Kṣemendra: Darpadalana

prathamo vicāraḥ

praśāntāśeṣavighnāya darpasarpāpasarpaṇāt
satyāmṛtanidhānāya svaprakāśavikāsine // KDarp_1.1

saṃsāravyatirekāya hṛtotsekāya cetasaḥ
praśamāmṛtasekāya vivekāya namo namaḥ // KDarp_1.2

(yugmam)

kṣemendraḥ suhṛdāṃ prītyā darpadoṣacikitsakaḥ
svāsthyāya kurute yatnaṃ madhuraiḥ sūktibheṣajaiḥ // KDarp_1.3

kulaṃ vittaṃ śrutaṃ rūpaṃ śauryaṃ dānaṃ tapastathā
prādhānyena manuṣyāṇāṃ saptaite madahetavaḥ // KDarp_1.4

ahaṃkārābhibhūtānāṃ bhūtānāmiva dehinām
hitāya darpadalanaṃ kriyate mohaśāntaye // KDarp_1.5

kulaṃ kulaṃ kalayatāṃ mohānmithyābhimāninām
lagnaḥ ko 'yaṃ na jānīmaḥ stabdhagrīvāgrahagrahaḥ // KDarp_1.6

kulasya kamalasyeva mūlamanviṣyate yadi
doṣapaṅkaprastāntas tadāvaśyaṃ prakāśate // KDarp_1.7

yathā jātyaturaṃgasya na śakyajjātya(?)mucyate
tathā guṇavataḥ sūnur nirguṇastatkulodbhavaḥ // KDarp_1.8

ekaścetpūrvapuruṣaḥ kule yajvā bahuśrutaḥ
aparaḥ pāpakṛnmūrkhaḥ kulaṃ kasyānurvartatām // KDarp_1.9

loke kulaṃ kulaṃ tāvad yāvatpūrvasamanvayaḥ
guṇaprabhāve vicchinne samāptaṃ sakalaṃ kulam // KDarp_1.10

kulābhimānaḥ kasteṣāṃ jaghanyasthānajanmanām
kulakūlaṃkaṣā yeṣāṃ jananyo nimnagāḥ striyaḥ // KDarp_1.11

kulīnasya kulīnasya navadāridryalajjayā
kiṃ kulenākulīnāgre yāñcādainyapralāpinaḥ // KDarp_1.12

guṇavatkulajāto 'pi nirguṇaḥ kena pūjyate
dogdhrīkulodbhavā dhenur vandhyā kasyopayujyate // KDarp_1.13

svayaṃ kulakṛtastasmād vicārya tyajyatāṃ madaḥ
guṇādhīnaṃ kulaṃ jñātvā guṇeṣvādhīyatāṃ matiḥ // KDarp_1.14

mūlānveṣaṇacintyamānamaniśaṃ nāstyeva puṃsāṃ kulaṃ strīṇāṃ yatra paramparaiva tanute saṃtānatantukramam
etāsāṃ kṛtakaprapañcaracanālajjāvatīnāṃ puraḥ saṃsaktasmararūḍhagūḍhacaritaṃ tattvena jānāti kaḥ // KDarp_1.15

kulābhimānābharaṇasya mātā pitāmahī vā prapitāmahī vā
yoṣitsvabhāvena yadi praduṣṭā tadeṣa doṣaḥ kulamūlaghātaḥ // KDarp_1.16

sūryavaṃśe triśaṅkuryaś caṇḍālo 'bhūnmahīpatiḥ
dilīparaghurāmādyāḥ kṣitipāstatkulodbhavāḥ // KDarp_1.17

bhūbhujāṃ somavaṃśyānāṃ yaḥ pūrvapuruṣo budhaḥ
gurutalpe sa candrasya jāto jagati viśrutaḥ // KDarp_1.18

kanyāyāstanayaḥ karṇaḥ kṣetrajāḥ pāṇḍunandanāḥ
sāmānyakulacarcābhiḥ kimanyābhiḥ prayojanam // KDarp_1.19

mathurāyāmabhūtpūrvaṃ brāhmaṇaḥ śrīmatāṃ varaḥ
yajvā śrutanidhirnāma śrutimānviśrutaśrutaḥ // KDarp_1.20

tasya muktālatā nāma prāṃśuvaṃśasamudbhavā
babhūva vallabhā patnī lāvaṇyalalitākṛtiḥ // KDarp_1.21

tasyāṃ tasyābhavatkāntaḥ suvṛttaḥ saguṇāgraṇīḥ
putrastejonidhirnāma vidyāvimaladarpaṇaḥ // KDarp_1.22

sa dhīmānvedavidvādī kaviḥ sarvakalālayaḥ
sabhāsu viduṣāṃ cakre lajjayāvanataṃ śiraḥ // KDarp_1.23

taṃ darpadoṣajvaritaṃ grīvāstambhayutaṃ rahaḥ
praśamāya pitā snehāt pathyaṃ vaktuṃ pracakrame // KDarp_1.24

putra mithyābhimānena kiṃ prayāto 'si mūḍhatām
yanmadadviradārūḍhaḥ pūjyapūjāsu lajjase // KDarp_1.25

nāstyupāyaḥ sa saṃsāre darpaśvabhranipātinām
mūḍhānāṃ kriyate yena kṣanaṃ hastāvalambanam // KDarp_1.26

kaṣṭaṃ kenopadiṣṭaste vinaṣṭavinayasmṛteḥ
madaḥ sādhujanāviṣṭaḥ kulavidyādhanodbhavaḥ // KDarp_1.27

asthiraḥ kulasaṃbandhaḥ sadā vidyāvivādinī
mado mohāya mithyaiva muhūrtanidhanaṃ dhanam // KDarp_1.28

etadeva kulīnatvam etadeva guṇārjanam
yatsadaiva satāṃ satsu vinayāvanataṃ śiraḥ // KDarp_1.29

dayaiva viditā vidyā satyamevākṣayaṃ dhanam
akalaṅkavivekānāṃ śīlamevāmalaṃ kulam // KDarp_1.30

abhogasubhagā bhūtir adainyadhavalaṃ kulam
adarpaviśadā vidyā bhavatyunnatacetasām // KDarp_1.31

dveṣaḥ kasya na doṣāya prītiḥ kasya na bhūtaye
darpaḥ kasya na pātāya nonnatyai kasya namratā // KDarp_1.32

tyāginā kiṃ daridreṇa kiṃ kulīnena pāpinā
tuṣṭena kiṃ kadaryeṇa darpāndhena budhena kim // KDarp_1.33

vairāyate suhṛdbhāvaḥ pradānaṃ haraṇāyate
darpabhūtābhibhūtasya vidyā maurkhyaśatāyate // KDarp_1.34

guṇināṃ matsaraḥ śatrur lubdhānāmatiyācakaḥ
sarva eva sadarpāṇāṃ na kaścitpriyavādinām // KDarp_1.35

tasmātkāryastvayā putra nāhaṃkāraḥ kadācana
darpodgrīvaḥ kilogreṇa mohagrāheṇa gṛhyate // KDarp_1.36

vaṃśenonnatiśālinā guṇagaṇenāntaścamatkāriṇā rūpeṇātimanohareṇa mahatā vittena vṛttena vā
rohanmohamahātarurmadamayaḥ saṃjāyate yaḥ sadā tasyādau dṛḍharūḍhamūladalane kāryo 'bhiyogastvayā // KDarp_1.37

guṇeṣvanādaraṃ putra prāptaśrīrapi mā kṛthāḥ
saṃpūrṇo 'pi ghaṭaḥ kūpād guṇacchinnaḥ patatyadhaḥ // KDarp_1.38

kulābhimānaṃ tyaja saṃvṛttāgraṃ dhanābhimānaṃ tyaja dṛṣṭanaṣṭam
vidyābhimānaṃ tyaja paṇyarūpaṃ rūpābhimānaṃ tyaja kālalehyam // KDarp_1.39

putra prayatnena vibodhito 'si na muñcasi tvaṃ yadi darpamoham
tadeṣa te yāsyati śalyabhāvaṃ tīvrābhitāpaprasavo 'bhimānaḥ // KDarp_1.40

vibhūtinalinīgajaḥ sujanamānabhaṅgaśaninipātapathadaiśikaḥ sukṛtacitradhūmodgamaḥ
parāśayanavajvaraścaritacandrabimbāmbudaḥ sadā samadacetasāṃ guṇavināśaheturmadaḥ // KDarp_1.41

anityateyaṃ yadi nityatā syāt sarvaṃ na pāke virasaṃ yadi syāt
kulārthavidyādikṛto 'bhimānas tadaiṣa te syānna viḍambanīyaḥ // KDarp_1.42

ahaṃ vādī vidyāparicayaguruḥ sarvaviduṣām ahaṃ mānī vāṇīprasaraparipākena sukaviḥ
ahaṃ līlāhaṃsaḥ kuvalayadṛśāṃ mānasacaraḥ karotyantaḥ puṃsāmiti madapiśācaḥ paricayam // KDarp_1.43

lakṣmīḥ kṣaṇakṣayavatī parirakṣitāpi kāyo 'pyapāyanicayasya nikāya eva
saṃbhogayogasukhasaṃgatirapyatathyā mithyābhimānakalanāghana eṣa śāpaḥ // KDarp_1.44

ityukto 'pyasakṛtpitrā līlāmīlitalocanaḥ
sa yayau mattahastīva vegādagaṇitāṅkuśaḥ // KDarp_1.45

pādena kṣitimālikhanti samadāḥ kopoṣṇaniḥśvāsinas tiryagjihmanirīkṣaṇairvidadhati bhrūbhaṅgabhīmaṃ mukham
sasvedāṅgulikandalīnikaṣaṇaistāmyallalāṭatvacaḥ kampante hitamantravādasamaye bhūtābhibhūtā iva // KDarp_1.46

sa kadācidvarāśveṣu sthiteṣu javakautukāt
pratasthe kharamāruhya vayasyagṛhamutsave // KDarp_1.47

tena tīkṣṇapratodena codyamānaḥ punaḥ punaḥ
kharastīvravyathārto 'bhūt prakṣaratkṣatajokṣitaḥ // KDarp_1.48

srutākṣaḥ kathitakleśaḥ svasvanocitasaṃjñayā
so 'vadatsaṃmukhāyātāṃ gardabhīṃ jananīṃ nijām // KDarp_1.49

mātarbrāhmaṇaputro 'yaṃ paśya māmadhamāśayaḥ
vidārayanpratodena vahantaṃ hantumudyataḥ // KDarp_1.50

kiṃ karomi yamenāhaṃ labdho 'nena durātmanā
avaṭe pātayāmyenaṃ tanuṃ śvabhre kṣipāmi vā // KDarp_1.51

ityārtarāviṇaṃ putraṃ sāśrunetrātha gardabhī
tamuvāca sasaṃtāpaṃ snehasaṃkrantatadyathā // KDarp_1.52

vahainaṃ durmadaṃ putra sahasva viṣamāṃ vyathām
asya nāstyeva hṛdaye dāruṇe karuṇākaṇaḥ // KDarp_1.53

raudraḥ śūdreṇa jāto 'yaṃ brāhmaṇyāṃ brahmavarjitaḥ
paraduḥkhaṃ na jānāti caṇḍaṃ caṇḍālaceṣṭitaḥ // KDarp_1.54

dayādaridraṃ hṛdayaṃ vacaḥ krakacakarkaśam
yonisaṃkarajātānām etatpratyakṣalakṣaṇam // KDarp_1.55

navanītopamā vāṇī karuṇākomalaṃ manaḥ
ekabījaprajātānāṃ bhavatyavanataṃ śiraḥ // KDarp_1.56

raṭati kaṭukāṭopaṃ kopādakāraṇavairavān spṛśati na dayāṃ dainyāpanne vijātitayā śaṭhaḥ
kṣaṇarasikatālolaḥ sevāśritānavamanyate guṇiṣu kurute garvodgārānakharvagalaḥ khalaḥ // KDarp_1.57

iti duḥsahamākarṇya gardabhīvacanaṃ dvijaḥ
sarvaprāṇisvanābhijñaḥ saṃmohābhihato 'patat // KDarp_1.58

sa labdhasaṃjñaḥ sucirān meruśṛṅgādiva cyutaḥ
tatyāja sahasā darpaṃ naṣṭākhilakulonnatiḥ // KDarp_1.59

saṃmūrcchito viṣeṇeva sa gatvā māturantikam
yathāśrutaṃ nivedyāsyai sarvaṃ papraccha tāṃ rahaḥ // KDarp_1.60

tanutyāgapravṛttena pṛṣṭā sā tena śāpitā
adhomukhī tamavadad vailakṣyalulitākṣaraiḥ // KDarp_1.61

lajjākaramasatkarma kathaṃ tatkathayāmi te
saṃsārādapi sāścaryaṃ gahanaṃ strīviceṣṭitam // KDarp_1.62

api kuñjarakarṇāgrād api pippalapallavāt
api vidyudvilasitād vilolaṃ lalanāmanaḥ // KDarp_1.63

na bādhyante guṇaiḥ patyur na lakṣyante parīkṣakaiḥ
na dhanena nivāryante śīlatyāgodyatāḥ striyaḥ // KDarp_1.64

dhanayauvanasaṃjātadarpakāluṣyaviplavāḥ
kenonnataparibhraṣṭā vāryante nimnagāḥ striyaḥ // KDarp_1.65

dehapradāḥ prāṇaharā narāṇāṃ bhīrusvabhāvāḥ praviśanti vahnim
krūrāḥ paraṃ pallavapeśalāṅgyo mugdhā vidagdhānapi vañcayanti // KDarp_1.66

ahaṃ pura rajaḥsnātā kāle kusumulāñchane
ekākinī puṣpavane yauvanonmādinī sthitā // KDarp_1.67

vratadīkṣāpare patyau serṣyeva vinatānanā
unnatastanavinyastahastā ciramacintayam // KDarp_1.68

etāḥ śvasanasotkampāḥ sajṛmbhāḥ ṣaṭpadasvanaiḥ
sotkaṇṭhamiva gāyanti latāḥ puṣparajakhalāḥ // KDarp_1.69

udbhinnayauvanākrāntā priyabhogaviyoginī
vrataśeṣajuṣaḥ patyur doṣeṇaivāsmi niṣphalā // KDarp_1.70

iti cintākṣaṇe tasmiṃl lagnābhimukhadarpaṇaḥ
nāpitaḥ parihāsākhyaḥ śīlaśatrurivāyayau // KDarp_1.71

sa māmekākinīṃ dṛṣṭvā naṣṭasaṃvṛttikātarām
pasparśotkampinīṃ pādanakhagrahaṇalīlayā // KDarp_1.72

tatrāhaṃ vṛttakartavyā nīcasaṃgamalajjayā
adhomukhī cyutaṃ śīlaṃ vīkṣamāṇeva mūrcchitā // KDarp_1.73

avidūre carantī sā kharī sarvaṃ dadarśa tat
gūḍhagarbhapradaṃ caitat karma me kulapātakam // KDarp_1.74

āstāṃ kimanayā putra guptavṛttāntacarcayā
saṃvṛttānyeva śobhante śarīrāṇi kulāni ca // KDarp_1.75

iti māturvacaḥ śrutvā yātaḥ sa sahasāndhatām
jātimānāvapatanān nirjīvita ivābhavat // KDarp_1.76

atha gatvā nirāhāraḥ sa kailāsāṭṭāhāsinīm
āśāṃ brāhmaṇyabaddhāśaś cacāra suciraṃ tapaḥ // KDarp_1.77

tasyogratapasā tuṣṭaḥ svayameva śatakratuḥ
brāhmaṇyaṃ yācamānasya na dadau durlabhaṃ bhuvi // KDarp_1.78

punaḥ punaḥ sa tapasā saṃtāpitajagattrayaḥ
sahasrākṣavarātprāpa devatvaṃ na tu vipratām // KDarp_1.79

chandodevābhidhāno 'tha so 'bhavadbhuvi viśrutaḥ
pratyabdamekadivase hy arcanīyo mṛgīdṛśām // KDarp_1.80

saṃmohapātālaviśālasarpas tasmānna kāryaḥ kulajātidarpaḥ
śamakṣamādānadayāśrayāṇāṃ śīlaṃ viśālaṃ kulamāmananti // KDarp_1.81

mātā na yasyāstyavivekarāśiḥ punarbhavābdhirjanako na yasya
yasya prasaktā dayitā na tṛṣṇā sa eva loke kuśalī kulīnaḥ // KDarp_1.82

dvitīyo vicāraḥ

dhanena darpaḥ kimayaṃ narāṇāṃ lakṣmīkaṭākṣāñcalacañcalena
yatkaṃdharābaddhamapi prayāti naikaṃ padaṃ kālagatasya paścāt // KDarp_2.1

surakṣitaṃ tiṣṭhati nirnimittam arakṣitaṃ tiṣṭhati daivayogāt
sthitaṃ kadaryasya ca copayuktam unmattanṛttopamameva vittam // KDarp_2.2

karmoktinarmanirmāṇaiḥ prātaḥ prātaḥ pradhāvatām
dhanaṃ dhanaṃ pralapatāṃ nidhanaṃ vismṛtaṃ nṛṇām // KDarp_2.3

vicchāyayornirvyayayoḥ kaṣṭakliṣṭakalatrayoḥ
viśeṣaḥ kleśadoṣasya kaḥ kadaryadaridrayoḥ // KDarp_2.4

ye dhanādānasaṃnaddhā nekṣante nidhanāvadhim
nindanto lubdhatāṃ teṣām ante 'nye bhuñjate dhanam // KDarp_2.5

uktaṃ parasyāmiṣatām anuktaṃ yātyadṛśyatām
hṛdaye śalyatāṃ dhatte nidhane dhanināṃ dhanam // KDarp_2.6

dhanena jīviteneva kaṇṭhasthena nirīkṣate
paryante 'pyaprakāśena bandhūnāṃ mukhamāturaḥ // KDarp_2.7

yadarjitaṃ parikleśair arjitaṃ yanna bhujyate
vibhajyate yadante 'nyaḥ kasyacinmāstu taddhanam // KDarp_2.8

vidyā vivādāya dhanaṃ madāya prajñāprakarṣaḥ paravañcanāya
atyunnatirlokaparābhavāya yeṣāṃ prakāśastimiraṃ hi teṣām // KDarp_2.9

aśāntāntastṛṣṇā dhanalavaṇavārivyatikarair gatacchāyaḥ kāyaściravirasarūkṣāśanatayā
anidrā mando 'gnirnṛpasalilacaurānalabhayāt kadaryāṇāṃ kaṣṭaṃ sphuṭamadhanakaṣṭādapi param // KDarp_2.10

śrāvastyāṃ sārthavāho 'bhūd arthanātha ivāparaḥ
nando nāma nirānandaḥ kīrtanenārthināmapi // KDarp_2.11

sa kadaryaḥ sadā sarvajanasyodvegaduḥsahaḥ
mūrdhaśāyī nidhānānāṃ kālavyāla ivābhavat // KDarp_2.12

kṛtvā samastaṃ divasaṃ dhanānāṃ nidhānakumbhīgaṇanāvidhānam
sa lājapeyāpalamānaśīlam aśnāti rātrāvudaraṃ saśūlam (?) // KDarp_2.13

nirvyañjanaṃ nirlavaṇaṃ vinaṣṭam amṛṣṭapākaṃ viniviṣṭakaṣṭam
adṛṣṭahāsaṃ vyayasaṃnirodhāt tasyābhavadveśma saśokamūkam // KDarp_2.14

vicchāyaṃ niḥsukhānandaṃ nirdīpaṃ jalavarjitam
tasya kaṣṭaṃ kadaryasya paralokamabhūdgṛham // KDarp_2.15

sa bhaktasaṃcaye nityam abhaktaḥ saṃtatāmayaiḥ
suvarṇavānvivarṇo 'bhūt saṃpūrṇaścintayā kṛśaḥ // KDarp_2.16

puṇyaprāpyā matirnāma dhanarddhiriva rūpiṇī
bhāryābhūttadayogyasya tasya daivaviparyayāt // KDarp_2.17

sadā pracchādya sā bhartuś cakārātithisatkriyām
tena vyayavivādeṣu śoṣitā kalahāgninā // KDarp_2.18

tasyāṃ tasyābhavatsūnuḥ saguṇaścandanābhidhaḥ
pitrā lobhāndhakāreṇa nītaḥ padma ivānyatām // KDarp_2.19

kadācitsvagṛhadvāri dṛṣṭvā labdhānnamarthinam
cakāra kalahaṃ nandaḥ patnyā śoṇitapātanam // KDarp_2.20

so 'vadatkopadaṣṭauṣṭhaḥ śvasanbhāryāmadhomukhīm
tatsparsapāpaṃ stanayoḥ kṣālayantīmivāśrubhiḥ // KDarp_2.21

mama dāsyati ko bhikṣāṃ tvatpāṇikṣīṇasaṃpadaḥ
dāridryajananī yasya sthitā tvaṃ durbhagā gṛhe // KDarp_2.22

striyo yatra pragalbhante bharturācchādya kartṛtām
gṛhaṃ bhavatyavaśyaṃ tadāspadaṃ paramāpadām // KDarp_2.23

gṛhamekaṃ gṛhasthasya gṛhāṇāṃ śatamarthinaḥ
bhāryābharjitavittasya naṣṭā gṛhapatergatiḥ // KDarp_2.24

tṛptidaṃ darśanenāpi jantorjīvitajīvitam
draviṇaṃ yena rakṣanti svakāyaṃ bhakṣayanti te // KDarp_2.25

jīvannapyakriyo niḥsvaḥ śavo 'pyarthena sakriyaḥ
dāridryaṃ maraṇaṃ loke dhanamāyuḥ śarīriṇām // KDarp_2.26

etadevārthasāmarthyaṃ pratyakṣeṇopalakṣyate
yatskandhabandhe jīvadbhiḥ śavaḥ śibikayohyate // KDarp_2.27

prayacchasi kimarthibhyas tvamannaṃ kleśasaṃcitam
dīyate yatkila prāptyai tatprāptaṃ kiṃ na rakṣyate // KDarp_2.28

putradārādisaṃbandhaḥ puṃsāṃ dhananibandhanaḥ
kṣīṇātputrāḥ palāyante dārā gacchanti cānyataḥ // KDarp_2.29

paṇḍitāḥ kavayaḥ śūrāḥ kalāvantastapasvinaḥ
vaidyasyeva savittasya vīkṣante mukhamāturāḥ // KDarp_2.30

iti tasya vacaḥ śrutvā kṛpaṇasyārthaniṣkṛpam
sā tamūce samucitaṃ sattvasyābhijanasya ca // KDarp_2.31

santaḥ kurvanti yatnena dharmasyārthe dhanārjanam
dharmācāravinīnānāṃ draviṇaṃ malasaṃcayaḥ // KDarp_2.32

yatkarotyaruciṃ kleśaṃ tṛṣṇaṃ mohaṃ prajāgaram
na taddhanaṃ kadaryāṇāṃ hṛdayavyādhireva tat // KDarp_2.33

vardhate yo dhanavyādhiḥ sukhabhogaviyogakṛt
tasyāśu śamanaṃ pathaṃ rājavaidyacikitsayā // KDarp_2.34

lobhānnābhūdgṛhe yasya kadācitkaścidutsavaḥ
nṛtyanti paṭahaistasya nidhane dhanabhāginaḥ // KDarp_2.35

kaṇācāmatuṣāṅgārān yatnena parirakṣasi
mūṣakāpahṛtaṃ koṣe ratnarāśiṃ na paśyasi // KDarp_2.36

dhanena darpaḥ ko nāma yatkṣaṇena vinaśyati
rakṣyamāṇaṃ vyayenaiva bhakṣyamāṇamupaplavaiḥ // KDarp_2.37

vicāryamāṇastattvena daivādhīnatayā nṛṇām
na kasyāṃcidavasthāyāṃ dhanalobhaḥ praśasyate // KDarp_2.38

kalau kāle khale mitre putre durvyasanānvite
taskareṣu pravṛddheṣu lubdhe rājñi dhanena kim // KDarp_2.39

ṛṇikaiḥ kalahairnityam acchinnaguṇanāgateḥ
dānadviṣo 'napatyasya mandāgneśca dhanena kim // KDarp_2.40

sahasāsāditārthasya rājadrohādipātakaiḥ
bhayādavyayaśīlasya śalyeneva dhanena kim // KDarp_2.41

ghorapratigrahagrāmagrastodagraguṇaujasaḥ
tadvibhāgānabhijñasya dhūrtāptasya dhanena kim // KDarp_2.42

rātrisevāvasannasya śītavātātapasthiteḥ
prabhudṛṣṭiprahṛṣṭasya kaṣṭārhasya dhanena kim // KDarp_2.43

prabhūtalābhalobhena prayuktārthasya sarvataḥ
bhūrjadṛṣṭena tuṣṭasya naṣṭabuddherdhanena kim // KDarp_2.44

malaśīlasya vaṇijasthūtkṛtasya jugupsayā
laśunasyāśuceḥ pākagandheneva dhanena kim // KDarp_2.45

kāṅkṣitenāpyalabdhena bhogārhe navayauvane
jarājīrṇaśarīrasya bhāreṇeva dhanena kim // KDarp_2.46

pravrajyātyaktagehasya janagauravapūjayā
dhanasaṃghaṭitārthasya bandheneva dhanena kim // KDarp_2.47

śiśoraṅkuśaśūnyasya pātitasyāpathe viṭaiḥ
kṣaṇakṣayopayogena svapneneva dhanena kim // KDarp_2.48

bhāryayā svairacāriṇyā grāmasthasya niyoginaḥ
prasabhaṃ bhujyamānena pāpāptena dhanena kim // KDarp_2.49

śiṣyasaṃpāditāśeṣabhogavastrādisaṃpadaḥ
gurordambhena siddhasya saṃcitena dhanena kim // KDarp_2.50

rājakoṣaniyuktasya cauryacihnena kevalam
vyayena śaṅkanīyasya vadheneva dhanena kim // KDarp_2.51

ajñātabhāvicaurādidoṣairnityavināśinā
hāsyaikahetunā loke gaṇakasya dhanena kim // KDarp_2.52

piṭakasyeva pūrṇasya pīḍanīyasya bhūbhujā
niṣpākaśākabhojyasya grāmīṇasya dhanena kim // KDarp_2.53

kalamākrāntaviśvasya maṣīkṛṣṇasya bhoginaḥ
āsannabandhanasyānte divirasya dhanena kim // KDarp_2.54

gṛhiṇīvigrahograsya muhustṛṇa upekṣayā (?)
kopopavāsaniḥśvāsasaṃtaptasya dhanena ki // KDarp_2.55

malinasya kuvastrasya svalpāśanaparasya ca
dāridryādhikakaṣṭasya kadaryasya dhanena kim // KDarp_2.56

nirdhanāḥ sukhino dṛṣṭāḥ sadhanāścātiduḥkhitāḥ
sukhaduḥkhodaye jāntor daivādhīne dhanena kim // KDarp_2.57

samāneṣu vyatīteṣu svajane śūnyacetasaḥ
virasāsārasaṃsāraviraktasya dhanena kim // KDarp_2.58

yathāvāptopayuktārthaniścintasya vipaścitaḥ
atyalpaparituṣṭasya saṃtuṣṭasya dhanena kim // KDarp_2.59

bālastṛṇe ca kanake ca samānadṛṣṭir iṣṭaṃ na vetti viṣayeṣvaviśeṣabuddhiḥ
vittena koṣaparipoṣasahena tasmin kāle vivekavikalo vada kiṃ karoti // KDarp_2.60

prāṇādhikasya suhṛdastaruṇījanasya putrasya vā guṇanidheḥ sahasā viyoge
śokena śocati yadā vivaśaḥ śarīrī ratnācalairapi tadā vada kiṃ karoti // KDarp_2.61

nārthaṃ śṛṇoti na punaḥ sthitimīhate vā sparśaṃ na vetti na rasaṃ na tathādhivāsam
vṛddhaḥ prayāti pavanena yadā jaḍatvaṃ bhogairdhanena ca tadā vada kiṃ karoti // KDarp_2.62

rogārditaḥ spṛśati naiva dṛśāpi bhojyaṃ tīvravyathaḥ spṛhayate maraṇāya jantuḥ
sarvauṣadheṣu viphaleṣu yadā virauti dhānyairdhanena ca tadā vada kiṃ karoti // KDarp_2.63

nidrācchedasakhedabāndhavajanaḥ sodvegavaidyojjhitaḥ pākakvāthakadarthitaḥ parijanaistandrībhayātkṣobhitaḥ
bhagnasvāsthyamanorathaḥ priyatamāvaṣṭabdhapādadvayaḥ paryante vapuṣaḥ karoti puruṣaḥ kiṃ śalyatulyairdhanaiḥ // KDarp_2.64

alaṃkṛtaḥ kāñcanakoṭimūlyair mahārharatnairgajavājivāhaiḥ
nimeṣamātraṃ labhate na jīvaṃ kālena kāle śikhayā gṛhītaḥ // KDarp_2.65

niścetanaḥ kāṣṭhasamānakāyas tyaktaḥ kṣaṇātputrakalatramitraiḥ
bhubhāśubhaprāktanakarmabhāgī yatnāptaratnairvada kiṃ karoti // KDarp_2.66

tasmātprabhūtavibhavodbhavavibhrameṇa bhūtābhibhūta iva mā bhava sābhimānaḥ
etāḥ śriyaḥ prabalalobhaghanāndhakāravidyullatāparicitāḥ sahasaiva yānti // KDarp_2.67

naṣṭe lajjitavittanāthavibhave sāmrājyabhoge purā śrūyante nalarāmapāṇḍutanayāḥ kaṣṭaṃ praviṣṭā vanam
śakraḥ śrīvirahe viveśa nalinīnālāntaralaṃ hriyā kasyāsthā vividhāvadhānavidhinā niḥsaṃnidhāne dhane // KDarp_2.68

ityukto 'pyasakṛtpatnyā svalobhānna cacāla saḥ
svabhāvaḥ sarvabhūtānāṃ sahajaḥ kena vāryate // KDarp_2.69

tataḥ sa kāle lobhena bhiṣagbhaiṣajyavarjitaḥ
koṣe nidhānakumbheṣu līnapṛṣṭo vyapadyata // KDarp_2.70

adattabhuktamutsṛjya dhanaṃ sucirarakṣitam
mūṣakā iva gacchanti kadaryāḥ svakṣaye kṣayam // KDarp_2.71

tasya yātasya nirayaṃ nināya nṛpatirdhanam
paryante rājagāminyo lubdhānāṃ dhanasaṃpadaḥ // KDarp_2.72

tatsūnoścandanasyātha śeṣārthenāpi bhūyasā
babhūva bhūrisaṃbhārabhogavyayamahotsavaḥ // KDarp_2.73

mā kaścinnāma nandasya mandāgneriha bhāṣatām
bhogabhaṅgabhayeneti prātastatrābavījjanaḥ // KDarp_2.74

dhigdhigdhanaṃ kunidhanaṃ nandasyevātmabādhanam
dīyatāṃ bhujyatāṃ sarvam ityūcuḥ puravāsinaḥ // KDarp_2.75

tataḥ kāle mate bāhyakoṣṭhadvārāntavāsinī
vṛddhāndhā suṣuve putraṃ caṇḍālī khaṇḍikābhidhā // KDarp_2.76

andhaḥ kubjaḥ kṛśaḥ khañjaḥ kuṣṭhī sthūlagalagrahaḥ
samūha iva duḥkhānāṃ sa tasyāstanayo 'bhavat // KDarp_2.77

tadapuṇyaiḥ parikṣīṇe mātuḥ kṣīre sa niścalaḥ
kṛpayā bāndhavastrībhiḥ śunīkṣīreṇa vardhitaḥ // KDarp_2.78

etadeva viruddhānāṃ vaicitryaṃ pūrvakarmāṇām
kṛcchrāvasannā jīvantiṃ vipadyante yadīśvarāḥ // KDarp_2.79

vraṇaiḥ sa pūtikalilaklāmyatkṛmikulairvṛtaḥ
pakvaṇe kuṇapākāras tasthau klinnatṛṇāstare // KDarp_2.80

tasminnapyativātsalyāt putrāsthāṃ jananī sthirām
babandha vāsanālīnaḥ snehamoho hi duḥsahaḥ // KDarp_2.81

sa vardhamānaḥ śanakaiḥ smaśānāṅgāradhūsaraḥ
pakvaṇograpiśācānām apyudvegakaro 'bhavat // KDarp_2.82

yaṣṭīniṣaṇṇagamanaḥ kuṣṭakledajugupsitaḥ
sa jagāma pathā yena prayayau tena nāparaḥ // KDarp_2.83

atrāntare candanasya pituḥ śrāddhadine mahān
babhūvārthisamūhānnadāne kalakalasvanaḥ // KDarp_2.84

tataḥ karparamādāya sa caṇḍālaśiśuḥ śanaiḥ
ācāmayācakaḥ kṛcchrād dvārāgrabhuvamāyayau // KDarp_2.85

taṃ dṛṣṭvā candanaḥ saudhād viprāṇāṃ mārgadūṣaṇam
nivāryatāmayaṃ prāptas tūrṇamityavadatkrudhā // KDarp_2.86

prabhubhrūbhaṅgabhītena laguḍenāhatastataḥ
dvārapālena sāvartaḥ sa kapota ivābhavat // KDarp_2.87

sa nirbhinnalalāṭāsthiprakṣaratkṣatajokṣitaḥ
kṣaṇaṃ saṃmūrcchitaḥ prāpa kleśabhogāya jīvitam // KDarp_2.88

adūravartinī śrutvā caṇḍālī tadyathāravam
upasṛtya śuśocārtā spṛśantī tasya śoṇitam // KDarp_2.89

kena niṣkaruṇenedaṃ darśitaṃ bata pauruṣam
praklinnakāyavikale yenāsminsubhaṭāyitam // KDarp_2.90

kāyāpāpamayīṃ duḥkhadaśāṃ dṛṣṭvāsya duḥsahām
vairāgyāvasare kena krauryamevaṃvidhaṃ kṛtam // KDarp_2.91

ārtimevaṃvidhāmasya hṛdayakledinīmimām
vilokya kuryātkaḥ pāpaṃ pāpaṃ hi padamāpadām // KDarp_2.92

yadyanena mahatpāpaṃ na kṛtaṃ pūrvajanmani
taducyatāṃ sphuratkaṣṭā dṛṣṭā kasyedṛśī daśā // KDarp_2.93

ye dṛśyante vipatkleśaviśeṣaviṣamavyathāḥ
ta eva guravaḥ pāpavāpasya (?) karaṇe nṛṇām // KDarp_2.94

karuṇārheṣu śūrāṇām upakāriṣu vairiṇām
vañcakānāmapāpeṣu pāpasaṃkhyāṃ karoti kaḥ // KDarp_2.95

tāraṃ rodiṣi kiṃ putra sahasvāghātajāṃ rujam
aśarmakarmanirmāṇaṃ marmacchedi śarīriṇām // KDarp_2.96

iti tasyāṃ pralāpinyāṃ prekṣavāpte jane jinaḥ
anāthabandhuḥ karuṇāsindhustenāyayau pathā // KDarp_2.97

bhavabhramāsaktapariśramāṇāṃ rāgādidoṣairupatāpitānām
āśvāsanenāmṛtasodareṇa limpanniva dyāṃ dyuticandanena // KDarp_2.98

dṛṣṭvā tamāpadgatamugrarogabhagnaṃ nimagnaṃ vyasane vivignam
vyalambatārdraḥ karuṇārasena tattāpaśāntyai bhagavāñjinendraḥ // KDarp_2.99

tatsaṃnidhānena muhūrtamātraṃ sa nirvyathaḥ svāsthyamivāsasāda
nihanti pāpaṃ kuśalaṃ prasūte saṃdarśanaṃ sattvahitāśayānām // KDarp_2.100

jñātvātha candanaḥ prāptaṃ bhagavantaṃ tathāgatam
vikasatkusumasmeraṃ pūjāmādāya niryayau // KDarp_2.101

bhagavānapi sāścaryaprabhāvādudgataṃ bhuvaḥ
haimaṃ kamalamāruhya tasthau paryaṅkalīlayā // KDarp_2.102

praṇataṃ caraṇālīnaṃ pūjāvyagrakaraṃ puraḥ
babhāṣe bhagavānprīto bhikṣusaṃsadi candanam // KDarp_2.103

kimayaṃ yācamāno 'pi varākastāḍitaḥ krudhā
kṛtaṃ na kṛpaṇe kasmāt karuṇākomalaṃ manaḥ // KDarp_2.104

dayārdrāḥ sarvasattveṣu bhavanti vimalāśayāḥ
evaṃvidhānāṃ duḥkhānāṃ kāraṇaṃ kaluṣaṃ manaḥ // KDarp_2.105

kṛtakrūrāpakāreṣu vidveṣaparuṣeṣvapi
bhavanti santaḥ kleśoṣmaśoṣiteṣu na karkaśāḥ // KDarp_2.106

kliṣṭaḥ kaṣṭaṃ kadaryo 'yaṃ lobhenāparajanmani
apradānodyatenādya kāyakleśena pīḍitaḥ // KDarp_2.107

eṣa nandastava pitā pūrṇārthamalasaṃcayāt
āvṛtaḥ pāparogeṇa caṇḍālatvamupāgataḥ // KDarp_2.108

janmāntare 'pyato 'nyasmin rogayogānmumūrṣaṇā
suvarṇaṃ dattametena tenāyaṃ sadhano 'bhavat // KDarp_2.109

antyakleśadaśāyāṃ yan mumūrṣuḥ saṃprayacchati
taccābhogyaṃ bhavatyasya lobhādanyeṣu janmasu (?) // KDarp_2.110

datta na vittaṃ karuṇānimittaṃ lobhapravṛttaṃ kṛtameva cittam
yaiḥ saṃcayosāharasaiḥ pranṛttaṃ śocanti te pātakamātmavṛttam // KDarp_2.111

ityuktvā bhagavānpuṇyāṃ vidadhe dharmadeśanām
yayā kleśaprahāṇārham arhattvaṃ prāpa candanaḥ // KDarp_2.112

tasmānna darpaḥ puruṣeṇa kāryaḥ pravardhamānena dhanodayena
adānabhogopahataṃ hi vittaṃ puṃsāṃ paratreha ca durnimittam // KDarp_2.113

tṛtīyo vicāraḥ

saṃsāradoṣapraśamaikahetuḥ karoti vidyā yadi darpamoham
tadandakārāya bhavatyavaśyaṃ sābhre nabhasyaṃśumatoṃśumālā // KDarp_3.1

śikṣābhyāsena suvyaktaṃ paṭhantyapi vihaṃgamāḥ
ka eṣa vidyayā darpaḥ kaṣṭaprāptaikadeśayā // KDarp_3.2

sā vidyā yā madaṃ hanti sā śrīryārthiṣu varṣati
dharmānusāriṇī yā ca sā buddhirabhidhīyate // KDarp_3.3

yo vidyāgururāyāti laghutāṃ śīlaviplavāt
tasmai paṇḍitamūrkhāya viparītātmane namaḥ // KDarp_3.4

vidyāṃ prāpya kṛtaṃ yena vidveṣakaluṣaṃ manaḥ
tenātmā hanta mūrkheṇa snātvā pāṃsūtkarairvṛtaḥ // KDarp_3.5

vidyā śrīriva lobhena dveṣeṇāyāti nindyatām
bhāti namratayaivaiṣā lajjayeva kulāṅganā // KDarp_3.6

spṛhaṇīyā satāṃ tāvad vidyā saṃtoṣaśālinī
yāvanna pārthivāsthānapaṇyasthāne prasāritā // KDarp_3.7

sadguṇāḥ śucayastāvad yāvadvādena śodhakaiḥ
prakṣālya na parīkṣyante khalairbhūpālasaṃsadi // KDarp_3.8

aśmāpyahṛdayo yasya guṇasāraṃ parīkṣate
ucitaiva suvarṇasya tasyāgnipatane ruciḥ // KDarp_3.9

kavibhirnṛpasevāsu citrālaṃkārahāriṇī
vāṇī veśyeva lobhena paropakaraṇīkṛtā // KDarp_3.10

vādibhiḥ kalahodarkatarkasaṃparkakarkaśā
vāṇī krakacadhāreva dharmamūle nipātitā // KDarp_3.11

sādhutejovadhāyaiva tārkikaiḥ karkaśīkṛtā
vāṇī vivādibhiḥ krūraiḥ saunikairiva kartarī // KDarp_3.12

śīlaṃ naiva bibharti kīrtivimale dhatte na dharme dhiyaṃ mātsaryeṇa manīṣiṇāṃ pratanute pāruṣyadoṣaṃ girā
tarkoktyā paralokakarma nayati prāyeṇa saṃdigdhatāṃ yastasyāphalaśāstrapāṭanapaṭormūḍhasya kiṃ vidyayā // KDarp_3.13

ye saṃsatsu vivādinaḥ parayaśaḥśalyena śūlākulāḥ kurvanti svaguṇastavena guṇināṃ yatnādguṇācchādanam
teṣāṃ roṣakaṣāyitodaradṛśāṃ dveṣoṣṇaniḥśvāsināṃ dīptā ratnaśikheva kṛṣṇaphaṇināṃ vidyā janodvegabhūḥ // KDarp_3.14

śocyatāṃ yātyaśīlena vidveṣeṇāpavitratām
darpaśāpahatā vidyā naśyatyeva sahāyuṣā // KDarp_3.15

tapovane munivarau mānyau munimanīṣiṇām
purā raibhyabharadvājau suhṛdau cakratuḥ sthitim // KDarp_3.16

putrāvabhūtāṃ raibhyasya vidyāvimaladarpaṇau
spṛhaṇīyau guṇajñānāṃ sarvāvasuparāvasū // KDarp_3.17

bharadvājasya putro 'bhūd yavakrītābhidhaḥ sutāḥ
bhavantavidyāḥ prāyeṇa pitṛpraṇayalālitāḥ // KDarp_3.18

sa yuvā raibhyatanayau sarvatra śrutiviśrutau
paśyannātmani sāsūyaḥ paścāttāpākulo 'bhavat // KDarp_3.19

sa gatvā jāhnavītīraṃ nirāhārakṛśaściram
cacāra niścalatanus tīvraṃ vidyāptaye tapaḥ // KDarp_3.20

taṃ tapastāpitātmānaṃ svayametya śatakratuḥ
uvāca mithyānirbandhaḥ ko 'yaṃ te muniputraka // KDarp_3.21

anadhītā gurumukhāt kathaṃ vidyādhigamyate
anabhyāsena pāṇḍityaṃ nabhaḥkusumaśekharaḥ // KDarp_3.22

adhunā vidyayā kiṃ te vidyārhaṃ śaiśavaṃ gatam
yatphalaṃ kila vidyāyās tasminnavahito bhava // KDarp_3.23

śīlaṃ parahitāsaktir anutsekaḥ kṣamā dhṛtiḥ
alobhaśceti vidyāyāḥ paripākojjvalaṃ phalam // KDarp_3.24

vivekarahitā vidyā dveṣaroṣoṣmaśoṣitā
darpāśaninipātena hatā vallīva niṣphalā // KDarp_3.25

etadarthaṃ śrute buddhiṃ karoti dveṣadūṣitaḥ
yadvivādaiḥ kariṣyāmi mānamlāniṃ manīṣiṇām // KDarp_3.26

tyaktvā praśamasaṃtoṣau vidyāyāḥ prathamaṃ phalam
nānāviparyayapathair gacchantyarthaphalārthinaḥ // KDarp_3.27

upakārāya yā puṃsāṃ na parasya na cātmanaḥ
patrasaṃcayasaṃbhāraiḥ kiṃ tayā bhāravidyayā // KDarp_3.28

anyāyaḥ prauḍhavādena nīyate nyāyatāṃ yayā
nyāyaścānyāyatāṃ lobhāt kiṃ tayā kṣadravidyayā // KDarp_3.29

svajihvāstutibhirnityaṃ patnīvodghāṭitāṃśukā
kriyate yā sabhāmadhye kiṃ tayā dhṛṣṭavidyayā // KDarp_3.30

anuṣṭhānena rahitā pāṭhamātreṇa kevalam
rañjayatyeva yā lokaṃ kiṃ tayā śukavidyayā // KDarp_3.31

gopyate yā śrutajñasya mūrkhasyāgre prakāśyate
na dīyate ca śiṣyebhyaḥ kiṃ tayā śaṭhavidyayā // KDarp_3.32

parotkarṣaṃ samācchādya vikrayāya prasāryate
yā muhurdhanināmagre kiṃ tayā paṇyavidyayā // KDarp_3.33

na tīryate yayā ghoraḥ saṃsāramakarākaraḥ
nityaṃ cittānubandhinyā kiṃ tayā mohavidyayā // KDarp_3.34

nityābhyāsaprayāsena jīvitaṃ kṣīyate yayā
trivargasyoparodhena kiṃ tayā kaṣṭavidyayā // KDarp_3.35

na vivekocitāṃ buddhiṃ na vairāgyamayaṃ manaḥ
saṃpādayati yā puṃsāṃ kiṃ tayā jaḍavidyayā // KDarp_3.36

śaucāśaucavivādena tyaktā (?) śrotriyatā yayā
mithyābhimānayoginyā kiṃ tayā dambhavidyayā // KDarp_3.37

paramātsaryaśalyena vyathā saṃjāyate yayā
sukhanidrāpahāriṇyā kiṃ tayā śūlavidyayā // KDarp_3.38

parasūktāpahāreṇa svasṛbhāṣitavādinā
utkarṣaḥ khyāpyate yasyāḥ kiṃ tayā cauravidyayā // KDarp_3.39

anabhyāsahatotsāhā pareṇa paribhūyate
yā lajjājananī jāḍyāt kiṃ tayā mandavidyayā // KDarp_3.40

lobhaḥ prabhūtavittasya rāgaḥ pravrajitasya ca
na yayā śāntimāyāti kiṃ tayālīkavidyayā // KDarp_3.41

yayā bhūpatimāśritya pareṣāṃ guṇanindakaḥ
dānamānonnatiṃ hanti kiṃ tayā doṣavidyayā // KDarp_3.42

gṛhe dhārādhiruḍhāpi sabhāyāṃ na pravartate
pratibhābhaṅgasaṅgādyā kiṃ tayā mūkavidyayā // KDarp_3.43

caṇḍaṃ piṇḍārthināṃ dveṣapiśunānāṃ śunāmiva
yayā saṃjāyate yuddhaṃ kiṃ tayā vadhavidyayā // KDarp_3.44

vismṛtā yāvaliptasya kaṇṭhe kṛtagatāgatā
jīvavṛttiriva kṣīṇā kiṃ tayā mṛtavidyayā // KDarp_3.45

rasāyanī jarājīrṇaś cirarogī yayā bhiṣak
dhātuvādī daridraśca kiṃ tayā hāsyavidyayā // KDarp_3.46

yayā mugdhamṛgāḥ kūṭaiḥ pīḍyante tīvramārgaṇaiḥ
āśāpāśāvalambinyā kiṃ tayā lubdhavidyayā // KDarp_3.47

paropatāpaḥ kriyate vaśyādikuhakairyayā
yantratantrānusāriṇyā kiṃ tayā vyājavidyayā // KDarp_3.48

gururgarvātkavirdveṣād yatirbhogaparigrahāt
nṛpaḥ pāpāddvijaḥ krodhāt sā vidyā vāryate yayā // KDarp_3.49

vidyāguṇāste viduṣāṃ ye vivekanibandhanam
svalpaśilpakalātulyāḥ śeṣā jīvitahetavaḥ // KDarp_3.50

vīṇeva śrotrahīnasya lolākṣīva vicakṣuṣaḥ
vyasoḥ kusumamāleva vidyā stabdhasya niṣphalā // KDarp_3.51

dveṣadarpahatā vidyā kāmakrodhahatā matiḥ
lobhamohahatā vṛttir yeṣāṃ teṣāṃ kimāyuṣā // KDarp_3.52

dūre vyākaraṇaṃ kuruṣva viṣamaṃ dhātukṣayakṣobhitaṃ mīmāṃsā virasā na śoṣayati kiṃ tarkairalaṃ karkaśaiḥ
na kṣībaḥ patati smarabhramakaraiḥ kiṃ navyakāvyāsavais tasmānnityahitāya śāntamanasāṃ vairāgyamārogyadam // KDarp_3.53

ityuktaḥ surarājena niścayānna cacāla saḥ
abhimānagṛhītānāṃ durnivāro hi durgrahaḥ // KDarp_3.54

atha vṛddhadvijo bhūtvā sikatāmuṣṭibhiḥ śanaiḥ
śakraḥ pracakrame kartuṃ gaṅgāyāṃ setubandhanam // KDarp_3.55

taṃ dṛṣṭvā niṣphalakleśaviphalodyoganiścalam
munisūnuḥ kṛpāviṣṭaḥ papracchābhyetya sasmitaḥ // KDarp_3.56

brahmanka eṣa nirbandhas tava vandhyasamudyame
niṣphalaṃ vipulāyāsaṃ na prājñāḥ karma kurvate // KDarp_3.57

asminkuṭilakalloladolāvikṣobhite 'mbhasi
hāsyahetuḥ kathaṃ setuḥ sikatāmuṣṭibhirbhavet // KDarp_3.58

ityukte muniputreṇa brāhmaṇastamabhāṣata
aho paropadeśeṣu sarvo bhavati paṇḍitaḥ // KDarp_3.59

anadhītāṃ balādvidyāṃ tapasā prāptumicchasi
yathā tvaṃ niṣphalārambhas tathāhamaparo jaḍaḥ // KDarp_3.60

etaddvijavacaḥ śrutvā yathārthaṃ sthagitottaraḥ
tathāpi dṛḍhasaṃkalpaḥ svakṛtyānna cacāla saḥ // KDarp_3.61

athāsya tīvratapasā śakraḥ prādādvaraṃ varam
sarvavidyānidhiryena sahasaiva babhūva saḥ // KDarp_3.62

prāptavidyaḥ sa sotsāhas tūrṇaṃ gatvā svamāśramam
nijāṃ tapaḥphalāvāptikathāṃ pitre nyavedayat // KDarp_3.63

taṃ madākrāntamaśrāntavṛttasaṃskṛtavādinam
bharadvājaḥ pramode 'pi svedākula ivāvadat // KDarp_3.64

putra prāptā tvayā vidyā tapastāpātkimucyate
kiṃ tvāgāmibhayādetan na yuktaṃ pratibhāti me // KDarp_3.65

itaḥ samīpe raibhyasya kopanasya tapovanam
vidyāmadāndhau tatputrāvarvāvasuparāvasū // KDarp_3.66

tāvaśrāntaśrutonmādau tvaṃ cābhinavapaṇḍitaḥ
tatsaṃgame dveṣamayaḥ sadā saṃnihitaḥ kaliḥ // KDarp_3.67

grīvāstambhabhṛtaḥ paronnatikathāmātre śiraḥśūlinaḥ sodvegabhramaṇapralāpavipulakṣobhābhibhūtasthiteḥ
antardveṣaviṣapraveśaviṣamakrodhoṣṇaniḥśvāsinaḥ kaṣṭā nūtanapaṇḍitasya vikṛtirbhīmajvarārambhabhūḥ // KDarp_3.68

tava tatra prayātasya yuktāyuktavivādinaḥ
bhaviṣyati muneḥ śāpād avaśyaṃ madanigrahaḥ // KDarp_3.69

śuktikārajatajñānanīlapītādidarśanaiḥ
unmādaṃ janayatyeva vidyādarpapiśācikā // KDarp_3.70

eṣa vidyopadeśena vināśaḥ prārthitastvayā
raibhyāśramo na gantavyaḥ kartavyaṃ yadi madvacaḥ // KDarp_3.71

ityukto 'pyasakṛtpitrā sa gatvā raibhyaputrayoḥ
vyadhādvivādanirvedaiḥ sadā vidyāmadakṣitim // KDarp_3.72

taṃ darpamattaṃ sākopabhīmabhrūbhaṅgadurmukhau
tāvūcaturmanaḥsaktavidyāvidveṣaśūlinau // KDarp_3.73

kanīyānāvayoryasmād vayasā tvaṃ śrutena ca
karoṣi vādairākṣepaṃ tasmādāyuḥkṣayo 'stu te // KDarp_3.74

ityukto 'pi krudhā tābhyāṃ na darpādvirarāma saḥ
na prasannaṃ na ca kruddhaṃ gaṇayanti madoddhatāḥ // KDarp_3.75

atrāntare bhramadbhṛṅgamālābhrūbhaṅgavibhramaḥ
kālaḥ proṣitakāntānāṃ puṣpakālaḥ samāyayau // KDarp_3.76

kṣiptapattrāḥ sumanasāṃ rajaḥkaluṣitekṣaṇāḥ
sadveṣā iva vidvāṃsaś cerurmalayamārutāḥ // KDarp_3.77

mādhuryalalitodāravāṇīvilasitairmuhuḥ
kavīnāmiva saṃgharṣaḥ kokilānāmajāyata // KDarp_3.78

raibhye prayāte putrābhyāṃ saha snātuṃ sarittaṭam
bharadvājātmajo 'bhyetya praviveśa tadāśramam // KDarp_3.79

tatra puṣpoccayavyagrāṃ dharmapatnīṃ purāvasoḥ
so 'paśyatsuprabhāṃ nāma rūpadarpāpahāṃ rateḥ // KDarp_3.80

uṭajāṅganasaktānāṃ hariṇīnāṃ vilokane
vilāsadīkṣāṃ kurvāṇāṃ taralāpāṅgamaṅgibhiḥ // KDarp_3.81

tāṃ dṛṣṭvā candravadanāṃ madanānandadevatām
babhūvotkrāntamaryādaḥ sahasaiva muneḥ sutaḥ // KDarp_3.82

sa brahmacārī kāmena navena taralīkṛtaḥ
abhilāṣocitaṃ vaktum anabhijño 'pyuvāca tām // KDarp_3.83

unmādanamidaṃ rūpam anurūpaṃ manobhuvaḥ
samutsiktamivāsaktaṃ karoti mama mānasam // KDarp_3.84

vidyāvinayamutsṛjya saṃtyajya guruyantraṇām
tvayi pravṛttaṃ cittaṃ me prāgjanmapremabandhanam // KDarp_3.85

jānāmi yatkṛtasyāsya vipāke karmaṇaḥ phalam
tathāpyabhimataṃ dhartuṃ na śaknomi karomi kim // KDarp_3.86

na śrutena na vittena na vṛttena na karmaṇā
pravṛttaṃ śakyate roddhuṃ manobhavapathe manaḥ // KDarp_3.87

ityuktvā tāṃ bhayodbhrāntanayanāmāśramonmukhīm
gantuṃ pravṛttāṃ so 'bhyetya jagrāhāṃśukapallave // KDarp_3.88

kadalī kuñjareṇeva tarasā tena nirjane
kṛṣyamāṇā tamavadat sā niṣedhacalāṅguliḥ // KDarp_3.89

mā mā malinaya svacchaṃ śīlaṃ mama tathātmanaḥ
vidyāyā niravadyāyāḥ kimetaducitaṃ phalam // KDarp_3.90

śīlaśuklāṃśukāṃ tyaktvā lajjāṃ nijavadhūmiva
gṛhṇāsi paranārīṇāṃ pāṇinā paṭapallavam // KDarp_3.91

kimetadityanucitaṃ dṛṣṭvā nūnaṃ kamaṇḍaluḥ
udgrīvaḥ kautukeneva mukhaṃ tava nirīkṣate // KDarp_3.92

bibhrato 'ntargatarasāṃ kusumeṣuruciṃ navām
jaṭāvalkalabhāraste taroriva na śāntaye // KDarp_3.93

pāpasaṃkalpamātreṇa trapayādhomukhī tava
patitā sparśabhītyeva kampalolākṣamālikā // KDarp_3.94

āsanābje sarasvatyā japalolaradacchade
durnayoktirna yukteyaṃ mukhe tava manīṣiṇaḥ // KDarp_3.95

iyaṃ tapovanamahī vivekajananī katham
janayatyabhilāṣaṃ te jananīvājitātmanaḥ // KDarp_3.96

durmado (durdamo) yauvanabharas turaṅga iva hārakaḥ
sarvathā śithilātmānam avaṭe kṣipati kṣaṇāt // KDarp_3.97

dhigdhiyaṃ kiṃ vivekena dūre viśrāmyatu śrutam
dhāryate yairna saṃsāravikāraskhalitaṃ manaḥ // KDarp_3.98

kva vidyā viditāśeṣakāryākāryavimarśadhīḥ
mūḍhatā kva ca duṣkarmamahāpāpakuṭumbinī // KDarp_3.99

ityucyamāno 'pi yadā na sa tatyāja durgraham
śīlāpahārasaṃtrastā sā tadā samacintayat // KDarp_3.100

kiṃ karomyajane labdhā vivaśāhaṃ pramādinā
utsṛṣṭadharmanimayāḥ kiṃ na kurvantyavāritāḥ // KDarp_3.101

ayaṃ smarāturastāvad vacasā na nivartate
vañcyante sāntvavādena kāmakrodhamadoddhatā // KDarp_3.102

iti dhyātvā tamavadat sā śanairmṛduvādinī
gaccha tvaṃ svayameṣyāmi niśi śūnyalatāgṛhe // KDarp_3.103

snātvā saputraḥ kāle 'smin nāyāti śvaśuro mama
jvalajjvalanatulyasya tasyāgre kiṃ kariṣyasi // KDarp_3.104

ityuktaḥ sa tayā prāyāt satyaṃ vijñāya tadvacaḥ
duṣprāpamapi manyante sulabhaṃ kāmamohitāḥ // KDarp_3.105

raibhyaṃ tataḥ samāyātam agnyāgārāgrataḥ sthitam
snuṣā provāca kopāgnidhūmenevāśruvarṣiṇī // KDarp_3.106

bharadvājātmajastāta pāpastava suhṛtsutaḥ
mamādya vijane śīlaviplave 'bhyarthitāṃ gataḥ // KDarp_3.107

sa mayā durgrahagrastaḥ sameṣyāmīti vañcitaḥ
vimucye nānyathā hastāt tasya svastimatī satī // KDarp_3.108

etadākarṇya sahasā prajvalanmanyunā muniḥ
babhūva durnimittolkāpātakrūre ivāṃśumān // KDarp_3.109

vidyāvatāṃ sphuratyantarvivekaḥ svasthacetasām
vikārakāle saṃmohaś citte vidyā ca pustake // KDarp_3.110

sa niḥśvasannatha krodhajvarārambhāruṇekṣaṇaḥ
abhicārajapeneva kampamānādharo 'bhyadhāt // KDarp_3.111

aho bata bharadvājaḥ putrasyādhyayane vyadhāt
dharmopadeśaṃ yatnena nagnīkartuṃ parāṅganaḥ // KDarp_3.112

ityuktvāmarṣasaṃrambhād aparaṃ vaktumakṣamaḥ
sa praviśyāgnisadanaṃ pratīkāraparo 'bhavat // KDarp_3.113

utpāṭya vikaṭāṭopakopaḥ prauḍhāgnipiṅgalam
sa juhāva jaṭāṃ vahnau krūrakrodhasaṭāmiva // KDarp_3.114

dvitīyāyāṃ hutāyāṃ ca śūlabhṛdghorarākṣasaḥ
kṛtyāsakhaḥ samudbhūtaḥ provāca praṇato munim // KDarp_3.115

kiṃ karomi mune kasya vināśāyāsmi nirmitaḥ
trailokyamapi nirdagdhuṃ saṃnaddho 'haṃ tvadājñayā // KDarp_3.116

iti bruvāṇaṃ taṃ raibhyaḥ krūrākāramabhāṣata
bharadvājasutaṃ gaccha kavalīkurvapaṇḍitam // KDarp_3.117

iti tena samādiṣṭaḥ sa vrajankampitāvaniḥ
ardhaśaucaṃ munisutaṃ dṛṣṭvā durātsamādravat // KDarp_3.118

tasminnabhidrute vegād dīptaśūle niśācare
bhayabhagnagatiḥ prāpa śaraṇaṃ na muneḥ sutaḥ // KDarp_3.119

palāyamānaḥ saṃprāptaḥ sa javātpiturāśramat
agnyāgāraṃ viśanruddhaḥ śūdreṇāśaucadūṣitaḥ // KDarp_3.120

dāsaspṛṣṭaḥ sa niḥśaucaḥ patitaḥ saṃbhramātkṣitau
rakṣaḥ śūlahataḥ paścāt sahasā bhasmasādabhūt // KDarp_3.121

atrāntare bharadvājaḥ praviśannijamāśramam
vidhvastacchāyamālokya sodvegaḥ samacintayat // KDarp_3.122

mama puṣpaphalādānapratyāvṛttasya vahnayaḥ
sadottiṣṭhanti puratas te 'dya kiṃ niścalā iva // KDarp_3.123

iti saṃcintya dṛṣṭvāgre bhasmabhītaṃ sutaṃ muniḥ
śrutvā ca dāsakathitaṃ vṛttāntaṃ nyapatadbhuvi // KDarp_3.124

sa labdhasaṃjñaḥ śanakair avadadbāṣpagadgadam
raibhyo 'pi vidvānkālena prāpnotu svasutādvadham // KDarp_3.125

hā putra rakṣitenāpi kṣaṇakṣayanipātinā
na jīvāmi sadoṣeṇa kāyeneva tvayā vinā // KDarp_3.126

ityuktvā putraśokena citāgnimaviśanmuniḥ
mahatsvapi navotsekād abhagnaprasarāḥ śucaḥ // KDarp_3.127

atha yāte śanaiḥ kāle bṛhadyumnasya bhūpateḥ
yājakau jagmaturgeham arvāvasuparāvasū // KDarp_3.128

pravṛtte vidhivattasya dīrghasattre pṛthuśriyaḥ
dānamānodayaḥ ko 'pi tayoryājakayorabhūt // KDarp_3.129

kadāciddinaparyantasaṃdhyāyāṃ nijamāśramam
parāvasuḥ samāgacchan dṛṣṭvā pitaramagrataḥ // KDarp_3.130

kṛṣṇājinottarāsaṅgaṃ daṇḍena mṛgaśaṅkayā
jaghāna śāpavivaśaḥ sa tenābhūdvicetanaḥ // KDarp_3.131

janakaṃ hatamālokya brahmahatyābhayākulaḥ
gatvā yajñabhuvaṃ bhrātre sa tamarthaṃ nyavedayat // KDarp_3.132

arvāvasustamavadad bhrātaḥ kiṃ kriyate vidheḥ
bhavanti yasya saṃkalpād evaṃrūpā viparyayāḥ // KDarp_3.133

dharmārthī pāpamāpnoti śīlārthī śīlaviplavam
vidhau vidhuratāṃ yāte draviṇārthī daridratām // KDarp_3.134

brahmahatyāvrataṃ tīvraṃ bhavato 'rthe carāmyaham
tvamasya kuru bhūbhartuḥ saṃpūrṇāṃ yājanakriyām // KDarp_3.135

uktvetyarvāvasurbhrātuḥ pāpaśāntyai dhṛtavrataḥ
cakāra sarvatīrtheṣu tīvraniṣkṛtipāraṇam // KDarp_3.136

taṃ samāptavrataṃ prāptaṃ rājño yajñavasuṃdharām
dūrātparāvasurjñātvā pitṛghnaḥ samacintayat // KDarp_3.137

ayaṃ me dakṣiṇākāle bhāgahartā samāgataḥ
madabhāgyaiściraṃ tīvravratakliṣṭo 'pi jīvati // KDarp_3.138

iti saṃcintya so 'bhyetya provāca pṛthivīpatim
lobhamātsaryayoraṅke patitaḥ pātakecchayā // KDarp_3.139

rājanyajñamahīmeṣa kilbiṣī brahmahatyayā
praviśatyavikalpena madbhrātā vāryatāmitaḥ // KDarp_3.140

ityuktastena nṛpatiḥ kṛtaghnena viparyayāt
tasya praveśamajñānān niṣpāpasya nyavārayat // KDarp_3.141

andhā iva na paśyanti yogyāyogyaṃ hitāhitam
pathā tenaiva gacchanti nīyante yena pārthivāḥ // KDarp_3.142

mithyāpavādadānena naiva bhrātre cukopa saḥ
nikāre kāraṇaṃ daivaṃ manyante hi manīṣiṇaḥ // KDarp_3.143

tena tasyānṛśaṃsyena nirvikāratayā tayā
tuṣṭāḥ kratusamāsīnās tamūcustridivaukasaḥ // KDarp_3.144

praśamena tavānena prasannāste vayaṃ mune
varārho 'pi varācāra gṛhyatāṃ pravaro varaḥ // KDarp_3.145

ityuktaḥ sa suraiḥ prītyā tānuvāca kṛtāñjaliḥ
yadi yuṣmadvarārho 'haṃ dīyatāṃ yanmamepsitam // KDarp_3.146

matpitrā yo 'bhicāreṇa bharadvājātmajo hataḥ
sa jīvatvasmṛtakrūranikāraḥ sa ca tatpitā // KDarp_3.147

asmatpitā mṛgadhiyā yaḥ parāvasunā hataḥ
so 'pi vismṛtatatkopaḥ svasthaḥ prāpnotu jīvitam // KDarp_3.148

ityarthite vare tena tathetyākhyāyi taiḥ suraiḥ
yavakrītabharadvājaraibhyāḥ prāpuḥ svajīvitam // KDarp_3.149

ityete munayo 'pi darpaviphale yāte śrute śocyatāṃ krodhāndhyena punaḥ pranaṣṭavimalāloke viveke cyute
śīle rāgamahoṣmaṇā vigalite dveṣeṇa nāśaṃ gatāḥ kasyānyasya dhanābhimānamalinā vidyā vidhatte guṇam // KDarp_3.150

cetaḥ śāntyai dveṣadarpojjhitena yatnaḥ kāryaḥ sarvathā paṇḍitena
vidyādīpaḥ kāmakopākulākṣṇāṃ darpāndhānāṃ niṣphalāloka eva // KDarp_3.151

alobhaḥ paramaṃ vittam ahiṃsā paramaṃ tapaḥ
amāyā paramā vidyā niravadyā manīṣiṇām // KDarp_3.152

śukrasya vidyā dhanadārthahartum āryāprapañcopacitasya śocyā
kacasya vācaspatijanmano 'pi vyājena vidyā viphalībabhūva // KDarp_3.153

spṛśati matiṃ nahi teṣāṃ dveṣaviṣaḥ kalisarpaḥ /
yadi śamavimalamatīnāṃ svamanasi bhavati na darpaḥ // KDarp_3.154*

caturtho vicāraḥ

padmopamānāṃ dinasundarāṇāṃ ko 'yaṃ nṛṇāmasthirarūpadarpaḥ
rūpeṇa kāntiḥ kṣaṇikaiva yeṣāṃ hāridrarāgeṇa yathāṃśukānām // KDarp_4.1

paryantarekhāṅgavibhāgahīnacitropamaṃ bālavapuḥ prakṛtyā
tadyauvanenaiva vikāsameti caitrotsaveneva śirīṣapuṣpam // KDarp_4.2

alomaśaṃ pūrṇaśaśāṅkaśobhaṃ mukhaṃ tu yūnāṃ katiciddināni
jāte tataḥ śmaśruviśālajāle śevālalīnābjatulāṃ bibharti // KDarp_4.3

dhūmena citraṃ tuhinena padmaṃ tamisrapakṣeṇa sudhāṃśubimbam
śītaṃ nidāghena na bhāti toyaṃ jarāvatāreṇa ca cārurūpam // KDarp_4.4

rūpaṃ kṣaṇasvīkṛtaraktamāṃsagrāsaprasaktākṛtakāmadoṣā
keśagraheṇaiva jarā janānāṃ veśyeva vittaṃ kavalīkaroti // KDarp_4.5

pākakrameṇaiva vicitrakarmā pratikṣaṇaṃ dehabhṛtāmalakṣyaḥ
karoti kālaḥ pariṇāmaśaktyā rūpaṃ virūpaṃ caturapravāhaḥ // KDarp_4.6

na lakṣyate kālagatiḥ savegacakrabhramabhrāntividhāyinīyam
hyo yaḥ śiśuḥ sa sphuṭayauvano 'dya prātarjarājīrṇatanuḥ sa eva // KDarp_4.7

puṃsāmavasthātritayatribhāge rūpapradaṃ yauvanameva nānyat
tasminmadonmādagadāṅgabhaṅgavyaṅgyādidoṣopahate kva rūpam // KDarp_4.8

yadā naraḥ śocati duḥkhataptas tyaktāśanaḥ śokavivarṇavaktraḥ
na snāti nottiṣṭhati naiva śete tadā kva rūpaṃ kva ca yauvanaśrīḥ // KDarp_4.9

yadā sthitaḥ preta ivāsthiśeṣaḥ kārāgṛhe dhūsaritordhvakeśaḥ
prakīrṇayūkāmalakālakāyas tadā kva rūpasya gato 'bhimānaḥ // KDarp_4.10

yadā sadāṅgīkṛtadainyaduḥkhasevāpravāsena vinaṣṭakāyaḥ
nityapravāsabhramabhagnajānur na rūpalabdhasya tadāsti rupam // KDarp_4.11

yadā prahārairdalitākhilāṅgaḥ khaṇḍoṣṭhanāsaḥ sphuṭitākṣidantaḥ
yuvā piśācatvamivopayāti tadāpi rūpaṃ vigatasvarūpam // KDarp_4.12

yadā na dhīmānariṣu pramāthī na vākpaṭuścitramanuṣyatulyaḥ
tadā surūpādavicāraramyād varaṃ virūpaḥ spṛhaṇīyarūpaḥ // KDarp_4.13

yadā daridraḥ paridhānahīnas trapānilīnaḥ kurute 'tiyāñcām
kapolasaṃjātavalīvikāras tadā surūpo 'pi paraṃ virūpaḥ // KDarp_4.14

vidvatsaṃsadi vādibhiḥ kavivarairbhāṣānabhijñaḥ paraṃ mūrkhaḥ śaṃkaravāhanastutipadairyaḥ saṃjñayā hasyate
vikrītaḥ paradeśapaṇyasadane dhūrtairivānuttaraḥ puṃsaścitramayūracāruvapuṣaḥ kiṃ tasya rūpaśriyā // KDarp_4.15

kālaṃ muhūrtāṅgulimaṇḍalena dinatriyāmāñjalinā pibantam
rūpaṃ vilokyaiva vapuśca keṣāṃ bhaṅgena nāṅgānyalasībhavanti // KDarp_4.16

rūpaṃ vayaḥ śauryamanaṅgabhogaṃ prajñāprabhāvaṃ vibhavaṃ vapuśca
aśnāti kālabhramaraḥ samantāt puṃsāṃ ni kiṃjalkamivāmbujānām // KDarp_4.17

kadācitsaha gandharvaiḥ sabhāsthāne śacīpatim
nṛttenāpsarasaḥ sarvā gītena ca siṣevire // KDarp_4.18

tāsāṃ madhye babhau kāntā vṛttīnāmiva kaiśikī
urvaśī svamukhe maitrīṃ vadantīvendupadmayoḥ // KDarp_4.19

śakrasevāgatāstatra tāṃ dṛṣṭvendumukhīṃ surāḥ
menire dhanyamātmānaṃ śṛṅgārasyāṅgatāṃ gatam // KDarp_4.20

nṛtyantī sā babhau hāramadhyaratneṣu bimbitā
yugapatpraviśantīva hṛdayāni divaukasām // KDarp_4.21

līnā devavimāneṣu haṃsāstadgatinirjitāḥ
tatkaṭākṣajitaścakre nidrāṃ candre mṛgaḥ kṣaṇam // KDarp_4.22

tasyāḥ serṣyāpsaronetramāleva patitā babhau
stanayoḥ śekharasrastā nīlotpaladalāvalī // KDarp_4.23

utsāhoddhatavibhramabhramarakavyāvṛttahārāntaratruṭyatsūtravimuktamauktikabharaḥ saktaḥ stanotsaṅgayoḥ
vaktrenducyutasaṃtatāmṛtakaṇākāraścakāra kṣaṇaṃ tasyā nṛttarasaśramoditaghanasvedāmbubimbaśriyam // KDarp_4.24

tasyā nṛttavilokane pulakitaṃ dṛṣṭvā ratirmanmathaṃ niḥśvāsāñcitacārurūpa(?)rajasā cakre purastātpaṭam
udvīkṣyākṣiparamparāmapi harestatrāvasannā śacī kopāndolitakelipadmamadhupairmadhye 'ndhakāraṃ vyadhāt // KDarp_4.25

vighnaṃ na cakrurnanu nṛttalīlāsaṃdarśane puṇyavatāṃ narāṇām /
tatrorvaśīrūpavaśīkṛtānāṃ nimeṣaśūnyāni vilocanāni // KDarp_4.26*

devayoraśvinostatra rūpamādhuryadhuryayoḥ
mithaḥ kathā samabhavat tadguṇākṛṣṭacittayoḥ // KDarp_4.27

eko 'bravīdaho rūpam asyāstaralacakṣuṣaḥ
nimīlanniyamā yena munayo 'pyākulīkṛtāḥ // KDarp_4.28

asyāṃ saṃsadi kasyāsye patantyetāḥ sujanmanaḥ
smarasaṃbhogasaṃvādalajjākuṭilitā dṛśaḥ // KDarp_4.29

vṛttasaṃgamayoreva parasparavilokane
nyāsaṃ śṛṅgārasarvasvam anaṅgenārpitaṃ rahaḥ // KDarp_4.30

raṇotsṛṣṭatanoḥ kaṇṭhe sotkaṇṭhā bhujabandhanam
kasyeyaṃ taralāpāṅgā raṅgottīrṇā kariṣyati // KDarp_4.31

iti bruvāṇamaparaḥ sasmitastamabhāṣata
aho nu vismṛtaḥ kiṃ te bhūtalenduḥ purūravāḥ // KDarp_4.32

vikramābharaṇaṃ dikṣu lāvaṇyatilakaṃ bhuvaḥ
urvaśībhogasubhagaṃ yasyaitadgīyate yaśaḥ // KDarp_4.33

tena rūpaguṇotsāhair urvaśīyaṃ vaśīkṛtā
puraḥ sthitāpi śakrasya manasā tatra tiṣṭhati // KDarp_4.34

rūpasāmyena śītāṃśuvaṃśe jātaḥ sa lajjate
na karoti rateragre tatkathāṃ matsarī smaraḥ // KDarp_4.35

na jāne bata hevākaḥ ko 'yaṃ kusumadhanvanaḥ
naivārpayati yatpāṇau tasyaiva śarapañcakam // KDarp_4.36

bhuvaḥ samastāmbudhimekhalāyā voḍhāramājānuvilambibāhum
līlāguruṃ taṃ hṛdaye vahantī tanvī kathaṃ nṛtyati naiva vidmaḥ // KDarp_4.37

draṣṭavyaḥ sa nṛpastāvad aprastāve 'pi yatnataḥ
ko vetti tadvidhaṃ ratnaṃ puṇyairāste kiyacciram // KDarp_4.38

iyuktvā tau kṛtakṣoṇīpatidarśananiścayau
nṛtte nivṛtte jambhāriṃ praṇamya yayaturbhuvam // KDarp_4.39

rājadhānīṃ samāsādya tau purūravasaḥ kṣaṇāt
avāritau viviśatur vetribhiḥ suragauravāt // KDarp_4.40

tau taṃ dadṛśatuḥ snānavihitābhyaṅgasaṃgamam
pīyūṣanavanītena lagnasnehamivoḍupam // KDarp_4.41

snātottāritakeyūramahārhamaṇikaṃkaṇam
lāvaṇyābharaṇaṃ tasya virarājorjitaṃ vapuḥ // KDarp_4.42

śūnyaśravaṇapāśasya tasya kaṇṭhaḥ samāyayau
nirbhūṣaṇaniveśo 'pi viśeṣaramaṇīytām // KDarp_4.43

vicārya tasyā maryādaṃ saundaryodāryamaśvinau
praśaśaṃsaturāścaryanirmāṇātiśayaṃ vidheḥ // KDarp_4.44

sa tau kṛtāñjaliḥ prītyā kṛtāsanaparigrahau
papraccha svacchahṛdayastv arāgamanakāraṇam // KDarp_4.45

tāvūcatuḥ kṣitipate mahīkusumadhanvanaḥ
trailokyābharaṇaṃ rūpaṃ tavāvāṃ draṣṭumāgatau // KDarp_4.46

nisargeṇa jagatsarganirargalaguṇādarāt
kautukālokasāreva dṛṣṭvā sṛṣṭiḥ prajāpateḥ // KDarp_4.47

vilokitastvaṃ vasudhāsudhāṃśuḥ pūrṇamaṇḍalaḥ
rūpapīyūṣapānena prāptā prītiḥ kimucyate // KDarp_4.48

ityuktaḥ praṇayāttābhyāṃ kiṃcitkusumitasmitaḥ /
tāvūce nṛpatirmānyamānenābhyadhikāraḥ // KDarp_4.49*

bhavatsaṃdarśanenāham asmyanugrahabhājanam
draṣṭavyā draṣṭumāyānti puṇyapuṇyena kevalam // KDarp_4.50

tīrthāptiḥ sādhusaṃparkaḥ pūjyapūjāmahotsavaḥ
asminvirasaniḥsāre saṃsāre sārasaṃgrahaḥ // KDarp_4.51

snānābhyaktena na mayā yuvayorucitaḥ kṛtaḥ
puṇyasāphalyaniḥśalyakalyāṇāyārcanādaraḥ // KDarp_4.52

agnyāgārāntare tāvan muhūrtaṃ kriyatāṃ sthitiḥ
kṛtasnānaḥ sameṣyāmi pūjāpraṇayapātratām // KDarp_4.53

iyuktau tena yayatus tau hutāśanamandiram
snātaṃ vibhūṣitaṃ bhūpaṃ drakṣyāva iti kautukāt // KDarp_4.54

atha rājā kṛtasnānaḥ sarvābharaṇabhūṣitaḥ
purohitena sahitas tatsamīpamupāyayau // KDarp_4.55

tau dṛṣṭvā pṛthivīpālaṃ tārahāraṃ kirīṭinam
kṣaṇaṃ naivocatuḥ kiṃcid viṣaṇṇau vinatānanau // KDarp_4.56

kṛtārcane narapatau tau papraccha purohitaḥ
akasmādyuvayoḥ kasmād aprasāda ivekṣyate // KDarp_4.57

vinayātikramo 'smākaṃ yātaḥ kacinna hetutām
pṛṣṭau purohiteneti tau śanaistamabhāṣatām // KDarp_4.58

āvayornāprasannatvaṃ na yuṣmākamatikramaḥ
kiṃ tu kālagalatsarvabhāvālokanavismayaḥ // KDarp_4.59

adhunaiva narendro 'yaṃ dṛṣṭo 'bhyaṅge 'pi yādṛśaḥ
kṣaṇapākena kālasya dṛśyate naiva tādṛśaḥ // KDarp_4.60

dinendhanavane nityaṃ dahyamāne 'rkavahninā
nīyate kāladhūmena rūpacitramacitratām // KDarp_4.61

niścitya sarvabhāvānāṃ nityametāmanityatām
rūpe 'bhimānaṃ kaḥ kuryāt svapnacitrapaṭopame // KDarp_4.62

jarājīrṇāni rūpāṇi rogārtāni vapūṃṣi ca
āyūṃṣi kālalīḍhāni dṛṣṭvā kasya bhavenmadaḥ // KDarp_4.63

yo 'yaṃ vikokyate lokaḥ sphārākāravikāravān
ucchūnatāmupagatās ta ete śukrabindavaḥ // KDarp_4.64

aho kālasya sūkṣmo 'yaṃ ko 'pyalakṣyakramaḥ kramaḥ
yatpākapariṇāmena sarvaṃ yātyanyarūpatām // KDarp_4.65

rājñaḥ snānakṣaṇe yābhūl lāvaṇyalaharī tanoḥ
pītā kṣaṇena sā tena pravṛttānyakṣaṇocitā // KDarp_4.66

saṃpūrṇasyāyuṣo mātrā rūpasya vibhavasya ca
horāyātrāmbudhāreva galatyevāniśaṃ nṛṇām // KDarp_4.67

kalākāṣṭhāmuhurtānāṃ kālasya vrajatāṃ javāt
na lakṣyate vibhāgena dīpasyevārciṣāṃ gatiḥ // KDarp_4.68

bālaḥ prabhāte madhyāhne taruṇaḥ sthaviro 'stagaḥ
dine dine dineśo 'pi kriyate kālalīlayā // KDarp_4.69

śuṣyantyambudhayastaraṅgagahanairāliṅgitāśāṅganā gacchantyudgatatuṅgaśṛṅgamukuṭodagrā girīndrāḥ kṣayam
bhraśyatyeva vasuṃdharāpi sahitā digdantibhiryadvaśāt sarvāśī satataṃ pradhāvati mahākālaḥ sa ko 'pyākulaḥ // KDarp_4.70

ityuktvā nṛpamāmantrya divaṃ jagmaturaśvinau
nṛpaśca tadvacaścintāśāntarūpamado 'bhavat // KDarp_4.71

tasmānna kāryaḥ sudhiyā vicārya sāścaryasaundaryavilāsadarpaḥ
saṃsāramohaprasare ghane 'smin vidyullatāvisphuritaṃ hi rūpam // KDarp_4.72

prātarbālataro 'tha kudmalatayā kāntākucābhaḥ śanair helāhāsavikāsasundararuciḥ saṃpūrṇakoṣastataḥ
paścānmlānavapurvilolaśithilaḥ padmaḥ prakīrṇe 'nilais tasminneva dine sa paṅkakalilaklinnastaṭe śuṣyati // KDarp_4.73

vairūpyaṃ sahajaṃ jarāhṛtaruciryāto yayātiḥ purā kāntyā tarjitakāmakīrtirabhavaddurdarśamūrtirnalaḥ
saudāsasya manoharaṃ vapurabhūtsaṃtrāsanaṃ dehināṃ rūpe kasya bhaviṣyati pratidinamlāyinyanitye dhṛtiḥ // KDarp_4.74

tasmādasthirarūpaṃ vicārya rūpaṃ bhavasvarūpaṃ ca /
anurūpamadanaśamanaṃ sthirapadasaṃprāptaye sudhiyām // KDarp_4.75*

pañcamo vicāraḥ

ahaṃ śūraḥ krūrapratibhaṭaghaṭāpāṭanapaṭus tarasvī senāyāṃ hayagajaghaṭānāmadhipatiḥ
iti prauḍhaḥ puṃsāṃ nijabhujabalākrāntajagatāṃ bhavatyantardarpaḥ paribhavapadaṃ kālagalitaḥ // KDarp_5.1

śauryeṇa darpaḥ puruṣasya ko 'yaṃ dṛṣṭastiraścāmapi śūrabhāvaḥ
aucityahīnaṃ vinayavyapetaṃ dayādaridraṃ na vadanti śauryam // KDarp_5.2

bālasya śauryaṃ kusumopamasya mātuḥ prahāre praṇayasmiteṣu
vṛddhasya śauryaṃ śithilāṅgasaṃdheḥ svaślāghayā pūrvakathāpatheṣu // KDarp_5.3

vayastribhāge taruṇasya śauryaṃ yadeva darpaprabhavābhibhūtam
taccittavṛttervividhasvabhāvāt paryāyaśo yātyativaiparītyam // KDarp_5.4

........... ...........
cittasya jātyānilacañcalasya nānāguṇatvātkriyate kimasya // KDarp_5.5

hyo yena bhagnāḥ purato 'risenā bhītaḥ sa evādya bhavatyadhīraḥ
vṛtreṇa śakraḥ samare nigīrṇaḥ phenena śakraḥ sa jaghāna vṛtram // KDarp_5.6

........ ........
ekaṃ samāliṅgati darpalolā kṣībeva veśyā nahi rājalakṣmīḥ // KDarp_5.7

yaḥ kārtavīryasya ca doḥsahasraṃ viccheda vīro nahi yudhi jāmadagnyaḥ /
sa sāyake rāmakarādhirūḍhe brāhmaṇyadainyapraṇayī babhūva // KDarp_5.8*

rāmo 'pi sāhāyakalābhalobhāccakre kapeḥ saṃśrayadainyasevām /
śūrapratāpaḥ śiśirartuneva kālena līḍhastanutāmupaiti // KDarp_5.9*

vālī prasahya plavagaḥ kareṇa sollāsakailāsasahaṃ daśāsyam
nikṣipya kakṣāñcalasaṃdhibandhe saptābdhisaṃdhyāvidhimanvatiṣṭhat // KDarp_5.10

yuddhoddhatā bhūpatayaḥ prasiddhā baddhā jarāsaṃdhanṛpeṇa pūrvam
sabhīmasenena bhujāyudhena dvidhā kṛtaḥ saṃdhividāraṇena // KDarp_5.11

bhīmo 'pi karṇena vikīrṇadhairyaḥ pramūḍhaśaktiḥ kṛpayā vimuktaḥ
karṇe 'rjunasyātatakārmukasya kṣaṇātkṣaṇaṃ yācakatāṃ prayātaḥ // KDarp_5.12

tyaktvārjunaḥ kṛṣṇakalatravargaṃ jagāma gopālabalābhibhūtaḥ
na jñāyate daivapathānuyātā śauryasya vṛttiḥ karikarṇalolā // KDarp_5.13

bhīruḥ śūratvamāyāti śūro 'pyāyāti bhīrutām
na kvaciccapalasyāsya śauryasya niyatā sthitiḥ // KDarp_5.14

bāṇastryakṣeṇa kaṃsāricakradhārāpathātithiḥ
ājanmabhaktipraṇayī rakṣaṇārho na rakṣitaḥ // KDarp_5.15

vegāpte kālayavane mucukundamaśiśriyat
śauriḥ śayanaparyaṅkatalasaṃkucitākṛtiḥ // KDarp_5.16

śiśupālasya śirasi cchinne cakreṇa cakriṇā
dṛṣṭiḥ kṛtā na cāpeṣu nṛpaistatpakṣipātibhiḥ // KDarp_5.17

bhīmaniṣpīyamāṇasṛg dṛṣṭo duryodhanānujaḥ
aśastrābhireva strībhir droṇakarṇakṛpādibhiḥ // KDarp_5.18

sphārājagarasaṃruddhabhujadvandvo vṛkodaraḥ
jananīkaruṇākrandaninādamukharo 'bhavat // KDarp_5.19

mahatāmapi pūrveṣām evaṃrūpā madakṣitiḥ
sāmānyavikramoddāmaślāghā kenābhinandyate // KDarp_5.20

aśakte raudratātaikṣṇyaṃ tīvrapāpeṣu dhīratā
chadmadhīrvāci pāruṣyaṃ nīcānāṃ śauryamīdṛśam // KDarp_5.21

niṣkāraṇanṛśaṃsasya śauryaṃ hiṃsratvamucyate
yaḥ sarpa iva saṃnaddhaḥ prāṇabhādhāya dehinām // KDarp_5.22

etadeva paraṃ śauryaṃ yatparaprāṇarakṣaṇam
nahi prāṇaharaḥ śūraḥ śūraḥ prāṇaprado 'rthinām // KDarp_5.23

na kaścidbuddhihīnasya śauryeṇa kriyate guṇaḥ
parjanyagarjitāmarṣī śvabhre patati kesarī // KDarp_5.24

kiṃ śauryeṇa sarāgasya madakṣībasya dantinaḥ
bandhakīlābhalobhena yaḥ kṣipatyavaṭe tanum // KDarp_5.25

śauryaṃ vikrītakāyasya sevakasya kimadbhutam
meṣasyeva vadho yasya sūnābaddhasya niścitaḥ // KDarp_5.26

na darpavikṛtaṃ śauryaṃ na māyāmalinaṃ manaḥ
na dveṣoṣṇaṃ śrutaṃ yeṣāṃ gaṇyante tadguṇā budhaiḥ // KDarp_5.27

kulaṃ kutanayeneva lobheneva guṇodayaḥ
aiśvaryaṃ durnayeneva śauryaṃ darpeṇa naśyati // KDarp_5.28

prabhāvabhavanastambha iva dambhodbhavo 'bhavat
saptābdhiparikhālekhamekhalāyāḥ prabhurbhuvaḥ // KDarp_5.29

tasya niḥśeṣitārāteḥ sadā yuddhamanorathaḥ
aprāptapratimallasya yayau hṛdayaśalyatām // KDarp_5.30

sa surāsurayuddhāptadarpadarpitamānasaḥ
kaḥ ko 'sti śūraḥ saṃrambhād ityapṛcchatsadājanam // KDarp_5.31

darpakaṇḍūladordaṇḍaṃ pṛcchantaṃ rabhasena tam
sarvāvamānasaṃnaddhaṃ jagādābhyetya nāradaḥ // KDarp_5.32

nāsti tvatsadṛśaḥ śūras trailokye satyamucyate
kiṃ tu jāne raṇārhau te naranārāyaṇāvṛṣī // KDarp_5.33

badaryāśramasaṃsaktau tīvre tapasi niṣṭhitau
yuddhecchau tau yadi syātāṃ tatpūrṇaste manorathaḥ // KDarp_5.34

nāradenetyabhihite sa badaryāśramaṃ yayau
vilokayannijabhujau pratyāsannaraṇotsavau // KDarp_5.35

dṛṣṭvā tejonidhī tatra naranārāyaṇau nṛpaḥ
manorathapathābhyastaṃ yayāce yuddhamuddhataḥ // KDarp_5.36

taṃ yuddhakāmukaṃ tiryagdṛśā gambhīradhīrayā
vilokyovāca sāvajñasmitadigdhādharaṃ naraḥ // KDarp_5.37

mahīpate nivartasva na vayaṃ yuddhakovidāḥ
yuktastaireva saṅgrāmas tava ye bhūmyanantarāḥ // KDarp_5.38

ityukto 'pi yadā rājā na cacāla raṇādarāt
tadā taṃ dṛptamaiṣīkaniśitāstrairapūrayat // KDarp_5.39

pradīptajvalanākāraiḥ śarairākīrṇavigrahaḥ
vinaṣṭavigraharucir nṛpastatyāja dhīratām // KDarp_5.40

akāṇḍakhaṇḍitoccaṇḍadarpajvarabharo nṛpaḥ
kṛpaṇaḥ prāṇarakṣāyai tameva śaraṇaṃ yayau // KDarp_5.41

vāritāstrastatastena bhagnamānamanorathaḥ
lajjāvikuṇṭhakaṇṭhaḥ svāṃ rājadhānīṃ yayau nṛpaḥ // KDarp_5.42

iti mānasya mahatām api ghorāśanirmadaḥ
lohasya svamaleneva kṣayo darpeṇa tejasaḥ // KDarp_5.43

tasmātsadā mānadhanena puṃsā darpaḥ prayatnena nivāraṇīyaḥ
darpogravaktrasya suhṛjjano 'pi sarvātmanā tivranipātasajjaḥ // KDarp_5.44

adarpaśauryaspṛhaṇīyasattvā goviprarakṣākṣapitasvadehāḥ
prayānti vīrāḥ sukṛtāmṛtādrair yaśaḥśarīrairajarāmaratvam // KDarp_5.45

ṣaṣṭho vicāraḥ

jagatyeko bhadradvirada iva dānārdrasaraṇir yaśasvī niḥsvānāmahamabhimatāśāphalataruḥ
iti tyāgodagraṃ vahati kila darpaṃ manasi yas tadudbhūtaṃ sarvaṃ sukṛtamapahāya vrajati saḥ // KDarp_6.1

svargādisaṃbhogaphalābhilāṣāt pātrāya pūjāṃ pratipadyate yaḥ
dharmārthapaṇyakrayavikrayo 'sau kastena dānaprabhavo 'bhimānaḥ // KDarp_6.2

yadvidyādiguṇotkarṣaviśeṣaparitoṣitaiḥ
dīyate prītidhanayoḥ sa paṇyakrayavikrayaḥ // KDarp_6.3

lokaprasiddhisiddhyai yaḥ prayacchati guṇastavaiḥ
karoti vittayaśasoḥ sa tadā krayavikrayam // KDarp_6.4

avamānahataṃ yacca dattamaśraddhayā dhanam
ūṣare niṣphalaṃ bījaṃ kṣiptamakṣiptameva tat // KDarp_6.5

tyāgino 'nyasya saṃgharṣe kīrtyutkarṣajigīṣayā
dattaṃ kāraṇabhūtasya tasyaivānte phalapradam // KDarp_6.6

parārtiśamanaṃ vittam ajñātamanudīritam
aphalākāṅkṣayā yuktaṃ prayātyalpamanalpatām // KDarp_6.7

kurukṣetrādideśeṣu kāleṣvarkagrahādiṣu
ātmopakāramātreṇa pātre dānena kiṃ madaḥ // KDarp_6.8

deśakālakriyāpātrāṇy avicāryaiva kevalam
pareṣāmārtiśamanaṃ dayārdraṃ dānamucyate // KDarp_6.9

rakṣāyai saṃpadāṃ putrakalatrasukhasiddhaye
dīyate yatprayatnena lobhadānena tena kim // KDarp_6.10

vāde khalaiḥ khalīkṛtya vedhadrutaparīkṣayā
dīyate yaccirakliṣṭaṃ kaṣṭadānena tena kim // KDarp_6.11

tyaktvāśāgatasatpātraṃ pūrṇāyābhyarthya dīyate
yattaducchvāsasaṃtaptaṃ dagdhadānena tena kim // KDarp_6.12

anyadābhāṣitaṃ pūrvaṃ dattamanyattato 'lpakam
yatsadoṣamayogyaṃ vā kūṭadānena tena kim // KDarp_6.13

cirasevānurodhena lobhakṛcchrādanicchayā
aprasādena yaddattaṃ balādānena tena kim // KDarp_6.14

yatpuṣpadhūpatilakapratipattipradarśitam
dattamatyalpaniḥsāraṃ dambhadānena tena kim // KDarp_6.15

prabhūtabhārasaṃbhāraṃ rājacaurādiviplave
dattvā yadduṣṭamudghuṣṭaṃ śalyadānena tena kim // KDarp_6.16

anāsvādyamavikreyam anādeyamanīpsitam
dattaṃ nirupakāraṃ yad vandhyadānena tena kim // KDarp_6.17

ṛṇavaccirasaṃśodhyaṃ vacasā pratipāditam
yannityayācanadveṣaṃ yācyadānena tena kim // KDarp_6.18

ekasmai pūrṇamanyasmai kṛśaṃ tulyaguṇodaye
bhedādyadarpitaṃ rāgadveṣadānena tena kim // KDarp_6.19

ṛṇadaiḥ svajanaiḥ putrair labdhakṣāmapratigrahaḥ
nityamāyāsyate yena kalidānena tena kim // KDarp_6.20

na parasyārtiśanamaṃ nātmanaḥ puṇyakāraṇam
dattālpamūlyenāptaṃ yat svalpadānena tena kim // KDarp_6.21

durgraheṣu viruddheṣu daśāpāke 'tidāruṇe
dīyate doṣaśāntyai yad bhayadānena tena kim // KDarp_6.22

mumūrṣastyaktasarvāśaḥ śayanastho dadāti yat
mūrcchāsthānena manasā mohadānena tena kim // KDarp_6.23

dattaṃ priyaviyogograśokaśalyārtacetasā
yatpaścāttāpajananaṃ bāṣpadānena tena kim // KDarp_6.24

purohitāya gurave śāntisvastividhāyine
dīyate yatprasaṅgena bhṛtidānena tena kim // KDarp_6.25

yatsaṃtyaktaphalaspṛhaṃ yaducitaṃ sarvasvabhūtaṃ ca yan nānyāyena yadarjitaṃ paradhanasparśena śaptaṃ na yat
dattvā duḥkhaśataṃ na yatsvavacasā paścānna yadgaṇyate taddānaṃ dhanabījavāpanipuṇaḥ śeṣaḥ prakāraḥ kṛṣeḥ // KDarp_6.26

prāptuṃ svargavarāṅganāstanataṭasparśātiriktaṃ sukhaṃ datto merurapi prayāti tṛṇatāmātmopakārecchayā
āpannārtivilokane karuṇayā śraddhāsudhāpūritaṃ sattvotsāhasamanvitaṃ tṛṇamapi trailokyadānādhikam // KDarp_6.27

yudhiṣṭhirasya bhūbhartuḥ purā kanakavarṣiṇaḥ
aśvamedhe vidhānena vartamāne mahākratau // KDarp_6.28

sajjāsu rājabhojyāsu vividhāsvannapāliṣu
aniśaṃ ratnapātreṣu bhuñjāneṣu dvijanmasu // KDarp_6.29

vipreṣu pūryamāṇeṣu maṇikāñcanaśāsanaiḥ
ucchiṣṭabhūmiṃ nakulaḥ svabilātsamupāyayau // KDarp_6.30

dīptakāñcanavarṇena pārśvenaikena śobhitaḥ
apareṇāsuvarṇena vitīrṇajanakautukaḥ // KDarp_6.31

so 'bhyetya tūrṇamucchiṣṭa hemapātracyute 'mbhasi
luloṭha śapharotphālaparivartavivartanaiḥ // KDarp_6.32

suvarṇapārśvaṃ nakulaṃ dṛṣṭvā sarve kutūhalāt
majjantamucchiṣṭajale kṣitipāya nyavedayan // KDarp_6.33

prāptena bhūbhujā dṛṣṭvā dṛṣṭyā pṛṣṭa iveṣṭayā
so 'vadadvismayabhuvā suspaṣṭākṣarayā girā // KDarp_6.34

rājannasyātidānasya na paśyāmyucitaṃ phalam
asmātprabhūtasaṃbhārāt saktupātraṃ varaṃ param // KDarp_6.35

pravṛtte 'sminmahādāne mahataste mahīpate
vitte vṛtte ca citte ca śuddhiṃ ko vetti tattvataḥ // KDarp_6.36

saṃbhāro 'yaṃ bhuvanabhavanavyāptiparyāptabhogaḥ sarvāśāsu pratatajanatāpūraṇe 'tyantatucchaḥ
āpannārtipraśamanavidhau sattvaśuddhipradāne saṃnaddhānāmapi tṛṇakaṇaḥ kāñcanādritvameti // KDarp_6.37

śrūyatām yanmayā dṛṣṭaṃ bhūpate svayamadbhutam
udetyudīrite yasmin kāye romāñcakañcukaḥ // KDarp_6.38

śiloñchavṛttinā pūrvaṃ vipreṇa kṣetracāriṇā
upavāsakṛśenāptaṃ yavastokaṃ kalatriṇā // KDarp_6.39

saktupātre tataḥ siddhe kṛtadevapitṛkriyaḥ
jāyāputravibhāgena svaṃ bhāgaṃ bhoktumudyayau // KDarp_6.40

sa prāṇāhutitoyārthī dadarśātithimāgatam
kṣutkṣāmakukṣiṃ saṃkṣiptasarvāṅgaśithilākṛtim // KDarp_6.41

tasmai vihitasatkāraḥ saprasādena cetasā
śraddhāsudhāvasiktaṃ tat sa dadau nijabhojanam // KDarp_6.42

nigīrṇo 'tithinā tasminn akṣīṇakṣudvikāriṇā
tadbhāryāpyādaravatī tasmai svamaśanaṃ dadau // KDarp_6.43

tenāpyatṛptimālokya tatsūnuḥ śraddhayātithim
svabhojanena vidadhe saṃpūrṇāśananirvṛttam // KDarp_6.44

gate bhuktvātithau tasminn upavāsakṛśo dvijaḥ
sattvotsāhayutastasthau klānto 'pi niśi nirvyathaḥ // KDarp_6.45

athāhaṃ saktugandhena nirgataḥ kṣudhito bilāt
prāptastatparṇakuṭikām utsṛṣṭocchiṣṭavartinīm // KDarp_6.46

tatrācamanatoyena spṛṣṭamātrasya me nṛpa
pasya me dakṣiṇaṃ pārśvaṃ jataṃ hemamayacchavi // KDarp_6.47

tato 'haṃ vāmapārśvasya hemacchāyāptaye sadā
nirnidraścintayā yātaḥ kṛśatāmeva kevalam // KDarp_6.48

yadyatprāpnoti puruṣaḥ karmayogātsamīhitam
tattatsaṃpūraṇāyaiva yāti cintāvidheyatām // KDarp_6.49

adhunā vartamāne 'sminn aśvamedhe tava kratau
hemapārśvāśayāyāto viprocchiṣṭāmahīmaham // KDarp_6.50

ratnakāñcanapātrāmbusiktasya luṭhataściram
mama kāntilavo 'pyaṅge na kaścidiha dṛśyate // KDarp_6.51

sarvathā sattvaśuddhāya dānāyātilaghīyase
namo mahāphalāyaiva na bhogāṅgaprasaṅgine // KDarp_6.52

ityuktvā nakule yāte tattatheti yudhiṣṭhiraḥ
vicintya saṃtatocchvāsaḥ kṣaṇaṃ stimitatāṃ yayau // KDarp_6.53

tasmātsuvarṇāmbararatnabhūmidānairna darpaḥ puruṣeṇa kāryaḥ
bhavatyudāraṃ karuṇārdrasattvaṃ dānaṃ sadā kasyacideva puṇyaiḥ // KDarp_6.54

saptamo vicāraḥ

tapaḥ sadā rāgadhanābhimānamohaprahāṇāya satāmabhīṣṭam
tenaiva darpo yadi kiṃ vṛthaiva tyakto nikāyaḥ kṣapitaśca kāyaḥ // KDarp_7.1

sarvātmanā śuddhadhiyā vidheyaḥ saṃsāradoṣapraśamāya yatnaḥ
kopopataptaṃ dhanarāgadigdhaṃ karoti tīvraṃ na tapaḥ praśāntim // KDarp_7.2

cittaṃ viraktaṃ yadi kiṃ tapobhiś cittaṃ sarāgaṃ yadi kiṃ tapobhiḥ
cittaṃ prasannaṃ yadi kiṃ tapobhiś cittaṃ sakopaṃ yadi kiṃ tapobhiḥ // KDarp_7.3

kopena śāpaśpuritādharāṇāṃ kāmena kampasphuritādharāṇām
svedāmbhasā tulyasamudbhavena nistejasāṃ kiṃ tapasā munīnām // KDarp_7.4

bhāryāpyahalyā kila gautamasya kruddhasya śāpena śilā babhūva
nīto vasiṣṭhena ruṣābhiśaptaś caṇḍālatāṃ bhūmipatistraśaṅkuḥ // KDarp_7.5

bhūmagnamūrtirvararatnalobhād vipāṭayantīṃ nayane sukanyām
tatpāṇisaṃsparśasukhādareṇa sehe nikāraṃ cyavanaḥ sarāgaḥ // KDarp_7.6

pāṇḍuḥ priyākaṇṭhavilambibāhur yayau stananyastatanuryadastam
dagdhaḥ parīkṣitphaṇiphūtkṛtairyat tapasvikopasya vijṛmbhitaṃ tat // KDarp_7.7

visārasaṃsāratarorna yena niḥśeṣamunmūlitameva mūlam
śāpopatāpaprabhuṇā pareṣāṃ kiṃ tena mithyātapasā munīnām // KDarp_7.8

na rājasevārajasā viluptaṃ na bhūmividyādivivādataptam
na dambhadīkṣākuhakākulaṃ yat kalyāṇamittraṃ vimalaṃ vrataṃ tat // KDarp_7.9

sasaṃcayaṃ guptakalatraputraṃ punargṛhītavyavāharabhāram
dambhābhimānodbhavakaṣṭabhūtaṃ mithyāvrataṃ jīvitavṛttyupāyaḥ // KDarp_7.10

sarāgarogaṃ bahulapramohaṃ sarogasaṃbhāramakharvagarvam
pradveṣadoṣoṣṇamameyamāyaṃ saṃsāracihnaṃ vratametadagryam // KDarp_7.11

jaṭākṣasūtrājinayogapaṭṭakanyādṛḍhagranthinipīḍyamānam
vivekahīnaṃ virataprakāśaṃ vrataṃ bṛhadbandhanamāmananti // KDarp_7.12

sarāgakāṣāyakaṣāyacittaṃ śīlāṃśukatyāgadigambaraṃ vā
laulyodbhavadbhasmabharaprahāsaṃ vrataṃ na veṣodbhaṭatulyavṛttam // KDarp_7.13

niḥsaṅgayogaṃ dhanabhogasaṅgaṃ vilambikaṅkālakapālamālam
kopākulaṃ sparśavivarjanīyaṃ bhāravrataṃ tatkathayanti pāpam // KDarp_7.14

bālastapasvī kimato 'sti hāsyaṃ yuvā vanaiṣī kimato 'styayogyam
vṛddha sarāgaḥ kimato 'sti nindyaṃ mūrkhaḥ pramātā kimato 'sti śocyam // KDarp_7.15

kṣamā śamaḥ śāsanamindriyāṇāṃ manaḥ prasiktaṃ karuṇāmṛtena
tapo 'rhametatsajane vane vā kāyasya saṃśoṣaṇamanyadāhuḥ // KDarp_7.16

himācale śyāmaladevadāruvane purā nirjharacāruhāsye
tapasyatāṃ śoṣajuṣāṃ munīnāṃ kālo yayau varṣasahasrasaṃkhyaḥ // KDarp_7.17

tataḥ kadācidbhagavānbhavārtihārī vihārāya nabhaḥpathena
samaṃ bhavānyā vṛṣabhādhirūḍhaḥ samāyayau śītamayūkhamauliḥ // KDarp_7.18

tasyoditānāṃ vadanaprabhāṇāṃ dīrghīkṛtānekaśaśiprabhāṇām
vilāsahāsyena nabho babhūva vibhaktisaṃsaktasitottarīyam // KDarp_7.19

devī vilokyātha tapaḥprayatnatīvraprayāsaprakaṭāsthiśeṣān
munīnkṛpāveśaviṣaṇṇacittā śaśāṅkalekhābharaṇaṃ babhāṣe // KDarp_7.20

deva tvadārādhananiścalānāṃ saṃtyaktasarvāgrahanigrahāṇām
tapa kriyāśoṣitavigrahāṇāṃ nādyāpi muktiḥ kimaho munīnām // KDarp_7.21

kasmādamī varṣasahasralagnakleśāvalagnāstanuśoṣamagnāḥ
bhavatpadaṃ nityasukhāya naiva nirāmayaṃ tanmunayaḥ prayānti // KDarp_7.22

pṛthuḥ prasādaḥ prathamāgateṣu nirādaratvaṃ cirasaṃśriteṣu
svācchandyalīlāvipulāvalepād eṣu svabhāvaḥ sulabhaḥ prabhūṇām // KDarp_7.23

iti priyāyāḥ praṇayopapannam ākarṇya vākyaṃ giriśo 'bravīttām
kurvanviṣaśyāmalakaṇṭhakāntiṃ dantaprabhābhiḥ pratibhāvihīnam // KDarp_7.24

devi tvayoktam dayayā munīnāṃ bhaktānurodhāducitaṃ mamaitat
eṣāṃ bhavollaṅganavighnabhūtau śāntiṃ gatau kiṃ tu na kāmakopau // KDarp_7.25

vanapraveśairniyamairaśeṣaiḥ kriyāviśeṣaiḥ kṛtakāyaśoṣaiḥ
na nirvikāraṃ padamāpnuvanti kopena kāmena ca kṛṣyamāṇāḥ // KDarp_7.26

pratyakṣameṣāṃ manaso vikāraṃ saṃdarśayāmyeṣa niṣaktamantaḥ
tīvravrataiḥ śuṣyati kāya eva na vāsanālīnaghanapramohaḥ // KDarp_7.27

saṃtyaktabhogāḥ spṛhayā vimuktāḥ snehe 'pyarāgāḥ sujane 'pyasaṅgāḥ
bhajantyavikleśatapaḥprasaktā yuktāḥ prakāmaṃ padamavyayaṃ tat // KDarp_7.28

uktveti śaṃbhurvṛṣabhātsalīlaṃ girerivāgrādavatīrya bhūmim
kṣaṇādabhūdadbhutarūparāśir nagnavrataḥ kāntisudhāvadātaḥ // KDarp_7.29

tasyāmarādhīśakirīṭaratnaśoṇaprabhārdrāviva pādapadmau
pracakraturvidrumabālavallīnavaprarohādbhutagarvamurvyām // KDarp_7.30

suspaṣṭajānu pracitoruśobhi nābhihradāvartavibhaktamadhyam
tattasya rūpaṃ pravilambibāhoḥ pīnāṃsamāsīnmukhapūrṇacandram // KDarp_7.31

ananyalāvaṇyasudhābdhimadhyasnātairivāṅgaiḥ sphaṭikāvadātaiḥ
cakre daśāśāḥ sa pṛthuprakāśā digambaratvādiva jātahāsāḥ // KDarp_7.32

pāṇisthitaśyāmamayūrapicchacchāyācchaṭāvicchurito 'sya kaṇṭhaḥ /
rarāja līnāntarakālakūṭamiṣāgninevārpitadhūmalekhaḥ // KDarp_7.33*

sa locanābhyāṃ pṛthupakṣmalābhyām āraktaparyantamanoharābhyām
vyadhādivānaṅganavāṅgasaṅge digaṅganānāmanurāgadīkṣām // KDarp_7.34

dṛṣṭvā trilokīkalitābhilāṣaṃ vapuḥ smarārerjanitasmaraṃ tat
pūrvāpakārasmṛtijātalajjaṃ cakṣuḥ kṣaṇaṃ kvāpi yayau tṛtīyam // KDarp_7.35

babhau sa kāntaḥ kuṭilāsitena skandhaspṛśā kuntalasaṃcayena
anveṣṭumiṣṭāṃ mukuṭendulekhāṃ niśāgaṇeneva samāgatena // KDarp_7.36

latāvadhūpallavapāṇimuktaiḥ smitāvadātairvibabhau ca puṣpaiḥ
rūpāntare nihnutajahnukanyāphenāvaśeṣairiva kīrṇakeśaḥ // KDarp_7.37

tenānyarūpeṇa kṛtā navaiva kāntiścakāśe nijarūpaguptyai
jūṭādivendurmṛditaḥ karābhyāṃ sarvāṅgamabhyaṅgapade niyuktaḥ // KDarp_7.38

rūpaṃ virūpīkṛtamanmathasya tattasya kāntyā kamanīyamāsīt
lajjāpahārādvanadevatānāṃ savismayo yena navābhilāṣaḥ // KDarp_7.39

vivāsasastasya sasaṅgamaṅge lajjāvatīnāṃ spṛhayaiva petuḥ
netrāṇi vidyādharasundarīṇāṃ līlāravindārdhatiraskṛtāni // KDarp_7.40

nabhaḥsthitānāṃ tridaśāṅganānāṃ tadgātrasaundaryavaśīkṛtānām
prakampaśiñjānavibhūṣaṇānāṃ netrotsavo 'bhūdgativighnabhūtaḥ // KDarp_7.41

susiddhakanyāñjalipallavāgravimuktanīlotpalapuṣpakuñjam
aṅge jagallocanavargamasya saundaryasaṃsaktamivābabhāse // KDarp_7.42

taddarśane kautukaniścalānāṃ karṇāvataṃsīkṛtalocanānām
mṛgāṅganānāmapi saspṛhābhūn nitāntamantaḥkaraṇapravṛttiḥ // KDarp_7.43

tasya praveśe vadanādhivāsalobhabhramadbhṛṅgagaṇāñcitānām
abhūtsajṛmbhaśvasanākulānāṃ muhurlatānāṃ kusumeṣu kampaḥ // KDarp_7.44

śanaiḥ śanairāśramasaṃnikarṣaṃ taṃ yauvanaṃ mūrtamivāpatantam
vilokya kāntaṃ munikāminīnāṃ manaḥ praharṣocchalitaṃ babhūva // KDarp_7.45

tāsāṃ tadālokananirnimeṣā dṛṣṭiḥ paraṃ karṇapathapraviṣṭā /
utsṛṣṭalajjāvipulābhilāṣādasūcayanmugdhamṛgīvilāsam // KDarp_7.46*

tāsāṃ tadarcārabhasotthitānāṃ srastāṃśukotkampighanastanīnām
navena kāmena khalīkṛtānāṃ jṛmbhābhavo 'bhūdbhujayorvilāsaḥ // KDarp_7.47

tāsāṃ babhau romalatā mukhendubhītā tamaḥśrīḥ stanarakṣiteva
rāgāgnidhūmaprasarāgryalekhā tanīyasī nābhivinirgateva // KDarp_7.48

tasyādhare cumbanalālaseva kaṇṭhe haṭhāliṅganasaspṛheva
hṛdi stananyāsasamutsukeva papāta dṛṣṭiḥ sahasaiva tāsām // KDarp_7.49

bhṛṅgasvanairāhitahuṃkṛtābhiḥ puṣpyatprasūnaiḥ prasṛtasmitābhiḥ
vātāñcitaiḥ pallavapaṇibhistā nivāryamāṇā iva mañjarībhiḥ // KDarp_7.50

saṃtarjyamānā iva homadhūmalekhāvalībhrūbhramaṇena digbhiḥ
tasyāntike śīladukūlamuktisajjā vilajjāḥ prasabhaṃ babhūvuḥ // KDarp_7.51

niḥśvāsinīnāṃ smarabāṇapuṅkhapakṣāntavātairiva kampitānām
tāsāṃ vilokyaiva manovikāraṃ bhrūbhaṅgabhīmā muniparṣadāsīt // KDarp_7.52

kopotkaṭavyāghravidīryamāṇakṣamāmṛgīraktaciteva teṣām
āsannadoṣāgamavāsarāntasaṃdhyānibhābhūtsahasaiva dṛṣṭiḥ // KDarp_7.53

daṣṭādharāḥ kampavidhūrṇamānāḥ svedārdradehā viṣamaṃ śvasantaḥ
te bhejire rāgasamudgaterṣyāḥ kopākulāḥ kāmukavṛttameva // KDarp_7.54

antarjvalatkopakṛśānudhūmasaṃkāśakṛṣṇājinabaddhakakṣaḥ
tridaṇḍamudyamya javena kaścid abhyādravannagnatanuṃ vṛṣāṅkam // KDarp_7.55

bṛsīṃ samutkṣipya sakampabāhuś cikṣepa kaścitkṣamayā vihīnaḥ
yenāsanātkṣmāvirahādivāśu mohe nirālambatanuḥ papāta // KDarp_7.56

kamaṇḍaluṃ kaścidakāṇḍacaṇḍasaṃrambhapiṇḍīkṛtakopatulyam
ādāya mohena pinākapāṇeḥ puraḥ prahārābhimukho babhūva // KDarp_7.57

teṣāmamarṣādbhṛśamakṣamāṇāṃ soḍhuṃ nikāraṃ kṣaṇamakṣamāṇām
prāpuḥ prayātāḥ kṣitimakṣamālā bhrūbhaṅgatāṃ tasya tapovanasya // KDarp_7.58

tatsaṃbhramādāśramamañjarīṇāṃ kampākulānāṃ kusumāntarotthaiḥ
āsītpramohapratimo 'ndhakāraḥ śāpākṣarāmairbhramarairbhramadbhiḥ // KDarp_7.59

te prāpurīrṣyāpadamandhakāri vaktraṃ śaśāṅkopamamīkṣamāṇāḥ
kaṇṭhasthalālokanakālakūṭasaṃpūritākṣā iva mohamūrcchām // KDarp_7.60

te taṃ smitaprasphuritādharāgram udagralāvaṇyaviśeṣatarṣāḥ
patnīvikārogranikāramūcuḥ kaṇṭhāntaraśvāsavikīrṇavarṇāḥ // KDarp_7.61

ko 'yaṃ vijātirviguṇaḥ kalāvān nagno vṛṣāṅkaḥ praviśatyalajjaḥ
pradūṣitā yena maharṣijuṣṭā gaṅgeva śuddhā lalanāvalīyam // KDarp_7.62

anena saṃsūcayatā nigūḍharūpeṇa darpādakulīnabhāvam
nītā pavitratvamiyaṃ munīnāṃ kāpālikeneva vanāntabhūmiḥ // KDarp_7.63

aho batāsya pratibhā prasahya satīsamāliṅganasaspṛhasya
kenāpi kāmatkuhakakrameṇa kāntaṃ kṛtaṃ rūpamanena nūnam // KDarp_7.64

uktveti tasmai sasṛjuḥ sakopās te daṇḍapāṣāṇabṛsīśatāni
dveṣāvṛtākṣṇāmavivekajanmā mohaḥ pramāde gurutāmupaiti // KDarp_7.65

dūre bhavatyatha śanaiḥ śiśirāṃśumaulau teṣaṃ prakopavipulānalatāpitānām
taddarśanānusaraṇaprasṛtasya yatnaḥ patnījanasya sutarāṃ vinivartane 'bhūt // KDarp_7.66

atha sa bhagavānbhargaḥ svargāpagāpṛthunirjharaprasṛtahasitastasmādeśātkrameṇa tirohitaḥ
praśamavimalaṃ vyoma vyāpya priyāmavadatsmayasmitasitamukhīṃ dṛṣṭaṃ devi tvayā municeṣṭitam // KDarp_7.67

bhasmasmeraśarīratā pṛthujaṭābandhaḥ śiromuṇḍanaṃ kuṇḍī daṇḍakamaṇḍalupraṇayitā carmākṣasūtragrahaḥ
kāṣāyavyasanaṃ nirambararuciḥ kaṅkālamālādhṛtiḥ kāmakrodhavaśādviśeṣaruciraṃ sarvaṃ vṛthaiva vratam // KDarp_7.68

darpotkopātparaṇitajaṭāsūtrabandhacca mohād antaḥsīdatsarasaviṣayāsvādasaṃvādasaṅgāt
āśāpāśavyasananicayādvāsanālīnadoṣān naiṣāṃ muktirbhavati tapasā kāyasaṃśoṣaṇena // KDarp_7.69

ityuktaṃ tripurāriṇā girisutā śrutvā yathārthaṃ vaco niścitya vratamapraśāntamanasāṃ mithyaiva kāyakṣayam
saṃsāroparamāya moharajasaḥ śāntyai munīnāṃ paraṃ rāgadveṣavimuktaye ca dayayā cakre harasyārthanām // KDarp_7.70

devyārthito 'tha bhagavānkṛpayā smarāris teṣāmanugrahamayena vilokanena
cakre smitasnapitadigvadano munīnāṃ līnasya moharajasaḥ sahasaiva śāntim // KDarp_7.71

tapoviśeṣairniśitaprayatnais tasmānna kāryaḥ pṛthumohadarpaḥ
dveṣeṇa rāgeṇa mohadayena tapaḥ kṣayaṃ yāti saha smayena // KDarp_7.72

praśānto 'ntastṛṣṇāviṣamaparitāpaḥ śamajalair aśeṣaḥ saṃtoṣāmṛtavisarapānena vapuṣaḥ
asaṅgaḥ saṃbhogaḥ kamaladalakīlālatulyā bhavāraṇye puṃsāṃ parahitamudāraṃ khalu tapaḥ // KDarp_7.73