tataḥ śatasahasrāṃśur avyaktaś ca punaḥ svayam
kṛtvā dvādaśadhātmānam ādityam upapadyate // BrP_30.25

indro dhātātha parjanyas tvaṣṭā pūṣāryamā bhagaḥ
vivasvān viṣṇur aṃśaś ca varuṇo mitra eva ca // BrP_30.26

ābhir dvādaśabhis tena sūryeṇa paramātmanā
kṛtsnaṃ jagad idaṃ vyāptaṃ mūrtibhiś ca dvijottamāḥ // BrP_30.27

tasya yā prathamā mūrtir ādityasyendrasaṃjñitā
sthitā sā devarājatve devānāṃ ripunāśinī // BrP_30.28

dvitīyā tasya yā mūrtir nāmnā dhāteti kīrtitā
sthitā prajāpatitvena vividhāḥ sṛjate prajāḥ // BrP_30.29

tṛtīyārkasya yā mūrtiḥ parjanya iti viśrutā
megheṣv eva sthitā sā tu varṣate ca gabhastibhiḥ // BrP_30.30

caturthī tasya yā mūrtir nāmnā tvaṣṭeti viśrutā
sthitā vanaspatau sā tu oṣadhīṣu ca sarvataḥ // BrP_30.31

pañcamī tasya yā mūrtir nāmnā pūṣeti viśrutā
anne vyavasthitā sā tu prajāṃ puṣṇāti nityaśaḥ // BrP_30.32

mūrtiḥ ṣaṣṭhī raver yā tu aryamā iti viśrutā
vāyoḥ saṃsaraṇā sā tu deveṣv eva samāśritā // BrP_30.33

bhānor yā saptamī mūrtir nāmnā bhageti viśrutā
bhūyiṣv avasthitā sā tu śarīreṣu ca dehinām // BrP_30.34

mūrtir yā tv aṣṭamī tasya vivasvān iti viśrutā
agnau pratiṣṭhitā sā tu pacaty annaṃ śarīriṇām // BrP_30.35

navamī citrabhānor yā mūrtir viṣṇuś ca nāmataḥ
prādurbhavati sā nityaṃ devānām arisūdanī // BrP_30.36

daśamī tasya yā mūrtir aṃśumān iti viśrutā
vāyau pratiṣṭhitā sā tu prahlādayati vai prajāḥ // BrP_30.37

mūrtis tv ekādaśī bhānor nāmnā varuṇasaṃjñitā
jaleṣv avasthitā sā tu prajāṃ puṣṇāti nityaśaḥ // BrP_30.38

mūrtir yā dvādaśī bhānor nāmnā mitreti saṃjñitā
lokānāṃ sā hitārthāya sthitā candrasarittaṭe // BrP_30.39

vāyubhakṣas tapas tepe sthitvā maitreṇa cakṣuṣā
anugṛhṇan sadā bhaktān varair nānāvidhais tu saḥ // BrP_30.40

evaṃ sā jagatāṃ mūrtir hitā vihitā purā
tatra mitraḥ sthito yasmāt tasmān mitraṃ paraṃ smṛtam // BrP_30.41

ābhir dvādaśabhis tena savitrā paramātmanā
kṛtsnaṃ jagad idaṃ vyāptaṃ mūrtibhiś ca dvijottamāḥ // BrP_30.42

tasmād dhyeyo namasyaś ca dvādaśasthāsu mūrtiṣu
bhaktimadbhir narair nityaṃ tadgatenāntarātmanā // BrP_30.43

ity evaṃ dvādaśādityān namaskṛtvā tu mānavaḥ
nityaṃ śrutvā paṭhitvā ca sūryaloke mahīyate // BrP_30.44

munaya ūcuḥ

yadi tāvad ayaṃ sūryaś cādidevaḥ sanātanaḥ
tataḥ kasmāt tapas tepe varepsuḥ prākṛto yathā // BrP_30.45

brahmovāca

etad vaḥ saṃpravakṣyāmi paraṃ guhyaṃ vibhāvasoḥ
pṛṣṭaṃ mitreṇa yat pūrvaṃ nāradāya mahātmane // BrP_30.46

prāṅ mayoktās tu yuṣmabhyaṃ raver dvādaśa mūrtayaḥ
mitraś ca varuṇaś cobhau tāsāṃ tapasi saṃsthitau // BrP_30.47

abbhakṣo varuṇas tāsāṃ tasthau paścimasāgare
mitro mitravane cāsmin vāyubhakṣo 'bhavat tadā // BrP_30.48

atha merugireḥ śṛṅgāt pracyuto gandhamādanāt
nāradas tu mahāyogī sarvāṃl lokāṃś caran vaśī // BrP_30.49

ājagāmātha tatraiva yatra mitro 'carat tapaḥ
taṃ dṛṣṭvā tu tapasyantaṃ tasya kautūhalaṃ hy abhūt // BrP_30.50

yo 'kṣayaś cāvyayaś caiva vyaktāvyaktaḥ sanātanaḥ
dhṛtam ekātmakaṃ yena trailokyaṃ sumahātmanā // BrP_30.51

yaḥ pitā sarvadevānāṃ parāṇām api yaḥ paraḥ
ayajad devatāḥ kās tu pitṝn vā kān asau yajet
iti saṃcintya manasā taṃ devaṃ nārado 'bravīt // BrP_30.52

nārada uvāca

vedeṣu sapurāṇeṣu sāṅgopāṅgeṣu gīyase
tvam ajaḥ śāśvato dhātā tvaṃ nidhānam anuttamam // BrP_30.53

bhūtaṃ bhavyaṃ bhavac caiva tvayi sarvaṃ pratiṣṭhitam
catvāraś cāśramā deva gṛhasthādyās tathaiva hi // BrP_30.54

yajanti tvām aharahas tvāṃ mūrtitvaṃ samāśritam
pitā mātā ca sarvasya daivataṃ tvaṃ hi śāśvatam // BrP_30.55

yajase pitaraṃ kaṃ tvaṃ devaṃ vāpi na vidmahe // BrP_30.56

mitra uvāca

avācyam etad vaktavyaṃ paraṃ guhyaṃ sanātanam
tvayi bhaktimati brahman pravakṣyāmi yathātatham // BrP_30.57

yat tat sūkṣmam avijñeyam avyaktam acalaṃ dhruvam
indriyair indriyārthaiś ca sarvabhūtair vivarjitam // BrP_30.58

sa hy antarātmā bhūtānāṃ kṣetrajñaś caiva kathyate
triguṇād vyatirikto 'sau puruṣaś caiva kalpitaḥ // BrP_30.59

hiraṇyagarbho bhagavān saiva buddhir iti smṛtaḥ
mahān iti ca yogeṣu pradhānam iti kathyate // BrP_30.60

sāṃkhye ca kathyate yoge nāmabhir bahudhātmakaḥ
sa ca trirūpo viśvātmā śarvo 'kṣara iti smṛtaḥ // BrP_30.61

dhṛtam ekātmakaṃ tena trailokyam idam ātmanā
aśarīraḥ śarīreṣu sarveṣu nivasaty asau // BrP_30.62

vasann api śarīreṣu na sa lipyeta karmabhiḥ
mamāntarātmā tava ca ye cānye dehasaṃsthitāḥ // BrP_30.63

sarveṣāṃ sākṣibhūto 'sau na grāhyaḥ kenacit kvacit
saguṇo nirguṇo viśvo jñānagamyo hy asau smṛtaḥ // BrP_30.64

sarvataḥpāṇipādāntaḥ sarvatokṣiśiromukhaḥ
sarvataḥśrutimāṃl loke sarvam āvṛtya tiṣṭhati // BrP_30.65

viśvamūrdhā viśvabhujo viśvapādākṣināsikaḥ
ekaś carati vai kṣetre svairacārī yathāsukham // BrP_30.66

kṣetrāṇīha śarīrāṇi teṣāṃ caiva yathāsukham
tāni vetti sa yogātmā tataḥ kṣetrajña ucyate // BrP_30.67

avyakte ca pure śete puruṣas tena cocyate
viśvaṃ bahuvidhaṃ jñeyaṃ sa ca sarvatra ucyate // BrP_30.68

tasmāt sa bahurūpatvād viśvarūpa iti smṛtaḥ
tasyaikasya mahattvaṃ hi sa caikaḥ puruṣaḥ smṛtaḥ // BrP_30.69

mahāpuruṣaśabdaṃ hi bibharty ekaḥ sanātanaḥ
sa tu vidhikriyāyattaḥ sṛjaty ātmānam ātmanā // BrP_30.70

śatadhā sahasradhā caiva tathā śatasahasradhā
koṭiśaś ca karoty eṣa pratyagātmānam ātmanā // BrP_30.71

ākāśāt patitaṃ toyaṃ yāti svādvantaraṃ yathā
bhūme rasaviśeṣeṇa tathā guṇarasāt tu saḥ // BrP_30.72

eka eva yathā vāyur deheṣv eva hi pañcadhā
ekatvaṃ ca pṛthaktvaṃ ca tathā tasya na saṃśayaḥ // BrP_30.73

sthānāntaraviśeṣāc ca yathāgnir labhate parām
saṃjñāṃ tathā mune so 'yaṃ brahmādiṣu tathāpnuyāt // BrP_30.74

yathā dīpasahasrāṇi dīpa ekaḥ prasūyate
tathā rūpasahasrāṇi sa ekaḥ saṃprasūyate // BrP_30.75

yadā sa budhyaty ātmānaṃ tadā bhavati kevalaḥ
ekatvapralaye cāsya bahutvaṃ ca pravartate // BrP_30.76

nityaṃ hi nāsti jagati bhūtaṃ sthāvarajaṅgamam
akṣayaś cāprameyaś ca sarvagaś ca sa ucyate // BrP_30.77

tasmād avyaktam utpannaṃ triguṇaṃ dvijasattamāḥ
avyaktāvyaktabhāvasthā yā sā prakṛtir ucyate // BrP_30.78

tāṃ yoniṃ brahmaṇo viddhi yo 'sau sadasadātmakaḥ
loke ca pūjyate yo 'sau daive pitrye ca karmaṇi // BrP_30.79

nāsti tasmāt paro hy anyaḥ pitā devo 'pi vā dvijāḥ
ātmanā sa tu vijñeyas tatas taṃ pūjayāmy aham // BrP_30.80

svargeṣv api hi ye kecit taṃ namasyanti dehinaḥ
tena gacchanti devarṣe tenoddiṣṭaphalāṃ gatim // BrP_30.81

taṃ devāḥ svāśramasthāś ca nānāmūrtisamāśritāḥ
bhaktyā saṃpūjayanty ādyaṃ gatiś caiṣāṃ dadāti saḥ // BrP_30.82

sa hi sarvagataś caiva nirguṇaś caiva kathyate
evaṃ matvā yathājñānaṃ pūjayāmi divākaram // BrP_30.83

ye ca tadbhāvitā loka ekatattvaṃ samāśritāḥ
etad apy adhikaṃ teṣāṃ yad ekaṃ praviśanty uta // BrP_30.84

iti guhyasamuddeśas tava nārada kīrtitaḥ
asmadbhaktyāpi devarṣe tvayāpi paramaṃ smṛtam // BrP_30.85

surair vā munibhir vāpi purāṇair varadaṃ smṛtam
sarve ca paramātmānaṃ pūjayanti divākaram // BrP_30.86

brahmovāca

evam etat purākhyātaṃ nāradāya tu bhānunā
mayāpi ca samākhyātā kathā bhānor dvijottamāḥ // BrP_30.87

idam ākhyānam ākhyeyaṃ mayākhyātaṃ dvijottamāḥ
na hy anādityabhaktāya idaṃ deyaṃ kadācana // BrP_30.88

yaś caitac chrāvayen nityaṃ yaś caiva śṛṇuyān naraḥ
sa sahasrārciṣaṃ devaṃ praviśen nātra saṃśayaḥ // BrP_30.89

mucyetārtas tathā rogāc chrutvemām āditaḥ kathām
jijñāsur labhate jñānaṃ gatim iṣṭāṃ tathaiva ca // BrP_30.90

kṣaṇena labhate 'dhvānam idaṃ yaḥ paṭhate mune
yo yaṃ kāmayate kāmaṃ sa taṃ prāpnoty asaṃśayam // BrP_30.91

tasmād bhavadbhiḥ satataṃ smartavyo bhagavān raviḥ
sa ca dhātā vidhātā ca sarvasya jagataḥ prabhuḥ // BrP_30.92

brahmovāca

ādityamūlam akhilaṃ trailokyaṃ munisattamāḥ
bhavaty asmāj jagat sarvaṃ sadevāsuramānuṣam // BrP_31.1

rudropendramahendrāṇāṃ viprendratridivaukasām
mahādyutimatāṃ caiva tejo 'yaṃ sārvalaukikam // BrP_31.2

sarvātmā sarvalokeśo devadevaḥ prajāpatiḥ
sūrya eva trilokasya mūlaṃ paramadaivatam // BrP_31.3

agnau prāstāhutiḥ samyag ādityam upatiṣṭhate
ādityāj jāyate vṛṣṭir vṛṣṭer annaṃ tataḥ prajāḥ // BrP_31.4

sūryāt prasūyate sarvaṃ tatra caiva pralīyate
bhāvābhāvau hi lokānām ādityān niḥsṛtau purā // BrP_31.5

etat tu dhyānināṃ dhyānaṃ mokṣaś cāpy eṣa mokṣiṇām
tatra gacchanti nirvāṇaṃ jāyante 'smāt punaḥ punaḥ // BrP_31.6

kṣaṇā muhūrtā divasā niśā pakṣāś ca nityaśaḥ
māsāḥ saṃvatsarāś caiva ṛtavaś ca yugāni ca // BrP_31.7

athādityād ṛte hy eṣāṃ kālasaṃkhyā na vidyate
kālād ṛte na niyamo nāgnau viharaṇakriyā // BrP_31.8

ṛtūnām avibhāgaś ca tataḥ puṣpaphalaṃ kutaḥ
kuto vai sasyaniṣpattis tṛṇauṣadhigaṇaḥ kutaḥ // BrP_31.9

abhāvo vyavahārāṇāṃ jantūnāṃ divi ceha ca
jagatprabhāvād viśate bhāskarād vāritaskarāt // BrP_31.10

nāvṛṣṭyā tapate sūryo nāvṛṣṭyā pariśuṣyati
nāvṛṣṭyā paridhiṃ dhatte vāriṇā dīpyate raviḥ // BrP_31.11

vasante kapilaḥ sūryo grīṣme kāñcanasaṃnibhaḥ
śveto varṣāsu varṇena pāṇḍuḥ śaradi bhāskaraḥ // BrP_31.12

hemante tāmravarṇābhaḥ śiśire lohito raviḥ
iti varṇāḥ samākhyātāḥ sūryasya ṛtusaṃbhavāḥ // BrP_31.13

ṛtusvabhāvavarṇaiś ca sūryaḥ kṣemasubhikṣakṛt
athādityasya nāmāni sāmānyāni dvijottamāḥ // BrP_31.14

dvādaśaiva pṛthaktvena tāni vakṣyāmy aśeṣataḥ
ādityaḥ savitā sūryo mihiro 'rkaḥ prabhākaraḥ // BrP_31.15

mārtaṇḍo bhāskaro bhānuś citrabhānur divākaraḥ
ravir dvādaśabhis teṣāṃ jñeyaḥ sāmānyanāmabhiḥ // BrP_31.16

viṣṇur dhātā bhagaḥ pūṣā mitrendrau varuṇo 'ryamā
vivasvān aṃśumāṃs tvaṣṭā parjanyo dvādaśaḥ smṛtaḥ // BrP_31.17

ity ete dvādaśādityāḥ pṛthaktvena vyavasthitāḥ
uttiṣṭhanti sadā hy ete māsair dvādaśabhiḥ kramāt // BrP_31.18

viṣṇus tapati caitre tu vaiśākhe cāryamā tathā
vivasvāñ jyeṣṭhamāse tu āṣāḍhe cāṃśumān smṛtaḥ // BrP_31.19

parjanyaḥ śrāvaṇe māsi varuṇaḥ prauṣṭhasaṃjñake
indra āśvayuje māsi dhātā tapati kārttike // BrP_31.20

mārgaśīrṣe tathā mitraḥ pauṣe pūṣā divākaraḥ
māghe bhagas tu vijñeyas tvaṣṭā tapati phālgune // BrP_31.21

śatair dvādaśabhir viṣṇū raśmibhir dīpyate sadā
dīpyate gosahasreṇa śataiś ca tribhir aryamā // BrP_31.22

dviḥsaptakair vivasvāṃs tu aṃśumān pañcabhis tribhiḥ
vivasvān iva parjanyo varuṇaś cāryamā tathā // BrP_31.23

mitravad bhagavāṃs tvaṣṭā sahasreṇa śatena ca
indras tu dviguṇaiḥ ṣaḍbhir dhātaikādaśabhiḥ śataiḥ // BrP_31.24

sahasreṇa tu mitro vai pūṣā tu navabhiḥ śataiḥ
uttaropakrame 'rkasya vardhante raśmayas tathā // BrP_31.25

dakṣiṇopakrame bhūyo hrasante sūryaraśmayaḥ
evaṃ raśmisahasraṃ tu sūryalokād anugraham // BrP_31.26

evaṃ nāmnāṃ caturviṃśad eka eṣāṃ prakīrtitaḥ
vistareṇa sahasraṃ tu punar anyat prakīrtitam // BrP_31.27

munaya ūcuḥ

ye tannāmasahasreṇa stuvanty arkaṃ prajāpate
teṣāṃ bhavati kiṃ puṇyaṃ gatiś ca parameśvara // BrP_31.28

brahmovāca

śṛṇudhvaṃ muniśārdūlāḥ sārabhūtaṃ sanātanam
alaṃ nāmasahasreṇa paṭhann evaṃ stavaṃ śubham // BrP_31.29

yāni nāmāni guhyāni pavitrāṇi śubhāni ca
tāni vaḥ kīrtayiṣyāmi śṛṇudhvaṃ bhāskarasya vai // BrP_31.30

vikartano vivasvāṃś ca mārtaṇḍo bhāskaro raviḥ
lokaprakāśakaḥ śrīmāṃl lokacakṣur maheśvaraḥ // BrP_31.31

lokasākṣī trilokeśaḥ kartā hartā tamisrahā
tapanas tāpanaś caiva śuciḥ saptāśvavāhanaḥ // BrP_31.32

gabhastihasto brahmā ca sarvadevanamaskṛtaḥ
ekaviṃśati ity eṣa stava iṣṭaḥ sadā raveḥ // BrP_31.33

śarīrārogyadaś caiva dhanavṛddhiyaśaskaraḥ
stavarāja iti khyātas triṣu lokeṣu viśrutaḥ // BrP_31.34

ya etena dvijaśreṣṭhā dvisaṃdhye 'stamanodaye
stauti sūryaṃ śucir bhūtvā sarvapāpaiḥ pramucyate // BrP_31.35

mānasaṃ vācikaṃ vāpi dehajaṃ karmajaṃ tathā
ekajapyena tat sarvaṃ naśyaty arkasya saṃnidhau // BrP_31.36

ekajapyaś ca homaś ca saṃdhyopāsanam eva ca
dhūpamantrārghyamantraś ca balimantras tathaiva ca // BrP_31.37

annapradāne dāne ca praṇipāte pradakṣiṇe
pūjito 'yaṃ mahāmantraḥ sarvapāpaharaḥ śubhaḥ // BrP_31.38

tasmād yūyaṃ prayatnena stavenānena vai dvijāḥ
stuvīdhvaṃ varadaṃ devaṃ sarvakāmaphalapradam // BrP_31.39

munaya ūcuḥ

nirguṇaḥ śāśvato devas tvayā prokto divākaraḥ
punar dvādaśadhā jātaḥ śruto 'smābhis tvayoditaḥ // BrP_32.1

sa kathaṃ tejaso raśmiḥ striyā garbhe mahādyutiḥ
saṃbhūto bhāskaro jātas tatra naḥ saṃśayo mahān // BrP_32.2

brahmovāca

dakṣasya hi sutāḥ śreṣṭhā babhūvuḥ ṣaṣṭiḥ śobhanāḥ
aditir ditir danuś caiva vinatādyās tathaiva ca // BrP_32.3

dakṣas tāḥ pradadau kanyāḥ kaśyapāya trayodaśa
aditir janayām āsa devāṃs tribhuvaneśvarān // BrP_32.4

daityān ditir danuś cogrān dānavān baladarpitān
vinatādyās tathā cānyāḥ suṣuvuḥ sthānujaṅgamān // BrP_32.5

tasyātha putradauhitraiḥ pautradauhitrakādibhiḥ
vyāptam etaj jagat sarvaṃ teṣāṃ tāsāṃ ca vai mune // BrP_32.6

teṣāṃ kaśyapaputrāṇāṃ pradhānā devatāgaṇāḥ
sāttvikā rājasāś cānye tāmasāś ca gaṇāḥ smṛtāḥ // BrP_32.7

devān yajñabhujaś cakre tathā tribhuvaneśvarān
sraṣṭā brahmavidāṃ śreṣṭhaḥ parameṣṭhī prajāpatiḥ // BrP_32.8

tān abādhanta sahitāḥ sāpatnyād daityadānavāḥ
tato nirākṛtān putrān daiteyair dānavais tathā // BrP_32.9

hataṃ tribhuvanaṃ dṛṣṭvā aditir munisattamāḥ
ācchinad yajñabhāgāṃś ca kṣudhā saṃpīḍitān bhṛśam // BrP_32.10

ārādhanāya savituḥ paraṃ yatnaṃ pracakrame
ekāgrā niyatāhārā paraṃ niyamam āsthitā
tuṣṭāva tejasāṃ rāśiṃ gaganasthaṃ divākaram // BrP_32.11

aditir uvāca

namas tubhyaṃ paraṃ sūkṣmaṃ supuṇyaṃ bibhrate 'tulam
dhāma dhāmavatām īśaṃ dhāmādhāraṃ ca śāśvatam // BrP_32.12

jagatām upakārāya tvām ahaṃ staumi gopate
ādadānasya yad rūpaṃ tīvraṃ tasmai namāmy aham // BrP_32.13

grahītum aṣṭamāsena kālenāmbumayaṃ rasam
bibhratas tava yad rūpam atitīvraṃ natāsmi tat // BrP_32.14

sametam agnisomābhyāṃ namas tasmai guṇātmane
yad rūpam ṛgyajuḥsāmnām aikyena tapate tava // BrP_32.15

viśvam etat trayīsaṃjñaṃ namas tasmai vibhāvaso
yat tu tasmāt paraṃ rūpam om ity uktvābhisaṃhitam
asthūlaṃ sthūlam amalaṃ namas tasmai sanātana // BrP_32.16

brahmovāca

evaṃ sā niyatā devī cakre stotram aharniśam
nirāhārā vivasvantam ārirādhayiṣur dvijāḥ // BrP_32.17

tataḥ kālena mahatā bhagavāṃs tapano dvijāḥ
pratyakṣatām agāt tasyā dākṣāyaṇyā dvijottamāḥ // BrP_32.18

sā dadarśa mahākūṭaṃ tejaso 'mbarasaṃvṛtam
bhūmau ca saṃsthitaṃ bhāsvajjvālābhir atidurdṛśam
taṃ dṛṣṭvā ca tato devī sādhvasaṃ paramaṃ gatā // BrP_32.19

aditir uvāca

jagadādya prasīdeti na tvāṃ paśyāmi gopate
prasādaṃ kuru paśyeyaṃ yad rūpaṃ te divākara
bhaktānukampaka vibho tvadbhaktān pāhi me sutān // BrP_32.21

brahmovāca

tataḥ sa tejasas tasmād āvirbhūto vibhāvasuḥ
adṛśyata tadādityas taptatāmropamaḥ prabhuḥ // BrP_32.22

tatas tāṃ praṇatāṃ devīṃ tasyāsaṃdarśane dvijāḥ
prāha bhāsvān vṛṇuṣvaikaṃ varaṃ matto yam icchasi // BrP_32.23

praṇatā śirasā sā tu jānupīḍitamedinī
pratyuvāca vivasvantaṃ varadaṃ samupasthitam // BrP_32.24

aditir uvāca

deva prasīda putrāṇāṃ hṛtaṃ tribhuvanaṃ mama
yajñabhāgāś ca daiteyair dānavaiś ca balādhikaiḥ // BrP_32.25

tannimittaṃ prasādaṃ tvaṃ kuruṣva mama gopate
aṃśena teṣāṃ bhrātṛtvaṃ gatvā tān nāśaye ripūn // BrP_32.26

yathā me tanayā bhūyo yajñabhāgabhujaḥ prabho
bhaveyur adhipāś caiva trailokyasya divākara // BrP_32.27

tathānukalpaṃ putrāṇāṃ suprasanno rave mama
kuru prasannārtihara kāryaṃ kartā tvam ucyate // BrP_32.28

brahmovāca

tatas tām āha bhagavān bhāskaro vāritaskaraḥ
praṇatām aditiṃ viprāḥ prasādasumukho vibhuḥ // BrP_32.29

sūrya uvāca

sahasrāṃśena te garbhaḥ saṃbhūyāham aśeṣataḥ
tvatputraśatrūn dakṣo 'haṃ nāśayāmy āśu nirvṛtaḥ // BrP_32.30

brahmovāca

ity uktvā bhagavān bhāsvān antardhānam upāgataḥ
nivṛttā sāpi tapasaḥ saṃprāptākhilavāñchitā // BrP_32.31

tato raśmisahasrāt tu suṣumnākhyo raveḥ karaḥ
tataḥ saṃvatsarasyānte tatkāmapūraṇāya saḥ // BrP_32.32

nivāsaṃ savitā cakre devamātus tadodare
kṛcchracāndrāyaṇādīṃś ca sā cakre susamāhitā // BrP_32.33

śucinā dhārayāmy enaṃ divyaṃ garbham iti dvijāḥ
tatas tāṃ kaśyapaḥ prāha kiṃcitkopaplutākṣaram // BrP_32.34

kaśyapa uvāca

kiṃ mārayasi garbhāṇḍam iti nityopavāsinī
brahmovāca sā ca taṃ prāha garbhāṇḍam etat paśyeti kopanā
na māritaṃ vipakṣāṇāṃ mṛtyur eva bhaviṣyati // BrP_32.35

ity uktvā taṃ tadā garbham utsasarja surāraṇiḥ
jājvalyamānaṃ tejobhiḥ patyur vacanakopitā // BrP_32.36

taṃ dṛṣṭvā kaśyapo garbham udyadbhāskaravarcasam
tuṣṭāva praṇato bhūtvā vāgbhir ādyābhir ādarāt // BrP_32.37

saṃstūyamānaḥ sa tadā garbhāṇḍāt prakaṭo 'bhavat
padmapattrasavarṇābhas tejasā vyāptadiṅmukhaḥ // BrP_32.38

athāntarikṣād ābhāṣya kaśyapaṃ munisattamam
satoyameghagambhīrā vāg uvācāśarīriṇī // BrP_32.39

vāg uvāca

māritaṃtepataḥ proktam etad aṇḍaṃ tvayāditeḥ
tasmān mune sutas te 'yaṃ mārtaṇḍākhyo bhaviṣyati // BrP_32.40

haniṣyaty asurāṃś cāyaṃ yajñabhāgaharān arīn
devā niśamyeti vaco gaganāt samupāgatam // BrP_32.41

praharṣam atulaṃ yātā dānavāś ca hataujasaḥ
tato yuddhāya daiteyān ājuhāva śatakratuḥ // BrP_32.42

saha devair mudā yukto dānavāś ca tam abhyayuḥ
teṣāṃ yuddham abhūd ghoraṃ devānām asuraiḥ saha // BrP_32.43

śastrāstravṛṣṭisaṃdīptasamastabhuvanāntaram
tasmin yuddhe bhagavatā mārtaṇḍena nirīkṣitāḥ // BrP_32.44

tejasā dahyamānās te bhasmībhūtā mahāsurāḥ
tataḥ praharṣam atulaṃ prāptāḥ sarve divaukasaḥ // BrP_32.45

tuṣṭuvus tejasāṃ yoniṃ mārtaṇḍam aditiṃ tathā
svādhikārāṃs tataḥ prāptā yajñabhāgāṃś ca pūrvavat // BrP_32.46

bhagavān api mārtaṇḍaḥ svādhikāram athākarot
kadambapuṣpavad bhāsvān adhaś cordhvaṃ ca raśmibhiḥ
vṛto 'gnipiṇḍasadṛśo dadhre nātisphuṭaṃ vapuḥ // BrP_32.47

munaya ūcuḥ

kathaṃ kāntataraṃ paścād rūpaṃ saṃlabdhavān raviḥ
kadambagolakākāraṃ tan me brūhi jagatpate // BrP_32.48

brahmovāca

tvaṣṭā tasmai dadau kanyāṃ saṃjñāṃ nāma vivasvate
prasādya praṇato bhūtvā viśvakarmā prajāpatiḥ // BrP_32.49

trīṇy apatyāny asau tasyāṃ janayām āsa gopatiḥ
dvau putrau sumahābhāgau kanyāṃ ca yamunāṃ tathā // BrP_32.50

yat tejo 'bhyadhikaṃ tasya mārtaṇḍasya vivasvataḥ
tenātitāpayām āsa trīṃl lokān sacarācarān // BrP_32.51

tad rūpaṃ golakākāraṃ dṛṣṭvā saṃjñā vivasvataḥ
asahantī mahat tejaḥ svāṃ chāyāṃ vākyam abravīt // BrP_32.52

saṃjñovāca

ahaṃ yāsyāmi bhadraṃ te svam eva bhavanaṃ pituḥ
nirvikāraṃ tvayātraiva stheyaṃ macchāsanāc chubhe // BrP_32.53

imau ca bālakau mahyaṃ kanyā ca varavarṇinī
saṃbhāvyā naiva cākhyeyam idaṃ bhagavate tvayā // BrP_32.54

chāyovāca

ā kacagrahaṇād devi ā śāpān naiva karhicit
ākhyāsyāmi mataṃ tubhyaṃ gamyatāṃ yatra vāñchitam // BrP_32.55

ity uktā vrīḍitā saṃjñā jagāma pitṛmandiram
vatsarāṇāṃ sahasraṃ tu vasamānā pitur gṛhe // BrP_32.56

bhartuḥ samīpaṃ yāhīti pitroktā sā punaḥ punaḥ
āgacchad vaḍavā bhūtvā kurūn athottarāṃs tataḥ // BrP_32.57

tatra tepe tapaḥ sādhvī nirāhārā dvijottamāḥ
pituḥ samīpaṃ yātāyāṃ saṃjñāyāṃ vākyatatparā // BrP_32.58

tadrūpadhāriṇī chāyā bhāskaraṃ samupasthitā
tasyāṃ ca bhagavān sūryaḥ saṃjñeyam iti cintayan // BrP_32.59

tathaiva janayām āsa dvau putrau kanyakāṃ tathā
saṃjñā tu pārthivī teṣām ātmajānāṃ tathākarot // BrP_32.60

snehaṃ na pūrvajātānāṃ tathā kṛtavatī tu sā
manus tat kṣāntavāṃs tasyā yamas tasyā na cakṣame // BrP_32.61

bahudhā pīḍyamānas tu pituḥ patyā suduḥkhitaḥ
sa vai kopāc ca bālyāc ca bhāvino 'rthasya vai balāt
padā saṃtarjayām āsa na tu dehe nyapātayat // BrP_32.62

chāyovāca

padā tarjayase yasmāt pitur bhāryāṃ garīyasīm
tasmāt tavaiṣa caraṇaḥ patiṣyati na saṃśayaḥ // BrP_32.63

brahmovāca

yamas tu tena śāpena bhṛśaṃ pīḍitamānasaḥ
manunā saha dharmātmā pitre sarvaṃ nyavedayat // BrP_32.64

yama uvāca

snehena tulyam asmāsu mātā deva na vartate
visṛjya jyāyasaṃ bhaktyā kanīyāṃsaṃ bubhūṣati // BrP_32.65

tasyāṃ mayodyataḥ pādo na tu dehe nipātitaḥ
bālyād vā yadi vā mohāt tad bhavān kṣantum arhasi // BrP_32.66

śapto 'haṃ tāta kopena jananyā tanayo yataḥ
tato manye na jananīm imāṃ vai tapatāṃ vara // BrP_32.67

tava prasādāc caraṇo bhagavan na pated yathā
mātṛśāpād ayaṃ me 'dya tathā cintaya gopate // BrP_32.68

ravir uvāca

asaṃśayaṃ mahat putra bhaviṣyaty atra kāraṇam
yena tvām āviśat krodho dharmajñaṃ dharmaśīlinam // BrP_32.69

sarveṣām eva śāpānāṃ pratighāto hi vidyate
na tu mātrābhiśaptānāṃ kvacic chāpanivartanam // BrP_32.70

na śakyam etan mithyā tu kartuṃ mātur vacas tava
kiṃcit te 'haṃ vidhāsyāmi putrasnehād anugraham // BrP_32.71

kṛmayo māṃsam ādāya prayāsyanti mahītalam
kṛtaṃ tasyā vacaḥ satyaṃ tvaṃ ca trāto bhaviṣyasi // BrP_32.72

brahmovāca

ādityas tv abravīc chāyāṃ kimarthaṃ tanayeṣu vai
tulyeṣv apy adhikaḥ sneha ekaṃ prati kṛtas tvayā // BrP_32.73

nūnaṃ naiṣāṃ tvaṃ jananī saṃjñā kāpi tvam āgatā
nirguṇeṣv apy apatyeṣu mātā śāpaṃ na dāsyati // BrP_32.74

sā tatpariharantī ca śāpād bhītā tadā raveḥ
kathayām āsa vṛttāntaṃ sa śrutvā śvaśuraṃ yayau // BrP_32.75

sa cāpi taṃ yathānyāyam arcayitvā tadā ravim
nirdagdhukāmaṃ roṣeṇa sāntvayānas tam abravīt // BrP_32.76

viśvakarmovāca

tavātitejasā vyāptam idaṃ rūpaṃ suduḥsaham
asahantī tu tat saṃjñā vane carati vai tapaḥ // BrP_32.77

drakṣyate tāṃ bhavān adya svāṃ bhāryāṃ śubhacāriṇīm
rūpārthaṃ bhavato 'raṇye carantīṃ sumahat tapaḥ // BrP_32.78

śrutaṃ me brahmaṇo vākyaṃ tava tejovarodhane
rūpaṃ nirvartayāmy adya tava kāntaṃ divaspate // BrP_32.79

brahmovāca

tatas tatheti taṃ prāha tvaṣṭāraṃ bhagavān raviḥ
tato vivasvato rūpaṃ prāg āsīt parimaṇḍalam // BrP_32.80

viśvakarmā tv anujñātaḥ śākadvīpe vivasvatā
bhramim āropya tattejaḥśātanāyopacakrame // BrP_32.81

bhramatāśeṣajagatāṃ nābhibhūtena bhāsvatā
samudrādrivanopetā tv āruroha mahī nabhaḥ // BrP_32.82

gaganaṃ cākhilaṃ viprāḥ sacandragrahatārakam
adhogataṃ mahābhāgā babhūvākṣiptam ākulam // BrP_32.83

vikṣiptasalilāḥ sarve babhūvuś ca tathārṇavāḥ
vyabhidyanta mahāśailāḥ śīrṇasānunibandhanāḥ // BrP_32.84

dhruvādhārāṇy aśeṣāṇi dhiṣṇyāni munisattamāḥ
truṭyadraśminibandhīni bandhanāni adho yayuḥ // BrP_32.85

vegabhramaṇasaṃpātavāyukṣiptāḥ sahasraśaḥ
vyaśīryanta mahāmeghā ghorārāvavirāviṇaḥ // BrP_32.86

bhāsvadbhramaṇavibhrāntabhūmyākāśarasātalam
jagad ākulam atyarthaṃ tadāsīn munisattamāḥ // BrP_32.87

trailokyam ākulaṃ vīkṣya bhramamāṇaṃ surarṣayaḥ
devāś ca brahmaṇā sārdhaṃ bhāsvantam abhituṣṭuvuḥ // BrP_32.88

ādidevo 'si devānāṃ jātas tvaṃ bhūtaye bhuvaḥ
sargasthityantakāleṣu tridhā bhedena tiṣṭhasi // BrP_32.89

svasti te 'stu jagannātha gharmavarṣadivākara
indrādayas tadā devā likhyamānam athāstuvan // BrP_32.90

jaya deva jagatsvāmiñ jayāśeṣajagatpate
ṛṣayaś ca tataḥ sapta vasiṣṭhātripurogamāḥ // BrP_32.91

tuṣṭuvur vividhaiḥ stotraiḥ svasti svastītivādinaḥ
vedoktibhir athāgryābhir vālakhilyāś ca tuṣṭuvuḥ // BrP_32.92

agnir ādyāś ca bhāsvantaṃ likhyamānaṃ mudā yutāḥ
tvaṃ nātha mokṣiṇāṃ mokṣo dhyeyas tvaṃ dhyānināṃ paraḥ // BrP_32.93

tvaṃ gatiḥ sarvabhūtānāṃ karmakāṇḍavivartinām
saṃpūjyas tvaṃ tu deveśa śaṃ no 'stu jagatāṃ pate // BrP_32.94

śaṃ no 'stu dvipade nityaṃ śaṃ naś cāstu catuṣpade
tato vidyādharagaṇā yakṣarākṣasapannagāḥ // BrP_32.95

kṛtāñjalipuṭāḥ sarve śirobhiḥ praṇatā ravim
ūcus te vividhā vāco manaḥśrotrasukhāvahāḥ // BrP_32.96

sahyaṃ bhavatu tejas te bhūtānāṃ bhūtabhāvana
tato hāhāhūhūś caiva nāradas tumburus tathā // BrP_32.97

upagāyitum ārabdhā gāndharvakuśalā ravim
ṣaḍjamadhyamagāndhāragānatrayaviśāradāḥ // BrP_32.98

mūrchanābhiś ca tālaiś ca saṃprayogaiḥ sukhapradam
viśvācī ca ghṛtācī ca urvaśy atha tilottamāḥ // BrP_32.99

menakā sahajanyā ca rambhā cāpsarasāṃ varā
nanṛtur jagatām īśe likhyamāne vibhāvasau // BrP_32.100

bhāvahāvavilāsādyān kurvatyo 'bhinayān bahūn
prāvādyanta tatas tatra vīṇā veṇvādijharjharāḥ // BrP_32.101

paṇavāḥ puṣkarāś caiva mṛdaṅgāḥ paṭahānakāḥ
devadundubhayaḥ śaṅkhāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ // BrP_32.102

gāyadbhiś caiva nṛtyadbhir gandharvair apsarogaṇaiḥ
tūryavāditraghoṣaiś ca sarvaṃ kolāhalīkṛtam // BrP_32.103

tataḥ kṛtāñjalipuṭā bhaktinamrātmamūrtayaḥ
likhyamānaṃ sahasrāṃśuṃ praṇemuḥ sarvadevatāḥ // BrP_32.104

tataḥ kolāhale tasmin sarvadevasamāgame
tejasaḥ śātanaṃ cakre viśvakarmā śanaiḥ śanaiḥ // BrP_32.105

ājānulikhitaś cāsau nipuṇaṃ viśvakarmaṇā
nābhyanandat tu likhanaṃ tatas tenāvatāritaḥ // BrP_32.106

na tu nirbhartsitaṃ rūpaṃ tejaso hananena tu
kāntāt kāntataraṃ rūpam adhikaṃ śuśubhe tataḥ // BrP_32.107

iti himajalagharmakālahetor
harakamalāsanaviṣṇusaṃstutasya
tadupari likhanaṃ niśamya bhānor
vrajati divākaralokam āyuṣo 'nte BrP_32.108

evaṃ janma raveḥ pūrvaṃ babhūva munisattamāḥ
rūpaṃ ca paramaṃ tasya mayā saṃparikīrtitam // BrP_32.109

munaya ūcuḥ

bhūyo 'pi kathayāsmākaṃ kathāṃ sūryasamāśritām
na tṛptim adhigacchāmaḥ śṛṇvantas tāṃ kathāṃ śubhām // BrP_33.1

yo 'yaṃ dīpto mahātejā vahnirāśisamaprabhaḥ
etad veditum icchāmaḥ prabhāvo 'sya kutaḥ prabho // BrP_33.2

brahmovāca

tamobhūteṣu lokeṣu naṣṭe sthāvarajaṅgame
prakṛter guṇahetus tu pūrvaṃ buddhir ajāyata // BrP_33.3

ahaṃkāras tato jāto mahābhūtapravartakaḥ
vāyvagnir āpaḥ khaṃ bhūmis tatas tv aṇḍam ajāyata // BrP_33.4

tasminn aṇḍe tv ime lokāḥ sapta caiva pratiṣṭhitāḥ
pṛthivī saptabhir dvīpaiḥ samudraiś caiva saptabhiḥ // BrP_33.5

tatraivāvasthito hy āsīd ahaṃ viṣṇur maheśvaraḥ
vimūḍhās tāmasāḥ sarve pradhyāyanti tam īśvaram // BrP_33.6

tato vai sumahātejāḥ prādurbhūtas tamonudaḥ
dhyānayogena cāsmābhir vijñātaḥ savitā tadā // BrP_33.7

jñātvā ca paramātmānaṃ sarva eva pṛthak pṛthak
divyābhiḥ stutibhir devaḥ stuto 'smābhis tadeśvaraḥ // BrP_33.8

ādidevo 'si devānām aiśvaryāc ca tvam īśvaraḥ
ādikartāsi bhūtānāṃ devadevo divākaraḥ // BrP_33.9

jīvanaḥ sarvabhūtānāṃ devagandharvarakṣasām
munikiṃnarasiddhānāṃ tathaivoragapakṣiṇām // BrP_33.10

tvaṃ brahmā tvaṃ mahādevas tvaṃ viṣṇus tvaṃ prajāpatiḥ
vāyur indraś ca somaś ca vivasvān varuṇas tathā // BrP_33.11

tvaṃ kālaḥ sṛṣṭikartā ca hartā bhartā tathā prabhuḥ
saritaḥ sāgarāḥ śailā vidyudindradhanūṃṣi ca // BrP_33.12

pralayaḥ prabhavaś caiva vyaktāvyaktaḥ sanātanaḥ
īśvarāt parato vidyā vidyāyāḥ parataḥ śivaḥ // BrP_33.13

śivāt parataro devas tvam eva parameśvaraḥ
sarvataḥpāṇipādāntaḥ sarvatokṣiśiromukhaḥ // BrP_33.14

sahasrāṃśuḥ sahasrāsyaḥ sahasracaraṇekṣaṇaḥ
bhūtādir bhūr bhuvaḥ svaś ca mahaḥ satyaṃ tapo janaḥ // BrP_33.15

pradīptaṃ dīpanaṃ divyaṃ sarvalokaprakāśakam
durnirīkṣaṃ surendrāṇāṃ yad rūpaṃ tasya te namaḥ // BrP_33.16

surasiddhagaṇair juṣṭaṃ bhṛgvatripulahādibhiḥ
stutaṃ paramam avyaktaṃ yad rūpaṃ tasya te namaḥ // BrP_33.17

vedyaṃ vedavidāṃ nityaṃ sarvajñānasamanvitam
sarvadevātidevasya yad rūpaṃ tasya te namaḥ // BrP_33.18

viśvakṛd viśvabhūtaṃ ca vaiśvānarasurārcitam
viśvasthitam acintyaṃ ca yad rūpaṃ tasya te namaḥ // BrP_33.19

paraṃ yajñāt paraṃ vedāt paraṃ lokāt paraṃ divaḥ
paramātmety abhikhyātaṃ yad rūpaṃ tasya te namaḥ // BrP_33.20

avijñeyam anālakṣyam adhyānagatam avyayam
anādinidhanaṃ caiva yad rūpaṃ tasya te namaḥ // BrP_33.21

namo namaḥ kāraṇakāraṇāya
namo namaḥ pāpavimocanāya
namo namas te ditijārdanāya
namo namo rogavimocanāya BrP_33.22

namo namaḥ sarvavarapradāya
namo namaḥ sarvasukhapradāya
namo namaḥ sarvadhanapradāya
namo namaḥ sarvamatipradāya BrP_33.23

stutaḥ sa bhagavān evaṃ taijasaṃ rūpam āsthitaḥ
uvāca vācā kalyāṇyā ko varo vaḥ pradīyatām // BrP_33.24

devā ūcuḥ

tavātitaijasaṃ rūpaṃ na kaścit soḍhum utsahet
sahanīyaṃ tad bhavatu hitāya jagataḥ prabho // BrP_33.25

evam astv iti so 'py uktvā bhagavān ādikṛt prabhuḥ
lokānāṃ kāryasiddhyarthaṃ gharmavarṣahimapradaḥ // BrP_33.26

tataḥ sāṃkhyāś ca yogāś ca ye cānye mokṣakāṅkṣiṇaḥ
dhyāyanti dhyāyino devaṃ hṛdayasthaṃ divākaram // BrP_33.27

sarvalakṣaṇahīno 'pi yukto vā sarvapātakaiḥ
sarvaṃ ca tarate pāpaṃ devam arkaṃ samāśritaḥ // BrP_33.28

agnihotraṃ ca vedāś ca yajñāś ca bahudakṣiṇāḥ
bhānor bhaktinamaskārakalāṃ nārhanti ṣoḍaśīm // BrP_33.29

tīrthānāṃ paramaṃ tīrthaṃ maṅgalānāṃ ca maṅgalam
pavitraṃ ca pavitrāṇāṃ prapadyante divākaram // BrP_33.30

śakrādyaiḥ saṃstutaṃ devaṃ ye namasyanti bhāskaram
sarvakilbiṣanirmuktāḥ sūryalokaṃ vrajanti te // BrP_33.31

munaya ūcuḥ

cirāt prabhṛti no brahmañ śrotum icchā pravartate
nāmnām aṣṭaśataṃ brūhi yat tvayoktaṃ purā raveḥ // BrP_33.32

brahmovāca

aṣṭottaraśataṃ nāmnāṃ śṛṇudhvaṃ gadato mama
bhāskarasya paraṃ guhyaṃ svargamokṣapradaṃ dvijāḥ // BrP_33.33

oṃ sūryo 'ryamā bhagas tvaṣṭā pūṣārkaḥ savitā raviḥ
gabhastimān ajaḥ kālo mṛtyur dhātā prabhākaraḥ // BrP_33.34

pṛthivy āpaś ca tejaś ca khaṃ vāyuś ca parāyaṇam
somo bṛhaspatiḥ śukro budho 'ṅgāraka eva ca // BrP_33.35

indro vivasvān dīptāṃśuḥ śuciḥ śauriḥ śanaiścaraḥ
brahmā viṣṇuś ca rudraś ca skando vaiśravaṇo yamaḥ // BrP_33.36

vaidyuto jāṭharaś cāgnir aindhanas tejasāṃ patiḥ
dharmadhvajo vedakartā vedāṅgo vedavāhanaḥ // BrP_33.37

kṛtaṃ tretā dvāparaś ca kaliḥ sarvāmarāśrayaḥ
kalākāṣṭhāmuhūrtāś ca kṣapā yāmās tathā kṣaṇāḥ // BrP_33.38

saṃvatsarakaro 'śvatthaḥ kālacakro vibhāvasuḥ
puruṣaḥ śāśvato yogī vyaktāvyaktaḥ sanātanaḥ // BrP_33.39

kālādhyakṣaḥ prajādhyakṣo viśvakarmā tamonudaḥ
varuṇaḥ sāgaro 'ṃśaś ca jīmūto jivano 'rihā // BrP_33.40

bhūtāśrayo bhūtapatiḥ sarvalokanamaskṛtaḥ
sraṣṭā saṃvartako vahniḥ sarvasyādir alolupaḥ // BrP_33.41

anantaḥ kapilo bhānuḥ kāmadaḥ sarvatomukhaḥ
jayo viśālo varadaḥ sarvabhūtaniṣevitaḥ // BrP_33.42

manaḥ suparṇo bhūtādiḥ śīghragaḥ prāṇadhāraṇaḥ
dhanvantarir dhūmaketur ādidevo 'diteḥ sutaḥ // BrP_33.43

dvādaśātmā ravir dakṣaḥ pitā mātā pitāmahaḥ
svargadvāraṃ prajādvāraṃ mokṣadvāraṃ triviṣṭapam // BrP_33.44

dehakartā praśāntātmā viśvātmā viśvatomukhaḥ
carācarātmā sūkṣmātmā maitreyaḥ karuṇānvitaḥ // BrP_33.45

etad vai kīrtanīyasya sūryasyāmitatejasaḥ
nāmnām aṣṭaśataṃ ramyaṃ mayā proktaṃ dvijottamāḥ // BrP_33.46

suragaṇapitṛyakṣasevitaṃ hy
asuraniśākarasiddhavanditam
varakanakahutāśanaprabhaṃ
praṇipatito 'smi hitāya bhāskaram BrP_33.47

sūryodaye yaḥ susamāhitaḥ paṭhet
sa putradārān dhanaratnasaṃcayān
labheta jātismaratāṃ naraḥ sa tu
smṛtiṃ ca medhāṃ ca sa vindate parām BrP_33.48

imaṃ stavaṃ devavarasya yo naraḥ
prakīrtayec chuddhamanāḥ samāhitaḥ
vimucyate śokadavāgnisāgarāl
labheta kāmān manasā yathepsitān BrP_33.49

brahmovāca

yo 'sau sarvagato devas tripurāris trilocanaḥ
umāpriyakaro rudraś candrārdhakṛtaśekharaḥ // BrP_34.1

vidrāvya vibudhān sarvān siddhavidyādharān ṛṣīn
gandharvayakṣanāgāṃś ca tathānyāṃś ca samāgatān // BrP_34.2

jaghāna pūrvaṃ dakṣasya yajato dharaṇītale
yajñaṃ samṛddhaṃ ratnāḍhyaṃ sarvasaṃbhārasaṃbhṛtam // BrP_34.3

yasya pratāpasaṃtrastāḥ śakrādyās tridivaukasaḥ
śāntiṃ na lebhire viprāḥ kailāsaṃ śaraṇaṃ gatāḥ // BrP_34.4

sa āste tatra varadaḥ śūlapāṇir vṛṣadhvajaḥ
pinākapāṇir bhagavān dakṣayajñavināśanaḥ // BrP_34.5

mahādevo 'kale deśe kṛttivāsā vṛṣadhvajaḥ
ekāmrake muniśreṣṭhāḥ sarvakāmaprado haraḥ // BrP_34.6

munaya ūcuḥ

kimarthaṃ sa bhavo devaḥ sarvabhūtahite rataḥ
jaghāna yajñaṃ dakṣasya devaiḥ sarvair alaṃkṛtam // BrP_34.7

na hy alpaṃ kāraṇaṃ tatra prabho manyāmahe vayam
śrotum icchāmahe brūhi paraṃ kautūhalaṃ hi naḥ // BrP_34.8

brahmovāca

dakṣasyāsann aṣṭa kanyā yāś caivaṃ patisaṃgatāḥ
svebhyo gṛhebhyaś cānīya tāḥ pitābhyarcayad gṛhe // BrP_34.9

tatas tv abhyarcitā viprā nyavasaṃs tāḥ pitur gṛhe
tāsāṃ jyeṣṭhā satī nāma patnī yā tryambakasya vai // BrP_34.10

nājuhāvātmajāṃ tāṃ vai dakṣo rudram abhidviṣan
akarot saṃnatiṃ dakṣe na ca kāṃcin maheśvaraḥ // BrP_34.11

jāmātā śvaśure tasmin svabhāvāt tejasi sthitaḥ
tato jñātvā satī sarvās tās tu prāptāḥ pitur gṛham // BrP_34.12

jagāma sāpy anāhūtā satī tu svapitur gṛham
tābhyo hīnāṃ pitā cakre satyāḥ pūjām asaṃmatām
tato 'bravīt sā pitaraṃ devī krodhasamākulā // BrP_34.13

saty uvāca

yavīyasībhyaḥ śreṣṭhāhaṃ kiṃ na pūjasi māṃ prabho
asatkṛtām avasthāṃ yaḥ kṛtavān asi garhitām
ahaṃ jyeṣṭhā variṣṭhā ca māṃ tvaṃ satkartum arhasi // BrP_34.14

brahmovāca

evam ukto 'bravīd enāṃ dakṣaḥ saṃraktalocanaḥ // BrP_34.15

dakṣa uvāca

tvattaḥ śreṣṭhā variṣṭhāś ca pūjyā bālāḥ sutā mama
tāsāṃ ye caiva bhartāras te me bahumatāḥ sati // BrP_34.16

brahmiṣṭhāś ca vratasthāś ca mahāyogāḥ sudhārmikāḥ
guṇaiś caivādhikāḥ ślāghyāḥ sarve te tryambakāt sati // BrP_34.17

vasiṣṭho 'triḥ pulastyaś ca aṅgirāḥ pulahaḥ kratuḥ
bhṛgur marīciś ca tathā śreṣṭhā jāmātaro mama // BrP_34.18

taiś cāpi spardhate śarvaḥ sarve te caiva taṃ prati
tena tvāṃ na bubhūṣāmi pratikūlo hi me bhavaḥ // BrP_34.19

ity uktavāṃs tadā dakṣaḥ saṃpramūḍhena cetasā
śāpārtham ātmanaś caiva yenoktā vai maharṣayaḥ
tathoktā pitaraṃ sā vai kruddhā devī tam abravīt // BrP_34.20

saty uvāca

vāṅmanaḥkarmabhir yasmād aduṣṭāṃ māṃ vigarhasi
tasmāt tyajāmy ahaṃ deham imaṃ tāta tavātmajam // BrP_34.21

brahmovāca

tatas tenāpamānena satī duḥkhād amarṣitā
abravīd vacanaṃ devī namaskṛtya svayaṃbhuve // BrP_34.22

saty uvāca

yenāham apadehā vai punar dehena bhāsvatā
tatrāpy aham asaṃmūḍhā saṃbhūtā dhārmikī punaḥ
gaccheyaṃ dharmapatnītvaṃ tryambakasyaiva dhīmataḥ // BrP_34.23

brahmovāca

tatraivātha samāsīnā ruṣṭātmānaṃ samādadhe
dhārayām āsa cāgneyīṃ dhāraṇām ātmanātmani // BrP_34.24

tataḥ svātmānam utthāpya vāyunā samudīritaḥ
sarvāṅgebhyo viniḥsṛtya vahnir bhasma cakāra tām // BrP_34.25

tad upaśrutya nidhanaṃ satyā devyāḥ sa śūladhṛk
saṃvādaṃ ca tayor buddhvā yāthātathyena śaṃkaraḥ
dakṣasya ca vināśāya cukopa bhagavān prabhuḥ // BrP_34.26

śrīśaṃkara uvāca

yasmād avamatā dakṣa sahasaivāgatā satī
praśastāś cetarāḥ sarvās tvatsutā bhartṛbhiḥ saha // BrP_34.27

tasmād vaivasvate prāpte punar ete maharṣayaḥ
utpatsyanti dvitīye vai tava yajñe hy ayonijāḥ // BrP_34.28

hute vai brahmaṇaḥ sattre cākṣuṣasyāntare manoḥ
abhivyāhṛtya saptarṣīn dakṣaṃ so 'bhyaśapat punaḥ // BrP_34.29

bhavitā mānuṣo rājā cākṣuṣasyāntare manoḥ
prācīnabarhiṣaḥ pautraḥ putraś cāpi pracetasaḥ // BrP_34.30

dakṣa ity eva nāmnā tvaṃ māriṣāyāṃ janiṣyasi
kanyāyāṃ śākhināṃ caiva prāpte vai cākṣuṣāntare // BrP_34.31

ahaṃ tatrāpi te vighnam ācariṣyāmi durmate
dharmakāmārthayukteṣu karmasv iha punaḥ punaḥ // BrP_34.32

tato vai vyāhṛto dakṣo rudraṃ so 'bhyaśapat punaḥ // BrP_34.33

dakṣa uvāca

yasmāt tvaṃ matkṛte krūra ṛṣīn vyāhṛtavān asi
tasmāt sārdhaṃ surair yajñe na tvāṃ yakṣyanti vai dvijāḥ // BrP_34.34

kṛtvāhutiṃ tava krūra apaḥ spṛśanti karmasu
ihaiva vatsyase loke divaṃ hitvāyugakṣayāt
tato devais tu te sārdhaṃ na tu pūjā bhaviṣyati // BrP_34.35

rudra uvāca

cāturvarṇyaṃ tu devānāṃ te cāpy ekatra bhuñjate
na bhokṣye sahitas tais tu tato bhokṣyāmy ahaṃ pṛthak // BrP_34.36

sarveṣāṃ caiva lokānām ādir bhūrloka ucyate
tam ahaṃ dhārayāmy ekaḥ svecchayā na tavājñayā // BrP_34.37

tasmin dhṛte sarvalokāḥ sarve tiṣṭhanti śāśvatāḥ
tasmād ahaṃ vasāmīha satataṃ na tavājñayā // BrP_34.38

brahmovāca

tato 'bhivyāhṛto dakṣo rudreṇāmitatejasā
svāyaṃbhuvīṃ tanuṃ tyaktvā utpanno mānuṣeṣv iha // BrP_34.39

yadā gṛhapatir dakṣo yajñānām īśvaraḥ prabhuḥ
samasteneha yajñena so 'yajad daivataiḥ saha // BrP_34.40

atha devī satī yat te prāpte vaivasvate 'ntare
menāyāṃ tām umāṃ devīṃ janayām āsa śailarāṭ // BrP_34.41

sā tu devī satī pūrvam āsīt paścād umābhavat
sahavratā bhavasyaiṣā naitayā mucyate bhavaḥ // BrP_34.42

yāvad icchati saṃsthānaṃ prabhur manvantareṣv iha
mārīcaṃ kaśyapaṃ devī yathāditir anuvratā // BrP_34.43

sārdhaṃ nārāyaṇaṃ śrīs tu maghavantaṃ śacī yathā
viṣṇuṃ kīrtir uṣā sūryaṃ vasiṣṭhaṃ cāpy arundhatī // BrP_34.44

naitāṃs tu vijahaty etā bhartṝn devyaḥ kathaṃcana
evaṃ prācetaso dakṣo jajñe vai cākṣuṣe 'ntare // BrP_34.45

prācīnabarhiṣaḥ pautraḥ putraś cāpi pracetasām
daśabhyas tu pracetobhyo māriṣāyāṃ punar nṛpa // BrP_34.46

jajñe rudrābhiśāpena dvitīyam iti naḥ śrutam
bhṛgvādayas tu te sarve jajñire vai maharṣayaḥ // BrP_34.47

ādye tretāyuge pūrvaṃ manor vaivasvatasya ha
devasya mahato yajñe vāruṇīṃ bibhratas tanum // BrP_34.48

ity eṣo 'nuśayo hy āsīt tayor jātyantare gataḥ
prajāpateś ca dakṣasya tryambakasya ca dhīmataḥ // BrP_34.49

tasmān nānuśayaḥ kāryo vareṣv iha kadācana
jātyantaragatasyāpi bhāvitasya śubhāśubhaiḥ
jantor na bhūtaye khyātis tan na kāryaṃ vijānatā // BrP_34.50

munaya ūcuḥ

kathaṃ roṣeṇa sā pūrvaṃ dakṣasya duhitā satī
tyaktvā dehaṃ punar jātā girirājagṛhe prabho // BrP_34.51

dehāntare kathaṃ tasyāḥ pūrvadeho babhūva ha
bhavena saha saṃyogaḥ saṃvādaś ca tayoḥ katham // BrP_34.52

svayaṃvaraḥ kathaṃ vṛttas tasmin mahati janmani
vivāhaś ca jagannātha sarvāścaryasamanvitaḥ // BrP_34.53

tat sarvaṃ vistarād brahman vaktum arhasi sāṃpratam
śrotum icchāmahe puṇyāṃ kathāṃ cātimanoharām // BrP_34.54

brahmovāca

śṛṇudhvaṃ muniśārdūlāḥ kathāṃ pāpapraṇāśinīm
umāśaṃkarayoḥ puṇyāṃ sarvakāmaphalapradām // BrP_34.55

kadācit svagṛhāt prāptaṃ kaśyapaṃ dvipadāṃ varam
apṛcchad dhimavān vṛttaṃ loke khyātikaraṃ hitam // BrP_34.56

kenākṣayāś ca lokāḥ syuḥ khyātiś ca paramā mune
tathaiva cārcanīyatvaṃ satsu tat kathayasva me // BrP_34.57

kaśyapa uvāca

apatyena mahābāho sarvam etad avāpyate
mamākhyātir apatyena brahmaṇā ṛṣibhiḥ saha // BrP_34.58

kiṃ na paśyasi śailendra yato māṃ paripṛcchasi
vartayiṣyāmi yac cāpi yathādṛṣṭaṃ purācala // BrP_34.59

vārāṇasīm ahaṃ gacchann apaśyaṃ saṃsthitaṃ divi
vimānaṃ sunavaṃ divyam anaupamyaṃ mahardhimat // BrP_34.60

tasyādhastād ārtanādaṃ gartasthāne śṛṇomy aham
tam ahaṃ tapasā jñātvā tatraivāntarhitaḥ sthitaḥ // BrP_34.61

athāgāt tatra śailendra vipro niyamavāñ śuciḥ
tīrthābhiṣekapūtātmā pare tapasi saṃsthitaḥ // BrP_34.62

atha sa vrajamānas tu vyāghreṇābhīṣito dvijaḥ
viveśa taṃ tadā deśaṃ sa garto yatra bhūdhara // BrP_34.63

gartāyāṃ vīraṇastambe lambamānāṃs tadā munīn
apaśyad ārto duḥkhārtāṃs tān apṛcchac ca sa dvijaḥ // BrP_34.64

dvija uvāca

ke yūyaṃ vīraṇastambe lambamānā hy adhomukhāḥ
duḥkhitāḥ kena mokṣaś ca yuṣmākaṃ bhavitānaghāḥ // BrP_34.65

pitara ūcuḥ

vayaṃ te kṛtapuṇyasya pitaraḥ sapitāmahāḥ
prapitāmahāś ca kliśyāmas tava duṣṭena karmaṇā // BrP_34.66

narako 'yaṃ mahābhāga gartarūpeṇa saṃsthitaḥ
tvaṃ cāpi vīraṇastambas tvayi lambāmahe vayam // BrP_34.67

yāvat tvaṃ jīvase vipra tāvad eva vayaṃ sthitāḥ
mṛte tvayi gamiṣyāmo narakaṃ pāpacetasaḥ // BrP_34.68

yadi tvaṃ dārasaṃyogaṃ kṛtvāpatyaṃ guṇottaram
utpādayasi tenāsmān mucyema vayam enasaḥ // BrP_34.69

nānyena tapasā putra tīrthānāṃ ca phalena ca
etat kuru mahābuddhe tārayasva pitṝn bhayāt // BrP_34.70

kaśyapa uvāca

sa tatheti pratijñāya ārādhya vṛṣabhadhvajam
pitṝn gartāt samuddhṛtya gaṇapān pracakāra ha // BrP_34.71

svayaṃ rudrasya dayitaḥ suveśo nāma nāmataḥ
saṃmato balavāṃś caiva rudrasya gaṇapo 'bhavat // BrP_34.72

tasmāt kṛtvā tapo ghoram apatyaṃ guṇavad bhṛśam
utpādayasva śailendra sutāṃ tvaṃ varavarṇinīm // BrP_34.73

brahmovāca

sa evam uktvā ṛṣiṇā śailendro niyamasthitaḥ
tapaś cakārāpy atulaṃ yena tuṣṭir abhūn mama // BrP_34.74

tadā tam utpapātāhaṃ varado 'smīti cābravam
brūhi tuṣṭo 'smi śailendra tapasānena suvrata // BrP_34.75

himavān uvāca

bhagavan putram icchāmi guṇaiḥ sarvair alaṃkṛtam
evaṃ varaṃ prayacchasva yadi tuṣṭo 'si me prabho // BrP_34.76

brahmovāca

tasya tad vacanaṃ śrutvā girirājasya bho dvijāḥ
tadā tasmai varaṃ cāhaṃ dattavān manasepsitam // BrP_34.77

kanyā bhavitrī śailendra tapasānena suvrata
yasyāḥ prabhāvāt sarvatra kīrtim āpsyasi śobhanām // BrP_34.78

arcitaḥ sarvadevānāṃ tīrthakoṭisamāvṛtaḥ
pāvanaś caiva puṇyena devānām api sarvataḥ // BrP_34.79

jyeṣṭhā ca sā bhavitrī te anye cātra tataḥ śubhe // BrP_34.80

so 'pi kālena śailendro menāyām udapādayat
aparṇām ekaparṇāṃ ca tathā caivaikapāṭalām // BrP_34.81

nyagrodham ekaparṇaṃ tu pāṭalaṃ caikapāṭalām
aśitvā tv ekaparṇāṃ tu aniketas tapo 'carat // BrP_34.82

śataṃ varṣasahasrāṇāṃ duścaraṃ devadānavaiḥ
āhāram ekaparṇaṃ tu ekaparṇā samācarat // BrP_34.83

pāṭalena tathaikena vidadhe caikapāṭalā
pūrṇe varṣasahasre tu āhāraṃ tāḥ pracakratuḥ // BrP_34.84

aparṇā tu nirāhārā tāṃ mātā pratyabhāṣata
niṣedhayantī co meti mātṛsnehena duḥkhitā // BrP_34.85

sā tathoktā tayā mātrā devī duścaracāriṇī
tenaiva nāmnā lokeṣu vikhyātā surapūjitā // BrP_34.86

etat tu trikumārīkaṃ jagat sthāvarajaṅgamam
etāsāṃ tapasāṃ vṛttaṃ yāvad bhūmir dhariṣyati // BrP_34.87

tapaḥśarīrās tāḥ sarvās tisro yogaṃ samāśritāḥ
sarvāś caiva mahābhāgās tathā ca sthirayauvanāḥ // BrP_34.88

tā lokamātaraś caiva brahmacāriṇya eva ca
anugṛhṇanti lokāṃś ca tapasā svena sarvadā // BrP_34.89

umā tāsāṃ variṣṭhā ca jyeṣṭhā ca varavarṇinī
mahāyogabalopetā mahādevam upasthitā // BrP_34.90

dattakaś cośanā tasya putraḥ sa bhṛgunandanaḥ
āsīt tasyaikaparṇā tu devalaṃ suṣuve sutam // BrP_34.91

yā tu tāsāṃ kumārīṇāṃ tṛtīyā hy ekapāṭalā
putraṃ sā tam alarkasya jaigīṣavyam upasthitā // BrP_34.92

tasyāś ca śaṅkhalikhitau smṛtau putrāv ayonijau
umā tu yā mayā tubhyaṃ kīrtitā varavarṇinī // BrP_34.93

atha tasyās tapoyogāt trailokyam akhilaṃ tadā
pradhūpitam ihālakṣya vacas tām aham abravam // BrP_34.94

devi kiṃ tapasā lokāṃs tāpayiṣyasi śobhane
tvayā sṛṣṭam idaṃ sarvaṃ mā kṛtvā tad vināśaya // BrP_34.95

tvaṃ hi dhārayase lokān imān sarvān svatejasā
brūhi kiṃ te jaganmātaḥ prārthitaṃ saṃpratīha naḥ // BrP_34.96

devy uvāca

yadarthaṃ tapaso hy asya caraṇaṃ me pitāmaha
tvam eva tad vijānīṣe tataḥ pṛcchasi kiṃ punaḥ // BrP_34.97

brahmovāca

tatas tām abravaṃ cāhaṃ yadarthaṃ tapyase śubhe
sa tvāṃ svayam upāgamya ihaiva varayiṣyati // BrP_34.98

śarva eva patiḥ śreṣṭhaḥ sarvalokeśvareśvaraḥ
vayaṃ sadaiva yasyeme vaśyā vai kiṃkarāḥ śubhe // BrP_34.99

sa devadevaḥ parameśvaraḥ svayaṃ
svayaṃbhur āyāsyati devi te 'ntikam
udārarūpo vikṛtādirūpaḥ
samānarūpo 'pi na yasya kasyacit BrP_34.100

maheśvaraḥ parvatalokavāsī
carācareśaḥ prathamo 'prameyaḥ
vinendunā hīndrasamānavarcasā
vibhīṣaṇaṃ rūpam ivāsthito yaḥ BrP_34.101

brahmovāca

tatas tām abruvan devās tadā gatvā tu sundarīm
devi śīghreṇa kālena dhūrjaṭir nīlalohitaḥ // BrP_35.1

sa bhartā tava deveśo bhavitā mā tapaḥ kṛthāḥ
tataḥ pradakṣiṇīkṛtya devā viprā gireḥ sutām // BrP_35.2

jagmuś cādarśanaṃ tasyāḥ sā cāpi virarāma ha
sā devī sūktam ity evam uktvā svasyāśrame śubhe // BrP_35.3

dvāri jātam aśokaṃ ca samupāśritya cāsthitā
athāgāc candratilakas tridaśārtiharo haraḥ // BrP_35.4

vikṛtaṃ rūpam āsthāya hrasvo bāhuka eva ca
vibhagnanāsiko bhūtvā kubjaḥ keśāntapiṅgalaḥ // BrP_35.5

uvāca vikṛtāsyaś ca devi tvāṃ varayāmy aham
athomā yogasaṃsiddhā jñātvā śaṃkaram āgatam // BrP_35.6

antarbhāvaviśuddhātmā kṛpānuṣṭhānalipsayā
tam uvācārghapādyābhyāṃ madhuparkeṇa caiva ha // BrP_35.7

saṃpūjya sumanobhis taṃ brāhmaṇaṃ brāhmaṇapriyā // BrP_35.8

devy uvāca

bhagavan na svatantrāhaṃ pitā me tv agraṇīr gṛhe
sa prabhur mama dāne vai kanyāhaṃ dvijapuṃgava // BrP_35.9

gatvā yācasva pitaraṃ mama śailendram avyayam
sa ced dadāti māṃ vipra tubhyaṃ tad ucitaṃ mama // BrP_35.10

brahmovāca

tataḥ sa bhagavān devas tathaiva vikṛtaḥ prabhuḥ
uvāca śailarājānaṃ sutāṃ me yaccha śailarāṭ // BrP_35.11

sa taṃ vikṛtarūpeṇa jñātvā rudram athāvyayam
bhītaḥ śāpāc ca vimanā idaṃ vacanam abravīt // BrP_35.12

śailendra uvāca

bhagavan nāvamanye 'haṃ brāhmaṇān bhuvi devatāḥ
manīṣitaṃ tu yat pūrvaṃ tac chṛṇuṣva mahāmate // BrP_35.13

svayaṃvaro me duhitur bhavitā viprapūjitaḥ
varayed yaṃ svayaṃ tatra sa bhartāsyā bhaviṣyati // BrP_35.14

tac chrutvā śailavacanaṃ bhagavān vṛṣabhadhvajaḥ
devyāḥ samīpam āgatya idam āha mahāmanāḥ // BrP_35.15

śiva uvāca

devi pitrā tv anujñātaḥ svayaṃvara iti śrutiḥ
tatra tvaṃ varayitrī yaṃ sa te bhartā bhaved iti // BrP_35.16

tad āpṛcchya gamiṣyāmi durlabhāṃ tvāṃ varānane
rūpavantaṃ samutsṛjya vṛṇoṣy asadṛśaṃ katham // BrP_35.17

brahmovāca

tenoktā sā tadā tatra bhāvayantī tadīritam
bhāvaṃ ca rudranihitaṃ prasādaṃ manasas tathā // BrP_35.18

saṃprāpyovāca deveśaṃ mā te 'bhūd buddhir anyathā
ahaṃ tvāṃ varayiṣyāmi nādbhutaṃ tu kathaṃcana // BrP_35.19

athavā te 'sti saṃdeho mayi vipra kathaṃcana
ihaiva tvāṃ mahābhāga varayāmi manogatam // BrP_35.20

brahmovāca

gṛhītvā stabakaṃ sā tu hastābhyāṃ tatra saṃsthitā
skandhe śaṃbhoḥ samādhāya devī prāha vṛto 'si me // BrP_35.21

tataḥ sa bhagavān devas tayā devyā vṛtas tadā
uvāca tam aśokaṃ vai vācā saṃjīvayann iva // BrP_35.22

śiva uvāca

yasmāt tava supuṇyena stabakena vṛto 'smy aham
tasmāt tvaṃ jarayā tyaktas tv amaraḥ saṃbhaviṣyasi // BrP_35.23

kāmarūpī kāmapuṣpaḥ kāmado dayito mama
sarvābharaṇapuṣpāḍhyaḥ sarvapuṣpaphalopagaḥ // BrP_35.24

sarvānnabhakṣakaś caiva amṛtasvāda eva ca
sarvagandhaś ca devānāṃ bhaviṣyasi dṛḍhapriyaḥ // BrP_35.25

nirbhayaḥ sarvalokeṣu bhaviṣyasi sunirvṛtaḥ
āśramaṃ vedam atyarthaṃ citrakūṭeti viśrutam // BrP_35.26

yo hi yāsyati puṇyārthī so 'śvamedham avāpsyati
yas tu tatra mṛtaś cāpi brahmalokaṃ sa gacchati // BrP_35.27

yaś cātra niyamair yuktaḥ prāṇān samyak parityajet
sa devyās tapasā yukto mahāgaṇapatir bhavet // BrP_35.28

brahmovāca

evam uktvā tadā deva āpṛcchya himavatsutām
antardadhe jagatsraṣṭā sarvabhūtapa īśvaraḥ // BrP_35.29

sāpi devī gate tasmin bhagavaty amitātmani
tata evonmukhī bhūtvā śilāyāṃ saṃbabhūva ha // BrP_35.30

unmukhī sā bhave tasmin maheśe jagatāṃ prabhau
niśeva candrarahitā na babhau vimanās tadā // BrP_35.31

atha śuśrāva śabdaṃ ca bālasyārtasya śailajā
sarasy udakasaṃpūrṇe samīpe cāśramasya ca // BrP_35.32

sa kṛtvā bālarūpaṃ tu devadevaḥ svayaṃ śivaḥ
krīḍāhetoḥ saromadhye grāhagrasto 'bhavat tadā // BrP_35.33

yogamāyāṃ samāsthāya prapañcodbhavakāraṇam
tad rūpaṃ saraso madhye kṛtvaivaṃ samabhāṣata // BrP_35.34

bāla uvāca

trātu māṃ kaścid ity āha grāheṇa hṛtacetasam
dhik kaṣṭaṃ bāla evāham aprāptārthamanorathaḥ // BrP_35.35

prayāmi nidhanaṃ vaktre grāhasyāsya durātmanaḥ
śocāmi na svakaṃ dehaṃ grāhagrastaḥ suduḥkhitaḥ // BrP_35.36

yathā śocāmi pitaraṃ mātaraṃ ca tapasvinīm
grāhagṛhītaṃ māṃ śrutvā prāptaṃ nidhanam utsukau // BrP_35.37

priyaputrāv ekaputrau prāṇān nūnaṃ tyajiṣyataḥ
aho bata sukaṣṭaṃ vai yo 'haṃ bālo 'kṛtāśramaḥ
antargrāheṇa grastas tu yāsyāmi nidhanaṃ kila // BrP_35.38

brahmovāca

śrutvā tu devī taṃ nādaṃ viprasyārtasya śobhanā
utthāya prasthitā tatra yatra tiṣṭhaty asau dvijaḥ // BrP_35.39

sāpaśyad induvadanā bālakaṃ cārurūpiṇam
grāhasya mukham āpannaṃ vepamānam avasthitam // BrP_35.40

so 'pi grāhavaraḥ śrīmān dṛṣṭvā devīm upāgatām
taṃ gṛhītvā drutaṃ yāto madhyaṃ sarasa eva hi // BrP_35.41

sa kṛṣyamāṇas tejasvī nādam ārtaṃ tadākarot
athāha devī duḥkhārtā bālaṃ dṛṣṭvā grahāvṛtam // BrP_35.42

pārvaty uvāca

grāharāja mahāsattva bālakaṃ hy ekaputrakam
vimuñcemaṃ mahādaṃṣṭra kṣipraṃ bhīmaparākrama // BrP_35.43

grāha uvāca

yo devi divase ṣaṣṭhe prathamaṃ samupaiti mām
sa āhāro mama purā vihito lokakartṛbhiḥ // BrP_35.44

so 'yaṃ mama mahābhāge ṣaṣṭhe 'hani girīndraje
brahmaṇā prerito nūnaṃ nainaṃ mokṣye kathaṃcana // BrP_35.45

devy uvāca

yan mayā himavacchṛṅge caritaṃ tapa uttamam
tena bālam imaṃ muñca grāharāja namo 'stu te // BrP_35.46

grāha uvāca

mā vyayas tapaso devi bhṛśaṃ bāle śubhānane
yad bravīmi kuru śreṣṭhe tathā mokṣam avāpsyati // BrP_35.47

devy uvāca

grāhādhipa vadasvāśu yat satām avigarhitam
tat kṛtaṃ nātra saṃdeho yato me brāhmaṇāḥ priyāḥ // BrP_35.48

grāha uvāca

yat kṛtaṃ vai tapaḥ kiṃcid bhavatyā svalpam uttamam
tat sarvaṃ me prayacchāśu tato mokṣam avāpsyati // BrP_35.49

devy uvāca

janmaprabhṛti yat puṇyaṃ mahāgrāha kṛtaṃ mayā
tat te sarvaṃ mayā dattaṃ bālaṃ muñca mahāgraha // BrP_35.50

brahmovāca

prajajvāla tato grāhas tapasā tena bhūṣitaḥ
āditya iva madhyāhne durnirīkṣas tadābhavat
uvāca caivaṃ tuṣṭātmā devīṃ lokasya dhāriṇīm // BrP_35.51

grāha uvāca

devi kiṃ kṛtyam etat te suniścitya mahāvrate
tapaso 'py arjanaṃ duḥkhaṃ tasya tyāgo na śasyate // BrP_35.52

gṛhāṇa tapa eva tvaṃ bālaṃ cemaṃ sumadhyame
tuṣṭo 'smi te viprabhaktyā varaṃ tasmād dadāmi te
sā tv evam uktā grāheṇa uvācedaṃ mahāvratā // BrP_35.53

devy uvāca

dehenāpi mayā grāha rakṣyo vipraḥ prayatnataḥ
tapaḥ punar mayā prāpyaṃ na prāpyo brāhmaṇaḥ punaḥ // BrP_35.54

suniścitya mahāgrāha kṛtaṃ bālasya mokṣaṇam
na viprebhyas tapaḥ śreṣṭhaṃ śreṣṭhā me brāhmaṇā matāḥ // BrP_35.55

dattvā cāhaṃ na gṛhṇāmi grāhendra vihitaṃ hi te
nahi kaścin naro grāha pradattaṃ punar āharet // BrP_35.56

dattam etan mayā tubhyaṃ nādadāni hi tat punaḥ
tvayy eva ramatām etad bālaś cāyaṃ vimucyatām // BrP_35.57

brahmovāca

tathoktas tāṃ praśasyātha muktvā bālaṃ namasya ca
devīm ādityāvabhāsas tatraivāntaradhīyata // BrP_35.58

bālo 'pi sarasas tīre mukto grāheṇa vai tadā
svapnalabdha ivārthaughas tatraivāntaradhīyata // BrP_35.59

tapaso 'pacayaṃ matvā devī himagirīndrajā
bhūya eva tapaḥ kartum ārebhe niyamasthitā // BrP_35.60

kartukāmāṃ tapo bhūyo jñātvā tāṃ śaṃkaraḥ svayam
provāca vacanaṃ viprā mā kṛthās tapa ity uta // BrP_35.61

mahyam etat tapo devi tvayā dattaṃ mahāvrate
tat tenaivākṣayaṃ tubhyaṃ bhaviṣyati sahasradhā // BrP_35.62

iti labdhvā varaṃ devī tapaso 'kṣayam uttamam
svayaṃvaram udīkṣantī tasthau prītā mudā yutā // BrP_35.63

idaṃ paṭhed yo hi naraḥ sadaiva
bālānubhāvācaraṇaṃ hi śaṃbhoḥ
sa dehabhedaṃ samavāpya pūto
bhaved gaṇeśas tu kumāratulyaḥ BrP_35.64

brahmovāca

vistṛte himavatpṛṣṭhe vimānaśatasaṃkule
abhavat sa tu kālena śailaputryāḥ svayaṃvaraḥ // BrP_36.1

atha parvatarājo 'sau himavān dhyānakovidaḥ
duhitur devadevena jñātvā tad abhimantritam // BrP_36.2

jānann api mahāśailaḥ samayārakṣaṇepsayā
svayaṃvaraṃ tato devyāḥ sarvalokeṣv aghoṣayat // BrP_36.3

devadānavasiddhānāṃ sarvalokanivāsinām
vṛṇuyāt parameśānaṃ samakṣaṃ yadi me sutā // BrP_36.4

tad eva sukṛtaṃ ślāghyaṃ mamābhyudayasaṃmatam
iti saṃcintya śailendraḥ kṛtvā hṛdi maheśvaram // BrP_36.5

ābrahmakeṣu deveṣu devyāḥ śailendrasattamaḥ
kṛtvā ratnākulaṃ deśaṃ svayaṃvaram acīkarat // BrP_36.6

athaivam āghoṣitamātra eva
svayaṃvare tatra nagendraputryāḥ
devādayaḥ sarvajagannivāsāḥ
samāyayus tatra gṛhītaveśāḥ BrP_36.7

praphullapadmāsanasaṃniviṣṭaḥ
siddhair vṛto yogibhir aprameyaiḥ
vijñāpitas tena mahīdhrarājñā
āgatas tadāhaṃ tridivair upetaḥ BrP_36.8

akṣṇāṃ sahasraṃ surarāṭ sa bibhrad
divyāṅgahārasragudārarūpaḥ
airāvataṃ sarvagajendramukhyaṃ
sravanmadāsārakṛtapravāham BrP_36.9

āruhya sarvāmararāṭ sa vajraṃ
bibhrat samāgāt purataḥ surāṇām
tejaḥprabhāvādhikatulyarūpī
prodbhāsayan sarvadiśo vivasvān BrP_36.10

haimaṃ vimānaṃ savalatpatākam
ārūḍha āgāt tvaritaṃ javena
maṇipradīptojjvalakuṇḍalaś ca
vahnyarkatejaḥpratime vimāne BrP_36.11

samabhyagāt kaśyapasūnur eka
ādityamadhyād bhaganāmadhārī
pīnāṅgayaṣṭiḥ sukṛtāṅgahāra
tejobalājñāsadṛśaprabhāvaḥ BrP_36.12

daṇḍaṃ samāgṛhya kṛtānta āgād
āruhya bhīmaṃ mahiṣaṃ javena
mahāmahīdhrocchrayapīnagātraḥ
svarṇādiratnāñcitacāruveśaḥ BrP_36.13

samīraṇaḥ sarvajagadvibhartā
vimānam āruhya samabhyagād dhi
saṃtāpayan sarvasurāsureśāṃs
tejodhikas tejasi saṃniviṣṭaḥ BrP_36.14

vahniḥ samabhyetya surendramadhye
jvalan pratasthau varaveśadhārī
nānāmaṇiprajvalitāṅgayaṣṭir
jagadvaraṃ divyavimānam agryam BrP_36.15

āruhya sarvadraviṇādhipeśaḥ
sa rājarājas tvarito 'bhyagāc ca
āpyāyayan sarvasurāsureśān
kāntyā ca veśena ca cārurūpaḥ BrP_36.16

jvalan mahāratnavicitrarūpaṃ
vimānam āruhya śaśī samāyāt
śyāmāṅgayaṣṭiḥ suvicitraveśaḥ
sarvāṅga ābaddhasugandhimālyaḥ BrP_36.17

tārkṣyaṃ samāruhya mahīdhrakalpaṃ
gadādharo 'sau tvaritaḥ sametaḥ
athāśvinau cāpi bhiṣagvarau dvāv
ekaṃ vimānaṃ tvarayādhiruhya BrP_36.18

manoharau prajvalacāruveśau
ājagmatur devavarau suvīrau
sahasranāgaḥ sphuradagnivarṇaṃ
bibhrat tadānīṃ jvalanārkatejāḥ BrP_36.19

sārdhaṃ sa nāgair aparair mahātmā
vimānam āruhya samabhyagāc ca
diteḥ sutānāṃ ca mahāsurāṇāṃ
vahnyarkaśakrānilatulyabhāsām BrP_36.20

varānurūpaṃ pravidhāya veśaṃ
vṛndaṃ samāgāt purataḥ surāṇām
gandharvarājaḥ sa ca cārurūpī
divyāṅgado divyavimānacārī BrP_36.21

gandharvasaṃghaiḥ sahito 'psarobhiḥ
śakrājñayā tatra samājagāma
anye ca devās tridivāt tadānīṃ
pṛthak pṛthak cārugṛhītaveśāḥ BrP_36.22

ājagmur āruhya vimānapṛṣṭhaṃ
gandharvayakṣoragakiṃnarāś ca
śacīpatis tatra surendramadhye
rarāja rājādhikalakṣyamūrtiḥ BrP_36.23

ājñābalaiśvaryakṛtapramodaḥ
svayaṃvaraṃ taṃ samalaṃcakāra
hetus trilokasya jagatprasūter
mātā ca teṣāṃ sasurāsurāṇām BrP_36.24

patnī ca śaṃbhoḥ puruṣasya dhīmato
gītā purāṇe prakṛtiḥ parā yā
dakṣasya kopād dhimavadgṛhaṃ sā
kāryārthamāyāt tridivaukasāṃ hi BrP_36.25

vimānapṛṣṭhe maṇihemajuṣṭe
sthitā valaccāmaravījitāṅgī
sarvartupuṣpāṃ susugandhamālāṃ
pragṛhya devī prasabhaṃ pratasthe BrP_36.26

brahmovāca

mālāṃ pragṛhya devyāṃ tu sthitāyāṃ devasaṃsadi
śakrādyair āgatair devaiḥ svayaṃvara upāgate // BrP_36.27

devyā jijñāsayā śaṃbhur bhūtvā pañcaśikhaḥ śiśuḥ
utsaṅgatalasaṃsupto babhūva sahasā vibhuḥ // BrP_36.28

tato dadarśa taṃ devī śiśuṃ pañcaśikhaṃ sthitam
jñātvā taṃ samavadhyānāj jagṛhe prītisaṃyutā // BrP_36.29

atha sā śuddhasaṃkalpā kāṅkṣitaṃ prāpya satpatim
nivṛttā ca tadā tasthau kṛtvā sā hṛdi taṃ vibhum // BrP_36.30

tato dṛṣṭvā śiśuṃ devā devyā utsaṅgavartinam
ko 'yam atreti saṃmantrya cukruśur bhṛśamohitāḥ // BrP_36.31

vajram āhārayat tasya bāhum utkṣipya vṛtrahā
sa bāhur utthitas tasya tathaiva samatiṣṭhata // BrP_36.32

stambhitaḥ śiśurūpeṇa devadevena śaṃbhunā
vajraṃ kṣeptuṃ na śaśāka vṛtrahā calituṃ na ca // BrP_36.33

bhago nāma tato deva ādityaḥ kāśyapo balī
utkṣipya āyudhaṃ dīptaṃ chettum icchan vimohitaḥ // BrP_36.34

tasyāpi bhagavān bāhuṃ tathaivāstambhayat tadā
balaṃ tejaś ca yogaś ca tathaivāstambhayad vibhuḥ // BrP_36.35

śiraḥ prakampayan viṣṇuḥ śaṃkaraṃ samavaikṣata
atha teṣu sthiteṣv evaṃ manyumatsu sureṣu ca // BrP_36.36

ahaṃ paramasaṃvigno dhyānam āsthāya sādaram
buddhavān devadeveśam umotsaṅge samāsthitam // BrP_36.37

jñātvāhaṃ parameśānaṃ śīghram utthāya sādaram
vavande caraṇaṃ śaṃbhoḥ stutavāṃs tam ahaṃ dvijāḥ // BrP_36.38

purāṇaiḥ sāmasaṃgītaiḥ puṇyākhyair guhyanāmabhiḥ
ajas tvam ajaro devaḥ sraṣṭā vibhuḥ parāparam // BrP_36.39

pradhānaṃ puruṣo yas tvaṃ brahma dhyeyaṃ tad akṣaram
amṛtaṃ paramātmā ca īśvaraḥ kāraṇaṃ mahat // BrP_36.40

brahmasṛk prakṛteḥ sraṣṭā sarvakṛt prakṛteḥ paraḥ
iyaṃ ca prakṛtir devī sadā te sṛṣṭikāraṇam // BrP_36.41

patnīrūpaṃ samāsthāya jagatkāraṇam āgatā
namas tubhyaṃ mahādeva devyā vai sahitāya ca // BrP_36.42

prasādāt tava deveśa niyogāc ca mayā prajāḥ
devādyās tu imāḥ sṛṣṭā mūḍhās tvadyogamāyayā // BrP_36.43

kuru prasādam eteṣāṃ yathāpūrvaṃ bhavantv ime
tata evam ahaṃ viprā vijñāpya parameśvaram // BrP_36.44

stambhitān sarvadevāṃs tān idaṃ cāhaṃ tadoktavān
mūḍhāś ca devatāḥ sarvā nainaṃ budhyata śaṃkaram // BrP_36.45

gacchadhvaṃ śaraṇaṃ śīghram enam eva maheśvaram
sārdhaṃ mayaiva deveśaṃ paramātmānam avyayam // BrP_36.46

tatas te stambhitāḥ sarve tathaiva tridivaukasaḥ
praṇemur manasā śarvaṃ bhāvaśuddhena cetasā // BrP_36.47

atha teṣāṃ prasanno 'bhūd devadevo maheśvaraḥ
yathāpūrvaṃ cakārāśu devatānāṃ tanūs tadā // BrP_36.48

tata evaṃ pravṛtte tu sarvadevanivāraṇe
vapuś cakāra deveśas tryakṣaṃ paramam adbhutam // BrP_36.49

tejasā tasya te dhvastāś cakṣuḥ sarve nyamīlayan
tebhyaḥ sa paramaṃ cakṣuḥ svavapurdṛṣṭiśaktimat // BrP_36.50

prādāt paramadeveśam apaśyaṃs te tadā vibhum
te dṛṣṭvā parameśānaṃ tṛtīyekṣaṇadhāriṇam // BrP_36.51

śakrādyā menire devāḥ sarva eva sureśvarāḥ
tasya devī tadā hṛṣṭā samakṣaṃ tridivaukasām // BrP_36.52

pādayoḥ sthāpayām āsa sraṅmālām amitadyutiḥ
sādhu sādhv iti te hocuḥ sarve devāḥ punar vibhum // BrP_36.53

saha devyā namaś cakruḥ śirobhir bhūtalāśritaiḥ
athāsminn antare viprās tam ahaṃ daivataiḥ saha // BrP_36.54

himavantaṃ mahāśailam uktavāṃś ca mahādyutim
ślāghyaḥ pūjyaś ca vandyaś ca sarveṣāṃ tvaṃ mahān asi // BrP_36.55

śarveṇa saha saṃbandho yasya te 'bhyudayo mahān
kriyatāṃ cārur udvāhaḥ kimarthaṃ sthīyate param
tataḥ praṇamya himavāṃs tadā māṃ pratyabhāṣata // BrP_36.56

himavān uvāca

tvam eva kāraṇaṃ deva yasya sarvodaye mama
prasādaḥ sahasotpanno hetuś cāpi tvam eva hi
udvāhas tu yadā yādṛk tad vidhatsva pitāmaha // BrP_36.57

brahmovāca

tata evaṃ vacaḥ śrutvā girirājasya bho dvijāḥ
udvāhaḥ kriyatāṃ deva ity ahaṃ coktavān vibhum // BrP_36.58

mām āha śaṃkaro devo yatheṣṭam iti lokapaḥ
tatkṣaṇāc ca tato viprā asmābhir nirmitaṃ puram // BrP_36.59

udvāhārthaṃ maheśasya nānāratnopaśobhitam
ratnāni maṇayaś citrā hemamauktikam eva ca // BrP_36.60

mūrtimanta upāgamya alaṃcakruḥ purottamam
citrā mārakatī bhūmiḥ suvarṇastambhaśobhitā // BrP_36.61

bhāsvatsphaṭikabhittiś ca muktāhārapralambitā
tasmin dvāri pure ramya udvāhārthaṃ vinirmitā // BrP_36.62

śuśubhe devadevasya maheśasya mahātmanaḥ
somādityau samaṃ tatra tāpayantau mahāmaṇī // BrP_36.63

saurabheyaṃ manoramyaṃ gandham ādāya mārutaḥ
pravavau sukhasaṃsparśo bhavabhaktiṃ pradarśayan // BrP_36.64

samudrās tatra catvāraḥ śakrādyāś ca surottamāḥ
devanadyo mahānadyaḥ siddhā munaya eva ca // BrP_36.65

gandharvāpsarasaḥ sarve nāgā yakṣāḥ sarākṣasāḥ
audakāḥ khecarāś cānye kiṃnarā devacāraṇāḥ // BrP_36.66

tumburur nārado hāhā hūhūś caiva tu sāmagāḥ
ramyāṇy ādāya vādyāni tatrājagmus tadā puram // BrP_36.67

ṛṣayas tu kathās tatra vedagītās tapodhanāḥ
puṇyān vaivāhikān mantrāñ jepuḥ saṃhṛṣṭamānasāḥ // BrP_36.68

jagato mātaraḥ sarvā devakanyāś ca kṛtsnaśaḥ
gāyanti harṣitāḥ sarvā udvāhe parameṣṭhinaḥ // BrP_36.69

ṛtavaḥ ṣaṭ samaṃ tatra nānāgandhasukhāvahāḥ
udvāhaḥ śaṃkarasyeti mūrtimanta upasthitāḥ // BrP_36.70

nīlajīmūtasaṃkāśair mantradhvanipraharṣibhiḥ
kekāyamānaiḥ śikhibhir nṛtyamānaiś ca sarvaśaḥ // BrP_36.71

vilolapiṅgalaspaṣṭavidyullekhāvihāsitā
kumudāpīḍaśuklābhir balākābhiś ca śobhitā // BrP_36.72

pratyagrasaṃjātaśilīndhrakandalī
latādrumādyudgatapallavā śubhā
śubhāmbudhārāpraṇayaprabodhitair
mahālasair bhekagaṇaiś ca nāditā BrP_36.73

priyeṣu mānoddhatamānasānāṃ
manasvinīnām api kāminīnām
mayūrakekābhirutaiḥ kṣaṇena
manoharair mānavibhaṅgahetubhiḥ BrP_36.74

tathā vivarṇojjvalacārumūrtinā
śaśāṅkalekhākuṭilena sarvataḥ
payodasaṃghātasamīpavartinā
mahendracāpena bhṛśaṃ virājitā BrP_36.75

vicitrapuṣpāmbubhavaiḥ sugandhibhir
ghanāmbusaṃparkatayā suśītalaiḥ
vikampayantī pavanair manoharaiḥ
surāṅganānām alakāvalīḥ śubhāḥ BrP_36.76

garjatpayodasthagitendubimbā
navāmbusiktodakacārudūrvā
nirīkṣitā sādaram utsukābhir
niśvāsadhūmraṃ pathikāṅganābhiḥ BrP_36.77

haṃsanūpuraśabdāḍhyā samunnatapayodharā
caladvidyullatāhārā spaṣṭapadmavilocanā // BrP_36.78

asitajaladadhīradhvānavitrastahaṃsā
vimalasaliladhārotpātanamrotpalāgrā
surabhikusumareṇukḹptasarvāṅgaśobhā
giriduhitṛvivāhe prāvṛḍ āvirbabhūva BrP_36.79

meghakañcukanirmuktā padmakośodbhavastanī
haṃsanūpuranihrādā sarvasasyadigantarā // BrP_36.80

vistīrṇapulinaśroṇī kūjatsārasamekhalā
praphullendīvaraśyāmavilocanamanoharā // BrP_36.81

pakvabimbādharapuṭā kundadantaprahāsinī
navaśyāmalatāśyāmaromarājipuraskṛtā // BrP_36.82

candrāṃśuhāravargeṇa kaṇṭhorasthalagāminā
prahlādayantī cetāṃsi sarveṣāṃ tridivaukasām // BrP_36.83

samadālikulodgītamadhurasvarabhāṣiṇī
calatkumudasaṃghātacārukuṇḍalaśobhinī // BrP_36.84

raktāśokapraśākhotthapallavāṅgulidhāriṇī
tatpuṣpasaṃcayamayair vāsobhiḥ samalaṃkṛtā // BrP_36.85

raktotpalāgracaraṇā jātīpuṣpanakhāvalī
kadalīstambhavāmorūḥ śaśāṅkavadanā tathā // BrP_36.86

sarvalakṣaṇasaṃpannā sarvālaṃkārabhūṣitā
premṇā spṛśati kānteva sānurāgā manoramā // BrP_36.87

nirmuktāsitameghakañcukapaṭā pūrṇendubimbānanā
nīlāmbhojavilocanā ravikaraprodbhinnapadmastanī
nānāpuṣparajaḥsugandhipavanaprahrādanī cetasāṃ
tatrāsīt kalahaṃsanūpuraravā devyā vivāhe śarat BrP_36.88

atyarthaśītalāmbhobhiḥ plāvayantau diśaḥ sadā
ṛtū hemantaśiśirau ājagmatur atidyutī // BrP_36.89

tābhyām ṛtubhyāṃ saṃprāpto himavān sa nagottamaḥ
prāleyacūrṇavarṣibhyāṃ kṣipraṃ raupyaharo babhau // BrP_36.90

tena prāleyavarṣeṇa ghanenaiva himālayaḥ
agādhena tadā reje kṣīroda iva sāgaraḥ // BrP_36.91

ṛtupāryayasaṃprāpto babhūva sa mahāgiriḥ
sādhūpacārāt sahasā kṛtārtha iva durjanaḥ // BrP_36.92

prāleyapaṭalacchannaiḥ śṛṅgais tu śuśubhe nagaḥ
chattrair iva mahābhāgaiḥ pāṇḍaraiḥ pṛthivīpatiḥ // BrP_36.93

manobhavodrekakarāḥ surāṇāṃ
surāṅganānāṃ ca muhuḥ samīrāḥ
svacchāmbupūrṇāś ca tathā nalinyaḥ
padmotpalānāṃ kusumair upetāḥ BrP_36.94

vivāhe gurukanyāyā vasantaḥ samagād ṛtuḥ // BrP_36.95

īṣatsamudbhinnapayodharāgrā
nāryo yathā ramyatarā babhūvuḥ
nātyuṣṇaśītāni payaḥsarāṃsi
kiñjalkacūrṇaiḥ kapilīkṛtāni BrP_36.96

cakrāhvayugmair upanāditāni BrP_36.96e yayuḥ prahṛṣṭāḥ suradantimukhyāḥ BrP_36.96f

priyaṅgūś cūtataravaś cūtāṃś cāpi priyaṅgavaḥ
tarjayanta ivānyonyaṃ mañjarībhiś cakāśire // BrP_36.97

himaśṛṅgeṣu śukleṣu tilakāḥ kusumotkarāḥ
śuśubhuḥ kāryam uddiśya vṛddhā iva samāgatāḥ // BrP_36.98

phullāśokalatās tatra rejire śālasaṃśritāḥ
kāminya iva kāntānāṃ kaṇṭhālambitabāhavaḥ // BrP_36.99

tasminn ṛtau śubhrakadambanīpās BrP_36.100a tālāḥ stamālāḥ saralāḥ kapitthāḥ BrP_36.100b

aśokasarjārjunakovidārāḥ
puṃnāganāgeśvarakarṇikārāḥ
lavaṅgatālāgurusaptaparṇā
nyagrodhaśobhāñjananārikelāḥ BrP_36.101

vṛkṣās tathānye phalapuṣpavanto
dṛśyā babhūvuḥ sumanoharāṅgāḥ
jalāśayāś caiva suvarṇatoyāś
cakrāṅgakāraṇḍavahaṃsajuṣṭāḥ BrP_36.102

koyaṣṭidātyūhabalākayuktā
dṛśyās tu padmotpalamīnapūrṇāḥ
khagāś ca nānāvidhabhūṣitāṅgā
dṛśyās tu vṛkṣeṣu sucitrapakṣāḥ BrP_36.103

krīḍāsu yuktān atha tarjayantaḥ
kurvanti śabdaṃ madaneritāṅgāḥ
tasmin girāv adrisutāvivāhe
vavuś ca vātāḥ sukhaśītalāṅgāḥ BrP_36.104

puṣpāṇi śubhrāṇy api pātayantaḥ
śanair nagebhyo malayādrijātāḥ
tathaiva sarve ṛtavaś ca puṇyāś
cakāśire 'nyonyavimiśritāṅgāḥ BrP_36.105

yeṣāṃ suliṅgāni ca kīrtitāni BrP_36.106a te tatra āsan sumanojñarūpāḥ BrP_36.106b

samadālikulodgītaśilākusumasaṃcayaiḥ
parasparaṃ hi mālatyo bhāvayantyo virejire // BrP_36.107

nīlāni nīlāmburuhaiḥ payāṃsi
gaurāṇi gauraiś ca mṛṇāladaṇḍaiḥ
raktaiś ca raktāni bhṛśaṃ kṛtāni
mattadvirephāvalijuṣṭapattraiḥ BrP_36.108

haimāni vistīrṇajaleṣu keṣucin
nirantaraṃ cārutarāṇi keṣucit
vaidūryanālāni saraḥsu keṣucit
prajajñire padmavanāni sarvataḥ BrP_36.109

vāpyas tatrābhavan ramyāḥ kamalotpalapuṣpitāḥ
nānāvihaṃgasaṃjuṣṭā haimasopānapaṅktayaḥ // BrP_36.110

śṛṅgāṇi tasya tu gireḥ karṇikāraiḥ supuṣpitaiḥ
samucchritāny aviralair hemānīva babhur dvijāḥ // BrP_36.111

īṣadvibhinnakusumaiḥ pāṭalaiś cāpi pāṭalāḥ
saṃbabhūvur diśaḥ sarvāḥ pavanākampimūrtibhiḥ // BrP_36.112

kṛṣṇārjunā daśaguṇā nīlāśokamahīruhāḥ
girau vavṛdhire phullāḥ spardhayantaḥ parasparam // BrP_36.113

cārurāvavijuṣṭāni kiṃśukānāṃ vanāni ca
parvatasya nitambeṣu sarveṣu ca virejire // BrP_36.114

tamālagulmais tasyāsīc chobhā himavatas tadā
nīlajīmūtasaṃghātair nilīnair iva saṃdhiṣu // BrP_36.115

nikāmapuṣpaiḥ suviśālaśākhaiḥ
samucchritaiś candanacampakaiś ca
pramattapuṃskokilasaṃpralāpair
himācalo 'tīva tadā rarāja BrP_36.116

śrutvā śabdaṃ mṛdumadakalaṃ sarvataḥ kokilānāṃ
cañcatpakṣāḥ samadhurataraṃ nīlakaṇṭhā vineduḥ
teṣāṃ śabdair upacitabalaḥ puṣpacāpeṣuhastaḥ
sajjībhūtas tridaśavanitā veddhum aṅgeṣv anaṅgaḥ BrP_36.117

paṭuḥ sūryātapaś cāpi prāyaśo 'lpajalāśayaḥ
devīvivāhasamaye grīṣma āgād dhimācalam // BrP_36.118

sa cāpi tarubhis tatra bahubhiḥ kusumotkaraiḥ
śobhayām āsa śṛṅgāṇi prāleyādreḥ samantataḥ // BrP_36.119

tathāpi ca girau tatra vāyavaḥ sumanoharāḥ
vavuḥ pāṭalavistīrṇakadambārjunagandhinaḥ // BrP_36.120

vāpyaḥ praphullapadmaughakesarāruṇamūrtayaḥ
abhavaṃs taṭasaṃghuṣṭaphalahaṃsakadambakāḥ // BrP_36.121

tathā kurabakāś cāpi kusumāpāṇḍumūrtayaḥ
sarveṣu nagaśṛṅgeṣu bhramarāvalisevitāḥ // BrP_36.122

bakulāś ca nitambeṣu viśāleṣu mahībhṛtaḥ
utsasarja manojñāni kusumāni samantataḥ // BrP_36.123

iti kusumavicitrasarvavṛkṣā
vividhavihaṃgamanādaramyadeśāḥ
himagiritanayāvivāhabhūtyai
ṣaḍ upayayur ṛtavo munipravīrāḥ BrP_36.124

tata evaṃ pravṛtte tu sarvabhūtasamāgame
nānāvādyasamākīrṇe ahaṃ tatra dvijātayaḥ // BrP_36.125

śailaputrīm alaṃkṛtya yogyābharaṇasaṃpadā
puraṃ praveśitavāṃs tāṃ svayam ādāya bho dvijāḥ // BrP_36.126

tatas tu punar eveśam ahaṃ caivoktavān vibhum
havir juhomi vahnau te upādhyāyapade sthitaḥ // BrP_36.127

dadāsi mahyaṃ yady ājñāṃ kartavyo 'yaṃ kriyāvidhiḥ
mām āha śaṃkaraś caivaṃ devadevo jagatpatiḥ // BrP_36.128

śiva uvāca

yad uddiṣṭaṃ sureśāna tat kuruṣva yathepsitam
kartāsmi vacanaṃ sarvaṃ brahmaṃs tava jagadvibho // BrP_36.129

brahmovāca

tataś cāhaṃ prahṛṣṭātmā kuśān ādāya satvaram
hastaṃ devasya devyāś ca yogabandhena yuktavān // BrP_36.130

jvalanaś ca svayaṃ tatra kṛtāñjalipuṭaḥ sthitaḥ
śrutigītair mahāmantrair mūrtimadbhir upasthitaiḥ // BrP_36.131

yathoktavidhinā hutvā sarpis tad amṛtaṃ haviḥ
tatas taṃ jvalanaṃ sarvaṃ kārayitvā pradakṣiṇam // BrP_36.132

muktvā hastasamāyogaṃ sahitaḥ sarvadaivataiḥ
putraiś ca mānasaiḥ siddhaiḥ prahṛṣṭenāntarātmanā // BrP_36.133

vṛtta udvāhakāle tu praṇamya ca vṛṣadhvajam
yogenaiva tayor viprās tad umāparameśayoḥ // BrP_36.134

udvāhaḥ sa paro vṛtto yaṃ devā na viduḥ kvacit
iti vaḥ sarvam ākhyātaṃ svayaṃvaram idaṃ śubham
udvāhaś caiva devasya śṛṇudhvaṃ paramādbhutam // BrP_36.135

brahmovāca

atha vṛtte vivāhe tu bhavasyāmitatejasaḥ
praharṣam atulaṃ gatvā devāḥ śakrapurogamāḥ
tuṣṭuvur vāgbhir ādyābhiḥ praṇemus te maheśvaram // BrP_37.1

devā ūcuḥ

namaḥ parvataliṅgāya parvateśāya vai namaḥ
namaḥ pavanavegāya virūpāyājitāya ca
namaḥ kleśavināśāya dātre ca śubhasaṃpadām // BrP_37.2

namo nīlaśikhaṇḍāya ambikāpataye namaḥ
namaḥ pavanarūpāya śatarūpāya vai namaḥ // BrP_37.3

namo bhairavarūpāya virūpanayanāya ca
namaḥ sahasranetrāya sahasracaraṇāya ca // BrP_37.4

namo devavayasyāya vedāṅgāya namo namaḥ
viṣṭambhanāya śakrasya bāhvor vedāṅkurāya ca // BrP_37.5

carācarādhipataye śamanāya namo namaḥ
salilāśayaliṅgāya yugāntāya namo namaḥ // BrP_37.6

namaḥ kapālamālāya kapālasūtradhāriṇe
namaḥ kapālahastāya daṇḍine gadine namaḥ // BrP_37.7

namas trailokyanāthāya paśulokaratāya ca
namaḥ khaṭvāṅgahastāya pramathārtiharāya ca // BrP_37.8

namo yajñaśirohantre kṛṣṇakeśāpahāriṇe
bhaganetranipātāya pūṣṇo dantaharāya ca // BrP_37.9

namaḥ pinākaśūlāsikhaḍgamudgaradhāriṇe
namo 'stu kālakālāya tṛtīyanayanāya ca // BrP_37.10

antakāntakṛte caiva namaḥ parvatavāsine
suvarṇaretase caiva namaḥ kuṇḍaladhāriṇe // BrP_37.11

daityānāṃ yoganāśāya yogināṃ gurave namaḥ
śaśāṅkādityanetrāya lalāṭanayanāya ca // BrP_37.12

namaḥ śmaśānarataye śmaśānavaradāya ca
namo daivatanāthāya tryambakāya namo namaḥ // BrP_37.13

gṛhasthasādhave nityaṃ jaṭile brahmacāriṇe
namo muṇḍārdhamuṇḍāya paśūnāṃ pataye namaḥ // BrP_37.14

salile tapyamānāya yogaiśvaryapradāya ca
namaḥ śāntāya dāntāya pralayotpattikāriṇe // BrP_37.15

namo 'nugrahakartre ca sthitikartre namo namaḥ
namo rudrāya vasava ādityāyāśvine namaḥ // BrP_37.16

namaḥ pitre 'tha sāṃkhyāya viśvedevāya vai namaḥ
namaḥ śarvāya ugrāya śivāya varadāya ca // BrP_37.17

namo bhīmāya senānye paśūnāṃ pataye namaḥ
śucaye vairihānāya sadyojātāya vai namaḥ // BrP_37.18

mahādevāya citrāya vicitrāya ca vai namaḥ
pradhānāyāprameyāya kāryāya kāraṇāya ca // BrP_37.19

puruṣāya namas te 'stu puruṣecchākarāya ca
namaḥ puruṣasaṃyogapradhānaguṇakāriṇe // BrP_37.20

pravartakāya prakṛteḥ puruṣasya ca sarvaśaḥ
kṛtākṛtasya satkartre phalasaṃyogadāya ca // BrP_37.21

kālajñāya ca sarveṣāṃ namo niyamakāriṇe
namo vaiṣamyakartre ca guṇānāṃ vṛttidāya ca // BrP_37.22

namas te devadeveśa namas te bhūtabhāvana
śiva saumyamukho draṣṭuṃ bhava saumyo hi naḥ prabho // BrP_37.23

brahmovāca

evaṃ sa bhagavān devo jagatpatir umāpatiḥ
stūyamānaḥ suraiḥ sarvair amarān idam abravīt // BrP_37.24

śrīśaṃkara uvāca

draṣṭuṃ sukhaś ca saumyaś ca devānām asmi bhoḥ surāḥ
varaṃ varayata kṣipraṃ dātāsmi tam asaṃśayam // BrP_37.25

brahmovāca

tatas te praṇatāḥ sarve surā ūcus trilocanam // BrP_37.26

devā ūcuḥ

tavaiva bhagavan haste vara eṣo 'vatiṣṭhatām
yadā kāryaṃ tadā nas tvaṃ dāsyase varam īpsitam // BrP_37.27

brahmovāca

evam astv iti tān uktvā visṛjya ca surān haraḥ
lokāṃś ca pramathaiḥ sārdhaṃ viveśa bhavanaṃ svakam // BrP_37.28

yas tu harotsavam adbhutam enaṃ
gāyati daivataviprasamakṣam
so 'pratirūpagaṇeśasamāno
dehaviparyayam etya sukhī syāt BrP_37.29

brahmovāca

vipravaryāḥ stavaṃ hīmaṃ śṛṇuyād vā paṭhec ca yaḥ
sa sarvalokago devaiḥ pūjyate 'mararāḍ iva // BrP_37.30

brahmovāca

praviṣṭe bhavanaṃ deve sūpaviṣṭe varāsane
sa vakro manmathaḥ krūro devaṃ veddhumanā bhavat // BrP_38.1

tam anācārasaṃyuktaṃ durātmānaṃ kulādhamam
lokān sarvān pīḍayantaṃ sarvāṅgāvaraṇātmakam // BrP_38.2

ṛṣīṇāṃ vighnakartāraṃ niyamānāṃ vrataiḥ saha
cakrāhvayasya rūpeṇa ratyā saha samāgatam // BrP_38.3

athātatāyinaṃ viprā veddhukāmaṃ sureśvaraḥ
nayanena tṛtīyena sāvajñaṃ samavaikṣata // BrP_38.4

tato 'sya netrajo vahnir jvālāmālāsahasravān
sahasā ratibhartāram adahat saparicchadam // BrP_38.5

sa dahyamānaḥ karuṇam ārto 'krośata visvaram
prasādayaṃś ca taṃ devaṃ papāta dharaṇītale // BrP_38.6

atha so 'gniparītāṅgo manmatho lokatāpanaḥ
papāta sahasā mūrchāṃ kṣaṇena samapadyata // BrP_38.7

patnī tu karuṇaṃ tasya vilalāpa suduḥkhitā
devīṃ devaṃ ca duḥkhārtā ayācat karuṇāvatī // BrP_38.8

tasyāś ca karuṇāṃ jñātvā devau tau karuṇātmakau
ūcatus tāṃ samālokya samāśvāsya ca duḥkhitām // BrP_38.9

umāmaheśvarāv ūcatuḥ

dagdha eva dhruvaṃ bhadre nāsyotpattir iheṣyate
aśarīro 'pi te bhadre kāryaṃ sarvaṃ kariṣyati // BrP_38.10

yadā tu viṣṇur bhagavān vasudevasutaḥ śubhe
tadā tasya suto yaś ca patis te saṃbhaviṣyati // BrP_38.11

brahmovāca

tataḥ sā tu varaṃ labdhvā kāmapatnī śubhānanā
jagāmeṣṭaṃ tadā deśaṃ prītiyuktā gataklamā // BrP_38.12

dagdhvā kāmaṃ tato viprāḥ sa tu devo vṛṣadhvajaḥ
reme tatromayā sārdhaṃ prahṛṣṭas tu himācale // BrP_38.13

kandareṣu ca ramyeṣu padminīṣu guhāsu ca
nirjhareṣu ca ramyeṣu karṇikāravaneṣu ca // BrP_38.14

nadītīreṣu kānteṣu kiṃnarācariteṣu ca
śṛṅgeṣu śailarājasya taḍāgeṣu saraḥsu ca // BrP_38.15

vanarājiṣu ramyāsu nānāpakṣiruteṣu ca
tīrtheṣu puṇyatoyeṣu munīnām āśrameṣu ca // BrP_38.16

eteṣu puṇyeṣu manohareṣu
deśeṣu vidyādharabhūṣiteṣu
gandharvayakṣāmaraseviteṣu
reme sa devyā sahitas trinetraḥ BrP_38.17

devaiḥ sahendrair muniyakṣasiddhair
gandharvavidyādharadaityamukhyaiḥ
anyaiś ca sarvair vividhair vṛto 'sau
tasmin nage harṣam avāpa śaṃbhuḥ BrP_38.18

nṛtyanti tatrāpsarasaḥ sureśā
gāyanti gandharvagaṇāḥ prahṛṣṭāḥ
divyāni vādyāny atha vādayanti
kecid drutaṃ devavaraṃ stuvanti BrP_38.19

evaṃ sa devaḥ svagaṇair upeto
mahābalaiḥ śakrayamāgnitulyaiḥ
devyāḥ priyārthaṃ bhaganetrahantā
giriṃ na tatyāja tadā mahātmā BrP_38.20

ṛṣaya ūcuḥ

devyāḥ samaṃ tu bhagavāṃs tiṣṭhaṃs tatra sa kāmahā
akarot kiṃ mahādeva etad icchāma veditum // BrP_38.21

brahmovāca

bhagavān himavacchṛṅge sa hi devyāḥ priyecchayā
gaṇeśair vividhākārair hāsaṃ saṃjanayan muhuḥ // BrP_38.22

devīṃ bālendutilako ramayaṃś ca rarāma ca
mahānubhāvaiḥ sarvajñaiḥ kāmarūpadharaiḥ śubhaiḥ // BrP_38.23

atha devy āsasādaikā mātaraṃ parameśvarī
āsīnāṃ kāñcane śubhra āsane paramādbhute // BrP_38.24

atha dṛṣṭvā satīṃ devīm āgatāṃ surarūpiṇīm
āsanena mahārheṇa śaṃpādayad aninditām
āsīnāṃ tām athovāca menā himavataḥ priyā // BrP_38.25

menovāca

cirasyāgamanaṃ te 'dya vada putri śubhekṣaṇe
daridrā krīḍanais tvaṃ hi bhartrā krīḍasi saṃgatā // BrP_38.26

ye daridrā bhavanti sma tathaiva ca nirāśrayāḥ
ume ta evaṃ krīḍanti yathā tava patiḥ śubhe // BrP_38.27

brahmovāca

saivam uktātha mātrā tu nātihṛṣṭamanā bhavat
mahatyā kṣamayā yuktā na kiṃcit tām uvāca ha
visṛṣṭā ca tadā mātrā gatvā devam uvāca ha // BrP_38.28

pārvaty uvāca

bhagavan devadeveśa neha vatsyāmi bhūdhare
anyaṃ kuru mamāvāsaṃ bhuvaneṣu mahādyute // BrP_38.29

deva uvāca

sadā tvam ucyamānā vai mayā vāsārtham īśvari
anyaṃ na rocitavatī vāsaṃ vai devi karhicit // BrP_38.30

idānīṃ svayam eva tvaṃ vāsam anyatra śobhane
kasmān mṛgayase devi brūhi tan me śucismite // BrP_38.31

devy uvāca

gṛhaṃ gatāsmi deveśa pitur adya mahātmanaḥ
dṛṣṭvā ca tatra me mātā vijane lokabhāvane // BrP_38.32

āsanādibhir abhyarcya sā mām evam abhāṣata
ume tava sadā bhartā daridraḥ krīḍanaiḥ śubhe // BrP_38.33

krīḍate nahi devānāṃ krīḍā bhavati tādṛśī
yat kila tvaṃ mahādeva gaṇaiś ca vividhais tathā
ramase tad aniṣṭaṃ hi mama mātur vṛṣadhvaja // BrP_38.34

brahmovāca

tato devaḥ prahasyāha devīṃ hāsayituṃ prabhuḥ // BrP_38.35

deva uvāca

evam eva na saṃdehaḥ kasmān manyur abhūt tava
kṛttivāsā hy avāsāś ca śmaśānanilayaś ca ha // BrP_38.36

aniketo hy araṇyeṣu parvatānāṃ guhāsu ca
vicarāmi gaṇair nagnair vṛto 'mbhojavilocane // BrP_38.37

mā krudho devi mātre tvaṃ tathyaṃ mātāvadat tava
nahi mātṛsamo bandhur jantūnām asti bhūtale // BrP_38.38

devy uvāca

na me 'sti bandhubhiḥ kiṃcit kṛtyaṃ suravareśvara
tathā kuru mahādeva yathāhaṃ sukham āpnuyām // BrP_38.39

brahmovāca

śrutvā sa devyā vacanaṃ sureśas
tasyāḥ priyārthe svagiriṃ vihāya
jagāma meruṃ surasiddhasevitaṃ
bhāryāsahāyaḥ svagaṇaiś ca yuktaḥ BrP_38.40

ṛṣaya ūcuḥ

prācetasasya dakṣasya kathaṃ vaivasvate 'ntare
vināśam agamad brahman hayamedhaḥ prajāpateḥ // BrP_39.1

devyā manyukṛtaṃ buddhvā kruddhaḥ sarvātmakaḥ prabhuḥ
kathaṃ vināśito yajño dakṣasyāmitatejasaḥ
mahādevena roṣād vai tan naḥ prabrūhi vistarāt // BrP_39.2

brahmovāca

varṇayiṣyāmi vo viprā mahādevena vai yathā
krodhād vidhvaṃsito yajño devyāḥ priyacikīrṣayā // BrP_39.3

purā meror dvijaśreṣṭhāḥ śṛṅgaṃ trailokyapūjitam
jyotiḥsthalaṃ nāma citraṃ sarvaratnavibhūṣitam // BrP_39.4

aprameyam anādhṛṣyaṃ sarvalokanamaskṛtam
tatra devo giritaṭe sarvadhātuvicitrite // BrP_39.5

paryaṅka iva vistīrṇa upaviṣṭo babhūva ha
śailarājasutā cāsya nityaṃ pārśvasthitābhavat // BrP_39.6

ādityāś ca mahātmāno vasavaś ca mahaujasaḥ
tathaiva ca mahātmānāv aśvinau bhiṣajāṃ varau // BrP_39.7

tathā vaiśravaṇo rājā guhyakaiḥ parivāritaḥ
yakṣāṇām īśvaraḥ śrīmān kailāsanilayaḥ prabhuḥ // BrP_39.8

upāsate mahātmānam uśanā ca mahāmuniḥ
sanatkumārapramukhās tathaiva paramarṣayaḥ // BrP_39.9

aṅgiraḥpramukhāś caiva tathā devarṣayo 'pi ca
viśvāvasuś ca gandharvas tathā nāradaparvatau // BrP_39.10

apsarogaṇasaṃghāś ca samājagmur anekaśaḥ
vavau sukhaśivo vāyur nānāgandhavahaḥ śuciḥ // BrP_39.11

sarvartukusumopetaḥ puṣpavanto 'bhavan drumāḥ
tathā vidyādharāḥ sādhyāḥ siddhāś caiva tapodhanāḥ // BrP_39.12

mahādevaṃ paśupatiṃ paryupāsata tatra vai
bhūtāni ca tathānyāni nānārūpadharāṇy atha // BrP_39.13

rākṣasāś ca mahāraudrāḥ piśācāś ca mahābalāḥ
bahurūpadharā dhṛṣṭā nānāpraharaṇāyudhāḥ // BrP_39.14

devasyānucarās tatra tasthur vaiśvānaropamāḥ
nandīśvaraś ca bhagavān devasyānumate sthitaḥ // BrP_39.15

pragṛhya jvalitaṃ śūlaṃ dīpyamānaṃ svatejasā
gaṅgā ca saritāṃ śreṣṭhā sarvatīrthajalodbhavā // BrP_39.16

paryupāsata taṃ devaṃ rūpiṇī dvijasattamāḥ
evaṃ sa bhagavāṃs tatra pūjyamānaḥ surarṣibhiḥ // BrP_39.17

devaiś ca sumahābhāgair mahādevo vyatiṣṭhata
kasyacit tv atha kālasya dakṣo nāma prajāpatiḥ // BrP_39.18

pūrvoktena vidhānena yakṣyamāṇo 'bhyapadyata
tatas tasya makhe devāḥ sarve śakrapurogamāḥ // BrP_39.19

svargasthānād athāgamya dakṣam āpedire tathā
te vimānair mahātmāno jvaladbhir jvalanaprabhāḥ // BrP_39.20

devasyānumate 'gacchan gaṅgādvāram iti śrutiḥ
gandharvāpsarasākīrṇaṃ nānādrumalatāvṛtam // BrP_39.21

ṛṣisiddhaiḥ parivṛtaṃ dakṣaṃ dharmabhṛtāṃ varam
pṛthivyām antarikṣe ca ye ca svarlokavāsinaḥ // BrP_39.22

sarve prāñjalayo bhūtvā upatasthuḥ prajāpatim
ādityā vasavo rudrāḥ sādhyāḥ sarve marudgaṇāḥ // BrP_39.23

viṣṇunā sahitāḥ sarva āgatā yajñabhāginaḥ
ūṣmapā dhūmapāś caiva ājyapāḥ somapās tathā // BrP_39.24

aśvinau marutaś caiva nānādevagaṇaiḥ saha
ete cānye ca bahavo bhūtagrāmās tathaiva ca // BrP_39.25

jarāyujāṇḍajāś caiva tathaiva svedajodbhidaḥ
āgatāḥ sattriṇaḥ sarve devāḥ strībhiḥ saharṣibhiḥ // BrP_39.26

virājante vimānasthā dīpyamānā ivāgnayaḥ
tān dṛṣṭvā manyunāviṣṭo dadhīcir vākyam abravīt // BrP_39.27

dadhīcir uvāca

apūjyapūjane caiva pūjyānāṃ cāpy apūjane
naraḥ pāpam avāpnoti mahad vai nātra saṃśayaḥ // BrP_39.28

brahmovāca

evam uktvā tu viprarṣiḥ punar dakṣam abhāṣata // BrP_39.29

dadhīcir uvāca

pūjyaṃ ca paśubhartāraṃ kasmān nārcayase prabhum // BrP_39.30

dakṣa uvāca

santi me bahavo rudrāḥ śūlahastāḥ kapardinaḥ
ekādaśasthānagatā nānyaṃ vidmo maheśvaram // BrP_39.31

dadhīcir uvāca

sarveṣām ekamantro 'yaṃ mameśo na nimantritaḥ
yathāhaṃ śaṃkarād ūrdhvaṃ nānyaṃ paśyāmi daivatam
tathā dakṣasya vipulo yajño 'yaṃ na bhaviṣyati // BrP_39.32

dakṣa uvāca dakṣa uvāca

viṣṇoś ca bhāgā vividhāḥ pradattās
tathā ca rudrebhya uta pradattāḥ
anye 'pi devā nijabhāgayuktā
dadāmi bhāgaṃ na tu śaṃkarāya BrP_39.33

brahmovāca

gatās tu devatā jñātvā śailarājasutā tadā
uvāca vacanaṃ śarvaṃ devaṃ paśupatiṃ patim // BrP_39.34

umovāca

bhagavan kutra yānty ete devāḥ śakrapurogamāḥ
brūhi tattvena tattvajña saṃśayo me mahān ayam // BrP_39.35

maheśvara uvāca

dakṣo nāma mahābhāge prajānāṃ patir uttamaḥ
hayamedhena yajate tatra yānti divaukasaḥ // BrP_39.36

devy uvāca

yajñam etaṃ mahābhāga kimarthaṃ nānugacchasi
kena vā pratiṣedhena gamanaṃ te na vidyate // BrP_39.37

maheśvara uvāca

surair eva mahābhāge sarvam etad anuṣṭhitam
yajñeṣu mama sarveṣu na bhāga upakalpitaḥ // BrP_39.38

pūrvāgatena gantavyaṃ mārgeṇa varavarṇini
na me surāḥ prayacchanti bhāgaṃ yajñasya dharmataḥ // BrP_39.39

umovāca

bhagavan sarvadeveṣu prabhāvābhyadhiko guṇaiḥ
ajeyaś cāpy adhṛṣyaś ca tejasā yaśasā śriyā // BrP_39.40

anena tu mahābhāga pratiṣedhena bhāgataḥ
atīva duḥkham āpannā vepathuś ca mahān ayam // BrP_39.41

kiṃ nāma dānaṃ niyamaṃ tapo vā
kuryām ahaṃ yena patir mamādya
labheta bhāgaṃ bhagavān acintyo
yajñasya cendrādyamarair vicitram BrP_39.42

brahmovāca evaṃ bruvāṇāṃ bhagavān vicintya BrP_39.43a patnīṃ prahṛṣṭaḥ kṣubhitām uvāca BrP_39.43b maheśvara uvāca na vetsi māṃ devi kṛśodarāṅgi BrP_39.43c kiṃ nāma yuktaṃ vacanaṃ tavedam BrP_39.43d

ahaṃ vijānāmi viśālanetre
dhyānena sarve ca vidanti santaḥ
tavādya mohena sahendradevā
lokatrayaṃ sarvam atho vinaṣṭam BrP_39.44

mām adhvareśaṃ nitarāṃ stuvanti
rathaṃtaraṃ sāma gāyanti mahyam
māṃ brāhmaṇā brahmamantrair yajanti
mamādhvaryavaḥ kalpayante ca bhāgam BrP_39.45

devy uvāca

vikatthase prākṛtavat sarvastrījanasaṃsadi
stauṣi garvāyase cāpi svam ātmānaṃ na saṃśayaḥ // BrP_39.46

bhagavān uvāca

nātmānaṃ staumi deveśi yathā tvam anugacchasi
saṃsrakṣyāmi varārohe bhāgārthe varavarṇini // BrP_39.47

brahmovāca

ity uktvā bhagavān patnīm umāṃ prāṇair api priyām
so 'sṛjad bhagavān vaktrād bhūtaṃ krodhāgnisaṃbhavam // BrP_39.48

tam uvāca makhaṃ gaccha dakṣasya tvaṃ maheśvaraḥ
nāśayāśu kratuṃ tasya dakṣasya madanujñayā // BrP_39.49

brahmovāca

tato rudraprayuktena siṃhaveṣeṇa līlayā
devyā manyukṛtaṃ jñātvā hato dakṣasya sa kratuḥ // BrP_39.50

manyunā ca mahābhīmā bhadrakālī maheśvarī
ātmanaḥ karmasākṣitve tena sārdhaṃ sahānugā // BrP_39.51

sa eṣa bhagavān krodhaḥ pretāvāsakṛtālayaḥ
vīrabhadreti vikhyāto devyā manyupramārjakaḥ // BrP_39.52

so 'sṛjad romakūpebhya ātmanaiva gaṇeśvarān
rudrānugān gaṇān raudrān rudravīryaparākramān // BrP_39.53

rudrasyānucarāḥ sarve sarve rudraparākramāḥ
te nipetus tatas tūrṇaṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ // BrP_39.54

tataḥ kilakilāśabda ākāśaṃ pūrayann iva
samabhūt sumahān viprāḥ sarvarudragaṇaiḥ kṛtaḥ // BrP_39.55

tena śabdena mahatā trastāḥ sarve divaukasaḥ
parvatāś ca vyaśīryanta cakampe ca vasuṃdharā // BrP_39.56

marutaś ca vavuḥ krūrāś cukṣubhe varuṇālayaḥ
agnayo vai na dīpyante na cādīpyata bhāskaraḥ // BrP_39.57

grahā naiva prakāśante nakṣatrāṇi na tārakāḥ
ṛṣayo na prabhāsante na devā na ca dānavāḥ // BrP_39.58

evaṃ hi timirībhūte nirdahanti gaṇeśvarāḥ
prabhañjanty apare yūpān ghorān utpāṭayanti ca // BrP_39.59

praṇadanti tathā cānye vikurvanti tathā pare
tvaritaṃ vai pradhāvanti vāyuvegā manojavāḥ // BrP_39.60

cūrṇyante yajñapātrāṇi yajñasyāyatanāni ca
śīryamāṇāny adṛśyanta tārā iva nabhastalāt // BrP_39.61

divyānnapānabhakṣyāṇāṃ rāśayaḥ parvatopamāḥ
kṣīranadyas tathā cānyā ghṛtapāyasakardamāḥ // BrP_39.62

madhumaṇḍodakā divyāḥ khaṇḍaśarkaravālukāḥ
ṣaḍrasān nivahanty anyā guḍakulyā manoramāḥ // BrP_39.63

uccāvacāni māṃsāni bhakṣyāṇi vividhāni ca
yāni kāni ca divyāni lehyacoṣyāṇi yāni ca // BrP_39.64

bhuñjanti vividhair vaktrair vilumpanti kṣipanti ca
rudrakopā mahākopāḥ kālāgnisadṛśopamāḥ // BrP_39.65

bhakṣayanto 'tha śailābhā bhīṣayantaś ca sarvataḥ
krīḍanti vividhākārāś cikṣipuḥ surayoṣitaḥ // BrP_39.66

evaṃ gaṇāś ca tair yukto vīrabhadraḥ pratāpavān
rudrakopaprayuktaś ca sarvadevaiḥ surakṣitam // BrP_39.67

taṃ yajñam adahac chīghraṃ bhadrakālyāḥ samīpataḥ
cakrur anye tathā nādān sarvabhūtabhayaṃkarān // BrP_39.68

chittvā śiro 'nye yajñasya vyanadanta bhayaṃkaram
tataḥ śakrādayo devā dakṣaś caiva prajāpatiḥ
ūcuḥ prāñjalayo bhūtvā kathyatāṃ ko bhavān iti // BrP_39.69

vīrabhadra uvāca

nāhaṃ devo na daityo vā na ca bhoktum ihāgataḥ
naiva draṣṭuṃ ca devendrā na ca kautūhalānvitāḥ // BrP_39.70

dakṣayajñavināśārthaṃ saṃprāpto 'haṃ surottamāḥ
vīrabhadreti vikhyāto rudrakopād viniḥsṛtaḥ // BrP_39.71

bhadrakālī ca vikhyātā devyāḥ krodhād vinirgatā
preṣitā devadevena yajñāntikam upāgatā // BrP_39.72

śaraṇaṃ gaccha rājendra devadevam umāpatim
varaṃ krodho 'pi devasya na varaḥ paricārakaiḥ // BrP_39.73

brahmovāca

nikhātotpāṭitair yūpair apaviddhais tatas tataḥ
utpatadbhiḥ patadbhiś ca gṛdhrair āmiṣagṛdhnubhiḥ // BrP_39.74

pakṣavātavinirdhūtaiḥ śivārutavināditaiḥ
sa tasya yajño nṛpater bādhyamānas tadā gaṇaiḥ // BrP_39.75

āsthāya mṛgarūpaṃ vai kham evābhyapatat tadā
taṃ tu yajñaṃ tathārūpaṃ gacchantam upalabhya saḥ // BrP_39.76

dhanur ādāya bāṇaṃ ca tadartham agamat prabhuḥ
tatas tasya gaṇeśasya krodhād amitatejasaḥ // BrP_39.77

lalāṭāt prasṛto ghoraḥ svedabindur babhūva ha
tasmin patitamātre ca svedabindau tadā bhuvi // BrP_39.78

prādurbhūto mahān agnir jvalatkālānalopamaḥ
tatrodapadyata tadā puruṣo dvijasattamāḥ // BrP_39.79

hrasvo 'timātro raktākṣo haricchmaśrur vibhīṣaṇaḥ
ūrdhvakeśo 'tiromāṅgaḥ śoṇakarṇas tathaiva ca // BrP_39.80

karālakṛṣṇavarṇaś ca raktavāsās tathaiva ca
taṃ yajñaṃ sa mahāsattvo 'dahat kakṣam ivānalaḥ // BrP_39.81

devāś ca pradrutāḥ sarve gatā bhītā diśo daśa
tena tasmin vicaratā vikrameṇa tadā tu vai // BrP_39.82

pṛthivī vyacalat sarvā saptadvīpā samantataḥ
mahābhūte pravṛtte tu devalokabhayaṃkare // BrP_39.83

tadā cāhaṃ mahādevam abravaṃ pratipūjayan
bhavate 'pi surāḥ sarve bhāgaṃ dāsyanti vai prabho // BrP_39.84

kriyatāṃ pratisaṃhāraḥ sarvadeveśvara tvayā
imāś ca devatāḥ sarvā ṛṣayaś ca sahasraśaḥ // BrP_39.85

tava krodhān mahādeva na śāntim upalebhire
yaś caiṣa puruṣo jātaḥ svedajas te surarṣabha // BrP_39.86

jvaro nāmaiṣa dharmajña lokeṣu pracariṣyati
ekībhūtasya na hy asya dhāraṇe tejasaḥ prabho // BrP_39.87

samarthā sakalā pṛthvī bahudhā sṛjyatām ayam
ity uktaḥ sa mayā devo bhāge cāpi prakalpite // BrP_39.88

bhagavān māṃ tathety āha devadevaḥ pinākadhṛk
parāṃ ca prītim agamat sa svayaṃ ca pinākadhṛk // BrP_39.89

dakṣo 'pi manasā devaṃ bhavaṃ śaraṇam anvagāt
prāṇāpānau samārudhya cakṣuḥsthāne prayatnataḥ // BrP_39.90

vidhārya sarvato dṛṣṭiṃ bahudṛṣṭir amitrajit
smitaṃ kṛtvābravīd vākyaṃ brūhi kiṃ karavāṇi te // BrP_39.91

śrāvite ca mahākhyāne devānāṃ pitṛbhiḥ saha
tam uvācāñjaliṃ kṛtvā dakṣo devaṃ prajāpatiḥ
bhītaḥ śaṅkitacittas tu sabāṣpavadanekṣaṇaḥ // BrP_39.92

dakṣa uvāca

yadi prasanno bhagavān yadi vāhaṃ tava priyaḥ
yadi cāham anugrāhyo yadi deyo varo mama // BrP_39.93

yad bhakṣyaṃ bhakṣitaṃ pītaṃ trāsitaṃ yac ca nāśitam
cūrṇīkṛtāpaviddhaṃ ca yajñasaṃbhāram īdṛśam // BrP_39.94

dīrghakālena mahatā prayatnena ca saṃcitam
na ca mithyā bhaven mahyaṃ tvatprasādān maheśvara // BrP_39.95

brahmovāca

tathāstv ity āha bhagavān bhaganetraharo haraḥ
dharmādhyakṣaṃ mahādevaṃ tryambakaṃ ca prajāpatiḥ // BrP_39.96

jānubhyām avanīṃ gatvā dakṣo labdhvā bhavād varam
nāmnāṃ cāṣṭasahasreṇa stutavān vṛṣabhadhvajam // BrP_39.97

brahmovāca

evaṃ dṛṣṭvā tadā dakṣaḥ śaṃbhor vīryaṃ dvijottamāḥ
prāñjaliḥ praṇato bhūtvā saṃstotum upacakrame // BrP_40.1

dakṣa uvāca

namas te devadeveśa namas te 'ndhakasūdana
devendra tvaṃ balaśreṣṭha devadānavapūjita // BrP_40.2

sahasrākṣa virūpākṣa tryakṣa yakṣādhipapriya
sarvataḥpāṇipādas tvaṃ sarvatokṣiśiromukhaḥ // BrP_40.3

sarvataḥśrutimāṃl loke sarvam āvṛtya tiṣṭhasi
śaṅkukarṇo mahākarṇaḥ kumbhakarṇo 'rṇavālayaḥ // BrP_40.4

gajendrakarṇo gokarṇaḥ śatakarṇo namo 'stu te
śatodaraḥ śatāvartaḥ śatajihvaḥ sanātanaḥ // BrP_40.5

gāyanti tvāṃ gāyatriṇo arcayanty arkam arkiṇaḥ
devadānavagoptā ca brahmā ca tvaṃ śatakratuḥ // BrP_40.6

mūrtimāṃs tvaṃ mahāmūrtiḥ samudraḥ sarasāṃ nidhiḥ
tvayi sarvā devatā hi gāvo goṣṭha ivāsate // BrP_40.7

tvattaḥ śarīre paśyāmi somam agnijaleśvaram
ādityam atha viṣṇuṃ ca brahmāṇaṃ sabṛhaspatim // BrP_40.8

kriyā karaṇakārye ca kartā kāraṇam eva ca
asac ca sadasac caiva tathaiva prabhavāvyayau // BrP_40.9

namo bhavāya śarvāya rudrāya varadāya ca
paśūnāṃ pataye caiva namo 'stv andhakaghātine // BrP_40.10

trijaṭāya triśīrṣāya triśūlavaradhāriṇe
tryambakāya trinetrāya tripuraghnāya vai namaḥ // BrP_40.11

namaś caṇḍāya muṇḍāya viśvacaṇḍadharāya ca
daṇḍine śaṅkukarṇāya daṇḍidaṇḍāya vai namaḥ // BrP_40.12

namo 'rdhadaṇḍikeśāya śuṣkāya vikṛtāya ca
vilohitāya dhūmrāya nīlagrīvāya vai namaḥ // BrP_40.13

namo 'stv apratirūpāya virūpāya śivāya ca
sūryāya sūryapataye sūryadhvajapatākine // BrP_40.14

namaḥ pramathanāśāya vṛṣaskandhāya vai namaḥ
namo hiraṇyagarbhāya hiraṇyakavacāya ca // BrP_40.15

hiraṇyakṛtacūḍāya hiraṇyapataye namaḥ
śatrughātāya caṇḍāya parṇasaṃghaśayāya ca // BrP_40.16

namaḥ stutāya stutaye stūyamānāya vai namaḥ
sarvāya sarvabhakṣāya sarvabhūtāntarātmane // BrP_40.17

namo homāya mantrāya śukladhvajapatākine
namo 'namyāya namyāya namaḥ kilakilāya ca // BrP_40.18

namas tvāṃ śayamānāya śayitāyotthitāya ca
sthitāya dhāvamānāya kubjāya kuṭilāya ca // BrP_40.19

namo nartanaśīlāya mukhavāditrakāriṇe
bādhāpahāya lubdhāya gītavāditrakāriṇe // BrP_40.20

namo jyeṣṭhāya śreṣṭhāya balapramathanāya ca
ugrāya ca namo nityaṃ namaś ca daśabāhave // BrP_40.21

namaḥ kapālahastāya sitabhasmapriyāya ca
vibhīṣaṇāya bhīmāya bhīṣmavratadharāya ca // BrP_40.22

nānāvikṛtavaktrāya khaḍgajihvogradaṃṣṭriṇe
pakṣamāsalavārdhāya tumbīvīṇāpriyāya ca // BrP_40.23

aghoraghorarūpāya ghorāghoratarāya ca
namaḥ śivāya śāntāya namaḥ śāntatamāya ca // BrP_40.24

namo buddhāya śuddhāya saṃvibhāgapriyāya ca
pavanāya pataṃgāya namaḥ sāṃkhyaparāya ca // BrP_40.25

namaś caṇḍaikaghaṇṭāya ghaṇṭājalpāya ghaṇṭine
sahasraśataghaṇṭāya ghaṇṭāmālāpriyāya ca // BrP_40.26

prāṇadaṇḍāya nityāya namas te lohitāya ca
hūṃhūṃkārāya rudrāya bhagākārapriyāya ca // BrP_40.27

namo 'pāravate nityaṃ girivṛkṣapriyāya ca
namo yajñādhipataye bhūtāya prasutāya ca // BrP_40.28

yajñavāhāya dāntāya tapyāya ca bhagāya ca
namas taṭāya taṭyāya taṭinīpataye namaḥ // BrP_40.29

annadāyānnapataye namas tv annabhujāya ca
namaḥ sahasraśīrṣāya sahasracaraṇāya ca // BrP_40.30

sahasroddhataśūlāya sahasranayanāya ca
namo bālārkavarṇāya bālarūpadharāya ca // BrP_40.31

namo bālārkarūpāya bālakrīḍanakāya ca
namaḥ śuddhāya buddhāya kṣobhaṇāya kṣayāya ca // BrP_40.32

taraṃgāṅkitakeśāya muktakeśāya vai namaḥ
namaḥ ṣaṭkarmaniṣṭhāya trikarmaniyatāya ca // BrP_40.33

varṇāśramāṇāṃ vidhivat pṛthagdharmapravartine
namaḥ śreṣṭhāya jyeṣṭhāya namaḥ kalakalāya ca // BrP_40.34

śvetapiṅgalanetrāya kṛṣṇaraktekṣaṇāya ca
dharmakāmārthamokṣāya krathāya krathanāya ca // BrP_40.35

sāṃkhyāya sāṃkhyamukhyāya yogādhipataye namaḥ
namo rathyādhirathyāya catuṣpathapathāya ca // BrP_40.36

kṛṣṇājinottarīyāya vyālayajñopavītine
īśāna rudrasaṃghāta harikeśa namo 'stu te // BrP_40.37

tryambakāyāmbikānātha vyaktāvyakta namo 'stu te
kālakāmadakāmaghna duṣṭodvṛttaniṣūdana // BrP_40.38

sarvagarhita sarvaghna sadyojāta namo 'stu te
unmādana śatāvartagaṅgātoyārdramūrdhaja // BrP_40.39

candrārdhasaṃyugāvarta meghāvarta namo 'stu te
namo 'nnadānakartre ca annadaprabhave namaḥ // BrP_40.40

annabhoktre ca goptre ca tvam eva pralayānala
jarāyujāṇḍajāś caiva svedajodbhijja eva ca // BrP_40.41

tvam eva devadeveśa bhūtagrāmaś caturvidhaḥ
carācarasya sraṣṭā tvaṃ pratihartā tvam eva ca // BrP_40.42

tvam eva brahmā viśveśa apsu brahma vadanti te
sarvasya paramā yoniḥ sudhāṃśo jyotiṣāṃ nidhiḥ // BrP_40.43

ṛksāmāni tathauṃkāram āhus tvāṃ brahmavādinaḥ
hāyi hāyi hare hāyi huvāhāveti vāsakṛt // BrP_40.44

gāyanti tvāṃ suraśreṣṭhāḥ sāmagā brahmavādinaḥ
yajurmaya ṛṅmayaś ca sāmātharvayutas tathā // BrP_40.45

paṭhyase brahmavidbhis tvaṃ kalpopaniṣadāṃ gaṇaiḥ
brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrā varṇāśramāś ca ye // BrP_40.46

tvam evāśramasaṃghāś ca vidyut stanitam eva ca
saṃvatsaras tvam ṛtavo māsā māsārdham eva ca // BrP_40.47

kalā kāṣṭhā nimeṣāś ca nakṣatrāṇi yugāni ca
vṛṣāṇāṃ kakudaṃ tvaṃ hi girīṇāṃ śikharāṇi ca // BrP_40.48

siṃho mṛgāṇāṃ patayas takṣakānantabhoginām
kṣīrodo hy udadhīnāṃ ca mantrāṇāṃ praṇavas tathā // BrP_40.49

vajraṃ praharaṇānāṃ ca vratānāṃ satyam eva ca
tvam evecchā ca dveṣaś ca rāgo mohaḥ śamaḥ kṣamā // BrP_40.50

vyavasāyo dhṛtir lobhaḥ kāmakrodhau jayājayau
tvaṃ gadī tvaṃ śarī cāpī khaṭvāṅgī mudgarī tathā // BrP_40.51

chettā bhettā prahartā ca netā mantāsi no mataḥ
daśalakṣaṇasaṃyukto dharmo 'rthaḥ kāma eva ca // BrP_40.52

induḥ samudraḥ saritaḥ palvalāni sarāṃsi ca
latāvallyas tṛṇauṣadhyaḥ paśavo mṛgapakṣiṇaḥ // BrP_40.53

dravyakarmaguṇārambhaḥ kālapuṣpaphalapradaḥ
ādiś cāntaś ca madhyaś ca gāyatry oṃkāra eva ca // BrP_40.54

harito lohitaḥ kṛṣṇo nīlaḥ pītas tathā kṣaṇaḥ
kadruś ca kapilo babhruḥ kapoto macchakas tathā // BrP_40.55

suvarṇaretā vikhyātaḥ suvarṇaś cāpy atho mataḥ
suvarṇanāmā ca tathā suvarṇapriya eva ca // BrP_40.56

tvam indraś ca yamaś caiva varuṇo dhanado 'nalaḥ
utphullaś citrabhānuś ca svarbhānur bhānur eva ca // BrP_40.57

hotraṃ hotā ca homyaṃ ca hutaṃ caiva tathā prabhuḥ
trisauparṇas tathā brahman yajuṣāṃ śatarudriyam // BrP_40.58

pavitraṃ ca pavitrāṇāṃ maṅgalānāṃ ca maṅgalam
prāṇaś ca tvaṃ rajaś ca tvaṃ tamaḥ sattvayutas tathā // BrP_40.59

prāṇo 'pānaḥ samānaś ca udāno vyāna eva ca
unmeṣaś ca nimeṣaś ca kṣuttṛṅjṛmbhā tathaiva ca // BrP_40.60

lohitāṅgaś ca daṃṣṭrī ca mahāvaktro mahodaraḥ
śuciromā haricchmaśrur ūrdhvakeśaś calācalaḥ // BrP_40.61

gītavāditranṛtyāṅgo gītavādanakapriyaḥ
matsyo jālo jalo 'jayyo jalavyālaḥ kuṭīcaraḥ // BrP_40.62

vikālaś ca sukālaś ca duṣkālaḥ kālanāśanaḥ
mṛtyuś caivākṣayo 'ntaś ca kṣamāmāyākarotkaraḥ // BrP_40.63

saṃvarto vartakaś caiva saṃvartakabalāhakau
ghaṇṭākī ghaṇṭakī ghaṇṭī cūḍālo lavaṇodadhiḥ // BrP_40.64

brahmā kālāgnivaktraś ca daṇḍī muṇḍas tridaṇḍadhṛk
caturyugaś caturvedaś caturhotraś catuṣpathaḥ // BrP_40.65

cāturāśramyanetā ca cāturvarṇyakaraś ca ha
kṣarākṣaraḥ priyo dhūrto gaṇair gaṇyo gaṇādhipaḥ // BrP_40.66

raktamālyāmbaradharo girīśo girijāpriyaḥ
śilpīśaḥ śilpinaḥ śreṣṭhaḥ sarvaśilpipravartakaḥ // BrP_40.67

bhaganetrāntakaś caṇḍaḥ pūṣṇo dantavināśanaḥ
svāhā svadhā vaṣaṭkāro namaskāra namo 'stu te // BrP_40.68

gūḍhavrataś ca gūḍhaś ca gūḍhavrataniṣevitaḥ
taraṇas tāraṇaś caiva sarvabhūteṣu tāraṇaḥ // BrP_40.69

dhātā vidhātā saṃdhātā nidhātā dhāraṇo dharaḥ
tapo brahma ca satyaṃ ca brahmacaryaṃ tathārjavam // BrP_40.70

bhūtātmā bhūtakṛd bhūto bhūtabhavyabhavodbhavaḥ
bhūr bhuvaḥ svaritaś caiva bhūto hy agnir maheśvaraḥ // BrP_40.71

brahmāvartaḥ surāvartaḥ kāmāvarta namo 'stu te
kāmabimbavinirhantā karṇikārasrajapriyaḥ // BrP_40.72

gonetā gopracāraś ca govṛṣeśvaravāhanaḥ
trailokyagoptā govindo goptā gogarga eva ca // BrP_40.73

akhaṇḍacandrābhimukhaḥ sumukho durmukho 'mukhaḥ
caturmukho bahumukho raṇeṣv abhimukhaḥ sadā // BrP_40.74

hiraṇyagarbhaḥ śakunir dhanado 'rthapatir virāṭ
adharmahā mahādakṣo daṇḍadhāro raṇapriyaḥ // BrP_40.75

tiṣṭhan sthiraś ca sthāṇuś ca niṣkampaś ca suniścalaḥ
durvāraṇo durviṣaho duḥsaho duratikramaḥ // BrP_40.76

durdharo durvaśo nityo durdarpo vijayo jayaḥ
śaśaḥ śaśāṅkanayanaśītoṣṇaḥ kṣut tṛṣā jarā // BrP_40.77

ādhayo vyādhayaś caiva vyādhihā vyādhipaś ca yaḥ
sahyo yajñamṛgavyādho vyādhīnām ākaro 'karaḥ // BrP_40.78

śikhaṇḍī puṇḍarīkaś ca puṇḍarīkāvalokanaḥ
daṇḍadhṛk cakradaṇḍaś ca raudrabhāgavināśanaḥ // BrP_40.79

viṣapo 'mṛtapaś caiva surāpaḥ kṣīrasomapaḥ
madhupaś cāpapaś caiva sarvapaś ca balābalaḥ // BrP_40.80

vṛṣāṅgarāmbho vṛṣabhas tathā vṛṣabhalocanaḥ
vṛṣabhaś caiva vikhyāto lokānāṃ lokasaṃskṛtaḥ // BrP_40.81

candrādityau cakṣuṣī te hṛdayaṃ ca pitāmahaḥ
agniṣṭomas tathā deho dharmakarmaprasādhitaḥ // BrP_40.82

na brahmā na ca govindaḥ purāṇa-ṛṣayo na ca
māhātmyaṃ vedituṃ śaktā yāthātathyena te śiva // BrP_40.83

śivā yā mūrtayaḥ sūkṣmās te mahyaṃ yāntu darśanam
tābhir māṃ sarvato rakṣa pitā putram ivaurasam // BrP_40.84

rakṣa māṃ rakṣaṇīyo 'haṃ tavānagha namo 'stu te
bhaktānukampī bhagavān bhaktaś cāhaṃ sadā tvayi // BrP_40.85

yaḥ sahasrāṇy anekāni puṃsām āvṛtya durdṛśām
tiṣṭhaty ekaḥ samudrānte sa me goptāstu nityaśaḥ // BrP_40.86

yaṃ vinidrā jitaśvāsāḥ sattvasthāḥ samadarśinaḥ
jyotiḥ paśyanti yuñjānās tasmai yogātmane namaḥ // BrP_40.87

saṃbhakṣya sarvabhūtāni yugānte samupasthite
yaḥ śete jalamadhyasthas taṃ prapadye 'mbuśāyinam // BrP_40.88

praviśya vadanaṃ rāhor yaḥ somaṃ pibate niśi
grasaty arkaṃ ca svarbhānur bhūtvā somāgnir eva ca // BrP_40.89

aṅguṣṭhamātrāḥ puruṣā dehasthāḥ sarvadehinām
rakṣantu te ca māṃ nityaṃ nityaṃ cāpyāyayantu mām // BrP_40.90

yenāpy utpāditā garbhā apo bhāgagatāś ca ye
teṣāṃ svāhā svadhā caiva āpnuvanti svadanti ca // BrP_40.91

yena rohanti dehasthāḥ prāṇino rodayanti ca
harṣayanti na kṛṣyanti namas tebhyas tu nityaśaḥ // BrP_40.92

ye samudre nadīdurge parvateṣu guhāsu ca
vṛkṣamūleṣu goṣṭheṣu kāntāragahaneṣu ca // BrP_40.93

catuṣpatheṣu rathyāsu catvareṣu sabhāsu ca
hastyaśvarathaśālāsu jīrṇodyānālayeṣu ca // BrP_40.94

yeṣu pañcasu bhūteṣu diśāsu vidiśāsu ca
indrārkayor madhyagatā ye ca candrārkaraśmiṣu // BrP_40.95

rasātalagatā ye ca ye ca tasmāt paraṃ gatāḥ
namas tebhyo namas tebhyo namas tebhyas tu sarvaśaḥ // BrP_40.96

sarvas tvaṃ sarvago devaḥ sarvabhūtapatir bhavaḥ
sarvabhūtāntarātmā ca tena tvaṃ na nimantritaḥ // BrP_40.97

tvam eva cejyase deva yajñair vividhadakṣiṇaiḥ
tvam eva kartā sarvasya tena tvaṃ na nimantritaḥ // BrP_40.98

athavā māyayā deva mohitaḥ sūkṣmayā tava
tasmāt tu kāraṇād vāpi tvaṃ mayā na nimantritaḥ // BrP_40.99

prasīda mama deveśa tvam eva śaraṇaṃ mama
tvaṃ gatis tvaṃ pratiṣṭhā ca na cānyo 'stīti me matiḥ // BrP_40.100

brahmovāca

stutvaivaṃ sa mahādevaṃ virarāma mahāmatiḥ
bhagavān api suprītaḥ punar dakṣam abhāṣata // BrP_40.101

śrībhagavān uvāca

parituṣṭo 'smi te dakṣa stavenānena suvrata
bahunā tu kim uktena matsamīpaṃ gamiṣyasi // BrP_40.102

brahmovāca

tathaivam abravīd vākyaṃ trailokyādhipatir bhavaḥ
kṛtvāśvāsakaraṃ vākyaṃ sarvajño vākyasaṃhitam // BrP_40.103

śrīśiva uvāca

dakṣa duḥkhaṃ na kartavyaṃ yajñavidhvaṃsanaṃ prati
ahaṃ yajñahanas tubhyaṃ dṛṣṭam etat purānagha // BrP_40.104

bhūyaś ca tvaṃ varam imaṃ matto gṛhṇīṣva suvrata
prasannasumukho bhūtvā mamaikāgramanāḥ śṛṇu // BrP_40.105

aśvamedhasahasrasya vājapeyaśatasya vai
prajāpate matprasādāt phalabhāgī bhaviṣyasi // BrP_40.106

vedān ṣaḍaṅgān budhyasva sāṃkhyayogāṃś ca kṛtsnaśaḥ
tapaś ca vipulaṃ taptvā duścaraṃ devadānavaiḥ // BrP_40.107

abdair dvādaśabhir yuktaṃ gūḍham aprajñaninditam
varṇāśramakṛtair dharmair vinītaṃ na kvacit kvacit // BrP_40.108

samāgataṃ vyavasitaṃ paśupāśavimokṣaṇam
sarveṣām āśramāṇāṃ ca mayā pāśupataṃ vratam // BrP_40.109

utpāditaṃ dakṣa śubhaṃ sarvapāpavimocanam
asya cīrṇasya yat samyak phalaṃ bhavati puṣkalam
tac cāstu sumahābhāga mānasas tyajyatāṃ jvaraḥ // BrP_40.110

brahmovāca

evam uktvā tu deveśaḥ sapatnīkaḥ sahānugaḥ
adarśanam anuprāpto dakṣasyāmitatejasaḥ // BrP_40.111

avāpya ca tathā bhāgaṃ yathoktaṃ comayā bhavaḥ
jvaraṃ ca sarvadharmajño bahudhā vyabhajat tadā // BrP_40.112

śāntyarthaṃ sarvabhūtānāṃ śṛṇudhvam atha vai dvijāḥ
śikhābhitāpo nāgānāṃ parvatānāṃ śilājatu // BrP_40.113

apāṃ tu nīlikāṃ vidyān nirmoko bhujageṣu ca
khorakaḥ saurabheyāṇām ūkharaḥ pṛthivītale // BrP_40.114

śunām api ca dharmajñā dṛṣṭipratyavarodhanam
randhrāgatam athāśvānāṃ śikhodbhedaś ca barhiṇām // BrP_40.115

netrarāgaḥ kokilānāṃ dveṣaḥ prokto mahātmanām
janānām api bhedaś ca sarveṣām iti naḥ śrutam // BrP_40.116

śukānām api sarveṣāṃ hikkikā procyate jvaraḥ
śārdūleṣv atha vai viprāḥ śramo jvara ihocyate // BrP_40.117

mānuṣeṣu ca sarvajñā jvaro nāmaiṣa kīrtitaḥ
maraṇe janmani tathā madhye cāpi niveśitaḥ // BrP_40.118

etan māheśvaraṃ tejo jvaro nāma sudāruṇaḥ
namasyaś caiva mānyaś ca sarvaprāṇibhir īśvaraḥ // BrP_40.119

imāṃ jvarotpattim adīnamānasaḥ
paṭhet sadā yaḥ susamāhito naraḥ
vimuktarogaḥ sa naro mudāyuto
labheta kāmāṃś ca yathāmanīṣitān BrP_40.120

dakṣaproktaṃ stavaṃ cāpi kīrtayed yaḥ śṛṇoti vā
nāśubhaṃ prāpnuyāt kiṃcid dīrgham āyur avāpnuyāt // BrP_40.121

yathā sarveṣu deveṣu variṣṭho bhagavān bhavaḥ
tathā stavo variṣṭho 'yaṃ stavānāṃ dakṣanirmitaḥ // BrP_40.122

yaśaḥsvargasuraiśvaryavittādijayakāṅkṣibhiḥ
stotavyo bhaktim āsthāya vidyākāmaiś ca yatnataḥ // BrP_40.123

vyādhito duḥkhito dīno naro grasto bhayādibhiḥ
rājakāryaniyukto vā mucyate mahato bhayāt // BrP_40.124

anenaiva ca dehena gaṇānāṃ ca maheśvarāt
iha loke sukhaṃ prāpya gaṇarāḍ upajāyate // BrP_40.125

na yakṣā na piśācā vā na nāgā na vināyakāḥ
kuryur vighnaṃ gṛhe tasya yatra saṃstūyate bhavaḥ // BrP_40.126

śṛṇuyād vā idaṃ nārī bhaktyātha bhavabhāvitā
pitṛpakṣe bhartṛpakṣe pūjyā bhavati caiva ha // BrP_40.127

śṛṇuyād vā idaṃ sarvaṃ kīrtayed vāpy abhīkṣṇaśaḥ
tasya sarvāṇi kāryāṇi siddhiṃ gacchanty avighnataḥ // BrP_40.128

manasā cintitaṃ yac ca yac ca vācāpy udāhṛtam
sarvaṃ saṃpadyate tasya stavasyāsyānukīrtanāt // BrP_40.129

devasya saguhasyātha devyā nandīśvarasya ca
baliṃ vibhajataḥ kṛtvā damena niyamena ca // BrP_40.130

tataḥ prayukto gṛhṇīyān nāmāny āśu yathākramam
īpsitāṃl labhate 'py arthān kāmān bhogāṃś ca mānavaḥ // BrP_40.131

mṛtaś ca svargam āpnoti strīsahasrasamāvṛtaḥ
sarvakāmasuyukto vā yukto vā sarvapātakaiḥ // BrP_40.132

paṭhan dakṣakṛtaṃ stotraṃ sarvapāpaiḥ pramucyate
mṛtaś ca gaṇasāyujyaṃ pūjyamānaḥ surāsuraiḥ // BrP_40.133

vṛṣeṇa viniyuktena vimānena virājate
ābhūtasaṃplavasthāyī rudrasyānucaro bhavet // BrP_40.134

ity āha bhagavān vyāsaḥ parāśarasutaḥ prabhuḥ
naitad vedayate kaścin naitac chrāvyaṃ ca kasyacit // BrP_40.135

śrutvemaṃ paramaṃ guhyaṃ ye 'pi syuḥ pāpayonayaḥ
vaiśyāḥ striyaś ca śūdrāś ca rudralokam avāpnuyuḥ // BrP_40.136

śrāvayed yaś ca viprebhyaḥ sadā parvasu parvasu
rudralokam avāpnoti dvijo vai nātra saṃśayaḥ // BrP_40.137

lomaharṣaṇa uvāca

śrutvaivaṃ vai muniśreṣṭhāḥ kathāṃ pāpapraṇāśinīm
rudrakrodhodbhavāṃ puṇyāṃ vyāsasya vadato dvijāḥ // BrP_41.1

pārvatyāś ca tathā roṣaṃ krodhaṃ śaṃbhoś ca duḥsaham
utpattiṃ vīrabhadrasya bhadrakālyāś ca saṃbhavam // BrP_41.2

dakṣayajñavināśaṃ ca vīryaṃ śaṃbhos tathādbhutam
punaḥ prasādaṃ devasya dakṣasya sumahātmanaḥ // BrP_41.3

yajñabhāgaṃ ca rudrasya dakṣasya ca phalaṃ kratoḥ
hṛṣṭā babhūvuḥ saṃprītā vismitāś ca punaḥ punaḥ // BrP_41.4

papracchuś ca punar vyāsaṃ kathāśeṣaṃ tathā dvijāḥ
pṛṣṭaḥ provāca tān vyāsaḥ kṣetram ekāmrakaṃ punaḥ // BrP_41.5

vyāsa uvāca

brahmaproktāṃ kathāṃ puṇyāṃ śrutvā tu ṛṣipuṃgavāḥ
praśaśaṃsus tadā hṛṣṭā romāñcitatanūruhāḥ // BrP_41.6

ṛṣaya ūcuḥ

aho devasya māhātmyaṃ tvayā śaṃbhoḥ prakīrtitam
dakṣasya ca suraśreṣṭha yajñavidhvaṃsanaṃ tathā // BrP_41.7

ekāmrakaṃ kṣetravaraṃ vaktum arhasi sāṃpratam
śrotum icchāmahe brahman paraṃ kautūhalaṃ hi naḥ // BrP_41.8

vyāsa uvāca

teṣāṃ tad vacanaṃ śrutvā lokanāthaś caturmukhaḥ
provāca śaṃbhos tat kṣetraṃ bhūtale duṣkṛtacchadam // BrP_41.9

brahmovāca

śṛṇudhvaṃ muniśārdūlāḥ pravakṣyāmi samāsataḥ
sarvapāpaharaṃ puṇyaṃ kṣetraṃ paramadurlabham // BrP_41.10

liṅgakoṭisamāyuktaṃ vārāṇasīsamaṃ śubham
ekāmraketi vikhyātaṃ tīrthāṣṭakasamanvitam // BrP_41.11

ekāmravṛkṣas tatrāsīt purā kalpe dvijottamāḥ
nāmnā tasyaiva tat kṣetram ekāmrakam iti śrutam // BrP_41.12

hṛṣṭapuṣṭajanākīrṇaṃ naranārīsamanvitam
vidvāṃsagaṇa bhūyiṣṭhaṃ dhanadhānyādisaṃyutam // BrP_41.13

gṛhagopurasaṃbādhaṃ trikacādvārabhūṣitam
nānāvaṇiksamākīrṇaṃ nānāratnopaśobhitam // BrP_41.14

purāṭṭālakasaṃyuktaṃ rathibhiḥ samalaṃkṛtam
rājahaṃsanibhaiḥ śubhraiḥ prāsādair upaśobhitam // BrP_41.15

mārgagadvārasaṃyuktaṃ sitaprākāraśobhitam
rakṣitaṃ śastrasaṃghaiś ca parikhābhir alaṃkṛtam // BrP_41.16

sitaraktais tathā pītaiḥ kṛṣṇaśyāmaiś ca varṇakaiḥ
samīraṇoddhatābhiś ca patākābhir alaṃkṛtam // BrP_41.17

nityotsavapramuditaṃ nānāvāditranisvanaiḥ
vīṇāveṇumṛdaṅgaiś ca kṣepaṇībhir alaṃkṛtam // BrP_41.18

devatāyatanair divyaiḥ prākārodyānamaṇḍitaiḥ
pūjāvicitraracitaiḥ sarvatra samalaṃkṛtam // BrP_41.19

striyaḥ pramuditās tatra dṛśyante tanumadhyamāḥ
hārair alaṃkṛtagrīvāḥ padmapattrāyatekṣaṇāḥ // BrP_41.20

pīnonnatakucāḥ śyāmāḥ pūrṇacandranibhānanāḥ
sthirālakāḥ sukapolāḥ kāñcīnūpuranāditāḥ // BrP_41.21

sukeśyaś cārujaghanāḥ karṇāntāyatalocanāḥ
sarvalakṣaṇasaṃpannāḥ sarvābharaṇabhūṣitāḥ // BrP_41.22

divyavastradharāḥ śubhrāḥ kāścit kāñcanasaṃnibhāḥ
haṃsavāraṇagāminyaḥ kucabhārāvanāmitāḥ // BrP_41.23

divyagandhānuliptāṅgāḥ karṇābharaṇabhūṣitāḥ
madālasāś ca suśroṇyo nityaṃ prahasitānanāḥ // BrP_41.24

īṣadvispaṣṭadaśanā bimbauṣṭhā madhurasvarāḥ
tāmbūlarañjitamukhā vidagdhāḥ priyadarśanāḥ // BrP_41.25

subhagāḥ priyavādinyo nityaṃ yauvanagarvitāḥ
divyavastradharāḥ sarvāḥ sadā cāritramaṇḍitāḥ // BrP_41.26

krīḍanti tāḥ sadā tatra striyaś cāpsarasopamāḥ
sve sve gṛhe pramuditā divā rātrau varānanāḥ // BrP_41.27

puruṣās tatra dṛśyante rūpayauvanagarvitāḥ
sarvalakṣaṇasaṃpannāḥ sumṛṣṭamaṇikuṇḍalāḥ // BrP_41.28

brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrāś ca munisattamāḥ
svadharmaniratās tatra nivasanti sudhārmikāḥ // BrP_41.29

anyāś ca tatra tiṣṭhanti vāramukhyāḥ sulocanāḥ
ghṛtācīmenakātulyās tathā samatilottamāḥ // BrP_41.30

urvaśīsadṛśāś caiva vipracittinibhās tathā
viśvācīsahajanyābhāḥ pramlocāsadṛśās tathā // BrP_41.31

sarvās tāḥ priyavādinyaḥ sarvā vihasitānanāḥ
kalākauśalasaṃyuktāḥ sarvās tā guṇasaṃyutāḥ // BrP_41.32

evaṃ paṇyastriyas tatra nṛtyagītaviśāradāḥ
nivasanti muniśreṣṭhāḥ sarvastrīguṇagarvitāḥ // BrP_41.33

prekṣaṇālāpakuśalāḥ sundaryaḥ priyadarśanāḥ
na rūpahīnā durvṛttā na paradrohakārikāḥ // BrP_41.34

yāsāṃ kaṭākṣapātena mohaṃ gacchanti mānavāḥ
na tatra nirdhanāḥ santi na mūrkhā na paradviṣaḥ // BrP_41.35

na rogiṇo na malinā na kadaryā na māyinaḥ
na rūpahīnā durvṛttā na paradrohakāriṇaḥ // BrP_41.36

tiṣṭhanti mānavās tatra kṣetre jagati viśrute
sarvatra sukhasaṃcāraṃ sarvasattvasukhāvaham // BrP_41.37

nānājanasamākīrṇaṃ sarvasasyasamanvitam
karṇikāraiś ca panasaiś campakair nāgakesaraiḥ // BrP_41.38

pāṭalāśokabakulaiḥ kapitthair bahulair dhavaiḥ
cūtanimbakadambaiś ca tathānyaiḥ puṣpajātibhiḥ // BrP_41.39

nīpakair dhavakhadirair latābhiś ca virājitam
śālais tālais tamālaiś ca nārikelaiḥ śubhāñjanaiḥ // BrP_41.40

arjunaiḥ samaparṇaiś ca kovidāraiḥ sapippalaiḥ
lakucaiḥ saralair lodhrair hintālair devadārubhiḥ // BrP_41.41

palāśair mucukundaiś ca pārijātaiḥ sakubjakaiḥ
kadalīvanakhaṇḍaiś ca jambūpūgaphalais tathā // BrP_41.42

ketakīkaravīraiś ca atimuktaiś ca kiṃśukaiḥ
mandārakundapuṣpaiś ca tathānyaiḥ puṣpajātibhiḥ // BrP_41.43

nānāpakṣirutaiḥ sevyair udyānair nandanopamaiḥ
phalabhārānatair vṛkṣaiḥ sarvartukusumotkaraiḥ // BrP_41.44

cakoraiḥ śatapattraiś ca bhṛṅgarājaiś ca kokilaiḥ
kalaviṅkair mayūraiś ca priyaputraiḥ śukais tathā // BrP_41.45

jīvaṃjīvakahārītaiś cātakair vanaveṣṭitaiḥ
nānāpakṣigaṇaiś cānyaiḥ kūjadbhir madhurasvaraiḥ // BrP_41.46

dīrghikābhis taḍāgaiś ca puṣkariṇībhiś ca vāpibhiḥ
nānājalāśayaiś cānyaiḥ padminīkhaṇḍamaṇḍitaiḥ // BrP_41.47

kumudaiḥ puṇḍarīkaiś ca tathā nīlotpalaiḥ śubhaiḥ
kādambaiś cakravākaiś ca tathaiva jalakukkuṭaiḥ // BrP_41.48

kāraṇḍavaiḥ plavair haṃsais tathānyair jalacāribhiḥ
evaṃ nānāvidhair vṛkṣaiḥ puṣpair nānāvidhair varaiḥ // BrP_41.49

nānājalāśayaiḥ puṇyaiḥ śobhitaṃ tat samantataḥ
āste tatra svayaṃ devaḥ kṛttivāsā vṛṣadhvajaḥ // BrP_41.50

hitāya sarvalokasya bhuktimuktipradaḥ śivaḥ
pṛthivyāṃ yāni tīrthāni saritaś ca sarāṃsi ca // BrP_41.51

puṣkariṇyas taḍāgāni vāpyaḥ kūpāś ca sāgarāḥ
tebhyaḥ pūrvaṃ samāhṛtya jalabindūn pṛthak pṛthak // BrP_41.52

sarvalokahitārthāya rudraḥ sarvasuraiḥ saha
tīrthaṃ bindusaro nāma tasmin kṣetre dvijottamāḥ // BrP_41.53

cakāra ṛṣibhiḥ sārdhaṃ tena bindusaraḥ smṛtam
aṣṭamyāṃ bahule pakṣe mārgaśīrṣe dvijottamāḥ // BrP_41.54

yas tatra yātrāṃ kurute viṣuve vijitendriyaḥ
vidhivad bindusarasi snātvā śraddhāsamanvitaḥ // BrP_41.55

devān ṛṣīn manuṣyāṃś ca pitṝn saṃtarpya vāgyataḥ
tilodakena vidhinā nāmagotravidhānavit // BrP_41.56

snātvaivaṃ vidhivat tatra so 'śvamedhaphalaṃ labhet
grahoparāge viṣuve saṃkrāntyām ayane tathā // BrP_41.57

yugādiṣu ṣaḍaśītyāṃ tathānyatra śubhe tithau
ye tatra dānaṃ viprebhyaḥ prayacchanti dhanādikam // BrP_41.58

anyatīrthāc chataguṇaṃ phalaṃ te prāpnuvanti vai
piṇḍaṃ ye saṃprayacchanti pitṛbhyaḥ sarasas taṭe // BrP_41.59

pitṝṇām akṣayāṃ tṛptiṃ te kurvanti na saṃśayaḥ
tataḥ śaṃbhor gṛhaṃ gatvā vāgyataḥ saṃyatendriyaḥ // BrP_41.60

praviśya pūjayec charvaṃ kṛtvā taṃ triḥ pradakṣiṇam
ghṛtakṣīrādibhiḥ snānaṃ kārayitvā bhavaṃ śuciḥ // BrP_41.61

candanena sugandhena vilipya kuṅkumena ca
tataḥ saṃpūjayed devaṃ candramaulim umāpatim // BrP_41.62

puṣpair nānāvidhair medhyair bilvārkakamalādibhiḥ
āgamoktena mantreṇa vedoktena ca śaṃkaram // BrP_41.63

adīkṣitas tu nāmnaiva mūlamantreṇa cārcayet
evaṃ saṃpūjya taṃ devaṃ gandhapuṣpānurāgibhiḥ // BrP_41.64

dhūpadīpaiś ca naivedyair upahārais tathā stavaiḥ
daṇḍavatpraṇipātaiś ca gītair vādyair manoharaiḥ // BrP_41.65

nṛtyajapyanamaskārair jayaśabdaiḥ pradakṣiṇaiḥ
evaṃ saṃpūjya vidhivad devadevam umāpatim // BrP_41.66

sarvapāpavinirmukto rūpayauvanagarvitaḥ
kulaikaviṃśam uddhṛtya divyābharaṇabhūṣitāḥ // BrP_41.67

sauvarṇena vimānena kiṅkiṇījālamālinā
upagīyamāno gandharvair apsarobhir alaṃkṛtaḥ // BrP_41.68

uddyotayan diśaḥ sarvāḥ śivalokaṃ sa gacchati
bhuktvā tatra sukhaṃ viprā manasaḥ prītidāyakam // BrP_41.69

tallokavāsibhiḥ sārdhaṃ yāvad ābhūtasaṃplavam
tatas tasmād ihāyātaḥ pṛthivyāṃ puṇyasaṃkṣaye // BrP_41.70

jāyate yogināṃ gehe caturvedī dvijottamāḥ
yogaṃ pāśupataṃ prāpya tato mokṣam avāpnuyāt // BrP_41.71

śayanotthāpane caiva saṃkrāntyām ayane tathā
aśokākhyāṃ tathāṣṭamyāṃ pavitrāropaṇe tathā // BrP_41.72

ye ca paśyanti taṃ devaṃ kṛttivāsasam uttamam
vimānenārkavarṇena śivalokaṃ vrajanti te // BrP_41.73

sarvakāle 'pi taṃ devaṃ ye paśyanti sumedhasaḥ
te 'pi pāpavinirmuktāḥ śivalokaṃ vrajanti vai // BrP_41.74

devasya paścime pūrve dakṣiṇe cottare tathā
yojanadvitayaṃ sārdhaṃ kṣetraṃ tad bhuktimuktidam // BrP_41.75

tasmin kṣetravare liṅgaṃ bhāskareśvarasaṃjñitam
paśyanti ye tu taṃ devaṃ snātvā kuṇḍe maheśvaram // BrP_41.76

ādityenārcitaṃ pūrvaṃ devadevaṃ trilocanam
sarvapāpavinirmuktā vimānavaram āsthitāḥ // BrP_41.77

upagīyamānā gandharvaiḥ śivalokaṃ vrajanti te
tiṣṭhanti tatra muditāḥ kalpam ekaṃ dvijottamāḥ // BrP_41.78

bhuktvā tu vipulān bhogāñ śivaloke manoramān
puṇyakṣayād ihāyātā jāyante pravare kule // BrP_41.79

athavā yogināṃ gehe vedavedāṅgapāragāḥ
utpadyante dvijavarāḥ sarvabhūtahite ratāḥ // BrP_41.80

mokṣaśāstrārthakuśalāḥ sarvatra samabuddhayaḥ
yogaṃ śaṃbhor varaṃ prāpya tato mokṣaṃ vrajanti te // BrP_41.81

tasmin kṣetravare puṇye liṅgaṃ yad dṛśyate dvijāḥ
pūjyāpūjyaṃ ca sarvatra vane rathyāntare 'pi vā // BrP_41.82

catuṣpathe śmaśāne vā yatra kutra ca tiṣṭhati
dṛṣṭvā tal liṅgam avyagraḥ śraddhayā susamāhitaḥ // BrP_41.83

snāpayitvā tu taṃ bhaktyā gandhaiḥ puṣpair manoharaiḥ
dhūpair dīpaiḥ sanaivedyair namaskārais tathā stavaiḥ // BrP_41.84

daṇḍavatpraṇipātaiś ca nṛtyagītādibhis tathā
saṃpūjyaivaṃ vidhānena śivalokaṃ vrajen naraḥ // BrP_41.85

nārī vā dvijaśārdūlāḥ saṃpūjya śraddhayānvitā
pūrvoktaṃ phalam āpnoti nātra kāryā vicāraṇā // BrP_41.86

kaḥ śaknoti guṇān vaktuṃ samagrān munisattamāḥ
tasya kṣetravarasyātha ṛte devān maheśvarāt // BrP_41.87

tasmin kṣetrottame gatvā śraddhayāśraddhayāpi vā
mādhavādiṣu māseṣu naro vā yadi vāṅganā // BrP_41.88

yasmin yasmiṃs tithau viprāḥ snātvā bindusarombhasi
paśyed devaṃ virūpākṣaṃ devīṃ ca varadāṃ śivām // BrP_41.89

gaṇaṃ caṇḍaṃ kārttikeyaṃ gaṇeśaṃ vṛṣabhaṃ tathā
kalpadrumaṃ ca sāvitrīṃ śivalokaṃ sa gacchati // BrP_41.90

snātvā ca kāpile tīrthe vidhivat pāpanāśane
prāpnoty abhimatān kāmāñ śivalokaṃ sa gacchati // BrP_41.91

yaḥ stambhyaṃ tatra vidhivat karoti niyatendriyaḥ
kulaikaviṃśam uddhṛtya śivalokaṃ sa gacchati // BrP_41.92

ekāmrake śivakṣetre vārāṇasīsame śubhe
snānaṃ karoti yas tatra mokṣaṃ sa labhate dhruvam // BrP_41.93

brahmovāca

viraje virajā mātā brahmāṇī saṃpratiṣṭhitā
yasyāḥ saṃdarśanān martyaḥ punāty āsaptamaṃ kulam // BrP_42.1

sakṛd dṛṣṭvā tu tāṃ devīṃ bhaktyāpūjya praṇamya ca
naraḥ svavaṃśam uddhṛtya mama lokaṃ sa gacchati // BrP_42.2

anyāś ca tatra tiṣṭhanti viraje lokamātaraḥ
sarvapāpaharā devyo varadā bhaktivatsalāḥ // BrP_42.3

āste vaitaraṇī tatra sarvapāpaharā nadī
yasyāṃ snātvā naraśreṣṭhaḥ sarvapāpaiḥ pramucyate // BrP_42.4

āste svayaṃbhūs tatraiva kroḍarūpī hariḥ svayam
dṛṣṭvā praṇamya taṃ bhaktyā paraṃ viṣṇuṃ vrajanti te // BrP_42.5

kāpile gograhe some tīrthe cālābusaṃjñite
mṛtyuṃjaye kroḍatīrthe vāsuke siddhakeśvare // BrP_42.6

tīrtheṣv eteṣu matimān viraje saṃyatendriyaḥ
gatvāṣṭatīrthaṃ vidhivat snātvā devān praṇamya ca // BrP_42.7

sarvapāpavinirmukto vimānavaram āsthitaḥ
upagīyamāno gandharvair mama loke mahīyate // BrP_42.8

viraje yo mama kṣetre piṇḍadānaṃ karoti vai
sa karoty akṣayāṃ tṛptiṃ pitṝṇāṃ nātra saṃśayaḥ // BrP_42.9

mama kṣetre muniśreṣṭhā viraje ye kalevaram
parityajanti puruṣās te mokṣaṃ prāpnuvanti vai // BrP_42.10

snātvā yaḥ sāgare martyo dṛṣṭvā ca kapilaṃ harim
paśyed devīṃ ca vārāhīṃ sa yāti tridaśālayam // BrP_42.11

santi cānyāni tīrthāni puṇyāny āyatanāni ca
tatkāle tu muniśreṣṭhā veditavyāni tāni vai // BrP_42.12

samudrasyottare tīre tasmin deśe dvijottamāḥ
āste guhyaṃ paraṃ kṣetraṃ muktidaṃ pāpanāśanam // BrP_42.13

sarvatra vālukākīrṇaṃ pavitraṃ sarvakāmadam
daśayojanavistīrṇaṃ kṣetraṃ paramadurlabham // BrP_42.14

aśokārjunapuṃnāgair bakulaiḥ saraladrumaiḥ
panasair nārikelaiś ca śālais tālaiḥ kapitthakaiḥ // BrP_42.15

campakaiḥ karṇikāraiś ca cūtabilvaiḥ sapāṭalaiḥ
kadambaiḥ kovidāraiś ca lakucair nāgakesaraiḥ // BrP_42.16

prācīnāmalakair lodhrair nāraṅgair dhavakhādiraiḥ
sarjabhūrjāśvakarṇaiś ca tamālair devadārubhiḥ // BrP_42.17

mandāraiḥ pārijātaiś ca nyagrodhāgurucandanaiḥ
kharjūrāmrātakaiḥ siddhair mucukundaiḥ sakiṃśukaiḥ // BrP_42.18

aśvatthaiḥ saptaparṇaiś ca madhudhāraśubhāñjanaiḥ
śiṃśapāmalakair nīpair nimbatinduvibhītakaiḥ // BrP_42.19

sarvartuphalagandhāḍhyaiḥ sarvartukusumojjvalaiḥ
manohlādakaraiḥ śubhrair nānāvihaganāditaiḥ // BrP_42.20

śrotraramyaiḥ sumadhurair balanirmadaneritaiḥ
manasaḥ prītijanakaiḥ śabdaiḥ khagamukheritaiḥ // BrP_42.21

cakoraiḥ śatapattraiś ca bhṛṅgarājais tathā śukaiḥ
kokilaiḥ kalaviṅkaiś ca hārītair jīvajīvakaiḥ // BrP_42.22

priyaputraiś cātakaiś ca tathānyair madhurasvaraiḥ
śrotraramyaiḥ priyakaraiḥ kūjadbhiś cārvadhiṣṭhitaiḥ // BrP_42.23

ketakīvanakhaṇḍaiś ca atimuktaiḥ sakubjakaiḥ
mālatīkundabāṇaiś ca karavīraiḥ sitetaraiḥ // BrP_42.24

jambīrakaruṇāṅkolair dāḍimair bījapūrakaiḥ
mātuluṅgaiḥ pūgaphalair hintālaiḥ kadalīvanaiḥ // BrP_42.25

anyaiś ca vividhair vṛkṣaiḥ puṣpaiś cānyair manoharaiḥ
latāvitānagulmaiś ca vividhaiś ca jalāśayaiḥ // BrP_42.26

dīrghikābhis taḍāgaiś ca puṣkariṇībhiś ca vāpibhiḥ
nānājalāśayaiḥ puṇyaiḥ padminīkhaṇḍamaṇḍitaiḥ // BrP_42.27

sarāṃsi ca manojñāni prasannasalilāni ca
kumudaiḥ puṇḍarīkaiś ca tathā nīlotpalaiḥ śubhaiḥ // BrP_42.28

kahlāraiḥ kamalaiś cāpi ācitāni samantataḥ
kādambaiś cakravākaiś ca tathaiva jalakukkuṭaiḥ // BrP_42.29

kāraṇḍavaiḥ plavair haṃsaiḥ kūrmair matsyaiś ca madgubhiḥ
dātyūhasārasākīrṇaiḥ koyaṣṭibakaśobhitaiḥ // BrP_42.30

etaiś cānyaiś ca kūjadbhiḥ samantāj jalacāribhiḥ
khagair jalacaraiś cānyaiḥ kusumaiś ca jalodbhavaiḥ // BrP_42.31

evaṃ nānāvidhair vṛkṣaiḥ puṣpaiḥ sthalajalodbhavaiḥ
brahmacārigṛhasthaiś ca vānaprasthaiś ca bhikṣubhiḥ // BrP_42.32

svadharmaniratair varṇais tathānyaiḥ samalaṃkṛtam
hṛṣṭapuṣṭajanākīrṇaṃ naranārīsamākulam // BrP_42.33

aśeṣavidyānilayaṃ sarvadharmaguṇākaram
evaṃ sarvaguṇopetaṃ kṣetraṃ paramadurlabham // BrP_42.34

āste tatra muniśreṣṭhā vikhyātaḥ puruṣottamaḥ
yāvad utkalamaryādā dik krameṇa prakīrtitā // BrP_42.35

tāvat kṛṣṇaprasādena deśaḥ puṇyatamo hi saḥ
yatra tiṣṭhati viśvātmā deśe sa puruṣottamaḥ // BrP_42.36

jagadvyāpī jagannāthas tatra sarvaṃ pratiṣṭhitam
ahaṃ rudraś ca śakraś ca devāś cāgnipurogamāḥ // BrP_42.37

nivasāmo muniśreṣṭhās tasmin deśe sadā vayam
gandharvāpsarasaḥ sarvāḥ pitaro devamānuṣāḥ // BrP_42.38

yakṣā vidyādharāḥ siddhā munayaḥ saṃśitavratāḥ
ṛṣayo vālakhilyāś ca kaśyapādyāḥ prajeśvarāḥ // BrP_42.39

suparṇāḥ kiṃnarā nāgās tathānye svargavāsinaḥ
sāṅgāś ca caturo vedāḥ śāstrāṇi vividhāni ca // BrP_42.40

itihāsapurāṇāni yajñāś ca varadakṣiṇāḥ
nadyaś ca vividhāḥ puṇyās tīrthāny āyatanāni ca // BrP_42.41

sāgarāś ca tathā śailās tasmin deśe vyavasthitāḥ
evaṃ puṇyatame deśe devarṣipitṛsevite // BrP_42.42

sarvopabhogasahite vāsaḥ kasya na rocate
śreṣṭhatvaṃ kasya deśasya kiṃ cānyad adhikaṃ tataḥ // BrP_42.43

āste yatra svayaṃ devo muktidaḥ puruṣottamaḥ
dhanyās te vibudhaprakhyā ye vasanty utkale narāḥ // BrP_42.44

tīrtharājajale snātvā paśyanti puruṣottamam
svarge vasanti te martyā na te yānti yamālaye // BrP_42.45

ye vasanty utkale kṣetre puṇye śrīpuruṣottame
saphalaṃ jīvitaṃ teṣām utkalānāṃ sumedhasām // BrP_42.46

ye paśyanti suraśreṣṭhaṃ prasannāyatalocanam
cārubhrūkeśamukuṭaṃ cārukarṇāvataṃsakam // BrP_42.47

cārusmitaṃ cārudantaṃ cārukuṇḍalamaṇḍitam
sunāsaṃ sukapolaṃ ca sulalāṭaṃ sulakṣaṇam // BrP_42.48

trailokyānandajananaṃ kṛṣṇasya mukhapaṅkajam // BrP_42.49

brahmovāca

purā kṛtayuge viprāḥ śakratulyaparākramaḥ
babhūva nṛpatiḥ śrīmān indradyumna iti śrutaḥ // BrP_43.1

satyavādī śucir dakṣaḥ sarvaśāstraviśāradaḥ
rūpavān subhagaḥ śūro dātā bhoktā priyaṃvadaḥ // BrP_43.2

yaṣṭā samastayajñānāṃ brahmaṇyaḥ satyasaṃgaraḥ
dhanurvede ca vede ca śāstre ca nipuṇaḥ kṛtī // BrP_43.3

vallabho naranārīṇāṃ paurṇamāsyāṃ yathā śaśī
āditya iva duṣprekṣyaḥ śatrusaṃghabhayaṃkaraḥ // BrP_43.4

vaiṣṇavaḥ sattvasaṃpanno jitakrodho jitendriyaḥ
adhyetā yogasāṃkhyānāṃ mumukṣur dharmatatparaḥ // BrP_43.5

evaṃ sa pālayan pṛthvīṃ rājā sarvaguṇākaraḥ
tasya buddhiḥ samutpannā harer ārādhanaṃ prati // BrP_43.6

katham ārādhayiṣyāmi devadevaṃ janārdanam
kasmin kṣetre 'thavā tīrthe nadītīre tathāśrame // BrP_43.7

evaṃ cintāparaḥ so 'tha nirīkṣya manasā mahīm
ālokya sarvatīrthāni kṣetrāṇy atha purāṇy api // BrP_43.8

tāni sarvāṇi saṃtyajya jagāmāyatanaṃ punaḥ
vikhyātaṃ paramaṃ kṣetraṃ muktidaṃ puruṣottamam // BrP_43.9

sa gatvā tat kṣetravaraṃ samṛddhabalavāhanaḥ
ayajac cāśvamedhena vidhivad bhūridakṣiṇaḥ // BrP_43.10

kārayitvā mahotsedhaṃ prāsādaṃ caiva viśrutam
tatra saṃkarṣaṇaṃ kṛṣṇaṃ subhadrāṃ sthāpya vīryavān // BrP_43.11

pañcatīrthaṃ ca vidhivat kṛtvā tatra mahīpatiḥ
snānaṃ dānaṃ tapo homaṃ devatāprekṣaṇaṃ tathā // BrP_43.12

bhaktyā cārādhya vidhivat pratyahaṃ puruṣottamam
prasādād devadevasya tato mokṣam avāptavān // BrP_43.13

mārkaṇḍeyaṃ ca kṛṣṇaṃ ca dṛṣṭvā rāmaṃ ca bho dvijāḥ
sāgare cendradyumnākhye snātvā mokṣaṃ labhed dhruvam // BrP_43.14

munaya ūcuḥ

kasmāt sa nṛpatiḥ pūrvam indradyumno jagatpatiḥ
jagāma paramaṃ kṣetraṃ muktidaṃ puruṣottamam // BrP_43.15

gatvā tatra suraśreṣṭha kathaṃ sa nṛpasattamaḥ
vājimedhena vidhivad iṣṭavān puruṣottamam // BrP_43.16

kathaṃ sa sarvaphalade kṣetre paramadurlabhe
prāsādaṃ kārayām āsa ceṣṭaṃ trailokyaviśrutam // BrP_43.17

kathaṃ sa kṛṣṇaṃ rāmaṃ ca subhadrāṃ ca prajāpate
nirmame rājaśārdūlaḥ kṣetraṃ rakṣitavān katham // BrP_43.18

kathaṃ tatra mahīpālaḥ prāsāde bhuvanottame
sthāpayām āsa matimān kṛṣṇādīṃs tridaśārcitān // BrP_43.19

etat sarvaṃ suraśreṣṭha vistareṇa yathātatham
vaktum arhasy aśeṣeṇa caritaṃ tasya dhīmataḥ // BrP_43.20

na tṛptim adhigacchāmas tava vākyāmṛtena vai
śrotum icchāmahe brahman paraṃ kautūhalaṃ hi naḥ // BrP_43.21

brahmovāca

sādhu sādhu dvijaśreṣṭhā yat pṛcchadhvaṃ purātanam
sarvapāpaharaṃ puṇyaṃ bhuktimuktipradaṃ śubham // BrP_43.22

vakṣyāmi tasya caritaṃ yathāvṛttaṃ kṛte yuge
śṛṇudhvaṃ muniśārdūlāḥ prayatāḥ saṃyatendriyāḥ // BrP_43.23

avantī nāma nagarī mālave bhuvi viśrutā
babhūva tasya nṛpateḥ pṛthivī kakudopamā // BrP_43.24

hṛṣṭapuṣṭajanākīrṇā dṛḍhaprākāratoraṇā
dṛḍhayantrārgaladvārā parikhābhir alaṃkṛtā // BrP_43.25

nānāvaṇiksamākīrṇā nānābhāṇḍasuvikriyā
rathyāpaṇavatī ramyā suvibhaktacatuṣpathā // BrP_43.26

gṛhagopurasaṃbādhā vīthībhiḥ samalaṃkṛtā
rājahaṃsanibhaiḥ śubhraiś citragrīvair manoharaiḥ // BrP_43.27

anekaśatasāhasraiḥ prāsādaiḥ samalaṃkṛtā
yajñotsavapramuditā gītavāditranisvanā // BrP_43.28

nānāvarṇapatākābhir dhvajaiś ca samalaṃkṛtā
hastyaśvarathasaṃkīrṇā padātigaṇasaṃkulā // BrP_43.29

nānāyodhasamākīrṇā nānājanapadair yutā
brāhmaṇaiḥ kṣatriyair vaiśyaiḥ śūdraiś caiva dvijātibhiḥ // BrP_43.30

samṛddhā sā muniśreṣṭhā vidvadbhiḥ samalaṃkṛtā
na tatra malināḥ santi na mūrkhā nāpi nirdhanāḥ // BrP_43.31

na rogiṇo na hīnāṅgā na dyūtavyasanānvitāḥ
sadā hṛṣṭāḥ sumanaso dṛśyante puruṣāḥ striyaḥ // BrP_43.32

krīḍanti sma divā rātrau hṛṣṭās tatra pṛthak pṛthak
suveṣāḥ puruṣās tatra dṛśyante mṛṣṭakuṇḍalāḥ // BrP_43.33

surūpāḥ suguṇāś caiva divyālaṃkārabhūṣitāḥ
kāmadevapratīkāśāḥ sarvalakṣaṇalakṣitāḥ // BrP_43.34

sukeśāḥ sukapolāś ca sumukhāḥ śmaśrudhāriṇaḥ
jñātāraḥ sarvaśāstrāṇāṃ bhettāraḥ śatruvāhinīm // BrP_43.35

dātāraḥ sarvaratnānāṃ bhoktāraḥ sarvasaṃpadām
striyas tatra muniśreṣṭhā dṛśyante sumanoharāḥ // BrP_43.36

haṃsavāraṇagāminyaḥ praphullāmbhojalocanāḥ
sumadhyamāḥ sujaghanāḥ pīnonnatapayodharāḥ // BrP_43.37

sukeśāś cāruvadanāḥ sukapolāḥ sthirālakāḥ
hāvabhāvānatagrīvāḥ karṇābharaṇabhūṣitāḥ // BrP_43.38

bimbauṣṭhyo rañjitamukhās tāmbūlena virājitāḥ
suvarṇābharaṇopetāḥ sarvālaṃkārabhūṣitāḥ // BrP_43.39

śyāmāvadātāḥ suśroṇyaḥ kāñcīnūpuranāditāḥ
divyamālyāmbaradharā divyagandhānulepanāḥ // BrP_43.40

vidagdhāḥ subhagāḥ kāntāś cārvaṅgyaḥ priyadarśanāḥ
rūpalāvaṇyasaṃyuktāḥ sarvāḥ prahasitānanāḥ // BrP_43.41

krīḍantyaś ca madonmattāḥ sabhāsu catvareṣu ca
gītavādyakathālāpai ramayantyaś ca tāḥ striyaḥ // BrP_43.42

vāramukhyāś ca dṛśyante nṛtyagītaviśāradāḥ
prekṣaṇālāpakuśalāḥ sarvayoṣidguṇānvitāḥ // BrP_43.43

anyāś ca tatra dṛśyante guṇācāryāḥ kulastriyaḥ
pativratāś ca subhagā guṇaiḥ sarvair alaṃkṛtāḥ // BrP_43.44

vanaiś copavanaiḥ puṇyair udyānaiś ca manoramaiḥ
devatāyatanair divyair nānākusumaśobhitaiḥ // BrP_43.45

śālais tālais tamālaiś ca bakulair nāgakesaraiḥ
pippalaiḥ karṇikāraiś ca candanāgurucampakaiḥ // BrP_43.46

puṃnāgair nārikeraiś ca panasaiḥ saraladrumaiḥ
nāraṅgair lakucair lodhraiḥ saptaparṇaiḥ śubhāñjanaiḥ // BrP_43.47

cūtabilvakadambaiś ca śiṃśapair dhavakhādiraiḥ
pāṭalāśokatagaraiḥ karavīraiḥ sitetaraiḥ // BrP_43.48

pītārjunakabhallātaiḥ siddhair āmrātakais tathā
nyagrodhāśvatthakāśmaryaiḥ palāśair devadārubhiḥ // BrP_43.49

mandāraiḥ pārijātaiś ca tintiḍīkavibhītakaiḥ
prācīnāmalakaiḥ plakṣair jambūśirīṣapādapaiḥ // BrP_43.50

kāleyaiḥ kāñcanāraiś ca madhujambīratindukaiḥ
kharjūrāgastyabakulaiḥ śākhoṭakaharītakaiḥ // BrP_43.51

kaṅkolair mucukundaiś ca hintālair bījapūrakaiḥ
ketakīvanakhaṇḍaiś ca atimuktaiḥ sakubjakaiḥ // BrP_43.52

mallikākundabāṇaiś ca kadalīkhaṇḍamaṇḍitaiḥ
mātuluṅgaiḥ pūgaphalaiḥ karuṇaiḥ sindhuvārakaiḥ // BrP_43.53

bahuvāraiḥ kovidārair badaraiḥ sakarañjakaiḥ
anyaiś ca vividhaiḥ puṣpavṛkṣaiś cānyair manoharaiḥ // BrP_43.54

latāgulmair vitānaiś ca udyānair nandanopamaiḥ
sadā kusumagandhāḍhyaiḥ sadā phalabharānataiḥ // BrP_43.55

nānāpakṣirutai ramyair nānāmṛgagaṇāvṛtaiḥ
cakoraiḥ śatapattraiś ca bhṛṅgāraiḥ priyaputrakaiḥ // BrP_43.56

kalaviṅkair mayūraiś ca śukaiḥ kokilakais tathā
kapotaiḥ khañjarīṭaiś ca śyenaiḥ pārāvatais tathā // BrP_43.57

khagaiś cānyair bahuvidhaiḥ śrotraramyair manoramaiḥ
saritaḥ puṣkariṇyaś ca sarāṃsi subahūni ca // BrP_43.58

anyair jalāśayaiḥ puṇyaiḥ kumudotpalamaṇḍitaiḥ
padmaiḥ sitetaraiḥ śubhraiḥ kahlāraiś ca sugandhibhiḥ // BrP_43.59

anyair bahuvidhaiḥ puṣpair jalajaiḥ sumanoharaiḥ
gandhāmodakarair divyaiḥ sarvartukusumojjvalaiḥ // BrP_43.60

haṃsakāraṇḍavākīrṇaiś cakravākopaśobhitaiḥ
sārasaiś ca balākaiś ca kūrmair matsyaiḥ sanakrakaiḥ // BrP_43.61

jalapādaiḥ kadambaiś ca plavaiś ca jalakukkuṭaiḥ
khagair jalacaraiś cānyair nānāravavibhūṣitaiḥ // BrP_43.62

nānāvarṇaiḥ sadā hṛṣṭair añcitāni samantataḥ
evaṃ nānāvidhaiḥ puṣpair vividhaiś ca jalāśayaiḥ // BrP_43.63

vividhaiḥ pādapaiḥ puṇyair udyānair vividhais tathā
jalasthalacaraiś caiva vihagaiś cārvadhiṣṭhitaiḥ // BrP_43.64

devatāyatanair divyaiḥ śobhitā sā mahāpurī
tatrāste bhagavān devas tripurāris trilocanaḥ // BrP_43.65

mahākāleti vikhyātaḥ sarvakāmapradaḥ śivaḥ
śivakuṇḍe naraḥ snātvā vidhivat pāpanāśane // BrP_43.66

devān pitṝn ṛṣīṃś caiva saṃtarpya vidhivad budhaḥ
gatvā śivālayaṃ paścāt kṛtvā taṃ triḥ pradakṣiṇam // BrP_43.67

praviśya saṃyato bhūtvā dhautavāsā jitendriyaḥ
snānaiḥ puṣpais tathā gandhair dhūpair dīpaiś ca bhaktitaḥ // BrP_43.68

naivedyair upahāraiś ca gītavādyaiḥ pradakṣiṇaiḥ
daṇḍavatpraṇipātaiś ca nṛtyaiḥ stotraiś ca śaṃkaram // BrP_43.69

saṃpūjya vidhivad bhaktyā mahākālaṃ sakṛc chivam
aśvamedhasahasrasya phalaṃ prāpnoti mānavaḥ // BrP_43.70

pāpaiḥ sarvair vinirmukto vimānaiḥ sārvakāmikaiḥ
āruhya tridivaṃ yāti yatra śaṃbhor niketanam // BrP_43.71

divyarūpadharaḥ śrīmān divyālaṃkārabhūṣitaḥ
bhuṅkte tatra varān bhogān yāvad ābhūtasaṃplavam // BrP_43.72

śivaloke muniśreṣṭhā jarāmaraṇavarjitaḥ
puṇyakṣayād ihāyātaḥ pravare brāhmaṇe kule // BrP_43.73

caturvedī bhaved vipraḥ sarvaśāstraviśāradaḥ
yogaṃ pāśupataṃ prāpya tato mokṣam avāpnuyāt // BrP_43.74

āste tatra nadī puṇyā śiprā nāmeti viśrutā
tasyāṃ snātas tu vidhivat saṃtarpya pitṛdevatāḥ // BrP_43.75

sarvapāpavinirmukto vimānavaram āsthitaḥ
bhuṅkte bahuvidhān bhogān svargaloke narottamaḥ // BrP_43.76

āste tatraiva bhagavān devadevo janārdanaḥ
govindasvāmināmāsau bhuktimuktiprado hariḥ // BrP_43.77

taṃ dṛṣṭvā muktim āpnoti trisaptakulasaṃyutaḥ
vimānenārkavarṇena kiṅkiṇījālamālinā // BrP_43.78

sarvakāmasamṛddhena kāmagenāsthireṇa ca
upagīyamāno gandharvair viṣṇuloke mahīyate // BrP_43.79

bhuṅkte ca vividhān kāmān nirātaṅko gatajvaraḥ
ābhūtasaṃplavaṃ yāvat surūpaḥ subhagaḥ sukhī // BrP_43.80

kālenāgatya matimān brāhmaṇaḥ syān mahītale
pravare yogināṃ gehe vedaśāstrārthatattvavit // BrP_43.81

vaiṣṇavaṃ yogam āsthāya tato mokṣam avāpnuyāt
vikramasvāmināmānaṃ viṣṇuṃ tatraiva bho dvijāḥ // BrP_43.82

dṛṣṭvā naro vā nārī vā phalaṃ pūrvoditaṃ labhet
anye 'pi tatra tiṣṭhanti devāḥ śakrapurogamāḥ // BrP_43.83

mātaraś ca muniśreṣṭhāḥ sarvakāmaphalapradāḥ
dṛṣṭvā tān vidhivad bhaktyā saṃpūjya praṇipatya ca // BrP_43.84

sarvapāpavinirmukto naro yāti triviṣṭapam
evaṃ sā nagarī ramyā rājasiṃhena pālitā // BrP_43.85

nityotsavapramuditā yathendrasyāmarāvatī
purāṣṭādaśasaṃyuktā suvistīrṇacatuṣpathā // BrP_43.86

dhanurjyāghoṣaninadā siddhasaṃgamabhūṣitā
vidyāvadgaṇabhūyiṣṭhā vedanirghoṣanāditā // BrP_43.87

itihāsapurāṇāni śāstrāṇi vividhāni ca
kāvyālāpakathāś caiva śrūyante 'harniśaṃ dvijāḥ // BrP_43.88

evaṃ mayā guṇāḍhyā sā taduyinī?? samudāhṛtā
yasyāṃ rājābhavat pūrvam indradyumno mahāmatiḥ // BrP_43.89

brahmovāca

tasyāṃ sa nṛpatiḥ pūrvaṃ kurvan rājyam anuttamam
pālayām āsa matimān prajāḥ putrān ivaurasān // BrP_44.1

satyavādī mahāprājñaḥ śūraḥ sarvaguṇākaraḥ
matimān dharmasaṃpannaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ // BrP_44.2

satyavāñ śīlavān dāntaḥ śrīmān parapuraṃjayaḥ
āditya iva tejobhī rūpair āśvinayor iva // BrP_44.3

vardhamānasurāścaryaḥ śakratulyaparākramaḥ
śāradendur ivābhāti lakṣaṇaiḥ samalaṃkṛtaḥ // BrP_44.4

āhartā sarvayajñānāṃ hayamedhādikṛt tathā
dānair yajñais tapobhiś ca tattulyo nāsti bhūpatiḥ // BrP_44.5

suvarṇamaṇimuktānāṃ gajāśvānāṃ ca bhūpatiḥ
pradadau vipramukhyebhyo yāge yāge mahādhanam // BrP_44.6

hastyaśvarathamukhyānāṃ kambalājinavāsasām
ratnānāṃ dhanadhānyānām antas tasya na vidyate // BrP_44.7

evaṃ sarvadhanair yukto guṇaiḥ sarvair alaṃkṛtaḥ
sarvakāmasamṛddhātmā kurvan rājyam akaṇṭakam // BrP_44.8

tasyeyaṃ matir utpannā sarvayogeśvaraṃ harim
katham ārādhayiṣyāmi bhuktimuktipradaṃ prabhum // BrP_44.9

vicārya sarvaśāstrāṇi tantrāṇy āgamavistaram
itihāsapurāṇāni vedāṅgāni ca sarvaśaḥ // BrP_44.10

dharmaśāstrāṇi sarvāṇi niyamān ṛṣibhāṣitān
vedāṅgāni ca śāstrāṇi vidyāsthānāni yāni ca // BrP_44.11

guruṃ saṃsevya yatnena brāhmaṇān vedapāragān
ādhāya paramāṃ kāṣṭhāṃ kṛtakṛtyo 'bhavat tadā // BrP_44.12

saṃprāpya paramaṃ tattvaṃ vāsudevākhyam avyayam
bhrāntijñānād atītas tu mumukṣuḥ saṃyatendriyaḥ // BrP_44.13

katham ārādhayiṣyāmi devadevaṃ sanātanam
pītavastraṃ caturbāhuṃ śaṅkhacakragadādharam // BrP_44.14

vanamālāvṛtoraskaṃ padmapattrāyatekṣaṇam
śrīvatsoraḥsamāyuktaṃ mukuṭāṅgadaśobhitam // BrP_44.15

svapurāt sa tu niṣkrānta ujjayinyāḥ prajāpatiḥ
balena mahatā yuktaḥ sabhṛtyaḥ sapurohitaḥ // BrP_44.16

anujagmus tu taṃ sarve rathinaḥ śastrapāṇayaḥ
rathair vimānasaṃkāśaiḥ patākādhvajasevitaiḥ // BrP_44.17

sādinaś ca tathā sarve prāsatomarapāṇayaḥ
aśvaiḥ pavanasaṃkāśair anujagmus tu taṃ nṛpam // BrP_44.18

himavatsaṃbhavair mattair vāraṇaiḥ parvatopamaiḥ
īṣādantaiḥ sadā mattaiḥ pracaṇḍaiḥ ṣaṣṭihāyanaiḥ // BrP_44.19

hemakakṣaiḥ sapatākair ghaṇṭāravavibhūṣitaiḥ
anujagmuś ca taṃ sarve gajayuddhaviśāradāḥ // BrP_44.20

asaṃkhyeyāś ca pādātā dhanuṣprāsāsipāṇayaḥ
divyamālyāmbaradharā divyagandhānulepanāḥ // BrP_44.21

anujagmuś ca taṃ sarve yuvāno mṛṣṭakuṇḍalāḥ
sarvāstrakuśalāḥ śūrāḥ sadā saṃgrāmalālasāḥ // BrP_44.22

antaḥpuranivāsinyaḥ striyaḥ sarvāḥ svalaṃkṛtāḥ
bimbauṣṭhacārudaśanāḥ sarvābharaṇabhūṣitāḥ // BrP_44.23

divyavastradharāḥ sarvā divyamālyavibhūṣitāḥ
divyagandhānuliptāṅgāḥ śaraccandranibhānanāḥ // BrP_44.24

sumadhyamāś cāruveṣāś cārukarṇālakāñcitāḥ
tāmbūlarañjitamukhā rakṣibhiś ca surakṣitāḥ // BrP_44.25

yānair uccāvacaiḥ śubhrair maṇikāñcanabhūṣitaiḥ
upagīyamānās tāḥ sarvā gāyanaiḥ stutipāṭhakaiḥ // BrP_44.26

veṣṭitāḥ śastrahastaiś ca padmapattrāyatekṣaṇāḥ
brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyā anujagmuś ca taṃ nṛpam // BrP_44.27

vaṇiggrāmagaṇāḥ sarve nānāpuranivāsinaḥ
dhanai ratnaiḥ suvarṇaiś ca sadārāḥ saparicchadāḥ // BrP_44.28

astravikrayakāś caiva tāmbūlapaṇyajīvinaḥ
tṛṇavikrayakāś caiva kāṣṭhavikrayakārakāḥ // BrP_44.29

raṅgopajīvinaḥ sarve māṃsavikrayiṇas tathā
tailavikrayakāś caiva vastravikrayakās tathā // BrP_44.30

phalavikrayiṇaś caiva pattravikrayiṇas tathā
tathā javasahārāś ca rajakāś ca sahasraśaḥ // BrP_44.31

gopālā nāpitāś caiva tathānye vastrasūcakāḥ
meṣapālāś cājapālā mṛgapālāś ca haṃsakāḥ // BrP_44.32

dhānyavikrayiṇaś caiva saktuvikrayiṇaś ca ye
guḍavikrayikāś caiva tathā lavaṇajīvinaḥ // BrP_44.33

gāyanā nartakāś caiva tathā maṅgalapāṭhakāḥ
śailūṣāḥ kathakāś caiva purāṇārthaviśāradāḥ // BrP_44.34

kavayaḥ kāvyakartāro nānākāvyaviśāradāḥ
viṣaghnā gāruḍāś caiva nānāratnaparīkṣakāḥ // BrP_44.35

vyokārās tāmrakārāś ca kāṃsyakārāś ca rūṭhakāḥ
kauṣakārāś citrakārāḥ kundakārāś ca pāvakāḥ // BrP_44.36

daṇḍakārāś cāsikārāḥ surādhūtopajīvinaḥ
mallā dūtāś ca kāyasthā ye cānye karmakāriṇaḥ // BrP_44.37

tantuvāyā rūpakārā vārtikās tailapāṭhakāḥ
lāvajīvās taittirikā mṛgapakṣyupajīvinaḥ // BrP_44.38

gajavaidyāś ca vaidyāś ca naravaidyāś ca ye narāḥ
vṛkṣavaidyāś ca govaidyā ye cānye chedadāhakāḥ // BrP_44.39

ete nāgarakāḥ sarve ye cānye nānukīrtitāḥ
anujagmus tu rājānaṃ samastapuravāsinaḥ // BrP_44.40

yathā vrajantaṃ pitaraṃ grāmāntaraṃ samutsukāḥ
anuyānti yathā putrās tathā taṃ te 'pi nāgarāḥ // BrP_44.41

evaṃ sa nṛpatiḥ śrīmān vṛtaḥ sarvair mahājanaiḥ
hastyaśvarathapādātair jagāma ca śanaiḥ śanaiḥ // BrP_44.42

evaṃ gatvā sa nṛpatir dakṣiṇasyodadhes taṭam
sarvais tair dīrghakālena balair anugataḥ prabhuḥ // BrP_44.43

dadarśa sāgaraṃ ramyaṃ nṛtyantam iva ca sthitam
anekaśatasāhasrair ūrmibhiś ca samākulam // BrP_44.44

nānāratnālayaṃ pūrṇaṃ nānāprāṇisamākulam
vīcītaraṅgabahulaṃ mahāścaryasamanvitam // BrP_44.45

tīrtharājaṃ mahāśabdam apāraṃ subhayaṃkaram
meghavṛndapratīkāśam agādhaṃ makarālayam // BrP_44.46

matsyaiḥ kūrmaiś ca śaṅkhaiś ca śuktikānakraśaṅkubhiḥ
śiṃśumāraiḥ karkaṭaiś ca vṛtaṃ sarpair mahāviṣaiḥ // BrP_44.47

lavaṇodaṃ hareḥ sthānaṃ śayanasya nadīpatim
sarvapāpaharaṃ puṇyaṃ sarvavāñchāphalapradam // BrP_44.48

anekāvartagambhīraṃ dānavānāṃ samāśrayam
amṛtasyāraṇiṃ divyaṃ devayonim apāṃ patim // BrP_44.49

viśiṣṭaṃ sarvabhūtānāṃ prāṇināṃ jīvadhāraṇam
supavitraṃ pavitrāṇāṃ maṅgalānāṃ ca maṅgalam // BrP_44.50

tīrthānām uttamaṃ tīrtham avyayaṃ yādasāṃ patim
candravṛddhikṣayasyeva yasya mānaṃ pratiṣṭhitam // BrP_44.51

abhedyaṃ sarvabhūtānāṃ devānām amṛtālayam
utpattisthitisaṃhārahetubhūtaṃ sanātanam // BrP_44.52

upajīvyaṃ ca sarveṣāṃ puṇyaṃ nadanadīpatim
dṛṣṭvā taṃ nṛpatiśreṣṭho vismayaṃ paramaṃ gataḥ // BrP_44.53

nivāsam akarot tatra velām asādya sāgarīm
puṇye manohare deśe sarvabhūmiguṇair yute // BrP_44.54

vṛtaṃ śālaiḥ kadambaiś ca puṃnāgaiḥ saraladrumaiḥ
panasair nārikelaiś ca bakulair nāgakesaraiḥ // BrP_44.55

tālaiḥ pippalaiḥ kharjūrair nāraṅgair bījapūrakaiḥ
śālair āmrātakair lodhrair bakulair bahuvārakaiḥ // BrP_44.56

kapitthaiḥ karṇikāraiś ca pāṭalāśokacampakaiḥ
dāḍimaiś ca tamālaiś ca pārijātais tathārjunaiḥ // BrP_44.57

prācīnāmalakair bilvaiḥ priyaṅguvaṭakhādiraiḥ
iṅgudīsaptaparṇaiś ca aśvatthāgastyajambukaiḥ // BrP_44.58

madhukaiḥ karṇikāraiś ca bahuvāraiḥ satindukaiḥ
palāśabadarair nīpaiḥ siddhanimbaśubhāñjanaiḥ // BrP_44.59

vārakaiḥ kovidāraiś ca bhallātāmalakais tathā
iti hintālakāṅkolaiḥ karañjaiḥ savibhītakaiḥ // BrP_44.60

sasarjamadhukāśmaryaiḥ śālmalīdevadārubhiḥ
śākhoṭhakair nimbavaṭaiḥ kumbhīkauṣṭhaharītakaiḥ // BrP_44.61

guggulaiś candanair vṛkṣais tathaivāgurupāṭalaiḥ
jambīrakaruṇair vṛkṣais tintiḍīraktacandanaiḥ // BrP_44.62

evaṃ nānāvidhair vṛkṣais tathānyair bahupādapaiḥ
kalpadrumair nityaphalaiḥ sarvartukusumotkaraiḥ // BrP_44.63

nānāpakṣirutair divyair mattakokilanāditaiḥ
mayūravarasaṃghuṣṭaiḥ śukasārikasaṃkulaiḥ // BrP_44.64

hārītair bhṛṅgarājaiś ca cātakair bahuputrakaiḥ
jīvaṃjīvakakākolaiḥ kalaviṅkaiḥ kapotakaiḥ // BrP_44.65

khagair nānāvidhaiś cānyaiḥ śrotraramyair manoharaiḥ
puṣpitāgreṣu vṛkṣeṣu kūjadbhiś cārvadhiṣṭhitaiḥ // BrP_44.66

ketakīvanakhaṇḍaiś ca sadā puṣpadharaiḥ sitaiḥ
mallikākundakusumair yūthikātagarais tathā // BrP_44.67

kuṭajair bāṇapuṣpaiś ca atimuktaiḥ sakubjakaiḥ
mālatīkaravīraiś ca tathā kadalakāñcanaiḥ // BrP_44.68

anyair nānāvidhaiḥ puṣpaiḥ sugandhaiś cārudarśanaiḥ
vanodyānopavanajair nānāvarṇaiḥ sugandhibhiḥ // BrP_44.69

vidyādharagaṇākīrṇaiḥ siddhacāraṇasevitaiḥ
gandharvoragarakṣobhir bhūtāpsarasakiṃnaraiḥ // BrP_44.70

muniyakṣagaṇākīrṇair nānāsattvaniṣevitaiḥ
mṛgaiḥ śākhāmṛgaiḥ siṃhair varāhamahiṣākulaiḥ // BrP_44.71

tathānyaiḥ kṛṣṇasārādyair mṛgaiḥ sarvatra śobhitaiḥ
śārdūlair dīptamātaṅgais tathānyair vanacāribhiḥ // BrP_44.72

evaṃ nānāvidhair vṛkṣair udyānair nandanopamaiḥ
latāgulmavitānaiś ca vividhaiś ca jalāśayaiḥ // BrP_44.73

haṃsakāraṇḍavākīrṇaiḥ padminīkhaṇḍamaṇḍitaiḥ
kādambaiś ca plavair haṃsaiś cakravākopaśobhitaiḥ // BrP_44.74

kamalaiḥ śatapattraiś ca kahlāraiḥ kumudotpalaiḥ
khagair jalacaraiś cānyaiḥ puṣpair jalasamudbhavaiḥ // BrP_44.75

parvatair dīptaśikharaiś cārukandaramaṇḍitaiḥ
nānāvṛkṣasamākīrṇair nānādhātuvibhūṣitaiḥ // BrP_44.76

sarvāścaryamayaiḥ śṛṅgaiḥ sarvabhūtālayaiḥ śubhaiḥ
sarvauṣadhisamāyuktair vipulaiś citrasānubhiḥ // BrP_44.77

evaṃ sarvaiḥ samuditaiḥ śobhitaṃ sumanoharaiḥ
dadarśa sa mahīpālaḥ sthānaṃ trailokyapūjitam // BrP_44.78

daśayojanavistīrṇaṃ pañcayojanam āyatam
nānāścaryasamāyuktaṃ kṣetraṃ paramadurlabham // BrP_44.79

munaya ūcuḥ

tasmin kṣetravare puṇye vaiṣṇave puruṣottame
kiṃ tatra pratimā pūrvaṃ na sthitā vaiṣṇavī prabho // BrP_45.1

yenāsau nṛpatis tatra gatvā sabalavāhanaḥ
sthāpayām āsa kṛṣṇaṃ ca rāmaṃ bhadrāṃ śubhapradām // BrP_45.2

saṃśayo no mahān atra vismayaś ca jagatpate
śrotum icchāmahe sarvaṃ brūhi tatkāraṇaṃ ca naḥ // BrP_45.3

brahmovāca

śṛṇudhvaṃ pūrvasaṃvṛttāṃ kathāṃ pāpapraṇāśinīm
pravakṣyāmi samāsena śriyā pṛṣṭaḥ purā hariḥ // BrP_45.4

sumeroḥ kāñcane śṛṅge sarvāścaryasamanvite
siddhavidyādharair yakṣaiḥ kiṃnarair upaśobhite // BrP_45.5

devadānavagandharvair nāgair apsarasāṃ gaṇaiḥ
munibhir guhyakaiḥ siddhaiḥ sauparṇaiḥ samarudgaṇaiḥ // BrP_45.6

anyair devālayaiḥ sādhyaiḥ kaśyapādyaiḥ prajeśvaraiḥ
vālakhilyādibhiś caiva śobhite sumanohare // BrP_45.7

karṇikāravanair divyaiḥ sarvartukusumotkaraiḥ
jātarūpapratīkāśair bhūṣite sūryasaṃnibhaiḥ // BrP_45.8

anyaiś ca bahubhir vṛkṣaiḥ śālatālādibhir vanaiḥ
puṃnāgāśokasaralanyagrodhāmrātakārjunaiḥ // BrP_45.9

pārijātāmrakhadiranīpabilvakadambakaiḥ
dhavakhādirapālāśaśīrṣāmalakatindukaiḥ // BrP_45.10

nāriṅgakolabakulalodhradāḍimadārukaiḥ
sarjaiś ca karṇais tagaraiḥ śiśibhūrjavanimbakaiḥ // BrP_45.11

anyaiś ca kāñcanaiś caiva phalabhāraiś ca nāmitaiḥ
nānākusumagandhāḍhyair bhūṣite puṣpapādapaiḥ // BrP_45.12

mālatīyūthikāmallīkundabāṇakuruṇṭakaiḥ
pāṭalāgastyakuṭajamandārakusumādibhiḥ // BrP_45.13

anyaiś ca vividhaiḥ puṣpair manasaḥ prītidāyakaiḥ
nānāvihagasaṃghaiś ca kūjadbhir madhurasvaraiḥ // BrP_45.14

puṃskokilarutair divyair mattabarhiṇanāditaiḥ
evaṃ nānāvidhair vṛkṣaiḥ puṣpair nānāvidhais tathā // BrP_45.15

khagair nānāvidhaiś caiva śobhite surasevite
tatra sthitaṃ jagannāthaṃ jagatsraṣṭāram avyayam // BrP_45.16

sarvalokavidhātāraṃ vāsudevākhyam avyayam
praṇamya śirasā devī lokānāṃ hitakāmyayā
papracchemaṃ mahāpraśnaṃ padmajā tam anuttamam // BrP_45.17

śrīr uvāca

brūhi tvaṃ sarvalokeśa saṃśayaṃ me hṛdi sthitam
martyaloke mahāścarye karmabhūmau sudurlabhe // BrP_45.18

lobhamohagrahagraste kāmakrodhamahārṇave
yena mucyeta deveśa asmāt saṃsārasāgarāt // BrP_45.19

ācakṣva sarvadeveśa praṇatāṃ yadi manyase
tvadṛte nāsti loke 'smin vaktā saṃśayanirṇaye // BrP_45.20

brahmovāca

śrutvaivaṃ vacanaṃ tasyā devadevo janārdanaḥ
provāca parayā prītyā paraṃ sārāmṛtopamam // BrP_45.21

śrībhagavān uvāca

sukhopāsyaḥ susādhyaś ca 'bhirāmaś ca susatphalaḥ
āste tīrthavare devi vikhyātaḥ puruṣottamaḥ // BrP_45.22

na tena sadṛśaḥ kaścit triṣu lokeṣu vidyate
kīrtanād yasya deveśi mucyate sarvapātakaiḥ // BrP_45.23

na vijñāto 'maraiḥ sarvair na daityair na ca dānavaiḥ
marīcyādyair munivarair gopitaṃ me varānane // BrP_45.24

tat te 'haṃ saṃpravakṣyāmi tīrtharājaṃ ca sāṃpratam
bhāvenaikena suśroṇi śṛṇuṣva varavarṇini // BrP_45.25

āsīt kalpe samutpanne naṣṭe sthāvarajaṅgame
pralīnā devagandharvadaityavidyādharoragāḥ // BrP_45.26

tamobhūtam idaṃ sarvaṃ na prājñāyata kiṃcana
tasmiñ jāgarti bhūtātmā paramātmā jagadguruḥ // BrP_45.27

śrīmāṃs trimūrtikṛd devo jagatkartā maheśvaraḥ
vāsudeveti vikhyāto yogātmā harir īśvaraḥ // BrP_45.28

so 'sṛjad yoganidrānte nābhyambhoruhamadhyagam
padmakeśarasaṃkāśaṃ brahmāṇaṃ bhūtam avyayam // BrP_45.29

tādṛgbhūtas tato brahmā sarvalokamaheśvaraḥ
pañcabhūtasamāyuktaṃ sṛjate ca śanaiḥ śanaiḥ // BrP_45.30

mātrāyonīni bhūtāni sthūlasūkṣmāṇi yāni ca
caturvidhāni sarvāṇi sthāvarāṇi carāṇi ca // BrP_45.31

tataḥ prajāpatir brahmā cakre sarvaṃ carācaram
saṃcintya manasātmānaṃ sasarja vividhāḥ prajāḥ // BrP_45.32

marīcyādīn munīn sarvān devāsurapitṝn api
yakṣavidyādharāṃś cānyān gaṅgādyāḥ saritas tathā // BrP_45.33

naravānarasiṃhāṃś ca vividhāṃś ca vihaṃgamān
jarāyūn aṇḍajān devi svedajodbhedajāṃs tathā // BrP_45.34

brahma kṣatraṃ tathā vaiśyaṃ śūdraṃ caiva catuṣṭayam
antyajātāṃś ca mlecchāṃś ca sasarja vividhān pṛthak // BrP_45.35

yat kiṃcij jīvasaṃjñaṃ tu tṛṇagulmapipīlikam
brahmā bhūtvā jagat sarvaṃ nirmame sa carācaram // BrP_45.36

dakṣiṇāṅge tathātmānaṃ saṃcintya puruṣaṃ svayam
vāme caiva tu nārīṃ sa dvidhā bhūtam akalpayat // BrP_45.37

tataḥ prabhṛti loke 'smin prajā maithunasaṃbhavāḥ
adhamottamamadhyāś ca mama kṣetrāṇi yāni ca // BrP_45.38

evaṃ saṃcintya devo 'sau purā salilayonijaḥ
jagāma dhyānam āsthāya vāsudevātmikāṃ tanum // BrP_45.39

dhyānamātreṇa devena svayam eva janārdanaḥ
tasmin kṣaṇe samutpannaḥ sahasrākṣaḥ sahasrapāt // BrP_45.40

sahasraśīrṣā puruṣaḥ puṇḍarīkanibhekṣaṇaḥ
saliladhvāntameghābhaḥ śrīmāñ śrīvatsalakṣaṇaḥ // BrP_45.41

apaśyat sahasā taṃ tu brahmā lokapitāmahaḥ
āsanair arghyapādyaiś ca akṣatair abhinandya ca // BrP_45.42

tuṣṭāva paramaiḥ stotrair viriñciḥ susamāhitaḥ
tato 'ham uktavān devaṃ brahmāṇaṃ kamalodbhavam
kāraṇaṃ vada māṃ tāta mama dhyānasya sāṃpratam // BrP_45.43

brahmovāca

jagaddhitāya deveśa martyalokaiś ca durlabham
svargadvārasya mārgāṇi yajñadānavratāni ca // BrP_45.44

yogaḥ satyaṃ tapaḥ śraddhā tīrthāni vividhāni ca
vihāya sarvam eteṣāṃ sukhaṃ tatsādhanaṃ vada // BrP_45.45

sthānaṃ jagatpate mahyām utkṛṣṭaṃ ca yad ucyate
sarveṣām uttamaṃ sthānaṃ brūhi me puruṣottama // BrP_45.46

vidhātur vacanaṃ śrutvā tato 'haṃ proktavān priye
śṛṇu brahman pravakṣyāmi nirmalaṃ bhuvi durlabham // BrP_45.47

uttamaṃ sarvakṣetrāṇāṃ dhanyaṃ saṃsāratāraṇam
gobrāhmaṇahitaṃ puṇyaṃ cāturvarṇyasukhodayam // BrP_45.48

bhuktimuktipradaṃ nṝṇāṃ kṣetraṃ paramadurlabham
mahāpuṇyaṃ tu sarveṣāṃ siddhidaṃ vai pitāmahe // BrP_45.49

tasmād āsīt samutpannaṃ tīrtharājaṃ sanātanam
vikhyātaṃ paramaṃ kṣetraṃ caturyuganiṣevitam // BrP_45.50

sarveṣām eva devānām ṛṣīṇāṃ brahmacāriṇām
daityadānavasiddhānāṃ gandharvoragarakṣasām // BrP_45.51

nāgavidyādharāṇāṃ ca sthāvarasya carasya ca
uttamaḥ puruṣo yasmāt tasmāt sa puruṣottamaḥ // BrP_45.52

dakṣiṇasyodadhes tīre nyagrodho yatra tiṣṭhati
daśayojanavistīrṇaṃ kṣetraṃ paramadurlabham // BrP_45.53

yas tu kalpe samutpanne mahadulkānibarhaṇe
vināśaṃ naivam abhyeti svayaṃ tatraivam āsthitaḥ // BrP_45.54

dṛṣṭamātre vaṭe tasmiṃś chāyām ākramya cāsakṛt
brahmahatyāt pramucyeta pāpeṣv anyeṣu kā kathā // BrP_45.55

pradakṣiṇā kṛtā yais tu namaskāraś ca jantubhiḥ
sarve vidhūtapāpmānas te gatāḥ keśavālayam // BrP_45.56

nyagrodhasyottare kiṃcid dakṣiṇe keśavasya tu
prāsādas tatra tiṣṭhet tu padaṃ dharmamayaṃ hi tat // BrP_45.57

pratimāṃ tatra vai dṛṣṭvā svayaṃ devena nirmitām
anāyāsena vai yānti bhuvanaṃ me tato narāḥ // BrP_45.58

gacchamānāṃs tu tān prekṣya ekadā dharmarāṭ priye
madantikam anuprāpya praṇamya śirasābravīt // BrP_45.59

yama uvāca

namas te bhagavan deva lokanātha jagatpate
kṣīrodavāsinaṃ devaṃ śeṣabhogānuśāyinam // BrP_45.60

varaṃ vareṇyaṃ varadaṃ kartāram akṛtaṃ prabhum
viśveśvaram ajaṃ viṣṇuṃ sarvajñam aparājitam // BrP_45.61

nīlotpaladalaśyāmaṃ puṇḍarīkanibhekṣaṇam
sarvajñaṃ nirguṇaṃ śāntaṃ jagaddhātāram avyayam // BrP_45.62

sarvalokavidhātāraṃ sarvalokasukhāvaham
purāṇaṃ puruṣaṃ vedyaṃ vyaktāvyaktaṃ sanātanam // BrP_45.63

parāvarāṇāṃ sraṣṭāraṃ lokanāthaṃ jagadgurum
śrīvatsoraskasaṃyuktaṃ vanamālāvibhūṣitam // BrP_45.64

pītavastraṃ caturbāhuṃ śaṅkhacakragadādharam
hārakeyūrasaṃyuktaṃ mukuṭāṅgadadhāriṇam // BrP_45.65

sarvalakṣaṇasaṃpūrṇaṃ sarvendriyavivarjitam
kūṭastham acalaṃ sūkṣmaṃ jyotīrūpaṃ sanātanam // BrP_45.66

bhāvābhāvavinirmuktaṃ vyāpinaṃ prakṛteḥ param
namasyāmi jagannātham īśvaraṃ sukhadaṃ prabhum // BrP_45.67

ity evaṃ dharmarājas tu purā nyagrodhasaṃnidhau
stutvā nānāvidhaiḥ stotraiḥ praṇāmam akarot tadā // BrP_45.68

taṃ dṛṣṭvā tu mahābhāge praṇataṃ prāñjalisthitam
stotrasya kāraṇaṃ devi pṛṣṭavān aham antakam // BrP_45.69

vaivasvata mahābāho sarvadevottamo hy asi
kimarthaṃ stutavān māṃ tvaṃ saṃkṣepāt tad bravīhi me // BrP_45.70

dharmarāja uvāca

asminn āyatane puṇye vikhyāte puruṣottame
indranīlamayī śreṣṭhā pratimā sārvakāmikī // BrP_45.71

tāṃ dṛṣṭvā puṇḍarīkākṣa bhāvenaikena śraddhayā
śvetākhyaṃ bhavanaṃ yānti niṣkāmāś caiva mānavāḥ // BrP_45.72

ataḥ kartuṃ na śaknomi vyāpāram arisūdana
prasīda sumahādeva saṃhara pratimāṃ vibho // BrP_45.73

śrutvā vaivasvatasyaitad vākyam etad uvāca ha
yama tāṃ gopayiṣyāmi sikatābhiḥ samantataḥ // BrP_45.74

tataḥ sā pratimā devi vallibhir gopitā mayā
yathā tatra na paśyanti manujāḥ svargakāṅkṣiṇaḥ // BrP_45.75

pracchādya vallikair devi jātarūpaparicchadaiḥ
yamaṃ prasthāpayām āsa svāṃ purīṃ dakṣiṇāṃ diśam // BrP_45.76

brahmovāca

luptāyāṃ pratimāyāṃ tu indranīlasya bho dvijāḥ
tasmin kṣetravare puṇye vikhyāte puruṣottame // BrP_45.77

yo bhūtas tatra vṛttānto devadevo janārdanaḥ
taṃ sarvaṃ kathayām āsa sa tasyai bhagavān purā // BrP_45.78

indradyumnasya gamanaṃ kṣetrasaṃdarśanaṃ tathā
kṣetrasya varṇanaṃ caiva prāsādakaraṇaṃ tathā // BrP_45.79

hayamedhasya yajanaṃ svapnadarśanam eva ca
lavaṇasyodadhes tīre kāṣṭhasya darśanaṃ tathā // BrP_45.80

darśanaṃ vāsudevasya śilpirājasya ca dvijāḥ
nirmāṇaṃ pratimāyās tu yathāvarṇaṃ viśeṣataḥ // BrP_45.81

sthāpanaṃ caiva sarveṣāṃ prāsāde bhuvanottame
yātrākāle ca viprendrāḥ kalpasaṃkīrtanaṃ tathā // BrP_45.82

mārkaṇḍeyasya caritaṃ sthāpanaṃ śaṃkarasya ca
pañcatīrthasya māhātmyaṃ darśanaṃ śūlapāṇinaḥ // BrP_45.83

vaṭasya darśanaṃ caiva vyuṣṭiṃ tasya ca bho dvijāḥ
darśanaṃ baladevasya kṛṣṇasya ca viśeṣataḥ // BrP_45.84

subhadrāyāś ca tatraiva māhātmyaṃ caiva sarvaśaḥ
darśanaṃ narasiṃhasya vyuṣṭisaṃkīrtanaṃ tathā // BrP_45.85

anantavāsudevasya darśanaṃ guṇakīrtanam
śvetamādhavamāhātmyaṃ svargadvārasya darśanam // BrP_45.86

udadher darśanaṃ caiva snānaṃ tarpaṇam eva ca
samudrasnānamāhātmyam indradyumnasya ca dvijāḥ // BrP_45.87

pañcatīrthaphalaṃ caiva mahājyeṣṭhaṃ tathaiva ca
sthānaṃ kṛṣṇasya halinaḥ parvayātrāphalaṃ tathā // BrP_45.88

varṇanaṃ viṣṇulokasya kṣetrasya ca punaḥ punaḥ
pūrvaṃ kathitavān sarvaṃ tasyai sa puruṣottamaḥ // BrP_45.89

munaya ūcuḥ

śrotum icchāmahe deva kathāśeṣaṃ mahīpateḥ
tasmin kṣetravare gatvā kiṃ cakāra narādhipaḥ // BrP_46.1

brahmovāca

śṛṇudhvaṃ muniśārdūlāḥ pravakṣyāmi samāsataḥ
kṣetrasaṃdarśanaṃ caiva kṛtyaṃ tasya ca bhūpateḥ // BrP_46.2

gatvā tatra mahīpālaḥ kṣetre trailokyaviśrute
dadarśa ramaṇīyāni sthānāni saritas tathā // BrP_46.3

nadī tatra mahāpuṇyā vindhyapādavinirgatā
svittropaleti vikhyātā sarvapāpaharā śivā // BrP_46.4

gaṅgātulyā mahāsrotā dakṣiṇārṇavagāminī
mahānadīti nāmnā sā puṇyatoyā saridvarā // BrP_46.5

dakṣiṇasyodadher garbhaṃ gatāvartātiśobhitā
ubhayos taṭayor yasyā grāmāś ca nagarāṇi ca // BrP_46.6

dṛśyante muniśārdūlāḥ susasyāḥ sumanoharāḥ
hṛṣṭapuṣṭajanākīrṇā vastrālaṃkārabhūṣitāḥ // BrP_46.7

brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrās tatra pṛthak pṛthak
svadharmaniratāḥ śāntā dṛśyante śubhalakṣaṇāḥ // BrP_46.8

tāmbūlapūrṇavadanā mālādāmavibhūṣitāḥ
vedapūrṇamukhā viprāḥ saṣaḍaṅgapadakramāḥ // BrP_46.9

agnihotraratāḥ kecit kecid aupāsanakriyāḥ
sarvaśāstrārthakuśalā yajvāno bhūridakṣiṇāḥ // BrP_46.10

catvāre rājamārgeṣu vaneṣūpavaneṣu ca
sabhāmaṇḍalaharmyeṣu devatāyataneṣu ca // BrP_46.11

itihāsapurāṇāni vedāḥ sāṅgāḥ sulakṣaṇāḥ
kāvyaśāstrakathās tatra śrūyante ca mahājanaiḥ // BrP_46.12

striyas taddeśavāsinyo rūpayauvanagarvitāḥ
saṃpūrṇalakṣaṇopetā vistīrṇaśroṇimaṇḍalāḥ // BrP_46.13

saroruhamukhāḥ śyāmāḥ śaraccandranibhānanāḥ
pīnonnatastanāḥ sarvāḥ samṛddhyā cārudarśanāḥ // BrP_46.14

sauvarṇavalayākrāntā divyair vastrair alaṃkṛtāḥ
kadalīgarbhasaṃkāśāḥ padmakiñjalkasaprabhāḥ // BrP_46.15

bimbādharapuṭāḥ kāntāḥ karṇāntāyatalocanāḥ
sumukhāś cārukeśāś ca hāvabhāvāvanāmitāḥ // BrP_46.16

kāścit padmapalāśākṣyaḥ kāścid indīvarekṣaṇāḥ
vidyudvispaṣṭadaśanās tanvaṅgyaś ca tathāparāḥ // BrP_46.17

kuṭilālakasaṃyuktāḥ sīmantena virājitāḥ
grīvābharaṇasaṃyuktā mālyadāmavibhūṣitāḥ // BrP_46.18

kuṇḍalai ratnasaṃyuktaiḥ karṇapūrair manoharaiḥ
devayoṣitpratīkāśā dṛśyante śubhalakṣaṇāḥ // BrP_46.19

divyagītavarair dhanyaiḥ krīḍamānā varāṅganāḥ
vīṇāveṇumṛdaṅgaiś ca paṇavaiś caiva gomukhaiḥ // BrP_46.20

śaṅkhadundubhinirghoṣair nānāvādyair manoharaiḥ
krīḍantyas tāḥ sadā hṛṣṭā vilāsinyaḥ parasparam // BrP_46.21

evamādi tathānekagītavādyaviśāradāḥ
divā rātrau samāyuktāḥ kāmonmattā varāṅganāḥ // BrP_46.22

bhikṣuvaikhānasaiḥ siddhaiḥ snātakair brahmacāribhiḥ
mantrasiddhais tapaḥsiddhair yajñasiddhair niṣevitam // BrP_46.23

ity evaṃ dadṛśe rājā kṣetraṃ paramaśobhanam
atraivārādhayiṣyāmi bhagavantaṃ sanātanam // BrP_46.24

jagadguruṃ paraṃ devaṃ paraṃ pāraṃ paraṃ padam
sarveśvareśvaraṃ viṣṇum anantam aparājitam // BrP_46.25

idaṃ tanmānasaṃ tīrthaṃ jñātaṃ me puruṣottamam
kalpavṛkṣo mahākāyo nyagrodho yatra tiṣṭhati // BrP_46.26

pratimā cendranīlākhyā svayaṃ devena gopitā
na cātra dṛśyate cānyā pratimā vaiṣṇavī śubhā // BrP_46.27

tathā yatnaṃ kariṣyāmi yathā devo jagatpatiḥ
pratyakṣaṃ mama cābhyeti viṣṇuḥ satyaparākramaḥ // BrP_46.28

yajñair dānais tapobhiś ca homair dhyānais tathārcanaiḥ
upavāsaiś ca vidhivac careyaṃ vratam uttamam // BrP_46.29

ananyamanasā caiva tanmanā nānyamānasaḥ
viṣṇvāyatanavinyāse prārambhaṃ ca karomy aham // BrP_46.30

brahmovāca

evaṃ sa pṛthivīpālaś cintayitvā dvijottamāḥ
prāsādārthaṃ hares tatra prārambham akarot tadā // BrP_47.1

ānāyya gaṇakān sarvān ācāryāñ śāstrapāragān
bhūmiṃ saṃśodhya yatnena rājā tu parayā mudā // BrP_47.2

brāhmaṇair jñānasaṃpannair vedaśāstrārthapāragaiḥ
amātyair mantribhiś caiva vāstuvidyāviśāradaiḥ // BrP_47.3

taiḥ sārdhaṃ sa samālocya sumuhūrte śubhe dine
sucandratārāsaṃyoge grahānukūlyasaṃyute // BrP_47.4

jayamaṅgalaśabdaiś ca nānāvādyair manoharaiḥ
vedādhyayananirghoṣair gītaiḥ sumadhurasvaraiḥ // BrP_47.5

puṣpalājākṣatair gandhaiḥ pūrṇakumbhaiḥ sadīpakaiḥ
dadāv arghyaṃ tato rājā śraddhayā susamāhitaḥ // BrP_47.6

dattvaivam arghyaṃ vidhivad ānāyya sa mahīpatiḥ
kaliṅgādhipatiṃ śūram utkalādhipatiṃ tathā
kośalādhipatiṃ caiva tān uvāca tadā nṛpaḥ // BrP_47.7

rājovāca

gacchadhvaṃ sahitāḥ sarve śilārthe susamāhitāḥ
gṛhītvā śilpimukhyāṃś ca śilākarmaviśāradān // BrP_47.8

vindhyācalaṃ suvistīrṇaṃ bahukandaraśobhitam
nirūpya sarvasānūni cchedayitvā śilāḥ śubhāḥ
saṃvāhyantāṃ ca śakaṭair naukābhir mā vilambatha // BrP_47.9

brahmovāca

evaṃ gantuṃ samādiśya tān nṛpān sa mahīpatiḥ
punar evābravīd vākyaṃ sāmātyān sapurohitān // BrP_47.10

rājovāca

gacchantu dūtāḥ sarvatra mamājñāṃ pravadantu vai
yatra tiṣṭhanti rājānaḥ pṛthivyāṃ tān suśīghragāḥ // BrP_47.11

hastyaśvarathapādātaiḥ sāmātyaiḥ sapurohitaiḥ
gacchata sahitāḥ sarva indradyumnasya śāsanāt // BrP_47.12

brahmovāca

evaṃ dūtāḥ samājñātā rājñā tena mahātmanā
gatvā tadā nṛpān ūcur vacanaṃ tasya bhūpateḥ // BrP_47.13

śrutvā tu te tathā sarve dūtānāṃ vacanaṃ nṛpāḥ
ājagmus tvaritāḥ sarve svasainyaiḥ parivāritāḥ // BrP_47.14

ye nṛpāḥ sarvadigbhāge ye ca dakṣiṇataḥ sthitāḥ
paścimāyāṃ sthitā ye ca uttarāpathasaṃsthitāḥ // BrP_47.15

pratyantavāsino ye 'pi ye ca saṃnidhivāsinaḥ
pārvatīyāś ca ye kecit tathā dvīpanivāsinaḥ // BrP_47.16

rathair nāgaiḥ padātaiś ca vājibhir dhanavistaraiḥ
saṃprāptā bahuśo viprāḥ śrutvendradyumnaśāsanam // BrP_47.17

tān āgatān nṛpān dṛṣṭvā sāmātyān sapurohitān
provāca rājā hṛṣṭātmā kāryam uddiśya sādaram // BrP_47.18

rājovāca

śṛṇudhvaṃ nṛpaśārdūlā yathā kiṃcid bravīmy aham
asmin kṣetravare puṇye bhuktimuktiprade śive // BrP_47.19

hayamedhaṃ mahāyajñaṃ prāsādaṃ caiva vaiṣṇavam
kathaṃ śaknomy ahaṃ kartum iti cintākulaṃ manaḥ // BrP_47.20

bhavadbhiḥ susahāyais tu sarvam etat karomy aham
yadi yūyaṃ sahāyā me bhavadhvaṃ nṛpasattamāḥ // BrP_47.21

brahmovāca

ity evaṃ vadamānasya rājarājasya dhīmataḥ
sarve pramuditā hṛṣṭā bhūpās te tasya śāsanāt // BrP_47.22

vavṛṣur dhanaratnaiś ca suvarṇamaṇimauktikaiḥ
kambalājinaratnaiś ca rāṅkavāstaraṇaiḥ śubhaiḥ // BrP_47.23

vajravaidūryamāṇikyaiḥ padmarāgendranīlakaiḥ
gajair aśvair dhanaiś cānyai rathaiś caiva kareṇubhiḥ // BrP_47.24

asaṃkhyeyair bahuvidhair dravyair uccāvacais tathā
śālivrīhiyavaiś caiva māṣamudgatilais tathā // BrP_47.25

siddhārthacaṇakaiś caiva godhūmair masurādibhiḥ
śyāmākair madhukaiś caiva nīvāraiḥ sakulatthakaiḥ // BrP_47.26

anyaiś ca vividhair dhānyair grāmyāraṇyaiḥ sahasraśaḥ
bahudhānyasahasrāṇāṃ taṇḍulānāṃ ca rāśibhiḥ // BrP_47.27

gavyasya haviṣaḥ kumbhaiḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ
tathānyair vividhair dravyair bhakṣyabhojyānulepanaiḥ // BrP_47.28

rājānaḥ pūrayām āsur yat kiṃcid dravyasaṃbhavaiḥ
tān dṛṣṭvā yajñasaṃbhārān sarvasaṃpatsamanvitān // BrP_47.29

yajñakarmavido viprān vedavedāṅgapāragān
śāstreṣu nipuṇān dakṣān kuśalān sarvakarmasu // BrP_47.30

ṛṣīṃś caiva maharṣīṃś ca devarṣīṃś caiva tāpasān
brahmacārigṛhasthāṃś ca vānaprasthān yatīṃs tathā // BrP_47.31

snātakān brāhmaṇāṃś cānyān agnihotre sadā sthitān
ācāryopādhyāyavarān svādhyāyatapasānvitān // BrP_47.32

sadasyāñ śāstrakuśalāṃs tathānyān pāvakān bahūn
dṛṣṭvā tān nṛpatiḥ śrīmān uvāca svaṃ purohitam // BrP_47.33

rājovāca

tataḥ prayāntu vidvāṃso brāhmaṇā vedapāragāḥ
vājimedhārthasiddhyarthaṃ deśaṃ paśyantu yajñiyam // BrP_47.34

brahmovāca

ity uktaḥ sa tathā cakre vacanaṃ tasya bhūpateḥ
hṛṣṭaḥ sa mantribhiḥ sārdhaṃ tadā rājapurohitaḥ // BrP_47.35

tato yayau purodhāś ca prājñaḥ sthapatibhiḥ saha
brāhmaṇān agrataḥ kṛtvā kuśalān yajñakarmaṇi // BrP_47.36

taṃ deśaṃ dhīvaragrāmaṃ sapratoliviṭaṅkinam
kārayām āsa vipro 'sau yajñavāṭaṃ yathāvidhi // BrP_47.37

prāsādaśatasaṃbādhaṃ maṇipravaraśobhitam
indrasadmanibhaṃ ramyaṃ hemaratnavibhūṣitam // BrP_47.38

stambhān kanakacitrāṃś ca toraṇāni bṛhanti ca
yajñāyatanadeśeṣu dattvā śuddhaṃ ca kāñcanam // BrP_47.39

antaḥpurāṇi rājñāṃ ca nānādeśanivāsinām
kārayām āsa dharmātmā tatra tatra yathāvidhi // BrP_47.40

brāhmaṇānāṃ ca vaiśyānāṃ nānādeśasamīyuṣām
kārayām āsa vidhivac chālās tatrāpy anekaśaḥ // BrP_47.41

priyārthaṃ tasya nṛpater āyayur nṛpasattamāḥ
ratnāny anekāny ādāya striyaś cāyayur utsave // BrP_47.42

teṣāṃ nirviśatāṃ sveṣu śibireṣu mahātmanām
nadataḥ sāgarasyeva divispṛg abhavad dhvaniḥ // BrP_47.43

teṣām abhyāgatānāṃ ca sa rājā munisattamāḥ
vyādideśāyatanāni śayyāś cāpy upacārataḥ // BrP_47.44

bhojanāni vicitrāṇi śālīkṣuyavagorasaiḥ
upetya nṛpatiśreṣṭho vyādideśa svayaṃ tadā // BrP_47.45

tathā tasmin mahāyajñe bahavo brahmavādinaḥ
ye ca dvijātipravarās tatrāsan dvijasattamāḥ // BrP_47.46

samājagmuḥ saśiṣyās tān pratijagrāha pārthivaḥ
sarvāṃś ca tān anuyayau yāvad āvasathān iti // BrP_47.47

svayam eva mahātejā dambhaṃ tyaktvā nṛpottamaḥ
tataḥ kṛtvā svaśilpaṃ ca śilpino 'nye ca ye tadā // BrP_47.48

kṛtsnaṃ yajñavidhiṃ rājñe tadā tasmai nyavedayan
tataḥ śrutvā nṛpaśreṣṭhaḥ kṛtaṃ sarvam atandritaḥ
hṛṣṭaromābhavad rājā saha mantribhir acyutaḥ // BrP_47.49

brahmovāca

tasmin yajñe pravṛtte tu vāgmino hetuvādibhiḥ
hetuvādān bahūn āhuḥ parasparajigīṣavaḥ // BrP_47.50

devendrasyeva vihitaṃ rājasiṃhena bho dvijāḥ
dadṛśus toraṇāny atra śātakumbhamayāni ca // BrP_47.51

śayyāsanavikārāṃś ca subahūn ratnasaṃcayān
ghaṭapātrīkaṭāhāni kalaśān vardhamānakān // BrP_47.52

nahi kaścid asauvarṇam apaśyad vasudhādhipaḥ
yūpāṃś ca śāstrapaṭhitān dāravān hemabhūṣitān // BrP_47.53

upakṣiptān yathākālaṃ vidhivad bhūrivarcasaḥ
sthalajā jalajā ye ca paśavaḥ kecana dvijāḥ // BrP_47.54

sarvān eva samānītān apaśyaṃs tatra te nṛpāḥ
gāś caiva mahiṣīś caiva tathā vṛddhastriyo 'pi ca // BrP_47.55

audakāni ca sattvāni śvāpadāni vayāṃsi ca
jarāyujāṇḍajātāni svedajāny udbhidāni ca // BrP_47.56

parvatāny upadhānyāni bhūtāni dadṛśuś ca te
evaṃ pramuditaṃ sarvaṃ paśuto dhanadhānyataḥ // BrP_47.57

yajñavāṭaṃ nṛpā dṛṣṭvā vismayaṃ paramaṃ gatāḥ
brāhmaṇānāṃ viśāṃ caiva bahumiṣṭānnam ṛddhimat // BrP_47.58

pūrṇe śatasahasre tu viprāṇāṃ tatra bhuñjatām
dundubhir meghanirghoṣān muhurmuhur athākarot // BrP_47.59

vinanādāsakṛc cāpi divase divase gate
evaṃ sa vavṛdhe yajñas tasya rājñas tu dhīmataḥ // BrP_47.60

annasya subahūn viprā utsargān nirgatopamān
dadhikulyāś ca dadṛśuḥ payasaś ca hradāṃs tathā // BrP_47.61

jambūdvīpo hi sakalo nānājanapadair yutaḥ
dvijāś ca tatra dṛśyante rājñas tasya mahāmakhe // BrP_47.62

tatra yāni sahasrāṇi puruṣāṇāṃ tatas tataḥ
gṛhītvā bhājanaṃ jagmur bahūni dvijasattamāḥ // BrP_47.63

śrāviṇaś cāpi te sarve sumṛṣṭamaṇikuṇḍalāḥ
paryaveṣayan dvijātīñ śataśo 'tha sahasraśaḥ // BrP_47.64

vividhāny anupānāni puruṣā ye 'nuyāyinaḥ
te vai nṛpopabhojyāni brāhmaṇebhyo daduḥ saha // BrP_47.65

samāgatān vedavido rājñaś ca pṛthivīśvarān
pūjāṃ cakre tadā teṣāṃ vidhivad bhūridakṣiṇaḥ // BrP_47.66

digdeśād āgatān rājño mahāsaṃgrāmaśālinaḥ
naṭanartakakādīṃś ca gītastutiviśāradān // BrP_47.67

patnyo manoramās tasya pīnonnatapayodharāḥ
indīvarapalāśākṣyaḥ śaraccandranibhānanāḥ // BrP_47.68

kulaśīlaguṇopetāḥ sahasraikaṃ śatādhikam
evaṃ tadbhūpaparamapatnīgaṇasamanvitam // BrP_47.69

ratnamālākulaṃ divyaṃ patākādhvajasevitam
ratnahārayutaṃ ramyaṃ candrakāntisamaprabham // BrP_47.70

kariṇaḥ parvatākārān madasiktān mahābalān
śataśaḥ koṭisaṃghātair dantibhir dantabhūṣaṇaiḥ // BrP_47.71

vātavegajavair aśvaiḥ sindhujātaiḥ suśobhanaiḥ
śvetāśvaiḥ śyāmakarṇaiś ca koṭyanekair javānvitaiḥ // BrP_47.72

saṃnaddhabaddhakakṣaiś ca nānāpraharaṇodyataiḥ
asaṃkhyeyaiḥ padātaiś ca devaputropamais tathā // BrP_47.73

ity evaṃ dadṛśe rājā yajñasaṃbhāravistaram
mudaṃ lebhe tadā rājā saṃhṛṣṭo vākyam abravīt // BrP_47.74

rājovāca

ānayadhvaṃ hayaśreṣṭhaṃ sarvalakṣaṇalakṣitam
cārayadhvaṃ pṛthivyāṃ vai rājaputrāḥ susaṃyatāḥ // BrP_47.75

vidvadbhir dharmavidbhiś ca atra homo vidhīyatām
kṛṣṇacchāgaṃ ca mahiṣaṃ kṛṣṇasāramṛgaṃ dvijān // BrP_47.76

anaḍvāhaṃ ca gāś caiva sarvāṃś ca paśupālakān
iṣṭayaś ca pravartantāṃ prāsādaṃ vaiṣṇavaṃ tataḥ // BrP_47.77

sarvam etac ca viprebhyo dīyatāṃ manasepsitam
striyaś ca ratnakoṭyaś ca grāmāś ca nagarāṇi ca // BrP_47.78

samyak samṛddhabhūmyaś ca viṣayāś caivam arthinām
anyāni dravyajātāni manojñāni bahūni ca // BrP_47.79

sarveṣāṃ yācamānānāṃ nāsti hy etan na bhāṣayet
tāvat pravartatāṃ yajño yāvad devaḥ purā tv iha
pratyakṣaṃ mama cābhyeti yajñasyāsya samīpataḥ // BrP_47.80

brahmovāca

evam uktvā tadā viprā rājasiṃho mahābhujaḥ
dadau suvarṇasaṃghātaṃ koṭīnāṃ caiva bhūṣaṇam // BrP_47.81

kareṇuśatasāhasraṃ vājino niyutāni ca
arbudaṃ caiva vṛṣabhaṃ svarṇaśṛṅgīś ca dhenukāḥ // BrP_47.82

surūpāḥ surabhīś caiva kāṃsyadohāḥ payasvinīḥ
prāyacchat sa tu viprebhyo vedavidbhyo mudā yutaḥ // BrP_47.83

vāsāṃsi ca mahārhāṇi rāṅkavāstaraṇāni ca
suśuklāni ca śubhrāṇi pravālamaṇim uttamam // BrP_47.84

adadāt sa mahāyajñe ratnāni vividhāni ca // BrP_47.85

vajravaidūryamāṇikyamuktikādyāni yāni ca
alaṃkāravatīḥ śubhrāḥ kanyā rājīvalocanāḥ // BrP_47.86

śatāni pañca viprebhyo rājā hṛṣṭaḥ pradattavān
striyaḥ pīnapayobhārāḥ kañcukaiḥ svastanāvṛtāḥ // BrP_47.87

madhyahīnāś ca suśroṇyaḥ padmapattrāyatekṣaṇāḥ
hāvabhāvānvitagrīvā bahvyo valayabhūṣitāḥ // BrP_47.88

pādanūpurasaṃyuktāḥ paṭṭadukūlavāsasaḥ
ekaikaśo 'dadāt tasmin kāmyāś ca kāminīr bahūḥ // BrP_47.89

arthibhyo brāhmaṇādibhyo hayamedhe dvijottamāḥ
bhakṣyaṃ bhojyaṃ ca saṃpūrṇaṃ nānāsaṃbhārasaṃyutam // BrP_47.90

khaṇḍakādyāny anekāni svinnapakvāṃś ca piṣṭakān
annāny anyāni medhyāṃś ca ghṛtapūrāṃś ca khāṇḍavān // BrP_47.91

madhurāṃs tarjitān pūpān annaṃ mṛṣṭaṃ supākikam
prītyarthaṃ sarvasattvānāṃ dīyate 'nnaṃ punaḥ punaḥ // BrP_47.92

dattasya dīyamānasya dhanasyānto na vidyate
evaṃ dṛṣṭvā mahāyajñaṃ devadaityāḥ savāraṇāḥ // BrP_47.93

gandharvāpsarasaḥ siddhā ṛṣayaś ca prajeśvarāḥ
vismayaṃ paramaṃ yātā dṛṣṭvā kratuvaraṃ śubham // BrP_47.94

purodhā mantriṇo rājā hṛṣṭās tatraiva sarvaśaḥ
na tatra malinaḥ kaścin na dīno na kṣudhānvitaḥ // BrP_47.95

na vopasargo na glānir nādhayo vyādhayas tathā
nākālamaraṇaṃ tatra na daṃśo na grahā viṣam // BrP_47.96

hṛṣṭapuṣṭajanāḥ sarve tasmin rājño mahotsave
ye ca tatra tapaḥsiddhā munayaś cirajīvinaḥ // BrP_47.97

na jātaṃ tādṛśaṃ yajñaṃ dhanadhānyasamanvitam
evaṃ sa rājā vidhivad vājimedhaṃ dvijottamāḥ
kratuṃ samāpayām āsa prāsādaṃ vaiṣṇavaṃ tathā // BrP_47.98

munaya ūcuḥ

brūhi no devadeveśa yat pṛcchāmaḥ purātanam
yathā tāḥ pratimāḥ pūrvam indradyumnena nirmitāḥ // BrP_48.1

kena caiva prakāreṇa tuṣṭas tasmai sa mādhavaḥ
tat sarvaṃ vada cāsmākaṃ paraṃ kautūhalaṃ hi naḥ // BrP_48.2

brahmovāca

śṛṇudhvaṃ muniśārdūlāḥ purāṇaṃ vedasaṃmitam
kathayāmi purā vṛttaṃ pratimānāṃ ca saṃbhavam // BrP_48.3

pravṛtte ca mahāyajñe prāsāde caiva nirmite
cintā tasya babhūvātha pratimārtham aharniśam // BrP_48.4

na vedmi kena deveśaṃ sarveśaṃ lokapāvanam
sargasthityantakartāraṃ paśyāmi puruṣottamam // BrP_48.5

cintāviṣṭas tv abhūd rājā śete rātrau divāpi na
na bhuṅkte vividhān bhogān na ca snānaṃ prasādhanam // BrP_48.6

naiva vādyena gandhena gāyanair varṇakair api
na gajair madayuktaiś ca na cānekair hayānvitaiḥ // BrP_48.7

nendranīlair mahānīlaiḥ padmarāgamayair na ca
suvarṇarajatādyaiś ca vajrasphaṭikasaṃyutaiḥ // BrP_48.8

bahurāgārthakāmair vā na vanyair antarikṣagaiḥ
babhūva tasya nṛpater manasas tuṣṭivardhanam // BrP_48.9

śailamṛddārujāteṣu praśastaṃ kiṃ mahītale
viṣṇupratimāyogyaṃ ca sarvalakṣaṇalakṣitam // BrP_48.10

etair eva trayāṇāṃ tu dayitaṃ syāt surārcitam
sthāpite prītim abhyeti iti cintāparo 'bhavat // BrP_48.11

pañcarātravidhānena saṃpūjya puruṣottamam
cintāviṣṭo mahīpālaḥ saṃstotum upacakrame // BrP_48.12

vāsudeva namas te 'stu namas te mokṣakāraṇa
trāhi māṃ sarvalokeśa janmasaṃsārasāgarāt // BrP_49.1

nirmalāmbarasaṃkāśa namas te puruṣottama
saṃkarṣaṇa namas te 'stu trāhi māṃ dharaṇīdhara // BrP_49.2

namas te hemagarbhābha namas te makaradhvaja
ratikānta namas te 'stu trāhi māṃ saṃvarāntaka // BrP_49.3

namas te 'ñjanasaṃkāśa namas te bhaktavatsala
aniruddha namas te 'stu trāhi māṃ varado bhava // BrP_49.4

namas te vibudhāvāsa namas te vibudhapriya
nārāyaṇa namas te 'stu trāhi māṃ śaraṇāgatam // BrP_49.5

namas te balināṃ śreṣṭha namas te lāṅgalāyudha
caturmukha jagaddhāma trāhi māṃ prapitāmaha // BrP_49.6

namas te nīlameghābha namas te tridaśārcita
trāhi viṣṇo jagannātha magnaṃ māṃ bhavasāgare // BrP_49.7

pralayānalasaṃkāśa namas te ditijāntaka
narasiṃha mahāvīrya trāhi māṃ dīptalocana // BrP_49.8

yathā rasātalād urvī tvayā daṃṣṭroddhṛtā purā
tathā mahāvarāhas tvaṃ trāhi māṃ duḥkhasāgarāt // BrP_49.9

tavaitā mūrtayaḥ kṛṣṇa varadāḥ saṃstutā mayā
taveme baladevādyāḥ pṛthagrūpeṇa saṃsthitāḥ // BrP_49.10

aṅgāni tava deveśa garutmādyās tathā prabho
dikpālāḥ sāyudhāś caiva keśavādyās tathācyuta // BrP_49.11

ye cānye tava deveśa bhedāḥ proktā manīṣibhiḥ
te 'pi sarve jagannātha prasannāyatalocana // BrP_49.12

mayārcitāḥ stutāḥ sarve tathā yūyaṃ namaskṛtāḥ
prayacchata varaṃ mahyaṃ dharmakāmārthamokṣadam // BrP_49.13

bhedās te kīrtitā ye tu hare saṃkarṣaṇādayaḥ
tava pūjārthasaṃbhūtās tatas tvayi samāśritāḥ // BrP_49.14

na bhedas tava deveśa vidyate paramārthataḥ
vividhaṃ tava yad rūpam uktaṃ tad upacārataḥ // BrP_49.15

advaitaṃ tvāṃ kathaṃ dvaitaṃ vaktuṃ śaknoti mānavaḥ
ekas tvaṃ hi hare vyāpī citsvabhāvo nirañjanaḥ // BrP_49.16

paramaṃ tava yad rūpaṃ bhāvābhāvavivarjitam
nirlepaṃ nirguṇaṃ śreṣṭhaṃ kūṭastham acalaṃ dhruvam // BrP_49.17

sarvopādhivinirmuktaṃ sattāmātravyavasthitam
tad devāś ca na jānanti kathaṃ jānāmy ahaṃ prabho // BrP_49.18

aparaṃ tava yad rūpaṃ pītavastraṃ caturbhujam
śaṅkhacakragadāpāṇimukuṭāṅgadadhāriṇam // BrP_49.19

śrīvatsoraskasaṃyuktaṃ vanamālāvibhūṣitam
tad arcayanti vibudhā ye cānye tava saṃśrayāḥ // BrP_49.20

devadeva suraśreṣṭha bhaktānām abhayaprada
trāhi māṃ padmapattrākṣa magnaṃ viṣayasāgare // BrP_49.21

nānyaṃ paśyāmi lokeśa yasyāhaṃ śaraṇaṃ vraje
tvām ṛte kamalākānta prasīda madhusūdana // BrP_49.22

jarāvyādhiśatair yukto nānāduḥkhair nipīḍitaḥ
harṣaśokānvito mūḍhaḥ karmapāśaiḥ suyantritaḥ // BrP_49.23

patito 'haṃ mahāraudre ghore saṃsārasāgare
viṣamodakaduṣpāre rāgadveṣajhaṣākule // BrP_49.24

indriyāvartagambhīre tṛṣṇāśokormisaṃkule
nirāśraye nirālambe niḥsāre 'tyantacañcale // BrP_49.25

māyayā mohitas tatra bhramāmi suciraṃ prabho
nānājātisahasreṣu jāyamānaḥ punaḥ punaḥ // BrP_49.26

mayā janmāny anekāni sahasrāṇy ayutāni ca
vividhāny anubhūtāni saṃsāre 'smiñ janārdana // BrP_49.27

vedāḥ sāṅgā mayādhītāḥ śāstrāṇi vividhāni ca
itihāsapurāṇāni tathā śilpāny anekaśaḥ // BrP_49.28

asaṃtoṣāś ca saṃtoṣāḥ saṃcayāpacayā vyayāḥ
mayā prāptā jagannātha kṣayavṛddhyakṣayetarāḥ // BrP_49.29

bhāryārimitrabandhūnāṃ viyogāḥ saṃgamās tathā
pitaro vividhā dṛṣṭā mātaraś ca tathā mayā // BrP_49.30

duḥkhāni cānubhūtāni yāni saukhyāny anekaśaḥ
prāptāś ca bāndhavāḥ putrā bhrātaro jñātayas tathā // BrP_49.31

mayoṣitaṃ tathā strīṇāṃ koṣṭhe viṇmūtrapicchale
garbhavāse mahāduḥkham anubhūtaṃ tathā prabho // BrP_49.32

duḥkhāni yāny anekāni bālyayauvanagocare
vārdhake ca hṛṣīkeśa tāni prāptāni vai mayā // BrP_49.33

maraṇe yāni duḥkhāni yamamārge yamālaye
mayā tāny anubhūtāni narake yātanās tathā // BrP_49.34

kṛmikīṭadrumāṇāṃ ca hastyaśvamṛgapakṣiṇām
mahiṣoṣṭragavāṃ caiva tathānyeṣāṃ vanaukasām // BrP_49.35

dvijātīnāṃ ca sarveṣāṃ śūdrāṇāṃ caiva yoniṣu
dhanināṃ kṣatriyāṇāṃ ca daridrāṇāṃ tapasvinām // BrP_49.36

nṛpāṇāṃ nṛpabhṛtyānāṃ tathānyeṣāṃ ca dehinām
gṛheṣu teṣām utpanno deva cāhaṃ punaḥ punaḥ // BrP_49.37

gato 'smi dāsatāṃ nātha bhṛtyānāṃ bahuśo nṛṇām
daridratvaṃ ceśvaratvaṃ svāmitvaṃ ca tathā gataḥ // BrP_49.38

hato mayā hatāś cānye ghātito ghātitās tathā
dattaṃ mamānyair anyebhyo mayā dattam anekaśaḥ // BrP_49.39

pitṛmātṛsuhṛdbhrātṛkalatrāṇāṃ kṛtena ca
dhanināṃ śrotriyāṇāṃ ca daridrāṇāṃ tapasvinām // BrP_49.40

uktaṃ dainyaṃ ca vividhaṃ tyaktvā lajjāṃ janārdana
devatiryaṅmanuṣyeṣu sthāvareṣu careṣu ca // BrP_49.41

na vidyate tathā sthānaṃ yatrāhaṃ na gataḥ prabho
kadā me narake vāsaḥ kadā svarge jagatpate // BrP_49.42

kadā manuṣyalokeṣu kadā tiryaggateṣu ca
jalayantre yathā cakre ghaṭī rajjunibandhanā // BrP_49.43

yāti cordhvam adhaś caiva kadā madhye ca tiṣṭhati
tathā cāhaṃ suraśreṣṭha karmarajjusamāvṛtaḥ // BrP_49.44

adhaś cordhvaṃ tathā madhye bhraman gacchāmi yogataḥ
evaṃ saṃsāracakre 'smin bhairave romaharṣaṇe // BrP_49.45

bhramāmi suciraṃ kālaṃ nāntaṃ paśyāmi karhicit
na jāne kiṃ karomy adya hare vyākulitendriyaḥ // BrP_49.46

śokatṛṣṇābhibhūto 'haṃ kāṃdiśīko vicetanaḥ
idānīṃ tvām ahaṃ deva vihvalaḥ śaraṇaṃ gataḥ // BrP_49.47

trāhi māṃ duḥkhitaṃ kṛṣṇa magnaṃ saṃsārasāgare
kṛpāṃ kuru jagannātha bhaktaṃ māṃ yadi manyase // BrP_49.48

tvadṛte nāsti me bandhur yo 'sau cintāṃ kariṣyati
deva tvāṃ nātham āsādya na bhayaṃ me 'sti kutracit // BrP_49.49

jīvite maraṇe caiva yogakṣeme 'thavā prabho
ye tu tvāṃ vidhivad deva nārcayanti narādhamāḥ // BrP_49.50

sugatis tu kathaṃ teṣāṃ bhavet saṃsārabandhanāt
kiṃ teṣāṃ kulaśīlena vidyayā jīvitena ca // BrP_49.51

yeṣāṃ na jāyate bhaktir jagaddhātari keśave
prakṛtiṃ tv āsurīṃ prāpya ye tvāṃ nindanti mohitāḥ // BrP_49.52

patanti narake ghore jāyamānāḥ punaḥ punaḥ
na teṣāṃ niṣkṛtis tasmād vidyate narakārṇavāt // BrP_49.53

ye dūṣayanti durvṛttās tvāṃ deva puruṣādhamāḥ
yatra yatra bhavej janma mama karmanibandhanāt // BrP_49.54

tatra tatra hare bhaktis tvayi cāstu dṛḍhā sadā
ārādhya tvāṃ surā daityā narāś cānye 'pi saṃyatāḥ // BrP_49.55

avāpuḥ paramāṃ siddhiṃ kas tvāṃ deva na pūjayet
na śaknuvanti brahmādyāḥ stotuṃ tvāṃ tridaśā hare // BrP_49.56

kathaṃ mānuṣabuddhyāhaṃ staumi tvāṃ prakṛteḥ param
tathā cājñānabhāvena saṃstuto 'si mayā prabho // BrP_49.57

tat kṣamasvāparādhaṃ me yadi te 'sti dayā mayi
kṛtāparādhe 'pi hare kṣamāṃ kurvanti sādhavaḥ // BrP_49.58

tasmāt prasīda deveśa bhaktasnehaṃ samāśritaḥ
stuto 'si yan mayā deva bhaktibhāvena cetasā
sāṅgaṃ bhavatu tat sarvaṃ vāsudeva namo 'stu te // BrP_49.59

brahmovāca

itthaṃ stutas tadā tena prasanno garuḍadhvajaḥ
dadau tasmai muniśreṣṭhāḥ sakalaṃ manasepsitam // BrP_49.60

yaḥ saṃpūjya jagannāthaṃ pratyahaṃ stauti mānavaḥ
stotreṇānena matimān sa mokṣaṃ labhate dhruvam // BrP_49.61

trisaṃdhyaṃ yo japed vidvān idaṃ stotravaraṃ śuciḥ
dharmaṃ cārthaṃ ca kāmaṃ ca mokṣaṃ ca labhate naraḥ // BrP_49.62

yaḥ paṭhec chṛṇuyād vāpi śrāvayed vā samāhitaḥ
sa lokaṃ śāśvataṃ viṣṇor yāti nirdhūtakalmaṣaḥ // BrP_49.63

dhanyaṃ pāpaharaṃ cedaṃ bhuktimuktipradaṃ śivam
guhyaṃ sudurlabhaṃ puṇyaṃ na deyaṃ yasya kasyacit // BrP_49.64

na nāstikāya mūrkhāya na kṛtaghnāya mānine
na duṣṭamataye dadyān nābhaktāya kadācana // BrP_49.65

dātavyaṃ bhaktiyuktāya guṇaśīlānvitāya ca
viṣṇubhaktāya śāntāya śraddhānuṣṭhānaśāline // BrP_49.66

idaṃ samastāghavināśahetuḥ
kāruṇyasaṃjñaṃ sukhamokṣadaṃ ca
aśeṣavāñchāphaladaṃ variṣṭhaṃ
stotraṃ mayoktaṃ puruṣottamasya BrP_49.67

ye taṃ susūkṣmaṃ vimalā murāriṃ
dhyāyanti nityaṃ puruṣaṃ purāṇam
te muktibhājaḥ praviśanti viṣṇuṃ
mantrair yathājyaṃ hutam adhvarāgnau BrP_49.68

ekaḥ sa devo bhavaduḥkhahantā
paraḥ pareṣāṃ na tato 'sti cānyat
draṣṭā sa pātā sa tu nāśakartā
viṣṇuḥ samastākhilasārabhūtaḥ BrP_49.69

kiṃ vidyayā kiṃ svaguṇaiś ca teṣāṃ
yajñaiś ca dānaiś ca tapobhir ugraiḥ
yeṣāṃ na bhaktir bhavatīha kṛṣṇe
jagadgurau mokṣasukhaprade ca BrP_49.70

loke sa dhanyaḥ sa śuciḥ sa vidvān
makhais tapobhiḥ sa guṇair variṣṭhaḥ
jñātā sa dātā sa tu satyavaktā
yasyāsti bhaktiḥ puruṣottamākhye BrP_49.71

brahmovāca

stutvaivaṃ muniśārdūlāḥ praṇamya ca sanātanam
vāsudevaṃ jagannāthaṃ sarvakāmaphalapradam // BrP_50.1

cintāviṣṭo mahīpālaḥ kuśān āstīrya bhūtale
vastraṃ ca tanmanā bhūtvā suṣvāpa dharaṇītale // BrP_50.2

kathaṃ pratyakṣam abhyeti devadevo janārdanaḥ
mama cārtiharo devas tadāsāv iti cintayan // BrP_50.3

suptasya tasya nṛpater vāsudevo jagadguruḥ
ātmānaṃ darśayām āsa śaṅkhacakragadābhṛtam // BrP_50.4

sa dadarśa tu saprema devadevaṃ jagadgurum
śaṅkhacakradharaṃ devaṃ gadācakrograpāṇinam // BrP_50.5

śārṅgabāṇadharaṃ devaṃ jvalattejotimaṇḍalam
yugāntādityavarṇābhaṃ nīlavaidūryasaṃnibham // BrP_50.6

suparṇāṃse tam āsīnaṃ ṣoḍaśārdhabhujaṃ śubham
sa cāsmai prābravīd dhīrāḥ sādhu rājan mahāmate // BrP_50.7

kratunānena divyena tathā bhaktyā ca śraddhayā
tuṣṭo 'smi te mahīpāla vṛthā kim anuśocasi // BrP_50.8

yad atra pratimā rājañ jagatpūjyā sanātanī
yathā sā prāpyate bhūpa tadupāyaṃ bravīmi te // BrP_50.9

gatāyām adya śarvaryāṃ nirmale bhāskarodite
sāgarasya jalasyānte nānādrumavibhūṣite // BrP_50.10

jalaṃ tathaiva velāyāṃ dṛśyate tatra vai mahat
lavaṇasyodadhe rājaṃs taraṅgaiḥ samabhiplutam // BrP_50.11

kūlānte hi mahāvṛkṣaḥ sthitaḥ sthalajaleṣu ca
velābhir hanyamānaś ca na cāsau kampate drumaḥ // BrP_50.12

paraśum ādāya hastena ūrmer antas tato vraja
ekākī viharan rājan sa tvaṃ paśyasi pādapam // BrP_50.13

īdṛk cihnaṃ samālokya chedaya tvam aśaṅkitaḥ
chedyamānaṃ tu taṃ vṛkṣaṃ prātar adbhutadarśanam // BrP_50.14

dṛṣṭvā tenaiva saṃcintya tato bhūpāla darśanāt
kuru tāṃ pratimāṃ divyāṃ jahi cintāṃ vimohinīm // BrP_50.15

brahmovāca

evam uktvā mahābhāgo jagāmādarśanaṃ hariḥ
sa cāpi svapnam ālokya paraṃ vismayam āgataḥ // BrP_50.16

tāṃ niśāṃ sa samudvīkṣya sthitas tadgatamānasaḥ
vyāharan vaiṣṇavān mantrān sūktaṃ caiva tadātmakam // BrP_50.17

pragatāyāṃ rajanyāṃ tu utthito nānyamānasaḥ
sa snātvā sāgare samyag yathāvad vidhinā tataḥ // BrP_50.18

dattvā dānaṃ ca viprebhyo grāmāṃś ca nagarāṇi ca
kṛtvā paurvāhṇikaṃ karma jagāma sa nṛpottamaḥ // BrP_50.19

na cāśvo na padātiś ca na gajo na ca sārathiḥ
ekākī sa mahāvelāṃ praviveśa mahīpatiḥ // BrP_50.20

taṃ dadarśa mahāvṛkṣaṃ tejasvantaṃ mahādrumam
mahātigamahārohaṃ puṇyaṃ vipulam eva ca // BrP_50.21

mahotsedhaṃ mahākāyaṃ prasuptaṃ ca jalāntike
sāndramāñjiṣṭhavarṇābhaṃ nāmajātivivarjitam // BrP_50.22

naranāthas tadā viprā drumaṃ dṛṣṭvā mudānvitaḥ
paraśunā śātayām āsa niśitena dṛḍhena ca // BrP_50.23

dvaidhīkartumanās tatra babhūvendrasakhaḥ sa ca
nirīkṣyamāṇe kāṣṭhe tu babhūvādbhutadarśanam // BrP_50.24

viśvakarmā ca viṣṇuś ca viprarūpadharāv ubhau
ājagmatur mahābhāgau tadā tulyāgrajanmanau // BrP_50.25

jvalamānau svatejobhir divyasraganulepanau
atha tau taṃ samāgamya nṛpam indrasakhaṃ tadā // BrP_50.26

tāv ūcatur mahārāja kim atra tvaṃ kariṣyasi
kimarthaṃ ca mahābāho śātitaś ca vanaspatiḥ // BrP_50.27

asahāyo mahādurge nirjane gahane vane
mahāsindhutaṭe caiva kathaṃ vai śātito drumaḥ // BrP_50.28

brahmovāca

tayoḥ śrutvā vaco viprāḥ sa tu rājā mudānvitaḥ
babhāṣe vacanaṃ tābhyāṃ mṛdulaṃ madhuraṃ tathā // BrP_50.29

dṛṣṭvā tau brāhmaṇau tatra candrasūryāv ivāgatau
namaskṛtya jagannāthāv avāṅmukham avasthitaḥ // BrP_50.30

rājovāca

devadevam anādyantam anantaṃ jagatāṃ patim
ārādhayituṃ pratimāṃ karomīti matir mama // BrP_50.31

ahaṃ sa devadevena parameṇa mahātmanā
svapnānte ca samuddiṣṭo bhavadbhyāṃ śrāvitaṃ mayā // BrP_50.32

brahmovāca

rājñas tu vacanaṃ śrutvā devendrapratimasya ca
prahasya tasmai viśveśas tuṣṭo vacanam abravīt // BrP_50.33

viṣṇur uvāca

sādhu sādhu mahīpāla yad etan matam uttamam
saṃsārasāgare ghore kadalīdalasaṃnibhe // BrP_50.34

niḥsāre duḥkhabahule kāmakrodhasamākule
indriyāvartakalile dustare romaharṣaṇe // BrP_50.35

nānāvyādhiśatāvarte jalabudbudasaṃnibhe
yatas te matir utpannā viṣṇor ārādhanāya vai // BrP_50.36

dhanyas tvaṃ nṛpaśārdūla guṇaiḥ sarvair alaṃkṛtaḥ
saprajā pṛthivī dhanyā saśailavanakānanā // BrP_50.37

sapuragrāmanagarā caturvarṇair alaṃkṛtā
yatra tvaṃ nṛpaśārdūla prajāḥ pālayitā prabhuḥ // BrP_50.38

ehy ehi sumahābhāga drume 'smin sukhaśītale
āvābhyāṃ saha tiṣṭha tvaṃ kathābhir dharmasaṃśritaḥ // BrP_50.39

ayaṃ mama sahāyas tu āgataḥ śilpināṃ varaḥ
viśvakarmasamaḥ sākṣān nipuṇaḥ sarvakarmasu
mayoddiṣṭāṃ tu pratimāṃ karoty eṣa taṭaṃ tyaja // BrP_50.40

brahmovāca

śrutvaivaṃ vacanaṃ tasya tadā rājā dvijanmanaḥ
sāgarasya taṭaṃ tyaktvā gatvā tasya samīpataḥ // BrP_50.41

tasthau sa nṛpatiśreṣṭho vṛkṣacchāye suśītale
tatas tasmai sa viśvātmā dadāv ājñāṃ dvijākṛtiḥ // BrP_50.42

śilpimukhyāya viprendrāḥ kuruṣva pratimā iti
kṛṣṇarūpaṃ paraṃ śāntaṃ padmapattrāyatekṣaṇam // BrP_50.43

śrīvatsakaustubhadharaṃ śaṅkhacakragadādharam
gaurāṅgaṃ kṣīravarṇābhaṃ dvitīyaṃ svastikāṅkitam // BrP_50.44

lāṅgalāstradharaṃ devam anantākhyaṃ mahābalam
devadānavagandharvayakṣavidyādharoragaiḥ // BrP_50.45

na vijñāto hi tasyāntas tenānanta iti smṛtaḥ
bhaginīṃ vāsudevasya rukmavarṇāṃ suśobhanām // BrP_50.46

tṛtīyāṃ vai subhadrāṃ ca sarvalakṣaṇalakṣitām // BrP_50.47

brahmovāca

śrutvaitad vacanaṃ tasya viśvakarmā sukarmakṛt
tatkṣaṇāt kārayām āsa pratimāḥ śubhalakṣaṇāḥ // BrP_50.48

prathamaṃ śuklavarṇābhaṃ śāradendusamaprabham
āraktākṣaṃ mahākāyaṃ sphaṭāvikaṭamastakam // BrP_50.49

nīlāmbaradharaṃ cograṃ balaṃ balamadoddhatam
kuṇḍalaikadharaṃ divyaṃ gadāmuśaladhāriṇam // BrP_50.50

dvitīyaṃ puṇḍarīkākṣaṃ nīlajīmūtasaṃnibham
atasīpuṣpasaṃkāśaṃ padmapattrāyatekṣaṇam // BrP_50.51

pītavāsasam atyugraṃ śubhaṃ śrīvatsalakṣaṇam
cakrapūrṇakaraṃ divyaṃ sarvapāpaharaṃ harim // BrP_50.52

tṛtīyāṃ svarṇavarṇābhāṃ padmapattrāyatekṣaṇām
vicitravastrasaṃchannāṃ hārakeyūrabhūṣitām // BrP_50.53

vicitrābharaṇopetāṃ ratnahārāvalambitām
pīnonnatakucāṃ ramyāṃ viśvakarmā vinirmame // BrP_50.54

sa tu rājādbhutaṃ dṛṣṭvā kṣaṇenaikena nirmitāḥ
divyavastrayugacchannā nānāratnair alaṃkṛtāḥ // BrP_50.55

sarvalakṣaṇasaṃpannāḥ pratimāḥ sumanoharāḥ
vismayaṃ paramaṃ gatvā idaṃ vacanam abravīt // BrP_50.56

indradyumna uvāca

kiṃ devau samanuprāptau dvijarūpadharāv ubhau
ubhau cādbhutakarmāṇau devavṛttāv amānuṣau // BrP_50.57

devau vā mānuṣau vāpi yakṣavidyādharau yuvām
kiṃ nu brahmahṛṣīkeśau kiṃ vasū kim utāśvinau // BrP_50.58

na vedmi satyasadbhāvau māyārūpeṇa saṃsthitau
yuvāṃ gato 'smi śaraṇam ātmā tu me prakāśyatām // BrP_50.59

śrībhagavān uvāca

nāhaṃ devo na yakṣo vā na daityo na ca devarāṭ
na brahmā na ca rudro 'haṃ viddhi māṃ puruṣottamam // BrP_51.1

artihā sarvalokānām anantabalapauruṣaḥ
ārādhanīyo bhūtānām anto yasya na vidyate // BrP_51.2

paṭhyate sarvaśāstreṣu vedānteṣu nigadyate
yam āhur jñānagamyeti vāsudeveti yoginaḥ // BrP_51.3

aham eva svayaṃ brahmā ahaṃ viṣṇuḥ śivo 'py aham
indro 'haṃ devarājaś ca jagatsaṃyamano yamaḥ // BrP_51.4

pṛthivyādīni bhūtāni tretāgnir hutabhuṅ nṛpa
varuṇo 'pāṃ patiś cāhaṃ dharitrī ca mahīdharaḥ // BrP_51.5

yat kiṃcid vāṅmayaṃ loke jagat sthāvarajaṅgamam
carācaraṃ ca yad viśvaṃ madanyan nāsti kiṃcana // BrP_51.6

prīto 'haṃ te nṛpaśreṣṭha varaṃ varaya suvrata
yad iṣṭaṃ tat prayacchāmi hṛdi yat te vyavasthitam // BrP_51.7

maddarśanam apuṇyānāṃ svapnānte 'pi na jāyate
tvaṃ punar dṛḍhabhaktitvāt pratyakṣaṃ dṛṣṭavān asi // BrP_51.8

brahmovāca

śrutvaivaṃ vāsudevasya vacanaṃ tasya bho dvijāḥ
romāñcitatanur bhūtvā idaṃ stotraṃ jagau nṛpaḥ // BrP_51.9

rājovāca

śriyaḥ kānta namas te 'stu śrīpate pītavāsase
śrīda śrīśa śrīnivāsa namas te śrīniketana // BrP_51.10

ādyaṃ puruṣam īśānaṃ sarveśaṃ sarvatomukham
niṣkalaṃ paramaṃ devaṃ praṇato 'smi sanātanam // BrP_51.11

śabdātītaṃ guṇātītaṃ bhāvābhāvavivarjitam
nirlepaṃ nirguṇaṃ sūkṣmaṃ sarvajñaṃ sarvabhāvanam // BrP_51.12

prāvṛṇmeghapratīkāśaṃ gobrāhmaṇahite ratam
sarveṣām eva goptāraṃ vyāpinaṃ sarvabhāvinam // BrP_51.13

śaṅkhacakradharaṃ devaṃ gadāmuśaladhāriṇam
namasye varadaṃ devaṃ nīlotpaladalacchavim // BrP_51.14

nāgaparyaṅkaśayanaṃ kṣīrodārṇavaśāyinam
namasye 'haṃ hṛṣīkeśaṃ sarvapāpaharaṃ harim // BrP_51.15

punas tvāṃ devadeveśaṃ namasye varadaṃ vibhum
sarvalokeśvaraṃ viṣṇuṃ mokṣakāraṇam avyayam // BrP_51.16

brahmovāca

evaṃ stutvā tu taṃ devaṃ praṇipatya kṛtāñjaliḥ
uvāca praṇato bhūtvā nipatya dharaṇītale // BrP_51.17

rājovāca

prīto 'si yadi me nātha vṛṇomi varam uttamam
devāsurāḥ sagandharvā yakṣarakṣomahoragāḥ // BrP_51.18

siddhavidyādharāḥ sādhyāḥ kiṃnarā guhyakās tathā
ṛṣayo ye mahābhāgā nānāśāstraviśāradāḥ // BrP_51.19

parivrāḍyogayuktāś ca vedatattvārthacintakāḥ
mokṣamārgavido ye 'nye dhyāyanti paramaṃ padam // BrP_51.20

nirguṇaṃ nirmalaṃ śāntaṃ yat paśyanti manīṣinaḥ
tat padaṃ gantum icchāmi tvatprasādāt sudurlabham // BrP_51.21

śrībhagavān uvāca

sarvaṃ bhavatu bhadraṃ te yatheṣṭaṃ sarvam āpnuhi
bhaviṣyati yathākāmaṃ matprasādān na saṃśayaḥ // BrP_51.22

daśa varṣasahasrāṇi tathā nava śatāni ca
avicchinnaṃ mahārājyaṃ kuru tvaṃ nṛpasattama // BrP_51.23

prayāsyasi padaṃ divyaṃ durlabhaṃ yat surāsuraiḥ
pūrṇamanorathaṃ śāntaṃ guhyam avyaktam avyayam // BrP_51.24

parāt parataraṃ sūkṣmaṃ nirlepaṃ niṣkalaṃ dhruvam
cintāśokavinirmuktaṃ kriyākāraṇavarjitam // BrP_51.25

tad ahaṃ darśayiṣyāmi jñeyākhyaṃ paramaṃ padam
yaṃ prāpya paramānandaṃ prāpsyasi paramāṃ gatim // BrP_51.26

kīrtiś ca tava rājendra bhavaty atra mahītale
yāvad ghanā nabho yāvad yāvac candrārkatārakam // BrP_51.27

yāvat samudrāḥ saptaiva yāvan mervādiparvatāḥ
tiṣṭhanti divi devāś ca tāvat sarvatra cāvyayā // BrP_51.28

indradyumnasaro nāma tīrthaṃ yajñāṅgasaṃbhavam
yatra snātvā sakṛl lokaḥ śakralokam avāpnuyāt // BrP_51.29

dāpayiṣyati yaḥ piṇḍāṃs taṭe 'smin sarasaḥ śubhe
kulaikaviṃśam uddhṛtya śakralokaṃ gamiṣyati // BrP_51.30

pūjyamāno 'psarobhiś ca gandharvair gītanisvanaiḥ
vimānena vaset tatra yāvad indrāś caturdaśa // BrP_51.31

saraso dakṣiṇe bhāge nairṛtyāṃ tu samāśrite
nyagrodhas tiṣṭhate tatra tatsamīpe tu maṇḍapaḥ // BrP_51.32

ketakīvanasaṃchanno nānāpādapasaṃkulaḥ
nārikelair asaṃkhyeyaiś campakair bakulāvṛtaiḥ // BrP_51.33

aśokaiḥ karṇikāraiś ca puṃnāgair nāgakesaraiḥ
pāṭalāmrātasaralaiś candanair devadārubhiḥ // BrP_51.34

nyagrodhāśvatthakhadiraiḥ pārijātaiḥ sahārjunaiḥ
hintālaiś caiva tālaiś ca śiṃśapair badarais tathā // BrP_51.35

karañjair lakucaiḥ plakṣaiḥ panasair bilvadhātukaiḥ
anyair bahuvidhair vṛkṣaiḥ śobhitaḥ samalaṃkṛtaḥ // BrP_51.36

āṣāḍhasya site pakṣe pañcamyāṃ pitṛdaivate
ṛkṣe neṣyanti nas tatra nītvā sapta dināni vai // BrP_51.37

maṇḍape sthāpayiṣyanti suveśyābhiḥ suśobhanaiḥ
krīḍāviśeṣabahulair nṛtyagītamanoharaiḥ // BrP_51.38

cāmaraiḥ svarṇadaṇḍaiś ca vyajanai ratnabhūṣaṇaiḥ
vījayantas tathāsmabhyaṃ sthāpayiṣyanti maṅgalāḥ // BrP_51.39

brahmacārī yatiś caiva snātakāś ca dvijottamāḥ
vānaprasthā gṛhasthāś ca siddhāś cānye ca brāhmaṇāḥ // BrP_51.40

nānāvarṇapadaiḥ stotrair ṛgyajuḥsāmanisvanaiḥ
kariṣyanti stutiṃ rājan rāmakeśavayoḥ punaḥ // BrP_51.41

tataḥ stutvā ca dṛṣṭvā ca saṃpraṇamya ca bhaktitaḥ
naro varṣāyutaṃ divyaṃ śrīmaddharipure vaset // BrP_51.42

pūjyamāno 'psarobhiś ca gandharvair gītanisvanaiḥ
harer anucaras tatra krīḍate keśavena vai // BrP_51.43

vimānenārkavarṇena ratnahāreṇa bhrājatā
sarvakāmair mahābhogais tiṣṭhate bhuvanottame // BrP_51.44

tapaḥkṣayādihāgatya manuṣyo brāhmaṇo bhavet
koṭīdhanapatiḥ śrīmāṃś caturvedī bhaved dhruvam // BrP_51.45

brahmovāca

evaṃ tasmai varaṃ dattvā kṛtvā ca samayaṃ hariḥ
jagāmādarśanaṃ viprāḥ sahito viśvakarmaṇā // BrP_51.46

sa tu rājā tadā hṛṣṭo romāñcitatanūruhaḥ
kṛtakṛtyam ivātmānaṃ mene saṃdarśanād dhareḥ // BrP_51.47

tataḥ kṛṣṇaṃ ca rāmaṃ ca subhadrāṃ ca varapradām
rathair vimānasaṃkāśair maṇikāñcanacitritaiḥ // BrP_51.48

saṃvāhya tās tadā rājā mahāmaṅgalaniḥsvanaiḥ
ānayām āsa matimān sāmātyaḥ sapurohitaḥ // BrP_51.49

nānāvāditranirghoṣair nānāvedasvanaiḥ śubhaiḥ
saṃsthāpya ca śubhe deśe pavitre sumanohare // BrP_51.50

tataḥ śubhatithau kāle nakṣatre śubhalakṣaṇe
pratiṣṭhāṃ kārayām āsa sumuhūrte dvijaiḥ saha // BrP_51.51

yathoktena vidhānena vidhidṛṣṭena karmaṇā
ācāryānumatenaiva sarvaṃ kṛtvā mahīpatiḥ // BrP_51.52

ācāryāya tadā dattvā dakṣiṇāṃ vidhivat prabhuḥ
ṛtvigbhyaś ca vidhānena tathānyebhyo dhanaṃ dadau // BrP_51.53

kṛtvā pratiṣṭhāṃ vidhivat prāsāde bhavanottame
sthāpayām āsa tān sarvān vidhidṛṣṭena karmaṇā // BrP_51.54

tataḥ saṃpūjya vidhinā nānāpuṣpaiḥ sugandhibhiḥ
suvarṇamaṇimuktādyair nānāvastraiḥ suśobhanaiḥ // BrP_51.55

ratnaiś ca vividhair divyair āsanair grāmapattanaiḥ
dadau cānyān sa viṣayān purāṇi nagarāṇi ca // BrP_51.56

evaṃ bahuvidhaṃ dattvā rājyaṃ kṛtvā yathocitam
iṣṭvā ca vividhair yajñair dattvā dānāny anekaśaḥ // BrP_51.57

kṛtakṛtyas tato rājā tyaktasarvaparigrahaḥ
jagāma paramaṃ sthānaṃ tad viṣṇoḥ paramaṃ padam // BrP_51.58

evaṃ mayā muniśreṣṭhāḥ kathito vo nṛpottamaḥ
kṣetrasya caiva māhātmyaṃ kim anyac chrotum icchatha // BrP_51.59

viṣṇur uvāca

śrutvaivaṃ vacanaṃ tasya brahmaṇo 'vyaktajanmanaḥ
āścaryaṃ menire viprāḥ papracchuś ca punar mudā // BrP_51.60

munaya ūcuḥ

kasmin kāle suraśreṣṭha gantavyaṃ puruṣottamam
vidhinā kena kartavyaṃ pañcatīrtham iti prabho // BrP_51.61

ekaikasya ca tīrthasya snānadānasya yat phalam
devatāprekṣaṇe caiva brūhi sarvaṃ pṛthak pṛthak // BrP_51.62

brahmovāca

nirāhāraḥ kurukṣetre pādenaikena yas tapet
jitendriyo jitakrodhaḥ saptasaṃvatsarāyutam // BrP_51.63

dṛṣṭvā sadā jyeṣṭhaśukladvādaśyāṃ puruṣottamam
kṛtopavāsaḥ prāpnoti tato 'dhikataraṃ phalam // BrP_51.64

tasmāj jyeṣṭhe muniśreṣṭhāḥ prayatnena susaṃyataiḥ
svargalokepsuviprādyair draṣṭavyaḥ puruṣottamaḥ // BrP_51.65

pañcatīrthaṃ tu vidhivat kṛtvā jyeṣṭhe narottamaḥ
śuklapakṣasya dvādaśyāṃ paśyet taṃ puruṣottamam // BrP_51.66

ye paśyanty avyayaṃ devaṃ dvādaśyāṃ puruṣottamam
te viṣṇulokam āsādya na cyavante kadācana // BrP_51.67

tasmāj jyeṣṭhe prayatnena gantavyaṃ bho dvijottamāḥ
kṛtvā tasmin pañcatīrthaṃ draṣṭavyaḥ puruṣottamaḥ // BrP_51.68

sudūrastho 'pi yo bhaktyā kīrtayet puruṣottamam
ahany ahani śuddhātmā so 'pi viṣṇupuraṃ vrajet // BrP_51.69

yātrāṃ karoti kṛṣṇasya śraddhayā yaḥ samāhitaḥ
sarvapāpavinirmukto viṣṇulokaṃ vrajen naraḥ // BrP_51.70

cakraṃ dṛṣṭvā harer dūrāt prāsādopari saṃsthitam
sahasā mucyate pāpān naro bhaktyā praṇamya tat // BrP_51.71

brahmovāca

āsīt kalpe muniśreṣṭhāḥ saṃpravṛtte mahākṣaye
naṣṭe 'rkacandre pavane naṣṭe sthāvarajaṅgame // BrP_52.1

udite pralayāditye pracaṇḍe ghanagarjite
vidyudutpātasaṃghātaiḥ saṃbhagne taruparvate // BrP_52.2

loke ca saṃhṛte sarve mahadulkānibarhaṇe
śuṣkeṣu sarvatoyeṣu saraḥsu ca saritsu ca // BrP_52.3

tataḥ saṃvartako vahnir vāyunā saha bho dvijāḥ
lokaṃ tu prāviśat sarvam ādityair upaśobhitam // BrP_52.4

paścāt sa pṛthivīṃ bhittvā praviśya ca rasātalam
devadānavayakṣāṇāṃ bhayaṃ janayate mahat // BrP_52.5

nirdahan nāgalokaṃ ca yac ca kiṃcit kṣitāv iha
adhastān muniśārdūlāḥ sarvaṃ nāśayate kṣaṇāt // BrP_52.6

tato yojanaviṃśānāṃ sahasrāṇi śatāni ca
nirdahaty āśugo vāyuḥ sa ca saṃvartako 'nalaḥ // BrP_52.7

sadevāsuragandharvaṃ sayakṣoragarākṣasam
tato dahati saṃdīptaḥ sarvam eva jagat prabhuḥ // BrP_52.8

pradīpto 'sau mahāraudraḥ kalpāgnir iti saṃśrutaḥ
mahājvālo mahārciṣmān saṃpradīptamahāsvanaḥ // BrP_52.9

sūryakoṭipratīkāśo jvalann iva sa tejasā
trailokyaṃ cādahat tūrṇaṃ sasurāsuramānuṣam // BrP_52.10

evaṃvidhe mahāghore mahāpralayadāruṇe
ṛṣiḥ paramadharmātmā dhyānayogaparo 'bhavat // BrP_52.11

ekaḥ saṃtiṣṭhate viprā mārkaṇḍeyeti viśrutaḥ
mohapāśair nibaddho 'sau kṣuttṛṣṇākulitendriyāḥ // BrP_52.12

sa dṛṣṭvā taṃ mahāvahniṃ śuṣkakaṇṭhauṣṭhatālukaḥ
tṛṣṇārtaḥ praskhalan viprās tadāsau bhayavihvalaḥ // BrP_52.13

babhrāma pṛthivīṃ sarvāṃ kāṃdiśīko vicetanaḥ
trātāraṃ nādhigacchan vai itaś cetaś ca dhāvati // BrP_52.14

na lebhe ca tadā śarma yatra viśrāmyatā dvijāḥ
karomi kiṃ na jānāmi yasyāhaṃ śaraṇaṃ vraje // BrP_52.15

kathaṃ paśyāmi taṃ devaṃ puruṣeśaṃ sanātanam
iti saṃcintayan devam ekāgreṇa sanātanam // BrP_52.16

prāptavāṃs tat padaṃ divyaṃ mahāpralayakāraṇam
puruṣeśam iti khyātaṃ vaṭarājaṃ sanātanam // BrP_52.17

tvarāyukto muniś cāsau nyagrodhasyāntikaṃ yayau
āsādya taṃ muniśreṣṭhās tasya mūle samāviśat // BrP_52.18

na kālāgnibhayaṃ tatra na cāṅgārapravarṣaṇam
na saṃvartāgamas tatra na ca vajrāśanis tathā // BrP_52.19

brahmovāca

tato gajakulaprakhyās taḍinmālāvibhūṣitāḥ
samuttasthur mahāmeghā nabhasy adbhutadarśanāḥ // BrP_53.1

kecin nīlotpalaśyāmāḥ kecit kumudasaṃnibhāḥ
kecit kiñjalkasaṃkāśāḥ kecit pītāḥ payodharāḥ // BrP_53.2

kecid dharitasaṃkāśāḥ kākāṇḍasaṃnibhās tathā
kecit kamalapattrābhāḥ kecid dhiṅgulasaṃnibhāḥ // BrP_53.3

kecit puravarākārāḥ kecid girivaropamāḥ
kecid añjanasaṃkāśāḥ kecin marakataprabhāḥ // BrP_53.4

vidyunmālāpinaddhāṅgāḥ samuttasthur mahāghanāḥ
ghorarūpā mahābhāgā ghorasvananināditāḥ // BrP_53.5

tato jaladharāḥ sarve samāvṛṇvan nabhastalam
tair iyaṃ pṛthivī sarvā saparvatavanākarā // BrP_53.6

āpūritā diśaḥ sarvāḥ salilaughapariplutāḥ
tatas te jaladā ghorā vāriṇā munisattamāḥ // BrP_53.7

sarvataḥ plāvayām āsuś coditāḥ parameṣṭhinā
varṣamāṇā mahātoyaṃ pūrayanto vasuṃdharām // BrP_53.8

sughoram aśivaṃ raudraṃ nāśayanti sma pāvakam
tato dvādaśa varṣāṇi payodāḥ samupaplave // BrP_53.9

dhārābhiḥ pūrayanto vai codyamānā mahātmanā
tataḥ samudrāḥ svāṃ velām atikrāmanti bho dvijāḥ // BrP_53.10

parvatāś ca vyaśīryanta mahī cāpsu nimajjati
sarvataḥ sumahābhrāntās te payodā nabhastalam // BrP_53.11

saṃveṣṭayitvā naśyanti vāyuvegasamāhatāḥ
tatas taṃ mārutaṃ ghoraṃ sa viṣṇur munisattamāḥ // BrP_53.12

ādipadmālayo devaḥ pītvā svapiti bho dvijāḥ
tasminn ekārṇave ghore naṣṭe sthāvarajaṅgame // BrP_53.13

naṣṭe devāsuranare yakṣarākṣasavarjite
tato muniḥ sa viśrānto dhyātvā ca puruṣottamam // BrP_53.14

dadarśa cakṣur unmīlya jalapūrṇāṃ vasuṃdharām
nāpaśyat taṃ vaṭaṃ norvīṃ na digādi na bhāskaram // BrP_53.15

na candrārkāgnipavanaṃ na devāsurapannagam
tasminn ekārṇave ghore tamobhūte nirāśraye // BrP_53.16

nimajjan sa tadā viprāḥ saṃtartum upacakrame
babhrāmāsau muniś cārta itaś cetaś ca saṃplavan // BrP_53.17

nimamajja tadā viprās trātāraṃ nādhigacchati
evaṃ taṃ vihvalaṃ dṛṣṭvā kṛpayā puruṣottamaḥ
provāca muniśārdūlās tadā dhyānena toṣitaḥ // BrP_53.18

śrībhagavān uvāca

vatsa śrānto 'si bālas tvaṃ bhaktatra mama suvrata
āgacchāgaccha śīghraṃ tvaṃ mārkaṇḍeya mamāntikam // BrP_53.19

mā tvayaiva ca bhetavyaṃ saṃprāpto 'si mamāgrataḥ
mārkaṇḍeya mune dhīra bālas tvaṃ śramapīḍitaḥ // BrP_53.20

brahmovāca

tasya tad vacanaṃ śrutvā muniḥ paramakopitaḥ
uvāca sa tadā viprā vismitaś cābhavan muhuḥ // BrP_53.21

mārkaṇḍeya uvāca

ko 'yaṃ nāmnā kīrtayati tapaḥ paribhavann iva
bahuvarṣasahasrākhyaṃ dharṣayann iva me vapuḥ // BrP_53.22

na hy eṣa samudācāro deveṣv api samāhitaḥ
māṃ brahmā sa ca deveśo dīrghāyur iti bhāṣate // BrP_53.23

kas tapo ghoraśiraso mamādya tyaktajīvitaḥ
mārkaṇḍeyeti coktvā manmṛtyuṃ gantum ihecchati // BrP_53.24

brahmovāca

evam uktvā tadā viprāś cintāviṣṭo 'bhavan muniḥ
kiṃ svapno 'yaṃ mayā dṛṣṭaḥ kiṃ vā moho 'yam āgataḥ // BrP_53.25

itthaṃ cintayatas tasya utpannā duḥkhahā matiḥ
vrajāmi śaraṇaṃ devaṃ bhaktyāhaṃ puruṣottamam // BrP_53.26

sa gatvā śaraṇaṃ devaṃ munis tadgatamānasaḥ
dadarśa taṃ vaṭaṃ bhūyo viśālaṃ salilopari // BrP_53.27

śākhāyāṃ tasya sauvarṇaṃ vistīrṇāyāṃ mahādbhutam
ruciraṃ divyaparyaṅkaṃ racitaṃ viśvakarmaṇā // BrP_53.28

vajravaidūryaracitaṃ maṇividrumaśobhitam
padmarāgādibhir juṣṭaṃ ratnair anyair alaṃkṛtam // BrP_53.29

nānāstaraṇasaṃvītaṃ nānāratnopaśobhitam
nānāścaryasamāyuktaṃ prabhāmaṇḍalamaṇḍitam // BrP_53.30

tasyopari sthitaṃ devaṃ kṛṣṇaṃ bālavapurdharam
sūryakoṭipratīkāśaṃ dīpyamānaṃ suvarcasam // BrP_53.31

caturbhujaṃ sundarāṅgaṃ padmapattrāyatekṣaṇam
śrīvatsavakṣasaṃ devaṃ śaṅkhacakragadādharam // BrP_53.32

vanamālāvṛtoraskaṃ divyakuṇḍaladhāriṇam
hārabhārārpitagrīvaṃ divyaratnavibhūṣitam // BrP_53.33

dṛṣṭvā tadā munir devaṃ vismayotphullalocanaḥ
romāñcitatanur devaṃ praṇipatyedam abravīt // BrP_53.34

mārkaṇḍeya uvāca

aho caikārṇave ghore vinaṣṭe sacarācare
katham eko hy ayaṃ bālas tiṣṭhaty atra sunirbhayaḥ // BrP_53.35

brahmovāca

bhūtaṃ bhavyaṃ bhaviṣyaṃ ca jānann api mahāmuniḥ
na bubodha tadā devaṃ māyayā tasya mohitaḥ
yadā na bubudhe cainaṃ tadā khedād uvāca ha // BrP_53.36

mārkaṇḍeya uvāca

vṛthā me tapaso vīryaṃ vṛthā jñānaṃ vṛthā kriyā
vṛthā me jīvitaṃ dīrghaṃ vṛthā mānuṣyam eva ca // BrP_53.37

yo 'haṃ suptaṃ na jānāmi paryaṅke divyabālakam // BrP_53.38

brahmovāca

evaṃ saṃcintayan vipraḥ plavamāno vicetanaḥ
trāṇārthaṃ vihvalaś cāsau nirvedaṃ gatavāṃs tadā // BrP_53.39

tato bālārkasaṃkāśaṃ svamahimnā vyavasthitam
sarvatejomayaṃ viprā na śaśākābhivīkṣitum // BrP_53.40

dṛṣṭvā taṃ munim āyāntaṃ sa bālaḥ prahasann iva
provāca muniśārdūlās tadā meghaughanisvanaḥ // BrP_53.41

śrībhagavān uvāca

vatsa jānāmi śrāntaṃ tvāṃ trāṇārthaṃ mām upasthitam
śarīraṃ viśa me kṣipraṃ viśrāmas te mayoditaḥ // BrP_53.42

brahmovāca

śrutvā sa vacanaṃ tasya kiṃcin novāca mohitaḥ
viveśa vadanaṃ tasya vivṛtaṃ cāvaśo muniḥ // BrP_53.43

brahmovāca

sa praviśyodare tasya bālasya munisattamaḥ
dadarśa pṛthivīṃ kṛtsnāṃ nānājanapadair vṛtām // BrP_54.1

lavaṇekṣusurāsarpirdadhidugdhajalodadhīn
dadarśa tān samudrāṃś ca jambu plakṣaṃ ca śālmalam // BrP_54.2

kuśaṃ krauñcaṃ ca śākaṃ ca puṣkaraṃ ca dadarśa saḥ
bhāratādīni varṣāṇi tathā sarvāṃś ca parvatān // BrP_54.3

meruṃ ca sarvaratnāḍhyaṃ apaśyat kanakācalam
nānāratnānvitaiḥ śṛṅgair bhūṣitaṃ bahukandaram // BrP_54.4

nānāmunijanākīrṇaṃ nānāvṛkṣavanākulam
nānāsattvasamāyuktaṃ nānāścaryasamanvitam // BrP_54.5

vyāghraiḥ siṃhair varāhaiś ca cāmarair mahiṣair gajaiḥ
mṛgaiḥ śākhāmṛgaiś cānyair bhūṣitaṃ sumanoharam // BrP_54.6

śakrādyair vividhair devaiḥ siddhacāraṇapannagaiḥ
muniyakṣāpsarobhiś ca vṛtaiś cānyaiḥ surālayaiḥ // BrP_54.7

brahmovāca

evaṃ sumeruṃ śrīmantam apaśyan munisattamaḥ
paryaṭan sa tadā vipras tasya bālasya codare // BrP_54.8

himavantaṃ hemakūṭaṃ niṣadhaṃ gandhamādanam
śvetaṃ ca durdharaṃ nīlaṃ kailāsaṃ mandaraṃ girim // BrP_54.9

mahendraṃ malayaṃ vindhyaṃ pāriyātraṃ tathārbudam
sahyaṃ ca śuktimantaṃ ca mainākaṃ vakraparvatam // BrP_54.10

etāś cānyāś ca bahavo yāvantaḥ pṛthivīdharāḥ
tatas tāṃs tu muniśreṣṭhāḥ so 'paśyad ratnabhūṣitān // BrP_54.11

kurukṣetraṃ ca pāñcālān matsyān madrān sakekayān
bāhlīkān śūrasenāṃś ca kāśmīrāṃs taṅgaṇān khasān // BrP_54.12

pārvatīyān kirātāṃś ca karṇaprāvaraṇān marūn
antyajān antyajātīṃś ca so 'paśyat tasya codare // BrP_54.13

mṛgāñ śākhāmṛgān siṃhān varāhān sṛmarāñ śaśān
gajāṃś cānyāṃs tathā sattvān so 'paśyat tasya codare // BrP_54.14

pṛthivyāṃ yāni tīrthāni grāmāś ca nagarāṇi ca
kṛṣigorakṣavāṇijyaṃ krayavikrayaṇaṃ tathā // BrP_54.15

śakrādīn vibudhāñ śreṣṭhāṃs tathānyāṃś ca divaukasaḥ
gandharvāpsaraso yakṣān ṛṣīṃś caiva sanātanān // BrP_54.16

daityadānavasaṃghāṃś ca nāgāṃś ca munisattamāḥ
siṃhikātanayāṃś caiva ye cānye suraśatravaḥ // BrP_54.17

yat kiṃcit tena loke 'smin dṛṣṭapūrvaṃ carācaram
apaśyat sa tadā sarvaṃ tasya kukṣau dvijottamāḥ // BrP_54.18

athavā kiṃ bahūktena kīrtitena punaḥ punaḥ
brahmādistambaparyantaṃ yat kiṃcit sacarācaram // BrP_54.19

bhūrlokaṃ ca bhuvarlokaṃ svarlokaṃ ca dvijottamāḥ
mahar janas tapaḥ satyam atalaṃ vitalaṃ tathā // BrP_54.20

pātālaṃ sutalaṃ caiva vitalaṃ ca rasātalam
mahātalaṃ ca brahmāṇḍam apaśyat tasya codare // BrP_54.21

avyāhatā gatis tasya tadābhūd dvijasattamāḥ
prasādāt tasya devasya smṛtilopaś ca nābhavat // BrP_54.22

bhramamāṇas tadā kukṣau kṛtsnaṃ jagad idaṃ dvijāḥ
nāntaṃ jagāma dehasya tasya viṣṇoḥ kadācana // BrP_54.23

yadāsau nāgataś cāntaṃ tasya dehasya bho dvijāḥ
tadā taṃ varadaṃ devaṃ śaraṇaṃ gatavān muniḥ // BrP_54.24

tato 'sau sahasā viprā vāyuvegena niḥsṛtaḥ
mahātmano mukhāt tasya vivṛtāt puruṣasya saḥ // BrP_54.25

brahmovāca

sa niṣkramyodarāt tasya bālasya munisattamāḥ
punaś caikārṇavām urvīm apaśyaj janavarjitām // BrP_55.1

pūrvadṛṣṭaṃ ca taṃ devaṃ dadarśa śiśurūpiṇam
śākhāyāṃ vaṭavṛkṣasya paryaṅkopari saṃsthitam // BrP_55.2

śrīvatsavakṣasaṃ devaṃ pītavastraṃ caturbhujam
jagad ādāya tiṣṭhantaṃ padmapattrāyatekṣaṇam // BrP_55.3

so 'pi taṃ munim āyāntaṃ plavamānam acetanam
dṛṣṭvā mukhād viniṣkrāntaṃ provāca prahasann iva // BrP_55.4

śrībhagavān uvāca

kaccit tvayoṣitaṃ vatsa viśrāntaṃ ca mamodare
bhramamāṇaś ca kiṃ tatra āścaryaṃ dṛṣṭavān asi // BrP_55.5

bhakto 'si me muniśreṣṭha śrānto 'si ca mamāśritaḥ
tena tvām upakārāya saṃbhāṣe paśya mām iha // BrP_55.6

brahmovāca

śrutvā sa vacanaṃ tasya saṃprahṛṣṭatanūruhaḥ
dadarśa taṃ suduṣprekṣaṃ ratnair divyair alaṃkṛtam // BrP_55.7

prasannā nirmalā dṛṣṭir muhūrtāt tasya bho dvijāḥ
prasādāt tasya devasya prādurbhūtā punar navā // BrP_55.8

raktāṅgulitalau pādau tatas tasya surārcitau
praṇamya śirasā viprā harṣagadgadayā girā // BrP_55.9

kṛtāñjalis tadā hṛṣṭo vismitaś ca punaḥ punaḥ
dṛṣṭvā taṃ paramātmānaṃ saṃstotum upacakrame // BrP_55.10

mārkaṇḍeya uvāca

devadeva jagannātha māyābālavapurdhara
trāhi māṃ cārupadmākṣa duḥkhitaṃ śaraṇāgatam // BrP_55.11

saṃtapto 'smi suraśreṣṭha saṃvartākhyena vahninā
aṅgāravarṣabhītaṃ ca trāhi māṃ puruṣottama // BrP_55.12

śoṣitaś ca pracaṇḍena vāyunā jagadāyunā
vihvalo 'haṃ tathā śrāntas trāhi māṃ puruṣottama // BrP_55.13

tāpitaś ca taśāmātyaiḥ pralayāvartakādibhiḥ
na śāntim adhigacchāmi trāhi māṃ puruṣottama // BrP_55.14

tṛṣitaś ca kṣudhāviṣṭo duḥkhitaś ca jagatpate
trātāraṃ nātra paśyāmi trāhi māṃ puruṣottama // BrP_55.15

asminn ekārṇave ghore vinaṣṭe sacarācare
na cāntam adhigacchāmi trāhi māṃ puruṣottama // BrP_55.16

tavodare ca deveśa mayā dṛṣṭaṃ carācaram
vismito 'haṃ viṣaṇṇaś ca trāhi māṃ puruṣottama // BrP_55.17

saṃsāre 'smin nirālambe prasīda puruṣottama
prasīda vibudhaśreṣṭha prasīda vibudhapriya // BrP_55.18

prasīda vibudhāṃ nātha prasīda vibudhālaya
prasīda sarvalokeśa jagatkāraṇakāraṇa // BrP_55.19

prasīda sarvakṛd deva prasīda mama bhūdhara
prasīda salilāvāsa prasīda madhusūdana // BrP_55.20

prasīda kamalākānta prasīda tridaśeśvara
prasīda kaṃsakeśīghna prasīdāriṣṭanāśana // BrP_55.21

prasīda kṛṣṇa daityaghna prasīda danujāntaka
prasīda mathurāvāsa prasīda yadunandana // BrP_55.22

prasīda śakrāvaraja prasīda varadāvyaya
tvaṃ mahī tvaṃ jalaṃ deva tvam agnis tvaṃ samīraṇaḥ // BrP_55.23

tvaṃ nabhas tvaṃ manaś caiva tvam ahaṃkāra eva ca
tvaṃ buddhiḥ prakṛtiś caiva sattvādyās tvaṃ jagatpate // BrP_55.24

puruṣas tvaṃ jagadvyāpī puruṣād api cottamaḥ
tvam indriyāṇi sarvāṇi śabdādyā viṣayāḥ prabho // BrP_55.25

tvaṃ dikpālāś ca dharmāś ca vedā yajñāḥ sadakṣiṇāḥ
tvam indras tvaṃ śivo devas tvaṃ havis tvaṃ hutāśanaḥ // BrP_55.26

tvaṃ yamaḥ pitṛrāṭ deva tvaṃ rakṣodhipatiḥ svayam
varuṇas tvam apāṃ nātha tvaṃ vāyus tvaṃ dhaneśvaraḥ // BrP_55.27

tvam īśānas tvam anantas tvaṃ gaṇeśaś ca ṣaṇmukhaḥ
vasavas tvaṃ tathā rudrās tvam ādityāś ca khecarāḥ // BrP_55.28

dānavās tvaṃ tathā yakṣās tvaṃ daityāḥ samarudgaṇāḥ
siddhāś cāpsaraso nāgā gandharvās tvaṃ sacāraṇāḥ // BrP_55.29

pitaro vālakhilyāś ca prajānāṃ patayo 'cyuta
munayas tvam ṛṣigaṇās tvam aśvinau niśācarāḥ // BrP_55.30

anyāś ca jātayas tvaṃ hi yat kiṃcij jīvasaṃjñitam
kiṃ cātra bahunoktena brahmādistambagocaram // BrP_55.31

bhūtaṃ bhavyaṃ bhaviṣyaṃ ca tvaṃ jagat sacarācaram
yat te rūpaṃ paraṃ deva kūṭastham acalaṃ dhruvam // BrP_55.32

brahmādyās tan na jānanti katham anye 'lpamedhasaḥ
deva śuddhasvabhāvo 'si nityas tvaṃ prakṛteḥ paraḥ // BrP_55.33

avyaktaḥ śāśvato 'nantaḥ sarvavyāpī maheśvaraḥ
tvam ākāśaḥ paraḥ śānto ajas tvaṃ vibhur avyayaḥ // BrP_55.34

evaṃ tvāṃ nirguṇaṃ stotuṃ kaḥ śaknoti nirañjanam
stuto 'si yan mayā deva vikalenālpacetasā
tat sarvaṃ devadeveśa kṣantum arhasi cāvyaya // BrP_55.35

brahmovāca

itthaṃ stutas tadā tena mārkaṇḍeyena bho dvijāḥ
prītaḥ provāca bhagavān meghagambhīrayā girā // BrP_56.1

śrībhagavān uvāca

brūhi kāmaṃ muniśreṣṭha yat te manasi vartate
dadāmi sarvaṃ viprarṣe matto yad abhivāñchasi // BrP_56.2

brahmovāca

śrutvā sa vacanaṃ viprāḥ śiśos tasya mahātmanaḥ
uvāca paramaprīto munis tadgatamānasaḥ // BrP_56.3

mārkaṇḍeya uvāca

jñātum icchāmi deva tvāṃ māyāṃ vai tava cottamām
tvatprasādāc ca deveśa smṛtir na parihīyate // BrP_56.4

drutam antaḥ śarīreṇa satataṃ paryavartitam
icchāmi puṇḍarīkākṣa jñātuṃ tvām aham avyayam // BrP_56.5

iha bhūtvā śiśuḥ sākṣāt kiṃ bhavān avatiṣṭhate
pītvā jagad idaṃ sarvam etad ākhyātum arhasi // BrP_56.6

kimarthaṃ ca jagat sarvaṃ śarīrasthaṃ tavānagha
kiyantaṃ ca tvayā kālam iha stheyam ariṃdama // BrP_56.7

jñātum icchāmi deveśa brūhi sarvam aśeṣataḥ
tvattaḥ kamalapattrākṣa vistareṇa yathātatham
mahad etad acintyaṃ ca yad ahaṃ dṛṣṭavān prabho // BrP_56.8

brahmovāca

ity uktaḥ sa tadā tena devadevo mahādyutiḥ
sāntvayan sa tadā vākyam uvāca vadatāṃ varaḥ // BrP_56.9

śrībhagavān uvāca

kāmaṃ devāś ca māṃ vipra nahi jānanti tattvataḥ
tava prītyā pravakṣyāmi yathedaṃ visṛjāmy aham // BrP_56.10

pitṛbhakto 'si viprarṣe mām eva śaraṇaṃ gataḥ
tato dṛṣṭo 'smi te sākṣād brahmacaryaṃ ca te mahat // BrP_56.11

āpo nārā iti purā saṃjñākarma kṛtaṃ mayā
tena nārāyaṇo 'smy ukto mama tās tv ayanaṃ sadā // BrP_56.12

ahaṃ nārāyaṇo nāma prabhavaḥ śāśvato 'vyayaḥ
vidhātā sarvabhūtānāṃ saṃhartā ca dvijottama // BrP_56.13

ahaṃ viṣṇur ahaṃ brahmā śakraś cāpi surādhipaḥ
ahaṃ vaiśravaṇo rājā yamaḥ pretādhipas tathā // BrP_56.14

ahaṃ śivaś ca somaś ca kaśyapaś ca prajāpatiḥ
ahaṃ dhātā vidhātā ca yajñaś cāhaṃ dvijottama // BrP_56.15

agnir āsyaṃ kṣitiḥ pādau candrādityau ca locane
dyaur mūrdhā khaṃ diśaḥ śrotre tathāpaḥ svedasaṃbhavāḥ // BrP_56.16

sadiśaṃ ca nabhaḥ kāyo vāyur manasi me sthitaḥ
mayā kratuśatair iṣṭaṃ bahubhiś cāptadakṣiṇaiḥ // BrP_56.17

yajante vedaviduṣo māṃ devayajane sthitam
pṛthivyāṃ kṣatriyendrāś ca pārthivāḥ svargakāṅkṣiṇaḥ // BrP_56.18

yajante māṃ tathā vaiśyāḥ svargalokajigīṣavaḥ
catuḥsamudraparyantāṃ merumandarabhūṣaṇām // BrP_56.19

śeṣo bhūtvāham eko hi dhārayāmi vasuṃdharām
vārāhaṃ rūpam āsthāya mameyaṃ jagatī purā // BrP_56.20

majjamānā jale vipra vīryeṇāsmi samuddhṛtā
agniś ca vāḍavo vipra bhūtvāhaṃ dvijasattama // BrP_56.21

pibāmy apaḥ samāviṣṭas tāś caiva visṛjāmy aham
brahma vaktraṃ bhujau kṣatram ūrū me saṃśritā viśaḥ // BrP_56.22

pādau śūdrā bhavantīme vikrameṇa krameṇa ca
ṛgvedaḥ sāmavedaś ca yajurvedas tv atharvaṇaḥ // BrP_56.23

mattaḥ prādurbhavanty ete mām eva praviśanti ca
yatayaḥ śāntiparamā yatātmāno bubhutsavaḥ // BrP_56.24

kāmakrodhadveṣamuktā niḥsaṅgā vītakalmaṣāḥ
sattvasthā nirahaṃkārā nityam adhyātmakovidāḥ // BrP_56.25

mām eva satataṃ viprāś cintayanta upāsate
ahaṃ saṃvartako jyotir ahaṃ saṃvartako 'nalaḥ // BrP_56.26

ahaṃ saṃvartakaḥ sūryas tv ahaṃ saṃvartako 'nilaḥ
tārārūpāṇi dṛśyante yāny etāni nabhastale // BrP_56.27

mama vai romakūpāṇi viddhi tvaṃ dvijasattama
ratnākarāḥ samudrāś ca sarva eva caturdiśaḥ // BrP_56.28

vasanaṃ śayanaṃ caiva nilayaṃ caiva viddhi me
kāmaḥ krodhaś ca harṣaś ca bhayaṃ mohas tathaiva ca // BrP_56.29

mamaiva viddhi rūpāṇi sarvāṇy etāni sattama
prāpnuvanti narā vipra yat kṛtvā karma śobhanam // BrP_56.30

satyaṃ dānaṃ tapaś cogram ahiṃsāṃ sarvajantuṣu
madvidhānena vihitā mama dehavicāriṇaḥ // BrP_56.31

mayābhibhūtavijñānāś ceṣṭayanti na kāmataḥ
samyag vedam adhīyānā yajanto vividhair makhaiḥ // BrP_56.32

śāntātmāno jitakrodhāḥ prāpnuvanti dvijātayaḥ
prāptuṃ śakyo na caivāhaṃ narair duṣkṛtakarmabhiḥ // BrP_56.33

lobhābhibhūtaiḥ kṛpaṇair anāryair akṛtātmabhiḥ
tan māṃ mahāphalaṃ viddhi narāṇāṃ bhāvitātmanām // BrP_56.34

suduṣprāpaṃ vimūḍhānāṃ māṃ kuyoganiṣeviṇām
yadā yadā hi dharmasya glānir bhavati sattama // BrP_56.35

abhyutthānam adharmasya tadātmānaṃ sṛjāmy aham
daityā hiṃsānuraktāś ca avadhyāḥ surasattamaiḥ // BrP_56.36

rākṣasāś cāpi loke 'smin yadotpatsyanti dāruṇāḥ
tadāhaṃ saṃprasūyāmi gṛheṣu puṇyakarmaṇām // BrP_56.37

praviṣṭo mānuṣaṃ dehaṃ sarvaṃ praśamayāmy aham
sṛṣṭvā devamanuṣyāṃś ca gandharvoragarākṣasān // BrP_56.38

sthāvarāṇi ca bhūtāni saṃharāmy ātmamāyayā
karmakāle punar deham anucintya sṛjāmy aham // BrP_56.39

āviśya mānuṣaṃ dehaṃ maryādābandhakāraṇāt
śvetaḥ kṛtayuge dharmaḥ śyāmas tretāyuge mama // BrP_56.40

rakto dvāparam āsādya kṛṣṇaḥ kaliyuge tathā
trayo bhāgā hy adharmasya tasmin kāle bhavanti ca // BrP_56.41

antakāle ca saṃprāpte kālo bhūtvātidāruṇaḥ
trailokyaṃ nāśayāmy ekaḥ sarvaṃ sthāvarajaṅgamam // BrP_56.42

ahaṃ tridharmā viśvātmā sarvalokasukhāvahaḥ
abhinnaḥ sarvago 'nanto hṛṣīkeśa urukramaḥ // BrP_56.43

kālacakraṃ nayāmy eko brahmarūpaṃ mamaiva tat
śamanaṃ sarvabhūtānāṃ sarvabhūtakṛtodyamam // BrP_56.44

evaṃ praṇihitaḥ samyaṅ mamātmā munisattama
sarvabhūteṣu viprendra na ca māṃ vetti kaścana // BrP_56.45

sarvaloke ca māṃ bhaktāḥ pūjayanti ca sarvaśaḥ
yac ca kiṃcit tvayā prāptaṃ mayi kleśātmakaṃ dvija // BrP_56.46

sukhodayāya tat sarvaṃ śreyase ca tavānagha
yac ca kiṃcit tvayā loke dṛṣṭaṃ sthāvarajaṅgamam // BrP_56.47

vihitaḥ sarva evāsau mayātmā bhūtabhāvanaḥ
ahaṃ nārāyaṇo nāma śaṅkhacakragadādharaḥ // BrP_56.48

yāvad yugānāṃ viprarṣe sahasraṃ parivartate
tāvat svapimi viśvātmā sarvaviśvāni mohayan // BrP_56.49

evaṃ sarvam ahaṃ kālam ihāse munisattama
aśiśuḥ śiśurūpeṇa yāvad brahmā na budhyate // BrP_56.50

mayā ca datto viprendra varas te brahmarūpiṇā
asakṛt parituṣṭena viprarṣigaṇapūjita // BrP_56.51

sarvam ekārṇavaṃ kṛtvā naṣṭe sthāvarajaṅgame
nirgato 'si mayājñātas tatas te darśitaṃ jagat // BrP_56.52

abhyantaraṃ śarīrasya praviṣṭo 'si yadā mama
dṛṣṭvā lokaṃ samastaṃ hi vismito nāvabudhyase // BrP_56.53

tato 'si vaktrād viprarṣe drutaṃ niḥsārito mayā
ākhyātas te mayā cātmā durjñeyo hi surāsuraiḥ // BrP_56.54

yāvat sa bhagavān brahmā na budhyeta mahātapāḥ
tāvat tvam iha viprarṣe viśrabdhaś cara vai sukham // BrP_56.55

tato vibuddhe tasmiṃs tu sarvalokapitāmahe
eko bhūtāni srakṣyāmi śarīrāṇi dvijottama // BrP_56.56

ākāśaṃ pṛthivīṃ jyotir vāyuḥ salilam eva ca
loke yac ca bhavet kiṃcid iha sthāvarajaṅgamam // BrP_56.57

brahmovāca

evam uktvā tadā viprāḥ punas taṃ prāha mādhavaḥ
pūrṇe yugasahasre tu meghagambhīranisvanaḥ // BrP_56.58

śrībhagavān uvāca

mune brūhi yadarthaṃ māṃ stutavān paramārthataḥ
varaṃ vṛṇīṣva yac chreṣṭhaṃ dadāmi nacirād aham // BrP_56.59

āyuṣmān asi devānāṃ madbhakto 'si dṛḍhavrataḥ
tena tvam asi viprendra punar dīrghāyur āpnuhi // BrP_56.60

brahmovāca

śrutvā vāṇīṃ śubhāṃ tasya vilokya sa tadā punaḥ
mūrdhnā nipatya sahasā praṇamya punar abravīt // BrP_56.61

mārkaṇḍeya uvāca

dṛṣṭaṃ paraṃ hi deveśa tava rūpaṃ dvijottama
moho 'yaṃ vigataḥ satyaṃ tvayi dṛṣṭe tu me hare // BrP_56.62

evam evam ahaṃ nātha iccheyaṃ tvatprasādataḥ
lokānāṃ ca hitārthāya nānābhāvapraśāntaye // BrP_56.63

śaivabhāgavatānāṃ ca vādārthapratiṣedhakam
asmin kṣetravare puṇye nirmale puruṣottame // BrP_56.64

śivasyāyatanaṃ deva karomi paramaṃ mahat
pratiṣṭheya tathā tatra tava sthāne ca śaṃkaram // BrP_56.65

tato jñāsyanti loke 'sminn ekamūrtī harīśvarau
pratyuvāca jagannāthaḥ sa punas taṃ mahāmunim // BrP_56.66

śrībhagavān uvāca

yad etat paramaṃ devaṃ kāraṇaṃ bhuvaneśvaram
liṅgam ārādhanārthāya nānābhāvapraśāntaye // BrP_56.67

mamādiṣṭena viprendra kuru śīghraṃ śivālayam
tatprabhāvāc chivaloke tiṣṭha tvaṃ ca tathākṣayam // BrP_56.68

śive saṃsthāpite vipra mama saṃsthāpanaṃ bhavet
nāvayor antaraṃ kiṃcid ekabhāvau dvidhā kṛtau // BrP_56.69

yo rudraḥ sa svayaṃ viṣṇur yo viṣṇuḥ sa maheśvaraḥ
ubhayor antaraṃ nāsti pavanākāśayor iva // BrP_56.70

mohito nābhijānāti ya eva garuḍadhvajaḥ
vṛṣadhvajaḥ sa eveti tripuraghnaṃ trilocanam // BrP_56.71

tava nāmāṅkitaṃ tasmāt kuru vipra śivālayam
uttare devadevasya kuru tīrthaṃ suśobhanam // BrP_56.72

mārkaṇḍeyahrado nāma naralokeṣu viśrutaḥ
bhaviṣyati dvijaśreṣṭha sarvapāpapraṇāśanaḥ // BrP_56.73

brahmovāca

ity uktvā sa tadā devas tatraivāntaradhīyata
mārkaṇḍeyaṃ muniśreṣṭhāḥ sarvavyāpī janārdanaḥ // BrP_56.74

brahmovāca

ataḥ paraṃ pravakṣyāmi pañcatīrthavidhiṃ dvijāḥ
yat phalaṃ snānadānena devatāprekṣaṇena ca // BrP_57.1

mārkaṇḍeyahradaṃ gatvā naraś codaṅmukhaḥ śuciḥ
nimajjet tatra vārāṃs trīn imaṃ mantram udīrayet // BrP_57.2

saṃsārasāgare magnaṃ pāpagrastam acetanam
trāhi māṃ bhaganetraghna tripurāre namo 'stu te // BrP_57.3

namaḥ śivāya śāntāya sarvapāpaharāya ca
snānaṃ karomi deveśa mama naśyatu pātakam // BrP_57.4

nābhimātre jale snātvā vidhivad devatā ṛṣīn
tilodakena matimān pitṝṃś cānyāṃś ca tarpayet // BrP_57.5

snātvā tathaiva cācamya tato gacchec chivālayam
praviśya devatāgāraṃ kṛtvā taṃ triḥ pradakṣiṇam // BrP_57.6

mūlamantreṇa saṃpūjya mārkaṇḍeyasya ceśvaram
aghoreṇa ca bho viprāḥ praṇipatya prasādayet // BrP_57.7

trilocana namas te 'stu namas te śaśibhūṣaṇa
trāhi māṃ tvaṃ virūpākṣa mahādeva namo 'stu te // BrP_57.8

mārkaṇḍeyahrade tv evaṃ snātvā dṛṣṭvā ca śaṃkaram
daśānām aśvamedhānāṃ phalaṃ prāpnoti mānavaḥ // BrP_57.9

pāpaiḥ sarvair vinirmuktaḥ śivalokaṃ sa gacchati
tatra bhuktvā varān bhogān yāvad ābhūtasaṃplavam // BrP_57.10

ihalokaṃ samāsādya bhaved vipro bahuśrutaḥ
śāṃkaraṃ yogam āsādya tato mokṣam avāpnuyāt // BrP_57.11

kalpavṛkṣaṃ tato gatvā kṛtvā taṃ triḥ pradakṣiṇam
pūjayet parayā bhaktyā mantreṇānena taṃ vaṭam // BrP_57.12

oṃ namo vyaktarūpāya mahāpralayakāriṇe
mahadrasopaviṣṭāya nyagrodhāya namo 'stu te // BrP_57.13

amaras tvaṃ sadā kalpe hareś cāyatanaṃ vaṭa
nyagrodha hara me pāpaṃ kalpavṛkṣa namo 'stu te // BrP_57.14

bhaktyā pradakṣiṇaṃ kṛtvā natvā kalpavaṭaṃ naraḥ
sahasā mucyate pāpāj jīrṇatvaca ivoragaḥ // BrP_57.15

chāyāṃ tasya samākramya kalpavṛkṣasya bho dvijāḥ
brahmahatyāṃ naro jahyāt pāpeṣv anyeṣu kā kathā // BrP_57.16

dṛṣṭvā kṛṣṇāṅgasaṃbhūtaṃ brahmatejomayaṃ param
nyagrodhākṛtikaṃ viṣṇuṃ praṇipatya ca bho dvijāḥ // BrP_57.17

rājasūyāśvamedhābhyāṃ phalaṃ prāpnoti cādhikam
tathā svavaṃśam uddhṛtya viṣṇulokaṃ sa gacchati // BrP_57.18

vainateyaṃ namaskṛtya kṛṣṇasya purataḥ sthitam
sarvapāpavinirmuktas tato viṣṇupuraṃ vrajet // BrP_57.19

dṛṣṭvā vaṭaṃ vainateyaṃ yaḥ paśyet puruṣottamam
saṃkarṣaṇaṃ subhadrāṃ ca sa yāti paramāṃ gatim // BrP_57.20

praviśyāyatanaṃ viṣṇoḥ kṛtvā taṃ triḥ pradakṣiṇam
saṃkarṣaṇaṃ svamantreṇa bhaktyāpūjya prasādayet // BrP_57.21

namas te haladhṛg rāma namas te muśalāyudha
namas te revatīkānta namas te bhaktavatsala // BrP_57.22

namas te balināṃ śreṣṭha namas te dharaṇīdhara
pralambāre namas te 'stu trāhi māṃ kṛṣṇapūrvaja // BrP_57.23

evaṃ prasādya cānantam ajeyaṃ tridaśārcitam
kailāsaśikharākāraṃ candrāt kāntatarānanam // BrP_57.24

nīlavastradharaṃ devaṃ phaṇāvikaṭamastakam
mahābalaṃ haladharaṃ kuṇḍalaikavibhūṣitam // BrP_57.25

rauhiṇeyaṃ naro bhaktyā labhed abhimataṃ phalam
sarvapāpair vinirmukto viṣṇulokaṃ sa gacchati // BrP_57.26

ābhūtasaṃplavaṃ yāvad bhuktvā tatra sukhaṃ naraḥ
puṇyakṣayād ihāgatya pravare yogināṃ kule // BrP_57.27

brāhmaṇapravaro bhūtvā sarvaśāstrārthapāragaḥ
jñānaṃ tatra samāsādya muktiṃ prāpnoti durlabhām // BrP_57.28

evam abhyarcya halinaṃ tataḥ kṛṣṇaṃ vicakṣaṇaḥ
dvādaśākṣaramantreṇa pūjayet susamāhitaḥ // BrP_57.29

dviṣaṭkavarṇamantreṇa bhaktyā ye puruṣottamam
pūjayanti sadā dhīrās te mokṣaṃ prāpnuvanti vai // BrP_57.30

na tāṃ gatiṃ surā yānti yogino naiva somapāḥ
yāṃ gatiṃ yānti bho viprā dvādaśākṣaratatparāḥ // BrP_57.31

tasmāt tenaiva mantreṇa bhaktyā kṛṣṇaṃ jagadgurum
saṃpūjya gandhapuṣpādyaiḥ praṇipatya prasādayet // BrP_57.32

jaya kṛṣṇa jagannātha jaya sarvāghanāśana
jaya cāṇūrakeśighna jaya kaṃsaniṣūdana // BrP_57.33

jaya padmapalāśākṣa jaya cakragadādhara
jaya nīlāmbudaśyāma jaya sarvasukhaprada // BrP_57.34

jaya deva jagatpūjya jaya saṃsāranāśana
jaya lokapate nātha jaya vāñchāphalaprada // BrP_57.35

saṃsārasāgare ghore niḥsāre duḥkhaphenile
krodhagrāhākule raudre viṣayodakasaṃplave // BrP_57.36

nānārogormikalile mohāvartasudustare
nimagno 'haṃ suraśreṣṭha trāhi māṃ puruṣottama // BrP_57.37

evaṃ prasādya deveśaṃ varadaṃ bhaktavatsalam
sarvapāpaharaṃ devaṃ sarvakāmaphalapradam // BrP_57.38

pīnāṃsaṃ dvibhujaṃ kṛṣṇaṃ padmapattrāyatekṣaṇam
mahoraskaṃ mahābāhuṃ pītavastraṃ śubhānanam // BrP_57.39

śaṅkhacakragadāpāṇiṃ mukuṭāṅgadabhūṣaṇam
sarvalakṣaṇasaṃyuktaṃ vanamālāvibhūṣitam // BrP_57.40

dṛṣṭvā naro 'ñjaliṃ kṛtvā daṇḍavat praṇipatya ca
aśvamedhasahasrāṇāṃ phalaṃ prāpnoti vai dvijāḥ // BrP_57.41

yat phalaṃ sarvatīrtheṣu snāne dāne prakīrtitam
naras tat phalam āpnoti dṛṣṭvā kṛṣṇaṃ praṇamya ca // BrP_57.42

yat phalaṃ sarvaratnādyair iṣṭe bahusuvarṇake
naras tat phalam āpnoti dṛṣṭvā kṛṣṇaṃ praṇamya ca // BrP_57.43

yat phalaṃ sarvavedeṣu sarvayajñeṣu yat phalam
tat phalaṃ samavāpnoti naraḥ kṛṣṇaṃ praṇamya ca // BrP_57.44

yat phalaṃ sarvadānena vratena niyamena ca
naras tat phalam āpnoti dṛṣṭvā kṛṣṇaṃ praṇamya ca // BrP_57.45

tapobhir vividhair ugrair yat phalaṃ samudāhṛtam
naras tat phalam āpnoti dṛṣṭvā kṛṣṇaṃ praṇamya ca // BrP_57.46

yat phalaṃ brahmacaryeṇa samyak cīrṇena tatkṛtam
naras tat phalam āpnoti dṛṣṭvā kṛṣṇaṃ praṇamya ca // BrP_57.47

yat phalaṃ ca gṛhasthasya yathoktācāravartinaḥ
naras tat phalam āpnoti dṛṣṭvā kṛṣṇaṃ praṇamya ca // BrP_57.48

yat phalaṃ vanavāsena vānaprasthasya kīrtitam
naras tat phalam āpnoti dṛṣṭvā kṛṣṇaṃ praṇamya ca // BrP_57.49

saṃnyāsena yathoktena yat phalaṃ samudāhṛtam
naras tat phalam āpnoti dṛṣṭvā kṛṣṇaṃ praṇamya ca // BrP_57.50

kiṃ cātra bahunoktena māhātmye tasya bho dvijāḥ
dṛṣṭvā kṛṣṇaṃ naro bhaktyā mokṣaṃ prāpnoti durlabham // BrP_57.51

pāpair vimuktaḥ śuddhātmā kalpakoṭisamudbhavaiḥ
śriyā paramayā yuktaḥ sarvaiḥ samudito guṇaiḥ // BrP_57.52

sarvakāmasamṛddhena vimānena suvarcasā
trisaptakulam uddhṛtya naro viṣṇupuraṃ vrajet // BrP_57.53

tatra kalpaśataṃ yāvad bhuktvā bhogān manoramān
gandharvāpsarasaiḥ sārdhaṃ yathā viṣṇuś caturbhujaḥ // BrP_57.54

cyutas tasmād ihāyāto viprāṇāṃ pravare kule
sarvajñaḥ sarvavedī ca jāyate gatamatsaraḥ // BrP_57.55

svadharmanirataḥ śānto dātā bhūtahite rataḥ
āsādya vaiṣṇavaṃ jñānaṃ tato muktim avāpnuyāt // BrP_57.56

tataḥ saṃpūjya mantreṇa subhadrāṃ bhaktavatsalām
prasādayet tato viprāḥ praṇipatya kṛtāñjaliḥ // BrP_57.57

namas te sarvage devi namas te śubhasaukhyade
trāhi māṃ padmapattrākṣi kātyāyani namo 'stu te // BrP_57.58

evaṃ prasādya tāṃ devīṃ jagaddhātrīṃ jagaddhitām
baladevasya bhaginīṃ subhadrāṃ varadāṃ śivām // BrP_57.59

kāmagena vimānena naro viṣṇupuraṃ vrajet
ābhūtasaṃplavaṃ yāvat krīḍitvā tatra devavat // BrP_57.60

iha mānuṣatāṃ prāpto brāhmaṇo vedavid bhavet
prāpya yogaṃ hares tatra mokṣaṃ ca labhate dhruvam // BrP_57.61

brahmovāca

evaṃ dṛṣṭvā balaṃ kṛṣṇaṃ subhadrāṃ praṇipatya ca
dharmaṃ cārthaṃ ca kāmaṃ ca mokṣaṃ ca labhate dhruvam // BrP_58.1

niṣkramya devatāgārāt kṛtakṛtyo bhaven naraḥ
praṇamyāyatanaṃ paścād vrajet tatra samāhitaḥ // BrP_58.2

indranīlamayo viṣṇur yatrāste vālukāvṛtaḥ
antardhānagataṃ natvā tato viṣṇupuraṃ vrajet // BrP_58.3

sarvadevamayo yo 'sau hatavān asurottamam
sa āste tatra bho viprāḥ siṃhārdhakṛtavigrahaḥ // BrP_58.4

bhaktyā dṛṣṭvā tu taṃ devaṃ praṇamya narakesarīm
mucyate pātakair martyaḥ samastair nātra saṃśayaḥ // BrP_58.5

narasiṃhasya ye bhaktā bhavanti bhuvi mānavāḥ
na teṣāṃ duṣkṛtaṃ kiṃcit phalaṃ syād yad yad īpsitam // BrP_58.6

tasmāt sarvaprayatnena narasiṃhaṃ samāśrayet
dharmārthakāmamokṣāṇāṃ phalaṃ yasmāt prayacchati // BrP_58.7

munaya ūcuḥ

māhātmyaṃ narasiṃhasya sukhadaṃ bhuvi durlabham
yathā kathayase deva tena no vismayo mahān // BrP_58.8

prabhāvaṃ tasya devasya vistareṇa jagatpate
śrotum icchāmahe brūhi paraṃ kautūhalaṃ hi naḥ // BrP_58.9

yathā prasīded devo 'sau narasiṃho mahābalaḥ
bhaktānām upakārāya brūhi deva namo 'stu te // BrP_58.10

prasādān narasiṃhasya yā bhavanty atra siddhayaḥ
brūhi tāḥ kuru cāsmākaṃ prasādaṃ prapitāmaha // BrP_58.11

brahmovāca

śṛṇudhvaṃ tasya bho viprāḥ prabhāvaṃ gadato mama
ajitasyāprameyasya bhuktimuktipradasya ca // BrP_58.12

kaḥ śaknoti guṇān vaktuṃ samastāṃs tasya bho dvijāḥ
siṃhārdhakṛtadehasya pravakṣyāmi samāsataḥ // BrP_58.13

yāḥ kāścit siddhayaś cātra śrūyante daivamānuṣāḥ
prasādāt tasya tāḥ sarvāḥ sidhyanti nātra saṃśayaḥ // BrP_58.14

svarge martye ca pātāle dikṣu toye pure nage
prasādāt tasya devasya bhavaty avyāhatā gatiḥ // BrP_58.15

asādhyaṃ tasya devasya nāsty atra sacarācare
narasiṃhasya bho viprāḥ sadā bhaktānukampinaḥ // BrP_58.16

vidhānaṃ tasya vakṣyāmi bhaktānām upakārakam
yena prasīdec caivāsau siṃhārdhakṛtavigrahaḥ // BrP_58.17

śṛṇudhvaṃ muniśārdūlāḥ kalparājaṃ sanātanam
narasiṃhasya tattvaṃ ca yan na jñātaṃ surāsuraiḥ // BrP_58.18

śākayāvakamūlais tu phalapiṇyākasaktukaiḥ
payobhakṣeṇa viprendrā vartayet sādhakottamaḥ // BrP_58.19

kośakaupīnavāsāś ca dhyānayukto jitendriyaḥ
araṇye vijane deśe parvate sindhusaṃgame // BrP_58.20

ūṣare siddhakṣetre ca narasiṃhāśrame tathā
pratiṣṭhāpya svayaṃ vāpi pūjāṃ kṛtvā vidhānataḥ // BrP_58.21

dvādaśyāṃ śuklapakṣasya upoṣya munipuṃgavāḥ
japel lakṣāṇi vai viṃśan manasā saṃyatendriyaḥ // BrP_58.22

upapātakayuktaś ca mahāpātakasaṃyutaḥ
mukto bhavet tato viprāḥ sādhako nātra saṃśayaḥ // BrP_58.23

kṛtvā pradakṣiṇaṃ tatra narasiṃhaṃ prapūjayet
puṇyagandhādibhir dhūpaiḥ praṇamya śirasā prabhum // BrP_58.24

karpūracandanāktāni jātīpuṣpāṇi mastake
pradadyān narasiṃhasya tataḥ siddhiḥ prajāyate // BrP_58.25

bhagavān sarvakāryeṣu na kvacit pratihanyate
tejaḥ soḍhuṃ na śaktāḥ syur brahmarudrādayaḥ surāḥ // BrP_58.26

kiṃ punar dānavā loke siddhagandharvamānuṣāḥ
vidyādharā yakṣagaṇāḥ sakiṃnaramahoragāḥ // BrP_58.27

mantraṃ yān āsurān hantuṃ japanty eke 'nyasādhakāḥ
te sarve pralayaṃ yānti dṛṣṭvādityāgnivarcasaḥ // BrP_58.28

sakṛjjaptaṃ tu kavacaṃ rakṣet sarvam upadravam
dvirjaptaṃ kavacaṃ divyaṃ rakṣate devadānavāt // BrP_58.29

gandharvāḥ kiṃnarā yakṣā vidyādharamahoragāḥ
bhūtāḥ piśācā rakṣāṃsi ye cānye paripanthinaḥ // BrP_58.30

trirjaptaṃ kavacaṃ divyam abhedyaṃ ca surāsuraiḥ
dvādaśābhyantare caiva yojanānāṃ dvijottamāḥ // BrP_58.31

rakṣate bhagavān devo narasiṃho mahābalaḥ
tato gatvā biladvāram upoṣya rajanītrayam // BrP_58.32

palāśakāṣṭhaiḥ prajvālya bhagavantaṃ hutāśanam
palāśasamidhas tatra juhuyāt trimadhuplutāḥ // BrP_58.33

dve śate dvijaśārdūlā vaṣaṭkāreṇa sādhakaḥ
tato vivaradvāraṃ tu prakaṭaṃ jāyate kṣaṇāt // BrP_58.34

tato viśet tu niḥśaṅkaṃ kavacī vivaraṃ budhaḥ
gacchataḥ saṃkaṭaṃ tasya tamomohaś ca naśyati // BrP_58.35

rājamārgaḥ suvistīrṇo dṛśyate bhramarājitaḥ
narasiṃhaṃ smaraṃs tatra pātālaṃ viśate dvijāḥ // BrP_58.36

gatvā tatra japet tattvaṃ narasiṃhākhyam avyayam
tataḥ strīṇāṃ sahasrāṇi vīṇāvādanakarmaṇām // BrP_58.37

nirgacchanti puro viprāḥ svāgataṃ tā vadanti ca
praveśayanti tā haste gṛhītvā sādhakeśvaram // BrP_58.38

tato rasāyanaṃ divyaṃ pāyayanti dvijottamāḥ
pītamātre divyadeho jāyate sumahābalaḥ // BrP_58.39

krīḍate saha kanyābhir yāvad ābhūtasaṃplavam
bhinnadeho vāsudeve līyate nātra saṃśayaḥ // BrP_58.40

yadā na rocate vāsas tasmān nirgacchate punaḥ
paṭṭaṃ śūlaṃ ca khaḍgaṃ ca rocanāṃ ca maṇiṃ tathā // BrP_58.41

rasaṃ rasāyanaṃ caiva pādukāñjanam eva ca
kṛṣṇājinaṃ muniśreṣṭhā guṭikāṃ ca manoharām // BrP_58.42

kamaṇḍaluṃ cākṣasūtraṃ yaṣṭiṃ saṃjīvanīṃ tathā
siddhavidyāṃ ca śāstrāṇi gṛhītvā sādhakeśvaraḥ // BrP_58.43

jvaladvahnisphuliṅgormiveṣṭitaṃ triśikhaṃ hṛdi
sakṛn nyastaṃ dahet sarvaṃ vṛjinaṃ janmakoṭijam // BrP_58.44

viṣe nyastaṃ viṣaṃ hanyāt kuṣṭhaṃ hanyāt tanau sthitam
svadehe bhrūṇahatyādi kṛtvā divyena śudhyati // BrP_58.45

mahāgrahagṛhīteṣu jvalamānaṃ vicintayet
hṛdante vai tataḥ śīghraṃ naśyeyur dāruṇā grahāḥ // BrP_58.46

bālānāṃ kaṇṭhake baddhaṃ rakṣā bhavati nityaśaḥ
gaṇḍapiṇḍakalūtānāṃ nāśanaṃ kurute dhruvam // BrP_58.47

vyādhijāte samidbhiś ca ghṛtakṣīreṇa homayet
trisaṃdhyaṃ māsam ekaṃ tu sarvarogān vināśayet // BrP_58.48

asādhyaṃ tu na paśyāmi trailokye sacarācare
yāṃ yāṃ kāmayate siddhiṃ tāṃ tāṃ prāpnoti sa dhruvam // BrP_58.49

aṣṭottaraśataṃ tv eke pūjayitvā mṛgādhipam
mṛttikāḥ sapta valmīke śmaśāne ca catuṣpathe // BrP_58.50

raktacandanasaṃmiśrā gavāṃ kṣīreṇa loḍayet
siṃhasya pratimāṃ kṛtvā pramāṇena ṣaḍaṅgulām // BrP_58.51

limpet tathā bhūrjapattre rocanayā samālikhet
narasiṃhasya kaṇṭhe tu baddhvā caiva hi mantravit // BrP_58.52

japet saṃkhyāvihīnaṃ tu pūjayitvā jalāśaye
yāvat saptāhamātraṃ tu japet saṃyamitendriyaḥ // BrP_58.53

jalākīrṇā muhūrtena jāyate sarvamedinī
athavā śuṣkavṛkṣāgre narasiṃhaṃ tu pūjayet // BrP_58.54

japtvā cāṣṭaśataṃ tattvaṃ varṣantaṃ vinivārayet
tam evaṃ piñjake baddhvā bhrāmayet sādhakottamaḥ // BrP_58.55

mahāvāto muhūrtena āgacchen nātra saṃśayaḥ
punaś ca dhārayet kṣipraṃ saptasaptena vāriṇā // BrP_58.56

atha tāṃ pratimāṃ dvāri nikhaned yasya sādhakaḥ
gotrotsādo bhavet tasya uddhṛte caiva śāntidaḥ // BrP_58.57

tasmāt taṃ muniśārdūlā bhaktyā saṃpūjayet sadā
mṛgarājaṃ mahāvīryaṃ sarvakāmaphalapradam // BrP_58.58

vimuktaḥ sarvapāpebhyo viṣṇulokaṃ sa gacchati
brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ striyaḥ śūdrāntyajātayaḥ // BrP_58.59

saṃpūjya taṃ suraśreṣṭhaṃ bhaktyā siṃhavapurdharam
mucyante cāśubhair duḥkhair janmakoṭisamudbhavaiḥ // BrP_58.60

saṃpūjya taṃ suraśreṣṭhaṃ prāpnuvanty abhivāñchitam
devatvam amareśatvaṃ gandharvatvaṃ ca bho dvijāḥ // BrP_58.61

yakṣavidyādharatvaṃ ca tathānyac cābhivāñchitam
dṛṣṭvā stutvā namaskṛtvā saṃpūjya narakesarīm // BrP_58.62

prāpnuvanti narā rājyaṃ svargaṃ mokṣaṃ ca durlabham
narasiṃhaṃ naro dṛṣṭvā labhed abhimataṃ phalam // BrP_58.63

nirmuktaḥ sarvapāpebhyo viṣṇulokaṃ sa gacchati
sakṛd dṛṣṭvā tu taṃ devaṃ bhaktyā siṃhavapurdharam // BrP_58.64

mucyate cāśubhair duḥkhair janmakoṭisamudbhavaiḥ
saṃgrāme saṃkaṭe durge coravyāghrādipīḍite // BrP_58.65

kāntāre prāṇasaṃdehe viṣavahnijaleṣu ca
rājādibhyaḥ samudrebhyo graharogādipīḍite // BrP_58.66

smṛtvā taṃ puruṣaḥ sarvai rājagrāmair vimucyate
sūryodaye yathā nāśaṃ tamo 'bhyeti mahattaram // BrP_58.67

tathā saṃdarśane tasya vināśaṃ yānty upadravāḥ
guṭikāñjanapātālapāduke ca rasāyanam // BrP_58.68

narasiṃhe prasanne tu prāpnoty anyāṃś ca vāñchitān
yān yān kāmān abhidhyāyan bhajate narakesarīm // BrP_58.69

tāṃs tān kāmān avāpnoti naro nāsty atra saṃśayaḥ
dṛṣṭvā taṃ devadeveśaṃ bhaktyāpūjya praṇamya ca // BrP_58.70

daśānām aśvamedhānāṃ phalaṃ daśaguṇaṃ labhet
pāpaiḥ sarvair vinirmukto guṇaiḥ sarvair alaṃkṛtaḥ // BrP_58.71

sarvakāmasamṛddhātmā jarāmaraṇavarjitaḥ
sauvarṇena vimānena kiṅkiṇījālamālinā // BrP_58.72

sarvakāmasamṛddhena kāmagena suvarcasā
taruṇādityavarṇena muktāhārāvalambinā // BrP_58.73

divyastrīśatayuktena divyagandharvanādinā
kulaikaviṃśam uddhṛtya devavan muditaḥ sukhī // BrP_58.74

stūyamāno 'psarobhiś ca viṣṇulokaṃ vrajen naraḥ
bhuktvā tatra varān bhogān viṣṇuloke dvijottamāḥ // BrP_58.75

gandharvair apsarair yuktaḥ kṛtvā rūpaṃ caturbhujam
manohlādakaraṃ saukhyaṃ yāvad ābhūtasaṃplavam // BrP_58.76

puṇyakṣayād ihāyātaḥ pravare yogināṃ kule
caturvedī bhaved vipro vedavedāṅgapāragaḥ
vaiṣṇavaṃ yogam āsthāya tato mokṣam avāpnuyāt // BrP_58.77

brahmovāca

anantākhyaṃ vāsudevaṃ dṛṣṭvā bhaktyā praṇamya ca
sarvapāpavinirmukto naro yāti paraṃ padam // BrP_59.1

mayā cārādhitaś cāsau śakreṇa tadanantaram
vibhīṣaṇena rāmeṇa kas taṃ nārādhayet pumān // BrP_59.2

śvetagaṅgāṃ naraḥ snātvā yaḥ paśyec chvetamādhavam
matsyākhyaṃ mādhavaṃ caiva śvetadvīpaṃ sa gacchati // BrP_59.3

munaya ūcuḥ

śvetamādhavamāhātmyaṃ vaktum arhasy aśeṣataḥ
vistareṇa jagannātha pratimāṃ tasya vai hareḥ // BrP_59.4

tasmin kṣetravare puṇye vikhyāte jagatītale
śvetākhyaṃ mādhavaṃ devaṃ kas taṃ sthāpitavān purā // BrP_59.5

brahmovāca

abhūt kṛtayuge viprāḥ śveto nāma nṛpo balī
matimān dharmavic chūraḥ satyasaṃdho dṛḍhavrataḥ // BrP_59.6

yasya rājye tu varṣāṇāṃ sahasraṃ daśa mānavāḥ
bhavanty āyuṣmanto lokā bālas tasmin na sīdati // BrP_59.7

vartamāne tadā rājye kiṃcit kāle gate dvijāḥ
kapālagautamo nāma ṛṣiḥ paramadhārmikaḥ // BrP_59.8

suto 'syājātadantaś ca mṛtaḥ kālavaśād dvijāḥ
tam ādāya ṛṣir dhīmān nṛpasyāntikam ānayat // BrP_59.9

dṛṣṭvaivaṃ nṛpatiḥ suptaṃ kumāraṃ gatacetasam
pratijñām akarod viprā jīvanārthaṃ śiśos tadā // BrP_59.10

rājovāca

yāvad bālam ahaṃ tv enaṃ yamasya sadane gatam
nānaye saptarātreṇa citāṃ dīptāṃ samāruhe // BrP_59.11

brahmovāca

evam uktvāsitaiḥ padmaiḥ śatair daśaśatādikaiḥ
saṃpūjya ca mahādevaṃ rājā vidyāṃ punar japet // BrP_59.12

atibhaktiṃ tu saṃcintya nṛpasya jagadīśvaraḥ
sāṃnidhyam agamat tuṣṭo śmīty uvāca sahomayā // BrP_59.13

śrutvaivaṃ giram īśasya vilokya sahasā haram
bhasmadigdhaṃ virūpākṣaṃ śaratkundenduvarcasam // BrP_59.14

śārdūlacarmavasanaṃ śaśāṅkāṅkitamūrdhajam
mahīṃ nipatya sahasā praṇamya sa tadābravīt // BrP_59.15

śveta uvāca

kāruṇyaṃ yadi me dṛṣṭvā prasanno 'si prabho yadi
kālasya vaśam āpanno bālako dvijaputrakaḥ // BrP_59.16

jīvatv eṣa punar bāla ity evaṃ vratam āhitam
akasmāc ca mṛtaṃ bālaṃ niyamya bhagavan svayam
yathoktāyuṣyasaṃyuktaṃ kṣemaṃ kuru maheśvara // BrP_59.17

brahmovāca

śvetasyaitad vacaḥ śrutvā mudaṃ prāpa haras tadā
kālam ājñāpayām āsa sarvabhūtabhayaṃkaram // BrP_59.18

niyamya kālaṃ durdharṣaṃ yamasyājñākaraṃ dvijāḥ
bālaṃ saṃjīvayām āsa mṛtyor mukhagataṃ punaḥ // BrP_59.19

kṛtvā kṣemaṃ jagat sarvaṃ muneḥ putraṃ sa taṃ dvijāḥ
devyā sahomayā devas tatraivāntaradhīyata // BrP_59.20

evaṃ saṃjīvayām āsa muneḥ putraṃ nṛpottamaḥ // BrP_59.21

munaya ūcuḥ

devadeva jagannātha trailokyaprabhavāvyaya
brūhi naḥ paramaṃ tathyaṃ śvetākhyasya ca sāṃpratam // BrP_59.22

brahmovāca

śṛṇudhvaṃ muniśārdūlāḥ sarvasattvahitāvaham
pravakṣyāmi yathātathyaṃ yat pṛcchatha mamānaghāḥ // BrP_59.23

mādhavasya ca māhātmyaṃ sarvapāpapraṇāśanam
yac chrutvābhimatān kāmān dhruvaṃ prāpnoti mānavaḥ // BrP_59.24

śrutavān ṛṣibhiḥ pūrvaṃ mādhavākhyasya bho dvijāḥ
śṛṇudhvaṃ tāṃ kathāṃ divyāṃ bhayaśokārtināśinīm // BrP_59.25

sa kṛtvā rājyam ekāgryaṃ varṣāṇāṃ ca sahasraśaḥ
vicārya laukikān dharmān vaidikān niyamāṃs tathā // BrP_59.26

keśavārādhane viprā niścitaṃ vratam āsthitaḥ
sa gatvā paramaṃ kṣetraṃ sāgaraṃ dakṣiṇāśrayam // BrP_59.27

taṭe tasmiñ śubhe ramye deśe kṛṣṇasya cāntike
śveto 'tha kārayām āsa prāsādaṃ śubhalakṣaṇam // BrP_59.28

dhanvantaraśataṃ caikaṃ devadevasya dakṣiṇe
tataḥ śvetena viprendrāḥ śvetaśailamayena ca // BrP_59.29

kṛtaḥ sa bhagavāñ śveto mādhavaś candrasaṃnibhaḥ
pratiṣṭhāṃ vidhivac cakre yathoddiṣṭāṃ svayaṃ tu saḥ // BrP_59.30

dattvā dānaṃ dvijātibhyo dīnānāthatapasvinām
athānantarato rājā mādhavasya ca saṃnidhau // BrP_59.31

mahīṃ nipatya sahasā oṃkāraṃ dvādaśākṣaram
japan sa maunam āsthāya māsam ekaṃ samādhinā // BrP_59.32

nirāhāro mahābhāgaḥ samyag viṣṇupade sthitaḥ
japānte sa tu deveśaṃ saṃstotum upacakrame // BrP_59.33

śveta uvāca

oṃ namo vāsudevāya namaḥ saṃkarṣaṇāya ca
pradyumnāyāniruddhāya namo nārāyaṇāya ca // BrP_59.34

namo 'stu bahurūpāya viśvarūpāya vedhase
nirguṇāyāpratarkyāya śucaye śuklakarmaṇe // BrP_59.35

oṃ namaḥ padmanābhāya padmagarbhodbhavāya ca
namo 'stu padmavarṇāya padmahastāya te namaḥ // BrP_59.36

oṃ namaḥ puṣkarākṣāya sahasrākṣāya mīḍhuṣe
namaḥ sahasrapādāya sahasrabhujamanyave // BrP_59.37

oṃ namo 'stu varāhāya varadāya sumedhase
variṣṭhāya vareṇyāya śaraṇyāyācyutāya ca // BrP_59.38

oṃ namo bālarūpāya bālapadmaprabhāya ca
bālārkasomanetrāya muñjakeśāya dhīmate // BrP_59.39

keśavāya namo nityaṃ namo nārāyaṇāya ca
mādhavāya variṣṭhāya govindāya namo namaḥ // BrP_59.40

oṃ namo viṣṇave nityaṃ devāya vasuretase
madhusūdanāya namaḥ śuddhāyāṃśudharāya ca // BrP_59.41

namo anantāya sūkṣmāya namaḥ śrīvatsadhāriṇe
trivikramāya ca namo divyapītāmbarāya ca // BrP_59.42

sṛṣṭikartre namas tubhyaṃ goptre dhātre namo namaḥ
namo 'stu guṇabhūtāya nirguṇāya namo namaḥ // BrP_59.43

namo vāmanarūpāya namo vāmanakarmaṇe
namo vāmananetrāya namo vāmanavāhine // BrP_59.44

namo ramyāya pūjyāya namo 'stv avyaktarūpiṇe
apratarkyāya śuddhāya namo bhayaharāya ca // BrP_59.45

saṃsārārṇavapotāya praśāntāya svarūpiṇe
śivāya saumyarūpāya rudrāyottāraṇāya ca // BrP_59.46

bhavabhaṅgakṛte caiva bhavabhogapradāya ca
bhavasaṃghātarūpāya bhavasṛṣṭikṛte namaḥ // BrP_59.47

oṃ namo divyarūpāya somāgniśvasitāya ca
somasūryāṃśukeśāya gobrāhmaṇahitāya ca // BrP_59.48

oṃ nama ṛksvarūpāya padakramasvarūpiṇe
ṛkstutāya namas tubhyaṃ nama ṛksādhanāya ca // BrP_59.49

oṃ namo yajuṣāṃ dhātre yajūrūpadharāya ca
yajuryājyāya juṣṭāya yajuṣāṃ pataye namaḥ // BrP_59.50

oṃ namaḥ śrīpate deva śrīdharāya varāya ca
śriyaḥ kāntāya dāntāya yogicintyāya yogine // BrP_59.51

oṃ namaḥ sāmarūpāya sāmadhvanivarāya ca
oṃ namaḥ sāmasaumyāya sāmayogavide namaḥ // BrP_59.52

sāmne ca sāmagītāya oṃ namaḥ sāmadhāriṇe
sāmayajñavide caiva namaḥ sāmakarāya ca // BrP_59.53

namas tv atharvaśirase namo 'tharvasvarūpiṇe
namo 'stv atharvapādāya namo 'tharvakarāya ca // BrP_59.54

oṃ namo vajraśīrṣāya madhukaiṭabhaghātine
mahodadhijalasthāya vedāharaṇakāriṇe // BrP_59.55

namo dīptasvarūpāya hṛṣīkeśāya vai namaḥ
namo bhagavate tubhyaṃ vāsudevāya te namaḥ // BrP_59.56

nārāyaṇa namas tubhyaṃ namo lokahitāya ca
oṃ namo mohanāśāya bhavabhaṅgakarāya ca // BrP_59.57

gatipradāya ca namo namo bandhaharāya ca
trailokyatejasāṃ kartre namas tejaḥsvarūpiṇe // BrP_59.58

yogīśvarāya śuddhāya rāmāyottaraṇāya ca
sukhāya sukhanetrāya namaḥ sukṛtadhāriṇe // BrP_59.59

vāsudevāya vandyāya vāmadevāya vai namaḥ
dehināṃ dehakartre ca bhedabhaṅgakarāya ca // BrP_59.60

devair vanditadehāya namas te divyamauline
namo vāsanivāsāya vāsavyavaharāya ca // BrP_59.61

oṃ namo vasukartre ca vasuvāsapradāya ca
namo yajñasvarūpāya yajñeśāya ca yogine // BrP_59.62

yatiyogakareśāya namo yajñāṅgadhāriṇe
saṃkarṣaṇāya ca namaḥ pralambamathanāya ca // BrP_59.63

meghaghoṣasvanottīrṇavegalāṅgaladhāriṇe
namo 'stu jñānināṃ jñāna nārāyaṇaparāyaṇa // BrP_59.64

na me 'sti tvām ṛte bandhur narakottāraṇe prabho
atas tvāṃ sarvabhāvena praṇato natavatsala // BrP_59.65

malaṃ yat kāyajaṃ vāpi mānasaṃ caiva keśava
na tasyānyo 'sti deveśa kṣālakas tvām ṛte 'cyuta // BrP_59.66

saṃsargāṇi samastāni vihāya tvām upasthitaḥ
saṅgo me 'stu tvayā sārdham ātmalābhāya keśava // BrP_59.67

kaṣṭam āpat suduṣpāraṃ saṃsāraṃ vedmi keśava
tāpatrayaparikliṣṭas tena tvāṃ śaraṇaṃ gataḥ // BrP_59.68

eṣaṇābhir jagat sarvaṃ mohitaṃ māyayā tava
ākarṣitaṃ ca lobhādyair atas tvām aham āśritaḥ // BrP_59.69

nāsti kiṃcit sukhaṃ viṣṇo saṃsārasthasya dehinaḥ
yathā yathā hi yajñeśa tvayi cetaḥ pravartate // BrP_59.70

tathā phalavihīnaṃ tu sukham ātyantikaṃ labhet
naṣṭo vivekaśūnyo 'smi dṛśyate jagad āturam // BrP_59.71

govinda trāhi saṃsārān mām uddhartuṃ tvam arhasi
magnasya mohasalile niruttāre bhavārṇave
uddhartā puṇḍarīkākṣa tvām ṛte 'nyo na vidyate // BrP_59.72

brahmovāca

itthaṃ stutas tatas tena rājñā śvetena bho dvijāḥ
tasmin kṣetravare divye vikhyāte puruṣottame // BrP_59.73

bhaktiṃ tasya tu saṃcintya devadevo jagadguruḥ
ājagāma nṛpasyāgre sarvair devair vṛto hariḥ // BrP_59.74

nīlajīmūtasaṃkāśaḥ padmapattrāyatekṣaṇaḥ
dadhat sudarśanaṃ dhīmān karāgre dīptamaṇḍalam // BrP_59.75

kṣīrodajalasaṃkāśo vimalaś candrasaṃnibhaḥ
rarāja vāmahaste 'sya pāñcajanyo mahādyutiḥ // BrP_59.76

pakṣirājadhvajaḥ śrīmān gadāśārṅgāsidhṛk prabhuḥ
uvāca sādhu bho rājan yasya te matir uttamā
yad iṣṭaṃ vara bhadraṃ te prasanno 'smi tavānagha // BrP_59.77

brahmovāca

śrutvaivaṃ devadevasya vākyaṃ tat paramāmṛtam
praṇamya śirasovāca śvetas tadgatamānasaḥ // BrP_59.78

śveta uvāca

yady ahaṃ bhagavan bhaktaḥ prayaccha varam uttamam
ābrahmabhavanād ūrdhvaṃ vaiṣṇavaṃ padam avyayam // BrP_59.79

vimalaṃ virajaṃ śuddhaṃ saṃsārāsaṅgavarjitam
tat padaṃ gantum icchāmi tvatprasādāj jagatpate // BrP_59.80

śrībhagavān uvāca

yat padaṃ vibudhāḥ sarve munayaḥ siddhayoginaḥ
nābhigacchanti yad ramyaṃ paraṃ padam anāmayam // BrP_59.81

yāsyasi paramaṃ sthānaṃ rājyāmṛtam upāsya ca
sarvāṃl lokān atikramya mama lokaṃ gamiṣyasi // BrP_59.82

kīrtis tavātra rājendra trīṃl lokāṃś ca gamiṣyati
sāṃnidhyaṃ mama caivātra sarvadaiva bhaviṣyati // BrP_59.83

śvetagaṅgeti gāsyanti sarve te devadānavāḥ
kuśāgreṇāpi rājendra śvetagāṅgeyam ambu ca // BrP_59.84

spṛṣṭvā svargaṃ gamiṣyanti madbhaktā ye samāhitāḥ
yas tv imāṃ pratimāṃ gacchen mādhavākhyāṃ śaśiprabhām // BrP_59.85

śaṅkhagokṣīrasaṃkāśām aśeṣāghavināśinīm
tāṃ praṇamya sakṛd bhaktyā puṇḍarīkanibhekṣaṇām // BrP_59.86

vihāya sarvalokān vai mama loke mahīyate
manvantarāṇi tatraiva devakanyābhir āvṛtaḥ // BrP_59.87

gīyamānaś ca madhuraṃ siddhagandharvasevitaḥ
bhunakti vipulān bhogān yatheṣṭaṃ māmakaiḥ saha // BrP_59.88

cyutas tasmād ihāgatya manuṣyo brāhmaṇo bhavet
vedavedāṅgavic chrīmān bhogavāṃś cirajīvitaḥ // BrP_59.89

gajāśvarathayānāḍhyo dhanadhānyāvṛtaḥ śuciḥ
rūpavān bahubhāgyaś ca putrapautrasamanvitaḥ // BrP_59.90

puruṣottamaṃ punaḥ prāpya vaṭamūle 'tha sāgare
tyaktvā dehaṃ hariṃ smṛtvā tataḥ śāntapadaṃ vrajet // BrP_59.91

brahmovāca

śvetamādhavam ālokya samīpe matsyamādhavam
ekārṇavajale pūrvaṃ rohitaṃ rūpam āsthitam // BrP_60.1

vedānāṃ haraṇārthāya rasātalatale sthitam
cintayitvā kṣitiṃ samyak tasmin sthāne pratiṣṭhitam // BrP_60.2

ādyāvataraṇaṃ rūpaṃ mādhavaṃ matsyarūpiṇam
praṇamya praṇato bhūtvā sarvaduḥkhād vimucyate // BrP_60.3

prayāti paramaṃ sthānaṃ yatra devo hariḥ svayam
kāle punar ihāyāto rājā syāt pṛthivītale // BrP_60.4

vatsamādhavam āsādya durādharṣo bhaven naraḥ
dātā bhoktā bhaved yajvā vaiṣṇavaḥ satyasaṃgaraḥ // BrP_60.5

yogaṃ prāpya hareḥ paścāt tato mokṣam avāpnuyāt
matsyamādhavamāhātmyaṃ mayā saṃparikīrtitam
yaṃ dṛṣṭvā muniśārdūlāḥ sarvān kāmān avāpnuyāt // BrP_60.6

munaya ūcuḥ

bhagavañ śrotum icchāmo mārjanaṃ varuṇālaye
kriyate snānadānādi tasyāśeṣaphalaṃ vada // BrP_60.7

brahmovāca

śṛṇudhvaṃ muniśārdūlā mārjanasya yathāvidhi
bhaktyā tu tanmanā bhūtvā saṃprāpya puṇyam uttamam // BrP_60.8

mārkaṇḍeyahrade snānaṃ pūrvakāle praśasyate
caturdaśyāṃ viśeṣeṇa sarvapāpapraṇāśanam // BrP_60.9

tadvat snānaṃ samudrasya sarvakālaṃ praśasyate
paurṇamāsyāṃ viśeṣeṇa hayamedhaphalaṃ labhet // BrP_60.10

mārkaṇḍeyaṃ vaṭaṃ kṛṣṇaṃ rauhiṇeyaṃ mahodadhim
indradyumnasaraś caiva pañcatīrthīvidhiḥ smṛtaḥ // BrP_60.11

pūrṇimā jyeṣṭhamāsasya jyeṣṭhā ṛkṣaṃ yadā bhavet
tadā gacched viśeṣeṇa tīrtharājaṃ paraṃ śubham // BrP_60.12

kāyavāṅmānasaiḥ śuddhas tadbhāvo nānyamānasaḥ
sarvadvaṃdvavinirmukto vītarāgo vimatsaraḥ // BrP_60.13

kalpavṛkṣavaṭaṃ ramyaṃ tatra snātvā janārdanam
pradakṣiṇaṃ prakurvīta trivāraṃ susamāhitaḥ // BrP_60.14

yaṃ dṛṣṭvā mucyate pāpāt saptajanmasamudbhavāt
puṇyaṃ cāpnoti vipulaṃ gatim iṣṭāṃ ca bho dvijāḥ // BrP_60.15

tasya nāmāni vakṣyāmi pramāṇaṃ ca yuge yuge
yathāsaṃkhyaṃ ca bho viprāḥ kṛtādiṣu yathākramam // BrP_60.16

vaṭaṃ vaṭeśvaraṃ kṛṣṇaṃ purāṇapuruṣaṃ dvijāḥ
vaṭasyaitāni nāmāni kīrtitāni kṛtādiṣu // BrP_60.17

yojanaṃ pādahīnaṃ ca yojanārdhaṃ tadardhakam
pramāṇaṃ kalpavṛkṣasya kṛtādau parikīrtitam // BrP_60.18

yathoktena tu mantreṇa namaskṛtvā tu taṃ vaṭam
dakṣiṇābhimukho gacched dhanvantaraśatatrayam // BrP_60.19

yatrāsau dṛśyate viṣṇuḥ svargadvāraṃ manoramam
sāgarāmbhaḥsamākṛṣṭaṃ kāṣṭhaṃ sarvaguṇānvitam // BrP_60.20

praṇipatya tatas taṃ bhoḥ paripūjya tataḥ punaḥ
mucyate sarvarogādyais tathā pāpair grahādibhiḥ // BrP_60.21

ugrasenaṃ purā dṛṣṭvā svargadvāreṇa sāgaram
gatvācamya śucis tatra dhyātvā nārāyaṇaṃ param // BrP_60.22

nyased aṣṭākṣaraṃ mantraṃ paścād dhastaśarīrayoḥ
oṃ namo nārāyaṇāyeti yaṃ vadanti manīṣiṇaḥ // BrP_60.23

kiṃ kāryaṃ bahubhir mantrair manovibhramakārakaiḥ
oṃ namo nārāyaṇāyeti mantraḥ sarvārthasādhakaḥ // BrP_60.24

āpo narasya sūnutvān nārā itīha kīrtitāḥ
viṣṇos tās tv ayanaṃ pūrvaṃ tena nārāyaṇaḥ smṛtaḥ // BrP_60.25

nārāyaṇaparā vedā nārāyaṇaparā dvijāḥ
nārāyaṇaparā yajñā nārāyaṇaparāḥ kriyāḥ // BrP_60.26

nārāyaṇaparā pṛthvī nārāyaṇaparaṃ jalam
nārāyaṇaparo vahnir nārāyaṇaparaṃ nabhaḥ // BrP_60.27

nārāyaṇaparo vāyur nārāyaṇaparaṃ manaḥ
ahaṃkāraś ca buddhiś ca ubhe nārāyaṇātmake // BrP_60.28

bhūtaṃ bhavyaṃ bhaviṣyaṃ ca yat kiṃcij jīvasaṃjñitam
sthūlaṃ sūkṣmaṃ paraṃ caiva sarvaṃ nārāyaṇātmakam // BrP_60.29

śabdādyā viṣayāḥ sarve śrotrādīnīndriyāṇi ca
prakṛtiḥ puruṣaś caiva sarve nārāyaṇātmakāḥ // BrP_60.30

jale sthale ca pātāle svargaloke 'mbare nage
avaṣṭabhya idaṃ sarvam āste nārāyaṇaḥ prabhuḥ // BrP_60.31

kiṃ cātra bahunoktena jagad etac carācaram
brahmādistambaparyantaṃ sarvaṃ nārāyaṇātmakam // BrP_60.32

nārāyaṇāt paraṃ kiṃcin neha paśyāmi bho dvijāḥ
tena vyāptam idaṃ sarvaṃ dṛśyādṛśyaṃ carācaram // BrP_60.33

āpo hy āyatanaṃ viṣṇoḥ sa ca evāmbhasāṃ patiḥ
tasmād apsu smaren nityaṃ nārāyaṇam aghāpaham // BrP_60.34

snānakāle viśeṣeṇa copasthāya jale śuciḥ
smaren nārāyaṇaṃ dhyāyed dhaste kāye ca vinyaset // BrP_60.35

oṃkāraṃ ca nakāraṃ ca aṅguṣṭhe hastayor nyaset
śeṣair hastatalaṃ yāvat tarjanyādiṣu vinyaset // BrP_60.36

oṃkāraṃ vāmapāde tu nakāraṃ dakṣiṇe nyaset
mokāraṃ vāmakaṭyāṃ tu nākāraṃ dakṣiṇe nyaset // BrP_60.37

rākāraṃ nābhideśe tu yakāraṃ vāmabāhuke
ṇākāraṃ dakṣiṇe nyasya yakāraṃ mūrdhni vinyaset // BrP_60.38

adhaś cordhvaṃ ca hṛdaye pārśvataḥ pṛṣṭhato 'grataḥ
dhyātvā nārāyaṇaṃ paścād ārabhet kavacaṃ budhaḥ // BrP_60.39

pūrve māṃ pātu govindo dakṣiṇe madhusūdanaḥ
paścime śrīdharo devaḥ keśavas tu tathottare // BrP_60.40

pātu viṣṇus tathāgneye nairṛte mādhavo 'vyayaḥ
vāyavye tu hṛṣīkeśas tatheśāne ca vāmanaḥ // BrP_60.41

bhūtale pātu vārāhas tathordhvaṃ ca trivikramaḥ
kṛtvaivaṃ kavacaṃ paścād ātmānaṃ cintayet tataḥ // BrP_60.42

ahaṃ nārāyaṇo devaḥ śaṅkhacakragadādharaḥ
evaṃ dhyātvā tadātmānam imaṃ mantram udīrayet // BrP_60.43

tvam agnir dvipadāṃ nātha retodhāḥ kāmadīpanaḥ
pradhānaḥ sarvabhūtānāṃ jīvānāṃ prabhur avyayaḥ // BrP_60.44

amṛtasyāraṇis tvaṃ hi devayonir apāṃ pate
vṛjinaṃ hara me sarvaṃ tīrtharāja namo 'stu te // BrP_60.45

evam uccārya vidhivat tataḥ snānaṃ samācaret
anyathā bho dvijaśreṣṭhāḥ snānaṃ tatra na śasyate // BrP_60.46

kṛtvā tu vaidikair mantrair abhiṣekaṃ ca mārjanam
antar jale japet paścāt trir āvṛttyāghamarṣaṇam // BrP_60.47

hayamedho yathā viprāḥ sarvapāpaharaḥ kratuḥ
tathāghamarṣaṇaṃ cātra sūktaṃ sarvāghanāśanam // BrP_60.48

uttīrya vāsasī dhaute nirmale paridhāya vai
prāṇān āyamya cācamya saṃdhyāṃ copāsya bhāskaram // BrP_60.49

upatiṣṭhet tataś cordhvaṃ kṣiptvā puṣpajalāñjalim
upasthāyordhvabāhuś ca talliṅgair bhāskaraṃ tataḥ // BrP_60.50

gāyatrīṃ pāvanīṃ devīṃ japed aṣṭottaraṃ śatam
anyāṃś ca sauramantrāṃś ca japtvā tiṣṭhan samāhitaḥ // BrP_60.51

kṛtvā pradakṣiṇaṃ sūryaṃ namaskṛtyopaviśya ca
svādhyāyaṃ prāṅmukhaḥ kṛtvā tarpayed daivatāny ṛṣīn // BrP_60.52

manuṣyāṃś ca pitṝṃś cānyān nāmagotreṇa mantravit
toyena tilamiśreṇa vidhivat susamāhitaḥ // BrP_60.53

tarpaṇaṃ devatānāṃ ca pūrvaṃ kṛtvā samāhitaḥ
adhikārī bhavet paścāt pitṝṇāṃ tarpaṇe dvijaḥ // BrP_60.54

śrāddhe havanakāle ca pāṇinaikena nirvapet
tarpaṇe tūbhayaṃ kuryād eṣa eva vidhiḥ sadā // BrP_60.55

anvārabdhena savyena pāṇinā dakṣiṇena tu
tṛpyatām iti siñcet tu nāmagotreṇa vāgyataḥ // BrP_60.56

kāyasthair yas tilair mohāt karoti pitṛtarpaṇam
tarpitās tena pitaras tvaṅmāṃsarudhirāsthibhiḥ // BrP_60.57

aṅgasthair na tilaiḥ kuryād devatāpitṛtarpaṇam
rudhiraṃ tad bhavet toyaṃ pradātā kilbiṣī bhavet // BrP_60.58

bhūmyāṃ yad dīyate toyaṃ dātā caiva jale sthitaḥ
vṛthā tan muniśārdūlā nopatiṣṭhati kasyacit // BrP_60.59

sthale sthitvā jale yas tu prayacched udakaṃ naraḥ
pitṝṇāṃ nopatiṣṭheta salilaṃ tan nirarthakam // BrP_60.60

udake nodakaṃ kuryāt pitṛbhyaś ca kadācana
uttīrya tu śucau deśe kuryād udakatarpaṇam // BrP_60.61

nodakeṣu na pātreṣu na kruddho naikapāṇinā
nopatiṣṭhati tat toyaṃ yad bhūmyāṃ na pradīyate // BrP_60.62

pitṝṇām akṣayaṃ sthānaṃ mahī dattā mayā dvijāḥ
tasmāt tatraiva dātavyaṃ pitṝṇāṃ prītim icchatā // BrP_60.63

bhūmipṛṣṭhe samutpannā bhūmyāṃ caiva ca saṃsthitāḥ
bhūmyāṃ caiva layaṃ yātā bhūmau dadyāt tato jalam // BrP_60.64

āstīrya ca kuśān sāgrāṃs tān āvāhya svamantrataḥ
prācīnāgreṣu vai devān yāmyāgreṣu tathā pitṝn // BrP_60.65

brahmovāca

devān pitṝṃs tathā cānyān saṃtarpyācamya vāgyataḥ
hastamātraṃ catuṣkoṇaṃ caturdvāraṃ suśobhanam // BrP_61.1

puraṃ vilikhya bho viprās tīre tasya mahodadheḥ
madhye tatra likhet padmam aṣṭapattraṃ sakarṇikam // BrP_61.2

evaṃ maṇḍalam ālikhya pūjayet tatra bho dvijāḥ
aṣṭākṣaravidhānena nārāyaṇam ajaṃ vibhum // BrP_61.3

ataḥ paraṃ pravakṣyāmi kāyaśodhanam uttamam
akāraṃ hṛdaye dhyātvā cakrarekhāsamanvitam // BrP_61.4

jvalantaṃ triśikhaṃ caiva dahantaṃ pāpanāśanam
candramaṇḍalamadhyasthaṃ rākāraṃ mūrdhni cintayet // BrP_61.5

śuklavarṇaṃ pravarṣantam amṛtaṃ plāvayan mahīm
evaṃ nirdhūtapāpas tu divyadehas tato bhavet // BrP_61.6

aṣṭākṣaraṃ tato mantraṃ nyased evātmano budhaḥ
vāmapādaṃ samārabhya kramaśaś caiva vinyaset // BrP_61.7

pañcāṅgaṃ vaiṣṇavaṃ caiva caturvyūhaṃ tathaiva ca
karaśuddhiṃ prakurvīta mūlamantreṇa sādhakaḥ // BrP_61.8

ekaikaṃ caiva varṇaṃ tu aṅgulīṣu pṛthak pṛthak
oṃkāraṃ pṛthivīṃ śuklāṃ vāmapāde tu vinyaset // BrP_61.9

nakāraḥ śāṃbhavaḥ śyāmo dakṣiṇe tu vyavasthitaḥ
mokāraṃ kālam evāhur vāmakaṭyāṃ nidhāpayet // BrP_61.10

nākāraḥ sarvabījaṃ tu dakṣiṇasyāṃ vyavasthitaḥ
rākāras teja ity āhur nābhideśe vyavasthitaḥ // BrP_61.11

vāyavyo 'yaṃ yakāras tu vāmaskandhe samāśritaḥ
ṇākāraḥ sarvago jñeyo dakṣiṇāṃse vyavasthitaḥ
yakāro 'yaṃ śirasthaś ca yatra lokāḥ pratiṣṭhitāḥ // BrP_61.12

oṃ viṣṇave namaḥ śiraḥ oṃ jvalanāya namaḥ śikhā | oṃ viṣṇave namaḥ kavacam oṃ viṣṇave namaḥ sphuraṇaṃ diśobandhāya | oṃ huṃphaḍastram oṃ śirasi śuklo vāsudeva iti | oṃ āṃ lalāṭe raktaḥ saṃkarṣaṇo garutmān vahnis teja āditya iti | oṃ āṃ grīvāyāṃ pītaḥ pradyumno vāyumegha iti | oṃ āṃ hṛdaye kṛṣṇo 'niruddhaḥ sarvaśaktisamanvita iti | evaṃ caturvyūham ātmānaṃ kṛtvā tataḥ karma samācaret || (BrP_61.13)

mamāgre 'vasthito viṣṇuḥ pṛṣṭhataś cāpi keśavaḥ
govindo dakṣiṇe pārśve vāme tu madhusūdanaḥ // BrP_61.14

upariṣṭāt tu vaikuṇṭho vārāhaḥ pṛthivītale
avāntaradiśo yās tu tāsu sarvāsu mādhavaḥ // BrP_61.15

gacchatas tiṣṭhato vāpi jāgrataḥ svapato 'pi vā
narasiṃhakṛtā guptir vāsudevamayo hy aham // BrP_61.16

evaṃ viṣṇumayo bhūtvā tataḥ karma samārabhet
yathā dehe tathā deve sarvatattvāni yojayet // BrP_61.17

tataś caiva prakurvīta prokṣaṇaṃ praṇavena tu
phaṭkārāntaṃ samuddiṣṭaṃ sarvavighnaharaṃ śubham // BrP_61.18

tatrārkacandravahnīnāṃ maṇḍalāni vicintayet
padmamadhye nyased viṣṇuṃ pavanasyāmbarasya ca // BrP_61.19

tato vicintya hṛdaya oṃkāraṃ jyotīrūpiṇam
karṇikāyāṃ samāsīnaṃ jyotīrūpaṃ sanātanam // BrP_61.20

aṣṭākṣaraṃ tato mantraṃ vinyasec ca yathākramam
tena vyastasamastena pūjanaṃ paramaṃ smṛtam // BrP_61.21

dvādaśākṣaramantreṇa yajed devaṃ sanātanam
tato 'vadhārya hṛdaye karṇikāyāṃ bahir nyaset // BrP_61.22

caturbhujaṃ mahāsattvaṃ sūryakoṭisamaprabham
cintayitvā mahāyogaṃ jyotīrūpaṃ sanātanam
tataś cāvāhayen mantraṃ krameṇācintya mānase // BrP_61.23

āvāhanamantraḥ: mīnarūpo varāhaś ca narasiṃho 'tha vāmanaḥ | āyātu devo varado mama nārāyaṇo 'grataḥ || (BrP_61.24)

oṃ namo nārāyaṇāya namaḥ || (BrP_61.24)

sthāpanamantraḥ:

karṇikāyāṃ supīṭhe 'tra padmakalpitam āsanam
sarvasattvahitārthāya tiṣṭha tvaṃ madhusūdana // BrP_61.25

oṃ namo nārāyaṇāya namaḥ || (BrP_61.25)

arghamantraḥ: oṃ trailokyapatīnāṃ pataye devadevāya hṛṣīkeśāya viṣṇave namaḥ | oṃ namo nārāyaṇāya namaḥ || (BrP_61.26)

pādyamantraḥ:

oṃ pādyaṃ pādayor deva padmanābha sanātana
viṣṇo kamalapattrākṣa gṛhāṇa madhusūdana // BrP_61.27

oṃ namo nārāyaṇāya namaḥ || (BrP_61.27)

madhuparkamantraḥ:

madhuparkaṃ mahādeva brahmādyaiḥ kalpitaṃ tava
mayā niveditaṃ bhaktyā gṛhāṇa puruṣottama // BrP_61.28

oṃ namo nārāyaṇāya namaḥ || (BrP_61.28)

ācamanīyamantraḥ

mandākinyāḥ sitaṃ vāri sarvapāpaharaṃ śivam
gṛhāṇācamanīyaṃ tvaṃ mayā bhaktyā niveditam // BrP_61.29

oṃ namo nārāyaṇāya namaḥ || (BrP_61.29)

snānamantraḥ

tvam āpaḥ pṛthivī caiva jyotis tvaṃ vāyur eva ca
lokeśa vṛttimātreṇa vāriṇā snāpayāmy aham // BrP_61.30

oṃ namo nārāyaṇāya namaḥ || (BrP_61.30)

vastramantraḥ

devatattvasamāyukta yajñavarṇasamanvita
svarṇavarṇaprabhe deva vāsasī tava keśava // BrP_61.31

oṃ namo nārāyaṇāya namaḥ || (BrP_61.31)

vilepanamantraḥ

śarīraṃ te na jānāmi ceṣṭāṃ caiva ca keśava
mayā nivedito gandhaḥ pratigṛhya vilipyatām // BrP_61.32

oṃ namo nārāyaṇāya namaḥ || (BrP_61.32)

upavītamantraḥ

ṛgyajuḥsāmamantreṇa trivṛtaṃ padmayoninā
sāvitrīgranthisaṃyuktam upavītaṃ tavārpaye // BrP_61.33

oṃ namo nārāyaṇāya namaḥ || (BrP_61.33)

alaṃkāramantraḥ

divyaratnasamāyukta vahnibhānusamaprabha
gātrāṇi tava śobhantu sālaṃkārāṇi mādhava // BrP_61.34

oṃ namo nārāyaṇāya namaḥ || (BrP_61.34)

oṃ nama iti pratyakṣaraṃ samastena mūlamantreṇa vā pūjayet || 61.35

dhūpamantraḥ

vanaspatiraso divyo gandhāḍhyaḥ surabhiś ca te
mayā nivedito bhaktyā dhūpo 'yaṃ pratigṛhyatām // BrP_61.36

oṃ namo nārāyaṇāya namaḥ || (BrP_61.36)

dīpamantraḥ

sūryacandrasamo jyotir vidyudagnyos tathaiva ca