This file is an html transformation of sa_mahAvastu-avAdana.xml with a rudimentary header. For a more extensive header please refer to the source file.
Data entry: Emmanuel Fauré
Contribution: Emmanuel Fauré
Date of this version: 2020-07-31
Publisher: Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen
This e-text was provided to GRETIL in good faith that no copyright rights have been infringed. If anyone wishes to assert copyright over this file, please contact the GRETIL management at gretil(at)sub(dot)uni-goettingen(dot)de. The file will be immediately removed pending resolution of the claim.
Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.
Interpretive markup: none
This file has been created by mass conversion of GRETIL's Sanskrit corpus from mhvastuu.htm. Due to the heterogeneity of the sources the header markup might be suboptimal. For the sake of transparency the header of the legacy file is documented in the <note> element below:
Mahavastu-Avadana
Based on the ed. by Émile Senart, 3 vols., Paris 1882-1897.
Cf. also :
Emmanuel Faure, B. Oguibénine, M. Yamazaki, and Y. Ousaka
Mahavastu-avādana, vol.I: word index and reverse word index
Tokyo 2003 (Philologica Asiatica, Monograph Series 20)
The Chuo Academic Research Institute (Tokyo, 2003 (July))
Input by Emmanuel Fauré (formerly Université Marc Bloch, Strasbourg),
under the supervision of Prof. Boris Oguibénine
Data conversion in cooperation with Stefan Baums, Seattle
NOTE:
This is Klaus Wille's revision (dated 17.03.2005) of the earlier GRETIL version,
which has the following modifications:
- In vol. 1 the Sandhi has been restored; the Avagraha has been retained in cases
where Senart did not provide one.
- From vol. 2 onward only the Avagraha supplied by Senart is given.
{...} = comments
_______________________________PART 1_______________________________
[_Mvu_1.1_] oṃ namaḥ śrīmahābuddhāya atītānāgatapratyutpannebhyaḥ sarvabuddhebhyaḥ //
___mahāvastuye ādi // catvāri imāni bodhisatvānāṃ bodhisatvacaryāṇi // katamāni catvāri // prakṛticaryā praṇidhānacaryā anulomacaryā anivartanacaryā // namo aparājitadhvajāya tathāgatāyārhate samyaksaṃbuddhāya / yasyāntike 'nenaiva bhagavatā śākyamuninā prathamaṃ kuśalamūlāni avaropitāni rājñā cakravartibhūtena adau prakṛticaryāyāṃ pravartamānena // namo 'tītāya śākyamunaye tathāgatāyārhate samyaksaṃbuddhāya / yasyāntike 'nenaiva bhagavatā śākyamuninā prathamaṃ kuśalamūlapraṇidhāṇaṃ kṛtaṃ vaṇikśreṣṭhibhūtenādau praṇidhānacaryāyāṃ pravartamānenāho punar aham anāgate 'dhvani buddho bhaveyaṃ tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho yathāyaṃ bhagavāñ cchākyamunir mamāpi śākyamunir iti nāmadheyaṃ vistareṇa yāvat* mamāpi kapilavastunagaraṃ bhaved iti // namaḥ samitāvine tathāgatāyārhate samyaksaṃbuddhāya yasyāntike 'nenaiva bhagavatā śākyamuninānulomapraṇidhānaṃ kṛtaṃ rājñā cakravartibhūtena anulomacaryāyāṃ pratiṣṭhitena [katamā nivartanacaryā] // namo dīpaṃkarāya tathāgatāyārhate samyaksaṃbuddhāya / yenāyaṃ bhagavān prathamata evaṃ vyākṛtaḥ / bhaviṣyasi tvaṃ māṇavakānāgate 'dhvani aparimitāsaṃkhyeyāprameyehi kalpehi śākyamunir nāma tathāgato 'rhaṃ saṃyaksaṃbuddha iti / vistareṇodīrayiṣyaṃ dīpaṃkaravastuni
[_Mvu_1.2_] meghamāṇavavyākaranaṃ // ataḥ prabhṛty anivartanacaryāyāṃ dīpaṃkarasya tathāgatasya tasyottareṇāparimāṇehi tathāgatehi anuvyākṛto buddho bhaviṣyasīti // tataḥ paścāt sarvābhibhuvāpi bhagavatānuvyākṛtaṃ // bhaviṣyasi tvaṃ abhiji bhikṣo 'nāgate 'dhvani śatasahasrakalpe śākyamunir nāma tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddha ity evamādi vistareṇodīrayiṣyaṃ abhijibhikṣuvyākaranaṃ // namo vipaśyine tathāgatāyārhate samyaksaṃbuddhāya // namo krakutsaṃdāya tathāgatāyārhate samyaksaṃbuddhāya // namaḥ kāśyapāya tathāgatāyārhate samyaksaṃbuddhāya / yena bhagavatā ayam eva bhagavāṃ cchākyamunir anuvyākṛto yuvarājye ca abhiṣikto / bhaviṣyasi tvaṃ jyotiṣpālānāgate 'dhvani mamānantaram eva śākyamunir nāma tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddha iti vistareṇodīrayiṣyaṃ jyotiṣpālasya bhikṣor vyākaraṇaṃ //
___evaṃ namo 'tītānāgatapratyutpannebhyaḥ saṃbuddhebhyaḥ //
_____ nidānanamaskarāṇi samāptāni //
āryamahāsāṃghikānāṃ lokottaravādināṃ madhyadeśikānāṃ pāṭhena vinayapiṭakasya mahāvastuye ādi //
___caturvidhā upasaṃpadā svāma-upasaṃpadā ehibhikṣukāya upasaṃpadā daśavargena gaṇena upasaṃpadā paṃcavargena gaṇena upasaṃpadā cat // tatra svāmupasaṃpadā nāma upasaṃpannā
[_Mvu_1.3_] bhagavanto 'bhyāse bodhīya mūle // daśa kuśalā karmapathā ye hi samādāya vartanti te bodhāya samāsannatarā bhavanti // tatrāpi ca so prativiśiṣṭo // tenaivaṃ buddhavaineyatāyai va sukṛtiṣv etāsu caritena dīpaṃkaram upāgamiya paṭipāṭiyā prāṇakoṭīṣu dṛṣṭvā darśanīyaṃ samantaprāsādikaṃ prasādanīyaṃ śrāvakasaṃghaparivṛtaṃ tasya spṛhācittam utpādye / sādhu syād yady ahaṃ lokam eva abhibhūya loke lokārthacaro lokasyāsya hitāya jāyeyaṃ // jñātvā samudāgamaṃ saṃbodhau niyataṃ ca tasya praṇidhānaṃ ātmasamatāye samāsataḥ svayaṃbhūsamatāye vyākārṣīt* // buddho bhaviṣyasi tvam anāgate 'dhvany aparimāṇe śākyakule śākyasuto devamanuṣyāṇām arthāya // so vyākṛto bhagavatā puruṣottamatāye puruṣasiṃhena agrapuruṣaḥ supuruṣaḥ puruṣottamacārikām acari // so bodhisatvacaryāṃ satvānāṃ hitasukhaṃ gaveṣanto saṃsarati bodhisatvo lokārthaṃ ātmano 'rthaṃ ca / so 'yaṃ kiñcid evaṃ dānaṃ śīlaṃ samayaṃ copavāsaṃ sevati amātsaryavanto lokasya hitaṃ gaveṣanto / dānaṃ ca priyavādyaṃ ca tathārthacaryā samānasukhaduḥkhatā saṃgrahavastuhi jino caturhi parikalpaye satvāṃ // na tasya abhūṣi kiñcid aparityaktaṃ yaṃ asti sannihitaṃ / dṛṣṭvāna ca yācanakaṃ bhūyo 'sya mano prasāditvā cakṣūṇi ca mānsāni ca putradāraṃ dhanaṃ ca dhānyaṃ ca ātmā ca jīvitaṃ ca bhūyobhūyo parityaktā // etena upāyena bahūni jātīnayutaśatasahasrāṇi
[_Mvu_1.4_] saṃsarati bodhisatvo satvānām arthaṃ cintayanto yathātathaṃ kālajño samayajño pudgalaparāparajñatākuśalo samayam abhikāṃkṣamāṇo tuṣitakāyaṃ upāgamesi / tuṣitabhavane bhavanudo bhavo anityo ti bhāvayanto sugato carimaṃ bhavam upāgami // bhagavān bhavavipramokṣāye ekatilakolabhakṣo paramakṛśo duṣkarantapo acari / paramaśarīrapīḍo jānanto na eṣa mārgo ti vipramokṣāya nadīkālasamaye nadīye nairaṃjanāye snāyitvā agrapure gayasāhvaye niṣīde siṃho vā asaṃtrasto / purime yāme anaghaṃ divyaṃ cakṣur yoniśo viśodhetvā satvānām āgatigatiṃ vividhāṃ bhagavāṃ abhijñāsi // yāme madhyamasmiṃ pūrvanivāsaṃ anusmarasi itareṣāṃ ātmano ca pūrvaṃ ca nivāsavāraṃ bahuprakāraṃ abhijñāsi // yāme ca paścimasmiṃ yaṃ jñeyaṃ puruṣadamyasārathinā sarvantam ekakṣaṇe svayambhūsamatāṃ samanubudhye iti //
_____śrīmahāvastunidānagāthā samāptā //
bhagavān samyaksaṃbuddho yad arthaṃ samudāgato tad arthaṃ abhisaṃbhāvayitvā srāvastīyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍadasyārāme śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca vistareṇa nidānaṃ kṛtyaṃ //
___atha āyuṣmān mahāmaudgalyāyano 'bhīkṣṇaṃ nirayacārikāṃ gacchati // tatra satvāṃ
[_Mvu_1.5_] paśyati aṣṭasu mahānarakeṣu pratyekaṣoḍaśotsadeṣu anekavidhāni nairayikāni duḥkhasahasrāṇi samanubhonto // ahaṃ ca āyuṣmān kolitasthaviro caranto narakacārikāṃ ādrākṣīt satvā narakeṣu anubhavantā bahū duḥkhā saṃjīve niraye ūrdhvapādā adhośirā vāsīhi ca paraśūhi ca kṣīyantā / apare pi parasparaṃ praduṣṭamanasaṃkalpā āyasehi nakhehi pāṭenti tīkṣṇāni ca asipatrāṇi hasteṣu prādurbhavanti yehi parasparaṃ gātrāṇi cchindanti na ca kālaṃ karonti yāvat sānaṃ pāpakā karmā na parikṣīṇā // kālasūtre mahānarake adrākṣīt satvāṃ kālasūtreṇa sūtritāṅgā nihatakṣīyantāṃ paraśūhi pi vipaṭīyantāṃ karapatrehi vipāṭīyantān* // takṣitapaṭito ca sānaṃ kāyo puna ruhyati asātā vedanā vedayanti na caivaṃ kālaṃ karonti karmopastabdhatvāt* // saṃghāte pi mahānarake adrākṣīt satvasahasrāṇi parvatehi pīḍiyantā ādīptasaṃprajvalitasajyotibhūtehi śoṇitanadyo ca prasavanti bhūyo ca tāni parvatāni te ca saṃkramanti na caivaṃ tāvat kālaṃ karonti karmopastabdhatvāt* // ādrākṣīd ekāntaraurave satvasahasriyo tāmramayaghaneṣu ādīptasaṃprajvalitasajyotibhūteṣu dhūmasamākuleṣu prakṣiptā duḥkhasahasrāṇi anubhontā // mahāraurave ādīptasaṃprajvalite
[_Mvu_1.6_] sajyotibhūte agnismiṃ saṃprakṣiptānāṃ mahārāvaṃ ravantānāṃ ca śabdo cakravāḍamahācakravāḍehi parvatehi pratihanyate yehi caturhi mahādvīpehi jambudvīpapūrvavideha-aparagodānīya-uttarakuruṣu manuṣyāṇāṃ śrotābhāsam āgacchati // adrākṣīt tapane anekā satvasahasriyo ekāntakaduḥkhavedanā vedayantāṃ pārṣṇi upādāya yāvad adhikṛkāṭikā ayokuṭṭanehi kuṭṭīyantā aparāṇi ca duḥkhasahasrāṇi samanubhavantā na caivaṃ tāva kālaṃ karonti karmopastabdhatvāt* // tasmiṃ mahānarake ādiptasaṃprajvalite sajyotibhūte anekāyo satvasahasriyo upapannā duḥkhā vedanāṃ vedentā // tasmiṃ mahānarake samantāyojanaśatike pūrvāya bhittīya arcisahasrāṇi utpattitvā paścimāye bhittīye pratyahanyanti / paścimāye bhittīye arcisahasrāṇi utpattitvā pūrvāye bhittīye pratyahanyanti / dakṣiṇāye utpattitvā uttarāye pratyahanyanti / uttarāye utpattitvā dakṣiṇāyaṃ pratyahanyanti / bhūmīye utpattitvā tale pratyahanyanti / talāto utpattitvā bhūmau pratyahanyanti / tāyo satvasahasriyo samantato paripatanti na caivaṃ tāvat kālaṃ karonti karmopastabdhatvāt* / pratāpasmiṃ mahānarake parvatā prajvalitā ādīptā sajyotibhūtā / nairayikehi satvehi śūlopetehi tāni parvatāni paricāritāni // edṛśāni duḥkhāni samanubhavanti na caivaṃ tāva kālaṃ karonti karmopastabdhatvāt* // ato mahānarake muktāḥ kukkulante 'vagāhanti / te ca tatra kukkule dahyamānāyo janā
[_Mvu_1.7_] pradhāvanti na caivaṃ kālaṃ karonti karmopastabdhatvāt* // kukkulāto muktāḥ kuṇapaṃ avagāhanti / tatra kṛṣṇehi prāṇakehi ayomukhehi khajjanti na caivaṃ kālaṃ karonti karmopastabdhatvāt* // kuṇapāto muktā narakotsadā drumāṇi ramaṇīyāni ca vanaprāntāni paśyanti tena sukhārthino tāni vanaprāntāni dhāvanti / tatrāpi sānaṃ kulalā ca gṛdhrā ca kākolūkā ca ayomukhā ārdravṛkṣe vā varjayitvā mānsāni khādanti yaṃ teṣām asthīni avaśeṣāṇi bhūyo pi mānsacchavi mānsaśoṇitam upajāyati na caivaṃ kālaṃ kurvanti karmopastabdhatvāt* // te teṣāṃ pakṣiṇāṃ bhītā alene lenasaṃjñino asipatravanaṃ narakakumbhaṃ ca praviśanti // tatrāpi saṃpraviṣṭānāṃ vātāni upavāyanti yais tāni asipatrāni patanti tīkṣṇāni / teṣāṃ satvānāṃ gātraṇi pratyāhanyanti naivaṃ sānaṃ kaścit kāye pradeśo yo akṣato bhavati antamasato bālāgrakoṭiniṣkramamātro pi na caivaṃ kālaṃ karonti karmopastabdhatvāt* // te kṣatā ca śayānā rudhiramrakṣitaśarīrā vaitaraṇīṃ nadīṃ avagāhanti satvā kaṭhināṃ kṣāranadīṃ yāva sānaṃ ślakṣṇitāni aṃgāni pratividhyanti na caivaṃ kālaṃ karonti karmopastabdhatvāt* // tato 'pi sānaṃ narakapālā āyasehi aṅkuśehi uddharetvā nadītīre ādīptāye bhūmiye saṃprajvalitasatejobhūtāye
[_Mvu_1.8_] āviddhānāṃ evam āha // ahaha bho puruṣāḥ kim icchatha // te evam āhansuḥ // paribubhukṣitā sma saṃpipāsitā sma // tato sānaṃ narakapālāḥ ayoviṣkaṃbhanebhi mukhaṃ viṣkaṃbhayitvā ādīptasaṃprajvalitasatejobhūtehi ayoṣaṇḍaṃ dhamenti mukhaṃ svakaṃ vivarayitvā ādīptāni saṃprajvalitāni satejobhūtāni ayoguḍāni mukhe saṃprakṣipanti // taṃ bhuṃjantāṃ bhavanto // tāmralohaṃ ca sānaṃ vilīnakaṃ pāyayanti // pibantāṃ bhavanto // yo sānaṃ dhamamāna eva oṣṭhaṃ dahati oṣṭhaṃ dahitvā jihvāṃ dahati jihvāṃ dahitvā tālukaṃ dahati tālukaṃ dahitvā kaṇṭhaṃ dahati kaṇṭhaṃ dahitvā antraṃ dahati antraṃ dahitvā antraguṇam ādāya adhobhāgena gacchati na caivaṃ tāvat kālaṃ karonti karmopastabdhatvā //
___evaṃ sthaviro mahāmaudgalyāyano aṣṭasu mahānarakeṣu satvā duḥkhasahasrāṇy anubhavantā dṛṣṭvān'; aho kṛcchraṃ ti jetavanam āgatvā caturṇāṃ pariṣadāṃ vistareṇārocayati // evaṃ satvā aṣṭasu mahānarakeṣu ṣoḍaśotsadeṣu vividhāni duḥkhasahasrāṇi pratyanubhavanti / tasmāj jñātavyaṃ prāptavyaṃ boddhavyaṃ abhisaṃboddhavyaṃ kartavyaṃ kuśalaṃ kartavyaṃ brahmacaryaṃ na ca vā loke kiñcit pāpaṃ karma karaṇīyaṃ ti vademi // evaṃ sthavirasya mahāmaudgalyāyanasya śrutvā bahūni prāṇisahasrāṇi devamanuṣyāṇāṃ adbhutaṃ prāpnuvanti //
[_Mvu_1.9_]___evaṃ samāsato narakavarṇaḥ // vistarato 'py upavarṇayiṣyāmi //
imaṃ lokaṃ pāralokaṃ satvānām āgatiṃgatiṃ /
cyuti-upapattisaṃsāraṃ saṃbuddho svayam addasā //
āvajjanto saphalatāṃ karmaṇāṃ prāṇasaṃśritāṃ /
yathāsthānaṃ vipākaṃ ca svayam avabudhye muniḥ /
so abhijñāya ākhyāsi narakān aṣṭa gautamaḥ /
pratyakṣadharmā bhagavāṃ sarvadharmeṣu cakṣumāṃ //
saṃjīvaṃ kālasūtraṃ ca saṃghātaṃ dvau ca rauravau /
athāparā mahāvīcī tapano ca pratāpano //
ity ete aṣṭau nirayā ākhyātā duratikramā /
ākīrṇā raudrakarmebhiḥ pratyekaṣoḍaśotsadā //
catuḥkalā caturdvārā vibhaktā bhāgaśo mitā /
udgatā yojanaśataṃ samantāt śatayojanaṃ //
ayaḥprākāraparikṣiptā ayasā pratikubjitāḥ /
teṣām ayomayī bhūmiḥ prajvalitā tejasāyutā //
sadāyasaphālāsphārā āvasathā durāsadā /
romaharṣaṇarūpā ca bhīṣmā pratibhayā duḥkhā //
[_Mvu_1.10_] mahadbhayaṃkarā sarve arciśatasamākulā /
ekaiko yojanaśataṃ ādāye saṃprabhāsati //
yatra satvā bahū raudrā mahākilviṣakārakā /
ciraṃ kālaṃ patappanti api ca varṣaśatāni api //
ayomayehi daṇḍehi sthūlanarakapālakāḥ /
hananti pratyamitrāṇi ye bhonti kṛtakilviṣā //
teṣām ahaṃ kīrtayiṣyāmi girā yam anupūrvaśaḥ /
śrotum ādāya satkṛtya śṛṇotha mama bhāṣataḥ //
saṃjīve satvā niraye ūrdhapādā adhośirāḥ /
pralaṃbayitvā takṣyanti vāsīhi paraśūhi ca //
tato nakhehi tīkṣṇehi āyasehi svayaṃbhuhi /
anyamanyaṃ vivādenti kruddhā krodhavaśānugāḥ //
asino cāparā teṣāṃ tīkṣṇā hasteṣu jāyitha /
yehi cchindanti anyonyaṃ praduṣṭamanasā narāḥ // {Senart: praduṣtamanasārakā}
teṣāṃ sīdanti gātrāṇi śītalavāta ūhatā /
sarvāṅgajvalanas teṣāṃ pūrvakarmavipākataḥ //
evaṃ śāstā yathābhūtam abhijñāya tathāgato /
saṃjīvam iti ākhyāsi āvāsaṃ pāpakarmaṇāṃ //
[_Mvu_1.11_] saṃjīvāto ca nirmuktā kukkulam avagāhiṣu /
hanyamānā samāgamya dīrghamāyatavistaraṃ //
te khu tatra pradhāvanti yojanāni anekaśo /
dahyamānā kukkulena vedentā bahuduḥkhakaṃ //
kukkulāto ca nirmuktāḥ kuṇapam avagāhitha /
dīrghapadātivistīrṇaṃ te vidhvaṃsitapauruṣā //
tam enaṃ kṛṣṇaprāṇakā agnitīkṣṇamukhā kharā /
chaviṃ bhittvāna khādanti mānsaśoṇitabhojanāḥ //
kuṇapāto ca uttīrṇā drumā paśyanti śobhanā /
haritān patrasaṃchannās tān āyānti sukhārthinaḥ
tam enaṃ kulalā gṛdhrā kākolā ca ayomukhā /
ārdravṛkṣe ca varjitvā khādanti rudhirakṣatāṃ //
yadā ca khāditā bhonti asthīni avaśeṣitā /
punaḥ teṣāṃ chavimānsaṃ rudhiraṃ copajāyate //
te bhītā utpatitvāna alenā lenasaṃjñino /
asipatravanaṃ ghoraṃ hanyamānā upāgami //
[_Mvu_1.12_] tato kṣatā ca ārtā ca bahurudhiramrakṣitā /
asipatravanā muktāḥ yānti vaitaraṇīṃ nadīṃ //
tena tām avagāhanti taptāṃ kṣārodakāṃ nadīṃ /
teṣāṃ ca aṅgamaṅgāni kṣatāni pratividhyata //
tato 'ṅkuśehi viddhitvā āyasaiḥ yamapauruṣāḥ /
utkṣipitvā nadītīre bhuṃjāventi ayoguḍāṃ //
tāmralohaṃ ca śulvaṃ ca āpāyenti vilīnakaṃ /
tam eṣām antram ādāya adhobhāgena gacchati //
etāni pāpakarmāntā narakāṃ pratipadyitha /
akṛtvāna kuśalaṃ karma vāmamārgānusāriṇaḥ //
ye ca pāpāni karmāṇi parivarjanti yoniśaḥ /
ekāntakuśalācārā na te gacchanti durgatiṃ //
tasmā dvirūpaparyāyā karmā kalyāṇapāpakā /
pāpāni parivarjitvā kalyāṇaṃ ācare śubhaṃ //
kālasūtrasmiṃ narake ārdravṛkṣe va varjitāḥ /
sūtrayitvāna teṣāṅgā vāsīhi paraśūhi ca //
tato ayomayā patrā dīrghakālasutāpitā /
dahantā pīḍayantā ca gātreṣu pariveṣṭitā //
[_Mvu_1.13_] dahitvā pīḍayitvā ca ayopatrā vighaṭṭitā /
āvṛṃhitaṃ chavimānsaṃ rudhiraṃ ca prasāraye //
tato pārṣṇīhi pāṭetvā yāva adhikṛkāṭikāṃ /
kālasūtrasmiṃ narake bahū api saṃghaṭṭati //
bhairave andhakārasmiṃ vārtā yatra na dṛśyati /
dhūmasaṃghātasmiṃ tasmiṃ narake osaranti ca //
te ca tatra pradhāvanti yojanāni anekaśaḥ /
anyamanyaṃ ākramantā badhreṣu paramantraśaḥ //
evaṃ śāstā yathābhūtaṃ abhijñāya tathāgataḥ /
kalasūtraṃ idaṃ vakṣe āvāsaṃ pāpakarmiṇāṃ //
saṃghātasmiṃ ca narake mahatā parvatā adho /
teṣām antarikaṃ satvā mṛgavaśo praveśitā //
te pi śailā samāgamya satvānāṃ karmapratyayā /
pīḍayanti bahu prāṇāṃ agniskandhanibhāni 'va //
pīḍitānāṃ ca gātrāṇāṃ bahuṃ sravati śoṇitaṃ /
śarīrasaṃbhrame cāpi pūyanadyo pravartitha //
[_Mvu_1.14_] āyasāsu ca droṇīṣu ayomuśalakoṭiṣu /
subhanti pratyamitrāṇi api varṣaśataṃ bahuṃ //
evaṃ śāstā yathābhūtāṃ abhijñāya tathāgataḥ /
saṃghātam idam ākhyāsi āvāsaṃ pāpakarmiṇāṃ //
rauravasmiṃ ca narake oruddhā janatā bahu /
agnismiṃ prajvalitasmiṃ śabdaṃ kurvanti bhairavaṃ //
yadā ca agnir nirvāti atha tūṣṇībhavanti te /
punar agnismiṃ prajvalite nirnādanti mahatsvaraṃ //
dvitīyo pi ca ākhyāto rauravo romaharṣaṇaḥ /
nirantakūlanarako gambhīro na samuttaro //
tatra daṇḍaṃ gṛhītvāna sthūlanarakapālakā /
subhanti pratyamitrāṇi api varṣaśataṃ bahuṃ //
evaṃ śāstā yathābhūtaṃ abhijñāya tathāgato /
rauravaṃ iti ākhyāsi āvāsaṃ pāpakarmiṇāṃ //
tapanasmiṃ ca narake taptaloho samudyataḥ /
niḥsvanante ca saṃtaptā agniskandhasamā duḥkhā //
tatra pāpasamācārā oruddhā janatā bahu /
pacyanti pāpakarmāntā ye bhonti kṛtakilviṣāḥ //
[_Mvu_1.15_] tāṃ pakvamātrā saṃkhinnā khādenti sunakhā bahu /
pravṛddhakāyā balino mānsaśoṇitabhojanā //
yadā ca khāditā bhonti asthīni avaśeṣitā /
atha teṣāṃ chavimānsaṃ rudhiraṃ ca upajāyati //
evaṃ śāstā yathābhūtam abhijñāya tathāgataḥ /
tapanam idam ākhyāsi āvāsaṃ pāpakarmaṇāṃ //
pratāpanasmiṃ narake tīkṣṇaśūlā ayomukhā /
mahato agniskandhasya parvato bhayabhairavaḥ //
tatra pāpasamācārā āvṛtā janatā bahu /
aṇvanti pāpakarmāntā machā kaṭhallagatā yathā //
evaṃ śāstā yathābhūtaṃ abhijñāya tathāgataḥ /
pratāpanan ti ākhyāsi āvāsaṃ pāpakarmiṇāṃ //
tato avīcī narako ekāntakaṭuko duḥkho /
mahanto taposaṃtapto arcisaṃghagaṇāvṛtaḥ //
ayoguḍā hi agnismiṃ yatha-r-iva saṃtāpitā /
evaṃ avīcī narake heṣṭā upari pārśvato //
jātavedosamā kāyāḥ teṣāṃ narakavāsināṃ /
[_Mvu_1.16_] paśyanti karmadṛḍhatāṃ na tasmāt bhoti no gatiḥ //
te ca tatra pradhāvanti dṛṣṭvā dvāram apāvṛtaṃ /
api niṣkramaṇaṃ yasmā asti mokṣagaveṣiṇāṃ //
yeṣāṃ ca pāpakaṃ karma avipakvaṃ purā kṛtaṃ /
na te labhanti nirgantuṃ nirayāt karmapratyayā //
evaṃ śāstā yathābhūtaṃ abhijñāya tathāgataḥ /
avīcim iti ākhyāsi āvāsaṃ pāpakarmiṇāṃ //
saṃjīvaṃ nāma // kasya karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti / iha sapatnā ye vā bhonti sāpatnakā vā vairiṇaḥ kṣetravairikā vā vastuvairikā vā vapravairikā vā pratirājāno vā caurā vā saṃgrāmagatā anyamanyasmiṃ sāpatnāni cittāni upasthāpayitvā kālaṃ kurvanti tasya karmasya vipākato tatra satvā upapadyanti // evaṃ khalu punaḥ ādhipateyamātram etaṃ tatropapatteḥ / tatropapannā anyeṣāṃ pi pāpakānām akuśalānāṃ karmāṇāṃ vipākaṃ pratyanubhavanti // kasya karmasya vipākena takṣīyanti // yehi iha jīvanto prāṇakā tacchitā bhavanti vāsīhi paraśūhi kuṭhārīhi tasya karmasya vipākena takṣīyanti // kasya karmasya vipākato teṣāṃ śītako vāyu upavāyati //
[_Mvu_1.17_] yehi iha nivāpakabhojanāni dattāni bhonti śṛgālamahiṣāṇa śūkarāṇa kukkuṭāna poṣitāni māṃsārthāya vadhiṣyāmi tti tasya karmasya vipākato teṣāṃ . . . . . . . . . hasteṣu nakhā jāyanti daṇḍā vā āyasā // yathā iha āyudhayānāni dattāni bhonti evaṃ yūyaṃ imehi āyudhehi itthaṃnāmaṃ grāmaṃ vā nagaraṃ vā nigamaṃ vā hanadhvaṃ manuṣyāṃ vā tiracchānagatāṃ vā tasya karmasya vipākato teṣāṃ hasteṣu daṇḍā vāyasā jāyanti asino ca // kenaiṣa saṃjīvo // tatra teṣāṃ nairayikānāṃ evaṃ bhavati saṃjīvaṃ kālasūtrabhūtikaṃ tenaiṣa saṃjīvanirayo //
___kālasūtraṃ nāma // so narako yāva āyudhahastā yāva sajyotibhūto // tatra tāṃ nairayikā nirayapālā ārdravṛkṣe vā varjetvā kālasūtravaśena takṣanti aṣṭāṃśe pi ṣaḍaṃśe pi caturaṃśe pi // anyeṣāṃ dāni pārṣṇi upādāya yāvat kṛkāṭikāto yathā ikṣugaṇḍikā evaṃ chindantā gacchanti anyeṣāṃ punaḥ kṛkāṭikād upādāya yāvat pārṣṇi yathā ikṣugaṇḍikā evaṃ chindantā gacchanti // te tathābhūtā atimātraṃ duḥkhā vedanā vedenti na ca punaḥ kālaṃ karonti yāvaṃ na tatpāpakaṃ karma kṣīṇaṃ bhavati //
[_Mvu_1.18_] kasya karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti // yehi iha baddhā bhavanti hastinigaḍādibhiḥ karmakārāpitā vā bhavanti ettakānāṃ hastāni chindatha pādāni chindatha ettakānāṃ nāsā ettakānāṃ snāyumānsaṃ utpāṭetha ettakānāṃ bāhu ettakānāṃ pṛṣṭhimānsaṃ utpāṭetha paṃcavāraṃ vā daśavārakaṃ vā tasya karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti // evaṃ khalu punaḥ ādhipateyamātram etaṃ tatropapatteḥ // tatropapannā anyeṣāṃ pi pāpakānām akuśalānāṃ karmaṇāṃ vipākaṃ pratyanubhavanti // tatra te nairayikā nirayapālais tāḍyamānā paribhāṣyamāṇāḥ subhassū ti āhansu // te saṃbhītā bahūni prāṇasahasrāṇi yathā naivajīvāni evan tiṣṭhanti // atha yamapālānāṃ paṭṭānāṃ taptānāṃ saṃprajvalitānāṃ sajyotibhūtānāṃ bahūni paṭṭasahasrāṇi purato vaihāyasā gacchanti teṣāṃ dāni āgacchantāṃ śabdaṃ karonti / etāni āgacchantīti // tāni teṣāṃ āgatvā pratyekaṃ gātrāṇi pariveṣṭanti // tatra teṣāṃ chaviṃ nirdahanti carma pi mānsaṃ pi snāyuṃ pi nirdahanti yathā sarvaṃ pi nirdagdhaṃ bhavati // atha teṣāṃ āvṛṃhitaṃ tacchavimānsalohitaṃ vyavadahyati // te tathābhūtā adhimātraṃ duḥkhā vedanāṃ vedayanti na ca punaḥ kālaṃ karonti yāva sānaṃ taṃ pāpakaṃ karma vyantīkṛtaṃ na bhavati // evaṃ khalu punaḥ ādhipateyamātram etaṃ tatropapatteḥ / tatr0papannā anyeṣāṃ pi pāpakānām
[_Mvu_1.19_] akuśalānāṃ karmaṇāṃ vipākaṃ pratyanubhavanti // kasya karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti // yehi iha jīvantā prāṇā anekaśo ghātāvitā bhavanti yehi iha yācanakehi vā paṇḍakehi vā sarvadaṇḍehi vā duḥśīlehi vā pravrajitehi cīvarāṇi vā kāyabandhanāni vā paribhuṃjitāni bhavanti tasya karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti // evaṃ khalu punaḥ ādhipateyamātram etaṃ tatropapatteḥ / tatropapannā anyeṣāṃ pi pāpakānām akuśalānāṃ karmaṇāṃ vipākaṃ pratyanubhavanti // anyeṣāṃ dāni pārṣṇi upādāya yāva kṛkāṭikāto vadhrī vidārenti // anyeṣāṃ dāni kṛkāṭikāto upādāya yāva pārṣṇi vadhrī vidārenti // anyeṣāṃ dāni kṛkāṭikā upādāya yāva kaṭīyo cīrakavadhrāni karonti // te tathābhūtā adhimātrāṃ vedanā vedayanti // kasya karmasya vipākenātra satvā upapadyanti // yehi idha erakavārṣikā vā kārāpitā cīrakavārṣikā kārāpitā vā tasya karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti // yo niraye andhakāradhūmasaṃgho parito so dhūmo tīkṣṇo
[_Mvu_1.20_] kaṭuko bhayānako chaviṃ bhittvā carma bhittvā mānsaṃ bhittvā snāyuṃ bhittvā āsthiṃ bhittvā asthimarjaṃ mānsādy atiniryāti // sarve kāyā mūrchantā tatra saṃprakṣiyanti // te tatra anekāni yojanaśatāni anvāhiṇḍantā anyamanyaṃ ākramantā paṭisubhanti // te tathābhūtā adhimātrā vedanāṃ vedenti na ca punaḥ kālaṃ karonti yāva sānaṃ taṃ pāpakaṃ karma vyantīkṛtaṃ na bhavati // kasya karmasya vipākato tatra satvā upapadyanti // yehi idha randhreṣu vā guttīṣu vā kārāsu vā bandheṣu vā sāhikānāṃ vā kiṃpuruṣakānāṃ vā undurūṇāṃ vā viḍālānāṃ vā ajagarāṇāṃ vā vile dhūpaṃ kṛtvā dvārā rakṣitā bhavanti madhukarā vā dhūmena bādhitā bhavanti tasya karmasya vipākato tatra satvā upapadyanti // evaṃ khalu punaḥ vividhānāṃ pāpakānāṃ akuśalānāṃ karmāṇāṃ vipākato tatra satvā upapadyanti // evaṃ khalu punaḥ ādhipateyamātram etaṃ tatropapatteḥ / tatropapannāḥ anyeṣāṃ pi vistaraḥ // kenedaṃ kālasūtraṃ // tatra nairayikān nirayapālā ārdravṛkṣe vā varjetvā kālasūtravaśena takṣanti tenaiṣa kālasūtranirayo yathākartavyo //
[_Mvu_1.21_]___saṃghāto nāma // so narako parvatāntarikasaṃsthito āyaso ādīptasaṃprajvalito sajyotibhūto anekāni yojanaśatāni āyato // tatra teṣāṃ nairayikānāṃ nirayapālā āyudhahastā uddeśenti // te dāni bhītāḥ taṃ parvatāntarikaṃ praviśanti // teṣāṃ dāni purato 'gni prādurbhūto / te dāni bhītāḥ pratinivartanti / teṣāṃ dāni pṛṣṭhato 'gni prādurbhavati // te dāni śailāḥ parasparaṃ samāgacchanti / teṣu dāni āgacchanteṣu śabdaṃ karonti etāgacchanti etāgacchantīti // te samāgatā yathā ikṣu evaṃ pīḍayanti // te dāni śailā vaihāyasam abhyudgacchanti // te teṣāṃ heṣṭā anupraviśanti / yadā anupraviṣṭā bhavanti bahūni prāṇisahasrāṇi te dāni śailā sanniviśanti yathā ikṣugaṇḍā evaṃ pīḍenti lohitanadīyo prasyandanti // asthisaṃkalikāḥ parivarjyanti nirmānsā snāyusaṃyuktāḥ // tathābhūtā vedanā vedenti na ca punaḥ kālaṃ karonti yāva sānaṃ na taṃ pāpakaṃ karma vyantīkṛtaṃ bhavati // kasya karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti // yehi iha kīṭakamardanāni vā kārāpitāni bhavanti talamardanāni vā asipatre vā devānāṃ tathaivā jīvantakā evaṃ prāṇakā patrayaṣṭīhi pīḍitā bhavanti likṣā vā yūkā vā sāṃkuśā vā nakhehi piccitā bhavanti tasya karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti // evaṃ khalu punaḥ ādhipateyamātram etaṃ tatropapatteḥ /
[_Mvu_1.22_] tatropapannāḥ anyeṣāṃ pi pāpakānām akuśalānāṃ karmāṇāṃ vipākaṃ pratyanubhavanti // tā asthisaṃkalikāyo āyasāhi droṇīhi ādīptāhi saṃprajvalitāhi sajyotibhūtāhi āyasehi muśalehi ādīptehi saṃprajvalitehi sajyotibhūtehi ayopāte yathā paṃca varṣaśatāni bhavanti // te tathābhutā evaṃ duḥkhāṃ tīvrāṃ vedanā vedayanti // kasya karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti // yehi iha jīvantakā prāṇakā śaktīhi vijjhitā bhavanti vā gadāsihi bādhyante vā yehi saṃprajvalitehi sajīvāni prāṇakāni vyāpādya udūkhale muśalehi saṃkliṣṭā bhavanti tasya karmasya vipākato tatra satvā upapadyanti // kenaiṣa saṃghāto ti vuccati // tatra nairayikā satvāḥ saṃghātam āpadyante tenaiṣa nirayo saṃghāto ti vuccati //
___. . . . . . . . . . tatra te nairayikā bahūni prāṇasahasrāṇi pratyekapratyekaṃ vā gharakehi oruddhā chinna-īryāpathā gacchanti // teṣāṃ haste agni prajvalati / yathā yathā agni prajvalati tathā tathā śabdaṃ karonti / yathā yathā agnir nirvāti tathā tathā tuṣṇībhavanti // te tathābhūtā adhimātrāṃ vedanā vedayanti // kasya karmasya vipākato tatra satvā upapadyanti // yehi iha atrāṇā anabhisaraṇā karmakārāpitā bhavanti gehadāghā
[_Mvu_1.23_] vā kṛtā bhavanti vanadāghā kṛtā bhavanti randhreṣu vā guttīṣu vā kārāsu vā bandheṣu vā sāhikānām vā kiṃpuruṣāṇāṃ vā undurūṇāṃ vā viḍālānāṃ vā ajagarāṇāṃ vā vileṣu agniṃ datvā dvārāṇi rakṣitāni bhavanti madhūni vā tāmbūlāni vā agninā bādhitāni bhavanti tasya kamasya vipākena tatra satvā upapadyanti // evaṃ khalu punaḥ ādhipateyamātram etaṃ tatropapatteḥ / tatropapannāḥ anyeṣāṃ pāpakānām akuśalānāṃ karmāṇāṃ vipākaṃ pratyanubhavanti // . . . . . . . ___mahārauravo nāma // so narako saṃcito āyaso ādīpto saṃprajvalito sajyotibhūto anekāni yojanaśatāni āyato // tatra teṣāṃ nairayikānāṃ nirayapālā mudgarahastā uddeśenti // te dāni bhītā apy ekatyā dhāvanti apy ekatyāḥ palāyanti apy ekatyā na palāyanti apy ekatyā kutrāpi avasakkanti apy ekatyā na avasakkanti apy ekatyā anuśakyaṃ saṃjñāpayamānāḥ pratyudgacchanti // te dāni narakapālā kasya dāni yūyaṃ atra saṃjñāpayamānā pratyudgacchatheti tāṃ praharanti yathā dadhighaṭikā evaṃ śīryanti viśīryanti // ye ca dhāvanti ye ca na dhāvanti te tathābhūtā duḥkhāṃ kharāṃ kadukāṃ vedanā vedenti // kasya karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti // yehi iha
[_Mvu_1.24_] candramasūryāṇi āvaritvāna bandhanāni kṛtāni bhavanti praveśayitvā osiranti ettha yūyaṃ mā candramāsūryaṃ paśyatha tasya karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti // kasya karmasya vipākato teṣāṃ satvānāṃ śīrṣāṇi piccīyanti // yehi iha jīvantakānāṃ prāṇakānāṃ śīrṣāṇi piccitāni bhavanti ahīnāṃ vṛścikānāṃ śataghnīnāṃ tasya karmasya vipākena teṣāṃ śīrṣāṇi piccīyanti // kena taṃ rauravaṃ // tatra te nairayikā rodantā na śaknonti ambeti vā tāteti vā bāndhavān upetuṃ // tenedaṃ rauravan ti saṃjñitaṃ //
___tapano nirayo // tatra te nairayikā oruddhā bahūni prāṇisahasrāṇi tiṣṭhanti // te dāni ārdravṛkṣe vā varjetvā khādanti // yadā dāni bhavanti nirmānsā asthisaṃkalikā oruddhā snāyuyuktā te dāni saṃmūrchitvā sahavedanā prapatanti // atha teṣāṃ karmavipākato śītalako vāto upavāyati // tena teṣāṃ chavimānsalohitaṃ upajāyati // atha te purato praveśenti te tathābhūtā // kasya karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti // yehi iha advārakā gharā pratiyattā bhavanti teṣāṃ bhittiyo listāpattiyāyaṃ (?) bhavanti jīvantakā prāṇakā tatrāpi vā kartarikāhi praśastā bhavanti tasya karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti // tatra kasya karmasya vipākena khajjanti // yehi iha jīvantakā prāṇakā khādāpitā bhavanti siṃhehi vyāghrehi dvīpihi ṛkṣehi
[_Mvu_1.25_] tarakṣuhi tasya karmasya vipākena khajjanti // kasya karmasya vipākato teṣāṃ śītako vāto upavāyati // yehi idha nivāpakabhojanāni dattāni bhavanti mṛgāṇāṃ mahiṣāṇāṃ sūkarāṇāṃ kukkuṭānāṃ sthūlamānsārthāya vadhiṣyāmi tti tasya karmasya vipākato teṣāṃ śītako vāto upavāyati // kenaiṣa tapano // nairayikā dahyanti tenaiṣo tapano nāma narako āyasehi śūlehi santaptehi samantato hi anupravārito // tatra te nairayikā keci ekaśūlenāyutā pacyanti keci dvihi keci yāvaddaśahi śūlehi āyutā pacyanti // yadā dāni ekaṃ pārśvaṃ pakvaṃ bhavati vistīrṇam atha dvitīyena pārśvena // apy ekatyā nairayikā adhimātratvāt pāpakānām akuśalānāṃ karmaṇāṃ vipākato svayam eva anuparivartayanti // te tathābhūtā adhimātrāṃ vedanā vedayanti // kasya karmasya vipākato tatra satvā upapadyanti // yehi iha jīvaśūlikā kāritā bhavanti eḍakāyo te tasya karmasya vipākato tatra satvā upapadyanti // evaṃ khalu punaḥ ādhipateyamātram etaṃ tatropapatteḥ / tatropapannāḥ anyeṣāṃ pi pāpakānām akuśalānāṃ karmaṇāṃ vipākaṃ pratyanubhavanti // . . . . . . . ___. . . kenaiṣa avīci nāma // tasya purastimāto kuḍḍāto arciyo paścime kuḍḍe pratihanyanti
[_Mvu_1.26_] paścimāto kuḍḍāto arciyo purastime kuḍḍe pratihanyanti dakṣiṇāto kuḍḍāto arciyo uttare kuḍḍe pratihanyanti uttarāto kuḍḍāto arciyo dakṣiṇe kuḍḍe pratihanyanti / bhūmiye utpattitā arciyo tale pratihanyanti talā nipatitāyo arciyo bhūmiye pratihanyanti sarvo 'rcīhi so narako pratibaddho // tatra te nairayikā bahūni prāṇasahasrāṇi yathā kāṣṭhāni evaṃ vicitraṃ pacyanti // te tathābhūtā duḥkhāṃ tīvrāṃ kharāṃ kaṭukāṃ vedanā vedayanti na caivaṃ tāvat kālaṃ karonti yāvat sānaṃ na tatpāpakaṃ karma vyantīkṛtaṃ bhavati // evan taṃ pūrve manuṣyabhūtehi abhisaṃskṛtaṃ abhisamādiyitvā niyataṃ vedanīyaṃ // evaṃ khalu puna ādhipateyamātram etan tatropapatteḥ / tatropapannā anyeṣāṃ pi pāpakānām akuśalānāṃ karmāṇāṃ vipākaṃ pratyanubhavanti // kasya karmasya vipākena tatra satvā upapadyanti // ye iha mātṛghātakā vā bhavanti pitṛghātakā vā arhantaghātakā vā tathāgatasya vā duṣṭacittā rudhirotpādakā vā sarveṣām api īdṛśānām akuśalānāṃ karmapathānāṃ vipākena tatra satvā upapadyanti // evaṃ khalu punar vividhānāṃ pāpakānām akuśalānāṃ karmāṇāṃ vipākena tatra satvā upapadyanti // tenaiṣa avīci iti vuccati // tatra te nairayikā avīciṃ kaṭukāṃ tīvrāṃ kharāṃ vedanā vedayanti no yathānyeṣu narakeṣu narakapālā bhītā karmāṇi kārāpenti śītako vāto upavāyati yathā anyatra na evaṃ tatra // atra khalu avīciṃ mahānarake duḥkhāṃ tīvrāṃ kharāṃ kaṭukāṃ vedanā vedayanti tena eṣo avīcī nāma mahānarako //
[_Mvu_1.27_]_____iti śrīmahāvastu-avadāne narakaparivartaṃ nāma sūtraṃ samāptaṃ //
___āyuṣmān mahāmaugalyāyano abhīkṣṇaṃ tiracchānacārikāṃ gacchati // so paśyati tiracchānayoniṣu satvā upapannā vividhā duḥkhāni pratyanubhavanto // āyuṣmāṃ kolito sthaviro caranto tiracchānacārikāṃ adrākṣīt tiryagyonīṣu satvāṃ paramaduḥkhitā śuṣkārdrāṇi tṛṇāni mukhullocakaṃ paribhujantāṃ śītoṣṇāni ca pānīyāni pibantāṃ na ca sānaṃ mātā prajñāyati na pitā na bhrātā na bhaginī na guru na gurusthānīyo na mitrajñātisālohitaṃ // anyamanyaṃ khādanti anyamanyasya śoṇitaṃ pibanti anyamanyaṃ ghātenti anyamanyaṃ visubhanti // te tamāto tamaṃ gacchanti apāyāto apāyaṃ gacchanti durgatihi durgatiṃ gacchanti vinipātāto vinipātaṃ gacchanti vividhāny api duḥkhasahasrāṇi pratyanubhavanti kṛcchreṇa tiryagyoniṣu ucchahanti // so taṃ tiryagyoniṣu mahantaṃ ādīnavaṃ dṛṣṭvā jetavanaṃ gatvā caturṇāṃ parṣāṇāṃ vistareṇārocayasi // evaṃ ye te satvā tiryagyonīṣu upapannā vividhāni duḥkhāni duḥkhasahasrāṇi pratyanubhavanti kṛcchreṇa tiryagyoniṣu ucchahanti // tasmā jñātavyaṃ prāptavyaṃ
[_Mvu_1.28_] boddhavyaṃ abhisaṃboddhavyaṃ kartavyaṃ brahmacaryaṃ na ca vā loke kiñcit pāpaṃ karaṇīyaṃ ti vadāmi //
___āyuṣmān mahāmaudgalyāyano abhīkṣṇaṃ pretacārikāṃ gacchati // so paśyati satvāṃ pretaloke upapannā vividhāni duḥkhasahasrāṇi pratyanubhavanto // āyuṣmān kolito sthaviro caranto pretacārikāṃ adrākṣīt pretalokasmiṃ pretāṃ paramaduḥkhitāṃ mahākāyāṃ sūcīmukhāṃ sanniruddhakaṇṭhāṃ satatam abhyavaharantā tṛptiṃ na adhigacchantāṃ // kiṃ punar akṛtapuṇyāto yena kiṃcit na labhanti durvarṇā durdarśanā durgandhā durupetā alpeśākhyā pratikūladarśanā nagnakā apraticchannā kṣutpipāsāsamarpitā uccāraprasrāvakheṭasiṃhāṇikāpubbarudhiraṃ saṃpipāsanti // teṣāṃ karmavipākāto vāto vāyati asti pānīyam ti asti pānīyam ti asti kūraṃ asti yvāgū ti te taṃ ghoṣaṃ śrutvā nadīyo ca parvatāṃ ca laṃghayitvā gacchanti ettha vayaṃ khādiṣyāmaḥ ettha vayaṃ bhuṃjiṣyāmaḥ ettha vayaṃ pibiṣyāmo ti // tathā te pūrvaṃ āśāṃ kṛtvā nirāśā bhavanti // teṣāṃ nāsti nāstīti vāto vāyati te taṃ śabdaṃ śrutvā nirāśā tenaiva avakubjā prapatanti // pretī gāthāṃ bhāṣāte //
paṃcānāṃ varṣaśatānāṃ ayaṃ ghoṣo mayā śrutaṃ /
pānīyaṃ pretalokasmiṃ paśya yāva sudurlabhaṃ //
[_Mvu_1.29_] aparā pretī gāthāṃ bhāṣate //
pañcānāṃ varṣaśatānām ayaṃ ghoṣo mayā śruto /
kūro ti loke pretasmiṃ paśya yāva sudurlabhaṃ //
aparā pretī gāthāṃ bhāṣe //
pañcānāṃ varṣaśatānām ayaṃ ghoṣo mayā śrutaṃ /
yvāgū ti pretalokasmiṃ paśya yāva sudurlabhaṃ //
aparā pretī gāthāṃ bhāṣe //
nadīm upenti tṛṣitā sikatā parivartati /
chāyām upenti santaptā ātapo parivartati //
aparā pretī gāthāṃ bhāṣati //
dhigjīvitaṃ ājīviṣu yam antasmiṃ na dāmatha /
vidyamāneṣu bhogeṣu pradīpaṃ na karotha va //
so taṃ pretaloke mahantaṃ ādīnavaṃ dṛṣṭvā jetavanam āgatvā caturṇāṃ parṣadānām anekaparyāyeṇa vistareṇārocayati // evaṃ satvā pretaloke upapannā vividhāni duḥkhasahasrāṇi pratyanubhavanti / tasmāt* jñātavyaṃ prāptavyaṃ boddhavyaṃ abhisaṃboddhavyaṃ kartavyaṃ kuśalaṃ ca kartavyaṃ brahmacaryaṃ na ca vā loke kiṃcit pāpaṃ karma karaṇīyaṃ ti vademi // sthavirasya śrutvā anekaprāṇasahasrāṇi devamanuṣyāṇāṃ amṛtaṃ prāpuṇensu //
[_Mvu_1.30_]___āyuṣmān mahāmaugalyāyano abhīkṣṇaṃ asuracārikāṃ gacchati // so paśyati asurapure asurāṃ pravṛddhamahākāyā ugradarśanā vyāpādabahulā asureṣu cyavitvā vinipātentā // āyuṣmān kolito sthaviro caranto asuracārikām adrākṣīt sureṣu vyāpādena suduḥkhitāṃ paṃca asuragaṇān* // teṣām evaṃ bhavati / vayaṃ heṣṭā upari devā // tataḥ kupyanti vyāpadyanti abhiṣyandanti kopaṃ ca roṣaṃ ca apratyayaṃ ca āviṣkaronti // te caturaṅgabalakāyaṃ sannahitvā hastikāyaṃ aśvakāyaṃ rathakāyaṃ pattikāyaṃ sannahitvā devagulmāni prabhajanti yad idaṃ karoṭapāṇayo nāma yakṣā mālādhārā nāma yakṣāḥ sadāmattā nāma yakṣāḥ / etāni devagulmāni bhaṃjitvā devehi trāyastriṃśehi saṃgrāmenti // te khu devānāṃ trāyastriṃśānāṃ kṛtapuṇyānāṃ maheśākhyānām antike cittāni pradūṣayitvā kāyasya bhedāt paraṃ maraṇāt apāyadurgativinipātanarakeṣūpapadyanti // so taṃ asurāṇāṃ mahāntam ādīnavaṃ dṛṣṭvā jetavanam āgatvā caturṇāṃ parṣāṇāṃ vistareṇa-m-ārocayati // evaṃ satvā mahāsamudre asurapure vividhāni duḥkhāni pratyanubhavanti // tasmāñ jñātavyaṃ boddhavyaṃ prāptavyaṃ pratisaṃboddhavyaṃ kartavyaṃ brahmacaryaṃ na ca kiñcilloke pāpaṃ karma karaṇīyan ti vadāmi // sthavirasya śrutvā bahūni prāṇasahasrāṇi devamanuṣyāṇām amṛtaṃ prāpayanti //
___āyuṣmān mahāmaudgalyāyano abhīkṣṇaṃ caturmahārājikeṣu deveṣu cārikāṃ gacchati // tatra paśyati caturmahārājikadevāṃ kṛtapuṇyāṃ maheśākhyā dīrghāyuṣkāṃ varṇavantā sukhabahulāṃ
[_Mvu_1.31_] lābhī divyasyāyuṣaḥ varṇasya sukhasya aiśvaryasya parivārasya lābhino divyānāṃ rūpāṇāṃ śabdānāṃ gandhānāṃ rasānāṃ praṣṭavyānāṃ divyānāṃ vastrāṇāṃ divyānāṃ ābharaṇānāṃ / agrato ābharaṇāni ābaddhāni pṛṣṭhito dṛśyante pṛṣṭhito ābaddhāni agrato dṛśyanti chāyā pi sānaṃ na dṛśyati svayaṃprabhā antarīkṣacarā yenakāmaṃgamā prabhūtabhakṣā pracurānnapānā divyeṣu ratanāmayeṣu vimāneṣu divyehi paṃcahi kāmaguṇehi samarpitā samaṃgībhūtā krīḍantā ramantā pravicārayantā // saṃpattiṃ sthaviro vipattiparyavasānaṃ paśyati // svayaṃprabhā tato cāturmahārājikeṣu cyavamānā narakeṣūpapadyanti tiraccheṣūpapadyante preteṣu asureṣu kāyeṣu upapadyanti // sthaviro dāni devānāṃ cāturmahārājikānāṃ tāṃ vipariṇāmaduḥkhatāṃ dṛṣṭvā aho kṛcchraṃ ti jetavanam āgatvā caturṇāṃ parṣāṇāṃ vistareṇārocayati // evaṃ satvā kuśalasya karmasya vipākena cāturmahārājikeṣu deveṣūpapadyanti // te tatra divyāni saṃpattī anubhavitvā tato cyavamānā narakatiricchapretāsureṣu kāyeṣu upapadyanti / devā pi anityāḥ adhruvāḥ vipariṇāmadharmāṇo // tasmāj jñātavyaṃ prāptavyaṃ boddhavyaṃ abhisaṃboddhavyaṃ kartavyaṃ kuśalaṃ ca kartavyaṃ brahmacaryaṃ na ca vā loke kiñcit pāpaṃ karma karaṇīyan ti vadāmi // sthavirasya śrutvā bahūni prāṇasahasrāṇi devamanuṣyāṇām amṛtaṃ prāpayanti //
___āyuṣmān mahāmaudgalyāyano abhīkṣṇaṃ trāyastriṃśeṣu deveṣu cārikāṃ gacchati // tatra paśyati trāyastriṃśāṃ devāṃ kṛtapuṇyāṃ maheśākhyāṃ dīrghāyuṣkāṃ balavantāṃ sukhabahulāṃ
[_Mvu_1.32_] lābhī divyasyāyuṣaḥ balasya sukhasya aiśvaryasya parivārasya dīvyānāṃ rūpāṇāṃ śabdānāṃ gandhānāṃ rasānāṃ sparśānāṃ vastrābharaṇānāṃ kāmaguṇānāṃ svayaṃprabhā antarīkṣecarā sukhasthāyino yenakāmaṃgamā prabhūtabhakṣā pracurānnapānāḥ divyeṣu ratanāmayeṣu vimāneṣu aṣṭasu ca mahā-udyāneṣu vaijayante nandāpuṣkariṇīpāripātre kovidāre mahāvane pāruṣyake citrarathe nandane miśrakāvane apareṣu ca ratanāmayeṣu ca vimāneṣu divyehi paṃcahi kāmaguṇehi samarpitā samaṅgībhūtā krīḍantā ramantā paricārayantā / śakro pi devānām indro vaijayante prāsāde aśītihi apsarasahasrehi parivṛtaḥ divyehi paṃcakāmaguṇehi samarpito samaṃgībhūto krīḍanto ramanto pravicārayanto // sthaviro tāṃ devānāṃ trāyastriṃśānāṃ tādṛśīṃ samṛddhiṃ dṛṣṭvā divyāṃ saṃpattiṃ dṛṣṭvā sudarśanaṃ ca devanagaraṃ dṛṣṭvā saptaratanāmayaṃ sudarśanasya devanagarasya taṃ vidhānaṃ dṛṣṭvā sudharmāṃ ca devasabhāṃ sarvavaiḍūryamayīṃ yojanasāhasrikāṃ dṛṣṭvā tatra devā trāyastriṃśāḥ śakro ca devānāmindro sanniṣaṇṇā sannipatitā devakaraṇīyeṣu vāhyato devasabhāyāṃ dṛśyanti devā pi trāyastriṃśā sudharmāye devasabhāye niṣaṇṇāḥ sarvaṃ sudarśanaṃ devanagaraṃ paśyanti // evaṃ sthaviro sarvāṃ trāyastriṃśānāṃ devānāṃ samṛddhiṃ dṛṣṭvā jetavanam āgatvā caturṇāṃ parṣāṇāṃ vistareṇāroceti // evaṃ satvā kuśalasya karmasya vipākena deveṣu trāyastriṃśeṣūpapannā divyāyo saṃpattīyo anubhavanti // taṃ pi anityam adhruvaṃ vipariṇāmadharmi // tato cyavamānā narakatiricchapreteṣu upapadyanti // tasmāj jñātavyaṃ prāptavyaṃ
[_Mvu_1.33_] boddhavyaṃ abhisaṃboddhavyaṃ kartavyaṃ kuśalaṃ kartavyaṃ brahmacaryaṃ na ca vā loke kiṃcit pāpaṃ karma karaṇīyan ti vademi //
___āyuṣmān mahāmaudgalyāyano 'bhīkṣṇaṃ yāmatuṣitanirmāṇaratiparanirmitavaśavartibrahmakāyikā yāva śuddhāvāsāṃ devāṃ cārikāṃ gacchati // so paśyati śuddhāvāsakayikāṃ devā kṛtapuṇyā maheśākhyāṃ dīrghāyuṣkāṃ varṇavantāṃ sukhabahulāṃ svayaṃprabhā antarīkṣāvacarā prītibhakṣā sukhasthāyino yenakāmaṃgamā vigatarāgā devārhanto antarāparinirvāyī anāvārtikadharmā asmiṃ loke avyavakīrṇā sarvabālapṛthagjaneṣu // sthaviro tān tādṛśīṃ samṛddhiṃ devānāṃ dṛṣṭvā jetavanam āgatvā caturṇāṃ parṣāṇāṃ vistareṇārocayati // evaṃ satvā kuśalasya karmasya vipākena deveṣu devānāṃ saṃpattīyo 'nubhavanti / taṃ pi anityaṃ duḥkhavipariṇāmadharmaṃ //
sarvaṃ ādīnavaṃ lokaṃ sarvaṃ lokaṃ ādīpitaṃ /
sarvaṃ prajvalitaṃ lokaṃ sarvalokaṃ prakampitaṃ //
acalaṃ aprakampitaṃ sapṛthagjanasevitaṃ / {apṛthagjanasevitaṃ?} buddhā dharmaṃ deśayanti uttamārthasya prāptaye //
tasmāj jñātavyaṃ prāptavyaṃ boddhavyaṃ kartavyaṃ kuśalaṃ kartavyaṃ brahmacaryaṃ na ca vā loke kiñcit pāpaṃ karma karaṇīyan ti vademi // sthavirasya śrutvā anekāni prāṇasahasrāṇi devamanuṣyāṇāṃ amṛtaṃ prāpayanti //
[_Mvu_1.34_]___bhagavān samyaksaṃbuddho yad arthaṃ samudāgato tad artham abhisaṃbhāvayitvā rājagṛhe viharati gṛdhrakūṭe parvate śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca satkṛto gurukṛto mānito pūjito apacito lābhāgrayaśograprāptaḥ lābhī cīvarapiṇḍapātraśayanāsanaglānapratyayabhaiṣajyapariṣkārāṇāṃ tatra anupalipto padmam iva jale puṇyabhāgīyāṃ satvāṃ puṇyehi niveśento phalabhāgīyāṃ satvāṃ phalehi pratiṣṭhāpayanto vāsanābhāgīyāṃ satvāṃ vāsanāyām avasthāpayanto amṛtavarṣeṇa devamanuṣyā saṃvibhajanto prāṇasahasrāṇi amṛtam anuprāpayanto anavarāgrajātijarāmaraṇasaṃsārakāntāranarakādidurgasaṃsārakāntāragrahaṇadāruṇāto mahāprapātāto uddharitvā kṣeme sthale śame śive abhaye nirvāṇe pratiṣṭhāpayanto āvarjayitvā aṅgamagadhāṃ vajjimallā kāśikośalāṃ cetivatsamatsyāṃ śūrasenāṃ kurupaṃcālā śividaśārṇāṃ ca aśvaka-avantīṃ jñāneṣu parākramya svayaṃbhū divyehi vihārehi āniṃjehi vihārehi sāntatyehi vihārehi buddho buddhavihārehi jino jinavihārehi jānako jānakavihārehi sarvajño sarvajñavihārehi cetovaśiprāpto ca punar buddho bhagavanto yehi yehi vihārehi ākāṃkṣati viharituṃ tehi tehi vihārehi viharati // atha so āyuṣmān mahāmaudgalyāyano kālyasya eva nivāsayitvā rājagṛhaṃ nagaraṃ piṇḍāya prakrami // atha khalu āyuṣmato mahāmaudgalyāyanasya aciraprakrāntasya etad abhūṣīt* // atiprāg eva khalu tāvad etarhiṃ rājagṛhe nagare piṇḍāya
[_Mvu_1.35_] carituṃ yan nūnāhaṃ yena śuddhāvāso devanikāyo ten'; upasaṃkrameyaṃ / ciraṃ me śuddhāvāsaṃ devanikāyaṃ upasaṃkrāntasya // atha khalu āyuṣmān mahāmaudgalyāyana padavītihāreṇa ṛddhīye yena śuddhāvāsaṃ devanikāyaṃ tena prakrāmi // adrākṣuḥ sambahulā śuddhāvāsakāyikā devaputrā āyuṣmantaṃ mahāmaudgalyāyanaṃ dūrato yevāgacchantaṃ dṛṣṭvā ca punar yenāyuṣmān mahāmaudgalyāyano tena pratyudgatāsuḥ // ettha ettha āryo mahāmaudgalyāyano / svāgatam āryamahāmaudgalyāyanasya anurāgam āryasya mahāmaudgalyāyanasya / cirasya punaḥ āryo mahāmaudgalyāyano paryāyam akārṣīt* yad idaṃ iha āgamanāya // atha khalu te saṃbahulā śuddhāvāsakāyikā devaputrā āyuṣmato mahāmaudgalyāyanasya pādau śirasā vanditvā ekamante sthitā // tatra anyataro śuddhāvāsakāyiko devaputro āyuṣmantaṃ mahāmaudgalyāyanam etad avocat* // āścaryam idam ārya mahāmaudgalyāyana adbhutam idam ārya mahāmaudgalyāyana yāvadduḥkhasamudānīyā anuttarā samyaksaṃbodhiḥ yad idaṃ kalpānāṃ śatasahasreṇa // atha khalu bhagavan so śuddhāvāsakāyiko devaputro āyuṣmantaṃ mahāmaudgalyāyanaṃ adhyabhāṣi // kalpāna śatasahasraṃ abhiyo nāma bhikṣu sarāgo abhūṣi sadoṣo samoho // tena khalu punaḥ maudgalyāyana samayena vasumataṃ [_Mvu_1.36_] nāma nagaraṃ abhūṣi ṛddhaṃ ca sphītaṃ ca kṣemaṃ ca subhikṣaṃ ca ākīrṇajanamanuṣyaṃ ca sukhitajanamanuṣyaṃ ca bahujanamanuṣyaṃ ca praśāntadaṇḍaḍamaraṃ sunigṛhītataskaravyavahārasampannaṃ // vasumate khalu punar maudgalyāyana mahānagare uttiyo nāma śreṣṭhī abhūṣi kṛtapuṇyo maheśākhyo āḍhyo mahādhano mahābhogo prabhūtasvāpateyo prabhūtadhanadhānyakośakoṣṭhāgāro prabhūtajātarūparajatavittopakaraṇo prabhūtahastyaśvagaveḍako prabhūtadāsīdāsakarmakarapauruṣeyo bhagavato sarvābhibhusya śāsane śraddhāprasanno buddhadharmasaṃghamaṅgalo nandādīnāṃ bhikṣūṇām abhiprasanno // atha khalu maudgalyāyana nando ca bhikṣuḥ abhiyo ca bhikṣuḥ uttiyasya śreṣṭhisya gṛham upasaṃkrameyuḥ // nando maudgalyāyana bhikṣuḥ tasmiṃ śreṣṭhikule satkṛto abhūṣi gurukṛto mānitaḥ pūjitaḥ apacitaḥ na tathā abhiyo bhikṣuḥ // uttiyasya khalu punaḥ maudgalyāyana śreṣṭhisya dhītā vasumate mahānagare anyatarasya gṛhapatimahāśālasya bhāryā abhūṣi / sā maudgalyāyana nandasya bhikṣusya atīvābhiprasannā abhūṣi // atha khalu mahāmaudgalyāyana abhiyo bhikṣuḥ nandaṃ bhikṣuṃ īrṣyāprakṛtena abhūtenābrahmacaryavādena anudhvaṃseti // abrahmacārī nando bhikṣuḥ pāpadharmā asaṃyato praticchannapāpakarmānto / uttiyasya śreṣṭhisya dhītuḥ sārddhaṃ vipraduṣṭo // taṃ
[_Mvu_1.37_] sevitaṃ vasumate mahānagare yaṃ mahājanakāyena śrotavyaṃ śraddhātavyaṃ manyensuḥ // atha khalu mahāmaudgalyāyana nandaṃ bhikṣuṃ vasumate mahānagare brāhmaṇagṛhapatikā uttiyo ca śreṣṭhī na bhūyo tathā satkaritavyaṃ gurukartavyaṃ mānayitavyaṃ pūjayitavyaṃ manyensuḥ yathā pūrvaṃ / labhyaṃ satpuruṣā pratyāgacchanti akuśalena karmaṇā vipratisārī bhavanti // atha khalu mahāmaudgalyāyana abhiyasya bhikṣusya etad abhūṣi // nando bhikṣu vītarāgo vigatadoṣo vigatamoho araho mahābhāgo so ca maye īrṣyāprakṛtena abhūtenābrahmacaryavādena anudhvaṃsito // mayā bahuṃ apuṇyaṃ prasūtaṃ // yan nūnāhaṃ nandaṃ bhikṣuṃ kṣamāpeyaṃ bhagavato ca sarvābhibhusya antike atyayaṃ deśeyaṃ // atha khalu mahāmaudgalyāyana abhiyo bhikṣu nandaṃ bhikṣuṃ kṣamāpayām āsa bhagavato ca sarvābhibhūsya antike atyayaṃ deśeti // atha khalu mahāmaudgalyāyana abhiyo bhikṣuḥ yena uttiyo śreṣṭhis tenopasaṃkramitvā uttiyaṃ śreṣṭhim etat avocat* // iccheyam ahaṃ gṛhapati bhagavato sarvābhibhūsya saśrāvakasaṃghasya adhikāraṃ kartuṃ dehi me arthamātraṃ // adāsi mahāmaudgalyāyana uttiyo śreṣṭhi abhiyasya bhikṣusya prabhūtaṃ hiraṇyaṃ suvarṇaṃ tadanye pi gṛhapatimahāśālāḥ
[_Mvu_1.38_] atha khalu mahāmaudgalyāyana vasumate mahānagare duve gandhikamahattarakā abhiyasya bhikṣusya abhiprasannā abhūṣi // atha khalu mahāmaudgalyāyan'; abhiyo bhikṣu śatasahasrahasto yena te duve gandhikamahattarakā tenopasaṃkramitvā duve gandhikamahattarakāṃ etad avocat* // icchāmi vāsiṣṭhāho imasya śatasahasrasya keśaraṃ / parihariyāhaṃ bhagavato sarvābhibhūsya saśrāvakasaṃghasya adhikāraṃ karomi // pariharensuḥ mahāmaudgalyāyana te duve gandhikamahattarakā śatasahasrakeśaraṃ // atha khalu mahāmaudgalyāyana abhiyo bhikṣuḥ bhagavantaṃ sarvābhibhūṃ saśrāvakasaṃghaṃ prabhūtena khādanīyabhojanīya-āsvādanīyena santarpayitvā saṃpracārayitvā bhuktāviṃ dhautapāṇiṃ apanītapātraṃ viditvā tena śatasahasrakeśareṇa bhagavantaṃ sarvābhibhūṃ saśrāvakasaṃghaṃ okiresi adhyokiresi prakiresi okiritvā adhyokiritvā abhiprakiritvā evaṃ cittaṃ utpādesi // aho punar ahaṃ pi anāgatam adhvānaṃ bhaveyaṃ tathāgato araho samyaksaṃbuddho vidyācaraṇasampanno sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca yathāyaṃ bhagavāṃ sarvābhibhū etarahesi // evaṃ dvātriṃśatmahāpuruṣalakṣaṇehi samanvāgato bhaveyaṃ aśītihi anuvyaṃjanehi anuvirājitaśarīro aṣṭādaśāveṇikehi buddhadharmehi samanvāgato daśahi tathāgatabalehi balavāṃ caturhi vaiśāradyehi viśārado
[_Mvu_1.39_] yathāyaṃ bhagavān sarvābhibhū etarahesi // evaṃ ca anuttaraṃ dharmacakraṃ pravarteyaṃ apravartitaṃ śramaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā māreṇa vā brahmaṇā vā kenacid vā punar loke saha dharmeṇa evaṃ ca samagraṃ śrāvakasaṃghaṃ parihareyaṃ yathā ayaṃ bhagavāṃ sarvābhibhū etarahesi // evaṃ ca devamanuṣyā śrotavyaṃ śraddhātavyaṃ manyensuḥ yathā devaṃ bhagavato sarvābhibhūsya etarahi // evaṃ tīrṇo tāreyaṃ mukto mocayeyaṃ āśvasto āśvāseyaṃ parinirvṛto parinirvāpayeyaṃ taṃ bhaveyaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāyai mahato janakāyasyārthāya hitāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // atha khalu mahāmaudgalyāyana bhagavāṃ sarvābhibhū abhiyasya bhikṣo idam evarūpaṃ praṇidhānaṃ viditvā etad avocat* // bhaviṣyasi tvaṃ abhiya anāgate 'dhvani śatasahasrakalpe śākyamuni nāma tathāgato 'rhan samyaksaṃbuddho vidyācaraṇasaṃpanno sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca yathāpy aham etarhi dvātriṃśatīhi mahāpuruṣalakṣaṇehi samanvāgato aśītihi anuvyaṃjanehi virājitaśarīro aṣṭādaśehi āveṇikehi buddhadharmehi samanvāgato daśatathāgatabalehi balavāṃ caturhi vaiśāradyehi suviśārado yathāpi ahaṃ etarahi // evaṃ ca anuttaraṃ dharmacakraṃ pravartayiṣyasi apravartitaṃ śramaṇena vā devena vā māreṇa vā kenacid vā punar loke saha dharmeṇa // evaṃ ca samagraṃ śrāvakasaṃghaṃ parihariṣyasi
[_Mvu_1.40_] yathāpy aham etarhi // evaṃ ca te devamanuṣyā śrotavyaṃ śraddhātavyaṃ manyensuḥ yathāpi mama etarahi / evaṃ tīrṇo tārayiṣyasi mukto mocayiṣyasi āśvasto āśvāsayiṣyasi parinirvṛto parinirvāpayiṣyasi yathāpi ahaṃ etarahiṃ / taṃ bhaviṣyasi bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukaṃpāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // samanantaravyākṛto ca punaḥ mahāmaudgalyāyana abhiyo bhikṣuḥ sarvābhibhūnā samyaksaṃbuddhena anuttarāye samyaksaṃbuddhāya athāyaṃ trisāhasramahāsāhasro lokadhātuḥ kaṃpe prakaṃpe atīva ṣaḍvikāraṃ / purastimā diśā unnamati paścimā diśā onamati purastimā diśā onamati paścimā diśā unnamati dakṣiṇā diśā unnamati uttarā diśā onamati dakṣiṇā diśā onamati uttarā diśā unnamati madhyāto onamati anteṣu unnamati madhyāto unnamati anteṣu onamati // bhūmyā ca devā ghoṣam udīrayensuḥ śabdam anuśrāvayensuḥ // eṣo 'bhiyo bhikṣuḥ bhagavatā sarvābhibhūnā samyaksaṃbuddhena anuttarāye samyaksaṃbodhaye vyākṛto taṃ bhaviṣyati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // bhūmyāṇāṃ devānāṃ ghoṣaṃ śrutvā antarīkṣecarā devā caturmahārājikā devā trāyastriṃśā devā yāmā tuṣitā nirmāṇaratayo paranirmitavaśavartino devā yāva brahmakāyikā devā ghoṣam udīrayensuḥ śabdam anuśrāvayensuḥ //
[_Mvu_1.41_] evaṃ mārṣā abhiyo bhikṣu bhagavatā sarvābhibhūnā anuttarāye samyaksaṃbodhaye vyākṛto taṃ bhaviṣyati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca aprameyasya udārasya ca mahato avabhāsasya loke prādurbhāvo abhūṣi / yā ca tā loke lokāntarikā andhakārā andhakārārpitā tamisrā tamisrārpitā aghā asaṃviditā asaṃviditapūrvā yatra ime pi candramasūryā evaṃ maharddhikā mahānubhāvā ābhayā ābhāṃ nābhisaṃbhuṇanti ālokena vā ālokaṃ akāle api tenāvabhāsena sphuṭā abhunsuḥ // ye pi tatra satvā upapannā te pi anyamanyaṃ saṃjalpeṣu // anye pi kila bho iha satvā upapannā anye pi kila bho iha satvā upapannā anye pi kila bho iha satvā upapannā // ekāntasukhasamarpitā ca punaḥ tatkṣaṇaṃ tatmuhūrtaṃ sarve satvā abhunsuḥ ye pi avīcismiṃ mahānarake upapannā atikramya yeva devānāṃ devānubhāvaṃ nāgānāṃ nāgānubhāvaṃ yakṣāṇāṃ yakṣānubhāvaṃ // dhyāmāni ca abhunsuḥ mārabhavanāni nistejāni nirabhiramyāni / krośikāni
[_Mvu_1.42_] pi ca khaṇḍāni prapatensuḥ dvikrośikāni pi ca trikrośikāni pi ca khaṇḍāni prapatensuḥ yojanikāni pi ca khaṇḍāni prapatensuḥ dvepaṃcayojanikāni pi ca khaṇḍāni prapatensuḥ // māro ca pāpīmāṃ duḥkhī durmano vipratisārī antaḥśalyaparidāghajāto abhūṣi //
___anugītagāthā //
so taṃ dānaṃ datvā praṇidhesi lokanāyako asya /
devamanuṣyācāryo āryaṃ dharmaṃ prakāśeyaṃ //
dharmolkāṃ vicareyaṃ parāhaṇe dharmabherīṃ sapatākāṃ /
ucchreyaṃ dharmaketuṃ āryaṃ śaṃkhaṃ prapūreyaṃ //
evaṃ ca mahyaṃ asyā prakāśanā deśanā ca dharmasya /
evaṃ ca bahū satvā ārye dharme niveśeyaṃ //
evaṃ ca me śruṇensuḥ devamanuṣyā subhāṣitaṃ vākyaṃ /
evaṃ ca dharmacakraṃ pravartaye bahujanahitāya //
kṛcchrāpannaiḥ satvaiḥ jātijarāpīḍitaiḥ maraṇadharmaiḥ /
bhavacakṣukaiḥ apāyā prajñāskandhaṃ niveśeyaṃ //
saṃjīve kālasūtre saṃghāte raurave avīcismiṃ /
ṣaṭsu gatīhi vikīrṇāṃ bhavasaṃsārāt pramoceyaṃ //
[_Mvu_1.43_] narake pakvavipakvā apāyaprapīḍitāṃ maraṇadharmā /
alpasukhaduḥkhabahulāṃ bhavasaṃsārāt pramoceyaṃ //
arthaṃ careyaṃ loke devamanuṣyāṇāṃ deśiya dharmaṃ /
evaṃ vineya satvāṃ yathā ayaṃ lokapradyoto //
evaṃ ahaṃ lokam imaṃ careyaṃ
yathā ayaṃ carati asaṃgamānaso /
cakraṃ va varteya ananyasādṛśo
susatkṛto devamanuṣyapūjito //
praṇidhiṃ ca jñātvā susamudgato jino
sarvehi hetūbhi upasthitehi/
akhaṇḍa-acchidram avraṇaṃ viyākare
arthadarśī matimāṃ //
buddho tuvaṃ hohisi lokanāyako
anāgate kalpaśatasahasre /
kapilāhvaye ṛṣivadanasmiṃ śākiyo
tadā ayaṃ praṇidhi vipākam eṣyati //
atha sāgarāvalimahī prakampate ca divi devasaṃgheṣu /
vyākaraṇaṃ tasya dyutimato abhyudgami abhyudgataṃ ghoṣaṃ //
[_Mvu_1.44_] eṣa abhiyo bhagavatā atyantasubhāṣitagītadhvajena /
sarvābhibhunā muninā viyākṛto hohisi jino tvaṃ //
taṃ hitasukhāya hohisi sabrahmasurāsurasya lokasya /
hāyiṣyati asurakāyaṃ naramarusaṃgho vivarddhanti //
atha khalu mahāmaudgalyāyana te duve gandhikamahattarakā abhiyasya anuttarāye samyaksaṃbodhaye vyākaraṇaṃ śrutvā hṛṣṭāḥ tuṣṭāḥ pramuditāḥ prītisaumanasyajātā evaṃ cittam utpādensuḥ // yadā abhiyo bhikṣuḥ anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho bhaveya tadā vayam etasya agraśrāvakā bhaveyāma agrayugo bhadrayugo yathāyaṃ bhavati sarvābhibhūsya śrāvakayugo eko agro prajñāye eko agro ṛddhīye // aśroṣīt mahāmaudgalyāyana uttiyasya śreṣṭhasya dhītā abhiyo bhikṣuḥ bhagavatā sarvābhibhūnā anuttarāye samyaksaṃbodhaye vyākṛto // atha mahāmaudgalyāyana uttiyasya śreṣṭhisya dhītā taṃ bhagavantaṃ saśrāvakasaṃghaṃ satkṛtvā gurukṛtvā mānayitvā pūjayitvā apacāyitvā evaṃ praṇidhim utpādesi // mama abhiyena bhikṣuṇā īrṣyāprakṛtena abhūto abhyākhyāno dinno // yan mayā bhagavato sarvābhibhūsya saśrāvakasaṃghasya adhikāraṃ kṛtvā kuśalam arjitam aham etena kuśalamūlena yatra yatra abhiyo bhikṣuḥ utpadyeya tatra tatra naṃ abhūtena abhyākhyānena
[_Mvu_1.45_] abhyācikṣeyaṃ yāvat paramasaṃbodhiprāptaṃ // siyā ti punar mahāmaudgalyāyana evam asya syāt* / anyo 'sau tena kālena tena samayena bhagavato sarvābhibhūsya abhiyo nāma śrāvako abhūṣi // na etat evaṃ draṣṭavyaṃ // tat kasya hetoḥ // ahaṃ mahāmaudgalyāyana tena kālena tena samayena bhagavato sarvābhibhūsya abhiyo nāma śrāvako abhūṣi // siyā ti punaḥ mahāmaudgalyāyana evam asya syāt* / anye te tena kālena tena samayena vasumate mahānagare duve gandhikamahattarakā abhunsuḥ // na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ // tat kasya hetoḥ // yūyaṃ te śāriputra mahāmaudgalyāyana tena kālena tena samayena duve gandhikamahattarakā abhunsu // taṃ yuṣmākaṃ mūlapraṇidhiṃ // siyā ti punar mahāmaudgalyāyana evam asya syāt* / anyā sā tena kālena tena samayena uttiyasya śreṣṭhisya dhītā abhūṣi // . . . . . . . . . . // tenaiṣā tīrthikāṃganā praṇidhānena yatra yatra upapadyāmi tatra tatra abhūtaṃ abhyākhyānaṃ deti yāvat paramasaṃbodhiprāptasya // siyā ti khalu punar mahāmaudglyāyana evam asya syāt* / anyo so tena kālena tena samayena vasumate mahānagare uttiyo nāma śreṣṭhi abhūṣi // na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ // eṣo 'sau mahāmaudgalyāyana śuddhāvāsakāyiko devaputro tena kālena tena samayena vasumate mahānagare uttiyo nāma śreṣṭhi abhūṣi // eteṣāṃ kalpānāṃ śatasahasraṃ smarati dharmaṃ samanusmarati //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne abhiyavastuṃ sānugītaṃ samāptaṃ
[_Mvu_1.46_] ito bho mahāmaudgalyāyana aparimitāsaṃkhyeyā kalpā yaṃ mayā bodhāya praṇihitaṃ // aprameyās tathāgatā arhantaḥ samyaksaṃbuddhāḥ pūjitā no cāhaṃ vyākṛto // trīṇi maudgalyāyana puṣpanāmakānāṃ śatāni mayā pūjitāni no cāhaṃ tehi vyākṛto // aprameyā asaṃkheyā kalpā saṃdhāvitā saṃsaritā aprameyā ca saṃbuddhā pūjitā no cāhaṃ tehi vyākṛto //
___catasraḥ iha mahāmaudgalyāyana bodhisatvacaryāḥ // katamāś catasraḥ // tadyathā prakṛticaryā praṇidhānacaryā anulomacaryā anivartanacaryā //
___katamā ca mahāmaudgalyāyana prakṛticaryā // iha mahāmaudgalyāyana bodhisatvaprakṛtir evaṃ // bhavanti mātṛjñāḥ pitṛjñā śrāmaṇyā brāhmaṇyāḥ kulajyeṣṭhāpacāyakāḥ daśa kuśalāṃ karmapathāṃ samādāya vartante pareṣāṃ ca deśayanti dānāni detha karotha puṇyānīti tiṣṭhantāṃ ca buddhāṃ pūjayanti śrāvakāṃś ca no ca tāvad anuttarāya samyaksaṃbodhaye cittam utpādenti //
pūjayanti prathamaṃ tathāgatāṃ gauraveṇa mahatā mahāyaśāṃ /
[_Mvu_1.47_] naiva tāva janayanti mānasaṃ agrapudgalagataṃ narottamā //
pūjayanti vaśibhūtakoṭiyo
purvam eva vaśipāramiṃ gatā /
naiva tāva janayanti mānasaṃ
jñānasāgaratarāya nāyakā //
te ca pratyekabuddhakoṭiyo
pūjayanti paramārthapudgalā /
naiva tāva janayanti mānasaṃ
sarvadharmavidutāya paṇḍitā //
iyaṃ mahāmaudgalyāyana prakṛticaryā //
___katamā ca mahāmaudgalyāyana praṇidhicaryā // ito mahāmaudgalyāyana aparimitā asaṃkhyeyā kalpā yaṃ śākyamunir nāma tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho loke udapādi vidyācaraṇasampannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // śākyamunisya khalu punaḥ mahāmaudgalyāyana kapilavastuṃ nāma nagaraṃ vistareṇa // tadāhaṃ śreṣṭhi abhūṣi // yvāgūpānaṃ kṛtvā bodhāye praṇihitaṃ //
te yadā vipulapuṇyasaṃcayā bhonti bhāvitaśarīramānasā /
[_Mvu_1.48_] te upetya vararūpadhāriṇo bodhaye upajanenti mānasaṃ //
yaṃ mayā kuśalam arjitaṃ purā
tena me bhavatu sarvadarśitā /
mā ca me praṇidhī avasīdatu
yo yam eṣa praṇidhiḥ pravartatu //
yo mamaṃ kuśalamūlasaṃcayo
so mahā bhavatu sarvaprāṇihi /
yac ca karma aśubhaṃ kṛtaṃ mamā
taṃ mamaiva kaṭukaṃ phalaṃ bhavet //
evaṃ ahaṃ lokam imaṃ careyaṃ
yathā ayaṃ carati asaṃgamānaso /
cakraṃ pravarteya ananyasādṛśaṃ
susatkṛtaṃ devamanuṣyapūjitaṃ //
yvāgūpānaṃ prathamaṃ adāsi lokottarasya buddhasya śākyamunino bhagavato kalpasmiṃ ito asaṃkhyeye // prathamā praṇidhi tadā āsi //
___ito mahāmaudgalyāyana aparimite asaṃkhyeye kalpe samitāvir nāma tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho loke udapādi vidyācaraṇasaṃpannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ
[_Mvu_1.49_] śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // tena khalu punaḥ samayena bodhisatvo rājā abhūṣi cakravartī cāturdvīpo vijitāvī saptaratnasamanvāgato dhārmiko dharmarājā daśakuśalakarmapathasamādāyavartī // imāni sapta ratnāni abhunsuḥ tadyathā idaṃ cakraratnaṃ hastiratnam aśvaratnaṃ maṇiratnaṃ strīratnaṃ gṛhapatiratnaṃ pariṇāyakaratnam eva saptamaṃ pūrṇaṃ cāsya putrasahasraṃ abhūṣi śūrāṇāṃ vīrāṇāṃ varāṅgarūpiṇāṃ parasainyapramardakānāṃ // so imāni catvāri dvīpāni sayyathidaṃ jambudvīpaṃ pūrvavidehaṃ aparagodānīyaṃ uttarakuruṃ sāgaragiriparyantām akhilām akaṇṭhakām adaṇḍenāśastreṇānutpīḍenādaṇḍena dharmeṇemāṃ pṛthivīm abhijitvā adhyāvasati // atha khalu mahāmaudgalyāyana rājā cakravartī samitāvisya samyaksaṃbuddhasya saśrāvakasaṃghasya sarveṇa pratyupasthito abhūṣi cīvarapiṇḍapātraśayanāsanaglānapratyayabhaiṣajyapariṣkārehi saptaratnamayaṃ ca prāsādaṃ kārayesi suvarṇasya rūpyasya muktāyā vaiḍūryasya sphāṭikasya musāragalvasya lohitikāyāḥ caturaśītihi stambhasahasrehi ekamekam ca stambhaṃ ābaddhahiraṇyakoṭihi nirmito upārdhasya / caturaśīti kūṭāgārasahasrāṇi kārayesi citrāṇi darśanīyāni saptānāṃ ratnānāṃ tadyathā suvarṇasya rūpyasya muktāyā vaiḍūryasya sphāṭikasya musāragalvasya lohitikāye // tāvallakṣaṇaṃ ca mahāmaudgalyāyana prāsādaṃ kārayitvā rājā cakravartī samitāvisya samyaksaṃbuddhasya niryātesi evaṃ ca praṇidhesi // aho punar aham anāgatam adhvānaṃ bhaveyaṃ
[_Mvu_1.50_] tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho vidyācaraṇasaṃpannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca yathāpīdaṃ bhagavān samitāvir etarahiṃ dvātriṃśatīhi mahāpuruṣalakṣaṇehi samanvāgato aśītihi anuvyaṃjanehi upaśobhitaśarīro aṣṭādaśāveṇikehi buddhadharmehi samanvāgato daśahi tathāgatabalehi balavāṃ caturhi vaiśāradyehi suviśārado yathāyaṃ bhagavān samitāvī samyaksaṃbuddho etarahiṃ evañ ca tīrṇo tārayeyaṃ āśvasto āśvāsayeyaṃ parinirvṛto parinirvāpayeyaṃ / taṃ bhaveyaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukaṃpāya mahato janakāyasyārthāya sukhāya hitāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // evaṃ mahāmaudgalyāyana tathāgatasya ayaṃ praṇidhiḥ //
evaṃ ahaṃ lokam imaṃ careyaṃ
yathā ayaṃ carati asaṃgamānaso /
cakraṃ pravarteya ananyasādṛśo
bhaveyam ahaṃ devamanuṣyapūjito //
___atha khalu samitāvino samyaksaṃbuddhasya etad abhūṣi // kiṃ nu khalu mayi parinirvṛte imehi ca śrāvakehi parinirvṛtehi imasmiṃ dharmākhyāne 'ntarahite ito kettakasya nu khalu kālasya buddho bhagavān loke upapadiṣyati // ekasmiṃ kalpe na adrākṣīt* /
[_Mvu_1.51_] dvihi kalpehi na adrākṣīt* / kalpasahasreṇa buddhaṃ loke paśyati // atha khalu mahāmaudgalyāyana samitāvisya samyaksaṃbuddhasya mahatā kāruṇena samanvāgatasya satveṣu mahākāruṇaṃ okrami // paṃca ca buddhakāryāṇi avaśyaṃ kartavyāni // katamāni paṃca // dharmacakraṃ pravartayitavyaṃ mātā vinetavyā pitā vinetavyo bauddhavaineyakā satvā vinetavyā yuvarājā abhiṣiṃcitavyo // eṣo mamātyayena buddho loke bhaviṣyati yathā etarhi ahaṃ tathā eṣa ajito bodhisatvo mamātyayena buddho loke bhaviṣyatīti ajito nāmena maitreyo gotreṇa bandhumāyāṃ rājadhānyāṃ // yaṃ nūnāhaṃ kalpānāṃ śatasahasraṃ tiṣṭhehaṃ // atha khalu samitāvī samyaksaṃbuddho bhikṣūn āmantresi // iha mahyaṃ rahogatasya ekasya pratisaṃlīnasya ayam evarūpo cetaso parivitarko udapādi // kiṃ nu khalu mayi parinirvṛte imehi ca śrāvakasaṃghehi parinirvṛtehi imasmiṃ dharmākhyāne antarhite ito kettakasya nu kālasya buddho loke upapadiṣyati // ekasmiṃ kalpe na adrākṣīt* // dvīhi kalpehi na adrākṣīt // trīhi kalpehi na adrākṣīt // kalpaśatasahasreṇa buddhaṃ loke paśyāmi // paṃca me buddhakāryāṇi avaśyaṃ kartavyāni yo ca so satvo yuvarājābhiṣiṃcitavyaḥ so dīrghāyukehi devehi upapanno // yaṃ nūnāhaṃ kalpānāṃ śatasahasraṃ sthātum icchāmy ahaṃ icchatha bhikṣavo kalpānāṃ śatasahasraṃ sthātuṃ ko vā mayā sārdhaṃ
[_Mvu_1.52_] sthāsyati // tatra mahāmaudgalyāyana caturaśītihi bhikṣuśatasahasrehi so loko udgṛhīto sarvehi balavaśībhāvaprāptehi // vayaṃ bhagavaṃ sthāsyāmaḥ vayaṃ sugata sthāsyāmaḥ // atha khalu samitāvī samyaksaṃbuddho te ca śrāvakā ciraṃ dīrgham adhvānaṃ tiṣṭhensuḥ // saṃvartakālasamaye manuṣyā kālagatā ābhāsvare devanikāye upapadyanti rājāpi kālagato ābhāsvare devanikāye upapadyati bhagavān bhikṣusaṃghena sārdhaṃ ābhāsvaraṃ devanikāyaṃ gacchati // vivartanīyakālasamaye saṃsthite lokasanniveśe satvā āyuḥkṣayāya ābhāsvarād devanikāyato cyavitvā icchatvam āgacchanti // bodhisatvo pi ābhāsvarād devanikāyā cyavitvā icchatvam āgatvā rājā bhavati cakravartī cāturdvīpo vijitāvī yāva imāni catvāri mahādvīpāni dharmeṇaiva abhinirjinitvā adhyāvasati // yadā manuṣyā parimitāyuṣkā bhavanti jarāvyādhimaraṇā ca prajñāyanti tadā bhagavān samitāvī saśrāvakasaṃgho jambudvīpam āgacchati // āgatvā satvānāṃ dharmaṃ deśayati // tathaiva rājā cakravartī samitāvisya samyaksaṃbuddhasya sarveṇa pratyupasthito cīvarapiṇḍapātraśayanāsanaglānapratyayabhaiṣajyapariṣkārehi // saptaratnamayaṃ prāsādaṃ tādṛśam eva kārāpayitvā bhagavataḥ samyaksaṃbuddhasya niryātesi // etena upāyena kalpaśatasahasraṃ samitāvī samyaksaṃbuddho sthito saśrāvakasaṃgho kalpaśatasahasraṃ bodhisatvena upasthito sarvatra ca kalpe saptaratnamayaṃ prāsādaṃ tādṛśam eva kārāpayitvā niryātesi samitāvisya
[_Mvu_1.53_] samyaksaṃbuddhasya // anuttarāṃ samyaksaṃbodhiṃ prārthayamāno prāsādaśatasahasraṃ ratnamayaṃ ahaṃ cakravartī santo samitāvino adāsi // kalpasmiṃ ito asaṃkhyeye
so taṃ dānaṃ datvā praṇidhesi lokanāyako asyāṃ /
devamanuṣyācāryo āryaṃ dharmaṃ prakāśeyyaṃ //
evaṃ ca mahyaṃ asyā prakāśanā deśanā ca dharmasya /
evaṃ ca bahuṃ satvaṃ ārye dharme niveśeyyaṃ //
evaṃ ca me śruṇensuḥ devamanuṣyā subhāṣitaṃ vākyaṃ /
evaṃ ca dharmacakraṃ pravartaye bahujanahitāya //
dharmolkāṃ vicareyaṃ parāhaṇe dharmabherīṃ sapatākāṃ/ ucchreyaṃ dharmaketum āryaṃ śaṃkhaṃ prapūreyaṃ //
kṛcchrāpanne loke jātijarāpīḍite maraṇadharme /
bhavacakṣuke apāyā prajñāskandhaṃ niveśeyaṃ //
saṃjīve kālasūtre saṃghāte raurave avīcismiṃ /
ṣaṭsu gatīṣu vikīrṇāṃ bhavasaṃsārāt pramoceyaṃ //
narake pakvavipakvāṃ apāyaprapīḍitāṃ maraṇadharmāṃ /
alpasukhaduḥkhabahulāṃ bhavasaṃsārāt pramoceyaṃ //
[_Mvu_1.54_] arthaṃ careyaṃ loke devamanuṣyāṇāṃ deśiya dharmaṃ /
evaṃ vineya satvāṃ yathā ayaṃ lokapradyoto //
___dvitīyo praṇidhi tadāsi // aśītiṃ candanavimānāni adāsi lokottarasya buddhasya guruṇo // ahaṃ bhagavān asyāṃ ito asaṃkhyeye // tṛtīyo praṇidhiḥ tadāsīt* // saptaratanamayānāṃ guhānāṃ aśīti sahasrāṇi arko rājā adāsi parvatanāmasya // caturthī tadā praṇidhiḥ āsīt* // ṣaṭ varṣāṇi carati anityasaṃjñānimittakāmehi ratanendreṇānuśāsito // paṃcamā praṇidhiḥ tadā āsīt* //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne bahubuddhasūtraṃ samāptaṃ
evaṃ mayā śrutamekasmiṃ samaye bhagavāṃ rājagṛhe viharati sma gṛdhrakūṭe parvate // atha khalv āyuṣmān mahāmaudgalyāyano kālyam eva nivāsayitvā pātracīvaram ādāya rājagṛhaṃ nagaraṃ piṇḍāya prakrami // atha khalv āyuṣmato mahāmaudgalyāyanasya aciraprakrāntasyaitat abhavat* // atiprāgas tāvad etarahiṃ rājagṛhaṃ nagaraṃ piṇḍāya carituṃ / yaṃ nūnāhaṃ yena śuddhāvāsaṃ devanikāyaṃ tenopasaṃkrameyaṃ // athāyuṣmān mahāmaudgalyāyanaḥ tadyathāpi
[_Mvu_1.55_] nāma balavān puruṣaḥ saṃmiṃjitaṃ bāhuṃ prasārayet prasāritaṃ ca bāhuṃ saṃmiṃjayet* ekakṣaṇena padavītihāreṇa rājagṛhād vaihāyasam abhyudgamya śuddhāvāsadevanikāye pratyasthāt* // adrākṣīt śuddhāvāsakāyikā devaputrā āyuṣmantaṃ mahāmaudgalyāyanaṃ dūrata evāgacchantaṃ // dṛṣṭvā ca punar yenāyuṣmān mahāmaudgalyāyanas tenopasaṃkramitvā āyuṣmato mahāmaudgalyāyanasya pādau śirasā vanditvā ekānte asthāsi // ekānte sthitvā ca te saṃbahulā śuddhāvāsakāyikā devaputrā āyuṣmantaṃ mahāmaudgalyāyanaṃ gāthābhiḥ adhyabhāṣasi //
kalpāna śatasahasraṃ saṃdhāvitvāna bodhiparipākaṃ /
sucirasi anantaratano buddho lokasmiṃ upapanno //
___itthaṃ vaditvāna te saṃbahulā śuddhāvāsakāyikā devaputrā āyuṣmato mahāmaudgalyāyanasya pādau śirasā vanditvā ekānte asthāsi // ekānte sthitvā antarhitā // atha khalv āyuṣmato mahāmaudgalyāyanasyaitat abhavat* // evaṃ durlabhā bodhir yatra hi nāma kalpānāṃ śatasahasreṇa // atha khalv āyuṣmān mahāmaudgalyāyanas tadyathā balavān puruṣaḥ saṃmiñjitāṃ bāhāṃ prasārayet prasāritāṃ vā bāhāṃ saṃmiñjayet* ettakena kṣaṇavītihāreṇa śuddhāvāsato devanikāyāto antarhitaḥ rājagṛhe nagare pratyasthā // athāyuṣmān
[_Mvu_1.56_] mahāmaudgalyāyano rājagṛhe nagare piṇḍāya caritvā paścādbhakto piṇḍapātrapratikrāntaḥ pātracīvaraṃ pratiśāmayitvā pādau prakṣālayitvā yena bhagavāṃs tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā ekānte nyaṣīdad ekānte niṣaṇṇaś ca punaḥ āyuṣmān mahāmaudgalyāyano bhagavantam etad avocat* // ihāhaṃ bhagavan kālyasyaiva nivāsayitvā pātracīvaram ādāya rājagṛhaṃ mahānagaraṃ piṇḍāya prakrami // tasya me bhagavan* aciraprakrāntasyaitad abhavat* // atriprāgas tāvat etarahi rājagṛhe mahānagare piṇḍāya carituṃ / yaṃ nunāhaṃ yena śuddhāvāsaṃ devanikāyaṃ tenopasaṃkrameyaṃ / ciraṃ me devanikāyaṃ śuddhāvāsaṃ upasaṃkrāntasya // athāhaṃ balavāṃ tadyathā puruṣaḥ saṃmiṃjitāṃ bāhāṃ prasārayeya prasāritāṃ vā bāhāṃ saṃmiṃjayet* ettakena kṣaṇavītihāreṇa rājagṛhād vaihāyasam abhyudgamya śuddhāvāse devanikāye pratyasthāsi // adrākṣīt* me bhagavan saṃbahulāḥ śuddhāvāsakāyikā devaputrā dūrata eva āgacchantaṃ dṛṣṭvā ca punar yenāhaṃ tenopasaṃkramitvā mama pādau śirasā vanditvā ekānte sthānsu // ekāntasthitā saṃbahulā te śuddhāvāsakāyikā devaputrā mama gāthāye adhyabhāṣeran* //
kalpāna śatasaharaṃ saṃdhāvitvāna bodhiparipākaṃ /
sucirasy anantaratano buddho lokasmiṃ upapanno //
itthaṃ vaditvāna te saṃbahulāḥ śuddhāvāsakāyikā devaputrā mama pādau śirasā
[_Mvu_1.57_] vanditvā prakrāmi // tasya me bhagavann etad abhavat* // yāvat duḥkhasamudānīyā anuttarā saṃbodhir yatra hi nāma kalpānāṃ śatasahasreṇa / yaṃ nūnāhaṃ yena bhagavāṃs tenopagamitvā bhagavantam etam arthaṃ paripṛccheyaṃ / yathā me bhagavāṃ vyākariṣyati tathā naṃ dhārayiṣyāmi // iha bhagavāṃ kim āha // evam ukte bhagavān āyuṣmantaṃ mahāmaudgalyāyanam etad avocat* // parīttakaṃ khalu punar mahāmaudgalyāyana śuddhāvāsakāyikānāṃ devaputrāṇāṃ śatasahasran ti // aprameyehi mahāmaudgalyāyana kalpehi asaṃkhyeyehi aprameyehi tathāgatehi arhantehi samyaksaṃbuddhehi kuśalamūlāny avaropitāni āyatisaṃbodhiṃ prārthayamānehi // abhijānāmi khalu punar ahaṃ mahāmaudgalyāyana triṃśad buddhakoṭiyo śākyamunināmadheyānāṃ ye mayā saśrāvakasaṃghāḥ satkṛtā gurukṛtā mānitāḥ pūjitā apacitā rājñā cakravartibhūtena āyatisaṃbodhim abhiprārthayamānena ca me te buddhā bhagavanto vyākarensuḥ // bhaviṣyasi tvam anāgatam adhvānaṃ tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho vidyācaraṇasaṃpanno sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // abhijānāmy ahaṃ khalu punar mahāmaudgalyāyana aṣṭa buddhaśatasahasrāṇi dīpaṃkaranāmadheyakānāṃ ye mayā saśrāvakasaṃghāḥ satkṛtā gurukṛtā mānitāḥ pūjitāḥ apacitā cakravartibhūtena āyutiṃ saṃbodhim abhisaṃprārthayamānena ca me te buddhā bhagavanto vyākarensuḥ // yathā prathame parivarte tathā sarvatra kartavyaṃ // bhaviṣyasi tvam anāgatam adhvānaṃ // abhijānāmy
[_Mvu_1.58_] ahaṃ mahāmaudgalyāyana paṃca buddhaśatāni padmottaranāmadheyānāṃ // sarvatra kartavyaṃ / bhaviṣyasi tvam anāgatam adhvānaṃ // abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana aṣṭa buddhasahasrāṇi pradyotanāmadheyānāṃ // abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana trayo buddhakoṭīyo puṣpanāmadheyānāṃ // abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana aṣṭādaśa buddhasahasrāṇi māradhvajanāmadheyānāṃ yatra mayā brahmacaryaṃ cīrṇaṃ āyatiṃ bodhiṃ prārthayamānena ca me te buddhā bhagavanto vyākarensuḥ // abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana paṃca buddhaśatāni padmottaranāmadheyānāṃ ye mayā saśrāvakasaṃghāḥ satkṛtāḥ // abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana navati buddhasahasrāṇi kāśyapanāmadheyāni // abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana paṃcadaśa buddhasahasrāṇi pratāpanāmadheyāni // abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana dvau buddhasahasrau kauṇḍiṇyanāmadheyau // abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana caturaśīti pratyekabuddhasahasrāṇi // abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana samantaguptaṃ nāma tathāgatam arhantaṃ samyaksaṃbuddhaṃ // abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana buddhasahasraṃ jambudhvajanāmadheyānāṃ // abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana caturaśīti buddhasahasrāṇi indradhvajanāmadheyānāṃ // abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana paṃcadaśa buddhasahasrāṇi ādityanāmadheyānāṃ // abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana dvāṣaṣṭi buddhaśatāni anyonyanāmadheyānāṃ // abhijānāmy ahaṃ mahāmaudgalyāyana caturṣaṣṭi buddhāna
[_Mvu_1.59_] samitāvināmadheyānāṃ // suprabhāso nāma mahāmaudgalyāyana tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho yatra maitreyeṇa bodhisatvena prathamaṃ kuśalamūlāny avaropitāni rājñā vairocanena cakravartibhūtena āyatiṃ saṃbodhiṃ prārthayamānena // suprabhāse khalu punar mahāmaudgalyāyana tathāgatabhūte catasraḥ caturaśītikoṭivarṣasahasrāṇi manuṣyāṇām āyuṣaḥ pramāṇam abhūṣi antarā ca uccāvacatā āyuṣaḥ // suprabhāsasya khalu punar mahāmaudgalyāyana tathāgatasyārhataḥ samyaksaṃbuddhasya trayaḥ sannipāta abhūt* // prathamo śrāvakasannipāto ṣaṇṇavati koṭīyo abhūṣi sarveṣāṃ arhantānāṃ kṣīṇāśravāṇām uṣitavratānāṃ samyagājñāvimuktānāṃ parikṣīṇabhavasaṃyojanānām anuprāptasvakārthānāṃ // dvitīyo śrāvakasannipāto caturnavati koṭiyo abhūt sarveṣām arhantānāṃ kṣīṇāśravāṇām uṣitavratānāṃ samyagājñāvimuktānāṃ parikṣīṇabhavasaṃyojanānāṃ anuprāptasvakārthānāṃ // tṛtīyo śrāvakasannipāto dvānavati koṭiyo abhūṣi sarveṣām arhantānāṃ kṣīṇāśravāṇām uṣitavratānāṃ samyagājñāvimuktānāṃ parikṣīṇabhavasaṃyojanānāṃ anuprāptasvakārthānāṃ // atha khalu mahāmaudgalyāyana rājño vairocanasya taṃ bhagavantaṃ suprabhāsaṃ dṛṣṭvā udāraharṣaṃ udāravegaprītiprāmodyaṃ utpadye // so taṃ bhagavantaṃ saśrāvakasaṃghaṃ daśa varṣasahasrāṇi satkaresi
[_Mvu_1.60_] gurukaresi mānesi pūjesi apacāyesi // satkṛtvā gurukṛtvā tāṃ ca samitim anugṛhṇanto taṃ ca śrāvakasaṃgham anugṛhṇanto taṃ ca āyuḥpramāṇam anugṛhtṇanto evaṃ cittam utpādesi // aho punar ahaṃ bhaveyam anāgate 'dhvani tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho vidyācaraṇasaṃpannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca yathāyaṃ bhagavān suprabhāso etarahi // evaṃ sarvākārasaṃpannaṃ sarvākārapratipūraṃ dharmaṃ deśeyaṃ yathāpīha bhagavān suprabhāso etarahi // evaṃ samagraṃ śrāvakasaṃghaṃ parihareyaṃ yathāpi bhagavān suprabhāso etarahi // evaṃ ca me devāś ca manuṣyāś ca śrotavyaṃ śraddhātavyaṃ manyensuḥ yathāpīdaṃ bhagavato suprabhāsasya etarahiṃ / taṃ bhaveyaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukaṃpāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // evaṃ cāha mahāmaudgalyāyana ato ca bhūyo anyaṃ // caturacatvāriṃśatkalpasaṃprasthitasya khalu punar mahāmaudgalyāyana maitreyasya bodhisatvasya paścā tāye bodhaye cittam utpāditaṃ // aparājitadhvajo nāma mahāmaudgalyāyana tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho yo maye saśrāvakasaṃgho varṣasahasraṃ satkṛto gurukṛto mānito pūjito pacito rājñā dṛḍhadhanunā cakravartibhūtena āyatiṃ saṃbodhiṃ prārthayamānena mahantehi ca paṃcehi
[_Mvu_1.61_] duṣyayugaśatehi abhicchādito // parinirvṛtasya ca stūpaṃ kāritaṃ yojanam uccatvena yojanam abhiniveśena // eṣā ca mahāmaudgalyāyana praṇidhi satatasamitā abhūṣi // yasmiṃ samaye satvā bhavensuḥ alenā atrāṇā aśaraṇā aparāyaṇā utsadalolā utsadadoṣā utsadamohā akuśalān dharmā samādāya vartensuḥ yobhūyena ca apāyapratipūrakā bhavensu tasmiṃ kāle tasmiṃ samaye aham anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbudhyehaṃ // taṃ bhaveyaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukaṃpāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // duṣkarakārakā mahāmaudgalyāyana tathāgatārhanto samyaksaṃbuddhā lokasyārthaṃ caryāṃ caranti // idam avocad bhagavān āttamano āyuṣmān mahāmaudgalyāyano bhagavato bhāṣitam abhyanandat* //
śākyamunināmakānām upasthitās triṃśa koṭiyo jinānāṃ /
aṣṭaśatasahasrāṇi dīpaṃkaranāmadheyānāṃ //
ṣaṣṭiṃ ca sahasrāṇi pradyotanāmadheyānāṃ . . . . . /
tatha puṣpanāmakānāṃ trayo koṭiyo vādisiṃhānāṃ //
aṣṭādaśa sahasrāṇi māradhvajanāmakānāṃ sugatānāṃ /
yatra care brahmacaryaṃ sarvajñatām abhilāṣāya //
pūjayi paṃca śatāni padmottaranāmakānāṃ sugatānāṃ /
[_Mvu_1.62_] kauṇḍiṇyanāmakānām aparāṇi dvi sahasrāṇi //
aparimitāsaṃkhyeyā pratyekajināna koṭinayutāṃ ca /
pūjayi buddhasahasraṃ jambudhvajanāmadheyānāṃ //
caturaśīti sahasrāṇi indradhvajanāmakānāṃ sugatānāṃ /
navatiṃ ca sahasrāṇi kāśyapasahanāmadheyānāṃ //
paṃcadaśa buddhasahasrāṇi pratāpanāmakānāṃ sugatānāṃ/ paṃcadaśa ca sahasrāṇi ādityanāmadheyānāṃ //
dvāṣaṣṭiṃ ca śatāni sugatānāṃ anyonyanāmadheyānāṃ /
catuṣaṣṭiṃ ca sahasrāṇi samitāvīnāmadheyānāṃ //
ete ca kolitaśirī anye ca daśabalā aparimāṇā /
sarve anityatāya samitā lokapradyotā //
yāni ca balāni kolita teṣāṃ mahāpuruṣalakṣavarāṇāṃ /
sarve anityatāya kālaṃ na upenti saṃkhyāṃ ca //
jñātvānānityabalaṃ sudāruṇaṃ satkṛtasya anantaraṃ /
vīryārambho yojito anityabalasya vighātāya //
ito maudgalyāyana aparimite asaṃkhyeye kalpe ratno nāma samyaksaṃbuddho abhūṣi tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho vidyācaraṇasampannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // ahaṃ tadā rājā cakravarti abhūṣi // tato mayaitasya bhagavato ratanavato caturaśīti kūṭāgārasahasrāṇi kāritāni citrāṇi
[_Mvu_1.63_] darśanīyāni saptānāṃ ratnānāṃ suvarṇasya rūpyasya muktāyā vaiḍūryasya sphāṭikasya musāragalvasya lohitikāyāḥ // tāni mayā tasya bhagavato niryātetvā bodhāya anupraṇihitaṃ // na tāvat buddhā bhagavanto parinirvāyanti yāvad yuvarājā anabhiṣikto bhavati / eṣo mama anantaraṃ buddho loke bhaviṣyati / yathaitarhi mayā maitreyo vyākṛto eṣo mamānantaraṃ buddho bhaviṣyatīti // so bhagavāṃ caturaśītihi śrāvakasahasrehi sārdhaṃ caturaśītisaṃvartavivartasthito saṃvartamāne loke bhagavāñ caturaśītihi śrāvakasahasrehi sārdhaṃ ābhāsvaraṃ devanikāyaṃ gacchati vivartamāne loke ihāgacchati iha dharmaṃ deśayati / ahaṃ bhūyo rājā cakravartī bhavāmi / caturaśītikūṭāgārasahasrāṇi kārāpayitvā bhagavato ratanavato niryātemi // iyaṃ mahāmaudgalyāyana praṇidhicaryā //
___katamā ca anulomacaryā // iha mahāmaudgalyāyana bodhisatvo mahāsatvo bodhāya anulomatāye sthito bhavati // iyaṃ mahāmaudgalyāyana . . . . . ___ . . . . . . . avivartacaryā // vivartanti saṃsaranti vivartacaryā // avaivartiyā bodhāya bhavanti avivartacaryā //
_____atra daśabhūmiko kartavyo dīpaṃkaravastu ca //
nāmo 'stu buddhānāṃ namo 'rhatāṃ // daśabhūmikasyādi
_____vatte apratima dharmadarśanaṃ
[_Mvu_1.64_] na ekakalpaśatasaṃcitātmanāṃ /
bhūmayo daśa jināna śrīmatāṃ
yair vikurviṣu sadā paṇḍitā //
mānadarpamadamohamocitā
sarvaśaḥ samiyamārdavānvitā /
gauravaṃ janiya sarvadarśiṣu
śrūyatāṃ jinavarasya śāsanaṃ //
nirvṛte kanakarāśīsannibhe
śākyanandijanane tathāgate /
kaṃpi medini saśailakānanā
sāgarāṃbaradharā saparvatā //
kampitaṃ paramaromaharṣaṇaṃ
bhūmikaṃpam anudṛśya dāruṇaṃ /
kāśyapo dhūtaguṇāgrapārago
cittam abhyupagataḥ tadā abhūt* //
kiṃ nu adya dharaṇī saparvatā
sāgarāmbaradharā vasundharā /
kampate paramadāruṇasvaraṃ
nūnaṃ nirvṛtiṃ gataḥ tathāgataḥ //
so ca divyanayanas tathāgataṃ devakinnaravarehi vanditaṃ
[_Mvu_1.65_] dṛśya sarvabhavabandhanāntakaṃ nirvṛtaṃ yamakaśāla-antare //
na khalu me samucitaṃ tathāgataṃ
ṛddhiye samanugantu gautamaṃ /
padbhir eva vadatāṃ varaṃ muniṃ
draṣṭum apratimaṃ pravrajāmy ahaṃ //
so ca matva tvaramāṇo sūrī
kāśyapo mathitamānaso bhikṣuḥ /
bhikṣubhiḥ bahubhiḥ uttamo pari-
nirvṛtabhuvam anupūrvam āgami //
tasya ca praṇidhir āsi uttamā
kāśyapasya jinapādavandane /
tau . . . . . caraṇau mahāmune
mūrdhinā upanipīḍya vandituṃ //
saṃgṛhyolkāṃ vipulāṃ atha catasro
mallakā upagatā balavantaḥ /
vījitāṃ paramamallavinītāṃ
dagdhaḍalkāṃ abhiprāṇamayensuḥ // {Lies: dagdha-ulkāṃ}
taiś citām abhimukhaṃ upanītā taiḥ parākramabalai rathaśūraiḥ /
[_Mvu_1.66_] nirvṛtā ca . . . sā samakālaṃ prāpya vāripariṣekam ivolkā //
saṃśayaṃ vimatimadhyam upetya
mallā divyanayanaṃ aniruddhaṃ /
gauravā nataśirā suvinītā
praśnam* . . . idaṃ paripṛcche //
ko nu hetur iha pratyayo ca ko
yen'; imā jinasutā upanītā /
nirvṛtiṃ upagatā sahasolkā
brūhi kāraṇam ihārya yathāvat* //
devatā khalu prasannā kāśyape
tasya eṣa khalu ṛddhibhāvanā /
naiva tāva jvalano jvaliṣyati
yāva nāgato agrapāragaḥ //
tasya caiṣa praṇidhiḥ samṛdhyati
kāśyapasya dhutadharmadhāriṇaḥ /
tau kramau daśabalasya śrīmataḥ
vandituṃ hi śirasā mahāmune //
so ca bhikṣugaṇasaṃpuraskṛtaḥ
kāśyapo dhutarajo jinātmajaḥ /
prāṃjalī jinacitām upāgato
gauravā praṇataśīrṣamānasaḥ //
[_Mvu_1.67_] dṛśya taṃ pravararūpadhāriṇaṃ
kāṣṭhasaṃcayagataṃ tathāgataṃ /
dhig bhavān iti girām udīrayī
darśitaprakṛtibhāvalakṣaṇāṃ //
ko nu so bhavam upetya prāṇako
yo na mṛtyuvaśam āgamiṣyati /
yatr'; ayaṃ jvalanakāṃcanopamo
nirvṛto śikhir ivendhanaṃ vinā //
kṛtva aṃjalipuṭaṃ mahāyaśo
pādato jinavarasya kāśyapo /
mūrdhinā nipatito maharṣiṇo
paścimaṃ idaṃ namasyate mune //
tau ca cakravaralakṣitau kramau
devadānavavarehi vanditau /
niḥsṛtau tatha vidārya tāṃ citāṃ
devayakṣabhujagānubhāvitau //
tau kramau śirasi sannipātiya
pāṇibhiḥ samanugṛhya cā mune /
ālape śrutidharaṃ maharṣiṇaṃ
antikāvacaraḥ kāśyapas tadā //
[_Mvu_1.68_] kiṃ tv imau śrutidhara kramau mune
dhyāmatām upagatau na suprabhau /
brūhi kāraṇam aśeṣam āhvaya
yen'; imau na nayanābhinandinau //
etaṃ śrutva śrutasaṃcayaṃdharo
kāśyapaṃ idam uvāca paṇḍito /
aśruvegaduṣitā va śocatāṃ
roditehi mathitā h'; imau kramau //
ten'; imau kramavarau mahāmuneḥ
rodanena janatābhipīḍitau /
no vibhānti munino yathā purā
evam etad anupaśya suvrata //
so nipatya śirasā punaḥ punaḥ
tau kramau pravaracakralakṣaṇau /
karatalehi abhipīḍayet mune
śāstu gauravaparāya buddhiye //
vanditau ca dhutadharmadhāriṇā
tau kramau guṇadhareṇa śāstuno /
lokanāthacitakāṣṭha tejasā
vāyuvegavidhutena dīpyati //
[_Mvu_1.69_] dahyamāne jinacandraśarīre
paṃca tāni vaśibhūtaśatāni /
mantrayanti sahitā samupetya
nirvṛtīsamayakāle saṃgītiṃ //
nirvṛto pravaralakṣaṇadhārī
yo nu śāstu sasurāsuranetā /
ko guṇo iha ciraṃ parivāse
vayam api adya vijahāmatha dehaṃ //
sarvathā supariniṣṭhitakāryāḥ
prāpya acyutam aśokam anantaṃ /
sarvabhāvabhavavītigatā sma
eṣa nirvṛtim upema ihaiva //
evam ukte dhutadharmaviśuddho
kāśyapo 'bravi tadā vaśibhūtāṃ /
na khu bhavadbhiḥ anupādi vimukti
nirvṛtī samanugamya ihaiva //
tīrthikā ca bahidhānugatāś ca
kreyur apratimaśāsanadoṣaṃ /
dhūmakālikam iti śramaṇasya
etat eva ca tu rakṣaṇīyaṃ no //
lokanātha bahavo narasiṃhā
[_Mvu_1.70_] ye c'; anāgata mahāmatiśūrā /
te hi no upapadeyur udagrā
yadi na saṃkaliye śāsanaṃ śāstuḥ //
tena apratihatāḥ susamagrāḥ
gāyathā sugataśāsanam agryaṃ /
yathā idaṃ suparigīta yathārthaṃ
cirataraṃ naramarūṣu viroce //
evam astu iti te vaśibhūtā
kāśyapasya vacanaṃ pratipūjya /
cittam apy upagatā kva idānīṃ
deśi dharmadharasaṃgaṇanā syāt* //
ramyakānanavane susamṛddhe
māgadhasya magadhādhipatisya /
puravare bhavatu rājagṛhasmiṃ
saptaparṇa-abhidhānaguhāyāṃ //
parvatasya vaihāyavarasya
uttarasmi tīre varapārśve /
vividhapādape śilātalabhūmeḥ
bhāge yaṃ bhavatu dharmasamāsyā //
te ca ṛddhivaśibhāvabalasthā
[_Mvu_1.71_] udgatāḥ khagapathe jinaputrā /
tatkṣaṇāntara . . . . . prapalānā
mānasaṃ saro yathā haṃsayūtho //
te pratiṣṭhitā nagāgravarasya
pārśve tat vanam upetya niṣaṇṇā /
śāsane ca sugatasya sugīte
devadundubhigaṇāni nadensuḥ //
te ca dundubhina nādaṃ nadantaṃ
śrutva śāsanakarā sugatasya /
bhūmikampam anudṛśya ca ghoraṃ
kāśyapaṃ dhutarajaṃ idam ūcuḥ //
kin tu bhoḥ dhutadharā samakaṃpi
medinī sasaritā sasamudrā /
devadundubhiravāś ca manojñā
divyamālyavikiraṇaṃ ca bhavanti //
tān uvāca dhutadharmasamaṃgī
kāśyapo jinasutāṃ vaśibhūtāṃ /
ete sannipatitā marusaṃghā
śrutva śāsanavaraṃ susamagryaṃ //
te samagravaralakṣaṇadhārī gauravāt pramuditā marusaṃghāḥ / pūjāṃ apratimakasya karonti
[_Mvu_1.72_] śāsanaṃ śṛṇuyu sarvasamagryaṃ //
so hi 'nekabhavakalpaśatehi
hitasukhāya naradevagaṇānāṃ /
evam abhyupagato cirarātraṃ
mokṣayiṣye 'haṃ prajāḥ parimuktaḥ //
so labhitva paramārtham aśokaṃ
sarvabhāvabhavaduḥkhanirodhaṃ /
kāśipuryāṃ naradevahitārthaṃ
vartayiṣyi varacakram adbhutaṃ //
paṃcakehi saha tehi munīhi
marugaṇāṃ vinayavādināṃ varo /
satvakoṭinayutāni nāyako
jātijanmamaraṇāt samuddhare //
so vimokṣayi bhavābhinandino
toṣayaṃ naramarū narasiṃho /
mathiya sarvaparavādi sāṃprataṃ
nirvṛto tu bhagavāṃ nirapekṣo //
eta śrutva vacanaṃ manoramaṃ
kāśyapasya dhutadharmadhāriṇo /
devasaṃghā muditā nabhe sthitā
vyāharanti vacanaṃ manoramaṃ //
sādhu sādhu dhutadharmakovidā
[_Mvu_1.73_] śāstu śāsanakarā ananyathā /
bhāṣase guṇam anantabuddhino
jetavane naramarū sutoṣitā //
so hi devamanujāna uttamo
so hi agrapuruṣo mahāmuniḥ /
so hi niḥśaraṇam uttamaṃ prabhuḥ
dṛṣṭadarśano hitāya prāṇināṃ //
tena skandhā taḍibudbudopamā
phenapiṇḍakam iva prabhāsvaraṃ /
deśitā daśabalena jānatā
yasy'; iyaṃ guṇakathā pravartate //
kṛṣṇasarpaśirasannibhās tathā
kāma agrapuruṣeṇa deśitā /
śastrarucchaviṣakumbhasannibhā
yasy'; iyaṃ guṇakathā pravartate //
tena dṛṣṭam acalaṃ paraṃ sukhaṃ
dṛṣṭibhiḥ paramasādhudṛṣṭibhiḥ /
taṃ amatsaravatā prakāśitaṃ
saṃvibhāgarucinā yad ad bhutaṃ //
udgate dinakare yathā kimi
[_Mvu_1.74_] niṣprabho bhavati no ca bhrājati /
udgate jinadivākare tathā
niṣprabhā paragaṇī asaṃyatā //
ṛddhipādabalapāramiṃ gato
īśvaro jinabalena cakṣumāṃ /
locanaṃ bhagavatasya paśyatha
nirvṛto kanakabimbasannibho //
dhig bhavāṃ sarada-abhrasannibhā
vālikānagararūpasannibhā /
yatra nāma kuśalāna saṃcayo
nirvṛto paramabuddhisāgaro //
hetukāraṇaśatehi nāyako
nardate puruṣasiṃhanarditaṃ /
bhavam ananyamaraṇaṃ nirīkṣya
tasya uktam antaraṃ na vidyate //
divyapuṣpavaramaṇḍitaṃ nabhaṃ
śobhate sugatavarṇabhāṣaṇe /
divyacandanarasānuvāsitaṃ
śobhate amṛtagandhikaṃ nabham iti //
atha khalv āyuṣmān mahāmaudgalyāyano āyuṣmantaṃ mahākāśyapam āmantrayati // vyavasthāpaya jinaputra vaśibhūtā ye pariṣāyāṃ saṃśayagatāni mānasāni vijāneyur iti //
[_Mvu_1.75_] athāniruddhaṃ upāliṃ ca sthaviraṃ ca alakuṇḍalabhaṭṭiyaṃ sundaranandaṃ ca kāśyapa uvāca //
avaloketha jinātmajāś cittāni yā pariṣāyāṃ /
saṃśayaṃ ca paripṛcchatha yasya yatra tathā bhaved iti //
sādhū ti te pratiśrutvā jinaśāstraviśāradāḥ /
paśyanti paracittāni kare vāmalakaṃ yathā //
pralambabāhuṃ vaśibhūtaṃ kāśyapo idam abravīt* /
gṛdhrakūṭasya śikhare nirmiṇe vasudhāṃ laghuṃ //
aṣṭādaśa sahasrāṇi pariṣāyāṃ samāgatā /
yathā sarvābhijāneyā ṛddhiṃ saṃjanayā tathā //
vicintacūtaṃ vaśibhūtaṃ kāśyapa idam abravīt* /
gaṃgodakamayā meghā nirmiṇe gagane laghuṃ //
vividhagandhapuṣpāś ca upavāyantu sarvataḥ /
mānuṣāṇām āmagandhā ca śīghram antarahāpaya //
haryakṣaṃ nāma vaśibhūtaṃ kāśyapa idam abravīt* /
tathā utpādaya śīghraṃ samādhiṃ sugatātmaja /
yathā gṛhīṇāṃ dravyāṇi na gaccheyuḥ parāṃ gatiṃ //
varuṇaṃ nāma vaśibhūtaṃ kāśyapo idam abravīt* /
aratidaṃśamaśakā manuṣyāṇāṃ nivartaye //
[_Mvu_1.76_] ajakarṇaṃ vaśibhūtaṃ kāsyapo idam abravīt* /
kṣudhāṃ pipāsāṃ vyādhiṃ ca manuṣyāṇāṃ nivartaya //
sādhū ti te pratiśrutvā kāśyapasya jinātmajāḥ /
yathājñaptāni sthānāni yathoktaṃ parijāgriṣu //
tataḥ kāśyapasthaviraḥ kātyāyanam uvāca sa /
samudīraya mahātmanāṃ caritaṃ dharmarājināṃ //
evam ukte mahāprājño kātyāyanakulodgataḥ /
uvāca caryā buddhānāṃ kāśyapasya anupṛcchataḥ //
śruyatāṃ bho jinasutā buddhānāṃ sarvadarśināṃ /
caryā caraṇaśuddhānāṃ yathāvat anupūrvaśaḥ //
daśa khalu bho jinaputrā bodhisatvāna bhūmayo /
. . . . . . . . . bhavanti katamā daśa //
durāroheti prathamā bhūmī samupadiśyate /
dvitīyā baddhamānā nāma tṛtīyā puṣpamaṇḍitā //
caturthī rucirā nāma paṃcamī cittavistarā /
ṣaṣṭī rūpavatī nāma saptamī durjayā smṛtā //
aṣṭamā janmanideśo navamī yauvarājyato /
daśamī tv abhiṣekāto iti etā daśa bhūmayaḥ //
[_Mvu_1.77_] evam ukte tu gāthābhiḥ kāśyapo 'bravi paṇḍitaḥ /
kātyāyanam ato 'tyarthaṃ vākyam apratimaṃ idaṃ //
bhūmīnāṃ pariṇāmāni yathāvat anukīrtaya /
yathā ca te vivartante saṃsaranto mahāyaśā //
yathā cāpi saṃvartante sattvasārāḥ tathā vade /
yathaivādhyāśayā teṣāṃ bhavanti tāṃ udāhare //
yathā ca parikalpenti satvā satvasamanvitā /
yathā ca denti dānāni tat sarvam anukīrtaye //
tathā ca dṛṣṭvā saṃbuddhā bhāṣanto ca manojanaṃ /
saṃjñotpādaṃ tathā brūhi kāśyapo idam abravīt* //
idaṃ te vacanaṃ śrutvā vaśibhūtā upasthitā /
gauraveṇa mahāsatvā saṃbuddhānāṃ mahātmanāṃ //
evam ukte kātyāyano kāśyapam uvāca // na khalu bho jinaputra śakyaṃ bodhisatvānāṃ bhūmīḥ pramātuṃ ettakakalpā vā anantā bhavanti / sarvaṃ saṃsāro bodhisatvānāṃ khaṇḍasaṃjñayā bhūmir iti parikalpitaṃ tena bhūmir iti smṛtā // evam ukte āyuṣmān ānanda āyuṣmantaṃ kātyāyanam uvāca // yadi bho jinaputra ekā bhūmi aprameyā
[_Mvu_1.78_] katham idānīṃ pariśeṣāṇāṃ bhūmīnāṃ grahaṇaṃ bhaviṣyati iti // evam ukte āyuṣmān kātyāyano āyuṣmantam ānandaṃ gāthābhir adhyabhāṣe //
kalpo yathā aparimitaḥ prakāśitaḥ
prajānatā avitathavādinā svayaṃ /
kalpeṣu ca bhavati bahūsu deśanā
idaṃ nu bho puruṣavarasya śāsanaṃ //
bhūmis tathā aparimitā prajānatā
prakāśitā svayam anivṛttabuddhinā /
pravartate tatha pariśeṣabhūmiṣu
sāmānyasaṃketānāṃ nirūpaṇaṃ //
prathamāyāṃ bho jinaputra bhūmau vartamānā bodhisatvā pṛthagjanā iti prāptaphalā bhavanti
iti dakṣiṇīyāḥ ca lokānāṃ virocenti bhavanti cātra
tyāgena tyāgasampannā bodhisatvā mahāyaśāḥ /
lokāṃ ca abhirocante candrabhānur iva aṃśumāṃ //
prathamāyāṃ bhūmau bodhisatvānāṃ vartamānānām aṣṭa samudācārā bhavanti // katame aṣṭa // tadyathā tyāgaḥ karuṇā aparikhedaḥ amāno sarvaśāstrādhyayitā vikramaṃ lokānujñā dhṛtir iti // bhavanti cātra
[_Mvu_1.79_] te saṃvibhāgarucayaḥ karuṇāyamānā
duḥkhasaṃhatī bhagavatāṃ madhurasvarāṇāṃ /
vacanaiḥ guṇaiś ca paritoṣam upenti dhīrāḥ
evaṃ caranti dharaṇī prathamāye satvā //
śāstrāṇi yāni prasaranti asārakāni
etā vicārya janatā anurāgabuddhī /
niṣkramya taṃ tṛṇasamaṃ ca vicārya lokaṃ
tīvrāṃ vedenti vedanā kuśalaṃ cinonti //
ekena kāraṇena bodhisatvā vivartanti dvitīyāyāṃ bhūmau // katamena ekena // bhaveṣu āsvādasaṃjñino bhavanti // dvihi kāraṇehi bodhisatvā vivartanti dvitīyāyāṃ bhūmau // katamehi dvihi // kāmaguṇehi abhilāṣinaś ca bhavanti kuśīdāś ca // punas trībhir ākārair bodhisatvā dvitīyāyāṃ bhūmau vivartanti // katamehi trīhi // spṛhālavaś ca bhavanti uttrāsabahulā durbalādhyāśayāś ca // ṣaḍbhir ākāraiḥ bodhisatvā prathamāyāṃ bhūmau sthitā dvitīyāyāṃ bhūmau vivartanti // katamaiḥ ṣaḍbhiḥ // na ca anityasaṃjñābahulā viharanti / āghātabahulāś ca bhavanti / dṛdhavairāś ca bhavanti / styānamiddhabahulāś ca bhavanti / lokakāryaparāyaṇāś ca bhavanti // ye bho jinaputra
[_Mvu_1.80_] bodhisatvā vivartensu vivartanti vivartiṣyanti sarve te imehi dvādaśabhir ākārair vivartensu vivartanti vivartiṣyanti nāto bhūya iti //
___evam ukte āyuṣmān mahākāśyapaḥ āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ime bho jinaputra bodhisatvā vivartiyāś ca avivartiyāś ca ye prathamaṃ cittam utpādayanti samyaksaṃbuddhā bhavema iti kettakaṃ puṇyaṃ prasavanta iti // evam ukte āyuṣmān kātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāṣyapam uvāca // paśya bho jinaputra yo dadyā jambudvīpaṃ saptaratnasaṃcayaṃ daśabalānāṃ ato bahutarakaṃ puṇyaṃ prasavati bodhāye praṇidhento // yaś ca bho jinaputra catvāro dvīpāṃ dadyāt* ratnācitāṃ daśabalānāṃ ato bahutarakaṃ puṇyaṃ prasavati bodhāye praṇidhento / yaś ca bho jinaputra dadyāt trisāhasrāṃ bahuratnadharāṃ mahāguṇadharāṇāṃ ato bahutarakaṃ puṇyaṃ prasavati bodhāya praṇidhento / yaś ca bho jinaputra gaṃgānadīvālukāsamā lokadhātuyo anekaratnācitapūrṇā lokanāthāna pūjayet* ato bahutarakaṃ puṇyaṃ prasavati bodhāye praṇidhento / yaś ca bho jinaputra sāgaravālukāsamā lokadhātuyo bahuvidharatnācitā pūrṇā agrapudgalāna pūjayā dadyāt* ato bahutarakaṃ puṇyaṃ prasavati bodhāye praṇidhento //
kiṃ kāraṇaṃ na hy ete prākṛtapuruṣāṇāṃ bhavanti saṃkalpāḥ /
bahujanahitāya yatra te janayanti manorathāṃ vīrāḥ //
evam ukte āyuṣmān mahākāṣyapaḥ āyuṣmantaṃ kātyāyanam abravīt* // ye punar bho jinaputra
[_Mvu_1.81_] bodhisatvā avaivartikatāyai pariṇāmenti kin tu khalu teṣām upacitakuśalapuṇyānāṃ prathamā praṇidhir utpadyati āhosvid upacitakuśalamūlānām iti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapaṃ gāthābhir adhyabhāṣati //
pūjayanti prathamaṃ tathāgatāṃ
gauraveṇa mahatā mahāyaśā /
naiva tāva janayanti mānasaṃ
agrapudgalagataṃ narottamā //
te ca pratyekabuddhakoṭiyo
pūjayanti paramārthapudgalāṃ /
naiva tāva janayanti mānasaṃ
sarvadharmavidutāya paṇḍitāḥ //
pūjayanti vaśibhūtakoṭiyo
pūrvam eva vaśipāramiṃ gatā /
naiva tāva janayanti mānasaṃ
jñānasāgaratarāya nāyakāḥ //
te yadā vipulapuṇyasaṃcayā
bhonti bhāvitaśarīramānasāḥ /
te sametya vararūpadhāriṇāṃ
bodhaye upajanenti mānasaṃ //
yaṃ mayā kuśalamūlam arjitaṃ tena me bhavatu sarvadarśitā /
[_Mvu_1.82_] mā ca me praṇidhi tac ciraṃtaro /
evam eṣa praṇidhiḥ pravartatu //
yaś ca me kuśalamūlasaṃcayo
so mahā bhavatu sarvaprāṇibhiḥ /
yac ca karma aśubhaṃ kṛtaṃ mayā
tat phalaṃ kaṭukaṃ nistarāmy aham iti //
evam ukte āyuṣmān mahākāśyapaḥ āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam etad uvāca // kathaṃ ca bho jinaputra bodhisatvā dṛḍhavikramā bhavanti ye te avaivartikā bhavanti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ kāśyapaṃ gāthābhir adhyabhāṣe //
yenāntareṇa paramārthavidur bhavāmi
taṃ antaraṃ yadi avīcigato vasāmi /
taṃ abhyupemi na ca taṃ pratisaṃharāmi
sarvajñatāye praṇidhiṃ iti niścayo me //
jātījarāmaraṇaśoka-upadravāṃś ca
tyaktuṃ prabhuḥ na hi vivartayi mānasāni /
duḥkhasaṃhati jagato arthakaro prajānām*
ity etaṃ vikramabalaṃ puruṣarṣabhānām iti //
evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam abravīt* // yaṃ punar bho jinaputra avaivartiyo bodhisatvo prathamaṃ cittam utpādayati katameṣāṃ tadā adbhutānāṃ
[_Mvu_1.83_] dharmāṇāṃ prādurbhāvo bhavati // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyano āyuṣmantaṃ mahākāśyapaṃ gāthābhir adhyabhāṣati //
sanagaranigamasaritā raṇati vasumatī prabhūtaratnavatī /
prabhavati yadā prathamato praṇidhānaṃ jagatpradhānānāṃ //
divasakarasadṛśatejaś cābhāso vikasate diśaḥ sarvāḥ /
yadā puruṣasiṃhatāye ādyapraṇidhiḥ samudbhavati //
suravaragaṇāś ca udagrāḥ paraṃparān abhigirām udīrenti /
eṣa narasiṃhatāye praṇidheti anantavūdagro //
asmābhiḥ rakṣitavya eṣa hi jagato 'rthaṃ atitejasvī /
cinoti śubhaṃ śubhakaro idam āścaryaṃ tadā bhavati //
evam ukte āyuṣmān kāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye ime bho jinaputra avivartikā bodhisatvā kevattakāni taiḥ prathamāyāṃ bhūmau sthitaiḥ duṣkarāṇi kṛtānīti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapaṃ ślokān uvāca //
bhāryāṃ priyāṃ hṛdisukhāṃś ca sutāṃ śirāṃsi netrāṇi cābharaṇavāhanavistarāṃś ca / dattvā na viśramam upenty atha dainyatāṃ vā
[_Mvu_1.84_] sarvajñatām abhimukhāḥ puruṣarṣabhās te //
ādharṣitā ca vadhabandhanatāḍanebhyo
raudrair narair aśubhakarmam atipravaṇaiḥ /
tān eva dṛṣṭva paramārdavamaitracittā
ślakṣṇābhi vāgbhir anaghāḥ samudācaranti //
dṛṣṭvā ca yācanaka mānapramādupetaṃ
harṣaṃ paraṃ pratilabhanti mahāmanuṣyāḥ /
dattvā ca vardhitaguṇāttamanā bhavanti
paścāttapo na tu tapanti taponirāśā iti //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne prathamā bhūmiḥ samāptā
tataś ca kāśyapasthaviraḥ mahākātyāyanam abravīt* /
nirdiṣṭā prathamā bhūmi mahāsatva manoramā //
dvitīyāṃ saṃkramantānāṃ bhūmiṃ naravarātmajā /
kiṃ cittaṃ bodhisattvānāṃ jāyate samanantaraṃ //
ke ca adhyāśayā santi dvitīyāyāṃ jinātmaja /
bhūmiṃ tāṃ bodhisatvānāṃ yathābhūtam udīrayed iti //
tataḥ kātyāyanaḥ sthaviraḥ kāśyapam idam abravīt* /
nirdeśaṃ bodhisatvānāṃ kīrtayiṣye manoramaṃ //
[_Mvu_1.85_] dvitīyāṃ saṃkramantānāṃ prathamato 'nujāyate /
aratī bodhisatvānāṃ bhaveṣv iti na saṃśayaṃ //
bodhisatvānāṃ bho jinaputra dvitīyāyāṃ bhūmau vartamānānāṃ ime adhyāśayā bhavanti / tadyathā kalyāṇādhyāśayā bhavanti snigdhādhyāśayāś ca bhavanti madhurādhyāśayāś ca bhavanti tīkṣṇādhyāśayāś ca bhavanti vipulādhyāśayāś ca bhavanti vicitrādhyāśayāś ca bhavanti gambhīrādhyāśayāś ca bhavanti aparyādinnādhyāśayāś ca bhavanti anupahatādhyāśayāś ca bhavanti asādhāraṇādhyāśayāś ca bhavanti unnatādhyāśayāś ca bhavanti akṛpaṇādhyāśayāś ca bhavanti anivartādhyāśayāś ca bhavanti akṛtrimādhyāśayāś ca bhavanti śuddhādhyāśayāś ca bhavanti dṛḍhādhyāśayāś ca bhavanti svabhāvādhyāśayāś ca bhavanti tṛptādhyāśayāś ca bhavanti pudgalādhyāśayāś ca bhavanti anantādhyāśayāś ca bhavanti //
___kathaṃ bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ kalyāṇādhyāśayāḥ bhavanti // ucyate //
buddhe dharme ca saṃghe ca na kāṃkṣanti kathaṃcana /
iti adhyāśayas teṣāṃ kalyāṇa upadiśyate //
kathaṃ bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ snigdhādhyāśayā bhavanti // ucyate //
aṅgeṣu chidyamāneṣu manas teṣāṃ na kupyate /
evam adhyāśayas teṣāṃ snigdhamṛdūpadiśyate //
kathaṃ ca bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ madhurādhyāśayā bhavanti // ucyate //
[_Mvu_1.86_] antaḥkuśalakarmāṇi sevanti puruṣottamāḥ /
evam adhyāśayā madhurā bhavanti dhutabuddhinām iti //
kathaṃ bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ tīkṣṇādhyāśayā bhavanti // ucyate //
budhyanty āśayasaṃyuktā loke lokottare tathā /
evam adhyāśayā tīkṣṇā bhavanti śuddhakarmaṇām iti //
kathaṃ ca bho dhutadharmadhara bodhisatvā vipulādhyāśayā bhavanti // ucyate //
sarvabhūtāna hitārthaṃ saṃcinonti śubhaṃ bahuṃ /
evam adhyāśayā vipulā bhavanti paramarṣiṇām iti //
kathaṃ bho dhutadharmadhara bodhisatvā vicitrādhyāśayā bhavanti // ucyate //
vicitrāṇi manojñāṇi denti dānāny amatsarāḥ /
evam adhyāśayā vicitrā bhavanty uttamadarṣinām iti //
kathaṃ ca bho dhutadharmadhara bodhisatvā aparyādinnādhyāśayā bhavanti // ucyate //
aparyādinnacittās te prativedhaparākramāḥ /
evam adhyāśayas teṣām aparyādinna ucyate //
kathaṃ ca bho dhutadharmadhara bodhisatvā anupahatādhyāśayā bhavanti // ucyate //
na te śakyanti saṃhartuṃ duṣṭacittena kenacit* /
evam adhyāśayas teṣāṃ na jātu upahanyate //
[_Mvu_1.87_] kathaṃ ca bho dhutadharmadhara bodhisatvā asādhāraṇādhyāśayā bhavanti // ucyate //
yaṃ nānyaḥ praṇidhiḥ kaścit* evaṃ satvasyopajāyate /
sarvasatvasukhārthāya tad asādhāraṇaṃ vidur iti //
kathaṃ ca bho dhutadharmadhara bodhisatvā unnatādhyāśayā bhavanti // ucyate //
aparatīrthikamataṃ śrutvāvajñā pratiṣṭhate /
unnatādhyāśayās tena narasiṃhā bhavanti te ti //
kathaṃ ca bho dhutadharmadhara bodhisatvā akṛpaṇādhyāśayā bhavanti // ucyate //
na kāmaguṇabhogārthaṃ saṃcinvanti śubhaṃ vidūḥ /
tataś cākṛpaṇās teṣāṃ bhavanty adhyāśayā sadeti //
kathaṃ ca bho dhutadharmadhara bodhisatvā anivartiyādhyāśayā bhavanti // ucyate //
kāmaiḥ te nāvakīryante buddhatve kṛtaniścayāḥ /
tenānivartiyās teṣām adhyāśayā iti smṛtāḥ //
kathaṃ ca bho dhutadharmadhara bodhisatvā akṛtrimādhyāśayā bhavanti // ucyate //
vaśi pratyekabuddhānāṃ na spṛhenti kathaṃcana /
evaṃ cākṛtrimo bhavati teṣām adhyāśayaḥ sadeti //
kathaṃ ca bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ śuddhādhyāśayā bhavanti // ucyate //
[_Mvu_1.88_] lābhasatkāram utsṛjya paramārthābhikāṃkṣiṇo /
śuddha adhyāśayas teṣām ity evam upadiśyate //
kathaṃ ca bho dhutadharmadhara bodhisatvā dṛḍhādhyāśayā bhavanti // ucyate //
na saṃharanti vīriyaṃ dharme lokair abhidrutā /
evam adhyāśayās teṣāṃ dṛḍhā santi maharṣiṇām iti //
kathaṃ ca bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ svabhāvādhyāśayā bhavanti // ucyate //
mūrchitās te na bhuṃjanti parānnāny avasrutā /
svabhāvādhyāśayas teṣām evam ārya praśaṃsyate ti //
kathaṃ ca bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ tṛptādhyāśayā bhavanti // ucyate //
nātra prasyandanti kāmeṣu niṣkramyābhiratāḥ sadā /
evam adhyāśayo tṛpto bodhisatve praśaṃsyate ti //
kathaṃ ca bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ pudgalādhyāśayā bhavanti // ucyate //
svayaṃbhūsarvadarśitvam abhikāṅkṣanti paṇḍitāḥ /
pudgalādhyāśayā bhavanti caivam apratimā dhruvāḥ //
[_Mvu_1.89_] kathaṃ ca bho dhutadharmadhara bodhisatvā anantādhyāśayā bhavanti // ucyate //
na prārthayanti mahābhogān adānaguṇasaṃpadā /
anantādhyāśayāś caivaṃ bhavanti puruṣottamā iti //
sarvehi etehi viṃśadbhiḥ sarvadharmaviśāradā /
samanvitā satpuruṣā śubhair adhyāśayair varā iti //
imehi khalu bho dhutadharmadhara bodhisatvā viṃśadbhir adhyāśayaiḥ samanvāgatā bhavantīti //
___evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // katihi bho jinaputra ākārehi bodhisatvā dvitīyāyāṃ bhūmau vartamānās tṛtīyāyāṃ bhūmau vivartanti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyano āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // aṣṭāviṃśadbhiḥ bho dhutadharmadhara kāraṇehi bodhisatvā dvitīyāyāṃ bhūmau vartamānāḥ tṛtīyāyāṃ bhūmau vivartante // katamair aṣṭāviṃśadbhir ākāraiḥ // tadyathā lābhagurukāś ca bhavanti / satkāragurukāś ca bhavanti / kīrtiślokaparāś ca bhavanti / śaṭhāś ca bhavanti / viṣameṇa ca vṛddhiṃ kalpayanti / gurukopanabhāṣaṇaparāś ca bhavanti / triṣu rataneṣu na ca citrikārabahulā vitaranti / dakṣiṇīyeṣu bodhisatvacaritaṃ ca na paryeṣanti / yataś ca bodhisatvacaritabhūmiṃ prāpnuvanti tāṃ na pūjayanti / atirekapūjāye prāpyaṃ ca bhāraṃ na upādiyanti / aprāpyaṃ ca bhāraṃ upādiyitvā vitaranti / ākīrṇavihāreṇa ca nārtīyanti / mālyavastrālaṃkārābhāraṇānulepanadharāś ca bhavanti / alpaguṇaparituṣṭāś
[_Mvu_1.90_] ca bhavanti / abhīkṣṇaṃ lokaramaṇīyābhiratāś ca bhavanti / na ca sarvadhātū anityā saṃkalpayanti / svena ca varṇarūpeṇa param abhimanyanti / na ca viparītadarśanatyāgaṃ karonti / na ca yathoddiṣṭaṃ padavyaṃjanaṃ paripūrṇaṃ karonti / deśanāmatsariṇaś ca bhavanti / apātradarśinaś ca bhavanti / pātre ca na pratipādayanti / kaṭhinasantānāś ca bhavanti / asamīkṣakāriṇaś ca bhavanti // ye keci bho dhutadharmadhara bodhisatvā dvitīyāyāṃ bhūmau vartamānā tṛtīyāyāṃ bhūmau vivartanti sarve te imehi-r-aṣṭāviṃśadbhir ākārair vivartanti //
___tatra idam iti ucyate //
ity eṣā dvitīyā bhūmi bodhisatvānam ucyate /
nānākuśalakośānāṃ lokārthasukhacāriṇāṃ //
ye hi doṣehi saṃyuktā vivartanti tathāvidhā /
ye caivaṃ parivartantā na vivartanti paṇḍitāḥ //
durārohāṃ dhuradhīrāḥ pratipadyanti śūratāṃ /
tāṃ ca lokānukampārthaṃ bahuduḥkhā caranti te //
te te devamanuṣyāṇāṃ pūjyāḥ sarve tathāgatāḥ /
tathā hi vividhaṃ duḥkhaṃ upenti jñānapūrvakaṃ //
nānādhātum imaṃ lokam anuvartanti paṇḍitāḥ /
tena teṣāṃ gatā kīrti loke samarumānuṣe iti //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne dvitīyabhūmiḥ samāptā //
[_Mvu_1.91_]___evam ukte āyuṣmān mahākāśyapaḥ āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // dvitīyā bhūmito tṛtīyāṃ bhūmiḥ saṃkramantānāṃ bodhisatvānāṃ naravarātmaja kīdṛśaṃ jāyate cittam iti //
tataḥ kātyāyanasthaviraḥ kāśyapam idam abravīt /
śruyatāṃ bodhisatvānāṃ sandhicittam anuttamaṃ //
tyāge pravartate cittaṃ bodhisatvānam āvuso /
tṛtīyāṃ saṃkramantānāṃ dvitīyāto jinātmaja //
sukhenti sarvasatvānāṃ saṃsthitāni nareśvarāḥ /
taṃ ca na ātmasukhārthāya na api bodheḥ kathaṃcana //
kriṇanti putradāreṇa ekagāthāṃ subhāṣitāṃ / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . sādhunā bodhisatvena rājyaṃ kārayatā purā /
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
vanagahanaṃ balagahanaṃ girigahanāni tyāgagrahaṇāni /
viṣamāpratisanniṣaṇṇavanāni tu manuṣyagahanāni //
tṛṇagulmakaṇṭhakalatākulāni vṛkṣagrahaṇā gahanāni /
śaṭhanikṛtipaiśunyāni tu manuṣyagahanāni //
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . bhaṇḍinā brūhi brāhmaṇa //
[_Mvu_1.92_] . . . . . bodhisatvena ekā gāthā subhāṣitā /
bodhisatvena sā krītā paramārthābhikāṃkṣiṇā //
ahituṇḍikāto hastāto yatnāt krītaṃ subhāṣitaṃ /
yāvaj jīvante amuṣyāṃ pelāyāṃ duṣkṛtaṃ kṛtaṃ //
brāhmaṇo abhyupagamya ṛṣidevaṃ nareśvaraṃ /
idam uvāca prītātmā asti eṣā subhāṣitā //
tasya mūlyaṃ tava śīrṣaṃ tyaktvā śīrṣam ity abravīt* /
brūhi brāhmaṇa śīghraṃ me gāthām etāṃ subhāṣitāṃ //
yadi api kiñcit aśubhaṃ samudācaranti
saṃbodhisatvacaritāny abhikāṃkṣamāṇāḥ /
tailapradīpa iva sūryamarīcicchannaḥ
na bhrājate vipulapuṇyabalābhibhūtaṃ //
surūpaṃ nāma bhūmipatiṃ rākṣaso idam abravīt* /
asti subhāṣitā gāthā kreyā yadi krīṇāsi tāṃ //
tasyā mūlyaṃ kumāraṃ ca devīṃ tvāṃ caiva bhakṣayet* /
gṛhyatāṃ yadi te kṛtyaṃ gāthā hi dharmasaṃhitā //
so 'bravīd rājā surūpo niḥsaṃgo dharmagauravāt* /
gṛhyatāṃ dīyatāṃ gāthā yuktaṃ bhavatu mā ciraṃ //
[_Mvu_1.93_] tatremāṃ gāthāṃ subhāṣitāṃ rākṣaso abravīt*
paridevitakaṃpaneṣu aniṣṭasaṃyogapriyahīneṣu /
uṣitaṃ narakeṣu varaṃ na ca kupuruṣasaṃśrayaniketaḥ //
amātyaṃ saṃjayaṃ nāma piśāco idam abravīt* /
svakaṃ me hṛdayaṃ dehi śṛṇu gāthāṃ subhāṣitāṃ //
svakan te hṛdayaṃ demi brūhi gāthāṃ subhāṣitāṃ /
piśācam abravīd vīro saṃjayo vigatavyatho //
tatremāṃ gāthāṃ subhāṣitāṃ piśāco 'bravīt*
na jātu tṛṇakāṣṭhehi jvalanaḥ śāmyate jvalan* /
na jātu upabhogebhyaḥ tṛṣṇā kāmeṣu śāmyati //
śreṣṭhiṃ vasundharaṃ nāma daridro idam abravīt* /
iyaṃ subhāṣitā gāthā sarvasvena tu dīyate //
bodhisatvo 'bravīt*
sarvasvaṃ dadāmi eṣāṃ brūhi gāthāṃ subhaṣitāṃ /
etaṃ santaḥ praśaṃsanti dharmeṣu yat subhāṣitaṃ //
tatremāṃ gāthāṃ subhāṣitāṃ daridro 'bravīt* //
ākīrṇāny api śūnyāni bāliśā yatra jantavaḥ /
[_Mvu_1.94_] śūnyāny ākīrṇā ca santi ekenāpi prajānatā //
surūpaṃ nāma rājānaṃ puruṣo etad abravīt* /
jambudvīpena mūlyena śakyaṃ śrotuṃ subhāṣitaṃ //
bodhisatva uvāca //
jambudvīpaṃ ca te demi sarvaṃ yat kiṃci icchasi /
śīghraṃ subhāṣitaṃ brūhi brūhi satyaṃ yad icchasi //
tatremāṃ gāthāṃ subhāṣitāṃ puruṣo 'bravīt* //
ahaṃkāramamakārā mānā yatra samupasthitā / {Senart: nānā} mānaṃ yatra nirodhāya utpadyante tathāgatāḥ //
satvaraṃ nāma hariṇaṃ lubdhaka idam abravīt* /
iyaṃ subhāṣitā gāthā dehi mānsaṃ śṛṇohi tāṃ //
yadi vināśadharmeṇa mānsenāhaṃ subhāṣitaṃ /
śṛṇomi demi te mānsaṃ kṣipraṃ brūhi subhāṣitaṃ //
tatremāṃ subhāṣitāṃ gāthāṃ lubdhako 'bravīt* //
satāṃ pādarajaḥ śreyo na suvarṇamayo giriḥ /
so pānsu śokahārāya so giri śokavardhana iti //
[_Mvu_1.95_] rājānaṃ nāgabhujaṃ nāma taddāso idam abravīt* /
cāturdvīpena rājyena śakyaṃ prāptuṃ subhāṣitaṃ //
bodhisatvo 'bravīt* //
cāturdvīpaṃ ca te rājyaṃ demi kṣipram udīraya /
etāṃ subhāṣitāṃ vācāṃ mā vilamba bravīhi me ti //
tatremaṃ ślokaṃ subhāṣitaṃ taddāso 'bravīt* //
lomotpāṭanatulyam āhu viduṣaḥ prājñasya yā vikriyā
tasmā jñānabalaṃ sametiya punar doṣāṃ samūlāṃ nayā /
chittvā doṣavivarjitena manasā saṃbhāti saṃghaḥ śuciḥ
bhāti lokaguruḥ satām anugato 'nikṣiptabhāro śuciḥ iti //
evaṃ subhāṣitārthāya prapāte patitaḥ punaḥ /
bhūyaḥ subhāṣitārthāya potas tyakto mahārṇave //
bhūyo akṣīṇi tyaktāni śrutvā gāthāṃ subhāṣitāṃ /
agniskandhe punaḥ patitaḥ śrutvā gātḥāṃ subhāṣitāṃ //
bahūni evamādīni duṣkarāṇi jinarṣabhāḥ /
subhāṣitānām arthāya pratipadyante mahāyaśā //
[_Mvu_1.96_] evam ukte āyuṣmān mahākāśyapaḥ āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye punar bho jinaputra bodhisatvāḥ tṛtīyāyāṃ bhūmau vartante kathaṃ caturthāyāṃ bhūmau vivartanti iti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // caturdaśabhir bho dhutadharmadhara ākārair bodhisatvāḥ tṛtīyāyāṃ bhūmau vartamānāḥ caturthāyāṃ bhūmau vivartante // katamehi caturdaśehi // akṣavaṃkadyūtakrīḍānuyogam anuyuktāś ca bhavanti / atyabhīkṣṇaṃ vivekaṃ sevanti / rājyaṃ ca kārāpayamāṇā lobhenābhibhūtā atrāntaravijitavāsināṃ sarvasvahāriṇo bhavanti / aparādhaṃ ca ananuyujyā vadham ākṣepayanti / badhyāṃś ca na saṃgopāyanti / puruṣāṃś ca vadhrayanti / vipratipannāś ca bhavanti / na ca bhogayātrāyāṃ saṃvibhajanti vidyamāneṣu vibhaveṣu / pravrajitvā ca samyaksaṃbuddhānāṃ bhāṣatāṃ vā bāhuśrutyaṃ na paryāpnuvanti / purā praṇidhitvā ca bāhuśrutyaṃ na deśayanti / āmiṣapratibaddhāṃś ca sevanti na dharmapratibaddhā / na cābhīkṣṇaṃ buddhavarṇaṃ bhāṣanti / samyaksaṃbuddhāṃś ca lokasamatāye deśenti / na ca samyaksaṃbuddhāṃ lokottarā iti bodhayanti // imehi bho dhutadharmadhara caturdaśabhir ākāraiḥ bodhisatvāḥ tṛtīyāyāṃ bhūmau vartamānāś caturthāyāṃ bhūmau vivartanti // ye hi kecid bho dhatudharmadhara bodhisatvāḥ tṛtīyāyāṃ bhūmau vartamānāḥ caturthāyāṃ bhūmau vivartensuḥ vivartanti vivartiṣyanti vā sarve te imehi caturdaśehir ākārair nāto bhūya iti //
[_Mvu_1.97_]___evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye punar bho jinaputra bodhisatvā avaivartiyā prathamaṃ cittam utpādayanti bodhāya kevarūpeṇa sukhena yujyanti kevattakāś ca satvā sukhasātasaṃgatā bhavantīti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapaṃ gāthābhir adhyabhāṣi //
sarvasatva sukhasātasaṃgatā
saṃbhavanti yad acintyam adbhutaṃ /
jāyate yada mano maharṣiṇāṃ
bodhimārgaparibhāvanātmakaṃ //
saptarātram iti niścayāś ca ye
ye pi te nirayadāruṇālayā /
ye ca pretabhavaneṣu prāṇino
te bhavanti sukhitāś ca nāma //
saptarātraṃ na cyavanti prāṇino
bodhisatvakuśalānukaṃpayā /
kṣubhyate ca vasudhā sasamudrā
saprabho bhramati merumastakaḥ //
bhūmi sandhiṣu ayaṃ pravartate
niścalā nabhasi naātra saṃśayaḥ /
teṣu sarvaśubhakarmarāśināṃ
tejasā bhramati sarvasaṃtataṃ //
[_Mvu_1.98_] atha khalu nāmatidevo nāma trāyastriṃśako bodhisatvo bhūto ekāṃsam uttarāsaṅgaṃ kṛtvā yena bhagavanto dṛṣṭo tenāṃjaliṃ praṇamayya bhagavantam abhistutaḥ saṃmukhaṃ vaśībhūtagaṇasya imaiḥ ślokaiḥ //
yasya rūpaṃ hemābhāsaṃ taruṇaravi-avihatavapuṃ virājitatejasā
dvātriṃśadbhiḥ pūrṇaiḥ pūrṇaṃ kuśalacarapuruṣakathitaiḥ sulakṣaṇalakṣaṇaiḥ /
śīlenāgryaṃ saṃpūrṇābhaṃ dharaṇinagagurutarabalaṃ balottamadhāriṇaṃ
te vande śāntaṃ te dāntaṃ . . . smṛtivinayakuśalaṃ surāsurasatkṛtaṃ //
dīrghaṃ kālaṃ citrācāro kuśala ativipulaphalado bhavakṣayakāṃkṣayā
ślāghyair nānaiḥ maitrīpūrvair bahuvividhajanitakuśalaiḥ śamābhimukho muniḥ /
tyaktvā āvāsaṃ nityaṃ vidvān asurasuramahitaṃ sukhitaṃ satvapratibodhane
ikṣvākūnāṃ vaṃśodbhūto dharaṇitalam avatari yaśaḥsthito acalādhṛtiḥ //
māyāyā devyāḥ kukṣismiṃ praviśiṣu sa kumudasadṛśo varo gajarūpavāṃ evaṃ . . . lokālokaḥ tuṣitavarabhavananilayaṃ vihāya ihāgataḥ / satvāṃ mattāṃ andhāṃ dṛṣṭvā vimatipathaviṣamapatitāṃ samuddharituṃ prajāḥ
[_Mvu_1.99_] tasmiṃ kāle ratnākīrṇā vividhanidhinicayabharitā cacāla vasundharā taṃ śākyendraṃ cāritrāḍhyaṃ smṛtinibhṛtam adhiguṇacitaṃ avandi mahāmuniṃ //
prāsādāgre devī māyā surapatipravarabhavane vā sukhaiḥ pravicāryate
nṛtyair gītair lāsyair vādyaiḥ śravaṇahṛdinayanasubhagaiḥ sureṣv iva devatā /
sā devī rājānaṃ khinnaṃ vadati vanavaraṃ mahipate vrajeyaṃ yad'; icchasi
lumbodyānaṃ puṣpākīrṇaṃ madhumadhuraparabhṛtarutaṃ manohṛdinandanaṃ //
gatvā tasmiṃ strībhiḥ sārdhaṃ pravicarati muditasukhitā vane vanalolayā sā codyānaṃ paryaṇvantī taruṇalatakiśalayadharāṃ dadarśa 'tha lumbinīṃ / {Senart: dadarśatha} tasyāḥ śākhāṃ . . . gṛhyāna paramaratisukhamuditā salīla-avasthitā sā tatra śākhāṃ rakṣantī janayi jinam ajitamanasaṃ mahāmunim uttamaṃ //
śītoṣṇe ca dve vāridhāre pravarakusumabharite jinaṃ yatra snapayiṃsu taṃ
devā jāyantaṃ jātamātraṃ nṛpatiṃ surabhuvanamahitaṃ trilokamaheśvaraṃ /
sānukrośaṃ lokātītaṃ śaraṇam iha divi ca bhuvi cā jarāmaraṇāntakaṃ
aprāptaṃ taṃ bhūmau dhīraṃ kamaladalasadṛśanayanaṃ surāsuranandanaṃ //
hṛṣṭā tuṣṭā devā sarve tridaśaprabhṛtibhavanacyutā pratisthihiṣur vanaṃ
[_Mvu_1.100_] ikṣvākūnāṃ vaṃśodbhūto dharaṇitalam avatari yaśasthito acalādhṛti
/
vikramāṃś ca sapta pūrṇaṃ mṛgavṛṣarājāmatir iva rasamānīkaṃ
jyeṣṭho śreṣṭho lokāgro haṃ na ca mama puna jaramaraṇā hato bhav'; upadravaḥ //
chatraṃ daivaṃ ratnākīrṇaṃ sphaṭikarucirakusumacitraṃ sitābhrasitaprabhaṃ
hastā muktaṃ sthāye sāmaṃ samabhicchadi nṛpatitanayaṃ vihāyase utthitaṃ /
vālaiś cougraiḥ śaṃkhājābhair mṛdubhir upacitam anupamaṃ divaukasanirmitaṃ
uccair daṇḍaṃ muktāśvetaṃ bhramati maṇikanakavikṛtaṃ sucāmaravījanaṃ //
dundubhyo cā meghonnādā pavanakhagagaganaparigā nadanti mahatsvarāḥ
puṣpaughāś cā divyā sṛṣṭā marubhi jinabalavaramukhe sacandanacūrṇitāḥ /
saṃtoṣātīśayayuktebhiḥ suramarū jayati sukhakaro rase ravaṇīśataiḥ
kṣubdhāsannā nānāratnā udadhibhuvi talasalilayos tathāgatatejasā iti //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne tṛtīyā bhūmiḥ samāptā
[_Mvu_1.101_] evam ukte āyuṣmān mahākāśyapo āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye punar bho jinaputra bodhisatvā avivartikatāye sansthihanti kevattakāni karmāṇi asthānatāye samupacaranti iti //
tataḥ kātyāyanasthavīro jinaśāstraviśāradaḥ /
kāśyapaṃ dhutadharmāṇaṃ gāthābhir adhyabhāṣata //
yāni karmāṇi sevante bodhisatvā vijānatha /
asthānatāye na sevante yāni tāni vijānatha //
mātaraṃ pitaraṃ caivāpy arahantaṃ tathaiva ca /
jīvitā na viropenti bodhisatvā mahāyaśāḥ //
saṃghaṃ ca te na bhindanti na ca stūpabhedakā /
na te tathāgate cittaṃ dūṣayanti kathaṃcana //
na te pāpāni sevante viparītāye dṛṣṭiye /
alpaṃ kṛtaṃ na nāśenti kiṃ mama punar yaṃ bahuṃ //
saṃsarantā ca saṃsāre na jātu dṛṣṭipūrvake /
pratirajyanti dharmārthe puṇye vā jñānapūrvake //
yasya vṛkṣasya chāyāyāṃ sīdanti ca śayanti ca /
na tasya patrahiṃsā ca na ghātenti ca roṣitāḥ //
daśa karmapathāṃ kuśalāṃ sevanti puruṣottamā /
[_Mvu_1.102_] na ca mantraṃ prayojenti parasya dehaghātakaṃ //
karmasaṃniśritāḥ santaḥ kautūhalaviniḥśritāḥ /
āpatsu na viṣīdanti na ca modanti vṛddhiṣu //
kāyakarma vacīkarma manokarma tathaiva ca /
adhyāśayāś ca pariśuddhāḥ dānapāramitā ca yā //
aṣṭamīprabhṛtiṃ bhūmīṃ gatā te anivartiyā /
ekāṃśena śubhaṃ karma sevanti lokapūjitāḥ //
prathamāṃ ca upādāya bhūmīṃ yāvac ca saptamī /
vyāmiśraṃ karma sevanti bhūmīṣv etāsu janottamā //
evamādīni karmāṇi sevamānā mahānarāḥ /
lokānām anukaṃpārthaṃ pūrenti bhūmayo daśeti //
evam ukte āyuṣmāṃ mahākāśyapo āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye punaḥ bho jinaputra bodhisatvā avaivartikā sāmante pṛthagjanatāye apāyāṃ yānti āhosvidaṃ neti / sāmante pṛthagjanatāye avarāvarāś ca gatiyo gacchanti āhosvidaṃ neti // evam ukte āyuṣmāṃ mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // ye ime bho dhutadharmadhara bodhisatvā avaivartikadharmā te saptasu bhūmiṣu na kathaṃcit kiñcit kadācit* yadṛcchayā nirayaṃ pi gacchanti tiryagyoniṃ vā gacchanti daridrā vā bhavanti
[_Mvu_1.103_] durbalā vā // atha khalu brāhmaṇā bhavanti pratyekabrāhmaṇā vā indrāś ca upendrāś ca yakṣādhipatayaś ca yakṣāś ca nāgāś ca nāgarājānaś ca gandharvā gandharvādhipatayaś ca cakravartinaś ca prādeśyāś ca rājānaḥ agrāmātyāś ca śreṣṭhinaś ca janapadapradhānāś ca rājaputrāś ca śreṣṭhiputrāś ca agramahiṣīputrāś ca nāyakāś ca sarvaśauryavīryāś ca bhavanti balasampannāḥ ca bhavanti ullokanīyāś cāvalokanīyāś cābhivandanīyāś cādeyavākyāś ca bahujanapriyāś ca bahujanakāntāś ca bahujanamanāpāś ca saṃkīrtanīyāś ca prahlādanīyāś ca mahādhanāś ca mahāvibhavāś ca mahāparivārāś ca mahotsāhā mahātejāś ca bhavanti // yadi kecit kathaṃcit āryāpavādahetoḥ saptasu bhūmiṣu vartamānā avīciṃ mahānirayaṃ gacchanti atha khalu pratyekanirayaṃ gacchanti / preteṣu atyantakāyeṣu nopapadyanti / asureṣu nopapadyanti / kṣudratiryagyoniṃ na gacchanti / uttarakuruṣu na upapadyanti / strītvaṃ na gacchanti / vipaṇḍakatvaṃ na gacchanti // atha khalu sarvāsu daśabhūmiṣu puruṣā bhavanti sarvāṃgapratyaṃgopetāḥ avikalendriyā // yaś ca bodhisatvo bodhisatvaṃ jīvitād vyaparopayati samyaksaṃbuddhaśrāvakaṃ vā śrotāpannaṃ vā ye vā satvā pratyekabuddhatvāya viniṣṭhās tathārūpaṃ
[_Mvu_1.104_] pudgalaṃ jīvitād vyaparopayitvā nirayaṃ gacchati // yaṃ bodhisatvāḥ saptasu bhūmiṣu prāṇātipātaṃ vā karonti adattaṃ vā haranti sarvaparipūrṇaṃ vā akuśalakarma na samarthaṃ bodhisatvaṃ nirayaṃ nayituṃ // yāni ca karmāṇi bodhisatvaiḥ purato praṇidhānasyopacitāni akuśalāni tāni ca prathamacittotpādāya āvṛtāni tiṣṭhanti yathā mahatā śailena mṛgasaṃgho // asaṃprāptasya praṇidhicittaṃ dvitīyatṛtīyacaturthapaṃcamaṣaṣṭhasaptamāsu jātiṣu vipacyati antaśo śīrṣaparitāpenāpi //
___evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye punar bho jinaputra bodhisatvā avaivartikā samyaksaṃbuddhān ārādhayitvā agārasthā anagāriyaṃ pravrajanti te tathāgatāḥ kevarūpeṇa ovādena ovadanti iti //
tataḥ kātyāyanasthaviraḥ kāśyapaṃ idam abravīt* /
dṛṣṭānte hi viviktābhiḥ kathābhiḥ anupūrvaśaḥ //
bodhisatvacaritaṃ mahāpakaṃ
jātakāparamateṣu kovidā /
deśayanti damadānasaṃvaraṃ
bodhisatvapariṣāya īśvarā //
yo mahājanahitāya sevate
karmam apratisamaṃ narottamaḥ /
ity eva taṃ ca matimāṃ tathāgato
bodhisatvapariṣāya bhāṣati //
so prabhuḥ bhagavato pravucyati jñānapūrvakam upeti duṣkaraṃ /
[_Mvu_1.105_] tasya loki sadṛśo sudurlabho bodhisatva iti śāsane jinaḥ //
evam ādikaṃ bho dhutadharmadhara samyaksaṃbuddhā bodhisatvaparṣāyaṃ dharmaṃ deśayantīti //
___evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam idam uvāca // yānīmāni bho jinaputra jātakāni jinabhāṣitāni imāni kutaḥprabhṛtikāni vijñeyānīti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam idam uvāca // yānīmāni bho dhutadharmadhara jātakāni jinabhāṣitāni imāṃ aṣṭamāṃ bhūmīṃ prapadyantīti //
___evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam idam uvāca // kutaḥ prabhṛti bho jinaputra bodhisatvāḥ sarvasvaparityāgāṃś ca parityajanti duṣkaraparityāgāṃś ceti // evam ukte mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // aṣṭamāṃ bhūmiṃ prabhṛti bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ sarvasvaparityāgāṃś ca parityajanti duṣkaraparityāgāṃ ca kurvanti iti // aṣṭamāṃ bhūmiṃ prabhṛti bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ samyaksaṃbuddhapūjayā pūjayitavyā iti // tatredam ucyate //
aṣṭamāṃ prabhṛti bhūmiṃ bodhisatvā jinātmaja /
samyaksaṃbuddhā iti draṣṭavyā ataḥ prabhṛty anivartiyāḥ //
ataḥ prabhṛti dhyānāni gambhīrāṇi labhanti te /
[_Mvu_1.106_] ataḥ prabhṛti uttaptaṃ jñānaṃ teṣāṃ pravartate //
ataḥ prabhṛti bhāṣanti vācāṃ jñānapurogamāṃ /
ataḥ prabhṛti kucchattā āyuṃ muñcanti paṇḍitāḥ //
ataḥ prabhṛti yā śuddhā tāṃ jātim anuyānti te /
ataḥ prabhṛti yaṃ śuddhaṃ tad rūpam anubhavanti te //
ataḥ prabhṛti yaṃ liṅgaṃ icchanti bhavanti tathā /
ataḥ prabhṛti yaṃ devaṃ icchanti bhavanti tathā //
ataḥ prabhṛti tirthikā vā bhavanti bhavasūdanāḥ /
ataḥ prabhṛti kucchanti kāmāṃ śaṃsanti nirvṛtiṃ //
ataḥ prabhṛti bhūyiṣṭhā bhavanti vadatāṃ varāḥ /
śiṣyā devātidevānāṃ saṃbuddhānāṃ yaśasvināṃ //
adhyeṣyanti tataḥ paretya buddhair dharmaprakāśanaiḥ /
dharmaṃ deśayatha prājñā pratigṛhṇatha ṛṣidhvajaṃ //
ataḥ prabhṛti vinayanti arhatve subahuṃ janaṃ /
ataḥ prabhṛti vinayanti śaikṣabhūmau bahuṃ janaṃ //
ataḥ prabhṛti anubaddhā devā yakṣā saguhyakāḥ /
bodhisatvaṃ mahāsatvaṃ yāvat prāptā svayaṃbhūtā //
ataḥ prabhṛti tad rūpaṃ agryaṃ sadevake loke / ataḥ prabhṛti varṇo pi tejokīrtiyaśobalaṃ /
[_Mvu_1.107_] lokena viṣamaṃ bhavati bodhisatvānam uttamaṃ //
anutpādāc ca buddhānāṃ paṃcābhijñā bhavanti te /
naiṣkramyam anuvarṇayanti kāmeṣu doṣadarśinaḥ //
ataḥ prabhṛti devāś ca asurā brahmaṇā saha /
guṇaiḥ teṣāṃ anurajyantā āgacchanti kṛtāṃjalī //
vaśibhūtāna yā ceṣṭā bodhisatvāna tādṛśī /
aṣṭamābhūmiṃ yā ceṣṭā bhavanti tādṛśī tathā //
evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye ime bho jinaputra bodhisatvā avaivartikāḥ cakravartirājyāni kārayanti kevarūpaṃ dharmaṃ deśayanti satvānāṃ anutpāde ca buddhānāṃ kevarūpeṇa saṃgraheṇa satvā saṃgṛhṇanti kevarūpāṃ ca janatāṃ upekṣanta iti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // ye ime bho dhutadharmadhara bodhisatvā avaivartikā cakravartirājyāni kārayanti te satvānām evaṃ dharmaṃ deśayanti // daśakuśalakarmapathasamāyuktā satvānām anudarśayanti // mā bhavantu prāṇivadham adattaharaṇaṃ rakṣitavyāni paradārāṇi anṛtapiśunaparuṣam abaddhapralāpābhidhyāvyāpādamithyādarśanāni varjayitavyāni iti deśenti // hiraṇyasuvarṇasya dhanasya agrato niveśanasya rāśayo upasthāpayitvā evaṃ ca vadanti vaikaliyaṃ yasya yena ito sa gṛhṇatu dhanaṃ /
[_Mvu_1.108_] dharmalabdhā mama bhogā mā bhavanto viṣīdatha //
ahaṃ mālyaṃ ca gandhaṃ ca dhūpaṃ cūrṇaṃ manoramaṃ /
dadāmi mā viṣīdantu bhavanto ramyatām iti //
evam ukte mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // kevarūpaiḥ karmabhir bodhisatvānāṃ cakravartirājyāni kārayamāṇānāṃ saptaratnāni bhavanti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapaṃ gāthābhiḥ adhyabhāṣe //
yatha labhati manujavṛṣabho cāturdvīpo prabhūtadhanakośo /
sapta ratanāni rājā ahaṃ idam udīrayiṣyāmi //
taruṇaravimaṇḍalanibhaṃ pravaradaśaśatārasaṃcayamanojñaṃ /
cakraratanaṃ naravaro purimakuśalasaṃbhavaṃ labhati //
paricāravidhisaṃyuktaṃ dadāti dānam anavadyasaṃkalpe /
ajitajayam apratihataṃ tena naravaro labhati cakraṃ //
himanicayakumudavarṇaṃ saptāṅgapratiṣṭhitaṃ mahānāgaṃ /
anilabalatulyavegaṃ hastiratanam adbhutaṃ labhati //
durgeṣu ca viṣameṣu ca saṃkramam arisūdano pratiṣṭhapiya /
tena khagapathegāmiṃ gajavararatanaṃ . . . labhati //
tada bhṛṅganīlaṃ suvarṇamanilajavakeśariṃ samudyatapādaṃ /
pratilabhati turagaratanaṃ sukṛtakuśalasaṃcayo rājā //
[_Mvu_1.109_] hayanavarehi parivahī mātāpitaraṃ guruṃ tathācāryaṃ /
tena kuśalena rājā aśvaratanaṃ adbhutaṃ labhati //
maṇiratanam anupamavarṇaṃ vaiḍūryeṇa śīram anupasaṃpannā /
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
labhati pramadāṃ manāpāṃ ratanavaram anantabalavīryaiḥ //
pūrvabhave hi nivāse svadārasantoṣasaṃyamābhirato /
āsīc ca narādhipatī strīratanaṃ tena so labhati //
āḍhyaṃ vividhadhanavaraṃ prabhūtanidhinicayasaṃcayopetaṃ /
gṛhapatiratanam udāra pratilabhati mahāvaśī rājā //
vividhadhanasaṃcayānāṃ dātā guruṣu gurugauravopeto /
tena sa gṛhapatiratanaṃ pratilabhati prabhūtadhanakuśalaṃ //
nayanayajñaṃ medhāviṃ vyaktaṃ nāyakadhvajaṃ cāturdvīpaṃ /
pariṇāyakaratanavaraṃ pratilabhati mahīpatiḥ virato //
mārgagato praṇaṣṭānāṃ hatahatanayanānāṃ deśayi mārgaṃ /
tena pariṇāyakavaraṃ labhati ratanaṃ uttamanāyakaṃ //
etair dhutadharmadharā karmehi samutthitāni ratanāni /
tena ca eva narendro dharmeṇa mahīṃ praśāsayati //
[_Mvu_1.110_] evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye ime hi bho jinaputra bodhisatvāḥ prathamacittam utpādayanti te katibhir ākāraiś caturthyāṃ bhūmau vartamānāḥ pañcamāyāṃ bhūmau vivartante // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam etad uvāca // ye ime bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ prathamacittotpādā saptabhir ākāraiś caturthyāṃ bhūmau vartamānāḥ paṃcamāyāṃ bhūmau vivartante // katamehi saptahi // bhikṣuṇīdūṣakāś ca bhavanti / puruṣadūṣakāś ca bhavanti / paṇḍakadūṣakāś ca bhavanti / mantrabalena cāpi parasya asantaṃ rogam utpādayanti / suśīlavantāṃś ca śīlāc cyāvayanti / ahirīkāś ca bhavanti / anotrāpiṇaś ca bhavanti // ye kecid bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ prathamaṃ cittam utpādayanti te imebhiḥ saptabhir ākāraiś caturthāyāṃ bhūmau vartamānāḥ paṃcamāyāṃ bhūmau vivartanti //
ity eṣā bhumir upadiṣṭā caturthī sugatātmaja /
ramaṇīyā bodhisatvānāṃ ye te bodhiparāyaṇā iti //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne caturthī bhūmiḥ samāptā //
evam ukte āyuṣmān mahākāśyapo āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam etad uvāca // bho jinaputra bodhisatvā avaivartikā caturthībhūmito ye paṃcamāṃ bhūmiṃ saṃkrāmanti teṣāṃ katamaṃ sandhicittaṃ bhavatīti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // ādīptāṃ sarvabhavāṃ paśyanti rāgadveṣamohebhyaḥ / aśaraṇyaṃ nirānandaṃ sandhicittaṃ catuḥpaṃcamānantaraṃ bhavatīti //
___evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye punar bho
[_Mvu_1.111_] jinaputra samyaksaṃbuddhena bhagavatā paṃcamāyāṃ bhūmau samyaksaṃbuddhāḥ pūjitās teṣāṃ samyaksaṃbuddhānāṃ kāni nāmāni gotrāṇi kevattā śrāvakasannipātā kevattikā prabhā kevattikam āyuḥpramāṇam iti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākaśyapaṃ gāthābhiḥ adhyabhāṣi //
śākyamuni nāma jinavaro abhūṣi vaśibhūtakoṭiparivāro /
vyāmaprabho girighano kanakagirinibho nihataśatruḥ //
ṣaḍvarṣasahasrāṇi āyuḥ puruṣottamasya tatkālaṃ /
nāmaṃ tasya yaśavrato abhūṣi atisundaro buddho //
gotreṇa gautamo 'sau ayaṃ ca bhagavān tadāsi śreṣṭhisuto /
yvāgūdānaṃ datvā buddhapramukhe kṛtā praṇidhiḥ //
yaṃ maye kuśalam upacitaṃ saṃśliṣya saṃghe arhante dattvā /
tena paramārthadarśī bhaveyam akhilaṃ mamaṃ puṇyaṃ //
antim'; avataraṇagāmī sundaro sudarśano nāma narasiṃhaḥ /
bhāradvājasagotro prabhā ca daśayojanā tasya //
vaśibhūtānāṃ koṭī parivāro tasya satvasārasya /
daśavarṣasahasrāṇi āyuḥ tada māradamakasya //
[_Mvu_1.112_] rājā ca cakravartī abhūṣi dharaṇīṃdharo ti nāmena /
so taṃ jinaṃ sudarśanaṃ saśiṣyasaṃghaṃ idam uvāca //
sarvaṃ hitopadhānaṃ ahaṃ ti demi iti paṇḍito avacī /
evaṃ ca bhaveyam ahaṃ praṇidhesi paraṃ praṇidhi rājā //
jarāmaraṇasya sāgaragatāṃ alīno janatāṃ tāreyyaṃ /
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
anupahatakuśalamūlo abhūṣi bhagavāṃ nareśvaro nāma /
gotreṇa ca vāsiṣṭho ābhā daśayojanā tasya //
vaśibhūtānāṃ koṭī parivāro tasya dvādaśa āsi /
nava ca varṣasaharāṇi manujāna tadā abhūṣy āyuḥ //
rājā ca cakravartī abhūṣi aparājito ti nāmena /
so daśabalaṃ narendraṃ prasannacitto idam uvāca //
saptaratanāṅgacitrā imāṃ anekaratanasampattīyo /
śīti catur uttarā tava vibhū vihārān ahaṃ demi //
so taṃ dānaṃ dattvā tasmiṃ nareśvarake anupraṇidhiṃ /
praṇidhesi evaṃ bhaveyam adhigaccheyaṃ jinabalāni //
vijayo nāma amātyo abhūṣi pūrvaṃ jinaḥ suprabho nāma /
[_Mvu_1.113_] gotreṇa kāśyapo 'sau prabhā ca daśayojanā tasya //
tasya ca śiṣyasaṃgho aṣṭādaśa koṭī dhutarajānāṃ /
viṃśan narāṇa āyuḥ varṣasahasrāṇi tatkālaṃ //
so vandya jinavaraṃ taṃ vijayo nimantrayī bhavanirghātiṃ /
adhivāsayati daśabalo atha vijayo harṣito āsi //
agreṇa praṇītena ca adhigatasvādena bhakṣyabhojyena /
saṃntarpayitvānugataṃ praṇidhesi tadā anupraṇidhiṃ //
so 'ham api bhaveyam evaṃ naravaramahito naramaruṇa hitakaro/ tenāpi nāyakavaro daśabalo bhave vādiśārdūlo //
āsīt pūrvaṃ buddhas tathāgato ratanaparvato nāma /
gotreṇa gautamo 'sau prabhā ca daśayojanā tasya //
triṃśat manuṣyakoṭyo parivāro āsi dāntacittānāṃ /
varṣasahasrāṇi viṃśaṃ āyuḥ tadāsi manuṣyāṇāṃ //
rājā ca cakravartī abhūṣi tatkālam acyuto nāma /
jinakramāṇi nipīḍiya idam avaci varaṃ naramarūṇāṃ //
prāsādasahasrāṇi mahyaṃ naranāgā caturaśītiṃ /
[_Mvu_1.114_] tāni samalaṃkṛtāni saśiṣyasaṃghasya ahaṃ demi //
adhivāsanāṃ viditvā rājā . . . . . . prītamano /
anupraṇidhiṃ praṇidhesi purato varalakṣaṇadharasya //
kuśalena anena ahaṃ kuśalopacitavarāṇāṃ caritānāṃ /
durantakavīryakarmo bhaveya nātho anāthānāṃ //
gaganatalavimalacitto saṃbuddho kanakaparvato nāma /
abhūṣi naratāmahito kauṇḍinyo nāma gotreṇa //
tasya śubhakarmajātā śarīraprabhā abhū yojanāni ṣaṭ* /
paṃca vaśībhūtānāṃ koṭīyo ca parivāro 'sya //
daśa ṣaḍvarṣā āyuṃ tadā abhūṣi manujānāṃ ca caturdaśa sahasrāṇi /
varṣāṇāṃ saptatriṃśa varṣasahasrāṇi ityeva //
āsi tada cakravartī rājā priyadarśano ti nāmena /
saptaratanadyutīmān* caturdvīpaḥ pṛthivipālo //
so kanakavarṇaparvataṃ saṃbuddhaṃ kramavareṣu nipatitvā /
yācati sāmātyagaṇo muktāhārāntapuro prāha //
mama nagaranigamabharitaṃ rājyaṃ caturo mahādhanadvīpāḥ /
tān tava dadāmi vīrā saśiṣyasaṃghasya nirapekṣaḥ //
[_Mvu_1.115_] yad bhojanaṃ ṛṣīṇāṃ yad vastraṃ yā ca oṣadhividhīyo /
yāni śayanāsanāni ca prāsādavare tathā yeva //
niḥsṛṣṭam eva sarvaṃ paribhojyaṃ yasya dvādaśākāraṃ /
mama pravararūpadhāri anukampārthaṃ kuruhi karuṇāṃ //
etad dattvā dānaṃ so pārthivalambako anupraṇidhiṃ /
praṇidhesi prītimānaso purato saṃpūrṇakuśalasya //
paramārthaṃ śūkṣmadarśi vaiśāradyavarapāramiprāptaḥ /
tenāhaṃ nāyakavaro bhaveya sarvopadhikṣayakaro //
dvātriṃśalakṣaṇadharo bhagavān nāmena puṣpadanto ti /
abhūt paramārthadarśi vatso gotreṇa saṃbuddho //
tasyāpi yojanāni nava śarīraprabhā jinapravarasya /
vaśibhūtakoṭiyo catustriṃśad daśabale samanubaddhāḥ //
paṃcāśaṃ ca abhūṣi varṣasahasrāṇi āyuḥparimāṇaṃ /
manujāna evaṃ na vimati kāryā tatropadeśasmiṃ //
pārthivo caiva narapatī taṃ kālaṃ āsi durjayo nāma /
apagamya puṣpadantaṃ vandati pādāṃ saparivāraḥ //
[_Mvu_1.116_] kṛtakarapuṭo prasannaḥ naraprabho puṣpadantam idam āha /
adhivāsayatu me daśabalo saptāhaṃ bhojanavidhānaṃ //
adhivāsanaṃ viditvā rājāsya durjayarddhi bala eva / {Senart: durjayordhvabala} chādayati medinitalaṃ suvarṇapaṭṭehi rucirehi //
tatra ratanāmayāni vinikṣipati āsanāni citrāṇi /
bhojanavidhiṃ ca citrāṃ sthāpayati sugandhipratyagrāṃ //
saptaratanāmayāni chatrāṇi naramarūṇāṃ aṣṭaśataṃ /
dhārenti bhūṣaṇadharā citrābharaṇadhāriṇo puruṣā //
evaṃ ekaikasya vaśibhūtasya dhārenti hṛdimano /
chatraratanaṃ vicitraṃ śaśiśaṃkhatalopamaṃ vimalaṃ //
santarpayitva rājā saparivāraṃ puṣpasāhvayaṃ sugataṃ /
atha manasā praṇidheti tadā va so taṃ anupraṇidhiṃ //
tvam iva-m-ahaṃ saṃbuddho dharmaṃ prakāśayeya naramarūṇāṃ /
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
dvātriṃśallakṣaṇadharo nāmena lalitavikramo saṃbuddho /
āsi bhagavāṃ bhavanudo vāsiṣṭhagotro dhutakileśo //
tasya ca svaśarīrajātā prabhā abhū yojanāni triṃśa duve /
[_Mvu_1.117_] vaśibhūtakoṭiyo ca triṃśa naravarasya parivāro //
āyuṃ tadā narāṇāṃ varṣasahasrāṇi āsi caturaśītiṃ /
rājā ca tadā āsī caturaṃgabalo priyo manāpo //
prāsādakoṭiyo ca catvāriṃśaṃ anekaratanānāṃ /
kārayati bhūmipālo pravaraṃ ekaṃ ca prāsādaṃ //
śayyāsanaṃ ca vipulaṃ kārayate pārthivo nirupavadyaṃ /
bhojanagilānapraccayam ṛṣiyogyaṃ sanniveśeti //
bhagavato niryātitvā saśiṣyasaṃghasya so anupraṇidhiṃ /
praṇidheti hṛṣṭacitto rājā purato daśabalasya //
durlabhasadṛśo asamaḥ daśabalo ca jarāmaraṇavimatimathano /
bhaveyaṃ śreṣṭho naramaruṇāṃ kugaṇīgaṇavacanamathano //
dvātriṃśalakṣaṇadharo bhagavāṃ āsī mahāyaśo nāma /
gotreṇa kāśyapo so vistīrṇayaśo amitakīrtiḥ //
śarīrabhāsā tasya paṃcāśaṃ yojanāni puṇyavato /
vaśibhūtakoṭiyo ca tasyāsī paṃcapaṃcāśaṃ //
varṣasahasrāṇi tadā caturaśītiṃ āyuḥparimāṇaṃ /
[_Mvu_1.118_] āsi tadā manujānāṃ caturguṇa eṣa caturaśīti //
rājā tadā abhūṣī nāmena so mṛgapatisvaro nāma /
cāturdvīpādhipatir vipulabalavaro ajitacakro //
so ratnaskandhaśākhāṃ vanakhaṇḍāṃ yojanāni ṣaṇṇavati /
kārāpayi bhūmipati pravarāṃ varavastrasaṃchannāṃ //
vaiḍūryamaṇitalāṃ ca kṛtvāna vasudhāṃ vibhūṣaṇavicitrāṃ /
aguruvaradhūpagandhāṃ sugandhapuṣpāvakīrṇatalāṃ //
taṃ tatra vādisiṃhaṃ ṛṣabhaṃ so bhojanena saptāhaṃ /
tarpayati bhūmipālo prasannacitto praṇītena //
taṃ suravaravana-upamaṃ tato vanaṃ tasya satvasārasya /
niryātayati prasanno divāvihāraṃ daśabalasya //
dattvā sa rājā . . . mahāyaśasya saśiṣyasaṃghasya /
rājā udagracitto praṇidheti tadā anupraṇidhiṃ //
bahujanamahito svayaṃbhu ananyaneyo bhaveya sarvajño /
kuśalena hi me tena tathāgatabalo vibhū bhomi //
vipulabalapuṇyakośo nayānayajño jino ratanacūḍo /
[_Mvu_1.119_] āsi abhinīlanetro nirupamaguṇasaṃcayo dhīro //
tasya ca prabhā śarīre yojanaśatavistarā samantena /
bhāradvājasagotro sa sarvadarśī tadā āsi //
tasya saṃgho āsī navanavati koṭiyī dhūtarajānāṃ /
varṣāṇāṃ ca sahasrāṇi caturāśītiṃ tadā āyuṃ //
rājā tada cakravarti abhūṣi cāturdvīpo mahisthāmo /
nāmena maṇiviṣāṇo śāsati dharmeṇa yo janatāṃ //
dvānavati koṭinayutāṃ prāsādānām anekarūpāṇāṃ /
kārayati bhūmipālo taṃ ratanajinaṃ samuddiśya //
so pravarakāñcananibhaṃ naramarugaṇasatkṛtaṃ ratanacūḍaṃ /
bhojayati saparivāraṃ varṣāṇi daśa aviśrāmaṃ //
prathamadivasaṃ ca sugataṃ bhojetvā sārdhaṃ śiṣyasaṃghena /
niryāteti naravaro prāsādavarāṃ guṇadharasya //
so taṃ dānaṃ datvā tasya mahāpudgalasya rājavaro /
anupraṇidheti praṇidhiṃ prasannacitto jinasakāśaṃ //
ucchinnamohajālo prasannacitto asaṃgapratibhāno /
tāreyya sarvajanatāṃ saṃsāramahārṇave patitāṃ //
evam eva aprameyā paṃcamyāṃ bhūmiyāṃ puruṣasiṃhāḥ /
[_Mvu_1.120_] pratyekajinā tathāpi śaikṣāśaikṣā ca jinaputrāḥ //
saṃpūjitā bhagavatā ime tathānye tathāgatāḥ sarve /
samupacita kuśalamūlaṃ arthe jagatasya sarvasya //
evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye bho jinaputra bodhisatvā bodhāye praṇidhenti te katibhir ākāraiḥ pañcamāyāṃ bhūmau vartamānāḥ ṣaṣṭhāyāṃ bhūmau vivartanti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyanaḥ āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // caturbhi bho jinaputra ākārair dhutadharmadhara bodhisatvā bodhāye ye praṇidhenti paṃcamāyāṃ bhūmau vartamānāḥ ṣaṣṭhyāṃ bhūmau vivartanti // katamehi caturhi // samyaksaṃbuddhānuśāsane pravrajitvā yogācārehi sārdhaṃ sambhuvaṃ kurvanti / aṣṭamake dhutavedanāgṛddhā bhāvanā uttrasanti / śamathavipaśyanābhāvanābahulāś ca abhīkṣṇaṃ viharanti / ālaṃbaṇālaṃbaṇacittaṃ hetuśo parikalpenti // ye hi keci bho dhutadharmadhara bodhisatvā bodhāya praṇidhento paṃcamāyāṃ bhūmau vartamānā ṣaṣṭhyāṃ bhūmau vivartanti sarve te imehi caturhi ākārehi vivartensuḥ vivartanti vivartiṣyanti vā //
ity eṣā paṃcamī bhūmī vyākṛtā saṃnidarśitā /
teṣāṃ bahuvidhapuṇyānāṃ bodhisatvāna māriṣa iti //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne paṃcamī bhūmiḥ samāptā //
[_Mvu_1.121_] tataḥ sthaviraḥ kāśyapaḥ kātyāyanam athābravīt* /
kiṃ cittaṃ bodhisatvānāṃ paṃcamāyāṃ vipaścitāṃ //
tataḥ kātyāyanasthaviraḥ munikāśyapaṃ dhutadharmadharaṃ gāthayādhyabhāṣi //
alpāsvādanibaddho 'yaṃ lokāvarto 'tidāruṇaḥ /
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . jāyate //
evam ukte āyuṣmān mahākāśyapaḥ āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // kṣetram iti //
tataḥ sthaviraḥ kātyāyanaḥ mahākāśyapam athābravīt* /
śrūyatāṃ lokanāthānāṃ kṣetraṃ tatvārthaniśritaṃ //
upakṣetraṃ ca vakṣyāmi teṣāṃ paramavādināṃ /
tāni niśamya vākyāni śāsanaṃ ca naravara //
ekaṣaṣṭiṃ trisahasrāṇi buddhakṣetraṃ parīkṣitaṃ /
ato caturguṇaṃ jñeyam upakṣetraṃ tathāvidhaṃ //
evam ukte āyuṣmāṃ mahākāśyapaḥ āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // kiṃ punar bho jinaputra sarveṣu buddhakṣetreṣu utpadyanti samyaksaṃbuddhā utāho keṣucid eva utpadyanti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapaṃ gāthābhiḥ adhyabhāṣe //
kiṃcit eva bhavati apariśūnyaṃ
[_Mvu_1.122_] kṣetram apratimarūpadharehi /
kṣetrakoṭinayutāni bahūni
śūnyakāni puruṣapravarehi //
durlabho hi varalakṣaṇadhārī
dīrghakālasamudāgatabuddhī /
sarvadharmakuśalo atitejaḥ
sarvasatvasukhatādharasatvo iti //
evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // khalu bho jinaputra ko hetuḥ kaḥ pratyayaḥ yaṃ ekasmiṃ kṣetre dvau samyaksaṃbuddhau nopapadyanti iti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapaṃ gāthābhiḥ adhyabhāṣate //
yat kāryaṃ naranāgena buddhakarma suduḥkaraṃ /
tat sarvaṃ paripūreti eṣā buddhāna dharmatā //
asamartho yadi siyād buddhadharmeṣu cakṣumāṃ /
tato duve mahātmānau utpadyete tathāgatau //
taṃ cāsamarthasadbhāvaṃ varjayanti maharṣiṇāṃ /
tasmāt duve na jāyante ekakṣetre nararṣabhau //
na jātu sāvaśeṣeṣu buddhadharmeṣu śruyyate /
nirvṛtāḥ puruṣaśreṣṭhā atītādhve jinātmajā //
[_Mvu_1.123_] anāgatā atikrāntā saṃbuddhā ye ca sāṃprataṃ /
kṛtena buddhadharmeṇa nirvāyanti narottamā iti //
evam ukte āyuṣmān mahākāśyapaḥ āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // katamāni bho jinaputra samprati anyāni buddhakṣetrāṇi yatraitarhi samyaksaṃbuddhā dharmaṃ deśayantīti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapaṃ gāthābhir adhyabhāṣe //
purastime diśo bhāge buddhakṣetraṃ sunirmitaṃ /
tatra mṛgapatiskandho nāmena jinapuṅgavaḥ //
purastime diśo bhāge buddhakṣetraṃ kṛtāgadaṃ /
tatra siṃhahanur nāma jino dvātriṃśalakṣaṇaḥ //
purastime diśo bhāge buddhakṣetraṃ vibhūṣitaṃ /
tatra lokagurur nāma sarvadarśī mahāmuniḥ //
purastime diśo bhāge buddhakṣetram akaṇṭhakaṃ /
tatra jñānadhvajo nāma śāstā śāsati prāṇināṃ //
purastime diśo bhāge buddhakṣetram avekṣitaṃ /
tatra kanakabimbābho jino nāmena sundaraḥ //
dakṣiṇasmiṃ diśo bhāge buddhakṣetraṃ drumadhvajaṃ /
tatra anihato nāma saṃbuddho devananditaḥ //
dakṣiṇasmiṃ diśo bhāge buddhakṣetraṃ manoramaṃ /
tatra nāmena saṃbuddho cārunetro mahāmuniḥ //
[_Mvu_1.124_] dakṣiṇasmiṃ diśo bhāge buddhakṣetram akardamaṃ /
tatra nāmena saṃbuddho mālādhārī vināyakaḥ //
paścimasmiṃ diśo bhāge buddhakṣetram avigrahaṃ /
tatra nāmena saṃbuddho ambaro bhavasūdanaḥ //
uttarasmiṃ diśo bhāge buddhakṣetraṃ manoramaṃ /
tatra nāmena saṃbuddho pūrṇacandro vidhiśrutaḥ //
heṣṭimasmiṃ diśo bhāge buddhakṣetraṃ suniṣṭhitaṃ /
tatra nāmena saṃbuddho dṛḍhabāhus tathāgataḥ //
upariṣṭā diśo bhāge buddhakṣetram anuddhṛtaṃ /
tatra buddho mahābhāgo nāmena arisūdanaḥ //
buddhakṣetrasahasrāṇi anekāni ataḥ paraṃ /
buddhakṣetrasahasrāṇāṃ koṭī na prajñāyate 'parā //
buddhakṣetrāṇāṃ śūnyānāṃ koṭī na prajñāyate 'ntarā /
lokadhātūsahasrāṇāṃ koṭī na prajñāyate 'ntarā //
yathā saṃsāracakrasya pūrvā koṭī na prajñāyate /
tathāiva lokadhātūnāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate //
atikrāntānāṃ buddhānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate /
praṇidhentāna bodhāya pūrvā koṭī na prajñāyate //
avaivartikadharmāṇāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate /
abhiṣekabhūmiprāptānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate //
[_Mvu_1.125_] tuṣiteṣu vasantānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate /
tuṣitebhyaś cyavantānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate //
mātu kukṣau śayantānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate /
sthitānāṃ mātuḥ kukṣau tu pūrvā koṭī na prajñāyate //
jāyamānānāṃ vīrāṇāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate /
jātānāṃ lokanāthānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate //
aṅkeṣu gṛhyamāṇānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate /
pādāni vikramantānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate //
mahāhāsaṃ hasantānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate /
diśāṃ vilokayantānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate //
aṅkena dhāriyantānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate /
upanīyamānānāṃ gandharvaiḥ pūrvā koṭī na prajñāyate //
pūrebhyo niṣkramantānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate /
bodhimūlam upentānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate //
prāpnuvantānāṃ tathāgatajñānaṃ pūrvā koṭī na prajñāyate /
dharmacakraṃ pravartentānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate //
satvakoṭī vinentānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate /
siṃhanādaṃ nadantānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate //
āyuḥsaṃskāraṃ utsṛjantānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate /
nirvāyantānāṃ vīrāṇāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate //
[_Mvu_1.126_] nirvṛtānāṃ śayantānāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate /
dhyāpiyantānāṃ vīrāṇāṃ pūrvā koṭī na prajñāyate //
evam etaṃ yathābhūtaṃ śāstupūgaṃ vijānatha /
kvacit kvacit ca saṃbuddho buddhakṣetreṣu dṛśyate //
evam ukte āyuṣmān mahākāśyapo āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // yadi bho jinaputrā ettakā samyaksaṃbuddhā eko ca samyaksaṃbuddho aparimitān satvā parinirvāpayati nanu acireṇa kālena sarvasatvān parinirvāpayiṣyanti / evam ayaṃ lokaḥ sarveṇa sarvaśūnyaṃ bhaviṣyati sarvasatvavirahita iti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapa gāthābhiḥ adhyabhāṣe //
samanantarasaṃpūraṃ śūnyaṃ bhavatu sarvadā /
apratiṣṭham anālambanaṃ niviṣṭaṃ bhavatu sarvadā //
yattikā pṛthivīdhātu satvā bahutarakā ato /
pṛthagjanā khu nirdiṣṭā tena paramadarśinā //
śṛṇvatāṃ puruṣavarasya śāsanaṃ bahunāṃ kutaḥ /
paryanto bheṣyati satvānām iti uktaṃ maharṣiṇeti //
evam ukte āyuṣmān mahākāśyapo āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye ime bho
[_Mvu_1.127_] jinaputra satvā samyaksaṃbodhāye praṇidhenti te te katibhir ākāraiḥ ṣaṣṭhyāyāṃ bhūmau vartamānāḥ saptamāyāṃ bhūmau vivartanta iti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // dubhi khalu bho dhutadharmadhara ākārair bodhisatvā bodhāya praṇidhento ṣaṣṭhyāyāṃ bhūmau vartamānāḥ saptamāyāṃ bhūmau vivartanti // katamehi dubhi // saṃjñāvedayitanirodhasamāpattiyo ca spṛhayanti yasmiṃś ca kāle samyaksaṃbuddhā satvaparijñayā ahaṃ mahātmā śamīkaro tti devatāṃ satkṛtya avahitaśrotā śṛṇvanti // ye hi kecid bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ ṣaṣṭhyāyāṃ bhūmau vartamānāḥ saptamāyāṃ bhūmau vivartensu vivartanti vivartiṣyanti vā sarve imehi dubhi ākārehi vivartanti vivartensu vivartiṣyanti iti //
evaṃ eṣā ṣaṣṭhī bhūmir bhavati teṣāṃ guṇavarāṇāṃ /
hariṇapatīnāṃ hitāna maharṣiṇāṃ bodhisatvānām iti //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne ṣaṣṭhī bhūmiḥ samāptā //
evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye ime bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ avaivartikāḥ ṣaṣṭhāto bhūmito saptamāṃ bhūmiṃ saṃkramanti teṣāṃ kevarūpaṃ sandhicittaṃ bhavatīti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapaṃ gāthābhir adhyabhāṣata //
ātmadamathe pravartayate cittaṃ paramamahājanahitāna /
yat saptamāṃ bhūmi saṃkramanti tathā bhūmiṣu tatsandhicittam iti //
[_Mvu_1.128_] evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye ime bho jinaputra bodhisatvā avaivartikāḥ te prathamāyāṃ bhūmau upādāya kevarūpeṇa kāyakarmeṇa samanvāgatā bhavanti kevarūpeṇa vācākarmeṇa samanvāgatā bhavanti kevarūpeṇa manakarmeṇa samanvāgatā bhavanti kevarūpeṇa sattvena samanvāgātā bhavanti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // ye ime bho dhutadharmadhara bodhisatvā avaivartikās teṣāṃ prathamāṃ bhūmim upādāya imāni karmāṇi bhavanti // praṇātipātavairamaṇaṃ prāṇātipātavairamaṇasya va varṇaṃ bhāṣanti tadadhyāśayān bhūmiṣu satvān praśaṃsanti ye na paraṃ ca kiṃcit pāpamitrasaṃyogena prāṇāṃ jīvitād vyaparopayanti // paraṃ saptahi bhūmīhi tehi vikrośamānehi satvehi karuṇāṃ pratilabhitvā śīlaṃ samādiyitvā rājyaṃ vā parityajya yad vā tad vā aiśvaryaṃ tyaktvā agārebhyo 'nagāriyaṃ pravrajitvā prāṇātipātavairamaṇasya bahulaṃ dharmaṃ deśayanti //
___bhūtapūrvaṃ ca bho dhutadharmadhara saptamāyāṃ bhūmau vartamāno ayaṃ paramapuruṣo rājā kuśo nāma babhūva // tasya devī apratimā nāma abhūṣī yā iyaṃ yaśodharā rāhulaśirisya mātā // yo cāyaṃ etarahi kalipuruṣo devadattaḥ so tadā jaṭharo nāma pradeśarājā babhūva // tāṃ śrutvā devīm apratiṃāṃ kāmarāgo mānasaṃ paryādinnavāṃ // so rājñaḥ kuśasya dūtam apreṣaye //
dehi apratimāṃ devīṃ mama bhāryā bhaviṣyatīti /
atha na dāsi yuddhaṃ te sajjaṃ sajjaya vāhanaṃ //
yat te vyavasitaṃ rāja tad anupreṣayasva me /
[_Mvu_1.129_] atha nānupreṣayasi me sarājyo vasam eṣyasi //
evaṃ śrutvā kuśo rājā bhāriyām idam abravīt* /
śṛṇohi devi jaṭharasya vacanaṃ brūhi niścayaṃ //
tato devī aśruvegaṃ pramuṃcitvā rājānaṃ kuśam uvāca //
bhadra vata ahaṃ chedye ahaṃ bhedye narādhipa /
tvayā anatiriccāpi śastrehi pāramiṃ gatā //
jaṭharasya śiraṃ rāja paśya samakūṭaṃ mayā /
chinnaṃ rudhirasaṃklinnaṃ tava pādeṣu veṣṭatu //
mayā tu jantunā tyaktaḥ sonāhārīkṛtaṃ śaraḥ /
jaṭharasya bhittvā svadehaṃ bhūyo bhetsyati medinīṃ //
aśvapṛṣṭhe rathe skandhe vāraṇasya kṛtaṃ mayā /
yodhanaravarāgre ca jaṭharasyāntaṃ kṛtaṃ mahaṃ //
ahaṃ mantre ahaṃ sandhyā ahaṃ vacanakartṛme /
aghātyam api ghātaye hetubhiḥ kāraṇaiḥ tathā //
dvābhyāṃś ca parimokṣeyaṃ aham eva niropama /
mama māyā hy asaṃkhyeyā lokaḥ tṛṇamayo mama //
[_Mvu_1.130_] gandhamālyadharo rājā prāsādatalagocaraḥ /
strīsahasrāṃkam āsṛtya yathā ca nirutsuko siyā iti //
atha bho jinaputra devī apratimā tathārūpaṃ upāyam ādeśayi yenopāyena rājā jaṭharo viśvasta antaḥpuraṃ rājñaḥ kuśasya praviśi vaśam upāgato devyā apratimāyā // atha sā devī apratimā rājño jaṭharasya hṛdaye padaṃ dakṣiṇaṃ kṛtvā savyaṃ pādaṃ gulphe pratiṣṭhāpya ślokān imān agāsi //
yāṃ puṣpitāṃ vanalatāṃ bhramarāḥ pibanti
puṣpāgame kusumareṇuvicitrapakṣā /
naiva tvayā kupuruṣa śrutapūrvarūpaṃ
nātrāpare madhukarāḥ praṇayaṃ karonti //
yāṃ padminīṃ vanagajo aruhe kadācit*
paṃke jalapralulitāṃ madanāturāṅgaḥ /
naiva tvayā kupuruṣa śrutapūrvarūpaṃ
nātrāpare vanagajāḥ praṇayaṃ karonti //
yā bhūmipālamahitasya ure vitīrṇā
muktākalāpa iva saṃramate niśāyāṃ /
kamalāṃ tuvaṃ vyavasito anavadyagātrīṃ
prāptuṃ mahītalagato iva pūrṇacandram iti //
[_Mvu_1.131_] atha khalu bho dhutadharmadhara rājā jaṭharo tasmiṃ kāle vikrośati // prasīda devi śaraṇaṃ prayacchatheti // tāṃ devīm apratimāṃ kuśo rājā uvāca //
abhayaṃ dadāhi devī kāpuruṣasya śaraṇaṃ upagatasya /
tasya kṛtāṃjalipuṭasya yāvaṃ eṣu hi satāṃ dharma iti //
bhūtapūrvaṃ bho dhutadharmadhara eṣo bhagavān ugro nāma nāgarājā ahituṇḍikena mantrauṣadhibalair vaśanītaḥ sambādham āpanno babhūva // so ca pramādāt* ahituṇḍiko bhraṣṭamantro babhūva // atha tasya ugrasya nāgarājño etad abhavat* // prāpyo khalv ayaṃ mama kāpuruṣo bhasmīkartum iti / api tu naitad asmākam anurūpaṃ dharmarakṣānuraktānām iti // ślokān uvāca //
yo pi tuvaṃ mama prāpyo bhasmīkartuṃ svatejasā /
bhraṣṭamantrasya te demi abhayaṃ jīva me ciram iti //
bhūtapūrvaṃ bho dhutadharmadhara eṣa eva bhagavān siṃho mṛgarājā eṣa cāyaṃ kupuruṣadevadatto lubdhako babhūva // athainaṃ siṃhayogyāvasthopavane vanavicāriṃ ekacaraṃ upāsīnaṃ viśvastaṃ nirviceṣṭaṃ nirvṛtam aparipaśyantaṃ pūrvāśayopacitabaddhavairaḥ lubdhako digdheṣuṇā aviddha // so ca viddhaḥ stimito gambhīradhairyopapannaḥ svabale paryavasthitaḥ asantrasta
[_Mvu_1.132_] īṣadunnataśirodharo tadā tam asatpuruṣaṃ bhītaṃ layanam upagataṃ niśāmya cintām āpannaḥ // prāpyo khalv ayaṃ mama adhamapuruṣo giriśikharaguhāvṛkṣarasātalagato pi hantuṃ / api tu na vaireṇa vairāṇi śāmyante iti kṛtvā imaṃ ślokam uvāca //
viṣaliptena viddho 'haṃ śareṇa marmaghātinā /
adyaivaṃ na bhavet tasya bhītasya nāsti te bhayam iti //
bhūtapūrvaṃ bho dhutadharmadhara eṣaiva bhagavān sārthavāho babhūva saṃmataḥ // sārtho cānenaiva asatpuruṣeṇa devadattena deśikena sārthacaurair upaskṛtena kāntārādhvānamārgapratipannaḥ // pūrvavairānuṣaṅgapratibaddhamānasas taṃ sārthacaurair ghātāpayitum upasaṃkrāntaḥ // taiś ca vāṇijaiḥ sārthavāhapramukhais te caurā nigṛhītā deśikapūrvaṃgamāś ca vadham upanīyantā vikrośantā aśaraṇāḥ sārthavāham eva śaraṇam upagatāḥ deśikaś ca parādhāparāddhaḥ kṛtāṃjalipuṭaḥ sārthavāham abhayaṃ yāci // tasya bhavaśatasahasraparicitā karuṇāvihāriṇo karuṇā samutthitā prāṇahareṣu api teṣu abhayaṃ dattvā deśikam uvāca //
anuvātaṃ mayā muktaḥ dhūmo deśaṃ vināśayet* /
deśikaṃ saha caurebhyaḥ anujānāmi jīvitam iti //
bhūyaś ca bho dhutadharmadhara iminā eva ca bhagavatā rājñā satā agramahiṣyāḥ mahāparādhāparāddhāyā
[_Mvu_1.133_] vadhasthānaprāptāyāḥ yācintyā abhayaṃ dattaṃ / pūrvopacitamārdavārjavasaṃpanna agramahiṣīṃ śāntvayitvā imaṃ ślokam uvāca //
hantāsyā āmapātreṇa śastraṃ kāyena pātayet* /
abhayan te ahaṃ demi tac ca sthānaṃ yathāpuram iti //
evam ādīni bho dhutadharmadhara duṣkaraśatasahasrāṇi kṛtāni bodhisatvehi ye avaivartikā evaṃ kāyena evaṃ vācā evaṃ manasā // bahuvidhaguṇayuktā saṃsāraṃ saṃsarantā bodhisatvāś ca bhavanti / api tu karmavaśam upāgamya guṇasaṃkṣepakīrtitakriyā te bodhisatvā bhavanti / dṛḍhavikramā dhṛtiyuktāḥ satyapratijñā ārjavā aśaṭhā bhavanti / akṛpaṇāś ca bhavanti / alolāś ca bhavanti / mārdavāś ca bhavanti / sānukrośāś ca vimardasahāś ca aparyādinnacittāś ca alolitacittāś ca durdharṣāś ca durjayāś ca satvayuktāś ca tyāgasaṃpannāś ca pratijñāsaṃpannāś ca bhavanti / pratibhānavantāś ca vicitrapratibhānavantāś ca nayanasaṃpannāś ca atittigāś ca bhavanti / paramārthābhiniviṣṭāś ca bhavanti / saṃgṛhītagrāhiṇaś ca bhavanti / śucisamācārāś ca bhavanti / āniṃjyacittāś ca bhavanti / atīva bahumānayuktāś ca bhavanti / gurujanasajjana-upacārasaṃpannāś ca bhavanti / upāyakuśalāś ca bhavanti / sarvakāryeṣu sandhigrahasaṃyojakāś ca bhavanti / rājakāryeṣu padasandhividuṣaś ca bhavanti / pariṣāskhalitavacanā ugravacanamarṣayitāraś ca bhavanti / jñānaketavo bahujanasaṃgrahakuśalāś ca bhavanti / samacittā anupakruṣṭavṛttidvārāś ca bhavanti / prasiddhakarmāntā abhyupapattikuśalāś ca bhavanti / paraduḥkheṣu parikaraṇakuśalāś
[_Mvu_1.134_] ca bhavanti / āsvādādīnaveṣu aśithilamadhurāś ca kutsitadarśaneṣu doṣasamudghātakuśalāś ca bhavanti / parakopīnacchādaneṣu aparikhinnāś ca bhavanti / phalanirvṛtyaparikāṃkṣiṇaḥ rāgadveṣamohavivekakuśalamūlāś ca bhavanti / kleśavyayaśamābhyupakārakuśalāś ca bhavanti / sarvopakāriṣu vicikitsāparivarjitāś ca bhavanti / sarvadharmeṣu aparikhinnasaṃkalpāś ca bhavanti / gambhīrabuddhadharmeṣu īhopasaṃpannāś ca bhavanti / paramārthādhigame anupaliptakāyakarmavākkarmamanokarmāś ca bhavanti / bhavasajjīvatatve aparāmṛṣṭaśubhakarmāś ca bhavanti / jñānaparamā asaṃkliṣṭapratibhānāś ca bhavanti / buddhaviṣayābhilāṣiṇaḥ apratyādeśanaparāś ca bhavanti / jñānaketava akhinnavacanāḥ pravarjanākuśalāś ca bhavanti / aduṣṭasvabhāvagatā parābhavāpagatāś ca bhavanti / vigatasāvadyāś ca bhavanti / trividhauddhatyaparivartijatāś ca bhavanti / sthitalapā akāmakāminaś ca bhavanti / amaithunagāminaḥ sarvasatvasaṃgrahaṇāvidūṣakāś ca lokam anupraviṣṭāḥ kṛtaniścayabalādhānāś ca bhavanti / sarvakarmeṣu nānāsthānāsthānakuśalāś ca bhavanti satvādyāś ca ity evaṃ guṇasaṃpannā bhavanti / puṅgavā asaṃkhyeyaguṇadhīrā satveṣu samabuddhino bhavanti ca / atra ucyate //
na śakyaṃ gaganasya antaṃ gantuṃ sarvavihaṃgamaiḥ /
na śakyaṃ sarvasatvehi guṇā jñātuṃ svayambhuvām iti //
ye ca bho dhutadharmadhara lokahitasukhārthaṃ mantrā vā agadā vā satvānām upakārāye
[_Mvu_1.135_] kalpenti sarve te bodhisatvehi praṇītā // yāni ca bhaiṣajyāni loke pracaranti satvānāṃ hitasukhārthaṃ sarvāṇi tāni bodhisatvebhyaḥ upaśiṣṭāni // yāni ca śāstrāṇi tattvaniścayayuktāni loke pracaranti sarvāṇi tāni bodhisatvanītāni // yac ceha loke saṃkhyāgaṇanaṃ mudrāsthānāni ca sarvā eṣā bodhisatvānāṃ nīti // yā vā imā loke saṃjñā brāhmī puṣkarasārā kharostī yāvanī brahmavāṇī puṣpalipī kutalipī śaktinalipī vyatyastalipī lekhalipī mudrālipī ukaramadhuradaradacīṇahūṇāpīrā vaṅgā sīphalā tramidā dardurā ramaṭhabhayavaicchetukā gulmalā hastadā kasūlā ketukā kusuvā talikā jajarideṣu akṣabaddhaṃ sarvā eṣā bodhisatvānāṃ nīti // kanakarajatatraputāmrasīsamaṇiratanakṣetrāṇi sarvāṇy etāni bodhisatvānāṃ nītiḥ // yāni yāni ca kāraṇāni lokasya upakārāye kalpenti sarvāṇy etāni bodhisatvanītāni // tatredam ucyate //
lokasya arthaviduṣaḥ puruṣapradhānāḥ
saṃsāram apratisamāḥ parivartamānāḥ /
śreyaś caranti marumānuṣaguhyakānāṃ
paramo hi samudāgama īśvarāṇām iti //
[_Mvu_1.136_] evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye te bho jinaputra avaivartikās teṣāṃ kiṃ cittam utpadyate // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // ye te bho dhutadharmadhara bodhisatvā avaivartikās teṣāṃ saptamāto bhūmito aṣṭamāṃ bhūmiṃ saṃkramantānāṃ mahākaruṇāsaṃprayuktaṃ cittam utpadyate //
___ity eṣā saptamā bhūmi bodhisatvānam ucyate iti //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne saptamā bhūmiḥ samāptā //
evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // bhagavatā bho jinaputra samyaksaṃbuddhena śākyamuninā prathamādvitīyātṛtīyācaturthāpaṃcamāṣaṣṭhāsaptamāsu bhūmiṣu vartamānena yeṣu samyaksaṃbuddheṣu kuśalam avaropitaṃ teṣāṃ samyaksaṃbuddhānāṃ kāni nāmānīti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // yeṣu bho dhutadharmadhara samyaksaṃbuddheṣu bhagavatā śākyarājavaṃśaprasūtena kuśalamūlam upacitaṃ teṣāṃ vipulabalavarakīrtināṃ nāmāni śṛṇu // prathamataḥ satyadharmavipulakīrtiḥ tataḥ sukīrtiḥ lokābharaṇaḥ vidyutprabhaḥ indratejaḥ brahmakīrtiḥ vasundharaḥ supārśvaḥ anupavadyaḥ sujyeṣṭhaḥ sṛṣṭarūpaḥ praśastaguṇarāśiḥ meghasvaraḥ hemavarṇaḥ sundaravarṇaḥ mṛgarājaghoṣaḥ āśukārī dhṛtarāṣṭragatiḥ kokābhilāṣitaḥ jitaśatruḥ supūjitaḥ yaśarāśiḥ amitatatejaḥ sūryaguptaś candrubhānuḥ niścitārthaḥ kusumaguptaḥ padmābhaḥ prabhaṃkaraḥ dīptatejaḥ satvarājā
[_Mvu_1.137_] gajadevaḥ kuñjaragatiḥ sughoṣaḥ samabuddhiḥ hemavarṇalambadāmaḥ kusumadāmaḥ ratnadāmaḥ alaṃkṛtaḥ vimuktaḥ ṛṣabhagāmī ṛṣabhaḥ devasiddhayātraḥ supātraḥ sarvabandhaḥ ratnamakuṭaḥ citramakuṭaḥ sumakuṭaḥ varamakuṭaś calamakuṭaḥ vimalamakuṭaḥ lokaṃdharaḥ vipulojaḥ aparibhinnaḥ puṇḍarīkanetraḥ sarvasahaḥ brahmaguptaḥ subrahmaḥ amaradevaḥ arimardanaś candrapadmaḥ candrābhaś candratejaḥ susomaḥ samudrabuddhiḥ ratanaśṛṅgaḥ sucandradṛṣṭiḥ hemakroḍaḥ abhinnarāṣṭraḥ avikṣiptāṃśaḥ puraṃdaraḥ puṇyadattaḥ haladharaḥ ṛṣabhanetraḥ varabāhuḥ yaśodattaḥ kamalākṣaḥ dṛṣṭaśaktiḥ naraṃpravāhaḥ pranaṣṭaduḥkhaḥ samadṛṣṭiḥ dṛḍhadevaḥ yaśaketuś citracchadaś cārucchadaḥ lokaparitrātā duḥkhamuktaḥ rāṣṭradevaḥ rudradevaḥ bhadraguptaḥ udāgataḥ askhalitapravarāgraḥ dhanunāśaḥ dharmaguptaḥ devaguptaḥ śucigātraḥ prahetiḥ prathamaśatam āryapakṣasya // bhagavān dharmadhātuḥ guṇaketuḥ jñānaketuḥ satyaketuḥ puṣpaketuḥ vajrasaṃghātaḥ dṛḍhahanuḥ dṛḍhasandhiḥ atyuccagāmī vigataśatruḥ citramālaḥ ūrdhvasadhniḥ guṇaguptaḥ ṛṣiguptaḥ pralambabāhuḥ ṛṣidevaḥ sunetraḥ sāgaradharapuruṣaḥ sulocanaḥ ajitacakraḥ unnataḥ ajitapuṣyalaḥ purāṣaḥ maṅgalyaḥ mubhujaḥ siṃhatejaḥ tṛptavasantagandhaḥ avadhyaparamabuddhiḥ nakṣatrarājaḥ bahurāṣṭraḥ āryākṣaḥ suguptiḥ prakāśavarṇaḥ samṛddharāṣṭraḥ kīrtanīyaḥ dṛḍhaśāktiḥ harṣadattaḥ yaśadattaḥ nāgabāhuḥ vigatareṇuḥ śāntareṇuḥ dānapraguruḥ udāttavarṇaḥ balabāhuḥ
[_Mvu_1.138_] amitaujaḥ dhṛtarāṣṭraḥ devalokābhilāṣitaḥ pratyagrarūpaḥ devarājaguptaḥ dāmodaraḥ dharmarājaḥ caturasravadanaḥ yojanābhaḥ padmoṣṇīṣaḥ sphuṭavikramaḥ rājahaṃsagāmī svalakṣaṇamaṇḍitaḥ śiti cūḍaḥ maṇimakuṭaḥ praśastavarṇaḥ devābharaṇaḥ kalpaduṣyaguptaḥ sādhurūpaḥ akṣatabuddhiḥ lokapadmaḥ gambhīrabuddhiḥ śakrabhānuḥ indradhvajaḥ dānavakulaḥ manuṣyadevaḥ manuṣyadattaḥ somacchatraḥ ādityadattaḥ yāmaguptaḥ nakṣatraguptaḥ sumitrarūpaḥ satyabhānuḥ puṣyaguptaḥ vṛhaspatiguptaḥ gaganagāmī śubhanāthaḥ suvarṇaḥ kanakākṣaḥ prasannabuddhiḥ avipranaṣṭarāṣṭraḥ udagragāmiḥ śubhadantaḥ suvimaladantaḥ suvadanaḥ kulanandanaḥ janakṣatriyaḥ lokakṣatriyaḥ anantaguptaḥ dharmaguptaḥ sūkṣmavastraḥ dvitīyaṃ śatam āryapakṣasya // pratyāsannabuddhiḥ satvasahaḥ manuṣyanāgaḥ upasenaḥ suvarṇacārī prabhūtavarṇaḥ subhikṣākāntaḥ bhikṣudevaḥ prabuddhaśīlaḥ nahīnagarbhaḥ anālambhaḥ ratanamudraḥ hārabhūṣitaḥ prasiddhavedanaḥ sugandhivastraḥ suvijṛmbhitaḥ amitalocanaḥ udāttakīrtiḥ sāgararājaḥ mṛgadevaḥ kusumahesthaḥ ratnaśṛṅgaś citravarṇaḥ padmarajavarṇaḥ samantagandhaḥ udāraguptaḥ praśāntarogaḥ pradakṣiṇārthaḥ saṃkṣiptabuddhiḥ anantacchatraḥ yojanasahasradarśī utpalapadmanetraḥ atipuruṣaḥ anivartikabalaḥ svaguṇaśākhaḥ saṃcitoraḥ mahārājaḥ cārucaraṇaḥ prasiddharaṃgaḥ trimaṅgalaḥ
[_Mvu_1.139_] suvarṇasenaḥ vartitārthaḥ asaṃkīrṇaḥ devagarbhaḥ suprītyaratiḥ vimānarājā parimaṇḍanārthaḥ devasatvaḥ vipulatarāṃśaḥ salīlagajagāmī virūḍhabhūmir iti //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne aṣṭamā bhūmiḥ samāptā
tato bhūyo dhutadharmadhara ato 'nantaraṃ bhagavāñ citrabhānuḥ cārubhānuḥ dīptabhānuḥ rucitabhānuḥ asitabhānuḥ hemarathaḥ cāmīkaragauraḥ rajakarathaḥ suyakṣaḥ akṣobhyaḥ apariśrotavāhanaḥ devālaṃkṛtaḥ subhūṣitakhaṇḍaḥ śithilakuṇḍalaḥ maṇikarṇaḥ sulakṣaṇaḥ suviśuddhaḥ vimalajendraḥ devacūḍaḥ mandāravagandhaḥ pataṃgacaraś cārugandhaḥ indracūrṇaḥ śailarājaketuḥ arimardanaḥ maṇicakraḥ vimalottarīyaḥ satyābharaṇaḥ dṛḍhavīryaḥ nandiguptaḥ ānandamālaḥ cakravālaguptaḥ dṛḍhamūlaḥ ānandacandraḥ brahmadhvaṃsadevaḥ saumyavatsabāhuḥ samīkṣitavadanaḥ satyāvatāraḥ supratiṣṭhitabuddhiḥ hāraśītalāṃgaḥ sukhaprabhaḥ bhūrisatvaḥ bhadraguptaś candraśubhaḥ bhadratejaḥ iṣṭarūpaś cakravartidattaḥ suvicakṣaṇagātraḥ vaiśrāvaṇarājā samṛddhayajñaḥ saṃmataraśmiḥ darśanakṣamaḥ srajamālādhārī suvarṇaviṣāṇaḥ bhūtārthaketuḥ ratnarudhiraketuḥ mahārṣacūḍaḥ tejaguptaḥ varuṇarājaḥ udāttavastraḥ vajraguptaḥ dhanyabhānuḥ uttaptarāṣṭraḥ viśālaprabhaḥ lokasundaraḥ abhirūpaḥ hiraṇyadhanyaśirikaḥ prabhūtadehakarṇaḥ
[_Mvu_1.140_] prāgajitaḥ vicitramakuṭaḥ dānavaguptaḥ rāhuvamī puṇyarāśiḥ salilaguptaḥ śamitaśatruḥ ratnayūpaḥ suvikalpāṅgaḥ ajitabalaḥ satyanāmaḥ aviraktarāṣṭraḥ vaiśvānaraguptaḥ madhuravadanaḥ kusumotpalaḥ uttarakururājaḥ añjalimālādhārī dhanapatiguptaḥ taruṇārkabhānuḥ anurūpagātraḥ ratnakaraṇḍaketuḥ mahākośaḥ bahulakeśaḥ puṣpamaṃjarimaṇḍitaḥ anapaviddhakarṇaḥ anāviddhavarṇaḥ sitāsitalocanaḥ araktapravāḍaḥ siṃhoraskaḥ ariṣṭanemiḥ bahurājā // navamāyāṃ bhūmau prathamaṃ śatam āryapakṣe // bhūmidevaḥ puṇḍarīkākṣaḥ sādhuprabhaḥ jyotiguptaḥ bahuprabhaḥ satyaṃvacaḥ bhavadevaguptaḥ saṃvṛttatejaḥ nirupaghātaḥ jānutrastaḥ ratnaśayanaḥ kusumaśayanaḥ citraśayanaḥ dantaśayanaḥ supratiṣṭhitacaraṇaḥ sarvadevaguptaḥ arajottarīyaḥ svāyaṃbhavendraḥ prasannavarṇaḥ bhavaketuḥ kṣīrapūrṇāmbhyaḥ anantabuddhiḥ kanakanāgarājatejaḥ bandhanāntakaraḥ anugravarṇakṣemaguptaḥ jinakāntāraḥ vimalaḥ marīcijālaḥ ajitasenarājā kanakarāśiḥ gauraḥ padmamālaḥ rājakṣetraguptaḥ samapakṣaś cāturdevaḥ devaguptaḥ puṣkalāṅgaḥ dvijātirājaḥ bahusenaḥ kumudagandhaḥ śavalāśvaḥ ṣaḍviṣāṇapātaḥ surabhicandanaḥ rājā sahasradātā abhayadevaḥ arinihantā vimalaśikharaḥ durārohabuddhiḥ yajñakoṭiguptaḥ ratnacaṃkramaḥ jālāntaraḥ pariśuddhakarmaḥ kāmadevaḥ gururatnaḥ
[_Mvu_1.141_] śatasahasramātā śuciprarohaḥ stimitarājā vṛddhadevaḥ gurujanapūjitaḥ jayantadevaḥ sujātabuddhiḥ samīkṣitārthaḥ ujjhitaparaḥ devābhikaḥ asuradevaḥ gandharvagītaḥ vīṇāravaghoṣaḥ śuddhadantaḥ sudantaś cārudantaḥ amṛtaphalaḥ mārgodyotayitā maṇikuṇḍaladharaḥ hemajālaprabhaḥ nāgabhogabāhuḥ kamaladharaḥ aśokasatvaḥ lakṣmīputraḥ sunirmitarūpaḥ īśvaraguptaḥ lokapālarājā sunidhyānaḥ agrapuruṣaḥ anihatavarṇaḥ kundapuṣpagandhaḥ aṅkuśaḥ ārdravallipratirūpaḥ kāryatāvicāraḥ svatejadīptaḥ prakāśadharmaḥ āryavaṃśaketuḥ devarājaprabhaḥ pratyakṣadevaḥ ahibhānurāgaḥ kusumottarīyaḥ avirasaḥ prathamarājā puṇḍarīkarājā subhikṣarājaḥ // dvitīyo āryapakṣaḥ navamāyāṃ bhūmau // snigdhagātraḥ paramārthasatvaḥ aklinnagātraḥ dharmaśūraḥ sutīrthaḥ lokālokanihitamallaḥ kundapuṣpagandhaḥ niraṃkuśaḥ anotaptagātraḥ upādhyāyarājā pravarāgramatiḥ anabhibhūtayaśaḥ anupacchinnālambhaḥ devaguruḥ ratnapuṣpaḥ śuddhasatvaḥ vaiḍūryaśikharaś citramālyaḥ sugandhakāyaḥ anantakośaḥ samamathitaḥ satyaprabhaḥ adīnagāmī suvikrāntaḥ asaṃbhrāntavacanaḥ gurudevaḥ naradevaḥ naravāhanaḥ ratnahastaḥ lokapriyaḥ parinditārthaḥ aviśuṣkamūlaḥ aparitṛṣitaḥ sarvaśilparājaḥ grahakośaḥ anuraktarāṣṭraḥ śivadattamālaḥ śikharadattaḥ citramālaḥ mahāvimānaḥ anotaptagātraś citrahemajālaḥ śāntarajaḥ saṃgṛhītapakṣaḥ aprakṛṣṭaḥ raktacandanagandhaḥ acalitasumanaḥ upacitahanu jvalitayaśā racitamālaḥ śiramakuṭaḥ tejaguptarājā iti //
_____śrīmahāvastu-avadāne navamī bhūmiḥ samāptā //
[_Mvu_1.142_] evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // ye punar bhojinaputra bodhisatvāḥ paripiṇḍatakuśalamūlāḥ kṛtakarmāṇaḥ navamāṃ bhūmiṃ samatikramya daśamāṃ bhūmiṃ paripūrayitvā tuṣitabhavanam upagamya manujabhavam abhikāṃkṣamāṇāḥ mātuḥ kukṣim avataranti apunāvartam evam ādīni kṛtvā saṃkīrtaya paramapudgalānām āścaryādbhutadharmā asādhāraṇā pratyekabuddhādibhiḥ vaśibhūtagaṇādibhiś ca śaikṣapṛthagjanādibhiś ceti // evam ukte mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // garbhāvakrāntisaṃpannāś ca samyaksaṃbuddhā bhavanti / garbhasthitisaṃpannāś ca jātisaṃpannāś ca / janetrīsaṃpannāś ca bhavanti samyaksaṃbuddhā / abhiniṣkramaṇasaṃpannāś ca bhavanti samyaksaṃbuddhāḥ / vīryasaṃpannāś ca bhavanti samyaksaṃbuddhāḥ / jñānādhigamanasaṃpannāś ca bhavanti samyaksaṃbuddhāḥ //
___kathaṃ bho dhutadharmadhara garbhāvakrāntisaṃpannāḥ samyaksaṃbuddhā bhavanti //
tuṣitabhavanā śirighano purimakuśalamūlasaṃcayo vīraḥ /
avalokayati atiśayen'; olokitāni cyavanakāle //
cintayati evaṃ hitakaro cintām arthāvahāṃ naramarūṇāṃ /
amaravarasaṃparivṛto devagaṇagurur mahāpuruṣo //
cyavituṃ samayo khu dāni me saṃprati satvā mahāndhakāragatā /
hatanayanā kaluṣanayanā māṃ prāpya tasmād vīmucyante //
[_Mvu_1.143_] kā dāni śīlasaṃvare evaṃ nārī ratā upaśame ca /
agrakulīnā suvacā tyāgarucimārdavavatī ca //
tejasvinī ca . . . . . kā nu khalu hatatamarāgadoṣā ca /
rūpaguṇapāramigatā ahīnavṛttā vipulapuṇyā //
kā māṃ samarthā dhārayituṃ daśa māsāṃ kā ca pratyarahasaukhyā /
bhave mama kā nu jananī kukṣim aham upaimi kasyādya //
paśyati vilokayanto rājño śuddhodanasya orodhe /
nārīm amaravadhunibhāṃ vidyullatānibhāṃ atha māyāṃ //
so tāṃ niśāmya jananīm āmantrayati amarān* cyaviṣyāmi /
antimam upetya vāsaṃ garbhe suramānuṣahitārthaṃ //
taṃ avaca devasaṃgho kṛtāṃjalipuṭo varābharaṇadhārī /
ṛdhyatu uttamapudgala praṇidhi tava ahīnaguṇapuṇyā //
vayam api lokahitā bahu manoramāṃ ośiritvā kāmaratiṃ /
pūjārtham aninditasya manuṣyaloke vasiṣyāmo //
kiṃ cāpi viprayogaṃ tvayā na icchāma bhūtasaṃghaguru /
api tu aravindanayanā bhaviṣyasi gatī naramarūṇāṃ //
[_Mvu_1.144_] evaṃ khalu bho dhutadharmadhara samyasaṃbuddhā garbhāvakrāntisaṃpannāś ca bhavanti //
___kathaṃ ca bho dhutadharmadhara samyaksaṃbuddhā garbhasthitisaṃpannā bhavanti // bodhisatvāḥ khalu bho dhutadharmadhara mātuḥ kukṣigatā mātur yoniṃ niśrāya tiṣṭhanti / mātuḥ pṛṣṭhaṃ niśrāya tiṣṭhanti / mātur udaraṃ niśrāya tiṣṭhanti / mātuḥ pārśvaṃ niśrāya tiṣṭhanti // viṣṭambhitayā bho dhutadharmadhara kusūtraṃ pravāḍavaiḍūryamaṇim upālambya na kvacid upalabhyate pradeśas tu asti sarvaśas tathā bodhisatvā mātuḥ kukṣau na tiṣṭhanti tiṣthanti ca / bodhisatvaṃ punaḥ khalu bho dhutadharmadhara mātuḥ kukṣigataṃ devasaṃghāḥ upasaṃkramya pṛcchanti prahvāḥ kṛtāṃjalipuṭāḥ sumuhūrtaṃ sudivasaṃ prītamanasaḥ / tāṃ ca devasaṃghān tathā pṛcchamānāṃ bodhisatvā pratyabhinandanti dakṣiṇakaram utkṛṣya mātaraṃ ca na bādhanti // na kho punar bho dhutadharmadhara bodhisatvā mātuḥ kukṣigatā utkuṭakena pārśvena vā yathā kathaṃcid vā sthitā bhavanti / atha khalu bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ paryaṅkam ābhuṃjitvā niṣaṇṇā bhavanti mātaraṃ ca na bādhanti // bodhisatvāḥ kho punar bho dhutadharmadhara mātuḥ kukṣigatā ca santo bhavavādikathāṃ kathayanti kuśalamūlata iti // bodhisatvasya khalu punar bho dhutadharmadhara mātuḥ kukṣigatasya pūjārthaṃ satatasamitaṃ divyāni tūryāṇi vādyanti na kadācid divā vā rātrau vā tiṣṭhanti // bodhisatvaṃ ca bho dhutadharmadhara
[_Mvu_1.145_] mātuḥ kukṣigataṃ pūjārthaṃ apsaraśatasahasrāṇi sandarśayanti divyaṃ puṣpavarṣaṃ divyaṃ cūrṇavarṣaṃ noparamante kadācit* // mātuḥ kukṣim ādau kṛtvā bodhisatvānāṃ yāvat parinirvṛtā daśabalā ca divyā ca agurudhūpā noparamanti // na khalu bho dhutadharmadhara bodhisatvā mātāpitṛnirvṛttā bhavanti / atha khalu svaguṇanirvṛttā upapādukā bhavanti // tatredam ucyate //
atha sā kamaladalanayana anubaddhā gandharvabahubhi śyāmā /
sahitaṃ pi taṃ sumadhuraṃ śuddhodanam abravīt* māyā //
eṣā samādiyāmi prāṇehi ahiṃsaṃ brahmacaryaṃ ca /
viramāmi cāpy adinnā madyād anibaddhavacanāc ca //
paruṣavacanāc ca naravara prativiramāmi tathaivaṃ paiśunyā /
anṛtavacanāc ca narapati viramāmi ayaṃ mama chando //
parakāmeṣu ca īrṣyāṃ na saṃjaneṣyaṃ nāpi abhidrohaṃ /
bhūteṣu maitracittā mithyādṛṣṭiṃ ca vijahāmi //
ekādaśaprakāraṃ śīlaṃ sevāmy ahaṃ pṛthivīpāla /
rajanīm imām anūnām evaṃ me jāyate chando //
api ca khalu bhūmipālā kāmavitarko mā māṃ pratikāṃkṣi /
prekṣasva mā ti adharmo bhaveya mayi brahmacāriṇiye //
saṃkalpaṃ prapūreṣyan ti pārthivo bhāriyām idam avocat* /
[_Mvu_1.146_] abhirama bhavanavaragatā ahaṃ ca rājyaṃ ca te vaśyaṃ //
sā strīsahasram agryaṃ anuraktaṃ gṛhya taṃ vimānavaraṃ /
abhiruhya sanniṣīde manāpaparipūrṇaparivārā //
sā kaṃcid eva kālaṃ tasmiṃ himapāṇḍupuṇḍarīkanibhe /
śayane praśamadamaratā tuṣṇībhāvena kṣepayate //
atha kautūhalamano saṃjaniyā bahudevakanyā varamālyadharāḥ /
jinamātuḥ upagatā draṣṭumanā prāsādasundarāgreṇa sthitā //
upasaṃkramitva śayanopagatāṃ māyāṃ niśāmya varavidyunibhāṃ/ prītisukhaṃ vipulaṃ saṃjaniyā atha saṃpravarṣi divijaṃ kusumaṃ//
mānuṣyakaṃ pi kila īdṛśakaṃ rūpaṃ sujātam idam āścaryaṃ /
kiṃcit kālaṃ sthihiya antarato nāyaṃ samā maruvadhūhi bhave //
līlāṃ niśāmayatha he sakhikā pramadāye yādṛśīṃ yathopayikāṃ /
śayane virocati manaṃ harati vibhrājate kanakarītiḥ iva sā //
iyaṃ taṃ dhareṣyati mahāpuruṣaṃ atyantadānadamaśīlarataṃ /
[_Mvu_1.147_] sarvāśravāntakaraṇaṃ virajaṃ kiṃ hāyate tava narendravadhū //
cāpodare karatalapratime vararomarājini citrastavane /
iha vāsam abhyupagato varado avimrakṣito aśucinā bhagavāṃ //
anurūpā tvaṃ ca pramadā pravarā mātā sa caiva puruṣapravaro /
putro bhavāntakaraṇo bhagavāṃ kiṃ hāyate tava narendravadhū iti //
yasyāṃ khalu bho dhutadharmadhara jātīyāṃ bodhisatvamātaro caramabhavikaṃ bodhisatvaṃ dhārayanti tasyāṃ jātau pramadāvarāṇāṃ pariśuddhaṃ paripūrṇam akhaṇḍaṃ brahmacaryaṃ bhavati // manasāpi tāsāṃ pramadottamānāṃ rāgo notpadyate sarvapuruṣeṣu bhartāram ādau kṛtvā // bodhisatve ca bho dhutadharmadhara mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātā divyavastrasaṃvṛtaśarīrā ca bhavati divyābharaṇadhāriṇī ca susnātocchādanaparimardanapariṣekaṃ ca apsarogaṇāḥ bodhisatvamātuḥ pratijāgaranti // bodhisatve mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātuḥ devakanyāśatasahasrehi sārdhaṃ hāsyaṃ bhavati // tathā prasuptāṃ ca bodhisatvamātaraṃ devakanyā mandāravapuṣpadāmaiḥ parivījayanti agrayauvanamaṇḍaprāptā // yadā ca tasyā pramadottamāyāḥ bodhisatvaḥ kukṣim avatarati na bodhisatvamātā kānicid duḥkhāny anubhavati yathānyā pramadā // tuṣitabhavanam ādau kṛtvā sarveṣāṃ bodhisatvānāṃ paṃca nīvaraṇāni
[_Mvu_1.148_] viṣkambhitāni bhavanti aprāpte dharmarājye // paripūrṇehi ca daśahi māsehi sarve bodhisatvāḥ mātuḥ kukṣau prādurbhavanti dakṣiṇena pārśvena na ca taṃ pārśvaṃ bhidyate / na cātra kiṃcid vilambaṃ bhavati jāta ity evaṃ bhavati // tatredam ucyate //
atha pratipūrṇe daśame māse mātā prabhūtapuṇyasya /
śuddhodanaṃ upagamya idam abravīt* dṛṣṭasaṃkalpā //
udyānagamanabuddhī utpannā me narādhipā śīghraṃ /
sajjehi vāhanaṃ me yathocitāṃ caivam ārakṣāṃ //
etaṃ śrutvā vacanaṃ rājā śuddhodano suprītamano /
ālapati sābhilāṣaṃ parivāravaraṃ pṛthivipālo //
śīghraṃ gajaturagavatīṃ senāṃ padātisamākulāṃ vipulāṃ /
prāsaśaraśakticitrāṃ sajjiya prativedayadhvaṃ mama //
catughoṭāna tatha aśvarathāna daśaśatasahasrā yujyantu /
pravarā kāñcanaghaṇṭāravāṇi madhurānunādāni //
aṃjanaghanasadṛśānāṃ nāgānāṃ varmadhāriṇāṃ śīghraṃ /
pratidheyatha adhimātrā sajjāni daśaśatasahasrāṇi //
āyuktavarmakavacā śūrā sajjībhavantu anivartyā /
sajjībhavantu capalaṃ viṃśatsāhasriyo teṣāṃ //
[_Mvu_1.149_] vipula sakiṃkiṇiraṇitaṃ sahemajālaṃ uḍāra-aśvarathaṃ /
varamālyavastradhāriṇo pramadā dhārentu devīye //
lumbinivanaṃ ca śīghraṃ vyapagatatṛṇareṇupatrasaṃkāraṃ /
suśodhitaṃ manojñaṃ kuruta devīye devabhuvanaṃ vā //
ekaikaṃ ca drumavaraṃ kukūlapaṭṭorṇakośikārehi /
kalpayatha kalpavṛkṣāṃ yathā divi devapravarasya //
sādhū ti pratiśrutvā tasya vacanena narendragarbhasya /
nacireṇa yathājñaptaṃ kṛtam iti prativeditaṃ rājñaḥ //
sā salīlacāruvadanā mātā mārabalasaṃpramathanasya /
abhirūhi saparivārā tāni manojñāni yānāni //
sā vividhābharaṇavatī pādaugharathaughasaṃkulā . . . . /
śobhati susaṃprayātā senā manujapradhānasya //
avagāhya tad vanavaraṃ māyā sakhisaṃvṛtā jinajanetrī /
vicarati citrarathe iva amaravaravadhū ratividhijñā //
sā krīḍārtham upagatā plākṣṇā śākhāṃ bhujebhiḥ avalambya /
pravijṛmbhitā salīlaṃ tasya yaśavato jananakāle // {Senart: pratijṛmbhitā}
atha viṃśa sahasrāṇi apratimāni tadā apsaravarāṇāṃ /
daśanakhakṛtāṃjalipuṭā māyām abhinandiya bhaṇanti //
[_Mvu_1.150_] adya jarājātimathanaṃ janayiṣyasi amaragarbhasukumāraṃ /
devī divi bhuvi mahitaṃ hitaṃ hitakaraṃ naramarūṇāṃ //
mā khu janayī viṣādaṃ parikarma vayaṃ tavaṃ kariṣyāmaḥ /
yat kartavyam udīraya dṛśyatu kṛtam eva mā cintā //
mātaram abādhamāno prādurbhūto manāpo māyāye /
dakṣiṇapārśvena muniḥ susaṃprajāno paramavādī //
atha vividharatananicayā nagaranagarā anekasahasrāṇi /
prajvali prabhā ca vimalā prādurbhūte naravarendre ti //
na khalu bho dhutadharmadhara so asti satvo satvanikāye yo caramāṃ jātiṃ samanantarajātaṃ bodhisatvaṃ samartho vyākartuṃ anyatra śuddhāvāsebhyo devebhyaḥ // tatredam ucyate //
aṃśukasuveṣṭitaśirā aṣṭa sahasrā maheśvaravarāṇāṃ /
brāhmaṇaveṣadhārāṇāṃ abhigacchi puraṃ kapilavastu //
te rājakuladvāre varavasanadharā varābharaṇadhārī /
apagamya muditamanasā pratihāram uvāca satvavarā //
śuddhodhanam upagamya brūvīhi ime lakṣaṇaguṇavidhijñā /
tiṣṭhanti aṣṭasahasraṃ praviśed iti yady anumatante //
etaṃ śrutvā vacanaṃ pratihārarakṣo upetya rājavaraṃ /
[_Mvu_1.151_] kṛtāṃjalipuṭaḥ praṇamya idaṃ uvāca narādhipatiṃ //
sukhaṃ atulabala dīptida kāraya rājyaṃ ciraṃ nihataśatruḥ /
dvāre te amarasadṛśā tiṣṭhanti praveṣṭum icchanti //
pratipūrṇavimalanayanā madhurasvaramattavāraṇavicārī /
bhavanti mama teṣu saṃkā na te manuṣyā marusutās te //
parikaṃkramatāṃ teṣāṃ dharaṇirajaḥ kramavarā na saṃkirati /
na ca teṣu sandhiśabdaś caṃkramatā śruyyati kadācit* //
gambhīramadhuraceṣṭā āryakārā praśāntadṛṣṭipathā /
vipulāṃ janenti prītiṃ janasya samudīkṣamāṇasya //
niḥsaṃśayaṃ naravarā putravaraṃ upagatā tavaṃ draṣṭuṃ /
devagaṇapuruṣapradevaṃ abhivādya nandituṃ narasiṃhaṃ //
etaṃ śrutvā vacanaṃ pratihārarakṣaṃ narādhipovāca /
mayi bho kṛtābhyanujñā praviśantu niveśanam udāraṃ //
amarapravaragaṇas te gaganasamanibhā viśuddhākarmāntā /
praviśensuḥ pārthivakulam ahīnakulavaṃśamukhyasya //
śuddhodano pi rājā maheśvarāṃ dūrato niśāmetvā /
[_Mvu_1.152_] pratyutthita āsanāto saparijano gauravabalena //
abhivādate narapatiḥ svāgatam anurāgataṃ ca sarveṣāṃ /
prītā sma darśanena praśamadamabalena ca bhavatāṃ //
saṃvidyante imāni varāsanāni vararūpavikṛtāni /
āstāṃ tāva bhavanto asmākam anugrahārthāya //
atha teṣv āsanavareṣu kanakarajatavarṇacitrapādeṣu /
vigatamadamānadarpāḥ te tatra sukhaṃ niṣīdensuḥ //
te kaṃcid eva kālaṃ niṣaṇṇamātrā narādhipam uvāca /
śṛṇvatu bhavāṃ prayojanaṃ yaṃ asmākam iha gamanāya //
sarvānavadyagātro putras tavaṃ anujāto . . . . . . /
lakṣaṇapāramiprāpto . . . . . . . . . . . . . . . . //
vayam api lakṣaṇakuśalā doṣaguṇāṃ lakṣaṇair vijānāma /
yadi na guru tava sutan te paśyema mahāpuruṣarūpaṃ //
so vadati etha paśyatha suvyapadeśakṣemaṃ mama putraṃ /
marumanujakīrtiyaśasaṃ lakṣaṇaguṇapāramiprāptaṃ //
atha mṛdukakācalindikapraveṇiśayitaṃ ca kanakavarṇābhaṃ /
upanayati pārthivavaro naramaruparivanditaṃ sugataṃ //
ālokayitva dūrā maheśvarāḥ kramavarān naravarasya /
[_Mvu_1.153_] mūrdhnā vigalitamakuṭā dharaṇivaratale praṇipatensuḥ //
gokṣīravimalacandraṃ mahītale mūrdhnaṃ pratiṣṭhāpetvā /
daśabalam abhinandantāḥ sthitā sucirakālam abhikāṃkṣitaṃ iti //
jātā khalu bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ sarvāṇi mānuṣyakāni śilpāni anācāryakā py anutiṣṭhanti //
___na khalu bho dhutadharmadhara bodhisatvāḥ tuṣitabhavanāt prabhṛti kāmāṃ pratisevanti // bho jinaputra ko hetuḥ kaḥ pratyayaḥ yaṃ aprahīṇehi kleśehi bodhisatvāḥ kāmāṃ na pratisevanti rāhulaś ca katham utpanna iti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // paripiṇḍatvāt kuśalasya bodhisatvā kāmāṃ na pratisevanti kalyāṇādhyāśayatvāt* agrādhyāśayatvāt praṇītādhyāśayatvāc ca bodhisatvā kāmāṃ na pratisevanti / akāmakāmitvāt* jñānadhvajatvāt* atatparāyaṇatvāt spṛhānupasthitatvāt bodhisatvāḥ kāmāṃ na pratisevanti / āryatvāt* anīcatvāt kuśalaparibhāvitatvāc ca bodhisatvāḥ kāmān na pratisevante paramapuruṣasaṃbhāvitatvāc ca lokasya samyaksaṃbuddho bhaviṣyatīti // atha rāhulas tuṣitakāyāc cyavitvā mātuḥ yaśodharāyāḥ kṣatriyakanyāyāḥ kukṣim avatīrṇa iti // evam anuśruyate bho dhutadharmadhara // rājānaś cakravartinaḥ aupapādukā babhūvu // tadyathā kusumacūḍaḥ hemavarṇaḥ gāndharvaḥ sumālaḥ ratnadaṇḍaḥ suvimānaḥ
[_Mvu_1.154_] ārjavaḥ māndhātā sunayaḥ suvastraḥ bahupakṣaḥ toragrīvaḥ maṇivirajaḥ pavanaḥ marudevaḥ supriyaḥ tyāgavāṃ śuddhavaṃśaḥ durāroha iti ity evam ādayaś cakravartigaṇāḥ aupapādukā āsan na tathā rāhulabhadra iti //
___kathaṃ bho dhutadharmadhara bodhisatvā abhiniṣkramaṇasaṃpannā bhavanti // bhūtapūrvaṃ bho jinaputra bodhisatvo abhiniṣkrāntaḥ // rājakulagataś chandakaṃ gāthayādhyabhāṣate //
kṣipraṃ chandaka kaṇṭhakam upanītvā mā ciraṃ vilambāhi /
saṃgrāmam ahaṃ durjayaṃ jayiṣye adya bhava vūdagro //
so vāṣpapūrṇavadano pariniḥśvasanto
chandakaḥ saśokaravitāni samutthitāni /
vāṣpāṇi muñcati imāni prabodhanārthaṃ
suptasya pārthivajanasya . . . . . . //
kiṃ dāni āvigalitā varakośabhārā
vāṣpaughasaṃstaragatā madanābhibhūtā /
lālasyasokaparidevitakāla eva
suptā idāni yada jāgraṇadeśakālaḥ //
devī pi nāma suciraṃ pratijāgaritvā
saudāmanīpratimarūpanibhā śayānā /
niryāṇakālasamaye naralambakasya
varasurapure suravadhūpratimā salīlā //
[_Mvu_1.155_] sā dāni tasya mahiṣī manujeśvarasya
mātā savatsalaviśālasucārunetrā /
saṃpaśyamāna karuṇaṃ priyaviprayogaṃ
nidrābhibhūta na vijānati ālapantaṃ //
sā dāni kuñjaravarāśvasamāptayodhā
nārācaprāsaśaraśaktivicitravarmā /
senā kahiṃ vasati kaṃ vā guṇaṃ karoti
yā śākyapuṅgavaṃ na budhyati niṣkramantaṃ //
kaṃ bodhayāmi mama ko nu bhave sahāyo
kiṃ vā karomi divase api vipranaṣṭe /
hā hemakāñcananibhena kila vihīno
rājā jahiṣyati sabandhujano śarīraṃ //
taṃ devasaṃgha avacī madhurapralāpī
kiṃ chandakā lapasi kiṃ ti vihanyitena /
naitasya mārakaputrāṇy api udyatāni
vighnaṃ samartha janayeyu kuto punas tvaṃ //
bherimṛdaṅga yadi śaṃkhasahasraśabdaṃ
kuryāt kocit kapilavastuni bodhanārtha /
naitad vibuddhi amareśvara-m-ādikehi
taṃ sopitaṃ puravaraṃ hi samṛddhavāraṃ //
paśyāsi tāva gagane maṇiratnacūḍā
[_Mvu_1.156_] devā divi gurukṛtasya vasānuvartī /
prahvā kṛtāṃjalapuṭā praṇipatya mūrdhnā
tvaṃ bandhu tvaṃ ca śaraṇaṃ ti namasyamānā //
tat sādhu kaṇṭhakam upānaya nāyakasya
gokṣīrahemavapuṣaṃ sahajaṃ turaṃgaṃ /
na hy asti so bhuvi divi naralambakasya
yo vighnaṃ kuryā upanehi turaṃgaśreṣṭhaṃ //
so taṃ praphullakumudākarakundagauraṃ
saṃpūrṇacandravapuṣaṃ sahajaṃ turaṃgaṃ /
tasya mahāguṇadharasya vacābhitunno
suśrūṣakāri upanāmayate rudanto //
eṣo ti nātha varalakṣaṇabhūṣitāṅgo
sajjaḥ sudyotacaraṇo lalitāgragāmī /
yaṃ dāni te 'dhyavasitaṃ vararūpadhāri
tan te samṛdhyatu viśālabhujāntarāṃśā //
śatruś ca te 'grabala durbalabhagnaśūko
śīghraṃ tapetu tava tejavarābhibhūtaḥ /
āsā ca te naralambaka mahārthayuktā
saṃpūryatāṃ kanakaparvatasannikāśā //
ye tubhya vighrakarā te tu apakramantu
[_Mvu_1.157_] śreyāvahā tu ti balaṃ vipulaṃ labhantu /
yaṃ ca vrataṃ samupagacchasi tasya pāraṃ
gacchāsi mattavaravāraṇakhelagāmi //
maṇikuṭṭimā ca vasudhā rājakule kaṇṭhakasya pādehi /
samanihatā rasati madhuraṃ niśāṃ sphurati adbhutaṃ śabdaṃ //
caturaś ca lokapālā vigalitamakuṭā pralambavaramālāḥ /
kaṇṭhakapādeṣu karāṃ nyasanti raktotpalasakāśāṃ //
agrato vajravaradharo tridaśagurū ābaddhamaṇīcūḍo /
indro sahasranayano gacchati purato naravarasya //
saṃjñākṛtamātram idaṃ kaṇṭhako vahatīti vādiśārdūlaṃ /
devā pravarakarahṛtaṃ vahanti aṃśupravaravarṣaṃ //
niṣkramya nagaravarāto avalokayi puravaraṃ puruṣasiṃho /
na taṃ punar ahaṃ pravekṣyam aprāpya jarāmaraṇapāram iti //
evam abhiniṣkramaṇasaṃpannā khalu dhutadharmadhara samyaksaṃbuddhā iti // na pratibalo khalv ahaṃ bho dhutadharmadhara bodhisatvasya garbhāvakrāntim ādau kṛtvā yāvad abhiniṣkramaṇato vistareṇa bhāṣituṃ kalpaṃ kalpāvaśeṣaṃ vā na ca guṇā samantā śakyam abhigantuṃ //
___ity api bahuguṇasaṃpannā samyaksaṃbuddhā iti //
[_Mvu_1.158_] bodhimūlam upagamya cāprāptāyāṃ sarvākārajñatāyāṃ paṃcacakṣusamanvāgatā bhavanti // evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // vistareṇa bho jinaputra paṃca cakṣūṇi parikīrtaya avahitaśrotā devamanuṣyasaṃkulā pariṣā sarvabhūtagaṇā iti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // paṃca imāni bho dhutadharmadhara samyaksaṃbuddhānāṃ cakṣūṇi bhavanti // katamāni paṃca // mānsacakṣuḥ divyacakṣuḥ prajñācakṣuḥ dharmacakṣuḥ buddhacakṣuḥ // imāni bho dhutadharmadhara paṃca cakṣūṇi samyaksaṃbuddhānāṃ bhavanti asādhāraṇāni pratyekabuddhebhyaḥ arhantebhyaḥ śaikṣebhyaḥ sarvabālapṛthagjanebhya iti // tatra bho dhutadharmadhara mānsacakṣus tathāgatānāṃ // yāye prabhāye samanvāgataṃ yāye śūkṣmadarśanāye samanvāgataṃ yāye tattvadarśanāye samanvāgataṃ tan mānsacakṣu anyasya satvasya satvakāye nāsti // prāpte ca sarvadarśitve bodhisatvā yāvattakam avakāśam avalokayitum icchanti taṃ darśanaṃ tatra apratihataṃ pravartate // kiṃ kāraṇaṃ // vipulakuśalasaṃcitatvāt* // tadyathāpi nāma ṛddhibalena rājā cakravarti sārdhaṃ caturaṃginīyā senāye vaihāyasaṃ dvīpāto dvipaṃ saṃkrāmati tathedaṃ pi draṣṭavyaṃ // samyaksaṃbuddhānāṃ carite ṛddhibalena anākāṃkṣamāṇānāṃ niścalāṃ vasumatiṃ pratikramantānāṃ unnatā ca onamati onatā ca unnamati tathaitad api draṣṭavyam ity evam ādinā
[_Mvu_1.159_] lakṣaṇamātreṇa samyaksaṃbuddhānāṃ mānsacakṣuḥ nirupadiśyate // na ca kalpena samyaksaṃbuddhānāṃ mānsacakṣusya śakyaṃ guṇaparyantam adhigantuṃ // kiṃ kāraṇaṃ // nahi kiṃcit samyaksaṃbuddhānāṃ lokena samaṃ // atha khalu sarvam eva maharṣiṇāṃ lokottaraṃ // tathā hi samyaksaṃbuddhānāṃ samudāgamaḥ so pi lokottaro // tac ca samyaksaṃbuddhānāṃ mānsacakṣuṣaḥ varṇaṃ pravṛttaṃ sthānaṃ ca yathānyeṣāṃ satvānāṃ satvakāye // yena cakṣuṣā bhaumyā devāś ca yakṣāś ca rākṣasāś ca kāmāvacarāś ca rūpāvacarāś ca devāḥ viśiṣṭataraṃ ca vipulataraṃ ca sphuṭataraṃ ca samyaksaṃbuddhānāṃ divyacakṣuḥ // tat pravṛttaṃ manomayeṣu rūpeṣu //
___yeneha prajñācakṣuṣā samanvāgatā cakṣutvaparīkṣayā aṣṭamakādikā pudgalā yāvad arhatpudgalā iti ato parivyaktataraṃ samyaksaṃbuddhānāṃ prajñācakṣuḥ // tatra katamaṃ samyaksambuddhānāṃ dharmacakṣuḥ // sa daśānāṃ balānāṃ manovibhutā // tatra katamāni daśabalāni // tadyathā
sthānāsthānaṃ vetti prathamaṃ balaṃ aprameyabuddhīnāṃ /
sarvatragāminīṃ ca pratipadaṃ vetti balaṃ dvitīyaṃ //
nānādhātukaṃ lokaṃ vidanti khyātaṃ balaṃ tṛtīyaṃ /
adhimuktinānātvaṃ vetti caturthaṃ balaṃ bhavati //
parapuruṣacaritakuśalāni vetti tat paṃcamaṃ balaṃ ca /
[_Mvu_1.160_] karmabalaṃ pratijānanti śubhāśubhaṃ tad balaṃ ṣaṣṭhaṃ //
kleśavyavadānaṃ vetti saptamaṃ balaṃ dhyānasamāpattiṃ vetti /
aṣṭamaṃ balaṃ pūrvanivāsaṃ vetti bahuprakāraṃ //
balaṃ navamaṃ bhavati pariśuddhadivyanayanā bhavanti /
sarvakleśavināśaṃ prāpnonti daśamaṃ balaṃ bhavati //
etāni manovibhubalāni yaiḥ sarvadarśī divi bhuvi ca jātakīrtiḥ daśabala ity evam ākhyāto // yaṃ eteṣu daśabaleṣu manovibhujñānaṃ idam ucyate dharmacakṣur iti // tatra katamaṃ buddhacakṣuḥ // aṣṭādaśāveṇikā buddhadharmāḥ // tadyathā atīte aṃśe tathāgatasya apratihataṃ jñānadarśanaṃ / anāgate aṃśe apratihataṃ jñānadarśanaṃ / pratyutpanne aṃśe apratihataṃ jñānadarśanaṃ / sarvaṃ kāyakarma jñānapūrvaṃgamaṃ jñānānuparivarti / sarvaṃ vācākarma jñānapūrvaṃgamaṃ jñānānuparivarti / sarvaṃ manokarma jñānapūrvaṃgamaṃ jñānānuparivarti / nāsti chandasya hāniḥ / nāsti vīryasya hāniḥ / nāsti smṛtiye hāniḥ / nāsti samādhīye hāniḥ / nāsti prajñāye hāniḥ / nasti vimuktiye hāniḥ / nāsti khalitaṃ / nāsti ravitaṃ / nāsti muṣitasmṛtitā / nāsti asamāhitaṃ cittaṃ / nāsti apratisaṃkhyāya upekṣā / nāsti nānātvasaṃjñā // yaṃ imeṣu aṣṭādaśasvāveṇikeṣu buddhadharmeṣu jñānam idam ucyate buddhacakṣur iti //
[_Mvu_1.161_] evam ukte āyuṣmān mahākāśyapa āyuṣmantaṃ mahākātyāyanam uvāca // kiṃ punar bho jinaputra bhavato etad adhivacanaṃ yādṛśānāṃ bhūmīnāṃ vyākaraṇaṃ utāho samyaksaṃbuddhānām etad iti // evam ukte āyuṣmān mahākātyāyana āyuṣmantaṃ mahākāśyapam uvāca // ekasmiṃ samaye bho dhutadharmadhara bhagavāṃ vārāṇasyāṃ vijahāra ṛṣivadane mṛgadāve aṣṭāviṃśatīnāṃ vaśībhūtaśatānāṃ puraskṛtaḥ // tatra bhagavatā aṣṭādaśa buddhadharmā vibhaktāḥ atīte aṃśe apratihataṃ jñānadarśanam eva samyaksaṃbuddhānāṃ bhavatīti daśa bhūmayo samutkīrtaye // śākyamuniṃ samyaksaṃbuddhaṃ ādau kṛtvā daśa bhūmayo deśitā // tatredam ucyate //
priyāṇi vastūni dadāti cakṣumāṃ
ciraṃ prasannena manena saṃsaran* /
tato priyaṃ budhyati jñānam uttamaṃ
svayaṃ mahīmaṇḍagato tathāgato //
vicitravastrābharaṇair alaṃkṛtāḥ
striyo dadāti parituṣṭamānaso /
vicitram asya pratijñānam adbhutaṃ
udīryate tasya phalena karmaṇaḥ //
na śaktinārāca na prāsatomarā / prāsesi satveṣu bhaveṣu saṃsaran* / tathāsya mārgo 'tṛṇakhaṇḍakaṇṭako
[_Mvu_1.162_] aghāti grāmāṃ nagarāṃ ca saṃsaran* //
svakasya dāsasya pi dharmavādinaḥ
śṛṇoti satkṛtya kathāṃ na cchindati /
tato sya dharmaṃ bruvato mahājane
na kaści no ramyati no ca tuṣyati //
praṇītadānāni dadāti . . . . .
vineti kāṃkṣāñ ca tata eva saṃśayaṃ /
tato sya kāyāt* jvalanārcisannibhā
prabhā samuttiṣṭhati śītalaprabhā //
na kasyacid yācanakasya yācanā
bhavanti bandhyā naradevaveśitā /
tato abandhyā bhavi tasya deśanā
tad adbhutaṃ mārabalapramardane //
manoramāṃ kāñcanatālaparṇiyo
jineṣu denti parituṣṭamānasāḥ /
tato anālokiyā lokabāndhavā
sadā ca lokeṣu .. etad adbhutaṃ //
upānahā ratnamayā ca pādukā dadāti nityaṃ parituṣṭamānasaḥ /
[_Mvu_1.163_] tataḥ sadā caṃkramate narottamaḥ asaṃspṛśanto caturaṃgulaṃ mahīṃ //
parehi ukto paruṣaṃ punaḥ punaḥ
prabhuḥ samāno kṣamate na ūhate /
tato piyaṃ caṃkramato saparvatā
samunnatāntonamati vasundharā //
karoti dīnāna nayena saṃgrahaṃ
patantam abhyuddharate mahājanaṃ /
tato sya ratnāmayaratnasaṃcayā
samonatā unnamate vasuṃdharā //
svaguṇaparikīrtanena ca samyaksaṃbuddhena buddhānusmṛtir nāma dharmaparyāyo bhāṣitaḥ // tasya paryavasāne āyuṣmatā vāgīsena samyaksaṃbuddho saṃmukham abhistuto //
namo 'stu te buddha anantadarśana
samantacakṣuḥ śatapuṇyalakṣaṇa /
hitānukampī paramārthakovida
namāmi tvāṃ valgugirāhi gautama //
tāresi tīrṇo janatāṃ mahāmune na bhāyasi kṣemakarāgrapudgala /
[_Mvu_1.164_] yathātathaṃ sthānam abhiprakāśayaṃ vinesi satye amṛte bahuṃ janaṃ //
śīlaṃ maharṣisya anantadarśinaḥ
gambhīram āryaṃ vipulaṃ subhāṣitaṃ /
śīle viśiṣṭo tvam aripramardanaḥ
imasmiṃ loke parataś ca suvrataḥ //
akhaṇḍam acchidram akācam avraṇaṃ
anāśravan te caraṇaṃ mahāmune /
śuci viśuddhiṃ paramāṃ gato sadā
virocase nagaśikhare yathānalo //
cittasthititve asi pāramiṃgato
vaśī samādhismi tathāpi pudgala /
citte vaśī tvaṃ vaśitāṃ parāṃ gataḥ
vaṃkāvakāśā vigato virocase //
yathecchakaṃ araṇasamādhi śāntara
. . . . . devanareṣu arcita /
niṣevase kāñcanadāmaprabhaḥ {Senart: niveśasan*}
namo 'stu te gautama satyavikrama //
virocano nabhasi yathā mahāprabho śuddhe nabhe paṃcadaśīya candramā /
[_Mvu_1.165_] tathā samādhismi sthito virocase suvarṇam uttaptam ivātra pudgalā //
ākāṃkṣamāṇā vimanā11 vipaṇḍitā {Senart vigatā}
satvā na jānanti samanta udyamāṃ /
sukhaṃ samādhiṃ araṇāni sevato
namo 'stu te devamanuṣyapūjita //
yadā ca ālokasi nāgagāmi
yadā ca āgata maraṇāya pāraṃ /
matīsmṛtīmāṃ vimalena cetasā
tadā ayaṃ bhūtadharā prakampate //
satyā abhisametiya darśanaṃ tathā
svayaṃ abhijñāye anuśrutaṃ purā /
imāṃ girāṃ vyāhara agrapudgala
sahasranetro maghavāṃ va śobhase //
idaṃ samāptaṃ vyasanaṃ mahadbhayaṃ
ito na bhoti agre asya saṃbhavo /
tasyāvarodhanam adho pravartate
nirvāti vātāna svaro va pākaḥ //
vimukticittasya vimuktidarśanā acintiyā tarkapathena niśritā /
[_Mvu_1.166_] asaṃkiyā vīragirā virocate yā sā suvelā mṛdu satyasaṃbhavā //
anuddhatāṃ tāṃ ca girāṃ prakāśaya
tvaṃ . . . . . . hi janasya sannidhau /
te tuhya śrutvā madhurāṃ subhāṣitāṃ
pibanti tṛṣṇārta ivāmbhasārṇave //
hateṣu tvaṃ prāṇiṣu maitraṃ cintaya
aiśvarya-ṛddhiṃ pratibhānam uttamaṃ /
śreṣṭheṣu dharmeṣu hi pāramīgato
yathā na kocī iha lokadhātuye //
prajñā ca te asti anuttarā mune
sarvasmi loke 'pratimā anopamī /
tvam eva śreṣṭho sakalasya prāṇino
śiloccayānāṃ yatha meruparvataḥ //
na te 'sti tulyo sadṛśo samāno
kutottaro guṇeṣu guṇaṃdharasya /
tvam eva śreṣṭho paramārthapudgalo
dharmāṇa nirvāṇam ivācalaṃ sukhaṃ //
rāgaṃ ca mohaṃ ca prahāya doṣaṃ mānaṃ ca mrakṣaṃ tasiṇāṃ ca jālinīṃ /
[_Mvu_1.167_] virājase doṣavimuktamānaso yathā śaśī pūrṇa iva nabhe śubhe //
yad atra satyaṃ tuvaṃ mārgase ṛjuḥ
setur mahā satpuruṣeṇa sevitaḥ /
imāṃ giraṃ vyāhara agrapudgala
sahasranetro maghavāṃ ca śobhase //
kleśair vimuktaṃ vimalaṃ suśāntaṃ
niṣeva satvaśaraṇaṃ samādhiṃ /
hitāya bhūtāna 'bhibhur virājase
ravī yathā devamanuṣyapūjitaḥ //
aniśritaḥ tvaṃ iha ca paratra ca
dhyāyanto dhyāne ramase pratiṣṭhitaḥ /
vandanti devā bahavo samāgatā
namaskṛtaṃ prāṃjaliyo mahāmuniṃ //
bahudhā bahuprakāraṃ cakṣuṃ bhavate viśuddhacakṣūṇāṃ /
jarāmaraṇamardanāna buddhāna adāntadamakānāṃ //
lokottarā bhagavato caryā lokottaraṃ kuśalamūlaṃ /
gamanaṃ sthitaṃ niṣaṇṇaṃ śayitaṃ lokottaraṃ munino //
yat tat sugataśarīraṃ bhavate bhavasya bandhanakṣayakaraṇaṃ /
[_Mvu_1.168_] lokottaraṃ tad api bho ity atra na saṃśayaḥ kāryo //
cīvaradharaṇaṃ munino lokottaraṃ atra saṃśayo nāsti /
āhārāharaṇam atho lokottaram eva sugatasya //
deśanā naranāgānāṃ sarvalokottarā matā /
yathātathaṃ pravakṣyāmi māhātmyaṃ varabuddhiṇāṃ //
deśakālavaśaṃ prāpya paripākaṃ ca karmaṇaḥ /
satyaṃ vā abhinirvṛtaṃ dharmaṃ deśenti nāyakāḥ //
lokānuvartanāṃ buddhā anuvartanti laukikīṃ /
prajñaptim anuvartanti yathā lokottarām api //
īryāpathāṃ darśayanti catvāraḥ puruṣottamāḥ /
no ca pariśramas teṣāṃ jāyate śubhakarmiṇāṃ //
pādāṃ ca nāma dhovanti na caiṣāṃ sajjate rajaḥ /
pādāḥ kamalapatrābhā eṣā lokānuvartanā //
snāyanti nāma saṃbuddhā na caiṣāṃ vidyate malo /
bimbe kanakabimbābhe eṣā lokānuvartanā //
dantadhovañ ca sevanti mukhaṃ ca utpalagandhikaṃ /
nivasanaṃ nivāsenti prāvāraṃ ca tricīvaraṃ //
cailaṃ vātāni vāyitvā vikopenti na dehakaṃ /
[_Mvu_1.169_] vastraṃ puruṣasiṃhānāṃ eṣā lokānuvartanā //
chāyāyāṃ ca niṣīdanti ātapaś ca na bādhati /
buddhānāṃ śubhaniṣyandānāṃ eṣā lokānuvartanā //
auṣadhaṃ pratisevanti vyādhi caiṣāṃ na vidyate /
nāyakānāṃ phalaṃ mahantaṃ eṣā lokānuvartanā //
prabhūś ca karma vārayituṃ karmaṃ darśayanti ca jinā /
aiśvaryaṃ vinigūhanti eṣā lokānuvartanā //
karonti nāma āhāraṃ na caiṣāṃ bādhate kṣudhā /
janatāyā upadārthaṃ eṣā lokānuvartanā //
pibanti nāma pānīyaṃ pipāsā ca na bādhate /
tad adbhutaṃ maharṣiṇāṃ eṣā lokānuvartanā //
cīvarāṇi nivāsenti sadā ca prāvṛto jinaḥ /
yathārūpo bhave devo eṣā lokānuvartanā //
keśāṃ ca orūpayanti na caiṣāṃ chindate kṣuraḥ /
keśāṃ nīlāñjananibhāṃ eṣā lokānuvartanā //
jarāṃ ca upadeśenti na caiṣāṃ vidyate jarā /
jinā jinaguṇopetā eṣā lokānuvartanā //
kalpakoṭīm asaṃkhyeyāṃ puṇyeṣu pāramiṃgatā /
ārabdham upadeśenti eṣā lokānuvartanā //
[_Mvu_1.170_] na ca maithunasambhūtaṃ sugatasya samucchritaṃ /
mātāpitṛñ ca deśenti eṣā lokānuvartanā //
dīpaṃkaram upādāya vītarāgas tathāgataḥ /
rāhulaṃ putraṃ darśeti eṣā lokānuvartanā //
kalpakoṭīm asaṃkhyeyāṃ prajñāpāramitāṃ gatā /
bālabhāvaṃ ca darśenti eṣā lokānuvartanā //
asanmantrā vibhāṣitvā asmiṃ loke sadevake /
punaḥ paryeṣanti tīrthe eṣā lokānuvartanā //
bodhyitvā-m-atulāṃ bodhiṃ sarvasatvāna kāraṇā /
alpotsukatvaṃ pradeśenti eṣā lokānuvartanā //
paramaguṇasaṃpannā vacanasaṃpannāś ca sarve samyaksaṃbuddhā // ṣaṣṭibhiḥ guṇaiḥ samyaksaṃbuddhānāṃ vācā samanvāgatā bhavati // katamehi ṣaṣṭibhiḥ //
gītaravamadhuravādī naravaravacanā viniścarati vācā /
vīṇāravaveṇuravā haṃsaravarutā sugatavācā //
jīmūtarasitamadhurā parabhṛtarathanemitulyanirghoṣā /
sāgaranarditasārasaprabhāvā varabuddhino vācā //
kinnarakalaviṃkarutā meghavarasvararavā varagajarutā /
[_Mvu_1.171_] ṛṣabhamṛgarājarasitā vācā varalakṣaṇadharāṇāṃ //
dundubhiravagambhīrā vanadeva-anilavidhūtasvaraprapātā /
bhūmīvikṣobhanaravā girā naramarupradhānānāṃ //
paṃcāṃgikatulyaravā pralulitakalahaṃsabarhiṇanivātā /
bimboṣṭhasutanujihvā jinavadanā niścarati vācā //
gandharvagītamadhurā jaladhārāṇāṃ nipātatulyaravā /
avistarapiṇḍitaravā girā guṇavaraprādhānānāṃ //
varakiṃkaṇīkasalīlasusaṃcitā hemajālatulyaravā /
ābharaṇaghaṭṭitaravā bhuvi divi ca girā pradhānānāṃ //
nātidrutā anamantī anupacchinnā vivartate madhurā /
galitapadasaṃcayavatī vācā varalakṣaṇadharāṇāṃ //
sarvām eva anucarati pariṣāṃ yadi lokadhātunayutāni /
vijñāpayate sarvāṃ pariṣāṃ sumadhurā vācā daśabalānāṃ //
śakayāvanacīṇaramaṭhapahlavadaradeṣu dasyupariṣāyāṃ /
ekavidham ucyamānā sarvaviṣayacāriṇī bhavati //
pariṣāṃ na atikramate niścaramāṇā girā naravarāṇāṃ /
[_Mvu_1.172_] na vardhate na ca hāyati girā sthitalayā daśabalānāṃ //
na ca bhidyate na nudyati na ca upatapyate . . . . . . . . . /
na ca vikhalakhalakhalāyati abhisvararutā sugatavācā //
na ca sā apaśabdavatī śabdabhraṣṭā aśeṣaṃ anuyuktaśabdā /
śabdeṣu kuśalākuśalāṃ sarvāṃ janatāṃ praharṣayati //
vadanā suvimaladaśanā niścarati girā yadā guṇadharāṇāṃ /
mādyanti śakunasaṃghā gaganatalagatā vanagatāś ca //
yo yasya svara abhimataḥ sā taṃ pūrayati tasya saṃkalpaṃ /
sugatavacanaprabhūtā vācā pariṣadi vicaramāṇā //
varavāsanasahitaghoṣā girinadinirghoṣasannibhā śuddhā /
utkrośakurararutanayā prabhavati vācā vararutānāṃ //
śakuntajīvaṃjīvaka jinavācā kanakatālapatraravā /
paṭupaṭahapravadamṛdaṃgacāṭusvaratulyanirg hoṣā //
ājñeyā vijñeyā gambhīrabhīṣmarūpā karṇasukhā /
hṛdayaṃgamā ca nityaṃ vācā varapāramigatānāṃ //
vallakīśravaṇīyā ca premaṇiyā ca girā guṇadhārīṇāṃ /
vipulaśubhasaṃcayānāṃ sarveṣāṃ anantayaśasānām iti //
[_Mvu_1.173_] yathābhūtaṃ deśitā vācā // samyaksaṃbuddhā evaṃ dharmaṃ deśayanti // nāhaṃ bhikṣavo ye dharmā anityās te nityato deśayāmi / nāpi ye dharmā nityā te anityato deśayāmi / nāpi ye dharmā duḥkhāḥ te sukhāto deśayāmi / nāpi ye dharmā sukhā te duḥkhāto deśayāmi / nāpi ye dharmā anātmīyā te ātmato deśayāmi / nāpi ye dharmā ātmīyās te anātmato deśayāmi / nāpi ye dharmā aśubhāḥ te śubhato deśayāmi / nāpi ye dharmāḥ śubhās te aśubhāto deśayāmi / nāpi ye dharmā rūpiṇas te arūpiṇo deśayāmi / nāpi ye dharmāḥ kuśalās te akuśalāḥ te deśayāmi / nāpi ye dharmā akuśalās te kuśalāto deśayāmi / nāpi ye dharmā anāśravāḥ te sāśravā ti deśayāmi / nāpi ye dharmāḥ sāśravāḥ te anāsravā ti deśayāmi / nāpi ye dharmāḥ vyākṛtās te avyākṛtā iti deśayāmi / nāpi ye dharmā avyākṛtās te vyākṛtā iti deśayāmi / nāpi ye dharmā hīnās te praṇītā iti deśayāmi / nāpi ye dharmā praṇītās te hīnā iti deśayāmi / nāpi ye dharmāḥ gṛhāśritās te naiṣkramyāśritā iti deśayāmi / nāpi ye dharmā naiṣkramyāśritās te gehāśritā iti deśayāmi // atha khalu bho dhutadhamadhara samyaksaṃbuddhāḥ satyavādi kālavādi bhūtavādi arthavādi tathāvādi ananyathāvādi avitathavādi dharmavādi vinayavādi iti //
[_Mvu_1.174_]___bhūtapūrvaṃ bho dhutadharmadhara tuṣitabhavanakāyiko devaputro śikharadharo nāma bodhisatvaḥ samyaksaṃbuddhaṃ ṛṣivadanagataṃ vārāṇasyāṃ vanavare varacakrapravartanadivase bhagavantaṃ saṃmukhābhir adhyabhāṣe sagauravaḥ sapratīsaḥ prahvaḥ kṛtāṃjalipuṭaḥ //
sādhu te sādhurūpasya vācā na pratihanyate /
sādhu arthānvitā sādhyā vācā tava manoramā //
sādhu susvarasaṃyogā varṇasandhiguṇānvitā /
sādhu satyāni catvāri pravadase mahāmune //
sādhu te devagandharvā pibanti madhurāṃ girāṃ /
sādhv ihāpratimaṃ cakraṃ pravartasi anuvartikaṃ //
tubhyaṃ loke samo nāsti rūpe varṇe kule bale /
īryāpathe ca vīrye ca dhyāne jñāne śame dame //
adya hṛṣṭā daśa vīra koṭyo te prathame phale /
vinītā devaputrāṇāṃ śāsane prathame mune //
triṃśa koṭyo prabho vīra vinesi prathame phale /
dvitīye śāsane nara devaputrāṇa eva ca // {Senart aiva ca}
pañcāśa koṭīyo bhūyo śāsane tṛtīye mune /
vinītā devaputrāṇāṃ apāyehi vimocitā //
[_Mvu_1.175_] aśīti koṭīyo bhūyo śrotāpattiphale vibhū /
caturthe śāsane dametvā durgatīhi vimokṣitāḥ //
tasmāt te sadṛśo nāsti maitrāya puruṣottama /
karuṇāye kāruṇako bhūto bhūyo nararṣabha //
hṛṣṭā puruṣaśārdūlā utpannā lokasundarā /
hitāya sarvasatvānāṃ vicaranti mahāmune //
aticirasya rājasuta utpanno si nararṣabha /
praṇetā vipranaṣṭānāṃ ārttānāṃ nayanandanaṃ //
mā ca kadācid bhūtaguru nātho antarahāyatu /
aparyantaṃ tava sthānaṃ bhavati lokabāndhava //
apāyā tanukībhūtā svayambhū tava tejasā /
anokāśā kṛtā svargā tvāṃ prāpya puruṣottama //
yasya mithyātvaniyato rāśiḥ puruṣapudgala /
eṣa vāniyataṃ rāśiṃ tvāṃ prāpya pūrayiṣyate //
yasyāpy aniyato rāśiḥ tvāṃ prāpya suravandita /
pūrayiṣyati so rāśiṃ samyaktejakulodita //
adbhutānāṃ ca dharmāṇāṃ viśuddhiḥ upalabhyate /
tvāṃ prāpya puruṣāditya tamontakaram acyutaṃ //
[_Mvu_1.176_] tasya te bhāṣamāṇasya bhūtāṃ dharmāṃ jinarṣabha /
abhinandanti vākyan te sendrā lokā mahāmune //
iti stuvanti devagaṇā varadaṃ prītimānasā /
anantaguṇasaṃpannaṃ saṃstavārhaṃ narottamam iti //
upacāravidhisaṃpannā bho dhutadhamadhara samyaksaṃbuddhā kālajñānasamarthakā viśuddhanetrā anuccāvacadarśanā pūrvāntanayasaṃpannā ucchrāpitadharmadhvajā niṣpratimānadhvajā kalaharaṇaniśātakā pravacanaviduṣo anavasānajñānāḥ samaye ca āvusādayanto anayanānāṃ pravartakāḥ apamārgakakutsakā iti // tatredam ucyate //
sarvākāraguṇopetā sarve sarvārthaniścitā /
pranetāro vinetāro buddhā budhajanārcitāḥ //
asaṃkīrṇena jñānena viśuddhena manena ca /
triṣu lokeṣu bhrājante pūrṇacandra iva nabhe //
caraṇena manojñena satāṃ kāntena nāyakāḥ /
nadanti ca mahānādaṃ samyakkuśalasaṃbhavāḥ //
śāsanti janatāṃ vīrā upacāreṣu niścitāḥ /
vivādaṃ parasatvānāṃ mathanti tattvadarśinaḥ //
loke jātā naraśreṣṭhā na ca lokena lipyatha /
prajñaptisamatikrāntā gambhīraviṣayā vibhūḥ //
[_Mvu_1.177_] guruṃ dhuraṃ samāropya na viṣīdanti paṇḍitā /
yathāvādītathākārī anupakruṣṭacāraṇā //
dṛṣṭiviṣaṃ taṃ ghoraṃ ca dagdhvā jñānāgninā prabhūḥ /
anuttrāsitāsantrastā paraṃ pradanti prāṇināṃ //
kāntāraṃ samatikramya kṣemaṃ prāpya nararṣabhāḥ /
āhvāyanti janadhīrā ihaiva nirbhayaṃ idaṃ //
jarāmaraṇarogāṇāṃ utpatti neha vidyate /
iha āyāsaśokānāṃ pravṛttir nopalabhyate //
te tasya vacanaṃ śrutvā madhuraṃ devamānuṣā /
anuśāstiṃ tathā kṛtvā pratipadyanti tatsukhaṃ //
tenāsti kīrtivistīrṇāḥ triṣu lokeṣu cottamāḥ /
caranti arcitā sadbhi na caiva praśamanti te iti //
paropahārāṃś ca bho dhutadharmadhara upaharanti samyakasṃbuddhāḥ satvānām anugrahārthaṃ // tadyathā kaliṃgarājñaḥ kusumāye devyā paropahāraṃ bhagavāṃ dhruvasya śreṣṭhino vacanopahāraṃ bhagavāṃ vṛttavāṃ //
tathaiva ca rājagṛhe purottame paropahāraṃ bhagavāṃ pravṛttavāṃ /
[_Mvu_1.178_] samutkarṣesi svavidhānakovido upālino taṃ vacanopahāraṃ //
tathā paraṃ merutaṭe samāgatāṃ
sa vādisiṃho vaśināṃ vaśī vaśī /
paropahāraṃ bhagavāṃ sa bhikṣu-
saṃghasya taṃ idam avacā mahāmunir iti //
etāṃ sarvāṃ pravakṣyāmi upahārāṃ manoramāṃ /
tasya satvapradhānasya śṛṇu vikrīḍitaṃ śubhaṃ //
utpanne puruṣaśreṣṭhe dharmacakre pravartite /
kaliṃgarājā kārayati rājyaṃ sphītam akaṇṭakaṃ //
nāmena abhayo nāma tasyedaṃ darśanaṃ abhūt* /
śubhāśubhānāṃ karmāṇāṃ phalaṃ nāstīti niścayaḥ //
paraloko tathā nāsti dānaphalaṃ kvacid yatra /
vītarāgo vītadoṣo vītamoho na vidyate //
so taṃ ca darśanaṃ prāpya janatāṃ sannipātayet* /
svakāṃ dṛṣṭiṃ samākhyāti paścāc ca na nivartate //
yadi mahyaṃ pitā bruyāt pratyakṣaṃ mama agrataḥ /
svayam upagamya evan tac chraddadhe tadā tathā //
sarvadā sa tadā āsi śīlavāṃ maitramānaso /
[_Mvu_1.179_] yadi tasya phalam asti tasya devapuraṃ gatiḥ //
devabhūto mama jñātvā imāṃ dṛṣṭiṃ vimocayet* /
ity uktvāsti paraloko dṛṣṭiṃ muñcāhi pāpakāṃ //
yasya ca paralokasya pravṛttir nopalabhyate /
tasmāt pitā mamāgatvā saṃpraharṣayatu mānasaṃ //
tato lokānukampārthaṃ kāruṇo mahadviśāradaḥ /
kaliṃgarājasya rūpaṃ nirmaṇati svayaṃ muniḥ //
prāsādavaraṃ āruhya antaḥpuragato tathā /
antaḥpurasya darśeti yat taṃ prakṛtidarśanaṃ //
tato sa nirmito rājā antarīkṣagatasthitaḥ /
rājānam abhayaṃ dhīro uvāca puruṣottamaḥ //
parityajya svakāryāṇi parakāryeṣu vyāpṛtaḥ /
mithyādarśanasaṃyuktaṃ arājyaṃ rājyasaṃjñitaṃ //
adya bhave gatī tubhyaṃ narako dāruṇo mahat* /
ye ca te darśayiṣyanti teṣām api ca sā gati //
anyān* hi vihato hanti naṣṭo nāśayate parāṃ /
andhīkaroti anyā pi svayam andhavyapatrapo //
sumuṣṭo muṣase anyā mṛto ca mārase parāṃ /
sukhitān api satvā tvaṃ duḥkhāpayasi durmate //
nimagno kāmapaṃkasmiṃ gṛddhu kām eṣu mūrcchitaḥ /
[_Mvu_1.180_] paralokaṃ draṣṭukāmo dharmāṇāṃ nayanaṃ nṛpaḥ //
asthānam etaṃ bhūmipati yas tvaṃ kāmaparāyaṇaḥ /
asamartho tahiṃ gantuṃ paralokam imaṃ prabho //
āsvādaṃ pi tu kāmeṣu buddhvā doṣān tathaiva ca /
kāme niḥsaraṇajñasya te vai jāne paraṃparāṃ //
etac chrutvā naraśreṣṭho abhayo kampito bhayāt* /
prahvo idam uvāca taṃ antarīkṣe sudarśanaṃ //
śraddadhāmi taṃ te deva evam etaṃ nānyathā /
prasīda bhava me nātha abhayaṃ parimocaya //
tadvasāntaḥpurāmātyaḥ śāstā me apratipudgalaḥ /
vinayavaśī tavāsmi tathānyā janatā bahu //
paropahāra iti eṣas tena paramabuddhinā /
vṛtto anugrahārthāya satvānāṃ varabuddhinā //
devī kusumbharājasya kusumā iti viśrutā /
iṣṭā kusumbharājasya strīsahasrāṇam uttamā //
tasya mātā pitā caiva jīrṇā daṇḍaparāyaṇā /
dhītaram evam āhansu kusume putri he śṛṇu //
vayaṃ jīrṇā tuvaṃ bālā kāmapralulitā asi /
[_Mvu_1.181_] icchema pratisṛjyantau icchema maraṇam ātmanaḥ //
etac ca vacanaṃ śrutvā kusumā labhate mataṃ /
avarṇo yaṃ mama asyā yady ambātāto praghātyate //
dāsyāmi viṣasaṃyuktaṃ bhaktam eṣāṃ sudāruṇaṃ /
bhuktvā yena ubhāv etau mariṣyanti na saṃśayaḥ //
yadāsyā niścitā buddhi mātāpitṛṣu dāruṇā /
tato utpādaye śāstā kāruṇyaṃ kusumāṃ prati //
tataḥ kusumāye śāstā mātaraṃ pitaraṃ tathā /
apanāmayati saṃbuddho anyau sthāpeti nirmitau //
kusumā viṣasaṃyuktaṃ taṃ bhojanam āpadyati /
nirmitān āha bhuṃjantu ambā tāto ca bhojanaṃ //
avikampamānā bhuṃjanti bhojanaṃ jinanirmitāḥ /
na caiṣāṃ bādhate kiṃcit kāyaṃ nirmitakā hi te //
dvitīyaṃ divasaṃ caiva tṛtīyaṃ caturthaṃ paṃcamaṃ /
viṣasaṃyuktaṃ bhuktvāna sudhāṃ va yāpenti nirmitau //
tataḥ kṛtāṃjalī bhūtvā kusumā nirmitāṃ bravīt* /
ātmānaṃ me nivedayatha anugrāhyā yadi ahaṃ //
tāṃ yācamānāṃ prāñjalikāṃ kusumāṃ nirmitā bravīt* /
[_Mvu_1.182_] yā tavāpatti jānātha tathā ca anutiṣṭhatha //
buddhaḥ puruṣaśārdūlaḥ dvātriṃśavaralakṣaṇaḥ /
utpannaḥ kulasaṃpannaḥ sarvavidyāguṇānvitaḥ //
tasya sarvaṃ guṇābhūtaṃ atītānāgatasthitaṃ /
viditaṃ vādisiṃhasya atra vijaha saṃśayaṃ //
prāsādavaram āruhya sastryāgāro sa pārthivaḥ /
yāced darśanam icchāma vayaṃ sarvārthadarśinaḥ //
taṃ sarvaguṇasaṃpannaṃ vanditvā śaraṇaṃ vraje /
tato asmākaṃ yaṃ tatraiva pṛcchasi vakṣyate jino //
sādhū ti pratiśrutvāna nirmitāṃ prati so tadā /
rājā sāntaḥpuro śīghraṃ prāsādam abhirūḍhavāṃ //
satvaraṃ sa prahvo rājā sastryāgāro kṛtāṃjaliḥ /
imāṃ vyāharate rājā vācāṃ kusumayā saha //
ye sarvaguṇasaṃpannā lokānām anukampakā /
gṛhītā atyantaṃ teṣāṃ sāñjalī saumanasyakā //
tato amantraye śāstā śrāvakāṃ śāsane ratāṃ /
cāruvarṇaṃ siṃhahanuṃ dṛḍhabāhuṃ aninditaṃ //
kīrtimantaṃ mahānāgaṃ ca cāturantaṃ mahābalaṃ /
nīlakeśaṃ ca buddhaṃ ca śāntaṃ sāstraviśāradaṃ //
tathā śārasam atulyaṃ guptakāmam aninditaṃ /
[_Mvu_1.183_] siṃhanandiṃ viśālākṣaṃ lakṣaṇeyam anuttamaṃ //
eṣa bhikṣavo gacchāmi śāstāram anubandhatha /
kusumāṃ pramukhāṃ kṛtvā vineṣyāmi bahuṃ janaṃ //
sādhū ti te pratiśrutvā vaśībhūtā svayaṃbhuvaḥ /
parivārayitvā saṃbuddhaṃ idaṃ vacanam āhu te //
asmākaṃ pi pādo vīrā vihaṃgamadhyam akramaḥ /
anuyāsyāma saṃbuddhaṃ yatra gacchati cakṣumāṃ //
nimeṣāntareṇa saṃprāpto bhagavāṃ śiṣyasaṃvṛtaḥ /
nagaraṃ kusumāyās tu anukampāya prāṇināṃ //
ākāraṃ vajrapāṇisya nāyako abhinirmiṇe /
devasaṃghaṃ ca manasā dhyāye dhyānaviśāradaḥ //
prabhāmaṇḍalam utsṛje yojanāni caturdaśa /
devatā ca abhivādenti yātrāṃ paramabuddhinaḥ //
tato ca kusumā devī prahvī sugatam abravīt* /
eṣā te prāñjalī nātha pādāṃ icchāmi vanditaṃ //
tataḥ pratiṣṭhito śāstā prāsādavaramūrdhani /
prabhayā ca diśā sarvā abhibhūya yaśaskaraḥ //
tato ca kusumā devī saha rājñā jinakramāṃ /
vandate parivāro ca deviye narapuṅgavaṃ //
śaraṇaṃ tvāṃ naraśreṣṭha gacchāma suravandita /
mātaraṃ pitaraṃ hatvā kīdṛśaṃ labhate phalaṃ //
[_Mvu_1.184_] śṛṇohi kusume satyaṃ mātāpitṛvadhe phalaṃ /
anantaraṃ mahāvīciṃ narakaṃ upapadyate //
tato buddhānubhāvena śāstā vadathakovidaḥ /
kusumāyā mahāvīciṃ upadarśeti nāyakaḥ //
tato ca kusumā devī nirayaṃ trasya dāruṇaṃ /
aśruvegaṃ pramuñcantī idaṃ vacanam abravīt* //
mātāpitṛbhyāṃ kāruṇikā duṣṭacittasya kidṛśaṃ /
paraloke phalaṃ bhavati yat satyaṃ tad udīraya //
duṣṭacittasya kusume taṃ cittaṃ syād amuñciyaṃ /
tad eva paralokasmiṃ phalaṃ sadyaṃ ca hiṃsayā //
tato ca pratiniḥsṛjati kusumā dāruṇaṃ manaṃ /
purato dharmarājasya prītisukhasamarpitā //
tato kāmāna āsvādaṃ bhāṣate sarvakovidaḥ /
ādīnavaṃ ca kāmānāṃ bhāṣate puruṣottamaḥ //
tato kāmānāṃ niḥsaraṇaṃ bhāṣate cintyavikramaḥ /
guṇān vadati nirvāṇe adbhutāṃ bhūtadarśimān //
kusumāṃ pramukhāṃ kṛtvā koṭīyo dvādaśa muniḥ /
mānuṣāṇāṃ vinayati upahāro ayaṃ iti //
dhruvo nāma abhūc chreṣṭhī nagare kāśivardhane /
tasyedaṃ darśanaṃ pāpaṃ mātāpitṛsamāgame //
yo mātaraṃ ca pitaraṃ ca jīrṇakaṃ gatayauvanaṃ /
[_Mvu_1.185_] jñātipakṣaṃ samānetvā bhakṣyabhojyena tarpayet* //
agniskandhe ca jvalite dāhayeya pitṝn ubhau /
upahāro vidhātavyo tasya puṇyam anantakaṃ //
rākṣasīnāṃ sahasrāṇi nāyako abhinirmiṇi /
prāsādavarasuptasya dhruvasya purataḥ sthitā //
daṇḍahastā kaśāhastā śaktihastā tathaiva ca /
kuṭhārahastā asihastā ulkāhastā tathaiva ca //
atha tomarahastā ca nārācaśatapāṇiyo /
kuntamudgarahastāś ca śreṣṭhisya purataḥ sthitāḥ //
dhikkṛtāṃ dhikkṛtāṃ dṛṣṭiṃ prāpto 'si puruṣādhamā /
dhikkṛtaṃ mithyātvam āsādya na śraddadhitum arhasi /
ye te duṣkarakartāraḥ ye te pūrvopakāriṇaḥ /
maitracittā āpanneṣu teṣu tvaṃ vadham icchasi //
yeṣāṃ na śakyaṃ pratikartuṃ apatyena kathaṃcana /
sarvaratnaṃ pi dadatā teṣāṃ tvaṃ vadham icchasi //
jīvitāt te mṛtaṃ śreyo na ca darśanam īdṛśaṃ /
yaḥ tvaṃ supuruṣācīrṇaṃ darśanaṃ pratibādhase //
adya te jīvitaṃ nāsti sabhāryasya sabandhunaḥ /
sabhṛtyasya saputrasya pretya ca nirayaṃ gatiḥ //
imaṃhi nāma evaṃ vā māriṣa bhadram astu vaḥ /
mithyādarśanasampannaṃ mūḍḥāpaṇḍitamānasaṃ //
[_Mvu_1.186_] parāṃ anyāṃ pi janatāṃ grāhentaṃ pāpadarśanaṃ /
dhruvaṃ śreṣṭhiṃ vināśema āryadarśanakutsakaṃ //
etan tu vacanaṃ śrutvā dhruvo udvignamānasaḥ /
sasvinnagātro prahvaś ca babhūva trastamānasaḥ //
bhrāntacitto diśovekṣī trasto bhavati mānasaḥ /
kṛtāñjalipuṭo bhūtvā idaṃ vacanam abravīt* //
rakṣogaṇo prasīdaṃtu parivārasya mahya ca /
yuṣme gatiś ca lenaś ca mama śaraṇam eva ca //
ājñāpayatha kiṃ kṛtvā mahyādya abhayaṃ bhave /
mama sabandhuvargasya na cāgaccheya durgatiṃ //
te ca bravīnsu bhūtagaṇā dhruvaṃ śreṣṭhiṃ nabhe sthitā /
mā asmākaṃ śaraṇaṃ gaccha tam eva śaraṇaṃ vraja //
hitaiṣiṇaṃ sarvabhūtānāṃ buddhaṃ dhutajanārcitaṃ /
sarvalokottaraṃ vādiṃ śākyasiṃhaṃ manoramaṃ //
kahin nu so . . . . . . . bhagavāṃ bhūtavandito /
vayaṃ pi taṃ naraśreṣṭhaṃ gacchema śaraṇaṃ muniṃ //
eṣo sarvaguṇopetaḥ pure ratanakholake /
nānākusumasaṃcchanne udyāne gandhamādane //
vaśībhūtasahasrāṇāṃ navatīhi puraskṛto /
vihārakuśalo dhīro tatra viharate muniḥ //
[_Mvu_1.187_] taṃ tvaṃ śaraṇaṃ gacchāhi sarvehi jñātibhiḥ saha /
taṃ ca paśya narādityaṃ tāṃ ca dṛṣṭiṃ parityaja //
yaṃ ca so deśate dharmaṃ dṛṣṭāntavihitaṃ śubhaṃ /
taṃ ca prajñāya paśyāhi evan te jīvitaṃ bhavet* //
agatvā ca tuvaṃ śreṣṭhi na dhruvaṃ pratipatsyase /
idan te maraṇaṃ sadyaṃ taṃ śraddhāno samācara //
tataḥ śreṣṭhi sabandhujano bhūtvā sudīnamānaso /
mūrdhinā patito bhūmau yato so puruṣottamaḥ //
sarvākāraguṇopeto mahākāruṇiko muni /
sabandhupakṣo śaraṇaṃ upemi tvā mahāyaśā //
bhītasya bhayāntakara abhayaṃ dātum arhasi /
sapakṣo bho mahāsatva ahaṃ bhayaparāyaṇo //
icchāmi caraṇaṃ śāstuḥ vandituṃ vādināṃ vara /
draṣṭum icchāmi satpuruṣaṃ anugrāhyā yadi vayaṃ //
tato abhyudgato śāstā vaśībhūtapuraskṛtaḥ /
nimeṣāntareṇa saṃprāpto satvānukampāya nāyakaḥ //
taṃ dṛṣṭvā gagaṇe sthitaṃ dāntaṃ kṣāntaṃ puraskṛtaṃ /
[_Mvu_1.188_] saumanasyaṃ samutpannaṃ śreṣṭhisya saha bandhubhiḥ //
śaraṇaṃ vādiśārdūlaṃ śreṣṭhī tatra upāgataḥ /
sujātadarśanatvaṃ ca śreṣṭhī paryadhigacchasi //
tasyātyayaṃ naraśreṣṭho parigṛhya tathāgato /
satyavādī udīreti satyāni caturā muniḥ //
śubhāśubhānāṃ karmāṇāṃ phalaṃ vistaraśo vibhuḥ /
prakāśaye narādityo siṃho vā nadate vane //
siṃhanādaṃ imaṃ śrutvā śreṣṭhi parijanaiḥ saha /
prāpnoti madhuraṃ satyaṃ phalaṃ prathamake kṣaṇe //
yat tasya parikarma tat kṛtaṃ pana maharṣiṇā /
tam āhur upahāro ti sarvadharmaviśāradāḥ //
tarur nāma abhū rājā dvīpe kasmiṃ ci sāgare /
tasya darśanam utpannaṃ pāpakaṃ bāliśapriyaṃ //
yo brāhmaṇaṃ vā śramaṇaṃ vā anyaṃ vāpi vanīyakaṃ /
āmantretvā na bhojayate tam āhuḥ śreṣṭhalakṣaṇaṃ //
mahājanaṃ nimantretvā bahuṃ ca śūdrabrāhmaṇāṃ /
yo bubhukṣāyam āneti kṛtvā kārānibandhanaṃ //
[_Mvu_1.189_] uttarāgamane kulavā maheśākhyo mahāyaśāḥ /
prabhūtavastrābharaṇo tatra so copapadyate //
grāheti janatāṃ rājā evaṃ pāpena cetasā /
te tasya vacanaṃ śrutvā śraddadhāti mahājanaḥ //
etaṃ darśanaṃ vijñāya devagandharvavanditaḥ /
paṃca bhikṣusahasrāṇi kṣaṇena nirmiṇe muniḥ //
te taṃ dvīpam upāgamya tarur yatra janādhipaḥ /
rājyaṃ pālayate tatra caṃkramiṣu vaśīgaṇā //
te tu narādhipo dṛṣṭvā nirmitā bhikṣuvarṇitā /
vāhanato taritvāna vanditvā pādam abravīt* //
nimantrayāmi ṛṣayo prīto bhaktena tattvataḥ /
adhivāsensu me ṛṣayo anugrāhyā yadi vayaṃ //
adhivāsitaṃ viditvā tato nirdhāvate punaḥ /
pādāṃ vanditvā ṛṣīṇāṃ gato rājakulaṃ svakaṃ //
rātriṃ prabhātāṃ vijñāya rājapuruṣam abravīt* /
gaccha tvaṃ ṛṣayopagamya siddhena tvaṃ nimantraya //
te ca praveśitā rājñā ṛṣi veśam atyadbhutaṃ /
śaraṇyaṃ guṇasaṃpannaṃ dṛḍhārgalasuyantritaṃ //
saptāhe samatikrānte rājā tāṃ pratyavekṣate /
[_Mvu_1.190_] adīnamukhavarṇāś ca dhyāyante bhikṣuvarṇitā //
so bhūyaḥ parivarjetvā nirmitā manujādhipaḥ /
dvitīyaṃ samatikramya dvitīye pratyavekṣate //
tṛtīye ca caturthe ca paṃcame ṣaṣṭhasaptame /
navame daśame saptāhe idaṃ vacanam abravīt* //
devā ca nāgā gandharvā yakṣā ca guhyakāsurā /
āgatā ṛṣirūpeṇa mama saṃvegakāraṇāt* //
nivedayatha ātmānam anugrāhyā yadi vayaṃ /
athāsmākam anugrāhyo ātmānaṃ parivedaye //
anugrāhyo 'si bhūmipate idaṃ vacanam uvāca te /
yad vayaṃ vacanaṃ brūma tathā tam anutiṣṭhata //
eṣo kāśīpure śāstā vārāṇasyāṃ vane śubhe /
pāragaḥ sarvadharmāṇāṃ sarvasaṃśayasūdanaḥ //
prāsādavaram āruhya yāce prahvaḥ sabāndhavaḥ /
icchāma puruṣaśreṣṭhaṃ draṣṭum apratipudgalaṃ //
sa etat vacanaṃ śrutvā tatheti udapādayi /
atha vaihāyasaṃ śāstā taṃ dvīpam upasaṃkramīt* //
vaśībhūtāś ca catvāro kuṃjaro karabhogajaḥ /
[_Mvu_1.191_] vāraṇo 'tha mahādhyāyī manāpo 'tha samāgatā //
te paśyitūna saṃbuddhaṃ virocantaṃ śaśiprabhaṃ /
tathā stuvanti prāṃjaliyo bhūtadharmaguruṃ guru //
prasannacittā sumanā sarvākāraguṇānvitā /
nātha marumanuṣyāṇāṃ namas te naralambaka //
ko nāma tvaṃ mahāsatva mahātejā mahādyute /
mahābuddhi mahābāhu yathātatham udīraya //
rājavaṃśasamutpanno dharmarājyapratiṣṭhitaḥ /
śaraṇaṃ sarvabhūtānāṃ ahaṃ buddha iti viduḥ //
ahaṃ marumanuṣyāṇāṃ nātho netā cikitsakaḥ /
ahaṃ saṃśayāntakaraḥ saṃbuddho devavanditaḥ //
etat śrutvā taru rājā saṃbuddham idam abravīt* /
namas te vādiśārdūla sarvasaṃśayasūdana //
prāsādavaram āruhya sabandhupakṣo sajjanā /
sarāṣṭro śaraṇaṃ gacchāmi tasya no śaraṇaṃ bhava //
svakaṃ ca darśanaṃ rājā samākhyāti maharṣiṇaḥ /
tac chrutvā naraśārdūlo rājānam idam abravīt* //
na te lābhā bhūmipate yas tvaṃ durgatigāminaṃ /
[_Mvu_1.192_] pāpaṃ śraddadhase mārgantāṃ dṛṣṭiṃ pratiniḥsṛja //
tāṃ dṛṣṭiṃ pratiniḥsṛjya rājā vacanam abravīt* /
dharmam ākhyāhi māṃ dhīra yatra duḥkhaṃ nirudhyate //
tasya ca dharmasaṃyuktaṃ bhāvaye puruṣottamaḥ /
kuśalaṃ sarvasatvānāṃ buddhadharmaviśāradaḥ //
so taṃ dharmaṃ vijānitvā rājā parijanaiḥ saha /
trīṇi saṃyojanāṃ tyaktvā prāptavāṃ prathamaṃ phalaṃ //
asaṃkhyeyā ca janatā prāptavān prathamaṃ phalaṃ /
paśya satpuruṣā rājaṃ maitriyā balam uttamaṃ //
ye tatra nirmitā bhikṣūḥ na caite bhikṣuṇo matā /
upahāraṃ vadanty etaṃ jinā śāstraviśāradāḥ //
asthānam eva jinaputra yadā sthūlāhi bhūmihi /
tat pure adhigaccheyuḥ sarvajñatvaṃ tathāgatāḥ //
kālaṃ va nātināmenti paripūrṇāhi bhūmihi /
darśensu vādiśārdūlā ity evaṃ puruṣottamā //
vārāṇasīṃ vanaṃ gatvā buddhadharmapuraskṛto /
vistareṇa prakāśayati nāyako bhūmayo daśa //
nayānayajñāḥ saṃbuddhāḥ sarvaparamataṃ viduḥ /
adhyāśayaṃ parīkṣanti jātakā sarvaprāṇināṃ //
madhureṇa sugītena nayena guṇadarśinaḥ /
[_Mvu_1.193_] suvinītā bahu janatā saṃbuddhena prajānatā //
na jāyanti na jīryanti na mṛyanti kathaṃcana /
paramaṃ mitram āsādya vinītā varabuddhinā //
gambhīracaritaṃ dhīrā prajānanti parasparaṃ /
anantapratibhānaṃ ca sarve sarvāṅgaśobhanā iti //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne abhiṣekavatī nāma daśamā bhūmiḥ samāptā //
śikhare gṛddhakūṭasmiṃ pañcānāṃ vaśībhūtaśatānāṃ samavāye daśabhūmikaṃ nāma upadeśamukhaṃ bhāṣitaṃ // samāptaṃ daśabhūmikaṃ // ye satvā buddhatvāya praṇidhenti tehi uddeśitavyaṃ daśabhūmikaṃ bodhisatvānāṃ ca dṛṣṭasatyānāṃ śraddadhānānāṃ dātavyaṃ nānyeṣāṃ ete hy atra śraddadhānā anye vicikitseyuḥ //
___samāptā ādibhūmi yāvad daśamā daśabhūmayaḥ mahāvastuparisaraṃ //
dīpaṃkaravastusyādiḥ // ito mahāmaudgalyāyana aparimite asaṃkhyeye kalpe rājā arcimāṃ nāma abhūṣi cakravartī kṛtapuṇyo maheśākhyo saptaratnasamanvāgato cāturdvīpo vijitāvī anuraktapaurajānapado dhārmiko dharmarājā daśa kuśalā karmapathā samādāyavartī // tasya sapta ratanāni abhūt* / tadyathā cakraratnaṃ hastiratanaṃ aśvaratnaṃ maṇiratanaṃ strīratanaṃ gṛhapatiratnaṃ pariṇāyakaratanaṃ evaṃ saptaratnaṃ // pūrṇaṃ cāsya putrasahasraṃ abhūṣi śūrāṇāṃ vīrāṇāṃ varāṅgarūpiṇāṃ parasainyapramardakānāṃ // so imāṃ catvāri mahādvīpāṃ sāgaragiriparyantāṃ akhilāṃ akaṇṭakāṃ adaṇḍeṇāśāstreṇānutpīḍena dharmeṇemāṃ abhinirjiṇitvā adhyāvasi // arcimato khalu punaḥ mahāmaudgalyāyana
[_Mvu_1.194_] rājño dīpavatī nāma rājadhānī abhūṣi dvādaśa yojanāni āyāmena purastimena ca paścimena ca sapta yojanāni vistāreṇa dakṣiṇena ca uttareṇa ca saptahi prākārehi parikṣiptā abhūṣi sauvarṇehi suvarṇapracchannehi // dīpavatī khalu punar mahāmaudgalyāyana rājadhānī saptahi tālapaṃktihi parikṣiptā abhūṣi citrāhi darśanīyāhi saptāṇāṃ ratnānāṃ suvarṇasya rūpyasya muktāyā vaiḍūryasya sphaṭikasya musāragalvasya lohitikāyāḥ // sauvarṇasya tālaskandhasya rūpyamayaṃ patraṃ ca phalaṃ ca abhūṣi / rūpyamayasya tālaskandhasya muktāyā patrā ca phalā ca abhūṣi / muktāmayasya tālaskandhasya vaiḍūryamayā patrā ca phalā ca abhūṣi / vaiḍūryamayasya tālaskandhasya sphaṭikasya patrā ca phalā ca abhūṣi / sphaṭikamayasya tālaskandhasya musāragalvamayā patrā ca phalā ca abhūṣi / musāragalvamayasya tālaskandhasya lohitikāmayā patrā ca phalā ca abhūṣi / lohitikāmayasya tālaskandhasya muktāmayā patrā ca phalā ca abhūṣi // teṣāṃ khalu punaḥ mahāmaudgalyāyana tālānāṃ vāteritānāṃ vātasaṃghaṭṭitānāṃ ghoṣo niścarati valgu manojñaḥ āsecanako apratikūlo śravaṇāya // tadyathā api nāma paṃcāṅgikasya tūryasya kuśalehi vādakehi samyaksupravāditasya ghoṣo niścarati valgu manojño āsecanakaḥ apratikūlo śravaṇāya // evam eva . . . . . . . . . bho mahāmaudgalyāyana tena kālena tena samayena dīpavatīye rājadhānīye manuṣyā abhūṣi śuṇḍāpeyā te tena tālapatranirghoṣeṇa paṃcahi kāmaguṇehi samarpitā samaṅgībhūtā krīḍensu ramensu pravicārensu //
___dīpavatī khalu punar mahāmaudgalyāyana rājadhānī saptahi vedikājālehi parikṣiptā abhūṣi citrāhi darśaṇīyāhi saptānāṃ varṇānāṃ suvarṇasya rūpyasya muktāyā vaiḍūryasya sphaṭikasya musāragalvasya lohitikāyā // sauvarṇasya pādakasya rūpyamayī sūcikā
[_Mvu_1.195_] ālambanamadhiṣṭhānakaṃ cābhūṣi / rūpyamayasya pādakasya muktāmayā sūcikā ālambanam adhiṣṭhānakaṃ ca abhūṣi / muktāmayasya vaiḍūryamayī vaiḍūryamayasya sphaṭikamayī sphaṭikamayasya musāragalvamayī musāragalvamayasya lohitikāmayī / lohitikāmayasya pādakasya sauvarṇikā sūcikā ālambanam adhiṣṭhānakaṃ ca abhūṣi // te ca khalu punar mahāmaudgalyāyana vedikājālā dvihi hemajālehi praticchannā abhūṣi suvarṇamayena ca hemajālena rūpyamayena ca // sauvarṇasya hemajālasya rūpyamayīyo kiṃkiṇīyo abhūṣi / rūpyamayasya hemajālasya sauvarṇikā kiṃkiṇikā abhūṣi // dīpavatīyaṃ khalu punaḥ rājadhānīyaṃ samantato trīṇi trīṇi dvārāṇi abhūṣi citrāṇi darśanīyāni saptānāṃ ratnānāṃ suvarṇasya rūpyasya muktāyā vaiḍūryasya sphaṭikasya musāragalvasya lohitikāyāḥ // teṣāṃ khalu punar mahāmaudgalyāyana dvārāṇāṃ dvinnāṃ varṇānāṃ vyāmotsaṃgā abhūṣi suvarṇasya ca rūpyasya ca / dvinnāṃ varnānāṃ tulā abhūnsuḥ suvarṇasya ca rūpyasya ca / dvinnāṃ varṇānāṃ anuvargā abhūnsuḥ suvarṇasya ca rūpyasya ca / dvinnāṃ varṇānāṃ phaṭikaphalakāni abhūnsuḥ suvarṇasya ca rūpyasya ca / dvinnāṃ varṇānāṃ phalakastārā abhūnsuḥ suvarṇasya ca rūpyasya ca / caturṇāṃ varṇānāṃ paṭimodakā abhūnsuḥ suvarṇasya ca rūpyasya muktāyā vaiḍūryasya // teṣāṃ khalu punar mahāmaudgalyāyana dvārāṇāṃ dvinnāṃ varṇānāṃ elūkā abhūnsuḥ suvarṇasya rūpyasya ca // teṣāṃ khalu punar mahāmaudgalyāyana dvārāṇāṃ caturṇāṃ varṇānāṃ indrakīlakā abhūnsu suvarṇasya ca rūpyasya ca muktāyā vaiḍūryasya ca / dvinnāṃ varṇānāṃ kapāṭāni abhūnsuḥ suvarṇasya ca rūpyasya ca / dvinnāṃ varṇānāṃ argalapāśā abhūnsuḥ suvarṇasya ca rūpyasya
[_Mvu_1.196_] ca // teṣāṃ khalu punar mahāmaudgalyāyana dvārāṇāṃ purato iṣikāni māpitāni abhūnsuḥ tripauruṣanaikhānyāni tripauruṣaparigohyāni dvādaśapauruṣā udvedhena citrāṇi darśanīyāni saptānāṃ varṇānāṃ suvarṇasya rūpyasya muktāyā vaiḍūryasya sphaṭikasya musāragalvasya lohitikāyāḥ // te khalu punar mahāmaudgalyāyana dvārā dvihi dvihi hemajālehi praticchannā abhūnsuḥ sauvarṇikena hemajālena rūpyamayena hemajālena // suvarṇasya hemajālasya rūpyamayīyo kiṃkiṇīyo abhūnsuḥ rūpyamayasya hemajālasya sauvarṇikā kiṃkiṇīyo abhūnsuḥ // teṣāṃ khalu punar mahāmaudgalyāyana hemajālānāṃ vāteritānāṃ vātasaṃghaṭṭitānāṃ ghoṣo niścarati valgu manojñaḥ āsecanako apratikūlo śravaṇāya / . . . . . . . . . . evam eva mahāmaudgalyāyana teṣāṃ hemajālānāṃ vāteritānāṃ vātasaṃghaṭṭitānāṃ ghoṣo niścarati valgu manojñaḥ āsecanako apratikūlo śravaṇāya // dīpavatī khalu punar bho mahāmaudgalyāyana rājadhānī aśūnyā abhūṣi imehi evaṃrūpehi śabdehi sayyathāpi hastiśabdehi rathaśabdehi pattiśabdehi bherīśabdehi mṛdaṅgaśabdehi paṇavaśabdehi śaṃkhaśabdehi veṇuśabdehi vīṇāśābdehi gītaśabdehi vāditraśabdehi aśnutha khādatha pibatha detha dānāni karotha puṇyāni dharme caratha śramaṇabrāhmaṇeṣu bhadram astu vaḥ ti śabdehi // dīpavatīyaṃ khalu punaḥ rājadhānīyaṃ madhye valguyā nāma yaṣṭi abhūṣi citrā darśanīyā saptānāṃ varṇānāṃ suvarṇasya rūpyasya muktāyā vaiḍūryasya sphaṭikasya musāragalvasya lohitikāyā dvādaśayojanāni udvedhena catvāri yojanāni abhiniveśena //
___arcimato khalu punaḥ mahāmaudgalyāyana rājñaḥ sudīpā nāma agramahiṣī abhūṣi prāsādikā darśanīyā akṣudrāvakāśā paramāye śubhāye varṇapuṣkalatāye samanvāgatā //
___dvādaśehi mahāmaudgalyāyana varṣehi dīpaṃkaraḥ bodhisatvo tuṣitabhavanāto cyaviṣyati
[_Mvu_1.197_] śuddhāvāsā devā pratyekabuddhānām ārocayanti // bodhisatvo cyaviṣyati riṃcatha buddhakṣetraṃ //
tuṣitabhavanād atiyaśo cyaviṣyati anantajñātadarśāvī /
riṃcatha buddhakṣetraṃ . . . . varalakṣaṇadharasya //
te śrutva buddhaśabdaṃ pratyekajināḥ maheśvaravarāṇāṃ /
nirvāṃsu muktacittā svayaṃbhuno cittavaśavartī //
dvādaśehi mahāmaudgalyāyana varśehi dīpaṃkaro bodhisatvo tuṣitabhavanāto cyaviṣyati śuddhāvāsā devā brāhmaṇaveṣaṃ nirmiṇitvā mantrāṃś ca vedāṃś ca dvātriṃśac ca mahāpuruṣalakṣaṇāni brāhmanānāṃ vācenti yathā bodhisatve ihāgate vyākarensuḥ //
___atha khalu mahāmaudgalyāyana bodhisatvo cyavanakāle tuṣitabhavanāto catvāri mahāvilokitāni vilokayati / tadyathā kālavilokitaṃ deśavilokitaṃ dvīpavilokitaṃ kulavilokitaṃ // dvihi kulehi mahāmaudgalyāyana bodhisatvā jāyanti kṣatriyakule brāhmaṇakule vā // yasmiṃ kule mahāmaudgalyāyana bodhisatvā jāyanti taṃ kulaṃ ṣaṣṭīhi aṅgehi samanvāgataṃ bhavati // katamehi ṣaṣṭīhi aṅgehi samanvāgataṃ bhavati // abhijñātaṃ ca mahāmaudgalyāyana taṃ kulaṃ bhavati / parijñātaṃ ca taṃ kulaṃ bhavati / akṣudrāvakāśaṃ ca taṃ kulaṃ bhavati / jātisampannaṃ ca bhavati / gotrasampannaṃ ca pūrvapuruṣayugasampannaṃ ca / abhijñātapūrvayugasampannaṃ ca / maheśākhyapūrvayugasampannaṃ ca / bahustrīkaṃ ca / bahupuruṣaṃ ca / alolaṃ ca / alubdhaṃ ca / abhītaṃ ca / adīnaṃ ca / prajñāvantaṃ ca / śīlavantaṃ ca / svāpateyam aprekṣamāṇaṃ ca / taṃ kulaṃ bhogāṃ ca bhuṃjati / dṛḍhamitraṃ ca taṃ kulaṃ bhavati / kṛtajñaṃ ca / vidhijñaṃ ca / acchandagāmi ca / adoṣagāmi
[_Mvu_1.198_] ca / amohagāmi ca / abhayagāmi ca / avadyabhīru ca / sthūlabhikṣaṃ ca / puruṣakāramatiṃ ca / dṛḍhavikramaṇaṃ ca / cetiyapūjakaṃ ca / devapūjakaṃ ca / pūrvapitṛpūjakaṃ ca / kriyādhimuktaṃ ca / tyāgādhimuktaṃ ca / vratādhimuktaṃ ca / labdhapūrvāparaṃ ca / abhidevaghoṣaghuṣṭaṃ ca / kulajyeṣṭhaṃ ca / kulaśreṣṭhaṃ ca / kulapravaraṃ ca / kulavaśiprāptaṃ ca / maheśākhyaṃ ca / mahāparivāraṃ ca / aśramaparivāraṃ ca / anuraktaparivāraṃ ca / abhedyaparivarañ ca / mātṛjñaṃ ca / pitṛjnaṃ ca / śrāmaṇyaṃ ca / brāhmaṇyaṃ ca / kulajyeṣṭhāpacāyakaṃ ca / prabhūtadhanadhānyaṃ ca / prabhūtakośakoṣṭhāgāraṃ ca / prabhūtahastyaśvagaveḍakaṃ ca / prabhūtadāsīdāsakarmakarapauruṣeyaṃ ca / duṣpradharṣaṃ ca tat kulaṃ bhavati parehi pratyarthakehi pratyamitrehi // yasmiṃ kule mahāmaudgalyāyana bodhisatvā jāyanti tat kulaṃ imehi ṣaṣṭīhi aṃgehi samanvāgataṃ bhavati // ye te satvā kulasaṃpannā bhavanti evaṃrūpā satvā mahākaruṇāṃ pratilabhanti //
___atha mahāmaudgalyāyana bodhisatvo cyavanakāle mahāsaṃvidhānaṃ karoti // devaputrasahasrāṇi devaputreṇa uktā // ṣoḍaśahi mahājanapadehi madhyadeśehi upapadyatha kṣatriyamahāśāleṣu ca kuleṣu gṛhapatimahāśāleṣu kuleṣu ca rājakuleṣu ca rājāmātyakuleṣu ca / yuṣmehi vinītehi mahājanakāyo vinayaṃ āgamiṣyati //
___bodhisatvo cyavanakāle avalokayati kahim upapadyāmi // ayaṃ arcimo rājā katapuṇyo maheśākhyo ca cakravartī caturdvīpādhipatiḥ eṣo mama pitā yogyo // mātaram
[_Mvu_1.199_] anveṣati yā prāsādikā bhaveya kulīnā ca śucigātrā ca mandarāgā ca alpāyuṣkā ca yasyā śeṣā sasaptarātrā daśa māsā āyuṣpraṃāṇato avaśiṣṭā bhavensuḥ //
sarveṣāṃ bodhisatvānāṃ janetvā puruṣottamāṃ /
carame saptame divase mātā jahati jīvitaṃ //
atra kiṃ kāraṇaṃ bhavati yadi sarvajñamātaro /
janetvā puruṣaśreṣṭhaṃ śīghraṃ jahanti jīvitaṃ //
vasanto tuṣite kāye bodhisatvo mahāsmṛtiṃ /
labhate śubhakarmeṇa parīkṣanto janetriyaṃ //
yasyeha pariśeṣaṃ syā nārīye jīvitaṃ bhavet* /
divasāni sapta māsā ca daśa tasyā uram otaret* //
kiṃ kāraṇaṃ ayuktaṃ hi asmadvidham anuttaraṃ /
dhāretvā uttare kāle maithunaṃ parisevituṃ //
athāpi pratiseveyuḥ kāmāṃ sugatamātari /
na pitā devasaṃghānāṃ bhinnavṛtto ti vakṣyate //
bhagavāṃ ca nāma kāmānāṃ doṣāṃ satataṃ bhāṣati /
atha ca lokanāthasya mātā kāmāṃ niṣevati //
ye ca nṛpatināṃ veśmasthāni ratnakaraṇḍakā /
ratanaṃ puruṣaśreṣṭhā bhājanaṃ jinamātara iti //
samanveṣanto mahāmaudgalyāyana bodhisatvo adrākṣīt* // dīpavatīye rājadhānīye
[_Mvu_1.200_] rājño arcimasya sudīpā devī prāsādikā ca kulīnā śucigātrā ca mandarāgā ca alpāyuṣkā ca sasaptarātrāṇi cāsyā daśa māsāni āyuṣpramāṇato avaśiṣṭā //
paśyati vilokayanto lokaṃ atha arcimasya orodhe /
nārīṃ amaravadhunibhāṃ vidyullatānibhāṃ iva sudīpāṃ //
so tāṃ niśāmya jananīṃ āmantrayate amarāṃ cyaviṣyāmi /
antimam upeṣyi vāsaṃ garbhe marumānuṣasukhārthaṃ //
taṃ avaca devasaṃgho kṛtāṃjalipuṭo varābharaṇadhārī /
ṛdhyatu uttamapudgala tava praṇidhi ahīnaguṇarūpa //
vayaṃ api lokahitāya manoramām ośiritva kāmaratiṃ /
pūjārthaṃ tava atideva manuṣyaloke vasiṣyāmo //
te vimalaruciravarṇaṃ mandāravapuṣpavarṣam ākāśe /
pravarṣinsu udagracittāḥ śuciṃ sumadhurāhi vācāhi //
yam amaravasanā praśamanamanoramā śokaduḥkhavinimiśrā/ na nandasi na ca niṣevasi kāmān idam adbhutaṃ tubhyaṃ //
yaṃ pi abhibhūya marugaṇaṃ jambūnadaparvatopamaprakāśo /
udyotayasi daśa diśāṃ surarṣabha idaṃ āścaryaṃ //
abhibhavasi devasaṃghāṃ samaheśvaradānavāṃ samāragaṇāṃ /
tārāgaṇāṃ khagacarāṃ amitamati idaṃ pi āścaryaṃ //
kiṃ cāpi viprayogaṃ tvayā na icchāma bhūtasaṃghaguru /
[_Mvu_1.201_] api tu aravindanayanā bhaviṣyasi gatir naramarūṇāṃ //
atha cyavanakālasamaye viśuddhaśatapatrapadmanayanasya /
ānandito marugaṇaḥ ghoṣeti diśāhi sarvāhi //
eṣā ca vartati kathā tuṣitapure sā ca apratimā sudīpā /
rājño 'rcimasya mahiṣī rājānam upetya idam āha //
sā hariṇavatsanayanā viśuddhagandharvavadhunibhā śyāmā /
sahitam idaṃ arcimasya sumadhuram idam abravi sudīpā //
ābharaṇastambhitabhujā pravaravasanadhāriṇī sakhīhi saha /
tvayā vinā rājarṣabha rajanīm imāṃ kṣapayituṃ chando //
śataraśmisya naravarā prāsādavarasya uttamāṃ bhūmiṃ /
śayanavaram āruhe yatra kumudavasanasannibhaṃ vimalaṃ //
tena vacanena tuṣṭo devīye arcimāṃ manāpena /
āmantrayati naravaro parivāram udagrasaṃkalpo //
prativedayantu me laghu śataraśmiṃ pravarakusumasaṃcchannaṃ /
muktakusumāvakīrṇaṃ karotha divi devabhuvanaṃ vā //
osaktapaṭṭadāmaṃ śataraśmiṃ śobhatāṃ capalam eva /
varahemajālacchannaṃ sumeruvaraśṛṃgasaṃkāśaṃ //
caturaṃginī ca senā saśūlanārācatomaravicitrā /
parivārayatāṃ capalaṃ śataraśmimanojñasaṃghātaṃ //
osṛṣṭā yevājñā narapatinā sajjaṃ eva ca sarva /
kṛtvā tatra svakulaṃ rājānam upetya idam āhu //
[_Mvu_1.202_] varṣasahasram anūnaṃ āyuḥ paripāletu mahīpālo /
sajjaṃ ti vimānavaraṃ śobhati tava harṣasaṃjananaṃ //
atha sā amaravadhunibhā devī utthāya āsanavarāto /
abravīt* mahīpativaraṃ āditye astamitamātre //
eṣā samādiyāmi prāṇiṣu avihiṃsaṃ brahmacariyaṃ ca /
viramāmi cāpy adinnān madyād anibaddhavacanāc ca //
akhilavacanāc ca naravara prativiramāmi tathaivaṃ paiśūnyāt* /
paruṣavacanāc ca narapati viramāmi ayaṃ mama cchando //
parakāmeṣu ca īrṣyāṃ na saṃjaneṣyaṃ nāpi abhidrohaṃ /
bhūteṣu upajaneṣyaṃ viparītamatiṃ ca vijahāmi //
ekādaśaprakāraṃ śīlaṃ sevāmy ahaṃ pṛthivīpāla /
rajanīm imām anūnām evaṃ mama jāyate chandaḥ //
api ca kkhu bhūmipālā kāmavitarko mā māṃ pratikāṃkṣi /
preṣaya mā te apuṇyaṃ bhaveya mama brahmacāriṇiye //
sarve tava saṃkalpāṃ paripuremīti pārthivo avaci /
abhirama bhavanavaragatā ahaṃ ca rājyaṃ ca te vaśyaṃ //
sā strīsahasram agryaṃ anuraktaṃ gṛhya taṃ vimānavaraṃ /
abhiruhya abhiniṣīde manāpaparipūrṇasaṃkalpā //
sā kañcid eva kālaṃ tasmiṃ himakumudapuṇḍarīkanibhe /
śayane prasamadamaratā tuṣṇīṃbhāvena kṣepayati //
[_Mvu_1.203_] sā dāni dakṣiṇena pārśvena parinyāse śarīravaraṃ /
kusumalatā va drumavaraṃ śayanaṃ parivelliyāśāyitā //
atha tāṃ niśāmya śayanopagatāṃ devīṃ divi pramadārūpanibhāṃ /
tuṣitālayā cyaviya devagaṇāḥ prāsādamūrdhni pratisthihiṃsu //
te mūrdhanā abhinatā sarve hṛṣṭā kṛtāṃjalipuṭāḥ amarā /
vandanti tāṃ vipulapuṇyadharāṃ devīṃ jinasya jananīṃ śayane //
atha kautūhalaparaṃ saṃjaniyā bahudevakanyā śucimālyadharā /
jinamātur upagatā draṣṭumanā prāsādamūrdhni pratiṣṭhihiṃsu //
upasaṃkramitvā śayanopagatāṃ devīṃ niśāmya varavidyunibhāṃ /
prītisukhaṃ vipulaṃ saṃjaniyā atha saṃpravarṣi divijaṃ kusumaṃ //
mānuṣyakaṃ pi kila edṛśakaṃ rūpaṃ sujātam idam āścaryaṃ /
kaṃcit kālaṃ sthihiya-m-antarato nāyaṃ samā maruvadhūhi bhave //
līlāṃ niśāmayatha he sakhikā pramadāy'; imasya yatha opayikāṃ /
śayane virocati manaṃ harati vibhrājate kanakamarīcir iva //
ayan taṃ dhareṣyati mahāpuruṣaṃ atyantadānadamaśīlarataṃ /
sarvāśravāntakaraṇaṃ virajaṃ kiṃ hāyate tava narendravadhū //
cāpodare karatalapratime vararomarājivicitre rucire /
iha so bhaviṣyati anantamatiḥ satataṃ alipta aśubhena śuci //
bahudīrgharātranicitaṃ kuśalaṃ pramadāy'; imasya vipulaṃ paramaṃ /
[_Mvu_1.204_] yā taṃ dhareṣyati anantaguṇaṃ cirarātrasannicitapuṇyabalaṃ
anurūpā tvaṃ ca pramadā pravarā mātā sa caiṣa puruṣapravaro /
putro prahīnavanatho virajo kiṃ hāyate tava narendavadhū //
atha rākṣasā vividharūpadharā āṇattā divi parito capalaṃ /
tiṣṭhantu bho pravaraśastradharāḥ sarvadiśā kurutha asaṃvaraṇā //
teṣām anantara dvijihvagaṇā ārakṣahetu diśatāsu sthitāḥ /
vātaṃ pi yeṣa calitaṃ śruṇiya krodhaṃ samutpatati agnisamo //
teṣām anantaragatās thapitā yakṣāḥ pradīptaśikharā vikṛtā /
ye duṣṭacittā vinivārayātha mā ca vadhaṃ kurutha kasya cāpi //
teṣām anantarasthitā balavāṃ gandharvasaṃgho śubharūpadharāḥ /
ārakṣahetu śubhacāpadharā varalakṣaṇā vipulabuddhimato //
catvāri lokapatino sthapitā gagane svayaṃparivāreṇa saha /
adya cyaviṣyati kila bhagavāṃ lokasya arthasukhavṛddhikaro //
tridaśehi sārdhaṃ tridaśapravaro sthitu antarīkṣe varacakradharo /
aciraṃ cyaviṣyati cyutiṃ caramāṃ ākāṃkṣamāṇa sukhaṃ apratimaṃ //
devīya mūle bahu devagaṇā kṛtvā daśāṃguliṃ natābhimukhā /
samudīrayanti vacanaṃ madhuraṃ ullokayanti tuṣiteṣu jinaṃ //
vyavadānasannicitapuṇyabalā samayo khu antimam upetu bhavaṃ /
sajjā tāva bhavati te jananī anukampa dāni duḥkhitāṃ janatāṃ //
[_Mvu_1.205_] eṣo cyavāmi iti muṃci girāṃ śubhaṃ vacanaṃ udīrayi . . . . . . /
atha supinaṃ janani jinasya tasmiṃ kṣaṇe paśyate varavipākaphalaṃ //
himarajatanibho se ṣaḍviṣāṇo sucaraṇacārubhujo suraktaśīrṣo /
udaram upagato gajapradhāno lalitagatiḥ anavadyagātrasandhiḥ //
na khalu punar mahāmaudgalyāyana bodhisatvā kālapakṣe mātuḥ kukṣim avakrāmanti / atha pūrṇāyāṃ pūrnamāsyāṃ puṣyanakṣatrayogayuktāyāṃ bodhisatvā mātuḥ kukṣim avakrāmanti // upoṣadhikāyāṃ ārohasampannāyāṃ pariṇāhasampannāyāṃ vyaktāyāṃ agrayauvanamaṇḍaprāptāyāṃ vinītāyāṃ bahuśrutāyāṃ smṛtāyāṃ samprajānāyāṃ sarvākārapradakṣiṇacittāyāṃ sarvākārapratirūpāyāṃ pramadottamāyāṃ bodhisatvā mātuḥ kukṣim avakrāmanti // bodhisatvena mahāmaudgalyāyana tuṣitabhavanagatena cyavanakāle prabhā osṛṣṭā yāye prabhāye sarvaṃ buddhakṣetraṃ obhāsitaṃ //
___devaputro devaputraṃ pṛcchati //
kiṃ kāraṇaṃ suravareṇa prabhā pramuktā
candrāṃśuśītalatarā kanakāvadātā /
yenāsureśvaragaṇā manujeśvarāś ca
prahlāditā ca narakā jvalanārcikalpā //
so dāni āha //
ye tatra tatra janatāṃ pratipālayanti
saṃsārapaṃjaragatāṃ madanābhibhūtāṃ /
teṣāṃ vimokṣakaraṇena mahāyaśena
āmantraṇārthaṃ anaghena prabhā pramuktā //
[_Mvu_1.206_] bodhisatvo āha //
muṃcatha amarā purāṇi na kila prāmodyasya ayaṃ kālaḥ /
jarāmaraṇapuraṃ bhettuṃ kālo jñānaprahāreṇa //
bodhisatvo smṛto saṃprajāno pradakṣiṇacitto mātuḥ kukṣim avakrānto iti //
so nadiya siṃhanādaṃ narasiṃho cyavanakālasamayasmiṃ /
antarahito kṣaṇena narendrabhavane samutpadye //
yo so tuṣitaṃ kāyaṃ obhāseti śubhena varṇena /
devapurāc cyavamāno anativaro lokapradyotaḥ //
sabrahmakaṃ ca lokaṃ saśramaṇabrāhmaṇā prajā sarvā /
varṇen'; obhāseti anativaraḥ lokapradyoto //
āścaryam adbhutam idaṃ paśyatha yāvat* maharddhikaḥ śāstā/ smṛtimāṃ susaṃprajāno mātuḥ kukṣismiṃ okrānto //
yāvac ca naravarapravara uttamalakṣaṇasamaṃgi asthāsi /
mātāye kukṣismiṃ smṛtimatimāṃ saṃprajāno ca //
samanantaraukrānte ca mahāmaudgalyāyana bodhisatve mahāsatve mātuḥ kukṣismiṃ iyaṃ mahāpṛthivī atīva ṣaḍvikāraṃ kampe saṃkampe prakampe saṃharṣaṇīyaṃ ca kampe darśanīyaṃ ca harṣanīyaṃ ca modanīyaṃ ca premanīyaṃ ca prahlādanīyaṃ ca nirvarṇanīyaṃ ullokanīyaṃ ca
[_Mvu_1.207_] āsecanakaṃ ca apratikūlaṃ ca prāsādikaṃ ca prasaraṇīyaṃ ca nirudvegaṃ ca niruttrāsaṃ ca // kampamānā ca punar na kaṃcit satvaṃ vyābādhati yam idaṃ jaṃgamaṃ sthāvaraṃ vā //
tato ayaṃ sāgaramerumaṇḍalā
prakampitā ṣaḍvidham āsi medinī /
kṛto ca loko vimalo manoramo
mahāndhākārāpanudasya tejasā //
so 'yaṃ mahānubhāvo smṛtiṃāṃ tuṣitabhavanāc cyavitvāna /
pāṇḍaravarāhakanibho bhavitva gajarūpī ṣaḍḍanto //
vīrāsane śayantiye poṣadhikāye viśuddhavasanāye / {Senart: vīraśayane} smṛto saṃprajāno kuśalo mātuḥ kukṣismiṃ okrāntaḥ //
sā ca rajanīprabhāte ākhyāsi bhartuno manāpasya /
rājavara pāṇḍaro me gajarājā kukṣim okrānto //
taṃ śṛṇuya bhartu rājā vaipaṃcanikāṃ samāgatāṃ avaci /
supinasmiṃ asyā sarve bhaṇātha bhūtaṃ phalavipākaṃ //
te tatrāpi avaciṃsu nimittikā pṛcchitā svayaṃ rājñā /
dvātriṃśallakṣaṇadharo kukṣiṃ devīya okrānto // {Senart: -lakṣadharo}
hṛṣṭo bhavāsi naravara yasya tava kulasmiṃ pratyutpanno /
pṛthivīdhara varagarbho anupamasatvo mahāsatvo //
yatha maya paurāṇānām ācāryāṇāṃ svayaṃ samupāhṛtaṃ /
[_Mvu_1.208_] dve 'sya gatayo ananyā bhavanti naravīraśārdūla //
yadi āsiṣyati agāre mahīpati hoti saratano maharddhiko /
nityānubaddhavijayo rājaśatasahasraparivāro //
atha khalu pravrajiṣyati cāturdvīpāṃ mahīṃ vijahiyāna /
hohiti ananyaneyo buddho tenā naramarūṇāṃ //
yāvattakā nāgarājāno nāgādhipatayo te sarve bodhisatvasya rakṣāvaraṇaguptīye autsukyam āpadyensuḥ // bodhisatve khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate yāvanto suvarṇarājāno suvarṇādhipatayo te sarve bodhisatvasya rakṣāvaraṇaguptīye autsukyam āpadyensuḥ // catvāro pi mahārājāno bodhisatvasya rakṣāvaraṇaguptīye autsukyam āpadyensuḥ //
caturo pi lokapālā rakṣām akarinsu lokanāthasya /
mā kocī ahitaiṣī namucibalanudaṃ vihiṃseya //
śakro devānām indro suyāmo pi devaputro saṃtuṣito pi devaputro sunirmito pi devaputro vaśavartī pi devaputro mahābrahmā pi śuddhāvāso pi devaputro bodhisatvasya mātuḥ kukṣigatasya rakṣāvaraṇaguptīye autsukyam āpadyensuḥ //
sahasrāṇi devānām arcimapuram upagatāni tuṣṭāni /
ārakṣārthaṃ . . . . . varabuddhino amarapuram iva //
manoramaṃ dīpavatīpuram uttamaṃ kṛtam anuviśantehi /
manomayavikramagatehi amaragaṇehi abhivirocati //
[_Mvu_1.209_] devīṃ parivāretvā maheśvaragaṇānāṃ kila sahasrāṇi /
aṣṭau gagaṇatalagatā ākāśagatā abhiniṣaṇṇā //
teṣāṃ dāniṃ pṛṣṭhato indrasahasrāṇi vimalaśikharāṇi /
subahūni bahuguṇasya ārakṣārthaṃ niṣaṇṇāni //
teṣāṃ dāniṃ pṛṣṭhato devendrāṇāṃ sahasranayutāni /
kāmāvacarā devā niṣaṇṇā gagane nirālambe //
teṣāṃ devagaṇānāṃ pṛṣṭhato asurā asurāṇāṃ ca dvijihvagaṇā //
yakṣāś ca vikṛtarūpā rākṣasasaṃghāś ca sanniṣāṇṇā //
etāye vidhiye gagaṇaṃ amaraśatasahasrasaṃkulaṃ śrīmaṃ /
atyantasupariśuddhaṃ kuśalam upacitaṃ hi virajena //
mahābrahmā āha
svapnāntare yā pramadā dadarśa
sūryaṃ nabhā kukṣim anupraviṣṭaṃ /
prasūyate sā varalakṣanāṃgaṃ
so bhavati rājā balacakravarti //
svapnāntare yā pramadā dadarśa
candraṃ nabhā kukṣim anupraviṣṭaṃ /
prasūyate sā naradevagarbhaṃ
so bhavati rājā varacakravartī //
svapnāntare yā pramadā dadarśa
śvetaṃ gajaṃ kukṣim anupraviṣṭaṃ /
prasūyate sā gajasattvasāraṃ
so bhavati buddho budhitārthadharmo //
[_Mvu_1.210_] devīṃ sa pṛcchati // kiṃ dharesi // sā āha // cakravartin ti //
kukṣiṃ prabhāsayantaṃ kanakavapuṃ pravaralakṣaṇasamaṃgiṃ /
dhāremi cakravartiṃ varapuruṣaṃ rājaśārdūlaṃ //
devā nabhe bhagavato ghoṣam udīrayensuḥ // buddho bhaviṣyati na rājā balacakravartī // mahābrahmā gāthāṃ bhāṣati //
gajaṃ ratnaśreṣṭhaṃ madanabalavegāpanayanaṃ
pradīpaṃ lokasya tamatimiramohāpanayanaṃ /
guṇānāṃ koṣaṃ tvaṃ aparimitaratnākaradharaṃ
dharesi rājarṣi apratihatacakraṃ amararuciṃ //
devī āha
yathā mama na rāgadoṣā prasahanti narendragarbham upalabhya /
niḥsaṃśayaṃ bhaviṣyati samaruci yatha niścarati vācā //
bodhisatve khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātā sukhaṃ gacchati tiṣṭhati pi niṣīdati pi śayyām api kalpayati bodhisatvasyaiva tejena / śastraṃ kāye na kramati na viṣaṃ nāgnir nāśaniḥ prasahati bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātaraṃ devakanyā divyehi ucchādanaparimardanapariṣkārehi parijāgaranti // divyavastrasaṃvṛtaśarīrā divyābharaṇadhāriṇī bhavati bodhisatvasyaiva tejena // lābhinī bhavati divyānāṃ gandhānāṃ divyānāṃ mālyānāṃ divyānāṃ vilepanānāṃ divyānāṃ ojānāṃ bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve
[_Mvu_1.211_] khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate yo 'syā abhyantaraparivāro so 'syā atīva śuśrūṣitavyaṃ śrotavyaṃ manyati bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātaraṃ ye paśyanti te tām upasaṃkramitvā kiṃkaraṇīyakapratisaṃyuktehi va nimantrenti bodhisatvasya eva tejena // na kiṃcid uparimena gacchati antamaśato pakṣī pi bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātā alpābādhā bhavati alpātaṃkā / samāye vipākanīyagrahaṇīye samanvāgatā nāpy atiśītāye nāpy ati-uṣṇāye sammāpariṇāmāye bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātā lābhinī praṇītānāṃ khādanīyabhojanīyānām agrarasānāṃ pratyagrarasānāṃ bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātā vītarāgā bhavati / akhaṇḍam acchidram aśabalam akalmāṣaṃ pariśuddhaṃ paripūrṇaṃ brahmacaryaṃ carati // manasāpi tasyāḥ pramadottamāyā rāgo na utpadyati sarvapuruṣehi antamasato rājñāpi arcimatā // bodhisatve khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātā pañca śikṣāpadāni samādāya vartate / tāni ca sapūrvasamādinnāni bhavanti / bodhisatve khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate yāvatā nāgarājāno nāgarājādhipatayo aṇḍajā vā jarāyujā vā saṃsvedajā vā aupapādukā vā te niveśanam upasaṃkramitvā divyāni candanacūrṇāni prakiranti // evam agurucūrṇāni muktakusumāni ca prakirensuḥ samāptāye ca naṃ arcanāye arcayensuḥ paripūrṇāye ca nam arcanāye arcayensuḥ pariśuddhāye ca nam arcanāye arcayensuḥ // te divyāni candananacūrṇāni prakiritvā keśaracūrṇāni tamālapatracūrṇāni muktakusumāni prakirenti /
[_Mvu_1.212_] samāptāye naṃ arcayensuḥ paripūrṇāye ca nam arcanāye arcayensu pariṣuddhāye ca naṃ arcanāye arcayensuḥ // paripūrṇāye arcanāye arcayitvā pariśuddhāye arcanāye arcayitvā divyehi candanacūrṇehi prakiritvā divyehi agurucūrṇehi keśaracūrṇehi tamālapatracūrṇehi muktakusumehi okaritvā adhyokiritvā abhiprakiritvā bodhisatvamātāṃ trikhuttaṃ abhipradakṣiṇaṃ kṛtvā yenakāmaṃ prakraminsuḥ bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate yāvatā suvarṇarājāno suvarṇādhipatayo aṇḍajā vā jarāyujā vā saṃsvedajā vā upapādukā vā te niveśanaṃ praviśitvā divyāni candanacūrṇāni prakiranti divyāny anekacūrṇāni prakiranti divyāni keśaracūrṇāni prakiranti divyāni tamālapatracūrṇāni prakiranti divyāni kusumacūrṇāni prakiranti / samāptāye ca naṃ arcanāye arcayensu paripūrṇāye ca naṃ arcanāye arcayensu pariśuddhāye ca naṃ arcanāye arcayensuḥ // divyāni cūrṇāni prakiritvā agurucūrṇāni keśaracūrṇāni tamālapatracūrṇāni prakiritvā divyāni ca muktakusumāni prakiritvā bodhisatvamātāṃ triṣkhuttaṃ pradakṣiṇaṃ kṛtvā yenakāmaṃ prakramensuḥ bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātāṃ caturmahārājakāyikā devāḥ trāyastriṃśā yāmā tuṣitā nirmāṇaratiparanirmitavaśavartī brahmakāyikā śuddhāvāsakāyikā devā tasya niveśanaṃ praviśitvā divyehi candanacūrṇehi prakirensuḥ divyehi agurucūrṇehi tamālapatracūrṇehi divyehi ca muktakusumehi prakirensuḥ samāptāye ca naṃ arcanāye arcayensuḥ saṃparipūrṇāye ca
[_Mvu_1.213_] nam arcanāye arcayensuḥ pariśuddhāye ca naṃ arcanāye arcayensuḥ // te divyehi candanacūrṇehi okiritvā divyehi agurucūrṇehi divyehi keśaracūrṇehi divyehi tamālapatrehi divyehi muktakusumehi prakiritvā samāptāye ca naṃ arcanāye arcayitvā paripūrṇāye ca naṃ arcanāye arcayitvā pariśuddhāye ca naṃ arcanāye arcayitvā bodhisatvamātāṃ triṣkṛtvo pradakṣiṇīkṛtya yenakāmaṃ prakramensuḥ bodhisatvasyaiva tejena //
___bodhisatvo khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigato na cātinīcaṃ tiṣṭhati na ca ati-uccaṃ tiṣṭhati na ca avakubjako na uttānako na vāmapārśve tiṣṭhati na utkuṭiko // atha khalu mātur dakṣiṇe pārśve paryaṅkam ābhuṃjitvā tiṣṭhati // bodhisatvo khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigato na pittena vā śleṣmeṇa vā rudhireṇa vā anyena vā puna kenacid aśucināpariśuddho tiṣṭhati // atha khalu ucchāditasnāpitaviśadagātro bodhisatvo mātuḥ kukṣismiṃ tiṣṭhati // bodhisatvo khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigato mātaraṃ paśyati // bodhisatvamātāpi kukṣigataṃ bodhisatvaṃ paśyati vigraham iva jātarūpasya dṛṣṭvā ca bhavati āttamanā [kukṣiṃ obhāsentaṃ vigraham iva jātarūpasya] // yathā veruliyasya maṇi sphāṭikasamudgasmiṃ nihito asyā evam eva bodhisatvaṃ paśyati mātā kukṣim obhāsentaṃ vigraham iva jātarūpasya //
[_Mvu_1.214_] bodhisatve khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate devasaṃghāḥ sukharātriṃ sukhadivasaṃ pṛcchakā āgacchanti / tāṃ ca bodhisatvo abhinandati dakṣiṇakaram utkṣipya mātaram abādhamāno // bodhisatvaṃ khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigataṃ devā nāgā yakṣā dānavā rākṣasā piśācā na jahanti divā vā rātriṃ vā na cātra āsaṃgakathā kathīyati kāmopasaṃhitā vā anyā vā asatyā kathā / nānyatra bodhisatvavarṇam eva bhāṣanti rūpataḥ sattvatas tejataḥ varṇataḥ yaśataḥ kuśalamūlataḥ // bodhisatvasya mātuḥ kukṣigatasya pūjā noparamati // divyāni tūryāṇi vādyanti divyāni agurudhūpani dhūpenti divyaṃ puṣpavarṣaṃ varṣati divyaṃ cūrṇaṃ varṣati // apsarasahasrāṇi ca upagāyanti upanṛtyanti pi // bodhisatve khalu punar mahāmaudgalyāyana mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātāṃ devakanyāsahasrehi sārdhaṃ abhyābhavati hāsyaṃ ca kathā ca // prasuptāṃ ca punar bodhisatvamātaraṃ devakanyā māndāravadāmena parivījenti bodhisatvasya tejena // ayaṃ ca punar mahāmaudgalyāyana trisāhasramahāsahasrāyāṃ lokadhātūyam anuttarā garbhāvakrāntipāramitā //
anyaṃ ca dāni paśyatha āścaryaṃ tasyā devaparṣāye /
tāva vipulāye yā kathā abhū paramaharṣasaṃjananī //
na ca kāmakathānyā vā nāpy apsarasāṃ kathā na gītakathā /
na ca vādyakathā teṣāṃ na pi bhuktakathā na pānakathā //
nābharaṇakathā teṣāṃ na pi vastrakathā pravartati kadācit* /
[_Mvu_1.215_] yānodyānakathā vā manasāpi na jāyate teṣāṃ // {yā nodyānakathā?}
sādhū puṇyabalavato dyutī anupamā sadevakaṃ lokaṃ /
abhibhavati nāyakasya vikasati eṣā kathā tatra //
sādhuṃ garbhāvakramaṇām anopamaṃ rūpapāramigatasya /
iti vikasati bahuvidhā kathā pariṣāmadhye etasmiṃ //
sādhūhi nirāmiṣehi saṃjñāpadehi kṣapenti taṃ kālaṃ /
varabuddhino iyaṃ api kathā vikasati pariṣāmadhye //
evaṃ ca bahuprakārāṃ kathāṃ kathentā ramanti devagaṇā /
rūpaṃ varṇaṃ tejaṃ balaṃ ca virajasya kathayantā //
sarveṣāṃ bodhisatvānāṃ mātaro paripūrṇe daśame māse prasūyanti // daśame māse pūrṇe sudīpā nāma devī rājānam arcimaṃ āha // deva abhiprāyo me padmavanaṃ udyānaṃ nirgantuṃ // rājā devīye sudīpāye śrutvā amātyān āha // padmavanam udyānaṃ sāntaḥpuro niṣkramiṣyāmi krīḍārtham iti //
padminivanaṃ sucapalaṃ apagatatṛṇakhaṇḍapatrasaṃskāraṃ /
varasurabhikusumanikaraṃ karotha gandhodakasugandhaṃ //
padminivane ca vātā tamālapatragandhavāsitaśarīrā /
siñcantu amṛtagandhāṃ madajananā ca palāyantu //
agaruvaradhūpagarbhā samonamantu nabhato jaladharā taṃ /
padminivanaṃ chādetuṃ varacūrṇarasākulaṃ kṣipraṃ //
[_Mvu_1.216_] ekaikaṃ ca drumavaraṃ dukūlapaṭṭorṇakośikārehi /
kalpayatha kalpavṛkṣān* yatha divi devapradhānasya //
devā ca devakanyā ca gandhamālyā gṛhya padminivana-udyānam arcimato āgacchanti //
sphaṭikamaṇikuṇḍaladharā vigalitavasanā pralambamaṇihārā /
ādāya gandhamālyaṃ gaganapathagatā olīyanti //
māndāravāṇa bharitā kācit saṃgeriyo bharitvāna /
haricandanasya kācit kāci punaḥ kalpaduṣyāṇāṃ //
sthalajajalajaṃ ca mālyaṃ gṛhītvā apsarā muditacittā /
ratanā ābharaṇāni ca jambudvīpaṃ abhimukhīyo //
caturāśītim anūnaṃ chatrasahasrāṇi devakanyāyo /
kanakaratanāmayāni ādāya nabhe pralīyanti //
kūṭāgāraśatehi sphaṭikamaṇicitrehi lepanalepitaiḥ /
bharitam api antarīkṣaṃ duṣyaśatasamucchritapatākaṃ //
gajaśvasanasannikāśā śāradameghā cābhivirocanti /
varasurabhikusumagandhā kamalotpalacampakavimiśrā //
bhujagapatino pi muditā meghehi sugandhatoyabharitehi /
abhyokiranti gagaṇaṃ anyāni ca adbhutaśatāni //
atha mahāmaudgalyāyana rājā arcimo mahātā rājānubhāvena mahatā rāja-ṛddhiye mahatīye vibhūṣāye sāntaḥpuro padminīvanam udyānaṃ niryāsi //
[_Mvu_1.217_] avagāhya taṃ vanavaraṃ devī sakhiparivṛtā jinajanetrī /
vicarati citrarathe devī amaravadhu yathā ratividhijñā //
atha mahāmaudgalyāyana sudīpā devī sakhīhi saṃparivṛtā padminīye purimapaścimavedihi vitatavitānehi vicitraduṣyaparikṣiptehi osaktapaṭṭadāmakalāpehi lepanalepitehi dhūpanadhūpitehi muktapuṣpāvakīrṇehi vedikājālasaṃpratikṣiptehi ucchritacchatradhvajapatākehi nāvāyānehi prakrīḍitā // atha sudīpāye devīye nāvāyānena kaḍḍhīyantiye kila cittaṃ utpannaṃ / nāvāto otariṣyāmīti // bodhisatvānubhāvena ca madhye taḍāgasya dvīpo prādurbhūto samo aviṣamo suvarṇavālikāsaṃstṛto tṛṇāni ca jātāni mṛdūni nīlāni tūlasaṃsparśopamāni mayūragrīvāsannikāśāni caturaṅgulaṃ pṛthivīto nikṣipte pade onamanti vṛkṣāṇi cātra prādūrbhūtāni phalopetāni sumanojñāni // devī tamhi dvīpe pratiṣṭhitā // na khalu punar mahāmaudgalyāyana bodhisatvamātā śayānā niṣaṇṇikā vā bodhisatvaṃ janeti / na khalu mahāmaudgalyāyana bodhisatvamātā bodhisatvaṃ pittena vā śleṣmeṇa vā rudhireṇa vā anyatarānyatareṇa vā aśucināpariśuddhaṃ janeti atha khalu ucchāditasnāpitaviśadagātraṃ yeva bodhisatvaṃ janeti //
sā parikilantakāyā drumasya śākhāṃ bhujāya avalambya /
pravijṛmbhitā salīlā tasya yaśavato jananakāle //
atha viṃśatiṃ sahasrā marukanyā āśu-r-eva sannipatitā /
[_Mvu_1.218_] devīṃ kṛtāṃjalipuṭāḥ idam avaca prasannasaṃkalpāḥ //
adya jarāvyādhimathanaṃ janayiṣyasi amaragarbhasukumāraṃ /
devī divi bhuvi mahitaṃ hitaṃ hitakaraṃ naramarūṇāṃ //
mā khu janayī viṣādaṃ parikarma vayaṃ tavaṃ kariṣyāmaḥ /
yaṃ kartavyam udīraya dṛśyatu kṛtam eva tat sarvaṃ //
atha caturi lokapālā saparivārā āśu-r-eva sannipatitā /
divyapraveṇihastā devim upagatā pradakṣiṇato //
sarve pi devasaṃghā devīṃ parivārayitva ākāśe /
sthitā mālyagandhahastā svaparivāreṇopaśobhanti //
bodhisatvo smṛto saṃprajāno mātaram abādhamāno dakṣiṇena pārśvena prādurbhavati //
dakṣiṇena hi pārśvena jāyante puruṣottamāḥ /
sarve puruṣaśārdūlā bhavanty atravihāriṇaḥ //
kin taṃ na bhidyate pārśvaṃ tasyā jinajanetriye /
janentiye naraśreṣṭhaṃ vedanā ca na jāyati //
manomayena rūpeṇa prādurbhonti tathāgatā /
evaṃ na bhidyate pārśvaṃ vedanā ca na jāyate //
garbhāvāsapariśrānto saptadhā vikramate bhuvi /
diśāṃ ca praviloketi mahāhāsaṃ ca ūhati //
atra kiṃ kāraṇam uktaṃ yaṃ sapta kramate kramān* /
na ca aṣṭa na ca ṣaṣṭi atra āgamanaṃ śṛṇu //
[_Mvu_1.219_] garbhāvāsapariśrānto sarvalokahito muniḥ /
paścimo garbhāvāso yaṃ atha vegena prakrami //
bhūmau saptakrame nyaste devasaṃghā nilīyatha /
sahasā lokapālānām aṃkehi dharito muniḥ //
atha varṣaṃ samutpadyi divyakusumaśīkaraḥ /
mandāravarajākīrṇaṃ divyacandanasaṃkulaṃ //
dīrghakālaṃ udagrāś ca suramukhyāgradhūpanaṃ /
pramuṃciṣu vibhūṣārthaṃ tasya uttamabuddhinaḥ //
yad arthañ ca viloketi diśāṃ apratipudgalaḥ /
tatrāham āgamaṃ vakṣye upadeśaṃ manoramaṃ //
na so vidyati satvānāṃ deveṣu manujeṣu ca /
yasyaivaṃ saṃbhavo bhavet* garbhokramaṇam eva ca //
khadyotakanakanirbhāsaṃ pārśvaṃ jinajanetriye /
jāyate yadā sarvajñaḥ jāyanto carame bhave //
jātamātrasya tac cittaṃ abhūt pravaravādino /
asti kaścit samabuddhi me cc'; etaṃ tarkaṃ nivartituṃ //
kecit saṃsārapāśena arttiyante yathā ahaṃ /
ityarthaṃ puruṣādityo diśāṃ sarvāṃ nirīkṣati //
atha diśā vilokento paśyati vadatāṃ varo /
devakoṭisahasrāṇi tasmāt* hāsaṃ pramuṃcati //
[_Mvu_1.220_] taṃ jātamātram ity āhu devatā mārakāyikā /
cāturdvīpo mahākośo cakravartī bhaviṣyasi //
athāsya hāso saṃbhavati na mama satvābhijānatha /
sarvajño sarvadarśī ca bhaviṣyaṃ puruṣottamaḥ //
evam etaṃ praśaṃsanti viśeṣā upadeśakāḥ /
tathā hi narasiṃhānāṃ śāsanaṃ saṃprakāśitaṃ //
yaṃ tiṣṭhantī janaye vīraṃ saṃkusumiteṣu śāleṣu /
śarīram avalambyamānā taṃ anativaraṃ jinaṃ vande //
saṃpratijāto sugato samehi padehi dharaṇiṃ avatiṣṭhet* /
sapta ca padāni agamā sarvāṃ ca diśāṃ vilokesi //
taṃ sāmaṃ caṃkramantam anvāgami vījanaṃ ca cchatraṃ ca /
mā varaviduno kāye daṃśā maśakā ca nipatensuḥ //
saṃpratijātaṃ sugataṃ devā prathamaṃ jinaṃ pratigṛhṇe /
paścāc ca taṃ manuṣyāḥ anativaraṃ aṅke dhārensuḥ //
pratyagrahensu devāḥ sugataṃ dvātriṃśalakṣaṇapradarśiṃ /
paścāc ca taṃ manuṣyā anativaraṃ aṃke dhārensuḥ //
nirvāyensu pradīpā mānuṣakā obhāsita 'bhūl lokaṃ /
saṃpratijāte sugate ulkādhāre naramarūṇāṃ //
saṃpratijāte sugate udakārthikā pradhāvinsuḥ /
atha purato udupānā pūrā mukhato viṣyandensu //
[_Mvu_1.221_] dvi vāridhārā udgami ekā śītasya ekā uṣṇasya /
yatra snapayensu sugataṃ vigrahaṃ iva jātarūpasya //
saṃpratijāte sugate bodhisatvamātā akṣatā caiva abhūṣi avraṇā bodhisatvasyaiva tejena // sampratijāte khalu punar mahāmaudgalyāyana bodhisatve bodhisatvamātuḥ kukṣi pratipūrṇā yeva abhūṣi anārabdhā ca bodhisatvasyaiva tejena // saṃpratijāte khalu punar mahāmaudgalyāyana bodhisatve antaradvīpe candanavanaṃ prādurbhave bodhisatvasya upabhogaparibhogam āgacche bodhisatvasyaiva tejena // tatra devaputraśatasahasrāṇi saha gacchanti gandhamālyahastā bodhisatvasya pūjārthaṃ // devaputro devaputraṃ pṛcchati kahiṃ gamiṣyasīti // so tān āha //
eṣā prasūṣyati narendravadhūttamaṃ taṃ
vatsaṃ vibuddhavarapuṣkaragarbhagauraṃ /
yo prāpsyate dharaṇimaṇḍagatottamārthaṃ
māraṃ nihatya sabalaṃ tam upemi vīraṃ //
amrakṣitā garbhamalena gātrā
jātaṃ jale paṃkajam uttamaṃ vā /
vapuṣmato bālaraviprakāśo
sabrahmakān amarān abhibhoti //
tato jātamātro kule arcimasya
atikramya dhīro padāni iha sapta /
samolokayitvā diśāṃ ūhasāsi
ayaṃ dānim eko bhavo paścimo ti //
[_Mvu_1.222_] tataś ca cchatraṃ ekaṃ vibhrājamānaṃ
maṇīmuktaśreṣṭhaṃ parābhāvibhrājaṃ /
vidhūtena dāmena mandāravāṇāṃ
bahū devaputrā nabhe dhārayensuḥ //
sabālārkaśaṃkhapratīkāśavarṇaṃ
varaṃ hemacchatraṃ nabhe dhārayensuḥ /
tato vījanīyo visṛṣṭā bhramensuḥ
kareṇa gṛhītvā jinaṃ vījayensuḥ //
tato puṇyagandhā sukhoṣṇā prabhūtā
lahuṃ premaṇīyā hitā mānuṣāṇāṃ /
śivā nandanīyā tuṣārānubaddhā
duve vāridhārā nabhe udgatāsuḥ //
tato meruśṛṃgād anekaprakārā
pramuktottarīyā samantormijātā /
bhṛśaṃ viśvagandhādhivāsānuvātā
dṛḍhaṃ ṣaḍvikāraṃ mahīṃ kampayensuḥ //
suvarṇasya rūpyamaṇīnāṃ śubhānā
vimāneṣu devā satūryāvighuṣṭā /
sujātānujātaṃ jinaṃ prekṣamāṇā
sacandrārkatāraṃ nabhaṃ śobhayensuḥ //
ayaṃ so sadevaṃ sanāgaṃ sayakṣaṃ
[_Mvu_1.223_] mahoghaṃ maharṣī jagaṃ uttaritvā /
tataḥ kṣemam ekāṃ diśaṃ prāpsyatīti
prahṛṣṭā 'sya devā nabhe vyāharensuḥ //
rājā arcimo āṇāpesi // kumāraṃ imāye va devīye pādavandanaṃ netha // kīdṛśena yānena kumāro abhiniṣīdatīti // devehi ratanāmayī śivikā nirmitā // ko imāṃ śivikāṃ vahiṣyatīti // catvāro mahārājā upasthitā // vayaṃ satvasāraṃ vahiṣyāma bodhisatvaṃ sudīpāṃ ca devīṃ dhātrīṃ ca bodhisatvasya // śivikām ārūḍhā śakro ca devānām indro mahābrahmā ca utsāraṇaṃ karonti // evaṃ bodhisatvo mahatīye vibhūṣāye mahatīye samṛddhīye mahatīye deva-ṛddhīye mahatīye rāja-ṛddhīye padminīvanāto udyānāto dīpavatīṃ rājadhānīṃ praveśīyati devīye kalam upanītaḥ //
naro cetiyeṣu praviṣṭo akāmo
mahālokanātho narendrāṇa śāstā /
yadā uttamāṃgena vandāpayensuḥ
tato asya pādāni prādurbhavensu //
tato devatā devatāṃ ity avocat~
na eṣo 'nurūpo mamaṃ vandamāno /
praṇāmaṃ ca eṣo yady anyasya kuryāt*
dṛḍhaṃ saptadhā asya mūrdhnaṃ phaleyā iti //
jātamātre kumāre 'rthasiddhī sukhī sarve satvā abhūd yāvad avīciṃ / praṇāmaṃ ca kurvī devāḥ / tasya sarve prahṛṣṭāḥ //
[_Mvu_1.224_] rājakulaṃ ca kumāre praviṣṭe uvāca purohitaṃ nṛpatiḥ /
lakṣaṇavidhiguṇakuśalāṃ viprān paryeṣatha śīghraṃ //
taṃ vijñāya ca devā maheśvarā nāma cittavaśavartī /
mā lakṣaṇā akuśalā vikalpayiṣyanti dvijasaṃghā //
vigatamadamānadarpāḥ aṣṭa sahasrā maheśvaravarāṇāṃ /
devagaṇehi gurukṛtaṃ saṃpratijātaṃ upagamensuḥ //
te rājakuladvāre śucivasanavarasthitā stimitaśabdā /
pratihārarakṣam abravīt sumadhurakaraviṃkarutaghoṣāḥ //
rājavaraṃ upagamya brūvīhi ime lakṣaṇaguṇavidhijñāḥ /
tiṣṭhanti aṣṭasahasraṃ praviśensuḥ yadi anumatan te //
sādhū ti pratiśrutvā pratihārarakṣo praviśya rājakulaṃ /
abravīt kṛtāṃjalipuṭo prītimanaso pṛthivīpālaṃ //
atulabala dīptayaśasā kāraya rājyaṃ ciraṃ nihataśatruḥ /
dvāre te amarasadṛśās tiṣṭhanti praveṣṭum icchanti //
pratipūrṇavimalanayanā madhurasvaramattavāraṇavicārī /
bhavati mama teṣu saṃkā na te manujā devaputrā te //
paricaṃkramatāṃ teṣāṃ dharaṇirajo kramavarā na saṃkirati /
na ca sāna paśyāmi padaṃ pṛthivyām idaṃ api āścaryaṃ //
gambhīrastimitaceṣṭā āryākārā praśāntadṛṣṭipathā /
vipulāṃ janenti prītiṃ janasya samudīkṣamānasya //
anyaṃ ca dāni adbhutaṃ śarīracchāyā na dṛśyate teṣāṃ /
[_Mvu_1.225_] na ca teṣu sandhiśabdo caṃkramatāṃ śrūyate kaścit* //
niḥsaṃśayaṃ upagatā putravaraṃ tava naravarādhipa draṣṭuṃ /
abhinandya ca abhivandya ca paśyāsi ayonijāṃ devāṃ //
varamālyagandhahastā līlāceṣṭā manoramaśārīrā /
dīpyantā iva śiriye asaṃśayaṃ pravaramarutas te //
taṃ arcimo niśāmya vacanam idaṃ harṣakampitaśarīro /
abravīd bhaṇe sucapalaṃ praviśantu niveśanam udāraṃ //
kiṃ kāraṇaṃ na edṛśāḥ prākṛtapuruṣāṇa bhonti ākārāḥ /
na pi mānuṣāṇa edṛśī ṛddhi bhavati yādṛśīṃ bhaṇasi //
atha so pratihārarakṣo upagamya maheśvarān idam avocat* /
prahvo kṛtāṃjalipuṭo praṇamya hṛṣṭo muditacitto //
abhinandate narapatiḥ praviśantu bhavanto devapurakalpaṃ /
rājavṛṣabhasya veśmaṃ narādhipatinā anujñātāḥ //
etaṃ śrutvā vacanaṃ aṣṭasahasraṃ maheśvaravarāṇāṃ /
praviśanti pārthivakulaṃ anihatakulavaṃśamukhyasya //
atha arcimo pi rājā maheśvarāṃ dūrato niśāmetvā /
pratyutthito saparivāro gauravabalabhāvitaśarīro //
tān avaca rājavṛṣabho svāgatam anurāgataṃ vaḥ sarveṣāṃ /
prīto 'smi darśanena praśamadamabalena ca bhavatāṃ //
saṃvidyante imāni asmākaṃ āsanapradhānāni /
āstāṃ tāva bhavanto asmākam anugrahārthāya //
atha te teṣv āsaneṣu bahuratanaviśuddhacitrapādeṣu /
[_Mvu_1.226_] vigatamadamānadarpā niṣīdi anavadyakarmāntāḥ //
te kaṃcid eva kālaṃ āgamayitvā narādhipam avocat* /
śṛṇvatu bhavāṃ prayojanaṃ yaṃ asmākam iha gamanāye //
sarvānavadyagātraḥ utpanno lokasundaro tuhyaṃ /
putro kila manujapate lakṣaṇaguṇapāramīprāpto //
vayam api lakṣaṇakuśalāḥ samarthā guṇadoṣalakṣaṇaṃ jñātuṃ /
yadi na gurutvaṃ bhavato paśyema mahāpuruṣarūpaṃ //
so avaca haṃta paśyatha suvyapadeśakṣemaṃ mama putraṃ /
marumanujaharṣajananaṃ lakṣaṇaguṇapāramiprāptaṃ //
atha sa mṛdukācilindikapraveṇiyaṃ guṇadharaṃ grahetvāna /
aṃkena vādicandraṃ upanāmayati suravarāṇāṃ //
ālokayitva dūrāt* maheśvarāḥ varakramān daśabalasya /
mūrdhani vigalitamukuṭā nipatensu mahītale hṛṣṭā //
te dāni rājānam ārocenti // lābhā te mahārāja sulabdhā yasya te yaṃ mahāpuruṣo kule utpanno dvātriṃśatīhi mahāpuruṣalakṣaṇehi samanvāgato // tadyathā //
samā heṣṭā ca dīrghā ca āyatā ca ucchaṃga paṃcamā /
eṇi vṛhac ca tiṣṭhanto kośa nyagrodha te daśā //
mṛdu jālā ca pratipūrṇā ekā ūrdhvāgra paṃcamā /
ślakṣṇacchavi haṃsāntarā ca utsadā ca te daśa //
[_Mvu_1.227_] rasaṃ suvarṇa sīho ca samā śuklā ca paṃcamā /
samā prabhūtā brahmā ca nīlā gopakṣma te daśa //
ūrṇā uṣṇīṣa śīrṣaṃ ca nātho dvātriṃśalakṣaṇo / te dāni brāhmaṇā rājñā arcimena ucyanti // yaṃ kumārasya nāmaṃ anurūpaṃ taṃ karotha // te brāhmaṇā āhansu // mahārāja kumāre jāyamāne dīpo prādurbhūto mahāṃ obhāso tasmāt kumāro dīpaṃkaro nāma bhavatu // evaṃ kumārasya śuddhāvāsehi devehi brāhmaṇaveśaṃ nirmiṇitvā dīpaṃkaro ti nāma kṛtaṃ //
___tasya sadṛśīyo dhātrīyo kumāraṃ upasthihanti saṃvardhayanti // yadā ca bodhisatvo yauvanaprāpto rājñā trayo prāsādā kāritā kumārasya krīḍārthaṃ paricārārthaṃ vistīrṇaṃ ca antaḥpuraṃ upasthāpitaṃ // bodhisatvo mahatā rājānubhāvena mahatā rāja-ṛddhīye mahatā rājavibhūṣāye sāntaḥpuro padminīvanam udyānabhūmiṃ nirgato krīḍārthaṃ // rājñā arcimenāntaḥpuram āṇattaṃ // suṣṭhu kumāraṃ krīḍāpetha // bodhisatvo nāvāyānehi purimapaścimavedihi vedikājālehi vedikājālaparikṣiptehi vitatavitānehi citraduṣyaparikṣiptehi osaktapaṭṭadāmakalāpehi dhūpanadhūpitehi muktapuṣpāvakīrṇehi hārārdhahāracandrasucitrehi ucchritacchatradhvajapatākehi nāvāyānehi niṣpuruṣe taṭe otarati // kilāntaṃ antaḥpuram āsuptaṃ kāci hanukām upragrahiyāṇa kācit paṇavam upaguhya kācid veṇuṃ kācid vīṇāṃ kācid vallakīṃ kācit sughoṣakīṃ kācin nūpuraṃ kācit* mṛdaṃgaṃ kācil lālāgharan ti // bodhisatvasya tāṃ dṛṣṭvā śmaśānasaṃjñā prādurbhūtā // madhye puṣkaraṇīye padmaṃ prādurbhūtaṃ rathacakramātrāhi karṇikāhi aparehi padmasahasrehi anuparivāritaṃ //
[_Mvu_1.228_] bodhisatvo tat padume paryaṅkena niṣaṇṇo taṃ ca padumaṃ saṃkucitaṃ kūṭāgāre saṃsthitaṃ // bodhisatvasya sarvaṃ gṛhiliṃgam antarhitaṃ kāṣāyāṇi prādurbhūtāni // atha khalu mahāmaudgalyāyana dīpaṃkaro bodhisatvo viviktaṃ kāmehi viviktaṃ pāpakair akuśalair dharmaiḥ savitarkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ prītisukhaṃ prathamaṃ dhyānam upasaṃpadya viharesi // savitarkavicārāṇāṃ vyupasamād adhyātmasaṃprasādāc cetasaḥ ekotībhāvād avitarkam avicāraṃ samādhijaṃ prītisukhaṃ dvitīyaṃ dhyānam upasaṃpadya viharesi // sa prīter virāgād upekṣakaś ca viharati smṛtaḥ saṃprajānaṃ sukhaṃ ca kāyena pratisaṃvedayati / yat taṃ āryā ācakṣate upekṣakaḥ smṛtimāṃ sukhavihārī niṣprītikaṃ tṛtīyaṃ dhyānam upasaṃpadya viharati // sukhasya ca prahāṇā duḥkhasya ca prahāṇāt pūrvaṃ ca saumanasyadaurmanasyayor astaṃgamāt* aduḥkhāsukham upekṣāsmṛtipariśuddhaṃ caturthaṃ dhyānam upasaṃpadya viharesi // so tathā samāhitena cittena pariśuddhena paryavadātena anaṃgaṇena vigatopakileśena mṛdunā karmaṇyena sthitenāniṃjyaprāptena rātrīye purime yāme divyacakṣudarśānapratilābhāya cittam abhinirharesi nirṇāmesi //
___so divyena cakṣuṣā satvān paśyati cyavantāṃ upapadyantāṃ suvarṇāṃ durvarṇāṃ sugatāṃ durgatān yathākarmopagān satvān prajānāti // so tathā samāhitena cittena pariśuddhena paryavadātena anaṃgaṇena vigatopakleśena mṛdunā karmaṇyena sthitenāniṃjyaprāptena rātrīye madhyame yāme anekavidhaṃ pūrvanivāsaṃ samanusmaret* / sayyathīdaṃ ekāṃ vā jātiṃ dvau vā jātiṃ trayo vā jātiṃ catvāri vā jātiṃ paṃca vā jātiṃ daśa vā viṃśad vā triṃśac catvāriṃśaṃ vā paṃcāśaṃ vā jātīśataṃ vā jātīsahasraṃ vā anekāni ca jātīśatāni
[_Mvu_1.229_] anekāni jātīsahasrāṇi anekāny api jātīśatasahasrāṇi saṃvartakalpāṃ vā vivartakalpāṃ vā saṃvartavivartakalpāṃ vā anekāṃ pi saṃvartāṃ anekāṃ pi vivartāṃ anekā pi saṃvartavivartāni kalpāni // amutrāhaṃ āsiṃ evaṃnāmo evaṃgotro evaṃjātyo evamāhāro evamāyuḥparyanto evaṃsukhaduḥkhapratisaṃvedī iti sākāraṃ soddeśaṃ anekavidhaṃ pūrvanivāsaṃ samanusmarati // so tathā samāhitena cittena pariśuddhena paryavadātena anaṃgaṇena vigatopakileśena sthitena aniṃjyaprāptena rātrīye paścime yāme nandīmukhāyāṃ rajanyāṃ aruṇopaghāṭakālasamaye yat kiṃcit puruṣanāgena puruṣasiṃhena puruṣarṣabheṇa puruṣapadumena puruṣapuṇḍarīkeṇa puruṣadhaureyeṇa puruṣeṇa satpuruṣeṇa puruṣājāneyena anuttareṇa puruṣadamyasārathinā gatimena smṛtimena dhṛtimena matimena sarvaśo sarvatratāye jñātavyaṃ prāptavyaṃ boddhavyaṃ abhisaṃboddhavyaṃ sarvantam ekacittakṣaṇasamāyuktayā prajñayā anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho // iyaṃ ca mahāpṛthivī ṣaḍvikāraṃ kampe saṃprakampe bhūmyā ca devā ghoṣam udīrayensuḥ śabdaṃ nabhe śrāvayensu // eṣa māriṣa bhagavāṃ dīpaṃkaro anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho bhaviṣyati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukaṃpāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // bhūmyānāṃ devānāṃ ghoṣaṃ śrutvā antarīkṣecarā devā trāyastriṃśā yāmā tuṣitā nirmāṇaratayaḥ paranirmitavaśavartina iti tat kṣaṇaṃ tan muhūrtaṃ yāvad brahmakāyaṃ ghoṣam abhyudgacchet* // eṣa māriṣa bhagavāṃ dīpaṃkaro samyaksaṃbuddho bhaviṣyati taṃ bhaviṣyati bahujanhitāya bahujanasukhāya lokānukaṃpāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // aprameyasya udārasya mahato 'vabhāsasya loke prādurbhāvo abhūṣi // yāvatā loke lokāntarikā andhakārā andhakārārpitā tamisrā tamasārpitā aghā
[_Mvu_1.230_] aghasaṃbhūtapūrvā yatra ime pi candramasūryā evaṃ maharddhikā evaṃ mahānubhāvā ābhayā ābhāṃ nābhisaṃbhuṇanti ālokena vā ālokaṃ na spharanti te pi tena obhāsena sphuṭā abhūnsuḥ // ye pi tatra satvā upapannā te pi anyamanyaṃ saṃjānensuḥ anye pi kila iha bho satvā upapannā anye pi kila bho satvā upapannā anye pi kila bho satvā upapannāḥ // ekāntasukhasamarpitā ca punas tat kṣaṇaṃ taṃ muhūrtaṃ sarve satvā abhūnsu // ye pi avīce mahānarake upapannā atikrame va devānāṃ devānubhāvaṃ nāgānāṃ nāgānubhāvaṃ yakṣāṇāṃ yakṣānubhāvaṃ // dhyāmāni ca abhūnsuḥ mārabhavanāni niṣprabhāṇi nistejāni nirabhiramyāṇi // krośikāny api tatra khaṇḍāni prapatensu dvikośikāny api tatra khaṇḍāni prapatensu trikrośikāny api tatra khaṇḍāni prapatensu yojanikāny api tatra khaṇḍāni prapatensu dhvajāgrāṇy api prapatensu // māro ca pāpīṃāṃ duḥkhī durmano vipratisārī antośalyaparidāghajāto abhūṣi //
___tatraiva ca maudgalyāyana padmakūṭāgāre bhagavāṃ dīpaṃkaro caturhi mahārājehi śakreṇa ca devānām indreṇa suyāmena ca devaputreṇa saṃtuṣitena ca devaputreṇa vaśavartinā ca devaputreṇa mahābrahmaṇā ca anekadevasaṃghaparivārehi saṃvṛto // bhagavato dīpaṃkarasya udārā pūjā kṛtā // divyehi mandāravehi kusumehi mahāmandāravehi karṇikārehi rocamānehi bhīṣmehi mahābhīṣmehi samantagandhehi mahāsamantagandhehi candanacūrṇehi agurucūrṇehi keśaracūrṇehi tamālapatracūrṇehi bhagavantaṃ dīpaṃkaraṃ okiritvā prakiritvā abhiprakiritvā divyehi tūryasahasrehi saṃpūjayitvā tatraiva mahābrahmaṇā yācito anuttaraṃ dharmacakraṃ pravartanāya // adhivāsayati mahāmaudgalyāyana bhagavāṃ dīpaṃkaro mahābrahmaṇo tuṣṇībhavena // devā adhivāsanāṃ viditvā hṛṣṭā tuṣṭā āttamanā pramuditaprītisaumanasyajātā
[_Mvu_1.231_] bhagavato dīpaṃkarasya pādāṃ śirasā vanditvā triṣkṛtyo pradakṣiṇīkṛtvā tatraivāntarhāyensu //
___bhagavān tasyaiva rātryā atyayena pratisaṃlayanād vyutthāya janapadeṣu cārikāṃ prakramet* //
ādityo varavarṇo bālo abhyudgato yathākāśe /
yojanaśataṃ prabhāye dīpaṃkaro bharitva asthāsi //
bhagavāṃ dīpaṃkaro cārikāṃ caramāṇo mahato janakāyasya devānāṃ manuṣyāṇāṃ ca arthacaryāṃ caramāṇo aśītihi bhikṣusahasrehi sārdhaṃ dīpavatīṃ rājadhānīṃ āgacchati pituḥ arcimato jñātīnāṃ ca anukampārthaṃ // rājñā arcimena śrutaṃ // bhagavāṃ dīpaṃkaro aśītihi bhikṣusahasrehi sārdhaṃ dīpavatīṃ rājadhānīṃ āgacchati jñātīnām anukampāyḥti // te ca yāvad dīpavatī yāva ca padminīvanam udyānaṃ daśakrośamārgaṃ pratijāgṛhansuḥ aṣṭāpadasamaṃ aviṣamaṃ pāṇitalasamaṃ siktaṃ saṃmṛṣṭaṃ vitatavitānaṃ vicitraduṣyaparikṣiptaṃ osaktapaṭṭadāmakalāpaṃ dhūpanadhūpitaṃ daśadiśehi ca naṭanartaka-ṛllamallapāṇisvaryālaṃkṛtaṃ cakravartipuraṃ bhūyasya ca śatapatrālaṃkṛtaṃ // rājñā arcimena prabhūtaṃ gandhamālyaṃ gṛhītaṃ tathā gṛhītaṃ mahājanakāyena samantād dvādaśayojanāto gandhamālyaṃ samudānītaṃ // rājā aśītihi koṭṭarājasahasrehi sārdhaṃ anyāye ca janatāye bhagavantaṃ dīpaṃkaraṃ pratyudgato //
___aparo śrotriyo ṣaḍaṅgavit trayāṇāṃ vedānāṃ pārago sākṣaraprabhedānām itihāsapaṃcamānāṃ sanighaṇṭakaiṭabhānāṃ māṇavakānāṃ ācāryo kuśalo brāhmaṇakeṣu deveṣu paṃca māṇavakaśatāni vedamantrā vācayati // tahiṃ dve māṇavakā saṃmodikā priyamāṇā
[_Mvu_1.232_] megho ca nāma māṇavako meghadatto ca // meghamāṇavako paṇḍito dhīro medhāvī tīkṣṇabuddhiko // tena nacirasyaiva sarve mantrā adhītā // so dāni adhītavedādhyayano anuhimavantā janapadaṃ okasto ācāryasya ācāryadhanaṃ paryeṣayiṣyāmi iti // yaṣṭikamaṇḍalucchatraṃ upānahāṃś ca snānaśāṭiṃ ādāya yasya grāmasya vā nagarasya vā nigamasya vā sīmām ākrāmati taṃ nirītikaṃ nirupadravaṃ ca bhavati meghasya māṇavakasya tejodhātubhāvena // tena yāyinā puruṣo vijñapto // tenaivaṃ paṃca purāṇaśatāni dinnāni // tasya dāni etat abhūṣi // yaṃ nūnāhaṃ āgatako yena dīpavatī rājadhānī cakravartipuraṃ saptaratanāmayaṃ abhiramaṇīyaṃ paśyeyan ti // so dāni dīpavatīṃ rājadhanīṃ praviṣṭo paśyati ca dīpavatīṃ rājadhānīṃ alaṃkṛtāṃ // tasyaitad abhūṣi // kim idaṃ adya dīpavatīye rājadhānīye parvaṃ vā prayogaṃ vā utsavaṃ vā // atha rājño arcimasya śrutaṃ megho māṇavako adhītavedādhyayano anuhimavantāto janapadam okasto so dīpavatīṃ rājadhānīṃ āgamiṣyati / tato imaṃ nagaravaram alaṃkṛtaṃ ti // so puregāmī yo jano praviśati so taṃ kaṃcit pṛcchati // tahiṃ aparā māṇavikā prāsādikā darśanīya acapalā anuddhatā apragalbhā udakaghaṭam ādāya sapta ca utpalāni gacchati // sā tena pṛcchitā bhavati // adya nagare utsavo // atha khalu prakṛti māṇavikā meghaṃ māṇavakaṃ gāthābhiḥ adhyabhāṣe //
api tu nāsi māṇavā ito anyapurād asi tvaṃ ihāgato /
yo lokahitaṃ prabhaṃkaraṃ dīpavatīṃ prāptaṃ na budhyase //
[_Mvu_1.233_] dīpaṃkara lokanāyako arcimato tanayo mahāyaśo /
buddho nagaraṃ pravekṣyati tasya kṛte nagaraṃ alaṃkṛtaṃ //
sā tena pṛcchitā // kathaṃ bhavati imā utpalāni krītāni // sā taṃ āha // paṃcahi purāṇaśatehi paṃca utpalāni krītāni dve ca me maitrāya labdhāni // megho māṇavo āha // ahan te paṃca purāṇaśatāni demi dehi me tāni paṃca utpalāni / ahaṃ etehi paṃcahi utpalehi bhagavantaṃ dīpaṃkaraṃ pūjayiṣyāmi / tvaṃ hi dvīhi pi arcaya // sā āha // samayato te paṃca utpalāni dadehaṃ / yadi mama bhāryām upādiyasi yatra yatra upapadyasi ahaṃ ca tava bhāryā bhaveyaṃ tvaṃ ca mama svāmiko bhavesi // megho māṇavo āha // anuttarāye samyaksambodhaye cittam utpādayiṣyāmi kathaṃ saṃyoge cittam utpādayiṣyāmi // sā āha // utpādehi tuvaṃ tava nāntarāyaṃ kariṣyāmi // tena meghena māṇavakenābhyupagatā // upādiyāmi tava bhāryā teṣām utpalānām arthāye // bhagavantaṃ dīpaṃkaraṃ pūjayiṣyāmi anuttarāye ca samyaksambodhaye cittam utpādayiṣyāmi // tena paṃca pūrāṇaśatāni dattvā paṃcotpalāni gṛhītā udāraṃ ca se prītiprāmodyaṃ kāye utpannaṃ buddhaśabdaṃ prakṛtiye māṇavikāye śrutvā //
yad'; icchasi pūjituṃ lokanāyakaṃ
jalajehi mālyehi manoramehi /
upādiyāhi mamam adya bhāryāṃ
premṇānuraktā satataṃ ti bheṣyaṃ //
udumbarasya yatha puṣpaṃ dullabhaṃ kadācid utpadyati loke māṇava /
[_Mvu_1.234_] em'; eva buddhāna mahāyaśāna kadācid utpādaṃ tathagatānāṃ //
pūjehi buddhaṃ naradamyasārathiṃ
jalajehi mālyehi manoramehi /
bodhāya te bheṣyati hetubhūtaṃ
bhāryā ca te bheṣyi ahaṃ tahiṃ tahiṃ //
megha āha //
upādiyāmi tava adya bhāryāṃ
jalajāna arthāya manoramāṇāṃ /
pūjeṣyi buddhaṃ naradamyasārathiṃ
bodhāya me bheṣyati hetubhūtaṃ //
sā hṛṣṭā saṃvṛttā adāsi utpalāṃ
snehena premṇānugataṃ viditvā /
gacchantam enaṃ anugacchi cārikāṃ
śṛṃgāṭake yatra sthito hi māṇavo //
bhagavān aśītihi bhikṣusahasrehi parivṛto rājñā ca arcimena aśītihi ca koṭṭarājāna sahasrehi anekehi ca kṣatriyamahāśālasahasrehi śramaṇabrāhmaṇatīrthakarehi dīpavatīṃ rājadhānīṃ saṃprasthito //
gamanasamaye bhagavato devasahasrāṇi sannipatitāni /
saptaratanāmayāni cchatrasahasrāṇi ādāya //
atha so mahāguṇadharo saṃprasthito agrato gaṇavarasya /
mattagajakhelagāmī marīcijālāvatatakāyo //
[_Mvu_1.235_] verulikasphāṭikamayakāṃcanaghanakanakasukṛtadaṇḍāni /
chatrāṇi devaputrā dhārenti viśuddhadevasya //
devābhinirmitāni nabhe taruṇādityamaṇḍalanibhāni /
tapanīyakiṃkiṇīyārucirā varanandighoṣāṇi //
saptaratanāmayaṃ pi ca divyaṃ divyakusumamaṇḍitacchatraṃ /
chatrādharasya loke dhārayi cchatraṃ tridaśarājā //
trisahasrādhipatiṃ pi ca kāṃcanaghanakanakasukṛtadaṇḍāye /
varacāmarāye virajaṃ vījentiṃ narendraṃ ca anugatāḥ //
atyunnatā ca namati natāpi atyunnatā bhavati bhūmiḥ /
praviśantasya bhagavato samaṃ daśabalānubhāvena //
samanantaraṃ ca bhagavāṃ dakṣiṇam eva caraṇaṃ kanakakamalaṃ /
pariharati indrakīle tatra bhavati adbhuto ghoṣo //
āḍambarā mṛdaṅgā paṭahā asaṃghaṭṭitā pravādyanti /
śaṃkhā paṇavā ca veṇu praviśantasmiṃ naravarasmiṃ //
yāni ratanāni nagare nihitāni peṭakakaraṇḍagatāni /
tāni pi saṃghaṭṭensuḥ ratanavaravidusmiṃ praviśante //
atha mahārahāṇi mṛdūni vastrayugā mārge saṃstarayensu /
bhagavato nānāvidhāni raṃgaraktā kāśikadukūlā //
alaṃkṛto lokanāyako kośikārakaṃ kṣaumaṃ yaṃ tūlā kācilindika ajinapraveṇiṃ
[_Mvu_1.236_] ca vanarustā tamakūṭātapakoṭṭavakasubhūmi toṣalakolamacirāvokodbhava āmaṃ raktaka paṃcavidhā naya llaṃ //
yāva ca agrodyānaṃ yāva ca antaḥpuraṃ mahipatisya /
śobhati narendramārgo duṣyaśatasahasrasaṃstīrṇo //
atha ca vanakhaṇḍaragatā pramadā adhyokiranti narasiṃhaṃ /
kusumanikarakaṃ grahetva kanakagirinibhaṃ abhikiranti //
yathayatha mahānubhāvo dīpavatīm abhyupeti kāruṇiko /
tathātathā kusumanikaraṃ muṃcanti yaśasvino bhavato //
tāni ca karapramuktā surabhīṇi paṃcavarṇo . . . . . /
saṃsthihati puṣpakaṃcuko bhagavato lokanāthasya //
gaganapathe nirālambe abhyantarakaṇṭakāni surabhīṇi /
sthātu prādakṣaṇiye abhidakṣiṇaṃ kurvi kusumāni // {prādakṣiṇīye?}
gacchati anugacchanti tiṣṭhanti sthāti lokapradyote /
īryāpatham ṛddhimato sarvābhibhuno na vijahante //
saṃvartakā pi vātā yadi vivahensuḥ imāṃ trisāhasrāṃ /
na vikopaye kuto puna vahensu taṃ puṣpakaṃcukakaṃ //
bhagavantaṃ kanakanibhaṃ kanakavaram ucchusamavarṇaṃ dṛṣṭvā /
divi marūṇa gaṇā tada udīrayensuḥ aho dharmaṃ //
[_Mvu_1.237_] pramuktapuṣpāvakīrṇaṃ ca ambaraṃ dharaṇiyaṃ ca kusumoghā /
śobhanti jānumātrā puṣpaṃ ca kañcukam ākāśe //
hikkārā tūryamiśrā samantato vartanti aho dharmaṃ /
onādenti puravaraṃ naravṛṣabhasmiṃ praviśantasmiṃ //
haṃsakaraviṃkavarhiṇaparabhṛtasuravā ca bhṛṃganirghoṣā /
dīpavatīye niśāmyati nidhiratanadhvanitavimiśrā //
addaśāsi mahāmaudgalyāyana megho māṇavo bhagavantaṃ dīpaṃkaraṃ dūrato yeva āgacchantaṃ dvātriṃśatīhi mahāpuruṣalakṣaṇehi samanvāgatam aśītihi anuvyaṃjanehi upaśobhitaśarīraṃ aṣṭādaśehi āveṇikehi buddhadharmehi samanvāgataṃ daśahi tathāgatabalehi balavaṃ caturhi vaiśāradyehi samanvāgataṃ / nāgo viya kāritakāraṇo antogatehi indriyehi avahirgatamānasena sthito dharmāvasthāprāptaḥ śāntendriyo śāntamānaso uttamadamaśamathapāramiprāpto gupto nāgo jitendriyo hradam iva accho anāvilo viprasanno prāsādiko darśanīyo āsecanako apratikūlo darśanāye yojanagatāye prabhāye obhāsayanto // dṛṣṭvā ca punar asya advayasaṃjñā udapāsi // aham api buddho loke bhaviṣyāmi // atha khalu maudgalyāyana megho māṇavo tāye velāye imāṃ gāthām abhāṣi //
cirasya cakṣuṃ udapāsi loke
cirasya utpādo tathāgatānāṃ /
cirasya mahyaṃ praṇidhiḥ samṛddhā
buddho bhaviṣyāmi na me 'tra saṃśayaḥ //
[_Mvu_1.238_] atha mahāmaudgalyāyana megho māṇavo udāraṃ harṣasaṃvegaṃ udāraṃ prītiprāmodyaṃ saṃjanayitvā tāni paṃcotpalāni bhagavato dīpaṃkarasya kṣipi / tāni pi prabhājālaṃ mukhamaṇḍalam anuparivāretvā asthāsu // prakṛtiye pi māṇavikāye tāni duve utpalāni kṣiptāni / tāni pi antarīkṣe asthānsu // trīhi prātihāryehi buddhā bhagavanto satvāṃ vinenti ṛddhiprātihāryeṇa ādeśanāprātihāryeṇa anuśāsanīprātihāryeṇa // bhagavato dīpaṃkarasya yā ca meghena māṇavena paṃca utpalāni kṣiptā yā ca prakṛtīye māṇavikāye yā ca anyāye janatāye kṣiptā taṃ bhagavato puṣpavitānam adhiṣṭhitaṃ satvānāṃ vaineyavaśena meghasya māṇavasya prītiprāmodyasaṃjananārthaṃ prāsādiko darśanīyo catuḥsthūṇo catuḥdvāro osaktapaṭṭadāmakalāpo //
___meghasya tāni jalajāni bhagavato prabhāmaṇḍalasyopari samantena sthitāni dṛṣṭvā prāsādikāni prasadaniyāni prītiprāmodyaṃ kāye utpadye udāro ca cetanāprādurbhāvo // so kamaṇḍalum ekānte nikṣipitvā ajinaṃ ca prajñapetvā bhagavato dīpaṃkarasya krameṣu praṇipatitvā keśehi pādatalāni saṃparimārjanto evaṃ cittam utpādeti // aho punar ahaṃ pi bhaveyaṃ anāgatam adhvānaṃ tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho vidyācaraṇasaṃpannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca yathāyaṃ bhagavāṃ dīpaṃkaro etarahiṃ // evaṃ dvātriṃśatīhi mahāpuruṣalakṣaṇehi samanvāgato bhaveyaṃ aśītihi anuvyaṃjanehi upaśobhitaśarīro aṣṭādaśāhi āveṇikehi buddhadharmehi samanvāgato daśahi tathāgatabalehi balavāṃ caturhi vaiśāradyehi suviśārado yathāyaṃ bhagavāṃ dīpaṃkaro etarahiṃ // evaṃ ca anuttaraṃ dharmacakraṃ pravarteyaṃ yathāyaṃ bhagavāṃ dīpaṃkaro etarahiṃ // evaṃ samagraṃ śrāvakasaṃghaṃ parihareyaṃ // evaṃ ca devamanuṣyāḥ śrotavyaṃ
[_Mvu_1.239_] śraddhātavyaṃ manyensuḥ / evaṃ tīrṇo tārayeyaṃ mukto mocayeyaṃ āśvasto āśvāsayeyaṃ yathāyaṃ bhagavāṃ dīpaṃkaro etarahi // bhaveyaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya mahato janakāyasya arthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca maṣuṣyāṇāṃ ca // atha mahāmaudgalyāyana bhagavān dīpaṃkaro meghasya māṇavasya anuttareṇa buddhajñānena mahāsamudāgamanaṃ ca jñātvā kuśalamūlasambhāraṃ ca cetopraṇidhānaṃ jñātvā akhaṇḍam acchidram akalmāṣam avraṇaṃ anuttarāye samyaksaṃbodhaye vyākārṣīt* // bhaviṣyasi tvaṃ māṇava anāgatam adhvānaṃ aparimite asaṃkhyeye kalpe śākyānāṃ kapilavastusmiṃ nagare śākyamuniḥ nāma tathāgato 'rhaṃ samyaksambuddho vidyācaraṇasaṃpannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca yathāpy aham etarhiṃ dvātriṃśatīhi mahāpuruṣalakṣaṇehi samanvāgato aśītihi anuvyaṃjanehi upaśobhitaśarīro aṣṭādaśehi āveṇikehi buddhadharmehi samanvāgato daśahi tathāgatabalehi balavāṃ caturhi vaiśāradyehi suviśārado // evaṃ tīrṇo tārayiṣyasi mukto mocayiṣyasi āśvasto āśvāsayiṣyasi parinirvṛto parinirvāpayiṣyasi yathāpi aham etarhi / evaṃ cānuttaraṃ dharmacakraṃ pravartayiṣyasi / evaṃ ca samagraṃ śrāvakasaṃghaṃ parihariṣyasi / evaṃ ca devamanuṣyā śrotavyaṃ śraddhātavyaṃ maniṣyanti / yathāpi aham etarhiṃ taṃ bhaviṣyasi bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukaṃpāya mahato janakāyasya arthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // samanantaravyākṛto ca mahāmaudgalyāyana bhagavatā dīpaṃkareṇa megho māṇavo anuttarāye samyaksaṃbodhaye tālamātraṃ vaihāyasam abhyudgamya ekāṃśīkṛto prāñjalīkṛto bhagavantaṃ dīpaṃkaraṃ saśrāvakasaṃghaṃ namasyamāno // iyaṃ ca mahāpṛthivī tatkṣaṇaṃ tanmuhūrtaṃ atīva ṣaḍvikāraṃ kampe saṃkampe / bhūmyā ca devā ghoṣam udīrayensu śabdam anuśrāvayensuḥ //
[_Mvu_1.240_] evaṃ megho māṇavo bhagavatā dīpaṃkareṇa anuttarāye samyaksaṃbodhaye vyākṛto tad bhaviṣyati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // bhūmyānāṃ devānāṃ ghoṣaṃ śrutvā antarīkṣecarā devā cāturmahārājikā devā trāyastriṃśā yāmā tuṣitā nirmāṇaratino paranirmitavaśavartino iti hi tatkṣaṇaṃ tanmuhūrtaṃ yāva brahmakāyaṃ ghoṣam abhyudgame // evaṃ mārṣa megho māṇavo bhagavatā dīpaṃkareṇa anuttarāye samyaksaṃbodhaye vyākṛto taṃ bhaviṣyati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ c // aprameyasya ca udārasya mahato obhāsasya loke prādurbhāvo āsi // yā pi tā loke lokāntarikā andhakārā andhakārārpitā tamisrā tamisārpitā aghā aghasaṃbhūtapūrvā yatra ime pi candramasūryā evaṃ maharddhikā evaṃ mahānubhāvā ābhayā ābhāṃ nābhisaṃbhuṇanti ālokena vā ālokaṃ na spharanti te pi tena obhāsena sphuṭā abhūnsuḥ / ye pi tatra satvā upapannāḥ te pi anyonyaṃ saṃjānensuḥ // anye pi kila bho iha satvā upapannāḥ anye pi kila bho satvāḥ ihopapannāḥ // ekāntasukhasamarpitā ca tatkṣaṇaṃ tanmuhūrtaṃ sarvasatvā abhūnsu / ye pi avīce mahānarake upapannā atikrame ca devānāṃ devānubhāvaṃ nāgānāṃ nāgānubhāvaṃ yakṣāṇāṃ yakṣānubhāvaṃ // dhyāmāni ca abhūnsuḥ mārabhavanāni niṣprabhāṇi nistejāni nirabhiramyāṇi / krośikāny apy asya khaṇḍāni prapatensu / dvikrośikāny apy asya khaṇḍāni prapatensu / trikrośikāny apy asya khaṇḍāni prapatensu / yojanikāny apy asya khaṇḍāni prapatensu / dhvajāgrāṇy apy asya prapatensuḥ / māro ca pāpīmāṃ duḥkhī durmanā vipratisārī antośalyaparidāghajāto abhūṣi //
[_Mvu_1.241_] ajinaṃ prajñapayitvā kamaṇḍaluṃ nikṣipayitva ekānte /
kṣipiyān'; utpalahastaṃ nipate kramavarehi cakṣumato //
tāni ca karapramuktā surabhīṇi paṃcavarṇo . . . . . . /
saṃsthihati puṣpakaṃcuko bhagavato lokanāthasya //
gaganapathe nirālambe abhyantarakaṇṭakāni surabhīṇi /
sthātu prādakṣiṇiye abhidakṣiṇaṃ kṛtva kusumāni //
gacchati anugacchanti tiṣṭhanti sthāti lokapradyote /
īryāpatham ṛddhimato sarvābhibhuno na vijahante //
saṃvartakā pi vātā yadi vivahensuḥ imā trisāhasrāṃ /
na vikopaye kṛto puna vahensu taṃ puṣpakaṃcukakaṃ // {Senart: kuto puna}
bhagavantaṃ kanakanibhaṃ kanakavaram ucchusamavarṇaṃ dṛṣṭvā /
divi marūṇa gaṇā tada udīrayensuḥ aho dharmaṃ //
atha sāgarāmbaramahī saṃkampe ca divi devasaṃgheṣu /
vyākaraṇasmiṃ vyākṛte abhyudgami adbhuto ghoṣo //
eṣo megho bhavatā ekāntasubhāṣitocchritadhvajena /
dīpaṃkareṇa muninā vyākṛto bhaviṣyasi jino tuvaṃ //
taṃ hitasukhāya kāhasi sabrahmasurāsurasya lokasya /
hāyiṣyanti apāyā narakā maru saṃvivardhanti //
[_Mvu_1.242_] dīpaṃ ca lenaṃ ca parāyaṇaṃ ca
dīpaṃkaro nāma abhūṣi śāstā /
ito asaṃkhyeyatarasmiṃ kalpe
svākhyātadharmmo bhagavāṃ nareśo //
so uttamārthaṃ abhigamya paṇḍito
viśāradaṃ vartayi dharmacakraṃ /
satye ca dharme ca smṛto pratiṣṭhito
mahadbhayād viṣamād uddhare prajāṃ //
megho 'ddaśā śramaṇagaṇasya nāyakaṃ
dīpaṃkaraṃ paramavicitralakṣaṇaṃ /
cittaṃ prasādetva jinaṃ avandi ca
so vandamāno praṇidhiṃ akāsi //
evaṃ ahaṃ lokam imaṃ careyaṃ
yathā ayaṃ carati asaṃgamānaso /
cakraṃ pravarteyam ananyasādṛśaṃ
susaṃskṛtaṃ devamanuṣyapūjitaṃ //
arthaṃ careya loke devamanuṣyā deśeyaṃ dharmaṃ /
evaṃ vineya satvā yathā ayaṃ lokapradyoto //
praṇidhiṃ ca jñātvāna asaṃgasaṃgataṃ
sarvehi hetūhi upasthitaṃ jino /
akhaṇḍam acchidram akalmāṣāvraṇaṃ
matimāṃ . . . vyākare arthadarśī //
[_Mvu_1.243_] buddho tuvaṃ bheṣyasi megha māṇava
anāgate aparimitasmiṃ kalpe /
kapilāhvaye ṛṣibhavanasmiṃ śākiyo
tadā tvaṃ pi praṇidhivipākam eṣyasi //
tena aparāṇi paṃca purāṇaśatāni preṣitāni ācāryasya // niryātetvā evaṃvidhaṃ sarvaṃ meghadattasya ācikṣati // evaṃ maye bhagavāṃ dīpaṃkaraḥ pūjito anuttarāye samyaksaṃbodhaye vyākṛto // gacchāma tarhiṃ bhagavato dīpaṃkarasya santike brahmacaryaṃ cariṣyāma tāṃ ca samitim anubhaviṣyāmaḥ // so āha // ahaṃ tāva asamāptavedo tatra na śakyāmi gantuṃ //
yathā kāṣṭhaṃ vivahyate mahante udakārṇave /
saṃghaṭṭito vinaśyati evaṃ priyasamāgamo //
megho gatvā bhagavato dīpaṃkarasya santike pravrajito // te tādṛśā kalyāṇamitrāṇy āgamya buddhasahasrakoṭiyo aparimeyāṃ asaṃkhyeyāṃ ārādhetvā pūjayitvā ca saśrāvakasaṃghāṃ aprameyāni ca pratyekabuddhakoṭiniyutā pūjayitvā divyamānuṣikāṃ saṃpattim anubhavanti yāvat anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddhā // yo rūpaṃ naradamyasārathiṃ śrutvā na rūpaṃ na upādi gacche 'haṃ upāde 'haṃ ca // so tv āha // śiraḥpraṇāmāye eṣa atīva pravaṇo megho vartate // meghasya māṇavasya sakāśāto buddhaśabdaṃ śruṇitvā na hṛṣṭo / pāpamitrasamaṃgitāye paṃcānantaryāṇi kṛtāni // paradāre prasakto tatra kāle vā vikāle
[_Mvu_1.244_] vā gacchati // taṃ mātā putrasnehena nivāreti mā tatra pāradāriko ti kṛtvā ghātayiṣyati //
rakto arthaṃ na jānāti rakto dharmaṃ na paśyati /
andhakāre tadā bhavati yaṃ rāgo sahate naraḥ //
so tāṃ mātaraṃ ghātayitvā tasyā istrikāye sakāśaṃ gato yatra prasakto hasyaiva tāṃ prakṛtim ācikṣati // evaṃ tvaṃ mama iṣṭā yaṃ mayā tava kāraṇā mātā jīvitād vyaparopitā // sā strī udvignā saṃvṛttā // tāya ukto // mā me bhūyo āgacchasi // aparamātaraṃ prasakto // tato taṃ sā aparamātā āha // etha pitaraṃ jīvitād vyaparopehi tvaṃ ca me svāmiko bhaviṣyasīti // tena dāni so pitā jīvitād vyaparopito // so tatra adhiṣṭhāne jugupsito saṃvṛtto // mitrajñātikā parivarjenti // so tato adhiṣṭhānāto anyam adhiṣṭhānaṃ saṃkrānto atra me na koci jāniṣyati // tasya yo mātāpitṝṇāṃ bhikṣu kulopako āsi arahā mahānubhāvo so janapadacārikāṃ caramāṇo tam adhiṣṭhānam anuprāpto // tena dāni so dānapatiputro bhikṣuṇā tahiṃ adhiṣṭhāne dṛṣṭo // so pi taṃ bhikṣuṃ dṛṣṭvā śaṃkī saṃvṛtto mā me bhikṣu imaṃhi adhiṣṭhānaṃhi dūṣayatīti // tena dāni so pi arahā bhikṣu jīvitād vyaparopito // so dāni yo tadā āsi samyaksaṃbuddho tasya śāsane pravrajito // tena dāni śāsane pravrajitvā saṃgho ca bhinno buddhasya rudhiraṃ utpāditaṃ // etāni paṃcānantaryāṇi karmāṇi kṛtvā mahānarakeṣu upapanno //
___so aṣṭasu mahānarakeṣu ṣoḍaśotsadeṣu suciraṃ dīrgham adhvānaṃ saṃdhāvitvā saṃsaritvā
[_Mvu_1.245_] yadā bhagavatā śākyamuninā anuttarā samyaksaṃbodhiḥ abhisaṃbuddhā dharmacakro pravṛttaḥ so mahāsamudre timitimiṃgilo nāma matsyajāti āyāmato bhahuyojanaśatikena ātmabhāvena // yadā thapakarṇi gṛhapati sayānapātro paṃcaśataparivāro tena mahāsamudraṃ okasto tadā tena makarabhūtena bubhukṣitena mukhaṃ ucchvāsitaṃ bhojanārthikena // tato yānapātrāṇi sthapakarṇikasya gṛhapatisya yena taṃ makaramukhaṃ tena pradhāvitā // niryātamukha āha // gṛhapati imāni yānapātrāṇi baḍavāmukhe patitāni yaṃ dāni karaṇīyaṃ taṃ karotha nāsti dāni vo jīvitaṃ // te dāni devadevatāṃ namasyanti svakasvakāni / kecic chivaṃ kecid vaiśravaṇaṃ kecit skandhaṃ kecid varuṇaṃ kecid yamaṃ kecid dhṛtarāṣṭraṃ kecid virūḍhakaṃ kecid virūpākṣaṃ kecid indraṃ kecid brahmaṃ kecit samudradevatāṃ // yāvad āyuṣmāṃ pūrṇako samanvāharati paśyati sthapakarṇikaṃ gṛhapatiṃ paṃcaśataparivāraṃ saṃśayaprāptaṃ // so tuṇḍaturikāto parvatāto vaihāyasam abhyudgamya mahāsamudre thapakarṇikasya yānapātraṃ upari vaihāyasam antarīkṣe asthāsi // te sarve paṃca vāṇijaśatāni prāñjaliṃ kṛtvā utthitā bhagavaṃ bhagavaṃ tava śaraṇagatā sma // sthaviro āha // nāhaṃ bhagavāṃ śrāvako 'ham asmi // sarve ekakaṇṭhā namo buddhasyeti udīretha // tehi sarvehi pañcehi vaṇijaśatehi namo buddhasyeti vighuṭṭhaṃ // tasya timitimiṃgilasya buddhaśabdaṃ karṇapathaṃ gato // tasya taṃ śabdaṃ śrutvā yo aprameye asaṃkhyeye kalpe meghasya māṇavasya sakāśāto dīpaṃkarabuddhaśabdo śruto taṃ mahāsamudre timitimiṃgilabhūtasya āmukhībhūto // amogho buddhaśabdo ti // tasya dāni timitimiṃgilasya bhūtasya etad abhūṣi // buddho loke prādurbhūto vayaṃ ca apāyagatā // tena dāni saṃvignena punar api mukhaṃ saṃmīlitaṃ // anāhāro kālagato taṃ buddhaśabdaṃ samanusmaranto samanantarakālagato śrāvastyāṃ mahānagaryāṃ
[_Mvu_1.246_] brāhmaṇakule upapanno tena kālena tena samayena prajāto dārako jāto // yathoktaṃ bhagavatā nāhaṃ bhikṣavo karmato 'nyad vademi iti //
___tasya dāni dārakasya dharmaruci nāma kṛtaṃ // yadā mahanto saṃvṛtto tadā bhagavataḥ śāsane pravrajito // prayujyantena ghaṭantena vyāyamantena tisro vidyā ṣaḍabhijñā balavaśībhāvaṃ sākṣātkṛtaṃ // trikhutto divasasya bhagavataḥ pādavandane upasaṃkramati // yattakam upasaṃkramati tattakaṃ bhagavāṃ codeti smāreti cirasya dharmaruci sucirasya dharmaruci // so pi āha // evam etaṃ bhagavaṃ evam etaṃ sugata / cirasya bhagavaṃ sucirasya sugata // bhikṣu saṃśayena bhagavantaṃ pṛcchanti // trikhutto divasasya dharmarucir bhagavantam upasaṃkramati bhagavāñ ca tam evam āha cirasya dharmaruci sucirasya dharmarucīti bhagavantam evam āha evam etaṃ bhagavaṃ evam etaṃ sugata cirasya bhagavaṃ sucirasya sugata na ca punar bhagavaṃ vayam imasya bhāṣitasya artham ājānāma // teṣāṃ bhagavāṃ bhikṣūṇāṃ etāṃ prakṛtiṃ vistareṇārocayati dīpaṃkaram upādāya // ahaṃ ca megho māṇavo nāmena āsi eṣo ca dharmaruci meghadatto // evaṃ bhikṣavo amogho buddhaśabdo yāvad duḥkhakṣayāya saṃvartati //
tena samayena sthaviro dharmaruci upāgamesi śāstāraṃ /
pādau jinasya vandati āha pi sucirasya dharmaruci //
sucirasya lokanāyaka dharmaruci pratibhaṇāti śāstāraṃ /
jānantaṃ pṛcchati jino kiṃkāraṇaṃ brusi sucirasya //
so punar āha pure ahaṃ lavaṇajale timitimiṃgilo āsi /
kṣudhādaurbalyaparigato viparimuṣaṃ bhojanārthāye //
[_Mvu_1.247_] tatra bahu prāṇanayutā praviśensus tada śarīradehaṃ me /
vāṇijakaśatāni paṃca praviśensu tathaiva yānena //
pātre ca praviśamāne atrāṇabhayārditā vyasanaprāptā /
sarve ekavācam avaci namo daśabalasya buddhasya //
buddheti śrutva ghoṣaṃ aśrutapūrvam abhūṣim ahaṃ prīto /
hṛṣṭo udagracitto tvaritaṃ saṃmīlayesi mukhaṃ //
sunensu prāṇanayutāni tiryagyonigatā vaṇijaśatāna /
ghoṣeṇa daśabalasya vyutthito tadāham apāyeṣu //
tena kuśalena bhagavaṃ idaṃ me āropitaṃ manuṣyatvaṃ /
sucaritaphalena tena dharmarucīti mama samājñā //
tenaivāhaṃ hetunā pravrajito tava svayaṃbhu prāvacane /
nacirasya pravrajitvā abhūṣi arahāṃ dhutakleśo //
bahukalpakoṭinayutā saṃsāraṃ saṃsaritvāna anantaṃ /
anusmārento sugataṃ bhaṇāmi sucirasya lokahita //
sucirasya dharmacakṣur viśodhitaṃ dharmasaṃśayaṃ chinnaṃ mohatimirāvanaddhaṃ uṣito 'smi ciraṃ apāyeṣu //
tena kuśalena timiraṃ prahīnaṃ rāgadveṣā ca ūhatā /
aśeṣā bhavanetrisaritā ucchoṣitā ayam iha jātiḥ //
asya pi timitimiṃgilasya buddhaśravaṇaṃ mahatphalaṃ āsi /
kiṃ puna idāni bhagavaṃ idaṃ śrutaṃ nāvahed amṛtaṃ //
[_Mvu_1.248_] tasmād vivarjayitvā nīvaraṇā paṃca cetasāvaraṇā /
śrotavyaṃ buddhavacanaṃ dullabhasaṃjñām upajanetvā //
kṛcchro manuṣyalābho vivarjanā ca asārarūpavanāt* /
buddhāna ca utpādo śraddhā ca bhaveya ca nirvṛtiḥ //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne dīpaṃkaravastu samāptaṃ
ito mahāmaudgalyāyana bhadrakalpāto aparimite aprameye asaṃkhyeye kalpe dīpaṃkarāto anantaraṃ maṅgalo nāma tathāgato 'rhaṃ samyaksambuddho udapāsi // maṅgalasya mahāmaudgalyāyana samyaksaṃbuddhasya varṣakoṭīśatasahasraṃ manuṣyāṇām āyuḥpramāṇam abhūṣi // maṅgalasya mahāmaudgalyāyana samyaksaṃbuddhasya trayaḥ śrāvakasannipātā abhūnsuḥ // prathame śrāvaksannipāte koṭīśatasahasram abhūṣi sarveṣām arhatāṃ kṣīṇāśravāṇām uṣitavratānāṃ samyagājñāsuvimuktacittānāṃ parikṣīṇabhavasaṃyojanānām anuprāptasvakārthānāṃ / dvitīyo śrāvakasannipāto navati koṭīyo abhūnsuḥ sarveṣāṃ arhatāṃ kṣīṇāśravāṇāṃ uṣitavratānāṃ samyagājñāsuvimuktacittānāṃ parikṣīṇabhavasaṃyojanānāṃ anuprāptasvakārthānāṃ / tṛtīyo śrāvakasannipāto aśīti koṭīyo abhunsu sarveṣām arhatāṃ kṣīṇāśravāṇām uṣitavratānāṃ samyagājñāsuvimuktacittānāṃ parikṣīṇabhavasaṃyojanānāṃ anuprāptasvakārthānāṃ // maṅgalasya khalu punar mahāmaudgalyāyana samyaksambuddhasya sudevo ca dharmadevo ca nāma śrāvakayugo abhūṣi agrayugo ca bhadrayugo ca / eko agro prajñāye aparo agro ṛddhīye // maṅgalasya khalu punar mahāmaudgalyāyana samyaksaṃbuddhasya śīvālī ca nāma bhikṣuṇī aśokā ca agraśrāvikā abhūnsuḥ / ekā agrā prajñāye aparā ṛddhīye // maṅgalasya khalu mahāmaudgalyāyana samyaksaṃbuddhasya pālito nāma
[_Mvu_1.249_] bhikṣu upasthāyako abhūṣi // maṅgalasya khalu punar mahāmaudgalyāyana samyaksaṃbuddhasya nāgavṛkṣo abhūṣi bodhi // maṅgalasya khalu mahāmaudgalyāyana samyaksaṃbuddhasya uttaraṃ nāma nagaraṃ abhūṣi / dvādaśa yojanāni āyāmena purastimena paścimena ca sapta yojanāni vistāreṇa dakṣiṇena uttareṇa ca / saptahi prākārehi parikṣiptaṃ sauvarṇehi sauvarṇacchadanehi // saptahi dīrghikāhi parikṣiptaṃ abhūṣi citrāhi darśanīyāhi saptānāṃ varṇānāṃ suvarṇasya rūpyasya muktāyāḥ vaiḍūryasya sphaṭikasya musāgalvasya lohitikāyā // tāsāṃ khalu punar mahāmaudgalyāyana dīrghikānāṃ dvinnāṃ varṇānāṃ sopānā abhūnsuḥ suvarṇasya rūpyasya / catūrṇāṃ varṇānāṃ sopānaphalakā abhūnsu suvarṇasya rūpyasya ca muktāyā vaiḍūryasya ca // tāyo dīrghikāyo channāyo abhūnsuḥ utpalapadumakumudapuṇḍarīkanalinīsaugandhikehi // tāyo dīrghikāyo imehi evaṃrūpehi vṛkṣehi pracchannāyo abhunsuḥ / sayyathīdaṃ amrajambupanasalakucabhavyapālevatapracchannāyo // tāsāṃ khalu punar dīrghikānāṃ tīreṣu imāni evaṃrūpāṇi sthalajajalajāni mālyāni abhunsu / sayyathīdaṃ atimuktakacampakavārṣikāvātuṣkāra-indīvaradamanakadevopasaṃhitā // uttaraṃ khalu punar mahāmaudgalyāyana nagaraṃ saptahi tālapaṃktihi parikṣiptam abhūṣi // vistareṇa dīpavatī rājadhānī yathā varṇayitavyaṃ // maṅgalasya khalu punar mahāmaudgalyāyana samyaksaṃbuddhasya sundaro nāma kṣatriyo pitā abhūṣi rājā cakravartī // maṅgalasya khalu punar mahāmaudgalyāyana samyaksaṃbuddhasya śirī nāma devī mātā abhūṣi // tadāhaṃ mahāmaudgalyāyana atulo nāma nāgarājā kṛtapuṇyo maheśākhyo utsadakuśalasaṃcayo //
[_Mvu_1.250_] tato mayā so bhagavāṃ maṃgalo saśrāvakasaṃgho . . . . . . . . . . . . satkṛtvā gurukṛtvā mānayitvā pūjayitvā duṣyayugam ācchādaṃ dattvā bodhāya anupraṇihitaṃ // tenāpy ahaṃ vyākṛto bhaviṣyasi tvam anāgatādhvāne aparimite asaṃkhyeye kalpe śākyamunir nāma tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho //
dīpaṃkarasya ottareṇa maṅgalo nāma nāyako /
tamaṃ loke nihatvāna dharmolkām abhijvālayet* //
atulā āsi prabhā tasya jinehi anyehi uttarā /
koṭisūryaprabhāṃ hatvā sahasrāraiḥ virocate //
so ca buddho prakāśeti catvāri satyā uttamāṃ /
te taṃ satyarasaṃ pītvā vinodensu mahātamaṃ //
bodhiṃ buddhvā atulāṃ devā prathame dharmadeśane /
koṭiśatasahasrāṇāṃ prathamābhisamayo abhūt* //
yadā . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . /
tadā āhani saṃbuddho dharmabherīṃ varam uttamāṃ //
punar api devasamaye yadā satyāṃ prakāśayet* /
dvitīye navati koṭī dvitīyābhisamayo abhūt* //
yadā sunando cakravartī buddhadharmam upāgami /
tadā āhani saṃbuddho dharmabherīṃ varam uttamāṃ //
sunandānucarā janatā navatiṃ āsi koṭiyo /
sarve te niravaśeṣā abhūd buddhasya śrāvakā //
[_Mvu_1.251_] punar api devasamaye yadā satyāṃ prakāśayet* /
aśītiṃ tṛtīye koṭī tṛtīyābhisamayo abhūt* //
yadā uttaro gṛhapati buddhadarśanam upāgami /
tadā āhani saṃbuddho dharmabherīṃ varam uttamāṃ //
uttarānucarā janatā aśītiṃ āsi koṭiyo /
sarve te niravaśeṣā abhūt buddhasya śrāvakāḥ //
sannipātāḥ trayo āsi maṅgalasya maharṣiṇo /
kṣīṇāśravāṇāṃ virajānāṃ śāntacittānutāpitāṃ //
koṭīśatasahasrāṇāṃ prathamo āsi samāgamo /
dvitīyo navatiṃ koṭī aśītiṃ tṛtīyo abhūt* //
ahaṃ tena samayena nāgarājā maharddhiko /
atulo nāma nāmena utsadakuśalasaṃcayo //
nāgānāṃ divyehi tūryehi maṅgalasya maharṣiṇo /
arcaye duṣyāṇi dattvāna śaraṇaṃ tam upāgami //
so me buddho viyākārṣīt* maṅgalo lokanāyako /
aparimeye ito kalpe buddho loke bhaviṣyasi /
śākyānāṃ nagare ramye sphīte kapilavasāhvaye //
tasya te jananī mātā māyā nāmena bheṣyati /
pitā śuddhodano nāma tava bhaviṣyati gautamaḥ //
kolito upatiṣyo ca agrā bheṣyanti śrāvakāḥ /
kṣemā utpalavarṇā ca agrā bheṣyanti śrāvikā //
ānando nāma nāmena upasthāyako bhaviṣyati /
[_Mvu_1.252_] bodhi bhaviṣyati tuhyaṃ aśvattho varapādapaḥ //
tasya vyākaraṇaṃ śrutvā maṅgalasya maharṣiṇaḥ /
viriyaṃ pragrahetvāna dṛḍhaṃ kṛtvāna mānasaṃ /
caranto bodhicaryāṇi nāhaṃ kaṃcit parityaje //
uttaraṃ nāma nagaraṃ sundaro nāma kṣatriyo /
śirikā nāma janikā maṅgalasya maharṣiṇo //
sudevo dharmadevo ca abhunsuḥ agraśrāvakāḥ /
śīvālī ca aśokā ca bhunsu agraśrāvikā //
pālito nāma upasthāko maṃgalasya maharṣiṇo /
bodhi tasya nāgavṛkṣo bodhivṛkṣaṃ supuṣpitaṃ //
koṭīśatasahasrāṇāṃ saṃgho āsi maharṣiṇo /
tiṣṭhamāno mahāvīro tāresi janatāṃ bahuṃ //
tārayi bahujanatāṃ vaistārikaṃ kṛtva śāsanaṃ /
jvalito agniskandho vā suriyo vā samudgato //
yathā sāgarasya ūrmiyo na śakiyaṃ gaṇayituṃ /
tathaiva bhagavato putrā na śakiyaṃ gaṇayituṃ //
so ca buddho mahābhāgo saddharmo ca gaṇottamo /
sarve samanantara atītā anuriktā eva saṃskārāḥ //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne maṃgalasya vastuṃ samāptaṃ
[_Mvu_1.253_] atha chatravastuke ādi // anuhimavante kuṇḍalā nāma yakṣiṇī prativasati // sā dāni samaṃ samaṃ ca putraśatā paṃca prajāyati / putrasahasraṃ prajātā sā kālaṃ karoti // te pi vaiśāliṃ ojohārakā preṣitā // vaiśāliṃ gatvā manuṣyāṇām ojaṃ haranti // rogajātā ārddhā maṇḍalako ca adhivāso ca / maṇḍalako rogajāto yahiṃ kule nipatati na kiṃci śeṣeti sarvaṃ harati / adhivāso nāma rogajāto pradeśaṃ harati // tadāni vaiśālikā adhivāsena rogajātena spṛṣṭā maranti // te devadevāṃ namasyanti // teṣām etad abhūṣi // kasmin nu khalv āgate vaiśālakānām ābādho pratipraśāmyeyā // tehi dāni kāśyapasya pūraṇasya preṣitaṃ // āgacchāhi vaiśālakānām amanuṣyavyādhi utpanno tvayi āgate pratipraśrabdho bhaviṣyati // kāśyapapūraṇo vaiśālim āgato na ca taṃ vyādhiṃ pratiprasrabhyati // teṣām etad abhūṣi // āgato kāśyapo naiva ca vaiśālakānām amanuṣyavyādhiḥ pratiprasrabhyati // tehi dāni maskarisya gośālipūtrasya preṣitaṃ // so pi āgato na ca vaiśālikānām amanuṣyavyādhiḥ pratiprasrabhyati // tehi dāni kakudasya kātyāyanasya preṣitaṃ // so pi āgato na ca vaiśālikānām amanuṣyavyādhiḥ pratiprasrabhyati // tehi dāni ajitasya keśakambalasya preṣitaṃ // so pi āgato na ca vaiśālakānām amanuṣyavyādhi pratiprasrabhyati // tehi dāni saṃjayisya veraṭṭiputrasya preṣitaṃ // so pi āgato na ca vaiśālakānām amanuṣyavyādhi pratiprasrabhyati // tehi dāni nirgranthasya jñātiputrasya preṣitaṃ // so pi āgato na ca vaiśālakānām amanuṣyavyādhiḥ pratiprasrabhyati // teṣāṃ vaiśālakānāṃ jñātisālohitā kālagatā devehi upapannā // teṣām anyatarā devatā vaiśālakānām ārocayati //
[_Mvu_1.254_] ye ete tubhyehi ānītā aśāstāro aśāstāravādino naite śaktā vaiśālakānām amanuṣyavyādhiḥ pratiprasraṃbhayituṃ // eṣa buddho bhagavāṃ asaṃkhyehi kalpehi samudāgato arhan samyaksaṃbuddho apariśeṣajñānadarśano maharddhiko mahānubhāvo sarvajño sarvadarśāvī yatra grāmakṣetrasīmāyāṃ prativasati sarvaṃ tatra ītikalahaṃ kalakalaṃ upadravā upasargā praśāmyanti // tam ānetha / tena āgatena vaiśālakānam amanuṣyavyādhiḥ pratiprasrabhyate iti //
rājagṛhe mandirapure viharati varakamalagarbhasukumāro /
sarvā kalikalahāni praśamayitāni jitakleśena //
sopadravaṃ kāñcananibho yaṃ prāpto grāmanigama nagaraṃ vā /
śāmayati tatra ītayo rajam iva balavāṃ salilavṛṣṭiḥ //
pāṇḍaravarṇaṃ kāñcananibhaṃ dinakaraparipūrṇacārumukhaṃ /
varasurabhiśīlagandhaṃ ānetha śāmyati tu vyādhi //
vaiśālyāṃ tomaro nāma lecchavimahattarako mahāpakṣo mahāparivāro paṇḍito ca // so gaṇena adhyeṣya preṣito // gaccha rājagṛhaṃ tahiṃ buddho bhagavāṃ prativasati // śreṇiyasya bimbisārasya yācitavāso prativasati // taṃ gatvā vaiśālakānāṃ licchavīnāṃ vacanena vandanāṃ vadesi saparivārasya alpābādhatāṃ ca alpātaṃkatāṃ ca sukhasparśavihāratāṃ ca pṛcchesi evaṃ ca vadesi // vaiśālakānāṃ bhagavaṃ licchavīnām amanuṣyavyādhi utpanno bahūni prāṇasahasrāṇi anayavyasanam āpadyanti / sādhu bhagavān arthakāmo hitaiṣī
[_Mvu_1.255_] vaiśālim āgaccheyā anukampām upādāya // atha tomaro lecchavigaṇasya pratiśrutvā yathānurūpeṇa parivāreṇa sārdhaṃ bhadrāṇi yānāni āruhitvā vaiśālito nagarāto nirgamya yena rājagṛhaṃ nagaraṃ tena prayāsi // atha khalu tomaro lecchavi rājagṛhanagaraṃ gatvā praviśitvā rājagṛhanagaraṃ yena veṇuvanaṃ kalandakanivāpaṃ tena prakrami bhagavantaṃ darśānāya upasaṃkramaṇāya paryupāsanāya // tena khalu punaḥ samayena bhagavān tadahopoṣadhe paṃcadaśyāṃ pūrṇāyāṃ pūrṇamāsyāṃ paṃcānāṃ bhikṣuśatānāṃ anyāye ca janatāye anekasahasrāye pariṣāye dharmaṃ deśayati ādau kalyāṇaṃ madhye kalyāṇaṃ paryavasāne kalyāṇaṃ svarthaṃ suvyañjanaṃ kevalaparipūrṇaṃ pariśuddhaṃ paryavadātaṃ brahmacaryaṃ prakāśayati // atha tomaro lecchavī yāvattakā yānasya bhūmis tāvad yānena gatvā yānād avatīrya padbhyām eva yena bhagavāṃs tenopasaṃkrami // so dāni maheśākhyāṃ pariṣāṃ sannipatitāṃ na śaknoti prasahya bhagavantam upasaṃkramituṃ // so dāni ekāṃsam uttarāsaṃgaṃ kṛtvā yena bhagavāṃs tenāṃjaliṃ praṇāmetvā bhagavantaṃ gāthāye adhyabhāṣi //
upoṣadhe paṃcadaśīviśuddhaye
upāsituṃ te ṛṣayo samāgatā /
śakro ca devo tridaśāna indro
puraskṛto teṣu asahyasāhi //
virocamāno bhāṣasi uttamaṃ padaṃ
dharmeṇa tarpesi bahuṃ imāṃ prajāṃ /
mahāṃ va meghaḥ salilena medinīṃ
te tuhya śrutvā madhurām imāṃ girāṃ //
anelikāṃ dhārayato mahāmune namaskṛtvā aṃjaliṃ vandamānā /
[_Mvu_1.256_] śaraṇaṃ te gacchāma asahyasāhi teṣāṃ sulabdhaṃ ca su-āgataṃ ca //
sa tomarāṇām aham antike bhavaṃ
ye te prasannā śaraṇaṃ upenti /
atha apramattā sugatasya śāsane
kāhinti jātīmaraṇasya antaṃ //
gāthāparyavasāne mahatā janakāyena antaro dinno // atha khalu tomaro lecchavī yena bhagavāṃs tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā bhagavantam etad avocat* // vaiśālikā bhagavaṃ lecchaviyo samvṛddhabālā abhyantaravaiśālakā ca bāhirakavaiśālakā ca bhagavataḥ pādā śirasā vandenti saśrāvakasaṃghasya sukhaṃ ca sparśavihāratāṃ ca pṛcchenti evaṃ ca vadenti // vaiśālyāṃ bhagavann amanuṣyavyādhi utpannaḥ bahūni prāṇisahasrāṇi anayavyasanam āpadyanti bhagavāṃ ca anukampako kāruṇiko sadevakasya // sādhu bhagavāṃ vaiśālim āgaccheya vaiśālikānām anukampām upādāya // bhagavān āha // tathāgato tomara rājño śreṇiyasya bimbisārasya yācitavāso vasati gaccham anujānāpehi // atha khalu tomaro lecchavi bhagavato pādau śirasā vanditvā bhagavantaṃ ca triṣkhuttaṃ pradakṣiṇīkṛtvā bhikṣusaṃghaṃ ca yena rājagṛhaṃ tena prakrāmi // atha khalu tomaro lecchavi yena rājā śreṇiyo bimbisāras tenopasaṃkramitvā rājānaṃ śreṇiyaṃ bimbisāraṃ sādhu ca suṣṭhu ca pratisaṃmodetvā etad uvāca // vaiśālīyaṃ mahārāja amanuṣyavyādhi utpanno bahūni prāṇisahasrāṇi anayavyasanam āpadyanti // tahiṃ ṣac chāstāro saṃmatā ānītā kāśyapo ca pūraṇo maskarī ca gośālī ajito ca keśakambalī kakudo ca kātyāyano
[_Mvu_1.257_] saṃjayī ca veraṭṭikaputro nirgrantho ca jñātiputro // etehi āgatehi vaiśālakānām amanuṣyavyādhi nopaśāmyati // tato mahārāja lecchavīnāṃ devatāhi ārocitaṃ // eṣa buddho bhagavān asaṃkhyeye dharmānubhāvena hi samudāgato sadevakasya lokasya leno trāṇo śaraṇo parāyaṇo devātidevo śāstā devamanuṣyāṇāṃ nāgānām asurāṇāṃ yakṣāṇāṃ rākṣasānāṃ piśācānāṃ kumbhāṇḍānāṃ // so yaṃ grāmakṣetrasīmam ākramati tatra sarve ītikalikālakarṇī praśāmyanti buddhānubhāvena dharmānubhāvena saṃghānubhāvena // tam ānetha tena āgatena vaiśālyānām amanuṣyavyādhiḥ praśāmyatīti // sādhu mahārāja bhagavantam anujānāhi vaiśāliṃ gamanāye anukampām upādāya // evam ukto rājā śreṇiyo bimbisāro tomaraṃ lecchavim etad uvāca // sace vāsiṣṭha vaiśalakā lecchavayo bhagavato rājagṛhāto vaiśāliṃ gacchantasya evaṃ pratyudgamanaṃ karonti yāvat svakaṃ vijitaṃ yathāham anuyānaṃ karomi yāvat svakavijitaṃ etsye haṃ bhagavantam anujānaye rājagṛhāto vaiśāliṃ gamanāya // atha khalu tomaro lecchavī rājño śreṇiyasya bimbisārasya pratiśrutvā vaiśāliṃ gaṇasya dūtāṃ preṣayasi // evaṃ vāsiṣṭhāho rājā śreṇiyo bimbisāro jalpati // atha khalu te dūtā tomarasya lecchavisya pratiśrutvā vaiśāliṃ gatvā lecchavigaṇasya ārocesi // evaṃ vāsiṣṭhāho rājā śreṇiko bimbisāro tomarasya lecchavisya jalpati / sace vaiśālakā lecchavayo bhagavato rājagṛhāto vaiśāliṃ gacchantasya evaṃ pratyudgamanaṃ karonti yāvat svakaṃ vijitaṃ yathā aham anuyānaṃ karomi yāvat svakaṃ vijitaṃ etsye haṃ bhagavantam anujāneyaṃ rājagṛhāto vaiśāliṃ gamanāya // evam ukte vaiśāleyakā lecchavayas tān dūtāṃ . . . . . . . // etad vaktavyo vāsiṣṭhāho rājā śreṇiyo bimbisāro lecchavigaṇasya vacanena // kariṣyanti mahārāja vaiśālakā lecchavayo
[_Mvu_1.258_] bhagavataḥ pratyudgamanaṃ yāval lecchavīnāṃ vijitaṃ // atha khalu te dūtā lecchavigaṇasya pratiśrutvā rājagṛhaṃ gatvā ārocensuḥ // atha khalu tomaro lecchaviḥ dūtānāṃ vacanaṃ pratiśrutvā yena rājā śreṇiko bimbisāro ten'; upasaṃkramitvā rājānaṃ śreṇiyaṃ bimbisāram etad uvāca // kariṣyanti mahārāja vaiśālakā lecchavayo bhagavataḥ pratyudgamanaṃ // sādhu bhagavantam anujānāhi vaiśāliṃ gamanāya anukampām upādāya // bhagavāṃ dāni rājñā śreṇiyena bimbisāreṇa anujñāto vaiśāliṃ gamanāya amātyā ca āṇattā yāva ca rājagṛhaṃ yāva ca gaṃgāyās tīrthaṃ mārgaṃ pratijāgṛtha aṣṭapadasamam aviṣamaṃ pāṇitalajātaṃ vitatavitānaṃ citraduṣyaparikṣiptaṃ osaktapaṭṭadāmakalāpaṃ dhūpitadhūpanaṃ siktasaṃmṛṣṭaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ / nāvāsaṃkramaṃ bandhāpetha yena bhagavāṃ saśrāvakasaṃgho gaṃgāyāṃ tariṣyati vaiśāliṃ gamanāya / ardhayojanike ca antare maṇḍapasaṃvidhānaṃ kā[rāpetha annapāna]saṃvidhānaṃ kārāpetha śayyāsanasaṃvidhānaṃ ca bhagavataḥ saśrāvakasaṃghasya sarvaṃ sukhopadhānaṃ yathā bhagavāṃ saśrāvakasaṃgho rājagṛhāto sukhaṃ vaiśāliṃ gaccheya bhikṣusaṃghaś ca //
manasā devānāṃ vacasā pārthivānāṃ /
nacireṇāḍhyānāṃ karmaṇā daridrāṇām iti //
rājñā ca āṇattaṃ amātyehi ca sarvaṃ pratijāgṛtaṃ yathā āṇattaṃ //
___bhagavāṃ saṃprasthito sārdhaṃ bhikṣusaṃghena // rājā śreṇiyo bimbisāro sayugyabalavāhano sadevīkumārāmātyaparijano rājārhehi paṃcahi cchatraśatehi dhāryamāṇehi osaktapaṭṭadāmakalāpehi sadhvajapatākehi mahatā rājānubhāvena mahatā rāja-ṛddhīye mahatāye vibhūṣāye bhagavantaṃ vaiśāliṃ gacchantaṃ samanuyāti ardhayojanikenāntarāvāsena yāvat svakaṃ viṣayaṃ gaṃgāyāḥ tīraṃ // aśroṣuḥ vaiśālakā lecchavikā edṛśaye vidhīye
[_Mvu_1.259_] rājā śreṇiyo bimbisāro bhagavato anuyānaṃ karoti rājagṛhāto vaiśālim āgacchantasyeti // śrutvā ca punaḥ yāva ca vaiśālī yāva ca gaṅgātīrthaṃ vaiśālakānāṃ lecchavīnāṃ vijitam atrāntare mārgaṃ pratijāgraṃsu aṣṭapadasamam aviṣamaṃ pāṇitalajātaṃ siktasaṃmṛṣṭaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ vitatavitānaṃ citraduṣyaparikṣiptaṃ osaktapaṭṭadāmakalāpaṃ dhūpitadhūpanaṃ // deśadeśehi ca naṭanartana-ṛllamallapāṇisvaryā sthāpayensu / ardhayojanikena ca antareṇa maṇḍapasaṃvidhānaṃ ca kārayensu śayyāsanasaṃvidhānaṃ ca pānīyasaṃvidhānaṃ ca bhaktasaṃvidhānaṃ ca bhagavataḥ saśrāvakasaṃghasya // abhyantaravaiśālīto caturaśīti rathasahasrāṇi yojāpayitvā dvecaturaśīti rathasahasrāṇi yojāpayitvā savaijayantikāni sanandighoṣāṇi sapuṣpamālāni sacchatradhvajapatākāni prabhūtaṃ ca gandhamālyam ādāya svakasvakāni bhadrāṇi yānāny abhiruhitvā mahatā rājānubhāvena mahatā rāja-ṛddhīye mahato janakāyasya hakkārahikkārabherīmṛdaṃgamarupaṇavaśaṃkhasanninādena vaiśalīto nagarāto niryātā bhagavantaṃ pratyudgacchensu yāvad gaṅgātīrthaṃ bhagavataḥ pūjārthaṃ // teṣāṃ pi taṃ evaṃ saṃvidhānarūpaṃ abhūṣi // santy atra lecchavayaḥ nīlāśvā nīlarathā nīlaraśmipratodā nīlayaṣṭī nīlavastrā nīlālaṃkārā nīla-uṣṇīṣā nīlacchatrā nīlakhaḍgamaṇipādukavālavyaṃjanāḥ // tatra idam iti ucyate //
nīlāśvā nīlarathā nīlā raśmipratoda-m-uṣṇīṣā /
nīlā ca paṃca kakudā nīlā vastrā alaṃkārā //
santy atra lecchavayaḥ pītāśvāḥ pītarathā pītaraśmipratodayaṣṭī pītavastrāḥ pītālaṃkārā pītoṣṇīṣā pītacchatrā pītakhaḍgamaṇipādukā // tatredam ucyate //
[_Mvu_1.260_] pītāśvā pītarathā pītā raśmipratoda-m-uṣṇīṣā /
pītā ca paṃca kakudā pītā vastrā alaṃkārā //
santy atra lecchavayo maṃjiṣṭhāśvā maṃjiṣṭharathā maṃjiṣṭhapratodayaṣṭī maṃjiṣṭhavastrā maṃjiṣṭha-alaṃkārā maṃjiṣṭha-uṣṇīṣā maṃjiṣṭhacchatrāḥ maṃjiṣṭhamaṇipādukavālavyaṃjanāḥ // tatredam ucyate //
maṃjiṣṭhā aśvarathā mañjiṣṭha raśmipratodayaṣṭī ca /
maṃjiṣṭha paṃca kakudā mamjiṣṭha vastra-alaṃkārāḥ //
santy atra lecchavayo lohitāśvā lohitarathā lohitapratodayaṣṭī lohitavastrā lohitālaṃkārā lohita-uṣṇīṣā lohitacchatrāḥ lohitakhaḍgamaṇipādukavālavyaṃjanāḥ // tatredam ucyate //
lohitā aśvā rathā ca lohita raśmipratodayaṣṭī ca /
lohita ca paṃca kakudā lohita vastrā alaṃkārāḥ //
santy atra lecchavayo śvetāśvā śvetarathā śvetapratodayaṣṭī śvetavastrāḥ śvetālaṃkārāḥ śvetoṣṇīṣāḥ śvetacchatrāḥ śvetakhaḍgāḥ śvetamaṇipādukavālavyaṃjanāḥ // tatredam ucyate //
śvetāśvā śveta rathā śveta raśmipratodayaṣṭī ca /
śvetā ca paṃca kakudā śvetā vastrā alaṃkārāḥ //
santy atra lecchavayo haritāśvā haritarathāḥ haritaraśmipratodayaṣṭī ca haritavastrā
[_Mvu_1.261_] haritālaṃkārā haritoṣṇīṣā haritacchatrā haritakhaḍgā haritamaṇipādukavālavyaṃjanāḥ // tatredam ucyate //
haritāśvā harita rathā haritā raśmipratodayaṣṭī ca /
haritā ca paṃca kakudā haritā vastrā alaṃkārāḥ //
santy atra lecchavayo vyāyuktāśvā vyāyuktarathā vyāyuktaraśmipratodayaṣṭī vyāyuktavastrā vyāyuktālaṃkārā vyāyukta-uṣṇīṣā vyāyuktacchatrā vyāyuktakhaḍgā vyāyuktamaṇipādukavālavyaṃjanāḥ // tatredam ucyate //
vyāyuktā aśvarathā vyāyukta raśmipratodayaṣṭī ca /
vyāyukta paṃca kakudā vyāyukta vastra-alaṃkārāḥ //
santy atra lecchavayo suvarṇacchatrehi kuṃjarehi nānālaṃkārabhūṣitehi // santy atra lecchavayo suvarṇaśivikāhi sarvaratanabhuṣitāhi // santy atra lecchavayo suvarṇamayehi rathehi savaijayantehi sanandighoṣehi sakhurapravāśīhi ucchrītacchatradhvajapatākehi // evaṃrūpeṇa anubhāvena evaṃrūpāye vidhiye evaṃrūpeṇa samudayena evaṃrūpāye rāja-ṛddhīye evaṃrūpāye samṛddhīye evaṃrūpāye saṃvṛttāye edṛśāye vibhūṣāye vaiśālakā lecchavayo dvecaturaśītihi yānasahasrehi gośṛṅgī ca āmrapālikā ca tad yathā so pi mahājanakāyo bhagavantaṃ pratyudgatā yāvad gaṅgāyā tīrthaṃ //
___bhagavāṃ gaṃgāye pārime kūle rājño śreṇiyasya bimbisārasya māgadhakānāṃ brāhmaṇakānāṃ dharmayā kathayā saṃdarśayitvā samuttejayitvā saṃpraharṣayitvā māgadhakānāṃ brāhmaṇakānāṃ catūraśīti sahasrāṇi dharmābhisamaye pratiṣṭhāpetvā yena vaiśālakā lecchavayo
[_Mvu_1.262_] tena viloketvā bhikṣūṇāṃ āmantreti // bhikṣavo na dṛṣṭapūrvā devā trāyastriṃśāḥ sudarśanāto nagarāto udyānabhūmim abhiniṣkramantā // te etarahi vaiśālakā lecchavayo paśyatha // tat kasya hetoḥ // tādṛśāye ca bhikṣavo ṛddhiye devā trāyastriṃśā sudarśanāto nagarāto udyānabhūmim abhiniṣkramanti //
sphītāni rājyāni praśāmyamānā
samyak* rājyāni karonti jñātayo /
tathā ime lecchavimadhye santo
devehi śāstā upamām akāsi //
trāyastriṃśā ye hi na dṛṣṭapūrvā
udyānabhūmiṃ abhiniṣkramantā /
etādṛśī samiti abhūṣi teṣāṃ
yathā iyaṃ samṛddhi lecchavīnāṃ //
suvarṇacchatrehi ca kuṃjarehi
śivikāhi sauvarṇamayīhi cānye /
rathehi sauvarṇamayehi cānye
pratyudgamaṃ lecchavino karonti //
sarve sametvā saha jñātibandhavo
daharā ca madhyā ca mahallakā ca /
alaṃkṛtā laktakaraktavastrā
pratyudgatā te ca vicitracārī //
tahiṃ dāni gaṃgāyāṃ rājño śreṇiyasya bimbisārasya nāvāsaṃkramaṃ abhyantaravaiśālakānāṃ
[_Mvu_1.263_] nāvāsaṃkramaṃ bāhiravaiśālakānāṃ nāvāsaṃkramaṃ gāṃgeyehi nāgehi kambalāśvatarehi nāvāsaṃkramo kṛto // bhagavān asmadīyena uttariṣyatīti //
___śukena gośṛṃgīye vacanena saśrāvakasaṃgho śuvetanāya bhaktena upanimantrito tasya ca bhagavatā tūṣṇībhāvenādhivāsitaṃ // tena śukena bhagavatas tūṣṇībhāvenādhivāsanā buddhābubhāvena vijñātā // so bhagavataḥ pādā śirasā vanditvā bhagavantaṃ bhikṣusaṃghaṃ ca pradakṣiṇīkṛtvā pratyāgato // yena gośṛṃgī bhagavatī tenopasaṃkramitvā āha // nimantrito so bhagavāṃ tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho saśrāvakasaṃgho śuvetanāye bhaktena tvad vacanena adhivāsitaṃ tena bhagavatā tūṣṇībhāvena //
___bhagavāṃ nāvāsaṃkrame ārūḍho // rājā śreṇiyo bimbisāro svake nāvāsaṃkrame bhagavantaṃ paśyati // abhyantaravaiśālakā ca svake nāvāsaṃkrame bhagavantaṃ paśyanti saśrāvakasaṃghaṃ // bāhiravaiśālakā svake nāvāsaṃkrame bhagavantaṃ paśyanti saśrāvakasaṃghaṃ // kambalāśvatarā pi gāṃgeyamahānāgā svake nāvāsaṃkrame bhagavantaṃ paśyanti saśrāvakasaṃghaṃ // taramāṇaṃ tehi kambalāśvatarehi gāṃgeyakehi rājño śreṇiyasya bimbisārasya paṃca cchatraśatāni dṛṣṭvā vaiśālakānāṃ pi paṃca cchatraśatā dṛṣṭvā tehi bhagavato tarantasya paṃca cchatraśatāni pragṛhītāni / yakṣehi pi paṃca cchatraśatāni pragṛhītāni / cāturmahārājakehi pi paṃca cchatraśatāni pragṛhītāni / sunirmitenāpi devaputreṇa tato viśiṣṭataraṃ chatraṃ pragṛhītaṃ / paranirmitavaśavartihi pi caturhi pi mahārājehi paṃca cchatraśatāni pragṛhītāni / trāyastriṃśehi pi devehi paṃca cchatraśatāni pragṛhītā / śakreṇāpi devānām indreṇa cchatraṃ pragṛhītaṃ / suyāmena api devaputreṇa cchatraṃ pragṛhītaṃ / tuṣitehi devehi paṃca cchatraśatā pragṛhītā / saṃtuṣitena devaputreṇa tato viśiṣṭataraṃ chatraṃ pragṛhītaṃ / brahmakāyikehi devehi paṃca cchatraśatāni pragṛhītāni / mahābrahmaṇāpi tato viśiṣṭataraṃ
[_Mvu_1.264_] chatraṃ pragṛhītaṃ / śuddhāvāsehi devehi bhagavato gaṃgāye tarantasya cchatrapaṃcaśatāni pragṛhīṭāni / maheśvareṇāpi devaputreṇa cchatraṃ pragṛhītaṃ bhagavato gaṃgāye tarantasya // kena tāni sarvāṇi devamanuṣyakāṇi cchatrasahasrāṇi samabhibhūtāni //
āhnikakarmikapārthivarājāna vaṃśanirvṛttārhanti /
arhati ca mahābhāgo sa eṣa puruṣarṣabho chatraṃ //
ye bāhirā jayitvā ripusaṃghā aśnanti ajitarājyā /
. . . . . . . saṃpannā te pi narā chatram arhanti //
kiṃ puna yena samantā sarvakleśā jitā niravaśeṣā /
api ca namuci sasainyo na tu cchatraśatāraho bhagavāṃ //
tārakataralaprakāśāntārakarūpānapratibhāsāṃ /
vaiḍūryaratanadaṇḍāṃ cchatraśatāṃ paṃca ādāya //
rājā bimbisāro aṇvati pṛṣṭhato daśabalasya /
saṃprasthito ca bhagavāṃ vajji abhimukho saha gaṇena //
nāvāya samabhirūḍho bhagavāṃ bhavati bhavaughaṃ uttīrṇo /
pāre ca lecchavigaṇāḥ chatraśatāṃ paṃca dhārensuḥ //
atha paśyiyā mahīpatiṃ mahāmahīdharamahābalaniketā /
nāgā pi gaṃganilayā chatraśatā paṃca dhārensuḥ //
ṛddhimanto dyutimanto dharaṇipathagatā mahābalaniketā /
yakṣā pi tatra asurā muditā chatraśatā paṃca dhārensu //
āgalitamālyamuktā uḍupatiparipūrṇacārucandramukhā /
[_Mvu_1.265_] devā pi tatra muditā chatraśatāṃ paṃca dhārensuḥ //
caturo pi lokapālā pramuditamanasā vigatamadanamānā /
naṭakarajavidhamanakarā dhārensu dharaṇidharasamasya //
atha so tridaśādhipatiḥ kāṃcanamaṇiratnasukṛtavarajālaṃ /
raktakusumasukṛtadāmaṃ chatraṃ jagāgrasya dhāresi //
yamavaruṇanāgavanditaṃ yāmādhipatiṃ upetya vasuyāmā /
śaradajalābhrapāṇḍaraṃ dhārayi ghanapavanagatisya //
tuṣitabhavanādhivāsī puna bhagavato upagato apramoho /
saṃvartitakharasamavapu dhārayi cchatraṃ prasannamano //
vaiḍūryasukṛtadaṇḍaṃ prāvāḍadaśaśataśalākācitraṃ /
phullakusumāsthitatalaṃ sunirmito dhāraye chatraṃ //
paranirmitavaśavartī nirmiṇe varakanakabhārasaṃchannaṃ /
ratnahāralambadāmaṃ chatraṃ trailokyakīrtisya //
brahmā prasannamanaso pavanapathaviśuddhahṛdayasya /
dhāresi candrasannibhaṃ chatraṃ paravādimathanasya //
saptaratanāmayaṃ puna divyakusumāmayaṃ dāmamaṇḍitaṃ /
chatraṃ chatrārahasya maheśvaro dhāraye chatraṃ //
ity eṣa surādhipena kāmāvacaro saṃgho sannipatito /
mahā abhu maheśvareṇa atulabaladharasya pūjārthaṃ //
[_Mvu_1.266_] bhagavatā yattakāni tāni cchatrāṇi tattakā buddhā nirmitā // te anyamanyasya na paśyanti bhagavantaṃ // teṣāṃ pratyekaṃ pratyekaṃ etad abhūṣi // mama yeva cchatre nātho tiṣṭhati sugato tiṣṭhati dhvajo tiṣṭhati // devā ca manuṣyā ca yāva akaniṣṭhabhavanaṃ paśyanti buddhānubhāvena //
atha bhagavāṃ puruṣacandro tān abhinirmiṇe saṃbuddhān ṛddhiṃ /
bhagavāṃ vidarśaye na ca anyamanyasya paśyanti //
akaniṣṭhabhavanagatā tu daśabalabuddhā ambaraṃ prasadaniyaṃ //
śobhenti gagaṇatalagatā yūpam iva yathā ratanacitraṃ //
sarve suvarṇavarṇā sarve dvātriṃśalakṣaṇasamaṃgī /
sarve kanakagirinibhāḥ sarve varavāraṇagatīkāḥ //
sarve manāpākārāḥ sarveṣāṃ śobhate prabhājālaṃ /
sarve amitaguṇadharāḥ sarve prāmodyasaṃjananāḥ //
dṛṣṭvāna devamanujā gaganatalaṃ śobhantaṃ daśabalehi /
ati-r-iva udvilyaharṣā hāhākāraṃ udīrensuḥ //
āsphoṭitaprakṣveḍitakalakalasamākulā abhivartanti /
muṃcensuḥ ambaragatā varacūrṇarajākulaṃ surabhiṃ //
taṃ bhagavatas tādṛśaṃ buddhavikurvitaṃ ṛddhiprātihāryaṃ dṛṣṭvā atīva devā bhagavataḥ pūjāṃ karensuḥ māndāravehi mahāmāndāravehi karkāravehi mahākarkāravehi rocamānehi
[_Mvu_1.267_] mahārocamānehi bhīṣmehi mahābhīṣmehi samantagandhehi mahāsamantagandhehi pāriyātrakapuṣpehi suvarṇapuṣpehi rūpyapuṣpehi rajatapuṣpehi candanacūrṇehi agarucūrṇehi keśaracūrṇehi bhagavantam okirensu abhyokirensu samantāt ṣaṣṭi yojanāṃ divyehi ca gandhacūrṇehi jānumātramogho saṃvṛtto // bhikṣu bhagavantam āhansuḥ // kim ayaṃ bhagavan devānubhāvo nāgānubhāvo yakṣānubhāvo yena imāni dāni cchatrasahasrāṇi devehi ca nāgehi ca rājānehi ca pragṛhītāni // bhagavān āha // tathāgatasyaiṣa bhikṣavaḥ paurāṇasya kuśaladharmasya anubhāvo // yadi tathāgato 'nuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho na bhaviṣyati saṃsāre saṃsaranto bhagavanto yattakā etāni cchatrāṇi tattakāni cakravartirājyāni kārayiṣyet* // atha ca punas tathāgatasya sarvapuṇyapāpakṣayato parinirvāṇaṃ bhaviṣyati //
___bhagavān dāni āyuṣmantaṃ vagīśam āmantresi // pratibhātu te vāgīśa tathāgatasya pūrvayogo // sādhu bhagavan āyuṣmāṃ vāgīśo bhagavataḥ pratiśrutvā tāye velāye imāṃ gāthāṃ babhāṣe //
abhūc chāstā atītasmiṃ brāhmaṇo akutobhayo /
prahīṇajāti brāhmaṇo brahmacaryasmiṃ kevalī //
satvāṃ duḥkhitāṃ dṛṣṭvāna duḥkhadharmasamarpitāṃ /
dharmacakraṃ pravartesi ābhāṃ kāsi anuttarāṃ //
dharmacakraṃ pravartitvā ābhāṃ kṛtvā anuttarāṃ /
saṃbuddho parinirvāyet* maharṣiḥ kṣīṇapunarbhavo //
tasya stūpam akarensuḥ śrāvakā akutobhayā /
śaikṣā uttamā dāntāś ca akarensu kīrtihetave //
kṣatriyabrāhmaṇavaiśyā pūjāṃ kāsi maharṣiṇo /
[_Mvu_1.268_] nṛtyavāditragītena nānāmālyasamāgatā //
brāhmaṇo pi vicinteti pitā buddhasya paṇḍito /
yaṃ nūnaṃ chatraṃ kāreyaṃ ratnākṛtaṃ śubhapāṇḍaraṃ //
vimalaṃ chatraṃ stūpasmiṃ adhiropiya saṃcite /
aśrūṇi ca pravartento pitā putram apūjayi //
so taṃ karma karitvāna kalyāṇaṃ buddhavarṇitaṃ /
brāhmaṇo akari kālaṃ jātānām eva dharmatā //
saṃvartāñ ca vivartāñ ca aśītin tena karmaṇā /
durgatiṃ nopalabhate etac cchatrasya tatphalaṃ //
manuṣyeṣu tadā rājyaṃ dharmeṇa anuśāsayaṃ /
pṛthivyāṃ cakravarty āsi vijitāvī mahābalo //
citrā janapadā āsi anuyātrāsi kṣatriye /
tam eva apacāyesi śvetacchatraṃ dadat sukhaṃ //
tato cāpi cyavitvāna deveṣu upapadyitha /
marūṇāṃ pravaro āsi devakāyāna pūjito //
pūjito marusaṃghānām aiśvaryakambalasthito /
vasanta 'trāpi vartesi śvetacchatrasya tatphalaṃ //
devānām uttamo āsi manuṣyāṇāṃ pi uttamo /
sarvatra uttamo āsi devānāṃ manujāna ca //
devānām uttamaḥ bhūtvā manuṣyāṇāṃ ca uttamo / taṃ bhavañ ca vijahitvāna āgatvā paścimaṃ bhavaṃ /
[_Mvu_1.269_] saṃbuddho pi prajāyāsi ṛṣi kṣīṇapunarbhavo //
so taṃ mārgaṃ vābhijñāye duḥkhapraśamagāminaṃ /
yasya mārgasya pratilābhā duḥkhasyāntaṃ karīyati //
taṃ cātra atītā buddhā taṃ ca vīro pratāpavāṃ /
sarve samaśīlaprajñā nāsti buddhāna antaraṃ //
ye ca te hi kāle kāle saṃbuddhā nātra saṃśayaṃ /
sarve te sugatiṃ yānti ātmakarmaphalopagāḥ //
cakṣumāṃ brāhmaṇo āsi antevāsiś ca te ahaṃ /
tvayāhaṃ codito vīra pūrvāṃ jātim anusmaret* //
evam eva etad āsi yathā bhāṣasi vāgīśa /
brāhmaṇo haṃ tadā āsi antevāsi ca me bhavaṃ //
mayā tvaṃ coditaḥ santo pūrvāṃ jātim anusmaret* /
tasmā dhvajapatākāṃ ca śvetacchatraṃ ca kārayet* //
vedikāṃ caiva stūpeṣu kuryāt paṃcāṃgulāni ca /
sādhu puṇyavaraṃ vipulaṃ dāyakam adhivartati //
eṣā cānyā ca yā pūjā buddham uddiśya kriyate /
sarvā abandhyā saphalā bhavati amṛtopagā //
na hi arcanāṃ samāṃ loke paśyāmi viśiṣṭatarāṃ kuto /
yaṃ ca anyaṃ pūjayanto puṇyaṃ yāsi mahattaraṃ //
sace koci-m-asmiṃ lokasmiṃ sarvā pi devatā sadā /
[_Mvu_1.270_] pūjeya sarvaratanaiḥ naivaṃ se pratikṛtaṃ siyā //
evaṃ mahāyaśā mahākāruṇikā anukampāhitāmitā /
odumbaram iva kusumaṃ na hi sulabhadarśanā saṃbuddhāḥ //
atha ye me bhaṇanti varṇaṃ samādhito ca śīlato ca prajñāto ca adhigamanato ca niṣkramaṇato ca prayogato ca jātyato ca bhūtato ca bhavanti maheśākhyā ca kṛtapuṇyā tāsu tāsu jātīṣu ādeyavacanā ca bhavanti kīrtanīyā ca bahujanasya //
tenaiva kuśalamūlenāropitena uttariṃ /
prāvaraṇaṃ alpakisaraṃ teṣāṃ bhavati kāyikaṃ //
tasmāt puṇyāni kuriyāt* nicayaṃ sāṃparāyikaṃ /
puṇyāni paralokasmiṃ niṣṭhā bhavati prāṇināṃ //
bhagavāṃ gaṃgām uttīrṇo vaiśālīye ca sīmām ākrānto // bhagavatā te amanuṣyakā palānā // māreṇa pāpīmatā bhagavato gacchantasya yat taṃ lecchavīhi mārgaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ siktasaṃmṛṣṭaṃ pratijāgritaṃ taṃ sarvaṃ prāṇakehi sphuṭaṃ // nirmito kuṇḍalo nāma parivrājako // so bhagavato tena mārgeṇa gacchantasya āha // nivartāhi //
bahūhi prāṇehi mahī saṃvṛtā
aṇūhi sthūlehi ca madhyehi ca /
buddho yadā gacchati bhūtasaṃstṛte
vyathā tato upapadyati ākrame //
[_Mvu_1.271_] bhagavān āha //
mṛdu saṃsparśaḥ yo tathāgatānāṃ
tūrṇaṃ yathā otaritamārutānāṃ /
na hi buddhaśreṣṭhāna tathāgatānāṃ
śarīram āgamya vadho prajāyati //
bhayacetanā nāsti viheṣṭhanā vā
prāṇeṣu so gacchati apratigho bhagavān* /
sarvehi bhūtehi nivāpaṣaṇḍaṃ
bhagavatā haritaśādvalaṃ nirmitaṃ //
bhagavāṃ upaviṣṭo bhikṣusaṃgho ca // te lecchavayo bhagavantaṃ pṛcchanti // kasya bhagavatā śuve āgāram adhivāsitaṃ abhyantaravaiśālakānāṃ bāhiravaiśālakānāṃ vā // bhagavān āha // na hi vāsiṣṭhāho abhyantaravaiśālakānāṃ tathāgatenādhivāsitaṃ na bāhiravaiśālakānāṃ // gośṛṃgīye manuṣyālāpiko śuko preṣito gaṃgāye pāraṃ / tena tathāgato saśrāvakasaṃgho gośṛṃgīye vacanena śuvetanāya bhaktena upanimantrito // tathāgatenādhivāsitaṃ // te dāni lecchavayo abhyantaravaiśālakā ca duvecaturaśīti rājāna sahasrāṇi anyo ca mahājanakāyo kṣatriyamahāśālā gṛhapatimahāśālā vismayasampannāḥ kathaṃ śuko jalpatīti // bhagavān āha // kim atrāścaryaṃ gośṛṃgīye śuko jalpati mānuṣikāya vācāya / anyehi pi vāsiṣṭhāho pakṣibhūtehi rājyaṃ vyavaharitaṃ //
___bhūtapūrvaṃ vāsiṣṭhāho atītam adhvāne nagare vārāṇasī kāśijanapade brahmadatto nāma rājā rājyaṃ kārayati kṛtapuṇyo maheśākhyo mahābalo mahākośo mahāvāhano / tasya ca rājyaṃ ṛddhaṃ ca sphītaṃ ca kṣemaṃ ca subhikṣaṃ ca ākīrṇajanamanuṣyaṃ ca bahujanamanuṣyākīrṇaṃ
[_Mvu_1.272_] ca sukhitajanamanuṣyaṃ ca praśāntadaṇḍaḍamaraṃ sunigṛhītataskaraṃ vyavahārasampannaṃ // vistīrṇo ca antaḥpuro aputro ca // tasya rājño bhavati // kathaṃ me putro bhaveyā // sa śṛṇoti amātyānāṃ // anuhimavante āśrame ṛṣayo mahānubhāvā prativasanti paṃcābhijñā caturdhyānalābhino te pṛcchitavyā kathaṃ putro bhaveya // te mahānubhāvā ṛṣayo ācikṣiṣyanti yathā devasya putro bhaviṣyati // so dāni rājā sāntaḥpuro sakumārāmātyo sabalavāhano yena teṣām ṛṣīṇām āśramas tena saṃprasthito // antaramārge vāsam upagato rājā sabalavāhano sāntaḥpuro // tena tahiṃ dṛṣṭā sāmbalīkoṭarāto trayo pakṣiyo niryāntāyo ulūkī śārikā śukī // tasya dāni rājño dṛṣṭvā kautūhalaṃ saṃjātaṃ // tena puruṣo āṇatto gaccha jānāhi kim atra koṭare // so āruhya nidhyāyati paśyati trīṇi aṇḍakāni // so āha // deva trīṇi aṇḍakāni // rājā āha // pṛthak pṛthak puṭake bandhiya otārehi yathā na vipadyante // tena puruṣeṇa puṭakasmiṃ pṛthak pṛthag bandhiya otāritā avipannāḥ // amātyā pṛcchīyanti // kasyemāni aṇḍakāni // amātyā āhuḥ // eteṣāṃ khu śākuntikā pṛcchīyanti/ eteṣām atra viṣayo // śākuntikā śabdāpitā // śākuntikā rājñā pṛcchīyanti // rājā āha // bho bhaṇe jānātha kasya imāny aṇḍakāni // te tatra caritā śākuntikāḥ sarveṣāṃ pakṣījātīnāṃ aṇḍakānāṃ vidhijñā pakṣiṇāṃ pi vidhijñā yo yādṛśo pakṣīti // te āhansu // mahārāja imāni trīṇy aṇḍakāni ekam ulūkīye dvitīyaṃ śārikāye tṛtīye śukīye // rājā āha // kiṃ bhavyāny etāni aṇḍakāni abhinirbhedāya // te āhansuḥ // bhavyāni mahārāja otāritāni
[_Mvu_1.273_] avipannāni // rājā pṛcchati // ko eteṣām aṇḍakānām upacāro yathaite upacīrṇā vidyensuḥ svastinā ca abhinirbhedaṃ gacchanti // śākuntikā āhansuḥ // mahārāja vihataṃ kārpāsaṃ ubhayatrāśraye saṃstaritavyaṃ // tatra etāni aṇḍakāni madhusarpiṣā mrakṣitvā nikṣiptavyāni upari vihataṃ kārpāsaṃ tam ete mātṛkārthaṃ poṣiṣyati // yathā tehi śākuntikehi āṇattaṃ tathā tāni aṇḍakāni nikṣiptāni // rājā taṃ ṛṣīṇām āśramam anupūrveṇānuprāpto // ekāntena balavāhanaṃ sthāpayitvā sāntaḥpuro ṛṣīṇām āśramam upasaṃkrānto // ṛṣayo rājānaṃ dṛṣṭvā pratyudgatāḥ yathā ṛṣīṇāṃ samudācāro // svāgataṃ mahārāja anurāgataṃ mahārāja niṣīdatu mahārājā imāny āsanāni // rājā sāntaḥpuro ṛṣīṇāṃ pādā vanditvā niṣaṇṇo // ṛṣīṇāṃ mahattarako kulapatī // so taṃ rājānaṃ pratisaṃmodetvā pṛcchati // kiṃ mahārāja ātmano prayojanaṃ ṛṣīṇāṃ sakāśāto // rājā āha // mama vistīrṇo antaḥpuro na kasyācit putro aputro smi yaṃ icchāmi saṃdiśyatu yathā me putro bhaveya // ṛṣīṇāṃ mahattarako āha // mahārāja yāni tāni trīṇi aṇḍakāni amukāto śāmbalīkoṭarato otāritāni tāni veṣṭāvehi tato te putrā bhaviṣyanti // rājā vismito // mahābhāgā ime ṛṣayo yan taṃ nāma yaṃ imāni amukāto śāmbalīkoṭarāto trīṇi aṇḍakāni otārāpitāni imeṣām iha āśrame prativasantānāṃ viditaṃ // mahābhāgā ime ṛṣayo // so ṛṣīṇāṃ pādā vanditvā bhūyo vārāṇasīṃ saṃprasthito / anupūrveṇa vārāṇasīṃ praviṣṭo // tāni aṇḍakāni kālena samayena sarvāṇi trīṇi prabhinnāni //
[_Mvu_1.274_] ekato ulūkapotako jāto dvitīyāto śārikapotako jāto tṛtīyāto śukapotako jāto // rājāṇattīye unnīyanti vardhīyanti // yatra velāye saṃvṛddhā sarve trayo paṇḍitā meghāvino manuṣyālāpino manujāye vācāye ālāpasaṃlāpaṃ karonti parasparaṃ // so dāni rājā brahmadatto teṣāṃ buddhibalaṃ jñātvā pṛthak pṛthak* rājadharmaṃ pṛcchati // te ca jñātvā vyākaronti // teṣāṃ vyākaraṇaṃ śrutvā sarveṣāṃ trayāṇāṃ rājā brahmadatto prīto saṃvṛtto //
vārāṇasyām abhūd rājā brahmadatto pratāpavān* /
tasya rājño abhūt putrā sakunā trīṇi paṇḍitāḥ //
prathamo kauśiko āsi dvitīyo āsi śāriko /
tṛtīyo ca śuko āsi sarve paṇḍitajātikāḥ //
teṣāṃ buddhibalaṃ jñātvā tuṣṭo rājā janādhipaḥ /
rājadharmāṇi pṛccheyaṃ sarvāṃ pratyekaśo rahe //
kauśikaṃ tāva pṛcchāmi śakunta bhadram astu te /
rājyaṃ praśāsamānasya kiṃ kṛtyaṃ putra manyase //
kauśiko āha //
cirasya vata māṃ tāto rājadharmāṇi pṛcchati /
hanta te haṃ pravakṣyāmi ekāgramanaso śṛṇu //
na krodhasya vasaṃ gacche sa tu krodhaṃ nivārayet* /
na hi kruddhasya artho vā dharmo vākramati pārthiva //
akruddhasya hi rājasya artho dharmo janādhipa /
prajñākramati sarvatra tasmā krodhaṃ nivārayet* //
[_Mvu_1.275_] tato vivāde utpanne ubhau pakṣau samāhitaḥ /
ubhābhyāṃ vacanaṃ śrutvā yathādharmaṃ samācaret* //
mā ca cchandā ca doṣā ca bhayā mohā ca pārthiva /
ubhābhyāṃ vacanaṃ śrutvā yathādharmaṃ samācaret* //
na ca gacchati so hāniṃ paṇḍito hi arthakāraṇāt* /
yaśakīrtiñ ca rakṣanto svargaṃ mārgeti pārthiva //
tato adharmaṃ varjetvā rājadharmehi pārthiva /
anuśāsa mahīpāla evaṃ tatra gamiṣyasi //
rañjanīyeṣu kāmeṣu mātivelaṃ pramodyahi /
pramattasya hi kāmehi paraśatru balīyati //
tato nagaravṛttāni sarvāṇi anuvartaye /
atha jānapadavṛttaṃ dharmeṇa anuvartayet* //
paurajānapadaṃ rāṣṭraṃ guṇehi abhidhārayet* /
bhogadravyapradānena kṛtyānāṃ karaṇena ca //
tataḥ parijanaṃ sarvaṃ vaṭṭena abhidhārayet* /
bhogadravyapradānena abhedyapuruṣo bhave //
anuraktaṃ viraktaṃ ca sarvaṃ jānesi pārthiva /
balāgre upajīviṣu paurajānapadeṣu ca //
pratyavekṣitvā karmāntā bhūtāṃ harṣāṇi dāpayet* /
sarveṣu hiṃsāṃ varjetvā dharmeṇa phalam ādiśet* //
yathā pūrvakehi rājehi āgatāṃ janatāṃ bahuṃ /
yathā rāṣṭraṃ niveśeya tathā kuruhi pārthiva //
anugrahaṃ ca dīnānāṃ āḍhyānāṃ paripālanaṃ /
[_Mvu_1.276_] sadā vijitavāsīnāṃ karohi manujādhipa //
dhanakrīḍārato rājā paradāraniratas sadā /
rāṣṭrasya apriyo bhavati kṣipraṃ jahati jīvitaṃ //
alubdho punar medhāvī paradāravirataḥ sadā /
rāṣṭrasya priyo bhavati suciraṃ tāta jīvati //
vairabandhaṃ ca mā kuryā pāṭirājehi pārthiva /
yo vairī hi mahīpāla vairam arpenti vairiṇaḥ //
mitrabandhaṃ ca kuryāsi pāṭirājehi pārthiva /
dṛḍhamitrāṃ hi rājāno pūjenti aparā prajā //
prakīrṇoccāraṇo māsi sarvārthehi janādhipa /
hetukāraṇasaṃyuktaṃ mantraṃ kālena vyāhare //
guhyam arthaṃ ca dhārehi sadā vārehi pārthiva /
bhinnamantrā hi rājendrā anubhonti vyasanaṃ bahuṃ //
guhyam arthaṃ dhārayitvā labhate vipulāṃ śiriṃ /
na cāmitravasam eti paścāc ca nānutapyati //
ye 'muḍhamantrā avikīrṇavācā
yuktāś ca kāryārthe janā narendra /
na teṣu śatrū janayanti krodhaṃ
maṇiviṣāṇāṃ yathā śataghnīyo //
guhyakam arthasaṃbandhaṃ saṃdhārayati yo naraḥ /
[_Mvu_1.277_] satru bhedabhayāt tasya dāsabhūto ca vartati //
dharmasthiteṣu ārakṣāṃ sadā kuryāsi pārthiva /
balacakraṃ hi niśrāya dharmacakraṃ pravartate //
dharmasthitānāṃ tejena sarvā śāmyanti ītayo /
samayena varṣanti devā śasyaṃ nivartate tahiṃ //
dṛṣṭadharme hitārthaṃ ca saṃparāye sukhāni ca /
evaṃ bhoti mahārāja guṇavanteṣu yat kṛtaṃ //
tasmāt taṃ parirakṣeyā rājā dharmeṇa pārthiva /
taṃ hi rāja hitaṃ tuhyaṃ rāṣṭrasyāpi ca taṃ hitaṃ //
samīkṣākārī asyā hi sarvārthehi janādhipa /
koṣṭhāgāre ca koṣṭhe ca apramattaś ca saṃbhava //
etāvatī arthavatī eṣā mahyānuśāsanī /
taṃ sarvam ogṛhītvāna evaṃ kuruhi pārthiva //
evaṃ te pratipannasya yaśo kīrtiś ca bheṣyati /
kṣemaṃ bhaviṣyate rāṣṭraṃ ṛddhaṃ sphītaṃ janākulaṃ //
kauśikasya śrutvā vākyaṃ śreṣṭhaṃ dharmārthasaṃhitaṃ /
tathā śārikaṃ pṛcchāmi rājadharmā bravīhi me //
sārikapoto āha //
cirasya vata māṃ tāta rājadharmāṇi pṛcchasi /
hanta te haṃ pravakṣyāmi ekāgramanaso śṛṇu //
dvibhis tu pādakais tāta atra lokaḥ pratiṣṭhitaḥ /
alabdhalābho arthasya labdhasya parirakṣaṇaṃ //
tasmād arthasya lābhārthaṃ labdhasya parirakṣaṇe /
[_Mvu_1.278_] dṛḍhaṃ kuryāsi vyāyāmaṃ dharmeṇa manujādhipa //
yo vai bhūmipatir deva adharmeṇānuśāsati /
rāṣṭraṃ sya dubbalaṃ bhoti cchidrabhūtaṃ samantataḥ //
yo ca bhūmipatir deva dharmeṇānuśāsati /
rāṣṭraṃ sya sthāvaraṃ bhavati ṛddhaṃ sphītaṃ janākulaṃ //
nigṛhṇe nigṛhītavyaṃ pragrahārhāṃ ca pragṛhṇe /
saṃgṛhṇe saṃgṛhītavyāṃ anugraharucir bhava //
yo nigrahaṃ na jānāti pragrahaṃ vā janādhipaḥ /
saṃgrahānugrahaṃ cāpi so arthā parihāyati //
putrāṃś ca bhrātarāṃ cāpi śurāṃ sāhasikāṃ chavāṃ /
mā tvan te īśvarāṃ kāsi grāme janapadeṣu vā //
anugrahaṃ kuryā bhūpo mātāpitārthaṃ pārthiva /
vimānitā hi dāyadyā udbhrāntā bhonti śatravaḥ //
paṃca rāṣṭrā bhave rājyaṃ kuṭilaśatrusevitaṃ /
mā tāṃ ca viśvase tatra mā ca pratipadye utpathe //
utpathe ca pratipanno kṣatriyo ca vasānugo /
amitrāṇāṃ vasam eti paścāc ca anutapyati //
ātmanā balalābhārthaṃ amitrāṇāṃ pi nigrahe /
rāṣṭrasya anukampārthaṃ saṃtulehi janādhipa //
samīkṣiyāna kathaya rātrau vā yadi vā divā /
upaśrotā hi tiṣṭhanti te śrutvā vikarensu te //
[_Mvu_1.279_] śūro vyāvartyate kṣipraṃ āḍhyaḥ saṃgṛhṇate balaṃ /
arthavaśī mantrabalī kupito kare 'rthaṃ na te //
tasmād arthavasaṃ vipraṃ saputradāraṃ pravāsayet* /
āḍhyaṃ mantravaraṃ vaiśyaṃ tanuṃ vāpi śaṭhaṃśaṭhaṃ //
amātyaṃ deva kuryāsi paṇḍitam arthacintakaṃ /
alubdham anuraktaṃ ca rāṣṭrasya pariṇāyakaṃ //
duṣprajñānām amātyānāṃ prajñāvikalpakāriṇāṃ /
rāṣṭrāṇi duḥkham edhanti rāṣṭrādhipatinā saha //
paṇḍitānām amātyānāṃ prajñātejena pārthiva /
rāṣṭrāṇi sukham edhanti rāṣṭrādhipatinā saha //
lubdho ca alpabuddhī ca amātyo manujādhipa /
naiva rājño hito bhoti rāṣṭrasyāpi na so hitaḥ //
tasmād alubdhamedhāviṃ amātyaṃ manujādhipa /
mantrasyānuyuktaṃ kuryā rāṣṭrasya pariṇāyakaṃ //
nāsti cārasamaṃ cakṣuḥ nāsti cārasamo nāyo /
tasmāc cāraṃ prayojeyyā sarvārtheṣu janādhipaḥ //
sarvaṃ parijanaṃ rāṣṭraṃ saṃparigṛhṇa pārthiva /
balāgram upajīviñ ca kṛtyākṛtyehi pārthiva //
tasmād dhīraṃ pratīhāraṃ pratipadyāsi pārthiva /
apramādaṃ sa kuryā ca tavam etat sukhāvahaṃ //
etāvatī arthavatī eṣā mahyānuśāsanī /
[_Mvu_1.280_] taṃ sarvam ograhetvāna evaṃ kuruhi pārthiva //
evan te pratipannasya yaśo kīrtiś ca bheṣyati /
kṣemaṃ bhaviṣyati rāṣṭraṃ ṛddhaṃ sphītaṃ janākulaṃ //
kauśiko cāpi pṛcchito te pṛṣṭā vyākarensu me /
rājadharmaṃ yathātathā tvaṃ dāni śuka pṛcchasi //
balaṃ katividhaṃ rājño paṇḍita arthacintaka /
rājadharmaṃ yathātathā icchitavyaṃ bravīhi me //
śuko āha //
balaṃ paṃcavidhaṃ rājñaḥ icchitavyaṃ narādhipa /
ekāgramanaso bhūtvā śṛṇohi vacanaṃ mama //
prathamaṃ balaṃ sahajaṃ dvitīyaṃ putrabalaṃ tathā /
jñātimitrabalaṃ cāpi tṛtīyaṃ manujādhipa //
caturaṃgabalaṃ cāpi caturthaṃ bhavati pārthiva /
paṃcamaṃ ca balaṃ kruhi prajñābalam anuttaraṃ //
etaṃ balaṃ paṃcavidhaṃ yasya cāpi janādhipa /
rāṣṭro 'sya sthāvaro bhoti ṛddhaṃ sphītaṃ janākulo //
balavaṃ punar eteṣāṃ prajñābalam anuttama /
prajñābalena saṃgrahe kṛtyākṛtyaṃ janādhipa //
akṛtyaṃ parivarjeti kṛtyaṃ ca anutiṣṭhati /
ātmano jñātimitrāṇāṃ rāṣṭrasya ca sukhāvahaṃ //
kulīno 'pi hi duṣprajño rājārthe manujādhipa /
naiva rājño hito bhoti rāṣṭrasyāpi na so priyaḥ //
[_Mvu_1.281_] kṣipraṃ tu naśyate rājyaṃ pratirājehi pārthiva /
viraktā prakṛtiyo ca anyaṃ mārganti svāmikaṃ //
atīva satkṛto bhavati paṇḍito arthacintakaḥ /
varānyo ca sthāpayati śūrāṃ vīrāṃ vicakṣaṇāṃ //
yaśaṃ ca iha lokasmiṃ saṃparāye ca svargati /
adharmaṃ parivarjetvā dharmam ācarate sadā //
dharmaṃ cara mahārāja mātāpitṛṣu pārthiva /
iha dharmaṃ caritvāna rājā svargaṃ gamiṣyati //
dharmaṃ cara mahārāja putradāre janādhipa /
iha dharmaṃ caritvāna rājā svargaṃ gamiṣyati //
dharmaṃ cara mahārāja mitrāmātye janādhipa /
iha dharmaṃ caritvāna rājā svargaṃ gamiṣyati //
dharmaṃ cara mahārāja śramaṇe brāhmaṇe tathā /
iha dharmaṃ caritvāna rājā svargaṃ gamiṣyati /
dharmaṃ cara mahārāja pure jānapadeṣu ca //
iha dharmaṃ caritvāna rājā svargaṃ gamiṣyati //
dharmaṃ cara mahārāja asmiṃ loke paratra ca /
iha dharmaṃ caritvāna rājā svargaṃ gamiṣyati //
etāvatī arthavatī eṣā mahyānuśāsanī /
taṃ sarvam ograhītvāna evaṃ kuruhi pārthiva //
evan te pratipannasya yaśo kīrti ca bheṣyati /
kṣemaṃ bhaviṣyate rāṣṭraṃ ṛddhaṃ sphītaṃ janākulaṃ //
tān evam uvāca rājā brahmadatto pratāpavān* /
[_Mvu_1.282_] samantapaṇḍitā putrā nipuṇā arthacintakā //
sarveṣāṃ vo kariṣyāmi vacanam anuśāsanīṃ /
dṛṣṭo dhārmikathayā vo artho yaṃ sāṃparāyikaḥ //
pūrvenivāsaṃ bhagavāṃ pūrvejātim anusmaran* /
jātakam idam ākhyāsi śāstā bhikṣūṇam antike //
anavarāgrasmiṃ saṃsāre yatra me uṣitaṃ purā /
śuko ahaṃ tada āsi śāriputro ca sāriko //
ānando kauśiko āsi brahmadatto śuddhodano /
evam idam aparimitaṃ bahuduḥkhaṃ
uccanīcaṃ caritaṃ purāṇaṃ /
vigatajvaro vigatabhayo aśoko svajātakaṃ
bhagavāṃ bhāṣati bhikṣusaṃghamadhye //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne triśakunīyaṃ nāma jātakaṃ samāptaṃ //
atha bodhisatvas taṃ śukabhavaṃ jahitvā kumāro saṃvṛttaḥ daśakuśalāṃ karmapathāṃ deśeti //
daśa vaśitā ākhyātā buddhenādityabandhunā /
bodhisatvāna śurāṇāṃ bhāṣato taṃ śṛṇotha me //
vaśī āyuṣmanto dhīro pratibhāne tathaiva ca /
upapattiyā ca karme ca cinte ca vaśitāṃ gato //
dharme ca ṛddhivaśitā abhiprāyavaśis tathā /
kāladeśe vaśī dhīro ity ete vaśitā daśa //
[_Mvu_1.283_] vaśitādaśasu etāsu pratiṣṭhāya viśāradāḥ /
satvakoṭisahasrāṇi paripācenti nararṣabhāḥ //
buddhakṣetraṃ viśodhenti bodhisatvā ca nāyakā /
bodhisatvā dyutimanto mahākāruṇalābhino //
jātakaparyavasāne tahiṃ ca paripācitā /
caturaśītihi prāṇisahasrehi dharmo abhisaṃmato //
buddhena bhagavatā vaiśālīye sīmaṃ ākramantena sarve amanuṣyakā palānāḥ // mahanto janakāyo prīto bhagavantaṃ pṛcchati // paśya bhagavan kathaṃ bhagavatā vaiśālīye sīmām ākramantenaiva sarve amanuṣyakāḥ palānāḥ // bhagavān āha // kim atra vāsiṣṭhāho āścaryaṃ yan tathāgatena paramasaṃbodhipraptena devātidevena sīmām ākramantenaiva sarve amanuṣyakā palānāḥ // anyadāpi mayā ṛṣibhūtena kampille nagare sīmām ākramantenaiva sarve amanuṣyakā palānāḥ // lecchavikā āhansu // anyadāpi bhagavan* // bhagavān āha // anyadāpi vāsiṣṭhā //
___bhūtapūrvaṃ vāsiṣṭhā atīta-m-adhvāne pāṃcāle janapade kampilla nagare rājā brahmadatto nāma rājyaṃ kāresi susaṃgṛhītaparijano dānasaṃvibhāgaśīlo // tasya taṃ kampillaṃ janapadaṃ ṛddhaṃ ca sphītaṃ ca kṣemaṃ ca subhikṣaṃ cākīrṇabahujanamanuṣyaṃ ca sukhitamanuṣyaṃ ca praśāntadaṇḍaḍamaraṃ sunigṛhītataskaraṃ vyavahārasampannaṃ // tasya dāni rājño brahmadattasya rakṣito nāma purohitaputro maheśākhyo daśakuśalakarmapathasamādāyavartī kāmeṣu ādīnavadarśāvī niḥśaraṇaprajño saṃvegabahulo naiṣkramyābhiprāyo // so kāmeṣu ādīnavaṃ dṛṣṭvā anuhimavantaṃ gatvā ṛṣipravrajyāṃ parvrajīto // tena dāni tahiṃ himavante āśramaṃ
[_Mvu_1.284_] māpetvā tṛṇakuṭīparṇakuṭīni kṛtvā mūlapatrapuṣpaphalabhakṣeṇa bāhirakeṇa mārgeṇa pūrvarātraṃ apararātraṃ jāgarikāyogam anuyuktena viharantena catvāri dhyānāni utpāditāni paṃca ca abhijñā sākṣīkṛtā // so dāni caturdhyānalābhī paṃcābhijño daśakuśalakarmapathasamādāyavartī kumāro brahmacārī svayam āśrame paryaṃkena niṣaṇṇo candramaṇḍalaṃ ca sūryamaṇḍalaṃ ca pāṇinā parāmṛṣati / yāvad brahmakāyikakāyān vaśe varteti ugratapo ṛṣi mahābhāgo // kadācit kampille mahānagare sajanapade amanuṣyavyādhi dāruṇo utpanno // tena amanuṣyavyādhinā spṛṣṭā bahūni prāṇisahasrāṇi anayavyasanam āpadyante // rājñā brahmadattena taṃ kampille mahāntam ādīnavaṃ dṛṣṭvā anuhimavante rakṣitasya dūto preṣitaḥ // kampille edṛśo amanuṣyavyādhi utpanno bahūni prāṇisahasrāṇi anayavyasanam āpadyanti // sādhu bhagavān kampillam āgaccheyā anukampām upādāya // ṛṣir dūtavacanaṃ śrutvā anuhimavantāto kampillam āgato // tena ṛṣiṇā kampillasya sīmām ākramantena sarve te amanuṣyakā palānāḥ // ṛṣiṇā tahiṃ kampille svastyayanaṃ kṛtaṃ daśa kuśalāḥ karmapathā deśitā caturaśītināṃ prāṇisahasrāṇāṃ //
kiṃ so naro jalpam acintyakālaṃ
katamāsya vidyā katamaṃ sya dānaṃ /
saukhyādhvago asmiṃ pare ca loke
kathaṃkaro rakṣito svastyayanaṃ tad āhu //
yo siddhadevāṃ ca narāṃś ca sarvā
jñātiṃ ca bhūtāni ca nityakālaṃ /
avajānati prajvalanaṃ ca tīkṣṇaṃ
bhūtānukampi rakṣito svastyayanaṃ tad āhuḥ //
[_Mvu_1.285_] yo vā duruktaṃ vacanaṃ kṣameyā
kṣāntībalena adhivāsayanto /
paruṣaṃ śrutvā vacanaṃ aniṣṭaṃ
adhivāsanārakṣito svastyayanaṃ tad āhuḥ //
yo vā duruktaṃ vacanaṃ kṣameya jātā ca ye snigdhamitrā satataṃ bhavanti /
viśāradā avisaṃvādakā ca
tāṃ mitradrohīsamasaṃvibhāgī /
dhanena mitrāṃ sadā-m-anukampi
so mitramadhye rakṣito svastyayanaṃ tad āhuḥ //
yo jñātimadhye ca sahāyamadhye
śīlena prajñāya vaśītayā ca /
abhirocati sarvaṃ hi nityakālaṃ
so jñātimadhye rakṣito svastyayanaṃ tad āhuḥ //
yasmiṃ rājā bhūmipatī prasannā
jānanti satye ca parākrame /
abhavya eṣo iha ca purā ca
sa rājamadhye rakṣito svastyayanaṃ tad āhuḥ //
yaṃ snigdhabhāvā . . . . . . . . . . .
mātā prajāyām anukampitā ca /
prajāyate rūpavatī suśīlā
gharavāsa rakṣito svastyayanaṃ tad āhuḥ //
[_Mvu_1.286_] ye āryadharmeṇa stuvanti buddhaṃ
upasthitā paricariyāye santo /
bahuśrutā tīrṇakāṃkṣā vimuktā
arhantamadhye rakṣito svastyayanaṃ tad āhuḥ //
annaṃ pānaṃ kāśikacandanaṃ ca
gandhaṃ ca mālyaṃ ca dadanti kāle /
prasannacittā śramaṇabrahmehi
grāmasya madhye rakṣito svastyayanaṃ tad āhuḥ //
paiśunyaṃ mṛṣāvāda pareṣu dāraṃ
prāṇātipātaṃ ca tathaiva madyaṃ /
etaṃ prahāya svargatiṃ gamiṣyatha
grāmasya madhye rakṣito svastyayanaṃ tad āhuḥ //
syāt khalu punar vo vāsiṣṭhāho evam asyāsyād anyo sa tena kālena tena samayena rakṣito nāma ṛṣi abhūṣi / na khalv eva draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / ahaṃ so vāsiṣṭhā tena kālena tena smayena rakṣito nāma ṛṣi abhūṣi // anyo so tena kālena tena samayena kampille nagare brahmadatto nāma rājā abhūṣi // na khalv etad eva draṣṭavyaṃ // eṣo rājā śreṇiko bimbisāro tadā kampille nagare brahmadatto nāma rājā abhūṣi // tadāpi maye ṛṣibhūtena kampille sīmām ākramantenaiva sarve amanuṣyakā palānāḥ // etarahiṃ pi maye vaiśālīye sīmām ākramantenaiva sarve amanuṣyakā palānāḥ //
___api ca na etarahiṃ yeva maye sīmām ākramantenaiva sarve amanuṣyakā palānāḥ / anyadāpi maye sīmām ākramantenaiva amanuṣyakā palānāḥ //
___bhūtapūrvaṃ vāsiṣṭhāho atītam adhvānaṃ nagare vārāṇasī kāśijanapade rājā rājyaṃ kārayati kṛtapuṇyo maheśākhyo mahābalo mahākośo mahāvāhano susaṃgṛhītaparijano
[_Mvu_1.287_] dānasaṃvibhāgaśīlo // tasya taṃ nagaraṃ vārāṇasī kāśijanapado ṛddho ca sphīto ca kṣemo ca subhikṣo ca ākīrṇajanamanuṣyo ca // tasya dāni rājño hastināgo kṛtapuṇyo maheśākhyo mahātejo mahānubhāvo tasya tejānubhāvena vārāṇasī kāśījanapado nirītiko nirupadravo yenānyeṣām api grāmajanapadānāṃ sīmām ākramantenaiva nirītikā nirupadravā bhonti // kadācit* mithilāyāṃ videhanagare amanuṣyavyādhir utpanno bahūni prāṇisahasrāṇi anayavyasanam āpadyanti // te śṛṇvanti kāśīrājño hastināgo kṛtapuṇyo ca maheśākhyo ca mahātejo ca mahānubhāvo ca yasya grāmasya vā nagarasya vā sīmām ākramati nirītiko nirupadravo so grāmo vā nagaro vā bhavati // tena dāni vaidehakarājñā aparo brāhmaṇo ukto // gaccha vārāṇasīṃ so kāśirājā sarvaṃdado ca dānasaṃvibhāgaśīlo ca // tasya imāṃ prakṛtiṃ ārocehi taṃ ca hastināgaṃ yācehi // tena nāgena iha āgatena sarvo amanuṣyavyādhi praśamiṣyati // so brāhmaṇo rājño vacanaṃ śrutvā anupūrveṇa vārāṇasim anuprāpto // brāhmaṇo ca vārāṇasiṃ praviśati // ayaṃ ca kāśirājā vārāṇasīto bahir nagaraṃ niryāti mahatā rājānubhāvena mahatīye rāja-ṛddhīye taṃ ca hastināgaṃ sarvālaṃkāravibhūṣitaṃ hemajālasaṃcchannaṃ śirījvalantaṃ purato gacchati // tena brāhmaṇena so kāśirājā purataḥ sthitvā jayena vardhāpito // rājā taṃ brāhmaṇaṃ dṛṣṭvā sthito // kena te sti bho brāhmaṇa artho kin te dadāmi // brāhmaṇena taṃ mithilāyām amanuṣyaṃ upasargaṃ sarvaṃ kāśirājño ārocitaṃ // etaṃ mahārāja hastināgaṃ dehi mithilāyām anukampām upādāya // rājā sakṛpo parānugrahapravṛtto ca // tena taṃ hastināgaṃ tasya brahmaṇo yathālaṃkṛtaṃ dinnaṃ // dadāmi te brāhmaṇa nāgam imam alaṃkṛtaṃ hemajālena cchannaṃ rājārhaṃ rājabhogyaṃ udāraṃ
[_Mvu_1.288_] sasārathiṃ / gacchahi yenakāmaṃ // syāt khalu punar vo vāsiṣṭhāho evam asyāsyā anyaḥ sa tena kālena tena samayena vārāṇasyāṃ rājā abhūṣi // na etad evaṃ draṣṭavyaṃ // eṣa rājā śreṇiko bimbisāro tena kālena tena samayena kāśirājā abhūṣi // syāt khalu punar vo vāsiṣṭhāho evam asyāsyā anyo so tena kālena tena samayena mithilāyāṃ rājā bhavati // na etad evaṃ draṣṭavyaṃ // tat kasya hetoḥ // eṣa siṃhasenāpatis tena kālena tena samayena rājā abhūṣi // anyo so brāhmaṇo bhavati / eṣo tomaro lecchaviḥ // anyo so hastināgo bhavati // na khalu punar evaṃ draṣṭavyaṃ // ahaṃ so tena kālena tena samayena rājño hastināgo abhūṣi // tadāpi maye hastinagabhūtena mithilāyāṃ sarve amanuṣyakāḥ palānāḥ // etarahiṃ pi maye vaiśālīye sīmām ākramantenaiva sarve amanuṣyakā palānāḥ //
___api tu vāsiṣṭhāho na etarahim eva maye sīmām ākramantenaiva sarve amanuṣyakāḥ palānāḥ // anyadāpi ṛṣabhabhūtena sīmām ākramantenaiva sarve amanuṣyakāḥ palānāḥ //
___bhūtapūrvaṃ vāsiṣṭhāho atītam adhvānaṃ rājagṛhe nagare rājā rājyaṃ kārayati kṛtapuṇyo maheśākhyo susaṃgṛhītaparijano dānasaṃvibhāgaśīlo mahābalo mahākośo mahābalavāhano / tasya taṃ rājyaṃ ṛddhaṃ ca sphītaṃ ca kṣemaṃ ca subhikṣaṃ ca ākīrṇamanuṣyañ ca bahujanamanuṣyam ca sukhitajanamanuṣyaṃ ca praśāntadaṇḍaḍamaraṃ sunigṛhītataskaraṃ vyavahārasampannaṃ // tahiṃ amanuṣyavyādhi utpanno bahūni prāṇisahasrāṇi amanuṣyavyādhinā anayavyasanam āpadyanti // aṅgarājño ca ṛṣabho abhūṣi prāsādiko darśanīyo kṛtapuṇyo maheśākhyo // tasya tejānubhāvena sarvam aṅgaviṣayaṃ nirītikaṃ nirupadravaṃ // rājagṛhakā brāhmaṇagṛhapatikā śṛṇvanti // aṅgarājño īdṛśo ṛṣabho prāsādiko darśanīyo kṛtapuṇyo maheśākhyo / tasya tejānubhāvena sarvam aṃgaviṣayaṃ nirītikaṃ
[_Mvu_1.289_] nirupadravaṃ bhavati // tehi rājño ārocitaṃ // mahārāja śṛṇoma aṃgarājño edṛśo ṛṣabho prāsādiko darśanīyo kṛtapuṇyo maheśākhyo mahānubhāvo / yasya grāmasya vā nagarasya vā sīmām ākramati taṃ nirītikaṃ nirupadravaṃ bhavati // mahārāja ṛṣabhaṃ ānaya yathā tena ānītena rājagṛhe amanuṣyavyādhi praśamiṣyati // rājagṛhakena rājñā aṅgarājño brāhmaṇo preṣito // gaccha aṅgarājña imaṃ rājagṛhe ādīnavaṃ vedayitvā taṃ ṛṣabhaṃ yācāhīti // so dāni rājño brāhmaṇo tatheti pratiśruṇitvā rājagṛhāto anupūrveṇa aṅgarājasya nagaram anuprāptaḥ // tena aṅgarājño upasaṃkramitvā aṅgarājānaṃ jayena vardhāpetvā evaṃ rājagṛhakam amanuṣyavyādhiṃ sarvaṃ vistareṇa ārocetvā ṛṣabhaṃ yācitaṃ // so pi ca rājā sakṛpo ca parānugrahapravṛtto ca // tena taṃ rājagṛhakānāṃ mahantam ādīnavaṃ śrutvā so ṛṣabho tasya brāhmaṇasya dinnaḥ // gaccha brāhmaṇa sukhī bhavantu rājagṛhakā manuṣyā sarve satvāś ca // brāhmaṇo taṃ ṛṣabhaṃ gṛhya aṃgaviṣayāto magadhaviṣayam āgacchati // samanantaraṃ ca vāsiṣṭhāho ṛṣabheṇa rājagṛhasya sīmā ākrāntā sarve ca te amanuṣyakā palānā nirītiko ca nirupadravo rājagṛhasya janapado saṃvṛtto // syād vo punar eva vāsiṣṭhāho evam asyāsyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena aṃganagare aṃgarājā abhūṣi // na khalu punar evaṃ draṣṭavyaṃ // tat kasya hetoḥ // eṣa vāsiṣṭhāho rājā śreṇiyo bimbisāro tena kālena tena samayena aṅgarājā abhūṣi // anyo sa tena kālena tena samayena rājagṛhe rājā abhūṣi // na etad evaṃ draṣṭavyaṃ // tat kasya hetoḥ // eṣa siṃhasenāpatiḥ // anyaḥ sa tena kālena tena samayena rājagṛhako brāhmaṇo abhūṣi yena taṃ ṛṣabhaṃ ānītaṃ // na etad evaṃ draṣṭavyaṃ // tat kasya
[_Mvu_1.290_] hetoḥ // eṣa vāsiṣṭhāho tomaro lecchavis tena kālena tena samayena rājagṛhe brāhmaṇo abhūṣi yena taṃ aṅgarājño sakāśāto ṛṣabho rājagṛham ānīto // syāt khalu punar vo vāsiṣṭhāho evam asyāsyā anyaḥ sa tena kālena tena samayena aṃgarājño ṛṣabho abhūṣi // na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ // tat kasya hetoḥ // ahaṃ so vāsiṣṭhāho tena kālena tena samayena aṃgarājño ṛṣabho abhūṣi // tadāpi maye ṛṣabhabhūtena rājagṛhasya sīmām ākramantenaiva sarve amanuṣyakā palānā etarahiṃ pi maye paramasaṃbodhiprāptena vaiśālīyaṃ sīmām ākramantenaiva sarve amanuṣyakā palānāḥ //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne ṛṣabhasya jātakaṃ samāptaṃ //
atha bhagavān anupūrveṇa vaiśālīm anuprāptaḥ // bhagavāṃ dāni vaiśālīye sābhyantarabāhirāye svastyayanaṃ karoti / svastyayanagāthāṃ bhāṣati //
namo 'stu buddhāya namo 'stu bodhaye
namo vimuktāya namo vimuktaye /
namo 'stu jñānasya namo 'stu jñānino
lokāgraśreṣṭhāya namo karotha //
yānīha bhūtani samāgatāni
bhūmyāni vā yāni va antarīkṣe /
sarvāṇi vā āttamanāni bhūtvā
śṛṇvantu svastyayanaṃ jinena bhāṣitaṃ //
imasmiṃ vā loke parasmiṃ vā punaḥ svargeṣu vā yaṃ ratanaṃ praṇītaṃ / na taṃ samaṃ asti tathāgatena [_Mvu_1.291_] devātidevena narottamena / imaṃ pi buddhe ratanaṃ praṇītaṃ etena satyena susvasti bhotu manuṣyato vā amanuṣyato vā . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . .
idaṃ pi dharme ratanaṃ praṇītaṃ /
etena satyena susvasti bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā //
yaṃ buddhaśreṣṭho parivarṇaye śuciṃ yam āhu ānantariyaṃ samādhiṃ samādhino tasya samo na vidyate /
idaṃ pi dharme ratanaṃ praṇītaṃ
etena satyena susvasti bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā //
ye pudgalā aṣṭa sadā praśastā catvāri etāni yugāni bhonti / te dakṣiṇīyā sugatena uktāḥ etāni dinnāni mahatphalāni /
idaṃ pi saṃghe ratanaṃ praṇītaṃ
etena satyena susvasti bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā //
sarvaiva yasya darśanasaṃpadāyo
[_Mvu_1.292_] trayo sya dharmā jahitā bhavanti / satkāyadṛṣṭīvicikitsitaṃ ca śīlavrataṃ cāpi yat asti kiṃcit* /
idaṃ pi saṃghe ratanaṃ praṇītaṃ
etena satyena susvasti bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā //
kiṃ cāpi śaikṣo prakaroti pāpaṃ kāyena vācā yatha cetasāpi / abhavyo so tasya nigūhanāya abhavyatā dṛṣṭapatheṣu uktā /
idaṃ pi saṃghe ratanaṃ praṇītaṃ
etena satyena susvasti bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā //
yathā indrakīlo pṛthivīsanniśrito syā catūrbhi vātehi asaṃprakampi / tathopamaṃ satpuruṣaṃ vademi yo āryasatyāni sudeśitāni gambhīra-arthāni avetya paśyati /
idaṃ pi saṃghe ratanaṃ praṇītaṃ
etena satyena susvasti bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā //
ye āryasatyāni vibhāvayanti gambhīraprajñena sudeśitāni / kiṃ cāpi te bhonti bhṛśaṃ pramattā
[_Mvu_1.293_] na te bhavāṃ aṣṭa upādiyanti /
idaṃ pi saṃghe ratanaṃ praṇītaṃ
etena satyena susvasti bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā //
ye yuktayogī manasā succhandasā naiṣkramyiṇo gautamaśāsanasmiṃ / te prāptiprāptā amṛtaṃ vigāhya vimuktacittā nirvṛtiṃ bhuṃjamānā /
idaṃ pi saṃghe ratanaṃ praṇītaṃ
etena satyena susvasti bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā //
kṣīṇaṃ purāṇaṃ navo nāsti saṃcayo vimuktā āyatike bhavasmiṃ / te kṣīṇabījā avirūḍhidharmā nirvānti dhīrā yatha tailadīpā /
idaṃ pi saṃghe ratanaṃ praṇītaṃ
etena satyena susvasti bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā //
agnir yathā prajvalito niṣīde indhanakṣayā śāmyati vegajāto / evaṃvidhaṃ dhyāyino buddhaputrāḥ prajñāya rāgānuśayaṃ grahetvā adarśanaṃ mṛtyurājasya yānti /
[_Mvu_1.294_] idaṃ pi saṃghe ratanaṃ praṇītaṃ manuṣyato vā amanuṣyato vā //
grīṣmāṇamāse prathame caitrasmiṃ vane pragulmā yatha puṣpitāgrā vāteritā te surabhiṃ pravānti / evaṃvidhaṃ dhyāyino buddhapūtrāḥ śīlen'; upetā surabhiṃ pravānti /
idaṃ pi saṃghe ratanaṃ praṇītaṃ
etena satyena susvasti bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā //
yānīha bhūtāni samāgatāni bhūmyāni vā yāni va antarīkṣe / maitrīkarontu sada manuṣyakā prajā divaṃ cā rātriṃ ca haranti vo baliṃ /
tasmād dhi taṃ rakṣatha apramattā
mātā va putraṃ anukampamānā /
etena satyena susvasti bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā //
vipaśyismiṃ viśvabhuvi krakucchande bhāmakanakamunismiṃ kāśyape mahāyaśe śākyamunismiṃ gautame / etehi buddhehi maharddhikehi yā devatā santi abhiprasannā /
[_Mvu_1.295_] vāḍhaṃ pi taṃ rakṣayantu ca karontu svastyayanaṃ mānuṣikaprajāye / tasmā hi taṃ rakṣatha apramattā mātā va putraṃ anukampamānā /
[etaṃ pi saṃghe ratanaṃ praṇītaṃ]
etena satyena susvasti bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā //
yo dharmacakraṃ abhibhūya lokaṃ pravartayati sarvabhūtanukampitaṃ / etādṛśaṃ devamanuṣyaśreṣṭhaṃ buddhaṃ namasyāmi susvasti bhotu /
dharmaṃ namasyāmi susvasti bhotu
saṃghaṃ namasyāmi susvasti bhotu
manuṣyato vā amanuṣyato vā //
gośṛṅgīye buddhapramukhe bhikṣusaṃghe bhaktaṃ kṛtvā śālavanaṃ niryātitaṃ // lecchavīnām etad abhūṣī // pratibalo asmākam ekako bhagavantaṃ saśrāvakasaṃghaṃ yāvajjīvam upasthihituṃ cīvarapiṇḍapātraśayanāsanaglānapratyayabhaiṣajyapariṣkārehi // api tu tathā kriyatu yathā mahājano puṇyena saṃyujyeyā // manuṣyataṇḍulo ohārīyatu // tehi manuṣyataṇḍulo ohārito paṃcaviṃśam uttaraṃ vā taṇḍulajātā // evaṃ tehi bhagavāṃ saśrāvakasaṃgho saptāham upasthito //
śirimantaṃ maheśākhyaṃ varṇavantaṃ yaśasvinaṃ /
[_Mvu_1.296_] saṃbuddhaṃ paryupāsanti candraṃ tārāgaṇā yathā //
pītālaṃkāravasanāḥ karṇikārā va puṣpitā /
saṃbuddhaṃ paryupāsanti ghanakeyūradhāriṇaḥ //
haricandanaliptāṃgā kāśikottamadhāriṇaḥ / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
tāṃ devasaṃghāṃ pariṣāṃ samāgatāṃ
śuciṃ sujātāṃ śatapuṇyalakṣaṇāṃ /
sarveṇa buddho abhibhoti tejasā
nakṣatrarājā iva tārakāṇāṃ //
candro yathā vigatavalāhake nabhe
abhirocate tāragaṇāṃ prabhāṃkaro /
evaṃ h'; imāṃ kṣatriyabhūmipālāṃ
sarveṇa buddho abhibhoti tejasā //
sūryo yathā prabhavati antarīkṣe
ādityamārgasmiṃ sthito virocati /
evaṃ h'; imāṃ kṣatriyabhūmipālāṃ
sarveṇa buddho abhibhoti tejasā //
sūryo yathā pratapati antarīkṣe
ādityamārgasmiṃ sthito virocati /
evaṃ h'; imāṃ kṣatriyabhūmipālāṃ
sarveṇa buddho abhibhoti tejasā //
padmaṃ yathā kokanadaṃ sujātaṃ prabhāsitaṃ phullam upetagandhaṃ /
[_Mvu_1.297_] evaṃ p'; imāṃ kṣatriyabhūmipālāṃ sarveṇa buddho abhibhoti tejasā //
śakro yathā asuragaṇapramardako
sahasranetro tridaśābhirocate /
evaṃ imāṃ kṣatriyabhūmipālāṃ
sarveṇa buddho abhibhoti tejasā //
brahmā yathā bhūtanukampi sarvāṃ
maruprabhāṃ abhirocati tejasā /
evaṃ imāṃ kṣatriyabhūmipālāṃ
sarveṇa buddho abhibhoti tejasā //
daśāṃgupetaṃ pramuṃci śiriṃ śuciṃ
tataś ca buddhvā amṛtaprasādaṃ /
vines'; imāṃ kṣatriyabhūmipālāṃ
dharmaṃ imaṃ pāṇitale va darśaye //
evam āyuṣmatā ānandena bhagavān abhistuto //
___bhagavāṃ vaiśālakānāṃ lecchavīnāṃ dharmayā kathayā saṃdarśayitvā samuttejayitvā saṃpraharṣayitvā bahūni ca prāṇiśatasahasrāṇi abhivineti // vaiśālakānāṃ lecchavīnāṃ tāvad dānaṃ deyadharmaṃ imāye anumodanāye //
yathāpi te madhukarakā sametvā
nānāvidhāṃ kusumarasāṃ grahetvā /
tuṇḍehi pādehi ca saṃharitvā
. . . . . . . . . . . . . . . . . //
[_Mvu_1.298_] sāmagriye bhavati rasagandhayoso
taṃ saṃstṛtaṃ bhavati madhu praṇītaṃ /
varṇena gandhena rasen'; upetaṃ
bhaiṣajyabhakteṣu ca taṃ upeti //
em'; eva grāme nigameṣu vā punaḥ
mahājano bhavati yahiṃ sa āgato /
saputradārā puruṣastriyo ca
kalyāṇakāryeṣu samānacchandā //
samoharitvāna dadanti pānaṃ
saṃghasya bhaktāni karonti yāguṃ /
pānāni saṃyaksukhakhādanīyā
rasāṃ ca āryānumatāṃ dadanti //
yathāprasādaṃ ca yathānubhāvaṃ
kalpaṃ bahuṃ cāpi samoharitvā /
punar punaḥ denti prasannacittā
samuccayaṃ gacchati puṇyarāśiḥ //
abhivādanāṃjalikarmaṇo ca
pratyutthāna-m-āsanatāṃ tato ca /
vaiyāvṛtyaṃ dharmanumodanāṃ ca
mahājano prīto karoti puṇyaṃ //
te dinnadānā kṛtapuṇyakarmakā yenaiva vācātha samoharitva vā /
[_Mvu_1.299_] yainaiva ca karmasabhāgatāye sarve pi te svargam upenti sthānaṃ //
divyehi rūpehi samaṃgibhūtā
paricāriyanty apsarasāṃ gaṇehi /
prabhūtabhakṣā pravarānnapānā
vimānaśreṣṭhopagatā ramanti //
yadā ca te enti manuṣyalokaṃ
sarve pi āḍhyakuleṣu jātā /
ṛddheṣu sphīteṣu mahādhaneṣu
prabhūtanārīnarasaṃkuleṣu //
madhuṃ kṛtaṃ satpuruṣapraśastaṃ
sarvehi puṣpehi sukhāvahāya /
yaṃ kiṃcid artho manasā ca prārthitaḥ
sarvo sa ṛddhyeya yathāmano ca //
sarvārthaṃ saṃgamya upetha nirvṛtiṃ
sasarvasaṃskārakileśasūdanāṃ /
saṃvarṇaye lokahito mahāprabhuḥ
saputradārā sahajñātibāndhavā //
te dāni lecchavayo bhagavantam āhansuḥ // ayam asmākaṃ bhagavan udyānānāṃ mahā-udyānaṃ yad idaṃ mahāvanaṃ sakūṭāgāraśālaṃ / taṃ ca bhagavato saśrāvakasaṃghasya dema niryātema // bhagavāṃ dāni bhikṣūn āmantresi // tena hi bhikṣavo anujānāmi ārāmārthaṃ vihārārthaṃ kalpārthaṃ // bhagavāṃ dāni mahāvanāto cāpālaṃ cetiyaṃ āgataḥ // lecchavayo
[_Mvu_1.300_] pṛcchanti // kahiṃ bhagavāṃ // bhikṣavo āhansuḥ // eṣa vāsiṣṭhāho bhagavāṃ mahāvanāto yena cāpālaṃ cetiyaṃ tenopasaṃkrānto divāvihārāya // te dāni lecchavayo āhansuḥ // dema bhagavato cāpālaṃ cetiyaṃ saśrāvakasaṃghasya niryātema // aparakāle lecchavikā mahāvanam āgatā bhagavato pādavandakā bhagavāṃ ca kṛtabhaktakṛtyo saptāmracetiyaṃ gato divāvihārāya // lecchavayo bhikṣūṇāṃ pṛcchanti // āryā kahiṃ bhagavān* // bhikṣū āhansuḥ // eṣa vāsiṣṭhāho bhagavāṃ kṛtabhaktakṛtyo yena saptāmracetiyaṃ ten'; upasaṃkrānto divāvihārāya // te dāni lecchavayo yena saptāmracetiyaṃ ten'; upasaṃkramitvā bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā bhagavantam etad avocat* // dema bhagavaṃ saptāmracetiyaṃ bhagavato saśrāvakasaṃghasya niryātema // evaṃ bahuputracetiyaṃ gautamakaṃ cetiyaṃ kapinahyaṃ cetiyaṃ // bhūyo cāpi bhagavān kṛtyabhaktakṛtyo mahāvanāto yena markaṭahradatīraṃ cetiyan ten'; upasaṃkrānto divāvihārāya // lecchavayo āgatā mahāvanaṃ bhagavato pādavandakāḥ // bhikṣūṇāṃ pṛcchanti // āryā kahiṃ bhagavān* // bhikṣū āhansu // eṣa vāsiṣṭhāho bhagavāṃ kṛtabhaktakṛtyo yena markaṭahradatīraṃ ten'; upasaṃkrānto divāvihārāya // te dāni yena markaṭahradatīraṃ cetiyan ten'; upasaṃkramitvā bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā bhagavantam etad uvāca // dema markaṭahradatīraṃ cetiyaṃ bhagavataḥ saśrāvakasaṃghasya niryātema // āmrapālīye bhagavataḥ saśrāvakasaṃghasya bhaktaṃ kṛtvā āmravanaṃ niryātitaṃ // bālikāye bhagavataḥ saśrāvakasaṃghasya bhaktaṃ kṛtvā bālikāchavī niryātitā //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne chatravastuṃ samāptaṃ //
atha aparimitayaśadharmarājño navavidhaśāsanadharmakośarakṣo /
[_Mvu_1.301_] bhavatu gaṇavaro cirasthitiko śiripravaro acalo yathā sumerū //
buddhānām anutpāde pratyekabuddhā loke utpadyanti // tūṣṇīkaśobhanā mahānubhāvā ekacarā khaḍgaviṣāṇakalpā ekam ātmānaṃ damenti parinirvāyanti // aparo dāni pratyekabuddho kāśibhūmiṣu pūrvāhṇe grāmaṃ piṇḍāya praviśati prāsādikena abhikrāntapratikrāntena ālokitavilokitena saṃmiñjitaprasāritena saṃghaṭīpātracīvaradhāraṇena nāgo viya kāritakāraṇo antargatehi indrayehi abahirgatena mānasena sthitena dharmatāprāptena yugamātraṃ prekṣamāṇaḥ // grāmiko ca grāmato araṇyaṃ nirdhāvati karmāntaṃ pratyavekṣaṇāye prāsādiko abhiprasannadevamanuṣyo // pratyekabuddho taṃ grāmaṃ sāvadānaṃ piṇḍāya caritvā yathādhautena pātreṇa tataḥ grāmāto nirdhāvati // prāyonnakālo vartati na ca kenacid bhikṣā dinnā // grāmiko karmāntā pratyavekṣayitvā punar grāmaṃ praviśati paśyati ca naṃ pratyekabuddhaṃ grāmato nirdhāvantaṃ // tasya bhavati // prāyonnakālo vartati // jānāmi tāvaṃ kiṃ imena pravrajitena bhaikṣaṃ labdham iti // grāmikaḥ pratyekabuddham upasaṃkramya pṛcchati // ārya labdhaṃ bhaikṣaṃ ti // pratyekabuddho tūṣṇīkaśobhano tucchakaṃ pātraṃ grāmikasya darśayati // grāmiko pratyekabuddhasya tucchakaṃ pātraṃ dṛṣṭvā nam āha // yāvad asaṃvibhāgaśīlo jano yatra nāma evarūpo dakṣiṇīyo evaṃ mahantāto grāmāto yathādhautena pātreṇa nirdhāvati // ime kiṃ uddīpayaṃ paribhuṃjanti // so āha // bhagavaṃ āgaccha ahaṃ te āhāraṃ dāsyāmi // so taṃ pratyekabuddhaṃ gṛhītvā taṃ grāmaṃ praviṣṭo // so catuḥmahāpathe sthitvā avidhāvidhā ti krandati // avasthitagrāmikasya avidhāvidhan ti śabdaṃ śrutvā sastrīmanuṣyo grāmo sannipatitaḥ // grāmikasya
[_Mvu_1.302_] upasaṃkramitvā pṛcchanti // kiṃ kṣemaṃ kiṃ avidhāvidhaṃ ti krandasi // grāmika āha // krandāmi yenaite na saṃvibhāgaratā na saṃvibhāgaśīlāḥ yatra nāma evaṃ mahantāto grāmāto eko bhikṣu yathādhautena pātreṇa nirdhāvati // te dāni grāme mahallakā tasya grāmikasya śrutvā taṃ pratyekabuddhaṃ satkartavyaṃ manyensu // grāmikena pratyekabuddhaṃ gṛhaṃ praveśetvā āhāreṇa pratimānetvā yāvajjīvam upanimantrito // aham āryasya nimantremi yāvajjīvaṃ sarvasukhopadhānena // svayaṃdhītā saṃveditā // evan tuvaṃ āryaṃ taṃ divasam āhāreṇa upasthihisi // dārikā prītā tuṣṭā saṃvṛttā // śobhanaṃ me kalyāṇaṃ karma sevitaṃ // sā dāni taṃ pratyekabuddhaṃ divasam āhāreṇa upasthihati prāsādikābhiprasannadevamanuṣyā // pratyekabuddho parijñātabhojano sarvāśuciparikṣīṇo mahābhāgo // tasya dāni grāmikasya dhītus tāṃ pratyekabuddhasya īryāṃ paśyitvā udāraṃ pasādaṃ jātaṃ // tathā anye pi janā prasannā // so dāni pratyekabuddho tasya grāmikasya prasādena tatraiva grāmakṣetre anupādāya parinirvṛto // tato grāmikena taṃ pratyekabuddhaṃ dhyāyetvā stūpaṃ kṛtaṃ na cātikhuḍḍākaṃ na cātimahantaṃ sudhāmṛttikālepanaṃ // sā dāni grāmikasya dhītā taṃ stūpaṃ daivasikaṃ kāṃsyapātreṇa pūjeti gandhena mālyena ca dhūpena ca // paścāt tato stūpāto taṃ nānāprakāraṃ mālyaṃ vātena apakarṣīyate // tāye dāni taṃ mālyaṃ saṃkaḍḍitvā ceṭīhi sārdhaṃ dīrghamālāguḍikā nicitopacitā nānāpuṣpāṇāṃ // tatra tāye mālāye taṃ pratyekabuddhasya stūpaṃ sarvaṃ pariveṭhitaṃ // tasyā tāṃ mālāṃ tahiṃ stūpe sthitāṃ ca mālā ca sarvā rūpeṇa ca tejena ca abhibhavitvā tiṣṭhantīṃ deveṣu divyam āyuḥpramāṇaṃ kṣapetvā śobhantīṃ dṛṣṭvā ati-r-iva cittaprasādam utpannaṃ // sā dāni prasannacittā praṇidhānam
[_Mvu_1.303_] utpādeti // yādṛśeṣā mālā atra stūpe śobhati etādṛśā me mālā mūrdhni prādurbhaveyā yatra yatra upapadyeyaṃ //
___sā dāni taṃ kalyāṇaṃ karmaṃ kṛtvā tatra cyavitvā deveṣūpapannā ratanamālāye ābaddhā tasyā tahiṃ upapannāye apsarasāṃ śatasahasraṃ parivāresi //
___tato pi cyutā vārāṇasīyaṃ kṛkisya rājño agramahiṣīye kukṣismiṃ upapannā // navānāṃ vā daśānāṃ vā māsānām atyayena devīye dārikā prajātā prāsādikā darśanīyā ratanamālāye ābaddhā // tasyā mālinīti nāmaṃ kṛtaṃ // rājño kṛkisya priyā manāpā tathā sarvasya parijanasya sammatā sarvasyādhiṣṭhānasya yāvat kṛtapuṇyā dārikā //
pratiyekabuddho grāmaṃ piṇḍāya upasaṃkrame /
yathādhautena pātreṇa tato grāmāto niṣkramet* //
tam enaṃ grāmiko dṛṣṭvā saṃbuddham idam abravīt* /
kiñci arogo bhagavāṃ labhyate piṇḍayāpanaṃ //
tato 'sya bhagavan pātraṃ grāmikasya praṇāmaye /
na cātra adarśī bhikṣāṃ daurmanasyaṃ grāmikasya 'bhūt* //
andhabhūto ayaṃ loko mithyādṛṣṭihato sadā /
etādṛśaṃ dakṣiṇīyaṃ na pūjenti yathārahaṃ //
grāmāntaṃ upasaṃkramya sthihitvāna catuṣpathe /
avidhāvidhaṃ ti krandati tato sannipate janāḥ //
mahājano samāgatvā istriyo puruṣā pi ca /
grāmikaṃ upasaṃkramya kiṃ karoma avidhāvidhaṃ ti //
[_Mvu_1.304_] grāmiko āha //
yaṃ nūnaṃ koṭi yuṣmākaṃ na saṃvibhāgarato jano /
eṣo hi etasmiṃ grāmasmiṃ eko bhikṣu vihanyati //
grāmikasya vacanaṃ śrutvā sarvo grāmo sa-istriyo /
sārāyaṇīyaṃ karensu saṃbuddhasya punaḥ punaḥ //
tam enaṃ grāmiko vaca sabhāryāko saputrako /
sarvasukhavihāreṇa nimantremi tathāgataṃ //
grāmikasya svakā dhītā śucivastrā suvāsanā /
ācāraguṇasampannā upasthīya tathāgataṃ //
grāmikasya prasādena tasmiṃ grāmasmiṃ suvrato /
saṃbuddho parinirvāyi ṛṣi kṣīṇapunarbhavaḥ //
taṃ nirvṛtaṃ dhyāyetvāna stūpaṃ kāresi grāmiko /
nṛtyavāditagītena pūjāṃ kāresi maharṣiṇo //
samāsādya sitaṃ puṣpaṃ vātena apakarṣitaṃ /
ekādhyaṃ saṃharitvāna dīrghamālāṃ vagūhayet* //
sā yādṛśī tatraiva mahyaṃ mālā citrā upaniśritā /
etādṛśī me śirasi bhotu mālā yathā ayaṃ //
yatra yatropapadyehaṃ tatra m'; etaṃ samṛdhyatu //
sā taṃ karmaṃ karitvāna kalyāṇaṃ buddhavarṇitaṃ /
trāyastriṃśeṣu deveṣu upapadyi 'tha apsarā //
apsarāśatasahasraṃ ca puraskṛtvāna tāṃ sthitā /
tāsāṃ sā pravarā śreṣṭhā nārī sarvāṅgaśobhanā //
[_Mvu_1.305_] tato tāsāṃ cyavitvāna devakanyā maharddhikā /
rājño kṛkisya bhāryāya kukṣismiṃ upapadyi 'tha //
nirgate dvādaśamāse rājabhāryā prajāyata /
mālinīṃ nāma nāmena nārīṃ sarvaṅgaśobhanāṃ //
. . . . . . . . ativarṇā atirūpavatī abhūt* /
śreṣṭhā ca rājakanyānāṃ dhītā sā kāśirājino //
ācāraguṇasampannā śucivastrā suvāsanā /
rājño kṛkisya antike tiṣṭhate prāṃjalīkṛtā //
tam enam avadad rājā tiṣṭhantīṃ prāṃjalīkṛtāṃ /
brāhmaṇāṃ me tuvaṃ bhadre bhojāpehi atandritā //
pituḥ sā vacanaṃ śrutvā brāhmaṇānām anūnakāṃ /
viṃśatsahasrāṃ bhojeti sarvakāmehi mālinī //
tam enaṃ brāhmaṇā dṛśya mālinīm apsaropamāṃ /
rāgagrasitacittāś ca ullapanti punar punaḥ //
uddhatāṃ unnatāṃ dṛṣṭvā capalāṃ prākaṭendriyāṃ /
mālinī saṃvicinteti na ime dakṣiṇārahā //
sā āruhitvā prāsādaṃ samantena vilokaye /
adarśī bhagavato siṣyaṃ saṃbuddhasya śirīmato //
sā prāsādavaragatā kāśikavaracandanena āliptā /
rājño kṛkisya dhītā sarvā diśatā viloketi //
sā addaśāsi . . . . . prāsādiken'; iṃjitena praviśantāṃ /
buddhasya śrāvakān bāhitapāpāṃ antimaśarīrāṃ //
[_Mvu_1.306_] sā dāsīṃ preṣeti eteṣāṃ ṛṣīṇāṃ vandanaṃ bruhi /
vanditvā ca bhaṇāhi praviśatha bhadanta niṣīdātha //
sā dāsī upagamya pādāṃ vanditvā bhāvitātmanāṃ /
prāñjalikṛtā avocat praviśatha bhadanta niṣīdātha //
rāgā upātivṛttā viśāradā agrapaṇḍitā loke /
buddhasya śrāvakā bāhitapāpā antimaśarīrāḥ //
taṃ pāṇḍaraṃ ca sukṛtaṃ sutoraṇaṃ khaḍga-asiguptaṃ /
praviśensuḥ antaḥpuraṃ rājño dhītuḥ manāpāye //
kāśikapratyāstaraṇaṃ suvicitrakalāpakaṃ maṇivicitraṃ /
vicitrapuṣpāvakīrṇaṃ prajñaptaṃ āsanaṃ āsi //
padmam iva śubhābhāsaṃ jaleruhaṃ yatha jale anupaliptaṃ /
tatha anupaliptacittā tatra niṣīde vigatamohā //
śālīnāmodanavidhim akālakam anekavyaṃjanam upetaṃ /
svahastam upanāmayate yathā bhadantāna abhiroce //
te bhikṣū avacensuḥ śāstā mo agrapaṇḍito loke /
tasyā prathamaṃ bhaktaṃ so bhuṃjaye va mahāvīro //
buddho ti sruṇitva ghoṣaṃ loke kutūhalaṃ aśrutapūrvaṃ /
adhikataraṃ sā prasīde imehi kila so viśiṣṭataro //
sā mālinī avoca bhuñjitvā śāstuno haratha bhaktaṃ /
[_Mvu_1.307_] abhivādanaṃ ca brutha mama vacanāto lokanāthasya //
adhivāse bhaktaṃ bhagavāṃ suvetanā sārdhaṃ bhikṣusaṃghena /
antaḥpurasya madhye rājño dhītuḥ manāpāya //
te dāni bhagavato kāśyapasya agraśrāvakā tiṣyo ca bhāradvājo mālinīye bhaktaṃ paribhuṃjitvā bhagavato kāśyapasya bhaktam ādāya ṛṣivadanaṃ nirdhāvitā // bhagavato kāśyapasya piṇḍapātram upanāmetvā mālinīye vacanena bhagavantaṃ kāśyapaṃ vandanaṃ vadensu // kṛkisya bhagavaṃ kāśirājño dhītā bhagavato vandanaṃ pṛcchati saśrāvakasaṃghasya śuvedāni ca bhaktena nimantreti sārdhaṃ bhikṣusaṃghena rājño kṛkisya antaḥpure tasyā bhagavāṃ adhivāsetu anukampām upādāya // bhagavatā kāśyapena vaineyavaśena adhivāsitaṃ // ye tehi mahāśrāvakehi sārdhaṃ puruṣā gatā bhagavato kāśyapasya ovādam ādāya tehi gatvā mālinīye niveditaṃ // adhivāsitaṃ tena bhagavatā kāśyapena śuvedāni bhaktaṃ sārdhaṃ bhikṣusaṃghena // mālinīye teṣāṃ puruṣāṇāṃ śrutvā tām eva rātriṃ prabhūtaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ pratijāgaritvā bhagavato kāśyapasya kālam ārocāpitaṃ // bhagavāṃ kālajño velājño samayajño pudgalajño pudgalaparāparajño // kālyam eva nivāsayitvā pātracīvaram ādāya yena cārikāvikālo saṃprāpto sāyaṃ māgadhe prātarāśe vartamāne sārdhaṃ viṃśatīhi bhikṣusahasrehi vārāṇasiṃ nagaraṃ praviśet* // haṃsapraḍīnakam iva buddhā bhagavanto nagaraṃ praviśanti // dakṣiṇapārśve tiṣyo mahāśrāvako // vāme pārśve bhāradvājo mahāśrāvakaḥ // teṣāṃ pṛṣṭhato catvāro mahāśrāvakā caturṇāṃ aṣṭa aṣṭānāṃ ṣoḍaśa ṣoḍaśānāṃ dvātriṃśa dvātriṃśatānāṃ catuṣaṣṭi // evaṃ bhagavāṃ viṃśatīhi bhikṣusahasrehi puraskṛto
[_Mvu_1.308_] rājño kṛkisya antaḥpuraṃ praviśati // bhagavato nagaraṃ praviśantasya onatā bhūmir unnamati samaṃ bhūmitalaṃ jātaṃ saṃsthāti // aśucipāṣāṇaśarkarakaṭhallā bhūmiṃ praviśanti muktapuṣpāvakīrṇā mahī saṃsthāti // puṣpopagā vṛkṣā puṣpanti phalopagā vṛkṣā phalanti / ye tatra mārge vāmadakṣiṇena vāpīyo vā puṣkariṇīyo vā śītalasya vārisya bharitā bhavanti utpalapadumakumudapuṇḍarīkanalinīsaugandhikāpracchannā / udupānamukhā toyaṃ prasyandati / aśvā hīṣyanti ṛṣabhā nardanti hastikuṃjarā nardanaṃ muṃcanti // samanantaraṃ indrakīlaṃ pādena cokramati sarvaṃ ca nagaraṃ prakampati / andhā ālokenti badhirāḥ śabdaṃ śṛṇvanti unmattakāḥ smṛtiṃ pratilabhante vyādhitā vyādhito muṃcanti gurviṇīyo arogāḥ prasūyanti nagnānāṃ cailāḥ prādurbhavanti bandhanabaddhānāṃ bandhanāni sphuṭanti peḍākaraṇḍāvṛtāni ratanāni saṃghaṭṭanti bhājanāni raṇanti / ye bhavanti nagare parivādinīyo vallakīyo veṇuvīṇāmṛdaṃgabherīpaṇavā asaṃkhatāny api aghaṭṭitāni saṃpravādyanti / śukasārikakokilahaṃsamayūrāḥ svakasvakāni rutāni muṃcanti // caturaṅgulena ca bhūmiṃ asaṃspṛśanto gacchati dharaṇitale ca padacakrāṇi prādurbhavanti sahasrārāṇi sanābhikāni sarvākāraparipūrṇāni antarīkṣe ca devā divyāni tūryasahasrāṇi pravādayanti divyāni puṣpavarṣāṇi pravarṣanti // bhagavāṃ kāśyapo saśrāvakasaṃgho edṛśāye vidhīye edṛśāye vibhūṣāye edṛśena samudayena edṛśāye ṛddhīye edṛśena vibhavena devamanuṣyehi satkriyanto saśrāvakasaṃgho rājño kṛkisya antaḥpuraṃ praviṣṭo // bhagavāṃ mālinīye saśrāvakasaṃgho tahiṃ abhyantarime catuḥśāle mahāsatkāreṇa pariviṣṭo prabhūtena praṇītena svādanīyena bhojanīyena ṛjurasena agrarasena
[_Mvu_1.309_] avigatarasena pratyagrarasena // bhagavāṃ bhuktāvī saśrāvakasaṃgho dhautahasto apanītapātro mālinīṃ dharmayā kathayā saṃdarśayitvā samādāpayitvā samuttejayitvā saṃpraharṣayitvotthāyāsanāto prakrame //
___yāni tāni kṛkisya kāśirājño viṃśati brāhmaṇasahasrāṇi nityabhojikā te kupitā yaṃ mālinīye bhagavāṃ kāśyapo saśrāvakasaṃgho rājakule pariviṣṭo mahatā satkāreṇa mahatā sanmānena // tehi sarvā brāhmaṇapariṣā sannipātitā anekāni brāhmaṇasahasrāṇi // tena kālena tena samayena brāhmaṇākrāntā pṛthivī bhavati // saṃnipatitā mālinīṃ ghātetukāmā // eṣā yeva atra rājakule brāhmaṇānāṃ kaṇṭako utpanno // kṛkiś ca rājā brāhmaṇeṣu abhiprasanno tasya viṃśa brāhmaṇasahasrā daivasikaṃ bhuṃjanti eṣā ca pitṛṇā brāhmaṇānāṃ niyojitā etāni brāhmaṇāni daivasikaṃ bhojehīti etāye brāhmaṇānāṃ avamanyitvā śramaṇā rājakule praveśitā eṣāṃ ca edṛśo pūjāsatkāro kṛto // sā eṣā yat taṃ brāhmaṇānāṃ upajīvyaṃ rājakulāto pūjāsatkārārthaṃ śramaṇānāṃ pariṇāmeti mānayantīti // tehi brāhmaṇehi eṣo vyavasāyo kṛto mālinī māretavyā // kṛkī ca kāśirājā janapadaṃ pratyavekṣako va gato // tehi brāhmaṇehi kṛkisya rājño dūto preṣito // edṛśaṃ mālinīye brāhmaṇānāṃ mūle abahumānam utpannaṃ / kāśyapasya saśrāvakasaṃghasya rājakulaṃ praveśitvā edṛśo ca pūjāsatkāro kṛto brāhmaṇānāṃ darśanaṃ pi na deti // yathā mahārājena saṃdiṣṭaṃ tathā na karoti // yan tu brāhmanānāṃ rājakule nityakaṃ viṃśatīnāṃ brāhmaṇasahasrāṇāṃ taṃ pi na vartati // mālinī brāhmaṇānāṃ darśanaṃ pi na deti // rājā śrutamātreṇaiva janapadātto
[_Mvu_1.310_] vārāṇasim āgato paśyati anekāṃ brāhmaṇānāṃ sahasriyo samāgatāni // so yena brāhmaṇās tenaiva gato // brāhmaṇā pi rājño pratyudgatā jayena vardhāpayitvā etāṃ prakṛtiṃ mālinīye taṃ sarvaṃ kṛkisya rājño nivedenti // mahārāja eṣā mālinī brāhmaṇānāṃ kaṇṭako utpannā na śakyaṃ brāhmaṇehi rājño nityakaṃ pratīcchituṃ yāvan na mālinī ghātitā // eṣa samagrāye brāhmaṇaparṣāye niścayo utpanno // rājā pi brāhmaṇyo / eṣā brāhmaṇapariṣāya kriyā anuparivartitavyā // yadi te brāhmaṇyaṃ aparityaktaṃ mālinīṃ parityajāhi / atha te mālinī aparityaktā nāsti te brāhmaṇyaṃ // brāhmaṇapariṣāyā kriyām anuparivartantasya tasya rājño etad abhūṣi // imā brāhmaṇākrāntā pṛthivī bahubrāhmaṇyā / yadi mālinīṃ na parityajiṣyāmi ḍimbaṃ bhaviṣyati / naivaṃ mālinī bhaviṣyati naivam ahaṃ //
tyajed ekaṃ kulasyārthaṃ grāmārthaṃ tu kulaṃ tyajet* /
grāmaṃ janapadasyārthaṃ ātmārthaṃ pṛthivīṃ tyaje //
te dāni kāśirājñā mālinī parityaktā // yathā brāhmaṇapariṣāye abhiprāyam tathā bhavatu // te dāni brāhmaṇā āhansu // yadi parityaktā mālinī āṇāpiyatu rājñā // tato tena bāhire nagarāto brāhmaṇānāṃ mūle sthitakena dūto preṣito // āgacchatha mālinīm ānetha tti // rājavacanena dūto rājakulam anuprāptaḥ // āgaccha mālinī parityaktāsi pitari brāhmaṇānāṃ / brāhmaṇehi jīvitād vyaparopyasi // mālinīye mātaraṃ āgatvā ārāvo mukto sarveṇa ca antaḥpureṇa // nagare sarvajano tena ārāvaśabdena utkaṇṭhito ākulībhūto // mahaṃ āsi rodanaṃ //
[_Mvu_1.311_]___mālinī vārāṇasīto dūtena niṣkāsyati pituḥ sakāśaṃ // sā dāni dūtehi niṣkāsītā pituḥ allīpitā // iyaṃ mahārāja mālinī // rājñā aśrukaṇṭhena rudanmukhena mahato janakāyasya mālinī brāhmaṇānāṃ dattā parityaktā pitare // sā dāni mālinī yatra kāle pitari parityaktā brāhmaṇānām ājñākṛtā // tataḥ mālinī prāṃjalīkṛtā brāhmaṇapariṣāye praṇipatitvā // icchāmi ekāṃ prajñaptiṃ brāhmaṇapariṣā yadi pramāṇan ti // te āhansu // jalpa yā te vijñapti // āha // ahaṃ pitari brāhmaṇānāṃ parityaktā yuṣmākaṃ ahaṃ vaśagatā // brāhmaṇapariṣāye evam eva niścayo mālinī māretavyā // tad icchāmi brāhmaṇapariṣāyam eva sakāśāto saptāhaṃ jīvituṃ dānaṃ dāsyāmi puṇyaṃ ca kariṣyāmi // ahaṃ ca brāhmaṇānāṃ kṛtopasthānā mayāpi brāhmaṇā upasthāpitā pitur vacanena // tato me saptāhasyātyayena māretha yaṃ vā vo kṣamati taṃ karotha // teṣāṃ brāhmaṇānāṃ mahattarakānām utpannaṃ // evam etaṃ yathā mālinī jalpati cirakālam etāye brāhmaṇā upasthāpitā pitur vacanena bhojāpitāḥ / paścā etāye pāpakaṃ cittam utpannaṃ yaṃ brāhmaṇāṃ mellitvā śramaṇānām abhiprasannā // tato nārhati bhūyo śramaṇānāṃ dānaṃ dātuṃ utsṛṣṭā na teṣāṃ brāhmaṇānām eva eṣā saptarātraṃ dānaṃ dāsyati / tad dīyatu etāya vijñaptiḥ mucyatu saptarātraṃ saptāhasyātyayena haniṣyati // yaṃ kāraṇaṃ brāhmaṇapariṣāye eṣa niścaya utpannas taṃ mālinīye jīvamānāya kāryaṃ // tasyā tehi brāhmaṇehi dattā vijñaptiḥ // saptarātram utsṛṣṭā mahato janakāyasya brāhmaṇānāṃ sakāśāto apramādā bhaveyā saptarātraṃ pi na vilupe tti // sā dāni osṛṣṭā samānāpi nūnaṃ sārdhaṃ mahatā janakāyena parivṛtā punaḥ rājakulaṃ praviṣṭā pitaraṃ vijñāpeti // icchāmi imāni sapta divasāni dānaṃ ca dātuṃ puṇyaṃ
[_Mvu_1.312_] ca kartuṃ yatra mama abhiprāyo // rājā āha // evam astu karohi putri puṇyaṃ yatra te abhiprāyo // sā āha // bhagavantaṃ kāśyapaṃ samyaksaṃbuddhaṃ saśrāvakasaṃghaṃ saptāham iha rājakule pariviṣeyaṃ // rājā āha // anumodāhi tvaṃ // bhagavāṃ kāśyapo saśrāvakasaṃgho rājakule saptāhaṃ bhaktena upanimantrito // anukampām upādāya bhagavatā kāśyapena vaineyavaśena mahājanakāyaṃ vinayam āgamiṣyatīti adhivāsitaṃ // te brāhmaṇā parikupitā icchanti hanituṃ jīvantīṃ // mālinī prāṃjalīkṛtā // kṣamatha tāvat saptāhaṃ yāvad dadāmi dānaṃ // dadanto brāhmaṇā kāmakāro vaḥ //
___tāye prathamasmiṃ divasasmiṃ śāstā bhojāpito saha gaṇena antaḥpurasya madhye mātuś ca pituś ca madhyagatāye // śāstā ca prasādanīyāṃ rājño kathaye kathāṃ // vinīvaraṇe ca dharme abhisameti rājā antaḥpureṇa saha // dvitīyasmiṃ divasasmiṃ vinesi paṃca putraśātā // tṛtīyasmiṃ divasasmiṃ yo teṣām abhūṣi parivāro ca // caturthasmiṃ divase rājāmātyāṃ vineti saṃbuddaḥ // paṃcame yaṃ ca balāgraṃ prathamaphale niveśaye śāstā // ṣaṣṭhasmiṃ divasasmiṃ rājācāryaṃ vineti saṃbuddhaḥ // nigamāṃ ca saptame śrotāpattiphale vinaye // rājāpi hṛṣṭacitto saṃbuddhaṃ paśyiya saha gaṇena bhagavantaṃ kāśyapaṃ nimantrayed agrabhaktena // mālinīye saptame divase bhagavantaṃ kāśyapaṃ bhuktāviṃ viditvā apanītapātraṃ praṇidhānam utpāditaṃ // anantareṇāhaṃ duḥkhasyāntaṃ kareyaṃ / edṛśo me putro bhaveyā yathāyaṃ bhagavanto kāśyapo devamanuṣyāṇāṃ arthacaryāṃ carati // evaṃ mama putro anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbodhitvā devamanuṣyāṇām arthacaryāṃ caratu // mālinīye
[_Mvu_1.313_] bhrātā aniyavanto nāma kumāro / tenāpi praṇihitaṃ // edṛśo me pitā bhaveyā yathāyaṃ bhagavāṃ kāśyapo etarahiṃ / tatra ca ahaṃ duḥkhasyāntaṃ kareyaṃ // evaṃ bhagavatā kāśyapena kṛkī ca kāśirājā sāntaḥpuro paṃca kumāraśatā amātyā ca bhaṭṭabalāgraṃ yobhūyena ca naigamā sarve āryadharmehi vinītā // teṣām etaḍ abhūṣi // asmākaṃ mālinī kalyāṇamitrā mālinīm āgamya asmākaṃ sarvadharmeṣu dharmacakṣur viśuddhaṃ // tāṃ brāhmaṇā jīvitād vyaparopayiṣyanti // api nāma vayaṃ ātmānaṃ parityajeyāma na mālinīṃ // tehi teṣāṃ brāhmaṇānāṃ saṃdiṣṭaṃ // ete vayaṃ mālinīye saha āgacchāmaḥ mālinī asmākaṃ kalyāṇamitrā na yuṣme śaktā asmehi jīvantehi mālinīṃ jīvitād vyaparopayituṃ // yadā vayaṃ sarve na bhavāma evaṃ yuṣme śaknotha tāṃ mālinīṃ jīvitād vyaparopayituṃ // te dāni saparivārāḥ sabalavāhanāḥ mālinīm agrato kṛtvā vārāṇasīto nirgamya yena tāni brāhmaṇasahasrāṇi tena praṇatā // te brāhmaṇās taṃ anantaṃ balāgraṃ dṛṣṭvā mālinīye saha āgacchantaṃ bhītā trastā // tehi dūto preṣito rājño ca // nirgamyatu muktā bhavatu mālinī taṃ divasaṃ yā caiṣā uddhṛtadaṇḍā eṣā pitare ālokaṃ nisṛṣṭā bhavatūddhṛtadaṇḍā // eṣā na asmākaṃ mālinī aparādhyati / kāśyapo asmākaṃ saparivāro aparādhyati tasya vayaṃ daṇḍaṃ kariṣyāmaḥ //
___tehi dāni sannaddhakavacitāḥ sahasrayogā daśa puruṣā ṛṣivadane preṣitāḥ kāśyapaṃ śramaṇaṃ saśrāvakasaṃghaṃ jīvitād vyaparopayatha // te bhagavatā kāśyapena maitryā sphāritvā āryadharmehi pratiṣṭhāpitā // tehi brāhmaṇehi apare viṃśa puruṣāḥ sannaddhakavacitāḥ preṣitāḥ kāśyapaṃ śramaṇaṃ jīvitād vyaparopayatha // te puruṣā ṛṣivadanaṃ gatāḥ sannaddhāḥ sapraharaṇāḥ // te pi bhagavatā maitryā sphāritvā ārye dharme pratiṣṭhāpitāḥ // evaṃ
[_Mvu_1.314_] triṃśac catvāriṃśa paṃcāśaṃ yattakā preṣitā tattakā kāśyapena bhagavatā maitryāya sphāritvā āryadharmehi pratiṣṭhāpitāḥ // ākarṣaṇā eṣā buddhānāṃ // bhagavatā vaineyasatvānāṃ ākarṣaṇatāyai yattakā tahiṃ buddhavaineyā āsi tehi brāhmaṇasahasrehi tattakā tehi visarjitāḥ te ca bhagavatā sarve āryadharmehi vinītāḥ // mithyāpratipannā avaśiṣṭā anekaprāṇasahasriye // teṣām āryadharmehi vinītānāṃ bhavati // na ete brāhmaṇā buddhamāhātmyaṃ jānanti / yadi ete bhagavantaṃ kāśyapam upasaṃkramensuḥ mahatā arthena saṃyujyensuḥ // tehi teṣāṃ brāhmaṇānāṃ dūto preṣito // bhagavāṃ kāśyapo samyaksaṃbuddho mahātmā mahākāruṇiko lokasyānugrahapravṛtto // mā bhavanto bhagavato kāśyapasyāntike bhikṣusaṃghasya bādhituṃ pradūṣetha // evaṃ mānaṃ ca madaṃ ca jahitvā āgacchatha sarve bhagavato kāśyapasya pādavandanaṃ mahatā arthena saṃprayujyatha //
satya apiśunavarṇā naṃ ca arthavatī śucī /
anyeṣāṃ madhurā vyaktā buddhasya sakhilā girā //
tarpaṇīyā nirvamhaṇī sarvadāhavināśanī /
nelavarṇā sukhavarṇā buddhasya sakhilā girā //
agadgadā avikalā avitathā ananyathā /
yathātathā avikalpitā buddhasya sakhilā girā //
jñeyajñānā anutpannā anosānā asādiśā /
naravaśā suvibhaktā ca vācā amitabuddhino //
satyaṃ cāpiśunaṃ ca bhāṣati sa sarvataḥ puna maitracitto /
[_Mvu_1.315_] upakāre paramārthasaṃhitaṃ etaṃ vā paramaṃ subhāṣitaṃ //
āviṣṭaṃ gaditaṃ sa bhāṣati
uccanīcam atha api madhyamaṃ /
anupadaṃ anvakṣaraṃ viśuddhaṃ
etaṃ vā paramaṃ subhāṣitaṃ //
paramakaruṇam uditayuktāṃ
girāṃ bhāṣati daśaphalayuktāṃ /
aṣṭāṃg'; upetacatuṣprakārāṃ
etaṃ vā paramaṃ subhāṣitaṃ //
vācāṃ bhāṣati paṃcapuṇyāṃ
suniścitāṃ vā puna chinnasaṃśayāṃ /
na ca karma kiṃci karoti pāpaṃ
tathāvidhaṃ uttamapauruṣatvaṃ //
evaṃ upetaṃ varalakṣaṇehi
mahādyutigaṇam anuśāsate /
varaṃ jñātīratanaṃ prahāya
ratiṃ ca sphītāṃ abhiniṣkrame //
amṛtapadaṃ jigīṣuṃ nandajātā
drumasāraṃ varagandham uttamaṃ /
locetvāna kṛtavikṛtaṃ taṃ
atha tenaiva pacesi odanaṃ //
[_Mvu_1.316_] evam iha kāśyapaṃ maharṣi
paribhāṣanti janā parīttaprajñāḥ /
svākhyātapadaṃ aninditaṃ
puruṣājāniyam anatikramaṃ //
śamitāviṃ prahāya puṇyapāpaṃ
bhavasaṃyojanasaṃkṣaye rataṃ /
śāntaṃ suvibhaktamānasaṃ
taṃ jano garahati anaṃganaṃ //
bhikṣū ca upāsakā ime
bahu kāśyapaśāsane ratā /
jvalitaṃ va hutāśanaṃ śikhiṃ
etha vandāma sametya kāśyapaṃ //
eṣo dvipadānam uttamo
so cakṣudado vināyako /
mānaṃ ca madaṃ ca viprahā
etha vandāma sametya kāśyapaṃ //
te brāhmaṇā sarve nityatvaniyatarāśī buddhasahasram api yadi dharmaṃ deśeya abhavyā te dharmam ājānituṃ buddhe ca dharme ca saṃghe ca prasādayituṃ // te dāni daṇḍalaguḍahastā yena bhagavān kāśyapo tena pradhāvitā // bhagavatā pṛthivīdevatā ābhāṣṭā // sā dāni tālamātreṇa ātmabhāvena bhagavato purato sthitā // bhagavāṃ tāṃ pṛthivīdevatām āha // ke ca te tatra brāhmaṇā bhavanti // sā dāni āha // ete mama pṛthivīnisṛtā dāsā // bhagavān āha // tena hi yathā dāsā parākramyante tathā parākrama // sā dāni mahāntaṃ
[_Mvu_1.317_] tālaskandham unmūletvā yena te brāhmaṇā tena pratyudgatā // taṃ tālaskandhaṃ pṛthivīye chaṭāchaṭāye uparipatitaṃ // te brāhmaṇā bhītā nāśanaṣṭāḥ //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne mālinīye vastu samāptaṃ //
evaṃ mayā śrutaṃ ekasmiṃ samaye bhagavāṃ kośaleṣu cārikāṃ caramāṇo mahatā bhikṣusaṃghena sārdhaṃ paṃcahi bhikṣuśatehi yena kośalānāṃ mārakaraṇḍo nigamo tad avasāri tad anuprāpto tatraiva viharati anyatarasmiṃ vanaṣaṇḍe // atha khalu bhagavān sāyāhnakālasamaye pratisaṃlayanād vyutthāya vihārāto nirgamya ūrdhvaṃ ca ulloketvā diśābhāgāṃ ca abhiviloketvā adho ca oloketvā samaṃ ca bhūmibhāgaṃ samavekṣitvā smitaṃ prāduṣkaritvā dīrghaṃ caṃkramaṃ caṃkrame // adrākṣīt* atha khalv āyuṣmān ānando bhagavantaṃ sāyāhnakālasamaye pratisaṃlayanād vyūtthāya ūrdhvaṃ ca ulloketvā diśābhāgāṃ ca abhiviloketvā adho ca oloketvā samaṃ ca bhūmibhāgaṃ samavekṣitvā smitaṃ prāduṣkaritvā dīrghaṃ caṃkramaṃ cakramantaṃ / dṛṣṭvā punar yena saṃbahulā bhikṣavas tenopasaṃkramitvā bhikṣūn etat avocat* // eṣo buddho bhagavān sāyāhnasamaye pratisaṃlayanād vyūtthāya ūrdhvaṃ ca ulloketvā diśābhāgāṃ ca abhiviloketvā adho ca avaloketvā samaṃ bhūmibhāgaṃ samavekṣitvā smitaṃ ca prāduṣkaritvā dīrghaṃ caṃkramaṃ caṃkramati // na ca punar āvusāvo tathāgatā arhantaḥ samyaksambuddhāḥ ahetu apratyayaṃ smitaṃ prāduṣkurvanti // kiṃ punar vayaṃ āvusāvo yena bhagavāṃs tenopasaṃkramitvā bhagavantam etam arthaṃ pṛcchema // yathā taṃ bhagavāṃ vyākariṣyati tathā taṃ dhārayiṣyāma // sādhv āyuṣmann iti te bhikṣū āyuṣmato ānandasya pratyaśroṣi //
___atha khalu āyuṣmān ānando tehi bhikṣuhi sārdhaṃ yena bhagavāṃs tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ pādau śirasā vinditvā ekānte asthāsi // ekānte sthitaḥ āyuṣmān ānando
[_Mvu_1.318_] bhagavantam etat avocat* // ihāhaṃ bhagavantaṃ addaśāmi sāyāhnasamaye pratisaṃlayanād vyūtthāya vihārān niṣkramya ūrdhvaṃ ca ulloketvā adho ca avaloketvā diśābhāgāṃ ca abhiviloketvā samaṃ ca bhūmibhāgaṃ samavekṣitvā smitaṃ ca prāduṣkurvantaṃ dīrghaṃ caṃkramaṃ caṃkramantaṃ // na ca punas tathāgatā arhantaḥ samyaksambuddhā ahetu apratyayaṃ smitaṃ prāduṣkaronti // ko bhagavan* hetuḥ pratyayaḥ smitasya prāduṣkaraṇāya // evam ukte bhagavān āyuṣmantam ānandam etad uvāca // paśyasi tvaṃ ca ānanda etaṃ pṛthivīpradeśaṃ // evaṃ hy etaṃ bhagavan* // etasmiṃ ānanda pṛthivīpradeśe bhagavato kāśyapasya āgamavastuṃ abhūṣi // paśyasi tvam ānanda etaṃ pṛthivīpradeśaṃ // evaṃ hy etaṃ bhagavan* // etasminn ānanda pṛthivīpradeśe bhagavato kāśyapasya kuṭīvastu abhūṣi // paśyasi tvam ānanda etaṃ pṛthivīpradeśaṃ // evaṃ hy etad bhagavaṃ // etasminn ānanda pṛthivīpradeśe bhagavato kāśyapasya caṃkramaṣaṣṭiḥ abhūṣi // paśyasi tvam ānanda etaṃ pṛthivīpradeśaṃ // evaṃ hy etaṃ bhagavaṃ // etasminn ānanda pṛthivīpradeśe trayāṇāṃ tathāgatānām arhatāṃ samyaksambuddhānāṃ niṣadyā abhūṣi bhagavato krakucchandasya bhagavato ca kanakamunisya bhagavato ca kāsyapasya // atha khalv āyuṣmān ānando aścāryādbhutasaṃvignaromahṛṣṭajāto śīghraṃ śīghraṃ tvaramāṇarūpo yena so pṛthivīpradeśo tenopasaṃkramitvā tasmiṃ pṛthivīpradeśe caturguṇasaṃghāṭiṃ prajñapetvā yena bhagavāṃ tenāñjaliṃ praṇāmetvā bhagavantam etad avocat* // iha bhagavāṃ niṣīdatu prajñapta eva āsane // ayaṃ pṛthivīpradeśo caturhi tathāgatehi arhantehi samyaksambuddhehi paribhukto bhaviṣyati bhagavatā krakucchandena bhagavatā ca kanakamuninā bhagavatā ca kāśyapena bhagavatā caitarhi // niṣīdatu khalu bhagavāṃ prajñapta eva āsane // āyuṣmāṃ pi ānando bhagavataḥ pādau
[_Mvu_1.319_] śirasā vanditvā ekānte niṣīdi // te pi bhikṣū bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā ekānte niṣīdensuḥ // ekānte niṣaṇṇam āyuṣmantam ānandaṃ bhagavān etad avocat* // icchasi punas tvam ānanda tathāgatasya pūrvanivāsasaṃyuktāṃ dharmīkathāṃ bhāṣato śrotuṃ imam eva mārakaraṇḍaṃ nigamam ārabhya // evam ukte āyuṣmān ānando bhagavantam etad avocat* // etasya dāni bhagavaṃ kālo etasya dāni sugato samayo yaṃ bhagavāṃ bhikṣūṇām etam arthaṃ bhāṣe // bhikṣū bhagavato saṃmukhā śrutvā saṃmukhā pragṛhītvā tathatvāye dhārayiṣyanti // evam ukte bhagavān āyuṣmantam ānandam etad avocat* //
___bhūtapūrvam ānanda bhagavati kāśyape ayaṃ mārakaraṇḍo nigamo veruḍiṅgo nāma brāhmaṇagrāmo abhūṣi // veruḍiṅge khalu ānanda brāhmaṇagrāme ghaṭikāro nāma kumbhakāro abhūṣi bhagavato kāśyapasya upasthāyako // ghaṭikārasya khalu punar ānanda kumbhakārasya jyotipālo nāma māṇavako abhūṣi dārakavayasyako sahapāṃśukrīḍanako priyo manāpo ajanyasya brāhmaṇasya putro // atha khalv ānanda bhagavāṃ kāśyapo kośaleṣu cārikāṃ caramāṇo mahatā bhikṣusaṃghena sārdhaṃ saptahi bhikṣusahasrehi yena kośalānāṃ veruḍiṅgo brāhmaṇagrāmo tad avasāri tad anuprāptas tatraiva viharati imasmiṃ eva vanakhaṇḍe // aśroṣi khalv ānanda ghaṭikāro kumbhakāro bhagavāṃ kila kāśyapo kośaleṣu cārikāṃ caramāṇo yena kośalānāṃ veruḍiṅgo brāhmaṇagrāmaṃ tad avasāri tad anuprāpto tatraiva viharati anyatarasmiṃ vanakhaṇḍe // atha khalv ānanda ghaṭikāro kumbhakāro yena jyotipālo māṇavo ten'; upasaṃkramitvā jyotipālaṃ māṇavam etad avocat* // śrutam idaṃ samyagjyotiṣpāla / bhagavāṃ kila kāśyapo kośaleṣu cārikāṃ caramāṇo mahatā bhikṣusaṃghena sārdhaṃ saptahi bhikṣusahasrehi yena kośalānāṃ veruḍiṅgo brāhmaṇagrāmo tad avasāri tad anuprāptaḥ
[_Mvu_1.320_] tatraiva viharati anyatarasmiṃ vanakhaṇḍe // kiṃ punar vayaṃ samyagjyotipāla yena bhagavāṃ kāśyapo tenopasaṃkramema bhagavantaṃ kāśyapaṃ darśanāye vandanāye paryupāsanāye // evam ukte jyotipālo māṇavo ghaṭikāraṃ kumbhakāram etad avocat* // kiṃ me bhaṇe ghaṭikāra tehi muṇḍikehi śramaṇehi darśanāye upasaṃkrāntehi paryupāsanāye / dvitīyaṃ tṛtīyaṃ pi ānanda ghaṭikāro kumbhakāro jyotispālaṃ māṇavam etad uvāca // . . . . . . . kiṃ me bhaṇe ghaṭikāra tehi muṇḍehi śramaṇehi darśanāye upasaṃkrāntehi paryupāsanāye // atha khalv ānanda ghaṭikārasya kumbhakārasya etad abhūṣi // ko nu khalu syād upāyo yaṃ jyotipālo māṇavo bhagavantaṃ kāśyapaṃ darśanāya upasaṃkrameya paryupāsanāya atha khalu ānanda ghaṭikārasya kumbhakārasya etad abhūṣi // asti khalu tasyaiva vanakhaṇḍasya avidūre sumukā nāma puṣkariṇī yaṃ nūnāhaṃ jyotipālena māṇavena sārdhaṃ yena sumukā nāma puṣkariṇī gaccheyaṃ śīrṣasnāpanāya // atha khalv ānanda ghaṭikāro kumbhakāro yena jyotipālo māṇavo ten'; upasaṃkramitvā jyotipālaṃ māṇavam etad uvāca // kiṃ punar vayaṃ samyagyotipāla yena sumukā nāma puṣkariṇī tenopasaṃkramema śīrṣasnāpanāya // evam ukte ānanda jyotipālo māṇavo ghaṭikāraṃ kumbhakāram etad uvāca // tena hi bhaṇe ghaṭikāra sukhī bhava yasyedāni kālaṃ manyase // atha khalv ānanda ghaṭikāro kumbhakāro śīrṣasnānīyaśāṭim ādāya jyotipālena māṇavena sārdhaṃ yena sā puṣkariṇī tenopasaṃkramensu snānāya // atha khalv ānanda jyotipālo māṇavo śīrṣasnāto udakatīre asthāsi keśāṃ santhāpayamāno // atha khalv ānanda ghaṭikāro kumbhakāro jyotipālaṃ māṇavam etad avocat* // ayaṃ samyagjyotipāla bhagavāṃ kāśyapo imasmiṃ yena vanakhaṇḍe kiṃ punar vayaṃ samyagjyotipāla yena bhagavāṃ kāśyapo ten'; upasaṃkramema bhagavantaṃ kāśyapaṃ darśanāya paryupāsanāya // evam ukte jyotipālo māṇavo ghaṭikāraṃ kumbhakāram
[_Mvu_1.321_] etad avocat* // kiṃ me bhaṇe ghaṭikāra tehi śramaṇakehi darśanāye upasaṃkramantehi paryupāsanāye // atha khalv ānanda ghaṭikāro kumbhakāro jyotipālaṃ māṇavaṃ kṛkāṭikāyāṃ gṛhya etad avocat* // ayaṃ samyagjyotipāla bhagavāṃ kāśyapo imasmiṃ eva vanakhaṇḍe kiṃ punar vayaṃ samyagjyotipāla yena bhagavāṃ kāśyapo ten'; upasaṃkramema bhagavantaṃ kāśyapaṃ darśanāyopasaṃkramantaṃ paryupāsanāya // atha khalv ānanda jyotipālo māṇavo ghaṭikāraṃ kumbhakāraṃ apadhunitvā prayāti // tam enaṃ ghaṭikāro kumbhakāro anujavitvā praveṇikeśehi gṛhītvā etad avocat* // ayaṃ samyagjyotipāla bhagavāṃ kāśyapo imasmiṃ eva vanakhaṇḍe viharati kiṃ punar vayaṃ samyagjyotipāla yena bhagavāṃ kāśyapas tenoupasaṃkramema bhagavantaṃ kāśyapaṃ darśanāya paryupāsanāya // atha khalv āyuṣman ānanda jyotipālamāṇavasya etad abhūṣi // na khalv apratyayaṃ vā taṃ yaṃ me ghaṭikāro kumbhakāro śīrṣasnātaṃ murdhni keśeṣu parāmṛṣati nudantakaṃ hīnāya jātyā samāno // tena hi bhaṇe ghaṭikāra sukhī bhava yasya dāni manyase //
___atha khalv ānanda ghaṭikāro kumbhakāro jyotipālena māṇavena sārdhaṃ yena bhagavāṃ kāśyapo ten'; upasaṃkramitvā bhagavataḥ kāśyapasya pādau vanditvā ekānte asthāsi // ekāntasthitaḥ ānanda ghaṭikāro kumbhakāro bhagavantaṃ kāśyapam etad avocat* // ayaṃ me bhagavan* jyotipālamāṇavo dārakavayasyo sahapāṃśukrīḍanako priyo manāpo ajanyasya brāhmaṇasya putro taṃ bhagavāṃ ovadatu anaśāsatu // atha khalv ānanda bhagavāṃ kāśyapo jyotipālaṃ māṇavaṃ trīhi ca śaraṇagamanehi paṃcahi ca śikṣāpadehi samādāpaye // atha khalv ānanda jyotipālo māṇavo bhagavantaṃ kāśyapam etad avocat* // na tāvad ahaṃ bhagavan sarvāṇi paṃca śikṣāpadāni samādāpayiṣyaṃ // asti tāva me eko puruṣo viheṭhako roṣako jīvitād vyaparopayitavyo // evam ukte bhagavāṃ jyotipālaṃ māṇavam etad avocat* // katamo punar jyotipāla eko puruṣo viheṭhako roṣako jīvitād
[_Mvu_1.322_] vyaparopayitavyo // evam ukte ānanda jyotipālo māṇavo bhagavantaṃ kāśyapam etad avocat* // ayaṃ bhagavaṃ ghaṭikāro kumbhakāro yo me tadā evaṃ śīrṣasnātaṃ mūrdhni keśehi parāmṛṣati // tadāhaṃ evam āha // upasaṃkramema bhagavantaṃ kāśyapaṃ darśanāyopasaṃkramantaṃ paryupāsanāye // . . . . . . . . . . . . . api ca bhavāṃ sukhī bhavatu ghaṭikāro kumbhakāro eṣo 'haṃ sarvāṇi evaṃ paṃca śikṣāpadāni samādiyāmi // atha khalv ānanda bhagavāṃ kāśyapo ghaṭikāraṃ kumbhakāraṃ jyotipālaṃ ca māṇavaṃ dhārmyayā kathayā saṃdarśayitvā samādāpayitvā samuttejayitvā saṃpraharṣayitvā udyojayi // atha khalv ānanda ghaṭikāro jyotipālo ca māṇavo bhagavato kāśyapasya pādau śirasā vanditvā prakrāmi //
___atha khalv ānanda jyotipālamāṇavo aciraprakrānto ghaṭikāraṃ kumbhakāram etad avocat* // tvaṃ pi bhaṇe ghaṭikāra bhagavato kāśyapasya samyagdharmaṃ deśitam ājānāsi yathaiva ahaṃ // evam ukte ānanda ghaṭikāro kumbhakāro jyotipālaṃ māṇavam etad avocat* // evam ukte samyagjyotipāla // ahaṃ pi bhagavato kāśyapasya evaṃ samyagdharmaṃ deśitam ājānāmi yathaiva tvaṃ // evam ukte ānanda jyotipālo māṇavo ghaṭikāraṃ kumbhakāram etad uvāca // kasmāt punaḥ tvaṃ ghaṭikāra bhagavato kāśyapasya santike na agārasyānagāriyaṃ pravrajasi // evam ukte ānanda ghaṭikāro kumbhakāro jyotipālaṃ māṇavam etad avocat* // asti me samyagjyotipāla mātāpitarau jīrṇavṛddhau durbalacakṣū teṣāṃ nāsty anyo upasthāyako // tenāhaṃ bhagavato kāśyapasya antike na agārasyānagāriyaṃ pravrajāmi // atha khalv ānanda jyotipālasya māṇavasya nacirasyaiva gṛhavāse aratir utpadyet pravrajyāyai cittaṃ name // atha khalv ānanda jyotipālo māṇavo yena ghaṭikāro ten'; upasaṃkramitvā ghaṭikāraṃ kumbhakāram etad avocat* // ehi samyagghaṭikāra
[_Mvu_1.323_] bhagavato kāśyapasya santike anupraṇidhemi pravrajyāyai pravrajiṣyāmi agārarasyānagāriyaṃ // atha khalv ānanda ghaṭikāro kumbhakāro jyotipālaṃ māṇavam upādāya yena bhagavān kāśyapo ten'; upasaṃkramitvā bhagavataḥ kāśyapasya pādau śirasā vanditvā ekānte asthāsi //
___ekamante sthito ānanda ghaṭikāro kumbhakāro bhagavantaṃ kāśyapam etad avocat* // ayaṃ me bhagavaṃ jyotipālo māṇavo dārakavayasyako sahapāṃśukrīḍanako priyo manāpo ajanyasya brāhmaṇasya putro // taṃ bhagavāṃ pravrājetu upasaṃpādetu ca // atha khalv ānanda bhagavāṃ kāśyapo bhikṣū āmantresi // pravrājetha bhikṣavo jyotipālaṃ māṇavaṃ upasaṃpādetha // atha khalv ānanda bhikṣavo jyotipālaṃ māṇavaṃ pravrājensuḥ // atha khalv ānanda bhagavāṃ kāśyapo jyotipālasmiṃ bhikṣusmiṃ aciropasampanne kośalehi kāśīṣu cārikāṃ prakrāmi //
___atha khalv ānanda bhagavān kāśyapo kāśīṣu cārikāṃ caramāṇo mahatā bhikṣusaṃghena sārdhaṃ saptahi bhikṣusahasrehi yena kāśīnāṃ vārāṇāsī nagaraṃ tad avasāri tad anuprāptaḥ tatraiva viharati ṛṣivadane mṛgadāve // aśroṣīt khalv ānanda kṛkī rājā bhagavāṃ kila kāśyapo kāśīṣu cārikāṃ caramāṇo mahatā bhikṣusaṃghena sārdhaṃ saptahi bhikṣusahasrehi yena kāśīnāṃ vārāṇasī nagaraṃ tad avasāri tad anuprāptaḥ tatraiva viharati ṛṣivadane mṛgadāve // atha khalv ānanda kṛkī kāśīrājā anyataraṃ puruṣam āmantresi // ehi tvaṃ bho puruṣa yena bhagavāṃ kāśyapo tenopasaṃkramitvā mama vacanena bhagavantaṃ kāśyapaṃ vandanaṃ vadesi // kṛkī kāśīrājā bhagavato kāśyapasya pādau śirasā vanditvā alpābādhatāṃ ca alpātaṃkatāṃ ca balaṃ sukhatāṃ sparśavihāratāṃ ca pṛcchati suvetanāni ca niveśanaṃ bhaktena nimantreti sārdhaṃ bhikṣusaṃghena sacāsya bhagavāṃ kāśyapaḥ adhivāsayati // evam ukte ānanda bhagavāṃ kāśyapo taṃ puruṣam etad uvāca // sukhī bhavatu kṛkī
[_Mvu_1.324_] kāśirājā sakumāro saparijano / yasya dāni kālaṃ manyase // atha khalu sa puruṣo bhagavato adhivāsanāṃ viditvā yena vārāṇasī nagaraṃ tena prakrāmi // atha khalv ānanda so puruṣo yena kṛkī kāśīrājā ten'; upasaṃkrāmi // kṛkiṃ kāśīrājam idam avocat* // uktaṃ me mahārāja tava vacanena bhagavato kāśyapasya vandanaṃ // alpābādhatāṃ ca alpātaṃkatāṃ ca sukhaṃ ca balaṃ sparśavihāratāṃ ca pṛcchato suvetanāni ca bhaktena nimantrito sārdhaṃ bhikṣusaṃghena // adhivāseti ca bhagavāṃ kāśyapo yasyedāni kālaṃ manyase // atha khalv ānanda kṛkī kāśīrājā imām eva rātriṃ prabhūtaṃ praṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ pratijāgarayitvā tasyā eva rātriye atyayenānyataraṃ puruṣam āmantresi // ehi tvaṃ bho puruṣa yena bhagavāṃ kāśyapo tenopasaṃkramitvā bhagavantaṃ kāśyapam evaṃ vadehi // samaye bhagavaṃ kṛkisya kāśirājño niveśane bhaktāye yasya bhagavaṃ kālaṃ manyase // sādhu mahārāja tti so puruṣo kṛkisya kāśirājño pratiśrutvā vārāṇasīto nagarāto nirgamya yena ṛṣivadano mṛgadāvo tena prakrāmi // atha khalv ānanda sa puruṣo yena bhagavāṃ kāśyapo ten'; upasaṃkramitvā bhagavato kāśyapasya pādau śirasā vanditvā bhagavantaṃ kāśyapam etad uvāca // samayo bhagavaṃ kṛkisya rājño niveśane bhaktāya yasya dāni bhagavaṃ kālaṃ manyase // atha khalv ānanda bhagavāṃ kāśyapo tasya puruṣasya pratiśrutvā kālyasyaiva nivāsayitvā pātracīvaram ādāya bhikṣusaṃghaparivṛto bhikṣusaṃghapuraskṛtaḥ yena vārāṇasīnagaraṃ tena prakramate // tena khalu punar ānanda samayena kṛkī kāśīrājā kumārāmātyaparivṛtaḥ svakasya niveśanasya pratidvāre asthāsi bhagavantaṃ kāśyapaṃ saśrāvakasaṃghaṃ pratipālayamāno // adrākṣīt khalv ānanda kṛkī kāśirājā bhagavantaṃ kāśyapaṃ saśrāvakasaṃghaṃ dūrato eva āgacchantaṃ // dṛṣṭvā punar yena bhagavāṃ kāśyapo saśrāvakasaṃgho tenopasaṃkramitvā bhagavato kāśyapasya saśrāvakasaṃghasya pādau śirasā vanditvā bhagavantaṃ kāśyapaṃ saśrāvakasaṃghaṃ puraskṛtvā svakaṃ
[_Mvu_1.325_] niveśanaṃ praveśeti // tena khalu punaḥ samayena kṛkisya kāśirājño niveśane kokanado nāma prāsādo navo aciraniṣṭhito aparibhuktapūrvo kenacit śramaṇakena vā brāhmaṇena vā // atha khalv ānanda kṛkī kāśirājā bhagavantaṃ kāśyapam etad avocat* // ayaṃ me bhagavan niveśane kokanado nāma prāsādo navo aciraniṣṭhito aparibhuktapūrvo kenacic chramaṇena vā brāhmaṇena vā taṃ bhagavāṃ prathamaṃ paribhuṃjatu // bhagavatā paribhuktaṃ paścād vayaṃ paribhuṃjiṣyāmaḥ // evam ukte bhagavāṃ kāśyapo kṛkiṃ kāśirājaṃ etad uvāca // tena hi mahārāja sukhī bhava yasyedānīṃ kālaṃ manyase // atha khalu kṛkī kāśirājā kokanade prāsāde āsanāni prajñāpayet khādyabhojyam abhināmayet* // atha khalu bhagavāṃ kokanadaṃ prāsādaṃ abhiruhitvā niṣīde prajñapta eva āsane yathāsane ca bhikṣusaṃghaḥ // atha khalv ānanda khalu kṛkī kāśirājā bhagavantaṃ kāśyapaṃ svahastenaiva khādanīyabhojanīyena santarpayet saṃpravārayet* // ekamekaṃ ca saptasapta puruṣā saptasaptehi niṣṭhānehi parṇakulakena ca śālinā //
___atha khalu kṛkī kāśirājā bhagavantaṃ kāśyapaṃ bhuktāviṃ dhautapāṇiṃ apanītapātraṃ viditvā anyataraṃ nīcakam āsanam ādāya yena bhagavāṃ kāśyapo ten'; upasaṃkramitvā bhagavato kāśyapasya pādau śirasā vanditvā ekānte niṣīdi // ekānte niṣaṇṇo ānanda kṛkī kāśirājā bhagavantaṃ kāśyapam etad avocat* // adhivāsetu bhagavāṃ vārāṇasīye nagare varṣāvāsaṃ // ahaṃ bhagavaṃ ārāmaṃ kārāpayiṣyaṃ imasmiṃ ca sapta kūṭāgārasahasrāṇi sapta ca pīṭhasahasrāṇi sapta ca vīthisahasrāṇi sapta ca turagasahasrāṇi sapta ca ārāmikasahasrāṇi upasthāpayiṣyanti yāni bhikṣusaṃghaṃ pratyekaṃ pratyekaṃ upasthihiṣyanti // evaṃrūpeṇa upasthānena bhagavantaṃ ca upasthihiṣyanti bhikṣusaṃghaṃ ca // evam ukte
[_Mvu_1.326_] ānanda bhagavāṃ kāśyapo kṛkiṃ kāśirājānam etad avocat* // na hi mahārāja śakyaṃ vajjiṣu me varṣāvāso bhaviṣyati // dvitīyaṃ pi tṛtīyaṃ pi evam eva kartavyaṃ // atha khalv ānanda kṛkī kāśirājā naivaṃ bhagavāṃ kāśyapo adhivāseti vārāṇasīyaṃ nagare varṣāvāsaṃ ti prārodīd aśrukāni ca pravartayi // atha khalv ānanda kṛkī kāśirājā bhagavantaṃ kāśyapam etad avocat* // asti punar bhagavato anyo pi evaṃrūpo upasthāyako yathaivāhaṃ // evam ukte ānanda bhagavāṃ kāśyapo kṛkiṃ rājānam etad avocat* // aparipūrṇo khalu me tvaṃ mahārāja upasthāyako // evam ukte ānanda kṛkī kāśirājā bhagavantaṃ kāśyapam etad uvāca // katamo punar bhagavato mama pūrṇataro paripūrṇataro upasthāyako // evam ukte ānanda bhagavāṃ kāśyapo kṛkiṃ kāśirājānam etad avocat* // asti mahārāja tuhyaṃ eva vijite veruḍiṅgaṃ nāma brāhmaṇagrāmo // tatra ghaṭikāro so me upasthāyako // evam ukte ānanda kṛkī kāśirājā bhagavantaṃ kāśyapam etad avocat* // kevarūpā punar bhagavaṃ ghaṭikārasya bhogā yehi bhagavantam upasthihati saṃghaṃ ca // evam ukte ānanda bhagavāṃ kāśyapo kṛkiṃ kāśirājānam etad avocat* // ghaṭikāro mahārāja kumbhakāro yāvajjīvaṃ prāṇātipātāto prativirato yāvajjīvam adattādānāto prativirato yāvajjīvaṃ abrahmacaryāto prativirato yāvajjīvaṃ mṛṣāvādāt prativirato yāvajjīvaṃ surāmaireyamadyapramadasthānāto prativirato yāvajjīvaṃ nṛtyagītavāditā prativirato yāvajjīvaṃ gandhamālyavarṇakadhāraṇāt prativirato yāvajjīvaṃ uccaśayanā mahāśayanāt prativirato yāvajjīvaṃ vikārabhojanāt prativirato yāvajjīvaṃ jātarūparajatapratigrahaṇāt prativirato // na khalu mahārāja ghaṭikāro kumbhakāro sāmaṃ pṛthivīṃ khanati iti / atha khalu ye te bhavanti mūṣotkirā vā vāripraropitā vā
[_Mvu_1.327_] vārucchinnā vā mṛttikā tato mṛttikām ādāya bhājanakāni kṛtvā caturmahāpathe nikṣipati // ye tehi bhājanehi arthikā bhavanti te tāni bhājanāni mudgaprabhinnaṃ vā māṣaprabhinnaṃ vā taṇḍulaprabhinnaṃ vā pūretvā utkiritvā bhājanakāny ādāya anapekṣā yeva prakramanti // evaṃrūpā mahārāja ghaṭikārasya kumbhakārasya bhogāḥ yehi tathāgataś ca upasthito saṃghaś ca // mātāpitarau ca jīrṇau vṛddhau durbalacakṣū //
___ekam idam ahaṃ mahārāja samayaṃ veruḍiṅge brāhmaṇagrāme viharāmi // so haṃ mahārāja kālyam eva nivāsayitvā pātracīvaram ādāya veruḍiṅgaṃ brāhmaṇagrāmaṃ piṇḍāya prakrāmi // so haṃ mahārāja veruḍiṅge brāhmaṇagrāme sāvadānaṃ piṇḍāya caranto yena ghaṭikārasya kumbhakārasya niveśanaṃ tenopasaṃkramitvā uddeśe asthāsi // tena khalu punaḥ samayena ghaṭikāro kumbhakāro svakān niveśanān niṣkrānto abhūṣi // atha khalu mahārāja ghaṭikārasya kumbhakārasya mātāpitarau tathāgatam etad avocat* // niṣkrānto te bhagavaṃ upasthāyako // eṣo uparikoṣṭhake sūpaś ca odanaś ca ato bhagavāṃ paribhuṃjatu // so haṃ mahārāja uparikoṣṭhakāt sūpaṃ odanaṃ ca devatāhi pratigrāhetvā paribhuṃjitvā prakrāmi // atha khalu mahārāja ghaṭikāro kumbhakāro yena svakaṃ niveśanaṃ tenopasaṃkrami // adrākṣīt khalu mahārāja ghaṭikāro kumbhakāro uparikoṣṭhakā sūpaṃ ca odanaṃ ca paribhuktaṃ dṛṣṭvāna punar mātāpitarau etad avocat* // ken'; imā tāta ghaṭikārasya uparikoṣṭhakā sūpo ca odanaṃ ca paribhuktā // evam ukte mahārāja ghaṭikārasya kumbhakārasya mātāpitarau ghaṭikāraṃ kumbhakāram etad avocat* // bhagavatā putra kāśyapena // atha khalu mahārāja ghaṭikārasya kumbhakārasya etad abhavat* // labdhā punar me sulabdhā lābhā yasya me bhagavāṃ kāśyapo yāvad eko pi ativiśvasto // tasya caivam ardhamāsaṃ prītisukhaṃ kāyaṃ na vijahati saptāhaṃ ca mātāpitṝṇāṃ jīrṇavṛddhānāṃ durbalacakṣūṇāṃ //
[_Mvu_1.328_]___ekam idaṃ mahārāja samayaṃ tathāgatasya araṇyakuṭikāye chādyamānāye tṛṇāni na saṃbhuṇanti // so haṃ mahārāja bhikṣuṇām āmantrayesi // gacchatha bhikṣavo ghaṭikārasya kumbhakārasya niveśanaṃ tṛṇāni ānetha // atha khalu mahārāja te bhikṣūḥ yena ghaṭikārasya kumbhakārasya niveśanaṃ tenopasaṃkramensuḥ // tena khalu punar mahārāja samayena ghaṭikāro kumbhakāraḥ svakāto niveśanāto niṣkrānto abhūṣi // te tatra nādṛśensu tṛṇāni addaśensu navacchadanāṃ āveśanaśālāṃ // atha khalu mahārāja te bhikṣūḥ yena tathāgato tenopasaṃkramitvā tathāgatasya pādau śirasā vanditvā tathāgataṃ ca etad avocat* // niṣkrānto te bhagavaṃ upasthāyako nāsti cātra kānici tṛṇāni asti cātra navacchadanā āveśanaśālā // evam ukte mahārāja tāṃ bhikṣuṃ etad avocat* // gacchatha bhikṣavo ghaṭikārasya kumbhakārasya navacchadanāṃ āveśanaśālāṃ uttṛṇīkṛtvā tṛṇāni ānetha // atha khalu mahārāja te bhikṣū yena ghaṭikārasya kumbhakārasya niveśanaṃ tenopasaṃkramitvā ghaṭikārasya kumbhakārasya navacchadanām āveśanaśālām uttṛṇīkarensu // atha khalu mahārāja ghaṭikārasya kumbhakārasya mātāpitarau tāṃ bhikṣūn etad avocat* // ko eṣa ghaṭikārasya kumbhakārasya navacchadanām āveśanaśālām uttṛṇīkṛtvā tṛṇāni harati // evam ukte mahārāja te bhikṣū ghaṭikārasya kumbhakārasya mātāpitarau etad uvāca // yatra āyuṣmaṃ bhikṣūṇāṃ bhagavato kāśyapasya ca araṇyakuṭikāye chādyamānāye tṛṇā na saṃbhuṇanti tatra etāni tṛṇāni nīyanti // evam ukte mahārāja ghaṭikārasya kumbhakārasya mātāpitarau tāṃ bhikṣūn etad avocat* // haratha haratha svakāni ca // atha khalu mahāraja ghaṭikāro kumbhakāro yena svakaṃ niveśanaṃ tenopasaṃkramesi // adrakṣīt khalu mahārāja ghaṭikāro kumbhakāro navacchadanām āveśanaśālām uttṛṇīkṛtāṃ tṛṇāni hṛtāni dṛṣṭvā ca punar mātāpitarau etad avocat* // ken'; imā tāta ghaṭikārasya
[_Mvu_1.329_] kumbhakārasya navacchadanā āveśanaśālā uttṛṇīkṛtā tṛṇāni hṛtāni // evam ukte ghaṭikārasya kumbhakārasya mātāpitarau ghaṭikāraṃ kumbhakāram etad avocat* // bhagavato putra kāśyapasya araṇyakuṭikāye tṛṇāni na prabhavanti tatra etāni bhikṣubhis tṛṇāni nītāni // atha khalu mahārāja ghaṭikārasya kumbhakārasya etad abhavat* // labdhā me sulabdhā lābhā yat punar asya me bhagavāṃ kāśyapo yāvad eko pi ativiśvasto // tasya caikamāsaṃ prītisukhaṃ kāyaṃ na vijahe ardhamāsaṃ ca andhānāṃ mātāpitṝṇāṃ // na khalu punar ahaṃ mahārāja abhijānāmi ghaṭikārasya kumbhakārasya idam evarūpaṃ daurmanasyapratilābhaṃ yathaiva mahārāje na me bhagavāṃ kāśyapo adhivāsesi vārāṇasīye nagare varṣāvāsan ti //
___atha khalv ānanda kṛkisya kāśirājño etad abhavat* // lābhā punar me sulabdhā yasya me evaṃrūpo brahmacārī vijite prativasati dvipādakāni puṇyakṣetrāṇi // atha khalv ānanda kṛkī kāśirājā ghaṭikārasya kumbhakārasya parṇakulaśālisya śata vāhāṃ preṣayet* navodakaṃ ca tailalavaṇakvathanaṃ // atha khalv ānanda kāśyapo kṛkiṃ kāśirājānaṃ dharmyayā kathayā saṃdarśayitvā samādāpayitvā samuttejayitvā saṃpraharṣayitvā utthāyāsanāto prakrāmi //
___atha khalv ānanda bhagavāṃ kāśyapo paścādbhaktaṃ piṇḍapātrapratikrānto bhikṣuṇāṃ āmantresi // niṣīdatha bhikṣavo sannipatitha bhikṣavo bandhatha paryaṃkaṃ eṣo hi paryaṅkaṃ bandhāmi tāvan na bhindāmi yāvan na imeṣāṃ saptānāṃ bhikṣusahasrāṇām etehi evaṃ āsanehi niṣaṇṇānāṃ anupādāyāśravebhyaś cittāni vimuktāni // sādhu bhagavann iti te bhikṣu bhagavato kāśyapasya pratiśrutvā sanniṣīdensuḥ saṃnipatensuḥ bandhensuḥ paryaṅkaṃ // atha khalv ānanda jyotipālasya bhikṣusya ekarahogatasya pratisaṃlīnasya ayam evarūpaś cetaso parivitarko
[_Mvu_1.330_] utpadye // aho punar ahaṃ bhaveyam anāgatam adhvānaṃ tathāgato arhaṃ samyaksambuddho vidyācaraṇasaṃpannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // so imaṃ ca lokam abhijñāya sadevakaṃ lokaṃ samārakaṃ sabrahmakaṃ saśramaṇaṃ prajāṃ sadevamanuṣyāṃ ihaiva vārāṇasyāṃ ṛṣivadane mṛgadāve dharmacakraṃ pravarteyaṃ dvādaśākāraṃ apravartiyaṃ śramaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā māreṇa vā kenacid vā punar loke saha dharmeṇa // evaṃ ca sarvākārasaṃpannaṃ sarvākāraparipūrṇaṃ ca dharmaṃ deśayeyaṃ yathāpi bhagavāṃ kāśyapo etarahiṃ // evaṃ ca devamanuṣyā śrotavyaṃ śraddhātavyaṃ manyensu tathā bhagavato kāśyapasya etarahiṃ // taṃ bhaveyaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // hāyensu āsurā kāyā divyā kāyā abhivardhensu // atha khalv ānanda bhagavāṃ kāśyapo jyotipālasya bhikṣusya idam evarūpaṃ cetasā eva cetoparivitarkam ājñāya anyataraṃ bhikṣuṃ āmantrayasi // ehi tvaṃ bhikṣu yena jyotipālo bhikṣus tenopasaṃkramitvā jyotipālaṃ bhikṣum evaṃ vadehi // śāstā te āyuṣmaṃ āmantreti / upasaṃkrame yena tathāgato // bhagavato kāśyapasya pratiśrutvā yena jyotipālo bhikṣus tenopasaṃkramitvā jyotipālaṃ bhikṣum etad avocat* // śāstā āyuṣmaṃ jyotipāla āmantrayati upasaṃkrame yena bhagavāṃ // sādhv āyuṣmann iti āyuṣmāṃ jyotipālas tasya bhikṣusya pratiśrutvā yena bhagavān kāśyapas tenopasaṃkramitvā bhagavataḥ kāśyapasya pādau śirasā vanditvā ekānte niṣīdi // ekānte niṣaṇṇaṃ āyuṣmantaṃ jyotipālaṃ bhikṣuṃ bhagavāṃ kāśyapa etad avocat* // nanu jyotipāla ekasya jyotipālasya rahogatasya pratisaṃlīnasya ayam evaṃrūpaś cetaso parivitarka utpadye // aho punar ahaṃ bhaveyaṃ anāgatam adhvānaṃ tathāgato arhaṃ samyaksambuddho vidyācaraṇasampanno sugato
[_Mvu_1.331_] lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // so imaṃ ca lokam abhijñāya paraṃ ca lokam abhijñāya sadevakaṃ ca lokaṃ samārakaṃ saśramaṇabrāhmaṇaṃ prajāṃ sadevamanuṣyāṃ ihaiva vārāṇasīye ṛṣivadane mṛgadāve dharmacakraṃ pravarteyaṃ triparivartaṃ dvādaśākāraṃ apravartiyaṃ śramaṇena vā brāhmaṇena vā māreṇa vā brahmanā vā kenacid vā punar loke saha dharmeṇa // evaṃ ca sarvākārasaṃpannaṃ sarvākāraparipūrṇaṃ dharmaṃ deśayeyaṃ yathāpi bhagavāṃ kāśyapo etarahiṃ // evaṃ ca samagraṃ bhikṣusaṃghaṃ parihareyaṃ yathā bhagavāṃ kāśyapo etarhiṃ // evaṃ ca me devā ca manuṣyā ca śrotavyaṃ śraddhātavyaṃ manyensu yathāpi bhagavato kāśyapasya etarahi // taṃ bhaveyyā bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukaṃpāyai mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // hāyensu āsurā kāyā divyā kāyā abhivarddhensu // evam ukto ānanda jyotipālo bhikṣur bhagavantaṃ kāśyapam etad avocat* // evam etaṃ bhagavan* // evam ukte ānanda bhagavāṃ jyotipālaṃ bhikṣum etad avocat* // tasmād dhi jyotipāla idaṃ suvarṇapīṭhakaṃ duṣyayugaṃ buddhapramukhe bhikṣusaṃghe dehi kṛtapuṇyās te devā ca manuṣyāś ca śrotavyaṃ śraddhātavyaṃ maniṣyanti // adāsi khalv ānanda
[_Mvu_1.332_] jyotipālo bhikṣuḥ suvarṇapīṭhakaṃ duṣyayugaṃ buddhapramukhe bhikṣusaṃghe // atha khalv ānanda bhagavāṃ kāśyapo smitaṃ prāduṣkaritvā jyotipālaṃ bhikṣuṃ vyākārṣīt* // bhaviṣyasi tvaṃ jyotipāla anāgatam adhvānaṃ tathāgato 'rhan samyaksambuddho vidyācaraṇasampannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // so imaṃ ca lokaṃ abhijñāya paraṃ ca lokam abhijñāya sadevakaṃ ca lokaṃ samārakaṃ sabrahmakaṃ saśramaṇabrāhmaṇīṃ prajāṃ sadevamanuṣyāṃ ihaiva vārāṇasīye ṛṣivadane mṛgadāve dharmacakraṃ pravartayiṣyasi triparivartaṃ dvādaśākāraṃ apravartitaṃ kenacic chramaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā māreṇa vā kenacid vā punar loke saha dharmeṇa // evaṃ ca sarvākārasampannaṃ savākāraparipūrṇaṃ dharmaṃ deśayiṣyasi yathāpi bhagavāṃ kāśyapo etarahiṃ // evaṃ ca samagraṃ śrāvakasaṃghaṃ parihariṣyasi yathāpi bhagavāṃ kāśyapo etarahiṃ // evaṃ ca te devā ca manuṣyā ca śrotavyaṃ śraddhātavyaṃ manyensu yathāpi bhagavato kāśyapasya ca etarahi // taṃ bhaviṣyasi bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukaṃpāyai mahāto janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // hāyiṣyanti āsurā kāyā divyā kāyā abhivardhiṣyanti //
___atha khalv ānanda bhagavatā kāśyapena jyotipālasmiṃ vyākṛte bhūmyā devā ghoṣam udīrayensu // eṣo māriṣā bhagavatā kāśyapena jyotipālo nāma bhikṣur vyākṛto so bhaviṣyati anāgatam adhvānaṃ tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho vidyācaraṇasampannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // so imaṃ lokam abhijñāya paraṃ ca lokam abhijñāya sadevakaṃ ca lokaṃ samārakaṃ sabrahmakaṃ saśramaṇabrāhmaṇīṃ prajāṃ sadevamanuṣyāṃ abhijñāya ihaiva vārāṇasīye ṛṣivadane mṛgadāve dharmacakraṃ pravartayiṣyati triparivartaṃ dvādaśākāraṃ aparivartitaṃ śramaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā
[_Mvu_1.333_] māreṇa vā brahmaṇā vā kenacid vā punar loke saha dharmeṇa // evaṃ sarvākārasampannaṃ sarvākāraparipūrṇaṃ dharmaṃ deśayiṣyati yathāpi bhagavāṃ kāśyapo etarahiṃ // tad bhaviṣyati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāyai mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // hāyiṣyanti āsurā kāyā divyā kāyā abhivarddhiṣyanti // bhūmyānāṃ devānāṃ ghoṣaṃ śrutvā cāturmahārājakāyikā devāḥ trāyastriṃśā yāmāḥ tuṣitā nirmāṇaratayaḥ parinirmitavaśavartina iti // tat muhūrtaṃ yāvad brahmakāyikā devanikāyā ghoṣam abhyudgacchet* // eṣo māriṣa bhagavatā kāśyapena jyotipālo nāma bhikṣu vyākṛto so bhaviṣyati anāgatam adhvānaṃ tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho vidyācaraṇasampanno sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // so imaṃ ca lokam abhijñāya paraṃ ca lokaṃ abhijñāya sadevakaṃ ca lokaṃ ca sabrahmakaṃ saśramaṇabrāhmaṇīṃ prajāṃ sadevamanuṣyām abhijñāya iha eva vārāṇasīyaṃ ṛṣivādane mṛgadāve dharmacakraṃ pravartayiṣyati triparivartaṃ dvādaśākāraṃ apravartiyaṃ śramaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā māreṇa vā brahmaṇā vā kenacid vā punar loke saha dharmeṇa // evaṃ ca sarvākārasampannaṃ ca sarvākāraparipūrṇaṃ dharmaṃ deśayiṣyati yathāpi bhagavāṃ kāśyapo etarahiṃ // evaṃ ca devā ca manuṣyā ca śrotavyaṃ śraddhātavyaṃ maniṣyanti yathāpi bhagavato kāśyapasya etarahiṃ // tad bhaviṣyati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukaṃpāyai mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // hāyiṣyanti āsurā kāyā divyā kāyā abhivarddhiṣyanti //
___athānanda bhagavāṃ kāśyapas tasmiṃ ghoṣe 'ntarhite tāṃ bhikṣūn dharmayā kathayā saṃdarśaye
[_Mvu_1.334_] samādāpaye samuttejaye saṃpraharṣaye // evaṃ bhikṣavo vitarketha evaṃ mā vitarketha evaṃ manasikarotha evaṃ mā manasikarotha // ātmadvīpā bhikṣavo viharatha ananyadvīpāḥ ātmaśaraṇāḥ ananyaśaraṇāḥ dharmadvīpā ananyadvīpāḥ dharmaśaraṇā ananyaśaraṇāḥ // atha khalu bhagavāṃ ādīptena kāyena saṃprajvalitena sajyotibhūtena ekaṃ tālaṃ vaihāyasam abhyudgato bhikṣūṃ dharmayā kathayā saṃdarśayet samādāpayet samuttejayet saṃpraharṣayet* // evaṃ bho bhikṣavo vitarketha evaṃ mā vitarketha evaṃ manasikarotha evaṃ mā manasikarotha ātmadvīpā bhikṣavo viharatha ananyadvīpā ātmaśaraṇā ananyaśaraṇāḥ dharmadvīpā ananyadvīpā dharmaśaraṇā ananyaśaraṇāḥ // atha khalv ānanda bhagavāṃ kāśyapo ekatālād dvitālaṃ vaihāyasam abbhyudgamya dvitālāt tritālaṃ tritālāto catutālaṃ catutālāto paṃcatālaṃ paṃcatālāto ṣaṭtālaṃ ṣaṭtālāto saptatālaṃ saptatālasaṃsthito tāṃ bhikṣūṃ dharmayā kathayā saṃdarśāyati samādāpayati samuttejayati saṃpraharṣayati // evaṃ bhiksavaḥ vitarketha evaṃ mā vitarketha evaṃ manasikarotha evaṃ mā manasikarotha // ātmadvīpā bhikṣavo viharatha ananyadvīpā ātmaśaraṇā ananyaśaraṇā dharmaśaraṇā ananyaśaraṇāḥ // atha khalv ānanda bhagavāṃ kāśyapo saptatālāto ṣaṭtālasaṃsthito ṣaṭtālāt paṃcatālaṃ paṃcatālāto catutālaṃ catutālāto tritālaṃ tritālāto dvitālaṃ dvitālāto ekatālaṃ ekatālāto svake āsane niṣaṇṇo tāṃ bhikṣūṃ dharmayā kathayā saṃdarśayet samādāpayet samuttejayet saṃpraharṣayet* // evaṃ bhikṣavo vitarketha evaṃ mā vitarketha evaṃ manasikarotha evaṃ mā manasikarotha // ātmadvīpā bhikṣavo viharatha ananyadvīpā ātmaśaraṇā ananyaśaraṇā dharmadvīpā ananyadvīpā dharmaśaraṇā ananyaśaraṇāḥ // atha khalv ānanda bhagavāṃ kāśyapaḥ paryaṅkaṃ
[_Mvu_1.335_] bhindanto tāṃ bhikṣūṃ āmantrayasi // ahaṃ bhikṣavo paryaṅkaṃ bhindāmi sarveṣām imeṣāṃ saptānāṃ bhikṣusahasrāṇāṃ etehi eva āsanehi niṣaṇṇānām anupādāyāśravebhyaś cittāni vimuktāni sthāpayitvā jyotipālasya bhikṣusya // so pi mahyaṃ vyākṛto ca anuttarāye samyaksaṃbodhaye // syāt khalu punar ānanda evam asyāsyāt* anyo so tena kālena tena samayena jyotipālo nāma bhikṣuḥ abhūṣi // naitad evaṃ draṣṭavyaṃ // ahaṃ so tena kālena tena samayena jyotipālo nāma bhikṣu abhūṣi // idam avocad bhagavān āttamanā āyuṣmān ānando tāni sapta ca bhikṣusahasrāṇi bhagavato bhāṣitam abhinandensuḥ //
_____iti srīmahāvastu-avadāne jyotipālasūtraṃ samāptaṃ //
jyotipālena bhikṣuṇā bhagavato kāśyapasya saśrāvakasaṃghasya yvāgūpānaṃ kṛtvā śatasahasreṇa keśaraṃ krīṇitvā bhagavantaṃ kāśyapaṃ saśrāvakasaṃghaṃ abhyokiresi suvarṇapīṭhakaṃ ca duṣyayogaṃ bhagavato kāśyapasya adāsi // evaṃ ca anupraṇidhesi // yathāyaṃ bhagavāṃ kāśyapo samyaksaṃbuddho dvātrimśatīhi mahāpuruṣalakṣaṇehi samanvāgato aśītihi anuvyaṃjanehi upaśobhitaśarīro aṣṭadaśehi āveṇikehi buddhadharmehi samanvāgato daśahi tathāgatabalehi balavāṃ caturhi vaiśāradyehi viśārado aho pun ahaṃ pi anāgatam adhvānaṃ bhaveyaṃ tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho vidyācaraṇasaṃpanno sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca yathāyaṃ bhagavāṃ kāśyapo etarahi // evaṃ ca triparivartaṃ dvādaśākāraṃ anuttaraṃ dharmacakraṃ pravarteyaṃ yathāpi bhagavān kāśyapo etarahiṃ // evaṃ ca śrāvakasaṃghaṃ parihareyaṃ yathāyaṃ bhagavāṃ kāśyapo etarahi // evaṃ ca me te devā ca manuṣyā ca śrotavyaṃ śraddhātavyaṃ manyensuḥ yathāpi bhagavato kāśyapasya etarahi // evaṃ tīrṇo tārayeyaṃ mukto mocayeyaṃ āśvāsto āśvāsayeyaṃ parinirvṛto
[_Mvu_1.336_] parinirvāpayeyaṃ yathāyaṃ bhagavāṃ kāśyapo etarahiṃ // taṃ bhaveyaṃ bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukaṃpāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // jyotipālaḥ kāśyapena anuttarāye samyaksambodhaye vyākṛto // bhaviṣyasi tvaṃ jyotipāla anāgatam adhvānaṃ tathāgato 'rhaṃ samyaksaṃbuddho vidyācaraṇasampannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca imasmiṃ eva bhadrakalpe samanantaraṃ dvātriṃśatīhi mahāpuruṣalakṣaṇehi samanvāgato aśītihi anuvyaṃjanehi upaśobhitaśarīro aṣṭādaśehi āveṇikehi buddhadharmehi samanvāgato daśahi tathāgatabalehi balavāṃ caturhi vaiśāradyehi viśārado // evaṃ tīrṇo tārayiṣyasi mukto mocayiṣyasi āśvasto āśvāsayiṣyasi parinirvṛto parinirvāpayiṣyasi yathāpi ahaṃ etarahiṃ // taṃ bhaviṣyasi bahujanahitāya bahujanasukhāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya lokānukampāyai devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca // samanantaravyākṛto punar jyotipālo bhikṣuḥ bhagavatā kāśyapena samyaksaṃbuddhena iyaṃ mahāpṛthivī atīva ṣaḍvikāraṃ kampe prakampe saṃprakampe bhūmyā ca devā ghoṣam udīrayensuḥ śabdam anuśrāvayensu // yathānyeṣu vyākaraṇeṣu vistareṇa kartavyaṃ yathāpi ayaṃ bhagavato anupraṇidhiḥ // kāśyapam anupravrajitvā śodhaye cārāmaṃ pānīyaṃ copasthāye jyotipālo bodhisatvo saṃbuddhena anuśiṣṭo //
yvāgūpānaṃ adāsi suvarṇapīṭhakaṃ ca vastrayugaṃ ca /
bodhisatvo jyotipālo prārthayamāno bhavanirodhaṃ //
so taṃ dānaṃ dattvā praṇidhesi lokanāyako asyāṃ /
devamanuṣyācaryo āryaṃ dharmaṃ prakāśeyyā //
[_Mvu_1.337_] evaṃ ca mahyaṃ asyāt prakāśanā dharmasya evaṃ ca bahūṃ satvā āryadharmehi niveśeyyā // evaṃ ca me śruṇensu devamanuṣyā vākyaṃ evaṃ ca dharmacakraṃ pravarteyaṃ bahujanahitāya dharmolkāṃ prajvāleyaṃ parāhaṇeyaṃ dharmabherīṃ sapatākāṃ ucchrapayeyaṃ dharmaketuṃ dharmaśaṃkhaṃ prapūrayeyaṃ kṛcchrāpannaiḥ jātijarāpīḍitair maraṇadharmaiḥ bhavacakṣukaiḥ apāyehi prajñācakṣu niveśeyyaṃ // saṃjīve kālasūtre saṃghāte raurave avīcismiṃ ṣaṭsu gatiṣu vikīrṇāṃ bhavasaṃsārāt parimocayeyaṃ narake pakvavipakvāṃ apāyanipīḍitāṃ maraṇadharmāṃ alpasukhaduḥkhabahulāṃ bhavasaṃsārāt parimocayeyaṃ // arthaṃ careyaṃ lokasya devamanuṣyāṇāṃ deśeyaṃ dharmaṃ // evaṃ vinayaṃ satvāṃ yathāyaṃ lokapradyoto //
buddho tuvaṃ hohisi lokanāyako /
anāgate imasmiṃ bhadrakalpe /
kapilāhvaye ṛṣivadanasmiṃ śākiyo /
tadā tava praṇidhivipāko bheṣyati //
akhaṇḍaṃ acchidram aśabalakalmāṣaṃ paripūrṇaṃ pariśuddhaṃ brahmacaryaṃ caritvā kālagato tuṣite nāma devanikāye śvetaketur nāma devaputro maharddhiko mahānubhāvo so anyāṃ devāṃ divyehi daśahi sthānehi abhibhavati divyenāyuṣā divyena varṇena divyena sukhena divyena aiśvaryeṇa divyena parivāreṇa divyena rūpeṇa divyehi śabdehi divyehi gandhehi divyehi rasehi divyehi praṣṭavyehi // [anye pi devaputrā naṃ āpṛcche yaṃ paripṛcchanīyaṃ iti //] ayaṃ śvetaketur nāma devaputro paṇḍito vyakto viśārado kuśalo medhāvī catvāriṃśatīhi buddhasahasrehi anupravrājito / paṃcāśītīnāṃ buddhasahasrāṇām adhikārakarmāṇi kṛtāni ṣaṇṇavatīhi pratyekabuddhakoṭīhi ko punar vādo śrāvakamaheśākhyehi //
[_Mvu_1.338_] catvāriṃśaṃ buddhasahasrāṇi nirvṛtā lokanāyakā buddhā /
yeṣu jino acari brahmacaryaṃ prārthayamāno bhavanirodhaṃ //
paṃcāśa buddhasahasrāṇi nirvṛtā lokanāyakā buddhā /
yehi jino akāsi kālaṃ prārthayamāno bhavanirodhaṃ //
ṣaṇṇavati pratyekabuddhakoṭīni nirvṛttāni svayaṃbhuno /
yeṣu jina akāsi kālaṃ prārthayamāno bhavanirodhaṃ //
aparimitā arhantakoṭī nirvṛtā yeṣu mahādhyāyīṣu /
jino akāsi kālaṃ prārthayamāno bhavanirodhaṃ //
eteṣu pūrvayogā prakīrtitā śāstuno daśabalasya //
___alpā bhaṇitā bahū abhaṇitā yeṣu jino akāsi kālaṃ prārthayamāno bhavanirodhaṃ //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne jyotipālasya vyākaraṇaṃ samāptaṃ //
rājavaṃśe ādi // bhavati bhikṣavaḥ sa kālo bhavati sa samayo yad ayaṃ loko dīrghasyādhvano 'tyayena saṃvartati // saṃvartamāne ca punar bhikṣavo loke yobhūyena satvā ābhāsvare devanikāye apapadyanti // bhavati bhikṣavaḥ sa kālo bhavati sa samayo yad ayaṃ loko dīrghasyādhvano atyayena vivartati // vivartamāne khalu punar bhikṣavo loke saṃsthite lokasanniveśe anyatarā satvā āyuḥkṣayāya ca karmakṣayāya ca ābhāsvarāto devanikāyāto cyavitvā icchatvam āgacchanti // te bhavanti satvā svayaṃprabhāḥ antarīkṣacarā manomayā prītibhakṣāḥ sukhasthāyino yenakāmaṃgatāḥ // dharmatā khalu punar bhikṣavo yaṃ teṣāṃ satvānāṃ svayaṃprabhāṇāṃ antarīkṣacarāṇāṃ manomayānāṃ prītibhakṣāṇāṃ
[_Mvu_1.339_] sukhasthāyināṃ yenakāmaṃgatānāṃ // ime candramasūryā loke na prajñāyensuḥ // candramasūryehi loke aprajñāyantehi tārakarūpā loke na prajñāyensuḥ // tārakarūpehi loke aprajñāyantehi nakṣatrapathā loke na prajñāyensuḥ / nakṣatrapathehi loke na prajñāyantehi rātriṃdivā loke na prajñāyensuḥ / rātriṃdivehi loke na prajñāyantehi māsārdhamāsā loke na prajñāyensuḥ // māsārdhamāseṣu loke aprajñāyamāneṣu ṛtusaṃvatsarā loke na prajñāyante // dharmatā khalu bhikṣavo yaṃ teṣāṃ satvāṇāṃ svayaṃprabhāṇām antarīkṣacarāṇāṃ yāvad yenakāmaṃgatānāṃ // ayam api mahāpṛthivī udakahradaṃ viya samudāgacchet* // sā cābhūd varṇasampannā rasasampannā sayyathāpi nāma kṣudraṃ madhvaneḍakaṃ evam āsvādo sayyathāpi nāma kṣīrasantānaṃ vā sarpisantānaṃ vā evaṃ varṇapratibhāso // atha khalu bhikṣavo anyataraḥ satvaḥ capalo lolupajātīyo taṃ pṛthivīrasaṃ aṃgulīye āsvādesi // tasya taṃ svādayati varṇenāpi gandhenāpi rasenāpi // anye pi satvā tasya satvasya dṛṣṭvānukṛtim āpadyante // te pi pṛthivīrasam aṃgulyāsvādayensuḥ // teṣām api taṃ svādayati yāvat* rasenāpi // atha khalu bhikṣavaḥ so satvo aparakālena taṃ pṛthivīrasaṃ ālopakāram āhāraṃ āhāresi // anye pi satvā tasya satvasya dṛṣṭvānukṛtim āpadyante // te pi taṃ pṛthivīrasaṃ ālopakārakam āhāram āhārensuḥ // yato ca bhikṣavas te satvā taṃ pṛthivīrasam ālopakārakam āhāram āharensuḥ atha teṣāṃ kāye gurutvaṃ ca kharatvaṃ ca kakkhaṭatvaṃ ca upanipate // yāpi cābhūt pūrvaṃ sānaṃ svayaṃprabhatā antarīkṣacaratā manomayakāyatā prītibhakṣatā sukhasthāyitā yenakāmaṃgamatā sā antarahāye //
[_Mvu_1.340_]___svayaṃprabhatāye antarīkṣacaratāye manomayatāye prītibhakṣatāye yenakāmaṃgamatāye antarhitāye candrasūryā loke prajñāyensu // candramasūryehi loke prajñāyantehi tārakarūpā loke prajñāyensu / tārakarūpehi loke prajñāyantehi nakṣatrapathā loke prajñāyensu / nakṣatrapathehi loke prajñāyantehi rātriṃdivā loke prajñāyante / rātriṃdivasehi loke prajñāyantehi māsārdhamāsā loke prajñāyante / māsārdhamāsehi prajñāyantehi ṛtusaṃvatsarā loke prajñāyensu //
___atha khalu bhikṣavas te satvā taṃ pṛthivīrasam āhāram āharantā taṃvarṇā taṃbhakṣā tadāhārā ciraṃ dīrgham adhvānaṃ tiṣṭhensuḥ // ye sānaṃ bahu āhāram āharensu te abhūnsu durvarṇāḥ ye alpam āhāram āhārensuḥ varṇavantā // ye abhūnsuḥ varṇavantā te durvarṇāṃ satvā avajānensuḥ // vayam asma varṇavanto satvā ime bhavanti durvarṇā // teṣāṃ varṇābhivarṇapratyayānāṃ mānābhimānajātīyānāṃ viharatāṃ pṛthivīraso antarahāye // bhūmiparpaṭakaṃ prādurbhaveya sayyathāpi nāma cchātrakaṃ evaṃ varṇapratibhāso // so ca abhūd varṇasampanno ca gandhasaṃpanno ca sayyathāpi nāma kṣudro madhu aneḍako evam āsvādo // atha khalu bhikṣavo te satvā asmiṃ pṛthivīrase antarahite imaṃ udānam udānayensu // aho raso aho raseti // sayyathāpi nāma bhikṣava etarahi manuṣyā subhojanakhāditā sukhitā bhuktāvino imaṃ udānam udānentīti // aho raso aho raso ti // tam eva paurāṇam akṣaram agninyaṃ upanipate arthaṃ cāsya na vibhāvayensu // atha khalu bhikṣavas te
[_Mvu_1.341_] satvās taṃ bhūmiparpaṭakaṃ āhāraṃ āharantā tadvarṇā tadbhakṣās tadāhārā ciraṃ dīrgham adhvānaṃ tiṣṭhensu // ye sānaṃ bahuṃ āhāraṃ āhārensu abhūnsu durvarṇā ye alpaṃ āhāraṃ āhārensu te abhūnsu varṇavanto // ye suvarṇavanto te durvarṇāṃ satvāṃ avajānensuḥ // vayam asma varṇavantā ime bhavanti satvā durvarṇā // teṣāṃ varṇābhivarṇapratyayānāṃ mānābhimānajātīyānāṃ viharatāṃ bhūmiparpaṭakam antarahāye vanalatā prādurbhūtā // sayyathāpi nāma kalambukā evaṃ varṇapratibhāsāpi varṇasampannāpi gandhasampannāpi rasasampannāpi tadyathāpi nāma kṣudraṃ madhum aneḷakaṃ evam āsvādā // atha khalu bhikṣavo te satvā bhūmiparpaṭake antarhite anustanayensu // aho vadi aho vadīti // tadyathāpi nāma bhikṣava etarahiṃ satvā kenacid evaṃ duḥkhadharmeṇa spṛṣṭā anustanayensu aho vadi aho vadīti tam eva paurāṇam akṣaram agninyaṃ upanipate arthaṃ ca na vibhāvayensuḥ // evam eva bhikṣavas te satvās tasmiṃ bhūmiparpaṭake antarhite anustanayensuḥ // aho vadi aho vadīti //
___atha khalu bhikṣavas te satvās tasmiṃ bhūmiparpaṭake antarahite vanalatāṃ āhāram āharantā taṃvarṇā taṃbhakṣā tadāhārā ciraṃ dīrgham adhvānaṃ tiṣṭhensu // ye sānaṃ bahuṃ āhāraṃ āhārensuḥ te abhūnsuḥ durvarṇā ye alpāhāraṃ āhārensu abhūnsu varṇavanto // te tāṃ durvarṇāṃ satvā avajānensu // vayam asma varṇavanto ime bhavanti satvā durvarṇā // teṣāṃ varṇābhivarṇapratyayānāṃ mānābhimānajātīyānāṃ vanalatā antarahāye // śāli
[_Mvu_1.342_] akaṇo atuṣaḥ surabhitaṇḍulaḥ prādurbhaveyā sāyaṃ lūno so kālyaṃ bhavati jāto pakvo virūḍho avadānaṃ pi se na prajñāyati // so pi kālyaṃ lūno sāyaṃ bhavati jāto pakvo virūḍho avadānaṃ cāsya na prajñāyati // atha khalu bhikṣavo te satvā tasmiṃ vanalate antarhite anustanayensuḥ // aho vade aho vade ti // tadyathāpi nāma bhikṣavo etarahiṃ satvā kenacid evaṃ duḥkhadharmeṇa spṛṣṭā anustanayensu // tam eva paurāṇam akṣaram agninyaṃ upanipate arthaṃ cāsya na vibhāvayensu // atha khalu bhikṣavas te satvā tasmiṃ vanalate antarhite taṃ śāliṃ akaṇaṃ atuṣaṃ surabhitaṇḍulaphalaṃ āhāram āharantā ciraṃ dīrgham adhvānaṃ tiṣṭhensu // yato ca bhikṣavas te satvās taṃ śāliṃ akaṇaṃ atuṣaṃ surabhitaṇḍulaphalaṃ āhāram āhārensu atha sānaṃ strīṇāṃ strīvyaṃjanāni prādurbhavensuḥ puruṣāṇāṃ puruṣavyaṃjanāni prādurbhavensuḥ // ativelaṃ raktacittā anyonyaṃ upanidhyāyensu // anyonyaṃ raktacittā anyonyaṃ upanidhyāya te anyamanyaṃ saṃrañjensu anyamanyaṃ saṃraktā anyamanyaṃ dūṣayensuḥ // ye khalu punar bhikṣavaḥ satvān paśyensu dūṣyamāṇāṃ te tatra daṇḍaṃ pi kṣipensu leṣṭuṃ kṣipensu pāṃśu pi kṣipensu // adharmo bhavanto loke prādurbhūto asaddharmo bhavanto loke prādurbhūtaḥ yatra hi nāma satvo satvaṃ dūṣayati // tadyathāpi nāma bhikṣavaḥ etarahiṃ dārikāye vuhyantīye daṇḍaṃ nikṣipanti leṣṭuṃ pi nikṣipanti taṃ eva paurāṇam akṣaram agninyaṃ upanipate arthaṃ cāsya na vibhāvayensu // tadā khalu punas taṃ bhikṣavaḥ adharmasaṃmataṃ ayajñasaṃmataṃ ca avinayasaṃmataṃ ca / etarahiṃ khalu punas taṃ bhikṣavaḥ dharmasaṃmataṃ ca yajñasaṃmataṃ vinayasaṃmataṃ ca // atha khalu bhikṣavas te satvā tena adharmeṇa
[_Mvu_1.343_] artīyantā vijigupsitā ekāhaṃ pi vipravasensu dvyahaṃ pi vipravasensu tryahaṃ pi vipravasensu caturahaṃ pi vipravasensu paṃcāhaṃ pi pakṣaṃ pi māsaṃ pi vipravasensu gṛhakarmāntā pi kārayensu yāvad eva tasyaiva adharmasya praticchadanārthaṃ //
___atha khalu bhikṣava anyatarasya satvasya śālihārakaṃ gatasya etad abhavat* // kim asya nāma ahaṃ kilamāmi kathaṃ purāhaṃ kilamāmi sāyaṃ sāyamāsāya prātaṃ prātarāsāya // yaṃ nūnāhaṃ sakṛd eva daivasaṃ sāyaṃprātikaṃ śāliṃ hareyaṃ // āhare khalu bhikṣavo so satvo sakṛd eva daivasaṃ sāyaṃprātikaṃ śāliṃ // atha khalu bhikṣavaḥ anyataro satvo taṃ satvam etad uvāca // ehi bho satva śālihāraṃ gamiṣyāmaḥ // evam ukta bhikṣavaḥ so satvo taṃ satvam etad uvāca // gaccha tuvaṃ satva ānīto mayā sakṛd eva sāyaṃprātiko śāliḥ // atha khalu bhikṣavas tasyāpi satvasya etad abhavat* // evaṃ pi kriyamāṇaṃ śobhanaṃ bhavati / yaṃ nūnāhaṃ pi sakṛd eva dvyahikaṃ trīhikaṃ taṃ śāliṃ hareyaṃ // āhare khalu bhikṣavaḥ so pi satvo sakṛd eva dvīhikaṃ trīhikaṃ śāliṃ // atha khalu bhikṣavaḥ anyataro satvo taṃ satvam etad uvāca // ehi bho satva śālihāraṃ gamiṣyāma // evam ukte so satvo taṃ satvam etad uvāca // gaccha tvaṃ bho satva ānīto mayā sakṛd eva dvīhiko trīhiko śāliḥ atha khalu bhikṣavas tasyāpi satvasya etad abhavat* // evaṃ pi dāni kriyamāṇaṃ śobhanaṃ bhavati // yaṃ nūnāhaṃ pi caturahikaṃ paṃcāhikaṃ śālim āhareyaṃ // āhare khalu bhikṣavo so pi satvo sakṛd eva caturahikaṃ paṃcāhikaṃ śāliṃ // yato ca bhikṣavaḥ te satvā taṃ śāliṃ akaṇaṃ atuṣaṃ surabhitaṇḍulaphalaṃ saṃnidhikāraṃ paribhuṃjensu atha khalu tasya śālisya kaṇo ca tuṣo ca prādurbhavati // so pi sāyaṃ lūno kālyaṃ na jāto bhavati na pakvo na virūḍho avadānaṃ cāsya prajñāyati //
[_Mvu_1.344_]___atha khalu bhikṣavas te satvā saṃdhāvensuḥ saṃdhāvitvā saṃnipatitvā mantrāṃ mantrayensuḥ // vayaṃ bhavanto svayaṃprabhā antarīkṣacarā manomayā prītibhakṣā sukhasthāyino yenakāmaṃgamāḥ // teṣām asmākaṃ svayaṃprabhāṇām antarīkṣacarāṇāṃ manomayānāṃ prītibhakṣāṇāṃ sukhasthāyināṃ yenakāmaṃgamānāṃ candramasūryā na prajñāyensu // candramasūryehi loke aprajñāyantehi tārakarūpā na prajñāyante / tārakarūpehi loke aprajñāyantehi nakṣatrapathā loke na prajñāyante / nakṣatrapathehi loke aprajñāyantehi rātriṃdivā na prajñāyensu / rātriṃdivehi aprajñāyantehi māsārdhamāsā na prajñāyensu / māsārdhamāsehi aprajñāyantehi ṛtusaṃvatsarā na prajñāyensu // ayam api mahāpṛthivī udakahradaṃ viya samudāgacchati // tadyathāpi nāma sarpisantānaṃ vā kṣīrasantānaṃ vā evaṃ varṇapratibhāsā abhūṣi varṇasaṃpannā ca gandhasaṃpannā ca rasasampannā ca tadyathāpi nāma kṣudro madhu anelako evam āsvādo // atha khalu bhavanto anyataro satvo capalo lolupajātīyo taṃ pṛthivīrasaṃ aṃgulīye āsvādayate // tasya tam āsvādayati varṇenāpi gandhenāpi rasenāpi // atha khalu bhavanto so satvo taṃ pṛthivīrasam aparakālena ālopakārakam āhāraṃ āhāresi // vayaṃ tasya satvasya dṛṣṭvānukṛtim āpadyantā taṃ pṛthivīrasaṃ ālopakārakam āhāraṃ āharema // yato ca vayaṃ bhavanto pṛthivīrasam ālopakārakam āhāraṃ āharema athāsmākaṃ kāye gurutvaṃ ca kharatvaṃ ca kakkhaṭatvaṃ ca upanipate // yāpi sā pūrvaṃ abhūṣi svayaṃprabhā antarīkṣacaratā manomayakāyatā prītibhakṣatā sukhasthāyitā yenakāmaṃgamatā sā antarahāyi // teṣāṃ bhavanto svayaṃprabhatāye antarīkṣacaratāye manomayakāyatāye prītibhakṣatāye sukhasthāyitāye yenakāmaṃgamatāye antarahitāye candramasūryā loke prajñāyensuḥ // candramasūryehi loke prajñāyantehi
[_Mvu_1.345_] tārakarūpā prajñāyensuḥ // tārakarūpehi prajñāyantehi nakṣatrapathā prajñāyensuḥ / nakṣatrapathehi prajñāyantehi rātriṃdivā prajñāyensuḥ / rātriṃdivehi prajñāyantehi māsārdhamāsā prajñāyensuḥ / māsārdhamāsehi prajñāyantehi ṛtusaṃvatsarā prajñāyensuḥ // te vayaṃ bhavanto taṃ pṛthivīrasam āhāram āharantā taṃvarṇā taṃbhakṣā tadāhārā ciraṃ dīrgham adhvānaṃ tiṣṭhema // yato ca sānaṃ kecit pāpakā akuśalā dharmā prajñāyensuḥ yato ca mo kecid bhavanto pāpakā akuśalā dharmāḥ prajñāyensuḥ atha so pṛthivīraso antarhāye bhūmiparpaṭakaṃ prādurbhave // tadyathā chātrakaṃ evaṃ varṇapratibhāso pi abhūṣi varṇasampanno ca gandhasampanno ca // tadyathāpi nāma kṣudramadhu aneḍako evam āsvādo // te vayaṃ bhavanto bhūmiparpaṭakaṃ āhāram āharantā taṃvarṇā taṃbhakṣā tadāhārā ciraṃ dīrgham adhvānaṃ tiṣṭhema // yato ca sānaṃ kecit pāpakā akuśalā dharmā prajñāyensu atha so bhūmiparpaṭakaṃ antarahāye vanalatā prādurbhavet* // tadyathāpi nāma kalambukā evaṃvarṇapratibhāsā sāpi abhūṣi varṇasampannā ca gandhasampannā ca rasasampannā ca // sayyathāpi nāma kṣudro madhu aneḍakā evamāsvādaḥ // te vayaṃ bhavanto tāṃ vanalatām āhāram āharantā taṃvarṇā taṃbhakṣā tadāhārā dīrgham adhvānaṃ tiṣṭhema // yato ca sānaṃ kecit pāpakā akuśalā dharmā prajñāyensuḥ yato ca mo bhavanto kecit pāpakā akuśalā dharmā prajñāpayensuḥ atha sā vanalatā antarahāye // śāliṃ akaṇaṃ atuṣaṃ surabhitaṇḍulaphalaṃ prādurbhaveyā // sāyaṃ lūno so kālyaṃ bhavati jāto pakvo virūḍho avadānaṃ pi ca se na prajñāyati // te vayaṃ bhavanto taṃ śāliṃ akaṇaṃ atuṣaṃ surabhitaṇḍulaphalaṃ āhāram āharantā taṃvarṇā taṃbhakṣā
[_Mvu_1.346_] tadāhārā ciraṃ dīrgham adhvānaṃ hi tiṣṭhema // yato ca sānaṃ kecit pāpakā akuśalā dharmā prajñāyensuḥ atha se śālisya kaṇo ca tuṣo ca paryavanahe // yo ca śāyaṃ lūno so kālyaṃ na jāto na pakvo na virūḍho avadānaṃ pi ca se prajñāyati // yo pi kālyaṃ lūno so sāyaṃ na jāto ba pakvo na virūḍho avadānaṃ pi ca se prajñāyati // yaṃ nūnaṃ vayaṃ śālikṣetrāṇi vibhajema sīmāṃ nayemaḥ // imaṃ bhavantānāṃ śālikṣetraṃ imam asmākaṃ māpayemaḥ // atha khalu bhikṣavas te satvāḥ śālikṣetrāṇāṃ sīmā nayensuḥ // imaṃ bhavantānāṃ śālikṣetraṃ imam asmākaṃ //
___atha khalu bhikṣavaḥ anyatarasya satvasya śālihāraṃ gatasya etad abhavat* // kiṃ sya nāma ahaṃ bhaviṣyaṃ kena sya nāma jīvitaṃ kalpeṣyaṃ svake śalibhāge kṣīṇe // yaṃ nūnāhaṃ adinnaṃ anyātakaṃ śālim ādiyeyaṃ // atha khalu bhikṣavo so satvo svakaṃ śālibhāgaṃ parirakṣanto adinnam anyatākaṃ śālibhāgam ādiyeya // adrākṣīd bhikṣavo anyataraḥ satvo taṃ satvam adinnam anyātakaṃ śāliṃ ādiyantaṃ dṛṣṭvā ca punar yena so satvo tenopasaṃkramitvā taṃ satvam etad avocat* // api nāma tvaṃ bho satva adinnam anyātakaṃ śālim ādiyasi // evam ukte bhikṣavaḥ so satvas taṃ satvam etad avocat* // tena hi bho satva na punar evaṃ bhaviṣyati // dvitīyaṃ pi bhikṣavas tasya satvasya śālihāraṃ gatasya etad abhavat* // kiṃ sya nāma ahaṃ bhaviṣyaṃ kena sya nāma ahaṃ jīvikāṃ kalpeṣyaṃ svake śālibhāge kṣīṇe // yaṃ nūnāhaṃ adinnam anyātakaṃ śālim ādiyeyaṃ // dvitīyaṃ pi bhikṣavaḥ so satvo svakaṃ śālibhāgaṃ parirakṣanto adinnam anyātakaṃ śālim ādiyet* // adrākṣīd bhikṣavaḥ so satvas taṃ satvaṃ dvitīyakaṃ pi adinnam anyātakaṃ śālim ādiyantaṃ // dṛṣṭvā ca punar yena so satvo tenopasaṃkramitvā taṃ satvam etad avocat* // asti nāma tvaṃ bho satva yāva dvitīyakaṃ
[_Mvu_1.347_] pi adinnam anyātakaṃ śālim ādiyasi // dvitīyaṃ pi bhikṣavaḥ so satvo taṃ satvam etad avocat* // tena hi bho satva na punar evaṃ bhaviṣyati // tṛtīyakaṃ pi bhikṣavaḥ tasya satvasya śālihāraṃ gatasyaitad abhavat* // kiṃ sya nāma ahaṃ bhaviṣyaṃ kena sya nāma jīvikāṃ kalpayiṣyaṃ svake śālibhāge kṣīṇe // yaṃ nūnāham adinnam anyātakaṃ śālim ādiyeyaṃ // tṛtīyakaṃ pi bhikṣavaḥ so satvo svakaṃ śālibhāgaṃ parirakṣanto adinnam anyātakaṃ śālim ādiyati // adrākṣīd bhikṣavaḥ so satvo taṃ satvaṃ tṛtīyakaṃ pi adinnam anyātakaṃ śālim ādiyantaṃ // dṛṣṭvā ca punar yena so satvo ten'; upasaṃkramitvā taṃ satvaṃ daṇḍena paritāḍayanto evam āha // asti nāma tvaṃ bho satva yāvat tṛtīyakaṃ pi adinnam anyātakaṃ śālim ādiyasi // atha khalu bhikṣavaḥ so satvo ubhau bāhāṃ pragṛhya vikrande vikrośe // adharmo bhavanto loke prādurbhūtaḥ asaddharmo bhavanto loke prādurbhūtaḥ yatra nāma loke daṇḍādānaṃ prajñāyati // atha khalu bhikṣavaḥ so satvo pṛthivīyaṃ daṇḍam āveṣṭitvā ubhau bāhū pragṛhya vikrande vikrośe // adharmo bhavanto loke prādurbhūto asaddharmo bhavanto loke prādurbhūtaḥ yatra hi nāma adinnādānaṃ ca mṛṣāvādaṃ ca loke prajñāyati // evaṃ ca punar bhikṣavaḥ imeṣāṃ trayāṇāṃ pāpakānāṃ akuśalānāṃ dharmāṇāṃ prathama evam eva loke prādurbhāvo tadyathādinnādānasya mṛṣāvādasya daṇḍādānasya ca //
___atha khalu bhikṣavaḥ te satvā saṃdhāvensuḥ saṃnipatensuḥ saṃdhāvitvā saṃnipatitvā saṃmantrensuḥ // yaṃ nūnaṃ vayaṃ bhavanto yo asmākaṃ satvo sarvaprāsādiko sarvamaheśākhyo ca taṃ saṃmanyemaḥ yo asmākaṃ nigrahārahaṃ ca nigṛhṇīyā pragrahārahaṃ ca pragṛhṇeyā deśaye cāyaṃ svakasvakeṣu śālikṣetreṣu śālibhāgaṃ // atha khalu bhikṣavas te satvā yo sānaṃ
[_Mvu_1.348_] satvo abhūṣi sarvaprāsādiko ca sarvamaheśākhyo ca taṃ saṃmanyensuḥ // bhavān asmākaṃ satvaṃ nigrahārahaṃ nigṛhṇātu pragrahārahaṃ ca pragṛhṇātu vayaṃ te sarvasatvānāṃ agratāye saṃmanyema svakasvakeṣu śālikṣetreṣu ṣaṣṭhaṃ śālibhāgaṃ dadāma // mahatā janakāyena saṃmato ti mahāsammato ti saṃjñā udapāsi // arahati śālikṣetreṣu śālibhāge ti rājā ti saṃjñā udapāsi / samyak rakṣati paripāleti mūrdhnābhiṣiktaḥ . . . . . . saṃjñā udapāsi / mātāpitṛsamo naigamajānapadeṣu tti jānapadasthāmavīryaprāpto ti saṃjñā udapāsi // tenāhaṃ rājā kṣatriyo mūrdhnābhiṣikto janapadasthāmavīryaprāpto ti //
___rājño sammatasya putro kalyāṇo kalyāṇasya putro ravo ravasya putro upoṣadho upoṣadhasya putro rājā māndhāto // rājño māndhātasya putrapautrikāyo naptapranaptikāyo bahūni rājasahasrāṇi / paścimako śākete mahānagare sujāto nāma ikṣvākurājā abhūṣi // sujātasya khalu ikṣvākurājño paṃca putrā abhūṣi opuro nipuro karakaṇḍako ulkāmukho hastikaśirṣo / paṃca ca dhītaro kumāriyo śuddhā vimalā vijitā jalā jalī // jento nāma kumāro vailāsikāye putro // tasya mātā jentī nāma // tāye rājā sujāto strīdharmeṇa ārādhito / tasya rājā prīto saṃvṛtto // prītena rājñā jentī vareṇa pravāritā // jentī vareṇa pravāremi / yaṃ me varaṃ yācasi taṃ te varaṃ dadāmi // sā dāni āha // mahārāja yāvatā khu mātāpitaraṃ āpṛcchāmi tato devasya sakāśāto varaṃ yāciṣyāmi // tāye mātāpitṝṇāṃ ārocitaṃ // rājñāhaṃ pravāritā tad yuṣmākaṃ kiṃ varam ucyati kiṃ rājño varaṃ yācāmi // tehi
[_Mvu_1.349_] dāni yasya yaṃ mataṃ so taṃ jalpati // grāmavaraṃ yācāhi tti // tahiṃ aparā parivrājikā paṇḍitā nipuṇā medhāvinī // sā āha // jenti tvaṃ vailāsikāye dhītā tava putro na kiṃcit paitṛkasya dravyasya prabhavati kiṃ puna rājyasya // ete paṃca kumārā kṣatriyakanyāputrāḥ te paitṛkasya rājyasya ca dravyasya ca prabhavanti // tvaṃ ca rājñā vareṇa pravāritā rājā ca sujāto aprativacano satyavādī yathāvādī tathākārī taṃ tuvaṃ rājño varaṃ yācāhi // ete paṃca kumārā rājyāto vipravāsetvā mama putraṃ jentaṃ kumāraṃ yuvarājye abhiṣiṃcāhīti // eṣa devasya atyayena śākete mahānagare rājā bhaviṣyatīti tato tava sarvaṃ bhaviṣyati // tāye rājā sujāto evaṃ varaṃ yācito // mahārāja etāṃ paṃca kumārāṃ rājyāto vipravāsetvā jentaṃ kumāraṃ yuvarājye abhiṣicāhi / yathaiṣo devasya atyayena śākete mahānagare rājā bhaveya // etaṃ me varaṃ detu rājā // sujāto śrutvā durmanā saṃvṛtto teṣāṃ kumārāṇāṃ premnena na ca śakyaṃ varaṃ dattvā anyathā kartuṃ // rājā jentīye devīye āha // evam astu dinnaṃ bhavatu etaṃ varaṃ // varadānaṃ nāgarehi jānapadehi ca śrutaṃ kumārāṃ vipravāsetvā jentaṃ kumāraṃ vailāsikāye putraṃ yuvarājye abhiṣiṃciṣyatīti // tatra janakāye utkaṇṭho kumārāṇāṃ guṇamāhātmyena yā kumārāṇāṃ gatiḥ sā asmākaṃ gatiḥ // rājñā sujātena śrutaṃ mahājanakāyo śāketāto janapadāto kumārehi sārdhaṃ vipravasiṣyanti iti // tena śākete mahānagare ghoṣaṇā kārāpitā // yo kumārehi saha śāketāto vipravasiṣyati tasya yena kāryaṃ taṃ rājakṛtyā kośāto dīṣyati // yeṣāṃ hastihi kāryaṃ aśvehi rathehi vā yugyehi vā yānehi vā śakaṭehi vā pravahaṇehi vā balivardehi vā masniyehi vā ajehi vā eḍakehi vā dhanehi vā cānyena vā vastreṇa vā alaṃkārehi
[_Mvu_1.350_] vā dāsehi vā dāsīhi vā sarvaṃ rājakṛtyā kośāto dīṣyati // kumārehi sārdhaṃ vipravasantānāṃ rājāṇattīye amātyehi evaṃ kośakoṣṭhāgārā muktaṃ yo yaṃ yācati tasya taṃ dīyati // evaṃ te kumārā śāketāto anekehi jānapadasahasrehi sārdhaṃ mahatā balakāyena anekehi śakaṭayugyayānasahasrehi śāketāto nagarāto niryātā uttarāmukhaṃ prayātā // kāśikośalena rājñā pragṛhītā // kumārā kṛtapuṇyā ca maheśākhyā ca nivātā ca sukhasaṃsparśā ca puṇyavantā ca dhārmikā ca // teṣāṃ sarvakāśikośalakā manuṣyā mūlāto prītā // aho yāva kalyāṇā kumārā dhārmikā ca // tasya rājño yathoktaṃ bhagavatā śakrapraśneṣu // īrṣyāmātsaryasaṃyojanasaṃprayuktā devamanuṣyā asurā garuḍā gandharvā yakṣā rākṣasā piśācā kumbhāṇḍā ye vā punar anye santi pṛthukāyāḥ // tasya kāśikośalarājño īrṣyādharmaṃ saṃvṛttaṃ // yathaiva eṣo janakāyo imeṣāṃ kumārāṇāṃ guṇagṛhīto sthānam etad vidyati yaṃ ete mama jīvitāto vyaparopetvā ato kumārāṃ rājye abhiṣiṃcensuḥ // te dāni tenāpi kāśikośalena rājñā vipravāsitā //
___anuhimavante kapilo nāma ṛṣiḥ prativasati paṃcābhijño caturdhyānalābhī maharddhiko mahānubhāvo // tasya taṃ āśramapadaṃ mahāvistīrṇaṃ ramaṇīyaṃ mūlapuṣpopetaṃ patropetaṃ phalopetaṃ pānīyopetaṃ mūlasahasra-upaśobhitaṃ mahaṃ cātra śākoṭavanakhaṇḍaṃ // te dāni kumārā tahiṃ pi śākoṭavanakhaṇḍe āvāsitā // tatra samanukrāntā vāṇijakā kāśikośalāṃ janapadāṃ gacchanti va // te vāṇijakā janena pṛcchīyanti kuto āgacchatha tti // te āhansuḥ // amukāto śākoṭavanakhaṇḍāto // śāketā api
[_Mvu_1.351_] kośalā vāṇijakā tahiṃ pi gacchanti śākoṭavanakhaṇḍe // te pi pṛcchīyanti // kahiṃ gamiṣyatha tti // te pi āhansuḥ // śākoṭavanakhaṇḍaṃ anuhimavantaṃ // tehi dāni kumārehi mā mo jātisaṃdoṣaṃ bhaviṣyatīti jātisaṃdoṣabhayena svakasvakā yeva mātṛyo bhaginīyo parasparasya vivāhitā // rājā sujāto aṃātyānāṃ pṛcchati // bho amātyā kumārā kahiṃ āvasanti // amātyā āhansuḥ // mahārāja anuhimavanto mahāśākoṭakavanakhaṇḍaṃ tahiṃ kumārā prativasanti // rājā amātyānāṃ pṛcchati // kuto kumārehi dārāṇi ānītāni // amātyā āhansuḥ // śrutaṃ mo mahārāja kumārehi jātisaṃdoṣabhayena svakasvakā yeva mātṛyo bhaginīyo parasparasya vivāhitāyo mā mo jātisaṃdoṣaṃ bhaviṣyatīti // rājñā dāni sujātena purohito ca anye ca brāhmaṇapaṇḍitā pṛcchitā // śakyā etam evaṃ kartuṃ yathā tehi kumārehi kṛtaṃ // te purohitapramukhā brāhmaṇapaṇḍitā āhansuḥ // śakyaṃ mahārāja kumārā tato nidānaṃ doṣeṇa na lipyanti // rājā sujāto brāhmaṇapaṇḍitānāṃ śrutvā hṛṣṭo tuṣṭo āttamanā imaṃ udānam udānaye // śakyā punar bhavanto kumārā // teṣāṃ dāni kumārāṇāṃ śakyaṃ śākiyā ti samākhyāsamājñāprajñapti udapāsi //
___teṣāṃ dāni kumārāṇāṃ etad abhavat* // kevattakaṃ vayaṃ śākoṭakavanakhaṇḍe nivāsaṃ kalpeṣyāmaḥ // mahāṃś ca ayaṃ janakāyo āgacchati // yaṃ nūnaṃ vayaṃ nagaraṃ māpayemaḥ // te dāni kumārā kapilasya ṛṣisya sakāśaṃ saṃkrāntā // te ṛṣisya pādau vanditvā āhansuḥ // yadi bhagavāṃ kapilo anujāneyyā vayaṃ imasmiṃ nagaraṃ māpayemaḥ ṛṣisya nāmena kapilavastuṃ // ṛṣi āha // yadi mama idam āśrama rājakulaṃ
[_Mvu_1.352_] kṛtvā nagaraṃ māpetha tato anujānāmi // te kumārā ṛṣisya āhansuḥ // yathā ṛṣisya abhiprāyo tathā kariṣyāmaḥ // imam āśramaṃ rājakulaṃ kṛtvā nagaraṃ māpeṣyāmaḥ // ṛṣiṇā taṃ vastuṃ teṣāṃ kumārāṇāṃ karakaṃ gṛhya udakena dinnaṃ // kumārehi pi taṃ ṛṣisya āśramaṃ rājakulaṃ kṛtvā nagaraṃ māpitaṃ // kapilena ṛṣiṇā vastuṃ dinnaṃ ti kapilavastusamākhyā udapāsi // evaṃ kapilavastumahānagaraṃ ṛddho ca sphīto ca kṣemo ca subhikṣo ca ākīrṇajanamanuṣyo ca bahujanamanuṣyo sukhitajanamanuṣyo vistīrṇajanaparivāro ca saṃvṛtto diśi vidiśi viśruto ca saṃvṛtto utsavasamājabahulo vaṇijapriyo vyavahārasampanno //
___teṣāṃ dāni paṃcānāṃ kumārāṇāṃ opurasya nipurasya karaṇḍakasya ulkāmukhasya hastikaśīrṣasya ca opuro kumāro jyeṣṭho // so kapilavastusmiṃ rājye ca abhiṣikto // opurasya rājño putro nipuro nipurasya rājño putro karakaṇḍo karakaṇḍakasya rājño putro ulkāmukho ulkāmukhasya putro hastikaśīrṣo hastikaśīrṣasya putro siṃhahanuḥ // siṃhahanusya rājño catvāri putrāḥ śuddhodano dhautodano śuklodano amṛtodano amitā ca nāma dārikā //
___tahiṃ dāni aparasya śākiyasya mahattarasya dhītā prāsādikā darśanīyā akṣudrāvakāśā paramapuṣkaratayā samanvāgatā tasyā dārikāye kuṣṭhavyādhi utpannaḥ // sā dāni tena kuṣṭhavyādhinā grastā // vaidyā ghaṭanti sarvakriyā kriyanti na ca vārttībhavati ālepanapratyālepanāni vamanavirecanāni ca kriyanti na ca kuṣṭhavyādhi praśāmyati // sarvaṃ śarīram ekavraṇaṃ // sarvasya janasya tāṃ dṛṣṭvā ghṛṇā utpadyati // sā dāni bhrātṛhi yānake ārūpiya anuhimavantaṃ nītā // tatra utsaṃgaparvate guhāṃ khanāpayitvā sā dārikā praveśitā prabhūtaṃ ca khādyabhojyaṃ udakaṃ ca upastaraṇaprāvaraṇaṃ
[_Mvu_1.353_] sthapetvā guhāye dvāraṃ suṣṭhu pidhitvā mahāpāṃśurāśiṃ kṛtvā nagaraṃ kapilavastuṃ praviṣṭāḥ // tasyā dāni dārikāye tahiṃ guhāye vasantīye tena nivātena ca saṃrodhena ca tasyā guhāye uṣmeṇa sarvaṃ ca kuṣṭhavyādhiṃ visrutaṃ śarīraṃ caukṣaṃ nirvraṇaṃ uttamarūpasaṃjātaṃ nāpi jñāyate mānuṣikā eṣā ti // tahiṃ dāni uddeśe vyāghro paryāhiṇḍanto āgato //
ghrāṇaiḥ paśyanti paśavaḥ vedaiḥ paśyanti brāhmaṇāḥ /
cāraiḥ paśyanti rājāno cakṣubhyām itarā prajā iti //
so dāni vyāghro taṃ manuṣyagandham upajighrati // tena dāni taṃ manuṣyagandham upajighritvā taṃ mahāpāṃśurāśiṃ pādehi apakarṣitaṃ // tatra ca avidūre kolo nāma rāja-ṛṣiḥ prativasati paṃcābhijño caturdhyānalābhī // tasya taṃ āśramapadaṃ mūlopetaṃ patropetaṃ puṣpopetaṃ phalopetaṃ pānīyopetaṃ nānāvṛkṣasampannaṃ ramaṇīyaṃ // so dāni rṣi āśramapadaṃ anucaṃkramanto anuvicaranto taṃ deśam āgato yatra sā śākyakanyā guhāyaṃ nihitikā // tenāpi vyāghreṇa sarvaṃ taṃ pāṃśurāśiṃ pādena apakarṣitaṃ kāṣṭhāvaśeṣaṃ saṃvṛttaṃ // so dāni vyāghro taṃ ṛṣiṃ dṛṣṭvā osakkito ṛṣiṇā // vyāghreṇa tatpāṃśu apakarṣitakaṃ dṛṣṭvā ṛṣisya kautūhalaṃ saṃjātaṃ // tena dāni ṛṣiṇā tāni kāṣṭhāni apakarṣitāni tasyā guhāye dvāram apāvṛtaṃ // tena śākyakanyā dṛṣṭā uttamavīryeṇa nāpi jñāyati mānuṣikā ti // eṣo ṛṣi pṛcchati // bhadre kā tvaṃ ti // mānuṣikā sā āha // ahaṃ kapilavastuto amukasya śākyasya dhītā // sāhaṃ kuṣṭhavyādhinā parigatā iha jīvantikā evaṃ vivarjitā // tasya tāṃ śākyakanyāṃ dṛṣṭvā uttamarūpadharāṃ tīvro rāgo prādurbhūtaḥ //
[_Mvu_1.354_] kiṃcāpi tāvac cirabrahmacārī
na cāsya rāgānuśayo samūhato /
puno pi so rāgaviṣo prakupyati
tiṣṭhaṃ yathā kāṣṭhagataṃ anūhataṃ //
so dāni rājarṣiḥ tāye śākyakanyāye sārdhaṃ saṃyogaṃ gato dhyānehi ca abhijñāhi ca bhraṣṭo // so dāni tāṃ śākyakanyāṃ gṛhya āśramapadaṃ gato // sā dāni śākyakanyā tahiṃ āśramapade kolena rājarṣiṇā sārdhaṃ saṃvasati // ṣoḍaśa bālāṃ yamalāṃ putrāṃ prajātā // dvātriṃśa ṛṣikumārā prāsādikā darśanīyā ajinajaṭādharāḥ // te dāni yaṃ kālaṃ vivṛddhā ṛṣikumārā tato mātare kapilavastuṃ visarjitā // gacchatha putrā kapilavastuṃ mahānagaraṃ amuko nāma śākiyo mama pitā vo mātāmaho // tasya amukasya putrā te vo mātulakā yobhūyena śākyamahattarakā jñātikā mahanto vo kulavaṃśo // te yuṣmākaṃ vṛttiṃ saṃvidheṣyanti // tāye śikṣitā yathā śākyānāṃ samudācāraṃ // evaṃ vo śākyapariṣā upasaṃkramitavyā // evam abhivādanaṃ kartavyaṃ / evaṃ niṣīditavyaṃ // sarve śākyasamudācāraṃ saṃdiśitvā visarjitā // te mātāpitṛṇām abhivādetvā pradakṣiṇaṃ kṛtvā gatā anupūrveṇa kapilavastum anuprāptāḥ //
___sarve yathāyuṣkāye paṭipāṭikāye kapilavastuṃ praviśanti // tān ṛṣikumārāṃ dṛṣṭvā mahājanakāyo samanvāharati // aho yādṛśā ṛṣikumārāḥ prāsādikā darśanīyā ca ajinajaṭādhāriṇo // te dāni mahatā janakāyena parivāritā śākyānāṃ saṃsthāgāram upasaṃkrāntāḥ // paṃcamātrāṇi ca śākyaśatāni saṃsthāgāre sanniṣaṇṇāni abhūnsu saṃnipatitāni kenacid eva karaṇīyena // te dāni yathā tāye mātari saṃdiṣṭā tena samudācāreṇa śākyapariṣām upasaṃkrāntā // śākyapariṣā ṛṣikumārāṇāṃ taṃ
[_Mvu_1.355_] śākyasamudācāraṃ dṛṣṭvā vismitā // te dāni śākyā ṛṣikumārāṇāṃ pṛcchanti // kuto yūyaṃ ti // tehi taṃ prakṛtiṃ sarvaṃ ācikṣitaṃ yathā tāye mātari saṃdiṣṭā // anuhimavante amukāto āśramapadāto kolasya rāja-ṛṣisya putrāḥ amūkasya śākyasya dhītā sā mo mātā // yathā sā śākyakanyā tatra uddeśe visarjitā tathā tehi mātuḥ śrutvā śākyānāṃ sarvam ācikṣitaṃ // śākyā śrutvā prītāḥ // so pi sānaṃ mātāmaho śakyamahattarako jīvati mahāntaṃ ca kulavaṃśaṃ // so pi kolo rājarṣi vārāṇasīto jyeṣṭhakumāraṃ rājyābhiṣiṃcitvā ṛṣipravrajito diśāsu abhijñātaparijñāto mahātmā rājarṣiḥ // te dāni śākyā prītā saṃvṛttāḥ rājarṣiṇā ime jātā na prākṛtena puruṣeṇa // teṣāṃ śākyānāṃ bhavati // ime kumārā asmākaṃ sujātā pi imeṣāṃ ca śākyakanyā dīyantu vṛttiś ca // tehi teṣāṃ kumārāṇāṃ śākyakanyāyo ca dinnāyo karṣaṇāni ca dinnāni sajanapadāni // tadyathā nāmāśramaṃ nigamaṃ sumuktaṃ karkarabhadraṃ aparāṇi ca karṣaṇāni sajanapadāni prabhūtaṃ svāpateyaṃ // kolena ṛṣiṇā jātā tti koliyā tti samājñā vyāghrapathe vyāghrapadyā samājñā ca //
_____iti śrīmahāvastu-avadāne koliyānām utpatti samāptaṃ //
atha śākyānāṃ devaḍaho nāma nigamo // tahiṃ subhūtir nāma śākyānāṃ mahattarako tena amukāto nigamāto koliyakanyā nāma bhāryā ānītā // tasya sapta dhītaro jātā māyā mahāmāyā atimāyā anantamāyā cūlīyā kolīsovā mahāprajāpatī // māyā-utpatti //
___rājño siṃhahanusya śākyarājño catvāri putrā dārikā ca ekā śuddhodano śuklodano dhautodano amṛtodano amitā ca dārikā // rājñā siṃhahanunā kālagatena
[_Mvu_1.356_] śuddhodanena rājyaṃ pratilabdhaṃ // rājñā śuddhodanena āmātyā āṇattā sadṛśāṃ me dārikāṃ ānetha yā bhaveya prāsādikā ca kulīnā ca // tehi amātyehi samantato brāhmaṇā visarjitā paṇḍitā ca bahuśrutā ca strīlakṣaṇapuruṣalakṣaṇadārilākakṣaṇavidhijñā // gacchatha dārikāṃ vijānatha yā rājño śuddhodanasya yogyā bhaveyā // tehi brāhmaṇehi grāmanigamanagarajanapadehi aṇvantehi śākyānāṃ devaḍahe nigame subhūtisya śākyasya sapta dhītaro dṛṣṭā tāsāṃ saptānāṃ dhītarāṇaṃ māyā sarvapradhānā kṛtsne ca jambudvīpe tādṛśā kanyā sudurlabhā // tehi rājño niveditaṃ devaḍahe nigame subhūtisya śākyasya sapta dhītaro prāsādikā darśanīyā ca ekā cātra sarvāsāṃ saptānāṃ bhaginīnāṃ pradhānā rūpeṇāpi tejenāpi prajñāye pi sarvaguṇasaṃpannā māyā nāma // yattakā asmābhiḥ grāmanagaranigamajanapadā aṇvitā na khalv asmābhis sadṛśā kanyā dṛṣṭapūrvā yādṛśī māyā subhūtisya śākyasya dhītā // śuddhodanena subhūtisya preṣitaṃ // māyāṃ dhītāṃ mama bhāryārthaṃ dehīti agramahiṣī bhaviṣyati // subhūtir āha dūtānāṃ // māyāye ṣaḍdārikāyo jyeṣṭhatarikāyo yāva tāyo vuhyanti tatā māyā mahārājasya dīyiṣyati // tehi dūtehi rājño śuddhodanasya niveditaṃ // mahārāja evaṃ subhūti śākyo āha // yāvad imā jyeṣṭhatarikā ṣaḍdārikāyo vuhyanti tato māyā mahārājasya dīyiṣyatīti // rājñā śuddhodanena bhūyo dūto subhūtisya śākyasya preṣito // sarvāṃ me sapta dhītarāṃ dehi // tehi dūtehi subhūtisya śākyasya ārocitaṃ // rājā śuddhodano āha // sarvāṃ me sapta dhītaro dehīti // subhūtinā śākyena rājño śuddhodanasya saṃdiṣṭaṃ // mahārāja dinnā te bhavantu // tā dāni sarvāyo sapta dārikāyo rājñā śuddhodanena mahatā rāja-ṛddhīye mahatā rājānubhāvena mahatā rājasamṛddhīye
[_Mvu_1.357_] ānītā devaḍahāto nigamāto kapilavastuṃ // rājñā śuddhodanena dve dārike svamantaḥpuraṃ praveśitā māyā ca mahāprajāpatī ca // paṃca dārikā paṃca bhrātṛṇāṃ dinnā //
___dvādaśehi varṣehi bodhisatvo tuṣitabhavanāto cyaviṣyati // śuddhāvāsā devā jambudvīpe pratyekabuddhānām ārocayanti bodhisatvo cyaviṣyati riṃcatha buddhakṣetraṃ //
tuṣitabhavanād atiyaśo cyaviṣyati anantajñānadarśāvī /
riṃcatha buddhakṣetraṃ . . . . . . varalakṣaṇadharasya //
te śrutva buddhaśabdaṃ pratyekajinā maheśvaravarāṇāṃ /
nirvāṃsu muktacittā svayaṃbhuno cittavaśavartī //
te dāni pratyekabuddhā svakasvakāni vyākaraṇāni vyākaritvā parinirvṛtāḥ //
___vārāṇasyāṃ sārdhayojane mahāvanakhaṇḍaṃ tatra paṃca pratyekabuddhaśatāni prativasensu // te pi svakasvakāni vyākaraṇāni vyākaritvā parinirvṛtā //
ālabdhavīryā satatānuyogī
udagracittā akuśīdavartī /
dṛḍhavikramā vīryabalopapetā
ekacarā khaḍgaviṣāṇakalpā //
vaihāyasam abhyudgamya tejodhātuṃ samāpadyitvā anupādāya parinirvṛtā // svakāye tejodhātūye mānsaśoṇitaṃ dhyāpitaṃ / śarīrāṇi patitāni //
. . . . upekṣāṃ karuṇāṃ ca bhāvya
āsevamāno muditāṃ ca kāle /
maitreṇa cittena hitānukaṃpī
eko care khaḍgaviṣāṇakalpo //
[_Mvu_1.358_] sarveṣu prāṇeṣu nidhāya daṇḍaṃ
aviheṭhako anyatare pi teṣāṃ /
nikṣiptadaṇḍo trasasthāvareṣu
eko care khaḍgaviṣāṇakalpo //
otārayitvā gṛhivyaṃjaṇāni
saṃśīrṇapatro yatha pāripātro /
kāṣāyavastro abhiniṣkramitvā
eko care khaḍgaviṣāṇakalpo //
saṃdārayitvā gṛhivyaṃjanāni
śikhir yathā bhasmani ekacārī /
kāṣāyavastro abhiniṣkramitvā
eko care khaḍgaviṣāṇakalpo //
saṃsevamānasya siyātisneho
snehānvayaṃ duḥkham idaṃ prabhoti /
saṃsevamānaṃ tu jugupsamāno
eko care khaḍgaviṣāṇakalpo //
saṃsevamānasya siyātisneho
snehānvayaṃ duḥkham idaṃ prabhoti /
priyātisnehaṃ vijigupsamāno
eko care khaḍgaviṣāṇakalpo //
saṃsevamānasya siyātisneho
snehānvayaṃ duḥkham idaṃ prabhoti /
priyā viyogaṃ vijugupsaṃāno
eko care khaḍgaviṣāṇakalpo //
saṃsevamānasya siyātisneho
[_Mvu_1.359_] snehānvayaṃ duḥkham idaṃ prabhoti /
mitreṣu ādīnavaṃ saṃmṛśanto
eko care khaḍgaviṣāṇakalpo //
saṃsevamānasya siyātisneho
snehānvayaṃ duḥkham idaṃ prabhoti /
putreṣu ādīnava saṃmṛśanto
eko care khaḍgaviṣāṇakalpo //
putrāṃ sahāyān avalokayanto
hāpeti arthaṃ pratibaddhacitto /
na putram iccheya kuto sahāyān*
eko care khaḍgaviṣāṇakalpo //
jñātīṃ sahāyān avalokayanto
hāpeti arthaṃ pratibaddhacitto /
jñātī na iccheya kuto sahāyāṃ
eko care khaḍgaviṣāṇakalpo //
sarvā khaḍgaviṣāṇagāthā vistareṇa kartavyā // paṃcānāṃ pratyekabuddhaśatānām eka-ekā gāthā // ṛṣayo 'tra patitā ṛṣipatanaṃ //
___tahiṃ vanakhaṇḍe rohako nāma mṛgarājā sahasramṛgayūthaṃ pariharati // tasya duve putrā nyagrodho ca nāma viśākho ca // tena dāni mṛgarājena ekāsyāpi putrasya paṃca mṛgaśatāni dinnāni aparasyāpi putrasya paṃca mṛgaśatāni dinnāni // brahmadatto kāśirājā abhīkṣṇaṃ mṛgavyaṃ nirdhāvati taṃ vanaṣaṇḍaṃ parisamantaṃ tatra ca mṛgāni hanti // na tattakāṃ mṛgāṃ svayaṃ upajīvati yattakāni āhatakāni vanagulmeṣu ca vanagahaneṣu ca śarahāreṣu ca naḍakahāreṣu ca kaṇṭakahāreṣu ca praviśitvā maranti // te tatra kākaśakuntehi
[_Mvu_1.360_] khajjanti // nyagrodho mṛgarājā taṃ bhrātaraṃ viśākhaṃ āha // viśākha etaṃ kāśirājaṃ vijñāpema // na tattakā tvaṃ mṛgāṃ svayaṃ upajīvasi yattakā āhatakā gahanehi pradeśehi praviśitvā maranti kākaśakuntehi khādyanti // vayaṃ rājño ekaṃ mṛgaṃ daivasikaṃ dāsyāmaḥ yo tava svayaṃ mahānasaṃ praviśiṣyati // imaṃ ca mṛgayūthaṃ na evaṃ anayavyasanam āpadyiṣyanti // tasya bhrātā viśākho āha // evaṃ bhavatu vijñāpema // so dāni rājā mṛgavyaṃ nirdhāvito // tehi yūthapatīhi mṛgarājehi so rājā dṛṣṭo dūrata eva āgacchanto sabalavāhano asidhanuśaktitomaradharehi saṃparivṛto // te dāni taṃ rājānaṃ dṛṣṭvā yena rājā tena abhimukhā pratyudgatā abhītā anuttrastā ātmānaṃ parityajitvā // tena dāni kāśirājñā mṛgarājānau dṛṣṭvā dūrata eva abhimukhā āgacchantā // tena svakasya balāgrasya āṇatti dinnā // na kenacid ete mṛgā āgacchanto viheṭhayitavyā ko jānāti kim atra antaraṃ yathaite balāgraṃ dṛṣṭvā na palāyanti mama abhimukhā āgacchanti // balāgreṇa teṣāṃ mṛgāṇām antaro dinno vāmadakṣiṇabhūto so balāgro // te mṛgā yena rājā tenopasaṃkramitvā rājño jānuhi praṇipatitāḥ // rājā teṣāṃ mṛgarājānāṃ pṛcchati // kā vo vijñaptiḥ vijñāpetha yaṃ vo kāryaṃ // te dāni mānuṣāye vācāye taṃ rājānaṃ vijñāpenti // mahārāja vijñāpāma // vayaṃ tava iha rājye atra vanakhaṇḍe jātā saṃvṛddhā anye pi bahūni mṛgaśatāni // vayan teṣāṃ mṛgāṇāṃ dve bhrātarau yūthapatinau iha mahārājasya vijite prativasāmaḥ // yathaiva mahārājasya nagarā paṭṭanā ca grāmā ca janapadā ca janena śobhanti gobalivardehi ca anyehi pi prāṇasahasrehi dvipadacatuṣpadehi evam etāni vanakhaṇḍāni āśramāṇi ca nadīyo ca prasravaṇīyo ca etehi mṛgapakṣehi śobhanti // evaṃ mahārāja etasya adhiṣṭhānasya alaṃkāro // sarve ete mahārāja dvipadacatuṣpadā yattakā mahārājasya vijite
[_Mvu_1.361_] vasanti grāmagatā vāraṇyagatā vā parvatagatā vā mahārājasya śaraṇaṃ gatāḥ sarve te mahārāja cintanīyā paripālanīyā ca // mahārājā ca teṣāṃ prabhavati anyo rājā na // yaṃ velaṃ mahārājā mṛgavyaṃ niṣkāsati tataḥ bahūni mṛgaśatāni anayavyasanam āpadyanti // na tattakā mahārājasya upajīvyā bhavanti yattakā śarehi āhatakā atra vanagahaneṣu ca naḍagahaneṣu śarahāreṣu ca kāśahāreṣu ca praviśiya maranti kākaśakuntehi khādyante mahārājā ca adharmeṇa lipyati // yadi mahārājasya prasādo bhaveya vayaṃ dve yūthapatino mahārājasya daivasikaṃ ekamṛgaṃ visarjayiṣyāmaḥ yo tava mahānasaṃ svayaṃ praviśiṣyati // ekāto yūthāto ekaṃ divasaṃ dvitīyāto yūthāto dvitīyaṃ divasaṃ ekaṃ mṛgaṃ visarjayiṣyāmaḥ mahārājasya ca mṛgamānsena avibhakṣaṇaṃ bhaviṣyati ime ca mṛgā evaṃ anayavyasanaṃ nopapadyiṣyanti // tena dāni rājñā teṣāṃ mṛgayūthapatīnāṃ vijñapti dinnā // yathā yuṣmākam abhiprāyo tathā bhavatu gacchatha abhītā anuttrastā vasatha mama ca ekaṃ mṛgaṃ divasedivase visarjetha // rājā teṣāṃ vijñaptiṃ dattvā amātyānām āha // na kenacit* mṛgā viheṭhayitavyā // evam ājñāṃ dattvā nagaraṃ praviṣṭo // tehi yūthapatīhi te mṛgā sarve samānītā āśvāsitā ca // mā bhāyatha evam asmābhiḥ rājā vijñāpito yathā rājā na bhūyo mṛgavyaṃ nirdhāviṣyati na kvacit* mṛgāṃ viheṭhayiṣyati rājño ca divasedivase eko mṛgo visarjetavyaḥ ekaṃ divasaṃ ekato yūthāto aparaṃ divasaṃ aparāto yūthāto // tehi mṛgehi sarvāṃ ca tāṃ mṛgāṃ ubhayehi yūthehi gaṇetvā yūthātoyūthāto osaraṃ kṛtaṃ // ekāto yūthāto ekaṃ divasaṃ mṛgo gacchati rājño mahānasaṃ aparāto yūthāto aparaṃ divasaṃ gacchati //
___kadācit viśākhasya yūthāto osarasmiṃ gurviṇīye mṛgīye vāro rājño mahānasaṃ gamanāya // sā dāni mṛgī āṇāpakena mṛgena vucyati // tava adya osaro gaccha
[_Mvu_1.362_] rājño mahānasaṃ ti // sā āha // ahaṃ gurviṇī dve me potakā kukṣismiṃ anyaṃ tāva āṇāpehi yaṃ velaṃ prasūtā bhaviṣyāmi tataḥ gamiṣyāmi // te dāni ekasyārthe trivargaṃ cariṣyāmaḥ // yuṣmākaṃ evaṃ ciratarakena vāro bhaviṣyati imehi duvehi potakehi jātehi // tena āṇāpakena mṛgena etaṃ kāryaṃ yūthapatisya ārocitaṃ // yūthapati āha // anyaṃ mṛgaṃ āṇāpehi yo etasyā mṛgīye antareṇa // eṣā mṛgī prasūtā samānā paścād gamiṣyati // tena āṇāpakena mṛgena tāṃ mṛgīm atikramitvā yo tasyā mṛgīye antareṇa so āṇatto gaccha rājño mahānasan ti // so pi āha // na mama adya osaro amukāye mṛgīye adya osaro evaṃ tāvad antaraṃ jīviṣyaṃ // evaṃ aparāpare pi vucyanti na ca anosarā gacchanti / sarve jalpanti // amukāye mṛgīye osaro sā gacchatū ti // sā mṛgī vucyati // bhadre na kocid icchati anosareṇa gantuṃ / tava osaro tvaṃ eva gacchāhi rājño mahānasaṃ // sā dāni mṛgī yāṃ velāṃ na mucyati sā teṣāṃ potakānāṃ premnena mama saṃnipātena ete pi ghātayiṣyantīti taṃ dvitīyaṃ mṛgayūthaṃ gatā // gacchiya tasya yūthapatisya praṇipatitā // so nāṃ yūthapatiḥ pṛcchati // kiṃ etaṃ bhadre kim āṇāpesi kiṃ kāryaṃ // sā āha // adya tato yūthāto mama vāro rājño mahānasaṃ gamanāye mama ca duve potakā kukṣismiṃ tato me so viśākho yūthapati vijñapto // mama adya osaro ime ca duve potakā kukṣismiṃ / anyāṃ preṣehi yaṃ velaṃ prasūtā bhaviṣyaṃ tato gamiṣyāmi // tena ca yūthapatinā ye anye āṇāpiyanti te pi na icchanti gantuṃ nāsmākam osaro amukāye mṛgīye osaro sā gacchantū ti // sā ahaṃ tehi na mucyāmi osarāto vucyāmi gacchāhi tava osaro ti tad icchāmi mṛgarājena ato anyaṃ mṛgaṃ visarjamānaṃ yaṃ velaṃ ahaṃ prasūtā bhaviṣyāmi
[_Mvu_1.363_] tato gamiṣyāmi // so mṛgarājā mṛgīm āha // tāva mā bhāyāhi anyaṃ visarjayiṣyaṃ // tena mṛgarājena āṇāpako mṛgo āṇatto ito yūthāto yasya mṛgasya osaro taṃ āṇāpehi etāye mṛgīye mayā abhayaṃ dinnaṃ // tena āṇāpakena yasya mṛgasya osaro taṃ āṇāpyati // gaccha rājño mahānasaṃ // so pi āha // na asmākaṃ yūthasya adya vāro viśākhasya yūthasya adya vāro // so āṇāpako mṛgo āha // viśākhasya yūthāto adya vāro yasyā mṛgīye vāro sā gurviṇī duve potakā kukṣismiṃ / tehi na mucyati tava osaro tvaṃ gacchāhīti // tāye ca mṛgīye tato amucyantiye iha yūtham āgatvā nyagrodho yūthapati vijñapto // nyagrodhena yūthapatinā tasyā mṛgīye abhayaṃ dinnaṃ // yūthapatinā āṇattaṃ // yasya ito yūthāto osaro taṃ visarjehi iti // tava ito yūthāto osaro tvaṃ gacchāhi // so āha // dvitīyasya adya osaro taṃ nāhaṃ anosare gaccheyaṃ // evaṃ yo yo āṇāpyati so so pi na icchati anosare gantuṃ // tena āṇāpakena mṛgeṇa nyagrodhasya mṛgapatisya ārocitaṃ // na koci icchati anosareṇa gantuṃ jalpanti nāsmākam adya osaro dvitīyasya mṛgayūthasya adya osaro // mṛgarājā āha // millehi maye imasyā mṛgīye abhayaṃ dinnaṃ / na śakyā saiṣā bhūyo tatra mahānasaṃ visarjayituṃ / ahaṃ svayaṃ gamiṣyāmi //
___so mṛgarājā tato vanaṣaṇḍāto pantham otaritvā vārāṇasīṃ gacchati // yo yo puruṣo taṃ mṛgarājaṃ paśyati gacchantaṃ so so etam anugacchati // mṛgo darśanīyo rūpeṇa citropacitro raktehi khurehi añjanehi akṣīhi prabhāsvarehi darśanīyehi // mahatā janakāyena agratokṛto gacchati yāvad abhyantaraṃ nagaraṃ praviṣṭo nāgarehi dṛṣṭo abhijñāto so mṛgarājā so mṛgarājā mahato janakāyasya // te taṃ paśyitvā mṛgarājam utkaṇṭhitā
[_Mvu_1.364_] tam tattakaṃ mṛgayūthaṃ sarvaṃ kṣapitaṃ ayaṃ yūthapatiḥ svayam āgato // gacchāma rājānaṃ vijñāpemaḥ yathaiṣo mṛgarājā mucyeyā na hanyeyā alaṃkāro imasya adhiṣṭhānasya cakṣuramaṇīyo jāto nirdhāvanto udyāne ca taḍāge ca // te taṃ mṛgaṃ paśyitvā cakṣuḥprītim anubhavanti // tenaiva samahattarakena mahatā janakāyena sārdhaṃ mṛgarājasya anupṛṣṭhato rājakulaṃ praviṣṭaṃ // mṛgarājā ca mahānasaṃ praviṣṭo imehi ca naigamehi rājā arthakaraṇasmiṃ upaviṣṭo vijñapto // mahārāja tattakaṃ mṛgayūthaṃ sarvaṃ kṣīṇaṃ // aheṭhakā śuṣkārdrāṇi tṛṇāni bhakṣayanti na kasyaci aparādhyanti te ca sarve kṣapitā ayaṃ so yūthapati svayam āgato // durlabho mahārāja edṛśo mṛgarājā prāsādiko darśanīyo janasya cakṣuramaṇīyo // nagarāto janā nirdhāvanti udyānaṃ vā taḍāgaṃ vā ārāmaṃ vā puṣkariṇīṃ vā ca te pi taṃ mṛgarājaṃ paśyitvā prītā bhavanti alaṃkārabhūtaṃ nagaropavanasya // yadi mahārājasya prasādo bhaveyā eṣo mṛgarājā jīvanto mucyeyā // rājñā amātyā āṇattā // gacchatha taṃ mṛgarājaṃ mahānasāto ānetha // so tehi amātyehi gatvā mahānasāto ānīto rājño sakāśaṃ // rājā taṃ mṛgarājaṃ pṛcchati // kiṃ tvaṃ svayam āgato nāsti bhūyo kocit* mṛgo yaṃ tuvaṃ svayam āgato ti // so mṛgarājā āha // na hi mahārāja nāsti apare mṛgāḥ // kim tu adya dvitīyasya mṛgayūthasya osaro // tatra yasyā mṛgīye vāro āpadyati sā gurviṇī duve potakā kukṣismiṃ // sā mṛgī vucyati gaccha nahānasaṃ tava adya vāro // dvitīyamṛgayūthe viśākho yūthapati asti // sā taṃ gatvā āha // mama adya osaro rājño mahānasaṃ gantuṃ kin tu ahaṃ gurviṇī duve me potakā kukṣismiṃ icchāmi anyaṃ visarjayituṃ yaṃ velaṃ ahaṃ prasūtā bhaviṣyaṃ tato gamiṣyāmi // tato yo anyo mrgo āṇāpyati so na icchati gantuṃ jalpati etasyā mṛgīye osaro eṣā gacchatū ti tehi mṛgehi na mucyati // tava adya osaro tvaṃ gacchāhi sā tehi amucyantī mama mūle āgatā // ahaṃ tāye
[_Mvu_1.365_] vijñapto mama adya tato yūthāto osaro me duve potakā kukṣismiṃ na ca tehi mucyāmi tad icchāmi mṛgarājena ito yūthāto anyam āṇāpayituṃ yo rājño mahānasaṃ gaccheyā // yena antareṇa ahaṃ prasūtā bhaviṣyaṃ tato gamiṣyaṃ // tasyā maye mṛgīye abhayaṃ dinnaṃ mayāpi yo mṛgo āṇāpyati so na icchati // na asmākaṃ osaro dvitīyasya yūthasya osaro evaṃ yo yo āṇāpyati soso na icchati anosarasmiṃ ihāgantuṃ // so 'haṃ jānāmi mayā etasyā mṛgīye abhayaṃ dinnaṃ gacchāmi svayan ti so ahaṃ svayam āgato // so rājā tasya mṛgasya śrutvā vismito sarvo ca janakāyo aho yāvad dhārmiko mṛgarājā // tasya kāśirājño bhavati // nāyaṃ tiriccho yaḥ eṣo mṛgo parasya kāraṇena ātmānaṃ parityajati dharmaṃ jānāti / vayaṃ tiricchā ye vayaṃ dharmaṃ na jānāma ye imeṣāṃ evarūpāṇāṃ satvaratnānām aheṭhakānāṃ heṭhām utpadyema // so taṃ mṛgarājam āha // prīto smi tava sakāśāto sakṛpo ca mahātmā ca tvaṃ yaṃ mṛgabhūtena te tasyā ātmabhṛtyāye mṛgīye abhayaṃ dinnaṃ // ahaṃ pi tava āgamya tvadvacanāt sarvamṛgānāṃ ca abhayaṃ demi // adyāgreṇa ye ca tatra uddeśe teṣāṃ sarveṣāṃ mṛgāṇāṃ abhayaṃ dadāmi gacchāhi vasatha abhītā anuttrastā // rājñā nagare ghaṇṭhāghoṣaṇā kārāpitā // na kenacit* mama vijite mṛgā viheṭhayitavyā tasya rājño teṣāṃ mṛgānām abhayadānapradānāt* //
___yāvad deveṣu śabdam abhyudgataṃ // śakreṇa devānām indreṇa rājño jijñāsanārthaṃ anekāni mṛgaśatāni mṛgasahasrāṇi nirmitāni // sarvo kāśijanapado mṛgehi ākīrṇo nāsti so kṣetro yatra na mṛgāḥ // jānapadehi rājā vijñapto //
___tena dāni nyagrodhena mṛgarājñā sā mṛgī vucyati // bhadre gaccha viśākhasya yūthaṃ // sā āha // mṛgarāja na gamiṣyāmi varaṃ tava mūle mṛtaṃ na viśākhamūle jīvitaṃ // sā dāni mṛgī gāthāṃ bhāṣati
[_Mvu_1.366_] nyagrodham eva seveyā na viśākham abhiprārthayet* /
nyagrodhasmiṃ mṛtaṃ śreyo na viśākham asmiṃ jīvitaṃ //
jānapadā rājaṃ vijñāpenti //
udajyate janapado rāṣṭraṃ sphītaṃ vinaśyati /
mṛgā dhānyāni khādanti taṃ niṣedha janādhipa //
udajyatu janapado sphītaṃ rāṣṭraṃ vinaśyatu /
na tu evaṃ mṛgarājasya varaṃ dattvā mṛṣaṃ bhaṇe //
mṛgāṇāṃ dāyo dinno mṛgadāyo ti ṛṣipattano //
___dvādaśehi varṣehi bodhisatvo tuṣitabhavanāto cyaviṣyatīti śuddhāvāsā devā brāhmaṇaveśaṃ nirmiṇiya vedāṃ ca mantrāṃ ca dvātriṃśa mahāpuruṣalakṣaṇāṃ brāhmaṇāṃ vācenti yathā bodhisatvam ihāgataṃ vyākarensuḥ //
_______________________________PART 2_______________________________
[_Mvu_2.1_] atha bodhisatvo tuṣitabhavanāto cyavanakālasamaye catvāri mahāvilokitāni viloketi / tadyathā kālavilokitaṃ / deśavilokitaṃ / dvīpavilokitaṃ / kulavilokitaṃ // dvīhi kulehi bodhisatvā jāyanti / kṣatriyakule vā brāhmaṇakule vā / yadā kṣatriyākrāntā pṛthivī bhavati tadā kṣatriyakule jāyanti / yadā brāhmaṇākrāntā pṛthivī bhavati tadā brāhmaṇakule jāyanti // yasmiṃ ca bhikṣavaḥ kule bodhisatvā jāyanti taṃ kulaṃ ṣaṣṭīhi aṅgehi samanvāgataṃ bhavati / katamehi ṣaṣṭīhi / abhijñātaṃ ca bhavati / akṣudrāvacaraṃ ca jātisampannaṃ ca gotrasaṃpannañ ca puruṣayugasampannañ ca abhijñātapūrvapuruṣayugasaṃpannaṃ ca bahustrīkaṃ ca bahupuruṣaṃ ca alolaṃ ca anūnaṃ ca anīcaṃ ca adīnaṃ ca prajñāvantañ ca śīlavantaṃ ca amānyaprekṣitaṃ ca taṃ kulaṃ bhogāṃ bhuṃjati dṛḍhamitraṃ ca taṃ kulaṃ bhavati / kṛtajñaṃ ca vidhijñaṃ ca acchandagāmi ca taṃ kulaṃ bhavati / adoṣagāmi ca amohagāmi ca abhayagāmi ca anavadyabhīru ca sthūlabhikṣaṃ ca puruṣakāramatiṃ ca dṛḍhavikramaṃ ca varavikramaṃ ca śreṣṭhavikramaṃ ca cetiyapūjakaṃ ca devatāpūjakaṃ ca pūrvamitrapūjakaṃ ca kriyādhimuktaṃ ca tyāgādhimuktaṃ ca ātmapūrvāparaṃ ca taṃ kulaṃ bhavati / abhighoṣaghuṣṭaṃ ca abhidevādighoṣaghuṣṭaṃ ca kulajyeṣṭhaṃ
[_Mvu_2.2_] ca kulaśreṣṭhaṃ ca kulaṃ kulapravaraṃ ca kulavaśiprāptaṃ {Senart: -ptāptaṃ} ca maheśākhyaṃ ca mahāparivāraṃ ca aśramaparivāraṃ ca anuraktaparivāraṃ ca abhedyaparivāraṃ ca mātṛjñaṃ ca pitṛjñaṃ ca śrāmaṇyaṃ ca brāhmaṇyaṃ ca kulajyeṣṭhāpacāyakaṃ ca prabhūtadhanadhānyañ ca prabhūtakośakoṣṭhāgāraṃ ca prabhūtahastyaśvājaiḍakaṃ ca prabhūtadāsīdāsakarmakarapauruṣeyaṃ ca apradharṣyaṃ ca taṃ kulaṃ bhavati parehi pratyarthikehi pratyamitrehi / yasmiṃ kule bodhisatvā jāyanti taṃ kulaṃ imehi ṣaṣṭīhi aṅgehi samanvāgataṃ bhavati // ye te satvā kulasampannā bhavanti evaṃrūpā satvā mahākaruṇāṃ pratilabhanti / bodhisatvo mahāsaṃvidhānaṃ karoti cyavanakālasmiṃ tuṣitabhavanāto / devasahasriyo cāturmahārājikānupādāya sarve kāmāvacarā tuṣitabhavane saṃnipatita bodhisatvasya cyavanakāle // bimbisāraprabhṛtikā uktā / tvaṃ rājagṛhe upapadyahi / tvayi vinīte mahājanakāyo vinayamārgaṃ gamiṣyatīti / evaṃ sahasodgato abhayo sārthavāho tathānye pi gṛhapatimahāśālāḥ brāhmaṇamahāśālāḥ // udayano vatsarājā vucyati / kauśāmbyāṃ upapadyāhi / tvayi vinīte mahājanakāyo vinayamārgaṃ gamiṣyati / ghoṣilo gṛhapatiḥ tathānye pi kṣatriyamahāśālāḥ gṛhapatimahāśālāḥ / etāye vidhīye devaputrasahasrāṇi yena bhagavato saṃsāre sansarantasya sahacaritaṃ jambūdvīpe ṣoḍaśahi mahājanapadehi upapadyanti kṣatriyamahāśālakulehi brāhmaṇamahāśālakulehi gṛhapatimahāśālakulehi / niḥsaṃdigdhaṃ tuphehi vinītehi mahājanakāyo vinayamārgaṃ gamiṣyatīti // bodhisatvo avaloketi kahiṃ upapadyāmi / ayaṃ rājā śuddhodano mama yogyo pitā // mātaraṃ gaveṣati yā prāsādikā ca bhaveya kulīnā ca śucigātrā ca mandarāgā ca alpāyuṣkā ca yasyā sasaptarātrā daśa māsā āyuṣpramāṇato avaśiṣṭā bhavensuḥ //
[_Mvu_2.3_] sarveṣāṃ bodhisatvānāṃ janetvā puruṣottamaṃ /
carame saptame divase mātā jahati jīvitaṃ //
atra kiṃ kāraṇaṃ bhavati yadi sarvajñamātaraḥ /
janetvā puruṣaśreṣṭhaṃ śīghraṃ jahanti jīvitaṃ //
vasanto tuṣite kāye bodhisatvo imāṃ smṛtiṃ /
labhate śubhakarmeṇa parīkṣanto janetriyo //
yasyeha pariśeṣaṃ syā nārīyo jīvitaṃ bhavet* /
divasāni sapta māsā ca daśa tasyā uram otare //
kiṃ kāraṇaṃ ayuktaṃ hi asmadvidham anuttaraṃ /
dhāretvā uttare kāle maithunaṃ pratisevituṃ //
athāpi pratiseveyu kāmā sugatamātari /
na pitā devasaṃghānāṃ bhinnavṛtto ti tad bhavet* //
bhagavāṃ ca nāma kāmānāṃ doṣaṃ satataṃ bhāṣati /
atha ca lokanāthasya mātā kāmāṃ niṣevati //
ye ca nṛpativeśmeṣu bhonti ratnakaraṇḍakāḥ /
ratanaṃ puruṣaśreṣṭhā bhājanaṃ bodhimātaro //
alpāyuṣkāṃ bhuvi samanveṣanto bhodhisatvo adrākṣīt kapilavastusmiṃ śuddhodanasya agramahiṣīṃ prasādikāṃ ca kulīnāṃ ac śucigātrāṃ ca mandarāgāṃ ca alpāyuṣkāṃ / sasaptarātrā cāsyā daśa māsā āyuṣpramāṇato avaśiṣṭā // bodhisatvasyaitad abhavat* // eṣā me mātā yogyā //
paśyati vilokayanto lokaṃ śuddhodanasya orodhe /
[_Mvu_2.4_] nārīṃ amaravadhunibhāṃ vidyullatānibhāṃ viya māyāṃ //
so tāṃ niśāmya jananīṃ āmantrayate maruṇāṃ cyaviṣyāmi /
antimam upetya vāsaṃ garbhe marumānuṣasukhārthaṃ //
taṃ avaca devasaṃghaḥ kṛtāṃjalipuṭo varābharaṇadhārī /
ṛdhyatu uttamapudgala tava praṇidhi ahīnaguṇarūpa //
vayam api lokahitā bahu manoramāṃ ośiritvā kāmaratiṃ /
pūjārthaṃ tava anindita manuṣyaloke vasiṣyāmaḥ //
te vipularuciravarṇaṃ mandāravapuṣpavarṣam ākāśe /
pramuṃcinsu udagracittā stavaṃtā madhurāhi vācāhi //
yam amaravasanā praśamanamanoramāṃ śokaduḥkhavimiśrān* /
īkṣasi na ca niṣevasi kāmāṃ idam adbhutaṃ tuhyaṃ //
yaṃ pi abhibhūya marugaṇaṃ jambūnadaparvatopamaprakāśo /
udyotayasi daśa diśo surarṣabha idaṃ pi āścaryaṃ //
abhibhavasi devasaṃghā samaheśvaradānavāṃ samāragaṇāṃ/ tārāgaṇāṃ khagacarāṃ amitamati idaṃ pi āścaryaṃ //
kiṃcāpi viprayogaṃ tvayā na icchāma bhūtasaṃghaguru /
api ca aravindanayana bhaviṣyasi gatir naramarūṇāṃ //
atha cyavanakālasamaye viśuddhaśatapatrapadmanayanasya/ ānanditā marugaṇā ghoṣanti diśāhi sarvāhi //
eṣā ca vartati kathā tuṣitapure sā ca apratirūpā māyā /
śuddhodanasya mahiṣī rājānam upetya idam āha //
[_Mvu_2.5_] sā hariṇavatsanayanā viśuddhagandharvavadhunibhā śyāmā /
sahitaṃ idaṃ sumadhuraṃ śuddhodanam abravīt māyā //
ābharaṇastambhitabhujā pravaravasanadhāriṇī sakhīhi saha/ tvayā vinā śākyanandana rajanīm imāṃ kṣapayituṃ chando //
dhṛtarāṣṭrasya naravara prāsādavarasya uttamāṃ bhūmīṃ /
śayanapravaraṃ āruhi yatra kumudavasanasaṃnibhaṃ vimalaṃ //
tena vacanena tuṣṭo deviye śuddhodano manāpena /
āmantrayati naravaro parivāram udagrasaṃkalpo //
prativedayantu mi laghuṃ dhṛtarāṣṭraṃ pravarakusumasaṃchannaṃ /
muktakusumābhikīrṇaṃ karotha divi devabhavanaṃ vā //
osaktapaṭṭadāmaṃ dhṛtarāṣṭraṃ ca śobhatāṃ capalam eva /
varahemajālacchannaṃ sumeruvaraśṛṅgasaṃkāśaṃ //
caturaṅginī ca senā saśūlanārācatomaravicitrā /
paripālayatāṃ capalaṃ dhṛtarāṣṭraṃ manojñasaṃghātaṃ //
osṛṣṭā yevājñā narapatinā sajjaṃ eva ca sarvaṃ /
kṛtvā tatra sakuśalaṃ rājānam upetya idam āhuḥ //
varṣasahasram anūnaṃ prajā paripālayatu bho mahipālo /
sajjaṃ ti vimānavaraṃ śobhati tava harṣasaṃjananaṃ //
atha sā amaravadhūnibhā māyā utthāya āsanavarāto /
[_Mvu_2.6_] abravīt mahīpatisutaṃ āditye astamitamātre //
eṣā samādiyāmi prāṇeṣu avihiṃsaṃ brahmacaryaṃ ca /
viramāmi cāpy adinnād madyād anibaddhavacanāc ca //
akhilavacanāc ca naravara viramāmi tathaivaṃ paiśunyāc ca/ paruṣavacanāc ca narapati viramāmi ayaṃ mama chando //
parakāmeṣu ca īrṣyāṃ no saṃjāneyyaṃ nāpy abhidrohaṃ /
bhūteṣu upajaneṣyaṃ viparītamatiṃ ca vijahāmi //
ekādaśaprakāraṃ śīlaṃ sevāmy ahaṃ pṛthivipāla /
rajanīm imāṃ anūnāṃ evaṃ mama jāyate chando //
mā suda khu bhūmipāla kāmavitarko mā mayi pratikāṃkṣi /
preṣaya mā ti apuṇyaṃ bhaveyā mayi brahmacāriṇiye //
sarve tava saṃkalpāṃ paripūremīti pārthivo avaca /
abhirama bhavanavaragatā ahaṃ ca rājyaṃ ca tava vaśyaṃ //
sā strīsahasrasamagrā anantaraṃ gṛhya taṃ vimānavaraṃ /
abhiruhiya abhiniṣīde manāpaparipūrṇasaṃkalpā //
sā kiṃcid eva kālaṃ tasmiṃ himakumudapuṇḍarīkanibhe /
śayane praśamadamaratā tūṣṇīṃbhāvena kṣepayati //
sā dāniṃ dakṣiṇena pārśvena parinyāsi śarīravaraṃ /
kusumalatā va drumavaraṃ śayanaṃ parivelliyāśayitā //
atha tāṃ niśāmya śayanopagatāṃ devīṃ divyapramadārūpanibhāṃ /
tuṣitālayā cyaviya devagaṇā prāsādamūrdhni pratiṣṭhihinsu //
[_Mvu_2.7_] te mūrdhanā abhinatā sarve hṛṣṭā kṛtāṃjalipuṭā amarā /
vandanti tāṃ vipulapuṇyadharāṃ māyāṃ jinasya jananīṃ śayane
atha kautūhalaparaṃ saṃjaniyā bahudevakanyā śucimālyadharā /
jinamātur upagatā draṣṭumanā prāsādamūrdhni pratiṣṭhihinsu //
upasaṃkramitva śayanopagatāṃ māyāṃ niśāmya varavidyunibhāṃ /
prītisukhaṃ vipulaṃ saṃjaniyā atha saṃpravarṣi divijaṃ kusumaṃ //
mānuṣyakaṃ pi kila edṛśakaṃ rūpaṃ sujātam idam āścaryaṃ/ kañcit kālaṃ sthihiy'; antarato nāyaṃ samā maravadhūhi bhave //
līlāṃ niśāmayatha he sakhikā pramadāyimasya yatha opayikāṃ /
śayane virocati manaḥ harati vibhrājate kanakarītir iva //
ayan tu dhareṣyati mahāpuruṣaṃ atyantadānadamaśīlarataṃ /
sarvāśravāntakaraṇaṃ virajaṃ kiṃ hāyate tava narendravadhū //
cāpodare karatalapramite vararomarājivicitre rucire /
iha so bhaviṣyati anantamatiḥ satataṃ alipta aśubhena śuciḥ //
bahudīrgharātranicitaṃ kuśalaṃ pramadāyimasya vipulaṃ paramaṃ /
yā taṃ dhareṣyati anantaguṇaṃ cirarātrasannicitapuṇyabalaṃ //
anurūpā tvaṃ pramadā pravarā mātā sa caiva puruṣapravaro /
putro prahīnavanatho virajo kiṃ hāyate tava narendravadhū //
atha rākṣasā vividharūpadharā āṇattā divi parito capalaṃ /
tiṣṭhantu bho pravaraśastradharā sarvadiśāṃ kurutha asaṃvaraṇāṃ //
[_Mvu_2.8_] teṣām anantaraṃ dvijihvagaṇā ārakṣahetu diśatāsu sthitā /
vātaṃ pi yeṣa calitaṃ śruṇiya krodhā samutpatanti agnisamā //
teṣām anantaragatā thapitā yakṣā pradīptaśikharā vikṛtā /
ye duṣṭacitta vinivārayathā mā ca vadhaṃ kurutha kasya cāpi //
teṣām anantarasthitā bahavo gandharvasaṃgha śubharūpadharā /
ārakṣahetu śubhacāpadharā cyavanakṣaṇe vimalabuddhimato //
catvāri lokapatino pi sthitā gagane svakapārivāreṇa saha /
adya cyaviṣyati kila bhagavāṃ lokasya arthasukhavṛddhikaro //
tridaśehi sārdhaṃ tridaśapravaro sthita antarīkṣe varacakradharo /
acirā cyaviṣyati cyutiṃ carimāṃ ākāṅkṣamāṇo sukham apratimaṃ //
māyāya mūli bahudevagaṇā kṛtvā daśāṅgulaṃ natābhimukhā /
samudīrayanti madhuraṃ vacanaṃ ullokayanti tuṣiteṣu jinaṃ //
vyavadānasannicitapuṇyabalā samayo ti antimam upehi bhavaṃ / {cyavadāna-?} sajjā tāva bhavati te jananī anukaṃpa dāni duḥkhitāṃ janatāṃ //
eṣo cyavāmi iti muṃci girāṃ śubhaṃ vacanaṃ udīrayi . . . . /
atha supinaṃ jananī jinasya tasmiṃ kṣaṇe paśyati varavipākaphalaṃ //
himarajatanibho me ṣaḍviṣāṇo sucaraṇacārubhujo suraktaśīrṣo /
udaram upagato gajapradhāno lalitagatiḥ anavadyagātrasandhiḥ //
na khalu bodhisatvā kālapakṣe matu kukṣiṃ okrāmanti // atha khalu pūrṇāyāṃ pūrṇamāsyāṃ puṣyanakṣatrayogayuktāyāṃ rātryāṃ bodhisatvā mātuḥ kukṣim avakrāmanti // upoṣadhikāyāṃ
[_Mvu_2.9_] pramadottamāyāṃ sananditāyāṃ avilakṣitāyāṃ akṣudrāvacarāyāṃ prāsadikāyāṃ śucigātrāyāṃ mandarāgāyāṃ jātisaṃpannāyāṃ kulasaṃpannāyāṃ rūpasampannāyāṃ varṇasampannāyāṃ nāmasampannāyāṃ ārohasampannāyāṃ pariṇāhasampannāyāṃ vyaktāyāṃ agrayauvanamaṇḍaprāptāyāṃ viśrutāyāṃ paṇḍitāyāṃ smṛtāyāṃ saṃprajānāyāṃ pradakṣiṇacittāyāṃ sarvākārasampannāyāṃ sarvākāraparipūrṇāyāṃ pramadottamāyāṃ bodhisatvā mātuḥ kukṣim avakrāmanti // bodhisatvena prabhā osṛṣṭā yāye prabhāye sarvaṃ buddhakṣetraṃ avabhāsitaṃ / devaputro devaputraṃ pṛcchati //
kiṃ kāraṇaṃ suravareṇa prabhā pramuktā
candrāṃśuśītalatarā kanakāvadātā /
yenāsureśvaragaṇā manujeśvarāś ca
prahlāditā ca narakā jvalanāgnikalpāḥ //
so dāni āha //
ye tatra tatra janatāṃ pratipālayanti
saṃsārapaṃjaragatāṃ madanābhibhūtāṃ /
teṣāṃ vimokṣakaraṇena mahāyaśena
āmantraṇārtham anaghena prabhā pramuktā //
bodhisatva āha //
muñcatha amarā purāṇi na kila prāmodyasya ayaṃ kālo /
jarāmaraṇapuraṃ bhettuṃ kālo jñānaprahāreṇa //
bodhisatvo smṛto saṃprajāno pradakṣiṇacitto mātuḥ kukṣiṃ okrānto //
iti sa nadiya siṃhanādaṃ narasiṃho cyavanakālasamayasmiṃ /
antarahito kṣaṇena narendrabhavane samupapadyi //
[_Mvu_2.10_] yo so tuṣitaṃ kāyaṃ obhāseti śubhena varṇena /
devapurāc cyavamāno taṃ anativaraṃ jinaṃ vande //
sabrahmakaṃ ca lokaṃ saśramaṇabrāhmaṇīṃ prajāṃ sarvāṃ /
varṇen'; obhāsayati anativaro lokapradyoto //
āścaryam adbhutam idaṃ paśyatha yāvat maharddhikaḥ śāstā /
smṛtimāṃ susaṃprajāno mātuḥ kukṣismiṃ okrānto //
yāvac ca narapravaro uttamalakṣaṇasamaṅgi asthāsi /
mātāye kukṣismiṃ smṛtimatimāṃ saṃprajāno ca //
samanantar'; okrānte ca bodhisatve iyaṃ mahāpṛthivī atīva ṣaḍvikāraṃ kampe saṃkampe prakampe saṃharṣaṇīyaṃ ca kampayati modanīyaṃ ca prahlāditaṃ ca nirvarṇanīyaṃ ca ullokanīyaṃ ca āsecanakaṃ ca apratikūlaṃ ca prāmodikaṃ ca prasādanīyaṃ ca nirudvegaṃ ca niruttrastaṃ ca / kampamānā ca punar na kaṃcit satvaṃ vyāpādayati yam idaṃ calaṃ vā sthāvaraṃ vā //
tato ayaṃ sāgaramerumaṇḍalā
prakampitā ṣaḍvidham āsi medinī /
kṛtā lokā vimalā manoramā
mahāndhakārāpanudasya tejasā //
yāvattakā nāgarājāno nāgādhipatayo rakṣāvaraṇaguptaye autsukyaṃ samāpadyensu //
caturo pi lokapālā rakṣām akarensu lokanāthasya /
mā kocī ahiteṣī namucibalanudaṃ vihiṃseyā //
[_Mvu_2.11_] śakro pi devānām indro suyāmo pi devaputro saṃtuṣito pi devaputro sunirmito pi devaputro vaśavartī pi devaputro mahābrahmā pi śuddhāvāsā pi devā bodhisatvasya mātuḥ kukṣigatasya rakṣāvaraṇaguptaye autsukyaṃ samāpadyensuḥ //
tato koṭisahasrāṇi devānāṃ kapilāhvayaṃ /
upagatāni tuṣṭāni ārakṣaṃ varabuddhino //
devanagaraṃ iva kapilapuram uttamaṃ kṛtam anuviśantehi /
manomayavikramagatehi amaragaṇehi abhivirocati //
māyāṃ parivāretvā maheśvaragaṇānāṃ kila sahasrāṇi /
āśu vigatamala-m-akhilā ākāśagatā abhiniṣaṇṇāḥ //
teṣāṃ dāniṃ pṛṣṭhato indrasahasrāṇi vimalaśikharāṇi /
subahūni bahuguṇasya ārakṣārthaṃ niṣaṇṇāni //
teṣāṃ dāniṃ pṛṣṭhato devendrāṇāṃ sahasranayutāni /
kāmāvacarā devā niṣaṇṇā gagane niralambe //
devagaṇānāṃ pṛṣṭhato asurā asurāṇāṃ ca dvijihvagaṇāḥ /
yakṣāś ca vikṛtarūpāḥ rākṣasasaṃghāś ca saṃniṣaṇṇāḥ //
etāye vidhiye gaganam amaraśatasahasrasaṃkulaṃ śrīmad* /
atyantasupariśuddhaṃ kuśalam upacitaṃ hi varadena //
so yaṃ mahānubhāvo smṛtimāṃ tuṣitabhavanā cyavitvāna /
pāṇḍaravarāhakanibho bhavitva gajarūpi ṣaḍḍanto //
vīraśayane śayantiye poṣadhikāye viśuddhavasanāye /
smṛtasaṃprajānakuśalo mātuḥ kukṣismiṃ okrānto //
[_Mvu_2.12_] sā ca rajanīprabhāte ākhyāsi bhartuno manāpasya /
rājavara pāṇḍaro me gajarājo kukṣim okrānto //
taṃ ca śruṇitvāna rājā vaipaṃcanikāṃ samāgatāṃ avaca /
supinasmiṃ asya sarve bhaṇātha bhūtaṃ phalavipākaṃ //
te tatra cāvaciṃsū naimittikā pṛcchitā svayaṃ rājñā /
dvātriṃśalakṣaṇadharo kukṣiṃ devīye okrānto //
hṛṣṭo bhavāhi naravara yasya tava kulasmiṃ pratyutpanno /
pṛthivīdhara vīragarbho anopamasatvo mahāsatvo //
yatha maya paurāṇānām ācaryāṇāṃ svayaṃ samupāhṛtaṃ /
dve sya gatayo anantyā bhavanti naravīraśārdūla //
yadi āsiṣyati agāre mahipati hoti saratano maharddhiko /
nityānubaddhavijayo rājaśatasahasraparivāro //
atha khalu pravrajiṣyati cāturdvīpāṃ mahīṃ vijahiyāna /
hohiti ananyaneyo buddho netā naramarūṇāṃ //
[supinaṃ pi śākiyānī ākhyāsi bhartuno manāpasya /
śveto gajanātho me kukṣiṃ bhettvāna okrānto //
etaṃ śruṇitva rājā vaipaṃcanikāṃ samāgatāṃ avaca /
supinasmiṃ asya sarvaṃ bhaṇātha bhūtaṃ phalavipākaṃ //
te tatra cāvaciṃsū naimittika pṛcchitā svayaṃ rājñā /
dvātriṃśalakṣaṇadharo kukṣiṃ devīye okrānto //
yadi punar agāramadhye vasati pṛthivīṃ abhijeṣyate sarvāṃ /
[_Mvu_2.13_] śūrāṃ putrasahasraṃ labheta etādṛśāṃ vīrāṃ //
atha ratana-anantākaraṃ pūrṇāṃ mahīm ujjhiyāna pravrajati /
buddho hohiti loke sarvajño sarvadarśāvī //]
mahābrahmā āha //
svapnāntare pramadā adarśi
sūryaṃ nabhā kukṣim anupraviṣṭaṃ /
prasūyati strīratanaṃ subhāgaṃ
bhartāsya bhoti nṛpo cakravartī //
svapnāntare yā pramadā adarśi
candraṃ nabhā kukṣim anupraviṣṭaṃ /
prasūyate sā naradevagarbhaṃ
so bhavati rājā balacakravartī //
svapnāntare yā pramadā adarśi
sūryaṃ nabhā kukṣim anupraviṣṭaṃ /
prasūyate sā varalakṣitāṃgaṃ
so bhavati rājā balacakravartī //
svapnāntare yā pramadā adarśi
śvetaṃ gajaṃ kukṣim anupraviṣṭaṃ /
prasūyate sā gajasattvasāraṃ
so bhavati buddho bodhitārthadharmo //
devī pṛcchīyati // kiṃ dharesi // sā āha // cakravartin ti //
[_Mvu_2.14_] kukṣiṃ prabhāsayantaṃ kanakavapuṃ pravaralakṣaṇasamaṅgiṃ /
dhāremi cakravartiṃ varapuruṣaṃ rājaśārdūlaṃ //
devā nabhe bhagavato ghoṣam udīrayensuḥ // buddho bhaviṣyati na rājā cakravartī // mahābrahmā gāthāṃ bhāṣati //
gajaṃ ratnaśreṣṭhaṃ madanabalavegāpanayanaṃ
pradīpaṃ lokasya tamatimiramohāpanayanaṃ /
guṇānāṃ koṣaṃ tvaṃ aparimitaratnākaradharaṃ
dharesi rājarṣiṃ apratihatacakraṃ samaruciṃ //
devī āha //
yathā mama na rāgadoṣā prasahanti narendragarbham upalabhya /
niḥsaṃśayaṃ bhaviṣyati samaruci yatha niścarati vācā //
bodhisatve khalu punar mātuḥ kukṣigate mātu sukhaṃ gacchati pi tiṣṭhati pi sukhaṃ niṣīdati pi śayyāṃ kalpayati bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu punaḥ mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātuḥ kāye śastraṃ na krāmati // na viṣaṃ nāgni na aśanī prasahati bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu puna mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātaraṃ devakanyā divyehi ucchādanaparimardanapariśeṣehi parijāgaranti bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu punar mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātā divyavastrasaṃvṛtaśarīrā bhavati divyābharaṇadhāriṇī bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu punaḥ mātuḥ kukṣigate mātā lābhinī bhavati divyānāṃ gandhānāṃ divyānāṃ mālyānāṃ divyānāṃ vilepānāṃ divyānām ojānāṃ bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu punar mahāmaudgalyāyana
[_Mvu_2.15_] mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātuḥ khalu punaḥ yo asyā abhyantaraparivāro so se atīva śrotavyaṃ śraddhātavyaṃ manyanti bodhisatvasyaiva tejena // kiṃkaraṇīyakapratisaṃyuktehi nimantrenti bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu punar mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātaraṃ bodhisatvo paśyati // bodhisatve khalu punar mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātur na kocid uparimena gacchati antaso pakṣī pi / alpābādhā bhavati alpātaṅkā / samāye vipākanīyagrahaṇīye samanvāgatā / nāpy atiśītāye nāpy ati-uṣṇāye ṛtupariṇāmāye bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu punar mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātā lābhinī bhavati praṇītānāṃ khādanīyabhojanīyānāṃ agrarasānāṃ uttamarasānāṃ adhigatarasānāṃ pratyagrarasānāṃ bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu punar mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātā vigatarāgā bhavati akhaṇḍam acchidram aśabalam akalmāṣaṃ pariśuddhaṃ paripūrṇaṃ brahmacaryaṃ carati / manasāpi tāye pramadottamāye rāgo na utpadyati sarvapuruṣehi antamasato rājñāpi śuddhodanena bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu puna mātuḥ kukṣigate bodhisatvamātā paṃca śikṣāpadāni samādāya vartati tāni ca sapūrvasamādinnāni bhavanti bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve khalu punar mātuḥ kukṣigate yavattā nāgarājāno nāgādhipatayo aṇḍajā vā jarāyujā vā saṃsvedajā vā aupapādukā vā te sarve niveśanam upasaṃkramitvā divyāni candanacūrṇāni divyāni tamālapatracūrṇāni prakiranti agurucūrṇāni prakiranti divyāni keśaracūrṇāni prakiranti divyāni kusumāni prakiranti / samāptāye ca naṃ arcanāye arcayanti paripūrṇāye ca naṃ arcanāye arcayensuḥ // te divyāni candanacūrṇāni ca prakiritvā divyāni agurucūrṇāni prakiranti divyāni ca keśaracūrṇāni divyāni ca tamālacūrṇāni prakiranti // divyāni muktakusumāni prakiritvā samāptāye ca naṃ
[_Mvu_2.16_] arcanāye arcayitvā paripūrṇāye ca naṃ arcanāye arcayitvā bodhisatvamātaraṃ triṣkṛtyo pradakṣiṇīkṛtvā yenakāmaṃ prakramensuḥ bodhisatvasyaiva tejena // bodhisatve punar mātuḥ kukṣigate yāvanto suvarṇarājāno suvarṇādhipatayo evaṃ caturmahārajakāyikā devās trāyastriṃśā yāmā tuṣitā nirmāṇaratino paranirmitavasavartino brahmakāyikā devā te sarve niveśanaṃ upasaṃkramitvā divyāni candanacūrṇāni prakiritvā divyāni agurucūrṇāni prakiranti / divyāni tamālapatracūrṇāni divyāni muktakusumāni prakiritvā samāptāye ca naṃ arcanāye arcayitvā paripūrṇāye ca naṃ arcanāye arcayitvā pariśuddhāye ca naṃ arcanāye arcayitvā bodhisatvamātaraṃ triṣkṛtyo pradakṣiṇīkṛtvā yenakāmaṃ prakramensuḥ bodhisatvasyaiva tejena //
___bodhisatvo khalu punar matuḥ kukṣigato na cātinīcaṃ tiṣṭhati na cāti-uccaṃ tiṣṭhati na cāvakubjako na ottānako na vāmena pārśvena tiṣṭhati na utkuṭuko // atha khalu dakṣiṇe pārśve paryaṃkam ābhuñjitvā tiṣṭhati // bodhisatvo khalu punar mātuḥ kukṣigato na pittena na śleṣmeṇa vā na rudhireṇa vā anyena vā kenacid aśucinā upalipto 'viśuddho tiṣṭhati // atha khalu ucchāditasnāpitaviśadagātro bodhisatvo mātuḥ kukṣismiṃ tiṣṭhati // bodhisatvo khalu punar mātuḥ kukṣigato mātaraṃ paśyati bodhisatvamātāpi taṃ kukṣigataṃ bodhisatvaṃ paśyati vigraham iva jātarūpasya dṛṣṭvā ca bhoti āttamanā [kukṣiṃ obhāsentaṃ vigraham iva jātarūpasya ] /
yatha vaiḍūryasya maṇi sphāṭikasamudge kaṭi-utsaṃgasmiṃ /
nihito syā evam eva bodhisatvaṃ paśyati mātā /
kukṣiṃ obhāsentaṃ vigrahaṃ iva jātarūpasya //
[_Mvu_2.17_] bodhisatvaṃ devasaṃghāḥ sukharātriṃ sukhadivasaṃ pṛcchakā āgacchanti prītamanaso tāṃ ca devasaṃghāṃ tathā pṛcchamānāṃ bodhisatvo pratyabhinandati dakṣiṇaṃ karam utkṣipya mātaraṃ ca na bādhati // bodhisatvaṃ mātuḥ kukṣigataṃ devā nāgā yakṣā mārutā rākṣasā piśācā na jahanti divā cā rātrau ca na cātra āsaṃgakathā kathīyati kāmopasahitā vā anyā vā asatyā kathā / nānyatra bodhisatvavarṇam eva bhāṣanti rūpataḥ sattvataḥ tejataḥ varṇataḥ yaśataḥ kuśalamūlāto // bodhisatvasya mātuḥ kukṣigatasya pratipūjā noparamati / divyāni tūryāṇi divyāni agurudhūpāni divyaṃ puṣpavarṣaṃ divyaṃ cūrṇavarṣaṃ // apsarasahasrāṇi ca upagāyanti upanṛtyanti // bodhisatvamātāṃ devakanyāsahasrehi sārdhaṃ abhyābhavati hāsyaṃ ca kathā ca / prasuptāṃ ca bodhisatvamātaraṃ devakanyā mandāravadāmena capalā parivījenti bodhisatvasyaiva tejena // ayaṃ ca punaḥ trisāhasramahāsāhasrāyāṃ lokadhātūyaṃ anuttarā garbhāvakrāntipāramitā //
anyaṃ ca dāni paśyatha āścaryaṃ tasya devaparṣāye /
tāva vipulāye yā kathā abhūt paramaharṣasaṃjananī //
na pi kāmakathā teṣāṃ na pi apsarasāṃ kathā na gītakathā /
na pi vādyakathā teṣāṃ na pi bhakṣakathā na pānakathā //
nābharaṇakathā teṣāṃ na pi vastrakathā pravartati kācit* /
yānodyānakathā vā manasāpi na jāyate teṣāṃ //
sādhū puṇyabalavato dyuti . . . . . sā sadevakaṃ lokaṃ /
abhibhavati nāyakasya vikasati eṣā kathā tatra //
[_Mvu_2.18_] sādhuṃ garbhokramaṇaṃ karmaṇa anurūpaṃ pāramigatasya /
iti vikasati bahuvidhā kathā pariṣāmadhye etasmiṃ //
sādhū ti nirāmiṣehi saṃjñāpadehi kṣapenti tatkālaṃ /
varabuddhino ayaṃ api kathā vikasati pariṣāmadhye //
evaṃ bahuprakārāṃ kathāṃ kathayantā ramanti devagaṇāḥ /
rūpaṃ varṇaṃ tejaṃ varaṃ ca vīracaryaṃ kathayantā //
sarveṣāṃ bodhisatvānāṃ mātā pratipūrṇe daśame māse prajāyati // subhūtinā śākyena preṣitaṃ rājño / āgacchatu devī iha prajāyiṣyati // rājā pratibodhayati // āgamiṣyati sālabhaṃjakaṃ ca kariṣyati //
lumbinivanaṃ sucapalaṃ apagatatṛṇakhāṇḍapatrasaṃkhāraṃ /
varasurabhikusumanikaraṃ karotha gandhodakasugandhaṃ //
lumbinivane va vātā tamālapatragandhavāsitaśarīrā /
vāyantu amṛtagandhāṃ madajananā ca palāyantu //
agaruvaradhūpagandhā samonamantu nabhato jaladharā taṃ /
lumbinivanaṃ chādetuṃ varacūrṇarasākulaṃ kṣipraṃ //
ekaikaṃ caṅkramavaraṃ dukūlapaṭṭorṇākośikārehi /
kalpayatha kalpavṛkṣāṃ yatha divi devapradhānasya //
devā ca devakanyā ca gandhamālyaṃ gṛhya luṃbinīvanam āgacchanti //
[_Mvu_2.19_] sphaṭikamaṇikuṇḍaladharā vigalitavasanā pralambamaṇihārā /
ādāya gandhamālyaṃ gaganapathagatā praḍīyanti //
mandāravāna bharitā kācit* śaṃgeriyo gṛhītvāna /
haricandanasya kācit kāci punaḥ kalpaduṣyāṇāṃ //
sthalajajalajaṃ ca mālyaṃ gṛhītvā apsarā muditacittāḥ /
ratanā ābharaṇāni ca jambudvīpe abhimukhīyo //
caturāśītim anūnā chatrasahasrāṇi devakanyāyo /
kanakaratanāmayāni ādāya nabhe praḍīyanti //
kūṭāgārasamehi ca sphaṭikamaṇimusālagalvehi citrehi /
bharitam api antarīkṣaṃ duṣyaśatasamucchritapatākaṃ //
gajaśvasanasannikāśā śāradameghā khagapathe virocanti /
varasurabhikusumagandhā kamalotpalacampakavimiśrāḥ //
bhujagapatino pramuditā meghehi sugandhatoyabharitehi /
abhyokiranti nagaraṃ anyāni ca adbhutaśatāni //
avagāhya taṃ vanavaraṃ māyā sakhisaṃvṛtā jinajinetrī /
vicarati cittarathe devi amaravadhū yatha ratividhijñā //
sā krīḍārtham upagatā pilakṣaśakhāṃ bhujāya avalambya /
pravijṛmbhitā salīlā tasya yaśavato jananakāle //
atha vā navati sahasrā marukanyā āśur eva sannipatitā / {āśu-r-eva} māyāṃ kṛtāṃjalipuṭā idam avaca prasannasaṃkalpā //
[_Mvu_2.20_] adya jarāvyādhimathanaṃ janayiṣyasi amaragarbhasukumāraṃ /
devī divi bhuvi mahitaṃ hitaṃ hitakaraṃ naramarūṇāṃ //
mā khalu janaya viṣādaṃ parikarma vayaṃ tavaṃ kariṣyāmaḥ /
yaṃ kartavyam udīraya dṛśyatu kṛtam eva tatsarvaṃ //
atha caturi lokapālā saparivārā āśu-r-eva sannipatitā /
divyapraveṇihastā devim upagatā pradakṣiṇato //
sarve pi devasaṃghā māyāṃ paricārayitva ākāśe /
sthitā mālyagandhahastā svaparivāreṇa upaśobhanti //
na khalu punar bodhisatvāmātā bodhisatvaṃ janeti śayānā niṣaṇṇikā vā yathānyāḥ striyo // atha khalu bodhisatvamātā sthitikā eva bodhisatvaṃ saṃjaneti // bodhisatvo smṛto saṃprajāno mātaram abādhayamāno dakṣiṇapārśvena prādurbhavati //
dakṣiṇena hi pārśvena jāyante puruṣottamāḥ /
sarve puruṣaśārdūlā bhavanty atravihāriṇaḥ //
kiṃ tan na bhidyate pārśvaṃ vedanā ca na jāyate /
tasyā jinajanetrīye janetvā puruṣottamaṃ //
manomayena rūpeṇa prādurbhonti tathāgatā /
evaṃ na bhidyate pārśvaṃ vedanā na ca jāyati //
bodhisatvo garbhāvāsapariśrānto sapta padāni kramati //
jātamātro ca vikrame sapta vikramate bhuvi /
diśāṃ ca praviloketi mahāhāsaṃ ca ūhati //
[_Mvu_2.21_] atra kiṃ kāraṇaṃ uktaṃ yaṃ sapta kramate kramān* /
na ca aṣṭa na ca ṣaṣṭi atra āgamanaṃ śṛṇu //
garbhāvāsapariśrānto sarvalokahito muniḥ /
paścimo garbhāvāso yaṃ atha vegena prakrami //
taṃ tu saptapade nyaste devasaṃghābhilīyata /
sahasā lokapālebhyo aṃkena dhāriye muniḥ //
atha varṣo samutpadye divyakusumaśīkaro /
mandāravarajākīrṇṇo divyacandanasaṃkulo //
dīrghakālam udagrāś ca suramukhyā agradhūpanaṃ /
pramuṃciṣu vibhūṣārthaṃ tasya uttamabuddhino //
yad arthaṃ ca viloketi diśāṃ apratipudgalo /
tatrāpi āgamaṃ vakṣye upadeśaṃ manoramaṃ //
na so vidyate satvānāṃ deveṣu manujeṣu vā /
yasyaivaṃ saṃbhavo bhavati garbhokramaṇam eva ca //
khadyotakanakanirbhāsaṃ pārśvaṃ jinajanetriye /
āyate yadā sarvajñaḥ āyate carame bhave //
jātamātrasya taccittaṃ āsi pravaravādino /
asti kaścit samabuddhi me idaṃ tarkaṃ nivartituṃ //
kecit saṃsāracāreṇa artīyanti yathā ahaṃ /
ityarthaṃ puruṣādityaḥ diśāṃ sarvāṃ nirīkṣati //
atha diśāṃ vilokento dṛśyati vadatāṃ varaḥ /
[_Mvu_2.22_] devakoṭisahasrāṇi tasmiṃ hāsaṃ pramuñcati //
jātamātrasya me cāhuḥ devatā mārakāyikāḥ /
caturdvīpo mahākośo cakravartī bhaviṣyasi //
athāsya hāso saṃbhavati na me satvā vijānatha /
sarvajño sarvadarśāvī bhaviṣyaṃ puruṣottamaḥ //
evam etaṃ praśaṃsanti vipākam upadeśakāḥ /
tathā hi narasiṃhānāṃ śāsanaṃ suprakāśitaṃ //
yaṃ tiṣṭhantī janaye vīraṃ saṃkusumitehi śālehi /
śarīram avalambyamānā taṃ anativaraṃ jinaṃ vande //
saṃpratijāto sugato samehi pādehi dharaṇim avatiṣṭhe /
sapta ca padāni agamā sarvāṃ ca diśāṃ viloketi //
taṃ cāsya caṃkramantaṃ anvāgami vījanaṃ ca cchatraṃ ca /
mā varaviduno kāye daṃśā maśakā ca nipatensuḥ //
saṃpratijāte sugate devā prathamaṃ jinaṃ pratigṛhṇe /
paścāc cainaṃ manuṣyā anativaraṃ aṅke dhārensuḥ //
pratyagrahensu devā sugataṃ dvātriṃśalakṣaṇasamaṃgiṃ /
[_Mvu_2.23_] paścāc cainaṃ manuṣyā anativaraṃ aṃke dhārensuḥ //
nirvāyensu pradīpā mānuṣakā obhāsit'; abhūl lokaṃ /
saṃpratijāte sugate ulkādhāre naramarūṇāṃ //
saṃpratijāte sugate jñātī udakārthikā vidhāvensuḥ /
atha purato udupānā pūrā mukhato viṣyandensuḥ //
duve vāridhārā udgami ekā śītasya ekā uṣṇasya /
yatra snapayensu sugataṃ vigrahaṃ iva jātarūpasya //
saṃpratijāte khalu punaḥ sugate bodhisatvamātā akṣatā caiva abhūṣi avraṇā ca bodhisatvasyaiva tejena / bodhisatvamātuḥ kukṣi pratipūrṇā eva abhūṣi anonaddhā ca // saṃpratijāte khalu punar bodhisatve caturṇṇāṃ dvīpakoṭiśatānāṃ madhye pṛthivīmaṇḍapradhānā aśvatthayaṣṭi prādurbhavet* / antaradvīpe candanavanaṃ prādurbhavet* / bodhisatvasya upabhogaparibhogam āgacche bodhisatvasyaiva tejena // tatra devaputrasahasrāṇi apsarasahasrāṇi gandhamālyam ādāya āgacchanti bodhisatvasya pūjārthaṃ // devaputro devaputraṃ pṛcchati // kahiṃ gamiṣyasi // so āha //
eṣā prasūṣyati narendravadhūttamaṃ taṃ
vatsaṃ vibuddhavarapuṣkaragauragarbhaṃ /
yo prāpsyate dharaṇimaṇḍagatottamārthaṃ
māraṃ nihatya sabalaṃ tam upemi vīraṃ //
[_Mvu_2.24_] amrakṣitā garbhamalena gātrā
jātaṃ jale paṃkajam uttamaṃ vā /
vapuṣmanto bālaraviprakāśo
sabrahmakān amarān abhibhoti //
tato jātamātro kule śākiyānāṃ
atikramya dhīro padānīha sapta /
samolokayitvā diśā ūhasāsi
ayaṃ dānim eko bhavo paścimo tti //
nabhe tu cchatram eva vibhrājamānaṃ
maṇimuktiśreṣṭhaṃ parābhāvibhrājaṃ /
vidhūtadāmena mandāravānāṃ
bahū devaputrā nabhe dhārayensuḥ //
sabālārkaśaṃkhapratīkāśavarṇaṃ
varaṃ hemacchatraṃ nabhe dhārayensuḥ /
tato vījanīyo visṛṣṭā bhramensuḥ
kareṇa grahetvā jinaṃ vījayensuḥ //
tataḥ puṇyagandhā sukhoṣṇā prabhūtā
laghupremaṇīyā hitā mānuṣāṇāṃ /
śivā nandanīyā tuṣārānubaddhā
duve vāridhārā nabhe udgamensu //
tato meruśṛṅgād anekaprakārā pramuktottarīyā samantormijātā //
[_Mvu_2.25_] bhṛśaṃ viśvagandhādhivāsānuvātā dṛḍhāṃ ṣaḍvidhānaṃ mahīṃ kaṃpayensuḥ //
suvarṇasya rūpyamaṇīnāṃ śubhānā
vimāneṣu devā satūryā vighuṣṭā /
sujātena jātaṃ jinaṃ prekṣamāṇā
sacandrārkatāraṃ nabhaṃ śobhayensu //
ayaṃ so sadevaṃ sanāgaṃ sayakṣaṃ
mahoghaṃ maharṣī jagaṃ uttaritvā /
tataḥ kṣemam ekāṃ diśāṃ prāpsyatīti
prahṛṣṭā sya devā nabhe vyāharensuḥ //
saṃpratijāte bodhisatve śākyānāṃ paṃca kumāraśatāni sundaranandapramukhāni / paṃca kanyāśatāni yaśodharāpramukhāni / paṃca dāsakaśatāni cchandakapramukhāni / paṃca aśvaśatāni kaṇṭhakapramukhāni / paṃca hastipotaśatāni candanahastipotakapramukhāni / paṃca nidhiśatāni prādurbhūtāni // paṃcahi rājaśatehi jayasaṃvṛddhaye preṣitā //
___rājā śuddhodano āṇāpeti // ito eva devīṃ nivartayatha // kenacid bodhisatvo abhivahiṣyatīti // viśvakarmeṇa devaputreṇa ratnāmayī śivikā nirmitā // ko imāṃ śivikāṃ vahiṣyatīti // catvāro mahārājā upasthitā / vayaṃ sattvasāraṃ vahiṣyāmaḥ /
[_Mvu_2.26_] bodhisatvo ca māyāya mātuḥ sārdhaṃ śivikāsamārūḍho / śakro devānām indro mahābrahmā ca utsāraṇaṃ karonti //
___rājñā śuddhodanena amātyā āṇattā // ita eva kumāraṃ śākyavardhanaṃ devakulaṃ netha abhayāye devīye pādavandanaṃ // tehi amātyehi rājño vacanena kumāro tato eva śākyavardhano devakulaṃ nīto abhayāya devīye pādavande // te dāni abhayāye devīye mūrdhena pādā vandāpayiṣyāmo ti / yena cābhayā devī tena kumārasya pādā prādurbhūtā / abhayā devī kumārasya mūrdhena pādeṣu praṇatā //
naro cetiyeṣu praviṣṭo akāmo mahālokanātho narendrāṇa śāstā /
yadā uttamāṅgena vandāpayensuḥ tato tasya pādāni prādurbhavensu //
tato devatā cābhayā ity avocat* na eṣo nurūpo mamaṃ vandamāmo /
praṇāmaṃ ca eṣo yad anyasya kuryād dṛḍhaṃ saptadhā asya mūrdhaṃ sphaṭeyāti //
jātamātre kumāre arthasiddhī sukhī sarvasatvā abhū yāvad avīciṃ / praṇāmaṃ ca kurvī devā abhayā ca tasya devī prahṛṣṭā praṇāmaṃ karoti // utthāpanīyā gāthā //
jāte jagapradhāne sarve arthā pradakṣiṇā rājño /
tena naralambakasya nāmaṃ sarvārthasiddha iti //
[_Mvu_2.27_] rājakulaṃ kumārasmiṃ praviṣte avacat purohitaṃ nṛpatiḥ /
lakṣaṇavidhiguṇakuśalāṃ viprāṃ pariyeṣatha śīghraṃ //
taṃ vijñāya ca devā maheśvarā nāma cittavasavarttī /
mā lakṣaṇā akuśalā vikalpayiṣyanti dvijasaṃghā //
vigatamadamānadarpā aṣṭa sahasrā maheśvaravarāṇāṃ /
devanaraguruṃ kṛtāñjalī saṃpratijātaṃ upagamensuḥ //
te rājakuladvāre śucivastrāmbarasthitā stimitaśabdāḥ /
pratihārarakṣam abravīt sumadhurakaraviṃkarutaghoṣāḥ //
śuddhodanaṃ upagamya brūvīhi ime lakṣaṇaguṇavidhijñā /
tiṣṭhanti aṣṭa sahasrā praviśensuḥ yadi anumatan te //
sādhū ti pratiśrutvā pratihārarakṣo praviśya rājakulaṃ /
abravīt kṛtāṃjalipuṭo prītamanaso pṛthivīpālaṃ //
atulavaradīptayaśasā kāraya rājyaṃ ciraṃ nihataśatru /
dvāre te 'marasadṛśā tiṣṭhanti praveṣṭum icchanti //
pratipūrṇavimalanayanā madhurasvara mattavāraṇavicārī /
bhavati mama teṣu śaṃkā na te manujā devaputrās te //
paricaṃkramatāṃ teṣāṃ dharaṇīrajo kramavarāṃ na spṛśāti /
na ca sānaṃ paśyati padaṃ pṛthivyāṃ idaṃ api āścaryaṃ //
gambhīrastimitaceṣṭā āryākārā praśāntadṛṣṭipathā /
vipulāṃ janenti prītiṃ janasya samudīkṣamāṇasya //
[_Mvu_2.28_] anyaṃ ca dāni adbhutaṃ śarīracchāyā na dṛśyate teṣāṃ /
teṣāṃ ca sandhiśabdo caṃkramatāṃ na śruyate kaścit* //
niḥsaṃśayaṃ upagatā putravaraṃ naravarādhipa draṣṭuṃ /
abhinandaṃ abhivādaya paśyāhi ayonijāṃ devāṃ //
varamālyagandhahastāṃ līlāceṣṭāṃ manoramaśarīrāṃ /
dīpyantāṃ iva śirīye asaṃśayaṃ pravaramarutas te //
śuddhodano niśāmya vacanam idaṃ harṣakampitaśarīro /
abravīt* bhaṇahi sucapalaṃ praviśantu niveśanam udāraṃ //
kiṃkāraṇaṃ na edṛśā prākṛtapuruṣāṇa bhonti ākārāḥ /
na pi mānuṣāṇa īdṛśī ṛddhi bhavati yādṛśīṃ bhaṇasi //
atha so pratihārarakṣo upagamya maheśvarāṃ idam avocat* /
prahvo kṛtāṃjalipuṭo praṇamya hṛṣṭo muditacitto //
abhinandato narapatiḥ praviśantu bhavanto divyapurakalpaṃ /
rājavṛṣabhasya veśmaṃ narādhipatinā anujñātāḥ //
etaṃ śrutvā vacanaṃ aṣṭasahasraṃ maheśvaravarāṇāṃ /
praviśanti pārthivakulaṃ anihatakulavaṃśamukhyasya //
śuddhodano pi rājā maheśvarāṃ dūrato niśāmetvā /
pratyutthito saparivāro gauravabalabhāvitaśarīro //
tāṃ avaca rājavṛṣabho svāgatam anurāgaṃ bhavi sarveṣāṃ /
prītā sma darśanena praśamadamabalena ca bhavatāṃ //
[_Mvu_2.29_] saṃvidyante imāni asmākaṃ āsanapradhānāni /
āstāṃ tāva bhavanto asmākam anugrahārthāye //
atha te teṣv āsaneṣu bahuratnaviśuddhacitrapādeṣu /
vigatamadamānadarpā niṣīdi anavadyakarmāntāḥ //
te kaṃcid eva kālaṃ āgamayitvā narādhipam avocat* /
śṛṇvatu bhavān prayojanaṃ yaṃ asmākam iha gamanāye //
sarva-m-anavadyagātro utpanno lokasundaro tuhyaṃ /
putro kila manujapate lakṣaṇaguṇapāramīprāpto //
vayam api lakṣaṇakuśalās samarthā guṇadoṣalakṣaṇaṃ jñātuṃ /
yadi na gurutvaṃ bhavato paśyema mahāpuruṣarūpaṃ //
so avaca hanta paśyatha suvyapadeśakṣemaṃ mama putraṃ /
marumanujaharṣajananaṃ lakṣaṇaguṇapāramīprāptaṃ //
atha sa mṛdukācalindikapraveṇiye guṇadharaṃ grahetvāna /
aṃkena vādicandraṃ upanāmayati suravarāṇāṃ //
ālokayitva dūrā maheśvarā parākramaṃ daśabalasya /
mūrdhani vigalitamakuṭā nipatanti mahītale hṛṣṭāḥ //
te dāni rājānam ārocenti / lābhā te mahārāja sulabdhā yasya te yaṃ mahāpuruṣo kule utpanno dvātriṃśatīhi mahāpuruṣalakṣaṇehi samanvāgato // tadyathā //
samā heṣṭā ca dīrghā ca āyatā utsaṃgapaṃcamā /
[_Mvu_2.30_] eṇi bṛhatpratiṣṭhito kośa nyagrodha te daśa //
mṛdujālā ca pratipūrṇā ekā ūrdhvāgrapaṃcaṃāḥ /
ślaksṇacchavi haṃsāntarā ca utsadā ca te daśa //
rasaṃ suvarṇasīho ca samā śuklā ca paṃcaṃā /
samā prabhūtā brahṃā ca nīlagopakṣa te daśa /
ūrṇā uṣṇīṣaśīrṣaṃ ca nātho dvātriṃśalakṣaṇo //
dakṣiṇāpathe aparo brāhmaṇakumāro ujjenīyaṃ brāhmaṇamahāśālasya putro śyāmo asito varṇena paṇḍito nipuṇo meghavī / tena gurukulāto devā ca mantrā ca śāstrā ca adhīṭā // so dāni adhītavedādhyayano gṛḥāto niṣkramya vindhyaparvataṃ gatvā ṛṣipravrajyāṃ pravrajito mūlaphalapatrabhakṣo rucchavṛttiḥ // tena tahiṃ vindhyaparvate āśramaṃ māpayitvā vāhitakena mārgeṇa yujyantena ghaṭantena vyāyāmantena catvāri dhyānāni niṣpāditāni pañcābhijñā ca sākṣātkṛtā // so caturdhyānalābhī paṃcābhijño bahuśruto vedapārago asito ṛṣi samantena abhijñāto parijñāto / asito ṛṣi divi parighuṣṭo antarīkṣacaro maharddhiko ca mahānubhāvo paṃcamātrehi śiṣyaśatehi sārdhaṃ nālakena ca tahiṃ āśrame prativasati // so taṃ bodhisatvasya jātamātrasya pṛthivīcālaṃ ca dṛṣṭvā mahāntaṃ ca obhāsaṃ dṛṣṭvā manojñāni ca amānuṣyāṇi ca gītavādyaśabdāni śrutvā divyāni puṣpavarṣāṇi patantāni dṛṣṭvā devakoṭīsahasrāṇī ca apsarasahasrāṇi ca divyamālyagandhahastāni khagapathena pūrvāmukham abhipatantāni anyāni ca adbhutaśatāni dṛṣṭvā uddharṣitaromasaṃjāto // kim idaṃ adya jaṃbudvīpasya / iyaṃ adya kasyānubhāvena pṛthivī ca
[_Mvu_2.31_] kampati adbhutaśatāni ca prādurbhūtāni // so dāni ṛṣiḥ divyena cakṣuṣā sarvajaṃbudvīpaṃ pratyavekṣati kasya imaṃ tejānubhāvaṃ edṛśaṃ manojñāni ca gītavāditaśabdā niścaranti divyāni tūryaśatāni śruyanti devāś ca devakanyāś ca dṛśyanti divyāni ca puṣpavarṣāṇi pravarṣanti candrādityasahasrāṇi ca dṛśyanti narakasahasreṣu nāgniḥ prajvalati / ekāntasukhasamarpitā ca satvā saṃjātā // so tathā divyena cakṣuṣā adrākṣīt* // purastimena kapilavastusmiṃ nagare rājño śuddhodanasya putro jātā kṛtapuṇyo maheśākhyo mahānubhāvo yasya tejānubhāvena jambudvīpe evaṃrūpāṇi adbhutaśatāni prādurbhūtāni // deśakālena kumāraṃ drakṣyāmi // so dāni kālaṃ ca samayaṃ ca jñātvā kumārasya darśanāya saṃbahulehi śiṣyehi saṃparivṛto vaihāyasena ṛddhiye kapilavastum anuprāpto rājño śuddhodanasya antaḥpuradvāre // amātyā ca pratihāro ca ṛṣiṃ dṛṣṭvā pratyutthitā / kim ājñāpeti bhagavāṃ kenārthaṃ kim āgamanaprayojanaṃ // ṛṣi āha // śuddhodanasya pratihāretha asito ṛṣi darśanakāmo // pratihāreṇa rājño niveditaṃ // asito ṛṣi darśanakāmaḥ // rājā śuddhodano asitasya ṛṣisya āgamanaṃ śrutvā abhijñātasya viśrutasya mahābhāgasya pratihārarakṣam āha // praviśatu ṛṣīti // pratihārarakṣeṇa nirdhāviya ṛṣisya niveditaṃ / praviśatu bhavāṃ //
___ṛṣi praviṣṭo / rājā sāntaḥpuro ṛṣiṃ dṛṣṭvā pratyutthito // abhivādema bhagavantaṃ niṣīdatu bhagavāṃ // ṛṣi rājño jayena vardhāpayitvā niṣaṇṇo // rājā pṛcchati // kiṃ bhagavaṃ āgamanaprayojanaṃ // ṛṣi āha // kumāran te draṣṭukāmo // tasmiṃś ca kāle kumāro anyataraṃ śāntasamādhiṃ samāpanno // teṣām etad abhavat* / prasupto kumāro // tato rājā ṛṣiṃ āha // bhagavaṃ āgamehi muhurtaṃ kuṃāro saṃprati osupto // ṛṣi āha // mahārāja na kumāro osopati // rājā kumārasya
[_Mvu_2.32_] mūlaṃ allīno paśyati ca kumāraṃ jāgritaṃ // rājā ṛṣisya vismito / mahābhāgo ṛṣiḥ // rājñā āṇattaṃ / upanāmetha kumāraṃ ṛṣisya // kumāro sūkṣmāyāṃ ajinapraveṇiyaṃ gṛhya ṛṣisya upanāmito // ṛṣi kumārasya dūrato eva kāyena mahāpuruṣalakṣaṇāni dṛṣṭvā aṃjaliṃ mūrdhani kṛtvā pratyusthito // namaskṛtvā kumāro ṛṣiṇā pratigṛhīto // ṛṣiḥ kumārasya dvātriṃśatmaḥāpuruṣalakṣaṇāni pratyavekṣati //
___ṛṣiś ca tatra rājakule kumārasya cakravartiśabdaṃ śṛṇoti / naimittikehi kumāro vyākṛtaḥ rājā cakravartī bhaviṣyati // ṛṣisya bhavati // nāyaṃ cakravartī bhaviṣyati / buddho ayaṃ loke bhaviṣyati // ṛṣis tāni lakṣaṇāni dṛṣṭvā na edṛśāni rājño cakravartisya lakṣaṇāni buddhānām edṛśāni lakṣaṇāni bhavanti / buddho ayaṃ loke bhaviṣyati / ahaṃ ca nacireṇa kālena kālakriyāṃ kariṣyāmi / idaṃ ca ratnaṃ na drakṣyāmi / imasya dharmaṃ na śroṣyāmi gaṇottamaṃ ca na drakṣyāmi // ṛṣi prarodī aśrūṇi ca pravartayati // rājā śuddhodano asitaṃ ṛṣiṃ rudantaṃ dṛṣṭvā sāntaḥpuro udvigno jāto // kiṃ bhagavantaṃ kumāraṃ dṛṣṭvā rodasi / mā kumārasya kāṃcid vipattiṃ paśyasi // kumārasya jātamātrasya pṛthivī kampitā ṣaḍvikāraṃ obhāsaḥ loke prādurbhūtaḥ devasahasrehi pūjito divyāni kusumavarṣāṇi divyāni ca tūryasahasrāṇi saṃpravāditāni śabdā niścarensuḥ // kumāre jātamātre kapilavastusmiṃ paṃca kumāraśatāni jātāni paṃca kanyāśatāni paṃca dāsaśatāni paṃca dāsīśatāni saṃjātāni paṃca hastipotaśatāni paṃca aśvaśatāni paṃca nidhānaśatāni prādurbhūtāni paṃcahi rājaśatehi jayavṛddhīye preṣiṭāyo anyāni pi ca āścaryādbhutāni / bhagavāṃ ca kumāraṃ dṛṣṭvā roditi / evaṃ me bhagavaṃ ākhyāhi mā kumārasya kāṃcid vipattiṃ paśyasi // ṛṣir āha // mahārāja
[_Mvu_2.33_] kumārasya na kāṃcid vipattiṃ paśyāmi / edṛśānāṃ mahārāja mahāpuruṣāṇāṃ kadācit kahiṃcil loke prādurbhāvo bhavati / ayaṃ mahāpuruṣo prādurbhūtaḥ buddho loke bhaviṣyati / ahaṃ ca vṛddho na drakṣyāmi / dharmaṃ ca deśayiṣyati aupasamikaṃ cāryaṃ ca nirvāṇikaṃ ca taṃ ca na śroṣyāmi / gaṇavaraṃ cāsya na drakṣyāmi buddhavikurvitāni na drakṣyāmi / tad etāṃ mahārāja ātmano mahāvipattiṃ dṛṣṭvā rodāmi // ṛṣiḥ bodhisatvaṃ caturhi kāraṇehi ekāṃśena vyākaritvā buddho yaṃ loke bhaviṣyatīti prakrānto //
nīvaraṇāni vijahitva ekāgreṇa manasā mama śṛṇotha /
yathā asito parideve utpanne śākiyakumāre //
asito nāma maharṣiḥ abhūṣi yo vasati vindhyaviṣayasmiṃ /
niyatanicayo mahātmā mahākapila-uttamāṃgaruhaḥ //
āraṇyaśāstrakuśalo lābhī pañcāna so abhijñāna /
kailāsaśikharavāsī dhanapatir iva guhyakādhipati //
so vasati kānanamūrdhni mūlaphalam akṛṣṭaṃ rucchāṃ vṛttiṃ /
śiṣyeṇa nālakena sārdhaṃ anyehi ca bahūhi //
daśakuśalakarmasevī praśamadamarato pare ca ovadati /
devaguṇapāramigato ṛṣiḥ paramaśīlasaṃpanno //
obhāso ca suvipulo prītī lokottara asaṃmuhyantī /
satvā caikāntasukhī abhunsu pṛthivī ca kampesi //
so tatra saṃniṣaṇṇo paśyati mandāravāṇi kusumāni /
dharaṇītale patitāni divyāni ca kalpapuṣpāṇi //
[_Mvu_2.34_] paśyati asito ca nabhe ābharaṇaśaṭāni viprakīrṇāni /
sahasrā pradhāvitānāṃ gaganatale devakanyānāṃ //
madhuraṃ ca kiṃnarīṇāṃ śṛṇoti gītasvaraṃ giriguhāsu /
girinadiyo kūlavahāṃ śamayati kusumākulajaloghāṃ //
obhāsaṃ pi ca vipulaṃ samantato paśyati daśadiśāsu /
sahasā samutpatantaṃ ravitaruṇamarīcisaṃkāśaṃ //
etāni ca anyāni ca bahūni āścaryakāni dṛṣṭvāna /
uddharṣitaromakūpo asito cintāmano āsi //
kin tu khu mahī pracalitā gaganatale dundubhino ca nadanti /
obhāsito ca loko pravarṣati ca puṣpavarṣāṇi //
na vibhānti candrasūryā lavaṇajalo kṣubhyate asitatoyo /
padmottarīyapaṭalā dṛśyanti kusumākulajalaughā //
sarve c'; ime drumavarā akālakusumehi . . . . cchāditā /
adya phalakusumabharitā surabhī gandhā pravāyanti //
na ca prajvalate agniḥ nirayasahasreṣu adya divasena /
na ca vedayanti duḥkhaṃ lokāntarikā vipadyamānā //
na cāpi kṣudhāpipāsā yathā pure jāyate śarīrasmiṃ /
hṛdayaṃ ca me pramuditaṃ kin tu khalu bhaviṣyati adya //
atibalam udīrṇahāsā kiṃ tu khalu purastime diśābhāge /
dhāvanti devakanyā candanacūrṇaṃ grahetvāna //
[_Mvu_2.35_] ko na khalu mahānubhāvo utpanno adya jaṃbudvīpasmiṃ /
kasya yaśena yaśavato ayam edṛśako mahābhāvo //
tahim edṛśaṃ nimittaṃ lokasmiṃ yasya kasyacid bhoti /
buddhānām utpāde edṛśakā bhonti ākārāḥ //
pṛthivīya patantānāṃ śṛṇoti ākāśe amarasaṃghānāṃ /
utpanno lokanātho buddho hohiṣyati aneyo //
so dāni pramuditamano gaganatale śruṇiya devasaṃghānāṃ /
adya naravīragarbho buddho lokasmiṃ utpanno //
so sarvaṃ jambudvīpaṃ olokayi divyalocanehi ṛṣi /
addasa śākyāna kule jāto śuddhodanasuto yaṃ //
tasyāpi evaṃ dṛṣṭvā jāto diśāsu bodhiya kaulīno /
tatraiṣa buddhaśabdo carati drakṣyāmi taṃ kāle //
te cāpi kuṭhārihastā kṛṣṇājinasukṛta-uttarāsaṃgā /
valkalacīrāṃbaradharā ādāya phalodakam āgami //
ākāśe nirālambe vāyupathe . . . . prakrāmi ṛṣiḥ /
ṛddhiṃ saṃjanayitvā kṣaṇena āgami kapilavastuṃ //
himavatamūle adarśi nagaraṃ ramyaṃ ādityabandhuguptaṃ /
durdharṣaṃ paraśatrubhiḥ taṃ ca suramaṇīyaṃ tridaśāna iva /
devānāṃ praviśe ṛṣi puraṃ śākiyadarśanārthāye //
susannibhantaṃ praviśe āpaṇapaṇyakrayaprasaktaṃ pūrṇaṃ /
[_Mvu_2.36_] hṛṣṭajanehi pramuditahayagajarathapattisaṃghehi //
so manasā upagacchanto dvāre praviṣṭo śuddhānte . . . . /
śuddhodanasya nilayaṃ nilayaṃ yathā devarājasya //
prāsādaharmiyaṃ taṃ gavākṣavaraśaraṇapaṃjaravibuddhaṃ /
girikūṭaṃ iva galitaṃ paśyati gagane virocentaṃ //
tasmiṃ vimānamukhye kūṭāgārāṇi rajataśrīmāṇi /
śobhanti karṇikāyo hutāśanahutārcisaṃkāśā //
garbhagṛhāṇī śubhāni ca santi viśadaśaṃkhahārakasaṃnibhā /
vimalaravisaṃprakāśā dyotanti kṛtā va candrāṇi //
dṛśyanti tatra uptā veruliyasya sukṛtehi phalakehi /
gṛhasūcīkāvalīhi vidyughanaprasekavarṇāni //
paśyanti toraṇāni kanakamayā agnijvālasadṛśāni /
vimalaravisaṃprakāśā dyotanti kṛtā ca candrāṇi //
kvacitkvacit kālameghasadṛśasamadā pi sṛjanti viya toyaṃ /
kvaci* niśritārkasadṛśā satārakā niścaranti kvacit* //
mārjārapotakā pi ca kvacitkvacit sahasāvapatanti tahiṃ /
trasyanti ca varhiṇehi kvacitkvacit saṃpatantehi //
madhuraṃ ca paṃjaragatā kvacitkvacit kokilā nikūjanti /
śukasārikā kvacitkvacid ābharaṇanidānavibhrāntā //
[_Mvu_2.37_] śuddhaṃ daśasu vidiśāsu caturasraṃ nirmitaṃ su-āviddhaṃ /
durgharṣiyaṃ arībhiḥ sūtragrahasya samupacīrṇaṃ //
bahuvidharatnasaṃcayāyaṃ anekavicitrasaṃghātabhūmiyāṃ /
sīho niṣadyati viṣṭaṃ trasati ca udentam ādityaṃ //
taṃ yugyayānakavigataṃ ceṭīvelāsikāhi ca upetaṃ /
kāṣāyakarburavarṇaṃ varṣavarasamākulaṃ praviśe //
preṣyaśatayānakalilaṃ āryajanasamākulaṃ śucisugandhaṃ /
praviśe bhavanaduvāraṃ prāpto jaṭilo nyasaṃrodhaṃ //
osaraṇe ca bharitā addaśi pramadā sthitasaṃbhrāntena /
pragṛhītakhaḍgahastā ati-r-iva priyadarśanapralāpā //
asito cāsau vyakto gambhīro sarvaśāstrasuvidhijño /
pratihārarakṣam avoca nivedaye śākyarājasya //
kālo smi vikhyāto bhāradvājo ham asmi gotreṇa /
jāto smi ārya ti viṣaye sikhare vindhyasmiṃ viharāmi //
sādhv ārya tti śrutadharo pratiśruṇiya prāpaye mahīpatino /
tad vacanaṃ anavaśeṣaṃ śrutvā ca praveśayitvā ca //
pratibhāṇito praviṣṭo siṃhahanusya svargasadṛśanilayaṃ /
indra iva nandanaṃ gato saṃkīrṇaṃ apsaragaṇehi //
[_Mvu_2.38_] vardhāpaye jayena phalāni upanāmaye asitanāmo /
pratyagrahesi rājā svāgataṃ bhagavato ti ca avocat* //
atha kanakam aṣṭapādaṃ suvicitrakilañjakaṃ maṇivicitraṃ /
prakṣaptam āsanavaraṃ tatra niṣīde anujñāto //
paryaṃkasmiṃ niṣaṇṇo paṃcābhijño ṛṣī maharddhīko /
bhaktena nimantreti svāmaṃ śuddhodano rājā //
bhaktaṃ kṛtaṃ prabhūtaṃ pratiśruṇu taṃ anāmayan tu te bhagavan* /
icchāma te kumāraṃ draṣṭuṃ yadi te anumataṃ syāta //
svāgatam anurāgataṃ te supto tāvat priyadarśi kumāro /
drakṣyasi tvaṃ prativibuddhaṃ vigrahaṃ iva jātarūpasya //
pratibuddhaṃ ca kumāraṃ praveṇiyaṃ aṣṭamaṃgalakṛtāyaṃ /
upanāmayi mātusmā ghanavivarakṛtaṃ ca ādityaṃ //
dṛṣṭvāna taṃ ṛṣivaro kuṇḍalam iva paṭṭakambalanyastaṃ /
abhyutthahitva tvaritaṃ aṃkena pratīcchati kumāraṃ //
aṅkena gṛhya niśāmya dvātriṃśallakṣaṇeṣu upāgataṃ /
tathā anuvyaṃjanehi prarodi ākhaṇḍalasamāno //
taṃ aśrupūrṇanayanaṃ rājā śuddhodano idam avocat* /
kiṃ dāni te kumāraṃ dṛṣṭvā daurmanasyam utpannaṃ //
yo tadaho jātamātro sapta padān uttarāmukho agami /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
[_Mvu_2.39_] yasmiṃ tadaho jāto chatraṃ ca vījanīṃ ca grahetvāna /
asthānsu antarīkṣe dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi brahma //
yasmiṃ tadaho jāte sarvo obhāsito abhūl loko /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
yasmiṃ tadaho jāte udupānā duve nabhe udgacchensuḥ /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
yasmiṃ tadaho jāte devā chatraṃ nabhasmiṃ dhārensuḥ /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
yasmiṃ tadaho jāte devā mandāravāṇi prakirensuḥ /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
yasmiṃ tadaho jāte acetanā saṃprakampitā vasudhā /
taṃ tuvṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
yasmiṃ tadaho jāte lavaṇajalo kṣobhito asitatoyo /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
yasmiṃ tadaho jāte nabhasi gatā dundubhiyo vādyanti /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
yasmiṃ tadaho jāte paṃca śatā jātā śākyaputrāṇāṃ /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
yasmiṃ tadaho jāte paṃca śatā jātā śākyakanyānāṃ //
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi /
yasmiṃ tadaho jāte paṃca śatā jātā mahya dāsānāṃ /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
[_Mvu_2.40_] yasmiṃ tadaho jāte paṃca śatā jātā mahya dāsīnāṃ /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
yasmiṃ tadaho jāte mahya turagāṇāṃ paṃca śatā jātā /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
yasmiṃ tadaho jāte paṃca śatā gajapotānāṃ jātā /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
yasmiṃ tadaho jāte paṃca nidhiśatā mukhāni darśenti /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotumiccḥāmi //
yasmiṃ tadaho jāte maṇḍalino rājāno praṇata mahyaṃ /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotumiccḥāmi //
yasya rājācāryā brāhmaṇa saṃdarśanāya upayānti /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
yaṃ paśyitvā manujā bhavanti hṛṣṭā sukhī udagrā ca /
taṃ tuvaṃ brāhmaṇa dṛṣṭvā kiṃ rodiṣi śrotum icchāmi //
vyapanaya brāhmaṇa śokaṃ bhava muditamano sukhaṃ pratilabhāhi /
eṣo bhaviṣyati nṛpo saptaratanavā pṛthivipālo //
evaṃ ukte avacī asito sitasāhvayaṃ idam avocat* /
aśrūṇi pramārjanto . . . . . . vyākṛto ṛṣibhiḥ //
ānandahutāsanabahutaruṇārkanibho na so puruṣasiṃho /
hohiti narapati rājā hohiti śāstā anabhibhūto //
eṣo hi trīhi kramehi traidhātukaṃ laṃghiyā anavaśeṣaṃ /
[_Mvu_2.41_] śivam amaraṃ nirantarāyaṃ adhigamiṣyati uttamaṃ dharmaṃ //
jīrṇo ahaṃ gatavayo daharo ca narottamo acirajāto /
kālagato bhaviṣyaṃ ahaṃ yada bodhiṃ prāpsyati kumāro //
buddho ayaṃ bhaviṣyati sarvajño sarvadharmavaśavartī /
svākhyātadharmavinaye ahaṃ ca jīrṇo ti rodāmi //
nāpi mahyaṃ maraṇabhayaṃ kahiṃ tu jāto na mrīyate manujo /
buddhaṃ tu apratisamaṃ na drakṣyan tena rodāmi //
na khu mahyaṃ maraṇabhayaṃ kahiṃ tu jāto na mrīyate manujaḥ /
dharmaṃ tu opasamikaṃ na śroṣyaṃ tena rodāmi //
na khu mahyaṃ maraṇabhayaṃ kahiṃ tu jāto na mrīyate martyo /
saṃghaṃ guṇasāgaram ahaṃ na drakṣyan tena rodāmi //
yo buddho bodhayiṣyati prajām imāṃ bhogehi ciraprasuptāṃ /
so yaṃ prādurbhūto ahan tu jīrṇo ti rodāmi //
yo mukto mocayiṣyati prajām imāṃ rāgabandhanair baddhāṃ /
so yaṃ prādurbhūto ahan tu jīrṇo ti rodāmi //
yo mukto mocayiṣyati prajām imāṃ mohabandhanair baddhāṃ /
so yaṃ prādurbhūto ahan tu jīrṇo ti rodāmi //
yo mukto mocayiṣyati prajām imāṃ rāgadoṣamoheṣu /
so yaṃ prādurbhūto ahan tu jīrṇo ti rodāmi //
yo ātmanā arogo bhūtvā anyāṃ api kāhiti arogāṃ /
so yaṃ prādurbhūto ahan tu jīrṇo ti rodāmi //
[_Mvu_2.42_] yo ātmanā aśoko bhūtvā anyāṃ api kāhiti aśokāṃ /
so yaṃ prādurbhūto ahan tu jīrṇo ti rodāmi //
yo ātmanā viśalyo bhūtvā anyāṃ api kāhiti viśalyāṃ /
so yaṃ prādurbhūto ahan tu jīrṇo ti rodāmi //
sukhitā ime naramarū kāśipure dharmarājaṃ drakṣyanti /
cakraṃ pravartayantaṃ ahan tu jīrṇo ti rodāmi //
sukhitā ime naramarū drakṣyante gaṇavarasya madhyagataṃ /
amṛtaṃ pratibhajamānaṃ ahan tu jīrṇo ti rodāmi //
vyādhi jarā ca maraṇaṃ antarāyakarā bahū manuṣyāṇāṃ /
āśvāstā utpanno ahaṃ anāśvasto rodāmi //
tathā ṛṣi ālapitvā bahūni karuṇāyanto vepitvā /
anuśaṃse vācāye naravaradamakaṃ tadā dṛṣṭvā //
prācīnadiśaṃ avoca ihāgato naruttamaṃ gaveṣanto /
na hi sulabho utpādo buddhāna adāntadamakānāṃ //
so dāni bodhisatvaṃ bahuśo abhipradakṣiṇaṃ caritvāna /
āmantraye narapatiṃ gacchāmi snigdhavatīṃ bhavān detu //
buddhanirghoṣaṃ śrutvā gacchesi vināyakottamasakāśaṃ /
carayesi brahmacaryaṃ vacanaparikaro ca tasya syāt* //
sādhu iti pratiśrutvā asitasya nārado idaṃ vacanaṃ /
[_Mvu_2.43_] pravrajiya gaṇajyeṣṭho abhūṣi arahā vidhutakleśo //
kātyāyanasya sagotraṃ nāmena nāradaṃ jinasya sutaṃ /
vanevāsinaṃ . . . . vandatha parinirvṛtaṃ sthaviraṃ //
taṃ nirvṛtaṃ samaśāntaṃ nirupadhiṃ sarvopadhikṣayavimuktaṃ /
sarvaprapañcātītaṃ vandatha parinirvṛtaṃ sthaviraṃ //
caturhi kāraṇehi asitena bodhisatvo ekāṃśena vyākṛto buddho bhaviṣyatīti // katamehi caturhi // lakṣaṇānāṃ vyaktatāyai suvibhaktatatāyai gambhīratāyai akhaṇḍaśreṣṭhatāyai // buddhānāṃ bhagavatām aśīty anuvyaṃjanāni āsi // buddhānāṃ bhagavatāṃ tuṅganakhā tāmranakhā snigdhanakhā vṛttāṃgulī ca citrāṃgulī ca anupūrvacitrāṃgulī ca / nirgranthiśirā ca gūḍhaśirā ca gūḍhagulphā ghanasandhī ca aviṣamasamapādā ca / buddhā bhagavanto pratipūrṇavyaṃjanā ca samantaprabhā ca mṛdugātrā ca visadagātrā ca adīnagātrā ca / anusandhigātrā ca / susaṃhatagātrā ca / suvibhaktāṃgapratyaṃgā ca / nikhilāduṣṭaśarīrā ca / vyapagatatilakālakagātrā ca punar buddhā bhagavanto tūlamṛdupāṇayaś ca / gambhīrapāṇilekhā abhagnapāṇilekhā ca acchinnapāṇilekhā ca / anupūrvapāṇilekhā ca / bimboṣṭhā ca / nābhyāyatanavacanā ca / mṛdutanukaraktajihvā ca / gajagarjitastanitasvarā ca / sukharavaragirā mañjughoṣā ca buddhā bhagavanto / nāgavikrāntagāmī ca / ṛṣabhavikrāntagāmī ca / siṃhavikrāntagāmī ca / abhidakṣiṇagāmī
[_Mvu_2.44_] ca / utsadasamā ca samantaprāsādikā ca / śucisamācārā ca / paramaśuciviśuddhalomā ca / vitimirasamantaprabhā ca / buddhā bhagavanto ṛjugātrā ca / mṛdugātrā ca anupūrvagātrā ca / cāpodarā cārūkṣābhagnodarā ca / gambhīranābhī ca / abhagnanābhī ca / acchinnanābhī ca / abhidakṣiṇāvartanābhī ca / pariṇatajānumaṇḍalā ca / buddhā bhagavanto vaṭṭitadāṭhā ca / tīkṣṇadāṭhā ca / abhagnadāṭhā ca / acchinnadāṭhā ca / aviṣamadāṭhā ca / tuṃganāsā ca / nātyāyatanāsā ca / asitanayanā ca / asitasitakamalasadṛśanayanā ca / buddhā bhagavanto asitabhramū ca snigdhalomabhramū ca / aparīttakarṇā ca / aviṣamakarṇā ca / vyapagatakarṇadoṣā ca / anupahatā anupakliṣṭā śāntendriyā ca uttamaśreṣṭhasaṃmitamukhalalāṭā ca buddhā bhagavanto // asitakeśā ca / sahitakeśā ca / citrakeśā ca / vivṛttakeśā ca abhagnakeśā ca / acchinnakeśā ca aparuṣakeśā ca / snigdhakeśā ca surabhikeśā ca / vallitāgrakeśā suśiraso svastikanandyāvatamuktikaśreṣṭhasaṃnikāsā ca buddhānāṃ bhagavantānāṃ keśā //
etāni buddhasya ameyabuddhino
kāye aśītiṃ anuvyaṃjanāni /
yehi sya kāyo satataṃ alaṃkṛto
devātidevasya narottamasya //
praśastāni yasya duve triṃśatiṃ ca aśītiṃ ca kāye anuvyaṃjanāni / samantā ca vyāmaprabhā niścarensuḥ
[_Mvu_2.45_] kathaṃ nāma vijñū jine na prasīde //
śatakhutto samādāya yaṃ puṇyaṃ sarvasattvanāṃ /
tenāsya lakṣaṇavaraṃ kāye ekaṃ nivartaye //
rājā śuddhodano sāntaḥpuro śārdhaṃ kumāreṇa udyānabhūmiṃ nirdhāvito // bodhisatvo udyānabhūmīye anucaṃkramanto kṛṣigrāmam anuprāpto // tatra paśyati halāni vahantāni / tehi halehi dīrghako ca maṇḍūko ca utkṣiptā / maṇḍūko gṛhīto bhojanārthaṃ / so pi dīrghako kumāreṇa kṣipto // taṃ ca bodhisatvena dṛṣṭaṃ / dṛṣṭvā ca bodhisatvasya mahāntaṃ saṃvegam utpannaṃ //
kāmaṃ śarīraṃ samaṃ tapyati jīvitaṃ ca
prāpsyāmi adya amṛtaṃ bhavavipramokṣaṃ /
vīryaṃ mayā hi pratisaṃharituṃ na śakyaṃ
velāya ca salilavegaṃ yathāṇarvasya //
jambucchāyāyāṃ bodhisatvo niṣaṇṇo pūrvāhṇe parivṛtte divasakare chāyā bodhisatvaṃ na jahāti / savitarkaṃ savicāraṃ prathamaṃ dhyānam upasaṃpadya viharati // himavantapārśvato paṃca ṛṣayo vaihāyasena vindhyaṃ gacchanti / te tatra bodhisatvasya na śaknonti uparigantuṃ //
vayam iha maṇivajrakūṭaṃ giriṃ merum abhyudgataṃ tiryagatyarthavistārikaṃ /
[_Mvu_2.46_] gaja iva sahakāraśākhākulāṃ vṛkṣavṛndāṃ pradāretvā nirdhāvitā naikaśaḥ //
vayam amarapure pi śaktā gatā devagandharveśmāni cordhvaṃ nabhe niśritāḥ /
vayam api vanaṣaṇḍam āsādya sīdāma bho kasya lakṣmī nivarteti ṛddher balaṃ //
devā gāthāṃ bhāṣanti //
nṛpatipatikulodito śākyarājātmajo bālasūryaprakāśo vidū /
ravitaruṇaprabhātirekehi varṇaprabhaiḥ lakṣaṇair lakṣitāṃgo varaiḥ //
ayam iha vanamāśrito dhyānacintāparaḥ . . . . . . . . . . pārthivaḥ /
guṇaśatasamakoṭisaṃvardhitas tasya lakṣmī nivarteti ṛddher balaṃ //
so hi timirāndhakāre prādurbhūto pradīpakaḥ /
ayaṃ taṃ prāpsyate dharmaṃ yaj jagaṃ śvāsayiṣyati //
loke kleśāgnisaṃtapte prādurbhūtaḥ mahāmuniḥ /
ayan taṃ prāpsyate dharmaṃ yaj jagaṃ hlādayiṣyati //
śokasāgarakāntāre yānaśreṣṭham upasthitaṃ /
ayaṃ taṃ prāpsyate dharmaṃ yaj jagaṃ tārayiṣyati //
mahāsansārakāntāre vipranaṣṭaṃ jagattrayaṃ /
ayaṃ mārgavaraṃ śreṣṭhaṃ deśayiṣyati cakṣuṃān* //
saṃsāracārake baddhā dīrgharātram iyaṃ prajā /
ayaṃ bandhanamokṣaṃ ca dharmarājā kariṣyati //
[_Mvu_2.47_] ākruṣṭe śūram icchanti mantreṣu kuśalaṃ sadā /
sahāyaṃ arcayante khu annapānena supriyaṃ //
rājā bhaktavelāyāṃ kumāraṃ pṛcchati / kahiṃ kumāro āhāraṃ kariṣyati // rājño śrutvā kaṃcukīyā ca varṣavarā ca kirātā ca vāmanakā ca samantena pradhāvitā kumāraṃ mārgantā // kumāro jambucchāyāyāṃ dhyāyanto kaṃcukīyena dṛṣṭo parivṛtte divasakare jambucchāyā kumāraṃ na jahāti // kaṃcukīyo dṛṣṭvā vismito mahābhāgo kumāro yasya acetanā chāyā na jahāti // kaṃcukīyena rājño śuddhodanasya niveditaṃ //
vyāvṛtte timiranudasya maṇḍalasmiṃ
dhyāmābhaṃ śubhavaralakṣaṇāgradhāriṃ /
dhyāyantaṃ girim iva niścalaṃ narendra
siddhārthaṃ na jahati jambucchāyā //
rājā kaṃcukīyasya śrutvā yena kumāras tenopasaṃkramanto paśyati jambucchāyāntāṃ / rājā vismito āha //
hutāsano vā girimūrdhanasmiṃ
śaśīva nakṣatragaṇāvakīrṇo /
hlādeti gātrāṇi nirīkṣyamāṇo
dhyānasthito tailapradīpakalpo //
rājā āha // mahābhāgo ayaṃ yasya acetanavantā pi tāvā saṃnamanti // rājñā śuddhodanena bodhisatvasya jambucchāyāgatasya pādā vanditā //
[_Mvu_2.48_] rājño śuddhodanasya etad abhūṣi // yathā kumārasya śānteṣu dhyāneṣu cittaṃ ramati so khalv eva asitasya ṛṣisya satyo vyākaraṇo bhaviṣyati // tena rājñā kumārasya vistīrṇam antaḥpuram upasthāpitaṃ tathā kumāro gṛhe abhirameya // rājñā kanyānām arthāya vividhaṃ nānāprakāraṃ aśokabhāṇḍaṃ kārāpitaṃ // kapilavastusmiṃ ca nagare ghoṣaṇā kārāpitā / sarvāhi kanyāhi rājakyaṃ udyānaṃ nirdhāvitavyaṃ sarvārthasiddho kumāro kanyānām ābharaṇāni viśrāṇeṣyati // tahiṃ udyāne rājāṇattīye kapilavastuto bahūni kanyāsahasrāṇi nirdhāvitāni // mahānāmasya śākyasya yaśodharā nāma dhītā mahatīye samṛddhīye nirdhāvitā hriyāyantī kumāram allīnā // yadā bhagavān abhiniṣkrānto anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho pravṛttapravaradharmacakro taṃ bhikṣuhi śrutaṃ // bhagavato kumārabhūtasya udyānavanagatasya kanyānām ābharaṇāni viśrāṇentasya yaśodharā hriyāyantī kumārasya allīnā // bhikṣu bhagavantaṃ pṛcchati // kathaṃ bhagavaṃ yaśodharā bhagavato kumārabhūtasya hriyāyantī allīnā // bhagavān āha // na hi bhikṣavaḥ idānīm eva yaśodharā mama hriyāyāntī allīnā / anyadāpi eṣā mama hriyāyantī allīnā // bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi bhagavaṃ // bhagavān āha // anyadāpi bhikṣavo //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo 'tītam adhvānaṃ nagare vārāṇasī kāśijanapade brāhmaṇo kauśikasagotro / so kāmeṣu ādīnavaṃ dṛṣṭvā anuhimavantaṃ ṛṣipravrajyāṃ pravrajito // tena tahiṃ anuhimavante gaṃgākūle āśramaṃ māpetvā pūrvarātrāpararātraṃ jāgarikāyogam anuyuktena viharantena vāhitakena mārgeṇa catvāri dhyānāny utpāditāni paṃcābhijñā sākṣātkṛtā /
[_Mvu_2.49_] candramasūryaparimārjako maharddhiko mahānubhāvo ṛṣi saṃvṛtto na ca saṃvibhāgaśīlo // tasya dāni jñātiko kāyasya bhedād gandharvakāyikeṣu deveṣūpapanno paṃcaśikho nāma gandharvaputro // so devabhūto taṃ kauśikaṃ smarati / kahiṃ kauśika ākāśe pravṛttajīvo ti mṛto ti // so samanvāharati / paśyati taṃ kauśikaṃ ṛṣipravrajyāṃ pravrajitaṃ / anuhimavante gaṃgākūle sa āśrame prativasati asaṃvibhāgaśīlo // tena śakrasya devānām indrasya ārocitaṃ // yo mama manuṣyabhūtasya jñāti priyo manāpo so ṛṣipravrajyāṃ pravrajito anuhimavante gaṃgākūle āśramapade prativasati so ca asaṃvibhāgaśīlo / tasya anugrahārthāya upasaṃkramema saṃvibhāgasmiṃ niyojema //
___śakro dāni kauśikasya ṛṣisya anugrahārthaṃ āhāradeśakāle candramasūryehi sārdhaṃ mātalinā ca saṃgrāhakena paṃcaśikhena ca devaputreṇa brāhmaṇaveśam abhinirmiṇitvā . . . . . . kauśikasya ṛṣisya āśramaṃ āhāradeśakāle ekam eko upasaṃkrānto / sa ca sunakho nānāprakārāṇi uccāvacāni varṇāni upadarśeti // kauśika āha //
nāhaṃ kriṇāmi nāpi vikriṇāmi
na cāpi me sannidhi asti kiṃcit* /
parīttarūpaṃ mama bhojanaṃ imaṃ
syāmākaprasthaṃ nalam eṣo duvinnaṃ //
śunakha āha //
alpāto alpakaṃ dadyāt* anumadhyāto madhyimaṃ /
[_Mvu_2.50_] bahukāto bahukaṃ dadyāt* adānaṃ nopapadyati //
natvāhaṃ kauśika brūmi bhuṃjāhi ca dadāhi ca /
āryamārgasamāpanno ekāṃśaṃ vindate sukhaṃ //
candro pi upasaṃkrānto // kauśiko āha //
nāhaṃ kriṇāmi nāpi vikriṇāmi
na cāpi me sannidhi asti kiṃcit* /
parīttarūpaṃ mama bhojanaṃ imaṃ
syāmākaprasthaṃ nalameṣo trayāṇāṃ //
candra āha
vaḍiśaṃ so saṃgilati dīrghasūtraṃ ayomayaṃ /
yo atithismiṃ āsīne adattvā bhuṃjati bhojanaṃ //
natvāhaṃ kauśika brūmi bhuṃjāhi ca dadāhi ca /
āryamārgasamāpanno ekāṃśaṃ vindate sukhaṃ //
sūryo pi upasaṃkrānto //k auśika āha //
nāhaṃ kriṇāmi nāpi vikriṇāmi
na cāpi me saṃnidhi asti kiṃcit* /
parīttarūpaṃ mama bhojanaṃ imaṃ
syāmākaprasthaṃ nalameṣo caturṇāṃ //
sūrya āha //
moghaṃ tasya hutaṃ bhoti moghaṃ cāpi samāhitaṃ /
[_Mvu_2.51_] yo atithismiṃ āsīne adattvā bhuṃjati bhojanaṃ //
natvāhaṃ kauśika brūmi bhuṃjāhi ca dadāhi ca /
āryamārgasamāpanno ekāṃśaṃ vindate sukhaṃ //
mātali pi upasaṃkrānto // kauśika āha //
nāhaṃ kriṇāmi nāpi vikriṇāmi
na cāpi me saṃnidhi asti kiṃci /
parīttarūpaṃ mama bhojanaṃ imaṃ
syāmākaprasthaṃ nalameṣo paṃcānāṃ //
mātali āha //
satyaṃ tasya hutaṃ bhoti satyaṃ cāpi samāhitaṃ /
yo atithismiṃ āsīne dattvā bhuṃjati bhojanaṃ //
natvāhaṃ kauśika brūmi bhuṃjāhi ca dadāhi ca /
āryamārgasamāpanno ekāṃśaṃ vindate sukhaṃ //
śakro pi upasaṃkrānto // kauśika āha //
nāhaṃ kriṇāmi nāpi vikriṇāmi
na cāpi me sannidhi asti kiṃcit* /
parīttarūpaṃ mama bhojanaṃ imaṃ
syāmākaprasthaṃ nalameṣo ṣaṇāṃ //
śakro āha //
sarasvatīṃ so juhoti cāhutāṃ gamaye api /
[_Mvu_2.52_] yo atithismiṃ āsīne dattvā bhuṃjati bhojanaṃ //
natvāhaṃ kauśika brūmi bhuṃjāhi ca dadāhi ca /
āryamārgasamāpanno ekāṃśaṃ vindate sukhaṃ //
kośika āha //
udāravarṇā iti brāhmaṇā ime
ayaṃ ca vo sunakho kisya hetu /
uccāvacāṃ varṇanibhāṃ nidarśaye
ākhyātha me ko nu bhave bhavanto //
śakra āha //
candro ca sūryo ca ihāgatā te
ayaṃ ca so mātali devasārathiḥ /
ahaṃ ca śakro tridaśāna īśvaro
ayaṃ ca so paṃcaśikho . . . . . ti //
yasyaiṣa pratigṛhṇāti annaṃ ca pānaṃ ca kauśika /
pāṇisvaraṃ kumbhathūnaṃ mṛdaṃgānāṃ svarāṇi ca /
suptaṃ na pratibodhenti pratibuddho ca nandati //
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
tuvaṃ no jñātī purimāsu jātiṣu
tvaṃ kauśikā matsaripāpadharmaḥ /
tuhyānukaṃpāya ihāgatā sma
mā pāpadharmo nirathaṃ vrajesi //
ye matsarī roṣakapāpadharmā
[_Mvu_2.53_] pradveṣakā śramaṇabrāhmaṇānāṃ /
pāpāni karmāṇi samācaritvā
ito cyutāḥ te nirayaṃ vrajanti //
ye ceha dānāni dadanti paṇḍitā
prasannacittāḥ śramaṇabrāhmaṇeṣu /
puṇyāni kṛtvā iha jīvaloke
ito cyutāste sugatiṃ vrajanti //
kauśika āha //
eṣo adyaivaṃ kariṣyāmi puṇyaṃ
dāsyāmi dānaṃ śramaṇabrāhmaṇeṣu /
etehi dadyād aham annapānaṃ
nāhaṃ adattvā amṛtaṃ pi pāsye //
evaṃ ca me dadato sarvakālaṃ
bhogā ca me ca sarvā kṣipihanti /
tato ahaṃ sugatiṃ pravrajiṣyaṃ
prahāya kāmāni tathādhikāni //
nagottame girivaragandhamādane
modenti devavarādhipātmajā /
upāgatā ṛṣivara sarvi pūjituṃ
supuṣpitāṃ drumavaraśākhāṃ gṛhṇiya //
śuciṃ sugandhāṃ tridaśehi satkṛtāṃ supuṣpitāṃ amaravarehi sevitāṃ /
[_Mvu_2.54_] śākhāṃ dadensur nama astu māriṣa yathaiva mo śakra tathaiva so tuvaṃ //
tāṃ yācamānāṃ anudrakṣi brāhmaṇa
ityabrīṣi kalahaṃ udīraye /
na mahyaṃ puṣpehi ihārtha vidyati
yā yeva vo śreyatarā (gṛhṇātu) //
tadiyaṃ tvaṃ eva samīkṣa brāhmaṇa
jānāhi mo māriṣa yā nu śreyā /
yasyaiva no māriṣa tāṃ dayiṣyasi
sā eva no śreyatarā bhaviṣyati //
akāryam etaṃ vacanaṃ sugātrikā
sa brāhmaṇo krodhaśabdaṃ viyāhare /
gatvāna bhūtādhipatiṃ hi pṛcchatha
so eva vo jñāsyati yā nu śreyā //
tadāpi tāyo paramārthadarśino
udārikā varṇavareṇa arthikā /
gatvāna vocantridaśādhipasya
jānāhi mo māriṣa kā nu śreyā //
tān dṛṣṭvā aṇāttamanā puraṃdaro ityabravīt* āttamano sarveṣu / . . . . . yuṣme sadṛśā sugātrikā
[_Mvu_2.55_] ko thehapūrvaṃ kalahaṃ udīraye //
yo sarvaloke carati mahāmuniḥ
nāmena so nārado satyavikramo /
so abravīt parvate gandhamādane
gatvāna bhūtādhipatiṃ hi pṛcchatha //
ito so uttarato diśāyāṃ
gaṃgāya kūle himavantapārśve /
so kauśiko dullabhapānabhojano
tasya sudhāṃ preṣayi devasārathiḥ //
agniṃ juhantasya pratiṣṭhato mama
prabhaṃkaro lokatamonudo yathā /
ādityalokasmiṃ tatheva īryasi
kā devatā kisya ihāgato si //
śaṃkhopamaṃ śveta-atulyasannibhaṃ
manojñagandhaṃ priyarūpadarśanaṃ /
na dṛṣṭapūrvaṃ maya cakṣuṣedṛśaṃ
kā devatā kin tu dadāsidaṃ mama //
ahaṃ mahendreṇa maharṣi preṣito
sudhāhariṃ tvāṃ tvaritaṃ upāgami /
jānāhi māṃ mātaliṃ devasārathiṃ
bhuṃjāhimāṃ kāṃkṣiṣu bhogamuttamaṃ //
bhuktvā himāṃ dvādaśa . . . . hi pāpakā kṣudhāpipāsāṃ aratiṃ jvaraṃ kramā /
[_Mvu_2.56_] krodhopanāhaṃ ca vivādapaiśūnyaṃ śītoṣṇatandrītarasaṃ ca uttamaṃ //
na mātale kalpati mahya bhuṃjituṃ
pūrve adattvā iti bruvan anuttamaṃ /
na cāpi ekasya na mahya varṇitaṃ
asaṃvibhāgo hi sukhaṃ na vindati //
mitraṃ opāyikaṃ pāripanthikā
strīghātakā ye paharanti arthaṃ /
sarve pi te matsarine samā matā
prāptaṃ adattvā amṛtaṃ pi nāse //
tā preṣitā devarājena ātmajā
kanyā catasro tapanīyasannibhā /
sudhāṃ pi ādāya pratigrahārhāṃ
taṃ āśramaṃ yatra abhūṣi kauśikaḥ //
dṛṣṭvā tu tāḥ arthadarśo matīmāṃ
prabhāsayantīyo anantarāśritāḥ /
sthitā catasro pramadā caturdiśaṃ
so dāni kauśika adhyabhāṣitha //
purimāṃ diśan tiṣṭhasi devate tvaṃ alaṃkṛtā tāravarā ca oṣadhī / pṛcchāmi te kāṃcanavedivigrahe
[_Mvu_2.57_] ākhyāhi me tvaṃ katamāsi devatā //
śiro ham asmi manujeṣu saṃmatā
akṣudrasattvā parisevino sadā /
sukheṣiṇī tuhya sukāśamāgatā
taṃ māṃ sudhāye varaprajña bhāgaya //
śīlenupetaṃ caraṇena buddhiye
upetasattvaṃ praguṇena karmaṇā /
tvayā upeto śirijātimantiyā
preṣeti dāsaṃ viya bhogavāṃ sukhī //
atho pi dāse alaso aśilpako
sudurgato vāpi naro arūpavāṃ /
tvayā upeto śirijātimantiyā
tad idam asādhu yad idaṃ tvayā kṛtaṃ //
prabhāsayantī yaśasā yaśasvinī
manorameśāhūyanāṃ diśāṃ prati /
pṛcchāmi tvāṃ kāṃcanavedivigrahe
ācikṣa me tvaṃ katamāsi devatā //
śraddhāham asmi manujeṣu sammatā
akṣudrasattvā pratisevinī sadā /
sukheṣiṇī tuhya sakāśam āgatā
taṃ māṃ sudhāye varaprajña bhāgaya //
bhāryāpi me kho sadṛśā hi satkṛtā
[_Mvu_2.58_] kalyāṇadharmā ca pativratā ca /
prahāya svakulaṃ dhītarā ca
karoti śraddhāṃ puna kumbhakāśiye //
śīlaṃ śrutaṃ cāpi athāpi saṃyamaṃ
śraddhā satī yatra . . . . ekadā /
naiṣā sāvadyena vighātadarśanā
tad idam asādhu yad idaṃ tvayā kṛtaṃ //
sā me va santike api ca vadyase
vijāne mūḍhāsi dhūrtānuvartinī /
na edṛśī arhati āsanodakaṃ
kuto sudhāṃ gaccha na me tvaṃ rocasi //
jahāti rātrī aruṇasmiṃ udgate
sā tiṣṭhase tāravarā va oṣadhī /
pṛcchāmi te kāṃcanavedivigrahe
ācikṣa me tvaṃ katamāsi devatā //
mṛgīva bhrāntā sarabhāya varjitā
nirākṛtā mandaṃ mamaṃ avekṣase /
kā te sahāyā mṛdugātri lakṣate
na bhāyase ekikā tuvaṃ devatā //
na me sahāyā iha āgatā kauśika . . . . . pravarāsmi devatā / āśā sudhāye iha āgatāsmi
[_Mvu_2.59_] tan me sudhāye varaprajña bhāgaya //
āśāya kṣetrāṇi kṛṣanti karṣakā
saputradārā saṃghaṭanti ekato /
naṃ varṣa harati asanī ca utthitā
tad idam asādhu yad idaṃ tvayā kṛtaṃ //
āśāye eke manujā dhanārthikā
nāvāṃ samāruhya taranti (sāgaraṃ) /
ālambane tatra sīdanti athāpi ca
duḥkhaṃ nigacchanti vinaṣṭapuṇyāḥ //
sā me va santike api ca vadyase
vijāne mūḍhāsi dhūrtānuvartinī /
na edṛśī arhati āsanodakaṃ
kuto sudhāṃ gaccha na me tvaṃ rocasi //
kā dṛṣṭāsi . . . . . pinaddhamañjarī //
sīhāṃgadā kāṃcipramṛṣṭadhāraṇī /
kuśāgraraktā supinaddhakuṇḍalā
uśīravarṇā pratibhāya śobhasi //
gate yathā prāvṛṣi atra sārade
alaṃkṛtā lohitamālinī . . . . /
pṛcchāmi tvāṃ kāṃcanavedivigrahe
ācikṣa me tvaṃ katamāsi devatā //
hirīyamasmi manujāna sammatā akṣudrasattvapratisevinī sadā /
[_Mvu_2.60_] sukheṣiṇī tuhya sakāśam āgatā na tu tvāṃ śakromi maharṣi yācituṃ //
kāvarṇadhātu iha strī na vidyati
jānāmi dharmeṇa sugātri lakṣase /
te tāṃ ayācantiye prasavāmy ahaṃ
sudhāmahaṃ jīvitaṃ taṃ dadāmi te //
tvām evahaṃ kāṃcanavedivigrahe
āmantrayitvāna pravekṣyi āśramaṃ /
tvām evahaṃ sarvaguṇena pūjaye
tava adattvā amṛtaṃ pi no alaṃ //
taṃ āśramaṃ puṣpavicitrasaṃstṛtaṃ
dvijehi ghuṣṭaṃ rucirasvarehi /
sā succhavī taṃ ca praviṣṭā āśrama
udakupetaṃ phalamūlaśobhitaṃ //
vṛkṣāgraṇīnāṃ bahavo nupuṣpitā
sālā piyālā panasā ca tindukā /
śobhāṃjanā loghra . . . . . pāṭalā
supuṇyagandhā mucilindakā ca //
kuvalā tamālā bahavo nuveśanaṃ
aśvatthanyagrodha tathaivudumbarā /
tilakā kadambā ca tathaiva campakā
prasātikā śyāmaka tatra taṇḍulā //
[_Mvu_2.61_] tatrāpinaddhaprāvṛto kuśāmayo
supuṇyagandho ajinopasevito /
āśītakurvī harate niṣaṇṇo
niṣīda kalyāṇasukhena āsane //
tasyetavāye kuṣicāya kauśikaḥ
jayettamānaye jaṭāyantaṃ dhanena /
nehi pātrehi sudhāṃ svayaṃ dade
sā adhyabhāṣi tvaritā mahāmuniṃ //
taṃ saṃprati gṛhyāṇa prītamānasā
ityabravī āttamanā jaṭādharaṃ /
kṛtā tvayā kauśika mahya pūjā
gacchāmi dāni tridaśāna sevituṃ //
sā kauśikenānumatā dyutīmatā
jigīṣamāṇā tridaśāṃ upāgami /
gatvāna sā avaca sahasradarśanaṃ
iyaṃ sudhā vāsava yo hi me jayo //
so tatra yo preṣita eva mātali
parivṛtto devasabhāya agrato /
hirī sudhāṃ kenabhilabdhe hetunā
ityabravī tvaṃ punar evam āhūya //
taṃ so vatārād vinivartayed rathaṃ
[_Mvu_2.62_] jāmbūnadaṃ santapanīyasannibhaṃ /
prajvālyamānaṃ ravikarasaṃnibhaṃ
alaṃkṛtaṃ suvarṇabimbavicitraṃ //
gatāś ca hastikapivyāghradvīpiyo
mṛgā ca vaiḍūryamayā upāgatā /
taṃ puṣkalā jyotīrasamayā śubhā
maṇīvaiḍūryamayā ca īdṛśā //
heṣṭā manesī upariṃ ca kupsaraṃ
suvarṇacandrā ca rathe upāgatā /
taṃ yānaśreṣṭhaṃ abhiruhya mātali
daśa diśāyo abhinandayet* mahīṃ //
nagāṃś ca śailāṃś ca vanaspatīṃ ca
sasāgarāṃ kampamānāṃ vasundharāṃ /
so kṣipram eva tvaritaṃ upāgami
tam āśramaṃ yatra abhūṣi kauśiko //
so mātali . . . . . . . .
dūto ahaṃ pṛcchati te puraṃdaro /
śirīya śraddhāya ca āśāyāpi ca
hirī śreyā kena guṇena manyasi //
. . . . . . . . . . . . . . . śirī me pratibhāti mātali / śraddhā anityā puna devasārathi
[_Mvu_2.63_] āśā visaṃvādikasaṃyatā mama //
hirī manāpā pariśuddhakevalā
saṃgrāmaśīrṣe na ratā pravarjitā /
vipaśyamānā surabhī upadrutā
hirir nivāreti svacittamātmano //
hirīha śreṣṭhā manujeṣu mātali
dahare kāṃkṣyati mahallike ca /
priyaṃ ca bhrātṛvyaṃ karoti caṇḍaṃ
hirir nivāreti svacittamātmano //
ko te imāṃ kauśika dṛṣṭam* . . . .
ugro hi indro athavā sahāṃpati /
indro tava indrasagotra kāṃkṣati
tasyaiva bhāvasahavratānuja //
sa kauśikaḥ taṃ jahiyāna ucchrayaṃ
śīlopapeto asadhuryabhūto /
puṇyāni kṛtvā vipulāni āśrame
kāyasya bhedāt svargeṣu modati //
syāt khalu punaḥ bhikṣavo yuṣmākam evaṃ anyo so tena kālena teva samayena nārado nāma ṛṣi kauśikasagotro / na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / ahaṃ
[_Mvu_2.64_] so bhikṣavas tena kālena tena samayena nārado nāma ṛṣir abhūṣi kauśikagotro // syāt khalu punar bhikṣavo evam asyā anyā sā tena kālena tena samayena śakrasya devānām indrasya hirī nāma dhītā āsi / na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetor bhikṣavo / eṣā eva yaśodharā tena kālena tena samayena śakrasya devānām indrasya hirī nāma dhītā abhūṣi / tadāpi eṣā mama hrīyāyantī allīnā / etarahiṃ pi mama eṣā hrīyāyantī allīnā //
_____samāptaṃ maṃjarījātakaṃ //
bhikṣū bhagavantam āhansuḥ / kathaṃ bhagavaṃ yaśodharā na śakyati toṣayituṃ // bhagavatā kumārabhūtena kanyānām alaṃkārāṃ pi viśrāṇayantena yaśodharāye śatasahasramūlyaṃ hāraṃ dinnaṃ / sā ca āha / ettakamātraṃ arhāmi // kumāreṇa bhūyo śatasahasramūlyaṃ aṃgulīyakaṃ dinnaṃ tathāpi na santuṣyati // kathaṃ yaśodharā atṛptā na śakyati rādhayituṃ // bhagavān āha // eṣā bhikṣavo yaśodharā na idānīm eva atṛptā anyadāpi eṣā atṛptā //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītam adhvāne nagare vārāṇasī kāśijanapade rājā suprabho nāma rājyaṃ kārayesi / tasya kumāro sutejo nāma kṛtapuṇyo maheśākhyo nivāto sukhasaṃsparśo pūrvālāpī priyabhāṣī amātyānāṃ bhaṭṭabalāgrasya śreṣṭhisya naigamasthānāṃ sarvasya iṣṭo bahumataś ca // rājño utpanno / imo sarvajanakāyo kumārasya guṇagṛhīto kadācid ete mama jīvitād vyaparopayitvā kumāraṃ rājye pratiṣṭāpayensuḥ / tena rājñā so kumāro vipravāsito // so dāni kumāro bhāryāya sārdhaṃ anuhimavante
[_Mvu_2.65_] anyatarasmiṃ vanakhaṇḍe tṛṇakuṭiṃ ca parṇakuṭiṃ ca kṛtvā prativasati mūlapatraphalodakena yāpento sukhopapannāni ca mṛgavarāhamānsāni paribhuṃjanto // tasya dāni āśramāto [nirgatasya] mārjāreṇa vaṭharāṃ godhāṃ māretvā tasya bhāryāye agrato nikṣipitvā gataṃ // sā tāṃ godhāṃ pāṇināpi ca na spṛśati // kumāro mūlapatraphalāni ādāya āśramaṃ gato paśyati ca āśrame tāṃ godhāṃ raudrāṃ vaṭharāṃ / so tāṃ rājadhītāṃ pṛcchati kuto imā godhā // sā āha // eṣā mārjāreṇa ānītā // kumāro āha // kiṃ dāni eṣā godhā siddhā // sā naṃ āha // gomayo ti kṛtvā na siddhā // kumāro āha // na eṣā godhā abhakṣyā bhakṣyā eṣā manuṣyāṇāṃ // sā dāni godhā tena kumāreṇa nirchavikṛtvā pakvā / pacitvā drumaśākhāyām olaṃbitā // sā cāsya bhāryā ghaṭam ādāya udakahāriṃ gatā / gacchāmi ahaṃ udakam āhariṣyāmi / tataḥ āhāraṃ kariṣyāmi //
___tāyo tāṃ godhāṃ pakvāṃ samānāṃ dṛṣṭā varṇasaṃpannāṃ ca gandhasaṃpannāṃ ca alūhāṃ ca pratyagrāṃ ca abhilāṣam utpannaṃ / kumārasyāpi tāye bhāryāye etad abhūṣi / eṣā rājadhītā imāṃ godhāṃ asiddhāṃ hastenāpi na icchati spṛśayituṃ / yatra ca velāṃ pakvā tataḥ abhinandati bhoktuṃ / yadi etāya mama mūle premā bhave tad eṣā godhā mayā phalahāragatena siddhā bhaveyā / nāsyā ato godhāye kiṃcit saṃvibhajiṣyaṃ godhāṃ paribhuṃjiṣyāmi // tena sā godhā tāye rājadhītare udakahāriṃ gatāye khāditā rājadhītā ca udakaghaṭam ādāya āgatā // sā dāni kumārasyāha // āryaputra kahiṃ sā godhā // kumāra āha // palāyitā // sā cinteti / kathaṃ pakvā godhā vṛkṣaśākhāyām
[_Mvu_2.66_] ālagnā palāyitā ti // tasyā rājadhītāye etad abhūṣi / nāhaṃ kumārasya iṣṭā // tasyā taṃ daurmanasyaṃ hṛdayaṃ praviṣṭaṃ //
sarvasatvā mariṣyanti maraṇāntaṃ hi jīvitaṃ /
yathākarma kariṣyanti puṇyapāpaphalopagā //
narakaṃ ca pāpakarmāṇo kṛtapuṇyā ca svargatiṃ /
apare ca mārgaṃ bhāvetvā nirvāsyanti anāśravāḥ //
so dāni rājā suprabho kāladharmeṇa saṃyukto / amātyehi sutejo kumāro vanāto ānetvā rājye vārāṇasīyaṃ abhiṣikto // rājño sutejasya devīya mūle na kiṃcid aparityaktaṃ / na kiṃcit tatra rājye ratnasaṃmataṃ / sarvaṃ devīye upanāmeti yāni vastrāṇi udārāṇi ābharaṇāni hārārdhahārāṇi tāni devīye upanāmayati na ca śaknoti ārādhayituṃ / tāye ca naṃ godhā hṛdayaṃ gatā // tasya rājño sutejasya bhavati / ahaṃ devīye na sā kiṃcid guṇajātī yāṃ na karomi na sā kiṃcit priyatā yāṃ na darśemi na ca śaknomi toṣayituṃ // so tām āha // devi ahaṃ tava na kiṃcid guṇajātī yāṃ na karomi na sā ca priyatā yāṃ na darśemi na ca śaknomi toṣituṃ na paribuddhyāmi kim atra antaraṃ / jalpatu devī // sā dāni devī taṃ sutejaṃ rājānaṃ gāthayā vādhyabhāṣati //
adyāpi te taṃ vanasmiṃ avabuddhyāmi kṣatriyā
yasya te dhanuhastasya sānubaddhakalāpino /
olagnā drumaśākhāyāṃ pakvā godhā palāyitā //
rājā āha //
name namantasya bhaje bhajantaṃ
[_Mvu_2.67_] kṛtānukāryasya kareya arthaṃ /
asaṃbhajantaṃ ca na saṃbhajeya
nānarthakāmasya kareya arthaṃ //
tyaje tyajantaṃ satataṃ na gacche
apetabhāvena na saṃvaseyā /
dvijo drumaṃ kṣīṇaphalaṃ vinditvā
anyaṃ parīkṣeya mahāṃ hi loko //
syāt khalu punar bhikṣavaḥ yuṣmākam evam asyād anyo so tena kālena tena samayena sutejo nāma rājā abhūṣi / na khalv evaṃ draṣṭavyaṃ // tat kasya hetoḥ // ahaṃ so tena kālena tena samayena vārāṇasīyaṃ sutejo nāma rājā abhūṣi // anyā sā rājño sutejasya devī abhūṣi agramahiṣī / na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / eṣā sā bhikṣavaḥ yaśodharā rājño sutejasya devī agramahiṣī abhūṣi / tadāpi eṣā atṛptā na śakyati toṣayituṃ / etarahiṃ pi eṣā atṛptā na śakyati toṣayituṃ //
_____iti śrīgodhājātakaṃ samāptaṃ //
bhikṣū bhagavantam āhansuḥ / bhagavatā kumārabūtena udyāne kanyānām ābharaṇāni viśrāṇayan tena yaśodharāye eva bahukaṃ dinnaṃ // bhagavān āha // na bhikṣavo idānīm eva mayā yaśodharāye bahukaṃ dinnaṃ // bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi bhagavan // bhagavān āha // anyadāpi bhikṣavaḥ //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītamadhvāne nagare vārāṇasī kāśijanapade rājā rājyaṃ kārayati kṛtapuṇyo maheśākho saṃgṛhītaparijano dānasaṃvibhāgaśīlo mahābalo mahākośo mahāvāhano / tasya taṃ rājyaṃ ṛddhaṃ ca sphītaṃ ca kṣemaṃ ca subhikṣaṃ cākīrṇajanamanuṣyaṃ
[_Mvu_2.68_] ca sukhibahujanamanuṣyaṃ ca praśāntadaṇḍaḍamaraṃ sunigṛhītataskaraṃ vyavahārasaṃpannaṃ // tasya dāni rājño pañcaśatam antaḥpuraṃ / tasya yā agramahiṣī sā sarvasyāntaḥpurasyātīva prāsādikā ca darśanīyā ca paṇḍitā ca vidhijñā ca sarvakalāsamanvāgatā ca // so rājā abhīkṣṇaṃ antaḥpurasya vastrāṇi ca ābharaṇāni ca viśrāṇeti / tasyāpi rājño śatasahasramūlyo hāro ābaddhako tasya ca hārasya madhye maṇiratnaṃ yatra catvāri mahādvīpā dṛśyanti jambudvīpo pūrvavideho aparagodānīyo uttarakuruḥ sumeruś ca parvarājā / anekaśatasahasramūlyaṃ taṃ maṇiratnaṃ tasya mahāhārasya madhye // tāṃ devīṃ pṛcchati ābharaṇāni viśrāṇento // devi atīva tvaṃ me manaṃ harasi / ko tra upāyo yena devī me manaṃ harati // sā dāni hevī taṃ rājānaṃ gāthayādhyabhāṣati /
ceṣṭālīlāsamācārā nimittasya ca grāhaṇaṃ /
kautūhālena capalāstribhir ārajyanti pārthiva //
syāt khalu punar bhikṣavaḥ yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena kāśirājā abhūṣi / na khālv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / ahaṃ sa bhikṣavas tena kālena tena samayena kāśirājā abhūṣi / anyā sā tena kālena tena samayena kāśirājasyāgramahiṣī / na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣā sā bhagavatī yaśodharā tena kālena tena samayena kāśirājasyāgramahiṣī abhūṣi / tadāpi etasyā mayā bahuṃ dinnaṃ //
_____iti śrīyaśodharāye hārapradānajātakaṃ samāptaṃ //
yadā bodhisatvo akāmakānāṃ mātāpitṝṇām aśrukaṇṭānāṃ rudan mukhānāṃ hastoktaṃ
[_Mvu_2.69_] ca cakravartirājyam apahāya alūhaṃ ca gṛhavāsam apahāya agārād anagārikāṃ pravrajito tadā yaśodharā devadattenocyate // mama bhrātā pravrajito āgaccha mama agramahiṣī bhavisyasi // sā dāni na icchati bodhisatvam eva abhikāṃkṣati / sundaranandenāpi vuccati / mama bhrātā pravrajito āgaccha mama agramahiṣī bhaviṣyasi / tasyāpi na icchati bodhisatvam evābhikāṃkṣati // yadā bhagavāṃ pravṛttadharmacakro tadāhiṃ etaṃ bhikṣubhi śrutaṃ / bhikṣū bhagavantaṃ pṛcchanti / kathaṃ bhagavaṃ yaśodharā sundaranandena ca devadattena ca prārthayantī na icchati bhagavantam eva prārtheti // bhagavān āha // na bhikṣavo idānīm eva yaśodharāye sundaranandena ca devadattena ca prārthayamānā na icchati mama evābhikāṃkṣati / anyadāpi eṣā etehi prārthayantī na icchati mama evābhikāṃkṣati //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītamadhvāne himavantapādamūle sarveṣāṃ catuṣpaḍānāṃ samāgamo abhūṣi // asmākaṃ rājā nāsti catuṣpadānāṃ rājā sthapīyatu // tahiṃ teṣām utpannaṃ thapīyatu catuṣpadānāṃ rājā tti pravaraṃ // te āhansuḥ // ko dāni catuṣpadānāṃ rājā sthapīṣyatīti // teṣāṃ dāni utpannaṃ / yo asmākam ito saptamaṃ divasaṃ sarvaprathamaṃ himavantaṃ parvatarājaṃ gamiṣyati so catuṣpadānāṃ rājā bhaviṣyati // te evaṃ samayaṃ kṛtvā tato pradeśāto yena himavanto parvatarājā tena pradhāvitā // teṣāṃ sarveṣāṃ pṛṣṭhato kṛtvā vyāghrī himavantaṃ parvatarājānaṃ anuprāptā // vyāghrī himavantaṃ parvatarājānaṃ gatvā catuṣpadānāṃ prati/āleti // catuṣpadā ca sarve himavantaṃ parvatarājam anuprāptā / tatra ca tāṃ vyāghrīṃ paśyanti pratipālentīṃ // te dāni catuṣpadā tāṃ
[_Mvu_2.70_] vyāghrīṃ dṛsṭvā ārtasaṃjātā durmanā / istriyā sma parājitā na ca kahiṃcit* istriyo rājā sarvatra puruṣā rājā / yathā asmākaṃ na alikaṃ bhaveya puruṣo ca rājā bhaveya // tehi sā vyāghrī uktā // bhadre yaṃ tuvaṃ patim icchasi so catuṣpaḍānāṃ rājā bhaviṣyatīti // tāṃ vyāghrīṃ ṛṣabho allīno // bhadre mama patiṃ varehi / ahaṃ loke maṃgalabhūto mama gomayena devakulāni upaliṣyanti devakāryāṇi ca kriyanti // sā dāni vāghrī āha // nāhaṃ tava patiṃ iccheya tvaṃ phālehi ca śakaṭehi ca nityabhagnapralagno // hastināgo pi tāṃ vyāghrīṃ upasaṃkrānto āha // bhadre ahaṃ balavāṃś ca saṃvṛddhakāyo ca saṃgrāmehi ca aparājito mama gṛhṇāhi // vyāghrī āha // na hi tvaṃ siṃhe nadamāne na uccāraprasrāvaṃ muṃcamāno palāyasi // siṃho pi mṛgarājo allīno // bhadre mama patiṃ varehi mama sarve mṛgasaṃghā trasanti // vyāghrī āha // mṛgarāja mūrdhne pi patitā pratīcchāmi //
catuṣpadānāṃ sarveṣāṃ mahā āsi samāgamo /
ārājakam idam asmākaṃ ko tra rājā bhaviṣyati //
himavantaṃ parvatarājaṃ yo mo prathamo gamiṣyati /
ito saptame divase so yaṃ rājā bhaviṣyati //
siṃhā vāghrā mṛgā caiva hastino vṛṣabhā vṛkā /
na śaknuvanti anvetuṃ gatā prathamā parvataṃ //
prāsādikaṃ darśanīyaṃ himavantaṃ nagottamaṃ /
gatvāna vyāghrī prathamaṃ pravicāreti catuṣpadāṃ //
gatvā catuṣpadā sarve vyāghrīṃ paśyanti te tahiṃ /
[_Mvu_2.71_] dṛṣṭvā ca ardditā abhūṣi istriye sma parājitā //
na asti striyo rājāno na ca mo alikaṃ bhavet* /
yaṃ vyāghrī patim iccheya so yaṃ rājā bhaviṣyati //
mama gomayena kalpāni devakāryāṇi kriyanti /
ṛṣabho avaca tatra mama bhadre patiṃ varet* //
vyāghrī āha //
nityutthitaṃ sadā kilāntaṃ śakaṭehi lāṃgalehi ca /
no tādṛśaṃ patim icche manuṣye yadi bhavel loke //
hastināgo āha //
aham anucaropeto saṃgrāme aparājito /
hastināgo balī tatra mama bhadre patiṃ varet* //
vyāghrī āha //
siṃhasmiṃ nadamānasmiṃ tuvaṃ bhīto palāyasi /
chardagūtham eva sṛjaṃ neccheyaṃ tādṛśaṃ patiṃ //
siṃho āha //
anupūrvasujātaskandho
siṃho parvatagocaro hamasmi /
mṛgasaṃghā trasanti sarve
tvaṃ bhadre mama bhartāraṃ varehi //
[_Mvu_2.72_] vyāghrī āha //
saravākāravaropetaṃ giriṃ vā svayam āgataṃ /
etādṛśaṃ patim icche mūrdhnenāpi pratīcchitaṃ //
syāt khalu punar bhikṣavo yuṣmākam evaṃ syād anyaḥ sa tena kālena tena samayena siṃho mṛgarājā abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / ahaṃ so bhikṣavo tena kālena tena samayena siṃho mṛgarājā abhūṣi // anyo so tena kālena tena samayena ṛṣabho abhūṣi / na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣa bhikṣavaḥ sundaranando tena kālena tena samayena ṛṣabho abhūṣi // syāt khalu punar bhikṣavaḥ yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena hastināgo abhūṣi / na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣa bhikṣavo devadatto tena kālena tena samayena hastināgo abhūṣi // syāt khalu punar bhikṣavaḥ yuṣmākam evam asyād anyā sā kālena tena samayena vyāghrī abhūṣi / eṣā sā yaśodharā // tadāpi eṣā etehi prārthayantī na icchati mama evābhikāṃkṣati / etarahiṃ pi eṣā etehi prārthiyantī na icchati mama evābhikāṃkṣati //
_____iti śrīyaśodharāye vyāghrībhūtāye jātakaṃ samāptaṃ //
bodhisatvasya udyāne kanyānāṃ ratnā viśrāṇayantasya yaśodharā sarvapaścā āgatā sarvehi alaṃkārehi viśrāṇiyantehi // [rājñā śuddhodanena amātyā āṇattā / katam atra kanyāye kumārasya cakṣu nipatanti //] kumārasya yaśodharāṃ dṛṣṭvā tāye cakṣu nipatitaṃ // yo kumārasya hāro ābaddhako mahāraho śatasahasramūlyo so hāro kumāreṇa omuñciya yaśodharāye dinno // sārdhaprahisantī āha // iyam ahaṃ ettakaṃ
[_Mvu_2.73_] arahāmīti // kumāreṇa prahasantena śatasahasramūlyā aṃgulikā aṃgulīto obhuṃciyāna dinnā // evaṃ kumāro ratanāni kanyānāṃ viśrāṇetvā rājakulaṃ praviṣṭo //
___rājā amātyān pṛcchati // katamāyāṃ kanyāyāṃ kumārasya cakṣu nipatitaṃ // amātyā āhansuḥ // sā mahārāja mahānāmasya śākyasya yaśodharā nāma dhītā / tatra kumārasya cakṣu nipatitaṃ // rājñā mahānāmasya preṣitaṃ / yaśodharāṃ dhītāṃ mama putrasya dehi sarvārthasiddhasya kumārasya // mahānāmo saṃdiśati rājño śuddhodanasya // na śakyāmi yaśodharāṃ kumārasya dātuṃ / yat kāraṇaṃ kumāro antaḥpure saṃvṛddho na kahiṃcid āgato śilpe vā iṣvastre vā hastismiṃ vā dhanutsarusmiṃ vā rājaśāstreṣu vā na kahiṃcit kumāro gatiṃgataḥ // rājño śuddhodanasya śrutvā daurmanasyaṃ jātaṃ / evam etaṃ yathā mahānāmo jalpati / na mayā kumāro kahiṃci śilpe śeṣito atipremnena // so dāniṃ rājā durmanā gṛhaṃ praviṣṭo / kumāreṇa dṛṣṭo pitā // kumāro pitaraṃ pṛcchati / kiṃ tāto durmaṇā // rājā āha / bhavatu putra kiṃ tavaitena // kumāro āha // na hi tāta avaśyaṃ ācikṣitavyaṃ // rājñā kumāraṃ gurukaṃ prekṣya tena bhūyo bhūyaḥ pṛcchamānena ācikṣitaṃ // evaṃ caivaṃ ca mahānāmena śākyena ācikṣito tava arthena yaśodharāṃ yācayamānena / tava putro antepurasaṃvṛddho na kahiṃci śeṣito śilpe vā iṣvastrajñāne vā hastismiṃ vā rathasmiṃ vā dhanusmiṃ vā / nāhaṃ tasya dhītāṃ dadyehaṃ // kumāro pi śrutvā pitaram āha // mā tāto utkaṇṭhatu / nagarajanapade ghoṣaṇāṃ kārāpehi kumāro saptamaṃ divasaṃ darśanaṃ dāsyatīti / yo tatra
[_Mvu_2.74_] śikṣito so āgacchatu yadi śilpajñāne yadi iṣvastrajñāne yuddhe vā niyuddhe vā chede vā bhede vā jave vā balāhukke vā hastismiṃ vā aśvasmiṃ vā rathasmiṃ vā dhanusmiṃ vā tharusmiṃ vā upavitarkeṣu vā // rājā śuddhodano śrutvā prīto saṃvṛtto // tena nagare kapilavastusmiṃ janapade ghoṣaṇā kārāpitā yathā kumāro saptamaṃ divasaṃ darśanaṃ dāsyatīti / yo tatra śikṣito so āgacchatu yadi śilpajñāne yadi iṣvastrajñāne // anyehi pi adhiṣṭhānehi dūtā preṣitā / śuddhodanasya sarvārthasiddho kumāro saptamaṃ divasaṃ darśanaṃ dāsyati / yo tatra śikṣito so āgacchatu //
___tahiṃ kapilavastuto janakāyo nirdhāvati janapadeṣv api jano āgacchati / anyehi pi adhiṣṭhānehi kautūhalajātaḥ āgacchati / śākyakumārāṇāṃ vibhavaṃ paśyiṣyāmaḥ balaparākramaṃ ca kumārasya sarvārthasiddhasya paśyiṣyāmaḥ // tahiṃ anekāyo janasahasriyo samāgatāyo kumārā kapilavastuto nirdhāvanti ca // aparo pi bhrānto hastināgo bahirnagarāto kapilavastuṃ praviśati ṣaṣṭihāyano paramena sthāmena ca samanvāgato / devadatto ca kapilavastuto taṃ darśanasthānaṃ nirdhāvati hastiskandhavaragato / tasya so hastināgaḥ bhrānto abhimukho āpatito / tena ruṣitena devadattena so hastināgo ṣaṣṭihāyano talaprahārāya ekāhatyaṃ kṛtvā tatraiva nagaradvāre nihato / so taṃ hastināgaṃ hatvā nirdhāvito taṃ dvāraṃ // tatra mahājanakāyasya saṃpiṇḍā sundaranando ca kumāro anuprāpto // so pṛcchati bho bhaṇe kisyedaṃ nagaradvāre janasaṃpiṇḍā // jano āha // devadattena nirdhāvantena eṣo hastināgo ekāye talaprahārāye
[_Mvu_2.75_] hato / tena hastināgena evaṃ nagaradvāram oruddhaṃ na ca taṃ devadatto śaknoti ataḥ nagaradvārato apakarṣayituṃ laṃghayitvā atikrānto // so dāni hastināgo sundaranandena yānāto avataritvā tato dvārato sapta padāṃ kaḍḍhito / dṛṣṭvā mahājanakāyena hakkāro mukto / aho kumārasya sundaranandasya utsāho // sundaranando pi taṃ hastināgaṃ dvārato sapta padāni apakarṣitvā atikrānto // bodhisatvo mahatā samṛddhīye anuprāptaḥ // bodhisatvo pṛcchati / kisya eṣa nagaradvāre mahāṃ janakāyasamāgamo // te āhansuḥ // kumāra devadatto ca kapilavastuto nirdhāvati bhrānto ca hastināgo praviśati nagaradvāraṃ abhimukho devadattasya āpatito / tena ruṣitena so hastināgo ekāya talaprahārāye nihato so eṣo hastināgo nagaradvāraṃ orundhitvā patito ca / devadatto na śaknoti ataḥ nagaradvārato apakarṣituṃ laṃghitvā atikrānto / sundaranandena sapta padāni kaḍḍhito / tad eṣa janakāyo saṃpiṇḍāye kathaṃ pi nirdhāvati // tena kālena tena samayena kapilavastu saptahi prākārehi parikṣipto abhūṣi / bodhisatvena yānāto avataritvā mātāpitṛkena balena taṃ hastināgaṃ ato nagarāto teṣāṃ saptānāṃ prākārāṇāṃ paratareṇa kṣipto // taṃ bodhisatvasya utsāhaṃ dṛṣṭvā anekehi devamanuṣyasahasrehi hakkārā muktāḥ bodhisatvo pi nirdhāvito // rājāpi śuddhodano śākyamaṇḍalaparivṛto mahānāmo pi śākyo nirdhāvato //
___tahiṃ kumāreṇa sarvārthasiddhena darśano dinnaṃ sarvaśilpakarmāyatanāni kumāreṇa saṃdarśitā // siddhārthakumārasya na kocit samasamo tathā yuddhe vā niryuddhe vā na kocit kumārasya samasamo // paścime nidarśane bāṇā vidhyanti // ete daśa krośā tatra sapta tālāṃ / sapta tālā krośāntareṇa nikhatā saptānāṃ purito bherī occhritā //
[_Mvu_2.76_] tatra kocit* ekatālaskandhaṃ nistāḍeti koci dve tālaskandhān nistāḍeti / devadattasya śaro dve tālaskandhā nistāḍitvā tṛtīye tālaskandhe lagno / sundaranandasya śaro trayas tālaskandhāṃ nistāḍetvā caturthasya tālaskandhasya antarabhūmyāṃ nipatito // bodhisatvena devakulāto pitāmahasya siṃhahanuṣya rājño dhanus tatra ānāpitaṃ // so dhanu tatra raṃgamadhye nikṣipto // yo śaknoti etaṃ dhanu pūrayituṃ dhāretu // taṃ dhanu hastāto janakāyena jijñāsito na ca śaknoti kocit pūrayituṃ / śākyakumārehi pi sarvehi jijñāsitaṃ na kociś śaknoti pūrayituṃ / koliyakumārehi pi jijñāsituṃ licchavikumārehi pi jijñāsituṃ anyehi pi kumārehi jijñāsituṃ na koci śaknoti pūrayituṃ // paścād bodhisatvena gṛhītaṃ / pitāmahasya gauraveṇa taṃ dhanuṃ bodhisatvena gandhamālyena pūjetvā pūritaṃ // tasya dhanuṣya pūriyantasya sarvakapilavastuṃ śabdena vijñāpituṃ devamanuṣyehi ca hakkāraṃ muktaṃ // evaṃ saptatālaṃ bodhisatvenaikaśareṇa nistāḍetvā sāpi bherī nistāḍitā bherīṃ nistāḍetvā rasātalaṃ praviṣṭo // devamanuṣyehi hakkāraṃ muktaṃ / devatānāṃ sahasrehi ca antarīkṣāto divyaṃ kusumavarṣaṃ osṛṣṭaṃ // kumārasya balaparākramaṃ buddhibalaṃ ca dṛṣṭvā sarvatra gatiṃgato balena ca ṛddhīyena ca jñānena ca sarvaśākyarāṣṭraṃ tathānye pi rājāno prīto saṃvṛttāḥ / sulabdhā lābhā śākyānāṃ rājño ca śuddhodanasya yasya ayam edṛśo mahāpuruṣo utpanno //
___yadā bodhisatvo abhiniṣkrānto anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho pravṛttapravaradharmacakro
[_Mvu_2.77_] tadā etaṃ prakaraṇaṃ bhikṣubhi śrutaṃ // bhikṣu bhagavantam āhansuḥ // bhagavatā cirapraṇaṣṭā śākiyamuṣṭi jñātā // bhagavān āha // na bhikṣavo etarahiṃ yeva maye cirapraṇaṣṭā śākyamuṣṭi jñātā // anyadāpi maye cirapraṇaṣṭā śākyamuṣṭi jñātā // bhagavān āha //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītamadhvāne nagare vārāṇasī kāśijanapade brahmadatto nāma rājā rājyaṃ kārayati / nihatapratyarthiko nihatapratyamitro sunigṛhītajanapado dānasaṃvibhāgaśīlo kṛtapuṇyo maheśākhyo mahābalo mahākośo mahāvāhano / tasya taṃ rājyaṃ ṛddhaṃ ca sphītaṃ ca kṣemaṃ ca subhikṣaṃ ca ākīrṇajanamanuṣyaṃ ca // tasya rājño purohito brahmāyuḥ nāma trayāṇāṃ vedānāṃ pārago sanirghaṇṭhakaiṭabhānāṃ itihāsapaṃcamānāṃ akṣarapadavyākaraṇe analpako / so yam ācāryaḥ kuśalo brāhmaṇavedeṣu pi śāstreṣu dānasaṃvibhāgaśīlo daśa kuśalakarmapathāṃ samādāya vartati // tasya putro dharmapālo nāma māṇavako // tasya brahmāyusya bhavati / samayo mama putrasya dharmapālasya vedāni adhīyituṃ na caiṣa yukto mama sakāśāto vedāni adhītuṃ / pitṛviśrambheṇāpi nādhīṣyati gurukule naṃ dāsyāmi // ayam api brāhmaṇo vedapārago anuhimavante āśrame paṃca vaṭukaśatāni vedāṃ vāceti / tena so dharmapālo tasya brāhmaṇasya anuparītto vedān adhyāpehīti //
___tasyāpi dāni āśramasya avidūre mahān udakahrado tatra ca udakahrade udakarākṣaso prativasati punarpunaḥ janaṃ snapayantaṃ māreti // so dharmapālo māṇavako tahiṃ udakahrade punarpunaḥ snāpayati // tasya brāhmaṇasya bhavati // atra udakahrade udakarākṣaso prativasati punaḥpunar manuṣyāṃ māreti eṣo ca dharmapālo purohitaputro tatra udakahrade
[_Mvu_2.78_] snāpayati / sace dāni tatra snāyanto udakarākṣasena khajjeya purohito asṃākaṃ aparituṣṭo bhaveya kiṃ tumhehi udakahradāto na vārito // so dāni tena upādhyāyena dharmapālako māṇavako śabdāpito ucyati // mā atra udakahrade snāyāhi atra udakahrade rākṣaso dāruṇo prativasati / mā tena udakarākṣasena khajjiṣyasi // tatra ca udakahrade maheśākhyo nāgo prativasati mahāparivāro tasya ca nāgarājño putro dharmapālena māṇavakena sārdhaṃ prīṇayati kathāsamullāpena ramati / tena so māṇavako nāgabhavanāntaḥ tārito // tena māṇavakena sārdhaṃ so nāgakumāro kathāsamullāpena ramati tatra ca nāgabhavane dharmapālo māṇavako daśa kuśalāṃ karmapathāṃ deśayati // aparo ca māṇavako dharmapālasya samavayo sadṛśo ca grāmāntaraṃ tena mārgeṇa gacchanto tahiṃ udakahrade udake snāyate // so tena udakarākṣasena mārito tahiṃ udakahrade ardhakhāditako plavanto apareṇa māṇavakena dṛṣṭo // tena āśramaṃ gatvā upādhyāyasya ārocitaṃ dharmapālo udakarākṣasena khāyito ti // so brāhmaṇo sarvehi tehi paṃcahi vaṭukaśatehi sārdhaṃ taṃ udakahradaṃ gato paśyati ca taṃ māṇavakaṃ udakarākṣasena ardhakhāditakaṃ plavantaṃ / tehi taṃ dṛṣṭvā sarvehi rāvo mukto // tehi tato udakāto utkṣipitvā kāṣṭhāni samāvartayitvā dhyāyito // tāni asthīni ghaṭake kṛtvā saparivāro vārāṇasīṃ gato brahmāyusya mūle / aśrukaṇṭho rudanmukho brahmāyuṣya upasaṃkramitvā āha // sa dharmapālo udakarākṣasena mārito / ibhāni asthīni // brahmāyu brāhmaṇaṃ āha // nāsti etan ti dharmapālo daharo kumāro nāpi asmākaṃ kule daharā mṛtapūrvā // so dāni brahmāyur brāhmaṇo taṃ dharmapālasya upādhyāyaṃ gāthāya adhyabhāṣasi //
[_Mvu_2.79_] prāṇaṃ na hiṃseya nadinnamādiye
pāpaṃ ca karmaṃ manasāpi na caret* /
sarve anārjaṃ parivarjeyāmaḥ
tasmā hi asmād daharo na mṛyyati //
na ca mo kadācid asti krodho
na cāpi krudhyāma vayaṃ kadācit* /
kruddhe pi no cāpi karoma kopaṃ
tasmā hi asmād daharo na mṛyyati //
śṛṇoma dharmaṃ asatāṃ satāṃ ca
no cāpi dharmaṃ asatāṃ rocayāma /
asatāṃ hi tvasatāṃ rocayāmaḥ
tasmā hi asmād daharo na mṛyyati //
dadāma dānā bahuśo bahūni
no cāpi no apriyo yācamāno /
dattvā ca dānā nanutapyamānā
tasmā hi asmād daharo na mṛyyati //
ye brāhmaṇā śravaṇaśīlavanto
ghoṣeṣiṇo yācanakā upenti /
priyaṃ mo teṣāṃ śravaṇadarśanaṃ ca
tasmā hi asmād daharo na mṛyyati //
ye brāhmaṇā śravaṇaśīlavanto
[_Mvu_2.80_] ghoṣeṣiṇo yācanakā caranti /
tān annapānair abhitarpayāmaḥ
tasmā hi asmād daharo na mṛyyate //
ye cāpi mo yācanakā upenti
andhā anāthā kṛpaṇā anāyakāḥ /
tān annapānair abhitarpayāmaḥ
tasmā hi asmād daharo na mṛyyate //
vayaṃ ca bhāryāṃ anatikramāmo
bhāryā pi asmān na atikramāti /
tato vayaṃ dharmacaryaṃ carāmaḥ
tasmā hi asmād daharo na mṛyyati //
yo jāyate so bhavate suśīlo
susaṃyato suvrato ṛjubhūtaḥ /
adhyāpako bhoti samāptapādaḥ
tasmā hi asmād daharo na mṛyyati //
mātā pitā bhaginī bhrātaro ca
ye cāpi jñātayo ananyapakṣikā /
carāma dharmaṃ paralokahetoḥ
tasmā hi asmād daharo na mṛyyati //
mātā pitā bhaginī bhrātaro ca
ye ca kulapreṣyakarā bhavanti /
carāma dharmaṃ paralokadarśī
tasmā hi asmād daharo na mṛyyati //
dharmo hi vai rakṣati dharmacāriṃ
[_Mvu_2.81_] chatraṃ mahantaṃ yatha varṣakāle /
eṣo nuśaṃso dharme sucīrṇe
na durgatiṃ gacchati dharmacārī //
adharmacārī hi naro pramatto
yāṃ yāṃ gatiṃ gacchati adharmacārī /
so naṃ adharmo carito hanāti
sāmaṃ gṛhīto yatha kṛṣṇasarpo //
na hi dharmo adharmo ca ubhau samavipākinau /
adharmo nirayaṃ neti dharmo prāpeti svargatiṃ //
dharmo hi vai rakṣati dharmacāriṃ
chatraṃ mahantaṃ yatha varṣakāle /
dharmeṇa gupto mama dharmapālo
anyasya asthīni sukhī kumāro //
so brāhmaṇo saparivāro bhojayitvā brahmāyunā brāhmaṇena visarjito so ca brāhmaṇo āśramaṃ gato dharmapālaṃ ca māṇavakaṃ tahiṃ āśrame paśyati / te dāni sarve vismitā suṣṭu purohitena jñātaṃ //
___bhagavān āha // syāt khalu punar bhikṣavaḥ yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena brahmāyur nāma brāhmaṇo abhūṣi / na khalv eta devaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / ahaṃ bhikṣavaḥ tena kālena tena samayena brahmāyur nāma brāhmaṇaḥ // syāt khalu punar bhikṣavo yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena brahmāyusya brāhmaṇasya dharmapālo nāma putro abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / eṣa rāhulo tena kālena tena samayena brahmāyusya
[_Mvu_2.82_] dharmapālo nāma putro abhuṣi / tadāpi eṣo mayā jñāto etarahiṃ pi mayā cirapranaṣṭā śākiyamuṣṭiḥ jñātā //
_____iti śrīdharmapālasya jātakaṃ samāptaṃ //
bhikṣū bhagavantaṃ āhansuḥ // dūraṃ bhagavato iṣu kṣiptaṃ // bahgavān āha // na bhikṣavaḥ etarahiṃ eva maye dūraṃ iṣu kṣiptaṃ // anyadāpi bhagavan* // bhagavān āha // anyadāpi hi bhikṣavo //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītam adhvānaṃ nagare vārāṇasī kāśijanapade rājā rājyaṃ kārayati mahābalo mahākośo mahāvāhano kṛtapuṇyo maheśākho / tasya dāni vistīrṇaṃ rājyaṃ yāvat takṣaśilāṃ samājñāpayati // so kanīyasaṃ bhrātaraṃ rājye pratiṣṭhāpayitvā vārāṇasyā takṣaśilāyāṃ āgato // so dāni takṣaśilāyāṃ vasati / anyena ca rājñā vārāṇaseyo caturaṅgena balakāyena veṣṭito // tasya tena bhrātareṇa vārāṇasīto takṣaśilāṃ dūto preṣito / āgacchāhi imo haṃ paracakreṇa uparuddho // tena rājñā takṣaśilāyāṃ sthitena dūtānāṃ sakāśāto śrutvā bhūrjasmiṃ tasya rājño yena vārāṇaseyo veṭhito nāmaṃ likhitvā taṃ bhūrjaṃ kāṇḍe pariveṭhitvā sūtreṇa sunaddhaṃ kṛtvā vārāṇasīṃ kṣiptaṃ // so kāṇḍo tasya rājño pādamūle sthitvā pādaphalakaṃ khaṇḍakhaṇḍīkṛtaṃ / so rājā tasya puruṣasya ca vismito / aho utsāho ca muṣṭisaṃbandho ca yatra nāma vārāṇasyāṃ sthitena kāṇḍaṃ kṣiptaṃ / imaṃ evaṃ dūram āgato mama pādamūle phalake nipatito itthaṃ tena ahaṃ na hato // tena rājñā tataḥ kāṇḍāto muṃcitvā taṃ bhūrjaṃ vācitaṃ tatra ca bhūrje evaṃ likhitaṃ //
[_Mvu_2.83_] eṣo te takṣaśilāyāṃ sthito pādaphalakhaṇḍaṇo /
yadi si na maritukāmo osakka mama rājyato //
so dāni bhūyasyā mātrayā bhīto trasto / ahaṃ jānāmi vārāṇasīto ayaṃ śaro āgato ti / tenāhaṃ vismayaṃ prāpto / ayaṃ ca takṣaśilāyāṃ sthitena kṣipto // so tatraiva sthāne devaśarasya devakulaṃ kṛtvā taṃ śaraṃ devakule pratiṣṭhāpetvā pujāsatkāraṃ kṛtvā so prakrānto //
___bhagavān āha // syāt khalu punar bhikṣavaḥ yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena kāśirājā abhūṣi yena takṣaśilāyāṃ sthitena vārāṇasīṃ kāṇḍaṃ kṣiptaṃ / na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / ahaṃ so bhikṣavo tena kālena tena samayena kāśirājā abhūṣi / tadāpi mayā dūraṃ śaro kṣipto etarahiṃ pi mayā śaro dūraṃ kṣipto //
_____iti śrīśarakṣepaṇaṃ jātakaṃ samāptaṃ //
bhikṣū bhagavantam āhansuḥ // kathaṃ bhagavatā yaśodharā śilpena labdhā // bhagavān āha // na bhikṣavo idāniṃ eva mayā yaśodharā śilpena labdhā anyadāpi mayā yaśodharā śilpena labdhā // bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi bhagavan* // bhagavān āha // anyadāpi bhikṣavaḥ //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītam adhvāvaṃ mithilāyā ardhayojanaṃ yavakacchakaṃ nāma grāmaṃ / tasya yavakacchakasya vāhyena ekaṃ karmāragrāmaṃ // tahiṃ karmāragrāmikasya dhītā amarā nāma prāsādikā darśanīyā ca paṇḍitā pratibhānasaṃpannā ca // yavakacchakagrāmikasya mahauṣadho nāma putro prāsādiko darśanīyo kṛtapuṇyo maheśākhyo / tena kṣetrāraṇyaṃ aṇvantena amarā karmāradārikā dṛṣṭā bhaktam ādāya gacchantī // tāṃ
[_Mvu_2.84_] mahauṣadho pṛcchati // bhadre kā nāma tvaṃ kin te nāma // amarā āha // yenatathāgataṃ nāma // mahauṣadho āha // bhadre keṣāṃ tvaṃ // sā āha // yehi oṣiṇo teṣām ahaṃ // mahauṣadho āha // bhadre kena gacchasi // sā āha // yacchatraṃ tana gacchāmi // mahauṣadho āha // bhadre kahiṃgami // amarā āha // saṃśritāyāntaṃ tahiṃgami // atha khalu mahauṣadho agrapaṇḍito amarāṃ karmāradārikāṃ gāthayā adhyabhāṣe //
amarā nūnaṃ te nāma karmārasyāsi dārikā /
cittena bhūtaṃ prajānāsi kṣetraṃ vo dakṣiṇādiśi //
tasyā dāni dārikāye ca trayo va śīrṣo akṣī ca aṃjitā vastrā ca śuddhā kṣudrāye ca yvāgūye ghaṭikā haste // atha khalu mahauṣadho agrapaṇḍito amarāṃ karmāradārikāṃ gāthāye adhyamāṣe //
kena te aṃjitaṃ śīrṣaṃ kenaṃ akṣī aṃjitā ca te /
vastrā ca kena te śuddhā yvāgu kṣudrā ca kena te //
atha khalu amarā karmāradārikā mahauṣadhaṃ mahāprājñaṃ gāthāye adhyabhāṣe //
sutailā . . . . . śīrṣaṃ abhyaṃjanaṃ ca lāsakaṃ /
vastra-avastratā śuddhā yvāgū kṣudrā ca nodako //
atha khalu bhikṣavo mahauṣadho mahāprājño amarāṃ karmāradārikāṃ gāthayā adhyabhāṣati //
yadi taṃ nūnaṃ te tailaṃ aṃjanaṃ cāpi lolikā /
vastrā ca utsavikā te alpe devena varṣitā //
[_Mvu_2.85_] sā dāni karmāradārikā bhaktasya rasakuṇḍaṃ pāṇḍarāye śāṭikāye ochannaṃ varṣeṇa ādāya gacchati // atha khalu mahauṣadho mahāprājño amarāṃ karmāradārikāṃ gāthāye adhyabhāṣati //
tuvaṃ yam etaṃ himapāṇḍareṇa
channaṃ kuṇḍaṃ harasi jīvanāye /
pṛcchāmi te abhare etam arthaṃ
kasya taṃ bhaktaṃ harasi manojñe //
atha khalu bhikṣavo amarā karmāradārikā mahauṣadhaṃ mahāprājñaṃ gāthāye pratyabhāṣe //
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . bhaktaṃ harāmi pādape //
atha khalu bhikṣavo mahauṣadho mahāprājño amarāṃ karmāradārikāṃ gāthāyāṃ pratyabhāṣe //
pitā te varṣatriṃśatko nelāyako pitāmaho /
daśavarṣāsi jātīye evaṃ dhāremi dārike //
mahauṣadho āha //
yasmiṃ pravutthe duḥkhitā te mātā bhavati durmanā /
te taṃ mātā ca mārgate kahiṃ so amare gato //
atha khalu bhikṣavaḥ amarā karmāradārikā mahauṣadhaṃ mahāprājñaṃ gāthayā pratyabhāṣe //
yatra mṛtāś ca śvasanti dagdho ca puna dahyati /
jñātibhir vadhyate jñātis tatra mahyaṃ pitā gato //
[_Mvu_2.86_] atha khalu bhikṣavo mahauṣadho mahāprājño amarāṃ karmāradārikāṃ gāthayā pratyabhāṣe //
karmārabhastrāḥ śvasanti aṃgāraṃ puna dahyati /
lohaṃ lohena pīḍeti karmāraśālāṃ pitā gato //
mārgaṃ pṛcchitā ākhyāhi kṣemaṃ akuṭilaṃ ṛjuṃ /
akaṇṭakaṃ ca no bhadre gaṃsāmi yavakacchakaṃ //
atha khalu bhikṣavo karmāradārikā mahauṣadhaṃ mahāprājñaṃ gāthayā pratyabhāṣe //
yena saptābhiraṃgā ca dviguṇaplāśā ca pādapāḥ /
yena aśeśi na tena vrajesi na tena aśesi //
eṣo mārgo yavakacchakasya yadi paṇḍito si jānāhi // atha khalu bhikṣavo mahauṣadho mahāprājño amarāṃ karmāradārikāṃ gāthāye pratyabhāṣe //
yato yavā kadākhyā ca kovidārā ca phullitā /
vāmaṃ mārgaṃ grahetvāna gacchāmi yavakacchakaṃ //
atha khalu bhikṣavo amarā karmāradārikā mahauṣadhaṃ mahāprājñaṃ gāthayā pratyabhāṣati //
gaccha brāhmaṇa mārgeṇa bhakto taṃ bhakṣayiṣyasi /
pitṝhi putrā sidhyanti teṣāṃ māsena bhokṣyasi //
atha khalu bhikṣavo mahauṣadho mahāprājño amarāṃ karmāradārikāṃ gāthayā pratyabhāṣe //
śuṣkaṃ indhanaṃ veṇūhi karīraṃ tatra sidhyati /
teṣāṃ māsena bhokṣyāmi eṣa gaṃsāmi vo gṛhaṃ //
[_Mvu_2.87_] atha khalu bhikṣavo amarā karmāradārikā mahauṣadhaṃ maḥāprājñaṃ gāthayā pratyabhāṣati //
vasa brāhmaṇa mo gṛhe yajño yam atra bheṣyati /
mātā me devarājena mahāyajñaṃ yajiṣyati //
atha khalu bhikṣavo mahauṣadho mahāprājño amarāṃ karmāradārikāṃ gāthayā pratyabhāṣati //
mātu te devarājasya yaṃ yajitaṃ yajiṣyati /
taṃ yajñam anubheṣyāmi eṣa gaṃsāmi te gṛhaṃ //
atha khalu bhikṣavo mahauṣadho mahāprājño amarāṃ karmāradārikāṃ mātāpitṝṇāṃ sakāśāto bhāryārthaṃ yācayati // te amarāye mātāpitarā āhaṃsu // na vayaṃ dārikām akarmārasya dadāma //
___mahauṣadho ca bhikṣavo mahāprājño sarvaśilpehi abhijño / tasya bhavati // kiṃ karmārāṇāṃ sarvacūrṇakarmaṃ / sūcīyo / karmāro yo śaknoti sūcī pi kartuṃ so ācariyo // mahauṣadhena kośaprakṣiptā sūcī kṛtā ekatra kośake sapta sūcīyo prakṣipyanti / te sarve aṣṭa sūcīyo ekā sūcī bhavanti / sāpi ekā aṣṭa sūcīyo bhavati // mahauṣadho tāṃ sūcīm ādāya taṃ karmāragrāmaṃ gato vikriṇituṃ // karmāragrāmikasya pathā gatvā ghoṣeti // sūcī vikreyā yasya kāryaṃ sa kriṇātu //
nikkaṭṭakacchā sukṛtā tīkṣṇāgrā vaṭṭayāsikā /
sūcī karmāragrāmasmiṃ vikrīṇāmi vikrītha me //
[_Mvu_2.88_] sā dārikā mahauṣadhasya śabdaṃ śrutvā nirdhāvitā / sā mahauṣadhaṃ gāthayā adhyabhāṣe //
atra śaktīyo kriyanti nārācā atha tomarā /
ihaiva tāni kriyanti sūcīyo vaḍiśāni ca //
unmattako si puruṣa athavāsi vicittako /
yo tvaṃ karmāragrāmasmiṃ sūcī kriṇitum icchasi //
atha khalu mahauṣadho mahāprājño amarāṃ karmāradārikāṃ gāthayā pratyabhāṣi //
sūcī karmāragrāmasmiṃ vikretavyā prajānatā /
ācāryā eva jānanti karmaṃ sukaraduṣkaraṃ //
sacet te bhadre jāneyā pitā sūcī mayā kṛtā /
svayaṃ va me pravāreyā prattaṃ te ca pitu varaṃ //
atha khalu bhikṣavo amarā karmāradārikā pitaraṃ gāthayā adhyabhāṣati //
imaṃ tāta niśāmehi śilpako yatha bhāṣati /
karmāraputro nipuṇo kuśalo sūcikārako //
atha khalu bhikṣavo amarāye karmāradhītāye pitā tāṃ sūciṃ dṛṣṭvā vismayamāpanno // so tāṃ dhītaram ādāya mahauṣadhaṃ mahāprājñaṃ gāthāye adhyabhāṣati //
na me śrutā vā dṛṣṭā vā sūcī etādṛśā mayā /
tuṣṭo smi etena karmeṇa imāṃ kanyāṃ dadāmi te //
[_Mvu_2.89_] bhagavān āha // syāt khalu punar bhikṣavaḥ yuṣṃākam evaṃ asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena mahauṣadho mahāprājño / na khalv evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / ahaṃ so bhikṣavaḥ tena kālena tena samayena mahauṣadho nāma abhūṣi // syāt khalu punaḥ bhikṣavo yuṣmākam evam asyād anyas sa tena kālena tena samayena karmāragrāmiko abhūṣi / na khalu etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣa bhikṣavaḥ mahānāmaśākyo tena kālena tena samayena so karmāragrāmiko abhūṣi // syāt khalu punar bhikṣavar yuṣmākam evam asyād anyā sā tena kālena tena samayena amarā nāma karmāragrāmikadhītā abhūṣi / na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣā sā bhikṣavo yaśodharā tena kālena tena samayena karmāradhītā abhūṣi // tadāpi eṣā mayā śilpena labdhā etarahiṃ pi mayā śilpena labdhā //
_____samāptaṃ amarāye karmāradhītāye jātakaṃ //
bhikṣū bhagavantam āhansuḥ // vīryeṇa bhagavatā yaśodharā labdhā // bhagavān āha // na bhikṣavo etarahiṃ eva mayā yaśodharā vīryeṇa labdhā anyadāpi mayā eṣā vīryeṇa labdhā // bhikṣū bhagavantam āhansuḥ // anyadāpi bhagavan* // bhagavān āha // anyadāpi bhikṣavaḥ //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavaḥ atītamadhvāne vāravālinagare brāhmaṇaḥ trayāṇāṃ vedānāṃ pārago sanirghaṇṭhakaiṭhabhānāṃ itihāsapaṃcamānāṃ akṣarapadavyākaraṇe kuśalo so yaṃ ācāryo brāhmaṇavedeṣu paṃca māṇavakaśatāni vedāṃ mantrāṃ vācayati // tasya dāni brāhmaṇasya śirir nāma dhītā prāsādikā darśanīyā paramāye śubhāye varṇapuṣkaratāye samanvāgatā //
[_Mvu_2.90_] tasyedāni brāhmaṇasya samudrapaṭṭane yajñaṃ kārayantena yājyena tasya uṣādhyāyasya preṣitaṃ / svayaṃ vāgacche kaṃcid vā preṣehi arthamātraṃ te dāsyāmi // so teṣāṃ paṃcānāṃ vaṭukaśatānām āha // ko vo tra utsahati samudrapaṭṭanaṃ gantuṃ amukasya sārthavāhasya mūlaṃ / yo gamiṣyati tasya śirikāṃ māṇavikāṃ dāsyāmi // tatra māṇavako paṇḍito ca utthānavanto ca vīriyavanto ca / tasya tahiṃ śiriye adhimātraṃ premaṃ / so utsahito upādhyāya ahaṃ gamiṣyāmi // so tena upādhyāyena lekhaṃ dattvā yānapātram aruhiya visarjito //
___so anupūrveṇa samudrapaṭṭanaṃ gataḥ / tena taṃ lekhaṃ tasya sārthavāhasya upanāmitaṃ // tena sārthavāhena tam upādhyāyasya lekhaṃ vācetvā ratnāni ca hiraṇyasuvarṇaṃ dattvā visarjito // so tato pi samudrapaṭṭanāto yatra kāle yānapātre vāravāliṃ prasthito so tena yānapātreṇa anupūveṇa vāravāliṃ āgato / so dāni tataḥ yānapātrāto pratināvaṃ āruhiṣyatīti / saṃmarde ca samāne sā poṭalikā samudre patitā // tasya māṇavasya bhavati / iyaṃ mayā īdṛśena yatnena samudrapaṭṭanāto ānetvā iha pratināvaṃ āruhantena samudre patitā ti / ko atra upāyo bhaveya yena etaṃ dhanaṃ labheyaṃ / nāsti anyo upāyo nānyatra etaṃ samudraṃ utsiñcāmi // so lohavaddhakaṃ tattakaṃ ādāya samudrakūlam āgataḥ / so samudrakūle vaddhakaṃ nikṣipitvā kacchāṃ bandhati samudradevatā ca brāhmaṇaveṣeṇa upasaṃkramitvā āhansuḥ // kim idaṃ // māṇava āha // utsicāmi
[_Mvu_2.91_] mahodadhiṃ // brāhmaṇa āha // mahodako na śakṣyati utsaṃcituṃ // māṇavo āha //
dīrghā brahmā ahorātrā lohavardhaṃ ca tattakaṃ /
dakṣasya apramattasya na śirī bhavati durlabhā //
śṛṇotha vīryaṃ puruṣottamasya
balaṃ ca sthāmaṃ ca parākramaṃ ca /
yaṃ māṇavo pi purimāsu jātiṣu
etasya arthe avatīrṇo sāgaraṃ //
tadā maṇi tasya praṇaṣṭam āsīt*
so va babhāṣe kṣapayiṣya sāgaraṃ /
karotha yatnaṃ yaṃ maṇiṃ labheyaṃ
mā anapekṣī duḥkhitā bhaviṣyatha //
suvarṇanāgāsurayakṣarākṣasā
trastā abhū yāni samudramadhye /
yathā ca meghāni samākulāni
ninādanirghoṣaṃ viniścaranti //
atha devatā uggami sāgarāto
saṃtrastā vyavalokayati caturdiśaṃ /
sā addasāsi māṇavam utsahantaṃ
utsiñcituṃ kṣapayituṃ ca sāgaraṃ //
sā uttaritvā purato tam abravīt* kiṃ māṇava mārgasi sāgarāto /
[_Mvu_2.92_] ākhyāhi asmākaṃ vayaṃ api anu- dāsyāma māpadya vihanyamānaḥ //
maṇī mama devate atra naṣṭo
so haṃ gaveṣāmi mahāsamudre /
āpaṃ kṣapitvāna maṇiṃ labheyaṃ
tasyārtham utsiṃci mahāsamudraṃ //
bahūni bālāni caranti loke
arthe ca dharmeṣu ca vipramūḍhā /
tuvaṃ pi bho paramabuddhi māṇava
yaṃ durlabhaṃ loki tuvaṃ gaveṣasi //
aśīti pūgā caturo ca vāriṇo
niryāti yasyāpi na tena jñāyati /
heṣṭā ca toyasya anantapāṇī
kathaṃ tuvaṃ utsahase kṣapetuṃ //
upenti yatra bahavo sravantiyo
vṛṣṭi anantā prapatanti sāgaro /
āvāsabhūto ca maharddhikānāṃ
kathaṃ tu utsaryati dharmaśāstraṃ //
yas tvaṃ akarmaṃ kuruṣe durbuddhiḥ
sakhinnagātro nacireṇa bheṣyasi /
taḍāgamātraṃ na prabhosi śoṣituṃ
naiva tuhyaṃ pratirūpaṃ māṇavā //
[_Mvu_2.93_] yaṃ codayitvā paribhāṣi devate
tatrārthaṃ paśāmi te chinnasāgaraṃ /
śrotaṃ na khaneya na mūlam uddharet*
na tv antaraṃ yasya na pāram uttaret* //
nāhaṃ kuśīdo svamaṇiṃ tyajeyaṃ dhanaṃ haritvāhaṃ śameyaṃ vīryaṃ /
karontu bhūtā vacanaṃ mameha
tathā bhaṇeyaṃ na tathā bhaṇeyaṃ /
hutāśanaṃ prajvalitaṃ na saṃname
sacandratārāṃ parivartaye mahīṃ //
[sā devatā tatra vicintayanti]
dātavyaṃ me taṃ maṇi māṇavasya
yathā na eṣo kṣapaye samudraṃ /
eṣo ca gṛhyāna maṇiṃ praṇītaṃ
gacche māṇava siddhayānapātro //
sarvatra vīryavān sādhu kuśīdo duḥkhaṃ jīvati /
so yaṃ vīryaprabhāvena dhanam ādāya gacchati //
pūrvenivāsaṃ bhagavān pūrvejātim anusmaran* /
jātakam idam ākhyāsi śāstā bhikṣuṇam antike //
te skandhā tāni dhātūni tāni āyatanāni ca /
ātmānaṃ ca adhikṛtya bhagavān tam arthaṃ vyākare //
[_Mvu_2.94_] anavarāgrasmiṃ saṃsāre yatra me uṣitaṃ purā /
māṇavako tadā āsi śiri āsī yaśodharā /
etam arthaṃ vijānetvā evaṃ dhāretha jātakaṃ //
evam imaṃ aparimitaṃ bahuduḥkhaṃ uccanīcacaritaṃ purāṇaṃ vigatajvaro vigatabhayo aśoko svajātakaṃ bhagavāṃ bhāṣati bhikṣusaṃghamadhye // bhagavān āha // syāt khalu puna bhikṣavo yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena māṇavako bhavati yasya taṃ mahāsamudre dhanaṃ patitaṃ / na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / ahaṃ so bhikṣavo tena kālena tena samayena māṇavako abhūṣi // syāt khalu punar bhikṣavo yuṣmākam evam asyād anyā sā tena kālena tena samayena vāravālīnagare brāhmaṇasya śiri nāma sā mānavakadhītā abhūṣi / na khalv etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣā sā bhikṣavaḥ yaśodharā tena kālena tena samayena vāravāliye nagare brāhmaṇasya śiri nāma dhītā abhūṣi / tadāpi mayā eṣā vīryeṇa labdhā etarahiṃ pi eṣā mayā vīryeṇa labdhā //
_____iti śrīśirijātakaṃ samāptaṃ //
bhikṣū bhagavantam āhansuḥ // bhagavatā yaśodharā khedena labdhā // bhagavān āha // na bhikṣavo idānīm eva yaśodharā khedena labdhā anyadāpi eṣā mayā mahatā khedena mahatā śrameṇa mahatā vīryeṇa labdhā // bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi bhagavan* // bhagavān āha // anyadāpi bhikṣavo //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo atītam adhvānaṃ hastināpure rājā subāhur nāma rājyaṃ kārayati kṛtapuṇyo maheśākhyo mahābalo mahākośo mahāvāhano ṣaṣṭinagarasahasrāṇām īśvaro //
[_Mvu_2.95_] tasya sudhanur nāma kumāro ekaputro prāsādiko darśanīyo rūpavān kṛtapuṇyo maheśākhyo guṇavān mātṛjño pitṛjño pitrā subāhunā yuvarājye pratiṣṭhāpito // so amātyehi sārdhaṃ tāni paitṛkāni nagarasahasrāṇi paripāleti // rājā subāhuḥ rājakṛtyato odhṛtabhāro rājakule upariprāsādavaragato nirvṛto āsati / tasya dāni rājño subāhusya āsannarājā sucandrimo nāma vayasyo sannikṛṣṭo siṃhapure nagare rājyaṃ kārayati kṛtapuṇyo maheśākhyo mahābalo mahākośo mahāvāhano // tasya dāni rājño sucandrimasya mahāyajño pratyupasthito / sarvabhūtehi yajñaṃ yajiṣyāmi / tena yattakā vijitavāsino lubdhakāḥ teṣām āṇattī dinnā / sarvabhūtehi yajñaṃ yajiṣyāmi / ye te sthalacarāḥ prāṇā apadā vā dvipadā vā caturpadā vā bahupadā vā tāni sarvāṇi prāṇakajātīni samānetha // niṣādā pi uddiṣṭāḥ / ye kecij jalacarā prāṇāḥ tena upasthapetha sarvabhūtehi yajñaṃ yajiṣyāmi //
manasā devānāṃ vacasā pārthivānāṃ /
nacireṇāḍhyānāṃ karmaṇā daridrāṇām iti //
rājño vacanamātreṇa lubdhakehi ca niṣādehi ca jalacarā ca sthalacarā ca prāṇakajātīyo samānītā mahaṃ ca vāṭaṃ māpetvā tatra tāni sthalacarāṇi prāṇakajātīni uparuddhāni / yāni pi jalacarāṇi tāni samānetvā puṣkariṇīyaṃ oruddhāni / kinnarīvarjitaṃ sarvaprāṇakajātīyo samānītāḥ //
___atha khalu rājño sucandrimasya yaṃ kālaṃ yajñavāṭo sarvopakaraṇehi sajjīkṛto tato śīrṣasnāto āhatavastranivastro upariprāsādavaragato gandhapuṣpadhūpair arcanaṃ kṛtvā caturdiśam aṃjaliṃ praṇāmetvā yena bhagavantaḥ purastimadakṣiṇapaścimottarāye diśāye
[_Mvu_2.96_] ṛṣayo caturdhyānalābhino paṃcābhijñā maharddhikā mahānubhāvā antarīkṣacarās tān ahaṃ yajñavāṭe nimantrayāmi // tatra dāni ye ṛṣayo caturdhyānalābhinaḥ paṃcābhijñā maharddhikā mahānubhāvā te samanvāharitvā vaiḥāyasena ṛddhyā yajñavāṭaṃ gatāḥ // so dāniṃ rājā sucandrimo tān ṛṣīṃ yajñavāṭe āgatāṃ dṛṣṭvā pramudito prītisaumanasyajāto pādābhivandanaṃ kṛtvā etad uvāca // pratyavekṣantu bhagavanto yajñavāṭaṃ kiṃ paripūrṇaṃ na veti // te dāni ṛṣayaḥ pratyavekṣitvā rājānaṃ sucandrimam etad uvāca // mahārāja sarvo paripūrṇo yajñavāṭo ekena aṅgena ūno // rājā āha // katamena aṅgena ūno // ṛṣayo āhu // deva kinnarīye ūno // atha khalu rājā sucandrimo lubdhakān āha // teṣām ṛṣīṇāṃ bhagavatāṃ yajñavāṭe kinnarīye artho taṃ gacchatha yatnaṃ karotha yathā mama kinnarīṃ ānetha // tahiṃ dāni yo teṣāṃ lubdhakasahasrāṇāṃ sarvapradhāno lubdhako vīryeṇa ca labena ca pauruṣeṇa ca so tehi lubdhakehi sarvagaṇena utsāhito / tvaṃ pratibalo kinnarīṃ samartho ānayituṃ // sa lubdhako gaṇena utsāhito samāno rājñā ca sucandrimena dhanukalāpam ādāya anuhimavantaṃ praviṣṭaḥ //
___tahiṃ anyataraṃ himavante paśyati ṛṣisya āśramaṃ ramaṇīyaṃ mūlapatraphalopetaṃ // so taṃ ṛṣim upasaṃkrānto ṛṣisya pādavandanaṃ kṛtvā sthitaḥ ṛṣiṇā ehi svāgatavān iti ācaṣṭo svāgatan te etāṃ śivikāṃ niṣīdāhi // ṛṣiṇā tasya lubdhakasya sārāyaṇīyaṃ kṛtaṃ / yathā ṛṣidharmo phalodakam upanāmitaṃ // so dāni phalāni paribhuṃjiya pānīyaṃ pibitvā tatra āsati / tatra ca ṛṣisya mūle aśrutapūrvaṃ ca madhuraṃ gītaśabdaṃ śṛṇoti // so taṃ ṛṣiṃ pṛcchati // bhagavaṃ kasya etaṃ evaṃ manojñaṃ gītaśabdaṃ
[_Mvu_2.97_] devakanyānāṃ nāgakanyānāṃ // ṛṣi āha // na etaṃ devakanyānāṃ gītaśabdaṃ na nāgakanyānāṃ kinnarīnāṃ etaṃ gītaśabdaṃ // so dāni tam ṛṣiṃ pṛcchati // bhagavan imaṃ gītaśabdaṃ śrūyate na ca dṛśyanti / kahiṃ vā gāyanti // ṛṣi āha // imasya āśramasya uttare pārśve mahāpadminī tahiṃ sarvārtukāni sarvakālikāni utpalakumudapadumapuṇḍarīkasaugandhikāni / tatra kailāsāto parvatāto drumasya kinnararājño manoharā nāma dhītā bahūhi kinnarehi kinnarīhi ca parivṛtā etāṃ padminīṃ krīḍārtham āgacchati // so paṇḍito lubdhako tam ṛṣiṃ upāyena pṛcchati // āha // bhagavaṃ śruṇīyati asti kecit* manuṣyā kinnarīhi sārdhaṃ krīḍanti paricārenti / kathan te manuṣyāṇāṃ kinnarīyo vaśagatā bhavanti // ṛṣi āha // satyavākyena etā badhyanti na śaknonti antarahāyituṃ // mādhuryeṇa ca ṛṣiṇā asamanvāharitvā ṛjubhāvena ācakṣitaṃ na jānāti kinnarīye etasya artho ti //
___so dāni lubdhako tasya ṛṣisya abhivādanaṃ kṛtvā taṃ padmasaraṃ gato yatra sā drumasya kinnararājño dhītā krīḍati // tā dāni kinnarīyo gītakṛtye pramattā jaladardarake ca taṃ lubdhakaṃ na paśyanti / sā ca tatra manoharā sarvapradhānā rūpeṇa ca svareṇa ca // tena lubdhakena śravaṇapathe sthitena sā manoharā satyavākyena baddhā //
dhītā tvaṃ kinnararājasya drumarājño yaśasvinī /
etena satyavākyena tiṣṭha baddhāsi kinnarī //
yathā tvaṃ drumarājasya dhītā drumeṇa rājñā saṃvṛddhā /
satyavacanena bhadre manohare mā padaṃ gaccha //
sā dāni manoharā tena lubdhakena satyavākyena baddhā na śaknoti antarahāyituṃ / te anye hi kinnarā ca kinnarī ca sarve samantarahitā //
[_Mvu_2.98_] sā dāni manoharā tena lubdhakena siṃhapuram ānītā / tahiṃ yajñavāṭaṃ praveśitā // kinnarīṃ dṛṣṭvā rājā sucandrimo mahāṃ ca janakāyo tasya lubdhakasya prīto saṃvṛtto // lubdhakena vipulo ācchādo lubdho // sā baddhā pāśehi ānītā sucandrimasya siṃhapuraṃ brāhmaṇapuraṃ saṃvṛttaṃ yajñavāṭaṃ samabhinītā // rājñā sucandrimeṇa yajñasya samupakaraṇaṃ sajjetvā rājño subāhusya hastināpuraṃ dūto preṣito / sarvabhūtehi mahāyajñaṃ yajiṣyāmi āgaccha / iha anumodāhi // rājñā subāhunā putro sudhanukumāro visarjito / gaccha siṃhapuraṃ sucandrimo rājā yajñaṃ yajiṣyati taṃ anumodāhi //
___sudhanukumāro siṃhpuram āgato anyān api bahūni rājāna śatāni / sarveṣāṃ ca sudhanukumāro sarvapradhāno rūpeṇāpi tejenāpi parivāreṇāpi gandhenāpi // sudhanukumāro taṃ yajñavāṭaṃ praviṣṭaḥ bahūhi rājāna śatehi parivṛto // tena tatra yajñavāṭe tāni bahūni prāṇisahasrāṇi duṣṭāni sthalacarajalacarāṇi / sāpi kinnarī dṛṣṭā // paśyantasyaiva sudhanusya kumārasya kinnarīye udāraṃ premaṃ nipatitaṃ kinnarīye pi sudhanusya premaṃ nipatitaṃ // yathoktaṃ bhagavatā sūtrapade //
pūrve vā saṃnivāsena pratyutpanne hitena vā /
sarvātaṃ jāyate premaṃ utpalaṃ vā yathodake //
evan teṣāṃ parasparaṃ darśanamātreṇa premaṃ saṃjātaṃ // sudhanukumāro rājño sucandrimasya pṛcchati // kisya ime ettakā prāṇasahasriyo yajñavāṭe uparuddhāyo // so rājā āha // etehi yajñaṃ yajiṣyāmi etena ca prabhūtena khādanīyabhonīyena // kumāro
[_Mvu_2.99_] pṛcchati // etasya yajñasya kiṃ phalaṃ kiṃ guṇanirvṛtti / kedṛśam etena yajñaguṇaṃ nirvartayiṣyati imaṃ ettakaṃ prāṇavadhaṃ kṛtvā // rājā āha // ete yattakā prāṇajātī atra yajñe haniṣyanti sarve svargaṃ gamiṣyanti / ahaṃ ca yattakā ete prāṇā ettha yajñe haniṣyanti tattakāṃ vārāṃ svarge upapadyāmi // kumāro āha // mahārāja na evaṃ etaṃ mithyādṛṣṭi eṣā ahiṃsā paramaṃ dharmaṃ // prāṇātipāto adharmo prāṇātipātavairamaṇo dharmo / adinnādāno adharmo adattādānavairamaṇo dharmo / kāmeṣu mithyācāro adharmo kāmeṣu mithyācāravairamaṇo dharmo / surāmaireyamadyapānaṃ adharmo surāmaireyamadyapānāto vairamaṇo dharmo / mṛṣāvādo adharmo mṛṣāvādāto vairamaṇo dharmo / piśunavācā adharmo piśunavācāto vairamaṇo dharmo / saṃbhinnapralāpo adharmo saṃbhinnapralāpāto vairamaṇo dharmo / avidyā adharmo avidyāto vairamaṇo dharmo / vyāpādo adharmo vyāpādāto vairamaṇo dharmo / mithyādṛṣṭi adharmo samyagdṛṣṭi dharmo // daśa kuśalā karmapathā dharmo // daśahi mahārāja akuśalehi karmapathehi samanvāgatāḥ satvā narakeṣūpapadyanti / daśahi kuśalehi karmapathehi samanvāgatāḥ satvā svargeṣūpapadyanti // tad evaṃ mahārājena na eṣa svargāṇāṃ patho gṛhīto narakeṣu gamanāya eṣa patho gṛhīto // evaṃ sudhanusya kumārasya dharmadeśanāṃ śrutvā rājā sucandrimo te ca sarve rājāno sarvo maḥājanakāyo prīto / tena rājñā sucandrimeṇa sudhanusya kumārasya dharmadeśanāṃ śrutvā te sarve prāṇakajātīyo jalacarā ca sthalacarā ca osṛṣṭā //
[_Mvu_2.100_]___manoharā kinnarī sudhanusya kumārasya allīnā / sarvaṃ ca kinnarabhavanaṃ manasi na vartati sudhanasya premena // sudhanusyāpi anyā krīḍātīyo manasi na vartanti manoharāye premena // rājñāpi sucandrimeṇa yathā sudhanunā kumāreṇa saṃdiṣṭaṃ tathā nirgaḍaṃ yajñaṃ anavadyaṃ // anekāni śramaṇabrāhmaṇakṛpaṇavaṇīpakasahasrāṇi annapānena santarpitāḥ ācchādanehi ācchāditāḥ // vṛtte yajñe sudhanukumāro manoharāye sārdhaṃ hastiskandhavaragato mahatā parivāreṇa mahatā samṛddhīye mahatā samudayena mahatā vibhūṣāye siṃhapurāto hastināpuraṃ gato //
___kumārasya hastināpuraṃ praviśantasya nagaraṃ hastināpuraṃ alaṃkṛtaṃ vitatavitānaṃ citraduṣyaparikṣiptaṃ osaktapaṭṭadāmakalāpaṃ siktasaṃmṛṣṭaṃ dhūpitadhūpanaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ deśedeśeṣu naṭanartaka-ṛllamallapāṇisvaryākumbhathūnikā // evaṃ sudhanukumāro mahatā samṛddhīye mahatā samudayena manoharāye sārdhaṃ hastiskandhavaragato hastināpuraṃ praviṣṭo // tena kumāreṇa sarvā rājakanyā osṛṣṭā manoharāye sārdhaṃ krīḍate va // rājño subāhusya ṣaṣṭīhi nagarasahasrehi kāryasahasrāṇi parihāyanti anekasahasrāṇi nivartanti // naigamajānapadehi rājā subāhu vijñapto / mahārāja sudhanukumāro manoharāye kinnarīye pramatto arthārthāni na samanuśāsati rājakāryāṇi parihāyanti ṣaṣṭīhi nagarasahasrehi anekasahasrāṇi nivartanti // rājñā subāhunā sudhanukumāro śabdāpito // putra jānpadā oravanti / arthārthāni na samanuśāsasi yathāpurvaṃ manoharāye kinnarīye pramatto viharasi visarjehi putra etāṃ kinnarīṃ anujānāhi
[_Mvu_2.101_] tāṃ gamanāye // so kumāro manoharāye tṛṣṇājālena baddhako na tām anujānāti / pitare punaḥ punar uccati / putra visarjehi etāṃ kinnarīṃ anyāni te rājakanyāni yattakāni jalpasi tattakāni ānayiṣyāmi // so kumāro punar punaḥ tena pitunā ucyanto na vivarjayati // amātyā ca punaḥ punaḥ rājño subāhusya nivedenti // mahārāja sudhanukumāro manoharāye kinnarīye pramatto rājakāryāṇi na karoti bahūni rājakāryāṇi parihāyanti // rājñā ca amātyā āṇattā uparundhatha kumāraṃ // so amātyehi rājāṇattīye uparuddho // uparuddhena kumāreṇa gṛhaṃ niḥśreyaṃ saṃvṛttaṃ sarvā lakṣmī antarahitā / manoharā svayaṃ subāhunā anujñātā niratiṃ kinnaranagaraṃ gamanāya / manohare gaccha anujñātāsi yena sukhāni śītalāni vanāni mātāpitṝṇāṃ sakāśaṃ //
___sā dāni sarvālaṃkāravibhūṣitā tataḥ prāsādato otaritā / tāye otarantīye bahūni strīsahasrāṇi sudhanusya rodanti manoharāye śokena / hastināpure janapadasya antaraṃ nāsti vāmadakṣiṇena hastena manoharāye hastināpurāto niṣkramantiye / vāmadakṣiṇāto aṃjalisahasrāṇi pratīcchamānā gandhamālyena pūjiyamānā strīsahasrehi bahunā ca janakāyena anugacchiyamānā sā dāni hastināpurāto niryātvā janakāyasya visarjanaṃ kṛtvā uttarāmukhaṃ yena himavāṃ parvatarājā tena praṇatā upagacchati ca uttarāmukhaṃ yena ca hastināpuraṃ tena sudhanuṃ avaloketi // tahiṃ ca anuhimavante śatadrunadīkūle duve lubdhakaputrā mṛgavyāṃ aṇvanti / eko lubdhakaputro
[_Mvu_2.102_] utpalako nāma dvitīyo lubdhakaputro mālako nāma // tehi dṛṣṭā manoharā kinnarī dūrato āgacchantī sarvālaṃkāravibhūṣitā akṣudrānulepanā amilānagandhamālyā punar punaḥ pṛṣṭhatomukhī avalokayantī āgacchantī // tehi sā kinnarī pratyabhijñātā // te kṛtāṃjalipuṭā pranipatitā pṛcchanti //
gacchanti avalokesi avalokenti gacchasi /
kiṃ bhadre avalokesi kahiṃ vā tvaṃ gamiṣyasi //
manoharā āha //
ubhayaṃ abhiprārthemi . . . . kiṃpuruṣanagaraṃ /
sudhanuṃ cāvalokemi niratiṃ cābhiprārthaye //
te dāni lubdhakaputrā āhaṃsuḥ //
sudhanusya kumārasya kurupaṃcāleṣu nāriyo /
tāhi sārdhaṃ ramamāṇo na so tubhyaṃ smariṣyati //
manoharā āha //
ānayiṣyāmy ahaṃ sudhanuṃ prekṣitena smitena ca /
kocid dṛddho va mātaṃgo vaśe eṣo bhaviṣyati //
tāye teṣāṃ lubdhakaputrāṇāṃ haste śatasahasramūlyā ca aṃgulikā dinnā tālīsamālā ca / yadi mama pṛṣṭhato sudhanukumāro āgaccheya mama mārgamāṇo imaṃ abhijñānaṃ dāsyatha mama vacanā abhivādanaṃ pṛccheyātha / vaktavyo / ito evaṃ nivartāhi durgamo
[_Mvu_2.103_] paratareṇa manuṣyāṇāṃ / niyato me manuṣyāṇāṃ vinābhāvaḥ // evaṃ lubdhakaputrāṇāṃ saṃdiśitvā manoharā aspṛśantī pādatalehi udakaṃ śatadrunadīṃ tīrṇā //
___rājñā subāhunā yaṃ kālaṃ jānāti gatā manoharā iti tato sudhanukumāro ānāpito utsaṃge upavisāpito pitare mātare pi // mā putra kinnarīm anusmarāhi vistīrṇo te antaḥpuro bahūni kanyāsahasrāṇi aparāṇi te ānāpeṣyaṃ / tāhi sārdhaṃ krīḍāhi ramāhi paricārehi kin te kinnarīye tvaṃ mānuṣo // rājā kumāraṃ cāśvāsayati amātyā ca āṇattā / kumārasya gṛhaṃ alaṃkārāyetha // antaḥpurasya saṃdiṣṭaṃ / suṣṭu kumāraṃ abhiramāpetha yathā kumāro manoharāṃ na samanusmareya // rājño vacanamātreṇa kumārasya gṛhaṃ yathā divyaṃ vimānaṃ tathā alaṃkṛtaṃ sarvasaṃjñitaṃ // saptasu dvāraśālāsu sucūrṇaghaṭāni sthāpitāni akṣatāni sthāpitāni yāni anyānyapi lokasya maṃgalasaṃmatāni sarvāṇi sthāpitāni // brāhmaṇasahasriyo kumārasya dvāre upasthāpitāni tathānyo pi janakāyo kumāraṃ pratipālayanto // kumāro pi pitarā samāśvāsitvā visarjito / gaccha gṛhaṃ upasevehi snāhi vilimpāhi āsaktamālyabharaṇo krīḍāhi ramāhi pravicārehi rājakāryāṇi ca samanuśāsehi // evaṃ saṃdiśitvā pitare kumāro sudhanu visarjitaḥ //
___so dāni rājakulāto niryātvā sārdhaṃ vasantakena ekinā paricārakena bhāvānuraktena hastināpurāto nagarāto niryātvā yena himavantaparvatarājā tena praṇato manoharāye arthāye // kumārasya tāni paitṛkāni ṣaṣṭinagarasahasrāṇi sphītāni
[_Mvu_2.104_] sanigamajanapadāni vistīrṇaṃ ca antaḥpuraṃ manasi na vartati / manoharām eva kinnarīṃ śocati samanusmarati /
rājyaṃ rājaparidevavīkṣaṇakālena tan dadā sarvaṃ /
apavijjhiyāna prakrami adhautamalinaṃ paṭaṃ gṛhya //
anuraktabhaktibhāvaṃ caikaṃ paricārakaṃ grahetvāna /
parvatarājābhimukho so himavantam abhiprasaresi //
acireṇa gato sudhanū himavantaṃ ramyaparvatanitambaṃ /
tatrāddaśāsi lubdhakau uppalakaṃ mālakaṃ caiva //
paśyati ca śatadrunadīṃ śucivimalasphaṭikavikāśāṃ satataṃ /
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
śubhā suśītalatoyā prasyandamānā mṛdutaruṇasujātā /
sā śādvalā pralulitā vahanti akṣauhinyo śatadrū //
sudhanū uvāca kāṃcil lubdhakā śyāmāṃ akṣudrānulepanāṃ /
nārīṃ amilānagandhamālyāṃ vikramantiṃ apaśyatha //
avoca lubdhakaputra yādṛśīṃ tvaṃ pṛcchasi sā ito ciraṃ /
uttīrya nadīṃ gatā sā imena kālena himavantaṃ //
pravyāhṛtaṃ hi tāye sudhanur nāmena pṛṣṭhato mahyaṃ /
[_Mvu_2.105_] yadi eṣyati lubdhakaputrā dāsyātha imaṃ abhijñānaṃ //
imam aṅgulīyakaṃ imāṃ ca tālīsagandhīkāṃ mālāṃ /
dāsyātha lubdhakaputrā bhartā mama svāmikasvāmi //
abhivādanaṃ ca lubdhakā mama vacanā svāmikaṃ bhaṇeyātha /
pratigaccha hastināpuraṃ niyato niyamo vinābhāvo //
pratyagrahesi mālāṃ ālambesi mudrikāṃ pramodanto /
api maraṇaṃ abhyupemi manoharāye va samāgamaṃ //
te taṃ bhaṇanti lubdhakā sudhanuṃ ito eva tvaṃ nivartehi /
hastināpurasmiṃ nagare kā tuhyam abhukta varteyā //
taṃ tasya naiva hṛdaye nāpi ca teṣāṃ śṛṇoti so vacanaṃ /
gantuṃ yevādhyavasito śatadruṃ ca mahānadīṃ tīrṇo //
lubdhakā pi te vyavasthitā rājāmarṣo bhaveyā asmākaṃ /
yadi sudhanum evaṃrūpe atyayasmiṃ parityajeyāmaḥ //
avatīrṇā te pi nadiṃ vyāghragaṇasiṃhavāraṇasaṃghoṣāṃ /
mṛgavihaṃgamānuyātāṃ manoramāṃ ca cakravākarutāṃ //
tān tatkṣaṇena tīrṇā mahānadīṃ hansasārasābhirutāṃ /
vyāḍehi kinnarehi ca prapātajālāṃ suramaṇīyāṃ //
tatra dāni kumāro ca vasantako ca paricārako utpalako ca lubdhakaputro mālako ca lubdhakaputro evaṃkṛtādhyavasāyā manoharāye padehi himavantaṃ parvatarājaṃ praviśanti /
[_Mvu_2.106_] manoharāpi nānāvarṇani varakusumāni olambamānāni ābandhamānā gacchati // te dāni kusumāni pacchā dṛṣṭā anugacchanti / iha viśramitvā śyāmā ito gatā // iha muhūrtam āsi ayam asyā puṣpanikaraṃ iha kṛtāni śubhamālāni nirmālyakāni cāsyā varakusumakarṇapūradhāriṇīye deśedeśe paśyanti jānanti ito gatā śyāmā evan te gacchanti / ābharaṇāni nānāprakārāṇi panthe patitāni paśyanti vanaśākheṣu lagnāni paśyanti anyāni ca cihnāni paśyanti // yathāyathā ca himavantaṃ anupraviśanti tathātathā bahūni ratnaratnāni paśyanti // suvarṇaśṛṃgāni parvatāni paśyanti rūpyaśṛṃgāni paśyanti lohakārāṇi paśyanti tāmrakārāṇi paśyanti ārakūṭakārāṇi paśyanti yaśadaśṛṃgāni paśyanti aṃjanaparvatāni paśyanti manaśilaparvatāni paśyanti / kinnaramithunāni krīḍantāni paśyanti / anyāni bahūni āścaryādbhutaśatāni paśyanti / deśedeśe kinnarīgītaśbdāni śṛṇvanti siṃhanādaśabdāni ca śṛṇvanti śārdūlanādaśabdāni ca śṛṇvanti / acchabhallanādāni ca śṛṇvanti / mṛgarutāni ca nānāvarṇāni śṛṇvanti / yakṣarākṣasarutāni ca śṛṇvanti / piśācakumbhāṇḍarutāni śṛṇvanti // nānāprakārāṇī ca auṣadhīsahasrāṇi paśyanti vidyādharāṇi ca paśyanti //
___tehi gacchantehi kāśyapasya ṛṣisya āśramaṃ dṛṣṭaṃ bahumūlapatrapuṣpaphalopetaṃ vṛkṣasahasrasaṃchannaṃ pānīyasaṃpannaṃ ca // te dāni tahiṃ āśrame praviṣṭāḥ paśyanti ca tatra āśrame kāśyapaṃ ṛṣiṃ vṛddhaṃ mahābhāgaṃ saparivāraṃ āsannaṃ // te dāni ṛṣisya abhivādanaṃ
[_Mvu_2.107_] kṛtvā saparivārasya agrato sthitā // ṛṣisya bhavati // mahātmanā imena kumāreṇa bhavitavyaṃ kṛtapuṇyena puṇyavantena yo eṣo imaṃ āśramaṃ praviṣṭaḥ / pradeśo na kṣemeṇānuprāpto // tena kumāro abhinandito // svāgataṃ kumārasya niṣīdāhi / etāni śivikāni // kumāro niṣaṇṇo saparivāro / ṛṣiṇā kṣudramadhusadṛśāni phalāni allīpitāni pānīyaṃ ca // yatra velāṃ kumāreṇa phalā paribhuktāni pānīyaṃ ca pītaṃ tato naṃ so ṛṣi pṛcchati // kiṃ kumārasya sukhasaṃvṛddhasya imahiṃ āgamanaprayojanaṃ // kumāro āha // kācit te bhagavaṃ evaṃrūpā nārī atikramantī dṛṣṭeti // ṛṣi āha // āma dṛṣṭā allīnā sā imaṃ āśramaṃ mama pādau vanditvā girivarasya anutaṭehi gatā / tat kumāro ito evaṃ āśramāto nivartatu / duṣkaraṃ kumāreṇa kṛtaṃ imaṃ tāvat pradeśaṃ gacchantena kiṃ puna ato paratareṇa gatena agamanaṃ manuṣyāṇāṃ ito evaṃ nivartāhi // kumāro āha // na śakyāmi bhagavan nivartituṃ / yā tasyā manoharāye gati sā mama yenaiva mārgeṇa gatā tenaivāhaṃ gamiṣyāmi // ṛṣi āha // anyā kinnarīṇāṃ gatiḥ anyā manuṣyāṇāṃ / pakṣī pi kinnarāṇāṃ gatiṃ na saṃbhuṇanti kṛto manuṣyā / pakṣī pi taṃ pradeśaṃ kathaṃ cid gacchanti / kinnarā yatra gacchanti modamānā rativihāraṃ samanubhonto agamyan taṃ kumāra manuṣyāṇāṃ pathehi / ito evam āśramāto nivartāhi // pitā te ṣaṣṭīṇāṃ nagarahasrāṇāṃ īśvaro nanu udārehi paribhogehi kumāreṇa krīḍitavyaṃ ramitavyaṃ anubhavitavyaṃ etaṃ agamyaṃ deśaṃ na śakyasi gantuṃ // kumāro āha // bhagavaṃ maraṇaṃ vā sā vā paśyitavyā //
[_Mvu_2.108_] ṛṣi mahābhāgo mahāmaitrīvihārī kāruṇiko / tasya bhavati // se kumārasya agamyaṃ deśaṃ gacchantasya śarīravināśo bhaveyā // so ṛṣi āha // kumāra imāṃ rātriṃ iha āśrame vītināmehi yāva iha uddeśe vānarā prativasanti / yo teṣāṃ yūthapati so mama abhiprasanno nityakālaṃ mama pādavanto āgacchati kṣudramadhusadṛśāni phalāni ādāya / tam ahaṃ vānararājaṃ adhyeṣiṣyaṃ / so tava drumasya kinnararājño niratiṃ nāma kinnaranagaraṃ neṣyati // kumāro ṛṣisya vacanena tahiṃ āśrame tāṃ rātriṃ sthito rātriye ca prabhātāye kumāro siṃhasya ca osarantasya śabdaṃ śṛṇvati / kumāro ṛṣikumārāṇāṃ pṛcchati / kasya eṣa osaraṇaśabdo // ṛṣikuṃāro āha // evaṃ vānarādhipatisya osarantasya śabdo nityaṃ eṣo iha velāye kṣudramadhusadṛśāni phalāni ādāya taṃ osaranto drumāt* drumaṃ saṃkramanto asmākam upādhyāyasya pādavanto āgacchati // tadāni kautūhaleva utthāya yato taṃ vānarasya osarantasya śabdaṃ tataḥ nidhyāyati // tena so vānararājā dṛṣṭo drumāto drumaṃ saṃkramanto āgacchanto // so vānararājā taṃ āśramam āgatvā kṣudramadhusadṛśāni phalāni ṛṣisya purato nikṣipitvā niṣaṇṇo // ṛṣi āha // vānararāja karohi me vyāpāraṃ // vānararājā āha // bhagavaṃ kariṣyāmi / āṇapehi // ṛṣi āha // imaṃ kumāraṃ ātmanā caturthaṃ drumasya kinnararājño niratiṃ nāma kinnaranagaraṃ tahiṃ tehi // vānaro āha // bhagavan nemi //
___so dāni vānarādhipati tato eva āśramāto ātmanā caturthaṃ kumāraṃ pṛṣṭhaṃ ārohayitvā parvatānāṃ śṛṃgato śṛṃgaṃ saṃkramanto drumāto drumaṃ nacirasyaiva drumasya kinnararājño
[_Mvu_2.109_] nagaraṃ kailāsasya parvatasya mūrdhne anuprāpto / paśyati ca kailāsasya parvatasya mūrdhne drumasya kinnararājño niratiṃ nāma nagaraṃ sarvasauvarṇaśubhakarmanirmitaṃ udyānasahasramaṇḍitaṃ sarvaratnāmayehi puṣkariṇītaḍāgehi maṇḍitaṃ sarvaratnāmayehi vaiḍūryaphalasopānehi saptaratnavedikāparikṣiptehi utpalapadumakumudapuṇḍarīkasaugandhikasaṃchannehi ratanāmayehi ratanāmayehi taṭakehi āyuktehi nānāratnavicitrāhi nāvāhi plavantīhi vasantacitrāhi ca nānāprakārehi plavehi plavantehi / nānāprakārehi puṣpapatraphalopetehi drumasahasrehi saṃchannaṃ ca atimuktakacampakavārṣikamallikāsumananavamālikāyūthikopaśobhitaṃ // te tahintahiṃ paśyanti kinnaramithunasahasrāṇi krīḍantāni / kācij jaladardarakāni vādenti kācit* nānāprakārāṇi vādyāni vādenti madhureṇa ca svareṇa manoharāṃ parigāyanti // abhyantaranagare ca tūryaśataśabdāni śṛṇvanti madhurāṇi ca gītaśabdāni śṛṇvanti //
___atha nu dāni tahiṃ kinnaranagarasya vāhyato upavane sthitā paśyanti saṃbahulā kinnarīyo prāsādikā darśanīyā alaṃkṛtā ābhūṣitāḥ sauvarṇaghaṭakahastā āgacchanti tāṃ puṣkariṇīṃ yatra sudhanuḥ sthito udakahāriṃ // sudhanur etā pṛcchati // kiṃ atra nagare parvo yaṃ / so īdṛśo āmodo // tā dāni āhansuḥ // na adya kiṃcit parvo na utsavo / api drumasya kinnararājño nāma dhītā mānuṣehi nītā āsī sā bahūhi varṣehi āgatā tāye āgatāye drumo ca kinnararājo sarvaṃ
[_Mvu_2.110_] ca nagaraṃ prītaṃ tatraiṣa edṛśo āmodaḥ // sudhanu pṛcchati // kahiṃ udakaṃ imaṃ nīṣyati // āhansu // sā manoharā snāpayiṣyati / tasyā manuṣyagandham apanayiṣyati // tena kumāreṇa aṃgulīyakā paścime udakaghaṭe prakṣiptā yathā tāhi kinnarīhi na dṛṣṭā // manoharā snāyati ca aṃgulīyakā snāyantīye tato ghaṭakāto utsaṃge patitā // manoharāye sā aṃgulīyakā dṛṣṭvā parijñātā / tāye etad abhūṣi / sudhanukumāraḥ āgato mama arthāya / sukumāro rājaputro kathaṃ so imām agamyāṃ diśam āgato // sā dāni tvaritatvaritā vastrāṇi prāvaritvā aśrukaṇṭhā rudanmukhā mātāpitṝṇāṃ praṇipatitvā āha // yo mama jambudvīpe bhartā so āgato sudhanu nāma rājaputro subāhusya rājño ekaputro // drumo kinnararājā na pattīyati / putri na śakyaṃ mānuṣehi imāṃ diśām āgantuṃ // manoharā āha // na hi tāta vyaktam āgato // drumo kinnararājā pṛcchati // kiṃ tvayā svayaṃ dṛṣṭo utāho parato śruto ti // sā āha // na me svayaṃ dṛṣṭo nāpi parato śruto api me snāpayantīye sudhanusya aṃgulīyakā utsaṃge patitā //
___drumeṇa kinnararājñā udakahārīyo śabdāpitāyo / tā dāni śabdāpiya pṛcchīyanti // kvacid vo udakahāriṃ gatāhi puruṣo dṛṣṭo // tā āhansuḥ // mahārāja dṛṣṭo kinnarakumāraḥ prāsādiko darśanīyo ātmanā caturtho puṣkariṇīye kūle // tasya bhavati // so evam eṣo kumāro manoharāye ti // kathaṃ so śakyati imāṃ diśām āgantuṃ // so dāni tāṃ dhītaraṃ pṛcchati // manohare praviśatu sudhanu rājakumāro imaṃ rājakulaṃ // sā āha // tāta praviśatu // so iha mama premena āgato
[_Mvu_2.111_] bahu ca tena mama nidānaṃ pitṛsakāśāto apriyo asatkāro / tena bandhanavadhaduḥkho anubhūto na ca tena ahaṃ kadācit parityaktā / tato sudhanu kumāro pitareṇa subāhunā bandhanāgare bandhitvā ahaṃ visarjitā / so eṣa mukto samāno mama pṛṣṭhato āgato // drumeṇa kinnararājñā amātyā āṇattā // śīghraṃ nagaraṃ alaṃkārāpetha yāvac ca rājakulaṃ yāvac ca asurakā puṣkariṇī vitatavitānaṃ kārāpetha citrapuṣpaparikṣiptaṃ avasaktapaṭṭadāmakalāpaṃ siktasaṃmṛṣṭaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ sarvagandhodakasiktaṃ // ye mama nagare pradhānapuruṣāś caturaṃgabalakāyo sarve te mama jāmātuḥ pratyudgacchantu chatradhvajapatākāni ca ādāya // amātyehi vacanamātreṇa sarvaṃ pratijāgṛtaṃ mahatā samṛddhīye pratyudgamanaṃ kṛtaṃ // manoharāpi mahārahena aṃśukena prāvṛtā sarvālaṃkāravibhūṣitā bahūhi kinnarasahasrehi parivṛtā tūryasahasrehi vādyamānehi pratyudgatā // sā dāni sudhanuṃ dṛṣṭvā mūrdhnena pādehi patitā mukhena ca keśena ca pādāni saṃparimārjati // evaṃ sudhanu mahatā vibhūṣāye mahatā samṛddhīye drumasya kinnararājño nagaraṃ praveśito yāvad rājakulaṃ drumeṇa ca kinnararājñā abhinandito utsaṅge saṃveśito āśvāsito ca // eṣo te nagaro sarvasauvarṇa udyānasahasramaṇḍito anantakalyāṇo iha mama dhītarāye manoharāye saha krīḍāhi ramāhi pravicārehi //
___sudhanu dāni kinnaranagare bahūni varṣāṇi prativasitvā krīḍitvā ramitvā pravicāretvā sarvodyāneṣu saṃvartanīyaṃ anubhavitvā manoharām āmantresi // manohare jānasi tvaṃ yathā ahaṃ mātāpitṝṇāṃ ekaputrako priyo manāpo / ahaṃ tava premena anāpṛcchitvā
[_Mvu_2.112_] mātāpitṝṇāṃ sarvakāni ujjhitvā ātmanā parityāgaṃ kṛtvā iha āgato iha me adya bahūni varṣāṇi prativasantasya / tato āmantrehi mātāpitaraṃ gamiṣyāmi hastināpuraṃ // tāye manoharāye mātāpitṝṇāṃ ārocitaṃ // drumeṇa kinnararājñā sudhanu pṛcchīyati // kumāra gamiṣyasi mātāpitṝṇāṃ sakāśaṃ // kumāro āha // yadi tāta abhipretaṃ tato gamiṣyāmi // drumo āha // visarjayiṣyāmi iti // yambhakā nāma yakṣā kinnarāṇām āṇattikarāḥ // rājñā yambhakā yakṣā āṇattā // mama jāmātāraṃ saparivāraṃ manoharāsahitaṃ yena hastināpuraṃ netha prabhūtaṃ ca ratnaratanaṃ // tehi sudhanu kumāro saparivāro manoharā ca kinnaranagarāto śayanagatā evam utkṣipitvā prabhūtaṃ ca ratnaratanaṃ hastināpuram ānetvā rājakye udyāne sthapitā // prabhātāye rātrīye kumāro sudhanu vibuddho hastināpure va bherīghoṣaṃ śṛṇoti janaśabdaṃ ca // tasya bhavati // kahiṃ ahaṃ hastināpuraṃ ānīto // imaṃ rājakyaṃ udyānaṃ paśyati / tāni ratnamayāni paryaṃkāni yathā prajñaptāti manoharāṃ taṃ trivargaṃ parivāraṃ prabhūtaṃ ca ratnaṃ / kumāro prīto saṃvṛtto yathābhipretaṃ svakaṃ nagaram āgato //
___kumārasya hastināpurā gatasya rājñā subāhunā mārgaṇā kāritā mahatā udyogena / yaṃ kālaṃ rājā kumārasya pravṛttiṃ na upalabhati tasya bhavati / mṛto bhaviṣyati kumāro manoharāṃ mārganto // tena rājñā kumārasya sudhanusya mṛtasya kāryāṇi kāritāni // sarvasya adhiṣṭhānasya bhavati / mṛto sudhanu // tahiṃ dāni rājakye udyāne agradvāreṇa udyānapālā nirdhāvitā udyāne patākān ucchrāpayanti
[_Mvu_2.113_] āgatā ca udyānaṃ paśyanti taṃ ca sudhanuṃ manoharāṃ ca taṃ ca trivargaṃ parivāraṃ ratnamayāni ca paryaṃkāni mahāntaṃ ca ratnarāśiṃ dṛṣṭā ca punaḥ dhāvanto hastināpuraṃ praviṣṭā // mahājanakāyo pṛcchati kṣemaṃ / te āhansuḥ / kṣemaṃ sudhanu kumāro āgato hi / so eva prīto bhavati // tehi rājakulaṃ gatvā udyānapālehi rājño subāhusya ārocitaṃ // mahārāja diṣṭyā vṛddhi sudhanu kumāro āgato // rājā śravaṇamātreṇa prīto saṃvṛtto sarvaṃ ca rājakulṃ / teṣāṃ udyānapālānāṃ vipulo dāyo dinno // rājā subāhu sāmātyaparijano devī ca sudhanusya mātā sarvaṃ ca antaḥpuraṃ udyānaṃ nirdhāvitaṃ kumāraṃ draṣṭuṃ sarvaṃ ca nagaraṃ kumārasya sudhanusya āgamanaśabdaṃ śrutvā manoharāye ca / antaro janasya nāsti hastināpurāto rājakṛtyaṃ udyānaṃ nirdhāvantasya kumāraṃ draṣṭuṃ manoharāṃ ca // sudhanu mātāpitaraṃ dṛṣṭvā mūrdhnena nipatito manoharā ca śvaśrūśvaśuraṃ ca dṛṣṭvā mūrdhnena nipatitā // kumāro pitareṇa subāhunā sārdhaṃ suvarṇālaṃkṛtaṃ hastināgam āruhitvā hemajālasaṃchannaṃ mahatā rājānubhāvena mahatā rāja-ṛddhīye mahatīye viyūhāye mahatīye vibhūṣāye hastināpuraṃ praveśito //
evaṃ samentu satvā sarvehi priyehi abodhiprahīṇā //
yatha tasmiṃ samayasmiṃ samāgataḥ kinnariye sudhanuḥ //
bhagavān āha // syāt khalu punar bhikṣavaḥ yuṣṃākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena sudhanu nāma kumāro abhūṣi / na etad evaṃ draṣṭavyaṃ // tat kasya hetoḥ // ahaṃ so bhikṣavaḥ tena kālena tena samayena sudhanur nāma kumāro abhūṣi / anyaḥ sa tena kālena tena samayena subāhur nāma rājā abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣo bhikṣavo rājā śuddhodano tena kālena tena samayena subāhur nāma rājā abhūṣi //
[_Mvu_2.114_] anyā sā tena kālena tena samayena sudhanusya mātā abhūṣi / na etad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣā bhikṣavo māyā devī tena kālena tena samayena sudhanusya mātā abhūṣi // syāt khalu punar bhikṣavaḥ yuṣmākam evaṃ asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena sudhanusya paricārako vasantako nāma abhūṣi / na etad evaṃ draṣtavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣa bhikṣavaś chandako tena kālena tena samayena sudhanusya paricārako // anyo so tena kālena tena samayena uppalako nāma lubdhaputro abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣa bhikṣavo rāhulo uppalako nāma lubdhakaputro abhūṣi // anyo so tena kālena tena samayena mālako nāma lubdhakaputro abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣa bhikṣavo ānandasthaviro tena kālena tena samayena mālako nāma lubdhakaputro abhūṣi // anyo so tena kālena tena samayena kāśyapo nāma ṛṣi abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣa bhikṣavaḥ mahākāśyapaḥ sthaviraḥ tena kālena tena samayena anuhimavante kāśyapagotro ṛṣi abhūṣi // anyo sa tena kālena tena samayena anuhimavante vānararājā abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣa bhikṣavo kaṇṭhako aśvarājā tena kālena tena samayena anuhimavante vānararājā abhūṣi // anyo sa tena kālena tena samayena kailāsamūrdhni drumo nāma kinnararājā abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣa bhikṣavo mahānāmo śākyo tena kālena tena samayena drumo kinnararājā abhūṣi // anyā sā tena kālena tena samayena manoharāye mātā abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣā bhikṣavaḥ yaśodharāye mātā tena kālena tena samayena manoharāye mātā abhūṣi // anyā sā tena kālena tena samayena manoharā kinnarī abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tat kasya hetoḥ / eṣā bhikṣavo yaśodharā tena kālena tena samayena manoharā kinnarī abhūṣi / tadāpi eṣā mayā khedena labdhā //
[_Mvu_2.115_] vicitragambhīrakatho bahuśruto kileśaghātī paravādimardano //
sa bhikṣu śobheta svayaṃbhuśāsane nabhe va candro paripūrṇamaṇḍalo //
_____iti śrīkinnarījātakaṃ samāptaṃ //
bhagavān samyaksaṃbuddho yad arthaṃ samudāgato tad arthaṃ abhisaṃbhāvayitvā śrāvastyāṃ viharati śāstā devānāṃ manuṣyāṇāṃ ca vistareṇa nidānaṃ kṛtvā bhikṣūn āmantrayati // sukumāro haṃ bhikṣavo paramasukumāro / tasya me bhikṣavaḥ sukumārasya pitā śākyo trayo prāsādā kārayat* hemantikaṃ grīṣmikaṃ vārṣikaṃ mama yeva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ paricāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me bhikṣavaḥ sukumārasya paramasukumārasya bhikṣavaḥ pitā śākyo tehi prāsādehi kūṭāgārāṇi kārayet* ulliptāvaliptāni vātāsparśārgaḍāni pihitavātāyanāni dhūpanadhūpitāni osaktapaṭṭadāmakalāpāni muktapuṣpāvakīrṇāni mama eva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ pravicārārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro // tasya me bhikṣavaḥ sukumārasya paramasukumārasya pitā śākyo tehi kūṭāgārehi paryaṃkā kārayet suvarṇamayāni rūpyamayāni ratanamayāni ṣoḍaśagoṇikāstṛtāṃ pattikāstaraṇāṃ citrāstaraṇāṃ phalikāstaraṇāṃ ubhayato bimbopadhānāṃ lohitakopadhānāṃ avadātapratyāstaranāṃ mama eva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ pravicārārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro // tasya me bhikṣavaḥ sukumārasya
[_Mvu_2.116_] paramasukumārasya pitā śākyo tehi paryaṃkehi vitānāni kārāpayet* rajośukraṃ upaniyame mama krīḍārthaṃ ratyarthaṃ paricāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me bhikṣavaḥ sukumārasya paramasukumārasya pitā śākyo vividham anulepanam upasthāpaye sayyathīdaṃ agurucandanaṃ kālānusāriṃ tamālapatraṃ mama eva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ paricāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavo paramasukumāro / tasya me bhikṣavaḥ sukumārasya paramasukumārasya pitā śākyo vividhāni vastrāṇi upasthāpaye / sayyathīdaṃ kāśikasūkṣmāṇi kambalasūkṣmāṇi mama krīḍārthaṃ ratyarthaṃ paricāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me bhikṣavo sukumārasya paramasukumārasya pitā śākyo vividhāṃ mālāṃ upasthāpaye / sayyathīdaṃ atimuktakacampakavārṣikāṃ vātuṣkārī indīvaraṃ damanakaṃ devopasaṃhitaṃ mama eva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ paricāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me bhikṣavaḥ pitā śākyo vividhaṃ bhojanaṃ upasthāpaye / śāliṃ vicitrakālakaṃ anekasūparasavyaṃjanaṃ mama eva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ paricāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me bhikṣavaḥ sukumārasya paramasukumārasya pitā śākyo mamānantareṇa bhuktāvisya cakravarttiyogyāṃ mālām upanāmayet* mama eva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ paricāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me bhikṣavaḥ sukumārasya paramasukumārasya pitā śākyo paṃca kāmagunāṃ upasthāpayet* / sayyathīdaṃ nāṭyaṃ gītaṃ vāditaṃ tūryaṃ striyo ca mama eva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ paricāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me bhikṣavaḥ sukumārasya paramasukumārasya pitā śākyo vividhāni yānāni upasthāpayet* / sayyathīdaṃ hastiyānāni aśvayānāni nāvāyānāni śivikāyānāni mama eva krīḍārthaṃ paricāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro /
[_Mvu_2.117_] tasya me bhikṣavaḥ sukumārasya paramasukumārasya pitā śākyo vicitrā kuthāṃ upasthāpayet* siṃhacarmaparivārāṇāṃ vyāghracarmaparicārāṇāṃ dvīpicarmaparivārāṇāṃ pāṇḍukambalapraticchannānāṃ sanandighoṣāṇāṃ vaijayantikānāṃ mamaiva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ pravicāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me bhikṣavaḥ sukumārasya paramasukumārasya pitā śākyo niryāntasya chatraṃ dhārāpayet* mā kumārasya kāyaṃ ātapo rajo śukro vā paridahe mama eva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ pravicāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me bhikṣavaḥ sukumārasya paramasukumārasya caturdiśam udyānāni kārāpayet* mama eva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ pravicāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me bhikṣavaḥ sukumārasya paramasukumārasya pitā śākyo tehi udyānehi caturdiśaṃ puṣkariṇīṃ kārāpayet* utpalapadumanalinīsaugandhikapracchannāṃ mama eva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ pravicāraṇārthaṃ // sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me bhikṣavaḥ sukumārasya paramasukumārasya pitā śākyo tehi udyānehi caturdiśaṃ prāsādāṃ kārāpaye uccāṃ mahantāṃ pragṛhītāṃ mama eva krīḍārthaṃ ratyarthaṃ pravicāraṇārthaṃ //
___sukumāro haṃ bhikṣavaḥ paramasukumāro / tasya me bhikṣavaḥ sukumārasya paramasukumārasya etad abhūṣi // saṃbādho punar ayaṃ gṛhavāso abhyavakāśaṃ pravrajyā tu / na śakyaṃ agāram adhyāvasatā ekāntasaṃlikhitaṃ ekāntānavadyaṃ pariśuddhaṃ paryavadātaṃ brahmacaryaṃ carituṃ yaṃ nūnāhaṃ agārasyānagāriyaṃ pravrajeyaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ akāmakānāṃ mātāpitṝṇāṃ aśrukaṇṭhānāṃ rudanmukhāṇāṃ alūhaṃ gṛhavāsaṃ hastoktaṃ cakravartirājyam apahāya agārasyānagāriyaṃ pravrajito punas samāno yena vaiśālī nagarī tadavasāri tadanuprāpto //
[_Mvu_2.118_] // tena khalu punaḥ samayena vaiśālyāṃ mahānagaryāṃ ārāḍo kālāmo prativasati trayāṇāṃ śrāvakaśatānāṃ satkṛto gurukṛto mānito arcito / so jinaśrāvakāṇāṃ āśaṃkitavyasahavratāyai dharmaṃ deśayati / so jinaśrāvakāṇām evam āha / paśyatha paśyatha prajahatha prajahatha // te pi taṃ śrāvakā evam āhansuḥ // paśyāmaḥ paśyāmaḥ prajahāmaḥ prajahāmaḥ vayaṃ cānye ca // tasya me bhikṣavo etad abhūṣi // yaṃ nūnāhaṃ ārāḍe brahmacaryaṃ careyaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ yena ārāḍo kālāmo tenopasaṃkramitvā ādāṭaṃ kālāmam etad avocat* // iccheyam ahaṃ bhagavato ārāḍasya brahmacaryaṃ carituṃ // evam ukte bhikṣavaḥ ārāḍo kālāmo etad avocat* // cara bho gautama tathārūpo ayaṃ dharmavinayo yatra śrāddho kulaputro brahmacaryaṃ care caraṃ ca punaḥ ārādhayet kuśalāṃ dharmāṃ // tasya me bhikṣavaḥ etad abhūṣi // mahyaṃ pi khalu asti cchando asti balaṃ asti vīryaṃ yaṃ nūnāhaṃ etasyaiva dharmasya prāptaye sākṣātkriyāyai / eko pramatto ātāpī prahitātmo vyapakṛṣṭo viharanto nacirasyaivaṃ dharmaṃ adhigami sākṣākari // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ yena ārāḍo kālāmo tenopasaṃkramitvā ārāḍaṃ kālāmam etad avocat* // ettako yaṃ bhagavatā ārāḍena dharmo adhigato sākṣātkṛtaḥ deśito prajñapto // evam ukte bhikṣavaḥ ārāḍo kālāmo etad avocat* // evam etaṃ gautama ettako yaṃ mayā dharmo adhigato sākṣātkṛtaḥ deśito prajñaptaḥ // evam ukte haṃ bhikṣavaḥ ārāḍaṃ kālāmam etad avocat* // tena hi bho ārāḍa mayāpy ayaṃ dharmo adhigato sākṣātkṛto // evam ukte me bhikṣavaḥ ārāḍo kālāmo etad avocat* // tena bho gautama
[_Mvu_2.119_] yaṃ dharmaṃ jānāmi taṃ bhavāṃ gautamaḥ dharmaṃ jānāti yaṃ bhavāṃ gautamo dharmaṃ jānāti tam ahaṃ jānāmi / tena hi ubhaye evaṃ śrāvakasaṃghaṃ pariharāvaḥ // iti tasya me bhikṣavaḥ so ārāḍo kālāmo paramayā pūjayā pūjayet paramayā ca praśaṃsayā praśaṃse // evaṃdarśanaṃ ca samānaṃ samānārthatāye sthāpayet* // tasya me bhikṣavaḥ etad abhūṣi / nāyaṃ ārāḍasya dharmo niryāti tatkarasya samyagduḥkhakṣayāye / yan nūnāhaṃ uttari paryeṣayeyaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavo tathādarśanāyaiva samāno yena rājagṛhaṃ nagaraṃ tadavasāriṃ tadanuprāptaḥ tatraiva viharāmi rājagṛhe nagare //
___tena khalu punas samayena udrako rāmaputro rājagṛhe prativasati / saptānāṃ śrāvakaśatānāṃ satkṛto gurukṛto mānito pūjito // so jinaśrāvakāṇāṃ naivasaṃjñānāsaṃjñāyatanasahavratāyai dharmaṃ deśayati // so jinaśrāvakāṇām evam āha // paśyatha paśyatha prajahatha prajahatha // te pi ca śrāvakā evam āhansuḥ // paśyāma paśyāmaḥ prajahāma prajahāmaḥ vayaṃ cānye ca // tasya me bhikṣavaḥ etad abhūṣi / yaṃ nūnāhaṃ udrake rāmaputre brahmacaryaṃ care // sa khalv ahaṃ bhikṣavo yena udrako rāmaputraḥ tenopasaṃkramitvā udrakaṃ rāmaputram etad avocat* // iccheyam ahaṃ bho udraka bhavato brahmacaryaṃ careyaṃ / sa ca me bhavāṃ udrako anujāneyā // evam ukte bhikṣavaḥ udrako rāmaputro etad avocat* // tena hi cara bho gautama vasa bho gautama tathārūpo ayaṃ dharmavinayo yatra śrāddho kulaputro
[_Mvu_2.120_] brahmacaryaṃ care caraṃ ca punaḥ ārādhaye kuśalāṃ dharmān* // tasya bhikṣavaḥ etad abhūṣi // mahyaṃ pi khalu asti cchando asti balaṃ asti vīryaṃ / yaṃ nūnāhaṃ etasyaiva dharmasya prāptaye sākṣātkiyāyai eko apramatto ātāpī prahitātmā vyapakṛṣṭo vihareyaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ tasyaiva dharmasya prāptaye sākṣātkriyāyai eko pramatto ātāpī prahitātmā vyapakṛṣṭo viharanto nacirasyaiva taṃ dharmaṃ adhigami sākṣīkari // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ yena udrako rāmaputra etad avocat* // ettako yaṃ bho udrakena bhavatā rāmeṇa dharmo adhigato sākṣātkṛto deśito prajñapto yam idaṃ naivasaṃjñānāsaṃjñāyatanaṃ // evam ukte bhikṣavaḥ udrako rāmaputro etad avocat* // ettakam idaṃ bho gautama bhavatā rāmeṇa adhigato sākṣīkṛto prajñapto yam ihaiva saṃjñānāsaṃjñāyatanaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ udrakaṃ rāmaputram etad avocat* // tena hi uddaka mayāpi ayaṃ dharmo dhigato sākṣātkṛto // etam ukte bhikṣavaḥ uddako rāmaputro etad avocat* // tena hi gautama yaṃ bhavāṃ rāmo dharmaṃ jānāpi taṃ bhavāṃ gautamo dharmaṃ jānāpi / tena hi bhavāṃ eva dāni gautamo śrāvakasaṃghaṃ pariharatu // iti sa khalu me bhikṣavo udrako rāmaputro paramayā pūjayā pūjayati paramayā praśaṃsayā praśaṃse tathādarśanaṃ ca samānam ācāryasthāne sthāpaye // tasya me bhikṣava etad abhūṣi // na cāyaṃ tasya rāmasya dharmo niryāti tatkarasya samyagduḥkhakṣayāya / yan nūnāhaṃ uttari paryeṣṭim āpadyehaṃ / sa cāhaṃ bhikṣavo tathādarśanato evaṃ va samāno yena gayānagaraṃ tadavasāri / tadanuprāptaḥ tatraiva viharāmi //
[_Mvu_2.121_] gayāśīrṣe parvate viharantasya tisro upamā pratibhāyensuḥ pūrve aśrutā caiva aśrutapūrvā ca avijñātā caivāvijñātapūrvā ca / katamā tisro // ye hi kecid bhavanto śramaṇā vā brāhmaṇā vā kāmehi avyapakṛṣṭakāyā viharanti avyapakṛṣṭacittā ye pi ceme kāmavitarkā kāmasnehā kāmaparidāghā kāmādhyavasānā te pi sānaṃ bhavanti aprativinītā kiṃcāpime bhavanto śramaṇā vā brāhmaṇā vā ātmopakramikāṃ śarīropatāpikāṃ duḥkhāṃ tīvrāṃ kharāṃ kaṭukān te vedanāṃ vedayanti // atha khalu abhavyā eva te uttarimanuṣyadharmasya jñānāye darśanāye saṃbodhāye // sayyathāpi nāma iha puruṣo āgacche jyoti-arthiko jyotigaveṣī jyotiṃ paryeṣamāṇo so ārdre kāṣṭhe sasnehi ārdrāye uttarāraṇīye antodake abhimanthanto abhavyā tejasya abhinirvartanāye jyotisya pradurkarmāya evam eva bhavanto śramaṇā vā brāhmaṇā vā ātmopakramikāṃ śarīropatāpikāṃ duḥkhāṃ tīvrāṃ kharāṃ kaṭukāṃ vedanāṃ vedayanti // atha khalu abhavyā eva te uttarimanuṣyadharmasya jñānāye darśanāye saṃbodhāye // ayaṃ khalu me bhikṣavaḥ gayāśīrṣe parvate viharantasya prathamā upamā pratibhāti pūrve aśrutā caiva aśrutapūrvā ca avijñātā caiva avijñātapūrvā ca //
___tasya me bhikṣavaḥ etad abhūṣi // ye hi kecid bhavanto śramaṇā vā brāhmaṇā vā kāmehi vyapakṛṣṭakāyā viharanti avyapakṛṣṭacittā evam ime kāmavitarkā kāmasnehā kāmaparidāghā kāmādhyavasānā te pi sānaṃ bhavanti aprativinītā kiṃ cāpi te
[_Mvu_2.122_] bhavanto śramaṇā vā brāhmaṇā vā ātmopakramikāṃ śarīropatāpikāṃ duḥkhāṃ tīvrāṃ kharāṃ kaṭukāṃ vedanā vedayanti // atha khalu abhavyā evan te uttarimanuṣyadharmasya jñānāye darśanāye saṃbodhāye / sayyathāpi nāma iha puruṣo āgaccheyā jyotyartho jyotigaveṣī jyoti paryeṣamāṇo so ārdre kāṣṭhe sasnehe ārdrāye uttarāraṇīye sthale pi abhimanthanto abhavyā tejasya abhinirvartanāye jyotiprāduḥkarmāye evam eva ye hi keci śramaṇā vā brāhmaṇā vā kāmehi vyapakṛṣṭakāyā viharanti avyapakṛṣṭacittā ye pi cime kāmavitarkā kāmasnehā kāmaparidāghā kāmādhyavasānā te pi sānaṃ bhavanti aprativinītā kiṃcāpi te bhavanto śramaṇā vā brāhmaṇā vā ātmopakramikāṃ śarīropatāpikāṃ duḥkhāṃ tīvrāṃ kharāṃ kaṭukāṃ vedanāṃ vedayanti // atha khalu abhavyā evaṃ uttarimanuṣyadharmasya jñānāye darśanāye saṃbodhāye // ayaṃ khalu bhikṣavo gayāśīrṣe parvate viharantasya dvitīyā upamā pratibhāye pūrve aśrutā caiva aśrutapūrvā ca avijñātā ca avijñātapūrvā ca //
___tasya me bhikṣavaḥ etad abhuṣi // ye kecid bhavanto śramaṇā vā brāhmaṇā vā kāmehi vyapakṛṣṭakāyā viharanti vyapakṛṣṭacittā ye pi cime kāmavitarkā kāmasnehā kāmaparidāghā kāmādhyavasānā te pi sānaṃ bhavanti prativinītā kiṃ cāpi te bhavanto śramaṇā vā brāhmaṇā vā ātmopakramikāṃ śarīropatāpikāṃ duḥkhāṃ tīvrāṃ kharāṃ kaṭukāṃ vedanāṃ vedayanti // atha khalu bhavyā evan te uttarimanuṣyadharmasya jñānāye darśanāye saṃbodhāye // sayyathāpi nāma iha puruṣo āgacche jyotyarthiko jyotigaveṣī
[_Mvu_2.123_] jyotiparyeṣamāṇo so śuṣkakāṣṭhe vigatasnehe śuṣkāye uttarāraṇīye sthale abhimanthanto bhavyā tejasya abhinirvartanāye jyotisya prāduḥkarmāye evam eva ye kecid bhavanto śramaṇā vā brāhmaṇā vā kāmeṣu vyapakṛṣṭakāyā viharanti vyapakṛṣṭacittā ye pi te kāmavitarkā kāmasnehā kāmaparidāghā kāmādhyavasānā te pi sānaṃ bhavanti prativinītā kiṃcāpi te bhavanto śramaṇā vā brāhmaṇā vā ātmopakramikāṃ śarīropatāpikāṃ duḥkhāṃ tīvrāṃ kharāṃ kaṭukāṃ vedanā vedayanti // atha khalu bhavyā ca te uttarimanuṣyadharmasya jñānāye darśanāye saṃbodhāye // ayaṃ khalu bhikṣavo gayāśīrṣe parvate viharantasya tṛtīyā upamā pratibhāye pūrve aśrutā caiva aśrutapūrvā ca // imā khalu bhikṣavaḥ gayāśīrṣe parvate viharantasya tisro upamā pratibhāyensuḥ pūrve aśrutā caiva aśrutapūrvā ca avijñātā caiva avijñātapūrvā ca //
___tasya me bhikṣavaḥ etad abhūṣi // ahaṃ khalu kāmehi vyapakṛṣṭakāyo vihareyaṃ vyapakṛṣṭcitto ye pi cime kāmavitarkā kāmasnehā kāmaparidāghā kāmādhyavasānā te pi mahyaṃ prativinītā kiṃcāpy ahaṃ ātmopakramikāṃ śarīropatāpikāṃ duḥkhāṃ tīvrāṃ kharāṃ kaṭukāṃ vedanāṃ vedayāmi / atha khalu bhavyā evam ahaṃ uttarimanuṣyadharmasya jñānāye darśanāye saṃbodhāye //
___sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ tathādarśanasamāno yena uruvilvā senāpatigrāmas tadavasāriṃ tadanuprāptaḥ // tatrādrākṣīt* vṛkṣamūlāni prāsādikāni darśanīyāni prāntāni viviktāni vigatavyasanāni vigatajanapadāni manojñahradasayyakāni pratisaṃlayane ārūpyāṇi // samantena ca gocaragrāmāṇi nātidūrāṇi nātyāsannāni āgamanagamanasaṃpannāni samaṃ ca bhūmibhāgaṃ nadīṃ ca nairaṃjanāṃ samāṃ setakāṃ sampannārthāṃ śucisampannatoyāṃ syandamānāṃ dṛṣṭvā ca punaḥ me atīva manaḥ prasāde // alaṃ punaḥ me śraddhāya pravrajitasya
[_Mvu_2.124_] kulaputrasya prahāṇāye yaṃ nūnāhaṃ ihaiva prahāṇaṃ prahareyaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣava idam eva kāyaṃ cetasā evaṃ ceta abhinigṛhṇe abhinipīḍe // tasya me bhikṣavaḥ idam eva kāyaṃ cetasā evaṃ ceta abhinigṛhṇato abhinipīḍato kacchehi svedā muktā bhūmyāṃ nipatitā ūṣmāyensu vāṣpāyensu mukhato lalāṭāto svedā muktā bhūmyāṃ nipatitā uṣmāyensu vāṣpāyensuḥ // sayyathāpi nāma bhikṣavo balavāṃ puruṣo durbalaṃ puruṣaṃ grīvāyāṃ gṛhītvā abhinigṛhṇe abhinipīḍe evam eva bhikṣava idam eva kāyaṃ cetasā evaṃ ceta abhinigṛhṇato abhinipīḍayato kacchehi svedā bhūmyāṃ nipatitā ūṣmāyensuḥ mukhalalāṭāto svedā muktā bhūmyāṃ nipatitā ūṣmāyensuḥ vāṣpāyensuḥ //
___tasya me bhikṣava etad abhūṣi // yaṃ nūnāhaṃ āsphānakaṃ dhyāyeyaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavo mukhato nāsikāśrotrehi ca āśvāsapraśvāsā uparundhi // tasya me bhikṣavaḥ mukhato ca nāsikāśrotrehi ca āśvāsapraśvāsā uparudhvā ubhayato karṇaśrotravivarāntarehi uccaśabdo mahāśabdo vītisaṃcarensuḥ / sayyathāpi karmāragargarī dhamyamānā uccaśabdamahāśabdā bhavati evam eva bhikṣavaḥ mukhato ca nāsikāśrotrehi ca āśvāsapraśvāsehi uparuddhehi ubhayato karṇaśrotravivarāntarehi uccaśabdamahāśabdā vītisaṃcarensu // tasya me bhikṣavaḥ etad abhūṣi / yaṃ nūnāhaṃ bhūyasyā mātrayā āsphānakaṃ dhyāyeyaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ mukhato ca nāsikāśrotrehi ca ubhayato ca karṇaśrotravivarāntarehi
[_Mvu_2.125_] āśvāsapraśvāsānuparundhe / tasya me bhikṣavaḥ mukhato ca nāsikāśrotrehi ca ubhayato ca karṇaśrotravivarāntarehi āśvāsapraśvāsā orudhvā ūrdhvaṃ śīrṣakapālaṃ vātā praharensuḥ samuttarensuḥ / sayyathāpi nāma bhikṣavaḥ goghātako vā goghātakāntevāsī vā tīkṣṇena govikartanena gāvīye śīrṣakapālaṃ dāleya saṃpradāleya cchindeya parikartaye saṃparikartaye evam eva mukhato ca nāsikāśrotrehi ca ubhayato karṇaśrotravivarehi āśvāsapraśvāsā uparudhvā ūrdhvaṃ śīrṣakapālaṃ vātā praharensu samūhensuḥ // tasya me bhikṣavaḥ etad abhūṣi // santi ihaiva keci śuddhiṃ prajñapayanti te kolaṃ pi āhāram āharanti kolacchallaṃ pi āhāraṃ āharanti kolodakaṃ pi pibanti vividhāhi pi kolavikṛtīhi yāpenti / yaṃ nūnāhaṃ ekaṃ kolakam advitīyaṃ āhāram āhareyaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ ekaṃ kolam advitīyam āhāraṃ āhare // tasya me ayaṃ kāyo adhimātrakṛśatām anuprāpto abhūṣi adhimātrakṛśatām anuprāpto abhūṣi // sayyathāpi nāma kālaparvāṇi vā evam eva me aṃgāni abhūnsuḥ sayyathāpi nāma ajapadaṃ vā uṣṭrapadaṃ vā evam eva me parśukā abhūnsuḥ / sayyathāpi nāma ubhayato pārśve vivṛtāyāṃ vāhanāgāraśālāyāṃ gopānasīye antarāṇi vivaṭāni vītilokensuḥ vītikāsensu evam eva pārśulikāni pārśulikāntarāṇi vibaddhāni vītilokensuḥ vītikāsensuḥ / sayyathāpi nāma vaṭṭanaveṇī unnatāvanatā evam eva pṛṣṭhakaṇṭhakāni
[_Mvu_2.126_] abhūṣi unnatāvanatāni / sayyathāpi nāma grīṣmāṇāṃ paścime māse udupāne udakatārakā dūragatā gambhīragatā kṛcchradarśanāya prakāśenti evam eva me akṣiṣu akṣitārakā abhūnsuḥ dūragatā gambhīragatā kṛcchradarśanāya prakāśensuḥ / sayyathāpi nāma sāradikantiktālābu haritacchinnaṃ āmilātaṃ bhavati saṃmilātaṃ saṃpuṭajātaṃ evam eva śīrṣakapālaṃ abhūṣi āmilātaṃ saṃmilātaṃ saṃpuṭajātaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ purimaṃ kāyaṃ parigṛhṇīṣyāmīti pṛṣṭhimakaṃ abhinigṛhṇe ucchreṣyanti tatraiva apakubjako prapatāmi // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ sādhu ca suṣṭu ca abhisaṃskāreṇa ucchretvā pāṃśukṛtāni gātrāṇi pāṇinā parimārjehaṃ // tasya me bhikṣavaḥ pāṃśukṛtāni gātrāṇi pāṇinā pramārjato pūtimūlāni romāṇi kāye śīryensuḥ // api hi jitaṃ janapadagrāmehi strīyo puruṣā caivam āhansuḥ // kālako dāni śramaṇo gautamo śyāmako dāni śramaṇo gautamo madguracchavi dāni śramaṇo gautamo // yāpi ceṣā śubhatanuvarṇanibhā sāpi me antarhitā etinā evaṃ lūhaprahāṇena //
___tasya me bhikṣavaḥ etad abhūṣi // santi eke bhavanto śramaṇabrāhmaṇāḥ taṇḍulāhāratāye śuddhiṃ prajñapenti te taṇḍulaṃ pi āhāraṃ āharanti taṇḍulacūrṇaṃ pi taṇḍulodakaṃ pibanti vividhāhi pi taṇḍulavikṛtīhi yāpenti / yaṃ nūnāhaṃ ekaṃ taṇḍulam advitīyam āhāram āhareyaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ ekaṃ taṇḍulam advitīyaṃ āhāraṃ āharanto ayaṃ me kāyo adhimātraṃ kṛśatām anuprāptaḥ abhūṣi // sayyathāpi nāma kālaparvāṇi vā aśītakaparvāṇi evaṃrūpāṇī me aṃgapratyaṃgāni abhūnsuḥ / sayyathāpi
[_Mvu_2.127_] nāma ubhayato pārśve vivaṭāyāṃ vāhanāgāraśālāyāṃ gopānasī-antarāṇi vivaṭāni vītilokenti vītikāśenti evam eva ca pārśulikāni pārśulikāntarāṇi vivaṭāni vītilokensuḥ vītikāśensuḥ / sayyathāpi nāma ajapadaṃ vā uṣṭrapadaṃ vā evam eva kakṣavakṣā abhūnsuḥ sarvāsām anuttaraṃ kārkaśyaṃ / sayyathāpi nāma vaṭṭanaveṇī unnatāvanatā evam eva me pṛṣṭhikaṇṭhakāsthikāni abhūnsuḥ / sayyathāpi nāma grīṣmāṇāṃ paścime māse udupāne udakatārakā dūragatā gambhīragatā kṛcchradarśanāye saṃprakāśenti evam eva akṣiṣu akṣitārakā abhūnsuḥ dūragatā gambhīragatā kṛcchradarśanāye saṃprakāśensuḥ / sayyathāpi nāma tiktālābu śāradikaṃ haritacchinnaṃ āmilātaṃ bhavati saṃmilātaṃ saṃpuṭakajātaṃ evam eva śīrṣakapālaṃ abhūṣi āmilātaṃ saṃmilātaṃ saṃpuṭakajātaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ purimaṃ kāyaṃ nigṛhṇīṣyāmīti pṛṣṭhikaṇṭhakam eva parigṛhṇāmi ucchreṣyanti tatraiva avakubjako prapatāmi // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ sādhu ca saṣṭu ca abhisaṃskāreṇa ucchihitvā pāṃśukṛtāni gātrāṇi pāṇinā parimārjeyaṃ / tasya me bhikṣavaḥ pāṃśukṛtāni gātrāṇi parimārjato pūtimūlāni kāye romāṇi śīryensuḥ // api hi jitaṃ sāmantehi gocaragrāmehi striyo ca puruṣā ca evam āhansuḥ / kālako dāni śramaṇo gautamo śyāmako dāni śramaṇo gautamo madguracchavi dāni śramaṇo gautamo / yāpi me sā śubhavarṇanibhā sāpi antarhitā etinā evaṃ lūhaprahāṇena //
___tasya me bhikṣava etad abhūṣi // santi hi ihaike bhavantaḥ śramaṇabrāhmaṇā tilāhāratāye
[_Mvu_2.128_] śuddhiṃ prajñapayanti / te tilaṃ pi āhāraṃ āharanti tilacūrṇaṃ pi tilodakaṃ pi pibanti vividhāhi pi tilavikṛtīhi yāpenti / yaṃ nūnāhaṃ ekaṃ tilam advitīyam āhāram āhareyaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ ekaṃ tilam advitīyam āhāram āhareyaṃ // tasya me bhikṣavaḥ ekaṃ tilam advitīyam āhāram āharato ayaṃ kāyo adhimātraṃ kṛśatāprāpto abhūṣi / sayyathāpi nāma kālaparvāṇi aśītakaparvāṇi evaṃrūpāṇi me aṅgapratyaṃgāni abhūnsuḥ / sayyathāpi nāma ajapadaṃ vā uṣṭrapadaṃ vā evam eva me hanukā abhūṣi / sayyathāpi nāma ubhayato pārśve vivaṭāye vā vāhanāgāraśālāyā gopānasī-antarāṇi vivaṭāni vītilokenti vītikāśenti evam eva me pārśulikāni pārśulikāntarāṇi vivaṭāni vītilokensuḥ / sayyathāpi nāma vaṭṭanaveṇī unnatāvanatā evam eva me pṛṣṭhikaṇṭhakāni abhūnsuḥ / sayyathāpi nāma grīṣmāṇāṃ paścime māse udupāne udakatārā dūragatā gambhīragatā kṛcchradarśanāye saṃprakāśenti evam eva me akṣiṣu akṣitārakā abhūnsuḥ dūragatā gambhīragatā kṛcchradarśanāye saṃprakāśensuḥ / sayyathāpi sāradikaṃ tiktālābu haritacchinnaṃ āmilātaṃ bhavati saṃmilātaṃ saṃpuṭajātaṃ evam eva me śīrṣakapālaṃ abhūṣi āmilātaṃ saṃmilātaṃ saṃpuṭajātaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ purimaṃ kāyaṃ parigṛhṇīṣyāmīti pṛṣṭhikaṇṭhakam eva parigṛhṇāmi ucchreṣyanti tatraiva avakubjako prapatāmi // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ sādhu ca suṣṭu ca abhisaṃskāreṇa ucchihitvā pāṃśukṛtāni gātrāṇi pāṇinā parimārjeyaṃ / tasya me bhikṣavaḥ pāṃśukṛtāni gātrāṇi pāṇinā parimārjato pūtimūlāni kāye romāṇi śīryensuḥ / api hi
[_Mvu_2.129_] jitaṃ sāmantehi gocaragrāmehi striyo ca puruṣā ca evam āhansuḥ / kālako dāni śramaṇo gautamo śyāmako dāni śramaṇo gautamo madguracchavi dāni śramaṇo gautamo / yāpi me sā śubhavarṇanibhā sāpi antarhitā etinā evaṃlūhaprahāṇena //
___tasya me bhikṣavaḥ etad abhūṣi // santi khalu ihaike bhavantaḥ śramaṇabrāhmaṇāḥ sarvaśo anāhāratāyai śuddhiṃ prajñapayanti / yaṃ nūnāhaṃ sarvaśo anāhārayāye pratipadyeyaṃ // tasya me bhikṣavaḥ sarvaśo anāhāratāyai pratipannasya ayaṃ kāya adhimātraṃ kṛśatāprāptaḥ abhūṣi / sayyathāpi nāma kālaparvāṇi vā aśītaparvāṇi vā evarūpāṇi me aṃgapratyaṃgāṇi abhūnsuḥ / sayyathāpi nāma ajapadaṃ vā uṣṭrapadaṃ vā evam eva me hanukā abhūnsuḥ / sayyathāpi nāma ubhayato pārśve vivaṭāye vāhanāgāraśālāye gopānasīye antarāṇi vivaṭāni vītilokenti vītikāsenti evam eva me pārśulikāni pārśulikāntarāṇi vivaṭāni vītilokensuḥ vītikāsensuḥ / sayyathāpi nāma vaṭṭanaveṇī unnatāvanatā evam eva me pṛṣṭhakaṇṭhakā abhūnsuḥ / sayyathāpi nāma grīṣmāṇāṃ paścime sāse udupāne udakatārakā dūragatā gambhīragatā kṛcchradarśanāye saṃprakāśenti evam eva me akṣiṣu akṣitārakā abhūnsuḥ dūragatā gambhīragatā kṛcchradarśanāye saṃprakāśensuḥ / sayyathāpi nāma śāradikaṃ tiktālābu haritacchinnaṃ āmilātaṃ bhavati saṃmilātaṃ saṃpuṭajātaṃ evam eva me śīrṣakapālam abhūṣi āmilātaṃ saṃmilātaṃ saṃpuṭakajātaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ purimaṃ kāyaṃ parigṛhṇīṣyāmīti pṛṣṭhikaṇṭhakam eva parigṛhṇāmi
[_Mvu_2.130_] ucchreṣyanti tatraiva avakubjako prapatāmi // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ sādhu ca suṣṭu ca abhisaṃskāreṇa ucchihitvā pāṃśukṛtāni gātrāṇi pāṇinā parimārjeyaṃ / tasya me bhikṣavaḥ pāṃśukṛtāni gātrāṇi parimārjato pūtimūlāni romāṇi śīryensuḥ / api hi jitaṃ sāmantehi gocaragrāmehi strīyo ca puruṣā ca evam āhansuḥ / kālako dāni śramaṇo gautamo śyāmako dāni śramaṇo gautamo madguracchaviko dāni śramaṇo gautamo / yāpi me sā śubhavarṇanibhā sāpi me antarhitā etinā evaṃlūhaprahāṇena //
___tasya me bhikṣavaḥ etad abhūṣi // ye kecid bhavantaḥ śramaṇā vā brāhmaṇā vā ātmopakramikāṃ śarīropatāpikāṃ duḥkhāṃ tīvrāṃ kharāṃ kaṭukāṃ vedanā vedayanti ettāvat pāramite imaṃ pi na kenāpi saṃbhuṇanti // atītaṃ bhikṣavaḥ adhvānaṃ etarahiṃ pi bhikṣavaḥ pratyutpanne ye kecid bhavanto śramaṇā vā brāhmaṇā vā ātmopakramikāṃ śarīropatāpikāṃ duḥkhāṃ tīvrāṃ kharāṃ kaṭukāṃ vedanā vedayanti ettāvat pāramite imaṃ pi na kenāpi saṃbhuṇanti // na kho punar ahaṃ abhijānāmi imāye duṣkaracārikāye kaṃcid uttarimanuṣyadharmaṃ alamāryaṃ jnānadarśanaṃ viśeṣādhigamaṃ sākṣātkartuṃ nāyaṃ mārgaṃ bodhāya // abhijānāmi khalu punar ahaṃ pūrve pravrajyāyai apravrajito pituḥ śākyasya udyānabhūmīye śītalāyāṃ jambucchāyāyāṃ paryaṃkena niṣaṇṇo viviktaṃ kāmaiḥ viviktaṃ pāpakair akuśalair dharmaiḥ savitarkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ prītisukhaṃ prathamaṃ dhyānam upasaṃpadya viharāmi // syāt khalu punaḥ so mārgo bodhāya // tasya me bhikṣavo vasato tadanusāri vijñānam upāsi / sa eva mārgo bodhāye / na khalu puna so mārgo labhyo kṛśeṇa vā durbalena vākrāntakāyena vā sarvaśo vā anāhāratāye pratipannena / yaṃ nūnāhaṃ
[_Mvu_2.131_] audarikam āhāram āhareyaṃ . . . . . . . . . . . . . mama particāre (?) tena lūhaprahāṇena . . . . . . . . . . sacetano yāpayiṣyasi / vayante romakūpavivarāntareṣu divyām ojām adhyohariṣyāmaḥ // tasya me bhikṣava etad abhūṣi // ahaṃ khalu sarvaśo anāhāraṃ pratijānāmi sāmantakehi pi me gocaragrāmehi striyo ca puruṣā ca evaṃ saṃjānanti anāhāro śramaṇo gautamo imā ca devatā lūhādhimuktā lūhābhiprasannā romakūpavivarehi divyām ojām adhyokirensuḥ so mama syāt saṃprajānamṛṣavādo // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ saṃprajānamṛṣāvādabhayabhīto saṃprajānamṛṣāvādaṃ parivarjaye jugupsamāno alaṃ meti tāṃ devatāṃ pratikṣipitvā anusukham audarikam āhāram āhareyaṃ // sa khalv ahaṃ bhikṣavo mudgayūṣavikṛtaṃ bhuṃjehaṃ kulacchayūṣaṃ pi hareṇukāyūṣaṃ pi //
___sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ anupūrveṇa kāyabalasthāmaṃ jānayitvā sujātāye grāmikāye madhupāyasaṃ gṛhītvā nāganandīkālasamaye yena nadī nairaṃjanā tenupasaṃkramitvā nadyāṃ nairaṃjanāyāṃ gātrāṇi śītalīkṛtvā yena svastiko yāvasikaḥ tenopasaṃkramitvā svastikaṃ yāvasikaṃ tṛṇamuṣṭiṃ yācitvā yena bodhiyaṣṭi tenupasaṃkramitvā bodhiyaṣṭiye purato anyatarāgratṛṇasaṃstaraṃ prajñapayitvā bodhiyaṣṭiṃ triṣkṛtyo pradakṣiṇīkṛtvā niṣīdi paryaṃkam ābhuṃjitvā ṛju prācīnābhimukho purimaṃ kāyaṃ praṇidhāya pratimukhāṃ smṛtim upasthāpayitvā sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ viviktam eva kāmair viviktaṃ pāpakair akuśalair dharmaiḥ savitarkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ prītisukhaṃ prathamadhyānam upasaṃpadya viharāmi // savitarkavicārāṇāṃ vyupasamādadhyātmasaṃprasādāc cetaso ekotibhāvā avitarkaṃ avicāraṃ
[_Mvu_2.132_] samādhijaṃ prītisukhaṃ dvitīyaṃ dhyānam upasaṃpadya viharāmi // sa prīter virāgād upekṣakaś ca viharāmi smṛtaś ca saṃprajānaṃ sukhaṃ ca kāyena pratisaṃvedayāmi yatra āryā ācikṣanti upekṣakaḥ smṛtimāṃ sukhavihārī tṛtīyaṃ dhyānam upasaṃpadya viharāmi // sa sukhasya ca prahāṇāṃ duḥkhasya ca prahāṇāt pūrve ca saumanasyadaurmanasyayor astaṃgamād aduḥkhāsukham upekṣāsmṛtipariśuddhaṃ caturthaṃ dhyānam upasaṃpadya viharāmi // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ tathā samāhitena cittena . . . . . . . abhinirnāmayāmi / sa divyena cakṣuṣā viśuddhenātikrāntamānuṣyakena satvāṃ paśyāmi cyavantāṃ upapadyantāṃ suvarṇāṃ durvarṇāṃ sugatāṃ durgatāṃ hīnāṃ praṇītāṃ yathākarmopagāṃ // satvāṃ prajānāmi ime bhavantaḥ satvāḥ kāyaduścaritena samanvāgatā āryāṇām apavādakāḥ mithyādṛṣṭikāḥ te mithyādṛṣṭikarmasamādānahetoḥ taddhetoḥ tatpratyayāt kāyasya bhedāt paraṃ maraṇād apāyadurgativinipātaṃ narakeṣūpapannā // ime punar bhavantaḥ satvā kāyasucaritena samanvāgatāḥ manaḥsucaritena samanvāgatā āryāṇām anapavādakāḥ samyagdṛṣṭikā te samyagdṛṣṭikarmasamādānahetoḥ taddhetoḥ tatpratyayāt kāyasya bhedāt paraṃ maraṇāt sugatiṃ svargaṃ kāyaṃ deveṣūpapannāḥ // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ tathā samāhitena cittena pariśuddhena paryavadātena anaṃgaṇena vigatakleśena mṛdunā karmaṇyena sthitenāniṃjyaprāptena rātryā yāme pūrvanivāsānusmṛtijñānidarśanapratilābhāye cittam abhinirharāmi abhinirnāmayāmi anekavidhaṃ pūrvanivāsaṃ samanusmarāmi / sayyathīdaṃ ekāṃ pi jātiṃ duve pi jātī trayo pi jātī catvāro pi jātīṃ paṃcāpi jātīṃ daśāpi jātīṃ viṃśati jātī triṃśati jātī
[_Mvu_2.133_] catvāriṃśad vā jātīḥ paṃcāśaṃ vā jātīḥ jātīśataṃ vā jātīsahasraṃ vā anekā pi saṃvartakalpā vā anekā pi saṃvartā anekā pi vivartā anekā pi saṃvartavivartakalpā amutrāham āsī evaṃnāmā evaṃgotro evaṃjātyo evamāhāro evamāyuḥparyanto evaṃsukhaduḥkhapratisaṃvedī / so tato cyuto amutra upapadye tato cyutaḥ icchatvam āgacchasi iti sākāraṃ soddeśaṃ anekavidhaṃ pūrvenivāsam anusmarāmi // sa khalv ahaṃ bhikṣavaḥ tatha samāhitena cittena pariśuddhena paryavadātena anaṃgaṇena vigatopakleśena mṛdunā karmaṇyena sthitenāniṃjyaprāptena rātryāḥ paścime yāme aruṇodghāṭakālasamaye nandīmukhāyāṃ rajanyāṃ yat kiṃcit puruṣanāgena puruṣasiṃhena puruṣarṣabheṇa puruṣadhaureṇa puruṣajāneyena puruṣapadumena puruṣapuṇḍarīkena satpuruṣeṇa mahāpuruṣeṇa anuttareṇa puruṣadamyasārathinā gatimena smṛtimena matimena dhṛtimena dyutimena sarvaso sarvatratāye jñātavyaṃ prāptavyaṃ abhisaṃboddhavyaṃ sarvaṃ taṃ ekacittakṣaṇasamāyuktayā prajñayā anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbuddho // idam avocad bhagavān āttamanā te bhikṣavo bhagavato bhāṣitam abhyanandensuḥ //
__atha śuddhodanaḥ svapnaṃ paśyati //
paśyāmi putra supine taranāvagāḍhaṃ abhyutthitaṃ gajavaraṃ maṇijālacchannaṃ //
madhye purasya adhvanāvasthito ca rātrau nirdhāvate puravarā abhikampamānaḥ //
taṃ dṛṣṭvā mahya supine vipulaṃ ca hāsyaṃ abhyutthitaṃ ruditam eva ca aprameyaṃ //
kampe ca me saṃparitaptaṃ śarīram anta- [_Mvu_2.134_] rdāhaṃ samuddhanati kiṃ tu bhaviṣyate dya //
atha lokapāla avacū manujapradhānaṃ mā bhāya bhūmipati saṃjanayāhi harṣaṃ //
hanta śṛṇohi phalaṃ yaṃ supinasya tatvaṃ samutthitaṃ bahujanasya vibodhanārthaṃ //
eṣo mahāguṇadharo vijahitva rājyaṃ dutiyās tathaiva caturā svajanaṃ ca sphītaṃ //
niḥsaṃśayaṃ varabalaṃ anapekṣamāṇo niryāsyate puravarā viditaṃ sa bhotu //
etasmiṃ nirgate anekavidhaṃ ti duḥkhaṃ jāyiṣyate supini yaṃ hasitaṃ ti tatvaṃ //
yaṃ rodasi supini dāni sukhaṃ anantaṃ śrutvā bhaviṣyati jitaṃ jitaśatrusaṃghaṃ //
mātuḥsvasāpi supinaṃ paśyati //
mātuḥsvasā avaca kāṃcanarāśivarṇa paśyāmi putra supine ṛṣabhaṃ sujātaṃ //
śvetaṃ sucārukakubhaṃ atiriktaśṛṃgaṃ śṛṇgārasaṃsthitagatiṃ pratipūrṇadehaṃ //
so garjati sumadhuraṃ kapilāhvayāto nirdhāvate hṛdayadṛṣṭipathaṃ harantaḥ //
na ca kaści taṃ prasahate abhigarjamānaṃ pratigarjituṃ kumudarāśinibhaṃ sujātaṃ //
[_Mvu_2.135_] te devarāja avacū karuṇaṃ rudantaṃ mā roda śākyakulanandanajātarāga //
vakṣyāmi te avitathāvacanaṃ vijālaṃ ānandajāni upajānaya tvaṃ sukhāni //
atyantaśuddhacaraṇaṃ kuśalopapetaṃ eṣo nararṣabha gatīmatināṃ vidhijñaḥ //
hitvā janaṃ puruṣasiṃhavaro puro ca nirgamya te abhilaṣe puruṣarṣabhatvaṃ //
so pi amṛtaṃ acalam acyutam aprakampyaṃ nirvāṇam apratisamaṃ pratiśuddhacakṣuḥ //
nirdiśya taṃ puruṣasiṃharutaṃ maharṣiḥ yaṃ śrutva tīrthikagaṇā diśatāṃ vrajanti //
yaśodharāpi supinaṃ paśyati //
atha rāhulasya idam abravīt pi maitrottareṇa madanena nibaddhacittā //
deva śṛṇohi yatha adya mayāpi dṛṣṭaṃ supinaṃ manoramaṃ phalaṃ ca me tad bhaveyāt* //
śuddhodanasya kila rājakulaṃ narendra megho samantaṃ kṣaṇena samādadanto //
lokatrayaṃ prabalatoyadharo sughoṣo vidyutpradīpa vipradyotayanto bahūni //
[_Mvu_2.136_] so śītalaṃ vimalam apratimaṃ prasannaṃ vāri pravṛṣya madhuraṃ abhigarjamāno //
varṣeti sāgaradharo śayane nidāghaṃ eṣo pi antaḥsukhito sa sahāṃpatīko //
brahmā atha upagamitva idaṃ avoca tāṃ rāhulasya jananīṃ śṛṇu mā viṣīda //
iṣṭaṃ phalaṃ tava ayaṃ supino mahārtho saṃpūryate capalam eva janehi prītiṃ //
śuddhodanasya ayam ātmajo cārunetro lokatrayaṃ jaladharo iva varṣamāṇo //
pralhādayiṣyati mahāparitāpataptān* dharmaṃ dhruvaṃ karuṇam apratimaṃ janetvā //
bodhisatvo pi paṃca mahāsupināṃ paśyati / paramasaṃbodhiprāpto śrāvasthāṃ bhikṣūṇāṃ vyākaroti // tathāgato bhikṣavo pūrve saṃbodhim anabhisaṃbuddho paṃca mahāsupināni adrākṣīt* // tathāgatasya katamāni paṃca //
___tathāgatasya bhikṣavaḥ pūrve sambodhim anabhisaṃbuddhasya iyaṃ mahāpṛthivī uccaśayanamahāśayanam abhūṣi / sumeru parvatarājā bimbopadhānam abhūṣi / purastime mahāsamudre vāmā bāhā ohitā abhūṣi paścime ca mahāsamudre dakṣiṇā bāhā ohitā abhūṣi / dakṣiṇe pi mahāsamudre ubhau pādatalāni ohitāni abhūnsuḥ / tathāgato bhikṣavaḥ pūrve saṃbodhim anabhisaṃbuddho imaṃ prathamaṃ mahāsupinam adrākṣīt* //
[_Mvu_2.137_] tathāgatasya bhikṣavaḥ pūrve saṃbodhim anabhisaṃbuddhasya kṣīrikā nāma tṛṇajāti nābhimaṇḍalād abhyugdamya yāvan nabham āsadya asthāsi // tathāgato bhikṣavaḥ pūrve saṃbodhim anabhisaṃbuddho imaṃ dvitīyaṃ mahāsupinam adrākṣīt* //
___tathāgatasya bhikṣavo pūrve saṃbodhim anabhisaṃbuddhasya lohitakā prāṇakā kālaśīrṣakā pādatalehi yāvaj jānumaṇḍalāni cchādayitvā asthānsuḥ / tathāgato bhikṣavaḥ pūrve sambodhim anabhisaṃbuddho imaṃ tṛtīyaṃ mahāsvapnam adrākṣīt* //
___tathāgatasya bhikṣavaḥ pūrve saṃbodhim anabhisaṃbuddhasya catvāri nānāvarṇāṃ anekavarṇā ca caturhi diśāhi vaihāyasaṃ gatvā tathāgatasya pādatalāni upajighritvā sarvaśvetā apavidhyinsuḥ / tathāgato bhikṣavaḥ pūrve saṃbodhim anabhisaṃbuddho imaṃ caturthaṃ mahāsupinam adrakṣīt* //
___tathāgato bhikṣavaḥ pūrve saṃbodhim anabhisaṃbuddho mahato mīḍhaparvatasya uparim anupalipyamāno caṃkramaṃ caṃkrame / tathāgato bhikṣavaḥ pūrve saṃbidhim anabhisaṃbuddho imaṃ paṃcamaṃ mahāsupinam adrākṣīt* //
___tathāgatasya bhikṣavo pūrve saṃbodhim anabhisaṃbuddhasya iyaṃ mahāpṛthivī uccaśayanamahāśayanam abhūṣi / sumeru parvatarājā bimbopadhānam abhūṣi / purastime mahāsamudre vāmā bāhā ohitā abhūṣi paścime mahāsamudre dakṣiṇā bāhā ohitā abhūṣi dakṣiṇe mahāsamudre ubhau pādatalāni ohitāni abhūṣi / yaṃ pi bhikṣavaḥ tathāgato anuttarāṃ samyaksaṃbodhim anabhisaṃbuddho ayaṃ tasya mahāsvapnasya vipāko // yaṃ bhikṣavaḥ tathāgatasya pūrve saṃbodhima nabhisaṃbuddhasya kṣīrikā nāma tṛṇajāti nābhimaṇḍalād abhyudgamya yāvan nabham āsadya asthāsi / yaṃ bhikṣavaḥ tathāgatena imaṃ ca lokam abhijñāya
[_Mvu_2.138_] paraṃ ca lokam abhijñāya sadevakaṃ lokaṃ samārakaṃ sabrahmakaṃ saśramaṇabrāhmaṇīṃ prajāṃ sadevamanuṣyāṃ vārāṇasyāṃ ṛṣipatane mṛgadāve anuttaraṃ dharmacakraṃ pravartitaṃ triṣparivartaṃ dvādaśāram apravartitaṃ śramaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā māreṇa vā kenacid vā punaḥ loke saha dharmeṇa yam idaṃ catvāry āryasatyāni / sayyathīdaṃ dūkhaṃ āryasatyaṃ duḥkhasamudayam āryasatyaṃ duḥkhanirodha āryasatyaṃ duḥkhanirodhagāminī pratipad āryasatyaṃ / imāṃ ca punar bhikṣavaḥ tathāgatasya evaṃrūpāṃ dharmadeśanāṃ śrutvā bhūmyā devā ghoṣam udīrayensuḥ eṣa māriṣa bhagavatā vārāṇasyāṃ ṛṣipatane mṛgadāve anuttaraṃ dharmacakraṃ pravartitaṃ triṣparivarti dvādaśāraṃ apravartitaṃ kenaci śramaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā brahmeṇa vā māreṇa vā kenacid vā punar loke saha dharmeṇa idaṃ duḥkham iti ayaṃ duḥkhasamudayo ayaṃ duḥkhanirodho ayaṃ duḥkhanirodhagāminī pratipad iti taṃ bhaviṣyati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya mahato janakāyasyārthāya hitāya sukhāya devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca / bhūmyānāṃ devānāṃ ghoṣaṃ śrutvā antarīkṣecarā devā cāturmahārājikā trāyastriṃśā yāmā tuṣitā nirmāṇaratiparanirmitavaśavartina ito tatkṣaṇaṃ tatmuhūrtaṃ yāvabrahmalokaṃ ghoṣam abhyudgamya eṣa māriṣa bhagavatā vārāṇasyāṃ ṛṣipatane mṛgadāve triparivartaṃ dvādaśāraṃ anuttaraṃ dharmacakraṃ pravartitaṃ apravartitaṃ kenacit* śramaṇena vā brāhmaṇeṇa vā devena vā māreṇa vā kenacid vā punar loke saha dharmeṇa idaṃ duḥkhaṃ iti ayaṃ duḥkhasamudayo ayaṃ duḥkhanirodhaḥ ayaṃ duḥkhanirodhagāminī pratipad iti / ayaṃ tasya mahāsupinasya vipāko // yaṃ bhikṣavaḥ tathāgatasya pūrve saṃbodhim anabhisaṃbuddhasya lohitakaprāṇakā kālaśīrṣā pādatalehi yāvaj jānumaṇḍalāni cchādayitvā
[_Mvu_2.139_] asthānsuḥ bahu etarhi bhikṣavaḥ janatā yā tathāgate adhikārakarmāṇi kṛtvā kāyasya bhedāt paraṃ maraṇāt sugatī svargakāye deveṣūpapadyanti / ayaṃ tasya svapnasya vipāko // yaṃ bhikṣavaḥ tathāgatasya pūrve saṃbodhim anabhisaṃbuddhasya catvāri śakuntā nānāvarṇā caturhi diśāhi vaihāyasaṃ samāgatvā tathāgatasya pādatalāni upajighritvā sarvaśvetāḥ apavijhinsuś catvārime bhikṣavaḥ varṇāḥ katame catvāraḥ kṣatriyā brāhmaṇā vaiśyā śūdrāḥ te tathāgate brahmacaryaṃ caritvā akopyā cetovimuktaṃ prajñāvimuktiṃ sākṣātkurvanti / ayaṃ tasya mahāsvapnasya vipāko // yaṃ bhikṣavaḥ tathāgato pūrve saṃbodhim anabhisaṃbuddho mahato mīḍhaparvatasya uparim upalipyamāno caṃkramaṃ caṃkrame purastimāyāṃ pi ca bhikṣavaḥ diśāyāṃ tathāgato viharati tatrāpi ca satkṛto gurukṛto mānito pūjito apacāyito lābhī cīvarapiṇḍapātraśayanāsanaglānapratyayabhaiṣajyapariṣkārāṇāṃ anadhyavasito anadhimūrchito anupaliptacitto / dakṣiṇāyāṃ pi ca bhikṣavo diśāyāṃ tathāgato viharati tatrāpi ca satkṛto gurukṛto mānito pūjito apacāyito lābhī cīvarapiṇḍapātraśayanāsanaglānapratyayabhaiṣajyapariṣkārāṇāṃ anadhyavasito anadhimūrchitaḥ anupaliptacittaḥ / paścimāyāṃ pi ca bhikṣavo diśāyāṃ tathāgato viharati tatrāpi ca satkṛto gurukṛto mānito pūjito apacito lābhī cīvarapiṇḍapātraśayanāsanaglānapratyayabhaiṣajyapariṣkārāṇāṃ anadhyavasito anadhimūrchitaḥ anupaliptacittaḥ / uttarasyāṃ pi bhikṣavaḥ diśāyāṃ tathāgato viharati tatrāpi ca satkṛto gurukṛto mānito pūjito apacito lābhī cīvarapiṇḍapātraśayanāsanaglānapratyayabhaiṣajyapariṣkārāṇāṃ anadhyavasito anadhimūrchitaḥ anupaliptacitto / ayaṃ tasya mahāsvapnasya vipāko yaṃ tathāgato bhikṣavaḥ pūrve saṃbodhim anabhisaṃbuddho imāṃ paṃca mahāsvapnāṃ adrākṣīt* // idam avocad bhagavā nāttamanās te ca bhagavato bhāṣitam abhyanande //
[_Mvu_2.140_]_____iti śrīmahāvastu-avadāne śuddhodanasya paṃca mahāsvapnā samāptā //
bodhisatvasya dāni etad abhūṣi / duṣkaram idaṃ agāramadhye vasantena ekāntasaṃlikhitaṃ ekāntamanavadyaṃ ekāntapariśuddhaṃ paryavadātaṃ brahmacaryaṃ carituṃ / yaṃ nūnāhaṃ agārasyānagāriyaṃ pravrajeyaṃ // bodhisatvo rājānam āmantrayati pravrajiṣyāmi // rājā āha //
mā dāni mā kamalalocana cārurūpa śokaṃ labhe suvipulaṃ tvaya viprahīṇo //
mātā cahaṃ asulabhaṃ maraṇaṃ nigacchet* tataḥ kīdṛkṣaṃ sukham etaṃ tathā viśiṣṭaṃ //
yasya kṛtena mama ca svajanaṃ svarāṣṭraṃ srajiṣyasi bahuduḥkho hi sa viprayogo //
paryākulā mi diśatā pratibhānti sarve śitoṣṇadaṃśamaśakākṣatabhūmibhāgā //
traso vaneṣu mṛgavāraṇaghātikeṣu bheraṇḍabhairavaruteṣu mahadbhayeṣu //
nityāntareṇa manasā kṛtamokṣabuddhiḥ
mārgaṃ va tāva mama putra cara prasīda
jīvāmi yāvad ahaṃ yāva ca sā ihaiva //
kiṃkāraṇaṃ tava vinirgamanaṃ niśāmya tatvaṃ vināśam upayāsyati me śarīraṃ //
[_Mvu_2.141_] rājñā dāni paṃcānāṃ rājāna śatānāṃ preṣitaṃ / āgacchatha kumāro abhiniṣkramitukāmo // te dāni āgatā kumāraṃ bahuprakāraṃ yācanti / mā abhiniṣkramāhi tti // bodhisatvo dāni rājānaṃ ca te ca rājāno etad avocat* // sacet* mama mahārājā caturhi padehi pratibhuko bhavati pratijānāmi te rāja na niṣkramiṣyaṃ puravarāto // rājā āha // bhavāmi te pratibhuko padeṣu caturuṣu śīghraṃ putra udīrehi purā prāṇā jahanti // kumāro āha //
yauvane vartamānasmiṃ jarā me mā khu āgame //
ārogye vartamānasmiṃ vyādhi me mā khu āgame //
jīvite vartamānasmiṃ maraṇaṃ mā khu āgame //
saṃpattīṣu ramiyāsu vipatti mā khu āgame //
tadā hikkārahakkārā devasaṃghā pramuṃciṣu //
sādhu sādhu mahāsatva sādhu apratipudgala //
subhāṣitān te etasmiṃ sabrahmā pariṣā iyaṃ //
hṛṣṭā āttamanā sarve prītisukhasamarpitā //
tato śuddhodano rājā duḥkhaśalyasamarpitaḥ //
aśrupūrṇehi netrehi bodhisatvam idam abravīt* //
svayaṃ hi putra jānāhi kasya etaṃ na vidyati //
jarā vyādhi maraṇaṃ ca vipattīr vā na me gatiḥ //
kumāro āha //
hanta triṣu mahārāja padeṣu pratibhūr bhava //
tato mayā vinābhāvo na te jātu bhaviṣyati //
[_Mvu_2.142_] rājā āha //
dadām eṣu putra padeṣu pratibhutām ahaṃ tava //
tato nivartaye cittaṃ mūle udāharato bhava //
kumāro āha //
divyā me bhontu kāmaguṇā te ca bhontu sarvadā sukhā //
te ca nityā bhontu atra me pratibhūr bhava //
apsarā madhuraṃ gagane parigāyensuḥ varabuddhivaraṃ pravaraṃ //
madhuraṃ salilaṃ sukhinaṃ sahitaṃ varanūpuramaṇḍana-ābharaṇā //
na khu rajyati satpuruṣasya mano madaneṣu yādṛśam udāharati //
vijahiṣyati kāñcanabimbanibhāṃ vasudhām anekalabdhārthacitāṃ //
evaṃ ca duḥkhito rājā kumāram etad abravīt* //
prasīda putra kasya sukhā kāmaguṇā tathā śubhāḥ //
kumāro āha //
hanta anyāni vakṣyāsi dve padāni mahīpate //
yad icchasi evaṃ samānaṃ teṣu me pratibhūr bhava //
rājā āha //
dṛḍham abhyupagacchāmi pratibhūṣyaṃ ahaṃ tava //
dvehi padehi ākhyāhi mā ca viprajahāhi me //
ahaṃkāraṃ mamakāraṃ mā saṃjāye kadāci no //
mahanto lpo vā mahīpāla atra me pratibhūr bhava //
[_Mvu_2.143_] tato maheśvarā vācā vyāharensu nabhe sthitāḥ //
tvaṃ khu bheṣyasi saṃbuddho sarvabandhanasūdano //
kiṃkāraṇaṃ na teṣāṃ hi vacanānāṃ sadevake //
loke asti udāhartā yāni bhāṣasi cakṣumāṃ //
tato śuddhodano rājā duḥkhaśalyasamarpitaḥ //
aśrupūrṇehi netrehi bodhisatvam idam abravīt* //
nāmāpy ahaṃ na jānāmi eteṣāṃ puruṣottama //
padāni yāni kīrtesi nātra pratibhuko ahaṃ //
kumāro āha //
alaṃ cireṇa ekasmiṃ pade pratibhuko bhava //
tato ihaiva nivasiṣyaṃ ramye kapilasāhvaye //
bhave dāni ahaṃ putra ekasmiṃ pade tava bhave //
pratibhuko śīghraṃ brūhi upagataṃ mayā saha //
kumāro āha //
ihaiva vasato mahyaṃ prāsādavaralokake //
sarvanīvāraṇāpagataṃ cittaṃ me vartatāṃ vaśāt* //
tato devā ca yakṣā ca gandharvā ca sadānavā //
nāgarākṣasasaṃghāś ca aho dharma udīrayan* //
aho paramavādisya paramārthābhikāṃkṣiṇo //
vyaktaṃ paramavākyāni prabhavanti muhurmuhuḥ //
tato dīnamano rājā kumāram etad abravīt* //
nātrāvāso mahyaṃ putra aśruvegaṃ pramuñcati //
tato devamanuṣyāṇāṃ prāmodyajananīṃ girāṃ //
[_Mvu_2.144_] bodhisatvo udīrento pitaraṃ samadhyabhāṣati //
aham ajaram ārogyam amṛtaṃ pārthivottama //
vipattibhayanirmuktaṃ abhigaṃsye asaṃskṛtaṃ //
rāja yan nityaṃ yat sukhaṃ yac chubhaṃ tat* mayā svayaṃ //
prāptavyam iti na sandehaḥ parityajya dhṛtiṃ labha //
atha khalu rājā śuddhodano yaṃ kumāro jambucchāyāyāṃ dhyāyati taṃ dṛṣṭvā cintāsāgaraṃ praviṣṭo // yadi kumārasya śāntehi dhyānehi cittam abhiramati mā haiva tāvad asitasya ṛṣisya satyaṃ vyākaraṇaṃ bhaviṣyati // yan nūnāhaṃ kumārasya vistīrṇam antaḥpuram upasthāpayeyaṃ vividhāni udyānāni kuryāt* yatra kumāro krīḍeyyā rameyyā pravicāreyyā na ca abhiniṣkramaṇe cittaṃ kareyyā //
___atha khalu śuddhodanena kumārasya vistīrṇo antaḥpuro upasthāpito bahūni strīsahasrāṇi vividhāni ca nānāprakārāṇi aśokamaṇḍapakāni kārāpitāni avasaktapaṭṭadāmakalāpāni muktapuṣpāvakīrṇāni yatra kumāro krīḍiṣyati pravicārayiṣyati na ca naṃ abhiniṣkramaṇe cittaṃ kariṣyati // rājā dāni śuddhodano antaḥpure sandiśati // suṣṭu kumāram abhiramāpetha nāṭyagītavādyena yathā kumāro abhiniṣkramaṇe cittaṃ na kareyyā // kumāro pi dāni kāmeṣu ādīnavadarśī anarthako sarvakāmabhogehi / edṛśeṣu ca udyāneṣu devabhavanasadṛśeṣu antaḥpureṣu apsarasadṛśeṣu ratiṃ na vindati / abhiniṣkramaṇe cittaṃ abhiramati na ca bodhisatvo kenacic codayitavyo duḥkho yaṃ saṃsāra iti / sarvadharmeṣu vaśavartī svayam eva sāmato virakto bhavati udvignamānaso svayaṃ cittam udvejayati / aho saṃsāro prakṛtiduḥkham aparimitam upadravaśatāni darśayati //
[_Mvu_2.145_]___atha khalu kumāro upariprāsādasikharagato upaviṣṭo tam eva dhyānaṃ manasā karonto āsati yaṃ se jambucchāyāyaṃ labdhaṃ / na gītaśabdā na nṛtyaravaśabdā na pramadāgaṇāṃ rūpavantāṃ svādīyati / tam eva cintayanto āsati // atha khalu rājā śuddhodano anyataraṃ puruṣaṃ pṛcchati / kim idaṃ bho puruṣa kumārasya antarpure na gītaravaśabdo nṛtyabherīmṛdaṃgavīṇāvaṃśapaṇavaravaśabdaḥ śrūyate kumārasya kiṃ cittasya daurmanasyaṃ // atha khalu yā lumbinīvane devatā nivāsikā sāntarīkṣe sthitvā rājānaṃ śuddhodanam abravīt* // mahārāja kumāraṃ vitarkayāhi / virakto tava putro sarvakāmaguṇaratīhi nacireṇa chindiṣyati sarvatṛṣṇābandhanāṃ niravaśeṣāṃ yāsyati tapovanaṃ suparīttaṃ bhāvayiṣyati / idāniṃ khalu nṛpati siddhārtho rājavaṃśo prāsādavaragato pramadāgaṇaparivṛto anityaṃ duḥkhaṃ nairātmyaṃ paribhāṣati śarīre // atha khalu rājā śuddhodano taṃ devatāsakāśāto śrutvā paridīnamukhavarṇo śokārdito kumārasya sakāśam upasaṃkrāntaḥ idam abravīt* // kim idaṃ putra paridīnavadano śokārdito upaviṣṭo si mā kiṃcit śarīrasya pratipīḍāṃ paśyasi mā dhanakṣayaṃ upalakṣasi mā paracakrabhayaṃ upasthitaṃ ākhyāhi me putra śīghraṃ kimarthaṃ //
___kumāro āha // asti tāta śarīre pratipīḍāṃ paśyāmi vyādhir ārogyam ākramati maraṇaṃ jīvitam ākramati taṃ tāta jīrṇaṃ mṛtāntaraṃ pratyavekṣāmi // kṣīyanti sarvasaṃskārā girinadījalacaṃcalā paramāyāsadharmā ṛtusaṃvatsaraṃ āyuḥ kṣīyati maraṇāsannaṃ bhavati imāṃ tāta śarīre pratipīḍāṃ paśyāmi // asti tāta dhanakṣayaṃ paśyāmi sarvadharmaṃ riktakaṃ tucchakaṃ asārakaṃ māyopamaṃ vaṃcanīyaṃ visaṃvādakaṃ nāsti dhanasya sthiti taṃ
[_Mvu_2.146_] saṃbādhyati vā saṃkrāmati vā parasparaṃ / iman tāta dhanakṣayaṃ paśyāmi // asti paracakrabhayaṃ dṛśyati dharmasaṃskāradoṣabhayaṃ hastacchedā karṇacchedā śīrṣacchedā vividhā nānāprakārā anekaparyāyeṇa asmiṃ kāye duḥkhāni saṃkramanti / imaṃ tāta paracakrabhayaṃ paśyāmi // rājā śuddhodano āha // alaṃ putra mā maitaṃ cintayāhi / samprati taruṇo prathamayauvanagato si rājakṛtyam anubhavāhi vistīrṇas te antaḥpuro yauvanasampanno tāhi sārdhaṃ krīḍāhi ramāhi pravicārehi mā pravrajyāye cittaṃ karohi // kumāro āha // yadi me tāta aṣṭa varāṃ anuprayacchasi tato ahaṃ na bhūyo etam arthaṃ cintayiṣye // rājā āha // ākhyāhi me putra śīghraṃ kīdṛśāme aṣṭa varāṇi yānīcchasi yadi śaktir vā balaṃ vā asti tato te pradāsyāmi / kiṃ putra mama rājyaṃ parihāyiṣyati yad ahaṃ tava putra varaṃ na pradāsyāmi //
___kumāra āha // imāni me tāta aṣṭa varāṇi anuprayacchāhi // yadi me yauvanaṃ jarā nākrameyā / yadi ārogyaṃ vyādhir nākrameyā / yadi me jīvitaṃ maraṇaṃ na hareyā / yadi me tvayā sārdhaṃ viprayogo na bhave / edṛśam antaḥpuram apsarasādṛśaṃ vistīrṇo ca jñātivargo na vipraveśeyā rājyāto ca aiśvaryāto ca na vipariṇāmānyārtībhāvo bhaveyā / ye pi satvā mama jātamātreṇa amṛtasukhena abhinimantritā teṣāṃ pi sarveṣāṃ kleśapraśamo bhaveyā / mamāpi jātijarāmaraṇasya anto bahveyā // rājā śuddhodano āha // putra kuto mama edṛśaṃ va śaktir vā balaṃ vā asti yad ahaṃ imāṃ edṛśāṃ aṣṭa varā prayaccheyaṃ / ye pi te putra pūrvā rājāno dīrghāyuṣkā yathā mahāsammato rājā mahātejo dṛḍhadhanuḥ śatadhanu niśāntāyu yugandharaprabhṛtayaḥ
[_Mvu_2.147_] kularājavaṃśā te pi ca putra sarve anityatābalena paryantopanītā nāmamātrā ca śeṣāḥ sthāpitāḥ / kuto putra me balaṃ śaktir vā asti tava ime īdṛśān aṣṭa varān anuprayacchituṃ // kumāro āha // yadi tāta na utsahasi tvaṃ mama imān aṣṭa varān anuprayacchituṃ ahaṃ ca te nimantremi jarāmaraṇasya anto bhaveyā // rājā āha // jīrṇo vṛddho gatayauvanaś ca tato mama mṛtasya paścāt pravrajyāhi // kumāra āha // udagraṃ anubhavāhi tāta jīvanto punar drakṣyasi mama iha sarvagativimuktaṃ sarvatṛṣṇāchinnaṃ sarvaduḥkhavigataṃ sarvajvalākleśāparītasya sarvabodhyaṅgaratnā bhāvayantasya //
___atha nṛpati tasya pramadāgaṇān upadarśayati / iman te putra udāraṃ varavimalakamalanayanamaṇirucirapīnapayodharā śukranirbhāsagātrā vicitrābharaṇā kaṭhinaśubhavāsitakaraśaṇā sukumārapravarabhramarāṃjanakeśā raktāṃśukaprāvaraṇavalayamaṇimuktikahārāvanaddhā tulākoṭivalayanūpurapaṃcāṅgikatūryaninādāṃ kurvanti / etāhi putra abhiramāhi mā pravrajyām abhikāṃkṣāhi // kumāra āha // paśya tāta strīsaṃjño bhaveya yo atra rajyeyā kalpeyā pramadyeyā // rājā āha // tava kīdṛśī saṃjñā bhavati // kumāro āha // mamātra viparītasaṃjñā bhavati // rājā āha // kīdṛśī te putra viparītasaṃjñā bhavati // kumāro āha // edṛśī me tāta viparītasaṃjñā bhavati / yathāyaṃ kāyo yatra yukto āgacchati gacchati yatra sthāti niṣīdati yatra bhāvayati tūṣṇīṃ bhavati yatra bāhiraṃ śūnyaṃ nirīhakaṃ balaṃ durbalaṃ māyā ca visaṃvādakaṃ sarvam eva dharmakāyaṃ pravadanti // rājā śuddhodano āha // yadi putra rūpeṇa na rajyasi kim idaṃ niṣpuruṣeṇa rajyasi kaṃ tvaṃ darśanam upalakṣayasi // kumāro āha // yad idaṃ
[_Mvu_2.148_] tāta saṃśāranāṭakam upalakṣayāmi yantravijñānanaṭavedanavikārāṃ janayati / traidhātukaṃ raṃgaṃ sthānaṃ satvānāṃ kṛtavikṛtiṣaṅgatiṣu raṃgaṃ praviśati tṛṣṇāsnehavaraṃ ca kleśaśatānāṃ gābhīratā / evaṃ purimā koṭi na prajñāyati parasparaṃ nāṭakaṃ satvānāṃ vaṃcanagrahaṇavipāṭakaṃ // nāsti so satvo vā satvakāyo vā yo saṃskāreṣu na khalīkṛto na vaṃcito athāparaṃ gurujaneṣu / tato udagram anubhavāhi tāta saṃsāranāṭakaṃ vinivartayitvā samathanirvāṇapuram anupravekṣyāmi yatra jarāmaraṇaṃ nākrāmanti pūrvam eva padaṃ parimārgayiṣye yantaṃ purimakehi tathāgatehi arhantehi samyaksaṃbuddhehi parimārgitaṃ //
___rājā āha // imaṃ te putra vimānaṃ devabhavanasadṛśaṃ samṛddhaṃ tava cāntarapuraṃ tvaṃ pi putra abhirūpavāṃ varalakṣaṇapuṇyasahasracito kim idaṃ putra ratiṃ na vindasi api tu niṣkramaṇam eva abhikāṃkṣasi vihāya nagarapuraṃ // kumāro āha //
gatiṣu santrastamānaso śṛṇohi mama tāta me yena na asti rati //
jarāvyādhi ripur maraṇaṃ tṛtīyaṃ abhimardati tena me nāsti ratiḥ //
yadi nityasukhaṃ ātumano bhave yadi vātmano duḥkhabalaṃ na bhave //
yadi saṃskṛtapratyayam idaṃ na bhave atha kisya mamātu ratir na bhave //
upalabhyati kāyo karaṇḍasamo upalabhyati kāye ca sarpasamā //
[_Mvu_2.149_] upalabhyati skandha amitrasamā atha kisya mamātu ratir va bhave //
yadi kāyo karaṇḍasamo na bhavet* yadi vā tatra sarpasamā na bhave //
yadi skandha amitrasamā na bhave atha kisya mamātu ratir na bhavet //
yadi . . . . . . . . . . . . . . . duḥkhakriyā na bhavet* //
yadi jātijarāmaraṇaṃ na bhavet* atha kisya saṃsāraratir na bhavet* //
yadi śūnyagrāmanilayo na bhave yadi taṃ virāgavadhako na bhavet* //
saṃskāradhātu samayo na bhavet* atha kisya mamātu ratir na bhavet* //
yadi śiṣyapratodam idaṃ na bhavet* yadi rājakulasya bhayaṃ na bhavet* //
yadi sarvabhayaṃ tribhave na bhavet* abhiniṣkramaṇe mamato na ratiḥ //
atha rājā śuddhodano yadā sarvopāyena na śaknoti kumārasya cittaṃ vinivartayituṃ tadā rājño evaṃ bhavati // yadi na kenacid upāyena śaknomi kumārasya cittaṃ vinivartayituṃ yaṃ nūnāhaṃ yattikā kapilavastunagare kanyā tāṃ sarvāṃ kumārasya upadarśayāmi na kvacij janatāyāḥ kanyāyāḥ kumārasya cittaṃ abhiramet* //
[_Mvu_2.150_]___bodhisatvo pitaram abhimantrayati udyānabhūmiṃ niryāsyāmīti // rājñā śuddhodanena amātyā āṇattā // yāvad rājakulaṃ yāvac ca udyānabhūmiṃ atrāntare pratijāgratha siktasaṃsṛṣṭaṃ vitatavitānaṃ citraduṣyaparikṣiptaṃ osaktapaṭṭadāmakalāpaṃ dhūpitadhūpanaṃ muktapuṣpāvakīrṇṇaṃ deśedeśeṣu dhūpayantrāṇi mālyayantrāṇi naṭanartaka-ṛllamallapāṇisvaryākumbhatūṇī mānāpikāni rūpaśabdagandhāni upasthāpetha amānāpikāni udvartāpetha / yathā kumāro udyānabhūmīm abhiniṣkrānto na kiṃcid amanāpaṃ paśyeya // evaṃ rājño vacanamātreṇa amātyehi yāvac ca rājakulaṃ yāvac ca tāṃ kumārasya udyānabhūmiṃ yathāṇattaṃ mārgaṃ pratijāgritaṃ deśedeśeṣu ca puruṣā sthāpitā yathā kumārasya purato na kiṃcij jīrṇo vṛddho vyādhito vā kāṇo vā khāḍo vā darduro vā kaṇḍūlo vā kacchulo vā vicarciko vā anyo vā kiṃcid amanāpaṃ kumārasya udyānam abhiniṣkramantasya purato tiṣṭheyā // evaṃ kumāro mahārheṇa saptaratnacitreṇa yānena mahatā rājānubhāvena mahatā rāja-ṛddhīye mahatīye vibhūṣāye udyānabhūmiṃ niryāntasya rājapuruṣā vāmadakṣiṇena utsāraṇāṃ karontā gacchanti yathā kumāro na kiṃcid amanāpaṃ paśyeyā // evaṃ kumāro mānāpikāni rūpāṇi paśyanto mānāpikāni śabdāni śṛṇvanto mānāpikāni gandhāni ghrāyanto ubhayato vāmadakṣiṇena aṃjalīśatasahasrāṇi pratīchanto vividhāni ca cūrṇavarṣāṇi pratīchanto kapilavastuto udyānabhūmiṃ nirdhāvantasya ghaṭikāreṇa kumbhakāreṇa śuddhāvāsadevaputrabhūtena tathānyehi ca śuddhāvāsakāyikehi devaputrehi jīrṇo puruṣo purato abhinirmito jīrṇo vṛddho mahallako adhvagataṃ vayamanuprāpto śvetaśiro tilakāhatagātro bhagno gopānasīvakro puratoprāgbhāro daṇḍam avaṣṭabhyamānair
[_Mvu_2.151_] gātrair gacchanto // bodhisatvo taṃ dṛṣṭvā sārathiṃ pṛcchati / kim imo puruṣo evaṃ pratikūlo jīrṇo vṛddho mahallako adhvagatavayamanuprāptaḥ śvetaśiro tilakāhatagātro bhagno gopānasīvakro purataḥprāgbhāro daṇḍam avaṣṭabhya prakhalamānair gātraiḥ gacchati // sārathi āha // kumāro kiṃca te etena pṛcchitena eṣa puruṣo jīrṇo nāma vayaparigataśarīro / gacchāma udyānabhūmiṃ tahiṃ devakumāra paṃcahi kāmaguṇehi krīḍāhi ramāhi pravicārehi // kumāro āha // bho bhaṇe sārathi vayam api jarādharmā jarādharmatāyām anatītāḥ / yatra nāma jātasya jarā prajñāyati atra paṇḍitasya kā rati // kumāro āha // sārathi nivartehi rathaṃ alaṃ udyānagamanāye //
___kumāro punarnivartitvā gṛhaṃ praviṣṭo // rājā śuddhodano amātyāṃ pṛcchati // bho bhaṇe kiṃ kumāro punar nivṛtto udyānabhūmiṃ na nirgato // amātyā āhansuḥ // mahārāja kumāro jīrṇo puruṣaṃ dṛṣṭvā niryāto na bhūyo udyānabhūmiṃ nirgato // rājño bhavati / mā haiva yathā asitena ṛṣiṇā kumāro vyākṛto tathā bhaviṣyati // rājñā kumārasya antaḥpuraṃ saṃdiṣṭaṃ / suṣṭu kumāraṃ krīḍāpetha ramāpetha pravicārāpetha nāṭyehi gītehi vāditehi yathā kumāro gṛhe abhirameyā // yathā devaloke evaṃ kumārasya evaṃrūpā antaḥpure saṃgīti vartanti / na ca kumārasya saṃgītiṣu manaṃ gacchati / tam eva jīrṇaṃ puruṣaṃ smarati //
___aparakālena kumāro āha // udyānabhūmiṃ nirdhāviṣyāmīti // rājā āha // mānāpikāni rūpaśabdāni upasthāpetha yathā kumāro udyānabhūmiṃ abhiniṣkramanto na kiṃcid amanāpaṃ paśyeya // evaṃ rājño vacanamātreṇa amātyehi yāva ca rājakulaṃ
[_Mvu_2.152_] yāvac ca tāṃ kumārasya udyānabhūmiṃ yathāṇattaṃ mārgaṃ pratijāgritaṃ deśedeśeṣu ca puruṣā sthāpitā yathā udyānabhūmiṃ niryāntasya purato na kvacij jīrṇo vā vṛddho vā vyādhito vā kāṇo vā khāḍo vā draduro vā kaṇḍūlo vā kacchulo vā vicarciko vā anyo vā kiṃcid amanāpaṃ kumārasya udyānabhūmim abhiniṣkramantasya purato na tiṣṭheyā // evaṃ kumāro mahāraheṇa saptaratnacitreṇa yānena mahatā rājānubhāvena mahatā rāja-ṛddhīye mahatīye vibhūṣāye udyānabhūmiṃ niryāntasya rājapuruṣā vāmadakṣiṇena utsāraṇāṃ kārayantā gacchanti yathā kumāro na kenacid amanāpaṃ paśyeyā // evaṃ kumāro mānāpikāni rūpāṇi paśyanto mānāpikāni śabdāni śṛṇvanto mānāpikāni gandhāni ghrāyanto ubhayato vāmadakṣiṇena aṃjaliśatasahasrāṇi pratīchanto vividhāni ca puṣpavarṣāṇi saṃpratīchanto kapilavastuto udyānabhūmiṃ nirdhāvantasya ghaṭikāreṇa ca kumbhakāreṇa śuddhāvāsadevaputrabhūtena tathā anyehi ca śuddhāvāsakāyikehi devaputrehi vyādhito purato abhinirmito śūnahastapādo śūnena mukhena pītapāṇḍuvarṇo dakodariko nābhīye dakadhārāye pravahantīye makṣikāsasrehi khādyamānā adrākṣaṇīyo saṃvegakārako // bodhisatvo taṃ dṛṣṭvā sārathiṃ pṛcchati / bho bhaṇe sārathi kim imo puruṣo evaṃ pratikūlo pītapāṇḍukavarṇo śūnahastapādo bhinnamukhavarṇo nābhīye dakadhārāye śravantīye makṣikāsahasrehi khādyati // sārathi āha // kumāra kin te etena pṛcchitena eṣo puruṣo vyādhinā parigataśarīro gacchāma udyānabhūmin tahiṃ deva krīḍāhi ramāhi pravicārehi // kumāro āha // bho bhaṇa sārathi vayam api vyādhidharmā vyādhidharmatāyām anatītā // yatra nāma jātasya jarā prajñāyati vyādhi ca prajñāyati atra paṇḍitasya kā ratiḥ / rūpasya
[_Mvu_2.153_] vyasanaṃ balasya mathanaṃ sarvendriyāṇāṃ vadhaḥ śokānāṃ prabhavo rativyupasamo cittāśrayāṇāṃ nidhi dharmasyopaśamaḥ gātrāśritānāṃ gṛhaṃ yo lokaṃ pibate vapuś ca grasati vyādhisya ko nodvijet* // kumāro āha // sārathi nivartehi rathaṃ alaṃ me udyānagamanāye // kumāro punaḥ nivartitvā gṛhaṃ praviṣṭaḥ // rājā śuddhodano amātyāṃ pṛcchati // bho bhaṇe kiṃ kumāro nivṛtto udyānabhūmiṃ na nirgato // amātyā āhansuḥ // mahārāja kumāro vyādhitaṃ puruṣaṃ dṛṣṭvā nivṛtto na bhūyo udyānabhūmiṃ nirgato // rājño bhavati // mā hevaṃ yathā asitena ṛṣiṇā kumāro vyākṛto tathā bhaviṣyati // rājñā kumārasya antaḥpuraṃ saṃdiṣṭaṃ // suṣṭu kumāraṃ krīḍāpetha rāmāpetha nāṭyehi gītehi vāditehi yathā kumāro gṛhe abhirameyā // evaṃ kumārasya yathā devaloke evaṃrūpā antaḥpure saṃgīti vartanti / na ca kumārasya saṃgītiṣu manaṃ gacchati tam eva jīrṇaṃ ca vyādhitaṃ ca puruṣaṃ samanusmarati //
___aparakālena kumāro bhūyo pitaram āpṛcchati / tāta udyānabhūmiṃ niryāsyāmi darśanāye // rājñā amātyānām āṇatti dinnā / kumāro udyānabhūmiṃ niryāsyati udyānabhūmim alaṃkārāpetha mārgaṃ pratijāgaretha nagaraṃ ca alaṃkārāpetha yāvac ca rājakulaṃ yāvac ca rājakumārasya udyānabhūmiṃ siktasaṃsṛṣṭaṃ vitatavitānaṃ citraduṣyaparikṣiptaṃ osaktapaṭṭadāmakalāpaṃ dhūpitadhūpanaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ deśedeśeṣu ca puṣpayantrāṇi naṭanartaka-ṛllamallapāṇisvaryākumbhatūṇikā mānāpikāni ca rūpāni śabdāni gandhāni upasthāpetha yathā kumāro udyānabhūmiṃ niryānto na kiṃcid amanāpaṃ paśyeyā jīrṇaṃ vyādhitaṃ vā kāṇaṃ vā khoḍaṃ vā dadruraṃ vā kaṇḍūlaṃ vā kacchulaṃ vā andhaṃ vā gilānaṃ vā // yathā kumāro na kiṃcid amanāpaṃ pśyeyā tathā karotha // vacanamātreṇa ca rājño
[_Mvu_2.154_] amātyehi yathāṇattaṃ pratijāgritaṃ vāmadakṣiṇato ca puruṣāḥ sthāpitā ye janasya utsāraṇāṃ karonti yathā kumāro udyānabhūmiṃ niryānto na kiṃcid amanāpaṃ paśyeyā // evaṃ kumāro saptaratnacitreṇa yānena vitatavitānena osaktapaṭṭadāmakalāpena hemajālasaṃchannena savaijayantena sanandīghoṣeṇa sakhurapravālena ucchritadhvajapatākena sāmātyaparijano mahatā rājānubhāvena mahatā rāja-ṛddhīye mahatīye vibhūṣāye mahatā samudayena ubhayato vāmadakṣiṇena aṃjaliśatasahasrāṇi saṃpratīchanto kapilavastuto udyānabhūmiṃ niryāti / ghaṭikāreṇa ca kumbhakāreṇa śuddhāvāsadevaputrabhūtena anyehi ca śuddhāvāsakāyikehi devaputrehi mṛtako puruṣo kumārasya purato nirmito mañcake samāropito puruṣehi nīyate jñātīhi aśrukaṇṭhehi rudanmukhehi parikīrṇakeśehi uraṃ pīḍentehi karaṇaṃ pralapantehi // kumāro taṃ dṛṣṭvā sārathiṃ pṛcchati // bho bhaṇe sārathi kim idaṃ puruṣo mañcakam āropito vinīyate jñātīhi aśrukaṇṭhehi rudanmukhehi prakīrṇakeśehi uraṃ pīḍentehi // sārathi āha // kumāra eṣo puruṣo mṛto jñātīhi mañcakam āropya aśrukaṇṭhehi rudanmukhehi prakīrṇakeśehi uraṃ pīḍentehi śmaśānaṃ nīyati // kumāro āha // bho bhaṇe eṣa sārathi bhūyo puruṣo pitaraṃ vā mātaraṃ vā bhrātaraṃ vā bhaginīṃ vā jñātimitrasālohitaṃ vā citraṃ vā jaṃbudvīpaṃ paśyati // sārathi āha // āma kumāra na eṣa bhūyo puruṣo mātaraṃ vā drakṣyati pitaraṃ vā bhrātaraṃ vā bhaginīṃ vā mitrajñātisālohitaṃ vā citraṃ vā jambudvīpaṃ // kumāro āha //
maraṇaṃ tava mama ca tulyaṃ naiva śatruḥ na bandhu ṛtu yatha parivartate durjayaṃ durvinītaṃ //
[_Mvu_2.155_] na gaṇayati kulīnaṃ na nīcaṃ na nāthavantaṃ dinakara iva nirbhīto atra mārgeṇa yāti //
sārathi āha //
kāmāṃ saṃpattiṃ rājalakṣmīṃ ratiṃ śrīṃ etāṃ pṛcchāhi sarvalokapradhānāṃ //
kiṃ tuhyaṃ raudraṃ rogasaṃtāpamūlaṃ mṛtyuṃ taṃ dṛṣṭvā yo vināśo narāṇāṃ //
bodhisatvo āha //
jīrṇāturaṃ mṛtaṃ dṛṣṭvā yo nodvijati saṃsāre /
śocetavyaḥ sa durmedhā andho dhvani yathā naṣṭaḥ //
kumāro āha // bho bhaṇe sārathi vayam api maraṇadharmā maraṇadharmatāyai anatītā / yatra nāma jātasya vyādhi prajñāyati maraṇaḥ prajñāyati atra paṇḍitasya kā ratiḥ / nivartehi rathaṃ me udyānabhūmigamanāye // kumāro tato evaṃ pratinivartitvā punaḥ gṛhaṃ gato // rājā śuddhodano amātyānāṃ pṛcchati / kiṃ kumāro bhūyo pratinivartitaḥ na udyānabhūmiṃ nirgato // amātyā āhansuḥ // deva kumāreṇa mṛtako puruṣo maṃcake samāropito jñātīhi aśrukaṇṭhehi rudanmukhehi prakīrṇakeśehi uraṃ pīḍentehi ārtasvaraṃ ravantehi śmaśānaṃ nīyanto dṛṣṭo / tasya dṛṣṭvā saṃvego jātaṃ / tataḥ eva pratinivṛtto // rājño śuddhodanasya etad abhūṣi // mā haivaṃ nimittakānāṃ brāhmaṇānāṃ satyavacanaṃ bhaviṣyati ye te evam āhansuḥ / pravrajiṣyati kumāro // rājñā dāni kumārasya antaḥpuraṃ dūto preṣito / varṣavarā kaṃcukīyā ca suṣṭu kumāraṃ
[_Mvu_2.156_] krīḍāpetha nṛtyagītavāditena yathā kumāro abhirameyā // te dāni antaḥpurikā kumāraṃ suṣṭu abhiramenti nṛtyehi gītehi vāditehi na ca kumārasya atra cittaṃ vā mano vā nānyatra tāṃ jīrṇān āturān mṛtāṃ smarati //
___kumāro bhūyaḥ aparakālena pitaram āpṛcchati / tāta udyānabhūmyāṃ niryāsyāmi darśanāye // rājā āha // yasya kumāra kālaṃ manyase // rājñā amātyānām āṇattaṃ / udyānasya bhūmim alaṃkārāpetha nandanavanamamiva devarājasya nagaraṃ ca alaṃkārāpetha yāvac ca rājakulaṃ yāvac ca rājakumārasya udyānabhūmiṃ siktasansṛṣṭaṃ kāpāpetha vitatavitānaṃ citraduṣyaparikṣiptaṃ osaktapaṭṭadāmakalāpaṃ dhūpitadhūpanaṃ muktapuṣpāvakīrṇaṃ deśedeśeṣu ca puṣpayantrāṇi dhūpayantrāṇi naṭanartaka-ṛllamallapāṇisvaryākumbhatūṇikaṃ pratijāgarāpetha mānāpikā pi ca rūpaśabdagandhāṃ yathā kumāro kapilavastuto udyānabhūmiṃ niryānto na kiṃcid amanāpaṃ paśyeyā jīrṇaṃ vā vyādhitaṃ vā mṛtaṃ vā andhaṃ vā kāṇaṃ vā khoḍaṃ vā dadruraṃ vā kaṇḍūlaṃ vā kacchulaṃ vā vicarcikaṃ vā tathā karotha // amātyehi āṇattamātrehi yathā rājño saṃdeśo tathā sarvaṃ pratijāgritaṃ deśedeśeṣu ca puruṣā sthāpitāḥ yathā kumāro kapilavastuto udyānabhūmiṃ niryānto na kiṃcid amanāpaṃ paśyeyā // kumāro pi dāni saptaratnacitreṇa yānena hemajālapraticchannena svalaṃkṛtena suvibhūṣitena savaijayantīkena sanandighoṣeṇa sakhurapravālena ucchritadhvajapatākena sāmātyo saparijano mahatā rājanubhāvena mahatā rāja-ṛddhīye mahatā viyūhāye mahatā saṃvṛddhiye mahatā vibhūṣāye kapilavastuto udyānabhūmiṃ niryāto // niryāntasya ghaṭikāreṇa kumbhakāreṇa śuddhāvāsakāyadevaputrabhūtena anyehi ca śuddhāvāsakāyikehi devaputrehi kumārasya
[_Mvu_2.157_] purato pravrajito nirmito kāṣāyāmbaradharo praśāntendriyo iriyāpathasaṃpanno yugamātraprekṣamāṇo janasahasre kapilarājamārge // so dāni pravrajito kumāreṇa dṛṣṭo dṛṣṭvā ca punar asya mano prasīde / aho pravrajitasya prajñānaṃ // kumāro taṃ pravrajitaṃ dṛṣṭvā pṛcchati // ārya kimarthaṃ so pravrajito // pravrajito āha // kumāra ātmadamaśamathaparinirvāṇārthaṃ pravrajito // kumāro taṃ pravrajitasya vacanaṃ śrutvā prīto saṃvṛtto // kumāro āha // pravrajito khalu nāma
kaṣāyapaṭāvalambitaprakarṣī vitīrṇo janavikīrṇe aindramārge /
bhūrikamalarajāvakīrṇagātro śaravane yatha ekacakravākaḥ //
mṛgī śākyakanyā ānandasya mātā / sā kumāraṃ tādṛśīye lakṣmīye tādṛśāye vibhūṣāye kapilavastuto niryāntaṃ dṛṣṭvā gāthāhi kumāraṃ abhistavati //
nirvṛta khalu te mātā pitā punaḥ te nirvṛto /
nirvṛtā punaḥ sā nārī yasya bhartā bhaviṣyasi //
bodhisatvasya nirvāṇaśabdaṃ śrutvā nirvāṇasmiṃ eva manaṃ prasīde tiṣṭhe saṃpraskande //
nirvāṇaghoṣaṃ śrutvāna nirvāṇe śrotram ādade /
nirvāṇam anuttaraṃ dṛṣṭvā dhyāyate akutobhayaṃ //
kumāreṇa taṃ nirvāṇaṃ dhyāyantena mṛgī śākyakanyā nāvalokitā nābhāṣṭā // tasyā dāni mṛgīśākyakanyāye daurmanasyaṃ saṃjātaṃ // ettakasya janakāyasya madhyato mayā kumāro abhistuto na cānena aham avalokitāpi //
___śuddhodanena rājakumārasya ṣaḍvālako nāma dvāro kārāpito paṃcapuruṣaśatehi
[_Mvu_2.158_] apāvurīyati // tasya apāvurīyantasya samantāyojanaṃ śabdo gacchati // paṃca rājāna śatāni nagaraṃ parivāretvā sthitā // rājā abhiṣeke bhāṇḍā kārāpeti / puṣyanakṣatre kumāram abhiṣiṃciṣyaṃ // bodhisatvasyāpi evaṃ bhavati / puṣyanakṣatre abhiniṣkramiṣyanti // śuddhāvāsā devā bodhisatvam āhansuḥ // kāle si mahāpuruṣa tuṣitakāyāc cyuto kāle si mātuḥ kukṣiṃ okrānto kāle si jāto kālo ca te abhiniṣkramituṃ kālanirnāmasampanno cāsi mahāpuruṣa / bahu tvāṃ janatā abhikāṃkṣanti karṣakā viya udakaparīkṣayā mahāmeghāṃ // īśvaro devaputro gāthāṃ bhāṣati //
samyagvitarkaya bodhisatvaivaṃ vitarkayanti vidvāṃsaḥ /
utpanna te kuśalasya mūlā yathā vitarkayasi saprajña //
maheśvaro gāthāṃ bhāṣati //
abhiniṣkrama mahāvīra abhiniṣkrama mahāmune /
sarvalokasya arthāye budhyāhi amṛtaṃ padaṃ //
mahābrahmā āha // sace dya mahāpuruṣa nābhiniṣkramiṣyasi saptame divase saptaratnāni prādurbhāviṣyanti rājā tvaṃ bhaviṣyasi cakravartī cāturdvipo vijitāvi dhārmiko dharmarājā saptaratnasamanvāgato / nabhato imāni sapta ratnamayāni prādurbhavanti sayyathīdaṃ cakraratnaṃ hastiratnaṃ aśvaratnaṃ maṇiratnaṃ strīratnaṃ gṛhapatiratnaṃ pariṇāyakaratnaṃ evaṃ saptamaṃ / pūraṃ ca te bhaviṣyati sahasraṃ putrāṇāṃ śūrāṇāṃ vīrāṇāṃ varāṅgarūpiṇāṃ parasainyapramardakānāṃ varāṇāṃ // so imāṃ catvāri mahādvīpāṃ sayyathīdaṃ jambudvīpaṃ pūrvavidehaṃ aparagodānikaṃ
[_Mvu_2.159_] uttarakuruṃ sāgaragiriparyantāṃ akhilāṃ akaṇṭakāṃ adaṇḍena aśastreṇa anutpīḍena dharmeṇa abhivijinitvā adhyāvasiṣyasi //
___rāhulo tuṣitabhavanāc cyavitvā mātuḥ kukṣim okrame ardharātre samaye // bodhisatvo pratibuddho paśyati antaḥpuram osuptaṃ kācid vīṇām upaguhya kācid veṇu kācin nakulaṃ kācit sughoṣaṃ kācit tūṇakaṃ kācic candīsakaṃ kācit sambhārikāṃ kācit* mahatīṃ kācid vipaṃcikāṃ kācid ḍhakkapaṭahaṃ kācid vallakiṃ kācit* mṛdaṃgaṃ kācit* mukundaṃ kācit paṇavaṃ kācid* jharjharakaṃ kācid āliṃgaṃ kācit parivādinīṃ kācid gale hastaṃ kṛtvā kācit* mṛdaṃgaṃ śīrṣe kṛtvā kācit parasparasya utsaṃge śīrṣaṃ kṛtvā kācit parasparasya aṃśe bāhāṃ kṛtvā kācit parasparasya upagṛhya kācid vāmadakṣiṇāto vikṣiptagātrā kāsāṃcit* mukhāto lālā śravati // bodhisatvasya evaṃ dharaṇīgatam antaḥpuraṃ pratikaṇṭhaṃ dṛṣṭvā antepure śmaśānasaṃjñā utpannā // bodhisatvena paryaṅkāto utthihitvā kaśikasūkṣmāṇi prāvṛtāni karaṇḍakāto gṛhya chandako ca naṃ upasthāpako upasthāpito // upanāmehi me chandaka aśvaṃ kaṇṭhakaṃ // chandaka āha // kumāra ardharātre samayo kiṃ imasmiṃ deśakāle aśvakāryaṃ // vaiśravaṇabhavanasadṛśo veśmo abhirama kiṃ te aśvakāryaṃ imaṃ deśakālaṃ / apsaragaṇasannibhaṃ antaḥpuraṃ abhirama kin te aśvakāryaṃ // evam idānīṃ bahuprakāraṃ chandako ālapati / kumāra nāyam aśvakālo
[_Mvu_2.160_] rājārahehi kumāra śayanehi imaṃ śayanakālaṃ kiṃ idānīm aśvakāryaṃ // kumāro āha // chandaka idānīṃ me aśvakāryaṃ upanāmehi me kaṇṭhakaṃ // chandakasya bhavati / yathā kumāro imasmiṃ deśakāle kaṇṭhakaṃ sukhaprasuptasya janasya nūnaṃ kumāro abhiniṣkramitukāmo // tena dāni kaṇṭhakaṃ pallānayantena uccena svareṇa ārāvaṃ muktaṃ yathā rājā budhyeya jano ca sarvo kapilavastusmiṃ / chandakasvareṇa na dāni tataḥ kocid vibudhyati / devehi sarvasya janasya ābhyantarasya bāhirasya osopanaṃ kṛtaṃ / kaṇṭhakenāpi bodhisatvasya upanāmayantena uccena svareṇa hīṣitaṃ mama hīṣaṇaśabdena rājā śuddhodano vibuddhiṣyati janakāyo ca tena samantāyojanaṃ svareṇa abhivijñāpitaṃ na kocid vibudhyati // devakoṭisahasriyo kapilavastuṃ samāgatāḥ gandhamālyam ādāya bodhisatvasya abhiniṣkramantasya pūjārthaṃ //
___bodhisatvo kaṇṭhakaṃ hayarājaṃ ārūḍho devasahasrehi ca nabhagatehi puṣpavarṣaṃ osṛṣṭaṃ maṇḍaravāṇi mahāmaṇḍaravāṇi karkāravāṇi mahākarkāravāṇi rocamānāni mahārocamānāni maṃjūṣakāṇi mahāmaṃjūṣakāṇi bhīṣmāṇi mahābhīṣmāṇi samantagandhāni mahāsamantagandhāni pārijātakāni divyāni suvarṇapuṣpāṇi divyāni rūpyapuṣpāṇi divyāni ratnapuṣpāṇi divyāni candanacūrṇāni divyāni agurucūrṇāni divyāni keśaracūrṇāni divyāni tamālapatracūrṇāni divyāni ca gandhodakaśītalāni kapilavastunaḥ samantena ṣaṣṭi yojanāni jānumātraṃ divyaṃ kusumaughaṃ saṃvṛttaṃ samantāc ca ṣaṣṭi yojanāni divyagandhodakena kardamaṃ saṃvṛttaṃ abhavat* rutāni ca divyāni koṭisahasraniyutā saṃpravādyensuḥ divyāni ca saṃgīti nirvartensuḥ apsarasahasrāṇi ca praṇadyensuḥ
[_Mvu_2.161_] ca gāyensu ca / caturhi mahārājehi kaṇṭhakasya pādā gṛhītā // kaṇṭhakajātānugāmī anuśrotraṃ pelavako ca niṣkrānto yadi na samajavo tena bhavāmi // chandakasahajo supratiṣṭhito nāma yakṣo paṃcaśataparivāro / tena ṣaḍvālakadvāram apāvṛtaṃ ghoṣaṃ ca nigṛhītaṃ //
___atha bodhisatvo mahāntaṃ hastikāyaṃ avahāya agārād anagāriyam abhiniṣkrāmati mahāntaṃ pattikāyam avahāya mahāntaṃ bhogaskandham avahāya mahāntam aiśvaryam avahāya mahāntaṃ jñātivargam avahāya agārād anagāriyam abhiniṣkramati // bodhisavto jātīye arttīyanto jātisamatikramaṇaṃ mārgam adhigamanārthaṃ agārād anagāriyam abhiniṣkramati / [mahāntam aśvapattikāyam avahāya mahāntaṃ rathakāyam avahāya mahāntaṃ pattikāyam avahāya mahāntaṃ bhogaskandham avahāya mahāntam aiśvaryam avahāya mahāntaṃ jñātivargam avahāya agārād anagāriyaṃ abhiniṣkramati] // bodhisatvo [jātīye arttīyanto] maraṇena arttīyanto maraṇasamatikramaṇaṃ mārgam adhigamanārthāya agārād anagāriyam abhiniṣkramati // śokehi arttīyanto upāyāsehi arttīyanto upāyāsasamatikramaṇaṃ mārgam adhigamanārthaṃ agārād anagāriyam abhiniṣkrāmati // na khalu punar bhikṣavaḥ bodhisatvo parijuññena parijūrṇo agārād anagāriyam abhiniṣkramati / atha khalu bhikṣavaḥ bodhisatvo agreṇa parameṇa yauvanena samanvāgataḥ agārād anagāriyam abhiniṣkramati // na khalu bhikṣavaḥ bodhisatvo vyādhiparijuññena parijūrṇo agārād anagāriyaṃ abhiniṣkramati / atha khalu bhikṣavaḥ bodhisatvo agreṇa parameṇa ārogyena samanvāgato agārād anagāriyaṃ abhiniṣkramati // na khalu punar bhikṣavaḥ bhogaparijuññena parijūrṇo
[_Mvu_2.162_] agārād anagāriyaṃ abhiniṣkramati / atha khalu bhikṣavaḥ bodhisatvo mahāntaṃ bhogaskandham avahāya agārād anagāriyaṃ abhiniṣkramati // na khalu punar bhikṣavaḥ bodhisatvo jñātiparijuññena parijūrṇo agārād anagāriyaṃ abhiniṣkramati / atha khalu bhikṣavaḥ bodhisatvo mahāntaṃ jñātivargam avahāya agārād anagāriyaṃ abhiniṣkrāmati //
___śailāḥ saṃdhūyensuḥ salilā lalensuḥ sāgaro ca nirāmito kṣubhye devā ca divyaṃ candanacūrṇam okirensuḥ / divyāni agurucūrṇāni divyāni keśaracūrṇāni divyāni tamālapatracūrṇāni divyāni muktapuṣpavarṣāṇi okirensuḥ // iyaṃ mahāpṛthivī atīva ṣaḍvikāraṃ kaṃpe prakampe saṃprakampe bodhisatvasyaiva tejena aprameyasya ca udārasya ca mahato obhāsasya loke prādurbhāvo abhūṣi / yā pi tā lokāntarikāḥ andhakārā andhakārārpitā tamisrā tamisrārpitā aghā asaṃviditapūrvā yatra ime candramasūryā evaṃ maharddhikā evaṃ mahānubhāvā ābhayā ābhāṃ nābhisaṃbhūṇanti ālokena vā ālokaṃ na spharanti tā pi ca tena obhāsena sphuṭā abhūnsuḥ / ye pi tatra satvā upapannāḥ te pi anyonyaṃ saṃjānensuḥ / anye pi kila bho iha satvā upapannā / ekāntasukhasamarpitā ca punas tatkṣaṇaṃ tanmuhūrtaṃ sarvasatvā abhūnsuḥ // ye pi tatra avīcismiṃ mahānarake upapannāḥ atikramyaivaṃ devānāṃ devānubhāvaṃ nāgānāṃ nāgānubhāvaṃ yakṣāṇāṃ yakṣānubhāvaṃ / dhyāmāni ca abhūnsuḥ mārabhavanāni niṣprabhāni nistejāni nirabhiramyāni // krośikāny apy atra khaṇḍāni prapatensuḥ dvikrośikāny atra khaṇḍāni prapatensuḥ trikrośikāny apy atra khaṇḍāni prapatensuḥ yojanakāny apy atra khaṇḍāni prapavensuḥ /
[_Mvu_2.163_] dhvajāgrāṇy api cātra prapatensuḥ / māro ca pāpīmāṃ duḥkhī durmanā vipratisārī antaśalyaparidāghajāto abhūṣi //
___bodhisatvo khalu punaḥ bhikṣavo abhiniṣkramante atīva purimā diśā pariśuddhā paryavadātā abhūṣi / atīva dakṣiṇā diśā pariśuddhā paryavadātā abhūṣi / atīva paścimā diśā pariśuddhā paryavadātā abhūṣi / atīva uttarā diśā pariśuddhā paryavadātā abhūṣi / atīva heṣṭimā diśā atīvoparimā diśā pariśuddhā paryavadātā abhūṣi // atīva candramasūryāṇām udgamanāni pariśuddhāni paryavadātāni abhūnsuḥ atīva pathagamanāni atīva ogamanāni pariśuddhāni paryavadātāni abhūṣi // atīva nakṣatrāṇi pariśuddhāni paryavadātāni abhūṣi / atīva tārakarūpāṇi pariśuddhāni paryavadātāni abhūṣi // atīva cāturmahārājikānāṃ devānāṃ bhavanāni pariśuddhāni paryavadātāni abhūṣi / atīva trāyastriṃśānāṃ yāmānāṃ tuṣitānāṃ nirmāṇaratīṇāṃ paranirmitavasavartināṃ devānāṃ bhavanāni pariśuddhāni paryavadātāni abhūṣi // atīva mārabhavanāni dhyāmāni abhūnsuḥ / durvarṇā niṣprabhāṇi dhvajāgrāṇi mārakāyikānāṃ devānāṃ māro ca pāpīmāṃ duḥkhī durmano vipratisārī dhyāmantavarṇo antośalyaparidāghajāto // brahmakāyikānāṃ devānāṃ bhavanāni pariśuddhāni paryavadātāni abhūnsuḥ / śuddhāvāsānāṃ devānāṃ bhavanāni pariśuddhāni paryavadātāni abhūnsuḥ / evaṃ ca teṣu śuddhāvāseṣu deveṣu parīttābhānāṃ samyaksaṃbuddhānāṃ adhiṣṭhitāni caṃkramā niṣadyāni śayyāni tāni pi atīva pariśuddhāni abhūnsuḥ paryavadātā // śuddhāvāsā devā atīva hṛṣṭā abhūṣi udagrā pramuditā prītisaumanasyajātā // bodhisatve khalu punar bhikṣavaḥ abhiniṣkramante yāvatā nāgānām adhipatayo nāgarājāno aṇḍajā vā jarāyujā vā saṃsvedajā vā aupapādukā
[_Mvu_2.164_] vā te mahatīṃ caturaṃginīṃ senām abhinirmiṇitvā mahāntaṃ hastikāyaṃ aśvakāyaṃ rathakāyaṃ pattikayam abhinirmiṇitvā bodhisatvam eva puraskarensuḥ agārād anagāriyaṃ pravrajituṃ // bodhisatve khalu punar bhikṣavaḥ abhiniṣkramante yāvatā suvarṇādhipatayo suvarṇarājāno aṇḍajā vā jarāyujā vā saṃsvedajā vā aupapādukā vā te mahatīṃ caturaṃginīṃ senāṃ abhinirmiṇitvā mahāntaṃ hastikāyaṃ aśvakāyaṃ rathakāyaṃ pattikāyaṃ abhinirmiṇitvā bodhisatvam eva puraskarensuḥ // nagaradevatā bodhisatvasya gacchataḥ purataḥ sthitvā dīnamanā āha //
nāga nāga avalokayāhi me siṃha siṃha avalokayāhi me //
satvasāra avalokayāhi me sārthavāha avalokayāhi me //
kapilāhvayāto nirgamya avalokiya puravaraṃ puruṣasiṃho śākyakulānandajanano imāṃ girām abhyudīrayati //
api narakaṃ prapateyaṃ viṣaṃ ca khādetuṃ bhojanaṃ bhuṃje //
na tu punar iha praviśya aprāpya jarāmaraṇapāraṃ //
ayaṃ bhikṣavaḥ bodhisatvasya abhiniṣkramaṇasampadā //
___bodhisatvo devasahasrehi caturhi ca mahārājehi saṃpratigṛhīto kapilavastuto dakṣiṇena dvādaśa yojanāni nīto mallaviṣayaṃ anomiyaṃ nāma adhiṣṭhānaṃ vaśiṣṭhasya ṛṣisya āśramapadasya nātidūre // tahiṃ bodhisatvo pratiṣṭhito chandako ca // bodhisatvo
[_Mvu_2.165_] chandakasya haste ābharaṇāni ca deti kaṇṭhakaṃ ca aśvaṃ chatraratnaṃ ca pituś ca śuddhodanasya saṃdiśati mahāprajāpatīye gautamīye sarvasya ca jñātivargasya kauśalyaṃ jalpesi kṛtakṛtyo āgamiṣyāmi pravṛttavaradharmacakraḥ // chandako āha // mātuḥ pituḥ na utkaṇṭhitaṃ syā te // bodhisatvo āha // chandaka ityartham evam ahaṃ tava doṣadarśī bhokṣārthaṃ mokṣamati svajanaṃ tyajāmi //
jātasya janmani kathaṃ punarbhaveyā iṣṭena bāndhavajanena viprayogaḥ //
yadi na maraṇaṃ no jātaṃ syān na rogajarādayaḥ yadi ca na bhaved iṣṭatyāgo na cāpriyasaṃśrayo //
yadi ca viphalā no syād āsā sukhaṃ ca na caṃcalaṃ vividhaviṣayā mānuṣyasmiṃ imāpi ratir bhavet* //
chandako āha // tvaṃ nāma āryaputra nirdiṣṭo sarvaśāstrakuśalehi cāturdvīpagatir bhaviṣyasīti / na taṃ satyaṃ // bodhisatvo āha // bho bhaṇe chandakā kim anyaṃ ca bhaṇitaṃ tehi naimittikehi kuśalehi // vartati khu satyakālo yadi te mama gauravaṃ asti // chandako āha // eṣo bhaṇāmi / atha vā vijahitvā medinīṃ pravrajati bhavati bhavarāgahantā aśeṣadarśī idaṃ dvitīyaṃ //
___bodhisatvasya etad abhūṣi / kathaṃ pravrajyā ca cūḍā ca // bodhisatvena asipaṭṭena cūḍā chinnā sā ca cūḍā śākreṇa devānām indreṇa praticchitā trāyastriṃśadbhavane pujyati
[_Mvu_2.166_] cūḍāmahaṃ ca vartati // samasamaṃ kaṇṭhako bodhisatvasya pādāṃ lihati / bodhisatvo anapekṣo prakramati //
pravrajyāṃ kīrtayiṣyāmi yathā pravraji cakṣumāṃ //
jīrṇaṃ kālagataṃ dṛṣṭvā saṃvegam alabhe muniḥ //
yoniśo labdhasaṃvego mahāprajño vipaśyako //
dṛṣṭvā ādīnavaṃ loke pravraji anagāriyaṃ //
avahāya mātāpitaraṃ jñātisaṃgamanaṃ tathā //
niryāsi kapilavastuto aśvam abhiruhya kaṇṭhakaṃ //
avahāyāśvacchandake chittvāna gṛhabāndhanāṃ //
sarvam etam avasṛjya anapekṣo eva prakramet* //
yaṃ dāni bodhisatvena abhiniṣkramitvā anomiyāto adhiṣṭhānāto vaśiṣṭhasya ṛṣisya āśramasya nātidūrato chandako nivartitaḥ sakaṇṭhako ābharaṇāni ca visarjitāni rājño śuddhodanasya kauśalyaṃ saṃdiṣṭaṃ mahāprajāpatīye gautamīye tathānyeṣām api jñātīnāṃ / yaśodharāye na saṃdiśati // yadā bhagavāṃ pravṛttavaradharmacakraḥ taṃ bhikṣūhi śrutaṃ / bhikṣū bhagavantam āhansuḥ // kathaṃ yaśodharāye anapekṣo prakrānto // bhagavān āha // nāhaṃ bhikṣavaḥ etarahiṃ evānapekṣo prakrānto / anyadāpi ahaṃ yaśodharāye anapekṣo prakrāntaḥ // bhikṣū āhansuḥ // anyadāpi bhagavan* // bhagavān āha // anyadāpi bhikṣavaḥ //
___bhūtapūrvaṃ bhikṣavo 'tītamadhvāne uttarāpathe takṣaśilā nāma nagaraṃ tatra vajraseno
[_Mvu_2.167_] nāma śreṣṭhiputro aśvavāṇijyena takṣaśilāto vārāṇasiṃ gacchati aśvapaṇyam ādāya // so dāni gacchanto anyaś ca vārāṇasīye sārtho corehi viprahato / vaṇijā hatavihatā kṛtā sarve aśvā hṛtā // so dāni sārthavāho mṛtakena puruṣakuṇapena ātmānaṃ praticchādetvā śayito evaṃ na hato // yadā te corā taṃ sārthavāhaṃ hataviprahataṃ kṛtvā grahaṇam ādāya gatā tadā so vajraseno aśvavāṇijo udakabhramena vārāṇasīṃ nagaraṃ praviśitvā śūnyāgāre śayito // tāṃ eva dāniṃ rātrīṃ vārāṇasīye nagare corehi rājakulāto sandhiṃ chittvā prabhūtaṃ dravyaṃ hṛtaṃ / prabhātāye rātrīye rājakule sandhiḥ chinnā amātyehi dṛṣṭā // tehi rājñe {Senart: rājñe} niveditaṃ // mahārāja rājakule sandhiḥ chinnā // rājñā āṇattā // pratyavekṣatha rājakulaṃ // amātyehi pratyavekṣantehi dṛṣṭaṃ prabhūtaṃ dravyaṃ hṛtaṃ // tehi rājña ārocitaṃ // mahārāja prabhūto rājakulāto dravyaṃ hṛtaṃ // rājñā amātyā āṇattā // mārgatha tāṃ corāṃ // te rāja-āṇattīye tanmuhūrtaṃ vārāṇasīye caurā mārgīyanti sarvagṛhāṇi lolīyanti devāgārāṇi śūnyāgārāṇi //
___te rājabhaṭṭā mārgantā tahiṃ śūnyāgāraṃ praviṣṭā yatra vajraseno aśvavāṇijako caurehi viprahato śayito // so dāni mārgaśrameṇa ca rātrījāgareṇa ca cintāye ca śrāntokānto prasupto sūrye pi udite na vibudhyati // so tehi rājabhaṭṭehi caurā mārgantehi dṛṣṭo rudhireṇa siktāvasiktagātravastro sadravyo śayito teṣāṃ rājabhaṭṭānāṃ ca dṛṣṭvā etad abhūṣi // ayaṃ cauro rājakulamoṣako // so dāni rājabhaṭṭena pādena
[_Mvu_2.168_] prahāraṃ dattvā utthāpito / uttiṣṭha pāpa caura asti nāma tvaṃ rājakulaṃ dharṣayasi // so dāni aśvavāṇijako bhīto trasto utthito kim etaṃ ti // te dāni rājabhaṭṭā āhansuḥ // asti nāma tvaṃ pāpa caura rājakulaṃ pi dharṣayasi // so dāni āha // āryā prasīdatha nāhaṃ cauro aśvavāṇijako ahaṃ ti // te dāni rājabhaṭṭā āhansuḥ // edṛśako aśvavāṇijako bhavati yādṛśo tvaṃ pāpacauro tvaṃ // tehi sa udīrayanto paścādbāhuṃ bandhayitvā rājño upanāmayito // evaṃ deva śūnyāgāre śayito labdho // rājā pi caṇḍo ca ugraśāsano ca / tena āṇattaṃ // gacchatha naṃ atimuktakaśmaśāne netvā jīvaśūlakaṃ karotha //
___so dāni paścādbāhuṃ bandhanabuddho padyapānena pāyī vadhyakaṇṭhaguṇena kharasvareṇa {Senart. svarasvareṇa} paṭahena vādyamānena asiśaktitomaradharehi puruṣehi vadhyaghāṭakehi parivṛto janasahasrehi atimuktakaśmaśānaṃ nirnīyati gaṇikāvīthiṃ ca saṃprāptaḥ / tahiṃ ca śyāmā nāma agragaṇikā āḍhyā mahādhanā mahākośā prabhūtajātarūparajatopakaraṇā prabhūtadāsīdāsakarmakarapauruṣeyā // so dāni sārthavāhaḥ vadhaṃ nīyanto tāye śyāmāye agragaṇikāye dṛṣṭo / saha darśanamātreṇa gaṇikāye tasmiṃ sārthavāhe premnaṃ nipatitaṃ // yathoktaṃ bhagavatā //
pūrvaṃ vāsanivāsena pratyutpanne hitena vā //
evaṃ saṃjāyate premnaṃ utpalaṃ vā yathodake //
saṃvāsena nivāsena prekṣitena smitena ca //
evaṃ saṃjāyate premnaṃ mānuṣāṇāṃ mṛgāṇa ca //
[_Mvu_2.169_] yatra manaṃ praviśati cittaṃ vāpi prasīdati //
sarvatra paṇḍito gacche saṃstavo vai pure bhavet* //
sā dāni gaṇikā tahiṃ aśvavāṇijake jātīsahasrāṇi premnānubaddhā / tasyā tahiṃ atyarthaṃ premnaṃ utpannaṃ // tasyā dāni etad abhūṣi / yadi etaṃ puruṣaṃ na labhāmi mariṣyāmi // sā dāni tanmuhūrtaṃ ceṭikām āha // amuke gaccha mama vacanena etāṃ vadhyaghātāṃ vadehi ahaṃ vo ettakaṃ hiraṇyasuvarṇaṃ dāsyāmi mā etaṃ puruṣaṃ ghātetha / anyo puruṣo āgamiṣyati etadvarṇo etadrūpo ca taṃ gṛhya taṃ māretha // tathā ca jalpasi dvitīyo na jānīte // tataḥ sā ceṭī gatvā teṣāṃ ca ghātakānāṃ yathāsandiṣṭaṃ ārocayesi // tasyā te vadhyaghātakā āhansuḥ // vāḍhaṃ evaṃ bhavatu // te dāni kṛtāntasūnikāṃ gacchanti // tahiṃ dāni gaṇikākule śreṣṭhisya ekaputrako dvādaśavarṣikena krayeṇa praviṣṭako daśa varṣā atikrāntā dve varṣā avaśiṣṭā // tadyathāha //
śātaṃ māyā kṣatriyāṇāṃ brāhmaṇānāṃ duve śatā //
sahasraṃ māyā rājānāṃ strīmāyā hi anantikā //
sā dāni gaṇikā śyāmā tasya śreṣṭhiputrasya agrato bhojanaṃ vyapaneti vyaṃjanaṃ ca / śreṣṭhiputro pṛchhati // syāme kim imaṃ bhaviṣyati // sā āha // āryaputra taṃ me vadhyaṃ dṛṣṭvā kṛpā utpannā / tasyā me etad abhūṣi // svayaṃ imaṃ bhojanaṃ hariṣyāmi // śreṣṭhiputro āha // mā tvaṃ svayaṃ gacche ceṭiṃ preṣehi // sā āha // ko janāti dāsyati vā ceṭī na vā dāsyatīti / svayaṃ āharitvā dāsyāmi // tato so śreṣṭhiputro
[_Mvu_2.170_] āha // ānehi ahaṃ gamiṣyāmi mā tvaṃ svayaṃ gacchāsi // sā dāni bhūyasyā mātrayā māyāṃ darśayati / āha // na hoti mā āryaputro gacchatu ahaṃ gamiṣyāmi // śreṣṭhiputro pi āha // na hi mā tvaṃ gaccha ahaṃ gamiṣyāmi // gaṇikā āha // yathā āryaputrasya abhiprāyo bhavatu ahaṃ vā gaccheya āryaputro vā // so dāni śreṣṭhiputro taṃ bhojanam ādāya prasthito // tāye dāni gaṇikāye ceṭī uktā // gaccha yadā eṣo śreṣṭhiputro ghātito bhavati tataḥ taṃ puruṣaṃ praticchannaṃ ānayāhi yathā na kocit paśyeyā yāva dāni sūryo astameti // sarvo janakāyo nivṛttaḥ te ca vadhyaghātāḥ śmaśānam anuprāptāḥ so ca śreṣṭhiputro taṃ bhojanam ādāya upagato / tena so bhojano tasya vadhyasya upanāmito / tehi dāni vadhyaghātehi taṃ śreṣṭhiputraṃ ghātetvā so aśvavāṇijako osṛṣṭaḥ //
___so dāni tāye ceṭikāye pracchannaṃ taṃ gaṇikākulaṃ praveśito // so dāni aśvavāṇijako tatmuhūrtake ucchāpito snāpito mahārahaṃ vastraṃ parihāpito mahārahe paryaṃke upaviśāpito gandhamālyaṃ ca upanāmitaṃ bhojanam upanāmitaṃ / paṃcahi kāmaguṇehi samarpitaḥ samagrībhūto // ubhau krīḍanti ramanti pravicārayanti // so dāni prathamako śreṣṭhiputro daśavarṣapraviṣṭo āsi / yadā ghātāpito tadāpi dve varṣāṇi sarvopakaraṇaṃ mātāpitṝṇāṃ sakāśāto ānīyati // so dāni aśvavāṇijako taṃ vartanaṃ tādṛśaṃ paśyiya śokasamarpito pāṇḍuvarṇo bhave / na bhuktaṃ pi yaṃ bhojanaṃ taṃ chaḍḍeti mā haivaṃ ahaṃ pi tathā eva haniṣyāmi yathā so purimako śreṣṭhiputro // sā dāni gaṇikā taṃ aśvavāṇijakaṃ pṛcchati // āryaputra ettako kālo
[_Mvu_2.171_] yataḥ āryaputro iha praviṣṭo na ca te paśyāmi abhirataṃ na udagraṃ / kena te vaikalyaṃ kiṃ prārthayasi kasya vā te abhilāṣo taṃ labhiṣyasi / so dāni aśvavāṇijako āha // sā asmākaṃ nagarī takṣaśilā udyānopaśobhitā puṣkariṇīhi ca tatra ca abhīkṣṇaṃ jano udyānayātrāṃ nirdhāvati krīḍārthaṃ tāni codyānāni tāṃ ca udyānakrīḍāṃ dakakrīḍāni ca samanusmarāmi // gaṇikā āha // āryaputra ihāpi vārāṇasyāṃ udyānāni puṣkariṇyaś ca ārāmāni ca puṣpaphalopetāni ramaṇīyāni yadi āryaputrasya udyānagamane abhiprāyo nirdhāvāmi udyānabhūmiṃ krīḍārthaṃ // so āha // vāḍhaṃ virdhāvāmo ti //
___tāye dāni gaṇikāye anyatarā udyānabhūmī siktasaṃsṛṣṭā kārāpitā / taṃ aśvavāṇijakaṃ onaddhahayane prakṣipitvā khādyabhojyaṃ ca pānaṃ ca gandhamālyaṃ ca ādāya ceṭīhi puraskṛtā niṣkrāntā // tena dāni vajrasenena śreṣṭhiputreṇa sā gaṇikā uktā // etāṃ puṣkariṇīṃ pratisīrāhi prativeṭhāpehi viśvastā dakakrīḍāṃ krīḍiṣyāmaḥ na kocit paśyati // tasyā gaṇikāye bhavati // suṣṭu āryaputro jalpati tatra viśvastaṃ krīḍiṣyāmaḥ na ca naṃ kocit pratyabhijāniṣyati // tāye dāni gaṇikāye puṣkariṇī pratisīrāhi veṭhāpitā / te dāni udakakrīḍāye krīḍanti ramanti pravicārayanti ubhaye atṛtīyā // tasya dāni aśvavāṇijakasya bhavati / yadi ahaṃ adya na palāyāmi na bhūyaḥ śakyaṃ palāyituṃ // so dāni pānaṃ agre sthāpayitvā tāṃ gaṇikāṃ pāyeti yadā ca eṣā pramattā bhaved ahaṃ tadā śakyeyaṃ palāyituṃ // gaṇikā pi paśyati premnena paśyati māṃ āryaputro pāyetīti / sā dāni pibantī mattā
[_Mvu_2.172_] saṃvṛttā // so dāni aśvavāṇijako teṣāṃ ceṭīnām āha // gacchatha yūyaṃ bhāṇḍamūle āsatha vayaṃ viśvastā udakakrīḍāṃ krīḍiṣyāmaḥ // tā dāni ceṭī ekānte bhāṇḍamūle āsanti // te dāni ubhayo puṣkariṇīm otīrṇā udakakrīḍyakehi krīḍituṃ // so dāni aśvavāṇijako tāṃ śyāmāṃ kaṇṭhe samāliṃgaṃ kṛtvā nivarteti muhūrtaṃ vāretvā udyacchati / śyāmā jānāti āryaputra udakakrīḍāṃ karoti / evaṃ tena aśvavāṇijena vajrasenena bhūyobhūyo cirataraṃ nivuṭṭiya vāryati śyāmā ca pīḍiyati vajraseno ca tahiṃ udake nivuṭṭāpiya karoti alpaprāṇāṃ saṃjātāṃ // vajrasenasya bhavati / mṛtā eṣā śyāmā ayaṃ velā mama palāyanāye // so dāni śyāmāṃ mṛtām abhijñātvā puṣkariṇīye sopānasmiṃ sthapetvā ito itaḥ pratyavekṣitvā palāyate yathā na kenacid dṛṣṭo //
___teṣāṃ ceṭīnām etad abhūṣi / viloḍenti atra puṣkariṇīyaṃ āryaputro āryadhītā ca krīḍārthaṃ na ca sānaṃ kiṃcit krīḍāntānāṃ śābdaṃ śṛṇoma gacchāma jānāma // te dāni puṣkariṇīṃ allīnā paśyanti ca tāṃ śyāmāṃ tatra puṣkariṇyāṃ sopāne mṛtikāṃ śāyamānāṃ / kathaṃcid āśvāsayanti // sā dāni śyāmā tehi ceṭīhi tanmuhūrtaṃ omūrdhikam ālambāpitā sarvaṃ ca se udakaṃ mukhena āgataṃ // sā dāni śyāmā yaṃ velaṃ pratyāśvastā tataḥ ceṭīni pṛcchati kahiṃ āryaputro ti // ceṭī āhansuḥ // āryadhīte na khalv āryaputro kahiṃcid dṛśyati bhavitavyaṃ palāno // sā āha // mā ciraṃ karotha nagaraṃ pravekṣyāmaḥ // tā dāni nagaraṃ praviṣṭā //
[_Mvu_2.173_]___sā dāni śyāmā gaṇikā tanmuhūrtaṃ caṇḍālā śabdāpiyāna āha // ahaṃ yuṣmākaṃ ettakaṃ ca ettakaṃ ca hiraṇyaṃ upajīvanaṃ dāsyāmi icchāmi pratyagramṛtakaṃ puruṣaṃ anādaṣṭaṃ ānīyantaṃ // āhansu // vāḍhaṃ ānīyati // tehi śmaśānaṃ gatvā pratyagramṛtako puruṣo anādaṣṭo ānīyate yathā na kenacid dṛṣṭo // te dāni caṇḍālā upajīvanaṃ dattvā visarjitā // tāye dāni śyāmāye so mṛtako puruṣo gandhodakena snāpayitvā gandhehi anulipitvā arhantehi vastrehi veṭhitvā camusmiṃ prakṣipitvā subaddhaṃ kṛtvā teṣāṃ ceṭīnām āha // sarva ekakaṇṭhā rodanaṃ karotha evaṃ ca vadatha āryaputro kālagato āryaputro kālagato ti // tehi ceṭīhi yathāyathā tāye śyāmāye sandiṣṭaṃ rodanaṃ kṛtaṃ // mahatā janakāyena gaṇikāye śyāmāye gṛhe rodanaśabdaṃ śrutvā śreṣṭhiputro kālagato ti / tasya śreṣṭhiputrasya mātāpitṛbhiḥ śrutaṃ so asmākaṃ ekaputrako kālagato ti // te dāni rodanaṃ karontā taṃ gaṇikākulaṃ gatāḥ sarvo ca jñātivargo / gaṇikāvīthijanena samāsyati // te āhansu // apaharatha etāṃ camuṃ paścimadarśanaṃ putraṃ paśyāma // tasyā dāni gaṇikāye etad abhūṣi / yadi camuṃ hariṣyanti tato buddhiṣyanti tad ahaṃ khaṇḍakhaṇḍaṃ chindiṣyaṃ // sā teṣāṃ āha // mā tumhe camuṃ apahariṣyatha // te āhansuḥ // kiṃkāraṇaṃ // sā āha // yaṃ kālaṃ āryaputro glāno taṃ kālaṃ mayā ukta āryaputra gacchāhi mātāpitṝṇāṃ kulaṃ / so dānāha / ettakehi varṣehi na gato na idānīṃ gamiṣyaṃ yāvad vārttībhavāmi tataḥ gamiṣyaṃ mātāpitṝṇi draṣṭuṃ / so dāni yaṃ velaṃ na vārttībhavati vyādhinā ca grasto tato naṃ ahaṃ saṃdiṣṭā mā me
[_Mvu_2.174_] mṛtasya mātāpitṝṇāṃ jñātīnāṃ vā darśayiṣyasi ettakaṃ me priyaṃ karohi / mayā ca āryaputrasya pratijñātaṃ na āryaputra mṛtakaṃ kasyacit* mātāpitṝṇāṃ vā jñātīnāṃ vā upadarśayiṣyāmi / kāmaṃ ātmānam upasaṃkrameyaṃ na punar āryayutrasya śarīrasaṃdarśanaṃ kareyaṃ / tato yadi tumhe evaṃ camuṃ apaharatha ātmānaṃ aham upasaṃkrameyaṃ / evaṃ mayā āryaputrasya carimakāle pratijñātaṃ // śreṣṭhisya bhavati // evam etaṃ yathā eṣā jalpati yat kāraṇaṃ eṣā mama putrasya atyarthaṃ priyā manāpā ca āsi yā maraṇakāle pi mama putreṇa eṣā na parityaktā eṣāpi ca mama putrasya bhāvānuraktā hitakāmā ca āsi atmākaṃ ca putrako mṛto alabhanīyo eṣo rtho yadi vayaṃ etat putraṃ mṛtaṃ na labhāmaḥ tasmād apanetuṃ camuṃ // śreṣṭhinā āṇattaṃ // mā apaharatha camuṃ yathā mama putrasya maraṇakāle abhiprāyo tathā bhavatu // so dāni mahatā satkāreṇa nagarāto niṣkāsiya ekānte dhyāyito // sā dāni gaṇikā atikaruṇāni rodati śocati paridevati bahūni māyāni darśayati / nivārīyantī yena citā tataḥ abhimukhā dhāvati icchati citāyāṃ patituṃ sarvajanena nivāritā citāyāṃ patantī // tasya dāni śreṣṭhiputrasya mātāpitṝṇām etadabhūṣi // imā śyāmā gaṇikā asmākaṃ putrasya iṣṭā ca dayitā ca āsi etāye pi ca asmākaṃ putro iṣṭo ca dayito āsi yaṃ nūnaṃ vayemetāṃ śyāmāṃ gṛhaṃ pravaśyāmaḥ yā asmākaṃ putrasya darśanaṃ bhaviṣyati // tena dāni śreṣṭhinā sā śyāmā rājakulāto anujānāpetvā gṛhaṃ praveśitā // sā dāni omuktamaṇisuvarṇā odātavastrāmbaradharā ekaveṇīdharā vajrasenam aśvavāṇijakaṃ śocantī āsati / śreṣṭhiputrasya ca mātāpitṝṇām etad abhūṣi / asmākam eṣā ekaputrasya
[_Mvu_2.175_] śocati // so dāni śreṣṭhi sabhāryako yathā va putrakaṃ tathā tāṃ śyāmāṃ ceṣṭati //
___kadācid dāni takṣaśilakā naṭā vārāṇasīm āgatāḥ / te dāni naṭadārakā bhikṣārthakā taṃ śreṣṭhikulaṃ praviṣṭā // tāye dāni śyāmāye teṣāṃ naṭadārakānām uttarāpathakaṃ bhāṣyaṃ pragṛhītaṃ / sā tāṃ naṭadārakāṃ pṛcchati / kuto yūyaṃ ti // te āhansuḥ // uttarāpathakā vayaṃ // sā āha // katamāto adhisthānāto // te āhansuḥ // takṣaśilāto // sā āha // yonaṃ pratyabhijānatha yūyaṃ takṣaśilāyāṃ śreṣṭhiputro vajraseno nāma aśvavāṇijo // naṭadārakā āhansuḥ // āma pratyabhijānāma // sā āha // śakyatha mama vyāpāraṃ kartuṃ // te āhansuḥ // vāḍhaṃ śakyāmo ti kiṃ kartavyaṃ // sā āha // imaṃ ślokaṃ śreṣṭhiputrasya vajrasenasya santike bhaṇatha //
yān tvaṃ sālehi phullehi śyāmāṃ kauśeyavāsinīṃ //
gāḍhaṃ aṃkena pīḍesi sā te kauśalyaṃ pṛcchati //
te dāni naṭadārakā anupūrveṇa takṣaśilām āgatā aśvavāṇijakaṃ vajrasenam upasaṃkramitvā āhansuḥ //
yān tvaṃ sālehi phullehi śyāmāṃ kauśeyavāsinīṃ //
gāḍhaṃ aṃkena pīḍesi sā te kauśalyaṃ pṛcchati //
so dāni vajraseno śreṣṭhiputro taṃ ślokaṃ śrutvā tāṃ naṭadārakāṃ gāthayā pratabhāṣe //
[_Mvu_2.176_] rāgābhibhūtā na sukhaṃ śayanti kṛtānukāraṃ pratikartukāmā //
narāḥ kṛtajñā na sukhaṃ śayanti vairaprasaṃgī na sukhaṃ śayanti //
taṃ vo na śraddadhāmy ahaṃ vāto vā girim āvahe //
kathaṃ sā mṛtikā nārī mama kauśalyakaṃ bhaṇe //
te dāni naṭadārakā āhaṃsuḥ //
nāpi sā mṛyate nārī nāpy anyam abhikāṃkṣati /
ekaveṇīdharā bālā tvām eva abhikāṃkṣati //
śreṣṭhiputro vajraseno āha //
asaṃstutaṃ me cirasaṃstutena na nirmiṇeyā dhruvam adhruveṇa //
ito py ahaṃ dūrataraṃ gamiṣyaṃ mamāpi sā anyaṃ na nirmiṇeya //
syāt khalu bhikṣavaḥ yuṣmākam evam asyād anyaḥ sa tena kālena tena samayena vajraseno nāma aśvavāṇijako abhūṣi / naitad evaṃ draṣṭavyaṃ / tatkasya hetoḥ / ahaṃ sa bhikṣavaḥ tena kālena tena samayena vajraseno nāma aśvavāṇijako abhūṣi // anyā sā tena kālena tena samayena nagare vārāṇasīye gaṇikā śyāmā