Matsyapurāṇa, 1-176 (GRETIL)

This file is an html transformation of sa_matsyapurANa1-176.xml with a rudimentary header. For a more extensive header please refer to the source file.

Source:

Publisher: Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen

Licence:

This e-text was provided to GRETIL in good faith that no copyright rights have been infringed. If anyone wishes to assert copyright over this file, please contact the GRETIL management at gretil(at)sub(dot)uni-goettingen(dot)de. The file will be immediately removed pending resolution of the claim.

Notes:

Revisions:

Text

Matsya-Purāṇa 1

pracaṇḍatāṇḍavāṭope prakṣiptā yena diggajāḥ
bhavantu vighnabhaṅgāya bhavasya caraṇāmbujāḥ // MatsP_Mang.1

pātālādutpatiṣṇor makaravasatayo yasya pucchābhighātād ūrdhvaṃ brahmāṇḍakhaṇḍavyatikaravihitavyatyayenāpatanti
viṣṇormatsyāvatāre sakalavasumatīmaṇḍalaṃ vyaśnuvānās tasyāsyodīritānāṃ dhvanir apaharatād aśriyaṃ vaḥ śrutīnām // MatsP_1.1

nārāyaṇaṃ namaskṛtya naraṃ caiva narottamam
devīṃ sarasvatīṃ caiva tato jayam udīrayet // MatsP_1.2

ajo 'pi yaḥ kriyāyogān nārāyaṇa iti smṛtaḥ
triguṇāya trivedāya namas tasmai svayambhuve // MatsP_1.3

sūtamekāgramāsīnaṃ naimiṣāraṇyavāsinaḥ
munayo dīrghasattrānte papracchur dīrghasaṃhitām // MatsP_1.4

pravṛttāsu purāṇīṣu dharmyāsu lalitāsu ca
kathāsu śaunakādyās tu abhinandya muhurmuhuḥ // MatsP_1.5

kathitāni purāṇāni yānyasmākaṃ tvayānagha
tānyevāmṛtakalpāni śrotum icchāmahe punaḥ // MatsP_1.6

kathaṃ sasarja bhagavaṃl lokanāthaścarācaram
kasmācca bhagavān viṣṇur matsyarūpatvam āśritaḥ // MatsP_1.7

bhairavatvaṃ bhavasyāpi purāritvaṃ ca kena hi
kasya hetoḥ kapālitvaṃ jagāma vṛṣabhadhvajaḥ // MatsP_1.8

sarvam etat samācakṣva sūta vistaraśaḥ kramāt
tvadvākyenāmṛtasyeva na tṛptiriha jāyate // MatsP_1.9

*sūta uvāca

puṇyaṃ pavitram āyuṣyam idānīṃ śṛṇuta dvijāḥ
mātsyaṃ purāṇamakhilaṃ yajjagāda gadādharaḥ // MatsP_1.10

purā rājā manur nāma cīrṇavān vipulaṃ tapaḥ
putre rājyaṃ samāropya kṣamāvān ravinandanaḥ // MatsP_1.11

malayasyaikadeśe tu sarvātmaguṇasaṃyutaḥ
samaduḥkhasukho vīraḥ prāptavān yogam uttamam // MatsP_1.12

babhūva varadaś cāsya varṣāyutaśate gate
varaṃ vṛṇīṣva provāca prītaḥ sa kamalāsanaḥ // MatsP_1.13

evamukto 'bravīd rājā praṇamya sa pitāmaham
ekam evāham icchāmi tvatto varamanuttamam // MatsP_1.14

bhūtagrāmasya sarvasya sthāvarasya carasya ca
bhaveyaṃ rakṣaṇāyālaṃ pralaye samupasthite // MatsP_1.15

evamastviti viśvātmā tatraivāntaradhīyata
puṣpavṛṣṭiḥ sumahatī khātpapāta surārpitā // MatsP_1.16

kadācidāśrame tasya kurvataḥ pitṛtarpaṇam
papāta pāṇyor upari śapharī jalasaṃyutā // MatsP_1.17

dṛṣṭvā tacchapharīrūpaṃ sa dayālurmahīpatiḥ
rakṣaṇāyākarodyatnaṃ sa tasminkarakodare // MatsP_1.18

ahorātreṇa caikena ṣoḍaśāṅgulavistṛtaḥ
so 'bhavanmatsyarūpeṇa pāhi pāhīti cābravīt // MatsP_1.19

sa tamādāya maṇike prākṣipajjalacāriṇam
tatrāpi caikarātreṇa hastatrayam avardhata // MatsP_1.20

punaḥ prāhārtanādena sahasrakiraṇātmajam
sa matsyaḥ pāhi pāhīti tvāmahaṃ śaraṇaṃ gataḥ // MatsP_1.21

tataḥ sa kūpe taṃ matsyaṃ prāhiṇod ravinandanaḥ
yadā na māti tatrāpi kūpe matsyaḥ sarovare // MatsP_1.22

kṣipto 'sau pṛthutāmāgāt punar yojanasaṃmitām
tatrāpyāha punar dīnaḥ pāhi pāhi nṛpottama // MatsP_1.23

tataḥ sa manunā kṣipto gaṅgāyāmapyavardhata
yadā tadā samudre taṃ prākṣipanmedinīpatiḥ // MatsP_1.24

yadā samudramakhilaṃ vyāpyāsau samupasthitaḥ
tadā prāha manurbhītaḥ ko 'pi tvamasureśvaraḥ // MatsP_1.25

athavā vāsudevastvam anya īdṛkkathaṃ bhavet
yojanāyutaviṃśatyā kasya tulyaṃ bhavedvapuḥ // MatsP_1.26

jñātastvaṃ matsyarūpeṇa māṃ khedayasi keśava
hṛṣīkeśa jagannātha jagaddhāma namo 'stu te // MatsP_1.27

evamuktaḥ sa bhagavān matsyarūpī janārdanaḥ
sādhu sādhviti covāca samyagjñātas tvayānagha // MatsP_1.28

acireṇaiva kālena medinī medinīpate
bhaviṣyati jale magnā saśailavanakānanā // MatsP_1.29

naur iyaṃ sarvadevānāṃ nikāyena vinirmitā
mahājīvanikāyasya rakṣaṇārthaṃ mahīpate // MatsP_1.30

svedāṇḍajodbhido ye vai ye ca jīvā jarāyujāḥ
asyāṃ nidhāya sarvāṃs tān anāthān pāhi suvrata // MatsP_1.31

yugāntavātābhihatā yadā bhavati naur nṛpa
śṛṅge 'sminmama rājendra tademāṃ saṃyamiṣyasi // MatsP_1.32

tato layānte sarvasya sthāvarasya carasya ca
prajāpatistvaṃ bhavitā jagataḥ pṛthivīpate // MatsP_1.33

evaṃ kṛtayugasyādau sarvajño dhṛtimānnṛpaḥ
manvantarādhipaścāpi devapūjyo bhaviṣyasi // MatsP_1.34

Matsya-Purāṇa 2

*sūta uvāca

evamukto manustena papraccha madhusūdanam
bhagavankiyadbhirvarṣair bhaviṣyatyantarakṣayaḥ // MatsP_2.1

sattvāni ca kathaṃ nātha rakṣiṣye madhusūdana
tvayā saha punaryogaḥ kathaṃ vā bhavitā mama // MatsP_2.2

*matsya uvāca

adyaprabhṛtyanāvṛṣṭir bhaviṣyati mahītale
yāvadvarṣaśataṃ sāgraṃ durbhikṣam aśubhāvaham // MatsP_2.3

tato 'lpasattvakṣayadā raśmayaḥ sapta dāruṇāḥ
saptasapterbhaviṣyanti prataptāṅgāravarṣiṇaḥ // MatsP_2.4

aurvānalo 'pi vikṛtiṃ gamiṣyati yugakṣaye
viṣāgniścāpi pātālāt saṃkarṣaṇamukhacyutaḥ
bhavasyāpi lalāṭotthas tṛtīyanayanānalaḥ // MatsP_2.5

trijagannirdahan kṣobhaṃ sameṣyati mahāmune
evaṃ dagdhā mahī sarvā yadā syādbhasmasaṃnibhā // MatsP_2.6

ākāśamūṣmaṇā taptaṃ bhaviṣyati paraṃtapa
tataḥ sadevanakṣatraṃ jagadyāsyati saṃkṣayam // MatsP_2.7

saṃvarto bhīmanādaśca droṇaścaṇḍo balāhakaḥ
vidyutpatākaḥ śoṇastu saptaite layavāridāḥ // MatsP_2.8

agniprasvedasambhūtāḥ plāvayiṣyanti medinīm
samudrāḥ kṣobhamāgatya caikatvena vyavasthitāḥ // MatsP_2.9

etadekārṇavaṃ sarvaṃ kariṣyanti jagattrayam
vedanāvamimāṃ gṛhya sattvabījāni sarvaśaḥ // MatsP_2.10

āropya rajjuyogena matpradattena suvrata
saṃyamya nāvaṃ macchṛṅge matsyabhāvābhirakṣitaḥ // MatsP_2.11

ekaḥ sthāsyasi deveṣu dagdheṣvapi paraṃtapa
somasūryāvahaṃ brahmā caturlokasamanvitaḥ // MatsP_2.12

narmadā ca nadī puṇyā mārkaṇḍeyo mahānṛṣiḥ
bhavo vedāḥ purāṇāni vidyābhiḥ sarvatovṛtam // MatsP_2.13

tvayā sārdhamidaṃ viśvaṃ sthāsyatyantarasaṃkṣaye
evamekārṇave jāte cākṣuṣāntarasaṃkṣaye // MatsP_2.14

vedānpravartayiṣyāmi tvatsargādau mahīpate
evamuktvā sa bhagavāṃs tatraivāntaradhīyata // MatsP_2.15

manur apyāsthito yogaṃ vāsudevaprasādajam
abhyasan yāvad ābhūtasamplavaṃ pūrvasūcitam // MatsP_2.16

kāle yathokte saṃjāte vāsudevamukhodgate
śṛṅgī prādurbabhūvātha matsyarūpī janārdanaḥ // MatsP_2.17

bhujaṃgo rajjurūpeṇa manoḥ pārśvamupāgamat
bhūtānsarvānsamākṛṣya yogenāropya dharmavit // MatsP_2.18

bhujaṃgarajjvā matsyasya śṛṅge nāvamayojayat
uparyupasthitastasyāḥ praṇipatya janārdanam // MatsP_2.19

ābhūtasamplave tasminn atīte yogaśāyinā
pṛṣṭena manunā proktaṃ purāṇaṃ matsyarūpiṇā
tadidānīṃ pravakṣyāmi śṛṇudhvamṛṣisattamāḥ // MatsP_2.20

yadbhavadbhiḥ purā pṛṣṭaḥ sṛṣṭyādikamahaṃ dvijāḥ
tad evaikārṇave tasmin manuḥ papraccha keśavam // MatsP_2.21

*manuruvāca

utpattiṃ pralayaṃ caiva vaṃśānmanvantarāṇi ca
vaṃśyānucaritaṃ caiva bhuvanasya ca vistaram // MatsP_2.22

dānadharmavidhiṃ caiva śrāddhakalpaṃ ca śāśvatam
varṇāśramavibhāgaṃ ca tatheṣṭāpūrtasaṃjñitam // MatsP_2.23

devatānāṃ pratiṣṭhādi yaccānyadvidyate bhuvi
tatsarvaṃ vistareṇa tvaṃ dharmaṃ vyākhyātumarhasi // MatsP_2.24

*matsya uvāca

mahāpralayakālānta etadāsīttamomayam
prasuptamiva cātarkyam aprajñātamalakṣaṇam // MatsP_2.25

avijñeyamavijñātaṃ jagat sthāsnu cariṣṇu ca
tataḥ svayambhūr avyaktaḥ prabhavaḥ puṇyakarmaṇām // MatsP_2.26

vyañjayannetadakhilaṃ prādurāsīt tamonudaḥ
yo 'tīndriyaḥ paro vyaktād aṇur jyāyān sanātanaḥ
nārāyaṇa iti khyātaḥ sa ekaḥ svayam udbabhau // MatsP_2.27

yaḥ śarīrād abhidhyāya sisṛkṣurvividhaṃ jagat
apa eva sasarjādau tāsu vīryam avāsṛjat // MatsP_2.28

tadevāṇḍaṃ samabhavad dhemarūpyamayaṃ mahat
saṃvatsarasahasreṇa sūryāyutasamaprabham // MatsP_2.29

praviśyāntarmahātejāḥ svayam evātmasambhavaḥ
prabhāvād api tadvyāptyā viṣṇutvam agamat punaḥ // MatsP_2.30

tadantarbhagavāneṣa sūryaḥ samabhavatpurā
ādityaścādibhūtatvād brahmā brahma paṭhann abhūt // MatsP_2.31

divaṃ bhūmiṃ samakarot tadaṇḍaśakaladvayam
sa cākaroddiśaḥ sarvā madhye vyoma ca śāśvatam // MatsP_2.32

jarāyurmerumukhyāś ca śailās tasyābhavaṃs tadā /
yad aulbaṃ tad abhūn meghas taḍitsaṅghātamaṇḍalam // MatsP_2.33*

nadyo 'ṇḍanāmnaḥ saṃbhūtāḥ pitaro manavas tathā
sapta ye 'mī samudrāś ca te 'pi cāntarjalodbhavāḥ
lavaṇekṣusurādyāś ca nānāratnasamanvitāḥ // MatsP_2.34

sa sisṛkṣur abhūd devaḥ prajāpatir arindama
tattejasaś ca tatraiṣa mārtaṇḍaḥ samajāyata // MatsP_2.35

mṛte 'ṇḍe jāyate yasmān mārtaṇḍas tena saṃsmṛtaḥ
rajoguṇamayaṃ yattad rūpaṃ tasya mahātmanaḥ
caturmukhaḥ sa bhagavān abhūl lokapitāmahaḥ // MatsP_2.36

yena sṛṣṭaṃ jagat sarvaṃ sadevāsuramānuṣam
tamavehi rajorūpaṃ mahat sattvam udāhṛtam // MatsP_2.37

Matsya-Purāṇa 3

*manur uvāca

caturmukhatvam agamat kasmāl lokapitāmahaḥ
kathaṃ tu lokān asṛjad brahmā brahmavidāṃ varaḥ // MatsP_3.1

*matsya uvāca

tapaś cacāra prathamam amarāṇāṃ pitāmahaḥ
āvibhūtās tathā vedāḥ sāṅgopāṅgapadakramāḥ // MatsP_3.2

purāṇasarvaśāstrāṇāṃ prathamaṃ brahmaṇā smṛtam
nityaṃ śabdamayaṃ puṇyaṃ śatakoṭipravistaram // MatsP_3.3

anantaraṃ ca vaktrebhyo vedās tasya viniḥsṛtāḥ
mīmāṃsānyāyavidyāś ca pramāṇāṣṭakasaṃyutāḥ // MatsP_3.4

vedābhyāsaratasyāsya prajākāmasya mānasāḥ
manasaḥ pūrvasṛṣṭā vai jātā yat tena mānasāḥ // MatsP_3.5

marīcir abhavat pūrvaṃ tato 'trir bhagavān ṛṣiḥ
aṅgiraś cābhavat paścāt pulastyas tadanantaram // MatsP_3.6

tataḥ pulahanāmā vai tataḥ kratur ajāyata
pracetāś ca tataḥ putro vasiṣṭhaś cābhavat punaḥ // MatsP_3.7

putro bhṛgur abhūt tadvan nārado 'py acirād abhūt
daśemān mānasān brahmā munīn putrān ajijanat // MatsP_3.8

śārīrān atha vakṣyāmi mātṛhīnān prajāpateḥ
aṅguṣṭhād dakṣiṇād dakṣaḥ prajāpatir ajāyata // MatsP_3.9

dharmaḥ stanāntād abhavad dhṛdayāt kusumāyudhaḥ
bhrūmadhyād abhavat krodho lobhaś cādharasaṃbhavaḥ // MatsP_3.10

buddher mohaḥ samabhavad ahaṃkārād abhūn madaḥ
pramodaś cābhavat kaṇṭhān mṛtyur locanato ṇrpa
bharataḥ karamadhyāt tu brahmasūnur abhūt tataḥ // MatsP_3.11

ete nava sutā rājan kanyā ca daśamī punaḥ
aṅgajā iti vikhyātā daśamī brahmaṇaḥ sutā // MatsP_3.12

*manur uvāca

buddher mohaḥ samabhavad iti yat parikīrtitam
ahaṃkāraḥ smṛtaḥ krodho buddhir nāma kim ucyate // MatsP_3.13

*matsya uvāca

sattvaṃ rajas tamaś caiva guṇatrayam udāhṛtam
sāmyāvasthitir eteṣāṃ prakṛtiḥ parikīrtitā // MatsP_3.14

kecit pradhānam ity āhur avyaktam apare jaguḥ
etad eva prajāsṛṣṭiṃ karoti vikaroti ca // MatsP_3.15

guṇebhyaḥ kṣobhamāṇebhyas trayo devā vijajñire
ekā mūrtis trayo bhāgā brahmaviṣṇumaheśvarāḥ // MatsP_3.16

savikārāt pradhānāt tu mahat tattvaṃ prajāyate
mahān iti yataḥ khyātir lokānāṃ jāyate sadā // MatsP_3.17

ahaṃkāraś ca mahato jāyate mānavardhanaḥ
indriyāṇi tataḥ pañca vakṣye buddhivaśāni tu
prādur bhavanti cānyāni tathā karmavaśāni tu // MatsP_3.18

śrotraṃ tvak cakṣuṣī jihvā nāsikā ca yathākramam
pāyūpasthaṃ hastapādaṃ vākka cendriyasaṃgrahaḥ // MatsP_3.19

śabdaḥ sparśaś ca rūpaṃ ca raso gandhaś ca pañcamaḥ
utsargānandanādānagatyālāpāś ca tatkriyāḥ // MatsP_3.20

mana ekādaśaṃ teṣāṃ karmabuddhiguṇānvitam
indriyāvayavāḥ sūkṣmās tasya mūrtiṃ manīṣiṇaḥ // MatsP_3.21

śrayanti yasmāt tanmātrāḥ śarīraṃ tena saṃsmṛtam
śarīrayogāj jīvo 'pi śarīrī gadyate budhaiḥ // MatsP_3.22

manaḥ sṛṣṭiṃ vikurute codyamānaṃ sisṛkṣayā
ākāśaṃ śabdatanmātrād abhūc chabdaguṇātmakam // MatsP_3.23

ākāśavikṛter vāyuḥ śabdasparśaguṇo 'bhavat
vāyoś ca sparśatanmātrāt tejaś cāvir abhūt tataḥ // MatsP_3.24

triguṇaṃ tadvikāreṇa tacchabdasparśarūpavat
tejovikārād abhavad vāri rājaṃś caturguṇam // MatsP_3.25

rasatanmātrasaṃbhūtaṃ prāyo rasaguṇātmakam
bhūmis tu gandhatanmātrād abhūt pañcaguṇānvitā // MatsP_3.26

prāyo gandhaguṇā sā tu buddhir eṣā garīyasī
ebhiḥ saṃpāditaṃ bhuṅkte puruṣaḥ pañcaviṃśakaḥ // MatsP_3.27

īśvarecchāvaśaḥ so 'pi jīvātmā kathyate budhaiḥ
evaṃ ṣaḍviṃśakaṃ proktaṃ śarīram iha mānave // MatsP_3.28

sāṃkhyaṃ saṃkhyātmakatvāc ca kapilādibhir ucyate
etat tattvātmakaṃ kṛtvā jagad vedhā ajījanat // MatsP_3.29

sāvitrīṃ lokasṛṣṭyarthe hṛdi kṛtvā samāsthitaḥ
tataḥ saṃjapatas tasya bhitvā deham akalmaṣam // MatsP_3.30

strīrūpam ardham akarod ardhaṃ puruṣarūpavat
śatarūpā ca sā khyātā sāvitrī ca nigadyate // MatsP_3.31

sarasvaty atha gāyatrī brahmāṇī ca parantapa
tataḥ svadehasaṃbhūtām ātmajām ity akalpayat // MatsP_3.32

dṛṣṭvā tāṃ vyathitas tāvat kāmabāṇārdito vibhuḥ
aho rūpam aho rūpam iti cāha prajāpatiḥ // MatsP_3.33

tato vāsiṣṭhapramukhā bhaginīm iti cukruśuḥ
brahmā na kiṃcid dadṛśe tanmukhālokanād ṛte // MatsP_3.34

aho rūpam aho rūpam iti prāha punaḥ punaḥ
tataḥ praṇāmanamrāṃ tāṃ punar evābhyalokayat // MatsP_3.35

atha pradakṣiṇaṃ cakre sā pitur varavarṇinī
putrebhyo lajjitasyāsya tadrūpālokanecchayā // MatsP_3.36

āvirbhūtaṃ tatro vaktraṃ dakṣiṇaṃ pāṇḍugaṇḍavat
vismayasphuradoṣṭhaṃ ca pāścātyam udagāt tataḥ // MatsP_3.37

caturtham abhavat paścād vāmaṃ kāmaśarāturam
tato 'nyad abhavat tasya kāmāturatayā tathā // MatsP_3.38

utpatantyās tadākārā ālokanakutūhalāt
sṛṣṭyarthaṃ yat kṛtaṃ tena tapaḥ paramadāruṇam // MatsP_3.39

tat sarvaṃ nāśam agamat svasutopagamecchayā
tenordhvaṃ vaktram abhavat pañcamaṃ tasya dhīmataḥ
āvirbhavajjaṭābhiś ca tad vaktraṃ cāvṛṇot prabhuḥ // MatsP_3.40

tatas tān abravīd brahmā putrān ātmasamudbhavān
prajāḥ sṛjadhvam abhitaḥ sadevāsuramānuṣīḥ // MatsP_3.41

evam uktās tataḥ sarve sasṛjur vividhāḥ prajāḥ
gateṣu teṣu sṛṣṭyarthaṃ praṇāmāvanatām imām // MatsP_3.42

upayeme sa viśvātmā śatarūpām aninditām
saṃbabhūva tayā sārdham atikāmāturo vibhuḥ
salajjāṃ cakame devaḥ kamalodaramandire // MatsP_3.43

yāvad abdaśataṃ divyaṃ yathānyaḥ prākṛto janaḥ
tataḥkālena mahatā tasyāḥ putro 'bhavan manuḥ // MatsP_3.44

svāyaṃbhuvo iti khyātaḥ sa virāḍ iti naḥ śrutam
tadrūpaguṇasāmānyād adhipuruṣa ucyate // MatsP_3.45

vairājā yatra te jātā bahavaḥ śaṃsitavratāḥ
svāyaṃbhuvā mahābhāgāḥ sapta sapta tathāpare // MatsP_3.46

svārociṣādyāḥ sarve te brahmatulyasvarūpiṇaḥ
auttamipramukhās tadvad yesāṃ tvaṃ saptamo 'dhunā // MatsP_3.47

Matsya-Purāṇa 4

*manur uvāca

aho kaṣṭataraṃ caitad aṅgajāgamanaṃ vibho
kathaṃ na doṣamagamat karmaṇānena padmabhūḥ // MatsP_4.1

parasparaṃ ca sambandhaḥ sagotrāṇām abhūt katham
vaivāhikastatsutānāṃ chinddhi me saṃśayaṃ vibho // MatsP_4.2

*matsya uvāca

divyeyamādisṛṣṭistu rajoguṇasamudbhavā
atīndriyendriyā tadvad atīndriyaśarīrikā // MatsP_4.3

divyatejomayī bhūpa divyajñānasamudbhavā
na martyairabhitaḥ śakyā vaktuṃ vai māṃsacakṣubhiḥ // MatsP_4.4

yathā bhujaṃgāḥ sarpāṇām ākāśaṃ viśvapakṣiṇām
vidanti mārgaṃ divyānāṃ divyā eva na mānavāḥ // MatsP_4.5

kāryākārye na devānāṃ śubhāśubhaphalaprade
yasmāttasmānna rājendra tadvicāro nṛṇāṃ śubhaḥ // MatsP_4.6

anyacca sarvavedānām adhiṣṭhātā caturmukhaḥ
gāyatrī brahmaṇastadvad aṅgabhūtā nigadyate // MatsP_4.7

amūrtaṃ mūrtimad vāpi mithunaṃ tatpracakṣate
viriñcir yatra bhagavāṃs tatra devī sarasvatī
bhāratī yatra yatraiva tatra tatra prajāpatiḥ // MatsP_4.8

yathātapo na rahitaś chāyayā dṛśyate kvacit
gāyatrī brahmaṇaḥpārśvaṃ tathaiva na vimuñcati // MatsP_4.9

vedarāśiḥ smṛto brahmā sāvitrī tadadhiṣṭhitā
tasmānna kaściddoṣaḥ syāt sāvitrīgamane vibho // MatsP_4.10

tathāpi lajjāvanataḥ prajāpatir abhūtpurā
svasutopagamād brahmā śaśāpa kusumāyudham // MatsP_4.11

yasmānmamābhibhavatā manaḥ saṃkṣobhitaṃ śaraiḥ
tasmāttvaddehamacirād rudro bhasmīkariṣyati // MatsP_4.12

tataḥ prasādayāmāsa kāmadevaścaturmukham
na māmakāraṇe śaptuṃ tvamihārhasi mānada // MatsP_4.13

ahamevaṃvidhaḥ sṛṣṭas tvayaiva caturānana
indriyakṣobhajanakaḥ sarveṣāmeva dehinām // MatsP_4.14

strīpuṃsoravicāreṇa mayā sarvatra sarvadā
kṣobhyaṃ manaḥ prayatnena tvayaivoktaṃ purā vibho // MatsP_4.15

tasmādanaparādho 'haṃ tvayā śaptastathā vibho
kuru prasādaṃ bhagavan svaśarīrāptaye punaḥ // MatsP_4.16

*brahmovāca

vaivasvate 'ntare prāpte yādavānvayasambhavaḥ
rāmo nāma yadā martyo matsattvabalamāśritaḥ // MatsP_4.17

avatīryāsuradhvaṃsī dvārakām adhivatsyati
tadbhrātustatsamasya tvaṃ tadā putratvameṣyasi // MatsP_4.18

evaṃ śarīramāsādya bhuktvā bhogānaśeṣataḥ
tato bharatavaṃśānte bhūtvā vatsanṛpātmajaḥ // MatsP_4.19

vidyādharādhipatyaṃ ca yāvad ābhūtasaṃplavam
sukhāni dharmataḥ prāpya matsamīpaṃ gamiṣyasi // MatsP_4.20

evaṃ śāpaprasādābhyām upetaḥ kusumāyudhaḥ
śokapramodābhiyuto jagāma sa yathāgatam // MatsP_4.21

*manuruvāca

ko 'sau yaduriti prokto yadvaṃśe kāmasambhavaḥ
kathaṃ ca dagdho rudreṇa kimatha kusumāyudhaḥ // MatsP_4.22

bharatasyānvaye kasya kā ca sṛṣṭiḥ purābhavat
etatsarvaṃ samācakṣva mūlataḥ saṃśayo hi me // MatsP_4.23

*matsya uvāca

yā sā dehārdhasambhūtā gāyatrī brahmavādinī
jananī yā manordevī śatarūpā śatendriyā // MatsP_4.24

ratirmanastapo buddhir mahān diksambhramas tathā
tataḥ sa śatarūpāyāṃ saptāpatyānyajījanat // MatsP_4.25

ye marīcyādayaḥ putrā mānasāstasya dhīmataḥ
teṣāmayamabhūllokaḥ sarvajñānātmakaḥ purā // MatsP_4.26

tato 'sṛjadvāmadevaṃ triśūlavaradhāriṇam
sanatkumāraṃ ca vibhuṃ pūrveṣāmapi pūrvajam // MatsP_4.27

vāmadevastu bhagavān asṛjanmukhato dvijān
rājanyān asṛjadbāhvor viṭchūdrān ūrupādayoḥ // MatsP_4.28

vidyuto 'śanimeghāṃśca rohitendradhanūṃṣi ca
chandāṃsi ca sasarjādau parjanyaṃ ca tataḥ param // MatsP_4.29

tataḥ sādhyagaṇānīśas trinetrānasṛjatpunaḥ
koṭīśca caturaśītiṃ jarāmaraṇavarjitāḥ // MatsP_4.30

vāmo 'sṛjannamartyāṃs tān brahmaṇā vinivāritaḥ
naivaṃvidhā bhavetsṛṣṭir jarāmaraṇavarjitā // MatsP_4.31

śubhāśubhātmikā yā tu saiva sṛṣṭiḥ praśasyate
evaṃ sthitaḥ sa tenādau sṛṣṭeḥ sthāṇurato 'bhavat // MatsP_4.32

svāyambhuvo manurdhīmāṃs tapastaptvā suduścaram
patnīmevāpa rūpāḍhyām anantā nāma nāmataḥ // MatsP_4.33

priyavratottānapādau manustasyām ajījanat
dharmasya kanyā caturā sūnṛtā nāma bhāminī // MatsP_4.34

uttānapādāttanayān prāpa mantharagāminī
apasyatim apasyantaṃ kīrtimantaṃ dhruvaṃ tathā // MatsP_4.35

uttānapādo 'janayat sūnṛtāyāṃ prajāpatiḥ
dhruvo varṣasahasrāṇi trīṇi kṛtvā tapaḥ purā // MatsP_4.36

divyamāpa tataḥ sthānam acalaṃ brahmaṇo varāt
tameva purataḥ kṛtvā dhruvaṃ saptarṣayaḥ sthitāḥ // MatsP_4.37

dhanyā nāma manoḥ kanyā dhruvācchiṣṭam ajījanat
agnikanyā tu succhāyā śiṣṭātsā suṣuve sutān // MatsP_4.38

kṛpaṃ ripuṃ jayaṃ vṛttaṃ vṛkaṃ ca vṛkatejasam
cakṣuṣaṃ brahmadauhitryāṃ vīriṇyāṃ sa ripuṃjayaḥ // MatsP_4.39

vīraṇasyātmajāyāṃ tu cakṣurmanumajījanat
manur vai rājakanyāyāṃ naḍvalāyāṃ sa cākṣuṣaḥ // MatsP_4.40

janayāmāsa tanayān daśa śūrānakalmaṣān
ūruḥ pūruḥ śatadyumnas tapasvī satyavāgghaviḥ // MatsP_4.41

agniṣṭudatirātraśca sudyumnaścāparājitaḥ
abhimanyustu daśamo naḍvalāyām ajāyata // MatsP_4.42

ūror ajanayat putrān ṣaḍ āgneyī tu suprabhān
agniṃ sumanasaṃ khyātiṃ kratumaṅgirasaṃ gayam // MatsP_4.43

pitṛkanyā sunīthā tu venamaṅgādajījanat
venamanyāyinaṃ viprā mamanthus tatkarād abhūt
pṛthurnāma mahātejāḥ sa putrau dvāv ajījanat // MatsP_4.44

antardhānas tu mārīcaṃ śikhaṇḍinyāmajījanat
havirdhānāt ṣaḍ āgneyī dhiṣaṇājanayat sutān
prācīnabarhiṣaṃ sāṅgaṃ yamaṃ śukraṃ balaṃ śubham // MatsP_4.45

prācīnabarhir bhagavān mahān āsīt prajāpatiḥ
havirdhānāḥ prajās tena bahavaḥ sampravartitāḥ // MatsP_4.46

savarṇāyāṃ tu sāmudryāṃ daśādhatta sutānprabhuḥ
sarve pracetaso nāma dhanurvedasya pāragāḥ // MatsP_4.47

tattaporakṣitā vṛkṣā babhur loke samantataḥ
devādeśācca tānagnir adahadravinandana // MatsP_4.48

somakanyābhavat patnī mārīṣā nāma viśrutā
tebhyastu dakṣamekaṃ sā putram agryam ajījanat // MatsP_4.49

dakṣādanantaraṃ vṛkṣān auṣadhāni ca sarvaśaḥ
ajījanatsomakanyā nadīṃ candravatīṃ tathā // MatsP_4.50

somāṃśasya ca tasyāpi dakṣasyāśītikoṭayaḥ
vakṣye tāsāṃ tu vistāraṃ loke yaḥ supratiṣṭhitaḥ // MatsP_4.51

dvipadaścābhavan kecit kecid bahupadā narāḥ
valīmukhāḥ śaṅkukarṇāḥ karṇaprāvaraṇās tathā // MatsP_4.52

aśvaṛkṣamukhāḥ kecit kecit siṃhānanāstathā
śvasūkaramukhāḥ kecit keciduṣṭramukhās tathā // MatsP_4.53

janayāmāsa dharmātmā mlecchānsarvānanekaśaḥ
sa sṛṣṭvā manasā dakṣaḥ striyaḥ paścādajījanat // MatsP_4.54

dadau sa daśa dharmāya kaśyapāya trayodaśa
saptaviṃśatiṃ somāya dadau nakṣatrasaṃjñitāḥ
devāsuramanuṣyādi tābhyaḥ sarvamabhūjjagat // MatsP_4.55

Matsya-Purāṇa 5

*ṛṣaya ūcuḥ

devānāṃ dānavānāṃ ca gandharvoragarakṣasām
utpattiṃ vistareṇaiva sūta brūhi yathātatham // MatsP_5.1

*sūta uvāca

saṃkalpād darśanātsparśāt pūrveṣāṃ sṛṣṭirucyate
dakṣātprācetasād ūrdhvaṃ sṛṣṭir maithunasambhavā // MatsP_5.2

prajāḥ sṛjeti vyādiṣṭaḥ pūrvaṃ dakṣaḥ svayambhuvā
yathā sasarja caivādau tathaiva śṛṇuta dvijāḥ // MatsP_5.3

yadā tu sṛjatastasya devarṣigaṇapannagān
na vṛddhim agamallokas tadā maithunayogataḥ
dakṣaḥ putrasahasrāṇi pāñcajanyāmajījanat // MatsP_5.4

tāṃs tu dṛṣṭvā mahābhāgaḥ sisṛkṣurvividhāḥ prajāḥ
nāradaḥ prāha haryaśvān dakṣaputrānsamāgatān // MatsP_5.5

bhuvaḥ pramāṇaṃ sarvatra jñātvordhvam adha eva ca
tataḥ sṛṣṭiṃ viśeṣeṇa kurudhvamṛṣisattamāḥ // MatsP_5.6

te tu tadvacanaṃ śrutvā prayātāḥ sarvato diśam
adyāpi na nivartante samudrādiva sindhavaḥ // MatsP_5.7

haryaśveṣu pranaṣṭeṣu punardakṣaḥ prajāpatiḥ
vairiṇyāmeva putrāṇāṃ sahasramasṛjatprabhuḥ // MatsP_5.8

śabalā nāma te viprāḥ sametāḥ sṛṣṭihetavaḥ
nārado 'nugatānprāha punastānpūrvavatsa tān // MatsP_5.9

bhuvaḥ pramāṇaṃ sarvatra jñātvā bhrātṝn atho punaḥ
āgatya cātha sṛṣṭiṃ ca kariṣyatha viśeṣataḥ // MatsP_5.10

te 'pi tenaiva mārgeṇa jagmurbhrātṛpathā tadā
tataḥ prabhṛti na bhrātuḥ kanīyānmārgam icchati
anviṣyanduḥkhamāpnoti tena tatparivarjayet // MatsP_5.11

tatasteṣu vinaṣṭeṣu ṣaṣṭiṃ kanyāḥ prajāpatiḥ
vairiṇyāṃ janayāmāsa dakṣaḥ prācetasastathā // MatsP_5.12

prādātsa daśa dharmāya kaśyapāya trayodaśa
saptaviṃśatiṃ somāya catasro 'riṣṭanemaye // MatsP_5.13

dve caiva bhṛguputrāya dve kṛśāśvāya dhīmate
dve caivāṅgirase tadvat tāsāṃ nāmāni vistarāt // MatsP_5.14

śṛṇudhvaṃ devamātṝṇāṃ prajāvistāram āditaḥ
marutvatī vasur yāmī lambā bhānur arundhatī // MatsP_5.15

saṃkalpā ca muhūrtā ca sādhyā viśvā ca bhāminī
dharmapatnyaḥ samākhyātās tāsāṃ putrān nibodhata // MatsP_5.16

viśve devāstu viśvāyāḥ sādhyā sādhyānajījanat
marutvatyāṃ marutvanto vasos tu vasavastathā // MatsP_5.17

bhānostu bhānavastadvan muhūrtāyāṃ muhūrtakāḥ
lambāyāṃ ghoṣanāmāno nāgavīthī tu yāmijā // MatsP_5.18

pṛthivītalasambhūtam arundhatyām ajāyata
saṃkalpāyāstu saṃkalpo vasusṛṣṭiṃ nibodhata // MatsP_5.19

jyotiṣmantastu ye devā vyāpakāḥ sarvato diśam
vasavaste samākhyātās teṣāṃ sargaṃ nibodhata // MatsP_5.20

āpo dhruvaśca somaśca dharaścaivānilo 'nalaḥ
pratyūṣaśca prabhāsaśca vasavo 'ṣṭau prakīrtitāḥ // MatsP_5.21

āpasya putrāś catvāraḥ śānto vai daṇḍa eva ca
śāmbo 'tha maṇivaktraśca yajñarakṣādhikāriṇaḥ // MatsP_5.22

dhruvasya kālaḥ putrastu varcāḥ somādajāyata
draviṇo havyavāhaśca dharaputrāv ubhau smṛtau // MatsP_5.23

kalyāṇinyāṃ tataḥ prāṇo ramaṇaḥ śiśiro 'pi ca
manoharā dharātputrān avāpātha hareḥ sutā // MatsP_5.24

śivā manojavaṃ putram avijñātagatiṃ tathā
avāpa cānalāt putrāv agniprāyaguṇau punaḥ // MatsP_5.25

agniputraḥ kumārastu śarastambe vyajāyata
tasya śākho viśākhaśca naigameyaś ca pṛṣṭhajāḥ // MatsP_5.26

apatyaṃ kṛttikānāṃ tu kārttikeyas tataḥ smṛtaḥ
pratyūṣasa ṛṣiḥ putro vibhur nāmnātha devalaḥ
viśvakarmā prabhāsasya putraḥ śilpī prajāpatiḥ // MatsP_5.27

prāsādabhavanodyānapratimābhūṣaṇādiṣu
taḍāgārāmakūpeṣu smṛtaḥ so 'maravardhakiḥ // MatsP_5.28

ajaikapādahirbudhnyo virūpākṣo 'tha raivataḥ
haraśca bahurūpaśca tryambakaśca sureśvaraḥ // MatsP_5.29

sāvitraśca jayantaśca pinākī cāparājitaḥ
ete rudrāḥ samākhyātā ekādaśa gaṇeśvarāḥ // MatsP_5.30

eteṣāṃ mānasānāṃ tu triśūlavaradhāriṇām
koṭayaścaturaśītis tatputrāś cākṣayā matāḥ // MatsP_5.31

dikṣu sarvāsu ye rakṣāṃ prakurvanti gaṇeśvarāḥ
putrapautrasutāścaite surabhīgarbhasambhavāḥ // MatsP_5.32

Matsya-Purāṇa 6

kaśyapasya pravakṣyāmi patnībhyaḥ putrapautrakān
aditirditirdanuścaiva ariṣṭā surasā tathā // MatsP_6.1

surabhir vinatā tadvat tāmrā krodhavaśā irā
kadrūrviśvā munis tadvat tāsāṃ putrān nibodhata // MatsP_6.2

tuṣitā nāma ye devāś cākṣuṣasyāntare manoḥ
vaivasvate 'ntare caite ādityā dvādaśa smṛtāḥ // MatsP_6.3

indro dhātā bhagas tvaṣṭā mitro 'tha varuṇo yamaḥ
vivasvānsavitā pūṣā aṃśumān viṣṇur eva ca // MatsP_6.4

ete sahasrakiraṇā ādityā dvādaśa smṛtāḥ
mārīcātkaśyapādāpa putrānaditiruttamān // MatsP_6.5

bhṛśāśvasya ṛṣeḥ putrā devapraharaṇāḥ smṛtāḥ
ete devagaṇā viprāḥ pratimanvantareṣu ca // MatsP_6.6

utpadyante pralīyante kalpe kalpe tathaiva ca
ditiḥ putradvayaṃ lebhe kaśyapād iti naḥ śrutam // MatsP_6.7

hiraṇyakaśipuṃ caiva hiraṇyākṣaṃ tathaiva ca
hiraṇyakaśipostadvaj jātaṃ putracatuṣṭayam // MatsP_6.8

prahlādaś cānuhlādaśca saṃhlādo hlāda eva ca
prahlādaputra āyuṣmān śibir bāṣkala eva ca // MatsP_6.9

virocanaś caturthaśca sa baliṃ putramāptavān
baleḥ putraśataṃ tv āsīd bāṇajyeṣṭhaṃ tato dvijāḥ // MatsP_6.10

dhṛtarāṣṭras tathā sūryaś candraścandrāṃśutāpanaḥ
nikumbhanābho gurvakṣaḥ kukṣibhīmo vibhīṣaṇaḥ // MatsP_6.11

evamādyās tu bahavo bāṇajyeṣṭhā guṇādhikāḥ
bāṇaḥ sahasrabāhuś ca sarvāstragaṇasaṃyutaḥ // MatsP_6.12

tapasā toṣito yasya pure vasati śūlabhṛt
mahākālatvam agamat sāmyaṃ yaśca pinākinaḥ // MatsP_6.13

hiraṇyākṣasya putro 'bhūd ulūkaḥ śakunistathā
bhūtasaṃtāpanaś caiva mahānābhastathaiva ca // MatsP_6.14

etebhyaḥ putrapautrāṇāṃ koṭayaḥ saptasaptatiḥ
mahābalā mahākāyā nānārūpā mahaujasaḥ // MatsP_6.15

danuḥ putraśataṃ lebhe kaśyapād baladarpitam
vipracittiḥ pradhāno 'bhūd yeṣāṃ madhye mahābalaḥ // MatsP_6.16

dvimūrdhā śakuniścaiva tathā śaṅkuśirodharaḥ
ayomukhaḥ śambaraś ca kapiśo nāmatastathā // MatsP_6.17

mārīcir meghavāṃścaiva irā garbhaśirās tathā
vidrāvaṇaśca ketuśca ketuvīryaḥ śatahradaḥ // MatsP_6.18

indrajit saptajiccaiva vajranābhastathaiva ca
ekacakro mahābāhur vajrākṣas tārakas tathā // MatsP_6.19

asilomā pulomā ca bindurbāṇo mahāsuraḥ
svarbhānurvṛṣaparvā ca evamādyā danoḥ sutāḥ // MatsP_6.20

svarbhānostu prabhā kanyā śacī caiva pulomajā
upadānavī mayasyāsīt tathā mandodarī kuhūḥ // MatsP_6.21

śarmiṣṭhā sundarī caiva candrā ca vṛṣaparvaṇaḥ
pulomā kālakā caiva vaiśvānarasute hi te // MatsP_6.22

bahvapatye mahāsattve mārīcasya parigrahe
tayoḥ ṣaṣṭisahasrāṇi dānavānāmabhūtpurā // MatsP_6.23

paulomānkālakeyāṃśca mārīco 'janayatpurā
avadhyā ye 'marāṇāṃ vai hiraṇyapuravāsinaḥ // MatsP_6.24

caturmukhāllabdhavarās te hatā vijayena tu
vipracittiḥ saiṃhikeyān siṃhikāyām ajījanat // MatsP_6.25

hiraṇyakaśiporye vai bhāgineyās trayodaśa
vyaṃsaḥ kalpaśca rājendra nalo vātāpireva ca // MatsP_6.26

ilvalo namuciścaiva śvasṛpaś cājanas tathā
narakaḥ kālanābhaśca saramāṇas tathaiva ca // MatsP_6.27

kālavīyeś ca vikhyāto danuvaṃśavivardhanāḥ
saṃhrādasya tu daityasya nivātakavacāḥ smṛtāḥ // MatsP_6.28

avadhyāḥ sarvadevānāṃ gandharvoragarakṣasām
ye hatā bhargam āśritya tv arjunena raṇājire // MatsP_6.29

ṣaṭkanyā janayāmāsa tāmrā mārīcabījataḥ
śukī śyenī ca bhāsī ca sugrīvī gṛdhrikā śuciḥ // MatsP_6.30

śukī śukānulūkāṃśca janayāmāsa dharmataḥ
śyenī śyenāṃstathā bhāsī kurarānapyajījanat // MatsP_6.31

gṛdhrī gṛdhrānkapotāṃśca pārāvatavihaṃgamān
haṃsasārasakrauñcāṃś ca plavāñchucirajījanat // MatsP_6.32

ajāśvameṣoṣṭrakharān sugrīvī cāpyajījanat
eṣa tāmrānvayaḥ prokto vinatāyāṃ nibodhata // MatsP_6.33

garuḍaḥ patatāṃ nāthaḥ aruṇaśca patatriṇām
saudāmanī tathā kanyā yeyaṃ nabhasi viśrutā // MatsP_6.34

sampātiś ca jaṭāyuśca aruṇasya sutāv ubhau
sampātiputro babhruśca śīghragaścāpi viśrutaḥ // MatsP_6.35

jaṭāyuṣaḥ karṇikāraḥ śatagāmī ca viśrutau
sāraso rajjuvālaśca bheruṇḍaścāpi tatsutāḥ // MatsP_6.36

teṣāmanantamabhavat pakṣiṇāṃ putrapautrakam
surasāyāḥ sahasraṃ tu sarpāṇām abhavatpurā // MatsP_6.37

sahasraśirasāṃ kadrūḥ sahasraṃ cāpi suvrata
pradhānāsteṣu vikhyātāḥ ṣaḍviṃśatir ariṃdama // MatsP_6.38

śeṣavāsukikarkoṭaśaṅkhairāvatakambalāḥ
dhanaṃjayamahānīlapadmāśvataratakṣakāḥ // MatsP_6.39

elāpattramahāpadmadhṛtarāṣṭrabalāhakāḥ
śaṅkhapālamahāśaṅkhapuṣpadaṃṣṭraśubhānanāḥ // MatsP_6.40

śaṅkuromā ca bahulo vāmanaḥ pāṇinastathā
kapilo durmukhaścāpi patañjaliriti smṛtāḥ // MatsP_6.41

eṣāmanantamabhavat sarveṣāṃ putrapautrakam
prāyaśo yatpurā dagdhaṃ janamejayamandire // MatsP_6.42

rakṣogaṇaṃ krodhavaśā svanāmānam ajījanat
daṃṣṭriṇāṃ niyutaṃ teṣāṃ bhīmasenādagātkṣayam // MatsP_6.43

rudrāṇāṃ ca gaṇaṃ tadvad gomahiṣyo varāṅganāḥ
surabhirjanayāmāsa kaśyapātsaṃyatavratā // MatsP_6.44

munirmunīnāṃ ca gaṇaṃ gaṇamapsarasāṃ tathā
tathā kiṃnaragandharvān ariṣṭājanayad bahūn // MatsP_6.45

tṛṇavṛkṣalatāgulmam irā sarvam ajījanat
viśvā tu yakṣarakṣāṃsi janayāmāsa koṭiśaḥ // MatsP_6.46

tata ekonapañcāśan marutaḥ kaśyapādditiḥ
janayāmāsa dharmajñān sarvānamaravallabhān // MatsP_6.47

Matsya-Purāṇa 7

*ṛṣaya ūcuḥ

diteḥ putrāḥ kathaṃ jātā maruto devavallabhāḥ
devairjagmuśca sāpatnaiḥ kasmātte sakhyamuttamam // MatsP_7.1

*sūta uvāca

purā devāsure yuddhe hṛteṣu hariṇā suraiḥ
putrapautreṣu śokārtā gatvā bhūlokamuttamam // MatsP_7.2

syamantapañcake kṣetre sarasvatyāstaṭe śubhe
bhartur ārādhanaparā tapa ugraṃ cacāra ha // MatsP_7.3

tadā ditir daityamātā ṛṣirūpeṇa suvratā
phalāhārā tapas tepe kṛcchraṃ cāndrāyaṇādikam // MatsP_7.4

yāvadvarṣaśataṃ sāgraṃ jarāśokasamākulā
tataḥ sā tapasā taptā vasiṣṭhādīnapṛcchata // MatsP_7.5

kathayantu bhavanto me putraśokavināśanam
vrataṃ saubhāgyaphaladam ihaloke paratra ca // MatsP_7.6

ūcur vasiṣṭhapramukhā madanadvādaśīvratam
yasyāḥ prabhāvādabhavat sutaśokavivarjitā // MatsP_7.7

*ṛṣaya ūcuḥ

śrotumicchāmahe sūta madanadvādaśīvratam
sutānekonapañcāśad yena lebhe ditiḥ punaḥ // MatsP_7.8

*sūta uvāca

yadvasiṣṭhādibhiḥ pūrvaṃ diteḥ kathitamuttamam
vistareṇa tadevedaṃ matsakāśānnibodhata // MatsP_7.9

caitre māsi site pakṣe dvādaśyāṃ niyatavrataḥ
sthāpayedavraṇaṃ kumbhaṃ sitataṇḍulapūritam // MatsP_7.10

nānāphalayutaṃ tadvad ikṣudaṇḍasamanvitam
sitavastrayugacchannaṃ sitacandanacarcitam // MatsP_7.11

nānābhakṣyasamopetaṃ sahiraṇyaṃ tu śaktitaḥ
tāmrapātraṃ guḍopetaṃ tasyopari niveśayet // MatsP_7.12

tasmādupari kāmaṃ tu kadalīdalasaṃsthitam
kuryāccharkarayopetāṃ ratiṃ tasya ca vāmataḥ // MatsP_7.13

gandhaṃ dhūpaṃ tato dadyād gītaṃ vādyaṃ ca kārayet
tadabhāve kathāṃ kuryāt kāmakeśavayornaraḥ // MatsP_7.14

kāmanāmnā harerarcāṃ snāpayedgandhavāriṇā
śuklapuṣpākṣatatilair arcayenmadhusūdanam // MatsP_7.15

kāmāya pādau sampūjya jaṅghe saubhāgyadāya ca
ūrū smarāyeti punar manmathāyeti vai kaṭim // MatsP_7.16

svacchodarāyetyudaram anaṅgāyetyuro hareḥ
mukhaṃ padmamukhāyeti bāhū pañcaśarāya vai // MatsP_7.17

namaḥ sarvātmane maulim arcayediti keśavam
tataḥ prabhāte taṃ kumbhaṃ brāhmaṇāya nivedayet // MatsP_7.18

brāhmaṇānbhojayedbhaktyā svayaṃ ca lavaṇādṛte
bhuktyā tu dakṣiṇāṃ dadyād imaṃ mantramudīrayet // MatsP_7.19

prīyatām atra bhagavān kāmarūpī janārdanaḥ
hṛdaye sarvabhūtānāṃ ya ānando 'bhidhīyate // MatsP_7.20

anena vidhinā sarvaṃ māsi māsi vrataṃ caret
upavāsī trayodaśyām arcayedviṣṇumavyayam // MatsP_7.21

phalamekaṃ ca saṃprāśya dvādaśyāṃ bhūtale svapet
tatastrayodaśe māsi dhṛtadhenusamanvitām // MatsP_7.22

śayyāṃ dadyādanaṅgāya sarvopaskarasaṃyutām
kāñcanaṃ kāmadevaṃ ca śuklāṃ gāṃ ca payasvinīm // MatsP_7.23

vāsobhir dvijadāmpatyaṃ pūjyaṃ śaktyā vibhūṣaṇaiḥ
śayyāgandhādikaṃ dadyāt prīyatām ityudīrayet // MatsP_7.24

homaḥ śuklatilaiḥ kāryaḥ kāmanāmāni kīrtayet
gavyena haviṣā tadvat pāyasena ca dharmavit // MatsP_7.25

viprebhyo bhojanaṃ dadyād vittaśāṭhyaṃ vivarjayet
ikṣudaṇḍānatho dadyāt puṣpamālāś ca śaktitaḥ // MatsP_7.26

yaḥ kuryād vidhinānena madanadvādaśīmimām
sa sarvapāpanirmuktaḥ prāpnoti harisāmyatām // MatsP_7.27

ihaloke varān putrān saubhāgyaphalam aśnute
yaḥ smaraḥ saṃsmṛto viṣṇur ānandātmā maheśvaraḥ // MatsP_7.28

sukhārthī kāmarūpeṇa smaredaṅgajamīśvaram
etacchrutvā cakārāsau ditiḥ sarvamaśeṣataḥ // MatsP_7.29

kaśyapo vratamāhātmyād āgatya parayā mudā
cakāra karkaśāṃ bhūyo rūpayauvanaśālinīm // MatsP_7.30

varair āchandayāmāsa sā tu vavre tato varam
putraṃ śakravadhārthāya samarthamamitaujasam // MatsP_7.31

varayāmi mahātmānaṃ sarvāmaraniṣūdanam
uvāca kaśyapo vākyam indrahantāram ūrjitam // MatsP_7.32

pradāsyāmyahameveha kiṃ tv etat kriyatāṃ śubhe
āpastambaḥ karotviṣṭiṃ putrīyāmadya suvrate // MatsP_7.33

vidhāsyāmi tato garbham indraśatruniṣūdanam
āpastambastataścakre putreṣṭiṃ draviṇādhikām // MatsP_7.34

indraśatrur bhavasveti juhāva ca savistaram
devā mumudire daityā vimukhāḥ syuśca dānavāḥ // MatsP_7.35

dityāṃ garbham athādhatta kaśyapaḥ prāha tāṃ punaḥ
tvayā yatno vidhātavyo hy asmingarbhe varānane // MatsP_7.36

saṃvatsaraśataṃ tv ekam asminn eva tapovane
saṃkhyāyāṃ naiva bhoktavyaṃ garbhiṇyā varavarṇini // MatsP_7.37

na sthātavyaṃ na gantavyaṃ vṛkṣamūleṣu sarvadā
nopaskareṣūpaviśen musalolūkhalādiṣu // MatsP_7.38

jale ca nāvagāheta śūnyāgāraṃ ca varjayet
valmīkāyāṃ na tiṣṭheta na codvignamanā bhavet // MatsP_7.39

vilikhenna nakhairbhūmiṃ nāṅgāreṇa na bhasmanā
na śayāluḥ sadā tiṣṭhed vyāyāmaṃ ca vivarjayet // MatsP_7.40

na tuṣāṅgārabhasmāsthikapāleṣu samāviśet
varjayetkalahaṃ lokair gātrabhaṅgaṃ tathaiva ca // MatsP_7.41

na muktakeśā tiṣṭheta nāśuciḥ syātkadācana
na śayītottaraśirā na cāparaśirāḥ kvacit // MatsP_7.42

na vastrahīnā nodvignā na cārdracaraṇā satī
nāmaṅgalyāṃ vadedvācaṃ na ca hāsyādhikā bhavet // MatsP_7.43

kuryāttu guruśuśrūṣāṃ nityaṃ māṅgalyatatparā
sarvauṣadhībhiḥ koṣṇena vāriṇā snānamācaret // MatsP_7.44

kṛtarakṣā subhūṣā ca vāstupūjanatatparā
tiṣṭhetprasannavadanā bhartuḥ priyahite ratā // MatsP_7.45

dānaśīlā tṛtīyāyāṃ pārvaṇyaṃ naktamācaret
itivṛttā bhavennārī viśeṣeṇa tu garbhiṇī // MatsP_7.46

yastu tasyā bhavetputraḥ śīlāyurvṛddhisaṃyutaḥ
anyathā garbhapatanam avāpnoti na saṃśayaḥ // MatsP_7.47

tasmāttvamanayā vṛttyā garbhe 'sminyatnamācara
svastyastu te gamiṣyāmi tathetyuktastayā punaḥ // MatsP_7.48

paśyatāṃ sarvabhūtānāṃ tatraivāntaradhīyata
tataḥ sā kaśyapoktena vidhinā samatiṣṭhata // MatsP_7.49

atha bhītastathendro 'pi diteḥ pārśvamupāgamat
vihāya devasadanaṃ tacchuśrūṣuravasthitaḥ // MatsP_7.50

diteśchidrāntaraprepsur abhavatpākaśāsanaḥ
vinīto 'bhavad avyagraḥ praśāntavadano bahiḥ // MatsP_7.51

ajānankila tatkāryam ātmanaḥ śubhamācaran
tato varṣaśatānte sā nyūne tu divasais tribhiḥ // MatsP_7.52

mene kṛtārthamātmānaṃ prītyā vismitamānasā
akṛtvā pādayoḥ śaucaṃ prasuptā muktamūrdhajā // MatsP_7.53

nidrābharasamākrāntā divāparaśirāḥ kvacit
tatastadantaraṃ labdhvā praviṣṭastu śacīpatiḥ // MatsP_7.54

vajreṇa saptadhā cakre taṃ garbhaṃ tridaśādhipaḥ
tataḥ saptaiva te jātāḥ kumārāḥ sūryavarcasaḥ // MatsP_7.55

rudantaḥ sapta te bālā niṣiddhā giridāriṇā
bhūyo 'pi rudataścaitān ekaikaṃ saptadhā hariḥ // MatsP_7.56

cicheda vṛtrahantā vai punastadudare sthitaḥ
evamekonapañcāśad bhūtvā te rurudurbhṛśam // MatsP_7.57

indro nivārayāmāsa māṃ rodiṣṭa punaḥ punaḥ
tataḥ sa cintayāmāsa kimetaditi vṛtrahā // MatsP_7.58

dharmasya kasya māhātmyāt punaḥ saṃjīvitāstvamī
viditvā dhyānayogena madanadvādaśīphalam // MatsP_7.59

nūnam etat pariṇatam adhunā kṛṣṇapūjanāt
vajreṇāpi hatāḥ santo na vināśam avāpnuyuḥ // MatsP_7.60

eko 'pyanekatāmāpa yasmādudarago 'pyalam
avadhyā nūnamete vai tasmāddevā bhavantviti // MatsP_7.61

yasmānmā rudatetyuktā rudanto garbhasaṃsthitāḥ
maruto nāma te nāmnā bhavantu makhabhāginaḥ // MatsP_7.62

tataḥ prasādya deveśaḥ kṣamasveti ditiṃ punaḥ
arthaśāstraṃ samāsthāya mayaitad duṣkṛtaṃ kṛtam // MatsP_7.63

kṛtvā marudgaṇaṃ devaiḥ samānamamarādhipaḥ
ditiṃ vimānamāropya sasutāmanayaddivam // MatsP_7.64

yajñabhāgabhujo jātā marutaste tato dvijāḥ
na jagmuraikyamasurair ataste suravallabhāḥ // MatsP_7.65

Matsya-Purāṇa 8

*ṛṣaya ūcuḥ

ādisargaśca yaḥ sūta kathito vistareṇa tu
pratisargaśca ye yeṣām adhipās tānvadasva naḥ // MatsP_8.1

*sūta uvāca

yadābhiṣiktaḥ sakalādhirājye pṛthurdharitryāmadhipo babhūva
tadauṣadhīnāmadhipaṃ cakāra yajñavratānāṃ tapasāṃ ca candram // MatsP_8.2

nakṣatratārādvijavṛkṣagulmalatāvitānasya ca rukmagarbhaḥ
apāmadhīśaṃ varuṇaṃ dhanānāṃ rājñāṃ prabhuṃ vaiśravaṇaṃ ca tadvat // MatsP_8.3

viṣṇuṃ ravīṇāmadhipaṃ vasūnām agniṃ ca lokādhipatiścakāra
prajāpatīnāmadhipaṃ ca dakṣaṃ cakāra śakraṃ marutāmadhīśam // MatsP_8.4

daityādhipānāmatha dānavānāṃ prahlādamīśaṃ ca yamaṃ pitṝṇām
piśācarakṣaḥpaśubhūtayakṣavetālarājaṃ tv atha śūlapāṇim // MatsP_8.5

prāleyaśailaṃ ca patiṃ girīṇām īśaṃ samudraṃ sasarinnadānām
gandharvavidyādharakiṃnarāṇām īśaṃ punaścitrarathaṃ cakāra // MatsP_8.6

nāgādhipaṃ vāsukimugravīryaṃ sarpādhipaṃ takṣakamādideśa
diśāṃ gajānāmadhipaṃ cakāra gajendramairāvatanāmadheyam // MatsP_8.7

suparṇamīśaṃ patatāmathāśvarājānamuccaiḥśravasaṃ cakāra
siṃhaṃ mṛgāṇāṃ vṛṣabhaṃ gavāṃ ca plakṣaṃ punaḥ sarvavanaspatīnām // MatsP_8.8

pitāmahaḥ pūrvamathābhyaṣiñcac caitānpunaḥ sarvadiśādhināthān
pūrveṇa dikpālam athābhyaṣiñcan nāmnā sudharmāṇam arātiketum // MatsP_8.9

tato 'dhipaṃ dakṣiṇataścakāra sarveśvaraṃ śaṅkhapadābhidhānam
sa ketumantaṃ ca digīśamīśaś cakāra paścād bhuvanāṇḍagarbhaḥ // MatsP_8.10

hiraṇyaromāṇam udagdigīśaṃ prajāpatir devasutaṃ cakāra
adyāpi kurvanti diśām adhīśāḥ śatrūn dahantastu bhuvo 'bhirakṣām // MatsP_8.11

caturbhir ebhiḥ pṛthunāmadheyo nṛpo 'bhiṣiktaḥ prathamaṃ pṛthivyām
gate 'ntare cākṣuṣanāmadheye vaivasvatākhye ca punaḥ pravṛtte
prajāpatiḥ so 'sya carācarasya babhūva sūryānvayavaṃśacihnaḥ // MatsP_8.12

Matsya-Purāṇa 9

*sūta uvāca

evaṃ śrutvā manuḥ prāha punareva janārdanam
pūrveṣāṃ caritaṃ brūhi manūnāṃ madhusūdana // MatsP_9.1

*matsya uvāca

manvantarāṇi rājendra manūnāṃ caritaṃ ca yat
pramāṇaṃ caiva kālasya tāṃ sṛṣṭiṃ ca samāsataḥ // MatsP_9.2

ekacittaḥ praśāntātmā śṛṇu mārtaṇḍanandana
yāmā nāma purā devā āsan svāyambhuvāntare // MatsP_9.3

saptaiva ṛṣayaḥ pūrve ye marīcyādayaḥ smṛtāḥ
āgnīdhraścāgnibāhuśca sahaḥ savana eva ca // MatsP_9.4

jyotiṣmān dyutimān havyo medhā medhātithir vasuḥ
svāyambhuvasyāsya manor daśaite vaṃśavardhanāḥ // MatsP_9.5

pratisargamime kṛtvā jagmuryatparamaṃpadam
etat svāyambhuvaṃ proktaṃ svārociṣamataḥ param // MatsP_9.6

svārociṣasya tanayāś catvāro devavarcasaḥ
nabhonabhasyaprasṛtibhānavaḥ kīrtivardhanāḥ // MatsP_9.7

datto niścyavanastambaḥ prāṇaḥ kaśyapa eva ca
aurvo bṛhaspatiścaiva saptaite ṛṣayaḥ smṛtāḥ // MatsP_9.8

devāśca tuṣitā nāma smṛtāḥ svārociṣe 'ntare
hastīndraḥ sukṛto mūrtir āpo jyotirayaḥ smayaḥ // MatsP_9.9

vasiṣṭhasya sutāḥ sapta ye prajāpatayaḥ smṛtāḥ
dvitīyametatkathitaṃ manvantaramataḥ param // MatsP_9.10

auttamīyaṃ pravakṣyāmi tathā manvantaraṃ śubham
manurnāmauttamiryatra daśa putrānajījanat // MatsP_9.11

īṣa ūrjaśca tarjaś ca śuciḥ śukrastathaiva ca
madhuś ca mādhavaścaiva nabhasyo 'tha nabhāstathā // MatsP_9.12

sahaḥ kanīyāneteṣām udāraḥ kīrtivardhanaḥ
bhāvanās tatra devāḥ syur ūrjāḥ saptarṣayaḥ smṛtāḥ // MatsP_9.13

kaukuruṇḍiśca dālbhyaśca śaṅgaḥ pravahaṇaḥ śivaḥ
sitaśca sasmitaścaiva saptaite yogavardhanāḥ // MatsP_9.14

manvantaraṃ caturthaṃ tu tāmasaṃ nāma viśrutam
kaviḥ pṛthus tathaivāgnir akapiḥ kapireva ca // MatsP_9.15

tathaiva jalpadhīmānau munayaḥ sapta tāmase
sādhyā devagaṇā yatra kathitāstāmase 'ntare // MatsP_9.16

akalmaṣas tathā dhanvī tapomūlastapodhanaḥ
taporatistapasyaśca tapodyutiparaṃtapau // MatsP_9.17

tapobhāgī tapoyogī dharmācāraratāḥ sadā
tāmasasya sutāḥ sarve daśa vaṃśavivardhanāḥ // MatsP_9.18

pañcamasya manos tadvad raivatasyāntaraṃ śṛṇu
devabāhuḥ subāhuśca parjanyaḥ somapo muniḥ // MatsP_9.19

hiraṇyaromā saptāśvaḥ saptaite ṛṣayaḥ smṛtāḥ
devāścābhūtarajasas tathā prakṛtayaḥ śubhāḥ // MatsP_9.20

aruṇas tattvadarśī ca vittavānhavyapaḥ kapiḥ
yukto nirutsukaḥ sattvo nirmoho 'tha prakāśakaḥ // MatsP_9.21

dharmavīryabalopetā daśaite raivatātmajāḥ
bhṛguḥ sudhāmā virajāḥ sahiṣṇurnāda eva ca // MatsP_9.22

vivasvānatināmā ca ṣaṣṭhe saptarṣayo 'pare
cākṣuṣasyāntare devā lekhā nāma pariśrutāḥ // MatsP_9.23

ṛbhavo 'tha ṛbhādyāś ca vārimūlā divaukasaḥ
cākṣuṣasyāntare proktā devānāṃ pañca yonayaḥ // MatsP_9.24

ruruprabhṛtayastadvac cākṣuṣasya sutā daśa
proktāḥ svāyambhuve vaṃśe ye mayā pūrvameva tu // MatsP_9.25

antaraṃ cākṣuṣaṃ caitan mayā te parikīrtitam
saptamaṃ tatpravakṣyāmi yadvaivasvatamucyate // MatsP_9.26

atriś caiva vasiṣṭhaśca kaśyapo gautamastathā
bharadvājastathā yogī viśvāmitraḥ pratāpavān // MatsP_9.27

jamadagniśca saptaite sāmprataṃ ye maharṣayaḥ
kṛtvā dharmavyavasthānaṃ prayānti paramaṃ padam // MatsP_9.28

sādhyā viśve ca rudrāśca maruto vasavo 'śvinau
ādityāśca surāstadvat sapta devagaṇāḥ smṛtāḥ // MatsP_9.29

ikṣvākupramukhāścāsya daśa putrāḥ smṛtā bhuvi
manvantareṣu sarveṣu sapta sapta maharṣayaḥ // MatsP_9.30

kṛtvā dharmavyavasthānaṃ prayānti paramaṃ padam
sāvarṇyasya pravakṣyāmi manorbhāvi tathāntaram // MatsP_9.31

aśvatthāmā śaradvāṃśca kauśiko gālavastathā
śatānandaḥ kāśyapaśca rāmaśca ṛṣayaḥ smṛtāḥ // MatsP_9.32

dhṛtir varīyān yavasaḥ suvarṇo vaṣṭireva ca
cariṣṇur īḍyaḥ sumatir vasuḥ śukraśca vīryavān // MatsP_9.33

bhaviṣyā daśa sāvarṇer manoḥ putrāḥ prakīrtitāḥ
raucyādayastathānye 'pi manavaḥ saṃprakīrtitāḥ // MatsP_9.34

ruceḥ prajāpateḥ putro raucyo nāma bhaviṣyati
manur bhūtisutas tadvad bhautyo nāma bhaviṣyati // MatsP_9.35

tatastu merusāvarṇir brahmasūnur manuḥ smṛtaḥ
ṛtaśca ṛtadhāmā ca viṣvakseno manus tathā // MatsP_9.36

atītānāgatāścaite manavaḥ parikīrtitāḥ
ṣaḍūnaṃ yugasāhasram ebhir vyāptaṃ narādhipa // MatsP_9.37

sve sve 'ntare sarvamidam utpādya sacarācaram
kalpakṣaye vinirvṛtte mucyante brahmaṇā sahā // MatsP_9.38

ete yugasahasrānte vinaśyanti punaḥ punaḥ
brahmādyā viṣṇusāyujyaṃ yātā yāsyanti vai dvijāḥ // Mats_9.39

Matsya-Purāṇa 10

*ṛṣaya ūcuḥ

bahubhir dhāriṇī bhuktā bhūpālaiḥ śrūyate purā
pārthivāḥ pṛthivīyogāt pṛthivī kasya yogataḥ // MatsP_10.1

kim arthaṃ ca kṛtā saṃjñā bhūmeḥ kiṃ pāribhāṣikī
gaur itīyaṃ ca vikhyātā sūta kasmādbravīhi naḥ // MatsP_10.2

*sūta uvāca

vaṃśe svāyambhuvasyāsīd aṅgo nāma prajāpatiḥ
mṛtyostu duhitā tena pariṇītā sudurmukhā // MatsP_10.3

sunīthā nāma tasyāstu veno nāma sutaḥ purā
adharmanirataścāsīd balavān vasudhādhipaḥ // MatsP_10.4

loke 'pyadharmakṛjjātaḥ parabhāryāpahārakaḥ
dharmācārasya siddhyarthaṃ jagato 'tha maharṣibhiḥ // MatsP_10.5

anunīto 'pi na dadāv anujñāṃ sa yadā tataḥ
śāpena mārayitvainam arājakamayārditāḥ // MatsP_10.6

mamanthur brāhmaṇāstasya balāddehamakalmaṣāḥ
tatkāyānmathyamānāttu nipeturmlecchajātayaḥ // MatsP_10.7

śarīre māturaṃśena kṛṣṇāñjanasamaprabhāḥ
pituraṃśasya cāṃśena dhārmiko dharmacāriṇaḥ // MatsP_10.8

utpanno dakṣiṇāddhastāt sadhanuḥ saśaro gadī
divyatejomayavapuḥ saratnakavacāṅgadaḥ // MatsP_10.9

pṛthorevābhavadyatnāt tataḥ pṛthurajāyata
sa viprairabhiṣikto 'pi tapaḥ kṛtvā sudāruṇam // MatsP_10.10

viṣṇorvareṇa sarvasya prabhutvam agamat punaḥ
niḥsvādhyāyavaṣaṭkāraṃ nirdharmaṃ vīkṣya bhūtalam // MatsP_10.11

dagdhumevodyataḥ kopāc chareṇāmitavikramaḥ
tato gorūpamāsthāya bhūḥ palāyitum udyatā // MatsP_10.12

pṛṣṭhato 'nugatastasyāḥ pṛthurdīptaśarāsanaḥ
tataḥ sthitvaikadeśe tu kiṃ karomīti cābravīt // MatsP_10.13

pṛthur apyavadad vākyam īpsitaṃ dehi suvrate
sarvasya jagataḥ śīghraṃ sthāvarasya carasya ca // MatsP_10.14

tathaiva sābravīd bhūmir dudoha sa narādhipaḥ
svake pāṇau pṛthurvatsaṃ kṛtvā svāyambhuvaṃ manum // MatsP_10.15

tadannamabhavacchuddhaṃ prajā jīvanti yena vai
tatastu ṛṣibhirdugdhā vatsaḥ somastadābhavat // MatsP_10.16

dogdhā bṛhaspatirabhūt pātraṃ vedastapo rasaḥ
devaiśca vasudhā dugdhā dogdhā mitrastadābhavat // MatsP_10.17

indro vatsaḥ samabhavat kṣīramūrjaskaraṃ balam
devānāṃ kāñcanaṃ pātraṃ pitṝṇāṃ rājataṃ tathā // MatsP_10.18

antakaścābhavaddogdhā yamo vatsaḥ svadhā rasaḥ
alābupātraṃ nāgānāṃ takṣako vatsako 'bhavat // MatsP_10.19

viṣaṃ kṣīraṃ tato dogdhā dhṛtarāṣṭro 'bhavatpunaḥ
asurairapi dugdheyam āyase śakrapīḍinīm // MatsP_10.20

pātre māyām abhūd vatsaḥ prāhlādis tu virocanaḥ
dogdhā dvimūrdhā tatrāsīn māyā yena pravartitā // MatsP_10.21

yakṣaiśca vasudhā dugdhā purāntardhānam īpsubhiḥ
kṛtvā vaiśravaṇaṃ vatsam āmapātre mahīpate // MatsP_10.22

pretarakṣogaṇairdugdhā dharā rudhiramulbaṇam
raupyanābho 'bhavaddogdhā sumālī vatsa eva tu // MatsP_10.23

gandharvaiśca purā dugdhā vasudhā sāpsarogaṇaiḥ
vatsaṃ caitrarathaṃ kṛtvā gandhānpadmadale tathā // MatsP_10.24

dogdhā vararucirnāma nāṭyavedasya pāragaḥ
giribhirvasudhā dugdhā ratnāni vividhāni ca // MatsP_10.25

auṣadhāni ca divyāni dogdhā merurmahācalaḥ
vatso 'bhūddhimavāṃs tatra pātraṃ śailamayaṃ punaḥ // MatsP_10.26

vṛkṣaiśca vasudhā dugdhā kṣīraṃ chinnaprarohaṇam
pālāśapātre dogdhā tu śālaḥ puṣpalatākulaḥ // MatsP_10.27

plakṣo 'bhavattato vatsaḥ sarvavṛkṣo dhanādhipaḥ
evamanyaiśca vasudhā tadā dugdhā yathepsitam // MatsP_10.28

āyur dhanāni saukhyaṃ ca pṛthau rājyaṃ praśāsati
na daridrastadā kaścin na rogī na ca pāpakṛt // MatsP_10.29

nopasargabhayaṃ kiṃcit pṛthau rājani śāsati
nityaṃ pramuditā lokā duḥkhaśokavivarjitāḥ // MatsP_10.30

dhanuṣkoṭyā ca śailendrān utsārya sa mahābalaḥ
bhuvastalaṃ samaṃ cakre lokānāṃ hitakāmyayā // MatsP_10.31

na puragrāmadurgāṇi na cāyudhadharā narāḥ
kṣayātiśayaduḥkhaṃ ca nārthaśāstrasya cādaraḥ // MatsP_10.32

dharmaikavāsanā lokāḥ pṛthau rājyaṃ praśāsati
kathitāni ca pātrāṇi yatkṣīraṃ ca mayā tava // MatsP_10.33

yeṣāṃ yatra rucistattad deyaṃ tebhyo vijānatā
yajñaśrāddheṣu sarveṣu mayā tubhyaṃ niveditam // MatsP_10.34

duhitṛtvaṃ gatā yasmāt pṛthordharmavato mahī
tadānurāgayogācca pṛthivī viśrutā budhaiḥ // MatsP_10.35

Matsya-Purāṇa 11

*ṛṣaya ūcuḥ

ādityavaṃśamakhilaṃ vada sūta yathākramam
somavaṃśaṃ ca tattvajña yathāvadvaktumarhasi // MatsP_11.1

*sūta uvāca

vivasvānkaśyapāt pūrvam adityāmabhavat sutaḥ
tasya patnītrayaṃ tadvat saṃjñā rājñī prabhā tathā // MatsP_11.2

raivatasya sutā rājñī revataṃ suṣuve sutam
prabhā prabhātaṃ suṣuve tvāṣṭrī saṃjñā tathā manum // MatsP_11.3

yamaśca yamunā caiva yamalau tu babhūvatuḥ
tatastejomayaṃ rūpam asahantī vivasvataḥ // MatsP_11.4

nārīmutpādayāmāsa svaśarīrādaninditām
tvāṣṭrī svarūparūpeṇa nāmnā chāyeti bhāminī // MatsP_11.5

purataḥ saṃsthitāṃ dṛṣṭvā saṃjñā tāṃ pratyabhāṣata
chāye taṃ bhaja bhartāram asmadīyaṃ varānane // MatsP_11.6

apatyāni madīyāni mātṛsnehena pālaya
tathetyuktvā tu sā devam agamat kvāpi suvratā // MatsP_11.7

kāmayāmāsa devo 'pi saṃjñeyamiti cādarāt
janayāmāsa tasyāṃ tu putraṃ ca manurūpiṇam // MatsP_11.8

savarṇatvācca sāvarṇir manorvaivasvatasya ca
tataḥ śaniṃ ca tapatīṃ viṣṭiṃ caiva krameṇa tu // MatsP_11.9

chāyāyāṃ janayāmāsa saṃjñeyamiti bhāskaraḥ
chāyā svaputre 'bhyadhikaṃ snehaṃ cakre manau tathā // MatsP_11.10

pūrvo manustu cakṣāma na yamaḥ krodhamūrchitaḥ
saṃtarjayāmāsa tadā pādamudyamya dakṣiṇam // MatsP_11.11

śaśāpa ca yamaṃ chāyā sakṣataḥ kṛmisaṃyutaḥ
pādo 'yameko bhavitā pūyaśoṇitavisravaḥ // MatsP_11.12

nivedayāmāsa pitur yamaḥ śāpādamarṣitaḥ
niṣkāraṇamahaṃ śapto mātrā deva sakopayā // MatsP_11.13

bālabhāvānmayā kiṃcid udyataś caraṇaḥ sakṛt
manunā vāryamāṇāpi mama śāpam adād vibho // MatsP_11.14

prāyo na mātā sāsmākaṃ śāpenāhaṃ yato hataḥ
devo 'pyāha yamaṃ bhūyaḥ kiṃ karomi mahāmate // MatsP_11.15

maurkhyātkasya na duḥkhaṃ syād athavā karmasaṃtatiḥ
anivāryā bhavasyāpi kā kathānyeṣu jantuṣu // MatsP_11.16

kṛkavākurmayā datto yaḥ kṛmīnbhakṣayiṣyati
kledaṃ ca rudhiraṃ caiva vatsāyam apaneṣyati // MatsP_11.17

evamuktastapastepe yamastīvraṃ mahāyaśāḥ
gokarṇatīrthe vairāgyāt phalapattrānilāśanaḥ // MatsP_11.18

ārādhayanmahādevaṃ yāvadvarṣāyutāyutam
varaṃ prādānmahādevaḥ saṃtuṣṭaḥ śūlabhṛttadā // MatsP_11.19

vavre sa lokapālatvaṃ pitṛloke nṛpālayam
dharmādharmātmakasyāpi jagatastu parīkṣaṇam // MatsP_11.20

evaṃ sa lokapālatvam agamacchūlapāṇinaḥ
pitṝṇāṃ cādhipatyaṃ ca dharmādharmasya cānagha // MatsP_11.21

vivasvānatha tajjñātvā saṃjñāyāḥ karmaceṣṭitam
tvaṣṭuḥ samīpamagamad ācacakṣe ca roṣavān // MatsP_11.22

tamuvāca tatastvaṣṭā sāntvapūrvaṃ dvijottamāḥ
tavāsahantī bhagavan mahastīvraṃ tamonudam // MatsP_11.23

vaḍabārūpam āsthāya matsakāśam ihāgatā
nivāritā mayā sā nu tvayā caiva divākara // MatsP_11.24

yasmād avijñātatayā matsakāśam ihāgatā
tasmānmadīyaṃ bhavanaṃ praveṣṭuṃ na tvamarhasi // MatsP_11.25

evamuktā jagāmātha marudeśamaninditā
vaḍabārūpam āsthāya bhūtale sampratiṣṭhitā // MatsP_11.26

tasmātprasādaṃ kuru me yadyanugrahabhāgaham
apaneṣyāmi te tejo yantre kṛtvā divākara // MatsP_11.27

rūpaṃ tava kariṣyāmi lokānandakaraṃ prabho
tathetyuktaḥ sa raviṇā bhramau kṛtvā divākaram // MatsP_11.28

pṛthakcakāra tattejaś cakraṃ viṣṇor akalpayat
triśūlaṃ cāpi rudrasya vajramindrasya cādhikam // MatsP_11.29

daityadānavasaṃhartuḥ sahasrakiraṇātmakam
rūpaṃ cāpratimaṃ cakre tvaṣṭā padbhyāmṛte mahat // MatsP_11.30

na śaśākātha taddraṣṭuṃ pādarūpaṃ raveḥ punaḥ
arcāsvapi tataḥ pādau na kaścitkārayet kvacit // MatsP_11.31

yaḥ karoti sa pāpiṣṭhāṃ gatimāpnoti ninditām
kuṣṭharogamavāpnoti loke 'sminduḥkhasaṃyutaḥ // MatsP_11.32

tasmācca dharmakāmārthī citreṣvāyataneṣu ca
na kvacitkārayetpādau devadevasya dhīmataḥ // MatsP_11.33

tataḥ sa bhagavāngatvā bhūrlokam amarādhipaḥ
kāmayāmāsa kāmārto mukha eva divākaraḥ // MatsP_11.34

aśvarūpeṇa mahatā tejasā ca samāvṛtaḥ
saṃjñā ca manasā kṣobham agamadbhayavihvalā // MatsP_11.35

nāsāpuṭābhyāmutsṛṣṭaṃ paro 'yamiti śaṅkayā
tadretasas tato jātāv aśvināv iti niścitam // MatsP_11.36

dasrau sutatvāt saṃjātau nāsatyau nāsikāgrataḥ
jñātvā cirācca taṃ devaṃ saṃtoṣam agamat param // MatsP_11.37

vimānenāgamatsvargaṃ patyā saha mudānvitā
sāvarṇo 'pi manur merāv adyāpyāste tapodhanaḥ
śanistapobalādāpa grahasāmyaṃ tataḥ punaḥ // MatsP_11.38

yamunā tapatī caiva punarnadyau babhūvatuḥ
viṣṭirghorātmikā tadvat kālatvena vyavasthitā // MatsP_11.39

manor vaivasvatasyāsan daśa putrā mahābalāḥ
ilas tu prathamasteṣāṃ putreṣṭyāṃ samajāyata // MatsP_11.40

ikṣvākuḥ kuśanābhaśca ariṣṭo dhṛṣṭa eva ca
nariṣyantaḥ karūṣaśca śaryātiśca mahābalāḥ
pṛṣadhraścātha nābhāgaḥ sarve te divyamānuṣāḥ // MatsP_11.41

abhiṣicya manuḥ putram ilaṃ jyeṣṭhaṃ sa dhārmikaḥ
jagāma tapase bhūyaḥ sa mahendravanālayam // MatsP_11.42

atha digjayasiddhyartham ilaḥ prāyānmahīm imām
bhramandvīpāni sarvāṇi kṣmābhṛtaḥ sampradharṣayan // MatsP_11.43

jagāmopavanaṃ śambhor aśvākṛṣṭaḥ pratāpavān
kalpadrumalatākīrṇaṃ nāmnā śaravaṇaṃ mahat // MatsP_11.44

ramate yatra deveśaḥ śambhuḥ somārdhaśekharaḥ
umayā samayastatra purā śaravaṇe kṛtaḥ // MatsP_11.45

puṃnāma sattvaṃ yatkiṃcid āgamiṣyati te vane
strītvameṣyati tatsarvaṃ daśayojanamaṇḍale // MatsP_11.46

ajñātasamayo rājā ilaḥ śaravaṇe purā
strītvamāpa viśann eva vaḍabātvaṃ hayastadā // MatsP_11.47

puruṣatvaṃ hṛtaṃ sarvaṃ strīrūpe vismito nṛpaḥ
ileti sābhavannārī pīnonnataghanastanī // MatsP_11.48

unnataśroṇijaghanā padmapattrāyatekṣaṇā
pūrṇenduvadanā tanvī vilāsollāsitekṣaṇā // MatsP_11.49

mūlonnatāyatabhujā nīlakuñcitamūrdhajā
tanulomā sudaśanā mṛdugambhīrabhāṣiṇī // MatsP_11.50

śyāmagaureṇa varṇena haṃsavāraṇagāminī
kārmukabhrūyugopetā tanutāmranakhāṅkurā // MatsP_11.51

bhramantī ca vane tasmiṃś cintayāmāsa bhāminī
ko me pitāthavā bhrātā kā me mātā bhavediha // MatsP_11.52

kasya bharturahaṃ dattā kiyadvatsyāmi bhūtale
cintayantīti dadṛśe somaputreṇa sāṅganā // MatsP_11.53

ilā rūpasamākṣiptamanasā varavarṇinī
budhastadāptaye yatnam akarotkāmapīḍitaḥ // MatsP_11.54

viśiṣṭākāravāndaṇḍī sakamaṇḍalupustakaḥ
veṇudaṇḍakṛtānekapavitrakagaṇatrikaḥ // MatsP_11.55

dvijarūpaḥ śikhī brahmā nigadankarṇakuṇḍalaḥ
baṭubhiścānvito yuktaiḥ samitpuṣpakuśodakaiḥ // MatsP_11.56

kilānviṣan vane tasmin nājuhāva sa tāmilām
bahir vanasyāntaritaḥ kila pādapamaṇḍale // MatsP_11.57

sasaṃbhramamakasmāttāṃ sopālambhamivāvadat
tyaktvāgnihotraśuśrūṣāṃ kva gatā mandirānmama // MatsP_11.58

iyaṃ vihāravelā te hy atikrāmati sāmpratam
ehyehi pṛthusuśroṇi saṃbhrāntā kena hetunā // MatsP_11.59

iyaṃ sāyantanī velā vihārasyeha vartate
kṛtvopalepanaṃ puṣpair alaṃkuru gṛhaṃ mama // MatsP_11.60

sā tv abravīd viramṛtāhaṃ sarvametattapodhana
ātmānaṃ tvāṃ ca bhartāraṃ kulaṃ ca vada me 'nagha // MatsP_11.61

budhaḥ provāca tāṃ tanvīm ilā tvaṃ varavarṇinī
ahaṃ ca kāmuko nāma bahuvidyo budhaḥ smṛtaḥ // MatsP_11.62

tejasvinaḥ kule jātaḥ pitā me brāhmaṇādhipaḥ
iti sā tasya vacanāt praviṣṭā budhamandiram // MatsP_11.63

ratnastambhasamāyuktaṃ divyamāyāvinirmitam
ilā kṛtārthamātmānaṃ mene tadbhavanasthitā // MatsP_11.64

aho vṛttamaho rūpam aho dhanamaho kulam
mama cāsya ca me bhartur aho lāvaṇyam uttamam // MatsP_11.65

reme ca sā tena samam atikālamilā tataḥ
sarvabhogamaye gehe yathendrabhavane tathā // MatsP_11.66

Matsya-Purāṇa 12

*sūta uvāca

athānviṣanto rājānaṃ bhrātaras tasya mānavāḥ
ikṣvākupramukhā jagmus tadā śaravaṇāntikam // MatsP_12.1

tataste dadṛśuḥ sarve vaḍabām agrataḥ sthitām
ratnaparyāṇakiraṇadīptakāyām anuttamām // MatsP_12.2

paryāṇapratyabhijñānāt sarve vismayam āgatāḥ
ayaṃ candraprabho nāma vājī tasya mahātmanaḥ // MatsP_12.3

agamad vaḍabārūpam uttamaṃ kena hetunā
tatas tu maitrāvaruṇiṃ papracchuste purodhasam // MatsP_12.4

kimityetadabhūccitraṃ vada yogavidāṃ vara
vasiṣṭhaścābravīt sarvaṃ dṛṣṭvā taddhyānacakṣuṣā // MatsP_12.5

samayaḥ śambhudayitākṛtaḥ śaravaṇe purā
yaḥ pumānpraviśed atra sa nārītvamavāpsyati // MatsP_12.6

ayamaśvo 'pi nārītvam agādrājñā sahaiva tu
punaḥ puruṣatāmeti yathāsau dhanadopamaḥ // MatsP_12.7

tathaiva yatnaḥ kartavyaś cārādhyaiva pinākinam
tataste mānavā jagmur yatra devo maheśvaraḥ // MatsP_12.8

tuṣṭuvur vividhaiḥ stotraiḥ pārvatīparameśvarau
tāv ūcatur alaṅghyo 'yaṃ samayaḥ kiṃtu sāmpratam // MatsP_12.9

ikṣvākoraśvamedhena yatphalaṃ syāttadāvayoḥ
dattvā kimpuruṣo vīraḥ sa bhaviṣyatyasaṃśayam // MatsP_12.10

tathetyuktāstataste tu jagmur vaivasvatātmajāḥ
ikṣvākoścāśvamedhena celaḥ kimpuruṣo 'bhavat // MatsP_12.11

māsamekaṃ pumānvīraḥ strī ca māsamabhūtpunaḥ
budhasya bhavane tiṣṭhan nilo garbhadharo 'bhavat // MatsP_12.12

ajījanatputramekam anekaguṇasaṃyutam
budhaścotpādya taṃ putraṃ svarlokam agamattataḥ // MatsP_12.13

ilasya nāmnā tadvarṣam ilāvṛtam abhūttadā
somārkavaṃśayor ādāv ilo 'bhūnmanunandanaḥ // MatsP_12.14

evaṃ purūravāḥ puṃsor abhavad vaṃśavardhanaḥ
ikṣvākur arkavaṃśasya tathaivoktastapodhanāḥ // MatsP_12.15

ilaḥ kimpuruṣatve ca sudyumna iti cocyate
punaḥ putratrayamabhūt sudyumnasyāparājitam // MatsP_12.16

utkalo vai gahas tadvad dharitāśvaś ca vīryavān
utkalasyotkalā nāma gayasya tu gayā matā // MatsP_12.17

haritāśvasya dikpūrvā viśrutā kurubhiḥ saha
pratiṣṭhāne 'bhiṣicyātha sa purūravasaṃ sutam // MatsP_12.18

jagāmelāvṛtaṃ bhoktuṃ varṣaṃ divyaphalāśanam
ikṣvākurjyeṣṭhadāyādo madhyadeśamavāptavān // MatsP_12.19

nariṣyantasya putro 'bhūc chuco nāma mahābalaḥ
nābhāgasyāmbarīṣastu dhṛṣṭasya ca sutatrayam // MatsP_12.20

dhṛtaketuścitranātho raṇadhṛṣṭaśca vīryavān
ānarto nāma śaryāteḥ sukanyā caiva dārikā // MatsP_12.21

ānartasyābhavatputro rocamānaḥ pratāpavān
ānarto nābha deśo 'bhūn nagarī ca kuśasthalī // MatsP_12.22

rocamānasya putro 'bhūd revo raivata eva ca
kakudmī cāparaṃ nāma jyeṣṭhaḥ putraśatasya ca // MatsP_12.23

revatī tasya sā kanyā bhāryā rāmasya viśrutā
karūṣasya tu kārūṣā bahavaḥ prathitā bhuvi // MatsP_12.24

pṛṣadhro govadhācchūdro guruśāpādajāyata
ikṣvākuvaṃśaṃ vakṣyāmi śṛṇudhvamṛṣisattamāḥ // MatsP_12.25

ikṣvākoḥ putratām āpa vikukṣir nāma devarāṭ
jyeṣṭhaḥ putraśatasyāsīd daśa pañca ca tatsutāḥ // MatsP_12.26

meroruttarataste tu jātāḥ pārthivasattamāḥ
caturdaśottaraṃ cānyac chatamasya tathābhavat // MatsP_12.27

merordakṣiṇato ye ye rājānaḥ saṃprakīrtitāḥ
jyeṣṭhaḥ kakutstho nāmnābhūt tatsutastu suyodhanaḥ // MatsP_12.28

tasya putraḥ pṛthurnāma viśvagaścapṛthoḥ sutaḥ
industasya ca putro 'bhūd yuvanāśvastato 'bhavat // MatsP_12.29

śrāvastaśca mahātejā vatsakastatsuto 'bhavat
nirmitā yena śrāvastī gauḍadeśe dvijottamāḥ // MatsP_12.30

śrāvastādbṛhadaśvo 'bhūt kuvalāśvas tato 'bhavat
dhundhumāratvamagamad dhundhunāmnā hataḥ purā // MatsP_12.31

tasya putrās trayo jātā dṛḍhāśvo daṇḍa eva ca
kapilāśvaśca vikhyāto dhaundhumāriḥ pratāpavān // MatsP_12.32

dṛḍhāśvasya pramodaśca haryaśvastasya cātmajaḥ
haryaśvasya nikumbho 'bhūt saṃhatāśvas tato 'bhavat // MatsP_12.33

akṛtāśvo raṇāśvaśca saṃhatāśvasutāv ubhau
yuvanāśvo raṇāśvasya māndhātā ca tato 'bhavat // MatsP_12.34

māndhātuḥ purukutso 'bhūd dharmasenaśca pārthivaḥ
mucukundaśca vikhyātaḥ śatrujicca pratāpavān // MatsP_12.35

purukutsasya putro 'bhūd vasudo narmadāpatiḥ
sambhūtistasya putro 'bhūt tridhanvā ca tato 'bhavat // MatsP_12.36

tridhanvanaḥ suto jātas trayyāruṇa iti smṛtaḥ
tasmātsatyavrato nāma tasmātsatyarathaḥ smṛtaḥ // MatsP_12.37

tasya putro hariścandro hariścandrācca rohitaḥ
rohitācca vṛko jāto vṛkādbāhurajāyata // MatsP_12.38

sagarastasya putro 'bhūd rājā paramadhārmikaḥ
dve bhārye sagarasyāpi prabhā bhānumatī tathā // MatsP_12.39

tābhyāmārādhitaḥ pūrvam aurvo 'gniḥ putrakāmyayā
aurvastuṣṭastayoḥ prādād yatheṣṭaṃ varamuttamam // MatsP_12.40

ekā ṣaṣṭisahasrāṇi sutamekaṃ tathāparā
gṛhṇātu vaṃśakartāraṃ prabhāgṛhṇād bahūṃstadā // MatsP_12.41

ekaṃ bhānumatī putram agṛhṇādasamañjasam
tataḥ ṣaṣṭisahasrāṇi suṣuve yādavī prabhā // MatsP_12.42

khanantaḥ pṛthivīṃ dagdhā viṣṇunā ye 'śvamārgaṇe
asamañjasastu tanayo yo 'ṃśumānnāma viśrutaḥ // MatsP_12.43

tasya putro dilīpas tu dilīpāttu bhagīrathaḥ
yena bhāgīrathī gaṅgā tapaḥ kṛtvāvatāritā // MatsP_12.44

bhagīrathasya tanayo nābhāga iti viśrutaḥ
nābhāgasyāmbarīṣo 'bhūt sindhudvīpas tato 'bhavat // MatsP_12.45

tasyāyutāyuḥ putro 'bhūd ṛtuparṇastato 'bhavat
tasya kalmāṣapādastu sarvakarmā tataḥ smṛtaḥ // MatsP_12.46

tasyānaraṇyaḥ putro 'bhūn nighnastasya suto 'bhavat
nighnaputrāv ubhau jātāv anamitraraghū nṛpau // MatsP_12.47

anāmitro vanamagād bhavitā sa kṛte nṛpaḥ
raghor abhūddilīpastu dilīpādajakastathā // MatsP_12.48

dīrghabāhurajājjātaś cājapālastato nṛpaḥ
tasmāddaśaratho jātas tasya putracatuṣṭayam // MatsP_12.49

nārāyaṇātmakāḥ sarve rāmasteṣvagrajo 'bhavat
rāvaṇāntakarastadvad raghūṇāṃ vaṃśavardhanaḥ // MatsP_12.50

vālmīkistasya caritaṃ cakre bhārgavasattamaḥ
tasya putrau kuśalavāv ikṣvākukulavardhanau // MatsP_12.51

atithistu kuśājjajñe niṣadhastasya cātmajaḥ
nalastu naiṣadhastasmān nabhāstasmādajāyata // MatsP_12.52

nabhasaḥ puṇḍarīko 'bhūt kṣemadhanvā tataḥ smṛtaḥ
tasya putro 'bhavadvīro devānīkaḥ pratāpavān // MatsP_12.53

ahīnagustasya sutaḥ sahasrāśvastataḥ paraḥ
tataścandrāvalokastu tārāpīḍastato 'bhavat // MatsP_12.54

tasyātmajaś candragirir bhānuś candrastato 'bhavat
śrutāyur abhavattasmād bhārate yo nipātitaḥ // MatsP_12.55

nalau dvāv eva vikhyātau vaṃśe kaśyapasambhave
vīrasenasutastadvan naiṣadhaśca narādhipaḥ // MatsP_12.56

ete vaivasvate vaṃśe rājāno bhūridakṣiṇāḥ
ikṣvākuvaṃśaprabhavāḥ prādhānyena prakīrtitāḥ // MatsP_12.57

Matsya-Purāṇa 13

*manuruvāca

bhagavañśrotumicchāmi pitṝṇāṃ vaṃśamuttamam
raveśca śrāddhadevatvaṃ somasya ca viśeṣataḥ // MatsP_13.1

*matsya uvāca

hanta te kathayiṣyāmi pitṝṇāṃ vaṃśamuttamam
svarge pitṛgaṇāḥ sapta trayasteṣāmamūrtayaḥ // MatsP_13.2

mūrtimanto 'tha catvāraḥ sarveṣāmamitaujasaḥ
amūrtayaḥ pitṛgaṇā vairājasya prajāpateḥ // MatsP_13.3

jayanti yāndevagaṇā vairājā iti viśrutāḥ
ye caite yogavibhraṣṭāḥ prāpya lokānsanātanān // MatsP_13.4

punarbrahmadinānte tu jāyante brahmavādinaḥ
samprāpya tāṃ smṛtiṃ bhūyo yogaṃ sāṃkhyamanuttamam // MatsP_13.5

siddhiṃ prayānti yogena punarāvṛttidurlabhām
yogināmeva deyāni tasmācchrāddhāni dātṛbhiḥ // MatsP_13.6

eteṣāṃ mānasī kanyā patnī himavato matā
mainākastasya dāyādaḥ krauñcastasyāgrajo 'bhavat
krauñcadvīpaḥ smṛto yena caturtho ghṛtasaṃvṛtaḥ // MatsP_13.7

menā ca suṣuve tisraḥ kanyā yogavatīstataḥ
umaikaparṇāparṇā ca tīvravrataparāyaṇāḥ // MatsP_13.8

rudrasyaikā sitasyaikā jaigīṣavyasya cāparā
dattā himavatā bālāḥ sarvā loke tapo 'dhikāḥ // MatsP_13.9

*ṛṣaya ūcuḥ

kasmāddākṣāyaṇī pūrvaṃ dadāhātmānamātmanā
himavadduhitā tadvat kathaṃ jātā mahītale // MatsP_13.10

saṃharantī kimuktāsau sutā vā brahmasūnunā
dakṣeṇa lokajananī sūta vistarato vada // MatsP_13.11

*sūta uvāca

dakṣasya yajñe vitate prabhūtavaradakṣiṇe
samāhūteṣu deveṣu provāca pitaraṃ satī // MatsP_13.12

kimarthaṃ tāta bhartā me yajñe 'sminnābhimantritaḥ
ayogya iti tāmāha dakṣo yajñeṣu śūlabhṛt // MatsP_13.13

upasaṃhārakṛdrudras tenāmaṅgalabhāgayam
cukopātha satī dehaṃ tyakṣyāmīti tvadudbhavam // MatsP_13.14

daśānāṃ tvaṃ ca bhavitā pitṝṇāmekaputrakaḥ
kṣatriyatve 'śvamedhe ca rudrāttvaṃ nāśameṣyasi // MatsP_13.15

ityuktvā yogamāsthāya svadehodbhavatejasā
nirdahantī tadātmānaṃ sadevāsurakiṃnaraiḥ // MatsP_13.16

kiṃ kimetaditi proktā gandharvagaṇaguhyakaiḥ
upagamyābravīddakṣaḥ praṇipatyātha duḥkhitaḥ // MatsP_13.17

tvamasya jagato mātā jagatsaubhāgyadevatā
duhitṛtvaṃ gatā devi mamānugrahakāmyayā // MatsP_13.18

na tvayā rahitaṃ kiṃcid brahmāṇḍe sacarācaram
prasādaṃ kuru dharmajñe na māṃ tyaktumihārhasi // MatsP_13.19

prāha devī yadārabdhaṃ tatkāryaṃ me na saṃśayaḥ
kiṃtvavaśyaṃ tvayā martye hatayajñena śūlinā // MatsP_13.20

prasāde lokasṛṣṭyarthaṃ tapaḥ kāryaṃ mamāntike
prajāpatistvaṃ bhavitā daśānāmaṅgajo 'pyalam // MatsP_13.21

madaṃśenāṅganā ṣaṣṭir bhaviṣyantyaṅgajāstava
matsaṃnidhau tapaḥ kurvan prāpsyase yogamuttamam // MatsP_13.22

evamukto 'bravīddakṣaḥ keṣu keṣu mayānaghe
tīrtheṣu ca tvaṃ draṣṭavyā stotavyā kaiśca nāmabhiḥ // MatsP_13.23

*devyuvāca

sarvadā sarvabhūteṣu draṣṭavyā sarvato bhuvi
sarvalokeṣu yatkiṃcid rahitaṃ na mayā vinā // MatsP_13.24

tathāpi yeṣu sthāneṣu draṣṭavyā siddhimīpsubhiḥ
smartavyā bhūtikāmair vā tāni vakṣyāmi tattvataḥ // MatsP_13.25

vārāṇasyāṃ viśālākṣī naimiṣe liṅgadhāriṇī
prayāge lalitā devī kāmākṣī gandhamādane
mānase kumudā nāma viśvakāyā tathāmbare // MatsP_13.26

gomante gomatī nāma mandare kāmacāriṇī
madotkaṭā caitrarathe jayantī hastināpure // MatsP_13.27

kānyakubje tathā gaurī rambhā malayaparvate
ekāmbhake kīrtimatī viśvāṃ viśveśvare viduḥ // MatsP_13.28

puṣkare puruhūteti kedāre mārgadāyinī
nandā himavataḥ pṛṣṭhe gokarṇe bhadrakarṇikā // MatsP_13.29

sthāneśvare bhavānī tu bilvale bilvapattrikā
śrīśaile mādhavī nāma bhadrā bhadreśvare tathā // MatsP_13.30

jayā varāhaśaile tu kāmalā kamalālaye
rudrakoṭyāṃ ca rudrāṇī kālī kālañjare girau // MatsP_13.31

mahāliṅge tu kapilā markoṭe mukuṭeśvarī
śālagrāme mahādevī śivaliṅge jalapriyā // MatsP_13.32

māyāpuryāṃ kumārī tu saṃtāne lalitā tathā
utpalākṣī sahasrākṣe kamalākṣe mahotpalā // MatsP_13.33

gaṅgāyāṃ maṅgalā nāma vimilā puruṣottame
vipāśāyām amoghākṣī pāṭalā puṇḍravardhane // MatsP_13.34

nārāyaṇī supārśve tu vikūṭe bhadrasundarī
vipule vipulā nāma kalyāṇī malayācale // MatsP_13.35

koṭavī koṭitīrthe tu sugandhā mādhave vane
godāśrame trisaṃdhyā tu gaṅgādvāre ratipriyā // MatsP_13.36

śivakuṇḍe śivānandā nandinī devikātaṭe
rukmiṇī dvāravatyāṃ tu rādhā vṛndāvane vane // MatsP_13.37

devakī mathurāyāṃ tu pātāle parameśvarī
citrakūṭe tathā sītā vindhye vindhyādhivāsinī // MatsP_13.38

sahyādrāv ekavīrā tu hariścandre tu candrikā
ramaṇā rāmatīrthe tu yamunāyāṃ mṛgāvatī // MatsP_13.39

karavīre mahālakṣmīr umā devī vināyake
arogā vaidyanāthe tu mahākāle maheśvarī // MatsP_13.40

abhayetyuṣṇatīrtheṣu cāmṛtā vindhyakandare
māṇḍavye māṇḍavī nāma svāhā māheśvare pure // MatsP_13.41

chāgalāṇḍe pracaṇḍā tu caṇḍikā makarandake
someśvare varārohā prabhāse puṣkarāvatī // MatsP_13.42

devamātā sarasvatyāṃ pārāvārataṭe matā
mahālaye mahābhāgā payoṣṇyāṃ piṅgaleśvarī // MatsP_13.43

siṃhikā kṛtaśauce tu kārttikeye yaśaskarī
utpalāvartake lolā subhadrā śoṇasaṃgame // MatsP_13.44

mātā siddhapure lakṣmīr aṅganā bharatāśrame
jālaṃdhare viśvamukhī tārā kiṣkindhaparvate // MatsP_13.45

devadāruvane puṣṭir medhā kāśmīramaṇḍale
bhīmā devī himādrau tu puṣṭirviśveśvare tathā // MatsP_13.46

kapālamocane śuddhir mātā kāyāvarohaṇe
śaṅkhoddhāre dhvanirnāma dhṛtiḥ piṇḍārake tathā // MatsP_13.47

kālā tu candrabhāgāyām acchode śivakāriṇī
veṇāyāmamṛtā nāma badaryāmurvaśī tathā // MatsP_13.48

oṣadhī cottarakurau kuśadvīpe kuśodakā
manmathā hemakūṭe tu mukuṭe satyavādinī // MatsP_13.49

aśvatthe vandanīyā tu nidhirvaiśravaṇālaye
gāyatrī vedavadane pārvatī śivasaṃnidhau // MatsP_13.50

devaloke tathendrāṇī brahmāsyeṣu sarasvatī
sūryabimbe prabhā nāma mātṝṇāṃ vaiṣṇavī matā // MatsP_13.51

arundhatī satīnāṃ tu rāmāsu ca tilottamā
citte brahmakalā nāma śaktiḥ sarvaśarīriṇām // MatsP_13.52

etaduddeśataḥ proktaṃ nāmāṣṭaśatamuttamam
aṣṭottaraṃ ca tīrthānāṃ śatametadudāhṛtam // MatsP_13.53

yaḥ smarecchṛṇuyād vāpi sarvapāpaiḥ pramucyate
eṣu tīrtheṣu yaḥ kṛtvā snānaṃ paśyati māṃ naraḥ // MatsP_13.54

sarvapāpavinirmuktaḥ kalpaṃ śivapure vaset
yastu matparamaṃ kālaṃ karotyeteṣu mānavaḥ // MatsP_13.55

sa bhittvā brahmasadanaṃ padamabhyeti śāṃkaram
nāmnāmaṣṭaśataṃ yastu śrāvayecchivasaṃnidhau // MatsP_13.56

tṛtīyāyāmathāṣṭamyāṃ bahuputro bhavennaraḥ
godāne śrāddhadāne vā ahany ahani vā budhaḥ // MatsP_13.57

devārcanavidhau vidvān paṭhan brahmādhigacchati
evaṃ vadantī sā tatra dadāhātmānam ātmanā // MatsP_13.58

svāyambhuvo 'pi kālena dakṣaḥ prācetaso 'bhavat
pārvatī sābhavaddevī śivadehārdhadhāriṇī // MatsP_13.59

menāgarbhasamutpannā bhuktamuktiphalapradā
arundhatī japantyetat prāpa yogamanuttamam // MatsP_13.60

purūravāśca rājarṣiloke vyajeyatām agāt
yayātiḥ putralābhaṃ ca dhanalābhaṃ ca bhārgavaḥ // MatsP_13.61

tathānye devadaityāśca brāhmaṇāḥ kṣatriyāstathā
vaiśyāḥ śūdrāśca bahavaḥ siddhimīyuryathepsitām // MatsP_13.62

yatraitallikhitaṃ tiṣṭhet pūjyate devasaṃnidhau
na tatra śoko daurgatyaṃ kadācidapi jāyate // MatsP_13.63

Matsya-Purāṇa 14

*sūta uvāca

lokāḥ somapathā nāma yatra mārīcanandanāḥ
vartante deva pitaro devā yānbhāvayantyalam // MatsP_14.1

agniṣvāttā iti khyātā yajvāno yatra saṃsthitāḥ
acchodā nāma teṣāṃ tu mānasī kanyakā nadī // MatsP_14.2

acchodaṃ nāma ca saraḥ pitṛbhirnirmitaṃ purā
acchodā tu tapaścakre divyaṃ varṣasahasrakam // MatsP_14.3

ājagmuḥ pitarastuṣṭāḥ kila dātuṃ ca tāṃ varam
divyarūpadharāḥ sarve divyamālyānulepanāḥ // MatsP_14.4

sarve yuvāno balinaḥ kusumāyudhasaṃnibhāḥ
tanmadhye 'māvasuṃ nāma pitaraṃ vīkṣya sāṅganā // MatsP_14.5

vavre varārthinī saṅgaṃ kusumāyudhapīḍitā
yogādbhraṣṭā tu sā tena vyabhicāreṇa bhāminī // MatsP_14.6

dharāṃ tu nāspṛśatpūrvaṃ papātātha bhuvastale
tithāv amāvasur yasyām icchāṃ cakre na tāṃ prati // MatsP_14.7

dhairyeṇa tasya sā lokair amāvāsyeti viśrutā
pitṝṇāṃ vallabhā tasmāt tasyāmakṣayakārakam // MatsP_14.8

acchodādhomukhī dīnā lajjitā tapasaḥ kṣayāt
sā pitṝn prārthayāmāsa pure cātmaprasiddhaye // MatsP_14.9

vilapyamānā pitṛbhir idamuktā tapasvinī
bhaviṣyamarthamālokya devakāryaṃ ca te tadā // MatsP_14.10

idam ūcur mahābhāgāḥ prasādaśubhayā girā
divi divyaśarīreṇa yat kiṃcit kriyate budhaiḥ // MatsP_14.11

tenaiva tatkarmaphalaṃ bhujyate varavarṇinī
sadyaḥ phalanti karmāṇi devatve pretya mānuṣe // MatsP_14.12

tasmāttvaṃ putri tapasaḥ prāpsyase pretya tatphalam
aṣṭāviṃśe bhavitrī tvaṃ dvāpare matsyayonijā // MatsP_14.13

vyatikramātpitṝṇāṃ tvaṃ kaṣṭaṃ kulamavāpsyasi
tasmādrājño vasoḥ kanyā tvam avaśyaṃ bhaviṣyasi // MatsP_14.14

kanyā bhūtvā ca lokānsvān punarāpsyasi durlabhān
parāśarasya vīryeṇa putramekamavāpsyasi // MatsP_14.15

dvīpe tu badarīprāye bādarāyaṇamacyutam
sa vedamekaṃ bahudhā vibhajiṣyati te sutaḥ // MatsP_14.16

pauravasyātmajau dvau tu samudrāṃśasya śaṃtanoḥ
vicitravīryastanayas tathā citrāṅgado nṛpaḥ // MatsP_14.17

imāv utpādya tanayau kṣetrajāvasya dhīmataḥ
prauṣṭhapadyaṣṭakārūpā pitṛloke bhaviṣyasi // MatsP_14.18

nāmnā satyavatī loke pitṛloke tathāṣṭakā
āyurārogyadā nityaṃ sarvakāmaphalapradā // MatsP_14.19

bhaviṣyasi pare kāle nadītvaṃ ca gamiṣyasi
puṇyatoṣā saricchreṣṭhā loke hy acchodanāmikā // MatsP_14.20

ityuktvā sa gaṇasteṣāṃ tatraivāntaradhīyata
sāpyavāpa ca tatsarvaṃ phalaṃ yaduditaṃ purā // MatsP_14.21

Matsya-Purāṇa 15

*sūta uvāca

vibhrājā nāma cānye tu divi santi suvarcasaḥ
lokā barhiṣado yatra pitaraḥ santi suvratāḥ // MatsP_15.1

yatra barhiṇayuktāni vimānāni sahasraśaḥ
saṃkalpyā barhiṣo yatra tiṣṭhanti phaladāyinaḥ // MatsP_15.2

yatrābhyudayaśālāsu modante śrāddhadāyinaḥ
yāṃś ca devāsuragaṇā gandharvāpsarasāṃ gaṇāḥ // MatsP_15.3

yakṣarakṣogaṇāścaiva yajanti divi devatāḥ
pulastyaputrāḥ śataśas tapoyogasamanvitāḥ // MatsP_15.4

mahātmāno mahābhāgā bhaktānāmabhayapradāḥ
eteṣāṃ pīvarī kanyā mānasī divi viśrutā // MatsP_15.5

yoginī yogamātā ca tapaścakre sudāruṇam
prasanno bhagavāṃstasyā varaṃ vavre tu sā hareḥ // MatsP_15.6

yogavantaṃ surūpaṃ ca bhartāraṃ vijitendriyam
dehi deva prasannastvaṃ patiṃ me vadatāṃ varam // MatsP_15.7

uvāca devo bhavitā vyāsaputro yadā śukaḥ
bhavitā tasya bhāryā tvaṃ yogācāryasya suvrate // MatsP_15.8

bhaviṣyati ca te kanyā kṛtvī nāma ca yoginī
pāñcālādhipaterdeyā mānuṣasya tvayā tadā // MatsP_15.9

jananī brahmadattasya yogasiddhā ca gauḥ smṛtā
kṛṣṇo gauraḥ prabhuḥ śambhur bhaviṣyanti ca te sutāḥ // MatsP_15.10

mahātmāno mahābhāgā gamiṣyanti paraṃ padam
tānutpādya punar yogāt savarā mokṣameṣyasi // MatsP_15.11

sumūrtimantaḥ pitaro vasiṣṭhasya sutāḥ smṛtāḥ
nāmnā tu mānasāḥ sarve sarve te dharmamūrtayaḥ // MatsP_15.12

jyotirbhāsiṣu lokeṣu ye vasanti divaḥ param
virājamānāḥ krīḍanti yatra te śrāddhadāyinaḥ // MatsP_15.13

sarvakāmasamṛddheṣu vimāneṣvapi pādajāḥ
kiṃ punaḥ śrāddhadā viprā bhaktimantaḥ kriyānvitāḥ // MatsP_15.14

gaur nāma kanyā yeṣāṃ tu mānasī divi rājate
śukrasya dayitā patnī sādhyānāṃ kīrtivardhinī // MatsP_15.15

marīcigarbhā nāmnā tu lokā mārtaṇḍamaṇḍale
pitaro yatra tiṣṭhanti haviṣmanto 'ṅgiraḥsutāḥ // MatsP_15.16

tīrthaśrāddhapradā yānti ye ca kṣatriyasattamāḥ
rājñāṃ tu pitaraste vai svargamokṣaphalapradāḥ // MatsP_15.17

eteṣāṃ mānasī kanyā yaśodā lokaviśrutā
patnī hy aṃśumataḥ śreṣṭhā snuṣā pañcajanasya ca // MatsP_15.18

jananyatha dilīpasya bhagīrathapitāmahī
lokāḥ kāmadughā nāma kāmabhogaphalapradāḥ // MatsP_15.19

susvadhā nāma pitaro yatra tiṣṭhanti suvratāḥ
ājyapā nāma lokeṣu kardamasya prajāpateḥ // MatsP_15.20

pulahāṅgajadāyādā vaiśyāstānbhāvayanti ca
yatra śrāddhakṛtaḥ sarve paśyanti yugapadgatāḥ // MatsP_15.21

mātṛbhrātṛpitṛsvasṛsakhisambandhibāndhavān
api janmāyutairdṛṣṭān anubhūtānsahasraśaḥ // MatsP_15.22

eteṣāṃ mānasī kanyā virajā nāma viśrutā
yā patnī nahuṣasyāsīd yayāterjananī tathā // MatsP_15.23

ekāṣṭakābhavat paścād brahmaloke gatā satī
traya ete gaṇāḥ proktāś caturthaṃ tu vadāmyataḥ // MatsP_15.24

lokāstu mānasā nāma brahmāṇḍopari saṃsthitāḥ
yeṣāṃ tu mānasī kanyā narmadā nāma viśrutā // MatsP_15.25

somapā nāma pitaro yatra tiṣṭhanti śāśvatāḥ
dharmamūrtidharāḥ sarve parato brahmaṇaḥ smṛtāḥ // MatsP_15.26

utpannāḥ svadhayā te tu brahmatvaṃ prāpya yoginaḥ
kṛtvā sṛṣṭyādikaṃ sarvaṃ mānase sāmprataṃ sthitāḥ // MatsP_15.27

narmadā nāma teṣāṃ tu kanyā toyavahā sarit
bhūtāni yā pāvayati dakṣiṇāpathagāminī // MatsP_15.28

tebhyaḥ sarve tu manavaḥ prajāḥ sargeṣu nirmitāḥ
jñātvā śrāddhāni kurvanti dharmābhāve 'pi sarvadā // MatsP_15.29

tebhya eva punaḥ prāptuṃ prasādādyogasaṃtatim
pitṝṇāmādisarge tu śrāddhameva vinirmitam // MatsP_15.30

sarveṣāṃ rājataṃ pātram athavā rajatānvitam
dattaṃ svadhā purodhāya pitṝn prīṇāti sarvadā // MatsP_15.31

agnīṣomayamānāṃ tu kāryamāpyāyanaṃ budhaḥ
agnyabhāve 'pi viprasya prāṇāv api jale 'thavā // MatsP_15.32

ajākarṇe 'śvakarṇe vā goṣṭhe vā salilāntike
pitṝṇām ambaraṃ sthānaṃ dakṣiṇā dikpraśasyate // MatsP_15.33

prācīnāvītamudakaṃ tilāḥ savyāṅgameva ca
darbhā māṃsaṃ ca pāṭhīnaṃ gokṣīraṃ madhurā rasāḥ // MatsP_15.34

khaḍgalohāmiṣamadhukuśaśyāmākaśālayaḥ
yavanīvāramudgekṣuśuklapuṣpaghṛtāni ca // MatsP_15.35

vallabhāni praśastāni pitṝṇāmiha sarvadā
dveṣyāṇi sampravakṣyāmi śrāddhe varjyāni yāni tu // MatsP_15.36

masūraśaṇaniṣpāvarājamāṣakusumbhikāḥ
padmabilvārkadhattūrapāribhadrāṭarūṣakāḥ // MatsP_15.37

na deyāḥ pitṛkāryeṣu payaścājāvikaṃ tathā
kodravodāracaṇakāḥ kapitthaṃ madhukātasī // MatsP_15.38

etānyapi na deyāni pitṛbhyaḥ priyamicchatā
pitṝn prīṇāti yo bhaktyā te punaḥ prīṇayanti tam // MatsP_15.39

yacchanti pitaraḥ puṣṭiṃ svargārogyaṃ prajāphalam
devakāryādapi punaḥ pitṛkāryaṃ viśiṣyate // MatsP_15.40

devatānāṃ ca pitaraḥ pūrvamāpyāyanaṃ smṛtam
śīghraprasādāstvakrodhā niḥśastrāḥ sthirasauhṛdāḥ // MatsP_15.41

śāntātmānaḥ śaucaparāḥ satataṃ priyavādinaḥ
bhaktānuraktāḥ sukhadāḥ pitaraḥ pūrvadevatāḥ // MatsP_15.42

haviṣmatāmādhipatye śrāddhadevaḥ smṛto raviḥ
etadvaḥ sarvamākhyātaṃ pitṛvaṃśānukīrtanam
puṇyaṃ pavitram āyuṣyaṃ kīrtanīyaṃ sadā nṛbhiḥ // MatsP_15.43

Matsya-Purāṇa 16

*sūta uvāca

śrutvaitat sarvam akhilaṃ manuḥ papraccha keśavam
śrāddhakālaṃ ca vividhaṃ śrāddhabhedaṃ tathaiva ca // MatsP_16.1

śrāddheṣu bhojanīyā ye ye ca varjyā dvijātayaḥ
kasminvāsarabhāge vā pitṛbhyaḥ śrāddhamācaret // MatsP_16.2

kasmindattaṃ kathaṃ yāti śrāddhaṃ tu madhusūdana
vidhinā kena kartavyaṃ kathaṃ prīṇāti tatpitṝn // MatsP_16.3

*matsya uvāca

kuryādaharahaḥ śrāddham annādyenodakena vā
payomūlaphalair vāpi pitṛbhyaḥ prītimāvahan // MatsP_16.4

nityaṃ naimittikaṃ kāmyaṃ trividhaṃ śrāddhamucyate
nityaṃ tāvatpravakṣyāmi arghyāvāhanavarjitam // MatsP_16.5

adaivaṃ tadvijānīyāt pārvaṇaṃ parvasu smṛtam
pārvaṇaṃ trividhaṃ proktaṃ śṛṇu tāvanmahīpate // MatsP_16.6

pārvaṇe ye niyojyāstu tāñśṛṇuṣva narādhipa
pañcāgniḥ snātakaścaiva trisuparṇaḥ ṣaḍaṅgavit // MatsP_16.7

śrotriyaḥ śrotriyasuto vidhivākyaviśāradaḥ
sarvajño vedavinmantrī jñātavaṃśaḥ kulānvitaḥ // MatsP_16.8

purāṇavettā dharmajñaḥ svādhyāyajapatatparaḥ
śivabhaktaḥ pitṛparaḥ sūryabhakto 'tha vaiṣṇavaḥ // MatsP_16.9

brahmaṇyo yogavicchānto vijitātmā ca śīlavān
bhojayeccāpi dauhitraṃ yatnataḥ svasuhṛdgurūn // MatsP_16.10

viṭpītaṃ mātulaṃ bandhum ṛtvigācāryasomapān
yaśca vyākurute vākyaṃ yaśca mīmāṃsate 'dhvaram // MatsP_16.11

sāmasvaravidhijñaśca paṅktipāvanapāvanaḥ
sāmago brahmacārī ca vedayukto 'tha brahmavit // MatsP_16.12

yatraite bhuñjate śrāddhe tadeva paramārthavat
ete bhojyāḥ prayatnena varjanīyānnibodha me // MatsP_16.13

patito 'bhiśastaḥ klībaḥ piśunavyaṅgarogiṇaḥ
kunakhī śyāvadantaśca kuṇḍagolāśvapālakāḥ // MatsP_16.14

parivittirniyuktātmā pramattonmattadāruṇāḥ
baiḍālī bakavṛttiśca dambhī devalakādayaḥ // MatsP_16.15

kṛtaghnānnāstikāṃs tadvan mlecchadeśanivāsinaḥ
triśaṅkur barbaradrāvavītadraviḍakoṅkaṇān // MatsP_16.16

varjayelliṅginaḥ sarvāñ śrāddhakāle viśeṣataḥ
pūrvedyuraparedyurvā vinītātmā nimantrayet // MatsP_16.17

nimantritānhi pitara upatiṣṭhanti tāndvijān
vāyubhūtā nu gacchanti tathāsīnānupāsate // MatsP_16.18

dakṣiṇaṃ jānumālabhya tvaṃ mayā tu nimantritaḥ
evaṃ nimantrya niyamaṃ śrāvayetpitṛbāndhavān // MatsP_16.19

akrodhanaiḥ śaucaparaiḥ satataṃ brahmacāribhiḥ
bhavitavyaṃ bhavadbhiśca mayā ca śrāddhakāriṇā // MatsP_16.20

pitṛyajñaṃ vinirvartya tarpaṇākhyaṃ tu yo 'gnimān
piṇḍānvāhāryakaṃ kuryāc chrāddhamindukṣaye sadā // MatsP_16.21

gomayenopalipte tu dakṣiṇapravaṇe sthale
śrāddhaṃ samācaredbhaktyā goṣṭhe vā jalasaṃnidhau // MatsP_16.22

agnimānnirvapetpitryaṃ caruṃ ca samamuṣṭibhiḥ
pitṛbhyo nirvapāmīti sarvaṃ dakṣiṇato nyaset // MatsP_16.23

abhighāryaṃ tataḥ kuryān nirvāpatrayamagrataḥ
te 'pi tasyāyatāḥ kāryāś caturaṅgulavistṛtāḥ // MatsP_16.24

darvītrayaṃ tu kurvīta khādiraṃ rajatānvitam
ratnimātraṃ pariślakṣṇaṃ hastākārāgramuttamam // MatsP_16.25

udapātraṃ ca kāṃsyaṃ ca mekṣaṇaṃ ca samitkuśān
tilāḥ pātrāṇi sadvāso gandhadhūpānulepanam // MatsP_16.26

āharedapasavyaṃ tu sarvaṃ dakṣiṇataḥ śanaiḥ
evamāsādya tatsarvaṃ bhavanasyāgrato bhuvi // MatsP_16.27

gomayenopaliptāyāṃ gomūtreṇa tu maṇḍalam
akṣatābhiḥ sapuṣpābhis tadabhyarcyāpasavyavat // MatsP_16.28

viprāṇāṃ kṣālayet pādāv abhinandya punaḥ punaḥ
āsaneṣūpakḷpteṣu darbhavatsu vidhānavat // MatsP_16.29

upaspṛṣṭodakānviprān upaveśyānumantrayet
dvau daive pitṛkṛtye trīn ekaikamubhayatra ca // MatsP_16.30

bhojayedīśvaro 'pīha na kuryādvistaraṃ budhaḥ
daivapūrvaṃ niyojyātha viprānarghyādinā budhaḥ // MatsP_16.31

agnau kuryādanujñāto viprair vipro yathāvidhi
svagṛhyoktavidhānena kāṃsye kṛtvā caruṃ tataḥ // MatsP_16.32

agnīṣomayamābhyāṃ tu kuryādāpyāyanaṃ budhaḥ
dakṣiṇāgnau pratīte vā ya ekāgnirdvijottamaḥ // MatsP_16.33

yajñopavītī nirvartya tataḥ paryukṣaṇādikam
prācīnāvītinā kāryam ataḥ sarvaṃ vijānatā // MatsP_16.34

ṣaṭ ca tasmāddhaviḥśeṣāt piṇḍānkṛtvā tatodakam
dadyādudakapātrais tu satilaṃ savyapāṇinā // MatsP_16.35

jānv ācya savyaṃ yatnena darbhayukto vimatsaraḥ
vidhāya lekhā yatnena nirvāpeṣvavanejanam // MatsP_16.36

dakṣiṇābhimukhaḥ kuryāt kare darvīṃ nidhāya vai
nidhāya piṇḍam ekaikaṃ sarvadarbheṣvanukramāt // MatsP_16.37

ninayedatha darbheṣu nāmagotrānukīrtanaiḥ
teṣu darbheṣu taṃ hastaṃ vimṛjyāllepabhāginām // MatsP_16.38

tathaiva ca tataḥ kuryāt punaḥ pratyavanejanam
ṣaḍapyṛtūnnamaskṛtya gandhadhūpārhaṇādibhiḥ // MatsP_16.39

evamāvāhya tatsarvaṃ vedamantrairyathoditaiḥ
ekāgnereka eva syān nirvāpo darvikā tathā // MatsP_16.40

tataḥ kṛtvāntare dadyāt patnībhyo 'nnaṃ kuśeṣu saḥ
tadvatpiṇḍādike kuryād āvāhanavisarjanam // MatsP_16.41

tato gṛhītvā piṇḍebhyo mātrāḥ sarvāḥ krameṇa tu
tāneva viprānprathamaṃ prāśayedyatnato naraḥ // MatsP_16.42

yasmādannāddhṛtā mātrā bhakṣayanti dvijātayaḥ
anvāhāryakam ityuktaṃ tasmāttaccandrasaṃkṣaye // MatsP_16.43

pūrvaṃ dattvā tu taddhaste sapavitraṃ tilodakam
tatpiṇḍāgraṃ prayaccheta svadhaiṣāmastviti bruvan // MatsP_16.44

varṇayanbhojayedannaṃ miṣṭaṃ pūtaṃ ca sarvadā
varjayetkrodhaparatāṃ smarannārāyaṇaṃ harim // MatsP_16.45

tṛptāñjñātvā tataḥ kuryād vikiransārvavarṇikam
sodakaṃ cānnamuddhṛtya salilaṃ prakṣipedbhuvi // MatsP_16.46

ācānteṣu punardadyāj jalapuṣpākṣatodakam
svastivācanakaṃ sarvaṃ piṇḍopari samāharet // MatsP_16.47

devādyantaṃ prakurvīta śrāddhanāśo 'nyathā bhavet
visṛjya brāhmaṇāṃstadvat teṣāṃ kṛtvā pradakṣiṇam // MatsP_16.48

dakṣiṇāṃ diśamākāṅkṣan pitṝn yāceta mānavaḥ
dātāro no 'bhivardhantāṃ vedāḥ saṃtatireva ca // MatsP_16.49

śraddhā ca no mā vyagamad bahu deyaṃ ca no 'stviti
annaṃ ca no bahu bhaved atithīṃśca labhemahi // MatsP_16.50

yācitāraśca naḥ santu mā ca yāciṣma kaṃcana
etadastviti tatproktam anvāhāryaṃ tu pārvaṇam // MatsP_16.51

yathendusaṃkṣaye tadvad anyatrāpi nigadyate
piṇḍāṃstu gojaviprebhyo dadyādagnau jale 'pi vā // MatsP_16.52

viprāgrato vā vikired vayobhir abhivāśayet
patnī tu madhyamaṃ piṇḍaṃ prāśayed vinayānvitā // MatsP_16.53

ādhatta pitaro garbham atra saṃtānavardhanam
tāvaduccheṣaṇaṃ tiṣṭhed yāvadviprā visarjitāḥ // MatsP_16.54

vaiśvadevaṃ tataḥ kuryān nivṛtte pitṛkarmaṇi
iṣṭaiḥ saha tataḥ śānto bhuñjīta pitṛsevitam // MatsP_16.55

punar bhojanamadhvānaṃ yānamāyāsamaithunam
śrāddhakṛcchrāddhabhukcaiva sarvametadvivarjayet // MatsP_16.56

svādhyāyakalahaṃ caiva divāsvapnaṃ ca sarvadā
anena vidhinā śrāddhaṃ nirudvāsyeha nirvapet // MatsP_16.57

kanyākumbhavṛṣasthe 'rke kṛṣṇapakṣeṣu sarvadā
yatra yatra pradātavyaṃ sapiṇḍīkaraṇāt param
tatrānena vidhānena deyam agnimatā sadā // MatsP_16.58

Matsya-Purāṇa 17

*sūta uvāca

ataḥ paraṃ pravakṣyāmi viṣṇunā yadudīritam
śrāddhaṃ sādhāraṇaṃ nāma bhuktimuktiphalapradam // MatsP_17.1

ayane viṣuve yugme sāmānye cārkasaṃkrame
amāvāsyāṣṭakākṛṣṇapakṣe pañcadaśīṣu ca // MatsP_17.2

ārdrāmaghārohiṇīṣu dravyabrāhmaṇasaṃgame
gajacchāyāvyatīpāte viṣṭivaidhṛtivāsare // MatsP_17.3

vaiśākhasya tṛtīyāyāṃ navamī kārttikasya ca
pañcadaśī ca māghasya nabhasye ca trayodaśī // MatsP_17.4

yugādayaḥ smṛtā hy etā dattasyākṣayyakārikāḥ
tathā manvantarādau ca deyaṃ śrāddhaṃ vijānatā // MatsP_17.5

aśvayukchuklanavamī dvādaśī kārttike tathā
tṛtīyā caitramāsasya tathā bhādrapadasya ca // MatsP_17.6

phālgunasya hy amāvāsyā pauṣasyaikādaśī tathā
āṣāḍhasyāpi daśamī māghamāsasya saptamī // MatsP_17.7

śrāvaṇasyāṣṭamī kṛṣṇā tathāṣāḍhī ca pūrṇimā
kārttikī phālgunī caitrī jyeṣṭhapañcadaśī sitā
manvantarādayaś caitā dattasyākṣayyakārikāḥ // MatsP_17.8

yasyāṃ manvantarasyādau rathamāste divākaraḥ
māghamāsasya saptamyāṃ sā tu syādrathasaptamī // MatsP_17.9

pānīyamapyatra tilairvimiśraṃ dadyātpitṛbhyaḥ prayato manuṣyaḥ
śrāddhaṃ kṛtaṃ tena samāḥ sahasraṃ rahasyametatpitaro vadanti // MatsP_17.10

vaiśākhyāmuparāgeṣu tathotsavamahālaye
tīrthāyatanagoṣṭheṣu dīpodyānagṛheṣu ca // MatsP_17.11

vivikteṣūpalipteṣu śrāddhaṃ deyaṃ vijānatā
viprānpūrve pare cāhni vinītātmā nimantrayet // MatsP_17.12

śīlavṛttaguṇopetān vayorūpasamanvitān
dvau daive trīṃstathā pitrya ekaikamubhayatra vā // MatsP_17.13

bhojayetsusamṛddho 'pi na prasajjate vistare
viśvāndevānyavaiḥ puṣpair abhyarcyāsanapūrvakam // MatsP_17.14

pūrayetpātrayugmaṃ tu sthāpya darbhapavitrakam
śaṃ no devīty apaḥ kuryād yavo 'sīti yavānapi // MatsP_17.15

gandhapuṣpaiśca saṃpūjya vaiśvadevaṃ prati nyaset
viśve devāsa ityābhyām āvāhya vikiredyavān // MatsP_17.16

gandhapuṣpair alaṃkṛtya yā divyetyarghyamutsṛjet
abhyarcya tābhyāmutsṛṣṭaṃ pitṛkāryaṃ samārabhet // MatsP_17.17

darbhāsanaṃ tu dattvādau trīṇi pātrāṇi pūrayet
khapavitrāṇi kṛtvādau śaṃ no devīty apaḥ kṣipet // MatsP_17.18

tilo 'sīti tilānkuryād gandhapuṣpādikaṃ punaḥ
pātraṃ vanaspatimayaṃ tathā parṇamayaṃ punaḥ // MatsP_17.19

jalajaṃ vātha kurvīta tathā sāgarasambhavam
sauvarṇaṃ rājataṃ vāpi pitṝṇāṃ pātramucyate // MatsP_17.20

rajatasya kathā vāpi darśanaṃ dānameva vā
rājatair bhājanaireṣām athavā rajatānvitaiḥ // MatsP_17.21

vāryapi śraddhayā dattam akṣayāyopakalpate
tathārghyapiṇḍabhojyādau pitṝṇāṃ rājataṃ matam // MatsP_17.22

śivanetrodbhavaṃ yasmāt tasmāttatpitṛvallabham
amaṅgalaṃ tadyatnena devakāryeṣu varjayet // MatsP_17.23

evaṃ pātrāṇi saṃkalpya yathālābhaṃ vimatsaraḥ
yā divyeti piturnāma gotrairdarbhakaro nyaset // MatsP_17.24

pitṝn āvāhayiṣyāmi kurvityuktastu taiḥ punaḥ
uśantastvā tathāyantu ṛgbhyām āvāhayetpitṝn // MatsP_17.25

yā divyetyarghyamutsṛjya dadyādgandhādikāṃstataḥ
hastāttadudakaṃ pūrvaṃ dattvā saṃsravamāditaḥ // MatsP_17.26

pitṛpātre nidhāyātha nyubjamuttarato nyaset
pitṛbhyaḥ sthānamasīti nidhāya pariṣecayet // MatsP_17.27

tatrāpi pūrvavatkuryād agnikāryaṃ vimatsaraḥ
ubhābhyāmapi hastābhyām āhṛtya pariveṣayet // MatsP_17.28

praśāntacittaḥ satataṃ darbhapāṇiraśeṣataḥ
guṇāḍhyaiḥ sūpaśākaistu nānābhakṣyairviśeṣataḥ // MatsP_17.29

annaṃ tu sadadhikṣīraṃ goghṛtaṃ śarkarānvitam
māsaṃ prīṇāti vai sarvān pitṝnityāha keśavaḥ // MatsP_17.30

dvau māsau matsyamāṃsena trīnmāsānhāriṇena tu
aurabhreṇātha caturaḥ śākunenātha pañca vai // MatsP_17.31

ṣaṇmāsaṃ chāgamāṃsena tṛpyanti pitarastathā
sapta pārṣatamāṃsena tathāṣṭāv eṇajena tu // MatsP_17.32

daśa māsāṃstu tṛpyanti varāhamahiṣāmiṣaiḥ
śaśakūrmajamāṃsena māsānekādaśaiva tu // MatsP_17.33

saṃvatsaraṃ tu gavyena payasā pāyasena ca
rauraveṇa ca tṛpyanti māsānpañcadaśaiva tu // MatsP_17.34

vārdhrīṇasasya māṃsena tṛptir dvādaśavārṣikī
kālaśākena cānantā khaḍgamāṃsena caiva hi // MatsP_17.35

yatkiṃcinmadhusammiśraṃ gokṣīraṃ ghṛtapāyasam
dattamakṣayamityāhuḥ pitaraḥ pūrvadevatāḥ // MatsP_17.36

svādhyāyaṃ śrāvayetpitryaṃ purāṇānyakhilāni ca
brahmaviṣṇvarkarudrāṇāṃ sūktāni vividhāni ca // MatsP_17.37

indrāgnisomasūktāni pāvanāni svaśaktitaḥ
bṛhadrathaṃtaraṃ tadvaj jyeṣṭhasāma sarauhiṇam // MatsP_17.38

tathaiva śāntikādhyāyaṃ madhubrāhmaṇameva ca
maṇḍalaṃ brāhmaṇaṃ tadvat prītikāri tu yatpunaḥ // MatsP_17.39

viprāṇāmātmanaścaiva tatsarvaṃ samudīrayet
bhuktavatsu tatasteṣu bhojanopāntike nṛpa // MatsP_17.40

sārvavarṇikamannādyaṃ saṃnīyāplāvya vāriṇā
samutsṛjedbhuktavatām agrato vikiredbhuvi // MatsP_17.41

agnidagdhāstu ye jīvā ye 'pyadagdhāḥ kule mama
bhūmau dattena tṛpyantu prayāntu paramāṃ gatim // MatsP_17.42

yeṣāṃ na mātā na pitā na bandhur na gotraśuddhirna tathānnam asti
tattṛptaye 'nnaṃ bhuvi dattametat prayāntu lokeṣu sukhāya tadvat // MatsP_17.43

asaṃskṛtapramītānāṃ tyaktānāṃ kulayoṣitām
ucchiṣṭabhāgadheyaḥ syād darbhe vikirayośca yaḥ // MatsP_17.44

tṛptāñjñātvodakaṃ dadyāt sakṛdviprakare tathā
upalipte mahīpṛṣṭhe gośakṛnmūtravāriṇā // MatsP_17.45

nidhāya darbhānvidhivad dakṣiṇāgrān prayatnataḥ
sarvavarṇena cānnena piṇḍāṃstu pitṛyajñavat // MatsP_17.46

avanejanapūrvaṃ tu nāmagotreṇa mānavaḥ
gandhadhūpādikaṃ dadyāt kṛtvā pratyavanejanam // MatsP_17.47

jānvācya savyaṃ savyena pāṇinātha pradakṣiṇam
pitryamānīya tatkāryaṃ vidhivaddarbhapāṇinā // MatsP_17.48

dīpaprajvālanaṃ tadvat kuryātpuṣpārcanaṃ budhaḥ
athācānteṣu cācamya vāri dadyātsakṛtsakṛt // MatsP_17.49

atha puṣpākṣatān paścād akṣayyodakam eva ca
satilaṃ nāmagotreṇa dadyācchaktyā ca dakṣiṇām // MatsP_17.50

gobhūhiraṇyavāsāṃsi bhavyāni śayanāni ca
dadyādyadiṣṭaṃ viprāṇām ātmanaḥ pitureva ca // MatsP_17.51

vittaśāṭhyena rahitaḥ pitṛbhyaḥ prītimāvahan
tataḥ svadhāvācanakaṃ viśvadeveṣu codakam // MatsP_17.52

dattvāśīḥ pratigṛhṇīyād dvijebhyaḥ prāṅmukho budhaḥ
aghorāḥ pitaraḥ santu santvityuktaḥ punar dvijaiḥ // MatsP_17.53

gotraṃ tathā vardhatāṃ nas tathetyuktaśca taiḥ punaḥ
dātāro no 'bhivardhantām iti caivamudīrayet // MatsP_17.54

etāḥ satyāśiṣaḥ santu santvityuktaśca taiḥ punaḥ
svastivācanakaṃ kuryāt piṇḍānuddhṛtya bhaktitaḥ // MatsP_17.55

uccheṣaṇaṃ tu tattiṣṭhed yāvadviprā visarjitāḥ
tato grahabaliṃ kuryād iti dharmavyavasthitiḥ // MatsP_17.56

uccheṣaṇaṃ bhūmigatam ajihmasyāstikasya ca
dāsavargasya tatpitryaṃ bhāgadheyaṃ pracakṣate // MatsP_17.57

pitṛbhir nirmitaṃ pūrvam etadāpyāyanaṃ sadā
aputrāṇāṃ saputrāṇāṃ strīṇāmapi narādhipa // MatsP_17.58

tatastānagrataḥ sthitvā parigṛhyodapātrakam
vāje vāja iti japan kuśāgreṇa visarjayet // MatsP_17.59

bahiḥ pradakṣiṇāṃ kuryāt padāny aṣṭāv anuvrajan
bandhuvargeṇa sahitaḥ putrabhāryāsamanvitaḥ // MatsP_17.60

nivṛtya praṇipatyātha paryukṣyāgniṃ samantravat
vaiśvadevaṃ prakurvīta naityakaṃ balimeva ca // MatsP_17.61

tatastu vaiśvadevānte sabhṛtyasutabāndhavaḥ
bhuñjītātithisaṃyuktaḥ sarvaṃ pitṛniṣevitam // MatsP_17.62

etaccānupanīto 'pi kuryātsarveṣu parvasu
śrāddhaṃ sādhāraṇaṃ nāma sarvakāmaphalapradam // MatsP_17.63

bhāryāvirahito 'pyetat pravāsastho 'pi bhaktimān
śūdro 'pyamantravatkuryād anena vidhinā budhaḥ // MatsP_17.64

tṛtīyamābhyudayikaṃ vṛddhiśrāddhaṃ taducyate
utsavānandasambhāre yajñodvāhādimaṅgale // MatsP_17.65

mātaraḥ prathamaṃ pūjyāḥ pitarastadanantaram
tato mātāmahā rājan viśve devāstathaiva ca // MatsP_17.66

pradakṣiṇopacāreṇa dadhyakṣataphalodakaiḥ
prāṅmukho nirvapetpiṇḍān dūrvayā ca kuśairyutān // MatsP_17.67

sampannam ityabhyudaye dadyādarghyaṃ dvayor dvayoḥ
yugmā dvijātayaḥ pūjyā vastrakārtasvarādibhiḥ // MatsP_17.68

tilārthastu yavaiḥ kāryo nāndīśabdānupūrvakaḥ
māṅgalyāni ca sarvāṇi vācayeddvijapuṃgavaiḥ // MatsP_17.69

evaṃ śūdro 'pi sāmānyavṛddhiśrāddhe 'pi sarvadā
namaskāreṇa mantreṇa kuryādāmānnataḥ sadā // MatsP_17.70

dānapradhānaḥ śūdraḥ syād ityāha bhagavānprabhuḥ
dānena sarvakāmāptir asya saṃjāyate yataḥ // MatsP_17.71

Matsya-Purāṇa 18

*sūta uvāca

ekoddiṣṭamato vakṣye yaduktaṃ cakrapāṇinā
mṛte putrairyathā kāryam āśaucaṃ ca pitaryapi // MatsP_18.1

daśāhaṃ śāvamāśaucaṃ brāhmaṇeṣu vidhīyate
kṣatriyeṣu daśa dve ca pakṣaṃ vaiśyeṣu caiva hi // MatsP_18.2

śūdreṣu māsamāśaucaṃ sapiṇḍeṣu vidhīyate
naiśaṃ vākṛtacūḍasya trirātraṃ parataḥ smṛtam // MatsP_18.3

janane 'pyevameva syāt sarvavarṇeṣu sarvadā
tathāsthisaṃcayād ūrdhvam aṅgasparśo vidhīyate // MatsP_18.4

pretāya piṇḍadānaṃ tu dvādaśāhaṃ samācaret
pātheyaṃ tasya tatproktaṃ yataḥ prītikaraṃ mahat // MatsP_18.5

tasmātpretapuraṃ preto dvādaśāhaṃ na nīyate
gṛhaṃ putraṃ kalatraṃ ca dvādaśāhaṃ prapaśyati // MatsP_18.6

tasmānnidheyamākāśe daśarātraṃ payastathā
sarvadāhopaśāntyartham adhvaśramavināśanam // MatsP_18.7

tata ekādaśāhe tu dvijānekādaśaiva tu
kṣatrādiḥ sūtakānte tu bhojayedayujo dvijān // MatsP_18.8

dvitīye 'hni punastadvad ekoddiṣṭaṃ samācaret
āvāhanāgnaukaraṇaṃ daivahīnaṃ vidhānataḥ // MatsP_18.9

ekaṃ pavitrameko 'rgha ekaḥ piṇḍo vidhīyate
upatiṣṭhatāmityetad deyaṃ paścāttilodakam // MatsP_18.10

svaditaṃ vikiredbrūyād visarge cābhiramyatām
śeṣaṃ pūrvavadatrāpi kāryaṃ vedavidā pituḥ // MatsP_18.11

anena vidhinā sarvam anumāsaṃ samācaret
sūtakāntāddvitīye 'hni śayyāṃ dadyādvilakṣaṇām // MatsP_18.12

kāñcanaṃ puruṣaṃ tadvat phalavastrasamanvitām
saṃpūjya dvijadāmpatyaṃ nānābharaṇabhūṣaṇaiḥ // MatsP_18.13

vṛṣotsargaṃ prakurvīta deyā ca kapilā śubhā
udakumbhaśca dātavyo bhakṣyabhojyasamanvitaḥ // MatsP_18.14

yāvadabdaṃ naraśreṣṭha satilodakapūrvakam
tataḥ saṃvatsare pūrṇe sapiṇḍīkaraṇaṃ bhavet // MatsP_18.15

sapiṇḍīkaraṇādūrdhvaṃ pretaḥ pārvaṇabhāgbhavet
vṛddhipūrveṣu yogyaśca gṛhasthaśca bhavettataḥ // MatsP_18.16

sapiṇḍīkaraṇe śrāddhe devapūrvaṃ niyojayet
pitṝn nivāsayettatra pṛthakpretaṃ vinirdiśet // MatsP_18.17

gandhodakatilairyuktaṃ kuryātpātracatuṣṭayam
arghārthaṃ pitṛpātreṣu pretapātraṃ prasecayet // MatsP_18.18

tadvatsaṃkalpya caturaḥ piṇḍānpiṇḍapradastathā
ye samānā iti dvābhyām antyaṃ tu vibhajettridhā // MatsP_18.19

caturthasya punaḥ kāryaṃ na kadācidato bhavet
tataḥ pitṛtvamāpannaḥ sarvatastuṣṭimāgataḥ // MatsP_18.20

agniṣvāttādimadhyatvaṃ prāpnotyamṛtamuttamam
sapiṇḍīkaraṇādūrdhvaṃ tasmai tasmānna dīyate // MatsP_18.21

pitṛṣveva tu dātavyaṃ tatpiṇḍo yeṣu saṃsthitaḥ
tataḥ prabhṛti saṃkrāntāv uparāgādiparvasu // MatsP_18.22

tripiṇḍamācarecchrāddham ekoddiṣṭe mṛte 'hani
ekoddiṣṭaṃ parityajya mṛtāhe yaḥ samācaret // MatsP_18.23

sadaiva pitṛhā sa syān mātṛbhrātṛvināśakaḥ
mṛtāhe pārvaṇaṃ kurvan nadho 'dho yāti mānavaḥ // MatsP_18.24

saṃpṛkteṣvākulībhāvaḥ preteṣu tu gato bhavet
pratisaṃvatsaraṃ tasmād ekoddiṣṭaṃ samācaret // MatsP_18.25

yāvadabdaṃ tu yo dadyād udakumbhaṃ vimatsaraḥ
pretāyānnasamāyuktaṃ so 'śvamedhaphalaṃ labhet // MatsP_18.26

āmaśrāddhaṃ yadā kuryād vidhijñaḥ śrāddhadastadā
tenāgnaukaraṇaṃ kuryāt piṇḍāṃstenaiva nirvapet // MatsP_18.27

tribhiḥ sapiṇḍīkaraṇe aśeṣatritaye pitā
yadā prāpsyati kālena tadā mucyeta bandhanāt // MatsP_18.28

mukto 'pi lepabhāgitvaṃ prāpnoti kuśamārjanāt
lepabhājaścaturthādyāḥ pitrādyāḥ piṇḍabhāginaḥ
piṇḍadaḥ saptamasteṣāṃ sāpiṇḍyaṃ sāptapauruṣam // MatsP_18.29

Matsya-Purāṇa 19

*ṛṣaya ūcuḥ

kathaṃ kavyāni deyāni havyāni ca janairiha
gacchanti pitṛlokasthān prāpakaḥ ko 'tra gadyate // MatsP_19.1

yadi martyo dvijo bhuṅkte hūyate yadi vānale
śubhāśubhātmakaiḥ pretair dattaṃ tadbhujyate katham // MatsP_19.2

*sūta uvāca

vasūnvadanti ca pitṝn rudrāṃścaiva pitāmahān
prapitāmahāṃstathādityān ityevaṃ vaidikī śrutiḥ // MatsP_19.3

nāma gotraṃ pitṝṇāṃ tu prāpakaṃ havyakavyayoḥ
śrāddhasya mantrāḥ śraddhā ca upayojyātibhaktitaḥ // MatsP_19.4

agniṣvāttādayasteṣām ādhipatye vyavasthitāḥ
nāmagotrakāladeśā bhavāntaragatānapi // MatsP_19.5

prāṇinaḥ prīṇayantyete tadāhāratvamāgatān
devo yadi pitā jātaḥ śubhakarmānuyogataḥ // MatsP_19.6

tasyānnamamṛtaṃ bhūtvā divyatve 'pyanugacchati
daityatve bhogarūpeṇa paśutve ca tṛṇaṃ bhavet // MatsP_19.7

śrāddhānnaṃ vāyurūpeṇa sarpatve 'pyupatiṣṭhati
pānaṃ bhavati yakṣatve rākṣasatve tathāmiṣam // MatsP_19.8

danujatve tathā māyā pretatve rudhirodakam
manuṣyatve 'nnapānāni nānābhogarasaṃ bhavet // MatsP_19.9

ratiśaktiḥ striyaḥ kāntā bhojyaṃ bhojanaśaktitā
dānaśaktiḥ savibhavā rūpamārogyameva ca // MatsP_19.10

śraddhā puṣpamidaṃ proktaṃ phalaṃ brahmasamāgamaḥ
āyuḥ putrān dhanaṃ vidyāṃ svargaṃ mokṣaṃ sukhāni ca // MatsP_19.11

rājyaṃ caiva prayacchanti prītāḥ pitṛgaṇā nṛṇām
śrūyate ca purā mokṣaṃ prāptāḥ kauśikasūnavaḥ
pañcabhirjanmasambandhair gatā viṣṇoḥ paraṃ padam // MatsP_19.12

Matsya-Purāṇa 20

*ṛṣaya ūcuḥ

kathaṃ kauśikadāyādāḥ prāptāste yogamuttamam
pañcabhirjanmasambandhaiḥ kathaṃ karmakṣayo bhavet // MatsP_20.1

*sūta uvāca

kauśiko nāma dharmātmā kurukṣetre mahānṛṣiḥ
nāmataḥ karmatastasya sutānsapta nibodhata // MatsP_20.2

śvasṛpaḥ krodhano hiṃsraḥ piśunaḥ kavireva ca
vāgduṣṭaḥ pitṛvartī ca gargaśiṣyāstadābhavan // MatsP_20.3

pitaryuparate teṣām abhūddurbhikṣamulbaṇam
anāvṛṣṭiśca mahatī sarvalokabhayaṃkarī // MatsP_20.4

gargādeśādvane dogdhrīṃ rakṣantaste tapodhanāḥ
khādāmaḥ kapilāmetāṃ vayaṃ kṣutpīḍitā bhṛśam // MatsP_20.5

iti cintayatāṃ pāpaṃ laghuḥ prāha tadānujaḥ
yadyavaśyamiyaṃ vadhyā śrāddharūpeṇa yojyatām // MatsP_20.6

śrāddhe niyojyamāneyaṃ pāpāttrāsyati no dhruvam
eva kurvityanujñātaḥ pitṛvartī tadānujaiḥ // MatsP_20.7

cakre samāhitaḥ śrāddham upayujya ca tāṃ punaḥ
dvau daive bhrātarau kṛtvā pitre trīnapyanukramāt // MatsP_20.8

tathaikamatithiṃ kṛtvā śrāddhadaḥ svayameva tu
cakāra mantravacchrāddhaṃ smaranpitṛparāyaṇaḥ // MatsP_20.9

vinā gavā vatsako 'pi gurave viniveditaḥ
vyāghreṇa nihatā dhenur vatso 'yaṃ pratigṛhyatām // MatsP_20.10

evaṃ sā bhakṣitā dhenuḥ saptabhistaistapodhanaiḥ
vaidikaṃ balamāśritya krūre karmaṇi nirbhayāḥ // MatsP_20.11

tataḥ kālāvakṛṣṭāste vyādhā dāśapure 'bhavan
jātismaratvaṃ prāptāste pitṛbhāvena bhāvitāḥ // MatsP_20.12

yatkṛtaṃ krūrakarmāpi śrāddharūpeṇa taistadā
tena te bhavane jātā vyādhānāṃ krūrakarmiṇām // MatsP_20.13

pitṝṇāṃ caiva māhātmyāj jātā jātismarāstu te
te tu vairāgyayogena āsthāyānaśanaṃ punaḥ // MatsP_20.14

jātismarāḥ sapta jātā mṛgāḥ kālañjare girau
nīlakaṇṭhasya purataḥ pitṛbhāvānubhāvitāḥ // MatsP_20.15

tatrāpi jñānavairāgyāt prāṇānutsṛjya dharmataḥ
lokair avekṣyamāṇāste tīrthānte 'naśanena tu // MatsP_20.16

mānase cakravākāste saṃjātāḥ sapta yoginaḥ
nāmataḥ karmataḥ sarvāñ chṛṇudhvaṃ dvijasattamāḥ // MatsP_20.17

sumanāḥ kumudaḥ śuddhaś chidradarśī sunetrakaḥ
sunetraścāṃśumāṃścaiva saptaite yogapāragāḥ // MatsP_20.18

yogabhraṣṭāstrayasteṣāṃ babhramuś cālpacetanāḥ
dṛṣṭvā vibhrājamānaṃ tam udyāne strībhiranvitam // MatsP_20.19

krīḍantaṃ vividhairbhāvair mahābalaparākramam
pañcālānvayasambhūtaṃ prabhūtabalavāhanam // MatsP_20.20

rājyakāmo 'bhavaccaikas teṣāṃ madhye jalaukasām
pitṛvartī ca yo vipraḥ śrāddhakṛt pitṛvatsalaḥ // MatsP_20.21

aparau mantriṇau dṛṣṭvā prabhūtabalavāhanau
mantritve cakratuścecchām asminmartye dvijottamāḥ // MatsP_20.22

tanmadhye ye tu niṣkāmās te babhūvur dvijottamāḥ
vibhrājaputrastveko 'bhūd brahmadatta iti smṛtaḥ // MatsP_20.23

mantriputrau tathā cobhau kaṇḍarīkasubālakau
brahmadatto 'bhiṣiktaḥ san purohitavipaścitā // MatsP_20.24

pañcālarājo vikrāntaḥ sarvaśāstraviśāradaḥ
yogavitsarvajantūnāṃ rutavettābhavattadā // MatsP_20.25

tasya rājño 'bhavadbhāryā devalasyātmajā śubhā
saṃnatirnāma vikhyātā kapilā yābhavatpurā // MatsP_20.26

pitṛkārye niyuktatvād abhavadbrahmavādinī
tayā cakāra sahitaḥ sa rājyaṃ rājanandanaḥ // MatsP_20.27

kadācidudyānagatas tayā saha sa pārthivaḥ
dadarśa kīṭamithunam anaṅgakalahākulam // MatsP_20.28

pipīlikāmanunayan paritaḥ kīṭakāmukaḥ
pañcabāṇābhitaptāṅgaḥ sagadgadamuvāca ha // MatsP_20.29

na tvayā sadṛśī loke kāminī vidyate kvacit
madhyakṣāmātijaghanā bṛhadvakṣo 'bhigāminī // MatsP_20.30

suvarṇavarṇā suśroṇī mañjūktā cāruhāsinī
sulakṣyanetrarasanā guḍaśarkaravatsalā // MatsP_20.31

bhokṣyase mayi bhukte tvaṃ snāsi snāte tathā mayi
proṣite sati dīnā tvaṃ kruddhe 'pi bhayacañcalā // MatsP_20.32

kimarthaṃ vada kalyāṇi saroṣavadanā sthitā
sā tamāha sakopā tu kim ālapasi māṃ śaṭha // MatsP_20.33

tvayā modakacūrṇaṃ tu māṃ vihāya vineṣyatā
pradattaṃ samatikrānte dine 'nyasyāḥ samanmatha // MatsP_20.34

*pipīlika uvāca

tvatsādṛśyānmayā dattam anyasyai varavarṇini
tadekamaparādhaṃ me kṣantumarhasi bhāmini // MatsP_20.35

naitadevaṃ kariṣyāmi punaḥ kvāpīha suvrate
spṛśāmi pādau satyena prasīda praṇatasya me // MatsP_20.36

*sūta uvāca

iti tadvacanaṃ śrutvā sā prasannābhavattataḥ
ātmānam arpayāmāsa mohanāya pipīlikā // MatsP_20.37

brahmadatto 'pyaśeṣaṃ taṃ jñātvā vismayam āgamat
sarvasattvarutajñatvāt prasādāc cakrapāṇinaḥ // MatsP_20.38

Matsya-Purāṇa 21

*ṛṣaya ūcuḥ

kathaṃ sattvarutajño 'bhūd brahmadatto dharātale
taccābhavatkasya kule cakravākacatuṣṭayam // MatsP_21.1

*ṛṣaya ūcuḥ

kathaṃ sattvarutajño 'bhūd brahmadatto dharātale
taccābhavatkasya kule cakravākacatuṣṭayam // MatsP_21.1

*sūta uvāca

tasminneva pure jātās te ca cakrāhvayāstadā
vṛddhadvijasya dāyādā viprā jātismarāḥ purā // MatsP_21.2

dhṛtimāṃstattvadarśī ca vidyācaṇḍas tapotsukaḥ
nāmataḥ karmataścaite sudaridrasya te sutāḥ // MatsP_21.3

tapase buddhirabhavat tadā teṣāṃ dvijanmanām
yāsyāmaḥ paramāṃ siddhim ity ūcus te dvijottamāḥ // MatsP_21.4

tatastadvacanaṃ śrutvā sudaridro mahātapāḥ
uvāca dīnayā vācā kimetaditi putrakāḥ // MatsP_21.5

adharma eṣa iti vaḥ pitā tān abhyavārayat
vṛddhaṃ pitaramutsṛjya daridraṃ vanavāsinaḥ // MatsP_21.6

ko nu dharmo 'tra bhavitā mattyāgādgatireva vā
ūcuste kalpitā vṛttis tava tāta vadasva tat // MatsP_21.7

vittametatpuro rājñaḥ sa te dāsyati puṣkalam
dhanaṃ grāmasahasrāṇi prabhāte paṭhatastava // MatsP_21.8

ye vipramukhyāḥ kurujāṅgaleṣu dāśāstathā dāśapure mṛgāśca
kālañjare sapta ca cakravākā ye mānase te vayamatra siddhāḥ // MatsP_21.9

ityuktvā pitaraṃ jagmus te vanaṃ tapase punaḥ
vṛddho 'pi rājabhavanaṃ jagāmātmārthasiddhaye // MatsP_21.10

anagho nāma vaibhrājaḥ pāñcālādhipatiḥ purā
putrārthī devadeveśaṃ hariṃ nārāyaṇaṃ prabhum // MatsP_21.11

ārādhayāmāsa vibhuṃ tīvravrataparāyaṇaḥ
tataḥ kālena mahatā tuṣṭastasya janārdanaḥ // MatsP_21.12

varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te hṛdayenepsitaṃ nṛpa
evamuktastu devena vavre sa varamuttamam // MatsP_21.13

putraṃ me dehi deveśa mahābalaparākramam
pāragaṃ sarvaśāstrāṇāṃ dhārmikaṃ yogināṃ param // MatsP_21.14

sarvasattvarutajñaṃ me dehi yoginamātmajam
evamastviti viśvātmā tamāha parameśvaraḥ // MatsP_21.15

paśyatāṃ sarvadevānāṃ tatraivāntaradhīyata
tataḥ sa tasya putro 'bhūd brahmadattaḥ pratāpavān // MatsP_21.16

sarvasattvānukampī ca sarvasattvabalādhikaḥ
sarvasattvarutajñaśca sarvasattveśvareśvaraḥ // MatsP_21.17

ahasattena yogātmā sa pipīlikarāgataḥ
yatra tatkīṭamithunaṃ ramamāṇamavasthitam // MatsP_21.18

tataḥ sā saṃnatirdṛṣṭvā taṃ hasantaṃ suvismitā
kimapyāśaṅkya manasā tamapṛcchannareśvaram // MatsP_21.19

*saṃnatiruvāca

akasmādatihāsaste kimarthamabhavannṛpa
hāsyahetuṃ na jānāmi yadakāle kṛtaṃ tvayā // MatsP_21.20

*sūta uvāca

avadadrājaputro 'pi sa pipīlikabhāṣitam
rāgavāgbhiḥ samutpannam etaddhāsyaṃ varānane // MatsP_21.21

na cānyatkāraṇaṃ kiṃcid dhāsyahetau śucismite
na sāmanyat tadā devī prāhālīkamidaṃ vacaḥ // MatsP_21.22

ahamevādya hasitā na jīviṣye tvayādhunā
kathaṃ pipīlikālāpaṃ martyo vetti vinā surān // MatsP_21.23

tasmāttvayāham eveha hasitā kimataḥ param
tato niruttaro rājā jijñāsustatpuro hareḥ // MatsP_21.24

āsthāya niyamaṃ tasthau saptarātramakalmaṣaḥ
svapne prāha hṛṣīkeśaḥ prabhāte paryaṭanpuram // MatsP_21.25

vṛddhadvijo yastadvākyāt sarvaṃ jñāsyasyaśeṣataḥ
ityuktvāntardadhe viṣṇuḥ prabhāte 'tha nṛpaḥ purāt // MatsP_21.26

nirgacchanmantrisahitaḥ sabhāryo vṛddhamagrataḥ
gadantaṃ vipram āyāntaṃ taṃ vṛddhaṃ saṃdadarśa ha // MatsP_21.27

*brāhmaṇa uvāca

ye vipramukhyāḥ kurujāṅgaleṣu dāśāstathā dāśapure mṛgāśca
kālañjare sapta ca cakravākā ye mānase te vayamatra siddhāḥ // MatsP_21.28

*sūta uvāca

ityākarṇya vacastābhyāṃ sa papāta śucā tataḥ
jātismaratvamagamat tau ca mantrivarāv ubhau // MatsP_21.29

kāmaśāstrapraṇetā ca bābhravyastu subālakaḥ
pāñcāla iti lokeṣu viśrutaḥ sarvaśāstravit // MatsP_21.30

kaṇḍarīko 'pi dharmātmā vedaśāstrapravartakaḥ
bhūtvā jātismarau śokāt patitāv agratastadā // MatsP_21.31

hā vayaṃ yogavibhraṣṭāḥ kāmataḥ karmabandhanāḥ
evaṃ vilapya bahuśas trayaste yogapāragāḥ // MatsP_21.32

vismayācchrāddhamāhātmyam abhinandya punaḥ punaḥ
tatastasmai dhanaṃ dattvā prabhūtagrāmasaṃyutam // MatsP_21.33

visṛjya brāhmaṇaṃ taṃ ca vṛddhaṃ dhanamudānvitam
ātmīyaṃ nṛpatiḥ putraṃ nṛpalakṣaṇasaṃyutam // MatsP_21.34

viṣvaksenābhidhānaṃ tu rājā rājye 'bhyaṣecayat
mānase militāḥ sarve tataste yogināṃ varāḥ // MatsP_21.35

brahmadattādayastasmin pitṛsaktā vimatsarāḥ
saṃnatiścābhavadbhraṣṭā mayaitatkila kāritam // MatsP_21.36

rājyatyāgaphalaṃ sarvaṃ yadetad abhilaṣyate
tatheti prāha rājā tu punastāmabhinandayan // MatsP_21.37

tvatprasādādidaṃ sarvaṃ mayaitatprāpyate phalam
tataste yogamāsthāya sarva eva vanaukasaḥ // MatsP_21.38

brahmarandhreṇa paramaṃ padamāpustapobalāt
evamāyurdhanaṃ vidyāṃ svargaṃ mokṣaṃ sukhāni ca // MatsP_21.39

prayacchanti sutānrājyaṃ nṛṇāṃ prītāḥ pitāmahāḥ
ya idaṃ pitṛmāhātmyaṃ brahmadattasya ca dvijāḥ // MatsP_21.40

dvijebhyaḥ śrāvayedyo vā śṛṇotyatha paṭhettu vā
kalpakoṭiśataṃ sāgraṃ brahmaloke mahīyate // MatsP_21.41

Matsya-Purāṇa 22

*ṛṣaya ūcuḥ

kasminkāle ca tacchrāddham anantaphaladaṃ bhavet
kasminvāsarabhāge tu śrāddhakṛcchrāddhamācaret
tīrtheṣu keṣu ca kṛtaṃ śrāddhaṃ bahuphalaṃ bhavet // MatsP_22.1

*sūta uvāca

aparāhṇe tu samprāpte abhijidrauhiṇodaye
yatkiṃciddīyate tatra tadakṣayamudāhṛtam // MatsP_22.2

tīrthāni yāni śastāni pitṝṇāṃ vallabhāni ca
nāmatastāni vakṣyāmi saṃkṣepeṇa dvijottamāḥ // MatsP_22.3

pitṛtīrthaṃ gayā nāma sarvatīrthavaraṃ śubham
yatrāste devadeveśaḥ svayameva pitāmahaḥ // MatsP_22.4

tatraiṣā pitṛbhirgītā gāthā bhāgamabhīpsubhiḥ // MatsP_22.5

eṣṭavyā bahavaḥ putrā yadyeko 'pi gayāṃ vrajet
yajeta vāśvamedhena nīlaṃ vā vṛṣamutsṛjet // MatsP_22.6

tathā vārāṇasī puṇyā pitṝṇāṃ vallabhā sadā
yatrāvimuktasāṃnidhyaṃ bhuktimuktiphalapradam // MatsP_22.7

pitṝṇāṃ vallabhaṃ tadvat puṇyaṃ ca vimaleśvaram
pitṛtīrthaṃ prayāgaṃ tu sarvakāmaphalapradam // MatsP_22.8

vaṭeśvarastu bhagavān mādhavena samanvitaḥ
yoganidrāśayastadvat sadā vasati keśavaḥ // MatsP_22.9

daśāśvamedhikaṃ puṇyaṃ gaṅgādvāraṃ tathaiva ca
nandātha lalitā tadvat tīrthaṃ māyāpurī śubhā // MatsP_22.10

tathā mitrapadaṃ nāma tataḥ kedāramuttamam
gaṅgāsāgaramityāhuḥ sarvatīrthamayaṃ śubham // MatsP_22.11

tīrthaṃ brahmasarastadvac chatadrusalile hrade
tīrthaṃ tu naimiṣaṃ nāma sarvatīrthaphalapradam // MatsP_22.12

gaṅgodbhedastu gomatyāṃ yatrodbhūtaḥ sanātanaḥ
tathā yajñavarāhastu devadevaśca śūlabhṛt // MatsP_22.13

yatra tatkāñcanaṃ dvāram aṣṭādaśabhujo haraḥ
nemistu haricakrasya śīrṇā yatrābhavatpurā // MatsP_22.14

tadetannaimiṣāraṇyaṃ sarvatīrthaniṣevitam
devadevasya tatrāpi vārāhasya tu darśanam // MatsP_22.15

yaḥ prayāti sa pūtātmā nārāyaṇapadaṃ vrajet
kṛtaśaucaṃ mahāpuṇyaṃ sarvapāpaniṣūdanam // MatsP_22.16

yatrāste nārasiṃhastu svayameva janārdanaḥ
tīrthamikṣumatī nāma pitṝṇāṃ vallabhaṃ sadā // MatsP_22.17

saṃgame yatra tiṣṭhanti gaṅgāyāḥ pitaraḥ sadā
kurukṣetraṃ mahāpuṇyaṃ sarvatīrthasamanvitam // MatsP_22.18

tathā ca sarayūḥ puṇyā sarvadevanamaskṛtā
irāvatī nadī tadvat pitṛtīrthādhivāsinī // MatsP_22.19

yamunā devikā kālī candrabhāgā dṛṣadvatī
nadī veṇumatī puṇyā parā vetravatī tathā // MatsP_22.20

pitṝṇāṃ vallabhā hy etāḥ śrāddhe koṭiguṇā matāḥ
jambūmārgaṃ mahāpuṇyaṃ yatra mārgo hi lakṣyate // MatsP_22.21

adyāpi pitṛtīrthaṃ tat sarvakāmaphalapradam
nīlakuṇḍamiti khyātaṃ pitṛtīrthaṃ dvijottamāḥ // MatsP_22.22

tathā rudrasaraḥ puṇyaṃ saro mānasameva ca
mandākinī tathācchodā vipāśātha sarasvatī // MatsP_22.23:

pūrvamitrapadaṃ tadvad vaidyanāthaṃ mahāphalam
kṣiprā nadī mahākālas tathā kālañjaraṃ śubham // MatsP_22.23:

vaṃśodbhedaṃ harodbhedaṃ gaṅgodbhedaṃ mahāphalam
bhadreśvaraṃ viṣṇupadaṃ narmadādvārameva ca // MatsP_22.24

gayāpiṇḍapradānena samānyāhurmaharṣayaḥ
etāni pitṛtīrthāni sarvapāpaharāṇi ca // MatsP_22.25

smaraṇādapi lokānāṃ kim u śrāddhakṛtāṃ nṛṇām
oṃkāraṃ pitṛtīrthaṃ ca kāverī kapilodakam // MatsP_22.26

sambhedaś caṇḍavegāyās tathaivāmarakaṇṭakam
kurukṣetrācchataguṇaṃ tasminsnānādikaṃ bhavet // MatsP_22.27

śukratīrthaṃ ca vikhyātaṃ tīrthaṃ someśvaraṃ param
sarvavyādhiharaṃ puṇyaṃ śatakoṭiphalādhikam // MatsP_22.28

śrāddhe dāne tathā home svādhyāye jalasaṃnidhau
kāyāvarohaṇaṃ nāma tathā carmaṇvatī nadī // MatsP_22.29

gomatī varaṇā tadvat tīrthamauśanasaṃ param
bhairavaṃ bhṛgutuṅgaṃ ca gaurītīrthamanuttamam // MatsP_22.30

tīrthaṃ vaināyakaṃ nāma bhadreśvaramataḥ param
tathā pāpaharaṃ nāma puṇyātha tapatī nadī // MatsP_22.31

mūlatāpī payoṣṇī ca payoṣṇīsaṃgamastathā
mahābodhiḥ pāṭalā ca nāgatīrthamavantikā // MatsP_22.32

tathā veṇā nadī puṇyā mahāśālaṃ tathaiva ca
mahārudraṃ mahāliṅgaṃ daśārṇā ca nadī śubhā // MatsP_22.33

śatarudrā śatāhvā ca tathā viśvapadaṃ param
aṅgāravāhikā tadvan nadau tau śoṇaghargharau // MatsP_22.34

kālikā ca nadī puṇyā vitastā ca nadī tathā
etāni pitṛtīrthāni śasyante snānadānayoḥ // MatsP_22.35

śrāddhameteṣu yaddattaṃ tadanantaphalaṃ smṛtam
droṇī vāṭanadī dhārā saritkṣīranadī tathā // MatsP_22.36

gokarṇaṃ gajakarṇaṃ ca tathā ca puruṣottamaḥ
dvārakā kṛṣṇatīrthaṃ ca tathārbudasarasvatī // MatsP_22.37

nadī maṇimatī nāma tathā ca girikarṇikā
dhūtapāpaṃ tathā tīrthaṃ samudro dakṣiṇastathā // MatsP_22.38

eteṣu pitṛtīrtheṣu śrāddhamānantyamaśnute
tīrthaṃ meghakaraṃ nāma svayameva janārdanaḥ // MatsP_22.39

yatra śārṅgadharo viṣṇur mekhalāyāmavasthitaḥ
tathā mandodarītīrthaṃ tīrthaṃ campā nadī śubhā // MatsP_22.40

tathā sāmalanāthaśca mahāśālanadī tathā
cakravākaṃ carmakoṭaṃ tathā janmeśvaraṃ mahat // MatsP_22.41

arjunaṃ tripuraṃ caiva siddheśvaramataḥ param
śrīśailaṃ śāṃkaraṃ tīrthaṃ nārasiṃhamataḥ param // MatsP_22.42

mahendraṃ ca tathā puṇyam atha śrīraṅgasaṃjñitam
eteṣvapi sadā śrāddham anantaphaladaṃ smṛtam // MatsP_22.43

darśanādapi caitāni sadyaḥ pāpaharāṇi vai
tuṅgabhadrā nadī puṇyā tathā bhīmarathī sarit // MatsP_22.44

bhīmeśvaraṃ kṛṣṇaveṇā kāverī kuḍmalā nadī
nadī godāvarī nāma trisaṃdhyā tīrthamuttamam // MatsP_22.45

tīrthaṃ traiyambakaṃ nāma sarvatīrthanamaskṛtam
yatrāste bhagavānīśaḥ svayameva trilocanaḥ // MatsP_22.46

śrāddhameteṣu sarveṣu koṭikoṭiguṇaṃ bhavet
smaraṇādapi pāpāni naśyanti śatadhā dvijāḥ // MatsP_22.47

śrīparṇī tāmraparṇī ca jayā tīrthamanuttamam
tathā matsyanadī puṇyā śivadhāraṃ tathaiva ca // MatsP_22.48

bhadratīrthaṃ ca vikhyātaṃ pampātīrthaṃ ca śāśvatam
puṇyaṃ rāmeśvaraṃ tadvad elāpuramalaṃ puram // MatsP_22.49

aṅgabhūtaṃ ca vikhyātam āmardakam alambhuṣam
āmrātakeśvaraṃ tadvad ekāmbhakamataḥ param // MatsP_22.50

govardhanaṃ hariścandraṃ kṛpucandraṃ pṛthūdakam
sahasrākṣaṃ hiraṇyākṣaṃ tathā ca kadalī nadī // MatsP_22.51

rāmādhivāsastatrāpi tathā saumitrisaṃgamaḥ
indrakīlaṃ mahānādaṃ tathā ca priyamelakam // MatsP_22.52

etānyapi sadā śrāddhe praśastānyadhikāni tu
eteṣu sarvadevānāṃ sāṃnidhyaṃ dṛśyate yataḥ // MatsP_22.53

dānameteṣu sarveṣu dattaṃ koṭiśatādhikam
bāhudā ca nadīpuṇyā tathā siddhavanaṃ śubham // MatsP_22.54

tīrthaṃ pāśupataṃ nāma nadī pārvatikā śubhā
śrāddhameteṣu sarveṣu dattaṃ koṭiśatottaram // MatsP_22.55

tathaiva pitṛtīrthaṃ tu yatra godāvarī nadī
yutā liṅgasahasreṇa sarvāntarajalāvahā // MatsP_22.56

jāmadagnyasya tattīrthaṃ kramādāyātamuttamam
pratīkasya bhayādbhinnaṃ yatra godāvarī nadī // MatsP_22.57

tattīrthaṃ havyakavyānām apsaroyugasaṃjñitam
śrāddhāgnikāryadāneṣu tathā koṭiśatādhikam // MatsP_22.58

tathā sahasraliṅgaṃ ca rāghaveśvaramuttamam
sendraphenā nadī puṇyā yatrendraḥ patitaḥ purā // MatsP_22.59

nihatya namuciṃ śakras tapasā svargamāptavān
tatra dattaṃ naraiḥ śrāddham anantaphaladaṃ bhavet // MatsP_22.60

tīrthaṃ tu puṣkaraṃ nāma śālagrāmaṃ tathaiva ca
somapānaṃ ca vikhyātaṃ yatra vaiśvānarālayam // MatsP_22.61

tīrthaṃ sārasvataṃ nāma svāmitīrthaṃ tathaiva ca
malaṃdarā nadī puṇyā kauśikī candrikā tathā // MatsP_22.62

vaidarbhā vātha vairā ca payoṣṇī prāṅmukhā parā
kāverī cottarā puṇyā tathā jālaṃdharo giriḥ // MatsP_22.63

eteṣu śrāddhatīrtheṣu śrāddhamānantyamaśnute
lohadaṇḍaṃ tathā tīrthaṃ citrakūṭastathaiva ca // MatsP_22.64

vindhyayogaśca gaṅgāyās tathā nadītaṭaṃ śubham
kubjābhraṃ tu tathā tīrtham urvaśīpulinaṃ tathā // MatsP_22.65

saṃsāramocanaṃ tīrthaṃ tathaiva ṛṇamocanam
eteṣu pitṛtīrtheṣu śrāddham ānantyamaśnute // MatsP_22.66

aṭṭahāsaṃ tathā tīrthaṃ gautameśvarameva ca
tathā vasiṣṭhatīrthaṃ nu hārītaṃ tu tataḥ param // MatsP_22.67

brahmāvartaṃ kuśāvartaṃ hayatīrthaṃ tathaiva ca
piṇḍārakaṃ ca vikhyātaṃ śaṅkhoddhāraṃ tathaiva ca // MatsP_22.68

ghaṇṭeśvaraṃ bilvakaṃ ca nīlaparvatameva ca
tathā ca dharaṇītīrthaṃ rāmatīrthaṃ tathaiva ca // MatsP_22.69

aśvatīrthaṃ ca vikhyātam anantaṃ śrāddhadānayoḥ
tīrthaṃ vedaśiro nāma tathaivaughavatī nadī // MatsP_22.70

tīrthaṃ vasupradaṃ nāma chāgalāṇḍaṃ tathaiva ca
eteṣu śrāddhadātāraḥ prayānti paramaṃ padam // MatsP_22.71

tathāca badarītīrthaṃ gaṇatīrthaṃ tathaiva ca
jayantaṃ vijayaṃ caiva śakratīrthaṃ tathaiva ca // MatsP_22.72

śrīpateśca tathā tīrthaṃ tīrthaṃ raivatakaṃ tathā
tathaiva śāradātīrthaṃ bhadrakāleśvaraṃ tathā // MatsP_22.73

vaikuṇṭhatīrthaṃ ca paraṃ bhīmeśvaramathāpi vā
eteṣu śrāddhadātāraḥ prayānti paramāṃ gatim // MatsP_22.74

tīrthaṃ mātṛgṛhaṃ nāma karavīrapuraṃ tathā
kuśeśayaṃ ca vikhyātaṃ gaurīśikharameva ca // MatsP_22.75

nakuleśasya tīrthaṃ ca kardamālaṃ tathaiva ca
diṇḍipuṇyakaraṃ tadvat puṇḍarīkapuraṃ tathā // MatsP_22.76

saptagodāvarītīrthaṃ sarvatīrtheśvareśvaram
tatra śrāddhaṃ pradātavyam anantaphalamīpsubhiḥ // MatsP_22.77

eṣa tūddeśataḥ proktas tīrthānāṃ saṃgraho mayā
vāgīśo 'pi na śaknoti vistarāt kim u mānuṣaḥ // MatsP_22.78

satyaṃ tīrthaṃ dayā tīrthaṃ tīrthamindriyanigrahaḥ
varṇāśramāṇāṃ gehe 'pi tīrthaṃ tu samudāhṛtam // MatsP_22.79

etattīrtheṣu yacchrāddhaṃ tatkoṭiguṇamiṣyate
yasmāttasmātprayatnena tīrthe śrāddhaṃ samācaret // MatsP_22.80

prātaḥkālo muhūrtāṃs trīn saṃgavas tāvadeva tu
madhyāhnastrimuhūrtaḥ syād aparāhṇastataḥ param // MatsP_22.81

sāyāhnastrimuhūrtaḥ syāc chrāddhaṃ tatra na kārayet
rākṣasī nāma sā velā garhitā sarvakarmasu // MatsP_22.82

ahno muhūrtā vikhyātā daśa pañca ca sarvadā
tatrāṣṭamo muhūrto yaḥ sa kālaḥ kutapaḥ smṛtaḥ // MatsP_22.83

madhyāhne sarvadā yasmān mandībhavati bhāskaraḥ
tasmādanantaphaladas tadārambho viśiṣyate // MatsP_22.84

madhyāhnaḥ khaḍgapātraṃ ca tathā nepālakambalaḥ
rūpyaṃ darbhāstilā gāvo dauhitraścāṣṭamaḥ smṛtaḥ // MatsP_22.85

pāpaṃ kutsitamityāhus tasya saṃtāpakāriṇaḥ
aṣṭāv ete yatastasmāt kutapā iti viśrutāḥ // MatsP_22.86

ūrdhvaṃ muhūrtātkutapād yanmuhūrtacatuṣṭayam
muhūrtapañcakaṃ caitat svadhābhavanamiṣyate // MatsP_22.87

viṣṇor dehasamudbhūtāḥ kuśāḥ kṛṣṇāstilāstathā
śrāddhasya rakṣaṇāyālam etatprāhurdivaukasaḥ // MatsP_22.88

tilodakāñjalirdeyo jalasthaistīrthavāsibhiḥ
sadarbhahastenaikena śrāddhamevaṃ viśiṣyate // MatsP_22.89

śrāddhasādhanakāle tu pāṇinaikena dīyate
tarpaṇaṃ tūbhayenaiva vidhireṣa sadā smṛtaḥ // MatsP_22.90

*sūta uvāca

puṇyaṃ pavitramāyuṣyaṃ sarvapāpavināśanam
purā malaye na kathitaṃ tīrthaśrāddhānukīrtanam // MatsP_22.91

śṛṇoti yaḥ paṭhedvāpi śrīmānsaṃjāyate naraḥ // MatsP_22.92

śrāddhakāle ca vaktavyaṃ tathā tīrthanivāsibhiḥ
sarvapāpopaśāntyartham alakṣmīnāśanaṃ param // MatsP_22.93

idaṃ pavitraṃ yaśaso nidhānam idaṃ mahāpāpaharaṃ ca puṃsām
brahmārkarudrairapi pūjitaṃ ca śrāddhasya māhātmyamuśanti tajjñāḥ // MatsP_22.94

Matsya-Purāṇa 23

*ṛṣaya ūcuḥ

somaḥ pitṝṇāmadhipaḥ kathaṃ śāstraviśārada
tadvaṃśyā ye ca rājāno babhūvuḥ kīrtivardhanāḥ // MatsP_23.1

*sūta uvāca

ādiṣṭo brahmaṇā pūrvam atriḥ sargavidhau purā
anuttamaṃ nāma tapaḥ sṛṣṭyarthaṃ taptavānprabhuḥ // MatsP_23.2

yadānandakaraṃ brahma jagatkleśavināśanam
brahmaviṣṇvarkarudrāṇām abhyantaramatīndriyam // MatsP_23.3

śāntikṛc chāntamanasas tadantarnayane sthitam
māhātmyāttapasā viprāḥ paramānandakārakam // MatsP_23.4

yasmādumāpatiḥ sārdham umayā tamadhiṣṭhitaḥ
taṃ dṛṣṭvā cāṣṭamāṃśena tasmātsomo 'bhavacchiśuḥ // MatsP_23.5

adhaḥ susrāva netrābhyāṃ dhāma taccāmbusambhavam
dīpayanviśvamakhilaṃ jyotsnayā sacarācaram // MatsP_23.6

taddiśo jagṛhurdhāma strīrūpeṇa sutecchayā
garbho bhūtvodare tāsām āsthito 'bdaśatatrayam // MatsP_23.7

āśāstaṃ mumucurgarbham aśaktā dhāraṇe tataḥ
samādāyātha taṃ garbham ekīkṛtya caturmukhaḥ // MatsP_23.8

yuvānamakarodbrahmā sarvāyudhadharaṃ naram
syandane 'tha sahasrāśve vedaśaktimaye prabhuḥ // MatsP_23.9

āropya lokamanayad ātmīyaṃ sa pitāmaha
tatra brahmarṣibhiḥ proktam asmatsvāmī bhavatvayam // MatsP_23.10

ṛṣibhirdevagandharvair oṣadhībhistathaiva ca
tuṣṭuvuḥ somadevatyair brahmādyā mantrasaṃgrahaiḥ // MatsP_23.11

stūyamānasya tasyābhūd adhiko dhāmasambhavaḥ
tejovitānādabhavad bhuvi divyauṣadhīgaṇaḥ // MatsP_23.12

taddīptiradhikā tasmād rātrau bhavati sarvadā
tenauṣadhīśaḥ somo 'bhūd dvijeśaścāpi gadyate // MatsP_23.13

vedadhāmarasaṃ cāpi yadidaṃ candramaṇḍalam
kṣīyate vardhate caiva śukle kṛṣṇe ca sarvadā // MatsP_23.14

viṃśatiṃ ca tathā sapta dakṣaḥ prācetaso dadau
rūpalāvaṇyasaṃyuktās tasmai kanyāḥ suvarcasaḥ // MatsP_23.15

tataḥ padmasahasrāṇāṃ sahasrāṇi daśaiva tu
tapaścacāra śītāṃśur viṣṇudhyānaikatatparaḥ // MatsP_23.16

tatastuṣṭastu bhagavāṃs tasmai nārāyaṇo hariḥ
varaṃ vṛṇīṣva provāca paramātmā janārdanaḥ // MatsP_23.17

tato vavre varānsomaḥ śakralokaṃ jayāmyaham
pratyakṣameva bhoktāro bhavantu mama mandire // MatsP_23.18

rājasūye suragaṇā brahmādyāḥ santu me dvijāḥ
rakṣaḥpālaḥ śivo 'smākam āstāṃ śūladharo haraḥ // MatsP_23.19

tathetyuktaḥ sa ājahre rājasūyaṃ tu viṣṇunā
hotātrir bhṛguradhvaryur udgātābhūccaturmukhaḥ // MatsP_23.20

brahmatvamagamattasya upadraṣṭā hariḥ svayam
sadasyāḥ sanakādyāstu rājasūyavidhau smṛtāḥ // MatsP_23.21

camasādhvaryavastatra viśve devā daśaiva tu
trailokyaṃ dakṣiṇā tena ṛtvigbhyaḥ pratipāditam // MatsP_23.22

tataḥ samāpte 'vabhṛthe tadrūpālokanecchavaḥ
kāmabāṇābhitaptāṅgyo nava devyaḥ siṣevire // MatsP_23.23

lakṣmīrnārāyaṇaṃ tyaktvā sinīvālī ca kardamam
dyutirvibhāvasuṃ tadvat tuṣṭirdhātāramavyayam // MatsP_23.24

prabhā prabhākaraṃ tyaktvā haviṣmantaṃ kuhūḥ svayam
kīrtirjayantaṃ bhartāraṃ vasurmārīcakaśyapam // MatsP_23.25

dhṛtis tyaktvā pītaṃ nandiṃ somamevābhajaṃstadā
svakīyā iva somo 'pi kāmayāmāsa tāstadā // MatsP_23.26

evaṃ kṛtāpacārasya tāsāṃ bhartṛgaṇastadā
na śaśākāpacārāya śāpaiḥ śastrādibhiḥ punaḥ // MatsP_23.27

tathāpyarājata vidhur daśadhā bhāvayandiśaḥ
somaḥ prāpyātha duṣprāpyam aiśvaryamṛṣisaṃskṛtam
saptalokaikanāthatvam avāpa tapasā tadā // MatsP_23.28

kadācidudyānagatāmapaśyad anekapuṣpābharaṇaiśca śobhitām
bṛhannitambastanabhārakhedāt puṣpasya bhaṅge 'pyatidurbalāṅgīm // MatsP_23.29

bhāryāṃ ca tāṃ devaguror anaṅga bāṇābhirāmāyatacārunetrām
tārāṃ sa tārādhipatiḥ smarārtaḥ keśeṣu jagrāha viviktabhūmau // MatsP_23.30

sāpi smarārtā saha tena reme tadrūpakāntyā hṛtamānasena
ciraṃ vihṛtyātha jagāma tārāṃ vidhurgṛhītvā svagṛhaṃ tato 'pi // MatsP_23.31

na tṛptirāsīcca gṛhe 'pi tasya tārānuraktasya sukhāgameṣu
bṛhaspatis tadvirahāgnidagdhas taddhyānaniṣṭhaikamanā babhūva // MatsP_23.32

śaśāka śāpaṃ na ca dātum asmai na mantraśastrāgniviṣairaśeṣaiḥ
tasyāpakartuṃ vividhairupāyair naivābhicārairapi vāgadhīśaḥ // MatsP_23.33

sa yācayāmāsa tatastu dainyāt somaṃ svabhāryārthamanaṅgataptaḥ
sa yācyamāno 'pi dadau na tārāṃ bṛhaspatestatsukhapāśabaddhaḥ // MatsP_23.34

maheśvareṇātha caturmukheṇa sādhyair marudbhiḥ saha lokapālaiḥ
dadau yadā tāṃ na kathaṃcid indus tadā śivaḥ krodhaparo babhūva // MatsP_23.35

yo vāmadevaḥ prathitaḥ pṛthivyām anekarudrārcitapādapadmaḥ
tataḥ saśiṣyo giriśaḥ pinākī bṛhaspatisnehavaśānubaddhaḥ // MatsP_23.36

dhanurgṛhītvājagavaṃ purārir jagāma bhūteśvarasiddhajuṣṭaḥ
yuddhāya somena viśeṣadīptatṛtīyanetrānalabhīmavaktraḥ // MatsP_23.37

sahaiva jagmuśca gaṇeśakādyā viṃśaccatuḥṣaṣṭigaṇāstrayuktāḥ
yakṣeśvaraḥ koṭiśatair anekair yuto 'nvagāt syandanasaṃsthitānām // MatsP_23.38

vetālayakṣoragakiṃnarāṇāṃ padmena caikena tathārbudena
lakṣais tribhir dvādaśabhī rathānāṃ somo 'pyagāttatra vivṛddhamanyuḥ // MatsP_23.39

nakṣatradaityāsurasainyayuktaḥ śanaiścarāṅgārakavṛddhatejāḥ
jagmurbhayaṃ sapta tathaiva lokāś cacāla bhūr dvīpasamudragarbhā // MatsP_23.40

sa somamevābhyagamatpinākī gṛhītadīptāstraviśālavahniḥ
athābhavad bhīṣaṇabhīmasenasainyadvayasyāpi mahāhavo 'sau // MatsP_23.41

aśeṣasattvakṣayakṛtpravṛddhas tīkṣṇāyudhāstrajvalanaikarūpaḥ
śastrairathānyonyamaśeṣasainyaṃ dvayorjagāma kṣayamugratīkṣṇaiḥ // MatsP_23.42

patanti śastrāṇi tathojjvalāni svarbhūmipātālamatho dahanti
rudraḥ kopādbrahmaśīrṣaṃ mumoca somo 'pi somāstramamoghavīryam // MatsP_23.43

tayornipātena samudrabhūmyor athāntarikṣasya ca bhītirāsīt
tadastrayugmaṃ jagatāṃ kṣayāya pravṛddhamālokya pitāmaho 'pi // MatsP_23.44

antaḥ praviśyātha kathaṃ kathaṃcin nivārayāmāsa suraiḥ sahaiva
akāraṇaṃ kiṃ kṣayakṛjjanānāṃ soma tvayāpīttham akāri kāryam // MatsP_23.45

yasmātparastrīharaṇāya soma tvayā kṛtaṃ yuddhamatīva bhīmam
pāpagrahastvaṃ bhavitā janeṣu śānto 'pyalaṃ nūnamatho sitānte
bhāryāmimāmarpaya vākpatestvaṃ na cāvamāno 'sti parasvahāre // MatsP_23.46

*sūta uvāca

tatheti covāca himāṃśumālī yuddhād apākrāmadataḥ praśāntaḥ
bṛhaspatiḥ svāmapagṛhya tārāṃ hṛṣṭo jagāma svagṛhaṃ sarudraḥ // MatsP_23.47

Matsya-Purāṇa 24

*sūta uvāca

tataḥ saṃvatsarasyānte dvādaśādityasaṃnibhaḥ
divyapītāmbaradharo divyābharaṇabhūṣitaḥ // MatsP_24.1

tārodarādviniṣkrāntaḥ kumāraścandrasaṃnibhaḥ
sarvārthaśāstraviddhīmān hastiśāstrapravartakaḥ // MatsP_24.2

nāma yadrājaputrīyaṃ viśrutaṃ gajavaidyakam
rājñaḥ somasya putratvād rājaputro budhaḥ smṛtaḥ // MatsP_24.3

jātamātraḥ sa tejāṃsi sarvāṇyevājayadbalī
brahmādyāstatra cājagmur devā devarṣibhiḥ saha // MatsP_24.4

bṛhaspatigṛhe sarve jātakarmotsave tadā
apṛcchaṃste surāstārāṃ kena jātaḥ kumārakaḥ // MatsP_24.5

tataḥ sā lajjitā teṣāṃ na kiṃcidavadattadā
punaḥ punastadā pṛṣṭā lajjayantī varāṅganā // MatsP_24.6

somasyeti cirādāha tato 'gṛhṇādvidhuḥ sutam
budha ityakaronnāmnā prādādrājyaṃ ca bhūtale // MatsP_24.7

abhiṣekaṃ tataḥ kṛtvā pradhānamakarodvibhuḥ
gṛhasāmyaṃ pradāyātha brahmā brahmarṣisaṃyutaḥ // MatsP_24.8

paśyatāṃ sarvadevānāṃ tatraivāntaradhīyata
ilodare ca dharmiṣṭhaṃ budhaḥ putramajījanat // MatsP_24.9

aśvamedhaśataṃ sāgram akarodyaḥ svatejasā
purūravā iti khyātaḥ sarvalokanamaskṛtaḥ // MatsP_24.10

himavacchikhare ramye samārādhya janārdanam
lokaiśvaryamagādrājā saptadvīpapatistadā // MatsP_24.11

keśiprabhṛtayo daityāḥ koṭiśo yena dāritāḥ
urvaśī yasya patnītvam agamadrūpamohitā // MatsP_24.12

saptadvīpā vasumatī saśailavanakānanā
dharmeṇa pālitā tena sarvalokahitaiṣiṇā // MatsP_24.13

cāmaragrāhiṇī kīrtiḥ sadā caivāṅgavāhikā
viṣṇoḥ prasādāddevendro dadāv ardhāsanaṃ tadā // MatsP_24.14

dharmārthakāmāndharmeṇa samam evābhyapālayat
dharmārthakāmāḥ saṃdraṣṭum ājagmuḥ kautukātpurā // MatsP_24.15

jijñāsavastaccaritaṃ kathaṃ paśyati naḥ samam
bhaktyā cakre tatasteṣām arghyapādyādikaṃ nṛpaḥ // MatsP_24.16

āsanatrayamānīya divyaṃ kanakabhūṣitam
niviśyāthākarotpūjām īṣaddharme 'dhikāṃ punaḥ // MatsP_24.17

jagmatustena kāmārthāv atikopaṃ nṛpaṃ prati
arthaḥ śāpamadāttasmai lobhāttvaṃ nāśameṣyasi // MatsP_24.18

kāmo 'pyāha tavonmādo bhavitā gandhamādane
kumāravanamāśritya viyogādurvaśībhavāt // MatsP_24.19

dharmo 'pyāha cirāyus tvaṃ dhārmikaśca bhaviṣyasi
saṃtatistava rājendra yāvaccandrārkatārakam // MatsP_24.20

śataśo vṛddhimāyātu na nāśaṃ bhuvi yāsyati
ityuktvāntardadhuḥ sarve rājā rājyaṃ tadanvabhūt // MatsP_24.21

ahanyahani devendraṃ draṣṭuṃ yāti sa rājarāṭ
kadācidāruhya rathaṃ dakṣiṇāmbaracāriṇam // MatsP_24.22

sārdhamarkeṇa so 'paśyan nīyamānāmathāmbare
keśinā dānavendreṇa citralekhāmathorvaśīm // MatsP_24.23

taṃ vinirjitya samare vividhāyudhapāṇinā
budhaputreṇa vāyavyam astraṃ muktvā yaśo 'rthinā // MatsP_24.24

tathā śakro 'pi samare yena caivaṃ vinirjitaḥ
mitratvam agamad devair dadāv indrāya corvaśīm // MatsP_24.25

tataḥprabhṛti mitratvam agamat pākaśāsanaḥ
sarvalokātiśāyitvaṃ balamūrjo yaśaḥ śriyam // MatsP_24.26

prādādvajrīti saṃtuṣṭo geyatāṃ bharatena ca
sā purūravasaḥ prītyā gāyantī caritaṃ mahat // MatsP_24.27

lakṣmīsvayaṃvaraṃ nāma bharatena pravartitam
menakāmurvaśīṃ rambhāṃ nṛtyateti tadādiśat // MatsP_24.28

nanarta salayaṃ tatra lakṣmīrūpeṇa corvaśī
sā purūravasaṃ dṛṣṭvā nṛtyantī kāmapīḍitā // MatsP_24.29

vismṛtābhinayaṃ sarvaṃ yatpurā bharatoditam
śaśāpa bharataḥ krodhād viyogādasya bhūtale // MatsP_24.30

pañcapañcāśadabdāni latā sūkṣmā bhaviṣyasi
purūravāḥ piśācatvaṃ tatraivānubhaviṣyati // MatsP_24.31

tatastamurvaśī gatvā bhartāramakarocciram
śāpānte bharatasyātha urvaśī budhasūnutaḥ // MatsP_24.32

ajījanatsutānaṣṭau nāmatastānnibodhata
āyur dṛḍhāyur aśvāyur dhanāyur dhṛtimānvasuḥ // MatsP_24.33

śucividyaḥ śatāyuśca sarve divyabalaujasaḥ
āyuṣo nahuṣaḥ putrau vṛddhaśarmā tathaiva ca // MatsP_24.34

rajirdambho vipāpmā ca vīrāḥ pañca mahārathāḥ
rajeḥ putraśataṃ jajñe rājeyamiti viśrutam // MatsP_24.35

rajirārādhayāmāsa nārāyaṇamakalmaṣam
tapasā toṣito viṣṇur varānprādānmahīpate // MatsP_24.36

devāsuramanuṣyāṇām abhūtsa vijayī tadā
atha devāsuraṃ yuddham abhūd varṣaśatatrayam // MatsP_24.37

prahlādaśakrayorbhīmaṃ na kaścidvijayī tayoḥ
tato devāsuraiḥ pṛṣṭaḥ prāha devaścaturmukhaḥ // MatsP_24.38

anayorvijayī kaḥ syād rajiryatreti so 'bravīt
jayāya prārthito rājā sahāyastvaṃ bhavasva naḥ // MatsP_24.39

daityaiḥ prāha yadi svāmī vo bhavāmi tatastvalam
nāsuraiḥ pratipannaṃ tat pratipannaṃ suraistathā // MatsP_24.40

svāmī bhava tvamasmākaṃ saṃgrāme nāśaya dviṣaḥ
tato vināśitāḥ sarve ye 'vadhyā vajrapāṇinā // MatsP_24.41

putratvamagamattuṣṭas tasyendraḥ karmaṇā vibhuḥ
dattvendrāya tadā rājyaṃ jagāma tapase rajiḥ // MatsP_24.42

rajiputraistadācchinnaṃ balādindrasya vaibhavam
yajñabhāgaṃ ca rājyaṃ ca tapobalaguṇānvitaiḥ // MatsP_24.43

rājyabhraṣṭastadā śakro rajiputrairnipīḍitaḥ
prāha vācaspatiṃ dīnaḥ pīḍito 'smi rajeḥ sutaiḥ // MatsP_24.44

na yajñabhāgo rājyaṃ me nirjitaśca bṛhaspate
rājyalābhāya me yatnaṃ vidhatsva dhiṣaṇādhipa // MatsP_24.45

tato bṛhaspatiḥ śakram akarodbaladarpitam
grahaśāntividhānena pauṣṭikena ca karmaṇā // MatsP_24.46

gatvātha mohayāmāsa rajiputrānbṛhaspatiḥ
jinadharmaṃ samāsthāya vedabāhyaṃ sa vedavit // MatsP_24.47

vedatrayīparibhraṣṭāṃś cakāra dhiṣaṇādhipaḥ
vedabāhyānparijñāya hetuvādasamanvitān // MatsP_24.48

jaghāna śakro vajreṇa sarvāndharmabahiṣkṛtān
nahuṣasya pravakṣyāmi putrānsaptaiva dhārmikān // MatsP_24.49

yatiryayātiḥ saṃyātir udbhavaḥ pācireva ca
śaryātirmeghajātiśca saptaite vaṃśavardhanāḥ // MatsP_24.50

yatiḥ kumārabhāve 'pi yogī vaikhānaso 'bhavat
yayātiścākarodrājyaṃ dharmaikaśaraṇaḥ sadā // MatsP_24.51

śarmiṣṭhā tasya bhāryābhūd duhitā vṛṣaparvaṇaḥ
bhārgavasyātmajā tadvad devayānī ca suvratā // MatsP_24.52

yayāteḥ pañca dāyādās tānpravakṣyāmi nāmataḥ
devayānī yaduṃ putraṃ turvasuṃ cāpyajījanat // MatsP_24.53

tathā druhyumanuṃ pūruṃ śarmiṣṭhājanayatsutān
yaduḥ pūruścābhavatāṃ teṣāṃ vaṃśavivardhanau // MatsP_24.54

yayātirnāhuṣaścāsīd rājā satyaparākramaḥ
pālayāmāsa sa mahīm īje ca vidhivanmakhaiḥ // MatsP_24.55

atibhaktyā pitṝnarcya devāṃśca prayataḥ sadā
athājayatprajāḥ sarvā yayātiraparājitaḥ // MatsP_24.56

sa śāśvatīḥ samā rājā prajā dharmeṇa pālayan
jarām ārchan mahāghorāṃ nāhuṣo rūpanāśinīm // MatsP_24.57

jarābhibhūtaḥ putrān sa rājā vacanamabravīt
yaduṃ pūruṃ turvasuṃ ca druhyuṃ cānuṃ ca pārthivaḥ // MatsP_24.58

yauvanena calānkāmān yuvā yuvatibhiḥ saha
vihartum ahamicchāmi sāhāyyaṃ kurutātmajāḥ // MatsP_24.59

taṃ putro devayāneyaḥ pūrvajo yadurabravīt
sāhāyyaṃ bhavataḥ kāryam asmābhiryauvanena kim // MatsP_24.60

yayātirabravīt putrāñ jarā me pratigṛhyatām
yauvanenātha bhavatāṃ careyaṃ viṣayānaham // MatsP_24.61

yajato dīrghasattrairme śāpāccośanaso muneḥ
kāmārthaḥ parihīno me 'tṛpto 'haṃ tena putrakāḥ // MatsP_24.62

svakīyena śarīreṇa jarāmenāṃ praśāstu vaḥ
ahaṃ tanvābhinavayā yuvā kāmānavāpnuyām // MatsP_24.63

na te 'sya pratyagṛhṇanta yaduprabhṛtayo jarām
caturastānsa rājarṣir aśapacceti naḥ śrutam // MatsP_24.64

tamabravīttataḥ pūruḥ kanīyānsatyavikramaḥ
jarāṃ mā dehi navayā tanvā me yauvanātsukhī // MatsP_24.65

ahaṃ jarāṃ tavādāya rājye sthāsyāmi cājñayā
evamuktaḥ sa rājarṣis tapovīryasamāśrayāt // MatsP_24.66

saṃsthāpayāmāsa jarāṃ tadā putre mahātmani
pauraveṇātha vayasā rājā yauvanamāsthitaḥ // MatsP_24.67

yayāteścātha vayasā rājyaṃ pūrurakārayat
tato varṣasahasrānte yayātiraparājitaḥ // MatsP_24.68

atṛpta iva kāmānāṃ pūruṃ putramuvāca ha
tvayā dāyādavān asmi tvaṃ me vaṃśakaraḥ sutaḥ // MatsP_24.69

pauravo vaṃśa ityeṣa khyātiṃ loke gamiṣyati
tataḥ sa nṛpaśārdūlaḥ pūruṃ rājye 'bhiṣicya ca // MatsP_24.70

kālena mahatā paścāt kāladharmam upeyivān
pūruvaṃśaṃ pravakṣyāmi śṛṇudhvamṛṣisattamāḥ
yatra te bhāratā jātā bharatānvayavardhanāḥ // MatsP_24.71

Matsya-Purāṇa 25

*ṛṣaya ūcuḥ

kimarthaṃ pauravo vaṃśaḥ śreṣṭhatvaṃ prāpa bhūtale
jyeṣṭhasyāpi yadorvaṃśaḥ kimarthaṃ hīyate śriyā // MatsP_25.1

anyadyayāticaritaṃ sūta vistarato vada
yasmāttatpuṇyamāyuṣyam abhinandyaṃ surairapi // MatsP_25.2

*sūta uvāca

etadeva purā pṛṣṭaḥ śatānīkena śaunakaḥ
puṇyaṃ pavitramāyuṣyaṃ yayāticaritaṃ mahat // MatsP_25.3

*śatānīka uvāca

yayātiḥ pūrvajo 'smākaṃ daśamo yaḥ prajāpateḥ
kathaṃ sa śukratanayāṃ lebhe paramadurlabhām // MatsP_25.4

etadicchāmyahaṃ śrotuṃ vistareṇa tapodhana
ānupūrvyācca me śaṃsa pūrorvaṃśadharānnṛpān // MatsP_25.5

*śaunaka uvāca

yayātirāsīdrājarṣir devarājasamadyutiḥ
taṃ śukravṛṣaparvāṇau vavrāte vai yathā purā // MatsP_25.6

tatte 'haṃ sampravakṣyāmi pṛcchato rājasattama
devayānyāśca saṃyogaṃ yayāternāhuṣasya ca // MatsP_25.7

surāṇāmasurāṇāṃ ca samajāyata vai mithaḥ
aiśvaryaṃ prati saṃgharṣas trailokye sacarācare // MatsP_25.8

jigīṣayā tato devā vavrurāṅgirasaṃ munim
paurohitye ca yajñārthe kāvyaṃ tūśanasaṃ pare // MatsP_25.9

brāhmaṇau tāv ubhau nityam anyonyaṃ spardhinau bhṛśam
tatra devā nijaghnuryān dānavān yudhi saṃgatān // MatsP_25.10

tānpunar jīvayāmāsa kāvyo vidyābalāśrayāt
tataste punarutthāya yodhayāṃcakrire surān // MatsP_25.11

asurāstu nijaghnuryān surānsamaramūrdhani
na tānsaṃjīvayāmāsa bṛhaspatirudāradhīḥ // MatsP_25.12

na hi veda sa tāṃ vidyāṃ yāṃ kāvyo veda vīryavān
saṃjīvanīṃ tato devā viṣādamagamanparam // MatsP_25.13

atha devā bhayodvignāḥ kāvyāduśanasastadā
ūcuḥ kacamupāgamya jyeṣṭhaṃ putraṃ bṛhaspateḥ // MatsP_25.14

bhajamānānbhajasvāsmān kuru sāhāyyamuttamam
yāsau vidyā nivasati brāhmaṇe 'mitatejasi // MatsP_25.15

śukre tāmāhara kṣipraṃ bhāgabhāṅno bhaviṣyasi
vṛṣaparvaṇaḥ samīpe 'sau śakyo draṣṭuṃ tvayā dvijaḥ // MatsP_25.16

rakṣate dānavāṃstatra na sa rakṣatyadānavān
tam ārādhayituṃ śakto nānyaḥ kaścidṛte tvayā // MatsP_25.17

devayānī ca dayitā sutā tasya mahātmanaḥ
tām ārādhayituṃ śakto nānyaḥ kaścana vidyate // MatsP_25.18

śīladākṣiṇyamādhuryair ācāreṇa damena ca
devayānyāṃ tu tuṣṭāyāṃ vidyāṃ tāṃ prāpsyasi dhruvam // MatsP_25.19

tadā hi preṣito devaiḥ samīpe vṛṣaparvaṇaḥ
tathetyuktvā tu sa prāyād bṛhaspatisutaḥ kacaḥ // MatsP_25.20

sa gatvā tvarito rājan devaiḥ sampūjitaḥ kacaḥ
asurendrapure śukraṃ praṇamyedamuvāca ha // MatsP_25.21

ṛṣer aṅgirasaḥ pautraṃ putraṃ sākṣādbṛhaspateḥ
nāmnā kaceti vikhyātaṃ śiṣyaṃ gṛhṇātu māṃ bhavān // MatsP_25.22

brahmacaryaṃ cariṣyāmi tvayyahaṃ paramaṃ guro
anumanyasva māṃ brahman sahasraparivatsarān // MatsP_25.23

*śukra uvāca

kaca susvāgataṃ te 'stu pratigṛhṇāmi te vacaḥ
arcayiṣye 'hamarcyaṃ tvām arcito 'stu bṛhaspatiḥ // MatsP_25.24

*śaunaka uvāca

kacastu taṃ tathetyuktvā pratijagrāha tadvratam
ādiṣṭaṃ kaviputreṇa śukreṇośanasā svayam // MatsP_25.25

vrataṃ ca vratakālaṃ ca yathoktaṃ pratyagṛhṇata
ārādhayannupādhyāyaṃ devayānīṃ ca bhārata // MatsP_25.26

nityamārādhayiṣyaṃstāṃ yuvā yauvanagocarām
gāyannṛtyanvādayaṃśca devayānīmatoṣayat // MatsP_25.27

saṃśīlayandevayānīṃ kanyāṃ samprāptayauvanām
puṣpaiḥ phalaiḥ preṣaṇaiśca toṣayāmāsa bhārgavīm // MatsP_25.28

devayānyapi taṃ vipraṃ niyamavratacāriṇam
anugāyantī lalanā rahaḥ paryacarattadā // MatsP_25.29

pañca varṣaśatānyevaṃ kacasya carato bhṛśam
tattattīvraṃ vrataṃ buddhvā dānavāstaṃ tataḥ kacam // MatsP_25.30

gā rakṣantaṃ vane dṛṣṭvā rahasyenamamarṣitāḥ
jaghnur bṛhaspater dveṣān nijarakṣārtham eva ca // MatsP_25.31

hatvā sālāvṛkebhyaśca prāyacchaṃstilaśaḥ kṛtam
tato gāvo nivṛttāstā agopāḥ svaniveśanam // MatsP_25.32

tā dṛṣṭvā rahitā gāstu kacenābhyāgatā vanāt
uvāca vacanaṃ kāle devayānyatha bhārgavam // MatsP_25.33

hutaṃ caivāgnihotraṃ te sūryaścāstaṃ gataḥ prabho
agopāścāgatā gāvaḥ kacastāta na dṛśyate // MatsP_25.34

vyaktaṃ hato dhṛto vāpi kacastāta bhaviṣyati
taṃ vinā naiva jīvāmi vacaḥ satyaṃ bravīmyaham // MatsP_25.35

*śukra uvāca

athehyehīti śabdena mṛtaṃ saṃjīvayāmyaham
tataḥ saṃjīvanīṃ vidyāṃ prayuktvā kacamāhvayat // MatsP_25.36

āhūtaḥ prādurabhavat kacaḥ śukraṃ nanāma sa
hato 'hamiti cācakhyau rākṣasair dhiṣaṇātmajaḥ // MatsP_25.37

sa punardevayānyuktaḥ puṣpāhāre yadṛcchayā
vanaṃ yayau kaco vipraḥ paṭhanbrahma ca śāśvatam // MatsP_25.38

vane puṣpāṇi cinvantaṃ dadṛśur dānavāśca tam
tato 'dvitīyaṃ taṃ hatvā dagdhaṃ kṛtvā ca cūrṇavat
prāyacchan brāhmaṇāyaiva surāyāmasurāstadā // MatsP_25.39

devayānyatha bhūyo 'pi pitaraṃ vākyamabravīt
puṣpāhārapreṣaṇakṛt kacastāta na dṛśyate // MatsP_25.40

vyaktaṃ hato mṛto vāpi kacastāta bhaviṣyati
taṃ vinā naiva jīvāmi vacaḥ satyaṃ bravīmi te // MatsP_25.41

*śukra uvāca

bṛhaspateḥ sutaḥ putri kacaḥ pretagatiṃ gataḥ
vidyayā jīvito 'pyevaṃ hanyate karavāṇi kim // MatsP_25.42

mainaṃ śuco mā ruda devayāni na tvādṛśī martyamanu praśocet
yasyāstava brahma ca brāhmaṇāśca sendrāśca devā vasavo 'śvinau ca // MatsP_25.43

suradviṣaścaiva jagacca sarvam upasthitaṃ mattapasaḥ prabhāvāt
aśakyo 'yaṃ jīvayituṃ dvijātiḥ saṃjīvito yo vadhyate caiva bhūyaḥ // MatsP_25.44

*devayānyuvāca

yasyāṅgirā vṛddhatamaḥ pitāmaho bṛhaspatiścāpi pitā taponidhiḥ
ṛṣeḥ suputraṃ tamathāpi pautraṃ kathaṃ na śoce yamahaṃ na rudyām // MatsP_25.45

sa brahmacārī ca tapodhanaśca sadotthitaḥ karmasu caiva dakṣaḥ
kacasya mārgaṃ pratipatsye na bhokṣye priyo hi me tāta kaco 'bhirūpaḥ // MatsP_25.46

*śaunaka uvāca

sa tv evamukto devayānyā maharṣiḥ saṃrambheṇa vyājahārātha kāvyaḥ
asaṃśayaṃ māmasurā dviṣanti ye me śiṣyānāgatānsūdayanti // MatsP_25.47

abrāhmaṇaṃ kartumicchanti raudrā ebhir vyarthaṃ prastuto dānavairhi
tatkarmaṇāpyasya bhavedihāntaḥ kaṃ brahmahatyā na dahedapīndram // MatsP_25.48

sa tenāpṛṣṭo vidyayā copahūtaḥ śanairvācaṃ jaṭhare vyājahāra
tamabravītkena cehopanīto mamodare tiṣṭhasi brūhi vatsa // MatsP_25.49

*kaca uvāca

bhavatprasādānna jahāti māṃ smṛtiḥ sarvaṃ smareyaṃ yacca yathā ca vṛttam
na tv evaṃ syāttapasaḥ kṣayo me tata kleśaṃ ghorataraṃ smarāmi // MatsP_25.50

asuraiḥ surāyāṃ bhavato 'smi datto hatvā dagdhvā cūrṇayitvā ca kāvya
brāhmīṃ māyāṃ tv āsurī tv atra māyā tvayi sthite katham evābhibādhate // MatsP_25.51

*śukra uvāca

kiṃ te priyaṃ karavāṇyadya vatse vinaiva me jīvitaṃ syātkacasya
nānyatra kukṣermama bhedanācca dṛśyet kaco madgato devayāni // MatsP_25.52

*devayānyuvāca

dvau māṃ śokāv agnikalpau dahetāṃ kacasya nāśastava caivopaghātaḥ
kacasya nāśe mama nāsti śarma tavopaghāte jīvituṃ nāsmi śaktā // MatsP_25.53

*śukra uvāca

saṃsiddharūpo 'si bṛhaspateḥ suta yattvāṃ bhaktaṃ bhajate devayānī
vidyāmimāṃ prāpnuhi jīvanīṃ tvaṃ na cedindraḥ kacarūpī tvamadya // MatsP_25.54

na nivartetpunarjīvan kaścidanyo mamodarāt
brāhmaṇaṃ varjayitvaikaṃ tasmādvidyām avāpnuhi // MatsP_25.55

putro bhūtvā niṣkramasvodarānme bhittvā kukṣiṃ jīvaya māṃ ca tāta
avekṣethā dharmavatīmavekṣāṃ guroḥ sakāśātprāpya vidyāṃ savidyaḥ // MatsP_25.56

*śaunaka uvāca

guroḥ sakāśātsamavāpya vidyāṃ bhittvā kukṣiṃ nirvicakrāma vipraḥ
prāleyādreḥ śuklamudbhidya śṛṅgaṃ rātryāgame paurṇamāsyāmivenduḥ // MatsP_25.57

dṛṣṭvā ca taṃ patitaṃ vedarāśim utthāpayāmāsa tataḥ kaco 'pi
vidyāṃ siddhāṃ tāmavāpyābhivādya tataḥ kacastaṃ gurumityuvāca // MatsP_25.58

nidhiṃ nidhīnāṃ varadaṃ varāṇāṃ ye nādriyante gurumarcanīyam
prāleyādriprojjvaladbhālasaṃsthaṃ pāpāṃllokāṃste vrajantyapratiṣṭhāḥ // MatsP_25.59

*śaunaka uvāca

surāpānād vañcanāt prāpayitvā saṃjñānāśaṃ cetasaścāpi ghoram
dṛṣṭvā kacaṃ cāpi tathābhirūpaṃ pītaṃ tathā surayā mohitena // MatsP_25.60

samanyurutthāya mahānubhāvas tadośanā viprahitaṃ cikīrṣuḥ
kāvyaḥ svayaṃ vākyamidaṃ jagāda surāpānaṃ pratyasau jātaśaṅkaḥ // MatsP_25.61

*śukra uvāca

yo brāhmaṇo 'dyaprabhṛtīha kaścin mohātsurāṃ pāsyati mandabuddhiḥ
apetadharmā brahmahā caiva sa syādasmiṃlloke garhitaḥ syātpare ca // MatsP_25.62

mayā cemāṃ vipradharmoktasīmāṃ maryādāṃ vai sthāpitāṃ sarvaloke
santo viprāḥ śuśruvāṃso gurūṇāṃ devā daityāścopaśṛṇvantu sarve // MatsP_25.63

*śaunaka uvāca

itīdamuktvā sa mahāprabhāvas taponidhīnāṃ nidhir aprameyaḥ
tāndānavāṃścaiva nigūḍhabuddhīn idaṃ samāhūya vaco 'bhyuvāca // MatsP_25.64

*śukra uvāca

ācakṣe vo dānavā bāliśāḥ stha śiṣyaḥ kaco vatsyati matsamīpe
saṃjīvanīṃ prāpya vidyāṃ mayāyaṃ tulyaprabhāvo brāhmaṇo brahmabhūtaḥ // MatsP_25.65

*śaunaka uvāca

guroruṣya sakāśe ca daśa varṣaśatāni saḥ
anujñātaḥ kaco gantum iyeṣa tridaśālayam // MatsP_25.66

Matsya-Purāṇa 26

*śaunaka uvāca

samāpitavrataṃ taṃ tu visṛṣṭaṃ guruṇā tadā
prasthitaṃ tridaśāvāsaṃ devayānīdamabravīt // MatsP_26.1

*devayānyuvāca

ṛṣer aṅgirasaḥ pautra vṛttenābhijanena ca
bhrājase vidyayā caiva tapasā ca damena ca // MatsP_26.2

ṛṣir yathāṅgirā mānyaḥ piturmama mahāyaśāḥ
tathā mānyaśca pūjyaśca mama bhūyo bṛhaspatiḥ // MatsP_26.3

evaṃ jñātvā vijānīhi yadbravīmi tapodhana
vratasthe niyamopete yathā vartāmyahaṃ tvayi // MatsP_26.4

sa samāpitavidyo māṃ bhaktāṃ na tyaktumarhasi
gṛhāṇa pāṇiṃ vidhivan mama mantrapuraskṛtam // MatsP_26.5

*kaca uvāca

pūjyo mānyaśca bhagavān yathā mama pitā tava
tathā tvamanavadyāṅgi pūjanīyatamā matā // MatsP_26.6

ātmaprāṇaiḥ priyatamā bhārgavasya mahātmanaḥ
tvaṃ bhadre dharmataḥ pūjyā guruputrī sadā mama // MatsP_26.7

yathā mama gururnityaṃ mānyaḥ śukraḥ pitā tava
devayāni tathaiva tvaṃ naivaṃ māṃ vaktumarhasi // MatsP_26.8

*devayānyuvāca

guruputrasya putro me na tu tvamasi me pituḥ
tasmānmānyaśca pūjyaśca mamāpi tvaṃ dvijottama // MatsP_26.9

asurairhanyamāne tu kace tvayi punaḥ punaḥ
tadāprabhṛti yā prītis tāṃ tvameva smarasva me // MatsP_26.10

sauhārde cānurāge ca vettha me bhaktimuttamām
na māmarhasi dharmajña tyaktuṃ bhaktāmanāgasam // MatsP_26.11

*kaca uvāca

aniyojye niyoge māṃ niyunakṣi śubhavrate
prasīda subhrūrmahyaṃ tvaṃ guror gurutarā śubhe // MatsP_26.12

yatroṣitaṃ viśālākṣi tvayā candranibhānane
tatrāhamuṣito bhadre kukṣau kāvyasya bhāmini // MatsP_26.13

bhaginī dharmato me tvaṃ maivaṃ vocaḥ śubhānane
sukhenādhyuṣito bhadre na manyurvidyate mama // MatsP_26.14

āpṛcche tvāṃ gamiṣyāmi śivamastvatha me pathi
avirodhena dharmasya smartavyo 'smi kathāntare
apramattodyatā nityam ārādhaya guruṃ mama // MatsP_26.15

*devayānyuvāca

daityairhatastvaṃ yadbhartṛbuddhyā tvaṃ rakṣito mayā
yadi māṃ dharmakāmārthaṃ pratyākhyāsyasi dharmataḥ // MatsP_26.16

tataḥ kaca na te vidyā siddhimeṣā gamiṣyati // MatsP_26.17

*kaca uvāca

guruputrīti kṛtvāhaṃ pratyākhyāsye na doṣataḥ
guruṇā cābhyanujñātaḥ kāmameva śapasva mām // MatsP_26.18

ārṣaṃ dharmaṃ bruvāṇo 'haṃ devayāni yathā tvayā
śaptuṃ nārho 'smi kalyāṇi kāmato 'dya ca dharmataḥ // MatsP_26.19

tasmādbhavatyā yaḥ kāmo na tathā sambhaviṣyati
ṛṣiputro na te kaścij jātu pāṇiṃ grahīṣyati // MatsP_26.20

phaliṣyati na me vidyā tvadvacaśceti tattayā
adhyāpayiṣyāmi ca yaṃ tasya vidyā phaliṣyati // MatsP_26.21

*śaunaka uvāca

evamuktvā nṛpaśreṣṭha devayānīṃ kacastadā
tridaśeśālayaṃ śīghraṃ jagāma dvijasattamaḥ // MatsP_26.22

tamāgatamabhiprekṣya devāḥ sendrapurogamāḥ
bṛhaspatiṃ sabhājyedaṃ kacamāhurmudānvitāḥ // MatsP_26.23

*devā ūcuḥ

tvaṃ kacāsmaddhitaṃ karma kṛtavānmahadadbhutam
na te yaśaḥ praṇaśitā bhāgabhākca bhaviṣyasi // MatsP_26.24

Matsya-Purāṇa 27

*śaunaka uvāca

kṛtavidye kace prāpte hṛṣṭarūpā divaukasaḥ
kacādavetya tāṃ vidyāṃ kṛtārthā bharatarṣabha // MatsP_27.1

sarva eva samāgamya śatakratumathābruvan
kālastvadvikramasyādya jahi śatrūnpuraṃdara // MatsP_27.2

evamuktastu saha tais tridaśair maghavāṃstadā
tathetyuktvopacakrāma so 'paśyadvipine striyaḥ // MatsP_27.3

krīḍantīnāṃ tu kanyānāṃ vane caitrarathopame
vāyurbhūtaḥ sa vastrāṇi sarvāṇyeva vyamiśrayat // MatsP_27.4

tato jalāt samuttīrya tāḥ kanyāḥ sahitāstadā
vastrāṇi jagṛhustāni yathāsaṃsthānyanekaśaḥ // MatsP_27.5

tatra vāso devayānyāḥ śarmiṣṭhā jagṛhe tadā
vyatikramamajānantī duhitā vṛṣaparvaṇaḥ // MatsP_27.6

tatastayor mithastatra virodhaḥ samajāyata
devayānyāśca rājendra śarmiṣṭhāyāśca tatkṛte // MatsP_27.7

*devayānyuvāca

kasmādgṛhṇāsi me vastraṃ śiṣyā bhūtvā mamāsuri
samudācārahīnāyā na te śreyo bhaviṣyati // MatsP_27.8

*śarmiṣṭhovāca

āsīnaṃ ca śayānaṃ ca pitā te pitaraṃ mama
stauti pṛcchati cābhīkṣṇaṃ nīcasthaḥ suvinītavat // MatsP_27.9

yācatastvaṃ ca duhitā stuvataḥ pratigṛhṇataḥ
sutāhaṃ stūyamānasya dadato na tu gṛhṇataḥ // MatsP_27.10

anāyudhā sāyudhāyāḥ kiṃ tvaṃ kupyasi bhikṣuki
lapsyase pratiyoddhāraṃ na ca tvāṃ gaṇayāmyaham // MatsP_27.11

*śaunaka uvāca

sā vismayaṃ devayānīṃ gatāṃ saktāṃ ca vāsasi
śarmiṣṭhā prākṣipatkūpe tataḥ svapuramāviśat // MatsP_27.12

hateyamiti vijñāya śarmiṣṭhā pāpaniścayā
anavekṣya yayau tasmāt krodhavegaparāyaṇā // MatsP_27.13

atha taṃ deśamabhyāgād yayātirnahuṣātmajaḥ
śrāntayugyaḥ śrāntarūpo mṛgalipsuḥ pipāsitaḥ // MatsP_27.14

nāhuṣiḥ prekṣamāṇo hi sa nipāne gatodake
dadarśa kanyāṃ tāṃ tatra dīptāmagniśikhām iva // MatsP_27.15

tāmapṛcchatsa dṛṣṭvaiva kanyāmamaravarṇinīm
sāntvayitvā nṛpaśreṣṭhaḥ sāmnā paramavalgunā // MatsP_27.16

kā tvaṃ cārumukhī śyāmā sumṛṣṭamaṇikuṇḍalā
dīrghaṃ dhyāyasi cātyarthaṃ kasmācchvasiṣi cāturā // MatsP_27.17

kathaṃ ca patitā hy asmin kūpe vīruttṛṇāvṛte
duhitā caiva kasya tvaṃ vada sarvaṃ sumadhyame // MatsP_27.18

*devayānyuvāca

yo 'sau devairhatān daityān utthāpayati vidyayā
tasya śukrasya kanyāhaṃ tvaṃ māṃ nūnaṃ na budhyase // MatsP_27.19

eṣa me dakṣiṇo rājan pāṇis tāmranakhāṅguliḥ
samuddhara gṛhītvā māṃ kulīnastvaṃ hi me mataḥ // MatsP_27.20

jānāmi tvāṃ ca saṃśāntaṃ vīryavantaṃ yaśasvinam
tasmānmāṃ patitāṃ kūpād asmād uddhartumarhasi // MatsP_27.21

*śaunaka uvāca

tāmatha brāhmaṇīṃ strīṃ ca vijñāya nahuṣātmajaḥ
gṛhītvā dakṣiṇe pāṇāv ujjahāra tato 'vaṭāt // MatsP_27.22

uddhṛtya caināṃ tarasā tasmātkūpānnarādhipaḥ
āmantrayitvā suśroṇīṃ yayātiḥ svapuraṃ yayau // MatsP_27.23

gate tu nāhuṣe tasmin devayānyapi ninditā
uvāca śokasaṃtaptā ghūrṇikāmāgatāṃ punaḥ // MatsP_27.24

*devayānyuvāca

tvaritaṃ ghūrṇike gaccha sarvamācakṣva me pituḥ
nedānīṃ tu pravekṣyāmi nagaraṃ vṛṣaparvaṇaḥ // MatsP_27.25

*śaunaka uvāca

sā tu vai tvaritaṃ gatvā ghūrṇikāsuramandiram
dṛṣṭvā kāvyamuvācedaṃ kampamānā vicetanā // MatsP_27.26

ācakhyau ca mahābhāgā devayānī vane hatā
śarmiṣṭhayā mahāprājña duhitrā vṛṣaparvaṇaḥ // MatsP_27.27

śrutvā duhitaraṃ kāvyas tadā śarmiṣṭhayā hatām
tvarayā niryayau duḥkhān mārgamāṇaḥ sutāṃ vane // MatsP_27.28

dṛṣṭvā duhitaraṃ kāvyo devayānīṃ tapovane
bāhubhyāṃ sampariṣvajya duḥkhito vākyamabravīt // MatsP_27.29

ātmadoṣair niyacchanti sarve duḥkhasukhe janāḥ
manye duścaritaṃ te 'sti tasyeyaṃ niṣkṛtiḥ kṛtā // MatsP_27.30

*devayānyuvāca

niṣkṛtir vāstu vā māstu śṛṇuṣvāvahito mama
śarmiṣṭhayā yaduktāsmi duhitrā vṛṣaparvaṇaḥ // MatsP_27.31

satyaṃ kilaitatsā prāha daityānāmasmi gāyanā
evaṃ hi me kathayati śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī // MatsP_27.32

vacanaṃ tīkṣṇaparuṣaṃ krodharaktekṣaṇā bhṛśam
stuvato duhitāsi tvaṃ yācataḥ pratigṛhṇataḥ // MatsP_27.33

sutāhaṃ stūyamānasya dadato 'pratigṛhṇataḥ
iti māmāha śarmiṣṭhā duhitā vṛṣaparvaṇaḥ
krodhasaṃraktanayanā darpapūrṇānanā tataḥ // MatsP_27.34

yadyahaṃ stuvatastāta duhitā pratigṛhṇataḥ
prasādayiṣye śarmiṣṭhām ityuktā hi sakhī mayā // MatsP_27.35

*śukra uvāca

stuvato duhitā na tvaṃ bhadre na pratigṛhṇataḥ
atastvaṃ stūyamānasya duhitā devayānyasi // MatsP_27.35

vṛṣaparvaiva tadveda śakro rājā ca nāhuṣaḥ
acintyaṃ brahma nirdvaṃdvam aiśvaraṃ hi balaṃ mama // MatsP_27.37

Matsya-Purāṇa 28

*śukra uvāca

yaḥ pareṣāṃ naro nityam ativādāṃstitikṣati
devayāni vijānīhi tena sarvamidaṃ jitam // MatsP_28.1

yaḥ samutpatitaṃ krodhaṃ nigṛhṇāti hayaṃ yathā
sa yantetyucyate sadbhir na yo raśmiṣu lambate // MatsP_28.2

yaḥ samutpatitaṃ krodham akrodhane niyacchati
devayāni vijānīhi tena sarvamidaṃ jitam // MatsP_28.3

yaḥ samutpatitaṃ kopaṃ kṣamayaiva nirasyati
yathoragastvacaṃ jīrṇāṃ sa vai puruṣa ucyate // MatsP_28.4

yastu bhāvayate dharmaṃ yo 'timātraṃ titikṣati
yaśca tapto na tapati bhṛśaṃ so 'rthasya bhājanam // MatsP_28.5

yo yajedaśvamedhena māsi māsi śataṃ samāḥ
yastu kupyenna sarvasya tayorakrodhano varaḥ // MatsP_28.6

ye kumārāḥ kumāryaśca vairaṃ kuryuracetasaḥ
naitatprājñastu kurvīta viduste na balābalam // MatsP_28.7

*devayānyuvāca

vedāhaṃ tāta bālāpi kāryāṇāṃ tu gatāgatam
krodhe caivātivāde vā kāryasyāpi balābale // MatsP_28.8

śiṣyasyāśiṣyavṛttaṃ hi na kṣantavyaṃ bubhūṣuṇā
asatsaṃkīrṇavṛtteṣu vāso mama na rocate // MatsP_28.9

puṃso ye nābhinandanti vṛttenābhijanena ca
na teṣu nivasetprājñaḥ śreyorthī pāpabuddhiṣu // MatsP_28.10

ye nainamabhijānanti vṛttenābhijanena ca
teṣu sādhuṣu vastavyaṃ sa vāsaḥ śreṣṭha ucyate // MatsP_28.11

tanme mathnāti hṛdayam agnikalpamivāraṇam
vāgduruktaṃ mahāghoraṃ duhiturvṛṣaparvaṇaḥ // MatsP_28.12

na hy ato duṣkaraṃ manye tāta lokeṣvapi triṣu
yaḥ sapatnaśriyaṃ dīptāṃ hīnaśrīḥ paryupāsate // MatsP_28.13

Matsya-Purāṇa 29

*śaunaka uvāca

tataḥ kāvyo bhṛguśreṣṭhaḥ samanyurupagamya ha
vṛṣaparvāṇam āsīnam ityuvācāvicārayan // MatsP_29.1

nādharmaścarito rājan sadyaḥ phalati gaur iva
śanairāvartyamānastu mūlānyapi nikṛntati // MatsP_29.2

yadi nātmani putreṣu na cetpaśyati naptṛṣu
pāpamācaritaṃ karma trivargamativartate // MatsP_29.3

phalatyevaṃ dhruvaṃ pāpaṃ gurubhuktamivodare
yadā ghātayase vipraṃ kacamāṅgirasaṃ tadā // MatsP_29.4

apāpaśīlaṃ dharmajñaṃ śuśrūṣuṃ madgṛhe ratam
vadhādanarhatastasya vadhācca duhiturmama // MatsP_29.5

vṛṣaparvannibodha tvaṃ tyakṣyāmi tvāṃ sabāndhavam
sthātuṃ tvadviṣaye rājan na śaknomi tvayā saha // MatsP_29.6

adyaivamabhijānāmi daityaṃ mithyāpralāpinam
yatastvamātmanodīrṇāṃ duhitāṃ kimupekṣase // MatsP_29.7

*vṛṣaparvovāca

nāvadyaṃ na mṛṣāvādaṃ tvayi jānāmi bhārgava
tvayi satyaṃ ca dharmaśca tatprasīdatu māṃ bhavān // MatsP_29.8

adyāsmānapahāya tvam ito yāsyasi bhārgava
samudraṃ sampravekṣyāmi nānyadasti parāyaṇam // MatsP_29.9

*śukra uvāca

samudraṃ praviśadhvaṃ vo diśo vā vrajatāsurāḥ
duhiturnāpriyaṃ soḍhuṃ śakto 'haṃ dayitā hi me // MatsP_29.10

prasādyatāṃ devayānī jīvitaṃ yatra me sthitam
yogakṣemakaraste 'ham indrasyeva bṛhaspatiḥ // MatsP_29.11

*vṛṣaparvovāca

yatkiṃcid asurendrāṇāṃ vidyate vasu bhārgava
bhuvi hastirathāśvaṃ vā tasya tvaṃ mama ceśvaraḥ // MatsP_29.12

*śukra uvāca

yatkiṃcid asti draviṇaṃ daityendrāṇāṃ mahāsura
tasyeśvaro 'smi yadyetad devayānī prasādyatām // MatsP_29.13

*śaunaka uvāca

tatastu tvaritaḥ śukras tena rājñā samaṃ yayau
uvāca caināṃ subhage pratipannaṃ vacastava // MatsP_29.14

*devayānyuvāca

yadi tvamīśvarastāta rājño vittasya bhārgava
nābhijānāmi tatte 'haṃ rājā vadatu māṃ svayam // MatsP_29.15

*vṛṣaparvovāca

yaṃ kāmamabhijānāsi devayāni śucismite
tatte 'haṃ sampradāsyāmi yadyapi syātsudurlabham // MatsP_29.16

*devayānyuvāca

dāsīṃ kanyāsahasreṇa śarmiṣṭhāmabhikāmaye
anuyāsyati māṃ tatra yatra dāsyati me pitā // MatsP_29.17

*vṛṣaparvovāca

uttiṣṭha dhātri gaccha tvaṃ śarmiṣṭhāṃ śīghramānaya
yaṃ ca kāmayate kāmaṃ devayānī karotu tam // MatsP_29.18

*śaunaka uvāca

tato dhātrī tatra gatvā śarmiṣṭhām idamabravīt
uttiṣṭha bhadre śarmiṣṭhe jñātīnāṃ sukhamāvaha // MatsP_29.19

tyajati brāhmaṇaḥ śiṣyān devayānyā pracoditaḥ
yaṃ sā kāmayate kāmaṃ sa kāryo 'tra tvayānaghe
dāsītvam abhijātāsi devayānyāḥ suśobhane // MatsP_29.20

*śarmiṣṭhovāca

yaṃ ca kāmayate kāmaṃ karavāṇyahamadya tam
mā gānmanyuvaśaṃ śukro devayānī ca matkṛte // MatsP_29.21

*śaunaka uvāca

tataḥ kanyāsahasreṇa vṛtā śibikayā tadā
piturnideśāttvaritā niścakrāma purottamāt // MatsP_29.22

*śarmiṣṭhovāca

ahaṃ kanyāsahasreṇa dāśī te paricārikā
dhruvaṃ tvāṃ tatra yāsyāmi yatra dāsyati te pitā // MatsP_29.23

*devayānyuvāca

stuvato duhitā cāhaṃ yācataḥ pratigṛhṇataḥ
stūyamānasya duhitā kathaṃ dāsī bhaviṣyasi // MatsP_29.24

*śarmiṣṭhovāca

yena kenacidārtānāṃ jñātīnāṃ sukhamāvahet
anuyāsyāmyahaṃ tatra yatra dāsyati te pitā // MatsP_29.25

*śaunaka uvāca

pratiśrute dāsabhāve duhitrā vṛṣaparvaṇaḥ
devayānī nṛpaśreṣṭha pitaraṃ vākyamabravīt // MatsP_29.26

*devayānyuvāca

praviśāmi puraṃ tāta tuṣṭāsmi dvijasattama
amoghaṃ tava vijñānam asti vidyābalaṃ ca te // MatsP_29.27

*śaunaka uvāca

evamukto dvijaśreṣṭho duhitrā sumahāyaśāḥ
praviveśa puraṃ hṛṣṭaḥ pūjitaḥ sarvadānavaiḥ // MatsP_29.28

Matsya-Purāṇa 30

*śaunaka uvāca

atha dīrgheṇa kālena devayānī nṛpottama
vanaṃ tadaiva niryātā krīḍārthaṃ varavarṇinī // MatsP_30.1

tena dāsīsahasreṇa sārdhaṃ śarmiṣṭhayā tadā
tameva deśaṃ samprāptā yathākāmaṃ cacāra sā // MatsP_30.2

tābhiḥ sakhībhiḥ sahitā sarvābhirmuditā bhṛśam
krīḍantyo 'bhiratāḥ sarvāḥ pibantyo madhu mādhavam // MatsP_30.3

khādantyo vividhānbhakṣyān phalāni vividhāni ca
punaśca nāhuṣo rājā mṛgalipsuryadṛcchayā // MatsP_30.4

tameva deśaṃ samprāpto jalalipsuḥ pratarṣitaḥ
dadarśa devayānīṃ ca śarmiṣṭhāṃ tāśca yoṣitaḥ // MatsP_30.5

pibantyo lalanāstāśca divyābharaṇabhūṣitāḥ
upaviṣṭāṃ ca dadṛśe devayānīṃ śucismitām // MatsP_30.6

rūpeṇāpratimāṃ tāsāṃ strīṇāṃ madhye varāṅganām
śarmiṣṭhayā sevyamānāṃ pādasaṃvāhanādibhiḥ // MatsP_30.7

*yayātiruvāca

dvābhyāṃ kanyāsahasrābhyāṃ dve kanye parivārite
gotre ca nāmanī caiva dvayoḥ pṛcchāmyato hy aham // MatsP_30.8

*devayānyuvāca

ākhyāsyāmyaham ādatsva vacanaṃ me narādhipa
śuko nāmāsuraguruḥ sutāṃ jānīhi tasya mām // MatsP_30.9

iyaṃ ca me sakhī dāsī yatrāhaṃ tatra gāminī
duhitā dānavendrasya śarmiṣṭhā vṛṣaparvaṇaḥ // MatsP_30.10

*yayātiruvāca

kathaṃ tu te sakhī dāsī kanyeyaṃ varavarṇinī
asurendrasutā subhūḥ paraṃ kautūhalaṃ hi me // MatsP_30.11

*devayānyuvāca

sarvameva naravyāghra vidhānamanuvartate
vidhinā vihitaṃ jñātvā mā vicitraṃ manaḥ kṛthāḥ // MatsP_30.12

rājavadrūpaveṣau te brāhmīṃ vācaṃ bibharṣi ca
kiṃnāmā tvaṃ kutaścāsi kasya putraśca śaṃsa me // MatsP_30.13

*yayātiruvāca

brahmacaryeṇa vedo me kṛtsnaḥ śrutipathaṃ gataḥ
rājāhaṃ rājaputraśca yayātiriti viśrutaḥ // MatsP_30.14

*devayānyuvāca

kena cārthena nṛpate hy enaṃ deśaṃ samāgataḥ
jighṛkṣurvāri yatkiṃcid athavā mṛgalipsayā // MatsP_30.15

*yayātiruvāca

mṛgalipsurahaṃ bhadre pānīyārtham ihāgataḥ
bahudhāpyanuyukto 'smi tvam anujñātumarhasi // MatsP_30.16

*devayānyuvāca

dvābhyāṃ kanyāsahasrābhyāṃ dāsyā śarmiṣṭhayā saha
tvadadhīnāsmi bhadraṃ te sakhe bhartā ca me bhava // MatsP_30.17

*yayātiruvāca

viddhyauśanasi bhadraṃ te na tvadarho 'smi bhāmini
avivāhyāḥ sma rājāno devayāni pitustava // MatsP_30.18

*devayānyuvāca

saṃsṛṣṭaṃ brahmaṇā kṣatraṃ kṣatraṃ brahmaṇi saṃśritam
ṛṣiśca ṛṣiputraśca nāhuṣādya bhajasva mām // MatsP_30.19

*yayātiruvāca

ekadehodbhavā varṇāś catvāro 'pi varānane
pṛthagdharmāḥ pṛthakchaucās teṣāṃ vai brāhmaṇo varaḥ // MatsP_30.20

*devayānyuvāca

pāṇigraho nāhuṣāyaṃ na puṃbhiḥ sevitaḥ purā
tvaṃ pāṇimagrahīdagre vṛṇomi tvāmahaṃ tataḥ // MatsP_30.21

kathaṃ tu me manasvinyāḥ pāṇimanyaḥ pumānspṛśet
gṛhītamṛṣiputreṇa svayaṃ vāpyṛṣiṇā tvayā // MatsP_30.22

*yayātiruvāca

kruddhādāśīviṣāt sarpāj jvalanātsarvatomukhāt
durādharṣataro vipraḥ puruṣeṇa vijānatā // MatsP_30.23

*devayānyuvāca

kathamāśīviṣāt sarpāj jvalanāt sarvatomukhāt
durādharṣataro vipra ityāttha puruṣarṣabha // MatsP_30.24

*yayātiruvāca

daśedāśīviṣastvekaṃ śastreṇaikaśca vadhyate
hanti vipraḥ sarāṣṭrāṇi purāṇyapi hi kopitaḥ // MatsP_30.25

durādharṣataro vipras tasmādbhīru mato mama
ato 'dattāṃ ca pitrā tvāṃ bhadre na vivahāmyaham // MatsP_30.26

*devayānyuvāca

dattāṃ vahasva pitrā māṃ tvaṃ hi rājanvṛto mayā
ayācato bhayaṃ nāsti dattāṃ ca pratigṛhṇataḥ // MatsP_30.27

*śaunaka uvāca

tvaritaṃ devayānyātha preṣitā piturātmanaḥ
sarvaṃ nivedayāmāsa dhātrī tasmai yathātatham // MatsP_30.28

śrutvaiva ca sa rājānaṃ darśayāmāsa bhārgavaḥ
dṛṣṭvaivam āgataṃ vipraṃ yayātiḥ pṛthivīpatiḥ // MatsP_30.29

vavande brāhmaṇaṃ kāvyaṃ prāñjaliḥ praṇataḥ sthitaḥ
taṃ cāpyabhyavadatkāvyaḥ sāmnā paramavalgunā // MatsP_30.30

*devayānyuvāca

rājāyaṃ nāhuṣastāta durgame pāṇimagrahīt
namaste dehi māmasmai loke nānyaṃ patiṃ vṛṇe // MatsP_30.31

*śukra uvāca

vṛto 'nayā patirvīra sutayā tvaṃ mameṣṭayā
gṛhāṇemāṃ mayā dattāṃ mahiṣīṃ nahuṣātmaja // MatsP_30.32

*yayātiruvāca

adharmo māṃ spṛśedevaṃ pāpam asyāśca bhārgava
varṇasaṃkarato brahmann iti tvāṃ pravṛṇomyaham // MatsP_30.33

*śukra uvāca

adharmāttvāṃ vimuñcāmi varaṃ varaya cepsitam
asminvivāhe tvaṃ ślāghyo rahaḥ pāpaṃ nudāmi te // MatsP_30.34

vahasva bhāryāṃ dharmeṇa devayānīṃ śucismitām
anayā saha samprītim atulāṃ samavāpnuhi // MatsP_30.35

iyaṃ cāpi kumārī te śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī
saṃpūjyā satataṃ rājan na caināṃ śayane hvaya // MatsP_30.36

*śaunaka uvāca

evamukto yayātistu śukraṃ kṛtvā pradakṣiṇam
jagāma svapuraṃ hṛṣṭaḥ so 'nujñāto mahātmanā // MatsP_30.37

Matsya-Purāṇa 31

*śaunaka uvāca

yayātiḥ svapuraṃ prāpya mahendrapurasaṃnibham
praviśyāntaḥpuraṃ tatra devayānīṃ nyaveśayat // MatsP_31.1

devayānyāścānumate sutāṃ tāṃ vṛṣaparvaṇaḥ
aśokavanikābhyāśe gṛhaṃ kṛtvā nyaveśayat // MatsP_31.2

vṛtāṃ dāsīsahasreṇa śarmiṣṭhām āsurāyaṇīm
vāsobhirannapānaiśca saṃvibhajya susaṃvṛtām // MatsP_31.3

devayānyā tu sahitaḥ sa nṛpo nahuṣātmajaḥ
vijahāra bahūnabdān devavanmudito bhṛśam // MatsP_31.4

ṛtukāle tu samprāpte devayānī varāṅganā
lebhe garbhaṃ prathamataḥ kumāraśca vyajāyata // MatsP_31.5

gate varṣasahasre tu śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī
dadarśa yauvanaṃ prāptā ṛtuṃ sā kamalekṣaṇā // MatsP_31.6

cintayāmāsa dharmajñā ṛtuprāptau ca bhāminī
ṛtukālaśca samprāpto na kaścinme patirvṛtaḥ // MatsP_31.7

kiṃ prāptaṃ kiṃca kartavyaṃ kathaṃ kṛtvā sukhaṃ bhavet
devayānī prasūtāsau vṛthāhaṃ prāptayauvanā // MatsP_31.8

yathā tayā vṛto bhartā tathaivāhaṃ vṛṇomi tam
rājñā putraphalaṃ deyam iti me niścitā matiḥ
apīdānīṃ sa dharmātmā raho me darśanaṃ vrajet // MatsP_31.9

*śaunaka uvāca

atha niṣkramya rājāsau tasminkāle yadṛcchayā
aśokavanikābhyāśe śarmiṣṭhāṃ prāpya vismitaḥ // MatsP_31.10

tamekaṃ rahasi dṛṣṭvā śarmiṣṭhā cāruhāsinī
pratyudgamyāñjaliṃ kṛtvā rājānaṃ vākyamabravīt // MatsP_31.11

*śarmiṣṭhovāca

somaścendraśca vāyuśca yamaśca varuṇaśca vā
tava vā nāhuṣa gṛhe kaḥ striyaṃ draṣṭumarhati // MatsP_31.12

rūpābhijanaśīlairhi tvaṃ rājanvettha māṃ sadā
sā tvāṃ yāce prasādyeha rantumehi narādhipa // MatsP_31.13

*yayātiruvāca

vedmi tvāṃ śīlasampannāṃ daityakanyāmaninditām
rūpaṃ tu te na paśyāmi sūcyagramapi ninditam // MatsP_31.14

māmabravīttadā śukro devayānīṃ yadāvaham
neyam āhvayitavyā te śayane vārṣaparvaṇī // MatsP_31.15

*śarmiṣṭhovāca

na narmayuktaṃ vacanaṃ hinasti na strīṣu rājan na vivāhakāle
prāṇātyaye sarvadhanāpahāre pañcānṛtānyāhur apātakāni // MatsP_31.16

pṛṣṭāstu sākṣye pravadanti cānyathā bhavanti mithyāvacanā narendra te
ekārthatāyāṃ tu samāhitāyāṃ mithyā vadantaṃ hy anṛtaṃ hinasti // MatsP_31.17

*yayātiruvāca

rājā pramāṇaṃ bhūtānāṃ sa vinaśyenmṛṣā vadan
arthakṛcchramapi prāpya na mithyā kartumutsahe // MatsP_31.18

*śarmiṣṭhovāca

samāv etau matau rājan patiḥ sakhyāśca yaḥ patiḥ
samaṃ vivāha ityāhuḥ sakhyā me 'si patiryataḥ // MatsP_31.19

*yayātiruvāca

dātavyaṃ yācamānasya hīti me vratamāhitam
tvaṃ ca yācasi kāmaṃ māṃ brūhi kiṃ karavāṇi tat // MatsP_31.20

*śarmiṣṭhovāca

adharmāttrāhi māṃ rājan dharmaṃ ca pratipādaya
tvatto 'patyavatī loke careyaṃ dharmamuttamam // MatsP_31.21

traya evādhanā rājan bhāryā dāsastathā sutaḥ
yatte samadhigacchanti yasya te tasya taddhanam // MatsP_31.22

devayānyā bhujiṣyāsmi vaśyā ca tava bhārgavī
sā cāhaṃ ca tvayā rājan bharaṇīyāṃ bhajasva mām // MatsP_31.23

*śaunaka uvāca

evamuktastayā rājā tathyam ityabhijajñivān
pūjayāmāsa śarmiṣṭhāṃ dharmaṃ ca pratipādayan // MatsP_31.24

sa samāgamya śarmiṣṭhāṃ yathākāmamavāpya ca
anyonyaṃ cābhisaṃpūjya jagmatustau yathāgatam // MatsP_31.25

tasminsamāgame subhrūḥ śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī
lebhe garbhaṃ prathamatas tasmānnṛpatisattamāt // MatsP_31.26

prajajñe ca tataḥ kāle rājñī rājīvalocanā
kumāraṃ devagarbhābham ādityasamatejasam // MatsP_31.27

Matsya-Purāṇa 32

*śaunaka uvāca

śrutvā kumāraṃ jātaṃ sā devayānī śucismitā
cintayāviṣṭaduḥkhārtā śarmiṣṭhāṃ prati bhārata // MatsP_32.1

tato 'bhigamya śarmiṣṭhāṃ devayānyabravīdidam
kimarthaṃ vṛjinaṃ subhrūḥ kṛtaṃ te kāmalubdhayā // MatsP_32.2

*śarmiṣṭhovāca

ṛṣir abhyāgataḥ kaścid dharmātmā vedapāragaḥ
sa mayā tu varaḥ kāmaṃ yācito dharmasaṃhatam // MatsP_32.3

nāhamanyāyataḥ kāmam ācarāmi śucismite
tasmād ṛṣer mamāpatyam iti satyaṃ bravīmi te // MatsP_32.4

*devayānyuvāca

padyetadevaṃ śarmiṣṭhe na manyurvidyate mama
apatyaṃ yadi te labdhaṃ jyeṣṭhācchreṣṭhācca vai dvijāt // MatsP_32.5

śobhanaṃ bhīru satyaṃ cet kathaṃ sa jñāyate dvijaḥ
gotranāmābhijanataḥ śrotumicchāmi taṃ dvijam // MatsP_32.6

*śarmiṣṭhovāca

ojasā tejasā caiva dīpyamānaṃ raviṃ yathā
taṃ dṛṣṭvā mama saṃpraṣṭuṃ śaktir nāsīcchucismite // MatsP_32.7

*śaunaka uvāca

anyonyamevam uktvā ca samprahasya ca te mithaḥ
jagāma bhārgavī veśma tathyamityabhijānatī // MatsP_32.8

yayātirdevayānyāṃ tu putrāv ajanayannṛpaḥ
yaduṃ ca turvasuṃ caiva śakraviṣṇū ivāparau // MatsP_32.9

tasmādeva tu rājarṣeḥ śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī
druhyaṃ cānuṃ ca pūruṃ ca trīnkumārānajījanat // MatsP_32.10

tataḥ kāle ca kasmiṃścid devayānī śucismitā
yayātisahitā rājañ jagāma haritaṃ vanam // MatsP_32.11

dadarśa ca tadā tatra kumārāndevarūpiṇaḥ
krīḍamānān tu visrabdhān vismitā cedamabravīt // MatsP_32.12

*devayānyuvāca

kasyaite dārakā rājan devaputropamāḥ śubhāḥ
varcasā rūpataścaiva dṛśyante sadṛśāstava // MatsP_32.13

evaṃ pṛṣṭvā tu rājānaṃ kumārānparyapṛcchata
kiṃ nāmadheyagotre vaḥ putrakā brāhmaṇaḥ pitā // MatsP_32.14

vibrūta me yathātathyaṃ śrotukāmāsmyato hy aham
te 'darśayanpradeśinyā tameva nṛpasattamam // MatsP_32.15

śarmiṣṭhāṃ mātaraṃ caiva tasyā ūcuḥ kumārakāḥ
*śaunaka uvāca ityuktvā sahitāstena rājānam upacakramuḥ // MatsP_32.16

nābhyanandata tānrājā devayānyās tadāntike
rudantaste 'tha śarmiṣṭhām abhyayur bālakāstadā // MatsP_32.17

dṛṣṭvā teṣāṃ tu bālānāṃ praṇayaṃ pārthivaṃ prati
buddhvā ca tattvato devī śarmiṣṭhāmidamabravīt // MatsP_32.18

*devayānyuvāca

madadhīnā satī kasmād akārṣīrvipriyaṃ mama
tamevāsuradharmaṃ tvam āsthitā na bibheṣi kim // MatsP_32.19

*śarmiṣṭhovāca

yaduktamṛṣirityeva tatsatyaṃ cāruhāsini
nyāyato dharmataścaiva carantī na bibhemi te // MatsP_32.20

yadā tvayā vṛto rājā vṛta eva tadā mayā
sakhībhartā hi dharmeṇa bhartā bhavati śobhane // MatsP_32.21

pūjyāsi mama mānyā ca śreṣṭhā jyeṣṭhā ca brāhmaṇī
tvatto hi me pūjyataro rājarṣiḥ kiṃ na vetsi tat // MatsP_32.22

*śaunaka uvāca

śrutvā tasyāstato vākyaṃ devayānyabravīd idam
rājannādyeha vatsyāmi vipriyaṃ me tvayā kṛtam // MatsP_32.23

sahasotpatitāṃ śyāmāṃ dṛṣṭvā tāṃ sāśrulocanām
tūrṇaṃ sakāśaṃ kāvyasya prasthitāṃ vyathitastadā // MatsP_32.24

anuvavrāja saṃbhrāntaḥ pṛṣṭhataḥ sāntvayannṛpaḥ
nyavartata na sā caiva krodhasaṃraktalocanā // MatsP_32.25

avibruvantī kiṃcicca rājānaṃ sāśrulocanā
acirādeva samprāptā kāvyasyośanaso 'ntikam // MatsP_32.26

sā tu dṛṣṭvaiva pitaram abhivādyāgrataḥ sthitā
anantaraṃ yayātistu pūjayāmāsa bhārgavam // MatsP_32.27

*devayānyuvāca

adharmeṇa jito dharmaḥ pravṛttamadharottaram
śarmiṣṭhā yātivṛttāsti duhitā vṛṣaparvaṇaḥ // MatsP_32.28

trayo 'syāṃ janitāḥ putrā rājñānena yayātinā
durbhagāyā mama dvau tu putrau tāta bravīmi te // MatsP_32.29

dharmajña iti vikhyāta eṣa rājā bhṛgūdvaha
atikrāntaśca maryādāṃ kāvyaitatkathayāmi te // MatsP_32.30

*śukra uvāca

dharmajñastvaṃ mahārāja yo 'dharmam akṛthāḥ priyam
tasmājjarā tvām acirād dharṣayiṣyati durjayā // MatsP_32.31

*yayātiruvāca

ṛtuṃ yo yācyamānāyā na dadāti pumānvṛtaḥ
bhrūṇahetyucyate brahman sa ceha brahmavādibhiḥ // MatsP_32.32

ṛtukāmāṃ striyaṃ yastu gamyāṃ rahasi yācitaḥ
nopaiti yo hi dharmeṇa brahmahetyucyate budhaiḥ // MatsP_32.33

ityetāni samīkṣyāhaṃ kāraṇāni bhṛgūdvaha
adharmabhayasaṃvignaḥ śarmiṣṭhām upajagmivān // MatsP_32.34

*śukra uvāca

na tv ahaṃ pratyavekṣyaste madadhīno 'si pārthiva
mithyācaraṇadharmeṣu cauryaṃ bhavati nāhuṣa // MatsP_32.35

*śaunaka uvāca

krodhenośanasā śapto yayātirnāhuṣastadā
pūrvaṃ vayaḥ parityajya jarāṃ sadyo 'nvapadyata // MatsP_32.36

*yayātiruvāca

atṛpto yauvanasyāhaṃ devayānyāṃ bhṛgūdvaha
prasādaṃ kuru me brahmañ jareyaṃ mā viśeta mām // MatsP_32.37

*śukra uvāca

nāhaṃ mṛṣā vadāmyetaj jarāṃ prāpto 'si bhūmipa
jarāṃ tv etāṃ tvamanyasmin saṃkrāmaya yadīcchasi // MatsP_32.38

*yayātiruvāca

rājyabhāk sa bhavedbrahman puṇyabhākkīrtibhāktathā
yo dadyānme vayaḥ putras tadbhavānanumanyatām // MatsP_32.39

*śukra uvāca

saṃkrāmayiṣyasi jarāṃ yatheṣṭaṃ nahuṣātmaja
māmanudhyāya tattvena na ca pāpamavāpsyasi // MatsP_32.40

vayo dāsyati te putro yaḥ sa rājā bhaviṣyati
āyuṣmānkīrtimāṃścaiva bahvapatyas tathaiva ca // MatsP_32.41

Matsya-Purāṇa 33

*śaunaka uvāca

jarāṃ prāpya yayātistu svapuraṃ prāpya caiva hi
putraṃ jyeṣṭhaṃ variṣṭhaṃ ca yadumityabravīddvijaḥ // MatsP_33.1

*yayātiruvāca

jarā valī ca māṃ tāta palitāni ca paryaguḥ
kāvyasyośanasaḥ śāpān na ca tṛpto 'smi yauvane // MatsP_33.2

tvaṃ yado pratipadyasva pāpmānaṃ jarayā saha
yauvanena tvadīyena careyaṃ viṣayānaham // MatsP_33.3

pūrṇe varṣasahasre tu tvadīyaṃ yauvanaṃ tv aham
dattvā sampratipatsyāmi pāpmānaṃ jarayā saha // MatsP_33.4

*yaduruvāca

sitaśmaśrudharo dīno jarasā śithilīkṛtaḥ
valīsaṃtatagātraśca durdarśo durbalaḥ kṛśaḥ // MatsP_33.5

aśaktaḥ kāryakaraṇe paribhūtaḥ sa yauvane
sahopajīvibhiścaiva tajjarāṃ nābhikāmaye // MatsP_33.6

santi te bahavaḥ putrā mattaḥ priyatarā nṛpa
jarāṃ grahītuṃ dharmajña putramanyaṃ vṛṇīṣva vai // MatsP_33.7

*yayātiruvāca

yastvaṃ me hṛdayājjāto vayaḥ svaṃ na prayacchasi
pāpānmātulasambandhād duṣprajā te bhaviṣyati // MatsP_33.8

turvaso pratipadyasva pāpmānaṃ jarayā saha
yauvanena careyaṃ vai viṣayāṃstava putraka // MatsP_33.9

pūrṇe varṣasahasre nu punardāsyāmi yauvanam
tathaiva pratipatsyāmi pāpmānaṃ jarayā saha // MatsP_33.10

*turvasuruvāca

na kāmaye jarāṃ tāta kāmabhogapraṇāśinīm
balarūpāntakaraṇīṃ buddhimānavināśinīm // MatsP_33.11

*yayātiruvāca

yastvaṃ me hṛdayājjāto vayaḥ svaṃ na prayacchasi
tasmātprajā samucchedaṃ turvaso tava yāsyati // MatsP_33.12

saṃkīrṇāścoradharmeṣu pratilomacareṣu ca
piśitāśiṣu lokeṣu nūnaṃ rājā bhaviṣyasi // MatsP_33.13

gurudāraprasakteṣu tiryagyonirateṣu ca
paśudharmiṣu mleccheṣu pāpeṣu prabhaviṣyasi // MatsP_33.14

*śaunaka uvāca

evaṃ sa turvasuṃ śaptvā yayātiḥ sutamātmanaḥ
śarmiṣṭhāyāḥ sutaṃ jyeṣṭhaṃ druhyuṃ vacanamabravīt // MatsP_33.15

*yayātiruvāca

druhyo tvaṃ pratipadyasva varṇarūpavināśinīm
jarāṃ varṣasahasraṃ me yauvanaṃ svaṃ prayacchatām // MatsP_33.16

pūrṇe varṣasahasre tu te pradāsyāmi yauvanam
svaṃ cādāsyāmi bhūyo 'haṃ pāpmānaṃ jarayā saha // MatsP_33.17

*druhyuruvāca

na rājyaṃ na rathaṃ nāśvaṃ jīrṇo bhuṅkte na ca striyam
na rāgaścāsya bhavati tajjarāṃ te na kāmaye // MatsP_33.18

*yayātiruvāca

yastvaṃ me hṛdayājjāto vayaḥ svaṃ na prayacchasi
taddruhyo vai priyaḥ kāmo na te sampatsyate kvacit // MatsP_33.19

naur upaplavasaṃcāro yatra nityaṃ bhaviṣyati
arājyabhojaśabdaṃ tvaṃ tatra prāpsyasi sānvayaḥ // MatsP_33.20

*yayātiruvāca

ano tvaṃ pratipadyasva pāpmānaṃ jarayā saha
ekaṃ varṣasahasraṃ tu careyaṃ yauvanena te // MatsP_33.21

*anur uvāca

jīrṇaḥ śiśurivādatte kāle 'nnamaśuciryathā
na juhoti ca kāle 'gniṃ tāṃ jarāṃ nābhikāmaye // MatsP_33.22

*yayātiruvāca

yastvaṃ me hṛdayājjāto vayaḥ svaṃ na prayacchasi
jarādoṣastvayokto yas tasmāttvaṃ pratipadyase // MatsP_33.23

prajāśca yauvanaṃ prāptā vinaśyanti hy ano tava
agnipraskandanagatas tvaṃ cāpyevaṃ bhaviṣyasi // MatsP_33.24

*yayātiruvāca

pūro tvaṃ pratipadyasva pāpmānaṃ jarayā saha
tvaṃ me priyataraḥ putras tvaṃ varīyān bhaviṣyasi // MatsP_33.25

jarā valī ca māṃ tāta palitāni ca paryaguḥ
kāvyasyośanasaḥ śāpān na ca tṛpto 'smi yauvane // MatsP_33.26

kiṃcitkālaṃ careyaṃ vai viṣayānvayasā tava
pūrṇe varṣasahasre tu pratidāsyāmi yauvanam
svaṃ caiva pratipatsye 'haṃ pāpmānaṃ jarayā saha // MatsP_33.27

*śaunaka uvāca

evamuktaḥ pratyuvāca pūruḥ pitaramañjasā
yathāttha tvaṃ mahārāja tatkariṣyāmi te vacaḥ // MatsP_33.28

pratipatsyāmi te rājan pāpmānaṃ jarayā saha
gṛhāṇa yauvanaṃ mattaś cara kāmān yathepsitān // MatsP_33.29

jarayāhaṃ praticchanno vayorūpadharastava
yauvanaṃ bhavate dattvā cariṣyāmi yathecchayā // MatsP_33.30

*yayātiruvāca

pūro prīto 'smi te vatsa varaṃ cemaṃ dadāmi te
sarvakāmasamṛddhārthā bhaviṣyati tava prajā // MatsP_33.31

Matsya-Purāṇa 34

*śaunaka uvāca

evamuktaḥ sa rājarṣiḥ kāvyaṃ smṛtvā mahāvratam
saṃkrāmayāmāsa jarāṃ tadā putre mahātmani // MatsP_34.1

pauraveṇātha vayasā yayātirnahuṣātmajaḥ
prītiyukto naraśreṣṭhaś cacāra viṣayānpriyān // MatsP_34.2

yathākāmaṃ yathotsāhaṃ yathākālaṃ yathāsukham
dharmāviruddhānrājendro yathārhati sa eva hi // MatsP_34.3

devān atarpayad yajñaiḥ śrāddhairapi pitāmahān
dīnānanugrahairiṣṭaiḥ kāmaiśca dvijasattamān // MatsP_34.4

atithīnannapānaiśca viśaśca pratipālanaiḥ
ānṛśaṃsyena śūdrāṃśca dasyūnnigrahaṇena ca // MatsP_34.5

dharmeṇa ca prajāḥ sarvā yathāvad anurañjayan
yayātiḥ pālayāmāsa sākṣādindra ivāparaḥ // MatsP_34.6

sa rājā siṃhavikrānto yuvā viṣayagocaraḥ
avirodhena dharmasya cacāra sukhamuttamam // MatsP_34.7

sa samprāpya śubhānkāmāṃs tṛptaḥ khinnaśca pārthivaḥ
kālaṃ varṣasahasrāntaṃ sasmāra manujādhipaḥ // MatsP_34.8

paricintya sa kālajñaḥ kalākāṣṭhāśca vīryavān
pūrṇam matvā tataḥ kālaṃ pūruṃ putramuvāca ha // MatsP_34.9

na jātu kāmaḥ kāmānām upabhogena śāmyati
haviṣā kṛṣṇavartmeva bhūya evābhivardhate // MatsP_34.10

yatpṛthivyāṃ vrīhiyavaṃ hiraṇyaṃ paśavaḥ striyaḥ
nālamekasya tatsarvam iti matvā śamaṃ vrajet // MatsP_34.11

yathāsukhaṃ yathotsāhaṃ yathākāmamariṃdama
sevitā viṣayāḥ putra yauvanena mayā tava // MatsP_34.12

pūro prīto 'smi bhadraṃ te gṛhāṇedaṃ svayauvanam
rājyaṃ caiva gṛhāṇedaṃ tvaṃ hi me priyakṛtsutaḥ // MatsP_34.13

*śaunaka uvāca

pratipede jarāṃ rājā yayātirnāhuṣastadā
yauvanaṃ pratipede sa pūruḥ svaṃ punarātmanaḥ // MatsP_34.14

abhiṣektukāmaṃ ca nṛpaṃ pūruṃ putraṃ kanīyasam
brāhmaṇapramukhā varṇā idaṃ vacanamabruvan // MatsP_34.15

kathaṃ śukrasya dauhitraṃ devayānyāḥ sutaṃ prabho
jyeṣṭhaṃ yadumatikramya rājyaṃ pūroḥ pradāsyasi // MatsP_34.16

jyeṣṭho yadustava sutas turvasustadanantaram
śarmiṣṭhāyāḥ suto druhyus tathānuḥ pūrureva ca // MatsP_34.17

kathaṃ jyeṣṭhamatikramya kanīyān rājyamarhati
etatsaṃbodhayāmastvāṃ svadharmamanupālaya // MatsP_34.18

*yayātiruvāca

brāhmaṇapramukhā varṇāḥ sarve śṛṇvantu me vacaḥ
jyeṣṭhaṃ prati yato rājyaṃ na deyaṃ me kathaṃcana // MatsP_34.19

mama jyeṣṭhena yadunā niyogo nānupālitaḥ
pratikūlaḥ pituryaśca na sa putraḥ satāṃ mataḥ // MatsP_34.20

mātāpitrorvacanakṛd dhitaḥ pathyaśca yaḥ sutaḥ
sa putraḥ putravadyaśca vartate pitṛmātṛṣu // MatsP_34.21

yadunāhamavajñātas tathā turvasunāpi vā
druhyuṇā cānunā caivam apyavajñā kṛtā bhṛśam // MatsP_34.22

pūruṇā me kṛtaṃ vākyaṃ mānitaṃ ca viśeṣataḥ
kanīyānmama dāyādo jarā yena dhṛtā mama // MatsP_34.23

mama kāmaḥ sa ca kṛtaḥ pūruṇā putrarūpiṇā
śukreṇa ca varo dattaḥ kāvyenośanasā svayam // MatsP_34.24

putro yastvānuvarteta sa rājā pṛthivīpatiḥ
bhavantaḥ pratijānantu pūrū rājye 'bhiṣicyatām // MatsP_34.25

*prakṛtaya ūcuḥ

yaḥ putro guṇasampanno mātāpitrorhitaḥ sadā
sarvaṃ so 'rhati kalyāṇaṃ kanīyānapi sa prabhuḥ // MatsP_34.26

arhaṃ pūroridaṃ rājyaṃ yaḥ priyaḥ priyakṛt tava
varadānena śukrasya na śakyaṃ vaktumuttaram // MatsP_34.27

*śaunaka uvāca

paurajānapadais tuṣṭair ityukto nāhuṣastadā
abhiṣicya tataḥ pūruṃ rājye svasutamātmajam // MatsP_34.28

dattvā ca pūrave rājyaṃ vanavāsāya dīkṣitaḥ
purātsa niryayau rājā brāhmaṇaistāpasaiḥ saha // MatsP_34.29

yadostu yādavā jātās turvasoryavanāḥ sutāḥ
druhyoścaiva sutā bhojā anostu mlecchajātayaḥ // MatsP_34.30

pūrostu pauravo vaṃśo yatra jāto 'si pārthiva
idaṃ varṣasahasrāttu rājyaṃ kurukulāgatam // MatsP_34.31

Matsya-Purāṇa 35

*śaunaka uvāca

evaṃ sa nāhuṣo rājā yayātiḥ putramīpsitam
rājye 'bhiṣicya mudito vānaprastho 'bhavanmuniḥ // MatsP_35.1

uṣitvā vanavāsaṃ sa brāhmaṇaiḥ saha saṃśritaḥ
phalamūlāśano dānto yathā svargamito gataḥ // MatsP_35.2

sa gataḥ svargavāsaṃ tu nyavasanmuditaḥ sukhī
kālasya nātimahataḥ punaḥ śakreṇa pātitaḥ // MatsP_35.3

vivaśaḥ pracyutaḥ svargād aprāpto medinītalam
sthitaścāsīd antarikṣe sa tadeti śrutaṃ mayā // MatsP_35.4

tata eva punaścāpi gataḥ svargamiti śrutiḥ
rājñā vasumatā sārdham aṣṭakena ca vīryavān
pratardanena śibinā sametya kila saṃsadi // MatsP_35.5

*śatānīka uvāca

karmaṇā kena sa divaṃ punaḥ prāpto mahīpatiḥ
kathamindreṇa bhagavan pātito medinītale // MatsP_35.6

sarvametad aśeṣeṇa śrotumicchāmi tattvataḥ
kathyamānaṃ tvayā vipra devarṣigaṇasaṃnidhau // MatsP_35.7

devarājasamo hy āsīd yayātiḥ pṛthivīpatiḥ
vardhanaḥ kuruvaṃśasya vibhāvasusamadyutiḥ // MatsP_35.8

tasya vistīrṇayaśasaḥ satyakīrter mahātmanaḥ
śrotumicchāmi deveśa divi ceha ca sarvaśaḥ // MatsP_35.9

*śaunaka uvāca

hanta te kathayiṣyāmi yayāteruttamāṃ kathām
divi ceha ca puṇyārthāṃ sarvapāpapraṇāśinīm // MatsP_35.10

yayātirnāhuṣo rājā pūruṃ putraṃ kanīyasam
rājye 'bhiṣicya muditaḥ pravavrāja vanaṃ tadā // MatsP_35.11

anteṣu sa vinikṣipya putrān yadupurogamān
phalamūlāśano rājā vane 'sau nyavasacciram // MatsP_35.12

sa jitātmā jitakrodhas tarpayan pitṛdevatāḥ
agnīṃśca vidhivajjuhvan vānaprasthavidhānataḥ // MatsP_35.13

atithīn pūjayannityaṃ vanyena haviṣā vibhuḥ
śiloñchavṛttimāsthāya śeṣānnakṛtabhojanaḥ // MatsP_35.14

pūrṇaṃ sahasraṃ varṣāṇām evaṃvṛttir abhūnnṛpaḥ
ambubhakṣaḥ sa cābdāṃstrīn āsīn niyatavāṅmanāḥ // MatsP_35.15

tatastu vāyubhakṣo 'bhūt saṃvatsaramatandritaḥ
pañcāgnimadhye ca tapas tepe saṃvatsaraṃ punaḥ // MatsP_35.16

ekapādasthitaścāsīt ṣaṇmāsān anilāśanaḥ
puṇyakīrtistataḥ svargaṃ jagāmāvṛtya rodasī // MatsP_35.17

Matsya-Purāṇa 36

*śaunaka uvāca

svargatastu sa rājendro nyavasaddevasadmani
pūjitastridaśaiḥ sādhyair marudbhirvasubhistathā // MatsP_36.1

devalokād brahmalokaṃ saṃcaranpuṇyakṛdvaśī
avasatpṛthivīpālo dīrghakālamiti śrutiḥ // MatsP_36.2

sa kadācinnṛpaśreṣṭho yayātiḥ śakramāgataḥ
kathānte tatra śakreṇa pṛṣṭaḥ sa pṛthivīpatiḥ // MatsP_36.3

*śakra uvāca

yadā sa pūrustava rūpeṇa rājañ jarāṃ gṛhītvā pracacāra loke
tadā rājyaṃ sampradāyaiva tasmai tvayā kimuktaḥ kathayeha satyam // MatsP_36.4

*yayātiruvāca

prakṛtyanumate pūruṃ rājye kṛtvedamabruvam
gaṅgāyamunayormadhye kṛtsno 'yaṃ viṣayastava
madhye pṛthivyāstvaṃ rājā bhrātaro 'nte 'dhipāstava // MatsP_36.5

akrodhanaḥ krodhanebhyo viśiṣṭas tathā titikṣur atitikṣor viśiṣṭaḥ
amānuṣebhyo mānuṣaśca pradhāno vidvāṃstathaivāviduṣaḥ pradhānaḥ // MatsP_36.6

ākruśyamāno nākrośen manyumeva titikṣati
ākroṣṭāraṃ nirdahati sukṛtaṃ cāsya vindati // MatsP_36.7

nāruntudaḥ syānna nṛśaṃsavādī na hīnataḥ param abhyādadīta
yayāsya vācā para udvijeta na tāṃ vadedruśatīṃ pāpalaulyām // MatsP_36.8

aruntudaṃ puruṣaṃ tīvravācaṃ vākkaṇṭakair vitudantaṃ manuṣyān
vidyād alakṣmīkatamaṃ janānāṃ mukhe nibaddhaṃ nirṛtiṃ vahantam // MatsP_36.9

sadbhiḥ purastādabhipūjitaḥ syāt sadbhistathā pṛṣṭhato rakṣitaḥ syāt
sadā satām ativādāṃstitikṣet satāṃ vṛttaṃ pālayansādhuvṛtaḥ // MatsP_36.10

vāksāyakā vadanānniṣpatanti yair āhataḥ śocati vā tryahāni
parasya no marmasu te patanti tānpaṇḍito nāvasṛjetpareṣu // MatsP_36.11

nāstīdṛśaṃ saṃvananaṃ triṣu lokeṣu kiṃcana
yathā maitrī ca lokeṣu dānaṃ ca madhurā ca vāk // MatsP_36.12

tasmātsāntvaṃ sadā vācyaṃ na vācyaṃ paruṣaṃ kvacit
pūjyānsampūjayed dadyān nābhiśāpaṃ kadācana // MatsP_36.13

Matsya-Purāṇa 37 * indra uvāca

sarvāṇi kāryāṇi samāpya rājan gṛhānparityajya vanaṃ gato 'si
tattvāṃ pṛcchāmi nahuṣasya putra kenāpi tulyastapasā yayāte // MatsP_37.1

*yayātiruvāca

nāhaṃ devamanuṣyeṣu na gandharvamaharṣiṣu
ātmanastapasā tulyaṃ kaṃcitpaśyāmi vāsava // MatsP_37.2

*indra uvāca

yadāvamaṃsthāḥ sadṛśaḥ śreyasaśca pāpīyasaś cāviditaprabhāvaḥ
tasmāllokā hy antavantastaveme kṣīṇe puṇye patito 'syadya rājan // MatsP_37.3

*yayātiruvāca

surarṣigandharvanarāvamānāt kṣayaṃ gatā me yadi śakralokāḥ
icchāmyahaṃ suralokādvihīnaḥ satāṃ madhye patituṃ devarāja // MatsP_37.4

*indra uvāca

satāṃ sakāśe patito 'si rājaṃś cyutaḥ pratiṣṭhāṃ yatra labdhāsi bhūyaḥ
evaṃ viditvā tu punaryayāte na te 'vamānyāḥ sadṛśaḥ śreyase ca // MatsP_37.5

*śaunaka uvāca

tataḥ papātāmararājajuṣṭāt puṇyāllokātpatamānaṃ yayātim
samprekṣya rājarṣivaro 'ṣṭakas tam uvāca saddharmavidhānagoptā // MatsP_37.6

*aṣṭaka uvāca

kastvaṃ yuvā vāsavatulyarūpaḥ svatejasā dīpyamāno yathāgniḥ
patasyudīrṇāmbudharaprakāśaḥ khe khecarāṇāṃ pravaro yathārkaḥ // MatsP_37.7

dṛṣṭvā ca tvāṃ sūryapathātpatantaṃ vaiśvānarārkadyutimaprameyam
kiṃnusvid etat patatīva sarve vitarkayantaḥ parimohitāḥ smaḥ // MatsP_37.8

dṛṣṭvā ca tvādhiṣṭhitaṃ devamārge śakrārkaviṣṇupratimaprabhāvam
pratyudgatāstvāṃ vayamadya sarve tasmātpāte tava jijñāsamānāḥ // MatsP_37.9

na cāpi tvāṃ dhṛṣṇavaḥ praṣṭum agre na ca tvamasmānpṛcchasi ke vayaṃ sma
tattvāṃ pṛcchāmi spṛhaṇīyarūpaṃ kasya tvaṃ vā kiṃnimittaṃ tvamāgāḥ // MatsP_37.10

bhayaṃ tu te vyetu viṣādamohau tyajāśu devendrasamānarūpa
tvāṃ vartamānaṃ hi satāṃ sakāśe śakro na soḍhuṃ balahāpi śaktaḥ // MatsP_37.11

santaḥ pratiṣṭhā hi sukhacyutānāṃ satāṃ sadaivāmararājakalpa
te saṃgatāḥ sthāvarajaṅgameśāḥ pratiṣṭhitastvaṃ sadṛśeṣu satsu // MatsP_37.12

prabhuragniḥ pratapane bhūmirāvapane prabhuḥ
prabhuḥ sūryaḥ prakāśācca satāṃ cābhyāgataḥ prabhuḥ // MatsP_37.13

Matsya-Purāṇa 38

*yayātiruvāca

ahaṃ yayātirnahuṣasya putraḥ pūroḥ pitā sarvabhūtāvamānāt
prabhraṃśito 'haṃ surasiddhalokāt paricyutaḥ prapatāmyalpapuṇyaḥ // MatsP_38.1

ahaṃ hi pūrvo vayasā bhavadbhayas tenābhivādaṃ bhavatāṃ na yuñje
yo vidyayā tapasā janmanā vā vṛddhaḥ sa vai sambhavati dvijānām // MatsP_38.2

*aṣṭaka uvāca

avādīstvaṃ vayasāsmi pravṛddha iti vai rājann adhikaḥ kathaṃcit
yo vai vidvāṃstapasā sampravṛddhaḥ sa eva pūjyo bhavati dvijānām // MatsP_38.3

*yayātiruvāca

pratikūlaṃ karmaṇāṃ pāpamāhus tadvartināṃ pravaṇaṃ pāpalokam
santo 'sato nānvavartanta te vai yadātmanaiṣāṃ pratikūlavādī // MatsP_38.4

abhūddhanaṃ me vipulaṃ mahadvai viceṣṭamāno 'dhigantā tadasmi
evaṃ pradhāryātmahite niviṣṭo yo vartate sa vijānāti dhīraḥ // MatsP_38.5

nānābhāvā bahavo jīvaloke daivādhīnā naṣṭaceṣṭādhikārāḥ
tattatprāpya na vihanyeta dhīro diṣṭaṃ balīya iti matvātmabuddhyā // MatsP_38.6

sukhaṃ hi janturyadi vāpi duḥkhaṃ daivādhīnaṃ vindati nātmaśaktyā
tasmāddiṣṭaṃ balavanmanyamāno na saṃjvarennāpi hṛṣyetkadācit // MatsP_38.7

duḥkhe na tapyeta sukhe na hṛṣyet samena varteta sadaiva dhīraḥ
diṣṭaṃ balīya iti manyamāno na saṃjvarennāpi hṛṣyet kadācit // MatsP_38.8

bhaye na muhyāmyaṣṭakāhaṃ kadācit saṃtāpo me manaso nāsti kaścit
dhātā yathā māṃ vidadhāti loke dhruvaṃ tathāhaṃ bhaviteti matvā // MatsP_38.9

saṃsvedajā hy aṇḍajā hy udbhidaśca sarīsṛpāḥ kṛmayo 'py apsu matsyāḥ
tathāśmānastṛṇakāṣṭhaṃ ca sarvaṃ diṣṭakṣaye svāṃ prakṛtiṃ bhajante // MatsP_38.10

anityatāṃ sukhaduḥkhasya buddhvā kasmāt saṃtāpamaṣṭakāhaṃ bhajeyam
kiṃ kuryāṃ vai kiṃca kṛtvā na tapye tasmātsaṃtāpaṃ varjayāmyapramattaḥ // MatsP_38.11

*śaunaka uvāca

evaṃ bruvāṇaṃ nṛpatiṃ yayātim athāṣṭakaḥ punarevānvapṛcchat
mātāmahaṃ sarvaguṇopapannaṃ yatra sthitaṃ svargaloke yathāvat // MatsP_38.12

*aṣṭaka uvāca

ye ye lokāḥ pārthivendra pradhānās tvayā bhuktā yaṃ ca kāle yathā ca
tanme rājanbrūhi sarvaṃ yathāvat kṣetrajñavadbhāṣase tvaṃ hi dharmam // MatsP_38.13

*yayātiruvāca

rājāhamāsaṃ tv iha sārvabhaumas tato lokānmahataś cājaryaṃ vai
tatrāvasaṃ varṣasahasramātraṃ tato lokānparamānabhyupetaḥ // MatsP_38.14

tataḥ purīṃ puruhūtasya ramyāṃ sahasradvārāṃ śatayojanāntām
adhyāvasaṃ varṣasahasramātraṃ tato lokānparamānabhyupetaḥ // MatsP_38.15

tato divyamajaraṃ prāpya lokaṃ prajāpater lokapaterdurāpam
tatrāvasaṃ varṣasahasramātraṃ tato lokānparamānabhyupetaḥ // MatsP_38.16

devasya devasya niveśane ca vijitya lokānnyavasaṃ yatheṣṭam
sampūjyamānastridaśaiḥ samastais tulyaprabhāvadyutirīśvarāṇām // MatsP_38.17

tathāvasaṃ nandane kāmarūpī saṃvatsarāṇāmayutaṃ śatānām
sahāpsarobhirvicaranpuṇyagandhān paśyannagān puṣpitāṃścārurūpān // MatsP_38.18

tatra sthitaṃ māṃ devasukheṣu saktaṃ kāle 'tīte mahati tato 'timātram
dūto devānāmabravīdugrarūpo dhvaṃsetyuccaistriḥ plutena svareṇa // MatsP_38.19

etāvanme viditaṃ rājasiṃha tato bhraṣṭo 'haṃ nandanātkṣīṇapuṇyaḥ
vāco 'śrauṣaṃ cāntarikṣe surāṇām anukrośācchocatāṃ māṃ narendra // MatsP_38.20

akasmādvai kṣīṇapuṇyo yayātiḥ patatyasau puṇyakṛtpuṇyakīrtiḥ
tānabruvaṃ patamānastadāhaṃ satāṃ madhye nipateyaṃ kathaṃ nu // MatsP_38.21

tairākhyātāṃ bhavatāṃ yajñabhūmiṃ samīkṣya caināmahamāgato 'smi
havirgandhair darśitāṃ yajñabhūmiṃ dhūmāpāṅgaṃ parigṛhya pratītām // MatsP_38.22

Matsya-Purāṇa 39

*aṣṭaka uvāca

yadā vasannandane kāmarūpe saṃvatsarāṇāmayutaṃ śatānām
kiṃkāraṇaṃ kārtayugapradhāna hitvā tadvai vasudhām anvapadyaḥ // MatsP_39.1

*yayātiruvāca

jñātiḥ suhṛtsvajano yo yatheha kṣīṇe vitte tyajyate mānavairhi
tathā svarge kṣīṇapuṇyaṃ manuṣyaṃ tyajanti sadyaḥ khecarā devasaṃghāḥ // MatsP_39.2

*aṣṭaka uvāca

kathaṃ tasminkṣīṇapuṇyā bhavanti saṃmuhyate me 'tra mano 'timātram
kiṃviśiṣṭāḥ kasya dhāmopayānti tadvai brūhi kṣetravittvaṃ mato me // MatsP_39.3

*yayātiruvāca

imaṃ bhaumaṃ narakaṃ te patanti lālapyamānā naradeva sarve
te kaṅkagomāyupalāśanārthaṃ kṣitau vivṛddhiṃ bahudhā prayānti // MatsP_39.4

tasmādevaṃ varjanīyaṃ narendra duṣṭaṃ loke garhaṇīyaṃ ca karma
ākhyātaṃ te pārthiva sarvametad bhūyaścedānīṃ vada kiṃ te vadāmi // MatsP_39.5

*aṣṭaka uvāca

yadā tu tāṃs te vitudante vayāṃsi tathā gṛdhrāḥ śitikaṇṭhāḥ pataṃgāḥ
kathaṃ bhavanti kathamābhavanti tvatto bhaumaṃ narakamahaṃ śṛṇomi // MatsP_39.6

*yayātiruvāca

ūrdhvaṃ dehātkarmaṇo jṛmbhamāṇād vyaktaṃ pṛthivyām anusaṃcaranti
imaṃ bhaumaṃ narakaṃ te patanti nāvekṣante varṣapūgānanekān // MatsP_39.7

ṣaṣṭiṃ sahasrāṇi patanti vyomni tathāśītiṃ caiva tu vatsarāṇām
tānvai nudante prapatantaḥ prayātān bhīmā bhaumā rākṣasās tīkṣṇadaṃṣṭrāḥ // MatsP_39.8

*aṣṭaka uvāca

yadetāṃste saṃpatatastudanti bhīmā bhaumā rākṣasāstīkṣṇadaṃṣṭrāḥ
kathaṃ bhavanti kathamābhavanti kathaṃbhūtā garbhabhūtā bhavanti // MatsP_39.9

*yayātiruvāca

asṛgretaḥ puṣparasānuyuktam anveti sadyaḥ puruṣeṇa sṛṣṭam
tava tarayā raja āpadyate ca sa garbhabhūtaḥ samupaiti tatra // MatsP_39.10

vanaspatīn oṣadhīṃścāviśanti apo vāyuṃ pṛthivīṃ cāntarikṣam
catuṣpadaṃ dvipadaṃ cāpi sarva evaṃbhūtā garbhabhūtā bhavanti // MatsP_39.11

*aṣṭaka uvāca

anyadvapurvidadhātīha garbha utāhosvitsvena kāmena yāti
āpadyamāno narayonimetām ācakṣva me saṃśayātpṛcchatastvam // MatsP_39.12

śarīradehādisamucchrayaṃ ca cakṣuḥśrotre labhate kena saṃjñām
etatsarvaṃ tāta ācakṣva pṛṣṭaḥ kṣetrajñaṃ tvāṃ manyamānā hi sarve // MatsP_39.13

*yayātiruvāca

vāyuḥ samutkarṣati garbhayonim ṛtau retaḥ puṣparasānuyuktam
sa tatra tanmātrakṛtādhikāraḥ krameṇa saṃvardhayatīha garbham // MatsP_39.14

sa jāyamāno 'tha gṛhītamātraḥ saṃjñāmadhiṣṭhāya tato manuṣyaḥ
sa śrotrābhyāṃ vedayatīha śabdaṃ sa vai rūpaṃ paśyati cakṣuṣā ca // MatsP_39.15

ghrāṇena gandhaṃ jihvayātho rasaṃ ca tvacā sparśaṃ manasā devabhāvam
ityaṣṭakehopacitaṃ hi viddhi mahātmanaḥ prāṇabhṛtaḥ śarīre // MatsP_39.16

*aṣṭaka uvāca

yaḥ saṃsthitaḥ puruṣo dahyate vā nikhanyate vāpi nikṛṣyate vā
abhāvabhūtaḥ sa vināśametya kenātmānaṃ cetayate purastāt // MatsP_39.17

*yayātiruvāca

hitvā so 'sūn suptavanniṣṭhitatvāt purodhāya sukṛtaṃ duṣkṛtaṃ ca
anyāṃ yoniṃ puṇyapāpānusārāṃ hitvā dehaṃ bhajate rājasiṃha // MatsP_39.18

puṇyāṃ yoniṃ puṇyakṛto viśanti pāpāṃ yoniṃ pāpakṛto vrajanti
kīṭāḥ pataṃgāśca bhavanti pāpān na me vivakṣāsti mahānubhāva // MatsP_39.19

catuṣpadā dvipadāḥ pakṣiṇaśca tathābhūtā garbhabhūtā bhavanti
ākhyātametannikhilaṃ hi sarvaṃ bhūyastu kiṃ pṛcchasi rājasiṃha // MatsP_39.20

*aṣṭaka uvāca

kiṃ svitkṛtvā labhate tāta saṃjñāṃ martyaḥ śreṣṭhāṃ tapasā vidyayā vā
tanme pṛṣṭaḥ śaṃsa sarvaṃ yathāvac chubhāṃllokān yena gacchetkrameṇa // MatsP_39.21

*yayātiruvāca

tapaśca dānaṃ ca śamo damaśca hrīr ārjavaṃ sarvabhūtānukampā
svargasya lokasya vadanti santo dvārāṇi saptaiva mahānti puṃsām // MatsP_39.22

sarvāṇi caitāni yathoditāni tapaḥpradhānānyabhimarṣakeṇa
naśyanti mānena tamo 'bhibhūtāḥ puṃsaḥ sadaiveti vadanti santaḥ // MatsP_39.23

adhīyānaḥ paṇḍitaṃ manyamāno yo vidyayā hanti yaśaḥ parasya
tasyāntavantaḥ puruṣasya lokā na cāsya tadbrahmaphalaṃ dadāti // MatsP_39.24

catvāri karmāṇi bhayaṃkarāṇi bhayaṃ prayacchantyayathākṛtāni
mānāgnihotramuta mānamaunaṃ mānenādhītamuta mānayajñaḥ // MatsP_39.25

na mānyamāno mudamādadīta na saṃtāpaṃ prāpnuyāccāvamānāt
santaḥ sataḥ pūjayantīha loke nāsādhavaḥ sādhubuddhiṃ labhante // MatsP_39.26

iti dadyāditi yajed ityadhīyīta me śrutam
ityetānyabhayānyāhus tāny avarjyāni nityaśaḥ // MatsP_39.27

yenāśrayaṃ vedayante purāṇaṃ manīṣiṇo mānase mānayuktam
tanniḥśreyas tena saṃyogametya parāṃ śāntiṃ prāpnuyuḥ pretya ceha // MatsP_39.28

Matsya-Purāṇa 40

*aṣṭaka uvāca

carangṛhasthaḥ kathameti devān kathaṃ bhikṣuḥ katham ācāryakarmā
vānaprasthaḥ satpathe saṃniviṣṭo bahūnyasmin samprati vedayanti // MatsP_40.1

*yayātiruvāca

āhūtādhyāyī gurukarmasu codyataḥ pūrvotthāyī caramaṃ copaśāyī
mṛdurdānto dhṛtimānapramattaḥ svādhyāyaśīlaḥ sidhyati brahmacārī // MatsP_40.2

dharmāgataṃ prāpya dhanaṃ yajeta dadyātsadaivātithīnbhojayecca
anādadānaśca parairadattaṃ saiṣā gṛhasthopaniṣatpurāṇī // MatsP_40.3

svavīryajīvī vṛjinānnivṛtto dātā parebhyo na paropatāpī
tādṛṅmuniḥ siddhimupaiti mukhyāṃ vasann araṇye niyatāhāraceṣṭaḥ // MatsP_40.4

aśilpajīvī vigṛhaśca nityaṃ jitendriyaḥ sarvato vipramuktaḥ
anokaśāyī laghu lipsamānaś caran deśānekacaraḥ sa bhikṣuḥ // MatsP_40.5

rātryā yayā cābhiratāśca lokā bhavanti kāmābhijitāḥ sukhena ca
tāmeva rātriṃ prayateta vidvān araṇyasaṃstho bhavituṃ yatātmā // MatsP_40.6

daśaiva pūrvāndaśa cāparāṃstu jñātīṃstathātmānamathaikaviṃśam
araṇyavāsī sukṛtaṃ dadhāti muktvā tv araṇye svaśarīradhātūn // MatsP_40.7

*aṣṭaka uvāca

katisvid devamunayo maunāni kati cāpyuta
bhavantīti tadācakṣva śrotum icchāmahe vayam // MatsP_40.8

*yayātiruvāca

araṇye vasato yasya grāmo bhavati pṛṣṭhataḥ
grāme vā vasato 'raṇyaṃ sa muniḥ syājjanādhipa // MatsP_40.9

*aṣṭaka uvāca

kathaṃsvidvasato 'raṇye grāmo bhavati pṛṣṭhataḥ
grāme vā vasato 'raṇyaṃ kathaṃ bhavati pṛṣṭhataḥ // MatsP_40.10

*yayātiruvāca

na grāmyamupayuñjīta ya āraṇyo munirbhavet
tathāsya vasato 'raṇye grāmo bhavati pṛṣṭhataḥ // MatsP_40.11

anagniraniketaś cāpy agotracaraṇo muniḥ
kaupīnācchādanaṃ yāvat tāvadicchecca cīvaram // MatsP_40.12

yāvatprāṇābhisaṃdhānaṃ tāvadicchecca bhojanam
tadāsya vasato grāme 'raṇyaṃ bhavati pṛṣṭhataḥ // MatsP_40.13

yastu kāmānparityajya tyaktakarmā jitendriyaḥ
ātiṣṭheta munir maunaṃ sa loke siddhimāpnuyāt // MatsP_40.14

dhautadantaṃ kṛttanakhaṃ sadā snātamalaṃkṛtam
asitaṃ sitakarmasthaṃ kastaṃ nārcitumarhati // MatsP_40.15

tapasā karśitaḥ kṣāmaḥ kṣīṇamāṃsāsthiśoṇitaḥ
yadā bhavati nirdvaṃdvo munirmaunaṃ samāsthitaḥ // MatsP_40.16

atha lokamimaṃ jitvā lokaṃ cāpi jayetparam
āsyena tu yadāhāraṃ govanmṛgayate muniḥ
athāsya lokaiḥ sarvo yaḥ so 'mṛtatvāya kalpate // MatsP_40.17

Matsya-Purāṇa 41

*aṣṭaka uvāca

katarastvetayoḥ pūrvaṃ devānāmeti sātmyatām
ubhayordhāvato rājan sūryacandramasoriva // MatsP_41.1

*yayātiruvāca

aniketagṛhastheṣu kāmavṛtteṣu saṃyataḥ
grāma eva caranbhikṣus tayoḥ pūrvataraṃ gataḥ // MatsP_41.2

aprāpyaṃ dīrghamāyuśca yaḥ prāpto vikṛtiṃ caret
tapyeta yadi tatkṛtvā caretsograṃ tapastataḥ // MatsP_41.3

yadvai nṛśaṃsaṃ tadapat hyamāhur yaḥ sevate dharmamanarthabuddhiḥ
asāvanīśaḥ sa tathaiva rājaṃs tadārjavaṃ sa samādhistadāryam // MatsP_41.4

*aṣṭaka uvāca

kenādya tvaṃ tu prahito 'si rājan yuvā sragvī darśanīyaḥ suvarcāḥ
kuta āgataḥ katamasyāṃ diśi tvamutāhosvitpārthivasthānam asti // MatsP_41.5

*yayātiruvāca

imaṃ bhaumaṃ narakaṃ kṣīṇapuṇyaḥ praveṣṭum ūrvīṃ gaganādviprakīrṇaḥ
uktvāhaṃ vaḥ prapatiṣyāmy anantaraṃ tvarantvamī brahmaṇo lokapā ye // MatsP_41.6

satāṃ sakāśe tu vṛtaḥ prapātas te saṅgatā guṇavantastu sarve
śakrācca labdho hi varo mayaiṣa patiṣyatā bhūmitalaṃ narendra // MatsP_41.7

*aṣṭaka uvāca

pṛcchāmi tvāṃ prapatantaṃ prapātaṃ yadi lokāḥ pārthiva santi me 'tra
yadyantarikṣe yadi vā divi śritāḥ kṣetrajñaṃ tvāṃ tasya dharmasya manye // MatsP_41.8

*yayātiruvāca

yāvatpṛthivyāṃ vihitaṃ gavāśvaṃ sahāraṇyaiḥ paśubhiḥ pakṣibhiśca
tāvallokā divi te saṃsthitā vai tathā vijānīhi narendrasiṃha // MatsP_41.9

*aṣṭaka uvāca

tāṃste dadāmi mā prapata prapātaṃ ye me lokā divi rājendra santi
yadyantarikṣe yadi vā divi śritāstānākrama kṣipramamitrahā'thasi // MatsP_41.10

*yayātiruvāca

nāsmadvidho 'brāhmaṇo brahmavicca pratigrahe vartate rājamukhya
yathā pradeyaṃ satataṃ dvijebhyas tadā dade pūrvam ahaṃ narendra // MatsP_41.11

nābrāhmaṇaḥ kṛpaṇo jātu jīved yadyapi syādbrāhmaṇī vīrapatnī
so 'haṃ yadevākṛtapūrvaṃ careyaṃ vivitsamānaḥ kimu tatra sādhuḥ // MatsP_41.12

*pratardana uvāca

pṛcchāmi tvāṃ spṛhaṇīyarūpa pratardano 'haṃ yadi me santi lokāḥ
yadyantarikṣe yadi vā divi śrutāḥ kṣetrajñaṃ tvāṃ tasya dharmasya manye // MatsP_41.13

*yayātiruvāca

santi lokā bahavaste narendra apyekaikaṃ sapta śatānyahāni
madhucyuto ghṛtavanto viśokās tenāntavantaḥ pratipālayanti // MatsP_41.14

*pratardana uvāca

tāṃste dadāmi patamānasya rājan ye me lokāstava te vai bhavantu
yadyantarikṣe yadi vā divi śritās tānākrama kṣipramapetamohaḥ // MatsP_41.15

*yayātiruvāca

nu tulyatejāḥ sukṛtaṃ hi kāmaye yogakṣemaṃ pārthivātpārthivaḥ san
daivādeśādāpadaṃ prāpya vidvāṃś carennṛśaṃsaṃ hi na jātu rājā // MatsP_41.16

dharmyaṃ mārgaṃ cintayāno yaśasyaṃ kuryāttapo dharmamavekṣamāṇaḥ
na madvidho dharmabuddhirhi rājā hy evaṃ kuryātkṛpaṇaṃ māṃ yathāttha // MatsP_41.17

kuryāmapūrvaṃ na kṛtaṃ yadanyair vivitsamānaḥ kim u tatra sādhuḥ
bruvāṇamevaṃ nṛpatiṃ yayātiṃ nṛpottamo vasumānabravīt tam // MatsP_41.18

Matsya-Purāṇa 42

*vasumānuvāca

pṛcchāmyahaṃ vasumānauṣadaśvir yadyasti loko divi mahyaṃ narendra
yadyantarikṣe prathito mahātman kṣetrajñaṃ tvāṃ tasya dharmasya manye // MatsP_42.1

*yayātiruvāca

yadantarikṣaṃ pṛthivī diśaśca yattejasā tapate bhānumāṃśca
lokās tāvanto divi saṃsthitā vai te tvāṃ bhavantaṃ pratipālayanti // MatsP_42.2

*vasumānuvāca

tāṃs te dadāmi pata māṃ prapātaṃ ye me lokāstava te vai bhavantu
krīṇīṣvaināṃs tṛṇakenāpi rājan pratigrahaste yadi samyakpraduṣṭaḥ // MatsP_42.3

*yayātiruvāca

na mithyāhaṃ vikrayaṃ vai smarāmi mayā kṛtaṃ śiśubhāve 'pi rājan
kuryāṃ na caivākṛtapūrvamanyair vivitsamāno vasumanna sādhu // MatsP_42.4

*vasumānuvāca

tāṃs tvaṃ lokānpratipadyasva rājan mayā dattānyadi neṣṭaḥ krayaste
nāhaṃ tānvai pratigantā narendra sarve lokāstāvakā vai bhavantu // MatsP_42.5

*śibiruvāca

pṛcchāmi tvāṃ śibirauśīnaro 'haṃ mamāpi lokā yadi santi tāta
yadyantarikṣe yadi vā divi śritāḥ kṣetrajñaṃ tvāṃ tasya dharmasya manye // MatsP_42.6

*yayātiruvāca

na tvaṃ vācā hṛdayenāpi rājan parīpsamāno māvamaṃsthā narendra
tenānantā divi lokāḥ sthitā vai vidyudrūpāḥ svanavanto mahāntaḥ // MatsP_42.7

*śibiruvāca

tāṃs tvaṃ lokānpratipadyasva rājan mayā dattānyadi neṣṭaḥ krayaste
na cāhaṃ tānpratipadya dattvā yatra tvaṃ tāta gantāsi lokān // MatsP_42.8

*yayātiruvāca

yathā tvamindrapratimaprabhāvas tecāpyanantā naradeva lokāḥ
tathādya loke na rame 'nyadatte tasmācchibe nābhinandāmi vācam // MatsP_42.9

*aṣṭaka uvāca

na cedekaikaśo rājaṃl lokānnaḥ pratinandasi
sarve pradāya tāṃllokān gantāro narakaṃ vayam // MatsP_42.10

*yayātiruvāca

yadarhās tadvadadhvaṃ vaḥ santaḥ satyādidarśinaḥ
ahaṃ tu nābhigṛhṇāmi yatkṛtaṃ na mayā purā // MatsP_42.11

alipsamānasya tu me yaduktaṃ na tattathāstīha narendrasiṃha
asya pradānasya yadeva yuktaṃ tasyaiva cānantaphalaṃ bhaviṣyam // MatsP_42.12

*aṣṭaka uvāca

kasyaite pratidṛśyante rathāḥ pañca hiraṇmayāḥ
uccaiḥ santaḥ prakāśante jvalanto 'gniśikhā iva // MatsP_42.13

*yayātiruvāca

bhavatāṃ mama caivaite rathā bhānti hiraṇmayāḥ
āruhyaiteṣu gantavyaṃ bhavadbhiśca mayā saha // MatsP_42.14

*aṣṭaka uvāca

ātiṣṭhasva rathaṃ rājan vikramasva vihāyasā
vayamapyanuyāsyāmo yadā kālo bhaviṣyati // MatsP_42.15

*yayātiruvāca

sarvairidānīṃ gantavyaṃ saha svargo jito yataḥ
eṣa vo virajāḥ panthā dṛśyate devasadmagaḥ // MatsP_42.16

*śaunaka uvāca

te 'bhiruhya rathānsarve prayātā nṛpate nṛpāḥ
ākrāmanto divaṃ bhānti dharmeṇāvṛtya rodasī // MatsP_42.17

*aṣṭaka uvāca

ahaṃ manye pūrvameko 'bhigantā sakhā cendraḥ sarvathā me mahātmā
kasmādevaṃ śibirauśīnaro 'yam eko 'tyayāt sarvaṃ vegena vāhān // MatsP_42.18

*yayātiruvāca

adadāddevayānāya yāvadvittamaninditaḥ
uśīnarasya putro 'yaṃ tasmācchreṣṭho hi vaḥ śibiḥ // MatsP_42.19

dānaṃ śaucaṃ satyamatho hy ahiṃsā hrīḥ śrīstitikṣā samatānṛśaṃsyam
rājantyetānyatha sarvāṇi rājñi śibau sthitānyapratime subuddhyā
evaṃ vṛttaṃ hrīniṣevī bibharti tasmācchibir abhigantā rathena // MatsP_42.20

*śaunaka uvāca

athāṣṭakaḥ punarevānvapṛcchan mātāmahaṃ kautukādindrakalpam
pṛcchāmi tvāṃ nṛpate brūhi satyaṃ kutaśca kaścāsi kathaṃ tvamāgāḥ
kṛtaṃ tvayā yaddhi na tasya kartā loke tvadanyo brāhmaṇaḥ kṣatriyo vā // MatsP_42.21

*yayātiruvāca

yayātirasmi nahuṣasya putraḥ pūroḥ pitā sārvabhaumastvihāsam
guhyaṃ mantraṃ māmakebhyo bravīmi mātāmaho bhavatāṃ suprakāśaḥ // MatsP_42.22

sarvām imāṃ pṛthivīṃ nirjigāya ṛddhāṃ mahīmadadāṃ brāhmaṇebhyaḥ
medhyānaśvānnaikaśas tānsurūpāṃs tadā devāḥ puṇyabhājo bhavanti // MatsP_42.23

adāmahaṃ pṛthivīṃ brāhmaṇebhyaḥ pūrṇāmimāmakhilānnaiḥ praśastām
gobhiḥ suvarṇaiśca dhanaiśca mukhyair aśvāḥ sanāgāḥ śataśastvarbudāni // MatsP_42.24

satyena me dyauśca vasuṃdharā ca tathaivāgnirjvalate mānuṣeṣu
na me vṛthā vyāhṛtameva vākyaṃ satyaṃ hi santaḥ pratipūjayanti // MatsP_42.25

sādhvaṣṭaka prabravīmīha satyaṃ pratardanaṃ vasumantaṃ śibiṃ ca /
sarve devā munayaśca lokāḥ satyena pūjyā iti me manogatam // MatsP_42.26*

yo naḥ sarvajitaṃ sarvaṃ yathāvṛttaṃ nivedayet
anasūyur dvijāgnyebhyaḥ sa bhajennaḥ salokatām // MatsP_42.27

*śaunaka uvāca

evaṃ rājansa mahātmā yayātiḥ svadauhitraistārito mitravaryaiḥ
tyaktvā mahīṃ paramodārakarmā svargaṃ gataḥ karmabhirvyāpya pṛthvīm // MatsP_42.28

evaṃ sarvaṃ vistarato yathāvad ākhyātaṃ te caritaṃ nāhuṣasya
vaṃśo yasya prathitaṃ pauraveyo yasmiñjātastvaṃ manujendrakalpaḥ // MatsP_42.29

Matsya-Purāṇa 43

*sūta uvāca

ityetacchaunakādrājā śatānīko niśamya tu
vismitaḥ parayā prītyā pūrṇacandra ivābabhau // MatsP_43.1

pūjayāmāsa nṛpatir vidhivaccātha śaunakam
ratnairgobhiḥ suvarṇaiśca vāsobhirvividhaistathā // MatsP_43.2

pratigṛhya tataḥ sarvaṃ yadrājñā prahitaṃ dhanam
dattvā ca brāhmaṇebhyaśca śaunako 'ntaradhīyata // MatsP_43.3

*ṛṣaya ūcuḥ

yayātervaṃśamicchāmaḥ śrotuṃ vistarato vada
yaduprabhṛtibhiḥ putrair yadā loke pratiṣṭhitam // MatsP_43.4

*sūta uvāca

yadorvaṃśaṃ pravakṣyāmi jyeṣṭhasyottamatejasaḥ
vistareṇānupūrvyā ca gadato me nibodhata // MatsP_43.5

yadoḥ putrā babhūvurhi pañca devasutopamāḥ
mahārathā maheṣvāsā nāmatastānnibodhata // MatsP_43.6

sahasrajir atho jyeṣṭhaḥ kroṣṭurnīlo 'ntiko laghuḥ
sahasrajestu dāyādaḥ śatajirnāma pārthivaḥ // MatsP_43.7

śatajerapi dāyādās trayaḥ paramakīrtayaḥ
haihayaśca hayaścaiva tathā veṇuhayaśca yaḥ // MatsP_43.8

haihayasya tu dāyādo dharmanetraḥ pratiśrutaḥ
dharmanetrasya kuntistu saṃhatastasya cātmajaḥ // MatsP_43.9

saṃhatasya tu dāyādo mahiṣmānnāma pārthivaḥ
āsīnmahiṣmataḥ putro rudraśreṇyaḥ pratāpavān // MatsP_43.10

vārāṇasyām abhūdrājā kathitaṃ pūrvameva tu
rudraśreṇyasya putro 'bhūd durdamo nāma pārthivaḥ // MatsP_43.11

durdamasya suto dhīmān kanako nāma vīryavān
kanakasya tu dāyādāś catvāro lokaviśrutāḥ // MatsP_43.12

kṛtavīryaḥ kṛtāgniśca kṛtavarmā tathaiva ca
kṛtaujāśca caturtho 'bhūt kṛtavīryāttato 'rjunaḥ // MatsP_43.13

jātaḥ karasahasreṇa saptadvīpeśvaro nṛpaḥ
varṣāyutaṃ tapastepe duścaraṃ pṛthivīpatiḥ // MatsP_43.14

dattamārādhayāmāsa kārtavīryo 'trisambhavam
tasmai dattā varāstena catvāraḥ puruṣottama // MatsP_43.15

pūrvaṃ bāhusahasraṃ tu sa vavre rājasattamaḥ
adharmaṃ caramāṇasya sadbhiścāpi nivāraṇam // MatsP_43.16

yuddhena pṛthivīṃ jitvā dharmeṇaivānupālanam
saṃgrāme vartamānasya vadhaścaivādhikādbhavet // MatsP_43.17

teneyaṃ pṛthivī sarvā saptadvīpā saparvatā
saptodadhiparikṣiptā kṣāttreṇa vidhinā jitā // MatsP_43.18

jajñe bāhusahasraṃ vai icchatastasya dhīmataḥ
ratho dhvajaśca saṃjajña ityevamanuśuśruma // MatsP_43.19

daśa yajñasahasrāṇi rājñāṃ dvīpeṣu vai tadā
nirargalāni vṛttāni śrūyante tasya dhīmataḥ // MatsP_43.20

sarve yajñā mahārājñas tasyāsan bhūridakṣiṇāḥ
sarve kāñcanayūpāste sarvāḥ kāñcanavedikāḥ // MatsP_43.21

sarve devaiḥ samaṃ prāptair vimānasthairalaṃkṛtāḥ
gandharvairapsarobhiśca nityamevopaśobhitāḥ // MatsP_43.22

tasya yajñe jagau gāthāṃ gandharvo nāradastathā
kārtavīryasya rājarṣer mahimānaṃ nirīkṣya saḥ // MatsP_43.23

na nūnaṃ kārtavīryasya gatiṃ yāsyanti kṣatriyāḥ
yajñairdānaistapobhiśca vikrameṇa śrutena ca // MatsP_43.24

sa hi saptasu dvīpeṣu khaḍgī cakrī śarāsanī
rathī dvīpānyanucaran yogī paśyati taskarān // MatsP_43.25

pañcāśītisahasrāṇi varṣāṇāṃ sa narādhipaḥ
sa sarvaratnasampūrṇaś cakravartī babhūva ha // MatsP_43.26

sa eva paśupālo 'bhūt kṣetrapālaḥ sa eva hi
sa eva vṛṣṭyā parjanyo yogitvādarjuno 'bhavat // MatsP_43.27

yo 'sau bāhusahasreṇa jyāghātakaṭhinatvacā
bhāti raśmisahasreṇa śāradeneva bhāskaraḥ // MatsP_43.28

eṣa nāgaṃ manuṣyeṣu māhiṣmatyāṃ mahādyutiḥ
karkoṭakasutaṃ jitvā puryāṃ tatra nyaveśayat // MatsP_43.29

eṣa vegaṃ samudrasya prāvṛṭkāle bhajeta vai
krīḍanneva sukhodbhinnaḥ pratisroto mahīpatiḥ // MatsP_43.30

lalatā krīḍatā tena pratisragdāmamālinī
ūrmibhrukuṭisaṃtrāsāc cakitābhyeti narmadā // MatsP_43.31

eko bāhusahasreṇa vagāhe sa mahārṇavam
karotyudvṛttavegāṃ tu narmadāṃ prāvṛḍuddhatām // MatsP_43.32

tasya bāhusahasreṇa kṣobhyamāṇe mahodadhau
bhavantyatīva niśceṣṭāḥ pātālasthā mahāsurāḥ // MatsP_43.33

cūrṇīkṛtamahāvīcilīnamīnamahātimim
mārutāviddhaphenaugham āvartākṣiptaduḥsaham // MatsP_43.34

karotyāloḍayanneva doḥsahasreṇa sāgaram
mandarakṣobhacakitā hy amṛtotpādaśaṅkitāḥ // MatsP_43.35

tadā niścalamūrdhāno bhavanti ca mahoragāḥ
sāyāhne kadalīkhaṇḍā nirvātastimitā iva // MatsP_43.36

evaṃ baddhvā dhanurjyāyām utsiktaṃ pañcabhiḥ śaraiḥ
laṅkāyāṃ mohayitvā tu sabalaṃ rāvaṇaṃ balāt // MatsP_43.37

nirjitya baddhvā cānīya māhiṣmatyāṃ babandha ca
tato gatvā pulastyastu hy arjunaṃ saṃprasādayan // MatsP_43.38

mumoca rakṣaḥ paulastyaṃ pulastyeneha sāntvitam
tasya bāhusahasreṇa babhūva jyātalasvanaḥ // MatsP_43.39

yugāntābhrasahasrasya āsphoṭastvaśaneriva
aho bata vidhervīryaṃ bhārgavo 'yaṃ yadāchinat // MatsP_43.40

tadvai sahasraṃ bāhūnāṃ hematālavanaṃ yathā
yatrāpavastu saṃkruddho hy arjunaṃ śaptavānprabhuḥ // MatsP_43.41

yasmādvanaṃ pradagdhaṃ vai viśrutaṃ mama haihaya
tasmātte duṣkaraṃ karma kṛtamanyo hariṣyati // MatsP_43.42

chittvā bāhusahasraṃ te prathamaṃ tarasā balī
tapasvī brāhmaṇaśca tvāṃ sa vadhiṣyati bhārgava // MatsP_43.43

*sūta uvāca

tasya rāmastadā tv āsīn mṛtyuḥ śāpena dhīmataḥ
varaścaiva tu rājarṣeḥ svayameva vṛtaḥ purā // MatsP_43.44

tasya putraśataṃ tv āsīt pañca tatra mahārathāḥ
kṛtāstrā balinaḥ śūrā dharmātmāno mahābalāḥ // MatsP_43.45

śūrasenaśca śūraśca dhṛṣṭaḥ kroṣṭustathaiva ca
jayadhvajaśca vaikartā avantiśca viśāṃpate // MatsP_43.46

jayadhvajasya putrastu tālajaṅgho mahābalaḥ
tasya putraśatānyeva tālajaṅghā iti śrutāḥ // MatsP_43.47

teṣāṃ pañca kulāḥ khyātā haihayānāṃ mahātmanām
vītihotrāśca śāryāto bhojāścāvantayastathā // MatsP_43.48

kuṇḍikerāśca vikrāntās tālajaṅghās tathaiva ca
vītihotrasutaścāpi ānarto nāma vīryavān
durjeyastasya putrastu babhūva mitrakarśanaḥ // MatsP_43.49

sadbhāvena mahārāja prajā dharmeṇa pālayan
kārtavīryārjuno nāma rājā bāhusahasravān // MatsP_43.50

yena sāgaraparyantā dhanuṣā nirjitā mahī
yastasya kīrtayennāma kalyamutthāya mānavaḥ // MatsP_43.51

na tasya vittanāśaḥ syān naṣṭaṃ ca labhate punaḥ
kārtavīryasya yo janma kathayediha dhīmataḥ
yathāvatsviṣṭapūtātmā svargaloke mahīyate // MatsP_43.52

Matsya-Purāṇa 44

*ṛṣaya ūcuḥ

kimarthaṃ tadvanaṃ dagdham āpavasya mahātmanaḥ
kārtavīryeṇa vikramya sūta prabrūhi tattvataḥ // MatsP_44.1

rakṣitā sa tu rājarṣiḥ prajānāmiti naḥ śrutam
sa kathaṃ rakṣitā bhūtvā adahattattapovanam // MatsP_44.2

*sūta uvāca

ādityo dvijarūpeṇa kārtavīryamupasthitaḥ
tṛptimekāṃ prayacchasva ādityo 'haṃ nareśvara // MatsP_44.3

*rājovāca

bhagavankena tṛptiste bhavatyeva divākara
kīdṛśaṃ bhojanaṃ dadmi hutvā tu vidadhāmyaham // MatsP_44.4

*āditya uvāca

sthāvaraṃ dehi me sarvam āhāraṃ dadatāṃ vara
tena tṛpto bhaveyaṃ vai sā me tṛptirhi pārthiva // MatsP_44.5

*kārtavīrya uvāca

na śakyāḥ sthāvarāḥ sarve tejasā ca balena ca
nirdagdhuṃ tapatāṃ śreṣṭha tena tvāṃ praṇamāmyaham // MatsP_44.6

*āditya uvāca

tuṣṭaste 'haṃ śarāndadmi akṣayānsarvatomukhān
ye prakṣiptā jvaliṣyanti mama tejaḥsamanvitāḥ // MatsP_44.7

āviṣṭā mama tejobhiḥ śoṣayiṣyanti sthāvarān
śuṣkān bhasmīkariṣyanti tena tṛptirnarādhipa // MatsP_44.8

*sūta uvāca

tataḥ śarāṃstadādityas tv arjunāya prayacchata
tato dadāha samprāptān sthāvarān sarvameva ca // MatsP_44.9

grāmāṃstathāśramāṃścaiva ghoṣāṇi nagarāṇi ca
tapovanāni ramyāṇi vanānyupavanāni ca // MatsP_44.10

evaṃ prācīmanvadahat tataḥ sarvāṃ sa dakṣiṇām
nirvṛkṣā nistṛṇā bhūmir hatā ghoreṇa tejasā // MatsP_44.11

etasminneva kāle tu āpavo jalamāsthitaḥ
daśa varṣasahasrāṇi tatrāste sa mahānṛṣiḥ // MatsP_44.12

pūrṇe vrate mahātejā udatiṣṭhaṃstapodhanaḥ
so 'paśyadāśramaṃ dagdham arjunena mahāmuniḥ // MatsP_44.13

krodhācchaśāpa rājarṣiṃ kīrtitaṃ vo yathā mayā
kroṣṭoḥ śṛṇuta rājarṣer vaṃśamuttamapauruṣam // MatsP_44.14

yasyānvavāye sambhūto viṣṇurvṛṣṇikulodvahaḥ
kroṣṭorevābhavatputro vṛjinīvānmahārathaḥ // MatsP_44.15

vṛjinīvataśca putro 'bhūt svāho nāma mahābalaḥ
svāhaputro 'bhavad rājan ruṣaṅgur vadatāṃ varaḥ // MatsP_44.16

sa tu prasūtimicchan vai ruṣaṅguḥ saumyamātmajam
citraścitrarathaścāsya putraḥ karmabhiranvitaḥ // MatsP_44.17

atha caitrarathivīro jajñe vipuladakṣiṇaḥ
śaśabinduriti khyātaś cakravartī babhūva ha // MatsP_44.18

atrānuvaṃśaśloko 'yaṃ gītas tasminpurābhavat
śaśabindostu putrāṇāṃ śatānām abhavacchatam // MatsP_44.19

dhīmatāṃ cābhirūpāṇāṃ bhūridraviṇatejasām
teṣāṃ śatapradhānānāṃ pṛthusāhvā mahābalāḥ // MatsP_44.20

pṛthuśravāḥ pṛthuyaśāḥ pṛthudharmā pṛthuṃjayaḥ
pṛthukīrtiḥ pṛthumanā rājānaḥ śaśabindavaḥ // MatsP_44.21

śaṃsanti ca purāṇajñāḥ pṛthuśravasamuttamam
antarasya suyajñasya suyajñastanayo 'bhavat // MatsP_44.22

uśanā tu suyajñasya yo rakṣanpṛthivīmimām
ājahārāśvamedhānāṃ śatamuttamadhārmikaḥ // MatsP_44.23

titikṣurabhavatputra auśanaḥ śatrutāpanaḥ
maruttastasya tanayo rājarṣīṇāmanuttamaḥ // MatsP_44.24

āsīnmaruttatanayau vīraḥ kambalabarhiṣaḥ
putrastu rukmakavaco vidvānkambalabarhiṣaḥ // MatsP_44.25

nihatya rukmakavacaḥ parānkavacadhāriṇaḥ
dhanvino vividhairbāṇair avāpya pṛthivīmimām // MatsP_44.26

aśvamedhe dadau rājā brāhmaṇebhyastu dakṣiṇām
yajñe tu rukmakavacaḥ kadācitparavīrahā // MatsP_44.27

jajñire pañca putrāstu mahāvīryā dhanurbhṛtaḥ
rukmeṣuḥ pṛthurukmaśca jyāmaghaḥ parigho hariḥ // MatsP_44.28

parighaṃ ca hariṃ caiva videhe 'sthāpayatpitā
rukmeṣurabhavadrājā pṛthurukmastadāśrayaḥ // MatsP_44.29

tebhyaḥ pravrājito rājyāj jyāmaghastu tadāśrame
praśāntaścāśramasthaśca brāhmaṇenāvabodhitaḥ // MatsP_44.30

jagāma dhanurādāya deśamanyaṃ dhvajī rathī
narmadāṃ nṛpa ekākī kevalaṃ vṛttikāmataḥ // MatsP_44.31

ṛkṣavantaṃ giriṃ gatvā bhuktamanyairupāviśat
jyāmaghasyābhavadbhāryā caitrā pariṇatā satī // MatsP_44.32

aputro nyavasadrājā bhāryāmanyāṃ na vindata
tasyāsīdvijayo yuddhe tatra kanyāmavāpya saḥ // MatsP_44.33

bhāryāmuvāca saṃtrāsāt snuṣeyaṃ te śucismite
evamuktābravīdenaṃ kasya ceyaṃ snuṣeti ca // MatsP_44.34

*rājovāca

yaste janiṣyate putras tasya bhāryā bhaviṣyati
tasmātsā tapasogreṇa kanyāyāḥ samprasūyata // MatsP_44.35

putraṃ vidarbhaṃ subhagā caitrā pariṇatā satī
rājaputryāṃ ca vidvānsa snuṣāyāṃ krathakaiśikau
lomapādaṃ tṛtīyaṃ tu putraṃ paramadhārmikam // MatsP_44.36

tasyāṃ vidarbho 'janayac charānraṇaviśāradān
lomapādānmanuḥ putrā jñātistasya tu cātmajaḥ // MatsP_44.37

kaiśikasya cidiḥ putras tasmāccaidyā nṛpāḥ smṛtāḥ
kratho vidarbhaputrastu kuntis tasyātmajo 'bhavat // MatsP_44.38

kunterdhṛṣṭaḥ suto jajñe raṇadhṛṣṭaḥ pratāpavān
dhṛṣṭasya putro dharmātmā nirvṛtiḥ paravīrahā // MatsP_44.39

tadeko nirvṛteḥ putro nāmnā sa tu vidūrathaḥ
daśārhastasya vai putro vyomastasya ca vai smṛtaḥ
dāśārhāccaiva vyomāttu putro jīmūta ucyate // MatsP_44.40

jīmūtaputro vimalas tasya bhīmarathaḥ sutaḥ
suto bhīmarathasyāsīt smṛto navarathaḥ kila // MatsP_44.41

tasya cāsīd dṛḍharathaḥ śakunistasya cātmajaḥ
tasmātkarambhaḥ kārambhir devarāto babhūva ha // MatsP_44.42

devakṣatro 'bhavadrājā daivarātirmahāyaśāḥ
devagarbhasamo jajñe devanakṣatranandanaḥ // MatsP_44.43

madhurnāma mahātejā madhoḥ puravasas tathā
āsīt puravasāt putraḥ purudvānpuruṣottamaḥ // MatsP_44.44

janturjajñe 'tha vaidarbhyāṃ bhadrasenyāṃ purudvataḥ
aikṣvākī cābhavadbhāryā jantostasyāmajāyata // MatsP_44.45

sātvataḥ sattvasaṃyuktaḥ sātvatāṃ kīrtivardhanaḥ
imāṃ visṛṣṭiṃ vijñāya jyāmaghasya mahātmanaḥ
prajāvān eti sāyujyaṃ rājñaḥ somasya dhīmataḥ // MatsP_44.46

sātvatān sattvasampannān kauśalyā suṣuve sutān
bhajinaṃ bhajamānaṃ tu divyaṃ devāvṛdhaṃ nṛpa // MatsP_44.47

andhakaṃ ca mahābhojaṃ vṛṣṇiṃ ca yadunandanam
teṣāṃ tu sargāś catvāro vistareṇaiva tacchṛṇu // MatsP_44.48

bhajamānasya sṛñjayyāṃ bāhyakāyāṃ ca bāhyakāḥ
sṛñjayasya sute dve tu bāhyakāstu tadābhavan // MatsP_44.49

tasya bhārye bhaginyau dve suṣuvāte bahūnsutān
nimiṃ ca kṛmilaṃ caiva vṛṣṇiṃ parapuraṃjayam
te bāhyakāyāṃ sṛñjayyāṃ bhajamānād vijajñire // MatsP_44.50

yajñe devāvṛdho rājā bandhūnāṃ mitravardhanaḥ
aputrastvabhavadrājā cacāra paramaṃ tapaḥ
putraḥ sarvaguṇopeto mama bhūyāditi spṛhan // MatsP_44.51

saṃyojya mantramevātha parṇāśājalamaspṛśat
tadopasparśanāttasya cakāra priyamāpagā // MatsP_44.52

kalyāṇatvānnarapates tasmai sā nimnagottamā
cintayātha parītātmā jagāmātha viniścayam // MatsP_44.53

nādhigacchāmyahaṃ nārīṃ yasyāmevaṃvidhaḥ sutaḥ
jāyeta tasmādadyāhaṃ bhavāmyatha sahasraśaḥ // MatsP_44.54

atha bhūtvā kumārī sā bibhratī paramaṃ vapuḥ
jñāpayāmāsa rājānaṃ tāmiyeṣa mahāvrataḥ // MatsP_44.55

atha sā navame māsi suṣuve saritāṃ varā
putraṃ sarvaguṇopetaṃ babhruṃ devāvṛdhānnṛpāt // MatsP_44.56

anuvaṃśe purāṇajñā gāyantīti pariśrutam
guṇāndevāvṛdhasyāpi kīrtayanto mahātmanaḥ // MatsP_44.57

yathaiva śṛṇumo dūrād apaśyāmas tathāntikāt
babhruḥ śreṣṭho manuṣyāṇāṃ devairdevāvṛdhaḥ samaḥ // MatsP_44.58

ṣaṣṭiśca pūrvapuruṣāḥ sahasrāṇi ca saptatiḥ
ete 'mṛtatvaṃ samprāptā babhror devāvṛdhānnṛpa // MatsP_44.59

yajvā dānapatir vīro brahmaṇyaśca dṛḍhavrataḥ
rūpavānsumahātejāḥ śrutavīryadharastathā // MatsP_44.60

atha kaṅkasya duhitā suṣuve caturaḥ sutān
kukuraṃ bhajamānaṃ ca śaśiṃ kambalabarhiṣam // MatsP_44.61

kukurasya suto vṛṣṇir vṛṣṇestu tanayo dhṛtiḥ
kapotaromā tasyātha taittiristasya cātmajaḥ // MatsP_44.62

tasyāsīttanujaḥ sarpo vidvānputro nalaḥ kila
khyāyate tasya nāmnā sa nandano daradundubhiḥ // MatsP_44.63

tasminpravitate yajñe abhijātaḥ punarvasuḥ
aśvamedhaṃ ca putrārtham ājahāra narottamaḥ // MatsP_44.64

tasya madhye 'tirātrasya sabhāmadhyātsamutthitaḥ
atastu vidvānkarmajño yajvā dātā punarvasuḥ // MatsP_44.65

tasyāsīt putramithunaṃ babhūvāvijitaṃ kila
āhukaścāhukī caiva khyātaṃ mātematāṃ vara // MatsP_44.66

imāṃścodāharantyatra ślokānprati tamāhukam
sopāsaṅgānukarṣāṇāṃ sadhvajānāṃ varūthinām // MatsP_44.67

rathānāṃ meghaghoṣāṇāṃ sahasrāṇi daśaiva tu
nāsatyavādī nātejā nāyajvā nāsahasradaḥ // MatsP_44.68

nāśucirnāpyavidvān hi yo bhojeṣvabhyajāyata
āhukasya bhṛtiṃ prāptā ityetadvai taducyate // MatsP_44.69

āhukaścāpyavantīṣu svasāraṃ cāhukīṃ dadau
āhukātkāśyaduhitā dvau putrau samasūyata // MatsP_44.70

devakaścograsenaśca devagarbhasamāv ubhau
devakasya sutā vīrā jajñire tridaśopamāḥ // MatsP_44.71

devavānupadevaśca sudevo devarakṣitaḥ
teṣāṃ svasāraḥ saptāsan vasudevāya tā dadau // MatsP_44.72

devakī śrutadevī ca mitradevī yaśodharā
śrīdevī satyadevī ca sutāpī ceti saptamī // MatsP_44.73

navograsenasya sutāḥ kaṃsasteṣāṃ tu pūrvajaḥ
nyagrodhaśca sunāmā ca kaṅkaḥ śaṅkuśca bhūyasaḥ // MatsP_44.74

ajabhū rāṣṭrapālaśca yuddhamuṣṭiḥ sumuṣṭidaḥ
teṣāṃ svasāraḥ pañcāsan kaṃsā kaṃsavatī tathā // MatsP_44.75

sutantū rāṣṭrapālī ca kaṅkā ceti varāṅganāḥ
ugrasenaḥ sahāpatyo vyākhyātaḥ kukurodbhavaḥ // MatsP_44.76

bhajamānasya putro 'tha rathimukhyo vidūrathaḥ
rājādhidevaḥ śūraśca vidūrathasuto 'bhavat // MatsP_44.77

rājādhidevasya sutau jajñāte devasaṃmitau
niyamavratapradhānau śoṇāśvaḥ śvetavāhanaḥ // MatsP_44.78

śoṇāśvasya sutāḥ pañca śūrā raṇaviśāradāḥ
śamī ca devaśarmā ca nikuntaḥ śakraśatrujit // MatsP_44.79

śamiputraḥ pratikṣatraḥ pratikṣatrasya cātmajaḥ
pratikṣetraḥ suto bhojo hṛdīkastasya cātmajaḥ // MatsP_44.80

hṛdīkasyābhavanputrā daśa bhīmaparākramāḥ
kṛtavarmāgrajas teṣāṃ śatadhanvā ca madhyamaḥ // MatsP_44.81

devārhaścaiva nābhaśca bhīṣaṇaśca mahābalaḥ
ajāto vanajātaśca kanīyakakarambhakau // MatsP_44.82

devārhasya suto vidvāñ jajñe kambalabarhiṣaḥ
asāmañjāḥ sutastasya tamojātasya cātmajaḥ // MatsP_44.83

ajātaputrā vikrāntās trayaḥ paramakīrtayaḥ
sudaṃṣṭraśca sunābhaśca kṛṣṇa ityandhakā matāḥ // MatsP_44.84

andhakānāmimaṃ vaṃśaṃ yaḥ kīrtayati nityaśaḥ
ātmano vipulaṃ vaṃśaṃ prajāvānāpnute naraḥ // MatsP_44.85

Matsya-Purāṇa 45

*sūta uvāca

gāndhārī caiva mādrī ca vṛṣṇibhārye babhūvatuḥ
gāndhārī janayāmāsa sumitraṃ mitranandanam // MatsP_45.1

mādrī yudhājitaṃ putraṃ tato vai devamīḍhuṣam
anamitraṃ śibiṃ caiva pañcamaṃ kṛtalakṣaṇam // MatsP_45.2

anamitrasuto nighno nighnasyāpi tu dvau sutau
prasenaśca mahāvīryaḥ śaktisenaśca tāv ubhau // MatsP_45.3

syamantakaḥ prasenasya maṇiratnamanuttamam
pṛthivyāṃ sarvaratnānāṃ rājā vai so 'bhavanmaṇiḥ // MatsP_45.4

hṛdi kṛtvā tu bahuśo maṇiṃ tamabhiyācitaḥ
govindo 'pi na taṃ lebhe śakto 'pi na jahāra saḥ // MatsP_45.5

kadācinmṛgayāṃ yātaḥ prasenastena bhūṣitaḥ
yathāśabdaṃ sa śuśrāva bile sattvena pūrite // MatsP_45.6

tataḥ praviśya sa bilaṃ praseno hy ṛkṣamaikṣata
ṛkṣaḥ prasenaṃ ca tathā ṛkṣaṃ caiva prasenajit // MatsP_45.7

hatvā ṛkṣaḥ prasenaṃ tu tatastaṃ maṇimādadāt
adṛṣṭastu hatastena antarbilagatastadā // MatsP_45.8

prasenaṃ tu hataṃ jñātvā govindaḥ pariśaṅkitaḥ
govindena hato vyaktaṃ praseno maṇikāraṇāt // MatsP_45.9

prasenastu gato 'raṇyaṃ maṇiratnena bhūṣitaḥ
taṃ dṛṣṭvā sa hatastena govindaḥ pratyuvāca ha
hanmi cainaṃ durācāraṃ śatrubhūtaṃ hi vṛṣṇiṣu // MatsP_45.10

atha dīrgheṇa kālena mṛgayāṃ nirgataḥ punaḥ
yadṛcchayā ca govindo bilasyābhyāśamāgamat // MatsP_45.11

taṃ dṛṣṭvā tu mahāśabdaṃ sa cakre ṛkṣarāḍbalī
śabdaṃ śrutvā tu govindaḥ khaḍgapāṇiḥ praviśya saḥ
apaśyajjāmbavantaṃ tam ṛkṣarājaṃ mahābalam // MatsP_45.12

tatastūrṇaṃ hṛṣīkeśas tamṛkṣapatimañjasā
jāmbavantaṃ sa jagrāha krodhasaṃraktalocanaḥ // MatsP_45.13

tuṣṭāvainaṃ tadā ṛkṣaḥ karmabhirvaiṣṇavaiḥ prabhum
tatastuṣṭastu bhagavān vareṇainamarocayat // MatsP_45.14

*jāmbavānuvāca

icche cakraprahāreṇa tvatto 'haṃ maraṇaṃ prabho
kanyā ceyaṃ mama śubhā bhartāraṃ tvāmavāpnuyāt
yo 'yaṃ maṇiḥ prasenaṃ tu hatvā prāpto mayā prabho // MatsP_45.15

tataḥ sa jāmbavantaṃ taṃ hatvā cakreṇa vai prabhuḥ
kṛtakarmā mahābāhuḥ sakanyaṃ maṇimāharat // MatsP_45.16

dadau satrājitāyainaṃ sarvasātvatasaṃsadi
tena mithyāpavādena saṃtapto 'yaṃ janārdanaḥ // MatsP_45.17

tataste yādavāḥ sarve vāsudevamathābruvan
asmākaṃ tu matirhyāsīt prasenastu tvayā hataḥ // MatsP_45.18

kaikeyasya sutā bhāryā daśa satrājitaḥ śubhāḥ
tāsūtpannāḥ sutāstasya śatamekaṃ tu viśrutāḥ
khyātimanto mahāvīryā bhaṅgakārastu pūrvajaḥ // MatsP_45.19

atha vratavatī tasmād bhaṅgakārāttu pūrvajāt
suṣuve sukumārīstu tisraḥ kamalalocanāḥ // MatsP_45.20

satyabhāmā varā strīṇāṃ vratinī ca dṛḍhavratā
tathā padmāvatī caiva tāśca kṛṣṇāya so 'dadāt // MatsP_45.21

anamitrācchinirjajñe kaniṣṭhādvṛṣṇinandanāt
satyakastasya putrastu sātyakistasya cātmajaḥ // MatsP_45.22

satyavānyuyudhānastu śinernaptā pratāpavān
asaṅgo yuyudhānasya dyumnistasyātmajo 'bhavat // MatsP_45.23

dyumneryugaṃdharaḥ putra iti śainyāḥ prakīrtitāḥ
anamitrānvayo hy eṣa vyākhyāto vṛṣṇivaṃśajaḥ // MatsP_45.24

anamitrasya saṃjajñe pṛthvyāṃ vīro yudhājitaḥ
anyau tu tanayau vīrau vṛṣabhaḥ kṣatra eva ca // MatsP_45.25

vṛṣabhaḥ kāśirājasya sutāṃ bhāryāmavindata
jayantastu jayantyāṃ tu putraḥ samabhavacchubhaḥ // MatsP_45.26

sadāyajño 'tivīraśca śrutavānatithipriyaḥ
akrūraḥ suṣuve tasmāt sadāyajño 'tidakṣiṇaḥ // MatsP_45.27

ratnā kanyā ca śaibyasya akrūrastāmavāptavān
putrānutpādayāmāsa ekādaśa mahābalān // MatsP_45.28

upalambhaḥ sadālambho vṛkalo vīrya eva ca
savītaraḥ sadāpakṣaḥ śatrughno vārimejayaḥ // MatsP_45.29

dharmabhṛddharmavarmāṇau dhṛṣṭamānastathaiva ca
sarve ca pratihotāro ratnāyāṃ jajñire ca te // MatsP_45.30

akrūrād ugrasenāyāṃ sutau dvau kulavardhanau
devavānupadevaśca jajñāte devasaṃnibhau // MatsP_45.31

aśvinyāṃ ca tataḥ putrāḥ pṛthur vipṛthureva ca
aśvatthāmā subāhuśca supārśvakagaveṣaṇau // MatsP_45.32

vṛṣṭinemiḥ sudharmā ca tathā śaryātireva ca
abhūmir varjabhūmiśca śramiṣṭhaḥ śravaṇastathā // MatsP_45.33

imāṃ mithyābhiśastiṃ yo veda kṛṣṇādapohitām
na sa mithyābhiśāpena abhiśāpyo 'tha kenacit // MatsP_45.34

Matsya-Purāṇa 46

*sūta uvāca

aikṣvākī suṣuve śūraṃ khyātamadbhutamīḍhuṣam
pauruṣājjajñire śūrād bhojāyāṃ putrakā daśa // MatsP_46.1

vasudevo mahābāhuḥ pūrvamānakadundubhiḥ
devamārgastato jajñe tato devaśravāḥ punaḥ // MatsP_46.2

anādhṛṣṭiḥ śiniścaiva nandaścaiva sasṛñjayaḥ
śyāmaḥ śamīkaḥ saṃyūpaḥ pañca cāsya varāṅganāḥ // MatsP_46.3

śrutakīrtiḥ pṛthā caiva śrutādevī śrutaśravāḥ
rājādhidevī ca tathā pañcaitā vīramātaraḥ // MatsP_46.4

kṛtasya tu śrutādevī sugrīvaṃ suṣuve sutam
kaikeyyāṃ śrutakīrtyāṃ tu jajñe so 'nuvrato nṛpaḥ // MatsP_46.5

śrutaśravasi caidyasya sunīthaḥ samapadyata
bahuśo dharmacārī sa saṃbabhūvārimardanaḥ // MatsP_46.6

atha sakhyena vṛddhe 'sau kuntibhoje sutāṃ dadau
evaṃ kuntī samākhyātā vasudevasvasā pṛthā // MatsP_46.7

vasudevena sā dattā pāṇḍorbhāryā hy aninditā
pāṇḍorarthena sā jajñe devaputrān mahārathān // MatsP_46.8

dharmādyudhiṣṭhiro jajñe vāyorjajñe vṛkāderaḥ
indrāddhanaṃjayaś caiva śakratulyaparākramaḥ // MatsP_46.9

mādravatyāṃ tu janitāv aśvibhyābhiti śuśruma
nakulaḥ sahadevaśca rūpaśīlaguṇānvitau // MatsP_46.10

rohiṇī pauravī nāma bhāryā hy ānakadundubheḥ
lebhe jyeṣṭhaṃ sutaṃ rāmaṃ sāraṇaṃ ca sutaṃ priyam // MatsP_46.11

durdamaṃ damanaṃ subhruṃ piṇḍārakamahāhanū
citrākṣyau dve kumāryau tu rohiṇyāṃ jajñire tadā // MatsP_46.12

devakyāṃ jajñire śaureḥ suṣeṇaḥ kīrtimānapi
udāsī bhadrasenaśca ṛṣivāsastathaiva ca
ṣaṣṭho bhadravidehaśca kaṃsaḥ sarvānaghātayat // MatsP_46.13

prathamā yā amāvāsyā vārṣikī tu bhaviṣyati
tasyāṃ jajñe mahābāhuḥ pūrvaṃ kṛṣṇaḥ prajāpatiḥ // MatsP_46.14

anujā tv abhavatkṛṣṇā subhadrā bhadrabhāṣiṇī
devakyāṃ tu mahātejā jajñe śūro mahāyaśāḥ // MatsP_46.15

sahadevastu tāmrāyāṃ jajñe śauriḥ kulodvahaḥ
upāsaṅgadharaṃ lebhe tanayaṃ devarakṣitā
ekāṃ kanyāṃ ca subhagāṃ kaṃsastām abhyaghātayat // MatsP_46.16

vijayaṃ rocamānaṃ ca vardhamānaṃ tu devalam
ete sarve mahātmāno hy upadevyāṃ prajajñire // MatsP_46.17

avagāho mahātmā ca vṛkadevyāmajāyata
vṛkadevyāṃ svayaṃ jajñe nandako nāma nāmataḥ // MatsP_46.18

saptamaṃ devakīputraṃ madanaṃ suṣuve nṛpa
gaveṣaṇaṃ mahābhāgaṃ saṃgrāmeṣvaparājitam // MatsP_46.19

śraddhādevyā vihāre tu vane hi vicaranpurā
vaiśyāyāmadadhācchauriḥ putraṃ kauśikamagrajam // MatsP_46.20

sutanū ratharājī ca śaurerāstāṃ parigrahau
puṇḍraśca kapilaścaiva vasudevātmajau balau // MatsP_46.21

jarā nāma niṣādo 'bhūt prathamaḥ sa dhanurdharaḥ
saubhadraśca bhavaścaiva mahāsattvau babhūvatuḥ // MatsP_46.22

devabhāgasutaścāpi nāmnāsāv uddhavaḥ smṛtaḥ
paṇḍitaṃ prathamaṃ prāhur devaśravaḥsamudbhavam // MatsP_46.23

aikṣvākyalabhatāpatyam anādhṛṣṭeryaśasvinī
nidhūtasattvaṃ śatrughnaṃ śrāddhastasmādajāyata // MatsP_46.24

karūṣāyānapatyāya kṛṣṇastuṣṭaḥ sutaṃ dadau
sucandraṃ tu mahābhāgaṃ vīryavantaṃ mahābalam // MatsP_46.25

jāmbavatyāḥ sutāv etau dvau ca satkṛtalakṣaṇau
cārudeṣṇaśca sāmbaśca vīryavantau mahābalau // MatsP_46.26

tantipālaśca tantiśca nandanasya sutāv ubhau
śamīkaputrāś catvāro vikrāntāḥ sumahābalāḥ
virājaśca dhanuścaiva śyāmaśca sṛñjayastathā // MatsP_46.27

anapatyo 'bhavacchyāmaḥ śamīkastu vanaṃ yayau
jugupsamāno bhojatvaṃ rājarṣitvamavāptavān // MatsP_46.28

kṛṣṇasya janmābhyudayaṃ yaḥ kīrtayati nityaśaḥ
śṛṇoti mānavo nityaṃ sarvapāpaiḥ pramucyate // MatsP_46.29

Matsya-Purāṇa 47

*sūta uvāca

atha devo mahādevaḥ pūrvaṃ kṛṣṇaḥ prajāpatiḥ
vihārārthaṃ sa deveśo mānuṣeṣviha jayate // MatsP_47.1

devakyāṃ vasudevasya tapasā puṣkarekṣaṇaḥ
caturbāhustadā jāto divyarūpo jvalañśriyā // MatsP_47.2

śrīvatsalakṣaṇaṃ devaṃ dṛṣṭvā divyaiśca lakṣaṇaiḥ
uvāca vasudevastaṃ rūpaṃ saṃhara vai prabho // MatsP_47.3

bhīto 'haṃ deva kaṃsasya tatastvetadbravīmi te
mama putrā hatāstena jyeṣṭhāste bhīmavikramāḥ // MatsP_47.4

vasudevavacaḥ śrutvā rūpaṃ saṃharate 'cyutaḥ
anujñāpya tataḥ śauriṃ nandagopagṛhe 'nayat // MatsP_47.5

dattvainaṃ nandagopasya rakṣyatāmiti cābravīt
atastu sarvakalyāṇaṃ yādavānāṃ bhaviṣyati
ayaṃ tu garbho devakyāṃ jātaḥ kaṃsaṃ haniṣyati // MatsP_47.6

*ṛṣaya ūcuḥ

ka eṣa vasudevastu devakī ca yaśasvinī
nandagopaśca kastveṣa yaśodā ca mahāvratā // MatsP_47.7

yo viṣṇuṃ janayāmāsa yaṃ ca tātetyabhāṣata
yā garbhaṃ janayāmāsa yā cainaṃ tv abhyavardhayat // MatsP_47.8

*sūta uvāca

puruṣaḥ kaśyapastvāsīd aditistu priyā smṛtā
brahmaṇaḥ kaśyapastvaṃśaḥ pṛthivyāstvaditistathā // MatsP_47.9

atha kāmānmahābāhur devakyāḥ samapūrayat
ye tayā kāṅkṣitā nityam ajātasya mahātmanaḥ // MatsP_47.10

so 'vatīrṇo mahīṃ devaḥ praviṣṭo mānuṣīṃ tanum
mohayansarvabhūtāni yogātmā yogamāyayā // MatsP_47.11

naṣṭe dharme tathā jajñe viṣṇurvṛṣṇikule prabhuḥ
kartuṃ dharmasya saṃsthānam asurāṇāṃ praṇāśanam // MatsP_47.12

rukmiṇī satyabhāmā ca satyā nāgnajitī tathā
subhāmā ca tathā śaibyā gāndhārī lakṣmaṇā tathā // MatsP_47.13

mitravindā ca kālindī devī jāmbavatī tathā
suśīlā ca tathā mādrī kauśalyā vijayā tathā
evamādīni devīnāṃ sahasrāṇi ca ṣoḍaśa // MatsP_47.14

rukmiṇī janayāmāsa putrānraṇaviśāradān
cārudeṣṇaṃ raṇe śūraṃ pradyumnaṃ ca mahābalam // MatsP_47.15

sucāruṃ bhadracāruṃ ca sudeṣṇaṃ bhadrameva ca
paraśuṃ cāruguptaṃ ca cārubhadraṃ sucārukam
cāruhāsaṃ kaniṣṭhaṃ ca kanyāṃ cārumatīṃ tathā // MatsP_47.16

jajñire satyabhāmāyāṃ bhānurbhramaratekṣaṇaḥ
rohito dīptimāṃścaiva tāmraś cakro jalaṃdhamaḥ // MatsP_47.17

catasro jajñire teṣāṃ svasārastu yavīyasīḥ
jāmbavatyāḥ suto jajñe sāmbaḥ samitiśobhanaḥ // MatsP_47.18

mitravānmitravindaśca mitravindā varāṅganā
mitrabāhuḥ sunīthaśca nāgnajityāḥ prajā hi sā // MatsP_47.19

evamādīni putrāṇāṃ sahasrāṇi nibodhata
śataṃ śatasahasrāṇāṃ putrāṇāṃ tasya dhīmataḥ // MatsP_47.20

aśītiśca sahasrāṇi vāsudevasutāstathā
lakṣamekaṃ tathā proktaṃ putrāṇāṃ ca dvijottamāḥ // MatsP_47.21

upasaṅgasya tu sutau vajraḥ saṃkṣipta eva ca
bhūrīndraseno bhūriśca gaveṣaṇasutāv ubhau // MatsP_47.22

pradyumnasya tu dāyādo vaidarbhyāṃ buddhisattamaḥ
aniruddho raṇe 'ruddho jajñe 'sya mṛgaketanaḥ // MatsP_47.23

kāśyā supārśvatanayā sāmbāllebhe tarasvinaḥ
satyaprakṛtayo devāḥ pañca vīrāḥ prakīrtitāḥ // MatsP_47.24

tisraḥ koṭyaḥ pravīrāṇāṃ yādavānāṃ mahātmanām
ṣaṣṭiḥ śatasahasrāṇi vīryavanto mahābalāḥ // MatsP_47.25

devāṃśāḥ sarva eveha hy utpannāste mahaujasaḥ
devāsure hatā ye ca tv asurā ye mahābalāḥ // MatsP_47.26

ihotpannā manuṣyeṣu bādhante sarvamānavān
teṣāmutsādanārthāya utpanno yādave kule // MatsP_47.27

kulānāṃ śatamekaṃ ca yādavānāṃ mahātmanām
sarvametatkulaṃ yāvad vartate vaiṣṇave kule // MatsP_47.28

viṣṇusteṣāṃ praṇetā ca prabhutve ca vyavasthitaḥ
nideśasthāyinastasya kathyante sarvayādavāḥ // MatsP_47.29

*ṛṣaya ūcuḥ

saptarṣayaḥ kuberaśca yakṣo māṇicarastathā
śālakir nāradaścaiva siddho dhanvantaristathā // MatsP_47.30

ādidevastathā viṣṇur ebhistu saha daivataḥ
kimarthaṃ saṃghaśo bhūtāḥ smṛtāḥ sambhūtayaḥ kati // MatsP_47.31

bhaviṣyāḥ kati caivānye prādurbhāvā mahātmanaḥ
brahmakṣatreṣu śānteṣu kimarthamiha jāyate // MatsP_47.32

yadarthamiha sambhūto viṣṇurvṛṣṇyandhakottamaḥ
punaḥ punarmanuṣyeṣu tannaḥ prabrūhi pṛcchatām // MatsP_47.33

*sūta uvāca

tyaktvā divyāṃ tanuṃ viṣṇur mānuṣeṣviha jāyate
yuge tv atha parāvṛtte kāle praśithile prabhuḥ // MatsP_47.34

devāsuravimardeṣu jāyate harirīśvaraḥ
hiraṇyakaśipau daitye trailokyaṃ prākpraśāsati // MatsP_47.35

balinādhiṣṭhite caiva purā lokatraye kramāt
sakhyamāsītparamakaṃ devānāmasuraiḥ saha // MatsP_47.36

yugākhyāsurasampūrṇaṃ hy āsīd atyākulaṃ jagat
nideśasthāyinaścāpi tayordevāsurāḥ samam // MatsP_47.37

mṛdho balivimardāya sampravṛddhaḥ sudāruṇaḥ
devānāmasurāṇāṃ ca ghoraḥ kṣayakaro mahān // MatsP_47.38

kartuṃ dharmavyavasthānaṃ jāyate mānuṣeṣviha
bhṛgoḥ śāpanimittaṃ tu devāsurakṛte tadā // MatsP_47.39

*munaya ūcuḥ

kathaṃ devāsurakṛte vyāpāraṃ prāptavānsvataḥ
devāsuraṃ yathā vṛttaṃ tannaḥ prabrūhi pṛcchatām // MatsP_47.40

*sūta uvāca

teṣāṃ dāyanimittaṃ te saṃgrāmāstu sudāruṇāḥ
varāhādyā daśa dvau ca śaṇḍāmarkāntare smṛtāḥ // MatsP_47.41

nāmatastu samāsena śṛṇutaiṣāṃ vivakṣataḥ
prathamo nārasiṃhastu dvitīyaścāpi vāmanaḥ // MatsP_47.42

tṛtīyastu varāhaśca caturtho 'mṛtamanthanaḥ
saṃgrāmaḥ pañcamaścaiva saṃjātastārakāmayaḥ // MatsP_47.43

ṣaṣṭho hy āḍībakākhyastu saptamastraipurastathā
andhakākhyo 'ṣṭamasteṣāṃ navamo vṛtraghātakaḥ // MatsP_47.44

dhātraśca daśamaścaiva tato hālāhalaḥ smṛtaḥ
prathito dvādaśasteṣāṃ ghoraḥ kolāhalastathā // MatsP_47.45

hiraṇyakaśipur daityo nārasiṃhena pātitaḥ
vāmanena balir baddhas trailokyākramaṇe purā // MatsP_47.46

hiraṇyākṣo hato dvaṃdve pratighāte tu daivataiḥ
daṃṣṭrayā tu varāheṇa samudrastu dvidhā kṛtaḥ // MatsP_47.47

prahlādo nirjito yuddhe indreṇāmṛtamanthane
virocanastu prāhlādir nityam indravadhodyataḥ // MatsP_47.48

indreṇaiva tu vikramya nihatastārakāmaye
aśaknuvansa devānāṃ sarvaṃ soḍhuṃ sadaivatam // MatsP_47.49

nihatā dānavāḥ sarve trailokye tryambakeṇa tu
asurāśca piśācāśca dānavāścāndhakāhave // MatsP_47.50

hatā devamanuṣye sve pitṛbhiścaiva sarvaśaḥ
saṃpṛkto dānavairvṛtro ghoro hālāhale hataḥ // MatsP_47.51

tadā viṣṇusahāyena mahendreṇa nivartitaḥ
hato dhvaje mahendreṇa māyācchannastu yogavit
dhvajalakṣaṇamāviśya vipracittiḥ sahānujaḥ // MatsP_47.52

daityāṃśca dānavāṃścaiva saṃyatānkila saṃyutān
jayankolāhale sarvān devaiḥ parivṛto vṛṣā // MatsP_47.53

yajñasyāvabhṛthe dṛśyau śaṇḍāmarkau tu daivataiḥ
ete devāsure vṛttāḥ saṃgrāmā dvādaśaiva tu // MatsP_47.54

devāsurakṣayakarāḥ prajānāṃ tu hitāya vai
hiraṇyakaśipū rājā varṣāṇāmarbudaṃ babhau // MatsP_47.55

dvisaptati tathānyāni niyutānyadhikāni ca
aśītiṃ ca sahasrāṇi trailokyaiśvaryatāṃ gataḥ // MatsP_47.56

paryāyeṇa nu rājābhūd balirvarṣāyutaṃ punaḥ
ṣaṣṭivarṣasahasrāṇi niyutāni ca viṃśatiḥ // MatsP_47.57

bale rājyādhikārastu yāvatkālaṃ babhūva ha
tāvatkālaṃ tu prahlādo nivṛtto hy asuraiḥ saha // MatsP_47.58

indrāstrayaste vijñeyā asurāṇāṃ mahaujasaḥ
daityasaṃsthamidaṃ sarvam āsīddaśayugaṃ punaḥ // MatsP_47.59

trailokyamidamavyagraṃ mahendreṇānupālyate
asapatnamidaṃ sarvam āsīddaśayugaṃ punaḥ // MatsP_47.60

prahlādasya hate tasmiṃs trailokye kālaparyayāt
paryāyeṇa tu samprāpte trailokyaṃ pākaśāsane
tato 'surānparityajya śukro devānagacchata // MatsP_47.61

yajñe devānatha gataṃ ditijāḥ kāvyamāhvayan
kiṃ tvaṃ no miṣatāṃ rājyaṃ tyaktvā yajñaṃ punargataḥ // MatsP_47.62

sthātuṃ na śaknumo hy atra praviśāmo rasātalam
evamukto 'bravīddaityān viṣaṇṇānsāntvayangirā // MatsP_47.63

mā bhaiṣṭa dhārayiṣyāmi tejasā svena vo 'surāḥ
mantrāścauṣadhayaścaiva rasā vasu ca yatparam // MatsP_47.64

kṛtsnāni mayi tiṣṭhanti pādasteṣāṃ sureṣu vai
tatsarvaṃ vaḥ pradāsyāmi yuṣmadarthe dhṛtā mayā // MatsP_47.65

tato devāstu tāndṛṣṭvā vṛtānkāvyena dhīmatā
saṃmantrayanti devā vai saṃvijñāstu jighṛkṣayā // MatsP_47.66

kāvyo hy eṣa idaṃ sarvaṃ vyāvartayati no balāt
sādhu gacchāmahe tūrṇaṃ yāvannādhyāpayiṣyati // MatsP_47.67

prasahya hatvā śiṣṭāṃstu pātālaṃ prāpayāmahe
tato devāstu saṃrabdhā dānavān upasṛtya ha // MatsP_47.68

tataste vadhyamānāstu kāvyamevābhidudruvuḥ
tataḥ kāvyastu tāndṛṣṭvā tūrṇaṃ devair abhidrutān // MatsP_47.69

rakṣāṃ kāvyena saṃhṛtya devāste 'pyasurārditāḥ
kāvyaṃ dṛṣṭvā sthitaṃ devā niḥśaṅkamasurāñjahuḥ // MatsP_47.70

tataḥ kāvyo 'nucintyātha brāhmaṇo vacanaṃ hitam
tānuvāca tataḥ kāvyaḥ pūrvaṃ vṛttamanusmaran // MatsP_47.71

trailokyaṃ vo hṛtaṃ sarvaṃ vāmanena tribhiḥ kramaiḥ
balirbaddho hato jambho nihataśca virocanaḥ // MatsP_47.72

mahāsurā dvādaśasu saṃgrāmeṣu surair hatāḥ
taistairupāyairbhūyiṣṭhaṃ nihatā vaḥ pradhānataḥ // MatsP_47.73

kiṃcicchīṣṭāstu yūyaṃ vai yuddhaṃ māstviti me matam
nītiṃ yāṃ vo 'bhidhāsyāmi tiṣṭhadhvaṃ kālaparyayāt // MatsP_47.74

yāsyāmyahaṃ mahādevaṃ mantrārthaṃ vijayāvaham
apratīpāṃstato mantrān devātprāpya maheśvarāt
yudhyāmahe punardevāṃs tataḥ prāpsyatha vai jayam // MatsP_47.75

tataste kṛtasaṃvādā devān ūcustadāsurāḥ
nyastaśastrā vayaṃ sarve niḥsaṃnāhā rathairvinā // MatsP_47.76

vayaṃ tapaścariṣyāmaḥ saṃvṛtā valkalairvane
prahlādasya vacaḥ śrutvā satyābhivyāhṛtaṃ tu tat // MatsP_47.77

tato devā nyavartanta vijvarā muditāśca te
nyastaśastreṣu daityeṣu vinivṛttāstadā surāḥ // MatsP_47.78

tatastānabravītkāvyaḥ kaṃcitkālamupāsyatha
nirutsiktās tapoyuktāḥ kālaṃ kāryārthasādhakam // MatsP_47.79

piturmamāśramasthā vai māṃ pratīkṣata dānavāḥ
tatsaṃdiśyāsurānkāvyo mahādevaṃ prapadyata // MatsP_47.80

*śukra uvāca

mantrānicchāmyahaṃ deva ye na santi bṛhaspatau
parābhavāya devānām asurāṇāṃ jayāya ca // MatsP_47.81

evamukto 'bravīddevo vrataṃ tvaṃ cara bhārgava
pūrṇaṃ varṣasahasraṃ tu kaṇadhūmamavākśirāḥ
yadi pāsyasi bhadraṃ te tato mantrānavāpsyasi // MatsP_47.82

tatheti samanujñāpya śukrastu bhṛgunandanaḥ
pādau saṃspṛśya devasya bāḍhamityabravīdvacaḥ
vrataṃ carāmyahaṃ deva tvayādiṣṭo 'dya vai prabho // MatsP_47.83

tato 'nusṛṣṭo devena kuṇḍadhāro 'sya dhūmakṛt
tadā tasmingate śukre hy asurāṇāṃ hitāya vai
mantrārthaṃ tatra vasati brahmacaryaṃ maheśvare // MatsP_47.84

tadbuddhvā nītipūrvaṃ tu rājye nyaste tadāsuraiḥ
asmiṃśchidre tadāmarṣād devāstānsamupādravan
daṃśitāḥ sāyudhāḥ sarve bṛhaspatipuraḥsarāḥ // MatsP_47.85

dṛṣṭvāsuragaṇā devān pragṛhītāyudhānpunaḥ
utpetuḥ sahasā te vai saṃtrastāstānvaco 'bruvan // MatsP_47.86

nyaste śastre 'bhaye datta ācārye vratamāsthite
dattvā bhavanto hy abhayaṃ samprāptā no jighāṃsayā // MatsP_47.87

anācāryā vayaṃ devās tyaktaśastrāstvavasthitāḥ
cīrakṛṣṇājinadharā niṣkriyā niṣparigrahāḥ // MatsP_47.88

raṇe vijetuṃ devāṃśca na śakṣyāmaḥ kathaṃcana
ayuddhena prapatsyāmaḥ śaraṇaṃ kāvyamātaram // MatsP_47.89

yāpayāmaḥ kṛcchramidaṃ yāvadabhyeti no guruḥ
nivṛtte ca tathā śukre yotsyāmo daṃśitāyudhāḥ // MatsP_47.90

evamuktvā tato 'nyonyaṃ śaraṇaṃ kāvyamātaram
prāpadyanta tato bhītās tebhyo 'dādabhayaṃ tu sā // MatsP_47.91

na bhetavyaṃ na bhetavyaṃ bhayaṃ tyajata dānavāḥ
matsaṃnidhau vartatāṃ vo na bhīr bhavitumarhati // MatsP_47.92

tayā cābhyupapannāṃstān dṛṣṭvā devāstato 'surān
abhijagmuḥ prasahyaitān avicārya balābalam // MatsP_47.93

tatastānbādhyamānāṃstu devairdṛṣṭvāsurāṃstadā
devī kruddhābravīddevān anindrānvaḥ karomyaham // MatsP_47.94

saṃbhṛtya sarvasambhārān indraṃ sābhyacarattadā
tastambha devī balavad yogayuktā tapodhanā // MatsP_47.95

tatastaṃ stambhitaṃ dṛṣṭvā indraṃ devāśca mūkavat
prādravanta tato bhītā indraṃ dṛṣṭvā vaśīkṛtam // MatsP_47.96

gateṣu surasaṃgheṣu śakraṃ viṣṇurabhāṣata
māṃ tvaṃ praviśa bhadraṃ te nayiṣye tvāṃ surottama // MatsP_47.97

evamuktastato viṣṇuṃ praviveśa puraṃdaraḥ
viṣṇunā rakṣitaṃ dṛṣṭvā devī kruddhā vaco 'bravīt // MatsP_47.98

eṣā tvāṃ viṣṇunā sārdhaṃ dahāmi maghavanbalāt
miṣatāṃ sarvabhūtānāṃ dṛśyatāṃ me tapobalam // MatsP_47.99

tayā 'bhibhūtau tau devāv indrāviṣṇū babhūvatuḥ
kathaṃ mucyeva sahitau viṣṇurindram abhāṣata // MatsP_47.100

indro 'bravījjahi hyenāṃ yāvannau na dahetprabho
viśeṣaṇābhibhūto 'smi tvatto 'haṃ jahi mā ciram // MatsP_47.101

tataḥ samīkṣya viṣṇustāṃ strīvadhe kṛcchram āsthitaḥ
abhidhyāya tataścakram āpaduddharaṇe tu tat // MatsP_47.102

tatastu tvarayā yuktaḥ śīghrakārī bhayānvitaḥ
jñātvā viṣṇustatastasyā krūraṃ devyāścikīrṣitam
kruddhaḥ svamastramādāya śiraściccheda vai bhiyā // MatsP_47.103

taṃ dṛṣṭvā strīvadhaṃ ghoraṃ cukrodha bhṛgurīśvaraḥ
tato 'bhiśapto bhṛguṇā viṣṇur bhāryāvadhe tadā // MatsP_47.104

yasmātte jānato dharmapravadhyā strī niṣūditā
tasmāttvaṃ saptakṛtveha mānuṣeṣūpapatsjase // MatsP_47.105

tatastenābhiśāpena naṣṭe dharme punaḥpunaḥ
lokasya ca hitārthāya jāyate mānuyeṣviha // MatsP_47.106

anuvyāhṛtya viṣṇuṃ sa tadādāya śirastvaran
samānīya tataḥ kāyam asau gṛhyedamabravīt // MatsP_47.107

eṣā tvaṃ viṣpunā devi hatā saṃjīvayāmyaham
tatastāṃ yojya śirasā abhijīveti so 'bravīt // MatsP_47.108

yadi kṛtsno mayā dharmo jñāyate carito 'pi vā
tena satyena jīvasva yadi satyaṃ vadāmyaham // MatsP_47.109

tatastāṃ prokṣya śītābhir adbhir jīveti so 'bravīt
tato 'bhivyāhṛte tasya devī saṃjīvitā tadā // MatsP_47.110

tatastāṃ sarvabhūtāni dṛṣṭvā suptotthitāmiva
sādhu sādhviti cakruste vacasā sarvatodiśam // MatsP_47.111

evaṃ pratyāhṛtā tena devī sā bhṛguṇā tadā
miṣatāṃ devatānāṃ hi tadadbhutam ivābhavad // MatsP_47.112

asaṃbhrāntena bhṛguṇā patnī saṃjīvitā punaḥ
dṛṣṭvā cendro nālabhata śarma kāvyabhayātpunaḥ
prajāgare tataścendro jayantīmidamabravīt // MatsP_47.113

saṃcintya matimān vākyaṃ svāṃ kanyāṃ pākaśāsanaḥ
eṣa kāvyo hyamitrāya vrataṃ carati dāruṇam
tenāhaṃ vyākulaḥ putri kṛto matimatā bhṛśam // MatsP_47.114

gaccha saṃsādhayasvainaṃ śramāpanayanaiḥ śubhaiḥ
taistairmanonukūlaiśca hy upacārair atandritā // MatsP_47.115

kāvyamārādhayasvainaṃ yathā tuṣyeta sa dvijaḥ
gaccha tvaṃ tasya dattā'si prayatnaṃ kuru matkṛte // MatsP_47.116

evamuktā jayantī sā vacaḥ saṃgṛhya vai pituḥ
agacchadyatra ghoraṃ sa tapa ārabhya tiṣṭhati // MatsP_47.117

taṃ dṛṣṭvā tu pibantaṃ sā kaṇadhūmam avāṅmukham
yakṣeṇa pātyamānaṃ ca kuṇḍadhāreṇa pātitam // MatsP_47.118

dṛṣṭvā ca taṃ pātyamānaṃ devī kāvyamavasthitam
svarūpaṃ dhyānaśāmyantaṃ durbalaṃ bhūtimāsthitam
pitrā yathoktaṃ vākyaṃ sā kāvye kṛtavatī tadā // MatsP_47.119

gīrbhiścaivānukūlābhiḥ stuvatī valgubhāṣiṇī
gātrasaṃvāhanaiḥ kāle sevamānā tvacaḥ sukhaiḥ
vratacaryānukūlābhir uvāsa bahulāḥ samāḥ // MatsP_47.120

pūrṇe dhūmavrate tasmin ghore varṣasahasrake
vareṇa cchandayāmāsa kāvyaṃ prīto bhavastadā // MatsP_47.121

*mahādeva uvāca

etadvrataṃ tvayaikena cīrṇaṃ nānyena kenacit
tasmādvai tapasā buddhyā śrutena ca balena ca // MatsP_47.122

tejasā ca surānsarvāṃs tvameko 'bhibhaviṣyasi
yaccābhilaṣitaṃ brahman vidyate bhṛgunandana // MatsP_47.123

prapatsyase tu tatsarvaṃ nānuvācyaṃ tu kasyacit
sarvābhibhāvī tena tvaṃ bhaviṣyasi dvijottama // MatsP_47.124

etāndattvā varāṃstasmai bhārgavāya bhavaḥ punaḥ
prajeśatvaṃ dhaneśatvam avadhyatvaṃ ca vai dadau // MatsP_47.125

etāṃllabdhvā varānkāvyaḥ samprahṛṣṭatanūruhaḥ
harṣātprādurbabhau tasya divyastotraṃ maheśvare
tathā tiryaksthitaścaiva tuṣṭuve nīlalohitam // MatsP_47.126

*śukra uvāca

namo 'stu śitikaṇṭhāya kaniṣṭhāya suvarcase
lelihānāya kāvyāya vatsarāyāndhasaḥ pate // MatsP_47.127

kapardine karālāya haryakṣṇe varadāya ca
saṃstutāya sutīrthāya devadevāya raṃhase // MatsP_47.128

uṣṇīṣiṇe suvaktrāya bahurūpāya vedhase
vasuretāya rudrāya tapase citravāsase // MatsP_47.129

hrasvāya muktakeśāya senānye rohitāya ca
kavaye rājavṛkṣāya takṣakakrīḍanāya ca // MatsP_47.130

sahasraśirase caiva sahasrākṣāya mīdhuṣe
varāya bhavyarūpāya śvetāya puruṣāya ca // MatsP_47.131

giriśāya namo 'rkāya baline ājyapāya ca
sutṛptāya suvastrāya dhanvine bhārgavāya ca // MatsP_47.132

niṣaṅgiṇe ca tārāya svakṣāya kṣapaṇāya ca
tāmrāya caiva bhīmāya ugrāya ca śivāya ca // MatsP_47.133

mahādevāya śarvāya viśvarūpaśivāya ca
hiraṇyāya variṣṭhāya jyeṣṭhāya madhyamāya ca // MatsP_47.134

vāstoṣpate pinākāya muktaye kevalāya ca
mṛgavyādhāya dakṣāya sthāṇave bhīṣaṇāya ca // MatsP_47.135

bahunetrāya dhuryāya trinetrāyeśvarāya ca
kapāline ca vīrāya mṛtyave tryambakāya ca // MatsP_47.136

babhrave ca piśaṅgāya piṅgalāyāruṇāya ca
pinākine ceṣumate citrāya rohitāya ca // MatsP_47.137

dundubhyāyaikapādāya ajāya buddhidāya ca
āraṇyāya gṛhasthāya yataye brahmacāriṇe // MatsP_47.138

sāṃkhyāya caiva yogāya vyāpine dīkṣitāya ca
anāhatāya śarvāya bhavyeśāya yamāya ca // MatsP_47.139

rodhase cekitānāya brahmiṣṭhāya maharṣaye
catuṣpadāya medhyāya rakṣiṇe śīghragāya ca // MatsP_47.140

śikhaṇḍine karālāya daṃṣṭriṇe viśvavedhase
bhāsvarāya pratītāya sudīptāya sumedhase // MatsP_47.141

krūrāyāvikṛtāyaiva bhīṣaṇāya śivāya ca
saumyāya caiva mukhyāya dhārmikāya śubhāya ca // MatsP_47.142

avadhyāyāmṛtāyaiva nityāya śāśvatāya ca
vyāpṛtāya viśiṣṭāya bharatāya ca sākṣiṇe // MatsP_47.143

kṣemāya sahamānāya satyāya cāmṛtāya ca
kartre paraśave caiva śūline divyacakṣuṣe // MatsP_47.144

somapāyājyapāyaiva dhūmapāyoṣmapāya ca
śucaye paridhānāya sadyojātāya mṛtyave // MatsP_47.145

piśitāśāya sarvāya meghāya vidyutāya ca
vyāvṛttāya variṣṭhāya bharitāya tarakṣave // MatsP_47.146

tripuraghnāya tīrthāyā-vakrāya romaśāya ca
tigmāyudhāya vyākhyāya susiddhāya pulastaye // MatsP_47.147

rocamānāya caṇḍāya sphītāya ṛṣabhāya ca
vratine yuñjamānāya śucaye cordhvaretase // MatsP_47.148

asuraghnāya svāghnāya mṛtyughne yajñiyāya ca
kṛśānave pracetāya vahnaye nirmalāya ca // MatsP_47.149

rakṣoghnāya paśughnāyāvighnāya śvasitāya ca
vibhrāntāya mahāntāya arṇave durgamāya ca // MatsP_47.150

kṛṣṇāya ca jayantāya lokānāmīśvarāya ca
anāśritāya vedhyāya samatvādhiṣṭhitāya ca // MatsP_47.151

hiraṇyabāhave caiva vyāptāya ca mahāya ca
sukarmaṇe prasahyāya ceśānāya sucakṣuṣe // MatsP_47.152

kṣipreṣave sadaśvāya śivāya mokṣadāya ca
kapilāya piśaṅgāya mahādevāya dhīmate // MatsP_47.153

mahākāyāya dīptāya rodanāya sahāya ca
dṛḍhadhanvine kavacine rathine ca varūthine // MatsP_47.154

bhṛgunāthāya śukrāya gahvareṣṭhāya vedhase
amoghāya praśāntāya sumedhāya vṛṣāya ca // MatsP_47.155

namo 'stu tubhyaṃ bhagavan viśvāya kṛttivāsase
paśūnāṃ pataye tubhyaṃ bhūtānāṃ pataye namaḥ // MatsP_47.156

praṇave ṛgyajuḥsāmne svāhāya ca svadhāya ca
vaṣaṭkārātmane caiva tubhyaṃ mantrātmane namaḥ // MatsP_47.157

tvaṣṭre dhātre tathā kartre cakṣuḥśrotramayāya ca
bhūtabhavyabhaveśāya tubhyaṃ karmātmane namaḥ // MatsP_47.158

vasave caiva sādhyāya rudrādityasurāya ca
viṣāya mārutāyaiva tubhyaṃ devātmane namaḥ // MatsP_47.159

agnīṣomavidhijñāya paśumantrauṣadhāya ca
svayambhuve hy ajāyaiva apūrvaprathamāya ca
prajānāṃ pataye caiva tubhyaṃ brahmātmane namaḥ // MatsP_47.160

ātmeśāyātmavaśyāya sarveśātiśayāya ca
sarvabhūtāṅgabhūtāya tubhyaṃ bhūtātmane namaḥ // MatsP_47.161

nirguṇāya guṇajñāya vyākṛtāyāmṛtāya ca
nirupākhyāya mitrāya tubhyaṃ sāṃkhyātmane namaḥ // MatsP_47.162

pṛthivyai cāntarikṣāya divyāya ca mahāya ca
janastapāya satyāya tubhyaṃ lokātmane namaḥ // MatsP_47.163

avyaktāya ca mahate bhūtāderindriyāya ca
ātmajñāya viśeṣāya tubhyaṃ sarvātmane namaḥ // MatsP_47.164

nityāya cātmaliṅgāya sūkṣmāyaivetarāya ca
buddhāya vibhave caiva tubhyaṃ mokṣātmane namaḥ // MatsP_47.165

namaste triṣu lokeṣu namaste paratas triṣu
satyānteṣu mahādyeṣu caturṣu ca namo 'stu te // MatsP_47.166

namaḥ stotre mayā hy asmin yadi na vyāhṛtaṃ bhavet
madbhakta iti brahmaṇya tatsarvaṃ kṣantumarhasi // MatsP_47.167

*sūta uvāca

evamābhāṣya deveśam īśvaraṃ nīlalohitam
prahvo 'bhipraṇatastasmai prāñjalirvāgyato 'bhavat // MatsP_47.168

kāvyasya gātraṃ saṃspṛśya hastena prītimānbhavaḥ
nikāmaṃ darśanaṃ dattvā tatraivāntaradhīyata // MatsP_47.169

tataḥ so 'ntarhite tasmin deveśe 'nucarīṃ tadā
tiṣṭhantīṃ pārśvato dṛṣṭvā jayantīmidamabravīt // MatsP_47.170

kasya tvaṃ subhage kā vā duḥkhite mayi duḥkhitā
mahatā tapasā yuktā kimarthaṃ māṃ niṣevase // MatsP_47.171

anayā saṃstuto bhaktyā praśrayeṇa damena ca
snehena caiva suśroṇi prīto 'smi varavarṇini // MatsP_47.172

kimicchasi varārohe kaste kāmaḥ samṛdhyatām
tatte sampādayāmyadya yadyapi syātsuduṣkaraḥ // MatsP_47.173

evamuktābravīdenaṃ tapasā jñātumarhasi
cikīrṣitaṃ hi me brahmaṃs tvaṃ hi vettha yathātatham // MatsP_47.174

evamukto 'bravīdenāṃ dṛṣṭvā divyena cakṣuṣā
mayā saha tvaṃ suśroṇi daśa varṣāṇi bhāmini // MatsP_47.175

sarvabhūtairadṛśyā ca saṃprayogamihecchasi
devi cendīvaraśyāme varārhe vāmalocane
evaṃ vṛṇoṣi kāmaṃ tvaṃ matto vai valgubhāṣiṇi // MatsP_47.176

evaṃ bhavatu gacchāmo gṛhānno mattakāśini
tataḥ svagṛhamāgatya jayantyāḥ pāṇimudvahan // MatsP_47.177

tayā sahāvasaddevyā daśa varṣāṇi bhārgavaḥ
adṛśyaḥ sarvabhūtānāṃ māyayā saṃvṛtaḥ prabhuḥ // MatsP_47.178

kṛtārthamāgataṃ dṛṣṭvā kāvyaṃ sarve diteḥ sutāḥ
abhijagmurgṛhaṃ tasya muditāste didṛkṣavaḥ // MatsP_47.179

yadā gatā na paśyanti māyayā saṃvṛtaṃ gurum
lakṣaṇaṃ tasya tadbuddhvā pratijagmuryathāgatam // MatsP_47.180

bṛhaspatistu saṃruddhaṃ kāvyaṃ jñātvā vareṇa tu
tuṣṭyarthaṃ daśa varṣāṇi jayantyā hitakāmyayā // MatsP_47.181

buddhvā tadantaraṃ so 'pi daityānāmindranoditaḥ
kāvyasya rūpamāsthāya asurān samupāhvayat // MatsP_47.182

tatastānāgatāndṛṣṭvā bṛhaspatiruvāca ha
svāgataṃ mama yājyānāṃ prāpto 'haṃ vo hitāya ca // MatsP_47.183

ahaṃ vo 'dhyāpayiṣyāmi vidyāḥ prāptāstu yā mayā
tataste hṛṣṭamanaso vidyārthamupapedire // MatsP_47.184

pūrṇe kāvyastadā tasmin samaye daśavārṣike
samayānte devayānī tadotpannā iti śrutiḥ
buddhiṃ cakre tataḥ so 'tha yājyānāṃ pratyavekṣaṇe // MatsP_47.185

devi gacchāmyahaṃ draṣṭuṃ mama yājyāñśucismite
vibhrāntavīkṣite sādhvi trivarṇāyatalocane // MatsP_47.186

evamuktābravīd enaṃ bhaja bhaktānmahāvrata
eṣa dharmaḥ satāṃ brahman na dharmaṃ lopayāmi te // MatsP_47.187

tato gatvāsurāndṛṣṭvā devācāryeṇa dhīmatā
vañcitānkāvyarūpeṇa tataḥ kāvyo 'bravīttu tān // MatsP_47.188

kāvyaṃ māṃ vo vijānīdhvaṃ toṣito giriśo vibhuḥ
vañcitā bata yūyaṃ vai sarve śṛṇuta dānavāḥ // MatsP_47.189

śrutvā tathā bruvāṇaṃ taṃ saṃbhrāntāste tadābhavan
prekṣantas tāv ubhau tatra sthitāsīnau suvismitāḥ // MatsP_47.190

sampramūḍhās tataḥ sarve na prābudhyanta kiṃcana
abravīt sampramūḍheṣu kāvyastānasurāṃstadā // MatsP_47.191

ācāryo vo hy ahaṃ kāvyo devācāryo 'yamaṅgirāḥ
anugacchata māṃ daityās tyajatainaṃ bṛhaspatim // MatsP_47.192

ityuktā hy asurāstena tāv ubhau samavekṣya ca
yadāsurā viśeṣaṃ tu na jānantyubhayostayoḥ // MatsP_47.193

bṛhaspatir uvācainān asambhrāntastapodhanaḥ
kāvyo vo 'haṃ gururdaityā madrūpo 'yaṃ bṛhaspatiḥ // MatsP_47.194

saṃmohayati rūpeṇa māmakenaiṣa vo 'surāḥ
śrutvā tasya tataste vai sametya tu tato 'bruvan // MatsP_47.195

ayaṃ no daśa varṣāṇi satataṃ śāsti vai prabhuḥ
eṣa vai gururasmākam antarepsurayaṃ dvijaḥ // MatsP_47.196

tataste dānavāḥ sarve praṇipatyābhinandya ca
vacanaṃ jagṛhustasya cirābhyāse na mohitāḥ // MatsP_47.197

ūcus tamasurāḥ sarve krodhasaṃraktalocanāḥ
ayaṃ gurur hito 'smākaṃ gaccha tvaṃ nāsi no guruḥ // MatsP_47.198

bhārgavo vāṅgirā vāpi bhagavāneṣa no guruḥ
sthitā vayaṃ nideśe 'sya sādhu tvaṃ gaccha māciram // MatsP_47.199

evamuktvāsurāḥ sarve prāpadyanta bṛhaspatim
yadā na pratyapadyanta kāvyenoktaṃ mahaddhitam // MatsP_47.200

cukopa bhārgavasteṣām avalepena tena tu
bodhitā hi mayā yasmān na māṃ bhajatha dānavāḥ // MatsP_47.201

tasmātpranaṣṭasaṃjñā vai parābhavamavāpsyatha
iti vyāhṛtya tānkāvyo jagāmātha yathāgatam // MatsP_47.202

śaptāṃstānasurāñjñātvā kāvyena sa bṛhaspatiḥ
kṛtārthaḥ sa tadā hṛṣṭaḥ svarūpaṃ pratyapadyata // MatsP_47.203

buddhyāsurān hatāñjñātvā kṛtārtho 'ntaradhīyata
tataḥ pranaṣṭe tasmiṃstu vibhrāntā dānavābhavan // MatsP_47.204

aho vivañcitāḥ smeti parasparamathābruvan
pṛṣṭhato 'bhimukhāścaiva tāḍitāṅgirasena tu // MatsP_47.205

vañcitāḥ sopadhānena sve sve vastuni māyayā
tatastvaparituṣṭāste tameva tvaritā yayuḥ
prahlādamagrataḥ kṛtvā kāvyasyānupadaṃ punaḥ // MatsP_47.206

tataḥ kāvyaṃ samāsādya upatasthuravāṅmukhāḥ
samāgatānpunardṛṣṭvā kāvyo yājyānuvāca ha // MatsP_47.207

mayā saṃbodhitāḥ sarve yasmānmā nābhinandatha
tatastenāvamānena gatā yūyaṃ parābhavam // MatsP_47.208

evaṃ bruvāṇaṃ śukraṃ tu bāṣpasaṃdigdhayā girā
prahlādastaṃ tadovāca mā nastvaṃ tyaja bhārgava // MatsP_47.209

svāśrayān bhajamānāṃśca bhaktāṃstvaṃ bhaja bhārgava
tvayyadṛṣṭe vayaṃ tena devācāryeṇa mohitāḥ
bhaktānarhasi vai jñātuṃ tapodīrgheṇa cakṣuṣā // MatsP_47.210

yadi nastvaṃ na kuruṣe prasādaṃ bhṛgunandana
apadhyātās tvayā hy adya praviśāmo rasātalam // MatsP_47.211

jñātvā kāvyo yathātattvaṃ kāruṇyādanukampayā
evaṃ pratyanunīto vai tataḥ kopaṃ niyamya saḥ
uvācaitānna bhetavyaṃ na gantavyaṃ rasātalam // MatsP_47.212

avaśyaṃ bhāvino hy arthāḥ prāptavyā mayi jāgrati
na śakyamanyathā kartuṃ diṣṭaṃ hi balavattaram // MatsP_47.213

saṃjñā pranaṣṭā yā vo 'dya tāmetāṃ pratipatsyatha
devāñjitvā sakṛccāpi pātālaṃ pratipatsyatha // MatsP_47.214

prāpte paryāyakāle ca hīti brahmābhyabhāṣata
matprasādācca trailokyaṃ bhuktaṃ yuṣmābhirūrjitam // MatsP_47.215

yugākhyā daśa sampūrṇā devānākramya mūrdhani
etāvantaṃ ca kālaṃ vai brahmā rājyamabhāṣata // MatsP_47.216

rājyaṃ sāvarṇike tubhyaṃ punaḥ kila bhaviṣyati
lokānāmīśvaro bhāvyas tava pautraḥ punarbaliḥ // MatsP_47.217

evaṃ kila mithaḥ proktaḥ pautraste viṣṇunā svayam
vācā hṛteṣu lokeṣu tāstāstasyābhavankila // MatsP_47.218

yasmātpravṛttayaścāsya saṃkāśād abhisaṃdhitāḥ
tasmādvṛttena prītena tubhyaṃ dattaṃ svayambhuvā // MatsP_47.219

devarājye balirbhāvya iti māmīśvaro 'bravīt
tasmādadṛśyo bhūtānāṃ kālāpekṣaḥ sa tiṣṭhati // MatsP_47.220

prītena cāparo datto varastubhyaṃ svayambhuvā
tasmānnirutsukastvaṃ vai paryāyaṃ sahito 'suraiḥ // MatsP_47.221

na hi śakyaṃ mayā tubhyaṃ purastād viprabhāṣitum
brahmaṇā pratiṣiddho 'haṃ bhaviṣyaṃ jānatā vibho // MatsP_47.222

imau ca śiṣyau dvau mahyaṃ samāv etau bṛhaspateḥ
daivataiḥ saha saṃsṛṣṭān sarvānvo dhārayiṣyataḥ // MatsP_47.223

ityuktā hy asurāḥ sarve kāvyenākliṣṭakarmaṇā
hṛṣṭāstena yayuḥ sārdhaṃ prahlādena mahātmanā // MatsP_47.224

avaśyaṃ bhāvyamarthaṃ tu śrutvā śukreṇa bhāṣitam
sakṛdāśaṃsamānāstu jayaṃ śukreṇa bhāṣitam
daṃśitāḥ sāyudhāḥ sarve tato devānsamāhvayan // MatsP_47.225

devāstadāsurāndṛṣṭvā saṃgrāme samupasthitān
sarve saṃbhṛtasambhārā devāstān samayodhayan // MatsP_47.226

devāsure tadā tasmin vartamāne śataṃ samāḥ
ajayannasurā devāṃs tato devā hy amantrayan // MatsP_47.227

yajñenopāhvayāmas tau tato jeṣyāmahe 'surān
tadopāmantrayandevāḥ śaṇḍāmarkau tu tāv ubhau // MatsP_47.228

yajñe cāhūya tau proktau tyajetāmasurān dvijau
vayaṃ yuvāṃ bhajiṣyāmaḥ saha jitvā tu dānavān // MatsP_47.229

evaṃ kṛtābhisaṃdhī tau śaṇḍāmarkau surāstathā
tato devā jayaṃ prāpur dānavāśca parājitāḥ // MatsP_47.230

śaṇḍāmarkaparityaktā dānavā hy abalāstathā
evaṃ daityāḥ purā kāvyaśāpenābhihatāstadā // MatsP_47.231

kāvyaśāpābhibhūtāste nirādhārāśca sarvaśaḥ
nirasyamānā devaiśca viviśuste rasātalam // MatsP_47.232

evaṃ nirudyamā devaiḥ kṛtāḥ kṛcchreṇa dānavāḥ
tataḥ prabhṛti śāpena bhṛgornaimittikena tu // MatsP_47.233

jajñe punaḥ punarviṣṇur dharme praśithile prabhuḥ
kurvandharmavyavasthānam asurāṇāṃ praṇāśanam // MatsP_47.234

prahlādasya nideśe tu na sthāsyantyasurāśca ye
manuṣyavadhyāste sarve brahmeti vyāharatprabhuḥ // MatsP_47.235

dharmānnārāyaṇasyāṃśaḥ sambhūtaś cākṣuṣe 'ntare
yajñaṃ vai vartayāmāsur devā vaivasvate 'ntare // MatsP_47.236

prādurbhāve tatastasya brahmā hy āsītpurohitaḥ
yugākhyāyāṃ caturthyāṃ tu āpanneṣu sureṣu vai // MatsP_47.237

sambhūtastu samudrānte hiraṇyakaśiporvadhe
dvitīye narasiṃhākhye rudro hy āsītpurohitaḥ // MatsP_47.238

balisaṃstheṣu lokeṣu tretāyāṃ saptamaṃ prati
tṛtīye vāmanasyārthe dharmeṇa tu purodhasā // MatsP_47.239

etās tisraḥ smṛtāstasya divyāḥ sambhūtayo dvijāḥ
mānuṣāḥ sapta yānyāstu śāpajāstā nibodhata // MatsP_47.240

tretāyuge tu prathame dattātreyo babhūva ha
naṣṭe dharme caturthāṃśe mārkaṇḍeyapuraḥsaraḥ // MatsP_47.241

pañcamaḥ pañcadaśyāṃ ca tretāyāṃ saṃbabhūva ha
māndhātā cakravartī tu tadottaṅkapuraḥsare // MatsP_47.242

ekonaviṃśyāṃ tretāyāṃ sarvakṣatrāntakṛdvibhuḥ
jāmadagnyastathā ṣaṣṭho viśvāmitrapuraḥsaraḥ // MatsP_47.243

caturviṃśe yuge rāmo vasiṣṭhena purodhasā
saptamo rāvaṇasyārthe jajñe daśarathātmajaḥ // MatsP_47.244

aṣṭame dvāpare viṣṇur aṣṭāviṃśe parāśarāt
vedavyāsastathā jajñe jātūkarṇyapuraḥsaraḥ // MatsP_47.245

kartuṃ dharmavyavasthānam asurāṇāṃ praṇāśanam
buddho navamako jajñe tapasā puṣkarekṣaṇaḥ
devasundararūpeṇa dvaipāyanapuraḥsaraḥ // MatsP_47.246

tasminneva yuge kṣīṇe saṃdhyāśiṣṭe bhaviṣyati
kalkī tu viṣṇuyaśasaḥ pārāśaryapuraḥsaraḥ // MatsP_47.247

daśamo bhāvyasambhūto yājñavalkyapuraḥsaraḥ
sarvāṃśca bhūtāṃs timitān pāṣaṇḍāṃścaiva sarvaśaḥ // MatsP_47.248

pragṛhītāyudhair viprair vṛtaḥ śatasahasraśaḥ // MatsP_47.249

niḥśeṣāñchūdrarājñastu tadā sa tu kariṣyati
brahmadviṣaḥ sapatnāṃstu saṃhṛtyaiva ca tadvapuḥ // MatsP_47.250

pañcaviṃśe sthitaḥ kalkiś caritārthaḥ sasainikaḥ
śūdrān saṃśodhayitvā tu samudrāntaṃ ca vai svayam // MatsP_47.251

pravṛttacakro balavān saṃhāraṃ tu kariṣyati
utsādayitvā vṛṣalān prāyaśastānadhārmikān // MatsP_47.252

tatastadā sa vai kalkiś caritārthaḥ sasainikaḥ
prajāstaṃ sādhayitvā tu samṛddhāstena vai svayam // MatsP_47.253

akasmātkopitānyonyaṃ bhaviṣyantīha mohitāḥ
kṣapayitvā tu te 'nyonyaṃ bhāvinārthena coditāḥ // MatsP_47.254

tataḥ kāle vyatīte tu sa devo 'ntaradhīyata
nṛpeṣvatha pranaṣṭeṣu prajānāṃ saṃgrahāttadā // MatsP_47.255

rakṣaṇe vinivṛtte tu hatvā cānyonyamāhave
parasparaṃ ca hatvā tu nirākrandāḥ suduḥkhitāḥ // MatsP_47.256

purāṇi hitvā grāmāṃśca tulyatve niṣparigrahāḥ
pranaṣṭāśramadharmāśca naṣṭavarṇāśramāstathā // MatsP_47.257

aṭṭaśūlā nānapadāḥ śivaśūlāścatuṣpathāḥ
pramadāḥ keśaśūlāśca bhaviṣyanti yugakṣaye // MatsP_47.258

hrasvadehāyuṣaścaiva bhaviṣyanti vanaukasaḥ
saritparvatavāsinyo mūlapattraphalāśanāḥ // MatsP_47.259

cīracarmājinadharāḥ saṃkaraṃ ghoramāśritāḥ
utpātaduḥkhāḥ svalpārthā bahubādhāśca tāḥ prajāḥ // MatsP_47.260

evaṃ kaṣṭamanuprāptāḥ kāle saṃdhyaṃśake tadā
tataḥ kṣayaṃ gamiṣyanti sārdhaṃ kaliyugena tu // MatsP_47.261

kṣīṇe kaliyuge tasmiṃs tataḥ kṛtamavartata
ityetatkīrtitaṃ samyag devāsuraviceṣṭitam // MatsP_47.262

yaduvaṃśaprasaṅgena samāsādvaiṣṇavaṃ yaśaḥ
turvasostu pravakṣyāmi pūror druhyostathā hy anoḥ // MatsP_47.263

Matsya-Purāṇa 48

*sūta uvāca

turvasostu suto garbho gobhānustasya cātmajaḥ
gobhānostu suto vīras trisāriraparājitaḥ // MatsP_48.1

karaṃdhamastu traisārir bharatastasya cātmajaḥ
duṣyantaḥ pauravasyāpi tasya putro hy akalmaṣaḥ // MatsP_48.2

evaṃ yayātiśāpena jarāsaṃkramaṇe purā
turvasoḥ pauravaṃ vaṃśaṃ praviveśa purā kila // MatsP_48.3

duṣyantasya tu dāyādo varūtho nāma pārthivaḥ
varūthāttu tathāṇḍīraḥ saṃdhānastasya cātmajaḥ // MatsP_48.4

pāṇḍyaśca keralaścaiva colaḥ karṇastathaiva ca
teṣāṃ janapadāḥ sphītāḥ pāṇḍyāścolāḥ sakeralāḥ // MatsP_48.5

druhyostu tanayau śūrau setuḥ ketustathaiva ca
setuputraḥ śaradvāṃstu gandhārastasya cātmajaḥ // MatsP_48.6

khyāyate yasya nāmnāsau gandhāraviṣayo mahān
āraṭṭadeśajāstasya turagā vājināṃ varāḥ // MatsP_48.7

gandhāraputro dharmastu ghṛtastasyātmajo 'bhavat
ghṛtācca viduṣo jajñe pracetāstasya cātmajaḥ // MatsP_48.8

pracetasaḥ putraśataṃ rājānaḥ sarva eva te
mleccharāṣṭrādhipāḥ sarve udīcīṃ diśam āśritāḥ // MatsP_48.9

anoścaiva sutā vīrās trayaḥ paramadhārmikāḥ
sabhānaraścākṣuṣaśca parameṣus tathaiva ca // MatsP_48.10

sabhānarasya putrastu vidvānkolāhalo nṛpaḥ
kolāhalasya dharmātmā saṃjayo nāma viśrutaḥ // MatsP_48.11

saṃjayasyābhavatputro vīro nāma puraṃjayaḥ
janamejayo mahārāja puraṃjayasuto 'bhavat // MatsP_48.12

janamejayasya rājarṣer mahāśālo 'bhavatsutaḥ
āsīd indrasamo rājā pratiṣṭhitayaśābhavat // MatsP_48.13

mahāmanāḥ sutastasya mahāśālasya dhārmikaḥ
saptadvīpeśvaro jajñe cakravartī mahāmanāḥ // MatsP_48.14

mahāmanāstu dvau putrau janayāmāsa viśrutau
uśīnaraṃ ca dharmajñaṃ titikṣuṃ caiva tāv ubhau // MatsP_48.15

uśīnarasya patnyastu pañca rājarṣisambhavāḥ
bhṛśā kṛśā navā darśā yā ca devī dṛṣadvatī // MatsP_48.16

uśīnarasya putrāstu tāsu jātāḥ kulodvahāḥ
tapasā te tu mahatā jātā vṛddhasya dhārmikāḥ // MatsP_48.17

bhṛśāyāstu nṛgaḥ putro navāyā nava eva ca
kṛśāyāstu kṛśo jajñe darśāyāḥ suvrato 'bhavat
dṛṣadvatyāḥ sutaścāpi śibir auśīnaro nṛpaḥ // MatsP_48.18

śibestu śibayaḥ putrāś catvāro lokaviśrutāḥ
pṛthudarbhaḥ suvīraśca kekayo bhadrakastathā // MatsP_48.19

teṣāṃ janapadāḥ sphītāḥ kekayā bhadrakāstathā
sauvīrāścaiva paurāśca nṛgasya kekayāstathā // MatsP_48.20

suvratasya tathāmbaṣṭhā kṛśasya vṛṣalā purī
navasya navarāṣṭraṃ tu titikṣostu prajāṃ śṛṇu // MatsP_48.21

titikṣurabhavadrājā pūrvasyāṃ diśi viśrutaḥ
bṛhadrathaḥ sutastasya tasya seno 'bhavatsutaḥ // MatsP_48.22

senasya sutapā jajñe sutapastanayo baliḥ
jāto mānuṣayonyāṃ tu kṣīṇe vaṃśe prajecchayā // MatsP_48.23

mahāyogī tu sa balir baddho bandhairmahātmanā
putrānutpādayāmāsa kṣetrajānpañca pārthivān // MatsP_48.24

aṅgaṃ sa janayāmāsa vaṅgaṃ suhmaṃ tathaiva ca
puṇḍraṃ kaliṅgaṃ ca tathā bāleyaṃ kṣetramucyate
bāleyā brāhmaṇāścaiva tasya vaṃśakarāḥ prabho // MatsP_48.25

baleśca brahmaṇā datto varaḥ prītena dhīmataḥ
mahāyogitvamāyuśca kalpasya parimāṇakam // MatsP_48.26

saṃgrāme cāpyajeyatvaṃ dharme caivottamā matiḥ
traikālyadarśanaṃ caiva prādhānyaṃ prasave tathā // MatsP_48.27

jayaṃ cāpratimaṃ yuddhe dharme tattvārthadarśanam
caturo niyatānvarṇān sa vai sthāpayitā prabhuḥ // MatsP_48.28

teṣāṃ ca pañca dāyādā vaṅgāṅgāḥ suhmakāstathā
puṇḍrāḥ kaliṅgāśca tathā aṅgasya tu nibodhata // MatsP_48.29

*munaya ūcuḥ

kathaṃ baleḥ sutā jātāḥ pañca tasya mahātmanaḥ
kiṃnāmnī mahiṣī tasya janitā katama ṛṣiḥ // MatsP_48.30

kathaṃ cotpāditāstena tannaḥ prabrūhi pṛcchatām
māhātmyaṃ ca prabhāvaṃ ca nikhilena vadasva tat // MatsP_48.31

*sūta uvāca

athośija iti khyāta āsīdvidvānṛṣiḥ purā
patnī vai mamatā nāma babhūvāsya mahātmanaḥ // MatsP_48.32

uśijasya yavīyānvai bhrātṛpatnīmakāmayat
bṛhaspatirmahātejā mamatāmetya kāmataḥ // MatsP_48.33

uvāca mamatā taṃ tu devaraṃ varavarṇinī
antarvatnyasmi te bhrātur jyeṣṭhasya tu viramyatām // MatsP_48.34

ayaṃ tu me mahābhāga garbhaḥ kupyedbṛhaspate
auśijo bhrātṛjanyaste sopāṅgaṃ vedamudgiran // MatsP_48.35

amogharetāstvaṃ cāpi na māṃ bhajitumarhasi
asminn evaṃ gate kāle yathā vā manyase prabho // MatsP_48.36

evamuktastathā samyag bṛhattejā bṛhaspatiḥ
kāmātmā sa mahātmāpi na manaḥ so 'bhyavārayat // MatsP_48.37

saṃbabhūvaiva dharmātmā tayā sārdhamakāmayā
utsṛjantaṃ tu tadretovācaṃ garbho 'bhyabhāṣata // MatsP_48.38

bho tāta vācāmadhipa dvayornāstīha saṃsthitiḥ
amogharetāstvaṃ cāpi pūrvaṃ cāhamihāgataḥ // MatsP_48.39

so 'śapattaṃ tataḥ kruddha evamukto bṛhaspatiḥ
putraṃ jyeṣṭhasya vai bhrātur garbhasthaṃ bhagavānṛṣiḥ // MatsP_48.40

yasmāttvamīdṛśe kāle garbhastho 'pi niṣedhasi
māmevamuktavāṃstasmāt tamo dīrghaṃ pravekṣyasi // MatsP_48.41

tato dīrghatamā nāma śāpādṛṣirajāyata
ato 'ṃśajo bṛhatkīrtir bṛhaspatirivaujasā // MatsP_48.42

ūrdhvaretāstato 'sau vai vasate bhrāturāśrame
sa dharmānsaurabheyāṃstu vṛṣabhācchrutavāṃstataḥ // MatsP_48.43

tasya bhrātā pitṛvyo yaś cakāra bharaṇaṃ tadā
tasminnivasatastasya yadṛcchātastu vai vṛṣaḥ // MatsP_48.44

yajñārthamāhṛtāndarbhāṃś cacāra surabhīsutaḥ
jagrāha taṃ dīrghatamāḥ śṛṅgayostu catuṣpadam // MatsP_48.45

tenāsau nigṛhītaśca na cacāla padātpadam
tato 'bravīdvṛṣastaṃ vai muñca māṃ balināṃ vara // MatsP_48.46

na mayāsāditastāta balavāṃstvatsamaḥ kvacit
mama cānyaḥ samo vāpi na hi me balasaṃkhyayā
muñca tāteti ca punaḥ prītaste 'haṃ varaṃ vṛṇu // MatsP_48.47

evamukto 'bravīdenaṃ jīvanme tvaṃ kva yāsyasi
eṣa tvāṃ na vimokṣyāmi parasvādaṃ catuṣpadam // MatsP_48.48

*vṛṣabha uvāca

nāsmākaṃ vidyate tāta pātakaṃ steyameva ca
bhakṣyābhakṣyaṃ tathā caiva peyāpeyaṃ tathaiva ca // MatsP_48.49

dvipadāṃ bahavo hy ete dharma eṣa gavāṃ smṛtaḥ
kāryākārye na vāgamyāgamanaṃ ca tathaiva ca // MatsP_48.50

*sūta uvāca

gavāṃ dharmaṃ tu vai śrutvā saṃbhrāntastu visṛjya tam
śaktyānnapānadānāttu gopatiṃ saṃprasādayat // MatsP_48.51

prasādite gate tasmin godharmaṃ bhaktitastu saḥ
manasaiva samādadhyau tanniṣṭhastatparo hi saḥ // MatsP_48.52

tato yavīyasaḥ patnīṃ gautamasyābhyapadyata
kṛtāvalepāṃ tāṃ matvā so 'naḍvāniva na kṣamaḥ // MatsP_48.53

godharmaṃ tu paraṃ matvā snuṣāṃ tāmabhyapadyata
nirbhartsya cainaṃ ruddhvā ca bāhubhyāṃ sampragṛhya ca // MatsP_48.54

bhāvyamarthaṃ tu taṃ jñātvā māhātmyāttamuvāca sā
viparyayaṃ tu tvaṃ labdhvā anaḍvāniva vartase // MatsP_48.55

gamyāgamyaṃ na jānīṣe godharmātprārthayansutām
durvṛttaṃ tvāṃ tyajāmyadya gaccha tvaṃ svena karmaṇā // MatsP_48.56

kāṣṭhe samudge prakṣipya gaṅgāmbhasi samutsṛjat
yasmāttvamandho vṛddhaśca bhartavyo duradhiṣṭhitaḥ // MatsP_48.57

tamuhyamānaṃ vegena srotaso 'bhyāśamāgataḥ
jagrāha taṃ sa dharmātmā balir vairocanistadā // MatsP_48.58

antaḥpure jugopainaṃ bhakṣyabhojyaiśca tarpayan
prītaścaiva vareṇaiva cchandayāmāsa vai balim // MatsP_48.59

tasmācca sa varaṃ vavre putrārthe dānavarṣabhaḥ
saṃtānārthaṃ mahābhāgabhāryāyāṃ mama mānada
putrāndharmārthatattvajñān utpādayitumarhasi // MatsP_48.60

evamukto 'tha devarṣis tathāstvityuktavān prabhuḥ
sa tasya rājā svāṃ bhāryāṃ sudeṣṇāṃ nāma prāhiṇot
andhaṃ vṛddhaṃ ca taṃ jñātvā na sā devī jagāma ha // MatsP_48.61

śūdrāṃ dhātreyikāṃ tasmāv andhāya prāhiṇottadā
tasyāṃ kakṣīvadādīṃśca śūdrayonāv ṛṣir vaśī // MatsP_48.62

janayāmāsa dharmātmā śūdrān ityevamādikam
uvāca taṃ balī rājā dṛṣṭvā kakṣīvadādikān // MatsP_48.63

*rājovāca

pravīṇān ṛṣidharmasya ceśvarān brahmavādinaḥ
vidvān pratyakṣadharmāṇāṃ buddhimān vṛttimāñchucīn // MatsP_48.64

mamaiva ceti hovāca taṃ dīrghatamasaṃ baliḥ
natyuvāca munistaṃ vai mamaivamiti cābravīt // MatsP_48.65

utpannāḥ śūdrayonā tu bhavacchande surottama
andhaṃ vṛddhaṃ ca māṃ jñātvā sudeṣṇā mahiṣī tava
prāhiṇod avamānānme śūdrāṃ dhātreyikāṃ nṛpa // MatsP_48.66

tataḥ prasādayāmāsa balis tamṛṣisattamam
baliḥ sudeṣṇāṃ tāṃ bhāryāṃ bhartsayāmāsa dānavaḥ // MatsP_48.67

punaścainām alaṃkṛtya ṛṣaye pratyapādayat
tāṃ sa dīrghatamā devīṃ tathā kṛtavatīṃ tadā // MatsP_48.68

dadhnā lavaṇamiśreṇa tv abhyaktaṃ madhukena tu
liha mām ajugupsantī āpādatalamastakam
tatastvaṃ prāpsyase devi putrānvai manasepsitān // MatsP_48.69

tasya sā tadvaco devī sarvaṃ kṛtavatī tadā
tasya sāpānam āsādya devī pariharattadā // MatsP_48.70

tāmuvāca tataḥ so 'tha yatte parihṛtaṃ śubhe
vināpānaṃ kumāraṃ tu janayiṣyasi pūrvajam // MatsP_48.71

*sudeṣṇovāca

nārhasi tvaṃ mahābhāga putraṃ me dātumīdṛśam
toṣitaśca yathāśakti prasādaṃ kuru me prabho // MatsP_48.72

*dīrghatamā uvāca

tavāpacārāddevyeṣa nānyathā bhavitā śubhe
naiva dāsyati putraste pautrau vai dāsyate phalam // MatsP_48.73

tasyāpānaṃ vinā caiva yogyabhāvo bhaviṣyati
tasmād dīrghatamāṅgeṣu kukṣau spṛṣṭvedam abravīt // MatsP_48.74

prāśitaṃ yadyadaṅgeṣu na sopasthaṃ śucismite
tena tiṣṭhanti te garbhe paurṇamāsyām ivoḍurāṭ // MatsP_48.75

bhaviṣyanti kumārāstu pañca devasutopamāḥ
tejasvinaḥ suvṛttāśca yajvāno dhārmikāśca te // MatsP_48.76

*sūta uvāca

tadaṃśastu sudeṣṇāyā jyeṣṭhaḥ putro vyajāyata
aṅgastathā kaliṅgaśca puṇḍraḥ suhmastathaiva ca // MatsP_48.77

vaṅgarājastu pañcaite baleḥ putrāśca kṣetrajāḥ
ityete dīrghatamasā balerdattāḥ sutāstathā // MatsP_48.78

pratiṣṭhāmāgatānāṃ hi brāhmaṇyaṃ kārayaṃstataḥ
tato mānuṣayonyāṃ sa janayāmāsa vai prajāḥ // MatsP_48.79

tatastaṃ dīrghatamasaṃ surabhirvākyamabravīt
vicārya yasmādgodharmaṃ pramāṇaṃ te kṛtaṃ vibho // MatsP_48.80

śaktyā cānanyayāsmāsu tena prītāsmi te 'nagha
tasmāttubhyaṃ tamo dīrgham āghrāyāpanudāmi vai // MatsP_48.81

bārhaspatyastathaivaiṣa pāpmā vai tiṣṭhati tvayi
jarāṃ mṛtyuṃ tamaścaiva āghrāyāpanudāmi te // MatsP_48.82

sadyaḥ sa ghrātamātrastu asito munisattamaḥ
āyuṣmāṃśca vapuṣmāṃśca cakṣuṣmāṃśca tato 'bhavat // MatsP_48.83

go 'bhyāhate tamasi vai gautamastu tato 'bhavat
kākṣīvāṃstu tato gatvā saha pitrā girivrajam // MatsP_48.84

dṛṣṭvā spṛṣṭvā piturvai sa hy upaviṣṭaściraṃ tapaḥ
tataḥ kālena mahatā tapasā bhāvitastu saḥ // MatsP_48.85

vidhūya mātṛjaṃ kāyaṃ brāhmaṇyaṃ prāptavānvibhuḥ
tato 'bravītpitā taṃ vai putravānasmyahaṃ tvayā // MatsP_48.86

satputreṇa tu dharmajña kṛtārtho 'haṃ yaśasvinā
muktvātmānaṃ tato 'sau vai prāptavānbrahmaṇaḥ kṣayam // MatsP_48.87

brāhmaṇyaṃ prāpya kākṣīvān sahasramasṛjatsutān
kauṣmāṇḍā gautamāścaiva smṛtāḥ kākṣīvataḥ sutāḥ // MatsP_48.88

ityeṣa dīrghatamaso balervairocanasya ca
samāgamo vaḥ kathitaḥ saṃtatiścobhayostathā // MatsP_48.89

balistānabhinandyāha pañca putrānakalmaṣān
kṛtārthaḥ so 'pi dharmātmā yogamāyāvṛtaḥ svayam // MatsP_48.90

adṛśyaḥ sarvabhūtānāṃ kālāpekṣaḥ sa vai prabhuḥ
tatrāṅgasya tu dāyādo rājāsīddadhivāhanaḥ // MatsP_48.91

dadhivāhanaputrastu rājā divirathaḥ smṛtaḥ
āsīd divirathāpatyaṃ vidvāndharmaratho nṛpaḥ // MatsP_48.92

sa hi dharmarathaḥ śrīmāṃs tena viṣṇupade girau
somaḥ śukreṇa vai rājñā saha pīto mahātmanā // MatsP_48.93

atha dharmarathasyābhūt putraścitrarathaḥ kila
tasya satyarathaḥ putras tasmāddaśarathaḥ kila // MatsP_48.94

lomapāda iti khyātas tasya śāntā sutābhavat
atha dāśarathir vīraś caturaṅgo mahāyaśāḥ // MatsP_48.95

ṛṣyaśṛṅgaprasādena jajñe svakulavardhanaḥ
caturaṅgasya putrastu pṛthulākṣa iti smṛtaḥ // MatsP_48.96

pṛthulākṣasutaścāpi campanāmā babhūva ha
campasya tu purī campā pūrvaṃ yā mālinī bhavat // MatsP_48.97

pūrṇabhadraprasādena haryaṅgo 'sya suto 'bhavat
yajñe vibhāṇḍakāccāsya vāraṇaḥ śatruvāraṇaḥ // MatsP_48.98

avatārayāmāsa mahīṃ mantrairvāhanamuttamam
haryaṅgasya tu dāyādo jāto bhadrarathaḥ kila // MatsP_48.99

atha bhadrarathasyāsīd bṛhatkarmā janeśvaraḥ
bṛhadbhānuḥ sutastasya tasmājjajñe mahātmavān // MatsP_48.100

bṛhadbhānustu rājendro janayāmāsa vai sutam
nāmnā jayadrathaṃ nāma tasmādbṛhadratho nṛpaḥ // MatsP_48.101

āsīdbṛhadrathāccaiva viśvajijjanamejayaḥ
dāyādastasya cāṅgo vai tasmātkarṇo 'bhavannṛpaḥ // MatsP_48.102

karṇasya vṛṣasenastu pṛthusenastathātmajaḥ
ete 'ṅgasyātmajāḥ sarve rājānaḥ kīrtitā mayā
vistareṇānupūrvyācca pūrostu śṛṇuta dvijāḥ // MatsP_48.103

*ṛṣaya ūcuḥ

kathaṃ sūtātmajaḥ karṇaḥ kathamaṅgasya cātmajaḥ
etad icchāmahe śrotum atyantakuśalo hy asi // MatsP_48.104

*sūta uvāca

bṛhadbhānusuto jajñe rājā nāmnā bṛhanmanāḥ
tasya patnīdvayaṃ hy āsīc chaibyasya tanaye hy ubhe
yaśodevī ca satyā ca tayorvaṃśaṃ ca me śṛṇu // MatsP_48.105

jayadrathaṃ tu rājānaṃ yaśodevī hy ajījanat
sā bṛhanmanasaḥ satyā vijayaṃ nāma viśrutam // MatsP_48.106

vijayasya bṛhatputras tasya putro bṛhadrathaḥ
bṛhadrathasya putrastu satyakarmā mahāmanāḥ // MatsP_48.107

satyakarmaṇo 'dhirathaḥ sūtaścādhirathaḥ smṛtaḥ
yaḥ karṇaṃ pratijagrāha tena karṇastu sūtajaḥ
taccedaṃ sarvamākhyātaṃ karṇaṃ prati yathoditam // MatsP_48.108

Matsya-Purāṇa 49

*sūta uvāca

pūroḥ putro mahātejā rājā sa janamejayaḥ
prācītvataḥ sutastasya yaḥ prācīmakaroddiśam // MatsP_49.1

prācītvatasya tanayo manasyuśca tathābhavat
rājā pītāyudho nāma manasyorabhavatsutaḥ // MatsP_49.2

dāyādastasya cāpyāsīd dhundhurnāma mahīpatiḥ
dhundhorbahuvidhaḥ putraḥ sampātistasya cātmajaḥ // MatsP_49.3

sampātestu raṃhavarcā bhadrāśvastasya cātmajaḥ
bhadrāśvasya dhṛtāyāṃ tu daśāpsarasi sūnavaḥ // MatsP_49.4

auceyuśca hṛṣeyuśca kakṣeyuśca saneyukaḥ
dhṛteyuśca vineyuśca sthaleyuścaiva sattamaḥ // MatsP_49.5

dharmeyuḥ saṃnateyuśca puṇyeyuśceti te daśa
auceyorjvalanā nāma bhāryā vai takṣakātmajā // MatsP_49.6

tasyāṃ sa janayāmāsa antināraṃ mahīpatim
antināro manasvinyāṃ putrāñjajñe parāñchubhān // MatsP_49.7

amūrtarayasaṃ vīraṃ trivanaṃ caiva dhārmikam
gaurī kanyā tṛtīyā ca māndhāturjananī śubhā // MatsP_49.8

ilinā tu yamasyāsīt kanyā yājanayatsutān
brahmavādaparākrāntāñ chubhadā tv ilinā hy abhūt // MatsP_49.9

upadānavī sutāṃllebhe caturastvilinātmajāt
ṛṣyantamatha duṣyantaṃ pravīram anadhaṃ tathā // MatsP_49.10

cakravartī tato yajñe duṣyantātsamitiṃjayaḥ
śakuntalāyāṃ bharato yasya nāmnā ca bhāratāḥ // MatsP_49.11

dauṣyantīṃ prati rājānaṃ vāgūce cāśarīriṇī
mātā bhastrā pituḥ putro yena jātaḥ sa eva saḥ // MatsP_49.12

bharasva putraṃ duṣyanta māvamaṃsthāḥ śakuntalām
retodhāṃ nayate putraḥ paretaṃ yamasādanāt
tvaṃ cāsya dhātā garbhasya satyamāha śakuntalā // MatsP_49.13

bharatasya vinaṣṭeṣu tanayeṣu purā kila
putrāṇāṃ mātṛkāt kopāt sumahānsaṃkṣayaḥ kṛtaḥ // MatsP_49.14

tato marudbhirānīya putraḥ sa tu bṛhaspateḥ
saṃkrāmito bharadvājo marudbhirbharatasya tu // MatsP_49.15

*ṛṣaya ūcuḥ

bharatasya bharadvājaḥ putrārthaṃ mārutaiḥ katham
saṃkrāmito mahātejās tanno brūhi yathātatham // MatsP_49.16

*sūta uvāca

patnyāmāpannasattvāyām uśijaḥ sa sthito bhuvi
bhrāturbhāryāṃ sa dṛṣṭvā tu bṛhaspatiruvāca ha // MatsP_49.17

upatiṣṭha svalaṃkṛtya maithunāya ca māṃ śubhe
evamuktābravīdenaṃ svayameva bṛhaspatim // MatsP_49.18

garbhaḥ pariṇataścāyaṃ brahma vyāharate girā
amogharetāstvaṃ cāpi dharmaṃ caivaṃ vigarhitam // MatsP_49.19

evamukto 'bravīdenāṃ svayameva bṛhaspatiḥ
nopadeṣṭavyo vinayas tvayā me varavarṇini // MatsP_49.20

dharṣamāṇaḥ prasahyaināṃ maithunāyopacakrame
tato bṛhaspatiṃ garbho dharṣamāṇamuvāca ha // MatsP_49.21

saṃniviṣṭo hy ahaṃ pūrvam iha nāma bṛhaspate
amogharetāśca bhavān nāvakāśa iha dvayoḥ // MatsP_49.22

evamuktaḥ sa garbheṇa kupitaḥ pratyuvāca ha
yasmāttvamīdṛśe kāle sarvabhūtepsite sati
abhiṣedhasi tasmāttvaṃ tamo dīrghaṃ pravekṣyasi // MatsP_49.23

tataḥ kāmaṃ saṃnivartya tasyānandādbṛhaspateḥ
tadretastvapatadbhūmau nivṛttaṃ śiśuko 'bhavat // MatsP_49.24

sadyojātaṃ kumāraṃ tu dṛṣṭvā taṃ mamatābravīt
gamiṣyāmi gṛhaṃ svaṃ vai bharasvainaṃ bṛhaspate // MatsP_49.25

evamuktvā gatā sā tu gatāyāṃ so 'pi taṃ tyajat
mātāpitṛbhyāṃ tyaktaṃ tu dṛṣṭvā taṃ marutaḥ śiśum
jagṛhustaṃ bharadvājaṃ marutaḥ kṛpayā sthitāḥ // MatsP_49.26

tasminkāle tu bharato bahubhir ṛtubhirvibhuḥ
putranaimittikairyajñair ayajatputralipsayā // MatsP_49.27

yadā sa yajamānastu putraṃ nāsādayatprabhuḥ
tataḥ kratuṃ marutsomaṃ putrārthe samupāharat // MatsP_49.28

tena te marutastasya marutsomena tuṣṭuvuḥ
upaninyurbharadvājaṃ putrārthaṃ bharatāya vai // MatsP_49.29

dāyādo 'ṅgirasaḥ sūnor aurasastu bṛhaspateḥ
saṃkrāmito bharadvājo marudbhirbharataṃ prati // MatsP_49.30

bharatastu bharadvājaṃ putraṃ prāpya vibhur bravīt
ādāv ātmahitāya tvaṃ kṛtārtho 'haṃ tvayā vibho // MatsP_49.31

pūrvaṃ tu vitathe tasmin kṛte vai putrajanmani
tatastu vitatho nāma bharadvājo nṛpo 'bhavat // MatsP_49.32

tasmādapi bharadvājād brāhmaṇāḥ kṣatriyā bhuvi
dvyāmuṣyāyaṇakaulīnāḥ smṛtāste dvividhena ca // MatsP_49.33

tato jāte hi vitathe bharataśca divaṃ yayau
bharadvājo divaṃ yāto hy abhiṣicya sutamṛṣiḥ // MatsP_49.34

dāyādo vitathasyāsīd bhuvamanyur mahāyaśāḥ
mahābhūtopamāḥ putrāś catvāro bhuvamanyavaḥ // MatsP_49.35

bṛhatkṣatro mahāvīryo naro gargaśca vīryavān
narasya saṃkṛtiḥ putras tasya putro mahāyaśāḥ // MatsP_49.36

gurudhī rantidevaśca satkṛtyāṃ tāv ubhau smṛtau
gargasya caiva dāyādaḥ śibirvidvānajāyata // MatsP_49.37

smṛtāḥ śaibyāstato gargāḥ kṣatropetā dvijātayaḥ
āhāryatanayaścaiva dhīmānāsīd urukṣavaḥ // MatsP_49.38

tasya bhāryā viśālā tu suṣuve putrakatrayam
tryuṣaṇaṃ puṣkariṃ caiva kaviṃ caiva mahāyaśāḥ // MatsP_49.39

urukṣavāḥ smṛtā hy ete sarve brāhmaṇatāṃ gatāḥ
kāvyānāṃ tu varā hy ete trayaḥ proktā maharṣayaḥ // MatsP_49.40

gargāḥ saṃkṛtayaḥ kāvyāḥ kṣatropetā dvijātayaḥ
saṃbhṛtāṅgiraso dakṣā bṛhatkṣatrasya ca kṣitiḥ // MatsP_49.41

bṛhatkṣatrasya dāyādo hastināmā babhūva ha
tenedaṃ nirmitaṃ pūrvaṃ puraṃ tu gajasāhvayam // MatsP_49.42

hastinaścaiva dāyādās trayaḥ paramakīrtayaḥ
ajamīḍho dvimīḍhaśca purumīḍhastathaiva ca // MatsP_49.43

ajamīḍhasya patnyastu tisraḥ kurukulodvahāḥ
nīlinī dhūminī caiva keśinī caiva viśrutā // MatsP_49.44

sa tāsu janayāmāsa putrānvai devavarcasaḥ
tapaso 'nte mahātejā jātā vṛddhasya dhārmikāḥ // MatsP_49.45

bhāradvājaprasādena vistaraṃ teṣu me śṛṇu
ājamīḍhasya keśinyāṃ kaṇvaḥ samabhavatkila // MatsP_49.46

medhātithiḥ sutastasya tasmātkāṇvāyanā dvijāḥ
ajamīḍhasya bhūminyāṃ jajñe bṛhadanur nṛpaḥ // MatsP_49.47

bṛhadanor bṛhanto 'tha bṛhantasya bṛhanmanāḥ
bṛhanmanaḥsutaścāpi bṛhaddhanuriti śrutaḥ // MatsP_49.48

bṛhaddhanor bṛhadiṣuḥ putrastasya jayadrathaḥ
aśvajittanayastasya senajit tasya cātmajaḥ // MatsP_49.49

atha senajitaḥ putrāś catvāro lokaviśrutāḥ
rucirāśvaśca kāvyaśca rājā dṛḍharathastathā // MatsP_49.50

vatsaścāvartako rājā yasyaite parivatsakāḥ
rucirāśvasya dāyādaḥ pṛthuseno mahāyaśāḥ // MatsP_49.51

pṛthusenasya paurastu paurānnīpo 'tha jajñivān
nīpasyaikaśataṃ tv āsīt putrāṇām amitaujasām // MatsP_49.52

nīpā iti samākhyātā rājānaḥ sarva eva te
teṣāṃ vaṃśakaraḥ śrīmān nīpānāṃ kīrtivardhanaḥ // MatsP_49.53

kāvyācca samaro nāma sadeṣṭasamaro 'bhavat
samarasya pārasampārau sadaśva iti te trayaḥ // MatsP_49.54

putrāḥ sarvaguṇopetā jātā vai viśrutā bhuvi
pāraputraḥ pṛthurjātaḥ pṛthostu sukṛto 'bhavat // MatsP_49.55

jajñe sarvaguṇopeto vibhrājastasya cātmajaḥ
vibhrājasya tu dāyādas tv aṇuho nāma vīryavān // MatsP_49.56

babhūva śukajāmātā kṛtvībhartā mahāyaśāḥ
aṇuhasya tu dāyādo brahmadatto mahīpatiḥ // MatsP_49.57

yugadattaḥ sutastasya viṣvakseno mahāyaśāḥ
vibhrājaḥ punar ājātaḥ sukṛteneha karmaṇā // MatsP_49.58

viṣvaksenasya putrastu udakseno babhūva ha
bhallāṭastasya putrastu tasyāsījjanamejayaḥ
ugrāyudhena tasyārthe sarve nīpāḥ praṇāśitāḥ // MatsP_49.59

*ṛṣaya ūcuḥ

ugrāyudhaḥ kasya sutaḥ kasya vaṃśe sa kathyate
kimarthaṃ tena te nīpāḥ sarve caiva praṇāśitāḥ // MatsP_49.60

*sūta uvāca

ugrāyudhaḥ sūryavaṃśyas tapastepe varāśrame
sthāṇubhūto 'ṣṭasāhasraṃ taṃ bheje janamejayaḥ // MatsP_49.61

tasya rājyaṃ pratiśrutya nīpān ājaghnivān prabhuḥ
uvāca sāntvaṃ vividhaṃ jaghnuste vai hy ubhāv api // MatsP_49.62

hanyamānāgatān ūce yasmāddhetorna me vacaḥ
śaraṇāgatarakṣārthaṃ tasmādevaṃ śapāmi vaḥ // MatsP_49.63

yadi me 'sti tapastaptaṃ sarvānnayatu vo yamaḥ
tatastān kṛpyamāṇāṃstu yamena purataḥ sa tu // MatsP_49.64

kṛpayā parayāviṣṭo janamejayam ūcivān
gatānetānimānvīrāṃs tvaṃ me rakṣitumarhasi // MatsP_49.65

*janamejaya uvāca

are pāpā durācārā bhavitāro 'sya kiṃkarāḥ
tathetyuktastato rājā yamena yuyudhe ciram // MatsP_49.66

vyādhibhirnārakairghorair yamena saha tānbalāt
vijitya munaye prādāt tadadbhutamivābhavat // MatsP_49.67

yamastuṣṭastatastasmai muktijñānaṃ dadau param
sarve yathocitaṃ kṛtvā jagmuste kṛṣṇamavyayam // MatsP_49.68

yeṣāṃ tu caritaṃ gṛhya hanyate nāpamṛtyubhiḥ
iha loke pare caiva sukhamakṣayyamaśnute // MatsP_49.69

ajamīḍhasya dhūminyāṃ vidvāñjajñe yavīnaraḥ
dhṛtimāṃstasya putrastu tasya satyadhṛtiḥ smṛtaḥ
atha satyadhṛteḥ putro dṛḍhanemiḥ pratāpavān // MatsP_49.70

dṛḍhanemisutaścāpi sudharmā nāma pārthivaḥ
āsītsudharmatanayaḥ sārvabhaumaḥ pratāpavān // MatsP_49.71

sārvabhaumeti vikhyātaḥ pṛthivyām ekarāḍ babhau
tasyānvavāye mahati mahāpauravanandanaḥ // MatsP_49.72

mahāpauravaputrastu rājā rukmarathaḥ smṛtaḥ
atha rukmarathasyāsīt supārśvo nāma pārthivaḥ // MatsP_49.73

supārśvatanayaścāpi sumatirnāma dhārmikaḥ
sumaterapi dharmātmā rājā saṃnatimānapi // MatsP_49.74

tasyāsītsaṃnatimataḥ kṛto nāma suto mahān
hiraṇyanābhinaḥ śiṣyaḥ kauśalyasya mahātmanaḥ // MatsP_49.75

caturviṃśatidhā yena proktā vai sāmasaṃhitāḥ
smṛtāste prācyasāmānaḥ kārtā nāmeha sāmagāḥ // MatsP_49.76

kārtirugrāyudho 'sau vai mahāpauravavardhanaḥ
babhūva yena vikramya pṛthukasya pitā hataḥ // MatsP_49.77

nīlo nāma mahārājaḥ pāñcālādhipatirvaśī
ugrāyudhasya dāyādaḥ kṣemo nāma mahāyaśāḥ // MatsP_49.78

kṣemātsunīthaḥ saṃjajñe sunīthasya nṛpaṃjayaḥ
nṛpaṃjayācca viratha ityete pauravāḥ stutāḥ // MatsP_49.79

Matsya-Purāṇa 50

*sūta uvāca

ajamīḍhasya nīlinyāṃ nīlaḥ samabhavannṛpaḥ
nīlasya tapasogreṇa suśāntirudapadyata // MatsP_50.1

purujānuḥ suśāntestu pṛthustu purujānutaḥ
bhadrāśvaḥ pṛthudāyādo bhadrāśvatanayāñchṛṇu // MatsP_50.2

mudgalaśca jayaścaiva rājā bṛhadiṣustathā
javīnaraśca vikrāntaḥ kapilaścaiva pañcamaḥ // MatsP_50.3

pañcānāṃ caiva pañcālān etāñjanapadānviduḥ
pañcālarakṣiṇo hy ete deśānāmiti naḥ śrutam // MatsP_50.4

mudgalasyāpi maudgalyāḥ kṣatropetā dvijātayaḥ
ete hy aṅgirasaḥ pakṣaṃ saṃśritāḥ kāṇvamudgalāḥ // MatsP_50.5

mudgalasya suto jajñe brahmiṣṭhaḥ sumahāyaśāḥ
indrasenaḥ sutastasya vindhyāśvastasya cātmajaḥ // MatsP_50.6

vindhyāśvānmithunaṃ jajñe menakāyāmiti śrutiḥ
divodāsaśca rājarṣir ahalyā ca yaśasvinī // MatsP_50.7

śaradvatastu dāyādam ahalyā samprasūyata
śatānandamṛṣiśreṣṭhaṃ tasyāpi sumahātapāḥ // MatsP_50.8

sutaḥ satyadhṛtirnāma dhanurvedasya pāragaḥ
āsītsatyadhṛteḥ śukram amoghaṃ dhārmikasya tu // MatsP_50.9

skannaṃ retaḥ satyadhṛter dṛṣṭvā cāpsarasaṃ jale
mithunaṃ tatra saṃbhṛtaṃ tasminsarasi saṃbhṛtam // MatsP_50.10

tataḥ sarasi tasmiṃstu kramamāṇaṃ mahīpatiḥ
dṛṣṭvā jagrāha kṛpayā śaṃtanurmṛgayāṃ gataḥ // MatsP_50.11

ete śaradvataḥ putrā ākhyātā gautamā varāḥ
ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi divodāsasya vai prajāḥ // MatsP_50.12

divodāsasya dāyādo dharmiṣṭho mitrayurnṛpaḥ
maitrāyaṇāvaraḥ so 'tha maitreyastu tataḥ smṛtaḥ // MatsP_50.13

ete vaṃśyā yateḥ pakṣāḥ kṣatropetāstu bhārgavāḥ
rājā caidyavaro nāma maitreyasya sutaḥ smṛtaḥ // MatsP_50.14

atha caidyavarādvidvān sudāsastasya cātmajaḥ
ajamīḍhaḥ punarjātaḥ kṣīṇe vaṃśe tu somakaḥ // MatsP_50.15

somakasya suto jantur hate tasmiñchataṃ babhau
putrāṇāmajamīḍhasya somakasya mahātmanaḥ // MatsP_50.16

mahiṣī tv ajamīḍhasya dhūminī putravardhinī
putrābhāve tapastepe śataṃ varṣāṇi duścaram // MatsP_50.17

hutvāgniṃ vidhivatsamyak pavitrīkṛtabhojanā
agnihotrakrameṇaiva sā suṣvāpa mahāvratā // MatsP_50.18

tasyāṃ vai dhūmavarṇāyām ajamīḍhaḥ samīyivān
ṛkṣaṃ sā janayāmāsa dhūmavarṇaṃ śatāgrajam // MatsP_50.19

ṛkṣātsaṃvaraṇo jajñe kuruḥ saṃvaraṇāt tataḥ
yaḥ prayāgamatikramya kurukṣetramakalpayat // MatsP_50.20

kṛṣyatastu mahārājo varṣāṇi subahūnyatha
kṛṣyamāṇastataḥ śakro bhayāttasmai varaṃ dadau // MatsP_50.21

puṇyaṃ ca ramaṇīyaṃ ca kurukṣetraṃ tu tatsmṛtam
tasyānvavāyaḥ sumahān yasya nāmnā tu kauravāḥ // MatsP_50.22

kurostu dayitāḥ putrāḥ sudhanvā jahnureva ca
parīkṣicca mahātejāḥ prajanaścārimardanaḥ // MatsP_50.23

sudhanvanastu dāyādaḥ putro matimatāṃ varaḥ
cyavanastasya putrastu rājā dharmārthatattvavit // MatsP_50.24

cyavanasya kṛmiḥ putra ṛkṣājjajñe mahātapāḥ
kṛmeḥ putro mahāvīryaḥ khyātastvindrasamo vibhuḥ // MatsP_50.25

caidyoparicaro vīro vasurnāmāntarikṣagaḥ
caidyoparicarājjajñe girikā sapta vai sutān // MatsP_50.26

mahāratho magadharāḍ viśruto yo bṛhadrathaḥ
pratyaśravāḥ kuśaścaiva caturtho harivāhanaḥ // MatsP_50.27

pañcamaśca yajuścaiva matsyaḥ kālī ca saptamī
bṛhadrathasya dāyādaḥ kuśāgro nāma viśrutaḥ // MatsP_50.28

kuśāgrasyātmajaścaiva vṛṣabho nāma vīryavān
vṛṣabhasya tu dāyādaḥ puṇyavānnāma pārthivaḥ // MatsP_50.29

puṇyaḥ puṇyavataścaiva rājā satyadhṛtistataḥ
dāyādastasya dhanuṣas tasmātsarvaśca jajñivān // MatsP_50.30

sarvasya sambhavaḥ putras tasmādrājā bṛhadrathaḥ
dve tasya śakale jāte jarayā saṃdhitaś ca saḥ // MatsP_50.31

jarayā saṃdhito yasmāj jarāsaṃdhastataḥ smṛtaḥ
jetā sarvasya kṣatrasya jarāsaṃdho mahābalaḥ // MatsP_50.32

jarāsaṃdhasya putrastu sahadevaḥ pratāpavān
sahadevātmajaḥ śrīmān somavit sa mahātapāḥ // MatsP_50.33

śrutaśravāstu somāder māgadhāḥ parikīrtitāḥ
jahnustvajanayatputraṃ surathaṃ nāma bhūmipam // MatsP_50.34

surathasya tu dāyādo vīro rājā vidūrathaḥ
vidūrathasutaścāpi sārvabhauma iti smṛtaḥ // MatsP_50.35

sārvabhaumājjayatseno rucirastasya cātmajaḥ
rucirāttu tato bhaumas tvaritāyustato 'bhavat // MatsP_50.36

akrodhanas tv āyusutas tasmāddevātithiḥ smṛtaḥ
devātithestu dāyādo dakṣa eva babhūva ha // MatsP_50.37

bhīmasenastato dakṣād dilīpas tasya cātmajaḥ
dilīpasya pratīpastu tasya putrās trayaḥ smṛtāḥ // MatsP_50.38

devāpiḥ śaṃtanuścaiva vāhlīkaścaiva te trayaḥ
vāhlīkasya tu dāyādāḥ sapta vāhlīśvarā nṛpāḥ
devāpistu hy apadhyātaḥ prajābhirabhavanmuniḥ // MatsP_50.39

*munaya ūcuḥ

prajābhistu kimarthaṃ vai hy apadhyāto janeśvaraḥ
ko doṣo rājaputrasya prajābhiḥ samudāhṛtaḥ // MatsP_50.40

*sūta uvāca

kilāsīdrājaputrastu kuṣṭhī taṃ nābhyapūjayan
kāryaṃ caiva tu devānāṃ kṣatraṃ prati dvijottamāḥ
bhaviṣyaṃ kīrtayiṣyāmi śaṃtanostu nibodhata // MatsP_50.41

śaṃtanustvabhavadrājā vidvānsa vai mahābhiṣak
idaṃ codāharantyatra ślokaṃ prati mahābhiṣak // MatsP_50.42

yaṃ yaṃ karābhyāṃ spṛśati jīrṇaṃ rogiṇameva ca
punaryuvā ca bhavati tasmāttaṃ śaṃtanuṃ viduḥ // MatsP_50.43

tattasya śaṃtanutvaṃ hi prajābhiriha kīrtyate
tato 'vṛṇuta bhāryārthaṃ śaṃtanurjāhnavīṃ nṛpa // MatsP_50.44

tasyāṃ devavrataṃ nāma kumāraṃ janayadvibhuḥ
kālī vicitravīryaṃ tu dāśeyī janayatsutam // MatsP_50.45

śaṃtanordayitaṃ putraṃ śāntātmānamakalmaṣam
kṛṣṇadvaipāyano nāma kṣetre vaicitraviryake // MatsP_50.46

dhṛtarāṣṭraṃ ca pāṇḍuṃ ca viduraṃ cāpyajījanat
dhṛtarāṣṭrastu gāndhāryāṃ putrānajanayacchatam // MatsP_50.47

teṣāṃ duryodhanaḥ śreṣṭhaḥ sarvakṣatrasya vai prabhuḥ
mādrī kuntī tathā caiva pāṇḍorbhārye babhūvatuḥ // MatsP_50.48

devadattāḥ sutāḥ pañca pāṇḍorarthe 'bhijajñire
dharmādyudhiṣṭhiro jajñe mārutācca vṛkodaraḥ // MatsP_50.49

indrāddhanaṃjayaścaiva indratulyaparākramaḥ
nakulaṃ sahadevaṃ ca mādryaśvibhyāmajījanat // MatsP_50.50

pañcaite pāṇḍavebhyastu draupadyāṃ jajñire sutāḥ
draupadyajanayacchreṣṭhaṃ prativindhyaṃ yudhiṣṭhirāt // MatsP_50.51

śrutasenaṃ bhīmasenāc chrutakīrtiṃ dhanaṃjayāt
caturthaṃ śrutakarmāṇaṃ sahadevād ajāyata // MatsP_50.52

nakulācca śatānīkaṃ draupadeyāḥ prakīrtitāḥ
tebhyo 'pare pāṇḍaveyāḥ ṣaḍevānye mahārathāḥ // MatsP_50.53

haiḍambo bhīmasenāttu putro jajñe ghaṭotkacaḥ
kāśī baladharādbhīmāj jajñe vai sarvagaṃ sutam // MatsP_50.54

suhotraṃ tanayaṃ mādrī sahadevādasūyata
kareṇumatyāṃ caidyāyāṃ niramitrastu nākuliḥ // MatsP_50.55

subhadrāyāṃ rathī pārthād abhimanyurajāyata
yaudheyaṃ devakī caiva putraṃ jajñe yudhiṣṭhirāt // MatsP_50.56

abhimanyoḥ parīkṣittu putraḥ parapurajayaḥ
janamejayaḥ parīkṣitaḥ putraḥ paramadhārmikaḥ // MatsP_50.57

brahmāṇaṃ kalpayāmāsa sa vai vājasaneyakam
sa vaiśampāyanenaiva śaptaḥ kila maharṣiṇā // MatsP_50.58

na sthāsyatīha durbuddhe tavaitadvacanaṃ bhuvi
yāvatsthāsyasi tvaṃ loke tāvadeva prapatsyati // MatsP_50.59

kṣatrasya vijayaṃ jñātvā tataḥprabhṛti sarvaśaḥ
abhigamya sthitāścaiva nṛpaṃ ca janamejayam // MatsP_50.60

tataḥprabhṛti śāpena kṣatriyasya tu yājinaḥ
utsannā yājino yajñe tataḥprabhṛti sarvaśaḥ // MatsP_50.61

kṣatrasya yājinaḥ kecic chāpāttasya mahātmanaḥ
paurṇamāsena haviṣā iṣṭvā tasminprajāpatim
sa vaiśampāyanenaiva praviśanvāritastataḥ // MatsP_50.62

parīkṣitaḥ suto 'sau vai pauravo janamejayaḥ
dvir aśvamedhamāhṛtya mahāvājasaneyakaḥ // MatsP_50.63

pravartayitvā taṃ sarvam ṛṣiṃ vājasaneyakam
vivāde brāhmaṇaiḥ sārdham abhiśapto vanaṃ yayau // MatsP_50.64

janamejayācchatānīkas tasmājjajñe sa vīryavān
janamejayaḥ śatānīkaṃ putraṃ rājye 'bhiṣiktavān // MatsP_50.65

athāśvamedhena tataḥ śatānīkasya vīryavān
jajñe 'dhisomakṛṣṇākhyaḥ sāmprataṃ yo mahāyaśāḥ // MatsP_50.66

tasmiñchāsati rāṣṭraṃ tu yuṣmābhiridamāhṛtam
durāpaṃ dīrghasattraṃ vai trīṇi varṣāṇi puṣkare
varṣadvayaṃ kurukṣetre dṛṣadvatyāṃ dvijottamāḥ // MatsP_50.67

*munaya ūcuḥ

bhaviṣyaṃ śrotumicchāmaḥ prajānāṃ lomaharṣaṇe
purā kila yadetadvai vyatītaṃ kīrtitaṃ tvayā // MatsP_50.68

yeṣu vai sthāsyate kṣatram utpatsyante nṛpāśca ye
teṣām āyuṣpramāṇaṃ ca nāmataścaiva tānnṛpān // MatsP_50.69

kṛtayugapramāṇaṃ ca tretādvāparayostathā
kaliyugapramāṇaṃ ca yugadoṣaṃ yugakṣayam // MatsP_50.70

sukhaduḥkhapramāṇaṃ ca prajādoṣaṃ yugasya tu
etatsarvaṃ prasaṃkhyāya pṛcchatāṃ brūhi naḥ prabho // MatsP_50.71

*sūta uvāca

yathā me kīrtitaṃ pūrvaṃ vyāsenākliṣṭakarmaṇā
bhāvyaṃ kaliyugaṃ caiva tathā manvantarāṇi ca // MatsP_50.72

anāgatāni sarvāṇi bruvato me nibodhata
ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi bhaviṣyā ye nṛpāstathā // MatsP_50.73

aiḍekṣvākvanvaye caiva paurave cānvaye tathā
yeṣu saṃsthāsyate tacca aiḍekṣvākukulaṃ śubham
tānsarvānkīrtayiṣyāmi bhaviṣye kathitānnṛpān // MatsP_50.74

tebhyo 'pare 'pi ye tv anye hy utpatsyante nṛpāḥ punaḥ
kṣatrāḥ pāraśavāḥ śūdrās tathānye ye bahiścarāḥ // MatsP_50.75

andhāḥ śakāḥ pulindāśca cūlikā yavanāstathā
kaivartābhīraśabarā ye cānye mlecchasambhavāḥ
paryāyataḥ pravakṣyāmi nāmataścaiva tānnṛpān // MatsP_50.76

adhisomakṛṣṇaś caiteṣāṃ prathamaṃ vartate nṛpaḥ
tasyānvavāye vakṣyāmi bhaviṣye kathitānnṛpān // MatsP_50.77

adhisomakṛṣṇaputrastu vivakṣurbhavitā nṛpaḥ
gaṅgayā tu hṛte tasmin nagare nāgasāhvaye // MatsP_50.78

tyaktvā vivakṣurnagaraṃ kauśāmbyāṃ tu nivatsyati
bhaviṣyāṣṭau sutāstasya mahābalaparākramāḥ // MatsP_50.79

bhūrirjyeṣṭhaḥ sutastasya tasya citrarathaḥ smṛtaḥ
śucidravaścitrarathād vṛṣṇimāṃśca śucidravāt // MatsP_50.80

vṛṣṇimataḥ suṣeṇaśca bhaviṣyati śucirnṛpaḥ
tasmātsuṣeṇādbhavitā sunītho nāma pārthivaḥ // MatsP_50.81

nṛpātsunīthādbhavitā nṛcakṣuḥ sumahāyaśāḥ
nṛcakṣuṣastu dāyādo bhavitā vai sukhīvalaḥ // MatsP_50.82

sukhīvalasutaścāpi bhāvī rājā pariṣṇavaḥ
pariṣṇavasutaścāpi bhavitā sutapā nṛpaḥ // MatsP_50.83

medhāvī tasya dāyādo bhaviṣyati na saṃśayaḥ
medhāvinaḥ sutaścāpi bhaviṣyati puraṃjayaḥ // MatsP_50.84

urvo bhāvyaḥ sutastasya tigmātmā tasya cātmajaḥ
tigmādbṛhadratho bhāvyo vasudāmā bṛhadrathāt // MatsP_50.85

vasudāmnaḥ śatānīko bhaviṣyodayanastataḥ
bhaviṣyate codayanād vīge rājā vahīnaraḥ // MatsP_50.86

vahīnarātmajaścaiva daṇḍapāṇirbhaviṣyati
daṇḍapāṇerniramitro niramitrāttu kṣemakaḥ // MatsP_50.87

atrānuvaṃśaśloko 'yaṃ gīto vipraiḥ purātanaiḥ
brahmakṣatrasya yo yonir vaṃśo devarṣisatkṛtaḥ
kṣemakaṃ prāpya rājānaṃ saṃsthāsyati kalau yuge // MatsP_50.88

ityeṣa pauravo vaṃśo yathāvadiha kīrtitaḥ
dhīmataḥ pāṇḍuputrasya cārjunasya mahātmanaḥ // MatsP_50.89

Matsya-Purāṇa 51

*ṛṣaya ūcuḥ

ye pūjyāḥ syur dvijātīnām agnayaḥ sūta sarvadā
tānidānīṃ samācakṣva tadvaṃśaṃ cānupūrvaśaḥ // MatsP_51.1

*sūta uvāca

yo 'sāv agnirabhīmānī smṛtaḥ svāyambhuve 'ntare
brahmaṇo mānasaḥ putras tasmātsvāhā vyajījanat // MatsP_51.2

pāvakaṃ pavamānaṃ ca śuciragniśca yaḥ smṛtaḥ
nirmathyaḥ pavamāno 'gnir vaidyutaḥ pāvakātmajaḥ // MatsP_51.3

śuciragniḥ smṛtaḥ sauraḥ sthāvarāścaiva te smṛtāḥ
pavamānātmajo hy agnir havyavāhaḥ sa ucyate // MatsP_51.4

pāvakaḥ saharakṣastu havyavāhamukhaḥ śuciḥ
devānāṃ havyavāho 'gniḥ prathamo brahmaṇaḥ sutaḥ // MatsP_51.5

saharakṣaḥ surāṇāṃ tu trayāṇāṃ te trayo 'gnayaḥ
eteṣāṃ putrapautrāśca catvāriṃśattathaiva ca // MatsP_51.6

pravakṣye nāmatastānvai pravibhāgena tānpṛthak
pāvano laukiko hy agniḥ prathamo brahmaṇaśca yaḥ // MatsP_51.7

brahmaudanāgnis tatputro bharato nāma viśrutaḥ
vaiśvānaro havyavāho vahanhavyaṃ mamāra saḥ // MatsP_51.8

sa mṛto 'tharvaṇaḥ putro mathitaḥ puṣkarodadhiḥ
yo 'tharvā laukiko hy agnir dakṣiṇāgniḥ sa ucyate // MatsP_51.9

bhṛgoḥ prajāyatātharvā hy aṅgirātharvaṇaḥ smṛtaḥ
tasya hy alaukiko hy agnir dakṣiṇāgniḥ sa vai smṛtaḥ // MatsP_51.10

atha yaḥ pavamānastu nirmathyo 'gniḥ sa ucyate
sa ca vai gārhapatyo 'gniḥ prathamo brahmaṇaḥ smṛtaḥ // MatsP_51.11

tataḥ sabhyāvasathyau ca saṃśatyās tau sutāvubhau
tataḥ ṣoḍaśa nadyastu cakame havyavāhanaḥ
yaḥ khalvāhavanīyo 'gnir abhimānī dvijaiḥ smṛtaḥ // MatsP_51.12

kāverīṃ kṛṣṇaveṇīṃ ca narmadāṃ yamunāṃ tathā
godāvarīṃ vitastāṃ ca candrabhāgāmirāvatīm // MatsP_51.13

vipāśāṃ kauśikīṃ caiva śatadruṃ sarayūṃ tathā
sītāṃ manasvinīṃ caiva hrādinīṃ pāvanāṃ tathā // MatsP_51.14

tāsu ṣoḍaśadhātmānaṃ pravibhajya pṛthakpṛthak
tadā tu viharaṃstāsu dhiṣṇyecchaḥ sa babhūva ha // MatsP_51.15

svābhidhānasthitā dhiṣṇyās tāsūtpannāśca dhiṣṇavaḥ
dhiṣṇyeṣu jajñire yasmāt tataste dhiṣṇavaḥ smṛtāḥ // MatsP_51.16

ityete vai nadīputrā dhiṣṇyeṣu pratipedire
teṣāṃ viharaṇīyā ye upastheyāśca tāñśṛṇu
vibhuḥ pravāhaṇo 'gnīdhras tatrasthā dhiṣṇavo 'pare // MatsP_51.17

viharati yathāsthānaṃ puṇyāhe samupakrame
anirdeśyānivāryāṇām agnīnāṃ śṛṇuta kramam // MatsP_51.18

vāsavo 'gniḥ kṛśānuryo dvitīyottaravedikaḥ
samrāḍagnisuto hyaṣṭāv upatiṣṭhanti tāndvijāḥ // MatsP_51.19

parjanyaḥ pavamānastu dvitīyaḥ so 'nudṛśyate
pāvakoṣṇaḥ samūhyastu vottare so 'gnirucyate // MatsP_51.20

havyasūdo hy asaṃmṛjyaḥ śāmitraḥ sa vibhāvyate
śatadhāmā sudhājyotī raudraiśvaryaḥ sa ucyate // MatsP_51.21

brahmajyotir vasudhāmā brahmasthānīya ucyate
ajaikapādupastheyaḥ sa vai śālāmukho yataḥ // MatsP_51.22

anirdeśyo hyahirbudhnyo bahirante tu dakṣiṇau
putrā hyete tu sarvasya upastheyā dvijaiḥ smṛtāḥ // MatsP_51.23

tato viharaṇīyāṃstu vakṣyāmyaṣṭau tu tānsutān
hautriyasya suto hyagnir barhiṣo havyavāhanaḥ // MatsP_51.24

praśaṃsyo 'gniḥ pracetāstu dvitīyaḥ saṃsahāyakaḥ
suto hyagner viśvavedā brāhmaṇācchaṃsirucyate // MatsP_51.25

apāṃ yoniḥ smṛtaḥ svāmbhaḥ seturnāma vibhāvyate
dhiṣṇya āharaṇā hyete somenejyanta vai dvijaiḥ // MatsP_51.26

tato yaḥ pāvako nāmnā yaḥ sadbhiryoga ucyate
agniḥ so 'vabhṛtho jñeyo varuṇena sahejyate // MatsP_51.27

hṛdayasya suto hyagner jaṭhare 'sau nṛṇāṃ pacan
manyumāñjaṭharaścāgnir viddhāgniḥ satataṃ smṛtaḥ // MatsP_51.28

parasparotthito hyagnir bhūtānīha vibhurdahan
agnermanyumataḥ putro ghoraḥ saṃvartakaḥ smṛtaḥ // MatsP_51.29

pibannapaḥ sa vasati samudre vaḍavāmukhe
samudravāsinaḥ putraḥ saharakṣo vibhāvyate // MatsP_51.30

saharakṣastu vai kāmān gṛhe sa vasate nṛṇām
kravyādagniḥ sutastasya puruṣānyo 'tti vai mṛtān // MatsP_51.31

ityete pāvakasyāgner dvijaiḥ putrāḥ prakīrtitāḥ
tataḥ sutāstu sauvīryād gandharvairasurair hṛtāḥ // MatsP_51.32

mathito yastvaraṇyāṃ tu so 'gnirāpa samindhanam
āyur nāmnā tu bhagavān paśau yastu praṇīyate // MatsP_51.33

āyuṣo mahimānputro dahanastu tataḥ sutaḥ
pākayajñeṣv abhīmānī hutaṃ havyaṃ bhunakti yaḥ // MatsP_51.34

sarvasmāddevalokācca havyaṃ kavyaṃ bhunakti yaḥ
putro 'sya sahito hyagnir adbhutaḥ sa mahāyaśāḥ // MatsP_51.35

prāyaścitteṣvabhīmānī hṛtaṃ havyaṃ bhunakti yaḥ
adbhutasya suto vīro devāṃśastu mahānsmṛtaḥ // MatsP_51.36

vividhāgnistatastasya tasya putro mahākaviḥ
vividhāgnisutādarkād agnayo 'ṣṭau sutāḥ smṛtāḥ // MatsP_51.37

kāmyāsviṣṭiṣvabhīmānī rakṣohāyatikṛcca yaḥ
surabhirvasumānnādo haryaśvaścaiva rukmavān // MatsP_51.38

pravargyaḥ kṣemavāṃścaiva ityaṣṭau ca prakīrtitāḥ
śucyagnestu prajā hyeṣā agnayaśca caturdaśa // MatsP_51.39

ityete hyagnayaḥ proktāḥ praṇītā ye hi cādhvare
samatīte tu sarge ye yāmaiḥ saha surottamaiḥ // MatsP_51.40

svāyambhuve 'ntare pūrvam agnayaste 'bhimāninaḥ
ete viharaṇīyeṣu cetanācetaneṣviha // MatsP_51.41

sthānābhimānino 'gnīdhrāḥ prāgāsanhavyavāhanāḥ
kāmyanaimittikādyāste ye te karmasvavasthitāḥ // MatsP_51.42

pūrve manvantare 'tīte śukrairyāmaiśca taiḥ saha
ete devagaṇaiḥ sārdhaṃ prathamasyāntare manoḥ // MatsP_51.43

ityetā yonayo hyaktāḥ sthānākhyā jātavedasām
svārociṣādiṣu jñeyāḥ savarṇānteṣu saptasu // MatsP_51.44

tairevaṃ tu prasaṃkhyātaṃ sāmpratānāgateṣviha
manvantareṣu sarveṣu lakṣaṇaṃ jātavedasām // MatsP_51.45

manvantareṣu sarveṣu nānārūpaprayojanaiḥ
vartante vartamānaiśca yāmairdevaiḥ sahāgnayaḥ // MatsP_51.46

anāgataiḥ suraiḥ sārdhaṃ vatsyanto 'nāgatāstvatha
ityeṣa pracayo 'gnīnāṃ mayā prokto yathākramam
vistareṇānupūrvyā ca kimanyacchrotumicchatha // MatsP_51.47

Matsya-Purāṇa 52

*ṛṣaya ūcuḥ

idānīṃ prāha yadviṣṇuḥ pṛṣṭaḥ paramamuttamam
tadidānīṃ samācakṣva dharmādharmasya vistaram // MatsP_52.1

*sūta uvāca

evamekārṇave tasmin matsyarūpī janārdanaḥ
vistāramādisargasya pratisargasya cākhilam // MatsP_52.2

kathayāmāsa viśvātmā manave sūryasūnave
karmayogaṃ ca sāṃkhyaṃ ca yathāvadvistarānvitam // MatsP_52.3

*ṛṣaya ūcuḥ

śrotumicchāmahe sūta karmayogasya lakṣaṇam
yasmādaviditaṃ loke na kiṃcittava suvrata // MatsP_52.4

*sūta uvāca

karmayogaṃ ca vakṣyāmi yathā viṣṇuvibhāṣitam
jñānayogasahasrāddhi karmayogaḥ praśasyate // MatsP_52.5

karmayogodbhavaṃ jñānaṃ tasmāttatparamaṃ padam
karmajñānodbhavaṃ brahma na ca jñānamakarmaṇaḥ // MatsP_52.6

tasmātkarmaṇi yuktātmā tattvamāpnoti śāśvatam
vedo 'khilo dharmamūlam ācāraścaiva tadvidām // MatsP_52.7

aṣṭāvātmaguṇās tasmin pradhānatvena saṃsthitāḥ
dayā sarveṣu bhūteṣu kṣāntī rakṣāturasya tu // MatsP_52.8

anasūyā tathā loke śaucamantarbahirdvijāḥ
anāyāseṣu kāryeṣu māṅgalyācārasevanam // MatsP_52.9

na ca dravyeṣu kārpaṇyam ārteṣūpārjiteṣu ca
tathāspṛhā paradravye parastrīṣu ca sarvadā // MatsP_52.10

aṣṭāvātmaguṇāḥ proktāḥ purāṇasya tu kovidaiḥ
ayameva kriyāyogo jñānayogasya sādhakaḥ // MatsP_52.11

karmayogaṃ vinā jñānaṃ kasyacin neha dṛśyate
śrutismṛtyuditaṃ dharmam upatiṣṭhetprayatnataḥ // MatsP_52.12

devatānāṃ pitṝṇāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca sarvadā
kuryādaharaharyajñair bhūtarṣigaṇatarpaṇam // MatsP_52.13

svādhyāyairarcayeccarṣīn homairvidvānyathāvidhi
pitṝñchrāddhair annadānair bhūtāni balikarmabhiḥ // MatsP_52.14

pañcaite vihitā yajñāḥ pañcasūnāpanuttaye
kaṇḍanī peṣaṇī cullī jalakumbhī pramārjanī // MatsP_52.15

pañca sūnā gṛhasthasya tena svargaṃ na gacchati
tatpāpanāśanāyāmī pañca yajñāḥ prakīrtitāḥ // MatsP_52.16

dvāviṃśatistathāṣṭau ca ye saṃskārāḥ prakīrtitāḥ
tadyukto 'pi na mokṣāya yastvātmaguṇavarjitaḥ // MatsP_52.17

tasmādātmaguṇopetaḥ śrutikarma samācaret
gobrāhmaṇānāṃ vittena sarvadā bhadramācaret // MatsP_52.18

gobhūhiraṇyavāsobhir gandhamālyodakena ca
pūjayedbrahmaviṣṇvarkarudravasvātmakaṃ śivam // MatsP_52.19

vratopavāsair vidhivacchraddhayā ca vimatsaraḥ
yo 'sāv atīndriyaḥ śāntaḥ sūkṣmo 'vyaktaḥ sanātanaḥ
vāsudevo jaganmūrtis tasya sambhūtayo hy amī // MatsP_52.20

brahmā viṣṇuśca bhagavān mārtaṇḍo vṛṣavāhanaḥ
aṣṭau ca vasavastadvad ekādaśa gaṇādhipāḥ
lokapālādhipāścaiva pitaro mātarastathā // MatsP_52.21

imā vibhūtayaḥ proktāś carācarasamanvitāḥ
brahmādyāś caturo mūlam avyaktādhipatiḥ smṛtaḥ // MatsP_52.22

oṃ oṃ brahmaṇā cātha sūryeṇa viṣṇunātha śivena vā
abhedātpūjitena syāt pūjitaṃ sacarācaram // MatsP_52.23

brahmādīnāṃ paraṃ dhāma trayāṇāmapi saṃsthitiḥ
vedamūrtāv ataḥ pūṣā pūjanīyaḥ prayatnataḥ // MatsP_52.24

tasmādagnidvijamukhān kṛtvā sampūjayedimān
dānairvratopavāsaiśca japahomādinā naraḥ // MatsP_52.25

iti kriyāyogaparāyaṇasya vedāntaśāstrasmṛtivatsalasya
vikarmabhītasya sadā na kiṃcit prāptavyamastīha pare ca loke // MatsP_52.26

Matsya-Purāṇa 53

*munaya ūcuḥ

purāṇasaṃkhyāmācakṣva sūta vistaraśaḥ kramāt
dānadharmamaśeṣaṃ tu yathāvadanupūrvaśaḥ // MatsP_53.1

*sūta uvāca

idameva purāṇeṣu purāṇapuruṣastadā
yaduktavānsa viśvātmā manave tannibodhata // MatsP_53.2

*matsya uvāca

purāṇaṃ sarvaśāstrāṇāṃ prathamaṃ brahmaṇā smṛtam
anantaraṃ ca vaktrebhyo vedāstasya vinirgatāḥ // MatsP_53.3

purāṇamekamevāsīt tadā kalpāntare 'nagha
trivargasādhanaṃ puṇyaṃ śatakoṭipravistaram // MatsP_53.4

nirdagdheṣu ca lokeṣu vājirūpeṇa vai mayā
aṅgāni caturo vedān purāṇaṃ nyāyavistaram // MatsP_53.5

mīmāṃsāṃ dharmaśāstraṃ ca parigṛhya mayā kṛtam
matsyarūpeṇa ca punaḥ kalpādāvudakārṇave // MatsP_53.6

aśeṣam etatkathitam udakāntargatena ca
śrutvā jagāda ca munīn prati devāṃścaturmukhaḥ // MatsP_53.7

pravṛttiḥ sarvaśāstrāṇāṃ purāṇasyābhavattataḥ
kālenāgrahaṇaṃ dṛṣṭvā purāṇasya tato nṛpa // MatsP_53.8

vyāsarūpamahaṃ kṛtvā saṃharāmi yuge yuge
caturlakṣapramāṇena dvāpare dvāpare sadā // MatsP_53.9

tathāṣṭādaśadhā kṛtvā bhūrloke 'sminprakāśyate
adyāpi devaloke 'smiñ chatakoṭipravistaram // MatsP_53.10

tadartho 'tra caturlakṣaṃ saṃkṣepeṇa nivaśitaḥ
purāṇāni daśāṣṭau ca sāmprataṃ tadihocyate // MatsP_53.11

nāmatastāni vakṣyāmi śṛṇudhvaṃ munisattamāḥ
brahmaṇābhihitaṃ pūrvaṃ yāvanmātraṃ marīcaye // MatsP_53.12

brāhmaṃ tridaśasāhasraṃ purāṇaṃ parikīrtyate
likhitvā tacca yo dadyāj jaladhenusamanvitam
vaiśākhapūrṇimāyāṃ ca brahmaloke mahīyate // MatsP_53.13

etadeva yadā padmam abhūddhairaṇmayaṃ jagat
tadvṛttāntāśrayaṃ tadvat pādmamityucyate budhaiḥ
pādmaṃ tatpañcapañcāśatsahasrāṇīha kathyate // MatsP_53.14

tatpurāṇaṃ ca yo dadyāt suvarṇakamalānvitam
jyeṣṭhe māsi tilairyuktam aśvamedhaphalaṃ labhet // MatsP_53.15

vārāhakalpavṛttāntam adhikṛtya parāśaraḥ
yatprāha dharmānakhilāṃs tadyuktaṃ vaiṣṇavaṃ viduḥ // MatsP_53.16

tadāṣāḍhe ca yo dadyād ghṛtadhenusamanvitam
paurṇamāsyāṃ vipūtātmā sa padaṃ yāti vāruṇam
trayoviṃśatisāhasraṃ tatpramāṇaṃ vidurbudhāḥ // MatsP_53.17

śvetakalpaprasaṅgena dharmānvāyurihābravīt
yatra tadvāyavīyaṃ syād rudramāhātmyasaṃyutam
caturviṃśasahasrāṇi purāṇaṃ tadihocyate // MatsP_53.18

śrāvaṇyāṃ śrāvaṇe māsi guḍadhenusamanvitam
yo dadyādvṛṣasaṃyuktaṃ brāhmaṇāya kuṭumbine
śivaloke sa pūtātmā kalpamekaṃ vasennaraḥ // MatsP_53.19

yatrādhikṛtya gāyatrīṃ varṇyate dharmavistaraḥ
vṛtrāsuravadhopetaṃ tadbhāgavatamucyate // MatsP_53.20

sārasvatasya kalpasya madhye ye syurnarottamāḥ
tadvṛttāntodbhavaṃ loke tadbhāgavatamucyate // MatsP_53.21

likhitvā tacca yo dadyād dhemasiṃhasamanvitam
paurṇamāsyāṃ prauṣṭhapadyāṃ sa yāti paramāṃ gatim
aṣṭādaśa sahasrāṇi purāṇaṃ tatpracakṣate // MatsP_53.22

yatrāha nārado dharmān bṛhatkalpāśrayāṇi ca
pañcaviṃśatsahasrāṇi nāradīyaṃ taducyate // MatsP_53.23

āśvine pañcadaśyāṃ tu dadyāddhenusamanvitam
paramāṃ siddhimāpnoti punarāvṛttidurlabhām // MatsP_53.24

yatrādhikṛtya śakunīn dharmādharmavicāraṇā
vyākhyātā vai munipraśne munibhirdharmacāribhiḥ // MatsP_53.25

mārkaṇḍeyena kathitaṃ tatsarvaṃ vistareṇa tu
purāṇaṃ navasāhasraṃ mārkaṇḍeyam ihocyate // MatsP_53.26

pratilikhya ca yo dadyāt sauvarṇakarisaṃyutam
kārttikyāṃ puṇḍarīkasya yajñasya phalabhāgbhavet // MatsP_53.27

yat tad īśānakaṃ kalpaṃ vṛttāntamadhikṛtya ca
vasiṣṭhāyāgninā proktam āgneyaṃ tatpracakṣate // MatsP_53.28

likhitvā tacca yo dadyād dhemapadmasamanvitam
mārgaśīrṣyāṃ vidhānena tiladhenusamanvitam // MatsP_53.29

tacca ṣoḍaśasāhasraṃ sarvakratuphalapradam
yaḥ pradadhannaraḥ so 'tha svargaloke mahīyate // MatsP_53.30

yatrādhikṛtya māhātmyam ādityasya caturmukhaḥ
aghorakalpavṛttāntaprasaṅgena jagatsthitim
manave kathayāmāsa bhūtagrāmasya lakṣaṇam // MatsP_53.31

caturdaśa sahasrāṇi tathā pañca śatāni ca
bhaviṣyacaritaprāyaṃ bhaviṣyaṃ tadihocyate // MatsP_53.32

tatpauṣe māsi yo dadyāt paurṇamāsyāṃ vimatsaraḥ
guḍakumbhasamāyuktam agniṣṭomaphalaṃ bhavet // MatsP_53.33

rathaṃtarasya kalpasya vṛttāntamadhikṛtya ca
sāvarṇinā nāradāya kṛṣṇamāhātmyamuttamam // MatsP_53.34

yatra brahmavarāhasya codantaṃ varṇitaṃ muhuḥ
tadaṣṭādaśasāhasraṃ brahmavaivartamucyate // MatsP_53.35

purāṇaṃ brahmavaivartaṃ yo dadyānmāghamāsi ca
paurṇamāsyāṃ śubhadine brahmaloke mahīyate // MatsP_53.36

yatrāgniliṅgamadhyasthaḥ prāha devo maheśvaraḥ
dharmārthakāmamokṣārtham āgneyamadhikṛtya ca // MatsP_53.37

kalpānte laiṅgamityuktaṃ purāṇaṃ brahmaṇā svayam
tadekādaśasāhasraṃ phālgunyāṃ yaḥ prayacchati
tiladhenusamāyuktaṃ sa yāti śivasāmyatām // MatsP_53.38

mahāvarāhasya punar māhātmyamadhikṛtya ca
viṣṇunābhihitaṃ kṣoṇyai tadvārāham ihocyate // MatsP_53.39

mānavasya prasaṅgena kalpasya munisattamāḥ
caturviṃśatsahasrāṇi tatpurāṇamihocyate // MatsP_53.40

kāñcanaṃ garuḍaṃ kṛtvā tiladhenusamanvitam
paurṇamāsyāṃ madhau dadyād brāhmaṇāya kuṭumbine
varāhasya prasādena padamāpnoti vaiṣṇavam // MatsP_53.41

yatra māheśvarāndharmān adhikṛtya ca ṣaṇmukhaḥ
kalpe tatpuruṣaṃ vṛttaṃ caritairupabṛṃhitam // MatsP_53.42

skāndaṃ nāma purāṇaṃ ca hy ekāśītirnigadyate
sahasrāṇi śataṃ caikam iti martyeṣu gadyate // MatsP_53.43

parilikhya ca yo dadyād dhemaśūlasamanvitam
śaivaṃ padamavāpnoti mīne copāgate ravau // MatsP_53.44

trivikramasya māhātmyam adhikṛtya caturmukhaḥ
trivargamabhyadhāttacca vāmanaṃ parikīrtitam // MatsP_53.45

purāṇaṃ daśasāhasraṃ kūrmakalpānugaṃ śivam
yaḥ śaradviṣuve dadyād vaiṣṇavaṃ yātyasau padam // MatsP_53.46

yatra dharmārthakāmānāṃ mokṣasya ca rasātale
māhātmyaṃ kathayāmāsa kūrmarūpī janārdanaḥ // MatsP_53.47

indradyumnaprasaṅgena ṛṣibhyaḥ śakrasaṃnidhau
aṣṭādaśa sahasrāṇi lakṣmīkalpānuṣaṅgikam // MatsP_53.48

yo dadyādayane kūrmaṃ hemakūrmasamanvitam
gosahasrapradānasya phalaṃ samprāpnuyānnaraḥ // MatsP_53.49

śrutīnāṃ yatra kalpādau pravṛttyarthaṃ janārdanaḥ
matsyarūpeṇa manave narasiṃhopavarṇanam // MatsP_53.50

adhikṛtyābravītsaptakalpavṛttaṃ munīśvarāḥ
tanmātsyamiti jānīdhvaṃ sahasrāṇi caturdaśa // MatsP_53.51

viṣuve hemamatsyena dhenvā caiva samanvitam
yo dadyātpṛthivī tena dattā bhavati cākhilā // MatsP_53.52

yadā ca gāruḍe kalpe viśvāṇḍādgaruḍodbhavam
adhikṛtyābravītkṛṣṇo gāruḍaṃ tadihocyate // MatsP_53.53

tad aṣṭādaśakaṃ caikaṃ sahasrāṇīha paṭhyate
sauvarṇahaṃsasaṃyuktaṃ yo dadāti pumāniha
sa siddhiṃ labhate mukhyāṃ śivaloke ca saṃsthitim // MatsP_53.54

brahmā brahmāṇḍamāhātmyam adhikṛtyābravītpunaḥ
tacca dvādaśasāhasraṃ brahmāṇḍaṃ dviśatādhikam // MatsP_53.55

bhaviṣyāṇāṃ ca kalpānāṃ śrūyate yatra vistaraḥ
tadbrahmāṇḍapurāṇaṃ ca brahmaṇā samudāhṛtam // MatsP_53.56

yo dadyāttadvyatīpāte pītorṇāyugasaṃyutam
rājasūyasahasrasya phalamāpnoti mānavaḥ
hemadhenvā yutaṃ tacca brahmalokaphalapradam // MatsP_53.57

caturlakṣamidaṃ proktaṃ vyāsenādbhutakarmaṇā
matpiturmama pitrā ca mayā tubhyaṃ niveditam // MatsP_53.58

iha lokahitārthāya saṃkṣiptaṃ paramarṣiṇā
idamadyāpi deveṣu śatakoṭipravistaram // MatsP_53.59

upabhedānpravakṣyāmi loke ye sampratiṣṭhitāḥ
pādme purāṇe yatroktaṃ narasiṃhopavarṇanam
taccāṣṭādaśasāhasraṃ nārasiṃhamihocyate // MatsP_53.60

nandāyā yatra māhātmyaṃ kārttikeyena varṇyate
nandīpurāṇaṃ tallokair ākhyātamiti kīrtyate // MatsP_53.61

yatra sāmbaṃ puraskṛtya bhaviṣyati kathānakam
procyate tatpunarloke sāmbametanmunivratāḥ // MatsP_53.62

purātanasya kalpasya purāṇāni vidurbudhāḥ
dhanyaṃ yaśasyamāyuṣyaṃ purāṇānāmanukramam
evamādityasaṃjñā ca tatraiva parigadyate // MatsP_53.63

aṣṭādaśabhyastu pṛthak purāṇaṃ yatpradiśyate
vijānīdhvaṃ dvijaśreṣṭhās tadetebhyo vinirgatam // MatsP_53.64

pañcāṅgāni purāṇeṣu ākhyānakamiti smṛtam
sargaśca pratisargaśca vaṃśo manvantarāṇi ca
vaṃśyānucaritaṃ caiva purāṇaṃ pañcalakṣaṇam // MatsP_53.65

brahmaviṣṇvarkarudrāṇāṃ māhātmyaṃ bhuvanasya ca
sasaṃhārapradānāṃ ca purāṇe pañcavarṇake // MatsP_53.66

dharmaścārthaśca kāmaśca mokṣaścaivātra kīrtyate
sarveṣvapi purāṇeṣu tadviruddhaṃ ca yatphalam // MatsP_53.67

sāttvikeṣu purāṇeṣu māhātmyamadhikaṃ hareḥ
rājaseṣu ca māhātmyam adhikaṃ brahmaṇo viduḥ // MatsP_53.68

tadvadagneśca māhātmyaṃ tāmaseṣu śivasya ca
saṃkīrṇeṣu sarasvatyāḥ pitṝṇāṃ ca nigadyate // MatsP_53.69

aṣṭādaśa purāṇāni kṛtvā satyavatīsutaḥ
bhāratākhyānamakhilaṃ cakre tadupabṛṃhitam
lakṣeṇaikena yatproktaṃ vedārthaparibṛṃhitam // MatsP_53.70

vālmīkinā tu yatproktaṃ rāmopākhyānamuttamam
brahmaṇābhihitaṃ yacca śatakoṭipravistaram // MatsP_53.71

āhṛtya nāradāyaivaṃ tena vālmīkaye punaḥ
vālmīkinā ca lokeṣu dharmakāmārthasādhanam
evaṃ sapādāḥ pañcaite lakṣā martye prakīrtitāḥ // MatsP_53.72

purātanasya kalpasya purāṇāni vidurbudhāḥ
dhanyaṃ yaśasyamāyuṣyaṃ purāṇānāmanukramam
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi sa yāti paramāṃ gatim // MatsP_53.73

idaṃ pavitraṃ yaśaso nidhānam idaṃ pitṝṇāmativallabhaṃ ca
idaṃ ca deveṣv amṛtāyitaṃ ca nityaṃ tvidaṃ pāpaharaṃ ca puṃsām // MatsP_53.74

Matsya-Purāṇa 54

*sūta uvāca

ataḥ paraṃ pravakṣyāmi dānadharmānaśeṣataḥ
vratopavāsasaṃyuktān yathāmatsyoditāniha // MatsP_54.1

mahādevasya saṃvāde nāradasya ca dhīmataḥ
yathāvṛttaṃ pravakṣyāmi dharmakāmārthasādhakam // MatsP_54.2

kailāsaśikharāsīnam apṛcchannāradaḥ purā
vinayanamanaṅgārim anaṅgāṅgaharaṃ haram // MatsP_54.3

*nārada uvāca

bhagavandevadeveśa brahmaviṣṇvindranāyaka
śrīmadārogyarūpāyur bhāgyasaubhāgyasampadā
saṃyuktastava viṣṇorvā pumānbhaktaḥ kathaṃ bhavet // MatsP_54.4

nārī vā vidhavā sarvaguṇasaubhāgyasaṃyutā
kramānmuktipradaṃ deva kiṃcidvratamihocyatām // MatsP_54.5

*īśvara uvāca

samyakpṛṣṭaṃ tvayā brahman sarvalokahitāvaham
śrutamapyatra yacchāntyai tadvrataṃ śṛṇu nārada // MatsP_54.6

nakṣatrapuruṣaṃ nāma vrataṃ nārāyaṇātmakam
pādādi kuryādvidhivad viṣṇunāmānukīrtanam // MatsP_54.7

pratimāṃ vāsudevasya mūlarkṣādiṣu cārcayet
caitramāsaṃ samāsādya kṛtvā brāhmaṇavācanam // MatsP_54.8

mūle namo viśvadharāya pādau gulphāvanantāya ca rohiṇīṣu
jaṅghe 'bhipūjye varadāya caiva dve jānunī vāśvikumāraṛkṣe // MatsP_54.9

pūrvottarāṣāḍhayuge tathorū namaḥ śivāyetyabhipūjanīyau
pūrvottarāphalguniyugmake ca meḍhraṃ namaḥ pañcaśarāya pūjyam // MatsP_54.10

kaṭiṃ namaḥ śārṅgadharāya viṣṇoḥ sampūjayennārada kṛttikāsu
tathārcayedbhādrapadādvaye ca pārśve namaḥ keśiniṣūdanāya // MatsP_54.11

kukṣidvayaṃ nārada revatīṣu dāmodarāyetyabhipūjanīyam
ṛkṣe 'nurādhāsu ca mādhavāya namastathoraḥsthalameva pūjyam // MatsP_54.12

pṛṣṭhaṃ dhaniṣṭhāsu ca pūjanīyam aghaughavidhvaṃsakarāya tacca
śrīśaṅkhacakrāsigadādharāya namo viśākhāsu bhujāśca pūjyāḥ // MatsP_54.13

haste tu hastā madhusūdanāya namo 'bhipūjyā iti kaiṭabhāreḥ
punarvasāvaṅgulipūrvabhāgāḥ sāmnāmadhīśāya namo 'bhipūjyāḥ // MatsP_54.14

bhujaṃganakṣatradine nakhāni sampūjayenmatsyaśarīrabhājaḥ
kūrmasya pādau śaraṇaṃ vrajāmi jyeṣṭhāsu kaṇṭhe harirarcanīyaḥ // MatsP_54.15

śrotre varāhāya namo 'bhipūjyā janārdanasya śravaṇena samyak
puṣye mukhaṃ dānavasūdanāya namo nṛsiṃhāya ca pūjanīyam // MatsP_54.16

namo namaḥ kāraṇavāmanāya svātīṣu dantāgramathārcanīyam
āsyaṃ harerbhārgavanandanāya saṃpūjanīyaṃ dvija vāruṇe tu // MatsP_54.17

namo 'stu rāmāya maghāsu nāsā saṃpūjanīyā raghunandanasya
mṛgottamāṅge nayane 'bhipūjye namo 'stu te rāma vighūrṇitākṣa // MatsP_54.18

buddhāya śāntāya namo lalāṭaṃ citrāsu saṃpūjyatamaṃ murāreḥ
śiro 'bhipūjyaṃ bharaṇīṣu viṣṇor namo 'stu viśveśvara kalkirūpiṇe // MatsP_54.19

ārdrāsu keśāḥ puruṣottamasya saṃpūjanīyā haraye namaste
upoṣitenarkṣadineṣu bhaktyā saṃpūjanīyā dvijapuṃgavāḥ syuḥ // MatsP_54.20

pūrṇe vrate sarvaguṇānvitāya vāgrūpaśīlāya ca sāmagāya
haimīṃ viśālāyatabāhudaṇḍāṃ muktāphalendūpalavajrayuktām // MatsP_54.21

jalasya pūrṇe kalaśe niviṣṭām arcāṃ harervastragavā sahaiva
śayyāṃ tathopaskarabhājanādiyuktāṃ pradadyāddvijapuṃgavāya // MatsP_54.22

yadyasti yatkiṃcidihāsti deyaṃ dadyāddvijāyātmahitāya sarvam
manorathānnaḥ saphalīkuruṣva hiraṇyagarbhācyutarudrarūpin // MatsP_54.23

salakṣmīkaṃ sabhāryāya kāñcanaṃ puruṣottamam
śayyāṃ ca dadyānmantreṇa granthibhedavivarjitām // MatsP_54.24

yathā na viṣṇubhaktānāṃ vṛjinaṃ jāyate kvacit
tathā surūpatārogyaṃ keśave bhaktimuttamām // MatsP_54.25

yathā na lakṣmyā śayanaṃ tava śūnyaṃ janārdana
śayyā mamāpyaśūnyāstu kṛṣṇa janmani janmani // MatsP_54.26

evaṃ nivedya tatsarvaṃ vastramālyānulepanam
nakṣatrapuruṣajñāya viprāyātha visarjayet // MatsP_54.27

bhuñjītātailalavaṇaṃ sarvarkṣeṣvapyupoṣitaḥ
bhojanaṃ ca yathāśakti vittaśāṭhyavivarjitaḥ // MatsP_54.28

iti nakṣatrapuruṣam upāsya vidhivatsvayam
sarvānkāmānavāpnoti viṣṇuloke mahīyate // MatsP_54.29

brahmahatyādikaṃ kiṃcid iha vāmutra vā kṛtam
ātmanā vātha pitṛbhis tatsarvaṃ kṣayamāpnuyāt // MatsP_54.30

iti paṭhati śṛṇoti vātibhaktyā puruṣavaro vratamaṅganātha kuryāt
kalikaluṣavidāraṇaṃ murāreḥ sakalavibhūtiphalapradaṃ ca puṃsām // MatsP_54.31

Matsya-Purāṇa 55

*nārada uvāca

upavāseṣvaśaktasya tadeva phalamicchataḥ
anabhyāsena rogādvā kimiṣṭaṃ vratamuttamam // MatsP_55.1

*īśvara uvāca

upavāse 'pyaśaktānāṃ naktaṃ bhojanamiṣyate
yasminvrate tadapyatra śrūyatāmakṣayaṃ mahat // MatsP_55.2

ādityaśayanaṃ nāma yathāvacchaṃkarārcanam
yeṣu nakṣatrayogeṣu purāṇajñāḥ pracakṣate // MatsP_55.3

yadā hastena saptamyām ādityasya dinaṃ bhavet
sūryasya cātha saṃkrāntis tithiḥ sā sārvakāmikī // MatsP_55.4

umāmaheśvarasyārcām arcayetsūryanāmabhiḥ
sūryārcāṃ śivaliṅge ca prakurvan pūjayedyataḥ // MatsP_55.5

umāpate ravervāpi na bhedo dṛśyate kvacit
yasmāttasmānmuniśreṣṭha gṛhe śambhuṃ samarcayet // MatsP_55.6

haste ca sūryāya namo 'stu pādāv arkāya citrāsu ca gulphadeśam
svātīṣu jaṅghe puruṣottamāya dhātre viśākhāsu ca jānudeśam // MatsP_55.7

tathānurādhāsu namo 'bhipūjyam ūrudvayaṃ caiva sahasrabhānoḥ
jyeṣṭhāsvanaṅgāya namo 'stu guhyam indrāya somāya kaṭī ca mūle // MatsP_55.8

pūrvottarāṣāḍhayuge ca nābhiṃ tvaṣṭre namaḥ saptataraṃgamāya
tīkṣṇāṃśave ca śravaṇe ca kukṣau pṛṣṭhaṃ dhaniṣṭhāsu vikartanāya // MatsP_55.9

cakṣuḥsthalaṃ dhvāntavināśanāya jalādhiparkṣe paripūjanīyam
pūrvottarābhādrapadādvaye ca bāhū namaścaṇḍakarāya pūjyau // MatsP_55.10

sāmnāmadhīśāya karadvayaṃ ca saṃpūjanīyaṃ dvija revatīṣu
nakhāni pūjyāni tathāśvinīṣu namo 'stu saptāśvadhuraṃdharāya // MatsP_55.11

kaṭhoradhāmne bharaṇīṣu kaṇṭhaṃ divākarāyetyabhipūjanīyā
grīvāgniṛkṣe 'dharamambujeśe sampūjayennārada rohiṇīṣu // MatsP_55.12

mṛgottamāṅge daśanā murāreḥ saṃpūjanīyā haraye namaste
namaḥ savitre rasanāṃ śaṃkare ca nāsābhipūjyā ca punarvasau ca // MatsP_55.13

lalāṭamambhoruhavallabhāya puṣye 'lakā vedaśarīradhāriṇe
sārpe 'tha mauliṃ vibudhapriyāya maghāsu karṇāviti gogaṇeśe // MatsP_55.14

pūrvāsu gobrāhmaṇavandanāya netrāṇi saṃpūjyatamāni śambhoḥ
athottarāphalgunibhe bhruvau ca viśveśvarāyeti ca pūjanīye // MatsP_55.15

namo 'stu pāśāṅkuśaśūlapadmakapālasarpendudhanurdharāya
gajāsurānaṅgapurāndhakādivināśamūlāya namaḥ śivāya // MatsP_55.16

ityādi cāstrāṇi ca pūjya nityaṃ viśveśvarāyeti śivo 'bhipūjyaḥ
bhoktavyamatraivamatailaśākam amāṃsamakṣāramabhuktaśeṣam // MatsP_55.17

ityevaṃ dvija naktāni kṛtvā dadyāt punarvasau
śāleyataṇḍulaprastham audumbaramaye ghṛtam // MatsP_55.18

saṃsthāpya pātre viprāya sahiraṇyaṃ nivedayet
saptame vastrayugmaṃ ca pāraṇe tvadhikaṃ bhavet // MatsP_55.19

caturdaśe tu samprāpte pāraṇe nāradābdike
brāhmaṇānbhojayedbhaktyā guḍakṣīraghṛtādibhiḥ // MatsP_55.20

kṛtvā tu kāñcanaṃ padmam aṣṭapattraṃ sakarṇikam
śuddhamaṣṭāṅgulaṃ tacca padmarāgadalānvitam // MatsP_55.21

śayyāṃ vilakṣaṇāṃ kṛtvā viruddhagranthivarjitām
sopadhānakaviśrāmasvāstaravyajanāni ca // MatsP_55.22

bhājanopānahachattracāmarāsanadarpaṇaiḥ
bhūṣaṇairapi saṃyuktāṃ phalavastrānulepanaiḥ // MatsP_55.23

tasyāṃ vidhāya tatpadmam alaṃkṛtya guṇānvitam
kapilāṃ vastrasaṃyuktāṃ suśīlāṃ ca payasvinīm // MatsP_55.24

raupyakhurīṃ hemaśṛṅgīṃ savatsāṃ kāṃsyadohanām
dadyānmantreṇa pūrvāhṇe na caināmabhilaṅghayet // MatsP_55.25

yathaivādityaśayanam aśūnyaṃ tava sarvadā
kāntyā dhṛtyā śriyā ratyā tathā me santu siddhayaḥ // MatsP_55.26

yathā na devāḥ śreyāṃsaṃ tvadanyamanaghaṃ viduḥ
tathā mām uddharāśeṣaduḥkhasaṃsārasāgarāt // MatsP_55.27

tataḥ pradakṣiṇīkṛtya praṇipatya visarjayet
śayyāgavādi tatsarvaṃ dvijasya bhavanaṃ nayet // MatsP_55.28

naitadviśīlāya na dāmbhikāya kutarkaduṣṭāya vinindakāya
prakāśanīyaṃ vratamindumauler yaścāpi nindāmadhikāṃ vidhatte // MatsP_55.29

bhaktāya dāntāya ca guhyametad ākhyeyam ānandakaraṃ śivasya
idaṃ mahāpātakabhin narāṇām apyakṣaraṃ vedavido vadanti // MatsP_55.30

na bandhuputreṇa dhanairviyuktaḥ patnībhirānandakaraḥ surāṇām
nābhyeti rogaṃ na ca śokaduḥkhaṃ yā vātha nārī kurute 'tibhaktyā // MatsP_55.31

idaṃ vasiṣṭhena purārjunena kṛtaṃ kubereṇa puraṃdareṇa
yatkīrtanenāpyakhilāni nāśam āyānti pāpāni na saṃśayo 'sti // MatsP_55.32

iti paṭhati śṛṇoti vā ya itthaṃ raviśayanaṃ puruhūtavallabhaḥ syāt /
api narakagatānpitṝn aśeṣān api divamānayatīha yaḥ karoti // MatsP_55.33*

Matsya-Purāṇa 56

*śrībhagavānuvāca

kṛṣṇāṣṭamīmatho vakṣye sarvapāpapraṇāśinīm
śāntirmuktiśca bhavati jayaḥ puṃsāṃ viśeṣataḥ // MatsP_56.1

śaṃkaraṃ mārgaśirasi śambhuṃ pauṣe 'bhipūjayet
māghe maheśvaraṃ devaṃ mahādevaṃ ca phālgune // MatsP_56.2

sthāṇuṃ caitre śivaṃ tadvad vaiśākhe tvarcayennaraḥ
jyeṣṭhe paśupatiṃ cārced āṣāḍhe ugramarcayet // MatsP_56.3

pūjayecchrāvaṇe śarvaṃ nabhasye tryambakaṃ tathā
haramāśvayuje māsi tatheśānaṃ ca kārttike // MatsP_56.4

kṛṣṇāṣṭamīṣu sarvāsu śaktaḥ sampūjayeddvijān
gobhūhiraṇyavāsobhiḥ śivabhaktānupoṣitaḥ // MatsP_56.5

gomūtraghṛtagokṣīratilān yavakuśodakam
gośṛṅgodaśirīṣārkabilvapattradadhīni ca
pañcagavyaṃ ca saṃprāśya śaṃkaraṃ pūjayenniśi // MatsP_56.6

aśvatthaṃ ca vaṭaṃ caivo-dumbaraṃ plakṣameva ca
palāśaṃ jambuvṛkṣaṃ ca viduḥ ṣaṣṭhaṃ maharṣayaḥ // MatsP_56.7

mārgaśīrṣāṣāḍhamāsābhyāṃ dvābhyāṃ dvābhyāmitikramāt
ekaikaṃ dantapavanaṃ vṛkṣeṣveteṣu bhakṣayet // MatsP_56.8

devāya dadyādarghyaṃ ca kṛṣṇāṃ gāṃ kṛṣṇavāsasam
dadyātsamāpte dadhyannaṃ vitānadhvajacāmaram // MatsP_56.9

dvijānāmudakumbhāṃśca pañcaratnasamanvitān
gāvaḥ kṛṣṇāḥ suvarṇaṃ ca vāsāṃsi vividhāni ca
aśaktastu punardadyād gāmekāmapi śaktitaḥ // MatsP_56.10

na vittaśāṭhyaṃ kurvīta kurvandoṣamavāpnuyāt
kṛṣṇāṣṭamīmupoṣyaiva saptakalpaśatatrayam
pumānsampūjito devaiḥ śivaloke mahīyate // MatsP_56.11

Matsya-Purāṇa 57

*nārada uvāca

dīrghāyurārogyakulābhivṛddhiyuktaḥ pumānbhūpakulāyutaḥ syāt
muhurmuhurjanmani yena samyag vrataṃ samācakṣva tadindumaule // MatsP_57.1

*śrībhagavānuvāca

tvayā pṛṣṭamidaṃ samyag uktaṃ cākṣayyakārakam
rahasyaṃ tava vakṣyāmi yatpurāṇavido viduḥ // MatsP_57.2

rohiṇīcandraśayanaṃ nāma vratamihottamam
tasminnārāyaṇasyārcām arcayad indunāmabhiḥ // MatsP_57.3

yadā somadine śuklā bhavetpañcadaśī kvacit
athavā brahmanakṣatraṃ paurṇamāsyāṃ prajāyate // MatsP_57.4

tadā snānaṃ naraḥ kuryāt pañcagavyena sarṣapaiḥ
āpyāyasveti tu japed vidvānaṣṭaśataṃ punaḥ // MatsP_57.5

śūdro 'pi parayā bhaktyā pāṣaṇḍālāpavarjitaḥ
somāya varadāyātha viṣṇave ca namo namaḥ // MatsP_57.6

kṛtajapyaḥ svabhavanam āgatya madhusūdanam
pūjayetphalapuṣpaiśca somanāmāni kīrtayan // MatsP_57.7

somāya śāntāya namo 'stu pādāv anantadhāmneti ca jānujaṅghe
ūrudvayaṃ cāpi jalodarāya sampūjayenmeḍhramanantabāhave // MatsP_57.8

namo namaḥ kāmasukhapradāya kaṭiḥ śaśāṅkasya sadārcanīyā
tathodaraṃ cāpyamṛtodarāya nābhiḥ śaśāṅkāya namo 'bhipūjyā // MatsP_57.9

namo 'stu candrāya mukhaṃ ca pūjyaṃ dantā dvijānāmadhipāya pūjyāḥ
hāsyaṃ namaścandramase 'bhipūjyam oṣṭhau kumudvantavanapriyāya // MatsP_57.10

nāsā ca nāthāya vanauṣadhīnām ānandabhūtāya punarbhruvau ca
netradvayaṃ padmanibhaṃ tathendor indīvaraśyāmakarāya śaureḥ // MatsP_57.11

namaḥ samastādhvaravanditāya karṇadvayaṃ daityaniṣūdanāya
lalāṭamindorudadhipriyāya keśāḥ suṣumnādhipateḥ prapūjyāḥ // MatsP_57.12

śiraḥ śaśāṅkāya namo murārer viśveśvarāyeti namaḥ kirīṭine
padmapriye rohiṇi nāma lakṣmīḥ saubhāgyasaukhyāmṛtacārukāye // MatsP_57.13

devīṃ ca saṃpūjya sugandhapuṣpair naivedyadhūpādibhirindupatnīm
suptvātha bhūmau punarutthitena snātvā ca viprāya haviṣyayuktaḥ // MatsP_57.14

deyaḥ prabhāte sahiraṇyavārikumbho namaḥ pāpavināśanāya
saṃprāśya gomūtramamāṃsamannam akṣāramaṣṭāvatha viṃśatiṃ ca
grāsānpayaḥsarpiryutānupoṣya bhuktvetihāsaṃ śṛṇuyānmuhūrtam // MatsP_57.15

kadambanīlotpalaketakāni jātī sarojaṃ śatapattrikā ca
amlānakubjānyatha sinduvāraṃ puṣpaṃ punarnārada mallikāyāḥ
śubhraṃ ca viṣṇoḥ karavīrapuṣpaṃ śrīcampakaṃ candramasaḥ pradeyam // MatsP_57.16

śrāvaṇādiṣu māseṣu kramādetāni sarvadā
yasminmāse vratādiḥ syāt tatpuṣpairarcayeddharim // MatsP_57.17

evaṃ saṃvatsaraṃ yāvad upāsya vidhivannaraḥ
vratānte śayanaṃ dadyād darpaṇopaskarānvitam // MatsP_57.18

rohiṇīcandramithunaṃ kārayitvātha kāñcanam
candraḥ ṣaḍaṅgulaḥ kāryo rohiṇī caturaṅgulā // MatsP_57.19

muktāphalāṣṭakayutaṃ sitanetrapaṭāvṛtam
kṣīrakumbhopari punaḥ kāṃsyapātrākṣatānvitam
dadyānmantreṇa pūrvāhṇe śālīkṣuphalasaṃyutam // MatsP_57.20

śvetāmatha suvarṇāsyāṃ khurai raupyaiḥ samanvitām
savastrabhājanāṃ dhenuṃ tathā śaṅkhaṃ ca śobhanam // MatsP_57.21

bhūṣaṇairdvijadāmpatyam alaṃkṛtya guṇānvitam
candro 'yaṃ dvijarūpeṇa sabhārya iti kalpayet // MatsP_57.22

yathā na rohiṇī kṛṣṇa śayyāṃ saṃtyajya gacchati
somarūpasya te tadvan mamābhedo 'stu bhūtibhiḥ // MatsP_57.23

yathā tvameva sarveṣāṃ paramānandamuktidaḥ
bhuktirmuktistathā bhaktis tvayi candrāstu me sadā // MatsP_57.24

iti saṃsārabhītasya muktikāmasya cānagha
rūpārogyāyuṣāmetad vidhāyakamanuttamam // MatsP_57.25

idameva pitṝṇāṃ ca sarvadā vallabhaṃ mune
trailokyādhipatirbhūtvā saptakalpaśatatrayam
candralokamavāpnoti vidyudbhūtvā tu mucyate // MatsP_57.26

nārī vā rohiṇī candraśayanaṃ yā samācaret
sāpi tatphalamāpnoti punarāvṛttidurlabham // MatsP_57.27

iti paṭhati śṛṇoti vā ya itthaṃ madhumathanārcanam indukīrtanena
matimapi ca dadāti so 'pi śaurer bhavanagataḥ paripūjyate 'maraughaiḥ // MatsP_57.28

Matsya-Purāṇa 58

*sūta uvāca

jalāśayagataṃ viṣṇum uvāca ravinandanaḥ
taḍāgārāmakūpānāṃ vāpīṣu nalinīṣu ca // MatsP_58.1

vidhiṃ pṛcchāmi deveśe devatāyataneṣu ca
ke tatra cartvijo nātha vedī vā kīdṛśī bhavet // MatsP_58.2

dakṣiṇāvalayaḥ kālaḥ sthānamācārya eva ca
dravyāṇi kāni śastāni sarvamācakṣva tattvataḥ // MatsP_58.3

*matsya uvāca

śṛṇu rājanmahābāho taḍāgādiṣu yo vidhiḥ
purāṇeṣvitihāso 'yaṃ paṭhyate vedavādibhiḥ // MatsP_58.4

prāpya pakṣaṃ śubhaṃ śuklam atīte cottarāyaṇe
puṇye 'hni viprakathite kṛtvā brāhmaṇavācanam // MatsP_58.5

prāgudakpravaṇe deśe taḍāgasya samīpataḥ
caturhastāṃ śubhāṃ vedīṃ caturasrāṃ caturmukhām // MatsP_58.6

tathā ṣoḍaśahastaḥ syān maṇḍapaśca caturmukhaḥ
vedyāśca parito gartā ratnimātrāstrimekhalāḥ // MatsP_58.7

nava saptātha vā pañca nātiriktā nṛpātmaja
vitastimātrā yoniḥ syāt ṣaṭsaptāṅgulivistṛtā // MatsP_58.8

gartāśca tatra sapta syus triparvocchritamekhalāḥ
sarvatastu savarṇāḥ syuḥ patākādhvajasaṃyutāḥ // MatsP_58.9

aśvatthodumbaraplakṣavaṭaśākhākṛtāni tu
maṇḍapasya pratidiśaṃ dvārāṇyetāni kārayet // MatsP_58.10

śubhāstatrāṣṭa hotāro dvārapālāstathāṣṭa vai
aṣṭau tu jāpakāḥ kāryā brāhmaṇā vedapāragāḥ // MatsP_58.11

sarvalakṣaṇasampūrṇo mantravidvijitendriyaḥ
kulaśīlasamāyuktaḥ purodhāḥ syāddvijottamaḥ // MatsP_58.12

pratigarteṣu kalaśī yajñopakaraṇāni ca
vyajanaṃ cāmare śubhre tāmrapātre suvistṛte // MatsP_58.13

tatastvanekavarṇāḥ syuś caravaḥ pratidaivatam
ācāryaḥ prakṣipedbhūmāv anumantrya vicakṣaṇaḥ // MatsP_58.14

tryaratnimātro yūpaḥ syāt kṣāravṛkṣavinirmitaḥ
yajamānapramāṇo vā saṃsthāpyo bhūtimicchatā // MatsP_58.15

hemālaṃkāriṇaḥ kāryāḥ pañcaviṃśatiṛtvijaḥ
kuṇḍalāni ca haimāni keyūrakaṭakāni ca // MatsP_58.16

tathāṅgulyaḥ pavitrāṇi vāsāṃsi vividhāni ca
pūjayettu samaṃ sarvān ācāryo dviguṇaṃ punaḥ
dadyācchayanasaṃyuktam ātmanaścāpi yatpriyam // MatsP_58.17

sauvarṇakūrmamakarau rājatau matsyadundubhau
tāmrau kulīramaṇḍūkāv āyasaḥ śiśumārakaḥ
evamāsādya tatsarvam ādāveva viśāṃ pate // MatsP_58.18

śuklamālyāmbaradharaḥ śuklagandhānulepanaḥ
sarvauṣadhyudakaistatra snāpito vedapāragaiḥ // MatsP_58.19

yajamānaḥ sapatnīkaḥ putrapautrasamanvitaḥ
paścimaṃ dvāramāsādya praviśedyāgamaṇḍapam // MatsP_58.20

tato maṅgalaśabdena bherīṇāṃ niḥsvanena ca
añjasā maṇḍalaṃ kuryāt pañcavarṇena tattvavit // MatsP_58.21

ṣoḍaśāraṃ tataścakraṃ padmagarbhaṃ caturmukham
caturasraṃ ca parito vṛttaṃ madhye suśobhanam // MatsP_58.22

vedyāścopari tatkṛtvā grahāṃllokapatīṃstataḥ
vinyasenmantrataḥ sarvān pratidikṣu vicakṣaṇaḥ // MatsP_58.23

kūrmādi sthāpayenmadhye vāruṇaṃ mantramāśritaḥ
brahmāṇaṃ ca śivaṃ viṣṇuṃ tatraiva sthāpayedbudhaḥ // MatsP_58.24

vināyakaṃ ca vinyasya kamalāmambikāṃ tathā
śāntyarthaṃ sarvalokānāṃ bhūtagrāmaṃ nyasettataḥ // MatsP_58.25

puṣpabhakṣyaphalairyuktam evaṃ kṛtvādhivāsanam
kumbhān sajalagarbhāṃstān vāsobhiḥ pariveṣṭayet // MatsP_58.26

puṣpagandhairalaṃkṛtya dvārapālānsamantataḥ
paṭhadhvamiti tānbrūyād ācāryastvabhipūjayet // MatsP_58.27

bahvṛcau pūrvataḥ sthāpyau dakṣiṇena yajurvidau
sāmagau paścime tadvad uttareṇa tvatharvaṇau // MatsP_58.28

udaṅmukho dakṣiṇato yajamāna upāviśet
yajadhvamiti tānbrūyād dhautrikānpunareva tu // MatsP_58.29

utkṛṣṭānmantrajāpena tiṣṭhadhvamiti jāpakān
evamādiśya tānsarvān paryukṣyāgniṃ sa mantravit // MatsP_58.30

juhuyādvāruṇairmantrair ājyaṃ ca samidhastathā
ṛtvigbhiścātha hotavyaṃ vāruṇaireva sarvataḥ // MatsP_58.31

grahebhyo vidhivaddhutvā tathendrāyeśvarāya ca
marudbhyo lokapālebhyo vidhivadviśvakarmaṇe // MatsP_58.32

rātrisūktaṃ ca raudraṃ ca pāvamānaṃ sumaṅgalam
japeyuḥ pauruṣaṃ sūktaṃ pūrvato bahvṛcaḥ pṛthak // MatsP_58.33

śākraṃ raudraṃ ca saumyaṃ ca kūṣmāṇḍaṃ jātavedasam
saurasūktaṃ japenmantraṃ dakṣiṇena yajurvidaḥ // MatsP_58.34

vairājyaṃ pauruṣaṃ sūktaṃ sauvarṇaṃ rudrasaṃhitām
śaiśavaṃ pañcanidhanaṃ gāyatraṃ jyeṣṭhasāma ca // MatsP_58.35

vāmadevyaṃ bṛhatsāma rauravaṃ sarathaṃtaram
gavāṃ vrataṃ ca kāṇvaṃ ca rakṣoghnaṃ vayasastathā
gāyeyuḥ sāmagā rājan paścimaṃ dvāramāśritāḥ // MatsP_58.36

atharvaṇaścottarataḥ śāntikaṃ pauṣṭikaṃ tathā
japeyurmanasā devam āśritya varuṇaṃ prabhum // MatsP_58.37

pūrvedyuramito rātrāv evaṃ kṛtvādhivāsanam
gajāśvarathyāvalmīkāt saṃgamāddhradagokulāt
mṛdamādāya kumbheṣu prakṣipeccatvarāttathā // MatsP_58.38

rocanāṃ ca sasiddhārthāṃ gandhaṃ guggulameva ca
snapanaṃ tasya kartavyaṃ pañcagavyasamanvitam // MatsP_58.39

pratyekaṃ tu mahāmantrair eva kṛtvā vidhānataḥ
evaṃ kṣapātivāhyātha vidhiyuktena karmaṇā // MatsP_58.40

tataḥ prabhāte vimale saṃjāte 'tha śataṃ gavām
brāhmaṇebhyaḥ pradātavyam aṣṭaṣaṣṭiśca vā punaḥ
pañcāśadvātha ṣaṭtriṃśat pañcaviṃśatirapyatha // MatsP_58.41

tataḥ sāṃvatsaraprokte śubhe lagne suśobhane
vedaśabdaiśca gāndharvair vādyaiśca vividhaiḥ punaḥ // MatsP_58.42

kanakālaṃkṛtāṃ kṛtvā jale gāmavatārayet
sāmagāya ca sā deyā brāhmaṇāya viśāṃ pate // MatsP_58.43

pātrīmādāya sauvarṇīṃ pañcaratnasamanvitām
tato nikṣipya makaramatsyādīṃścaiva sarvaśaḥ
dhṛtāṃ caturvidhair viprair vedavedāṅgapāragaiḥ // MatsP_58.44

mahānadījalopetāṃ dadhyakṣatasamanvitām
uttarābhimukhīṃ dhenuṃ jalamadhye tu kārayet // MatsP_58.45

atharvaṇena saṃsnātāṃ punarmāmetyatheti ca
āpo hi ṣṭheti mantreṇa kṣiptvāgatya ca maṇḍapam // MatsP_58.46

pūjayitvā sarastatra baliṃ dadyātsamantataḥ
punardināni hotavyaṃ catvāri munisattamāḥ // MatsP_58.47

caturthīkarma kartavyaṃ deyā tatrāpi śaktitaḥ
dakṣiṇā rājaśārdūla varuṇakṣmāpaṇaṃ tataḥ // MatsP_58.48

kṛtvā tu yajñapātrāṇi yajñopakaraṇāni ca
ṛtvigbhyastu samaṃ dattvā maṇḍapaṃ vibhajetpunaḥ
hemapātrīṃ ca śayyāṃ ca sthāpakāya nivedayet // MatsP_58.49

tataḥ sahasraṃ viprāṇām athavāṣṭaśataṃ tathā
bhojanīyaṃ yathāśakti pañcāśadvātha viṃśatiḥ
evameṣa purāṇeṣu taḍāgavidhirucyate // MatsP_58.50

kūpavāpīṣu sarvāsu tathā puṣkariṇīṣu ca
eṣa eva vidhirdṛṣṭaḥ pratiṣṭhāsu tathaiva ca // MatsP_58.51

mantratastu viśeṣaḥ syāt prāsādādyānabhūmiṣu
ayaṃ tvaśaktāvardhena vidhirdṛṣṭaḥ svayambhuvā
alpeṣvekāgnivatkṛtvā vittaśāṭhyādṛte nṛṇām // MatsP_58.52

prāvṛṭkāle sthite toye hy agniṣṭomaphalaṃ smṛtam
śaratkāle sthitaṃ yatsyāt taduktaphaladāyakam
vājapeyātirātrābhyāṃ hemante śiśire sthitam // MatsP_58.53

aśvamedhasamaṃ prāhur vasantasamaye sthitam
grīṣme 'pi tatsthitaṃ toyaṃ rājasūyādviśiṣyate // MatsP_58.54

etānmahārāja viśeṣadharmān karoti yo 'pyāgamaśuddhabuddhiḥ
sa yāti rudrālayamāśu pūtaḥ kalpānanekāndivi modate ca // MatsP_58.55

anekalokānsa mahattamādīn bhuktvā parārdhadvayamaṅganābhiḥ
sahaiva viṣṇoḥ paramaṃ padaṃ yat prāpnoti tadyāgaphalena bhūyaḥ // MatsP_58.56

Matsya-Purāṇa 59

*ṛṣaya ūcuḥ

pādapānāṃ vidhiṃ sūta yathāvadvistarādvada
vidhinā kena kartavyaṃ pādapodyāpanaṃ budhaiḥ // MatsP_59.1

ye ca lokāḥ smṛtāsteṣāṃ tānidānīṃ vadasva naḥ
yatphalaṃ labhate pretya tatsarvaṃ vaktumarhasi // MatsP_59.2

*sūta uvāca

pādapānāṃ vidhiṃ vakṣye tathaivodyānabhūmiṣu
taḍāgavidhivatsarvam āsādya jagadīśvara // MatsP_59.3

ṛtviṅmaṇḍapasambhāraś cācāryaścaiva tadvidhaḥ
pūjayedbrāhmaṇāṃstadvad dhemavastrānulepanaiḥ // MatsP_59.4

sarvauṣadhyudakaiḥ siktān piṣṭātakavibhūṣitān
vṛkṣānmālyairalaṃkṛtya vāsobhirabhiveṣṭayet // MatsP_59.5

sūcyā sauvarṇayā kāryaṃ sarveṣāṃ karṇavedhanam
añjanaṃ cāpi dātavyaṃ tadvaddhemaśalākayā // MatsP_59.6

phalāni sapta cāṣṭau vā kāladhautāni kārayet
pratyekaṃ sarvavṛkṣāṇāṃ vedyāṃ tānyadhivāsayet // MatsP_59.7

dhūpo 'tra guggulaḥ śreṣṭhas tāmrapātrairadhiṣṭhitān
saptadhānyasthitānkṛtvā vastragandhānulepanaiḥ // MatsP_59.8

kumbhānsarveṣu vṛkṣeṣu sthāpayitvā nareśvara
sahiraṇyānaśeṣāṃstān kṛtvā balinivedanam // MatsP_59.9

yathāsvaṃ lokapālānām indrādīnāṃ viśeṣataḥ
vanaspateśca vidvadbhir homaḥ kāryo dvijātibhiḥ // MatsP_59.10

tataḥ śuklāmbaradharāṃ sauvarṇakṛtabhūṣaṇām
sakāṃsyadohāṃ sauvarṇaśṛṅgābhyām atiśālinīm
payasvinīṃ vṛkṣamadhyād utsṛjedgāmudaṅmukhīm // MatsP_59.11

tato 'bhiṣekamantreṇa vādyamaṅgalagītakaiḥ
ṛgyajuḥsāmamantraiśca vāruṇairabhitastathā
taireva kumbhaiḥ snapanaṃ kuryādbrāhmaṇapuṃgavaḥ // MatsP_59.12

snātaḥ śuklāmbarastadvad yajamāno 'bhipūjayet
gobhir vibhavataḥ sarvān ṛtvijastānsamāhitaḥ // MatsP_59.13

hemasūtraiḥ sakaṭakair aṅgulīyapavitrakaiḥ
vāsobhiḥ śayanīyaiśca tathopaskarapādukaiḥ
kṣīreṇa bhojanaṃ dadyād yāvaddinacatuṣṭayam // MatsP_59.14

homaśca sarṣapaiḥ kāryo yavaiḥ kṛṣṇatilaistathā
palāśasamidhaḥ śastāś caturthe 'hni tathotsavaḥ
dakṣiṇā ca punastadvad deyā tatrāpi śaktitaḥ // MatsP_59.15

yadyadiṣṭatamaṃ kiṃcit tattad dadyādamatsarī
ācārye dviguṇaṃ dadyāt praṇipatya visarjayet // MatsP_59.16

anena vidhinā yastu kuryādvṛkṣotsavaṃ budhaḥ
sarvānkāmānavāpnoti phalaṃ cānantyamaśnute // MatsP_59.17

yaścaikamapi rājendra vṛkṣaṃ saṃsthāpayennaraḥ
so 'pi svarge vasedrājan yāvadindrāyutatrayam // MatsP_59.18

bhūtānbhavyāṃśca manujāṃs tārayeddrumasaṃmitān
paramāṃ siddhimāpnoti punarāvṛttidurlabhām // MatsP_59.19

ya idaṃ śṛṇuyānnityaṃ śrāvayedvāpi mānavaḥ
so 'pi sampūjito devair brahmaloke mahīyate // MatsP_59.20

Matsya-Purāṇa 60

*matsya uvāca

tathaivānyatpravakṣyāmi sarvakāmaphalapradam
saubhāgyaśayanaṃ nāma yatpurāṇavido viduḥ // MatsP_60.1

purā dagdheṣu lokeṣu bhūrbhuvaḥsvarmahādiṣu
saubhāgyaṃ sarvabhūtānām ekasthamabhavattadā
vaikuṇṭhaṃ svargamāsādya viṣṇor vakṣaḥsthalasthitam // MatsP_60.2

tataḥ kālena mahatā punaḥ sargavidhau nṛpa
ahaṃkārāvṛte loke pradhānapuruṣānvite // MatsP_60.3

spardhāyāṃ ca pravṛttāyāṃ kamalāsanakṛṣṇayoḥ
liṅgākārā samudbhūtā vahnerjvālātibhīṣaṇā
tayābhitaptasya harer vakṣasastadviniḥsṛtam // MatsP_60.4

vakṣaḥsthalaṃ samāśritya viṣṇoḥ saubhāgyamāsthitam
rasarūpaṃ tato yāvat prāpnoti vasudhātalam // MatsP_60.5

utkṣiptamantarikṣe tad brahmaputreṇa dhīmatā
dakṣeṇa pītamātraṃ tad rūpalāvaṇyakārakam // MatsP_60.6

balaṃ tejo mahajjātaṃ dakṣasya parameṣṭhinaḥ
śeṣaṃ yadapatadbhūmāv aṣṭadhā samajāyata // MatsP_60.7

tato janānāṃ saṃjātāḥ sapta saubhāgyadāyikāḥ
ikṣavo rasarājāśca niṣpāvājājidhānyakam // MatsP_60.8

vikāravacca gokṣīraṃ kusumbhaṃ kuṅkumaṃ tathā
lavaṇaṃ cāṣṭamaṃ tadvat saubhāgyāṣṭakamucyate // MatsP_60.9

pītaṃ yadbrahmaputreṇa yogajñānavidā punaḥ
duhitā sābhavattasya yā satītyabhidhīyate // MatsP_60.10

lokānatītya lālityāl lalitā tena cocyate
trailokyasundarīm enām upayeme pinākadhṛk // MatsP_60.11

yā devī saubhāgyamayī bhuktimuktiphalapradā
tāmārādhya pumānbhaktyā nārī vā kiṃ na vindati // MatsP_60.12

*manuruvāca

kathamārādhanaṃ tasyā jagaddhātryā janārdana
tadvidhānaṃ jagannātha tatsarvaṃ ca vadasva me // MatsP_60.13

*matsya uvāca

vasantamāsamāsādya tṛtīyāyāṃ janapriya
śuklapakṣasya pūrvāhṇe tilaiḥ snānaṃ samācaret // MatsP_60.14

tasminnahani sā devī kila viśvātmanā satī
pāṇigrahaṇakair mantrair udūḍhā varavarṇinī // MatsP_60.15

tayā sahaiva deveśaṃ tṛtīyāyām athārcayet
phalairnānāvidhairdhūpair dīpanaivedyasaṃyutaiḥ // MatsP_60.16

pratimāṃ pañcagavyena tathā gandhodakena tu
snāpayitvārcayed gaurīm induśekharasaṃyutām // MatsP_60.17

namo 'stu pāṭalāyai tu pādau devyāḥ śivasya tu
śivāyeti ca saṃkīrya jayāyai gulphayor dvayoḥ // MatsP_60.18

triguṇāyeti rudrāya bhavānyai jaṅghayoryugam
śivāṃ rudreśvarāyai ca vijayāyeti jānunī
saṃkīrtya harikeśāya tathorū varade namaḥ // MatsP_60.19

īśāyai ca kīṭaṃ devyāḥ śaṃkarāyeti śaṃkaram
kukṣidvayaṃ ca koṭavyai śūline śūlapāṇaye // MatsP_60.20

maṅgalāyai namastubhyam udaraṃ cābhipūjayet
sarvātmane namo rudram īśānyai ca kucadvayam // MatsP_60.21

śivaṃ vedātmane tadvad rudrāṇyai kaṇṭhamarcayet
tripuraghnāya viśveśam anantāyai karadvayam // MatsP_60.22

trilocanāya ca haraṃ bāhū kālānalapriye
saubhāgyabhavanāyeti bhūṣaṇāni sadārcayet
svāhāsvadhāyai ca mukham īśvarāyeti śūlinam // MatsP_60.23

aśokamadhuvāsinyai pūjyāvoṣṭhau ca bhūtidau
sthāṇave tu haraṃ tadvad dhāsyaṃ candramukhapriye // MatsP_60.24

namo 'rdhanārīśaharam asitāṅgīti nāsikām
nama ugrāya lokeśaṃ laliteti punarbhruvau // MatsP_60.25

śarvāya purahantāraṃ vāsavyai tu tathālakān
namaḥ śrīkaṇṭhanāthāyai śivakeśāṃstato 'rcayet
bhīmograsamarūpiṇyai śiraḥ sarvātmane namaḥ // MatsP_60.26

śivamabhyarcya vidhivat saubhāgyāṣṭakamagrataḥ
sthāpayeddhṛtaniṣpāvakusumbhakṣīrajīrakam // MatsP_60.27

rasarājaṃ ca lavaṇaṃ kustumburu tathāṣṭakam
dattaṃ saubhāgyamityasmāt saubhāgyāṣṭakamityataḥ // MatsP_60.28

evaṃ nivedya tatsarvam agrataḥ śivayoḥ punaḥ
rātrau śṛṅgodakaṃ prāśya tadvadbhūmāvariṃdama // MatsP_60.29

punaḥ prabhāte tu tathā kṛtasnānajapaḥ śuciḥ
saṃpūjya dvijadāmpatyaṃ vastramālyavibhūṣaṇaiḥ // MatsP_60.30

saubhāgyāṣṭakasaṃyuktaṃ suvarṇacaraṇadvayam
prīyatāmatra lalitā brāhmaṇāya nivedayet // MatsP_60.31

evaṃ saṃvatsaraṃ yāvat tṛtīyāyāṃ sadā mano
kartavyaṃ vidhivadbhaktyā sarvasaubhāgyamīpsubhiḥ // MatsP_60.32

prāśane dānamantre ca viśeṣo 'yaṃ nibodha me
śṛṅgodakaṃ caitramāse vaiśākhe gomayaṃ punaḥ // MatsP_60.33

jyeṣṭhe mandārakusumaṃ bilvapattraṃ śucau smṛtam
śrāvaṇe dadhi saṃprāśyaṃ nabhasye ca kuśodakam // MatsP_60.34

kṣīramāśvayuje māsi kārttike pṛṣadājyakam
mārge māse tu gomūtraṃ pauṣe saṃprāśayedghṛtam // MatsP_60.35

māghe kṛṣṇatilāṃstadvat pañcagavyaṃ ca phālgune
lalitā vijayā bhadrā bhavānī kumudā śivā // MatsP_60.36

vāsudevī tathā gaurī maṅgalā kamalā satī
umā ca dānakāle tu prīyatāmiti kīrtayet // MatsP_60.37

mallikāśokakamalaṃ kadambotpalamālatīḥ
kubjakaṃ karavīraṃ ca bāṇamamlānakuṅkumam // MatsP_60.38

sindhuvāraṃ ca sarveṣu māseṣu kramaśaḥ smṛtam
japākusumbhakusumaṃ mālatī śatapattrikā // MatsP_60.39

yathālābhaṃ praśastāni karavīraṃ ca sarvadā
evaṃ saṃvatsaraṃ yāvad upoṣya vidhivannaraḥ // MatsP_60.40

strī bhaktā vā kumārī vā śivamabhyarcya bhaktitaḥ
vratānte śayanaṃ dadyāt sarvopaskarasaṃyutam // MatsP_60.41

umāmaheśvaraṃ haimaṃ vṛṣabhaṃ ca gavā saha
sthāpayitvātha śayane brāhmaṇāya nivedayet // MatsP_60.42

anyānyapi yathāśakti mithunānyambarādibhiḥ
dhānyālaṃkāragodānair abhyarceddhanasaṃcayaiḥ
vittaśāṭhyena rahitaḥ pūjayedgatavismayaḥ // MatsP_60.43

evaṃ karoti yaḥ samyak saubhāgyaśayanavratam
sarvānkāmānavāpnoti padamatyantamaśnute
phalasyaikasya tyāgena vratametatsamācaret // MatsP_60.44

ya icchankīrtimāpnoti pratimāsaṃ narādhipa
saubhāgyārogyarūpāyur vastrālaṃkārabhūṣaṇaiḥ
na viyukto bhavedrājan navārbudaśatatrayam // MatsP_60.45

yastu dvādaśa varṣāṇi saubhāgyaśayanavratam
karoti sapta cāṣṭau vā śrīkaṇṭhabhavane 'maraiḥ
pūjyamāno vasetsamyag yāvatkalpāyutatrayam // MatsP_60.46

nārī vā kurute vāpi kumārī vā nareśvara
sāpi tatphalamāpnoti devyanugrahalālitā // MatsP_60.47

śṛṇuyādapi yaścaiva pradadyādathavā matim
so 'pi vidyādharo bhūtvā svargaloke ciraṃ vaset // MatsP_60.48

idamiha madanena pūrvamiṣṭaṃ śatadhanuṣā kṛtavīryasūnunā ca
kṛtamatha varuṇena nandinā vā kim u jananātha tato yadudbhavaḥ syāt // MatsP_60.49

Matsya-Purāṇa 61

*nārada uvāca

bhūrloko 'tha bhuvarlokaḥ svarloko 'tha maharjanaḥ
tapaḥ satyaṃ ca saptaite devalokāḥ prakīrtitāḥ // MatsP_61.1

paryāyeṇa tu sarveṣām ādhipatyaṃ kathaṃ bhavet
iha loke śubhaṃ rūpam āyuḥ saubhāgyameva ca
lakṣmīśca vipulā nātha kathaṃ syātpurasūdana // MatsP_61.2

*maheśvara uvāca

purā hutāśanaḥ sārdhaṃ mārutena mahītale
ādiṣṭaḥ puruhūtena vināśāya suradviṣām // MatsP_61.3

nirdagdheṣu tatastena dānaveṣu sahasraśaḥ
tārakaḥ kamalākṣaśca kāladaṃṣṭraḥ parāvasuḥ
virocanaśca saṃgrāmād apalāyaṃstapodhana // MatsP_61.4

ambhaḥ sāmudramāviśya saṃniveśamakurvata
aśakyā iti te 'pyagnimārutābhyāmupekṣitāḥ // MatsP_61.5

tataḥ prabhṛti te devān manuṣyānsaha jaṅgamān
saṃpīḍya ca munīnsarvān praviśanti punarjalam // MatsP_61.6

evaṃ varṣasahasrāṇi vīrāḥ pañca ca sapta ca
jaladurgabalādbrahman pīḍayanti jagattrayam // MatsP_61.7

tataḥ paramatho vahnimārutāvamarādhipaḥ
ādideśa cirādambunidhireṣa viśoṣyatām // MatsP_61.8

yasmādasmaddviṣāmeṣa śaraṇaṃ varuṇālayaḥ
tasmādbhavadbhyāmadyaiva kṣayameṣa praṇīyatām // MatsP_61.9

tāvūcatustataḥ śakram ubhau śambarasūdanam
adharma eṣa devendra sāgarasya vināśanam // MatsP_61.10

yasmājjīvanikāyasya mahataḥ saṃkṣayo bhavet
tasmānna pāpamadyāvāṃ karavāva puraṃdara // MatsP_61.11

asya yojanamātre 'pi jīvakoṭiśatāni ca
nivasanti suraśreṣṭha sa kathaṃ nāśamarhati // MatsP_61.12

evamuktaḥ surendrastu kopāt saṃraktalocanaḥ
uvācedaṃ vaco roṣān nirdahanniva pāvakam // MatsP_61.13

na dharmādharmasaṃyogaṃ prāpnuvantyamarāḥ kvacit
bhavatostu viśeṣeṇa māhātmyaṃ cādhitiṣṭhatoḥ // MatsP_61.14

madājñālaṅghanaṃ yasmān mārutena samaṃ tvayā
munivratamahiṃsādi parigṛhya tvayā kṛtam
dharmārthaśāstrarahitaṃ śatruṃ prati vibhāvaso // MatsP_61.15

tasmādekena vapuṣā munirūpeṇa mānuṣe
mārutena samaṃ loke tava janma bhaviṣyati // MatsP_61.16

yadā ca mānuṣatve 'pi tvayāgastyena śoṣitaḥ
bhaviṣyatyudadhirvahne tadā devatvamāpsyasi // MatsP_61.17

itīndraśāpātpatitau tatkṣaṇāttau mahītale
avāptāvekadehena kumbhājjanma tapodhana // MatsP_61.18

mitrāvaruṇayorvīryād vasiṣṭhasyānujo 'bhavat
agastya ityugratapāḥ saṃbabhūva punarmuniḥ // MatsP_61.19

*nārada uvāca

sambhūtaḥ sa kathaṃ bhrātā vasiṣṭhasyābhavanmuniḥ
kathaṃ ca mitrāvaruṇau pitarāvasya tau smṛtau
janma kumbhādagastyasya kathaṃ syātpurasūdana // MatsP_61.20

*īśvara uvāca

purā purāṇapuruṣaḥ kadācidgandhamādane
bhūtvā dharmasuto viṣṇuś cacāra vipulaṃ tapaḥ // MatsP_61.21

tapasā tasya bhītena vighnārthaṃ preṣitāvubhau
śakreṇa mādhavānaṅgāv apsarogaṇasaṃyutau // MatsP_61.22

yadā na gītavādyena nāṅgarāgādinā hariḥ
na kāmamādhavābhyāṃ ca viṣayānprati cukṣubhe // MatsP_61.23

tadā kāmamadhustrīṇāṃ viṣādam agamadgaṇaḥ
saṃkṣobhāya tatasteṣāṃ svorudeśānnarāgrajaḥ
nārīmutpādayāmāsa trailokyajanamohinīm // MatsP_61.24

saṃkṣubdhāstu tayā devās tau tu devavarāvubhau
apsarobhiḥ samakṣaṃ hi devānāmabravīddhariḥ // MatsP_61.25

apsarā iti sāmānyā devānāmabravīddhariḥ
urvaśīti ca nāmneyaṃ loke khyātiṃ gamiṣyati // MatsP_61.26

tataḥ kāmayamānena mitreṇāhūya sorvaśī
uktā māṃ ramayasveti bāḍham ityabravīttu sā // MatsP_61.27

gacchantī cāmbaraṃ tadvat stokamindīvarekṣaṇā
varuṇena dhṛtā paścād varuṇaṃ nābhyanandata // MatsP_61.28

mitreṇāhaṃ vṛtā pūrvam adya bhāryā na te vibho
uvāca varuṇaścittaṃ mayi saṃnyasya gamyatām // MatsP_61.29

gatāyāṃ bāḍhamityuktvā mitraḥ śāpamadāttadā
tasyai mānuṣaloke tvaṃ gaccha somasutātmajam // MatsP_61.30

bhajasveti yato veśyā dharma eṣa tvayā kṛtaḥ
jalakumbhe tato vīryaṃ mitreṇa varuṇena ca
prakṣiptamatha saṃjātau dvāveva munisattamau // MatsP_61.31

nimirnāma saha strībhiḥ purā dyūtamadīvyata
tatrāntare 'bhyājagāma vasiṣṭho brahmasambhavaḥ // MatsP_61.32

tasya pūjāmakurvantaṃ śaśāpa sa munirnṛpam
videhastvaṃ bhavasveti tatastenāpyasau muniḥ // MatsP_61.33

anyonyaśāpācca tayor vigate iva cetasī
jagmatuḥ śāpanāśāya brahmāṇaṃ jagataḥ patim // MatsP_61.34

atha brahmaṇa ādeśāl locaneṣvavasannimiḥ
nimeṣāḥ syuśca lokānāṃ tadviśrāmāya nārada // MatsP_61.35

vasiṣṭho 'pyabhavattasmiñ jalakumbhe ca pūrvavat
tataḥ śvetaścaturbāhuḥ sākṣasūtrakamaṇḍaluḥ
agastya iti śāntātmā babhūva ṛṣisattamaḥ // MatsP_61.36

malayasyaikadeśe tu vaikhānasavidhānataḥ
sabhāryaḥ saṃvṛto viprais tapaścakre suduścaram // MatsP_61.37

tataḥ kālena mahatā tārakād atipīḍitam
jagadvīkṣya sa kopena pītavānvaruṇālayam // MatsP_61.38

tato 'sya varadāḥ sarve babhūvuḥ śaṃkarādayaḥ
brahmā viṣṇuśca bhagavān varadānāya jagmatuḥ
varaṃ vṛṇīṣva bhadraṃ te yadabhīṣṭaṃ ca vai mune // MatsP_61.39

*agastya uvāca

yāvadbrahmasahasrāṇāṃ pañcaviṃśatikoṭayaḥ
vaimāniko bhaviṣyāmi dakṣiṇācalavartmani // MatsP_61.40

madvimānodaye kuryād yaḥ kaścitpūjanaṃ mama
sa saptalokādhipatiḥ paryāyeṇa bhaviṣyati // MatsP_61.41

*īśvara uvāca

evamastviti te 'pyuktvā jagmurdevā yathāgatam
tasmādarghaḥ pradātavyo hy agastyasya sadā budhaiḥ // MatsP_61.42

*nārada uvāca

kathamarghapradānaṃ tu kartavyaṃ tasya vai vibho
vidhānaṃ yadagastyasya pūjane tadvadasva me // MatsP_61.43

*īśvara uvāca

pratyūṣasamaye vidvān kuryādasyodaye niśi
snānaṃ śuklatilaistadvac chuklamālyāmbaro gṛhī // MatsP_61.44

sthāpayedavraṇaṃ kumbhaṃ mālyavastravibhūṣitam
pañcaratnasamāyuktaṃ ghṛtapātrasamanvitam
nānābhakṣyaphalairyuktaṃ tāmrapātrasamanvitam // MatsP_61.45

aṅguṣṭhamātraṃ puruṣaṃ tathaiva sauvarṇam atyāyatabāhudaṇḍam
caturmukhaṃ kumbhamukhe nidhāya dhānyāni saptāmbarasaṃyutāni // MatsP_61.46

sakāṃsyapātrākṣataśuktiyuktaṃ mantreṇa dadyāddvijapuṃgavāya
utkṣipya lambodaradīrghabāhum ananyacetā yamadiṅmukhaḥ san // MatsP_61.47

śvetāṃ ca dadyādyadi śaktirasti raupyaiḥ khurair hemamukhīṃ savatsām
dhenuṃ naraḥ kṣīravatīṃ praṇamya savatsaghaṇṭābharaṇāṃ dvijāya // MatsP_61.48

ā saptarātrodayam etadasya dātavyametatsakalaṃ nareṇa
yāvatsamāḥ sapta daśāthavā syur athordhvamapyatra vadanti kecit // MatsP_61.49

kāśapuṣpapratīkāśa vahnimārutasambhava
mitrāvaruṇayoḥ putra kumbhayone namo 'stu te // MatsP_61.50

vindhyavṛddhikṣayakara meghatoyaviṣāpaha
ratnavallabha deveśa laṅkāvāsinnamo 'stu te // MatsP_61.51

vātāpī bhakṣito yena samudraḥ śoṣitaḥ purā
lopāmudrāpatiḥ śrīmān yo 'sau tasmai namo namaḥ // MatsP_61.52

rājaputri mahābhāge ṛṣipatni varānane
lopāmudre namastubhyam argho me pratigṛhyatām
pratyabdaṃ tu phalatyāgam evaṃ kurvanna sīdati // MatsP_61.53

homaṃ kṛtvā tataḥ paścād varjayenmānavaḥ phalam
anena vidhinā yastu pumānarghyaṃ nivedayet // MatsP_61.54

imaṃ lokaṃ sa cāpnoti rūpārogyasamanvitaḥ
dvitīyena bhuvarlokaṃ svargalokaṃ tataḥ param // MatsP_61.55

saptaiva lokānāpnoti saptārghān yaḥ prayacchati
yāvadāyuśca yaḥ kuryāt paraṃ brahmādhigacchati // MatsP_61.56

iha paṭhati śṛṇoti vā ya etad yugalamuniprabhavārghyasampradānam
matimapi ca dadāti so 'pi viṣṇor bhavanagataḥ paripūjyate 'maraughaiḥ // MatsP_61.57

Matsya-Purāṇa 62

*manuruvāca

saubhāgyārogyaphaladam amutrākṣayyakārakam
bhuktimuktipradaṃ deva tanme brūhi janārdana // MatsP_62.1

*matsya uvāca

yadumāyāḥ purā deva uvāca purasūdanaḥ
kailāsaśikharāsīno devyā pṛṣṭastadā kila // MatsP_62.2

kathāsu sampravṛttāsu dharmyāsu lalitāsu ca
tadidānīṃ pravakṣyāmi bhuktimuktiphalapradam // MatsP_62.3

*īśvara uvāca

śṛṇuṣvāvahitā devi tathaivānantapuṇyakṛt
narāṇāmatha nārīṇām ārādhanamanuttamam // MatsP_62.4

nabhasye vātha vaiśākhe puṇyamārgaśirasya ca
śuklapakṣe tṛtīyāyāṃ susnāto gaurasarṣapaiḥ // MatsP_62.5

gorocanaṃ sagomūtram uṣṇaṃ gośakṛtaṃ tathā
dadhicandanasammiśraṃ lalāṭe tilakaṃ nyaset
saubhāgyārogyadaṃ yasmāt sadā ca lalitāpriyam // MatsP_62.6

pratipakṣaṃ tṛtīyāsu pumānāpītavāsasī
dhārayedatha raktāni nārī cedatha saṃyatā // MatsP_62.7

vidhavā dhāturaktāni kumārī śuklavāsasī
devīṃ tu pañcagavyena tataḥ kṣīreṇa kevalam
snāpayenmadhunā tadvat puṣpagandhodakena ca // MatsP_62.8

pūjayecchuklapuṣpaiśca phalairnānāvidhairapi
dhānyakājājilavaṇair guḍakṣīraghṛtānvitaiḥ // MatsP_62.9

śuklākṣatatilairarcyāṃ tato devīṃ sadārcayet
pādādyabhyarcanaṃ kuryāt pratipakṣaṃ varānane // MatsP_62.10

varadāyai namaḥ pādau tathā gulphau namaḥ śriyai
aśokāyai namo jaṅghe pārvatyai jānunī tathā // MatsP_62.11

ūrū maṅgalakāriṇyai vāmadevyai tathā kaṭim
padmodarāyai jaṭharam uraḥ kāmaśriyai namaḥ // MatsP_62.12

karau saubhāgyadāyinyai bāhū haramukhaśriyai
mukhaṃ darpaṇavāsinyai smaradāyai smitaṃ namaḥ // MatsP_62.13

gauryai namastathā nāsām utpalāyai ca locane
tuṣṭyai lalāṭamalakān kātyāyanyai śirastathā // MatsP_62.14

namo gauryai namo dhiṣṇyai namaḥ kāntyai namaḥ śriyai
rambhāyai lalitāyai ca vāsudevyai namo namaḥ // MatsP_62.15

evaṃ sampūjya vidhivad agrataḥ padmamālikhet
pattrairdvādaśabhiryuktaṃ kuṅkumena sakarṇikam // MatsP_62.16

pūrveṇa vinyasedgaurīm aparṇāṃ ca tataḥ param
bhavānīṃ dakṣiṇe tadvad rudrāṇīṃ ca tataḥ param // MatsP_62.17

vinyasetpaścime saumyāṃ sadā madanavāsinīm
vāyavye pāṭalāmugrām antareṇa tato 'pyumām // MatsP_62.18

madhye yathāsvaṃ māṃsāṅgāṃ maṅgalāṃ kumudāṃ satīm
rudraṃ ca madhye saṃsthāpya lalitāṃ karṇikopari
kusumairakṣatairvārbhir namaskāreṇa vinyaset // MatsP_62.19

gītamaṅgalanirghoṣān kārayitvā suvāsinīḥ
pūjayedraktavāsobhī raktamālyānulepanaiḥ
sindūraṃ snānacūrṇaṃ ca tāsāṃ śirasi pātayet // MatsP_62.20

sindūrakuṅkumasnānam atīveṣṭatamaṃ yataḥ
tathopadeṣṭāramapi pūjayedyatnato gurum
na pūjyate gururyatra sarvāstatrāphalāḥ kriyāḥ // MatsP_62.21

nabhasye pūjayedgaurīm utpalairasitaiḥ sadā
bandhujīvairāśvayuje kārttike śatapattrakaiḥ // MatsP_62.22

jātīpuṣpairmārgaśīrṣe pauṣe pītaiḥ kuraṇṭakaiḥ
kundakuṅkumapuṣpaistu devīṃ māghe tu pūjayet
sinduvāreṇa jātyā vā phālgune 'pyarcayedumām // MatsP_62.23

caitre tu mallikāśokair vaiśākhe gandhapāṭalaiḥ
jyeṣṭhe kamalamandārair āṣāḍhe ca navāmbujaiḥ
kadambairatha mālatyā śrāvaṇe pūjayetsadā // MatsP_62.24

gomūtraṃ gomayaṃ kṣīraṃ dadhi sarpiḥ kuśodakam
bilvapattrārkapuṣpaṃ ca yavāngośṛṅgavāri ca // MatsP_62.25

pañcagavyaṃ ca bilvaṃ ca prāśayetkramaśastadā
etadbhādrapadādyaṃ tu prāśanaṃ samudāhṛtam // MatsP_62.26

pratipakṣaṃ ca mithunaṃ tṛtīyāyāṃ varānane
pūjayitvārcayedbhaktyā vastramālyānulepanaiḥ // MatsP_62.27

puṃsaḥ pītāmbare dadyāt striyai kausumbhavāsasī
niṣpāvājājilavaṇam ikṣudaṇḍaguḍānvitam
tasyai dadyātphalaṃ puṣpaṃ suvarṇotpalasaṃyutam // MatsP_62.28

yathā na devi deveśas tvāṃ parityajya gacchati
tathā mām uddharāśeṣaduḥkhasaṃsārasāgarāt // MatsP_62.29

kumudā vimalānantā bhavānī ca sudhā śivā
lalitā kamalā gaurī satī rambhātha pārvatī // MatsP_62.30

nabhasyādiṣu māseṣu prīyatāmityudīrayet
vratānte śayanaṃ dadyāt suvarṇakamalānvitam // MatsP_62.31

mithunāni caturviṃśad daśa dvo ca samarcayet
aṣṭau ṣaḍvāpyatha punaś cānumāsaṃ samarcayet // MatsP_62.32

pūrvaṃ dattvā tu gurave śeṣānapyarcayedbudhaḥ
uktānantatṛtīyaiṣā sadānantaphalapradā // MatsP_62.33

sarvapāpaharāṃ devi saubhāgyārogyavardhinīm
na caināṃ vittaśāṭhyena kadācidapi laṅghayet
naro vā yadi vā nārī vittaśāṭhyāt patatyadhaḥ // MatsP_62.34

garbhiṇī sūtikā naktaṃ kumārī vātha rogiṇī
yadyaśuddhā tadānyena vārayetprayatā svayam // MatsP_62.35

imāmanantaphaladāṃ yastṛtīyāṃ samācaret
kalpakoṭiśataṃ sāgraṃ śivaloke mahīyate // MatsP_62.36

vittahīno 'pi kurute varṣatrayamupoṣaṇaiḥ
puṣpamantravidhānena so 'pi tatphalamāpnuyāt // MatsP_62.37

nārī vā kurute yā tu kumārī vidhavāthavā
sāpi tatphalamāpnoti gauryanugrahalālitā // MatsP_62.38

iti paṭhati śṛṇoti vā ya itthaṃ giritanayāvratam indravāsasaṃsthaḥ
matimapi ca dadāti so 'pi devair amaravadhūjanakiṃnaraiśca pūjyaḥ // MatsP_62.39

Matsya-Purāṇa 63

*īśvara uvāca

athānyāmapi vakṣyāmi tṛtīyāṃ pāpanāśinīm
rasakalyāṇinīmetāṃ purākalpavido viduḥ // MatsP_63.1

māghamāse tu samprāpte tṛtīyāṃ śuklapakṣataḥ
prātargavyena payasā tilaiḥ snānaṃ samācaret // MatsP_63.2

snāpayenmadhunā devīṃ tathaivekṣurasena ca
gandhodakena tu punar lepayetkuṅkumena tu
dakṣiṇāṅgāni sampūjya tato vāmāni pūjayet // MatsP_63.3

lalitāyai namo devyāḥ pādau gulphau tato 'rcayet
jaṅghāṃ jānuṃ tathā śāntyai tathaivoruṃ śriyai namaḥ // MatsP_63.4

madālasāyai tu kaṭim amalāyai tathodaram
stanau madanavāsinyai kumudāyai ca kandarām // MatsP_63.5

bhujaṃ bhujāgraṃ mādhavyai kamalāyai mukhasmite
bhūlalāṭaṃ ca rudrāṇyai śaṃkarāyai tathālakān // MatsP_63.6

mukuṭaṃ viśvavāsinyai śiraḥ kāntyai tathārcayet
madanāyai lalāṭaṃ tu mohanāyai punarbhruvau // MatsP_63.7

netre candrārdhadhāriṇyai tuṣṭyai ca vadanaṃ punaḥ
utkaṇṭhinyai namaḥ kaṇṭham amṛtāyai namaḥ stanau // MatsP_63.8

rambhāyai vāmakukṣiṃ ca viśokāyai namaḥ kaṭim
hṛdayaṃ manmathādhiṣṇyai pāṭalāyai tathodaram // MatsP_63.9

kaṭiṃ suratavāsinyai tathoruṃ campakapriye
jānujaṅghe namo gauryai gāyatryai ghuṭike namaḥ // MatsP_63.10

dharādharāyai pādau tu viśvakāyai namaḥ śiraḥ
namo bhavānyai kāminyai kāmadevyai jagatpriye // MatsP_63.11

ānandāyai sunandāyai subhadrāyai namo namaḥ
evaṃ sampūjya vidhivad dvijadāmpatyam arcayet
bhojayitvānnapānena madhureṇa vimatsaraḥ // MatsP_63.12

jalapūritaṃ tathā kumbhaṃ śuklāmbarayugadvayam
dattvā suvarṇakamalaṃ gandhamālyaiḥ samarcayet // MatsP_63.13

prīyatāmatra kumudā gṛhṇīyāllavaṇavratam
anena vidhinā devī māsi māsi sadārcayet // MatsP_63.14

lavaṇaṃ varjayenmāghe phālgune ca guḍaṃ punaḥ
tailaṃ rājiṃ tathā caitre varjyaṃ ca madhu mādhave // MatsP_63.15

pānakaṃ jyeṣṭhamāse tu āṣāḍhe cātha jīrakam
śrāvaṇe varjayetkṣīraṃ dadhi bhādrapade tathā // MatsP_63.16

ghṛtamāśvayuje tadvad ūrje varjyaṃ ca mākṣikam
dhānyakaṃ mārgaśīrṣe tu pauṣe varjyā ca śarkarā // MatsP_63.17

vratānte karakaṃ pūrṇam eteṣāṃ māsi māsi ca
dadyāddvikālavelāyāṃ pūrṇapātreṇa saṃyutam // MatsP_63.18

laḍḍukāñchvetavarṇāṃśca saṃyāvamatha pūrikāḥ
ghārikān apyapūpāṃśca piṣṭāpūpāṃśca maṇḍakān // MatsP_63.19

kṣīraṃ śākaṃ ca dadhyannam iṇḍaryo 'śokavartikāḥ
māghādikramaśo dadyād etāni karakopari // MatsP_63.20

kumudā mādhavī gaurī rambhā bhadrā jayā śivā
umā ratiḥ satī tadvan maṅgalā ratilālasā // MatsP_63.21

kramānmāghādi sarvatra prīyatāmiti kīrtayet
sarvatra pañcagavyena prāśanaṃ samudāhṛtam
upavāsī bhavennityam aśakte naktamiṣyate // MatsP_63.22

punarmāghe tu samprāpte śarkarāṃ karakopari
kṛtvā tu kāñcanīṃ gaurīṃ pañcaratnasamanvitām // MatsP_63.23

haimīmaṅguṣṭhamātrāṃ ca sākṣasūtrakamaṇḍalum
caturbhujāminduyutāṃ sitanetrapaṭāvṛtām // MatsP_63.24

tadvadgomithunaṃ śuklaṃ suvarṇāsyaṃ sitāmbaram
savastrabhājanaṃ dadyād bhavānī prīyatāmiti // MatsP_63.25

anena vidhinā yastu rasakalyāṇinīvratam
kuryātsa sarvapāpebhyas tatkṣaṇādeva mucyate // MatsP_63.26

navārbudasahasraṃ tu na duḥkhī jāyate naraḥ
suvarṇakamalaṃ gauri māsi māsi dadannaraḥ
agniṣṭomasahasrasya yatphalaṃ tadavāpnuyāt // MatsP_63.27

nārī vā kurute yā tu kumārī vā varānane
vidhavā yā tathā nārī sāpi tatphalamāpnuyāt
saubhāgyārogyasampannā gaurīloke mahīyate // MatsP_63.28

iti paṭhati śṛṇoti śrāvayedyaḥ prasaṅgāt kalikaluṣavimuktaḥ pārvatīlokameti
matimapi ca narāṇāṃ yo dadāti priyārthaṃ vibudhapativimāne nāyakaḥ syādamoghaḥ // MatsP_63.29

Matsya-Purāṇa 64

*īśvara uvāca

tathaivānyāṃ pravakṣyāmi tṛtīyāṃ pāpanāśinīm
nāmnā ca loke vikhyātām ārdrānandakarīmimām // MatsP_64.1

yadā śuklatṛtīyāyām āṣāḍharkṣaṃ bhavetkvacit
brahmarkṣaṃ vā mṛgarkṣaṃ vā hasto mūlamathāpi vā
darbhagandhodakaiḥ snānaṃ tadā samyaksamācaret // MatsP_64.2

śuklamālyāmbaradharaḥ śuklagandhānulepanaḥ
bhavānīmarcayedbhaktyā śuklapuṣpaiḥ sugandhibhiḥ
mahādevena sahitām upaviṣṭāṃ mahāsane // MatsP_64.3

vāsudevyai namaḥ pādau śaṃkarāya namo haram
jaṅghe śokavināśinyai ānandāya namaḥ prabho // MatsP_64.4

rambhāyai pūjayedūrū śivāya ca pinākinaḥ
adityai ca kaṭiṃ devyāḥ śūlinaḥ śūlapāṇaye // MatsP_64.5

mādhavyai ca tathā nābhim atha śambhorbhavāya ca
stanāvānandakāriṇyai śaṃkarasyendudhāriṇe // MatsP_64.6

utkaṇṭhinyai namaḥ kaṇṭhaṃ nīlakaṇṭhāya vai haram
karāvutpaladhāriṇyai rudrāya ca jagatpate
bāhū ca parirambhiṇyai triśūlāya harasya ca // MatsP_64.7

devyā mukhaṃ vilāsinyai vṛṣeśāya punarvibhoḥ
smitaṃ sasmeralīlāyai viśvavaktrāya vai vibho // MatsP_64.8

netre madanavāsinyai viśvadhāmne triśūlinaḥ
bhruvau nṛtyapriyāyai tu tāṇḍaveśāya śūlinaḥ // MatsP_64.9

devyā lalāṭamindrāṇyai havyavāhāya vai vibhoḥ
svāhāyai mukuṭaṃ devyā vibhorgaṅgādharāya vai // MatsP_64.10

viśvakāyau viśvamukhau viśvapādakarau śivau
prasannavadanau vande pārvatīparameśvarau // MatsP_64.11

evaṃ sampūjya vidhivad agrataḥ śivayoḥ punaḥ
padmotpalāni rajasā nānāvarṇena kārayet // MatsP_64.12

śaṅkhacakre sakaṭake svastikāṅkuśacāmarān
yāvantaḥ pāṃsavastatra rajasaḥ patitā bhuvi
tāvadvarṣasahasrāṇi śivaloke mahīyate // MatsP_64.13

catvāri ghṛtapātrāṇi sahiraṇyāni śaktitaḥ
dattvā dvijāya karakam udakānnasamanvitam
pratipakṣaṃ caturmāsaṃ yāvadetannivedayet // MatsP_64.14

tatastu caturo māsān pūrvavatkarakopari
catvāri saktupātrāṇi tilapātrāṇyataḥ param // MatsP_64.15

gandhodakaṃ puṣpavāri candanaṃ kuṅkumodakam
apakvaṃ dadhi dugdhaṃ ca gośṛṅgodakameva ca // MatsP_64.16

piṣṭodakaṃ tathā vāri kuṣṭhacūrṇānvitaṃ punaḥ
uśīrasalilaṃ tadvad yavacūrṇodakaṃ punaḥ // MatsP_64.17

tilodakaṃ ca saṃprāśya svapenmārgaśirādiṣu
māseṣu pakṣadvitayaṃ prāśanaṃ samudāhṛtam // MatsP_64.18

sarvatra śuklapuṣpāṇi praśastāni sadārcane
dānakāle ca sarvatra mantrametamudīrayet // MatsP_64.19

gaurī me prīyatāṃ nityam aghanāśāya maṅgalā
saubhāgyāyāstu lalitā bhavānī sarvasiddhaye // MatsP_64.20

saṃvatsarānte lavaṇaṃ guḍakumbhaṃ ca sarjikām
candanaṃ netrapaṭṭaṃ ca sahiraṇyāmbujena tu // MatsP_64.21

umāmaheśvaraṃ haimaṃ tadvadikṣuphalairyutam
satūlāvaraṇāṃ śayyāṃ saviśrāmāṃ nivedayet
sapatnīkāya viprāya gaurī me prīyatāmiti // MatsP_64.22

ārdrānandakarī nāmnā tṛtīyaiṣā sanātanī
yāmupoṣya naro yāti śambhoryatparamaṃ padam // MatsP_64.23

iha loke sadānandam āpnoti dhanasampadaḥ
āyurārogyasampattyā na kaścicchokamāpnuyāt // MatsP_64.24

nārī vā kurute yā tu kumārī vidhavā ca yā
sāpi tatphalamāpnoti devyanugrahalālitā // MatsP_64.25

pratipakṣamupoṣyaivaṃ mantrārcanavidhānavit
rudrāṇīlokamabhyeti punarāvṛttidurlabham // MatsP_64.26

ya idaṃ śṛṇuyānnityaṃ śrāvayedvāpi mānavaḥ
śakraloke sa gandharvaiḥ pūjyate 'pi yugatrayam // MatsP_64.27

ānandadāṃ sakaladuḥkhaharāṃ tṛtīyāṃ yā strī karotyavidhavā vidhavātha vāpi
sā sve gṛhe sukhaśatānyanubhūya bhūyo gaurīpadaṃ sadayitā dayitā prayāti // MatsP_64.28

Matsya-Purāṇa 65

*īśvara uvāca

athānyāmapi vakṣyāmi tṛtīyāṃ sarvakāmadām
yasyāṃ dattaṃ hutaṃ japtaṃ sarvaṃ bhavati cākṣayam // MatsP_65.1

vaiśākhaśuklapakṣe tu tṛtīyā yairupoṣitā
akṣayaṃ phalamāpnoti sarvasya sukṛtasya ca // MatsP_65.2

sā tathā kṛttikopetā viśeṣeṇa supūjitā
tatra dattaṃ hutaṃ japtaṃ sarvamakṣayamucyate // MatsP_65.3

akṣayā saṃtatistasyās tasyāṃ sukṛtamakṣayam
akṣataiḥ pūjyate viṣṇus tena sāpyakṣayā smṛtā
akṣataistu narāḥ snātā viṣṇordattvā tathākṣatān // MatsP_65.4

vipreṣu dattvā tāneva tathā saktūn susaṃkṛtān
yathānnabhuṅmahābhāgaḥ phalamakṣayyamaśnute // MatsP_65.5

ekāmapyuktavatkṛtvā tṛtīyāṃ vidhivannaraḥ
etāsāmapi sarvāsāṃ tṛtīyānāṃ phalaṃ bhavet // MatsP_65.6

tṛtīyāyāṃ samabhyarcya sopavāso janārdanam
rājasūyaphalaṃ prāpya gatimagryāṃ ca vindati // MatsP_65.7

Matsya-Purāṇa 66

*manuruvāca

madhurā bhāratī kena vratena madhusūdana
tathaiva janasaubhāgyam atividyāsu kauśalam // MatsP_66.1

abhedaścāpi dampatyos tathā bandhujanena ca
āyuśca vipulaṃ puṃsāṃ tanme kathaya mādhava // MatsP_66.2

*matsya uvāca

samyakpṛṣṭaṃ tvayā rājañ chṛṇu sārasvataṃ vratam
yasya saṃkīrtanādeva tuṣyatīha sarasvatī // MatsP_66.3

yo yadbhaktaḥ pumānkuryād etadvratamanuttamam
tadvāsarādau sampūjya viprānetānsamācaret // MatsP_66.4

athavādityavāreṇa grahatārābalena ca
pāyasaṃ bhojayedviprān kṛtvā brāhmaṇavācanam // MatsP_66.5

śuklavastrāṇi dattvā ca sahiraṇyāni śaktitaḥ
gāyatrīṃ pūjayedbhaktyā śuklamālyānulepanaiḥ // MatsP_66.6

yathā na devi bhagavān brahmaloke pitāmahaḥ
tvāṃ parityajya saṃtiṣṭhet tathā bhava varapradā // MatsP_66.7

vedāḥ śāstrāṇi sarvāṇi gītanṛtyādikaṃ ca yat
na vihīnaṃ tvayā devi tathā me santu siddhayaḥ // MatsP_66.8

lakṣmīrmedhā dharā puṣṭir gaurī tuṣṭiḥ prabhā matiḥ
etābhiḥ pāhi cāṣṭābhis tanubhirmāṃ sarasvati // MatsP_66.9

evaṃ sampūjya gāyatrīṃ vīṇākṣamaṇidhāriṇīm
śuklapuṣpākṣatair bhaktyā sakamaṇḍalupustakām
maunavratena bhuñjīta sāyaṃ prātastu dharmavit // MatsP_66.10

pañcamyāṃ pratipakṣaṃ ca pūjayedbrahmavāsinīm
tathaiva taṇḍulaprasthaṃ ghṛtapātreṇa saṃyutam
kṣīraṃ dadyāddhiraṇyaṃ ca gāyatrī prīyatāmiti // MatsP_66.11

saṃdhyāyāṃ ca tathā maunam etatkurvansamācaret
nāntarā bhojanaṃ kuryād yāvanmāsāstrayodaśa // MatsP_66.12

samāpte tu vrate kuryād bhojanaṃ śuklataṇḍulaiḥ
pūrvaṃ savastrayugmaṃ ca dadyādviprāya bhojanam // MatsP_66.13

devyā vitānaṃ ghaṇṭāṃ ca sitanetre payasvinīm
candanaṃ vastrayugmaṃ ca dadyācca śikharaṃ punaḥ // MatsP_66.14

tathopadeṣṭāramapi bhaktyā sampūjayedgurum
vittaśāṭhyena rahito vastramālyānulepanaiḥ // MatsP_66.15

anena vidhinā yastu kuryātsārasvataṃ vratam
vidyāvānarthasaṃyukto raktakaṇṭhaśca jāyate // MatsP_66.16

sarasvatyāḥ prasādena brahmaloke mahīyate
nārī vā kurute yā tu sāpi tatphalagāminī // MatsP_66.17

brahmaloke vased rājan yāvat kalpāyutatrayam // MatsP_66.18

sārasvataṃ vrataṃ yastu śṛṇuyādapi yaḥ paṭhet
vidyādharapure so 'pi vasetkalpāyutatrayam // MatsP_66.19

Matsya-Purāṇa 67

candrādityoparāge tu yatsnānamabhidhīyate
tadahaṃ śrotumicchāmi dravyamantravidhānavit // MatsP_67.1

*matsya uvāca

yasya rāśiṃ samāsādya bhavedgrahaṇasamplavaḥ
tasya snānaṃ pravakṣyāmi mantrauṣadhavidhānataḥ // MatsP_67.2

candroparāgaṃ samprāpya kṛtvā brāhmaṇavācanam
sampūjya caturo viprāñ śuklamālyānulepanaiḥ // MatsP_67.3

pūrvamevoparāgasya samāsādyauṣadhādikam
sthāpayec caturaḥ kumbhān avraṇānsāgarāniti // MatsP_67.4

gajāśvarathyāvalmīkasaṃgamāddhradagokulāt
rājadvārapradeśācca mṛdamānīya cākṣipet // MatsP_67.5

pañcagavyaṃ ca kumbheṣu śuddhamuktāphalāni ca
rocanāṃ padmaśaṅkhau ca pañcaratnasamanvitam // MatsP_67.6

sphaṭikaṃ candanaṃ śvetaṃ tīrthavāri sasarṣapam
rājadantaṃ sakumudaṃ tathaivośīraguggulam
etatsarvaṃ vinikṣipya kumbheṣvāvāhayetsurān // MatsP_67.7

sarve samudrāḥ saritas tīrthāni jaladā nadāḥ
āyāntu yajamānasya duritakṣayakārakāḥ // MatsP_67.8

yo 'sau vajradharo deva ādityānāṃ prabhurmataḥ
sahasranayanaścendro grahapīḍāṃ vyapohatu // MatsP_67.9

mukhaṃ yaḥ sarvadevānāṃ saptārciramitadyutiḥ
candroparāgasambhūtām agniḥ pīḍāṃ vyapohatu // MatsP_67.10

yaḥ karmasākṣī bhūtānāṃ dharmo mahiṣavāhanaḥ
yamaścandroparāgotthāṃ mama pīḍāṃ vyapohatu // MatsP_67.11

rakṣogaṇādhipaḥ sākṣāt pralayānalasaṃnibhaḥ
khaḍgavyagro 'tibhīmaśca rakṣaḥpīḍāṃ vyapohatu // MatsP_67.12

nāgapāśadharo devaḥ sākṣānmakaravāhanaḥ
sa jalādhipatiś candragrahapīḍāṃ vyapohatu // MatsP_67.13

prāṇarūpeṇa yo lokān pāti kṛṣṇamṛgapriyaḥ
vāyuścandroparāgotthāṃ pīḍāmatra vyapohatu // MatsP_67.14

yo 'sau nidhipatirdevaḥ khaḍgaśūlagadādharaḥ
candroparāgakaluṣaṃ dhanado me vyapohatu // MatsP_67.15

yo 'sāvindudharo devaḥ pinākī vṛṣavāhanaḥ
candroparāgajāṃ pīḍāṃ vināśayatu śaṃkaraḥ // MatsP_67.16

trailokye yāni bhūtāni sthāvarāṇi carāṇi ca
brahmaviṣṇvarkayuktāni tāni pāpaṃ dahantu vai // MatsP_67.17

evamāmantrya taiḥ kumbhair abhiṣikto guṇānvitaiḥ
ṛgyajuḥsāmamantraiśca śuklamālyānulepanaiḥ
pūjayedvastragodānair brāhmaṇāniṣṭadevatāḥ // MatsP_67.18

etāneva tato mantrān vilikhet karakānvitān
vastrapaṭṭe 'thavā padme pañcaratnasamanvitān // MatsP_67.19

yajamānasya śirasi nidadhyuste dvijottamāḥ
tato 'tivāhayedvelām uparāgānugāminīm // MatsP_67.20

prāṅmukhaḥ pūjayitvā tu namasyanniṣṭadevatām
candragrahe vinirvṛtte kṛtagodānamaṅgalaḥ
kṛtasnānāya taṃ paṭṭaṃ brāhmaṇāya nivedayet // MatsP_67.21

anena vidhinā yastu grahasnānaṃ samācaret
na tasya grahapīḍā syān na ca bandhujanakṣayaḥ // MatsP_67.22

paramāṃ siddhimāpnoti punarāvṛttidurlabhām
sūryagrahe sūryanāma sadā mantreṣu kīrtayet // MatsP_67.23

adhikāḥ padmarāgāḥ syuḥ kapilāṃ ca suśobhanām
prayacchecca niśāṃ patye candrasūryoparāgayoḥ // MatsP_67.24

ya idaṃ śṛṇuyānnityaṃ śrāvayedvāpi mānavaḥ
sarvapāpavinirmuktaḥ śakraloke mahīyate // MatsP_67.25

Matsya-Purāṇa 68

*nārada uvāca

kimudvegādbhute kṛtyam alakṣmīḥ kena hanyate
mṛtavatsābhiṣekādikāryeṣu ca kimiṣyate // MatsP_68.1

*śrībhagavānuvāca

purā kṛtāni pāpāni phalantyasmiṃstapodhana
rogadaurgatyarūpeṇa tathaiveṣṭavadhena ca // MatsP_68.2

tadvighātāya vakṣyāmi sadā kalpāṇakārakam
saptamīsnapanaṃ nāma janapīḍāvināśanam // MatsP_68.3

bālānāṃ maraṇaṃ yatra kṣīrapāṇāṃ pradṛśyate
tadvadvṛddhāturāṇāṃ ca yauvane cāpi vartatām // MatsP_68.4

śāntaye tatra vakṣyāmi mṛtavatsābhiṣecanam
etad evādbhutodvegacittabhramavināśanam // MatsP_68.5

bhaviṣyati ca vārāho yatra kalpastapodhana
vaivasvataśca tatrāpi yadā tu manuruttamaḥ // MatsP_68.6

bhaviṣyati ca tatraiva pañcaviṃśatimaṃ yadā
kṛtaṃ nāma yugaṃ tatra haihayānvayavardhanaḥ
bhavitā nṛpatirvīraḥ kṛtavīryaḥ pratāpavān // MatsP_68.7

sa saptadvīpamakhilaṃ pālayiṣyati bhūtalam
yāvadvarṣasahasrāṇi saptasaptati nārada // MatsP_68.8

jātamātraṃ ca tasyāpi yāvatputraśataṃ tathā
cyavanasya tu śāpena vināśamapayāsyati // MatsP_68.9

sahasrabāhuśca yadā bhavitā tasya vai sutaḥ
kuraṅganayanaḥ śrīmān sambhūto nṛpalakṣaṇaiḥ // MatsP_68.10

kṛtavīryastadārādhya sahasrāṃśuṃ divākaram
upavāsairvratairdivyair vedasūktaiśca nārada
putrasya jīvanāyālam etatsnānamavāpsyati // MatsP_68.11

kṛtavīryeṇa vai pṛṣṭa idaṃ vakṣyati bhāskaraḥ
aśeṣaduṣṭaśamanaṃ sadā kalmaṣanāśanam // MatsP_68.12

*sūrya uvāca

alaṃ kleśena mahatā putrastava narādhipa
bhaviṣyati ciraṃjīvī kiṃtu kalmaṣanāśanam // MatsP_68.13

saptamīsnapanaṃ vakṣye sarvalokahitāya vai
jātasya mṛtavatsāyāḥ saptame māsi nārada
athavā śuklasaptamyām etatsarvaṃ praśasyate // MatsP_68.14

grahatārābalaṃ labdhvā kṛtvā brāhmaṇavācanam
bālasya janmanakṣatraṃ varjayettāṃ tithiṃ budhaḥ
tadvadvṛddhāturāṇāṃ ca kṛtyaṃ syāditareṣu ca // MatsP_68.15

gomayenānuliptāyāṃ bhūmāvekāgnivattadā
taṇḍulai raktaśālīyaiś caruṃ gokṣīrasaṃyutam
nirvapetsūryarudrābhyāṃ tanmantrābhyāṃ vidhānataḥ // MatsP_68.16

kīrtayetsūryadevatyaṃ saptarcaṃ ca ghṛtāhutīḥ
juhuyādrudrasūktena tadvadrudrāya nārada // MatsP_68.17

hotavyāḥ samidhaścātra tathaivārkapalāśayoḥ
yavakṛṣṇatilairhomaḥ kartavyo 'ṣṭaśataṃ punaḥ // MatsP_68.18

vyāhṛtībhistathājyena tathaivāṣṭaśataṃ punaḥ
hutvā snānaṃ ca kartavyaṃ maṅgalaṃ yena dhīmatā // MatsP_68.19

vipreṇa vedaviduṣā vidhivaddarbhapāṇinā
sthāpayitvā tu caturaḥ kumbhānkoṇeṣu śobhanān // MatsP_68.20

pañcamaṃ ca punarmadhye dadhyakṣatavibhūṣitam
sthāpayedavraṇaṃ kumbhaṃ saptarcenābhimantritam // MatsP_68.21

saureṇa tīrthatoyena pūrṇaṃ ratnasamanvitam
sarvānsarvauṣadhairyuktān pañcagavyasamanvitān
pañcaratnaphalaiḥ puṣpair vāsobhiḥ pariveṣṭayet // MatsP_68.22

gajāśvarathyāvalmīkāt saṃgamāddhradagokulāt
saṃśuddhāṃ mṛdamānīya sarveṣveva vinikṣipet // MatsP_68.23

caturṣvapi ca kumbheṣu ratnagarbheṣu madhyamam
gṛhītvā brāhmaṇastatra saurānmantrānudīrayet // MatsP_68.24

nārībhiḥ saptasaṃkhyābhir avyaṅgāṅgībhiratra ca
pūjitābhiryathāśaktyā mālyavastravibhūṣaṇaiḥ
saviprābhiśca kartavyaṃ mṛtavatsābhiṣecanam // MatsP_68.25

ete 'bhiṣekamantrāḥ

dīrghāyurastu bālo 'yaṃ jīvatputrā ca bhāminī
ādityaścandramāḥ sārdhaṃ grahanakṣatramaṇḍalaiḥ // MatsP_68.26

saśakrā lokapālā vai brahmaviṣṇumaheśvarāḥ
te te cānye ca devaughāḥ sadā pāntu kumārakam // MatsP_68.27

mitraḥ śanirvā hutabhug ye ca bālagrahāḥ kvacit
pīḍāṃ kurvantu bālasya mā māturjanakasya vai // MatsP_68.28

tataḥ śuklāmbaradharā kumārapatisaṃyutā
saptakaṃ pūjayedbhaktyā strīṇāmatha guruṃ punaḥ // MatsP_68.29

kāñcanīṃ ca tataḥ kuryāt tāmrapātroparisthitām
pratimāṃ dharmarājasya gurave vinivedayet // MatsP_68.30

vastrakāñcanaratnaughair bhakṣyaiḥ saghṛtapāyasaiḥ
pūjayedbrāhmaṇāṃstadvad vittaśāṭhyavivarjitaḥ // MatsP_68.31

bhuktvā ca guruṇā ceyam uccāryā mantrasaṃtatiḥ
dīrghāyurastu bālo 'yaṃ yāvadvarṣaśataṃ sukhī // MatsP_68.32

yatkiṃcidasya duritaṃ tatkṣiptaṃ vaḍavānale
brahmā rudro vasuḥ skando viṣṇuḥ śakro hutāśanaḥ // MatsP_68.33

rakṣantu sarve duṣṭebhyo varadāḥ santu sarvadā
evamādīni vākyāni vadantaṃ pūjayedgurum // MatsP_68.34

śaktitaḥ kapilāṃ dadyāt praṇamya ca visarjayet
caruṃ ca putrasahitā praṇamya raviśaṃkarau // MatsP_68.35

hutaśeṣaṃ tadāśnīyād ādityāya namo 'stviti
idamevādbhutodvegaduḥsvapneṣu praśasyate // MatsP_68.36

karturjanmadinarkṣaṃ ca tyaktvā sampūjayetsadā
śāntyarthaṃ śuklasaptamyām etatkurvanna sīdati // MatsP_68.37

sadānena vidhānena dīrghāyurabhavannaraḥ
saṃvatsarāṇāmayutaṃ śaśāsa pṛthivīmimām // MatsP_68.38

puṇyaṃ pavitramāyuṣyaṃ saptamīsnapanaṃ raviḥ
kathayitvā dvijaśreṣṭha tatraivāntaradhīyata // MatsP_68.39

etatsarvaṃ samākhyātaṃ saptamīsnānamuttamam
sarvaduṣṭopaśamanaṃ bālānāṃ paramaṃ hitam // MatsP_68.40

ārogyaṃ bhāskarādicched dhanamiccheddhutāśanāt
īśvarājjñānam anvicchen mokṣam icchejjanārdanāt // MatsP_68.41

etanmahāpātakanāśanaṃ syāt paraṃ hitaṃ bālavivardhanaṃ ca
śṛṇoti yaścainamananyacetās tasyāpi siddhiṃ munayo vadanti // MatsP_68.42

Matsya-Purāṇa 69

*matsya uvāca

purā rathaṃtare kalpe paripṛṣṭo mahātmanā
mandarastho mahādevaḥ pinākī brahmaṇā svayam // MatsP_69.1

*brahmovāca

kathamārogyamaiśvaryam anantamamareśvara
svalpena tapasā deva bhavenmokṣo 'thavā nṛṇām // MatsP_69.2

kimajñātaṃ mahādeva tvatprasādādadhokṣaja
svalpakenātha tapasā mahatphalamihocyatām // MatsP_69.3

*matsya uvāca

evaṃ pṛṣṭaḥ sa viśvātmā brahmaṇā lokabhāvanaḥ
umāpatiruvācedaṃ manasaḥ prītikārakam // MatsP_69.4

*īśvara uvāca

asmādrathaṃtarātkalpāt trayoviṃśāt punaryadā
vārāho bhavitā kalpas tasya manvantare śubhe // MatsP_69.5

vaivasvatākhye saṃjāte saptame saptalokakṛt
dvāparākhyaṃ yugaṃ tadvad aṣṭāviṃśatimaṃ jaguḥ // MatsP_69.6

tasyānte sa mahādevo vāsudevo janārdanaḥ
bhārāvataraṇārthāya tridhā viṣṇurbhaviṣyati // MatsP_69.7

dvaipāyana ṛṣistadvad rauhiṇeyo 'tha keśavaḥ
kaṃsādidarpamathanaḥ keśavaḥ kleśanāśanaḥ // MatsP_69.8

purīṃ dvāravatīṃ nāma sāmprataṃ yā kuśasthalī
divyānubhāvasaṃyuktām adhivāsāya śārṅgiṇaḥ
tvaṣṭā mamājñayā tadvat kariṣyati jagatpateḥ // MatsP_69.9

tasyāṃ kadācidāsīnaḥ sabhāyāmamitadyutiḥ
bhāryābhirvṛṣṇibhiścaiva bhūbhṛdbhir bhūridakṣiṇaiḥ // MatsP_69.10

kurubhirdevagandharvair abhitaḥ kaiṭabhārdanaḥ
pravṛttāsu purāṇīṣu dharmasambandhinīṣu ca // MatsP_69.11

kathānte bhīmasenena paripṛṣṭaḥ pratāpavān
tvayā pṛṣṭasya dharmasya rahasyasyāsya bhedakṛt // MatsP_69.12

bhavitā sa tadā brahman kartā caiva vṛkodaraḥ
pravartako 'sya dharmasya pāṇḍuputro mahābalaḥ // MatsP_69.13

yasya tīkṣṇo vṛko nāma jaṭhare havyavāhanaḥ
mayā dattaḥ sa dharmātmā tena cāsau vṛkodaraḥ // MatsP_69.14

matimānmānaśīlaśca nāgāyutabalo mahān
bhaviṣyatyajaraḥ śrīmān kandarpa iva rūpavān // MatsP_69.15

dhārmikasyāpyaśaktasya tīvrāgnitvādupoṣaṇe
idaṃ vratamaśeṣāṇāṃ vratānāmadhikaṃ yataḥ // MatsP_69.16

kathayiṣyati viśvātmā vāsudevo jagadguruḥ
aśeṣayajñaphaladam aśeṣāghavināśanam // MatsP_69.17

aśeṣaduṣṭaśamanam aśeṣasurapūjitam
pavitrāṇāṃ pavitraṃ ca maṅgalānāṃ ca maṅgalam
bhaviṣyaṃ ca bhaviṣyāṇāṃ purāṇānāṃ purātanam // MatsP_69.18

*vāsudeva uvāca

yadyaṣṭamīcaturdaśyor dvādaśīṣvatha bhārata
anyeṣvapi dinarkṣeṣu na śaktastvam upoṣitum // MatsP_69.19

tataḥ puṇyāṃ tithimimāṃ sarvapāpapraṇāśinīm
upoṣya vidhinānena gaccha viṣṇoḥ paraṃ padam // MatsP_69.20

māghamāsasya daśamī yadā śuklā bhavettadā
ghṛtenābhyañjanaṃ kṛtvā tilaiḥ snānaṃ samācaret // MatsP_69.21

tathaiva viṣṇumabhyarcya nabho nārāyaṇeti ca
kṛṣṇāya pādau sampūjya śiraḥ sarvātmane namaḥ // MatsP_69.22

vaikuṇṭhāyeti vaikuṇṭham uraḥ śrīvatsadhāriṇe
śaṅkhine cakriṇe tadvad gadine varadāya vai
sarve nārāyaṇasyaivaṃ saṃpūjyā bāhavaḥ kramāt // MatsP_69.23

dāmodarāyetyudaraṃ meḍhraṃ pañcaśarāya vai
ūrū saubhāgyanāthāya jānunī bhūtadhāriṇe // MatsP_69.24

namo nīlāya vai jaṅghe pādau viśvasṛje namaḥ
namo devyai namaḥ śāntyai namo lakṣmyai namaḥ śriyai // MatsP_69.25

namaḥ puṣṭyai namastuṣṭyai dhṛṣṭyai hṛṣṭyai namo namaḥ
namo vihaṃganāthāya vāyuvegāya pakṣiṇe
viṣapramāthine nityaṃ garuḍaṃ cābhipūjayet // MatsP_69.26

evaṃ sampūjya govindam umāpativināyakau
gandhairmālyaistathā dhūpair bhakṣyairnānāvidhairapi // MatsP_69.27

gavyena payasā siddhāṃ kṛsarāmatha vāgyataḥ
sarpiṣā saha bhuktvā ca gatvā śatapadaṃ budhaḥ // MatsP_69.28

naiyagrodhaṃ dantakāṣṭham athavā khādiraṃ budhaḥ
gṛhītvā dhāvayeddantān ācāntaḥ prāgudaṅmukhaḥ // MatsP_69.29

brūyāt sāyantanīṃ kṛtvā saṃdhyāmastamite ravau
namo nārāyaṇāyeti tvāmahaṃ śaraṇaṃ gataḥ // MatsP_69.30

ekādaśyāṃ nirāhāraḥ samabhyarcya ca keśavam
rātriṃ ca sakalāṃ sthitvā snānaṃ ca payasā tathā // MatsP_69.31

sarpiṣā cāpi dahanaṃ hutvā brāhmaṇapuṃgavaiḥ
sahaiva puṇḍarīkākṣa dvādaśyāṃ kṣīrabhojanam // MatsP_69.32

kariṣyāmi yatātmāhaṃ nirvighnenāstu tacca me
evamuktvā svapedbhūmāv itihāsakathāṃ punaḥ // MatsP_69.33

śrutvā prabhāte saṃjāte nadīṃ gatvā viśāṃ pate
snānaṃ kṛtvā mṛdā tadvat pāṣaṇḍān abhivarjayet // MatsP_69.34

upāsya saṃdhyāṃ vidhivat kṛtvā ca pitṛtarpaṇam
praṇamya ca hṛṣīkeśaṃ saptalokaikamīśvaram // MatsP_69.35

gṛhasya purato bhaktyā maṇḍapaṃ kārayedbudhaḥ
daśahastamathāṣṭau vā karānkuryādviśāṃ pate // MatsP_69.36

caturhastāṃ śubhāṃ kuryād vedīmariniṣūdana
caturhastapramāṇaṃ ca vinyasettatra toraṇam // MatsP_69.37

āropya kalaśaṃ tatra dikpālānpūjayettataḥ
chidreṇa jalasampūrṇam atha kṛṣṇājinasthitaḥ
tasya dhārāṃ ca śirasā dhārayetsakalāṃ niśām // MatsP_69.38

tathaiva viṣṇoḥ śirasi kṣīradhārāṃ prapātayet
aratnimātraṃ kuṇḍaṃ ca kuryāttatra trimekhalam // MatsP_69.39

yonivaktraṃ ca tatkṛtvā brāhmaṇaiḥ yavasarpiṣī
tilāṃśca viṣṇudevatyair mantrairekāgnivattadā // MatsP_69.40

hutvā ca vaiṣṇavaṃ samyak caruṃ gokṣīrasaṃyutam
niṣpāvārdhapramāṇāṃ vai dhārāmājyasya pātayet // MatsP_69.41

jalakumbhānmahāvīrya sthāpayitvā trayodaśa
bhakṣyairnānāvidhairyuktān sitavastrairalaṃkṛtān // MatsP_69.42

yuktānaudumbaraiḥ pātraiḥ pañcaratnasamanvitān
caturbhirbahvṛcairhomas tatra kārya udaṅmukhaiḥ // MatsP_69.43

rudrajāpaścaturbhiśca yajurvedaparāyaṇaiḥ
vaiṣṇavāni tu sāmāni caturaḥ sāmavedinaḥ
ariṣṭavargasahitāny abhitaḥ paripāṭhayet // MatsP_69.44

evaṃ dvādaśa tānviprān vastramālyānulepanaiḥ
pūjayedaṅgulīyaiśca kaṭakairhemasūtrakaiḥ // MatsP_69.45

vāsobhiḥ śayanīyaiśca vittaśāṭhyavivarjitaḥ
evaṃ kṣapātivāhyā ca gītamaṅgalaniḥsvanaiḥ // MatsP_69.46

upādhyāyasya ca punar dviguṇaṃ sarvameva tu
tataḥ prabhāte vimale samutthāya trayodaśa // MatsP_69.47

gā vai dadyātkuruśreṣṭha sauvarṇamukhasaṃyutāḥ
payasvinīḥ śīlavatīḥ kāṃsyadohasamanvitāḥ // MatsP_69.48

raupyakhurāḥ savastrāśca candanenābhiṣecitāḥ
tāstu teṣāṃ tato bhaktyā bhakṣyabhojyānnatarpitān // MatsP_69.49

kṛtvā vai brāhmaṇān sarvān annairnānāvidhaistathā
bhuktvā cākṣāralavaṇam ātmanā ca visarjayet // MatsP_69.50

anugamya padānyaṣṭau putrabhāryāsamanvitaḥ
prīyatāmatra deveśaḥ keśavaḥ kleśanāśanaḥ // MatsP_69.51

śivasya hṛdaye viṣṇur viṣṇośca hṛdaye śivaḥ
yathāntaraṃ na paśyāmi tathā me svasti cāyuṣaḥ // MatsP_69.52

evamuccārya tānkumbhān gāścaiva śayanāni ca
vāsāṃsi caiva sarveṣāṃ gṛhāṇi prāpayedbudhaḥ // MatsP_69.53

abhāve bahuśayyānām ekāmapi susaṃskṛtām
śayyāṃ dadyāddvijāteśca sarvopaskarasaṃyutām // MatsP_69.54

itihāsapurāṇāni vācayitvātivāhayet
taddinaṃ naraśārdūla ya icchedvipulāṃ śriyam // MatsP_69.55

tasmāttvaṃ sattvamālambya bhīmasena vimatsaraḥ
kuru vratamidaṃ samyak snehāttava mayeritam // MatsP_69.56

tvayā kṛtamidaṃ vīra tvannāmākhyaṃ bhaviṣyati
sā bhīmadvādaśī hyeṣā sarvapāpaharā śubhā
yā tu kalyāṇinī nāma purā kalpeṣu paṭhyate // MatsP_69.57

tvamādikartā bhava saukare 'smin kalpe mahāvīravarapradhāna
yasyāḥ smarankīrtanamapyaśeṣaṃ vinaṣṭapāpastridaśādhipaḥ syāt // MatsP_69.58

kṛtvā ca yāmapsarasām adhīśā veśyā kṛtā hyanyabhavāntareṣu
ābhīrakanyātikutūhalena saivorvaśī samprati nākapṛṣṭhe // MatsP_69.59

jātāthavā vaiśyakulodbhavāpi pulomakanyā puruhūtapatnī
tatrāpi tasyāḥ paricārikeyaṃ mama priyā samprati satyabhāmā // MatsP_69.60

snātaḥ purā maṇḍalameṣa tadvat tejomayaṃ vedaśarīramāpa
asyāṃ ca kalyāṇatithau vivasvān sahasradhāreṇa sahasraraśmiḥ // MatsP_69.61

idameva kṛtaṃ mahendramukhyair vasubhirdevasurāribhistathā tu
phalamasya na śakyate 'bhivaktuṃ yadi jihvāyutakoṭayo mukhe syuḥ // MatsP_69.62

kalikaluṣavidāriṇīmanantām iti kathayiṣyati yādavendrasūnuḥ
api narakagatānpitṝn aśeṣān alamuddhartumihaiva yaḥ karoti // MatsP_69.63

ya idamaghavidāraṇaṃ śṛṇoti bhaktyā paripaṭhatīha paropakārahetoḥ
tithimiha sakalārthabhāṅnarendras tava caturānana sāmyatāmupaiti // MatsP_69.64

kalyāṇinī nāma purā babhūva yā dvādaśī māghadineṣu pūjyā
sā pāṇḍuputreṇa kṛtā bhaviṣyaty anantapuṇyānagha bhīmapūrvā // MatsP_69.65

Matsya-Purāṇa 70

*brahmovāca

varṇāśramāṇāṃ prabhavaḥ purāṇeṣu mayā śrutaḥ
sadācārasya bhagavan dharmaśāstraviniścayaḥ
paṇyastrīṇāṃ sadācāraṃ śrotumicchāmi tattvataḥ // MatsP_70.1

*īśvara uvāca

tasminneva yuge brahman sahasrāṇi tu ṣoḍaśa
vāsudevasya nārīṇāṃ bhaviṣyantyambujodbhava // MatsP_70.2

tābhirvasantasamaye kokilālikulākule
puṣpite pavanotphullakahlārasarasastaṭe // MatsP_70.3

nirbharāpānagoṣṭhīṣu prasaktābhiralaṃkṛtaḥ
kuraṅganayanaḥ śrīmān mālatīkṛtaśekharaḥ // MatsP_70.4

gacchansamīpamārgeṇa sāmbaḥ parapuraṃjayaḥ
sākṣātkandarpo rūpeṇa sarvābharaṇabhūṣitaḥ // MatsP_70.5

anaṅgaśarataptābhiḥ sābhilāṣamavekṣitaḥ
pravṛddho manmathastāsāṃ bhaviṣyati yadātmani // MatsP_70.6

tadāvekṣya jagannāthaḥ sarvato jñānacakṣuṣā
śāpaṃ vakṣyati tāḥ sarvā vo hariṣyanti dasyavaḥ
matparokṣaṃ yataḥ kāmalaulyādīdṛgvidhaṃ kṛtam // MatsP_70.7

tataḥ prasādito deva idaṃ vakṣyati śārṅgabhṛt
tābhiḥ śāpābhitaptābhir bhagavān bhūtabhāvanaḥ // MatsP_70.8

uttārabhūtaṃ dāsatvaṃ samudrādbrāhmaṇapriyaḥ
upadekṣyatyanantātmā bhāvikalyāṇakārakam // MatsP_70.9

bhavatīnām ṛṣirdālbhyo yadvrataṃ kathayiṣyati
tadaivottāraṇāyālaṃ dāsatve 'pi bhaviṣyati
ityuktvā tāḥ pariṣvajya gato dvāravatīśvaraḥ // MatsP_70.10

tataḥ kālena mahatā bhārāvataraṇe kṛte
nivṛtte mausale tadvat keśave divamāgate // MatsP_70.11

śūnye yadukule sarvaiś caurairapi jite 'rjune
hṛtāsu kṛṣṇapatnīṣu dāsabhogyāsu cāmbudhau // MatsP_70.12

tiṣṭhantīṣu ca daurgatyasaṃtaptāsu caturmukha
āgamiṣyati yogātmā dālbhyo nāma mahātapāḥ // MatsP_70.13

tāstamarghyeṇa sampūjya praṇipatya punaḥ punaḥ
lālapyamānā bahuśo bāṣpaparyākulekṣaṇāḥ // MatsP_70.14

smarantyo vipulānbhogān divyamālyānulepanān
bhartāraṃ jagatāmīśam anantamaparājitam // MatsP_70.15

divyabhāvāṃ tāṃ ca purīṃ nānāratnagṛhāṇi ca
dvārakāvāsinaḥ sarvān devarūpānkumārakān
praśnamevaṃ kariṣyanti munerabhimukhaṃ sthitāḥ // MatsP_70.16

*striya ūcuḥ

dasyubhirbhagavānsarvāḥ paribhuktā vayaṃ balāt
svadharmāccyavane 'smākam asminnaḥ śaraṇaṃ bhava // MatsP_70.17

ādiṣṭo 'si purā brahman keśavena ca dhīmatā
kasmādīśena saṃyogaṃ prāpya veśyātvamāgatāḥ // MatsP_70.18

veśyānāmapi yo dharmas taṃ no brūhi tapodhana
kathayiṣyatyatastāsāṃ sa dālbhyaścaikitāyanaḥ // MatsP_70.19

*dālbhya uvāca

jalakrīḍāvihāreṣu purā sarasi mānase
bhavatīnāṃ ca sarvāsāṃ nārado 'bhyāśamāgataḥ // MatsP_70.20

hutāśanasutāḥ sarvā bhavantyo 'psarasaḥ purā
apraṇamyāvalepena paripṛṣṭaḥ sa yogavit
kathaṃ nārāyaṇo 'smākaṃ bhartā syād ityupādiśa // MatsP_70.21

tasmādvarapradānaṃ vaḥ śāpaścāyamabhūtpurā
śayyādvayapradānena madhumādhavamāsayoḥ // MatsP_70.22

suvarṇopaskarotsargād dvādaśyāṃ śuklapakṣataḥ
bhartā nārāyaṇo nūnaṃ bhaviṣyatyanyajanmani // MatsP_70.23

yadakṛtvā praṇāmaṃ me rūpasaubhāgyamatsarāt
paripṛṣṭo 'smi tenāśu viyogo vo bhaviṣyati
caurairapahṛtāḥ sarvā veśyātvaṃ samavāpsyatha // MatsP_70.24

evaṃ nāradaśāpena keśavasya ca dhīmataḥ
veśyātvamāgatāḥ sarvā bhavantyaḥ kāmamohitāḥ
idānīmapi yadvakṣye tacchṛṇudhvaṃ varāṅganāḥ // MatsP_70.25

*dālbhya uvāca

purā devāsure yuddhe hateṣu śataśaḥ suraiḥ
dānavāsuradaityeṣu rākṣaseṣu tatastataḥ // MatsP_70.26

teṣāṃ vrātasahasrāṇi śatānyapi ca yoṣitām
pariṇītāni yāni syur balādbhuktāni yāni vai
tāni sarvāṇi deveśaḥ provāca vadatāṃ varaḥ // MatsP_70.27

*indra uvāca

veśyādharmeṇa vartadhvam adhunā nṛpamandire
bhaktimatyo varārohās tathā devakuleṣu ca // MatsP_70.28

rājānaḥ svāminastulyāḥ sutā vāpi ca tatsamāḥ
bhaviṣyati ca saubhāgyaṃ sarvāsāmapi śaktitaḥ // MatsP_70.29

yaḥ kaścicchulkamādāya gṛhameṣyati vaḥ sadā
nidhanenopacāryo vaḥ sa tadānyatra dāmbhikāt // MatsP_70.30

devatānāṃ pitṝṇāṃ ca puṇyāhe samupasthite
gobhūhiraṇyadhānyāni pradeyāni svaśaktitaḥ
brāhmaṇānāṃ varārohāḥ kāryāṇi vacanāni ca // MatsP_70.31

yaccāpyanyadvrataṃ samyag upadekṣyāmyahaṃ tataḥ
avicāreṇa sarvābhir anuṣṭheyaṃ ca tatpunaḥ // MatsP_70.32

saṃsārottāraṇāyālam etadvedavido viduḥ
yadā sūryadine hastaḥ puṣyo yātha punarvasuḥ // MatsP_70.33

bhavetsarvauṣadhīsnānaṃ samyaṅnārī samācaret
tadā pañcaśarasyāpi saṃnidhātṛtvameṣyati
arcayetpuṇḍarīkākṣam anaṅgasyānukīrtanaiḥ // MatsP_70.34

kāmāya pādau sampūjya jaṅghe vai mohakāriṇe
meḍhraṃ kandarpanidhaye kīṭaṃ prītimate namaḥ // MatsP_70.35

nābhiṃ saukhyasamudrāya vāmāya ca tathodaram
hṛdayaṃ hṛdayeśāya stanāvāhlādakāriṇe // MatsP_70.36

utkaṇṭhāyeti vaikuṇṭham āsyamānandakāriṇe
vāmāṅgaṃ puṣpacāpāya puṣpabāṇāya dakṣiṇam // MatsP_70.37

mānasāyeti vai mauliṃ vilolāyeti mūrdhajam
sarvātmane ca sarvāṅgaṃ devadevasya pūjayet // MatsP_70.38

namaḥ śivāya śāntāya pāśāṅkuśadharāya ca
gadine pītavastrāya śaṅkhacakradharāya ca // MatsP_70.39

namo nārāyaṇāyeti kāmadevātmane namaḥ
sarvaśāntyai namaḥ prītyai namo ratyai nama śriyai // MatsP_70.40

namaḥ puṣṭyai namastuṣṭyai namaḥ sarvārthasampade
evaṃ sampūjya deveśam anaṅgātmakamīśvaram
gandhairmaulyaistathā dhūpair naivedyena ca kāminī // MatsP_70.41

tata āhūya dharmajñaṃ brahmāṇaṃ vedapāragam
avyaṅgāvayavaṃ pūjya gandhapuṣpārcanādibhiḥ // MatsP_70.42

śāleyataṇḍulaprasthaṃ ghṛtapātreṇa saṃyutam
tasmai viprāya sā dadyān mādhavaḥ prīyatāmiti // MatsP_70.43

yatheṣṭāhārayuktaṃ vai tameva dvijasattamam
ratyarthaṃ kāmadevo 'yam iti citte 'vadhārya tam // MatsP_70.44

yadyadicchati viprendras tattatkuryādvilāsinī
sarvabhāvena cātmānam arpayetsmitabhāṣiṇī // MatsP_70.45

evamādityavāreṇa sarvametatsamācaret
taṇḍulaprasthadānaṃ ca yāvanmāsāstrayodaśa // MatsP_70.46

tatastrayodaśe māsi samprāpte tasya bhāminī
viprasyopaskarairyuktāṃ śayyāṃ dadyādvilakṣaṇām // MatsP_70.47

sopadhānakaviśrāmāṃ sāstarāvaraṇāṃ śubhām
pradīpopānahacchattrapādukāsanasaṃyutām // MatsP_70.48

sapatnīkamalaṃkṛtya hemasūtrāṅgulīyakaiḥ
sūkṣmavastraiḥ sakaṭakair dhūpamālyānulepanaiḥ // MatsP_70.49

kāmadevaṃ sapatnīkaṃ guḍakumbhopari sthitam
tāmrapātrāsanagataṃ haimanetrapaṭāvṛtam // MatsP_70.50

sakāṃsyabhājanopetam ikṣudaṇḍasamanvitam
dadyādetena mantreṇa tathaikāṃ gāṃ payasvinīm // MatsP_70.51

yathāntaraṃ na paśyāmi kāmakeśavayoḥ sadā
tathaiva sarvakāmāptir astu viṣṇo sadā mama // MatsP_70.52

yathā na kamalā dehāt prayāti tava keśava
tathā mamāpi deveśa śarīre sve kuru prabho // MatsP_70.53

tathā ca kāñcanaṃ devaṃ pratigṛhṇandvijottamaḥ
ka idaṃ kasmā adāditi vaidikaṃ mantramīrayet // MatsP_70.54

tataḥ pradakṣiṇīkṛtya visarjya dvijapuṃgavam
śayyāsanādikaṃ sarvaṃ brāhmaṇasya gṛhaṃ nayet // MatsP_70.55

tataḥ prabhṛti yo vipro ratyarthaṃ gṛhamāgataḥ
sa mānyaḥ sūryavāre ca sa mantavyo bhavettadā // MatsP_70.56

evaṃ trayodaśaṃ yāvan māsamevaṃ dvijottamān
tarpayeta yathākāmaṃ proṣite 'nyaṃ samācaret // MatsP_70.57

tadanujñayā rūpavānyo yāvadabhyāgato bhavet
ātmano 'pi yathāvighnaṃ garbhabhūtikaraṃ priyam // MatsP_70.58

daivaṃ vā mānuṣaṃ vā syād anurāgeṇa vā tataḥ
sācārānaṣṭapañcāśad yathāśaktyā samācaret // MatsP_70.59

etaddhi kathitaṃ samyag bhavatīnāṃ viśeṣataḥ
adharmo 'yaṃ tato na syād veśyānāmiha sarvadā // MatsP_70.60

puruhūtena yatproktaṃ dānavīṣu purā mayā
tadidaṃ sāmprataṃ sarvaṃ bhavatīṣvapi yujyate // MatsP_70.61

sarvapāpapraśamanam anantaphaladāyakam
kalyāṇīnāṃ ca kathitaṃ tatkurudhvaṃ varānanāḥ // MatsP_70.62

karoti yāśeṣamakhaṇḍametat kalyāṇinī mādhavalokasaṃsthā
sā pūjitā devagaṇair aśeṣair ānandakṛtsthānam upaiti viṣṇoḥ // MatsP_70.63

*śrībhagavānuvāca

tapodhanaḥ so 'pyabhidhāya caivaṃ tadā ca tāsāṃ vratamaṅganānām
svasthānameṣyatyanu tāḥ samastaṃ vrataṃ kariṣyanti ca devayānaiḥ // MatsP_70.64

Matsya-Purāṇa 71

*brahmovāca

mohādvāpi madādvāpi yaḥ parastrīṃ samāśrayet
tasyāpi niṣkṛtiṃ deva vada sarvakṛpākara // MatsP_71.1

bhagavanpuruṣasyeha striyāśca virahādikam
śokavyādhibhayaṃ duḥkhaṃ na bhavedyena tadvada // MatsP_71.2

*śrībhagavānuvāca

śrāvaṇasya dvitīyāyāṃ kṛṣṇāyāṃ madhusūdanaḥ
kṣīrārṇave sapatnīkaḥ sadā vasati keśavaḥ // MatsP_71.3

tasyāṃ sampūjya govindaṃ sarvānkāmānsamaśnute
gobhūhiraṇyadānādi saptakalpaśatānugam // MatsP_71.4

aśūnyaśayanaṃ nāma dvitīyā saṃprakīrtitā
tasyāṃ sampūjayedviṣṇum ebhirmantrairvidhānataḥ // MatsP_71.5

śrīvatsadhāriñchrīkānta śrīdhāmañchrīpate 'vyaya
gārhasthyaṃ mā praṇāśaṃ me yātu dharmārthakāmadam // MatsP_71.6

agnayo mā praṇaśyantu devatāḥ puruṣottama
pitaro mā praṇaśyantu māstu dāmpatyabhedanam // MatsP_71.7

lakṣmyā viyujyate deva na kadācidyathā bhavān
tathā kalatrasambandho deva mā me viyujyatām // MatsP_71.8

lakṣmyā na śūnyo varada śayyāṃ tvaṃ śayanaṃ gataḥ
śayyā mamāpyaśūnyāstu tathaiva madhusūdana // MatsP_71.9

gītavāditranirghoṣaṃ devadevasya kīrtayet
ghaṇṭā bhavedaśaktasya sarvavādyamayī yataḥ // MatsP_71.10

evaṃ sampūjya govindam aśnīyāttailavarjitam
naktamakṣāralavaṇaṃ yāvattatsyāccatuṣṭayam // MatsP_71.11

tataḥ prabhāte saṃjāte lakṣmīpatisamanvitām
dīpānnabhājanairyuktāṃ śayyāṃ dadyādvilakṣaṇām // MatsP_71.12

pādukopānahacchattracāmarāsanasaṃyutām
abhīṣṭopaskarairyuktāṃ śuklapuṣpāmbarāvṛtām // MatsP_71.13

sopadhānakaviśrāmāṃ phalairnānāvidhairyutām
tathābharaṇadhānyaiśca yathāśaktyā samanvitām // MatsP_71.14

avyaṅgāṅgāya viprāya vaiṣṇavāya kuṭumbine
dātavyā vedaviduṣe bhāvenāpatitāya ca // MatsP_71.15

tatropaviśya dāmpatyam alaṃkṛtya vidhānataḥ
patnyāstu bhājanaṃ dadyād bhakṣyabhojyasamanvitam // MatsP_71.16

brāhmaṇasyāpi sauvarṇīm upaskarasamanvitām
pratimāṃ devadevasya sodakumbhāṃ nivedayet // MatsP_71.17

evaṃ yastu pumānkuryād aśūnyaśayanaṃ hareḥ
vittaśāṭhyena rahito nārāyaṇaparāyaṇaḥ // MatsP_71.18

na tasya patnyā virahaḥ kadācidapi jāyate
nārī vā vidhavā brahman yāvaccandrārkatārakam
na virūpau na śokārtau dampatī bhavataḥ kvacit // MatsP_71.19

na putrapaśuratnāni kṣayaṃ yānti pitāmaha
sapta kalpasahasrāṇi sapta kalpaśatāni ca
kurvannaśūnyaśayanaṃ viṣṇuloke mahīyate // MatsP_71.20

Matsya-Purāṇa 72

*īśvara uvāca

śṛṇu cānyadbhaviṣyaṃ yad rūpasampadvidhāyakam
bhaviṣyati yuge tasmin dvāparānte pitāmaha
pippalādasya saṃvādo yudhiṣṭhirapuraḥsaraiḥ // MatsP_72.1

vasantaṃ naimiṣāraṇye pippalādaṃ mahāmunim
abhigamya tadā cainaṃ praśnamekaṃ kariṣyati
yudhiṣṭhiro dharmaputro dharmayuktastapodhanam // MatsP_72.2

*yudhiṣṭhira uvāca

kathamārogyamaiśvaryaṃ matirdharme gatistathā
avyaṅgatā śive bhaktir vaiṣṇavo vā bhavetkatham // MatsP_72.3

*īśvara uvāca

tasyottaramidaṃ brahman pippalādasya dhīmataḥ
śṛṇuṣva yadvakṣyati vai dharmaputrāya dhārmikaḥ // MatsP_72.4

*pippalāda uvāca

sādhu pṛṣṭaṃ tvayā bhadra idānīṃ kathayāmi te
aṅgāravratam ityetat sa vakṣyati mahīpateḥ // MatsP_72.5

atrāpyudāharantīmam itihāsaṃ purātanam
virocanasya saṃvādaṃ bhārgavasya ca dhīmataḥ // MatsP_72.6

prahlādasya sutaṃ dṛṣṭvā dviraṣṭaparivatsaram
rūpeṇāpratimaṃ kāntyā so 'hasadbhṛgunandanaḥ // MatsP_72.7

sādhu sādhu mahābāho virocana śivaṃ tava
tattathā hasitaṃ tasya papraccha surasūdanaḥ // MatsP_72.8

brahmankimarthametatte hāsyamākasmikaṃ kṛtam
sādhusādhviti māmevam uktavāṃstvaṃ vadasva me // MatsP_72.9

tamevaṃvādinaṃ śukra uvāca vadatāṃ varaḥ
vismayādvratamāhātmyād dhāsyametatkṛtaṃ mayā // MatsP_72.10

purā dakṣavināśāya kupitasya tu śūlinaḥ
atha tadbhīmavaktrasya svedabindurlalāṭajaḥ // MatsP_72.11

bhittvā sa sapta pātālān adahatsapta sāgarān
anekavaktranayano jvalajjvalanabhīṣaṇaḥ // MatsP_72.12

vīrabhadra iti khyātaḥ karapādāyutairyutaḥ
kṛtvāsau yajñamathanaṃ punarbhūtalasambhavaḥ
trijagannirdahanbhūyaḥ śivena vinivāritaḥ // MatsP_72.13

kṛtaṃ tvayā vīrabhadra dakṣayajñavināśanam
idānīmalametena lokadāhena karmaṇā // MatsP_72.14

śāntipradātā sarveṣāṃ grahāṇāṃ prathamo bhava
prekṣiṣyante janāḥ pūjāṃ kariṣyanti varānmama // MatsP_72.15

aṅgāraka iti khyātiṃ gamiṣyasi dharātmaja
devaloke 'dvitīyaṃ ca tava rūpaṃ bhaviṣyati // MatsP_72.16

ye ca tvāṃ pūjayiṣyanti caturthyāṃ tvaddine narāḥ
rūpamārogyamaiśvaryaṃ teṣvanantaṃ bhaviṣyati // MatsP_72.17

evamuktastadā śāntim agamat kāmarūpadhṛk
saṃjātastatkṣaṇādrājan grahatvam agamatpunaḥ // MatsP_72.18

sa kadācidbhavāṃstasya pūjārghyādikamuttamam
dṛṣṭavānkriyamāṇaṃ ca śūdreṇa ca vyavasthitaḥ // MatsP_72.19

tena tvaṃ rūpavāñjātaḥ suraśatrukulodvaha
vividhā ca rucirjātā yasmāttava vidūragā // MatsP_72.20

virocana iti prāhus tasmāttvāṃ devadānavāḥ
śūdreṇa kriyamāṇasya vratasya tava darśanāt
īdṛśīṃ rūpasampattiṃ dṛṣṭvā vismitavānaham // MatsP_72.21

sādhu sādhviti tenoktam aho māhātmyamuttamam
paśyato 'pi bhavedrūpam aiśvaryaṃ kimu kurvataḥ // MatsP_72.22

yasmācca bhaktyā dharaṇīsutasya vinindyamānena gavādidānam
ālokitaṃ tena surārigarbhe sambhūtireṣā tava daitya jātā // MatsP_72.23

*īśvara uvāca

atha tadvacanaṃ śrutvā bhārgavasya mahātmanaḥ
prahrādanandano vīraḥ punaḥ papraccha vismitaḥ // MatsP_72.24

*virocana uvāca

bhagavaṃstadvrataṃ samyak śrotumicchāmi tattvataḥ
dīyamānaṃ tu yaddānaṃ mayā dṛṣṭaṃ bhavāntare // MatsP_72.25

māhātmyaṃ ca vidhiṃ tasya yathāvadvaktumarhasi
iti tadvacanaṃ śrutvā punaḥ provāca vistarāt // MatsP_72.26

*śukra uvāca

caturthyaṅgārakadine yadā bhavati dānava
mṛdā snānaṃ tadā kuryāt padmarāgavibhūṣitaḥ // MatsP_72.27

agnirmūrdhā divo mantraṃ japannāste udaṅmukhaḥ
śūdrastūṣṇīṃ smaranbhaumam āste bhogavivarjitaḥ // MatsP_72.28

tathāstamita āditye gomayenānulepayet
prāṅgaṇaṃ puṣpamālābhir akṣatābhiḥ samantataḥ // MatsP_72.29

abhyarcyābhilikhetpadmaṃ kuṅkumenāṣṭapattrakam
kuṅkumasyāpyabhāve tu raktacandanamiṣyate // MatsP_72.30

catvāraḥ karakāḥ kāryā bhakṣyabhojyasamanvitāḥ
taṇḍulai raktaśālīyaiḥ padmarāgaiśca saṃyutāḥ // MatsP_72.31

catuṣkoṇeṣu tānkṛtvā phalāni vividhāni ca
gandhamālyādikaṃ sarvaṃ tathaiva vinivedayet // MatsP_72.32

suvarṇaśṛṅgīṃ kapilām athārcya raupyaiḥ suraiḥ kāṃsyadohāṃ savatsām
dhuraṃdharaṃ raktamatīva saumyaṃ dhānyāni saptāmbarasaṃyutāni // MatsP_72.33

aṅguṣṭhamātraṃ puruṣaṃ tathaiva sauvarṇamatyāyatabāhudaṇḍam
caturbhujaṃ hemamaye niviṣṭaṃ pātre guḍasyopari sarpiyukte // MatsP_72.34

samastayajñāya jitendriyāya pātrāya śīlānvayasaṃyutāya
dātavyametatsakalaṃ dvijāya kuṭumbine naiva tu dāmbhikāya
samarpayedvipravarāya bhaktyā kṛtāñjaliḥ pūrvamudīrya mantram // MatsP_72.35

bhūmiputra mahābhāga svedodbhava pinākinaḥ
rūpārthī tvāṃ prapanno 'haṃ gṛhāṇārghyaṃ namo 'stu te // MatsP_72.36

mantreṇānena dattvārghyaṃ raktacandanavāriṇā
tato 'rcayedvipravaraṃ raktamālyāmbarādibhiḥ // MatsP_72.37

dadyāttenaiva mantreṇa bhaumaṃ gomithunānvitam
śayyāṃ ca śaktito dadyāt sarvopaskarasaṃyutām // MatsP_72.38

yadyadiṣṭatamaṃ loke yaccāsya dayitaṃ gṛhe
tattadguṇavate deyaṃ tadevākṣayyamicchatā // MatsP_72.39

pradakṣiṇaṃ tataḥ kṛtvā visarjya dvijapuṃgavam
naktamakṣāralavaṇam aśnīyādghṛtasaṃyutam // MatsP_72.40

bhaktyā yastu punaḥ kuryād evamaṅgārakāṣṭakam
caturo vātha vā tasya yatpuṇyaṃ tadvadāmi te // MatsP_72.41

rūpasaubhāgyasampannaḥ punarjanmani janmani
viṣṇau vātha śive bhaktaḥ saptadvīpādhipo bhavet // MatsP_72.42

sapta kalpasahasrāṇi rudraloke mahīyate
tasmāttvamapi daityendra vratametatsamācara // MatsP_72.43

*pippalāda uvāca

ityevamuktvā bhṛgunandano 'pi jagāma daityaśca cakāra sarvam
tvaṃ cāpi rājankuru sarvametad yato 'kṣayaṃ vedavido vadanti // MatsP_72.44

*īśvara uvāca

tatheti sampūjya sa pippalādaṃ vākyaṃ cakārādbhutavīryakarmā
śṛṇoti yaścainamananyacetās tasyāpi siddhiṃ bhagavānvidhatte // MatsP_72.45

Matsya-Purāṇa 73

*pippalāda uvāca

athātaḥ śṛṇu bhūpāla pratiśukraṃ praśāntaye
yātrārambhe 'vasāne ca tathā śukrodaye tviha // MatsP_73.1

rājate vātha sauvarṇe kāṃsyapātre 'thavā punaḥ
śuklapuṣpāmbarayute sitataṇḍulapūrite // MatsP_73.2

vidhāya rājataṃ śukraṃ śucimuktāphalānvitam
mantreṇānena tatsarvaṃ sāmagāya nivedayet // MatsP_73.3

namaste sarvalokeśa namaste bhṛgunandana
kave sarvārthasiddhyarthaṃ gṛhāṇārghyaṃ namo 'stu te // MatsP_73.4

evamasyodaye kurvan yātrādiṣu ca bhārata
sarvānkāmānavāpnoti viṣṇuloke mahīyate // MatsP_73.5

yāvacchukrasya na hṛtā pūjā sā mālyakaiḥ śubhaiḥ
vaṭakaiḥ pūrikābhiśca godhūmaiścaṇakairapi
tāvadannaṃ na cāśnīyāt tribhiḥ kāmārthasiddhaye // MatsP_73.6

tadvadvācaspateḥ pūjāṃ pravakṣyāmi yudhiṣṭhira
suvarṇapātre sauvarṇam amareśapurohitam // MatsP_73.7

pītapuṣpāmbarayutaṃ kṛtvā snātvātha sarṣapaiḥ
palāśāśvatthayogena pañcagavyajalena ca // MatsP_73.8

pītāṅgarāgavasano ghṛtahomaṃ tu kārayet
praṇamya ca gavā sārdhaṃ brāhmaṇāya nivedayet // MatsP_73.9

namaste 'ṅgirasāṃ nātha vākpate ca bṛhaspate
krūragrahaiḥ pīḍitānām amṛtāya namo namaḥ // MatsP_73.10

saṃkrāntāvasya kaunteya yātrāsvabhyudayeṣu ca
kurvanbṛhaspateḥ pūjāṃ sarvānkāmānsamaśnute // MatsP_73.11

Matsya-Purāṇa 74

*brahmovāca

bhagavan bhavasaṃsārasāgarottārakāraka
kiṃcidvrataṃ samācakṣva svargārogyasukhapradam // MatsP_74.1

*īśvara uvāca

sauraṃ dharmaṃ pravakṣyāmi nāmnā kalyāṇasaptamīm
viśokasaptamīṃ tadvat phalāḍhyāṃ pāpanāśinīm // MatsP_74.2

śarkarāsaptamīṃ puṇyāṃ tathā kamalasaptamīm
mandārasaptamīṃ tadvac chubhadāṃ śubhasaptamīm // MatsP_74.3

sarvānantaphalāḥ proktāḥ sarvā devarṣipūjitāḥ
vidhānamāsāṃ vakṣyāmi yathāvadanupūrvaśaḥ // MatsP_74.4

yadā tu śuklasaptamyām ādityasya dinaṃ bhavet
sā tu kalyāṇinī nāma vijayā ca nigadyate // MatsP_74.5

prātargavyena payasā snānamasyāṃ samācaret
tataḥ śuklāmbaraḥ padmam akṣatābhiḥ prakalpayet // MatsP_74.6

prāṅmukho 'ṣṭadalaṃ madhye tadvadvṛttāṃ ca karṇikām
puṣpākṣatābhirdeveśaṃ vinyasetsarvataḥ kramāt // MatsP_74.7

pūrveṇa tapanāyeti mārtaṇḍāyeti cānale
yāmye divākarāyeti vidhātra iti nairṛte // MatsP_74.8

paścime varuṇāyeti bhāskarāyeti cānile
saumye vikartanāyeti ravaye cāṣṭame dale // MatsP_74.9

ādāvante ca madhye ca namo 'stu paramātmane
mantrairebhiḥ samabhyarcya namaskārāntadīpitaiḥ // MatsP_74.10

śuklavastraiḥ phalairbhakṣyair dhūpamālyānulepanaiḥ
sthaṇḍile pūjayedbhaktyā guḍena lavaṇena ca // MatsP_74.11

tato vyāhṛtimantreṇa visṛjeddvijapuṃgavān
śaktitaḥ pūjayedbhaktyā guḍakṣīraghṛtādibhiḥ
tilapātraṃ hiraṇyaṃ ca brāhmaṇāya nivedayet // MatsP_74.12

evaṃ niyamakṛtsuptvā prātarutthāya mānavaḥ
kṛtasnānajapo vipraiḥ sahaiva ghṛtapāyasam // MatsP_74.13

bhuktvā ca vedaviduṣe biḍālavratavarjite
ghṛtapātraṃ sakanakaṃ sodakumbhaṃ nivedayet // MatsP_74.14

prīyatāmatra bhagavān paramātmā divākaraḥ
anena vidhinā sarvaṃ māsi māsi vrataṃ caret // MatsP_74.15

tatastrayodaśe māsi gā vai dadyāttrayodaśa
vastrālaṃkārasaṃyuktāḥ suvarṇāsyāḥ payasvinīḥ // MatsP_74.16

ekāmapi pradadyādvā vittahīno vimatsaraḥ
na vittaśāṭhyaṃ kurvīta yato mohātpatatyadhaḥ // MatsP_74.17

anena vidhinā yastu kuryātkalyāṇasaptamīm
sarvapāpavinirmuktaḥ sūryaloke mahīyate
āyurārogyamaiśvaryam anantamiha jāyate // MatsP_74.18

sarvapāpaharā nityaṃ sarvadaivatapūjitā
sarvaduṣṭopaśamanī sadā kalyāṇasaptamī // MatsP_74.19

imāmanantaphaladāṃ yastu kalyāṇasaptamīm
śṛṇoti paṭhate ceha sarvapāpaiḥ pramucyate // MatsP_74.20

Matsya-Purāṇa 75

*īśvara uvāca

viśokasaptamīṃ tadvad vakṣyāmi munipuṃgava
yāmupoṣya naraḥ śokaṃ na kadācidihāśnute // MatsP_75.1

māghe kṛṣṇatilaiḥ snātvā ṣaṣṭhyāṃ vai śuklapakṣataḥ
kṛtāhāraḥ kṛsarayā dantadhāvanapūrvakam
upavāsavrataṃ kṛtvā brahmacārī bhavenniśi // MatsP_75.2

tataḥ prabhāta utthāya kṛtasnānajapaḥ śuciḥ
kṛtvā tu kāñcanaṃ padmam arkāyeti ca pūjayet
karavīreṇa raktena raktavastrayugena ca // MatsP_75.3

yathā viśokaṃ bhuvanaṃ tvayaivāditya sarvadā
tathā viśokatā me 'stu tvadbhaktiḥ pratijanma ca // MatsP_75.4

evaṃ sampūjya ṣaṣṭhyāṃ tu bhaktyā sampūjayeddvijān
suptvā saṃprāśya gomūtram utthāya kṛtanaityakaḥ // MatsP_75.5

sampūjya viprānannena guḍapātrasamanvitam
tadvastrayugmaṃ padmaṃ ca brāhmaṇāya nivedayet // MatsP_75.6

atailalavaṇaṃ bhuktvā saptamyāṃ maunasaṃyutaḥ
tataḥ purāṇaśravaṇaṃ kartavyaṃ bhūtimicchatā // MatsP_75.7

anena vidhinā sarvam ubhayorapi pakṣayoḥ
kṛtvā yāvatpunarmāghaśuklapakṣasya saptamī // MatsP_75.8

vratānte kalaśaṃ dadyāt suvarṇakamalānvitam
śayyāṃ sopaskarāṃ dadyāt kapilāṃ ca payasvinīm // MatsP_75.9

anena vidhinā yastu vittaśāṭhyavivarjitaḥ
viśokasaptamīṃ kuryāt sa yāti paramāṃ gatim // MatsP_75.10

yāvajjanmasahasrāṇāṃ sāgraṃ koṭiśataṃ bhavet
tāvanna śokamabhyeti rogadaurgatyavarjitaḥ // MatsP_75.11

yaṃ yaṃ prārthayate kāmaṃ taṃ tamāpnoti puṣkalam
niṣkāmaḥ kurute yastu sa paraṃ brahma gacchati // MatsP_75.12

yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi viśokākhyāṃ ca saptamīm
so 'pīndralokamāpnoti na duḥkhī jāyate kvacit // MatsP_75.13

Matsya-Purāṇa 76

*īśvara uvāca

anyāmapi pravakṣyāmi nāmnā tu phalasaptamīm
yāmupoṣya naraḥ pāpād vimuktaḥ svargabhāgbhavet // MatsP_76.1

mārgaśīrṣe śubhe māsi saptamyāṃ niyatavrataḥ
tāmupoṣyātha kamalaṃ kārayitvā tu kāñcanam // MatsP_76.2

śarkarāsaṃyutaṃ dadyād brāhmaṇāya kuṭumbine
raviṃ kāñcanakaṃ kṛtvā palasyaikasya dharmavit
dadyāddvikālavelāyāṃ bhānurme prīyatāmiti // MatsP_76.3

bhaktyā tu viprānsampūjya cāṣṭamyāṃ kṣīrabhojanam
dattvā kuryātphalayutaṃ yāvatsyātkṛṣṇesaptamī // MatsP_76.4

tāmapyupoṣya vidhivad anenaiva krameṇa tu
tadvaddhaimaphalaṃ dattvā suvarṇakamalānvitam // MatsP_76.5

śarkarāpātrasaṃyuktaṃ vastramālyasamanvitam
saṃvatsaraṃ ca tenaiva vidhinobhayasaptamīm // MatsP_76.6

upoṣya dattvā kramaśaḥ sūryamantramudīrayet
bhānurarko ravirbrahmā sūryaḥ śakro hariḥ śivaḥ
śrīmānvibhāvasustvaṣṭā varuṇaḥ prīyatāmiti // MatsP_76.7

pratimāsaṃ ca saptamyām ekaikaṃ nāma kīrtayet
pratipakṣaṃ phalatyāgam etatkurvansamācaret // MatsP_76.8

vratānte vipramithunaṃ pūjayedvastrabhūṣaṇaiḥ
śarkarākalaśaṃ dadyād dhemapadmadalānvitam // MatsP_76.9

yathā na viphalāḥ kāmās tvadbhaktānāṃ sadā rave
tathānantaphalāvāptir astu me saptajanmasu // MatsP_76.10

imāmanantaphaladāṃ yaḥ kuryātphalasaptamīm
sarvapāpaviśuddhātmā sūryaloke mahīyate // MatsP_76.11

surāpānādikaṃ kiṃcid yadatrāmutra vā kṛtam
tatsarvaṃ nāśamāyāti yaḥ kuryātphalasaptamīm // MatsP_76.12

kurvāṇaḥ saptamīṃ cemāṃ satataṃ rogavarjitaḥ
bhūtānbhavyāṃśca puruṣāṃs tārayedekaviṃśatim
yaḥ śṛṇoti paṭhedvāpi so 'pi kalyāṇabhāgbhavet // MatsP_76.13

Matsya-Purāṇa 77

*īśvara uvāca

śarkarāsaptamīṃ vakṣye tadvatkalmaṣanāśinīm
āyurārogyamaiśvaryaṃ yayānantaṃ prajāyate // MatsP_77.1

mādhavasya site pakṣe saptamyāṃ niyatavrataḥ
prātaḥ snātvā tilaiḥ śuklaiḥ śuklamālyānulepanaḥ // MatsP_77.2

sthaṇḍile padmamālikhya kuṅkumena sakarṇikam
tasminnamaḥ savitre tu gandhadhūpau nivedayet // MatsP_77.3

sthāpayedudakumbhaṃ ca śarkarāpātrasaṃyutam
śuklavastrairalaṃkṛtya śuklamālyānulepanaiḥ
suvarṇena samāyuktaṃ mantreṇānena pūjayet // MatsP_77.4

viśvavedamayo yasmād vedavādīti paṭhyase
sarvasyāmṛtameva tvam ataḥ śāntiṃ prayaccha me // MatsP_77.5

pañcagavyaṃ tataḥ pītvā svapettatpārśvataḥ kṣitau
saurasūktaṃ smarannāste purāṇaśravaṇena ca // MatsP_77.6

ahorātre gate paścād aṣṭamyāṃ kṛtanaityakaḥ
tatsarvaṃ viduṣe tadvad brāhmaṇāya nivedayet // MatsP_77.7

bhojayecchaktito viprāñ charkarāghṛtapāyasaiḥ
bhuñjītātailalavaṇaṃ svayamapyatha vāgyataḥ // MatsP_77.8

anena vidhinā sarvaṃ māsi māsi samācaret
saṃvatsarānte śayanaṃ śarkarākalaśānvitam // MatsP_77.9

sarvopaskarasaṃyuktaṃ tathaikāṃ gāṃ payasvinīm
gṛhaṃ ca śaktimāndadyāt samastopaskarānvitam // MatsP_77.10

sahasreṇātha niṣkāṇāṃ kṛtvā dadyācchatena vā
daśabhirvātha niṣkeṇa tadardhenāpi śaktitaḥ // MatsP_77.11

suvarṇāśvaḥ pradātavyaḥ pūrvavanmantravādanam
na vittaśāṭhyaṃ kurvīta kurvandoṣaṃ samaśnute // MatsP_77.12

amṛtaṃ pibato vaktrāt sūryasyāmṛtabindavaḥ
nipeturye dharaṇyāṃ tu śālimudgekṣavaḥ smṛtāḥ // MatsP_77.13

śarkarā tu parā tasmād ikṣusāro 'mṛtātmavān
iṣṭā raverataḥ puṇyā śarkarā havyakavyayoḥ // MatsP_77.14

śarkarāsaptamī ceyaṃ vājimedhaphalapradā
sarvaduṣṭapraśamanī putrapautrapravardhinī // MatsP_77.15

yaḥ kuryātparayā bhaktyā sa vai sadgatimāpnuyāt
kalpamekaṃ vasetsvarge tato yāti paraṃ padam // MatsP_77.16

idamanaghaṃ śṛṇoti yaḥ smaredvā paripaṭhatīha divākarasya loke
matimapi ca dadāti so 'pi devair amaravadhūjanamālayābhipūjyaḥ // MatsP_77.17

Matsya-Purāṇa 78

*īśvara uvāca

ataḥ paraṃ pravakṣyāmi tadvatkamalasaptamīm
yasyāḥ saṃkīrtanādeva tuṣyatīha divākaraḥ // MatsP_78.1

vasantāmalasaptamyāṃ snātaḥ sangaurasarṣapaiḥ
tilapātre ca sauvarṇe vidhāya kamalaṃ śubham // MatsP_78.2

vastrayugmāvṛtaṃ kṛtvā gandhapuṣpaiḥ samarcayet
namaḥ kamalahastāya namaste viśvadhāriṇe // MatsP_78.3

divākara namastubhyaṃ prabhākara namo 'stu te
tato dvikālavelāyām udakumbhasamanvitām // MatsP_78.4

viprāya dadyātsampūjya vastramālyavibhūṣaṇaiḥ
śaktyā ca kapilāṃ dadyād alaṃkṛtya vidhānataḥ // MatsP_78.5

ahorātre gate paścād aṣṭamyāṃ bhojayeddvijān
yathāśaktyatha bhuñjīta māṃsatailavivarjitam // MatsP_78.6

anena vidhinā śuklasaptamyāṃ māsi māsi ca
sarvaṃ samācaredbhaktyā vittaśāṭhyavivarjitaḥ // MatsP_78.7

vratānte śayanaṃ dadyāt suvarṇakamalānvitam
gāṃ ca dadyātsvaśaktyā tu suvarṇāḍhyāṃ payasvinīm // MatsP_78.8

bhājanāsanadīpādīn dadyād iṣṭānupaskarān
anena vidhinā yastu kuryātkamalasaptamīm
lakṣmīmanantāmabhyeti sūryaloke mahīyate // MatsP_78.9

kalpe kalpe tato lokān saptagatvā pṛthakpṛthak
apsarobhiḥ parivṛtas tato yāti parāṃ gatim // MatsP_78.10

yaḥ paśyatīdaṃ śṛṇuyācca martyaḥ paṭhecca bhaktyātha matiṃ dadāti
so 'pyatra lakṣmīmacalāmavāpya gandharvavidyādharalokabhāksyāt // MatsP_78.11

Matsya-Purāṇa 79

*īśvara uvāca

athātaḥ sampravakṣyāmi sarvapāpapraṇāśinīm
sarvakāmapradāṃ ramyāṃ nāmnā mandārasaptamīm // MatsP_79.1

māghasyāmalapakṣe tu pañcamyāṃ laghubhuṅnaraḥ
dantakāṣṭhaṃ tataḥ kṛtvā ṣaṣṭhīmupavasedbudhaḥ // MatsP_79.2

viprān sampūjayitvā tu mandāraṃ prāśayenniśi
tataḥ prabhāta utthāya kṛtvā snānaṃ punardvijān // MatsP_79.3

bhojayecchaktitaḥ kṛtvā mandārakusumāṣṭakam
sauvarṇaṃ puruṣaṃ tadvat padmahastaṃ suśobhanam // MatsP_79.4

padmaṃ kṛṣṇatilaiḥ kṛtvā tāmrapātre 'ṣṭapattrakam
haimamandārakusumair bhāskarāyeti pūrvataḥ // MatsP_79.5

namaskāreṇa tadvacca sūryāyetyānale dale
dakṣiṇe tadvadarkāya tathāryamṇe ca nairṛte // MatsP_79.6

paścime vedadhāmne ca vāyavye caṇḍabhānave
pūṣṇetyuttarataḥ pūjyam ānandāyetyataḥ param // MatsP_79.7

karṇikāyāṃ ca puruṣaṃ sarvātmana iti nyaset
śuklavastraiḥ samāveṣṭya bhakṣyairmālyaphalādibhiḥ // MatsP_79.8

evamabhyarcya tatsarvaṃ dadyādvedavide punaḥ
bhuñjītātailalavaṇaṃ vāgyataḥ prāṅmukho gṛhī // MatsP_79.9

anena vidhinā sarvaṃ saptamyāṃ māsi māsi ca
kuryātsaṃvatsaraṃ yāvad vittaśāṭhyavivarjitaḥ // MatsP_79.10

etadeva vratānte tu nidhāya kalaśopari
gobhirvibhavataḥ sārdhaṃ dātavyaṃ bhūtimicchatā // MatsP_79.11

namo mandāranāthāya mandārabhavanāya ca
tvaṃ rave tārayasvāsmān saṃsārabhayasāgarāt // MatsP_79.12

anena vidhinā yastu kuryānmandārasaptamīm
vipāpmā sa sukhī martyaḥ kalpaṃ ca divi modate // MatsP_79.13

imāmaghaughapaṭalabhīṣaṇadhvāntadīpikām
gacchanpragṛhya saṃsāre sarvārthāṃśca labhennaraḥ // MatsP_79.14

mandārasaptamīm etām īpsitārthaphalapradām
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi sarvapāpaiḥ pramucyate // MatsP_79.15

Matsya-Purāṇa 80

*śrībhagavānuvāca

athānyāmapi vakṣyāmi śobhanāṃ śubhasaptamīm
yāmupoṣya naro rogaśokaduḥkhaiḥ pramucyate // MatsP_80.1

puṇyena cāśvayuje māsi kṛtasnānajapaḥ śuciḥ
vācayitvā tato viprān ārabhecchubhasaptamīm // MatsP_80.2

kapilāṃ pūjayedbhaktyā gandhamālyānulepanaiḥ
namāmi sūryasambhūtām aśeṣabhuvanālayām
tvāmahaṃ śubhakalyāṇaśarīrāṃ sarvasiddhaye // MatsP_80.3

atha kṛtvā tilaprasthaṃ tāmrapātreṇa saṃyutam
kāñcanaṃ vṛṣabhaṃ tadvad gandhamālyaguḍānvitaiḥ // MatsP_80.4

phalair nānāvidhair bhakṣyair ghṛtapāyasasaṃyutaiḥ
dadyāddvikālavelāyām aryamā prīyatāmiti // MatsP_80.5

pañcagavyaṃ ca saṃprāśya svapedbhūmau vimatsaraḥ
tataḥ prabhāte saṃjāte bhaktyā sampūjayeddvijān // MatsP_80.6

anena vidhinā dadyān māsi māsi sadā naraḥ
vāsasā vṛṣabhaṃ haimaṃ tadvadgāṃ kāñcanodbhavām // MatsP_80.7

saṃvatsarānte śayanam ikṣudaṇḍaguḍānvitam
sopadhānakaviśrāmaṃ bhājanāsanasaṃyutam // MatsP_80.8

tāmrapātre tilaprasthaṃ sauvarṇaṃ vṛṣabhaṃ tathā
dadyādvedavide sarvaṃ viśvātmā prīyatāmiti // MatsP_80.9

anena vidhinā vidvān kuryādyaḥ śubhasaptamīm
tasya śrīrvipulā kīrtir bhavejjanmani janmani // MatsP_80.10

apsarogaṇagandharvaiḥ pūjyamānaḥ surālaye
vasedgaṇādhipo bhūtvā yāvadābhūtasaṃplavam
kalpādāvavatīrṇastu saptadvīpādhipo bhavet // MatsP_80.11

brahmahatyāsahasrasya bhrūṇahatyāśatasya ca
nāśāyālamiyaṃ puṇyā paṭhyate śubhasaptamī // MatsP_80.12

imāṃ paṭhedyaḥ śṛṇuyānmuhūrtaṃ paśyetprasaṅgādapi dīyamānam
so 'pyatra sarvāghavimuktadehaḥ prāpnoti vidyādharanāyakatvam // MatsP_80.13

yāvatsamāḥ sapta naraḥ karoti yaḥ saptamīṃ saptavidhānayuktām
sa saptalokādhipatiḥ krameṇa bhūtvā padaṃ yāti paraṃ murāreḥ // MatsP_80.14

Matsya-Purāṇa 81

*manuruvāca

kim abhīṣṭaviyogaśokasaṃghādalam uddhartumupoṣaṇaṃ vrataṃ vā
vibhavodbhavakāri bhūtale 'smin bhavabhīterapi sūdanaṃ ca puṃsaḥ // MatsP_81.1

*matsya uvāca

paripṛṣṭamidaṃ jagatpriyaṃ te vibudhānāmapi durlabhaṃ mahattvāt
tava bhaktimatastathāpi vakṣye vratamindrāsuramānaveṣu guhyam // MatsP_81.2

puṇyamāśvayuje māsi viśokadvādaśīvratam
daśamyāṃ laghubhugvidvān ārabhenniyamena tu // MatsP_81.3

udaṅmukhaḥ prāṅmukho vā dantadhāvanapūrvakam
ekādaśyāṃ nirāhāraḥ samabhyarcya tu keśavam
śriyaṃ vābhyarcya vidhivad bhokṣyāmi tvapare 'hani // MatsP_81.4

evaṃ niyamakṛtsuptvā prātarutthāya mānavaḥ
snānaṃ sarvauṣadhaiḥ kuryāt pañcagavyajalena tu
śuklamālyāmbaradharaḥ pūjayecchrīśamutpalaiḥ // MatsP_81.5

viśokāya namaḥ pādau jaṅghe ca varadāya vai
śrīśāya jānunī tadvad ūrū ca jalaśāyine // MatsP_81.6

kandarpāya namo guhyaṃ mādhavāya namaḥ kaṭim
dāmodarāyetyudaraṃ pārśve ca vipulāya vai // MatsP_81.7

nābhiṃ ca padmanābhāya hṛdayaṃ manmathāya vai
śrīdharāya vibhorvakṣaḥ karau madhujite namaḥ // MatsP_81.8

cakriṇe vāmabāhuṃ ca dakṣiṇaṃ gadine namaḥ
vaikuṇṭhāya namaḥ kaṇṭham āsyaṃ yajñamukhāya vai // MatsP_81.9

nāsāmaśokanidhaye vāsudevāya cākṣiṇī
lalāṭaṃ vāmanāyeti haraye ca punarbhruvau // MatsP_81.10

alakānmādhavāyeti kirīṭaṃ viśvarūpiṇe
namaḥ sarvātmane tadvac chira ityabhipūjayet // MatsP_81.11

evaṃ sampūjya govindaṃ phalamālyānulepanaiḥ
tatastu maṇḍalaṃ kṛtvā sthaṇḍilaṃ kārayenmudā // MatsP_81.12

caturasraṃ samantācca ratnimātramudakplavam
ślakṣṇaṃ hṛdyaṃ ca parito vapratrayasamāvṛtam // MatsP_81.13

aṅgulenocchritā vaprās tadvistārastu dvyaṅgulaḥ
sthaṇḍilasyopariṣṭācca bhittiraṣṭāṅgulā bhavet // MatsP_81.14

nadīvālukayā śūrpe lakṣmyāḥ pratikṛtiṃ nyaset
sthaṇḍile śūrpamāropya lakṣmīmityarcayedbudhaḥ // MatsP_81.15

namo devyai namaḥ śāntyai namo lakṣmyai namaḥ śriyai
namaḥ puṣṭyai namastuṣṭyai vṛṣṭyai hṛṣṭyai namo namaḥ // MatsP_81.16

viśokā duḥkhanāśāya viśokā varadāstu me
viśokā cāstu sampattyai viśokā sarvasiddhaye // MatsP_81.17

tataḥ śuklāmbaraiḥ śūrpaṃ veṣṭya sampūjayetphalaiḥ
vastrairnānāvidhaistadvat suvarṇakamalena ca // MatsP_81.18

rajanīṣu ca sarvāsu pibeddarbhodakaṃ budhaḥ
tatastu gītanṛtyādi kārayetsakalāṃ niśām // MatsP_81.19

yāmatraye vyatīte tu suptvāpyutthāya mānavaḥ
abhigamya ca viprāṇāṃ mithunāni tadārcayet // MatsP_81.20

śaktitas trīṇi caikaṃ vā vastramālyānulepanaiḥ
śayanasthāni pūjyāni namo 'stu jalaśāyine // MatsP_81.21

tatastu gītavādyena rātrau jāgaraṇe kṛte
prabhāte ca tataḥ snānaṃ kṛtvā dāmpatyamarcayet // MatsP_81.22

bhojanaṃ ca yathāśaktyā vittaśāṭhyavivarjitaḥ
bhuktvā śrutvā purāṇāni taddinaṃ cātivāhayet // MatsP_81.23

anena vidhinā sarvaṃ māsi māsi samācaret
vratānte śayanaṃ dadyād guḍadhenusamanvitam
sopadhānakaviśrāmaṃ sāstarāvaraṇaṃ śubham // MatsP_81.24

yathā na lakṣmīrdeveśa tvāṃ parityajya gacchati
tathā surūpatārogyam aśokaścāstu me sadā // MatsP_81.25

yathā devena rahitā na lakṣmīrjāyate kvacit
tathā viśokatā me 'stu bhaktiragryā ca keśave // MatsP_81.26

mantreṇānena śayanaṃ guḍadhenusamanvitam
śūrpaṃ ca lakṣmyā sahitaṃ dātavyaṃ bhūtimicchatā // MatsP_81.27

utpalaṃ karavīraṃ ca bāṇamamlānakuṅkumam
ketakī sinduvāraṃ ca mallikā gandhapāṭalā
kadambaṃ kubjakaṃ jātiḥ śastānyetāni sarvadā // MatsP_81.28

Matsya-Purāṇa 82

*manuruvāca

guḍadhenuvidhānaṃ me samācakṣva jagatpate
kiṃrūpaṃ kena mantreṇa dātavyaṃ tadihocyatām // MatsP_82.1

*matsya uvāca

guḍadhenuvidhānasya yadrūpamiha yatphalam
tadidānīṃ pravakṣyāmi sarvapāpavināśanam // MatsP_82.2

kṛṣṇājinaṃ caturhastaṃ prāggrīvaṃ vinyasedbhuvi
gomayenānuliptāyāṃ darbhānāstīrya sarvataḥ // MatsP_82.3

laghveṇakājinaṃ tadvad vatsaṃ ca parikalpayet
prāṅmukhīṃ kalpayeddhenum udakpādāṃ savatsakām // MatsP_82.4

uttamā guḍadhenuḥ syāt sadā bhāracatuṣṭayam
vatsaṃ bhāreṇa kurvīta dvābhyāṃ vai madhyamā smṛtā // MatsP_82.5

ardhabhāreṇa vatsaḥ syāt kaniṣṭhā bhārakeṇa tu
caturthāṃśena vatsaḥ syād gṛhavittānusārataḥ // MatsP_82.6

dhenuvatsau ghṛtāsyau ca sitasūkṣmāmbarāvṛtau
śuktikarṇāvikṣupādau śucimuktāphalekṣaṇau // MatsP_82.7

sitasūtraśirālau tau sitakambalakambalau
tāmragaṇḍakapṛṣṭhau tau sitacāmararomakau // MatsP_82.8

vidrumabhrūyugopetau navanītastanāvubhau
kṣaumapucchau kāṃsyadohāv indranīlakatārakau // MatsP_82.9

suvarṇaśṛṅgābharaṇau rājataiḥ khurasaṃyutau
nānāphalasamāyuktau ghrāṇagandhakaraṇḍakau
ityevaṃ racayitvā tau dhūpadīpairathārcayet // MatsP_82.10

yā lakṣmīḥ sarvabhūtānāṃ yā ca deveṣvavasthitā
dhenurūpeṇa sā devī mama śāntiṃ prayacchatu // MatsP_82.11

dehasthā yā ca rudrāṇī śaṃkarasya sadā priyā
dhenurūpeṇa sā devī mama pāpaṃ vyapohatu // MatsP_82.12

viṣṇorvakṣasi yā lakṣmīḥ svāhā yā ca vibhāvasoḥ
candrārkaśakraśaktiryā dhenurūpāstu sā śriye // MatsP_82.13

caturmukhasya yā lakṣmīr yā lakṣmīrdhanadasya ca
lakṣmīryā lokapālānāṃ sā dhenurvaradāstu me // MatsP_82.14

svadhā yā pitṛmukhyāṇāṃ svāhā yajñabhujāṃ ca yā
sarvapāpaharā dhenus tasmācchāntiṃ prayaccha me // MatsP_82.15

evamāmantrya tāṃ dhenuṃ brāhmaṇāya nivedayet
vidhānametaddhenūnāṃ sarvāsām abhipaṭhyate // MatsP_82.16

yāstāḥ pāpavināśinyaḥ paṭhyante daśa dhenavaḥ
tāsāṃ svarūpaṃ vakṣyāmi nāmāni ca narādhipa // MatsP_82.17

prathamā guḍadhenuḥ syād ghṛtadhenus tathāparā
tiladhenustṛtīyā tu caturthī jalasaṃjñitā // MatsP_82.18

kṣīradhenuśca vikhyātā madhudhenustathā parā
saptamī śarkarādhenur dadhidhenustathāṣṭamī
rasadhenuśca navamī daśamī syāt svarūpataḥ // MatsP_82.19

kumbhāḥ syurdravadhenūnām itarāsāṃ tu rāśayaḥ
suvarṇadhenumapyatra kecidicchanti bhānavaḥ // MatsP_82.20

navanītena ratnaiśca tathānye tu maharṣayaḥ
etadevaṃvidhānaṃ syāt ta evopaskarāḥ smṛtāḥ // MatsP_82.21

mantrāvāhanasaṃyuktāḥ sadā parvaṇi parvaṇi
yathāśraddhaṃ pradātavyā bhuktimuktiphalapradāḥ // MatsP_82.22

guḍadhenuprasaṅgena sarvāstāvanmayoditāḥ
aśeṣayajñaphaladāḥ sarvāḥ pāpaharāḥ śubhāḥ // MatsP_82.23

vratānāmuttamaṃ yasmād viśokadvādaśīvratam
tadaṅgatvena caivātra guḍadhenuḥ praśasyate // MatsP_82.24

ayane viṣuve puṇye vyatīpāte 'thavā punaḥ
guḍadhenvādayo deyās tūparāgādiparvasu // MatsP_82.25

viśokadvādaśī caiṣā puṇyā pāpaharā śubhā
yāmupoṣya naro yāti tadviṣṇoḥ paramaṃ padam // MatsP_82.26

iha loke ca saubhāgyam āyurārogyameva ca
vaiṣṇavaṃ puramāpnoti maraṇe ca smaranharim // MatsP_82.27

navārbudasahasrāṇi daśa cāṣṭau ca dharmavit
na śokaduḥkhadaurgatyaṃ tasya saṃjāyate nṛpa // MatsP_82.28

nārī vā kurute yā tu viśokadvādaśīvratam
nṛtyagītaparā nityaṃ sāpi tatphalamāpnuyāt // MatsP_82.29

tasmādagre harernityam anantaṃ gītavādanam
kartavyaṃ bhūtikāmena bhaktyā tu parayā nṛpa // MatsP_82.30

iti paṭhati ya itthaṃ yaḥ śṛṇotīha samyaṅ madhumuranarakārer arcanaṃ yaśca paśyet
matimāpa ca janānāṃ yo dadātīndraloke vasati sa vibudhaughaiḥ pūjyate kalpamekam // MatsP_82.31

Matsya-Purāṇa 83

*nārada uvāca

bhagavañchrotumicchāmi dānamāhātmyamuttamam
yadakṣayaṃ pare loke devarṣigaṇapūjitam // MatsP_83.1

*umāpatiruvāca

meroḥ pradānaṃ vakṣyāmi daśadhā munipuṃgava
yatpradānānnaro lokān āpnoti surapūjitān // MatsP_83.2

purāṇeṣu ca vedeṣu yajñeṣvāyataneṣu ca
na tatphalamadhīteṣu kṛteṣviha yadaśnute // MatsP_83.3

tasmādvidhānaṃ vakṣyāmi parvatānāmanukramāt
prathamo dhānyaśailaḥ syād dvitīyo lavaṇācalaḥ // MatsP_83.4

guḍācalastṛtīyastu caturtho hemaparvataḥ
pañcamastilaśailaḥ syāt ṣaṣṭhaḥ kārpāsaparvataḥ // MatsP_83.5

saptamo ghṛtaśailaśca ratnaśailastathāṣṭamaḥ
rājato navamastadvad daśamaḥ śarkarācalaḥ // MatsP_83.6

vakṣye vidhānameteṣāṃ yathāvadanupūrvaśaḥ
ayane viṣuve puṇye vyatīpāte dinakṣaye // MatsP_83.7

śuklapakṣe tṛtīyāyām uparāge śaśikṣaye
vivāhotsavayajñeṣu dvādaśyāmatha vā punaḥ // MatsP_83.8

śuklāyāṃ pañcadaśyāṃ vā puṇyarkṣe vā vidhānataḥ
dhānyaśailādayo deyā yathāśāstraṃ vijānatā // MatsP_83.9

tīrtheṣvāyatane vāpi goṣṭhe vā bhavanāṅgaṇe
maṇḍapaṃ kārayedbhaktyā caturasramudaṅmukham
prāgudakpravaṇaṃ tadvat prāṅmukhaṃ ca vidhānataḥ // MatsP_83.10

gomayenānuliptāyāṃ bhūmāvāstīrya vai kuśān
tanmadhye parvataṃ kuryād viṣkambhaparvatānvitam // MatsP_83.11

dhānyadroṇasahasreṇa bhavedgiririhottamaḥ
madhyamaḥ pañcaśatikaḥ kaniṣṭhaḥ syāt tribhiḥ śataiḥ // MatsP_83.12

merurmahāvrīhimayastu madhye suvarṇavṛkṣatrayasaṃyutaḥ syāt
pūrveṇa muktāphalavajrayukto yāgyena gomedakapuṣparāgaiḥ // MatsP_83.13

paścācca gārutmatanīlaratnaiḥ saumyena vaidūryasarojarāgaiḥ
śrīkhaṇḍakhaṇḍairabhitaḥ pravālair latānvitaḥ śuktiśilātalaḥ syāt // MatsP_83.14

brahmātha viṣṇurbhagavānpurārir divākaro 'pyatra hiraṇmayaḥ syāt
mūrdhanyavasthānamamatsareṇa kāryaṃ tvanekaiśca punardvijaughaiḥ // MatsP_83.15

catvāri śṛṅgāṇi ca rājatāni nitambabhāgeṣvapi rājataḥ syāt
tathekṣuvaṃśāvṛtakandarastu ghṛtodakaprasravaṇaiśca dikṣu // MatsP_83.16

śuklāmbarāṇyambudharāvalī syāt pūrveṇa pītāni ca dakṣiṇena
vāsāṃsi paścādatha karburāṇi raktāni caivottarato ghanālī // MatsP_83.17

raupyānmahendrapramukhāṃs tathāṣṭau saṃsthāpya lokādhipatīnkrameṇa
nānāphalālī ca samantataḥ syān manoramaṃ mālyavilepanaṃ ca // MatsP_83.18

vitānakaṃ copari pañcavarṇam amlānapuṣpābharaṇaṃ sitaṃ ca
itthaṃ niveśyāmaraśailamagryaṃ merostu viṣkambhagirīn krameṇa // MatsP_83.19

turīyabhāgeṇa caturdiśaṃ ca saṃsthāpayetpuṣpavilepanāḍhyān
pūrveṇa mandaramanekaphalāvalībhir yuktaṃ yavaiḥ kanakabhadrakadambacihnaiḥ // MatsP_83.20

kāmena kāñcanamayena virājamānam ākārayetkusumavastravilepanāḍhyam
kṣīrāruṇodasarasātha vanena caivaṃ raupyeṇa śaktighaṭitena virājamānam // MatsP_83.21

yāmyena gandhamadanaśca niveśanīyo godhūmasaṃcayamayaḥ kaladhautayuktaḥ
haimena yajñapatinā ghṛtamānasena vastraiśca rājatavanena ca saṃyutaḥ syāt // MatsP_83.22

paścāt tilācalam anekasugandhipuṣpasauvarṇapippalahiraṇmayahaṃsayuktam
ākārayedrajatapuṣpavanena tadvad vastrānvitaṃ dadhisitodasaras tathāgre // MatsP_83.23

saṃsthāpya taṃ vipulaśailamathottareṇa śailaṃ supārśvamapi māṣamayaṃ suvastram
puṣpaiśca hemavaṭapādapaśekharaṃ tam ākārayet kanakadhenuvirājamānam // MatsP_83.24

mākṣīkabhadrasarasātha vanena tadvad raupyeṇa bhāsvaravatā ca yutaṃ vidhāya
homaścaturbhiratha vedapurāṇavidbhir dāntair anindyacaritākṛtibhirdvijendraiḥ // MatsP_83.25

pūrveṇa hastamitamatra vidhāya kuṇḍaṃ kāryastilairyavaghṛtena samitkuśaiśca
rātrau ca jāgaramanuddhatagītatūryair āvāhanaṃ ca kathayāmi śiloccayānām // MatsP_83.26

tvaṃ sarvadevagaṇadhāmanidhe viruddham asmadgṛheṣvamaraparvata nāśayāśu
kṣemaṃ vidhatsva kuru śāntimanuttamāṃ naḥ sampūjitaḥ paramabhaktimatā mayā hi // MatsP_83.27

tvameva bhagavānīśo brahmā viṣṇurdivākaraḥ
mūrtāmūrtātparaṃ bījam ataḥ pāhi sanātana // MatsP_83.28

yasmāttvaṃ lokapālānāṃ viśvamūrteśca mandiram
rudrādityavasūnāṃ ca tasmācchāntiṃ prayaccha me // MatsP_83.29

yasmādaśūnyamamarair nārībhiśca śivena ca
tasmānmām uddharāśeṣaduḥkhasaṃsārasāgarāt // MatsP_83.30

evamabhyarcya taṃ meruṃ mandaraṃ cābhipūjayet
yasmāccaitrarathena tvaṃ bhadrāśvena ca varṣataḥ // MatsP_83.31

śobhase mandara kṣipram atastuṣṭikaro bhava
yasmāccūḍāmaṇirjambūdvīpe tvaṃ gandhamādana // MatsP_83.32

gandharvavanaśobhāvān ataḥ kīrtirdṛḍhāstu me
yasmāttvaṃ ketumālena vaibhrājena vanena ca // MatsP_83.33

hiraṇmayāśvatthaśirās tasmātpuṣṭirdhruvāstu me
uttaraiḥ kurubhiryasmāt sāvitreṇa vanena ca // MatsP_83.34

supārśva rājase nityam ataḥ śrīrakṣayāstu me
evamāmantrya tānsarvān prabhāte vimale punaḥ // MatsP_83.35

snātvātha gurave dadyān madhyamaṃ parvatottamam
viṣkambhaparvatāndadyād ṛtvigbhyaḥ kramaśo mune // MatsP_83.36

gāśca dadyāccaturviṃśat yathavā daśa nārada
nava sapta tathāṣṭau vā pañca dadyād aśaktimān // MatsP_83.37

ekāpi gurave deyā kapilā ca payasvinī
parvatānāmaśeṣāṇām eṣa eva vidhiḥ smṛtaḥ // MatsP_83.38

ta eva pūjane mantrās ta evopaskarā matāḥ
grahāṇāṃ lokapālānāṃ brahmādīnāṃ ca sarvadā // MatsP_83.39

svamantreṇaiva sarveṣu homaḥ śaileṣu paṭhyate
upavāsī bhavennityam aśakte naktamiṣyate // MatsP_83.40

vidhānaṃ sarvaśailānāṃ kramaśaḥ śṛṇu nārada
dānakāle ca ye mantrāḥ parvateṣu ca yatphalam // MatsP_83.41

annaṃ brahma yataḥ proktam anne prāṇāḥ pratiṣṭhitāḥ
annādbhavanti bhūtāni jagadannena vartate // MatsP_83.42

annameva tato lakṣmīr annameva janārdanaḥ
dhānyaparvatarūpeṇa pāhi tasmānnagottama // MatsP_83.43

anena vidhinā yastu dadyāddhānyamayaṃ girim
manvantaraśataṃ sāgraṃ devaloke mahīyate // MatsP_83.44

apsarogaṇagandharvair ākīrṇena virājatā
vimānena divaḥ pṛṣṭham āyāti sma niṣevita
dharmakṣaye rājarājyam āpnotīha na saṃśayaḥ // MatsP_83.45

Matsya-Purāṇa 84

*īśvara uvāca

athātaḥ sampravakṣyāmi lavaṇācalamuttamam
yatpradānānnaro lokān āpnoti śivasaṃyutān // MatsP_84.1

uttamaḥ ṣoḍaśadroṇaiḥ kartavyo lavaṇācalaḥ
madhyamaḥ syāttadardhena caturbhiradhamaḥ smṛtaḥ // MatsP_84.2

vittahīno yathāśaktyā droṇādūrdhvaṃ tu kārayet
caturthāṃśena viṣkambhaparvatānkārayetpṛthak // MatsP_84.3

vidhānaṃ pūrvavatkuryād brahmādīnāṃ ca sarvadā
tadvaddhemamayānsarvāṃl lokapālānniveśayet // MatsP_84.4

sarāṃsi kāmadevādīṃs tadvadatrāpi kārayet
kuryājjāgaraṇaṃ cāpi dānamantrānnibodhata // MatsP_84.5

saubhāgyasaraḥ sambhūto yato 'yaṃ lavaṇo rasaḥ
taddānakartṛkatvena tvaṃ māṃ pāhi nagottama // MatsP_84.6

yasmādannarasāḥ sarve notkaṭā lavaṇaṃ vinā
priyaṃ ca śivayornityaṃ tasmācchāntiṃ prayaccha me // MatsP_84.7

viṣṇudehasamudbhūtaṃ yasmādārogyavardhanam
tasmātparvatarūpeṇa pāhi saṃsārasāgarāt // MatsP_84.8

anena vidhinā yastu dadyāllavaṇaparvatam
umāloke vasetkalpaṃ tato yāti parāṃ gatim // MatsP_84.9

Matsya-Purāṇa 85

*īśvara uvāca

ataḥ paraṃ pravakṣyāmi guḍaparvatamuttamam
yatpradānānnaraḥ svargam āpnoti surapūjitam // MatsP_85.1

uttamo daśabhirbhārair madhyamaḥ pañcabhirmataḥ
tribhirbhāraiḥ kaniṣṭhaḥ syāt tadardhenālpavittavān // MatsP_85.2

tadvadāmantraṇaṃ pūjāṃ hemavṛkṣasurārcanam
viṣkambhaparvatāṃstadvat sarāṃsi vanadevatāḥ // MatsP_85.3

homajāgaraṇaṃ tadval lokapālādhivāsanam
dhānyaparvatavat kuryād imaṃ mantramudīrayet // MatsP_85.4

yathā deveṣu viśvātmā pravaro 'yaṃ janārdanaḥ
sāmavedastu vedānāṃ mahādevastu yoginām // MatsP_85.5

praṇavaḥ sarvamantrāṇāṃ nārīṇāṃ pārvatī yathā
tathā rasānāṃ pravaraḥ sadaivekṣuraso mataḥ // MatsP_85.6

mama tasmātparāṃ lakṣmīṃ guḍaparvata dehi vai
yasmātsaubhāgyadāyinyā bhrātā tvaṃ guḍaparvata
nivāsaścāpi pārvatyās tasmācchāntiṃ prayaccha me // MatsP_85.7

anena vidhinā yastu dadyādguḍamayaṃ girim
pūjyamānaḥ sa gandharvair gaurīloke mahīyate // MatsP_85.8

tataḥ kalpaśatānte tu saptadvīpādhipo bhavet
āyurārogyasampannaḥ śatrubhiścāparājitaḥ // MatsP_85.9

Matsya-Purāṇa 86

*īśvara uvāca

atha pāpaharaṃ vakṣye suvarṇācalamuttamam
yasya pradānādbhavanaṃ vairiñcaṃ yāti mānavaḥ // MatsP_86.1

uttamaḥ palasāhasro madhyamaḥ pañcabhiḥ śataiḥ
tadardhenādhamastadvad alpavitto 'pi śaktitaḥ
dadyādekapalādūrdhvaṃ yathāśaktyā vimatsaraḥ // MatsP_86.2

dhānyaparvatavatsarvaṃ vidadhyānmunipuṃgava
viṣkambhaśailāstadvacca ṛtvigbhyaḥ pratipādayet // MatsP_86.3

namaste brahmabījāya brahmagarbhāya te namaḥ
yasmādanantaphaladas tasmātpāhi śiloccaya // MatsP_86.4

yasmādagnerapatyaṃ tvaṃ yasmātpuṇyaṃ jagatpate
hemaparvatarūpeṇa tasmātpāhi nagottama // MatsP_86.5

anena vidhinā yastu dadyātkanakaparvatam
sa yāti paramaṃ brahmalokamānandakārakam
tatra kalpaśataṃ tiṣṭhet tato yāti parāṃ gatim // MatsP_86.6

Matsya-Purāṇa 87

*īśvara uvāca

ataḥ paraṃ pravakṣyāmi tilaśailaṃ vidhānataḥ
yatpradānānnaro yāti viṣṇulokaṃ sanātanam // MatsP_87.1

uttamo daśabhir droṇair madhyamaḥ pañcabhiḥ smṛtaḥ
tribhiḥ kaniṣṭho viprendra tilaśailaḥ prakīrtitaḥ // MatsP_87.2

pūrvavaccāparānsarvān viṣkambhānabhito girīn
dānamantrān pravakṣyāmi yathāvanmunipuṃgava // MatsP_87.3

yasmānmadhuvadhe viṣṇor dehasvedasamudbhavāḥ
tilāḥ kuśāśca māṣāśca tasmācchāntyai bhavatviha // MatsP_87.4

havye kavye ca yasmācca tilā evābhirakṣaṇam
bhavāduddhara śailendra tilācala namo 'stu te // MatsP_87.5

ityāmantrya ca yo dadyāt tilācalamanuttamam
sa vaiṣṇavaṃ padaṃ yāti punarāvṛttidurlabham // MatsP_87.6

dīrghāyuṣyaṃ samāpnoti putrapautraiśca modate
pitṛbhirdevagandharvaiḥ pūjyamāno divaṃ vrajet // MatsP_87.7

Matsya-Purāṇa 88

*īśvara uvāca

athātaḥ sampravakṣyāmi kārpāsācalamuttamam
yatpradānānnaro nityam āpnoti paramaṃ padam // MatsP_88.1

kārpāsaparvatas tadvad viṃśadbhārair ihottamaḥ
daśabhirmadhyamaḥ proktaḥ pañcabhistvadhamaḥ smṛtaḥ
bhāreṇālpadhano dadyād vittaśāṭhyavivarjitaḥ // MatsP_88.2

dhānyaparvatavatsarvam āsādya munipuṃgava
prabhātāyāṃ tu śarvaryāṃ dadyādidamudīrayet // MatsP_88.3

tvamevāvaraṇaṃ yasmāl lokānāmiha sarvadā
kārpāsādre namastubhyam aghaughadhvaṃsano bhava // MatsP_88.4

iti kārpāsaśailendraṃ yo dadyāccharvasaṃnidhau
rudraloke vasetkalpaṃ tato rājā bhavediha // MatsP_88.5

Matsya-Purāṇa 89

*īśvara uvāca

ataḥ paraṃ pravakṣyāmi ghṛtācalamanuttamam
tejo 'mṛtamayaṃ divyaṃ mahāpātakanāśanam // MatsP_89.1

viṃśatyā ghṛtakumbhānām uttamaḥ syādghṛtācalaḥ
daśabhirmadhyamaḥ proktaḥ pañcabhistvadhamaḥ smṛtaḥ // MatsP_89.2

alpavitto 'pi yaḥ kuryād dvābhyāmiha vidhānataḥ
viṣkambhaparvatāṃstadvac caturbhāgeṇa kalpayet // MatsP_89.3

śālitaṇḍulapātrāṇi kumbhopari niveśayet
kārayetsaṃhatānuccān yathāśobhaṃ vidhānataḥ // MatsP_89.4

veṣṭayecchuklavāsobhir ikṣudaṇḍaphalādikaiḥ
dhānyaparvatavaccheṣaṃ vidhānamiha paṭhyate // MatsP_89.5

adhivāsanapūrvaṃ ca tadvaddhomasurārcanam
prabhātāyāṃ tu śarvaryāṃ gurave taṃ nivedayet
viṣkambhaparvatāṃstadvad ṛtvigbhyaḥ śāntamānasaḥ // MatsP_89.6

saṃyogādghṛtamutpannaṃ yasmādamṛtatejasoḥ
tasmāddhṛtārcirviśvātmā prīyatāmatra śaṃkaraḥ // MatsP_89.7

yasmāttejomayaṃ brahma ghṛte tadviddhyavasthitam
ghṛtaparvatarūpeṇa tasmāttvaṃ pāhi no 'niśam // MatsP_89.8

anena vidhinā dadyād ghṛtācalamanuttamam
mahāpātakayukto 'pi lokamāpnoti śāṃkaram // MatsP_89.9

haṃsasārasayuktena kiṅkiṇījālamālinā
vimānenāpsarobhiśca siddhavidyādharair vṛtaḥ
viharetpitṛbhiḥ sārdhaṃ yāvadābhūtasaṃplavam // MatsP_89.10

Matsya-Purāṇa 90

*īśvara uvāca

ataḥ paraṃ pravakṣyāmi ratnācalamanuttamam
muktāphalasahasreṇa parvataḥ syādanuttamaḥ // MatsP_90.1

madhyamaḥ pañcaśatikas triśatenādhamaḥ smṛtaḥ
caturthāṃśena viṣkambhaparvatāḥ syuḥ samantataḥ // MatsP_90.2

pūrveṇa vajragomedair dakṣiṇenendranīlakaiḥ
padmarāgayutaḥ kāryo vidvadbhirgandhamādanaḥ // MatsP_90.3

vaidūryavidrumaiḥ paścāt sammiśro vimalācalaḥ
padmarāgaiḥ sasauvarṇair uttareṇa ca vinyaset // MatsP_90.4

dhānyaparvatavatsarvam atrāpi parikalpayet
tadvadāvāhanaṃ kuryād vṛkṣāndevāṃśca kāñcanān // MatsP_90.5

pūjayetpuṣpagandhādyaiḥ prabhāte ca vimatsaraḥ
pūrvavadguruṛtvigbhya imānmantrānudīrayet // MatsP_90.6

yadā devagaṇāḥ sarve sarvaratneṣvavasthitāḥ
tvaṃ ca ratnamayo nityaṃ namaste 'stu sadācala // MatsP_90.7

yasmādratnapradānena tuṣṭiṃ prakurute hariḥ
sadā ratnapradānena tasmānnaḥ pāhi parvata // MatsP_90.8

anena vidhinā yastu dadyādratnamayaṃ girim
sa yāti viṣṇusālokyam amareśvarapūjitaḥ // MatsP_90.9

yāvatkalpaśataṃ sāgraṃ vasecceha narādhipa
rūpārogyaguṇopetaḥ saptadvīpādhipo bhavet // MatsP_90.10

brahmahatyādikaṃ kiṃcid yadatrāmutra vā kṛtam
tatsarvaṃ nāśamāyāti girirvajrahato yathā // MatsP_90.11

Matsya-Purāṇa 91

*īśvara uvāca

ataḥ paraṃ pravakṣyāmi raupyācalamanuttamam
yatpradānānnaro yāti somalokamanuttamam // MatsP_91.1

daśabhiḥ palasāhasrair uttamo rajatācalaḥ
pañcabhirmadhyamaḥ proktas tadardhenādhamaḥ smṛtaḥ // MatsP_91.2

aśakto viṃśaterūrdhvaṃ kārayecchaktitastadā
viṣkambhaparvatāṃstadvat turīyāṃśena kalpayet // MatsP_91.3

pūrvavadrājatānkurvan mandarādīnvidhānataḥ
kaladhautamayāṃstadval lokeśānarcayedbudhaḥ // MatsP_91.4

brahmaviṣṇvarkavānkāryo nitambo 'tra hiraṇmayaḥ
rājataṃ syādyadanyeṣāṃ sarvaṃ tadiha kāñcanam // MatsP_91.5

śeṣaṃ tu pūrvavatkuryād dhomajāgaraṇādikam
dadyāttataḥ prabhāte tu gurave raupyaparvatam // MatsP_91.6

viṣkambhaśailānṛtvigbhyaḥ pūjyavastravibhūṣaṇaiḥ
imaṃ mantraṃ paṭhandadyād darbhapāṇirvimatsaraḥ // MatsP_91.7

pitṝṇāṃ vallabho yasmād dharīndrāṇāṃ śivasya ca
pāhi rājata tasmāttvaṃ śokasaṃsārasāgarāt // MatsP_91.8

itthaṃ nivedya yo dadyād rajatācalamuttamam
gavāmayutadānasya phalaṃ prāpnoti mānavaḥ // MatsP_91.9

somaloke sa gandharvaiḥ kiṃnarāpsarasāṃ gaṇaiḥ
pūjyamāno vasedvidvān yāvadābhūtasaṃplavam // MatsP_91.10

Matsya-Purāṇa 92

*īśvara uvāca

athātaḥ sampravakṣyāmi śarkarāśailamuttamam
yasya pradānādviṣṇvarkarudrāstuṣyanti sarvadā // MatsP_92.1

aṣṭābhiḥ śarkarābhārair uttamaḥ syānmahācalaḥ
caturbhirmadhyamaḥ prokto bhārābhyāmadhamaḥ smṛtaḥ // MatsP_92.2

bhāreṇa vārdhabhāreṇa kuryādyaḥ svalpavittavān
viṣkambhaparvatānkuryāt turīyāṃśena mānavaḥ // MatsP_92.3

dhānyaparvatavatsarvam āsādyāmarasaṃyutam
merorupari tadvacca sthāpyaṃ hematarutrayam // MatsP_92.4

mandāraḥ pārijātaśca tṛtīyaḥ kalpapādapaḥ
etadvṛkṣatrayaṃ mūrdhni sarveṣvapi niyojayet // MatsP_92.5

haricandanasaṃtānau pūrvapaścimabhāgayoḥ
niveśyau sarvaśaileṣu viśeṣāccharkarācale // MatsP_92.6

mandare kāmadevastu pratyagvaktraḥ sadā bhavet
gandhamādanaśṛṅge tu dhanadaḥ syādudaṅmukhaḥ // MatsP_92.7

prāṅmukho vedamūrtistu haṃsaḥ syādvipulācale
haimī supārśve surabhir dakṣiṇābhimukhī bhavet // MatsP_92.8

dhānyaparvatavatsarvam āvāhanavidhānakam
kṛtvā tu gurave dadyān madhyamaṃ parvatottamam
ṛtvigbhyaś caturaḥ śailān imānmantrānudīrayan // MatsP_92.9

saubhāgyāmṛtasāro 'yaṃ parvataḥ śarkarāyutaḥ
tasmādānandakārī tvaṃ bhava śailendra sarvadā // MatsP_92.10

amṛtaṃ pibatāṃ ye tu nipeturbhuvi śīkarāḥ
devānāṃ tatsamutthastvaṃ pāhi naḥ śarkarācala // MatsP_92.11

manobhavadhanurmadhyād udbhūtā śarkarā yataḥ
tanmayo 'si mahāśaila pāhi saṃsārasāgarāt // MatsP_92.12

yo dadyāccharkarāśailam anena vidhinā naraḥ
sarvapāpair vinirmuktaḥ sa yāti paramaṃ padam // MatsP_92.13

candratārārkasaṃkāśam adhiruhyānujīvibhiḥ
sahaiva yānamātiṣṭhet tatra viṣṇupracoditaḥ // MatsP_92.14

tataḥ kalpaśatānte tu saptadvīpādhipo bhavet
āyurārogyasampanno yāvajjanmārbudatrayam // MatsP_92.15

bhojanaṃ śaktitaḥ kuryāt sarvaśaileṣvamatsaraḥ
sarvatrākṣāralavaṇam aśnīyāttadanujñayā
parvatopaskarānsarvān prāpayedbrāhmaṇālayam // MatsP_92.16

*īśvara uvāca

āsītpurā bṛhatkalpe dharmamūrtirjanādhipaḥ
suhṛcchakrasya nihatā yena daityāḥ sahasraśaḥ // MatsP_92.17

somasūryādayo yasya tejasā vigataprabhāḥ
bhavanti śataśo yena śatravaścāparājitāḥ
yathecchārūpadhārī ca manuṣyo 'pyaparājitaḥ // MatsP_92.18

tasya bhānumatī nāma bhāryā trailokyasundarī
lakṣmīvad divyarūpeṇa nirjitāmarasundarī // MatsP_92.19

rājñastasyāgryamahiṣī prāṇebhyo 'pi garīyasī
daśanārīsahasrāṇāṃ madhye śrīriva rājate // MatsP_92.20

nṛpakoṭisahasreṇa na kadācitsa mucyate
kadācidāsthānagataḥ papraccha sa purodhasam
vismayenāvṛto rājā vasiṣṭhamṛṣisattamam // MatsP_92.21

*rājovāca

bhagavankena dharmeṇa mama lakṣmīranuttamā
kasmācca vipulaṃ tejo maccharīre sadottamam // MatsP_92.22

*vasiṣṭha uvāca

purā līlāvatī nāma veśyā śivaparāyaṇā
tayā dattaścaturdaśyāṃ gurave lavaṇācalaḥ
hemavṛkṣādibhiḥ sārdhaṃ yathāvadvidhipūrvakam // MatsP_92.23

śūdraḥ suvarṇakāraśca nāmnā śauṇḍo 'bhavattadā
bhṛtyo līlāvatīgehe tena hemnā vinirmitāḥ // MatsP_92.24

taravaḥ suramukhyāśca śraddhāyuktena pārthiva
atirūpeṇa sampannā ghaṭayitvā vinā bhṛtim
dharmakāryamiti jñātvā na gṛhṇāti kathaṃcana // MatsP_92.25

ujjvālitāśca tatpatnyā sauvarṇāmarapādapāḥ
līlāvatī gireḥ pārśve paricaryāṃ ca pārthiva // MatsP_92.26

kṛtvā tābhyām aśāṭhyena guruśuśrūṣaṇādikam
sā ca līlāvatī veśyākālena mahatāpi ca // MatsP_92.27

kāladharmamanuprāptā karmayogeṇa nārada
sarvapāpavinirmuktā jagāma śivamandiram // MatsP_92.28

yo 'sau suvarṇakārastu daridro 'pyatisattvavān
na maulyamādādveśyātaḥ sa bhavāniha sāmpratam // MatsP_92.29

saptadvīpapatirjātaḥ sūryāyutasamaprabhaḥ
yayā suvarṇakārasya taravo hemanirmitāḥ
samyagujjvālitāḥ patnyā seyaṃ bhānumatī tava // MatsP_92.30

ujjvālanādujjvalarupamasyāḥ saṃjātamasminbhuvanādhipatyam
yasmātkṛtaṃ tatparikarma rātrāv anuddhatābhyāṃ lavaṇācalasya // MatsP_92.31

tasmācca lokeṣvaparājitatvam ārogyasaubhāgyayutā ca lakṣmīḥ
tasmāttvamapyatra vidhānapūrvaṃ dhānyācalādīndaśadhā kuruṣva // MatsP_92.32

tatheti satkṛtya sa dharmamūrtir vaco vasiṣṭhasya dadau ca sarvān
dhānyācaladīñchataśo murārer lokaṃ jagāmāmarapūjyamānaḥ // MatsP_92.33

paśyedapīmānadhano 'tibhaktyā spṛśenmanuṣyairapi dīyamānān
śṛṇoti bhaktyātha matiṃ dadāti vikalmaṣaḥ so 'pi divaṃ prayāti // MatsP_92.34

duḥsvapnaṃ praśamamupaiti paṭhyamānaiḥ śailendrairbhavabhayabhedanairmanuṣyaiḥ
yaḥ kuryātkimu munipuṃgaveha samyak śāntātmā sakalagirīndrasampradānam // MatsP_92.35

Matsya-Purāṇa 93

*sūta uvāca

vaiśampāyanam āsīnam apṛcchacchaunakaḥ purā
sarvakāmāptaye nityaṃ kathaṃ śāntikapauṣṭikam // MatsP_93.1

*vaiśampāyana uvāca

śrīkāmaḥ śāntikāmo vā grahayajñaṃ samārabhet
vṛddhyāyuḥ puṣṭikāmo vā tathaivābhicaranpunaḥ
yena brahmanvidhānena tanme nigadataḥ śṛṇu // MatsP_93.2

sarvaśāstrāṇyanukramya saṃkṣipya granthavistaram
grahaśāntiṃ pravakṣyāmi purāṇaśruticoditām // MatsP_93.3

puṇye 'hni viprakathite kṛtvā brāhmaṇavācanam
grahāngrahādhidevāṃśca sthāpya homaṃ samārabhet // MatsP_93.4

grahayajñastridhā proktaḥ purāṇaśrutikovidaiḥ
prathamo 'yutahomaḥ syāl lakṣahomastataḥ param // MatsP_93.5

tṛtīyaḥ koṭihomastu sarvakāmaphalapradaḥ
ayutenāhutīnāṃ ca navagrahamakhaḥ smṛtaḥ // MatsP_93.6

tasya tāvadvidhiṃ vakṣye purāṇaśrutibhāṣitam
gartasyottarapūrveṇa vitastidvayavistṛtām // MatsP_93.7

vapradvayāvṛtāṃ vediṃ vitastyucchrāyasaṃmitām
saṃsthāpanāya devānāṃ caturasrāmudaṅmukhām // MatsP_93.8

agnipraṇayanaṃ kṛtvā tasyāmāvāhayetsurān
devatānāṃ tataḥ sthāpyā viṃśatirdvādaśādhikā // MatsP_93.9

sūryaḥ somastathā bhaumo budhajīvasitārkajāḥ
rāhuḥ keturiti proktā grahā lokahitāvahāḥ // MatsP_93.10

madhye tu bhāskaraṃ vidyāl lohitaṃ dakṣiṇena tu
uttareṇa guruṃ vidyād budhaṃ pūrvottareṇa tu // MatsP_93.11

pūrveṇa bhārgavaṃ vidyāt somaṃ dakṣiṇapūrvake
paścimena śaniṃ vidyād rāhuṃ paścimadakṣiṇe
paścimottarataḥ ketuṃ sthāpayecchuklataṇḍulaiḥ // MatsP_93.12

bhāskarasyeśvaraṃ vidyād umāṃ ca śaśinastathā
skandamaṅgārakasyāpi budhasya ca tathā harim // MatsP_93.13

brahmāṇaṃ ca gurorvidyāc chukrasyāpi śacīpatim
śanaiścarasya tu yamaṃ rāhoḥ kālaṃ tathaiva ca // MatsP_93.14

ketorvai citraguptaṃ ca sarveṣāmadhidevatāḥ
agnirāpaḥ kṣitirviṣṇur indra aindrī ca devatāḥ // MatsP_93.15

prajāpatiśca sarpāśca brahmā pratyadhidevatāḥ
vināyakaṃ tathā durgāṃ vāyurākāśameva ca
āvāhayedvyāhṛtibhis tathaivāśvikumārakau // MatsP_93.16

saṃsmaredraktamādityam aṅgārakasamanvitam
somaśukrau tathā śveto budhajīvau ca piṅgalau
mandarāhū tathā kṛṣṇau dhūmraṃ ketugaṇaṃ viduḥ // MatsP_93.17

grahavarṇāni deyāni vāsāṃsi kusumāni ca
dhūpāmodo 'tra surabhir upariṣṭād vitānikam
śobhanaṃ sthāpayetprājñaḥ phalapuṣpasamanvitam // MatsP_93.18

guḍaudanaṃ raverdadyāt somāya ghṛtapāyasam
aṅgārakāya saṃyāvaṃ budhāya kṣīraṣaṣṭike // MatsP_93.19

dadhyodanaṃ ca jīvāya śakrāya ca ghṛtaudanam
śanaiścarāya kṛsarām ajāmāṃsaṃ ca rāhave
citraudanaṃ ca ketubhyaḥ sarvabhakṣyairathārcayet // MatsP_93.20

prāguttareṇa tasmācca dadhyakṣatavibhūṣitam
cūtapallavasaṃchannaṃ phalavastrayugānvitam // MatsP_93.21

pañcaratnasamāyuktaṃ pañcabhaṅgasamanvitam
sthāpayedavraṇaṃ kumbhaṃ varuṇaṃ tatra vinyaset // MatsP_93.22

gaṅgādyāḥ saritaḥ sarvāḥ samudrāṃśca sarāṃsi ca
gajāśvarathyāvalmīkasaṃgamāddhradagokulāt // MatsP_93.23

mṛdamānīya viprendra sarvauṣadhijalānvitām
snānārthaṃ vinyasettatra yajamānasya dharmavit // MatsP_93.24

sarve samudrāḥ saritaḥ sarāṃsi ca nadāstathā
āyāntu yajamānasya duritakṣayakārakāḥ // MatsP_93.25

evamāvāhayedetān amarānmunisattama
homaṃ samārabhetsarpir yavavrīhitilādinā // MatsP_93.26

arkaḥ palāśakhadirāv apāmārgo 'tha pippalaḥ
audumbaraḥ śamī dūrvā kuśāśca samidhaḥ kramāt // MatsP_93.27

ekaikasyāṣṭakaśatam aṣṭaviṃśatireva vā
hotavyā madhusarpirbhyāṃ dadhnā caiva samanvitāḥ // MatsP_93.28

prādeśamātrā aśiphā aśākhā apalāśinīḥ
samidhaḥ kalpayetprājñaḥ sarvakarmasu sarvadā // MatsP_93.29

devānāmapi sarveṣām upāṃśu paramārthavit
svena svenaiva mantreṇa hotavyāḥ samidhaḥ pṛthak // MatsP_93.30

hotavyaṃ ca ghṛtābhyaktaṃ carubhakṣādikaṃ punaḥ
mantrairdaśāhutīrhutvā homaṃ vyāhṛtibhistataḥ // MatsP_93.31

udaṅmukhāḥ prāṅmukhā vā kuryurbrāhmaṇapuṃgavāḥ
mantravantaśca kartavyāś caravaḥ pratidaivatam // MatsP_93.32

hutvā ca tāṃścarūnsamyak tato homaṃ samācaret
ākṛṣṇeti ca sūryāya homaḥ kāryo dvijanmanā // MatsP_93.33

āpyāyasveti somāya mantreṇa juhuyātpunaḥ
agnirmūrdhā divo mantra iti bhaumāya kīrtayet // MatsP_93.34

agne vivasvaduṣasa iti somasutāya vai
bṛhaspate paridīyā ratheneti gurormataḥ // MatsP_93.35

śukraṃ te anyaditi ca śukrasyāpi nigadyate
śanaiścarāyeti punaḥ śaṃ no devīti homayet // MatsP_93.36

kayā naścitra ābhuvad iti rāhorudāhṛtaḥ
ketuṃ kṛṇvann api brūyāt ketūnāmapi śāntaye // MatsP_93.37

ā vo rājeti rudrasya balihomaṃ samācaret
āpo hi ṣṭhetyumāyāstu syoneti svāminastathā // MatsP_93.38

viṣṇoridaṃ viṣṇuriti tamīśeti svayambhuvaḥ
indram iddevatāteti indrāya juhuyāttataḥ // MatsP_93.39

tathā yamasya cāyaṃ gaur iti homaḥ prakīrtitaḥ
kālasya brahma jajñānam iti mantraḥ praśasyate // MatsP_93.40

citraguptasya cājñātam iti mantravido viduḥ
agniṃ dūtaṃ vṛṇīmaha iti vahnerudāhṛtaḥ // MatsP_93.41

ud uttamaṃ varuṇamity apāṃ mantraḥ prakīrtitaḥ
bhūmeḥ pṛthivyantarikṣam iti vedeṣu paṭhyate // MatsP_93.42

sahasraśīrṣā puruṣa iti viṣṇorudāhṛtaḥ
indrāyendo marutvata iti śakrasya śasyate // MatsP_93.43

uttānaparṇe subhage iti devyāḥ samācaret
prajāpateḥ punarhomaḥ prajāpatiriti smṛtaḥ // MatsP_93.44

namo 'stu sarpebhya iti sarpāṇāṃ mantra ucyate
eṣa brahmā ya ṛtvigbhya iti brahmaṇyudāhṛtaḥ // MatsP_93.45

vināyakasya cānūnam iti mantro budhaiḥ smṛtaḥ
jātavedase sunavāma durgāmantro 'yamucyate // MatsP_93.46

āditpratnasya retasa ākāśasya udāhṛtaḥ
krāṇā śiśurmahīnāṃ ca vāyormantraḥ prakīrtitaḥ // MatsP_93.47

eṣo uṣā apūrvyā ity aśvinormantra ucyate
pūrṇāhutistu mūrdhānaṃ diva ityabhipātayet // MatsP_93.48

athābhiṣekamantreṇa vādyamaṅgalagītakaiḥ
pūrṇakumbhena tenaiva homānte prāgudaṅmukham // MatsP_93.49

avyaṅgāvayavairbrahman hemasragdāmabhūṣitaiḥ
yajamānasya kartavyaṃ caturbhiḥ snapanaṃ dvijaiḥ // MatsP_93.50

surāstvāmabhiṣiñcantu brahmaviṣṇumaheśvarāḥ
vāsudevo jagannāthas tathā saṃkarṣaṇo vibhuḥ
pradyumnaścāniruddhaśca bhavantu vijayāya te // MatsP_93.51

ākhaṇḍalo 'gnirbhagavān yamo vai nirṛtistathā
varuṇaḥ pavanaścaiva dhanādhyakṣastathā śivaḥ
brahmaṇā sahitaḥ śeṣo dikpālāstvāmavantu te // MatsP_93.52

kīrtirlakṣmīrdhṛtirmedhā puṣṭiḥ śraddhā kriyā matiḥ
buddhirlajjā vapuḥ śāntis tuṣṭiḥ krāntiśca mātaraḥ
etāstvāmabhiṣiñcantu dharmapatnyaḥ samāgatāḥ // MatsP_93.53

ādityaścandramā bhaumo budho jīvaḥ sito 'rkajaḥ
grahāstvāmabhiṣiñcantu rāhuḥ ketuśca tarpitāḥ // MatsP_93.54

devadānavagandharvā yakṣarākṣasapannagāḥ
ṛṣayo munayo gāvo devamātara eva ca // MatsP_93.55

devapatnyo drumā nāgā daityāścāpsarasāṃ gaṇāḥ
astrāṇi sarvaśastrāṇi rājāno vāhanāni ca // MatsP_93.56

auṣadhāni ca ratnāni kālasyāvayavāśca ye
saritaḥ sāgarāḥ śailās tīrthāni jaladā nadāḥ
ete tvāmabhiṣiñcantu sarvakāmārthasiddhaye // MatsP_93.57

tataḥ śuklāmbaradharaḥ śuklagandhānulepanaḥ
sarvauṣadhaiḥ sarvagandhaiḥ snāpito dvijapuṃgavaiḥ // MatsP_93.58

yajamānaḥ sapatnīka ṛtvijaḥ susamāhitān
dakṣiṇābhiḥ prayatnena pūjayedgatavismayaḥ // MatsP_93.59

sūryāya kapilāṃ dhenuṃ śaṅkhaṃ dadyāttathendave
raktaṃ dhuraṃdharaṃ dadyād bhaumāya ca kakudminam // MatsP_93.60

budhāya jātarūpaṃ tu gurave pītavāsasī
śvetāśvaṃ daityagurave kṛṣṇāṃ gāmarkasūnave // MatsP_93.61

āyasaṃ rāhave dadyāt ketubhyaśchāgamuttamam
suvarṇena samā kāryā yajamānena dakṣiṇā // MatsP_93.62

sarveṣāmathavā gāvo dātavyā hemabhūṣitāḥ
suvarṇamathavā dadyād gururvā yena tuṣyati
samantreṇaiva dātavyāḥ sarvāḥ sarvatra dakṣiṇāḥ // MatsP_93.63

kapile sarvadevānāṃ pūjanīyāsi rohiṇī
tīrthadevamayī yasmād ataḥ śāntiṃ prayaccha me // MatsP_93.64

puṇyastvaṃ śaṅkha puṇyānāṃ maṅgalānāṃ ca maṅgalam
viṣṇunā vidhṛtaścāsi tataḥ śāntiṃ prayaccha me // MatsP_93.65

dharmastvaṃ vṛṣarūpeṇa jagadānandakāraka
aṣṭamūrteradhiṣṭhānam ataḥ śāntiṃ prayaccha me // MatsP_93.66

hiraṇyagarbhagarbhastvaṃ hemabījaṃ vibhāvasoḥ
anantapuṇyaphaladam ataḥ śāntiṃ prayaccha me // MatsP_93.67

pītavastrayugaṃ yasmād vāsudevasya vallabham
pradānāttasya me viṣṇo hy ataḥ śāntiṃ prayaccha me // MatsP_93.68

viṣṇustvamaśvarūpeṇa yasmādamṛtasambhavaḥ
candrārkavāhano nityam ataḥ śāntiṃ prayaccha me // MatsP_93.69

yasmāttvaṃ pṛthivī sarvā dhenuḥ keśavasaṃnibhā
sarvapāpaharā nityam ataḥ śāntiṃ prayaccha me // MatsP_93.70

yasmādāyāsakarmāṇi tavādhīnāni sarvadā
lāṅgalādyāyudhādīni tasmācchāntiṃ prayaccha me // MatsP_93.71

yasmāttvaṃ sarvayajñānām aṅgatvena vyavasthitaḥ
yānaṃ vibhāvasornityam ataḥ śāntiṃ prayaccha me // MatsP_93.72

gavāmaṅgeṣu tiṣṭhanti bhuvanāni caturdaśa
yasmāttasmācchriye me syād iha loke paratra ca // MatsP_93.73

yasmādaśūnyaṃ śayanaṃ keśavasya ca sarvadā
śayyā mamāpyaśūnyāstu dattā janmani janmani // MatsP_93.74

yathā ratneṣu sarveṣu sarve devāḥ pratiṣṭhitāḥ
tathā ratnāni yacchantu ratnadānena me surāḥ // MatsP_93.75

yathā bhūmipradānasya kalāṃ nārhanti ṣoḍaśīm
dānānyanyāni me śāntir bhūmidānādbhavatviha // MatsP_93.76

evaṃ sampūjayedbhaktyā vittaśāṭhyena varjitaḥ
ratnakāñcanavastraughair dhūpamālyānulepanaiḥ // MatsP_93.77

anena vidhinā yastu grahapūjāṃ samācaret
sarvānkāmānavāpnoti pretya svarge mahīyate // MatsP_93.78

yastu pīḍākaro nityam alpavittasya vā grahaḥ
taṃ ca yatnena sampūjya śeṣānapyarcayedbudhaḥ // MatsP_93.79

grahā gāvo narendrāśca brāhmaṇāśca viśeṣataḥ
pūjitāḥ pūjayantyete nirdahantyavamānitāḥ // MatsP_93.80

yathā bāṇaprahārāṇāṃ kavacaṃ bhavati vāraṇam
tadvaddaivopaghātānāṃ śāntirbhavati vāraṇam // MatsP_93.81

tasmānna dakṣiṇāhīnaṃ kartavyaṃ bhūtimicchatā
sampūrṇayā dakṣiṇayā yasmādeko 'pi tuṣyati // MatsP_93.82

sadaivāyutahomo 'yaṃ navagrahamakhe sthitaḥ
vivāhotsavayajñeṣu pratiṣṭhādiṣu karmasu // MatsP_93.83

nirvighnārthaṃ muniśreṣṭha tathodvegādbhuteṣu ca
kathito 'yutahomo 'yaṃ lakṣahomamataḥ śṛṇu // MatsP_93.84

sarvakāmāptaye yasmāl lakṣahomaṃ vidurbudhāḥ
pitṝṇāṃ vallabhaṃ sākṣād bhuktimuktiphalapradam // MatsP_93.85

grahatārābalaṃ labdhvā kṛtvā brāhmaṇavācanam
gṛhasyottarapūrveṇa maṇḍapaṃ kārayedbudhaḥ // MatsP_93.86

rudrāyatanabhūmau vā caturasramudaṅmukham
daśahastamathāṣṭau vā hastānkuryādvidhānataḥ // MatsP_93.87

prāgudakplavanāṃ bhūmiṃ kārayedyatnato budhaḥ
prāguttaraṃ samāsādya pradeśaṃ maṇḍapasya tu // MatsP_93.88

śobhanaṃ kārayetkuṇḍaṃ yathāvallakṣaṇānvitam
caturasraṃ samantāttu yonivaktraṃ samekhalam // MatsP_93.89

caturaṅgulavistārā mekhalā tadvaducchritā
prāgudakplavanā kāryā sarvataḥ samavasthitā // MatsP_93.90

śāntyarthaṃ sarvalokānāṃ navagrahamakhaḥ smṛtaḥ
mānahīnādhikaṃ kuṇḍam anekabhayadaṃ bhavet
yasmāttasmāt susampūrṇaṃ śāntikuṇḍaṃ vidhīyate // MatsP_93.91

asmāddaśaguṇaḥ prokto lakṣahomaḥ svayambhuvā
āhutībhiḥ prayatnena dakṣiṇābhistathaiva ca // MatsP_93.92

dvihastavistṛtaṃ tadvac caturhastāyataṃ punaḥ
lakṣahome bhavetkuṇḍaṃ yonivaktraṃ trimekhalam // MatsP_93.93

tasya cottarapūrveṇa vitastitrayasaṃsthitam
prāgudakplavanaṃ tacca caturasraṃ samantataḥ // MatsP_93.94

viṣkambhārdhocchritaṃ proktaṃ sthaṇḍilaṃ viśvakarmaṇā
saṃsthāpanāya devānāṃ vapratrayasamāvṛtam // MatsP_93.95

dvyaṅgulo hyucchrito vapraḥ prathamaḥ sa udāhṛtaḥ
aṅgulocchrayasaṃyuktaṃ vapradvayamathopari // MatsP_93.96

tryaṅgulasya ca vistāraḥ sarveṣāṃ kathyate budhaiḥ
daśāṅgulocchritā bhittiḥ sthaṇḍile syāttathopari
tasminnāvāhayeddevān pūrvavatpuṣpataṇḍulaiḥ // MatsP_93.97

ādityābhimukhāḥ sarvāḥ sādhipratyadhidevatāḥ
sthāpanīyā muniśreṣṭha nottareṇa parāṅmukhāḥ // MatsP_93.98

garutmānadhikastatra saṃpūjyaḥ śriyamicchatā
sāmadhvaniśarīrastvaṃ vāhanaṃ parameṣṭhinaḥ
viṣapāpaharo nityam ataḥ śāntiṃ prayaccha me // MatsP_93.99

pūrvavatkumbhamāmantrya tadvaddhomaṃ samācaret
sahasrāṇāṃ śataṃ hutvā samitsaṃkhyādhikaṃ punaḥ
ghṛtakumbhavasordhārāṃ pātayedanalopari // MatsP_93.100

audumbarīṃ tathārdrāṃ ca ṛjvīṃ koṭaravarjitām
bāhumātrāṃ srucaṃ kṛtvā tataḥ stambhadvayopari
ghṛtadhārāṃ tayā samyag agnerupari pātayet // MatsP_93.101

śrāvayetsūktamāgneyaṃ vaiṣṇavaṃ raudramaindavam
mahāvaiśvānaraṃ sāma jyeṣṭhasāma ca vācayet // MatsP_93.102

snānaṃ ca yajamānasya pūrvavatsvastivācanam
dātavyā yajamānena pūrvavaddakṣiṇāḥ pṛthak // MatsP_93.103

kāmakrodhavihīnena ṛtvigbhyaḥ śāntacetasā
navagrahamakhe viprāś catvāro vedavedinaḥ // MatsP_93.104

athavā ṛtvijau śāntau dvāveva śrutikovidau
kāryāvayutahome tu na prasajyeta vistare // MatsP_93.105

tadvacca daśa cāṣṭau ca lakṣahome tu ṛtvijaḥ
kartavyāḥ śaktitastadvac catvāro vā vimatsaraḥ // MatsP_93.106

navagrahamakhātsarvaṃ lakṣahome daśottaram
bhakṣyāndadyānmuniśreṣṭha bhūṣaṇānyapi śaktitaḥ // MatsP_93.107

śayanāni savastrāṇi haimāni kaṭakāni ca
karṇāṅgulipavitrāṇi kaṇṭhasūtrāṇi śaktimān // MatsP_93.108

na kuryāddakṣiṇāhīnaṃ vittaśāṭhyena mānavaḥ
adadallobhato mohāt kulakṣayam avāpnute // MatsP_93.109

annadānaṃ yathāśaktyā kartavyaṃ bhūtimicchatā
annahīnaḥ kṛto yasmād durbhikṣaphalado bhavet // MatsP_93.110

annahīno dahedrāṣṭraṃ mantrahīnastu ṛtvijaḥ
yaṣṭāraṃ dakṣiṇāhīnaṃ nāsti yajñasamo ripuḥ // MatsP_93.111

na vāpyalpadhanaḥ kuryāl lakṣahomaṃ naraḥ kvacit
yasmātpīḍākaro nityaṃ yajñe bhavati vigrahaḥ // MatsP_93.112

tameva pūjayedbhaktyā dvau vā trīnvā yathāvidhi
ekamapyarcayedbhaktyā brāhmaṇaṃ vedapāragam
dakṣiṇābhiḥ prayatnena na bahūnalpavittavān // MatsP_93.113

lakṣahomastu kartavyo yathāvittaṃ bhavedbahu
yataḥ sarvānavāpnoti kurvankāmānvidhānataḥ // MatsP_93.114

pūjyate śivaloke ca vasvādityamarudgaṇaiḥ
yāvatkalpaśatānyaṣṭāv atha mokṣamavāpnuyāt // MatsP_93.115

sakāmo yastvimaṃ kuryāl lakṣahomaṃ yathāvidhi
sa taṃ kāmamavāpnoti padamānantyam aśnute // MatsP_93.116

putrārthī labhate putrān dhanārthī labhate dhanam
bhāryārthī śobhanāṃ bhāryāṃ kumārī ca śubhaṃ patim // MatsP_93.117

bhraṣṭarājyastathā rājyaṃ śrīkāmaḥ śriyamāpnuyāt
yaṃ yaṃ prārthayate kāmaṃ sa vai bhavati puṣkalaḥ
niṣkāmaḥ kurute yastu sa paraṃ brahma gacchati // MatsP_93.118

asmācchataguṇaḥ proktaḥ koṭihomaḥ svayambhuvā
āhutībhiḥ prayatnena dakṣiṇābhiḥ phalena ca // MatsP_93.119

pūrvavadgrahadevānām āvāhanavisarjane
homamantrāsta evoktāḥ khāne dāne tathaiva ca
kuṇḍamaṇḍapavedīnāṃ viśeṣo 'yaṃ nibodha me // MatsP_93.120

koṭihome caturhastaṃ caturasraṃ tu sarvataḥ
yonivaktradvayopetaṃ tadapyāhus trimekhalam // MatsP_93.121

dvyaṅgulābhyucchritā kāryā prathamā mekhalā budhaiḥ
tryaṅgulābhyucchritā tadvad dvitīyā parikīrtitā // MatsP_93.122

ucchrāyavistarābhyāṃ ca tṛtīyā caturaṅgulā
dvyaṅgulaśceti vistāraḥ pūrvayoreva śasyate // MatsP_93.123

vitastimātrā yoniḥ syāt ṣaṭsaptāṅgulavistṛtā
kūrmapṛṣṭhonnatā madhye pārśvayoścāṅgulocchritā // MatsP_93.124

gajauṣṭhasadṛśī tadvad āyatā chidrasaṃyutā
etatsarveṣu kuṇḍeṣu yonilakṣaṇamucyate // MatsP_93.125

mekhalopari sarvatra aśvatthadalasaṃnibham
vedī ca koṭihome syād vitastīnāṃ catuṣṭayam // MatsP_93.126

caturasrā samantācca tribhirvapraistu saṃyutā
vaprapramāṇaṃ pūrvoktaṃ vedīnāṃ ca tathocchrayaḥ // MatsP_93.127

tathā ṣoḍaśahastaḥ syān maṇḍapaśca caturmukhaḥ
pūrvadvāre ca saṃsthāpya bahvṛcaṃ vedapāragam // MatsP_93.128

yajurvidaṃ tathā yāmye paścime sāmavedinam
atharvavedinaṃ tadvad uttare sthāpayedbudhaḥ // MatsP_93.129

aṣṭau tu homakāḥ kāryā vedavedāṅgavedinaḥ
evaṃ dvādaśa viprāḥ syur vastramālyānulepanaiḥ
pūrvavatpūjayedbhaktyā vastrābharaṇabhūṣaṇaiḥ // MatsP_93.130

rātrisūktaṃ ca raudraṃ ca pāvamānaṃ sumaṅgalam
pūrvato bahvṛcaḥ śāntiṃ paṭhannāste hyudaṅmukhaḥ // MatsP_93.131

śāktaṃ śākraṃ ca saumyaṃ ca kauṣmāṇḍaṃ śāntimeva ca
pāṭhayeddakṣiṇadvāri yajurvedinamuttamam // MatsP_93.132

suparṇamatha vairājam āgneyaṃ rudrasaṃhitām
jyeṣṭhamāsa tathā śāntiṃ chandogaḥ paścime japet // MatsP_93.133

śāntisūktaṃ ca sauraṃ ca tathā śākunakaṃ śubham
pauṣṭikaṃ ca mahārājyam uttareṇāpyatharvavit // MatsP_93.134

pañcabhiḥ saptabhirvāpi homaḥ kāryo 'tra pūrvavat
snāne dāne ca mantrāḥ syus ta eva munisattama // MatsP_93.135

vasordhārāvidhānaṃ ca lakṣahome viśiṣyate
anena vidhinā yastu koṭihomaṃ samācaret
sarvānkāmānavāpnoti tato viṣṇupadaṃ vrajet // MatsP_93.136

yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi grahayajñatrayaṃ naraḥ
sarvapāpaviśuddhātmā padamindrasya gacchati // MatsP_93.137

aśvamedhasahasrāṇi daśa cāṣṭau ca dharmavit
kṛtvā yatphalamāpnoti kauṭihomāt tadaśnute // MatsP_93.138

brahmahatyāsahasrāṇi bhrūṇahatyārbudāni ca
koṭihomena naśyanti yathāvacchivabhāṣitam // MatsP_93.139

vaśyakarmābhicārādi tathaivoccāṭanādikam
navagrahamakhaṃ kṛtvā tataḥ kāmyaṃ samācaret // MatsP_93.140

anyathā phaladaṃ puṃsāṃ na kāmyaṃ jāyate kvacit
tasmādayutahomasya vidhānaṃ pūrvamācaret // MatsP_93.141

vṛttaṃ voccāṭane kuṇḍaṃ tathā ca vaśyakarmaṇi
trimekhalaṃ caikavaktram aratnirvistareṇa tu // MatsP_93.142

palāśasamidhaḥ śastā madhugorocanānvitāḥ
candanāguruṇā tadvat kuṅkumenābhiṣiñcitāḥ // MatsP_93.143

homayenmadhusarpirbhyāṃ bilvāni kamalāni ca
sahasrāṇi daśaivoktaṃ sarvadaiva svayambhuvā // MatsP_93.144

vaśyakarmaṇi bilvānāṃ padmānāṃ caiva dharmavit
sumitriyā na āpa oṣadhaya iti homayet // MatsP_93.145

na cātra sthāpanaṃ kāryaṃ na ca kumbhābhiṣecanam
snānaṃ sarvauṣadhaiḥ kṛtvā śuklapuṣpāmbaro gṛhī // MatsP_93.146

kaṇṭhasūtraiḥ sakanakair viprān samabhipūjayet
sūkṣmavastrāṇi deyāni śuklā gāvaḥ sakāñcanāḥ // MatsP_93.147

avaśyāni vaśī kuryāt sarvaśatrubalānyapi
amitrāṇyapi mitrāṇi homo 'yaṃ pāpanāśanaḥ // MatsP_93.148

vidveṣaṇe 'bhicāre ca trikoṇaṃ kuṇḍamiṣyate
dvimekhalaṃ koṇamukhaṃ hastamātraṃ ca sarvaśaḥ // MatsP_93.149

homaṃ kuryustato viprā raktamālyānulepanāḥ
nivītalohitoṣṇīṣā lohitāmbaradhāriṇaḥ // MatsP_93.150

navavāyasaraktāḍhyapātratrayasamanvitāḥ
samidho vāmahastena śyenāsthibalasaṃyutāḥ
hotavyā muktakeśaistu dhyāyadbhiraśivaṃ ripau // MatsP_93.151

durmitriyās tasmai santu tathā huṃphaḍitīti ca
śyenābhicāramantreṇa kṣuraṃ samabhimantrya ca // MatsP_93.152

pratirūpaṃ ripoḥ kṛtvā kṣureṇa parikartayet
ripurūpasya śakalān yathaivāgnau viniṣkṣipet // MatsP_93.153

grahayajñavidhānānte sadaivābhicaranpunaḥ
vidveṣaṇaṃ tathā kurvan netadeva samācaret // MatsP_93.154

ihaiva phaladaṃ puṃsām etannāmutra śobhanam
tasmācchāntikamevātra kartavyaṃ bhūtimicchatā // MatsP_93.155

grahayajñatrayaṃ kuryād yas tvakāmyena mānavaḥ
sa viṣṇoḥ padamāpnoti punarāvṛttidurlabham // MatsP_93.156

ya idaṃ śṛṇuyānnityaṃ śrāvayedvāpi mānavaḥ
na tasya grahapīḍā syān na ca bandhujanakṣayaḥ // MatsP_93.157

grahayajñatrayaṃ gehe likhitaṃ yatra tiṣṭhati
na pīḍā tatra bālānāṃ na rogo na ca bandhanam // MatsP_93.158

aśeṣayajñaphaladaṃ niḥśeṣāghavināśanam
koṭihomaṃ viduḥ prājñā bhuktimuktiphalapradam // MatsP_93.159

aśvamedhaphalaṃ prāhur lakṣahomaṃ surottamāḥ
dvādaśāhamakhas tadvan navagrahamakhaḥ smṛtaḥ // MatsP_93.160

iti kathitamidānīmutsavānandahetoḥ sakalakaluṣahārī devayajñābhiṣekaḥ
paripaṭhati ya itthaṃ yaḥ śṛṇoti prasaṅgād abhibhavati sa śatrūnāyurārogyayuktaḥ // MatsP_93.161

Matsya-Purāṇa 94

*śiva uvāca

padmāsanaḥ padmakaraḥ padmagarbhasamadyutiḥ
saptāśvaḥ saptarajjuśca dvibhujaḥ syātsadā raviḥ // MatsP_94.1

śvetaḥ śvetāmbaradharaḥ śvetāśvaḥ śvetavāhanaḥ
gadāpāṇirdvibāhuśca kartavyo varadaḥ śaśī // MatsP_94.2

raktamālyāmbaradharaḥ śaktiśūlagadādharaḥ
caturbhujaḥ śvetaromā varadaḥ syād dharāsutaḥ // MatsP_94.3

pītamālyāmbaradharaḥ karṇikārasamadyutiḥ
khaḍgacarmagadāpāṇiḥ siṃhastho varado budhaḥ // MatsP_94.4

devadaityagurū tadvat pītaśvetau caturbhujau
daṇḍinau varadau kāryau sākṣasūtrakamaṇḍalū // MatsP_94.5

indranīladyutiḥ śūlī varado gṛdhravāhanaḥ
bāṇabāṇāsanadharaḥ kartavyo 'rkasutas tathā // MatsP_94.6

karālavadanaḥ khaḍgacarmaśūlī varapradaḥ
nīlasiṃhāsanasthaśca rāhuratra praśasyate // MatsP_94.7

dhūmrā dvibāhavaḥ sarve gadino vikṛtānanāḥ
gṛdhrāsanagatā nityaṃ ketavaḥ syurvarapradāḥ // MatsP_94.8

sarve kirīṭinaḥ kāryā grahā lokahitāvahāḥ
svāṅgulenocchritāḥ sarve śatamaṣṭottaraṃ sadā // MatsP_94.9

Matsya-Purāṇa 95

*nārada uvāca

bhagavanbhūtabhavyeśa tathānyadapi yacchrutam
bhuktimuktiphalāyālaṃ tatpunar vaktumarhasi // MatsP_95.1

evamukto 'bravīcchambhur ayaṃ vāṅmayapāragaḥ
matsamastapasā brahman purāṇaśrutivistaraiḥ // MatsP_95.2

dharmo 'yaṃ vṛṣarūpeṇa nandī nāma gaṇādhipaḥ
dharmānmāheśvarān vakṣyat yataḥprabhṛti nārada // MatsP_95.3

*matsya uvāca

ityuktvā devadeveśas tatraivāntaradhīyata
nārado 'pi hi śuśrūṣur apṛcchannandikeśvaram
ādiṣṭastvaṃ śiveneha vada māheśvaraṃ vratam // MatsP_95.4

*nandikeśvara uvāca

śṛṇuṣvāvahito brahman vakṣye māheśvaraṃ vratam
triṣu lokeṣu vikhyātā nāmnā śivacaturdaśī // MatsP_95.5

mārgaśīrṣatrayodaśyāṃ sitāyāmekabhojanaḥ
prārthayeddevadeveśaṃ tvāmahaṃ śaraṇaṃ gataḥ // MatsP_95.6

caturdaśyāṃ nirāhāraḥ samyagabhyarcya śaṃkaram
suvarṇavṛṣabhaṃ dattvā bhokṣyāmi ca pare 'hani // MatsP_95.7

evaṃ niyamakṛtsuptvā prātarutthāya mānavaḥ
kṛtasnānajapaḥpaścād umayā saha śaṃkaram
pūjayetkamalaiḥ śubhrair gandhamālyānulepanaiḥ // MatsP_95.8

pādau namaḥ śivāyeti śiraḥ sarvātmane namaḥ
trinetrāyeti netrāṇi lalāṭaṃ haraye namaḥ // MatsP_95.9

mukhamindumukhāyeti śrīkaṇṭhāyeti kaṃdharām
sadyojātāya karṇau tu vāmadevāya vai bhujau // MatsP_95.10

aghorahṛdayāyeti hṛdayaṃ cābhipūjayet
stanau tatpuruṣāyeti tatheśānāya codaram // MatsP_95.11

pārśvau cānantadharmāya jñānabhūtāya vai kaṭim
ūrū cānantavairāgyasiṃhāyetyabhipūjayet // MatsP_95.12

anantaiśvaryanāthāya jānunī cārcayedbudhaḥ
pradhānāya namo jaṅghe gulphau vyomātmane namaḥ // MatsP_95.13

vyomakeśātmarūpāya keśānpṛṣṭhaṃ ca pūjayet
namaḥ puṣṭyai namastuṣṭyai pārvatīṃ cāpi pūjayet // MatsP_95.14

tatastu vṛṣabhaṃ haimam udakumbhasamanvitam
śuklamālyāmbaradharaṃ pañcaratnasamanvitam
bhakṣyairnānāvidhairyuktaṃ brāhmaṇāya nivedayet // MatsP_95.15

prīyatāṃ devadevo 'tra sadyojātaḥ pinākadhṛk
tato viprānsamāhūya tarpayedbhaktitaḥ śubhān
pṛṣadājyaṃ ca saṃprāśya svapedbhūmāvudaṅmukhaḥ // MatsP_95.16

pañcadaśyāṃ ca sampūjya viprānbhuñjīta vāgyataḥ
tadvatkṛṣṇacaturdaśyām etatsarvaṃ samācaret // MatsP_95.17

caturdaśīṣu sarvāsu kuryātpūrvavadarcanam
ye tu māse viśeṣāḥ syus tānnibodha kramādiha // MatsP_95.18

mārgaśīrṣādimāseṣu kramādetadudīrayet
śaṃkarāya namaste 'stu namaste karavīraka // MatsP_95.19

tryambakāya namaste 'stu maheśvaramataḥ param
namaste 'stu mahādeva sthāṇave ca tataḥ param // MatsP_95.20

namaḥ paśupate nātha namaste śambhave punaḥ
namaste paramānanda namaḥ somārdhadhāriṇe // MatsP_95.21

namo bhīmāya ityevaṃ tvāmahaṃ śaraṇaṃ gataḥ
gomūtraṃ gomūyaṃ kṣīraṃ dadhi sarpiḥ kuśodakam // MatsP_95.22

pañcagavyaṃ tato bilvaṃ karpūraṃ cāguruṃ yavāḥ
tilāḥ kṛṣṇāśca vidhivat prāśanaṃ kramaśaḥ smṛtam
pratimāsaṃ caturdaśyor ekaikaṃ prāśanaṃ smṛtam // MatsP_95.23

mandāramālatībhiśca tathā dhattūrakairapi
sinduvārairaśokaiśca mallikābhiśca pāṭalaiḥ // MatsP_95.24

arkapuṣpaiḥ kadambaiśca śatapattryā tathotpalaiḥ
ekaikena caturdaśyor arcayetpārvatīpatim // MatsP_95.25

punaśca kārttike māse prāpte saṃtarpayeddvijān
annair nānāvidhair bhakṣyair vastramālyavibhūṣaṇaiḥ // MatsP_95.26

kṛtvā nīlavṛṣotsargaṃ śrutyuktavidhinā naraḥ
umāmaheśvaraṃ haimaṃ vṛṣabhaṃ ca gavā saha // MatsP_95.27

muktāphalāṣṭakayutaṃ sitanetrapaṭāvṛtām
sarvopaskarasaṃyuktāṃ śayyāṃ dadyāt sakumbhakām // MatsP_95.28

tāmrapātropari punaḥ śālitaṇḍulasaṃyutam
sthāpya viprāya śāntāya vedavrataparāya ca // MatsP_95.29

jyeṣṭhasāmavide deyaṃ navakavratine kvacit
guṇajñe śrotriye dadyād ācārye tattvavedini // MatsP_95.30

avyaṅgāṅgāya saumyāya sadā kalpāṇakāriṇe
sapatnīkāya sampūjya vastramālyavibhūṣaṇaiḥ // MatsP_95.31

gurau sati gurordeyaṃ tadabhāve dvijātaye
na vittaśāṭhyaṃ kurvīta kurvandoṣātpatatyadhaḥ // MatsP_95.32

anena vidhinā yastu kuryācchivacaturdaśīm
so 'śvamedhasahasrasya phalaṃ prāpnoti mānavaḥ // MatsP_95.33

brahmahatyādikaṃ kiṃcid yadatrāmutra vā kṛtam
pitṛbhirbhrātṛbhirvāpi tatsarvaṃ nāśamāpnuyāt // MatsP_95.34

dīrghāyurārogyakulānnavṛddhir atrākṣayāmutra caturbhujatvam
gaṇādhipatyaṃ divi kalpakoṭiśatānyuṣitvā padameti śambhoḥ // MatsP_95.35

na bṛhaspatirapyanantamasyāḥ phalamindo na pitāmaho 'pi vaktum
na ca siddhagaṇo 'pyalaṃ na cāhaṃ yadi jihvāyutakoṭayo 'pi vaktre // MatsP_95.36

bhavatyamaravallabhaḥ paṭhati yaḥ smaredvā sadā śṛṇotyapi vimatsaraḥ sakalapāpanirmocanīm
imāṃ śivacaturdaśīmamarakāminīkoṭayaḥ stuvanti tamaninditaṃ kimu samācaredyaḥ sadā // MatsP_95.37

yā vātha nārī kurute 'tibhaktyā bhartāramāpṛcchya sutāngurūnvā
sāpi prasādātparameśvarasya paraṃ padaṃ yāti pinākapāṇeḥ // MatsP_95.38

Matsya-Purāṇa 96

*nandikeśvara uvāca

phalatyāgasya māhātmyaṃ yadbhavecchṛṇu nārada
yadakṣayaṃ paraṃ loke sarvakāmaphalapradam // MatsP_96.1

mārgaśīrṣe śubhe māsi tṛtīyāyāṃ mune vratam
dvādaśyāmathavāṣṭamyāṃ caturdaśyāmathāpi vā
ārabhecchuklapakṣasya kṛtvā brāhmaṇavācanam // MatsP_96.2

anyeṣvapi hi māseṣu puṇyeṣu munisattama
sadakṣiṇaṃ pāyasena bhojayecchaktito dvijān // MatsP_96.3

aṣṭādaśānāṃ dhānyānām anyacca phalamūlakam
varjayedabdamekaṃ tu ṛte auṣadhakāraṇam
savṛṣaṃ kāñcanaṃ rudraṃ dharmarājaṃ ca kārayet // MatsP_96.4

kūṣmāṇḍaṃ mātuliṅgaṃ ca vārtākaṃ panasaṃ tathā
āmrātakaṃ kapitthāni kaliṅgamatha vālukam // MatsP_96.5

śrīphalāśvatthabadaraṃ jambīraṃ kadalīphalam
kāśmaraṃ dāḍimaṃ śaktyā kāladhautāni ṣoḍaśa // MatsP_96.6

mūlakāmalakaṃ jambūtintiḍīkaramardakam
kaṅkolailākatuṇḍīrakarīrakuṭajaṃ śamī // MatsP_96.7

audumbaraṃ nārikelaṃ drākṣātha bṛhatīdvayam
raupyāṇi kārayecchaktyā phalānīmāni ṣoḍaśa // MatsP_96.8

tāmraṃ tālaphalaṃ kuryād agastiphalameva ca
piṇḍārakāśmaryaphalaṃ tathā sūraṇakandakam // MatsP_96.9

raktālukākandakaṃ ca kanakāhvaṃ ca cirbhiṭam
citravallīphalaṃ tadvat kūṭaśālmalijaṃ phalam // MatsP_96.10

āmraniṣpāvamadhukavaṭamudgapaṭolakam
tāmrāṇi ṣoḍaśaitāni kārayecchaktito naraḥ // MatsP_96.11

udakumbhadvayaṃ kuryād dhānyopari savastrakam
tataśca kārayecchayyāṃ yathopari suvāsasī // MatsP_96.12

bhakṣyapātratrayopetaṃ yamarudravṛṣānvitam
dhenvā sahaiva śāntāya viprāyātha kuṭumbine
sapatnīkāya sampūjya puṇye 'hni vinivedayet // MatsP_96.13

yathā phaleṣu sarveṣu vasantyamarakoṭayaḥ
tathā sarvaphalatyāgavratādbhaktiḥ śive 'stu me // MatsP_96.14

yathā śivaśca dharmaśca sa

Matsyapurāṇa, 1-176

Header

Source:

Licence:

Notes:

Revisions:

Text

Matsya-Purāṇa 1

Matsya-Purāṇa 2

Matsya-Purāṇa 3

Matsya-Purāṇa 4

Matsya-Purāṇa 5

Matsya-Purāṇa 6

Matsya-Purāṇa 7

Matsya-Purāṇa 8

Matsya-Purāṇa 9

Matsya-Purāṇa 10

Matsya-Purāṇa 11

Matsya-Purāṇa 12

Matsya-Purāṇa 13

Matsya-Purāṇa 14

Matsya-Purāṇa 15

Matsya-Purāṇa 16

Matsya-Purāṇa 17

Matsya-Purāṇa 18

Matsya-Purāṇa 19

Matsya-Purāṇa 20

Matsya-Purāṇa 21

Matsya-Purāṇa 22

Matsya-Purāṇa 23

Matsya-Purāṇa 24

Matsya-Purāṇa 25

Matsya-Purāṇa 26

Matsya-Purāṇa 27

Matsya-Purāṇa 28

Matsya-Purāṇa 29

Matsya-Purāṇa 30

Matsya-Purāṇa 31

Matsya-Purāṇa 32

Matsya-Purāṇa 33

Matsya-Purāṇa 34

Matsya-Purāṇa 35

Matsya-Purāṇa 36

Matsya-Purāṇa 38

Matsya-Purāṇa 39

Matsya-Purāṇa 40

Matsya-Purāṇa 41

Matsya-Purāṇa 42

Matsya-Purāṇa 43

Matsya-Purāṇa 44

Matsya-Purāṇa 45

Matsya-Purāṇa 46

Matsya-Purāṇa 47

Matsya-Purāṇa 48

Matsya-Purāṇa 49

Matsya-Purāṇa 50

Matsya-Purāṇa 51

Matsya-Purāṇa 52

Matsya-Purāṇa 53

Matsya-Purāṇa 54

Matsya-Purāṇa 55

Matsya-Purāṇa 56

Matsya-Purāṇa 57

Matsya-Purāṇa 58

Matsya-Purāṇa 59

Matsya-Purāṇa 60

Matsya-Purāṇa 61

Matsya-Purāṇa 62

Matsya-Purāṇa 63

Matsya-Purāṇa 64

Matsya-Purāṇa 65

Matsya-Purāṇa 66

Matsya-Purāṇa 67

Matsya-Purāṇa 68

Matsya-Purāṇa 69

Matsya-Purāṇa 70

Matsya-Purāṇa 71

Matsya-Purāṇa 72

Matsya-Purāṇa 73

Matsya-Purāṇa 74