Padmagupta (alias Parimala): Navasāhasāṅkacarita
prathamaḥ sargaḥ
avyāt sa vo yasya nisargavakraḥ spṛśaty adhijyasmaracāpalīlām
jaṭāpinaddhoragarājaratnamarīcilīḍhobhayakoṭir induḥ //
avyāt sa vo yasya nisarga-vakraḥ spṛśaty adhijya-smara-cāpa-līlām
jaṭā-pinaddha-uraga-rāja-ratnamarīci-līḍha-ubhaya-koṭir induḥ //
jaṭāhiratnadyutipāṭalo 'vyāt sa vaḥ śaśī śaṅkaramauliratnam
śrutāv aśokāṅkurakautukena yaṃ kartum icchaty acalendrakanyā //
jaṭā-ahi-ratna-dyuti-pāṭalo 'vyāt sa vaḥ śaśī śaṅkara-mauli-ratnam
śrutāv aśoka-aṅkura-kautukena yaṃ kartum icchaty acala-indra-kanyā //
kumbhasthalī rakṣatu vo vikīrṇasindūrareṇur dviradānanasya
praśāntaye vighnatamaśchaṭānāṃ niṣṭhyūtabālātapapallaveva //
kumbha-sthalī rakṣatu vo vikīrṇasindūra-reṇur dvirada-ānanasya
praśāntaye vighna-tamaś-chaṭānāṃ niṣṭhyūta-bāla-ātapa-pallava īva //
cakṣus tad unmeṣi sadā mukhe vaḥ sārasvataṃ śāśvatam āvir astu
paśyanti yenāvahitāḥ kavīndrās triviṣṭapābhyantaravarti vastu //
cakṣus tad unmeṣi sadā mukhe vaḥ sārasvataṃ śāśvatam āvir astu
paśyanti yena-avahitāḥ kavi-indrās triviṣṭapa-abhyantara-varti vastu //
prācīnakavivarṇanam
prācīnakavivarṇanam
tattvaspṛśas te kavayaḥ purāṇāḥ śrībhartṛmeṇṭhapramukhā jayanti
nistṛṃśadhārāsadṛśena yeṣāṃ vaidarbhamārgeṇa giraḥ pravṛttāḥ //
tattva-spṛśas te kavayaḥ purāṇāḥ śrī-bhartṛmeṇṭha-pramukhā jayanti
nistṛṃśa-dhārā-sadṛśena yeṣāṃ vaidarbha-mārgeṇa giraḥ pravṛttāḥ //
pūrṇendubimbād api sundarāṇi teṣām adūre purato yaśāṃsi
ye bhartṛmeṇṭhādikavīndrasūktivyaktopadiṣṭena pathā prayānti //
pūrṇa-indu-bimbād api sundarāṇi teṣām adūre purato yaśāṃsi
ye bhartṛmeṇṭha-ādi-kavi-indra-sūktivyakta-upadiṣṭena pathā prayānti //
sarasvatīkalpalataikakandaṃ vandāmahe vākpatirājadevam
yasya prasādād vayam apy ananyakavīndracīrṇe pathi sañcarāmaḥ //
sarasvatī-kalpalatā-eka-kandaṃ vandāmahe vākpatirāja-devam
yasya prasādād vayam apy ananyakavi-indra-cīrṇe pathi sañcarāmaḥ //
divaṃ yiyāsur mama vāci mudrām adatta yāṃ vākpatirājadevaḥ
tasyānujanmā kavibāndhavasya bhinatti tāṃ saṃprati sindhurājaḥ //
divaṃ yiyāsur mama vāci mudrām adatta yāṃ vākpatirāja-devaḥ
tasya anujanmā kavi-bāndhavasya bhinatti tāṃ saṃprati sindhurājaḥ //
kaveḥ śālīnatādi
kaveḥ śālīnatādi
naite kavīndrāḥ kati kāvyabandhe tad eṣa rājñā kim ahaṃ niyuktaḥ
kiṃ vālukāparvatake dhareyam āropyate satsu kulācaleṣu //
na ete kavi-indrāḥ kati kāvya-bandhe tad eṣa rājñā kim ahaṃ niyuktaḥ
kiṃ vāluka-aparvatake dhara īyam āropyate satsu kula-acaleṣu //
aho mahatsāhasam etad eva yad varṇaṇīyo navasāhasāṅkaḥ
dūre paricchedakathā hi satyam etadguṇānām udadher apāṃ ca //
aho mahat-sāhasam etad eva yad varṇaṇīyo nava-sāhasa-aṅkaḥ
dūre pariccheda-kathā hi satyam etad-guṇānām udadher apāṃ ca //
bhaktyāthavāsyaiva mama prabandhe sūkṣmo 'yam unmīlati śaktileśaḥ
ullaṅghito yat kapinā payodhiḥ sevānubhavaḥ sa raghūdvahasya //
bhaktya āthava āsya eva mama prabandhe sūkṣmo 'yam unmīlati śakti-leśaḥ
ullaṅghito yat kapinā payodhiḥ sevā-anubhavaḥ sa raghu-udvahasya //
samatsare cetasi durjanānāṃ na jātucit sūktiguṇo guṇāya
nisargakṛṣṇendravadhūkapole nirarthakaḥ kuṅkumapattrabhaṅgaḥ //
sa-matsare cetasi durjanānāṃ na jātu-cit sūkti-guṇo guṇāya
nisarga-kṛṣṇa-indra-vadhū-kapole nirarthakaḥ kuṅkuma-pattra-bhaṅgaḥ //
kim anyad asyāś caritair nṛpasya muktāvadātaiḥ kṛtamaṇḍanāyāḥ
madīyasūkter mukulībhavantu svabhāvaśuddhāni satāṃ manāṃsi //
kim anyad asyāś caritair nṛpasya muktāvadātaiḥ kṛta-maṇḍanāyāḥ
madīya-sūkter mukulībhavantu svabhāva-śuddhāni satāṃ manāṃsi //
namo 'stu sāhityarasāya tasmai niṣiktam antaḥ pṛṣatāpi yasya
suvarṇatāṃ vaktram upaiti sadhor durvarṇatāṃ yāti ca durjanasya //
namo 'stu sāhitya-rasāya tasmai niṣiktam antaḥ pṛṣata āpi yasya
suvarṇatāṃ vaktram upaiti sadhor durvarṇatāṃ yāti ca durjanasya //
śrīsāhasāṅkojjvalakīrtigarbhā mamāthavā kaṃ na haranti vācaḥ
kasyātra lobhāya na śuktayas tā muktā hi yāsām udare sphuranti //
śrī-sāhasa-aṅka-ujjvala-kīrti-garbhā mama athavā kaṃ na haranti vācaḥ
kasya atra lobhāya na śuktayas tā muktā hi yāsām udare sphuranti //
pratijñā
pratijñā
etāny avantīśvarapārijātajātāni tārāpatipāṇḍurāṇi
sampraty ahaṃ paśyata! digvadhūnāṃ yaśaḥprasūnāny avataṃsayāmi //
etāny avanti-īśvara-pārijātajātāni tārā-pati-pāṇḍurāṇi
sampraty ahaṃ paśyata! dig-vadhūnāṃ yaśaḥ-prasūnāny avataṃsayāmi //
atha ujjayinīvarṇanam
atha ujjayinīvarṇanam
asti kṣitaūjjayinīti nāmnā purī vihāyasy amarāvatīva
babandha yasyāṃ padam indrakalpaḥ śrīvikramāditya iti kṣitīśaḥ //
asti kṣitau ujjayini īti nāmnā purī vihāyasy amarāvati īva
babandha yasyāṃ padam indra-kalpaḥ śrī-vikramāditya iti kṣiti-īśaḥ //
āmañjuguñjatkalahaṃsapaṅktivikasvarāmbhojarajaḥpiśaṅgā
ābhāti yasyāḥ parikhā nitambe saśabdajambūnadamekhaleva //
ā-mañju-guñjat-kalahaṃsa-paṅktivikasvara-ambhoja-rajaḥ-piśaṅgā
ābhāti yasyāḥ parikhā nitambe sa-śabda-jambū-nada-mekhala īva //
prākāravapracchalataḥ śarīram āvartya līlāśayanaṃ murāreḥ
yatrāntarasthāyinidhānarakṣāṃ vidhātum unmagna ivoragendraḥ //
prākāra-vapra-cchalataḥ śarīram āvartya līlā-śayanaṃ murāreḥ
yatra antara-sthāyi-nidhāna-rakṣāṃ vidhātum unmagna iva uraga-indraḥ //
pade pade sāndrasudhojjvalāni gṛhāṇi yā nākasadāṃ bibharti
abhyudgatānīva phaṇīndralokam āpūrya tadbhūmibhṛtāṃ yaśāṃsi //
pade pade sāndra-sudhā-ujjvalāni gṛhāṇi yā nāka-sadāṃ bibharti
abhyudgatāni-iva phaṇi-indra-lokam āpūrya tad-bhūmi-bhṛtāṃ yaśāṃsi //
himacchaṭāhāribhir aṃśujālaiḥ prālambimuktāphalajālakāni
vilāsinīvibhramamandirāṇi yasyāṃ hasantīva parasparasya //
hima-cchaṭā-hāribhir aṃśu-jālaiḥ prālambi-muktāphala-jālakāni
vilāsinī-vibhrama-mandirāṇi yasyāṃ hasanti iva parasparasya //
gṛhāṇi yasyāṃ savarāṅganāni varāṅganā rūpapuraskṛtāṅgyaḥ
rūpaṃ samunmīlitasadvilāsam astraṃ vilāsāḥ kusumāyudhasya //
gṛhāṇi yasyāṃ sa-vara-aṅganāni vara-aṅganā rūpa-puraskṛta-aṅgyaḥ
rūpaṃ samunmīlita-sad-vilāsam astraṃ vilāsāḥ kusumāyudhasya //
CF. Kāvyaprakāśa 10.131a
yatrānanair eṇādṛśām abhikhyāṃ sitāśmavātāyanapaṅktir eti
ambhoruhair ujjvalahemakḷptair ākāśagaṅgājalaveṇikeva //
yatrā ananair eṇā-dṛśām abhikhyāṃ sita-aśma-vāta-āyana-paṅktir eti
ambho-ruhair ujjvala-hema-kḷptair ākāśa-gaṅgā-jala-veṇika īva //
vidhūyamānāḥ pavanena yasyāṃ nīlāśmaveśmāruṇavaijayantyaḥ
bhinnāñjanaśyāmaghanodgatānāṃ taḍillatānāṃ dyutim āvahanti //
vidhūyamānāḥ pavanena yasyāṃ nīla-aśma-veśma-aruṇa-vaijayantyaḥ
bhinna-añjana-śyāma-ghana-udgatānāṃ taḍil-latānāṃ dyutim āvahanti //
udeti kāntāmaṇimekhalānāṃ gṛhe gṛhe yatra muhur ninādaḥ
āyāti yo 'naṅgajayadvipasya madāvatārotsavaḍiṇḍimatvam //
udeti kāntā-maṇi-mekhalānāṃ gṛhe gṛhe yatra muhur ninādaḥ
āyāti yo 'naṅga-jaya-dvipasya mada-avatāra-utsava-ḍiṇḍimatvam //
mukhendubhiḥ pauravilāsinīnāṃ kapolakāntyā kṛtasaṃvibhāgaḥ
na yāti kārśyaṃ bahule 'pi yatra vātāyanāsannataraḥ śaśāṅkaḥ //
mukha-indubhiḥ paura-vilāsinīnāṃ kapola-kāntyā kṛta-saṃvibhāgaḥ
na yāti kārśyaṃ bahule 'pi yatra vātāyana-āsanna-taraḥ śaśa-aṅkaḥ //
na pakṣapātena vadāmi satyam uṣassu yasyāṃ bhavanāṅganebhyaḥ
sammarjanībhiḥ parataḥ kriyante visūtritaikāvalimauktikāni //
na pakṣa-pātena vadāmi satyam uṣassu yasyāṃ bhavana-aṅganebhyaḥ
sammarjanībhiḥ parataḥ kriyante visūtrita-eka-āvali-mauktikāni //
yasyām asaṅkṣiptadṛśāṃ stanāṅke kastūrikāpattralatā cakāsti
śarāsanābhyāsavidhau samāpte mukteva godhā makaradhvajena //
yasyām asaṅkṣipta-dṛśāṃ stana-aṅke kastūrikā-pattra-latā cakāsti
śara-āsana-ābhyāsa-vidhau samāpte mukta īva godhā makara-dhvajena //
vilāsinīsadmalasatpatākāpaṭāñcale kāñcanakiṅkiṇīnām
nirantarair yā raṇitair ajasram ājñām ivodghoṣayati smarasya //
vilāsinī-sadma-lasat-patākāpaṭa-añcale kāñcana-kiṅkiṇīnām
nirantarair yā raṇitair ajasram ājñām iva udghoṣayati smarasya //
pratikṣaṇaṃ yā galitāṃśukānām anaṅgalīlākalahotsaveṣu
analpakṛṣṇāgurudhūmabhaṅgyā vāmabhruvām arpayatīva vāsaḥ //
pratikṣaṇaṃ yā galita-aṃśukānām anaṅga-līlā-kalaha-utsaveṣu
an-alpa-kṛṣṇa-āguru-dhūma-bhaṅgyā vāma-bhruvām arpayati iva vāsaḥ //
yatrāṣṭamīcandram upeyivāṃsam ālambya saudheṣv asamagrakāntim
keśāhṛtaiḥ ketakagarbhabarhair āpūrayanty ardham arālakeśyaḥ //
yatra aṣṭamī-candram upeyivāṃsam ālambya saudheṣv a-samagra-kāntim
keśa-āhṛtaiḥ ketaka-garbha-barhair āpūrayanty ardham arāla-keśyaḥ //
līlākaṭākṣe madirekṣaṇānāṃ sammohanāstrasphuritaṃ niveśya
ratyā saha kṛīḍati puṣpadhanvā yasyām aśokadrumavīthikāsu //
līlā-kaṭa-akṣe madirā-īkṣaṇānāṃ sammohana-astra-sphuritaṃ niveśya
ratyā saha kṛīḍati puṣpa-dhanvā yasyām aśoka-druma-vīthikāsu //
jāne jaganmohanakautukena vidhāya kūjāmiṣam anyapuṣṭaiḥ
aharniśaṃ cūtavaneṣu yasyām adhīyate mānmatham astravedam //
jāne jagan-mohana-kautukena vidhāya kūja-āmiṣam anya-puṣṭaiḥ
ahar-niśaṃ cūta-vaneṣu yasyām adhīyate mānmatham astra-vedam //
dikcakrasaṃcārimarīcidaṇḍa= cchalena cāmīkaratoraṇānām
avaimi dikpālapurīr vijitya yā hemavetragrahaṇe niyuṅkte //
dik-cakra-saṃcāri-marīci-daṇḍa= cchalena cāmīkara-toraṇānām
avaimi dik-pāla-purīr vijitya yā hema-vetra-grahaṇe niyuṅkte //
ullāsiṣu svarṇagavākṣapaṅkter yā raśmidaṇḍeṣu vighūrṇamānaiḥ
bhāty agravedisphaṭikāṃśujālair dodhūyamānojjvalacāmareva //
ullāsiṣu svarṇa-gava-akṣa-paṅkter yā raśmi-daṇḍeṣu vighūrṇamānaiḥ
bhāty agra-vedi-sphaṭika-aṃśu-jālair dodhūyamāna-ujjvala-cāmara īva //
yasyāṃ gṛhaprāṅganapadmarāgaraśmicchaṭāpāṭalam antarikṣam
āliṅgitaṃ kiṃśukaśoṇabhāsā sandhyātapeneva sadā vibhāti //
yasyāṃ gṛha-prāṅgana-padma-rāgaraśmi-cchaṭā-pāṭalam antarikṣam
āliṅgitaṃ kiṃśuka-śoṇa-bhāsā sandhyā-ātapena iva sadā vibhāti //
avāpya yasyāṃ gṛhadīrghikācchavaiḍūryasopānamayūkhasakhyam
hārītaśaṅkāṃ kalahaṃsaśāvā vāmabhruvāṃ pratyaham arpayanti //
avāpya yasyāṃ gṛha-dīrghika-acchavaiḍūrya-sopāna-mayūkha-sakhyam
hārīta-śaṅkāṃ kalahaṃsa-śāvā vāma-bhruvāṃ pratyaham arpayanti //
nikāmam acchaiḥ pramadākapolair yatrendubimbākṛtibhiḥ kriyante
svavaktrasaundaryavilokaneṣu vilāsino darpaṇanirvyapekṣāḥ //
nikāmam acchaiḥ pramadā-kapolair yatra indu-bimba-ākṛtibhiḥ kriyante
sva-vaktra-saundarya-vilokaneṣu vilāsino darpaṇa-nirvyapekṣāḥ //
parāṅmukhīnām api ratnabhittau prasādavat tadvadanaṃ vilokya
yasyāṃ yuvāno hariṇekṣaṇānām alīkakopaṃ sahasā vidanti //
parāṅmukhīnām api ratna-bhittau prasādavat tad-vadanaṃ vilokya
yasyāṃ yuvāno hariṇa-īkṣaṇānām alīka-kopaṃ sahasā vidanti //
kurvanti yasyāṃ kusumeṣukeliśramonmiṣatsvedalavās taruṇyaḥ
kapolakālāgurupattravallīkalmāṣam ambho gṛhadīrghikāsu //
kurvanti yasyāṃ kusuma-iṣu-keliśrama-unmiṣat-sveda-lavās taruṇyaḥ
kapola-kāla-āguru-pattra-vallīkalmāṣam ambho gṛha-dīrghikāsu //
yasyāṃ samunmīlati sundarīṇāṃ sā kāpi saubhāgyaviśeṣalakṣmīḥ
vilāsamuktāguṇavad yad āsāṃ sadā priyas tiṣṭhati kaṇṭhalagnaḥ //
yasyāṃ samunmīlati sundarīṇāṃ sā ka āpi saubhāgya-viśeṣa-lakṣmīḥ
vilāsa-muktā-guṇa-vad yad āsāṃ sadā priyas tiṣṭhati kaṇṭha-lagnaḥ //
avaimi gītena hṛte kuraṅge purandhribhiḥ saudhatalasthitābhiḥ
śyāmāsu yasyāṃ labhate tadaccha= kapolabimbānukṛtiṃ mṛgāṅkaḥ //
avaimi gītena hṛte kuraṅge purandhribhiḥ saudha-tala-sthitābhiḥ
śyāmāsu yasyāṃ labhate tad-accha= kapola-bimba-anukṛtiṃ mṛgāṅkaḥ //
durgeti sarvatra gatā prasiddhiṃ nagendrakanyeva sanīlakaṇṭhā
yā lagnakāñcīviṣayeṇa kāntiṃ siṃhāsanenātitarāṃ bibharti //
durga īti sarvatra gatā prasiddhiṃ naga-indra-kanya īva sa-nīla-kaṇṭhā
yā lagna-kāñcī-viṣayeṇa kāntiṃ siṃhāsanena atitarāṃ bibharti //
vṛntād apāstair marutā vikīrṇaiḥ sugandhibhis tīrataruprasūnaiḥ
śiprāsarit kūlatamālanīlā vibhāti yasyāḥ kabarīlateva //
vṛntād apāstair marutā vikīrṇaiḥ sugandhibhis tīra-taru-prasūnaiḥ
śiprā-sarit kūla-tamāla-nīlā vibhāti yasyāḥ kabarī-lata īva //
dhūmena yā naikamukhogatena saṃveṣṭyamāṇā paritaś cakāsti
madāttaratneti samatsareṇa kṛtoparodheva mahārṇaveṇa //
dhūmena yā na-eka-mukha-ugatena saṃveṣṭyamāṇā paritaś cakāsti
mad-ātta-ratna īti sa-matsareṇa kṛta-uparodha īva mahā-arṇaveṇa //
vilaṅghayanti śrutivartma yasyāṃ līlāvatīnāṃ nayanotpalāni
bibharti yasyām api vakrimāṇam eko mahākālajaṭārdhacandraḥ //
vilaṅghayanti śruti-vartma yasyāṃ līlāvatīnāṃ nayana-utpalāni
bibharti yasyām api vakrimāṇam eko mahā-kāla-jaṭā-ardha-candraḥ //
dhvajāgralagnena vilambatā kham anekaratnāṃśukadambakena
yasyāṃ sa caṇḍīpatimaṇḍapo 'pi bibharti māyūram ivātapattram //
dhvaja-agra-lagnena vilambatā kham aneka-ratna-aṃśu-kadambakena
yasyāṃ sa caṇḍī-pati-maṇḍapo 'pi bibharti māyūram ivā atapattram //
purā kila brahmakamaṇḍalor yat āpūritaṃ puṇyatamābhir adbhiḥ
dhatte 'tra yā tat tripurāntakasya taḍāgam ādarśam ivāṅkadeśe //
purā kila brahma-kamaṇḍalor yat āpūritaṃ puṇyatamābhir adbhiḥ
dhatte 'tra yā tat tripura-antakasya taḍāgam ādarśam iva aṅkadeśe //
yasyām anekāmaraveśmarājir maṇidhvajāgrocchalitair mayūkhaiḥ
likhaty amartyapramadākuceṣu vicitravarṇā iva patralekhāḥ //
yasyām aneka-amara-veśma-rājir maṇi-dhvaja-agra-ucchalitair mayūkhaiḥ
likhaty amartya-pramadā-kuceṣu vicitra-varṇā iva patra-lekhāḥ //
yasyāṃ visūtrojjhitamekhalāni tathā śukāvartitasītkṛtāni
śaṃsanti saṃketam uṣassu yūnāṃ śiprātaṭodyānalatāgṛhāṇi //
yasyāṃ visūtra-ujjhita-mekhalāni tathā śuka-āvartita-sītkṛtāni
śaṃsanti saṃketam uṣassu yūnāṃ śiprā-taṭa-udyāna-latā-gṛhāṇi //
manoharaiḥ kāmijanasya yasyāṃ nīrandhraniryanmṛganābhigandhaiḥ
sacandanaiḥ kāñcanakeliśailaiḥ kucair ivodyānabhuvo vibhānti //
manoharaiḥ kāmi-janasya yasyāṃ nīrandhra-niryan-mṛga-nābhi-gandhaiḥ
sa-candanaiḥ kāñcana-keli-śailaiḥ kucair iva udyāna-bhuvo vibhānti //
gatāsu tīraṃ timighaṭṭanena sasaṃbhramaṃ pauravilāsinīṣu
yatrollasatphenataticchalena muktārdrahāseva vibhāti śiprā //
gatāsu tīraṃ timi-ghaṭṭanena sa-saṃbhramaṃ paura-vilāsinīṣu
yatra ullasat-phena-tati-cchalena mukta-ardrahāsa īva vibhāti śiprā //
saṃsargam āsādya vilāsinīnāṃ vilāsaveśmāgurudhūpadhūmaiḥ
baddhāspadāḥ saudhaśikhāsu yasyāṃ sugandhi toyaṃ jaladā vamanti //
saṃsargam āsādya vilāsinīnāṃ vilāsa-veśma-āguru-dhūpa-dhūmaiḥ
baddha-āspadāḥ saudha-śikhāsu yasyāṃ sugandhi toyaṃ jaladā vamanti //
satpuṣkaroddyotitaraṅgaśobhiny amandam ārabdhamṛdaṅgavādye
udyānavāpīpayasīva yasyām eṇīdṛśo lāsyagṛhe ramante //
sat-puṣkara-uddyoti-taraṅga-śobhiny amandam ārabdha-mṛdaṅga-vādye
udyāna-vāpī-payasi iva yasyām eṇī-dṛśo lāsya-gṛhe ramante //
māṇikyavātāyanakāntijālaviluptarathyātimirotkarāsu
śyāmāsu yasyāṃ pramadāḥ kathaṃ cit saṅketam utkampikucāḥ prayānti //
māṇikya-vātāyana-kānti-jālavilupta-rathyā-timira-utkarāsu
śyāmāsu yasyāṃ pramadāḥ kathaṃ cit saṅketam utkampi-kucāḥ prayānti //
navāmbuvāhapratibimbavatyāṃ yatroccaharmyāruṇaratnabhūmau
vyaktiṃ labhante surasundarīṇāṃ sālaktakāḥ prāvṛṣi pādamudrāḥ //
nava-ambu-vāha-pratibimbavatyāṃ yatra ucca-harmya-aruṇa-ratna-bhūmau
vyaktiṃ labhante sura-sundarīṇāṃ sa-alaktakāḥ prāvṛṣi pāda-mudrāḥ //
kṛtāvadhānātiśayena manye yā vedhasā madhyamalokaratnam
svaśilpavijñānaparaprakarṣaprakāśanāyātra vinirmiteva //
kṛta-avadhāna-atiśayena manye yā vedhasā madhyama-loka-ratnam
sva-śilpa-vijñāna-para-prakarṣaprakāśanāya atra vinirmita īva //
atha nāyakavarṇanam
atha nāyaka-varṇanam
rājāsti tasyāṃ sa kulācalendranikuñjaviśrāntayaśastaraṅgaḥ
bhāsvān grahāṇām iva bhūpatīnām avāptasaṃkhyo dhuri sindhurājaḥ //
rāja āsti tasyāṃ sa kula-acala-indranikuñja-viśrānta-yaśas-taraṅgaḥ
bhāsvān grahāṇām iva bhūpatīnām avāpta-saṃkhyo dhuri sindhurājaḥ //
nirvyūḍhanānādbhutasāhasaṃ ca raṇe vṛtaṃ ca svayam eva lakṣmyā
nāmnā yam eke navasāhasāṅkaṃ kumāranārāyaṇam āhur anye //
nirvyūḍha-nānā-adbhuta-sāhasaṃ ca raṇe vṛtaṃ ca svayam eva lakṣmyā
nāmnā yam eke nava-sāhasa-aṅkaṃ kumāra-nārāyaṇam āhur anye //
sahelam abhyuddharatā dharitrīṃ magnāṃ dviṣadvārinidhāv agādhe
yenātra nītā pṛthuvikrameṇa vyaktiṃ jagaty ādivarāhalīlā //
sa-helam abhyuddharatā dharitrīṃ magnāṃ dviṣad-vāri-nidhāv agādhe
yena atra nītā pṛthu-vikrameṇa vyaktiṃ jagaty ādi-varāha-līlā //
uddāmadugdhābdhitaraṅgahāse yasyārikāntākucamaṇḍalāni
hārāḥ patatsāñjanabāṣpapaṅkakalaṅkabhītyeva parityajanti //
uddāma-dugdha-abdhi-taraṅga-hāse yasya ari-kāntā-kuca-maṇḍalāni
hārāḥ patat-sa-añjana-bāṣpa-paṅkakalaṅka-bhītya īva parityajanti //
VAR 1.61a: #hāse\lem \conj; #bhāso \ed, #hāso
sadyaḥ karasparśam avāpya citraṃ raṇe raṇe yasya kṛpāṇalekhā
tamālanīlā śaradindupāṇḍu yaśas trilokābharaṇaṃ prasūte //
sadyaḥ kara-sparśam avāpya citraṃ raṇe raṇe yasya kṛpāṇa-lekhā
tamāla-nīlā śarad-indu-pāṇḍu yaśas triloka-ābharaṇaṃ prasūte //
parāṅmukhenāpi sadā parasve patyā bhuvaḥ sāgaramekhalāyāḥ
aho yaśaḥ pūrvamahīpatīnām anāvilaṃ yena balād viluptam //
parāṅmukhena api sadā parasve patyā bhuvaḥ sāgara-mekhalāyāḥ
aho yaśaḥ pūrva-mahī-patīnām an-āvilaṃ yena balād viluptam //
cittaṃ prasādaś ca manasvitā ca bhujaṃ pratāpaś ca vasundharā ca
adhyāsate yasya mukhāravindaṃ dve eva satyaṃ ca sarasvatī ca //
cittaṃ prasādaś ca manasvitā ca bhujaṃ pratāpaś ca vasundharā ca
adhyāsate yasya mukha-aravindaṃ dve eva satyaṃ ca sarasvatī ca //
yasyāpsarobhiḥ parigīyamānam ākarṇya bāhvor vijayaprapañcam
śacīkucasparśam ivāpya dhatte romodgamādhyāsitam aṅgam indraḥ //
yasya apsarobhiḥ parigīyamānam ākarṇya bāhvor vijaya-prapañcam
śacī-kuca-sparśam ivā apya dhatte roma-udgama-adhyāsitam aṅgam indraḥ //
prasādhitā yena ca bālya eva caturbhir utsāhavatā catasraḥ
śrutena buddhiḥ prabhutā nayena tyāgena lakṣmīr vasudhā balena //
prasādhitā yena ca bālya eva caturbhir utsāhavatā catasraḥ
śrutena buddhiḥ prabhutā nayena tyāgena lakṣmīr vasudhā balena //
raṇe raṇe muktakṛpaḥ kṛpāṇaṃ yaḥ śātadhāraṃ kṛtavān kṛtāstraḥ
anekarājanyaghaṭākirīṭamāṇikyaśāṇopalapaṭṭikāsu //
raṇe raṇe mukta-kṛpaḥ kṛpāṇaṃ yaḥ śāta-dhāraṃ kṛtavān kṛta-astraḥ
aneka-rājanya-ghaṭā-kirīṭamāṇikya-śāṇa-upala-paṭṭikāsu //
bhareṇa bhūmeḥ sphuṭam ā namantyāḥ pāṃsucchaṭāḥ śeṣaphaṇāmaṇīnām
nyamīlayan yadvijayaprayāṇe nāgāṅganānāṃ nayanotpalāni //
bhareṇa bhūmeḥ sphuṭam ā namantyāḥ pāṃsu-cchaṭāḥ śeṣa-phaṇā-maṇīnām
nyamīlayan yad-vijaya-prayāṇe nāga-aṅganānāṃ nayana-utpalāni //
anyonyasaṃśleṣaviśīrṇahāracyutena sevāvasare nṛpāṇām
kīrṇāsu muktānikareṇa yasya kakṣyāsu vārapramadāḥ skhalanti //
anyonya-saṃśleṣa-viśīrṇa-hāracyutena sevā-avasare nṛpāṇām
kīrṇāsu muktā-nikareṇa yasya kakṣyāsu vāra-pramadāḥ skhalanti //
ākṣipya hārān nijavikramāgnisphuliṅgaśaṅkām anusandadhanti
yenārikāntākucamaṇḍaleṣu guñjāphalāny ābharaṇīkṛtāni //
ākṣipya hārān nija-vikrama-agnisphuliṅga-śaṅkām anusandadhanti
yena ari-kāntā-kuca-maṇḍaleṣu guñjā-phalāny ābharaṇīkṛtāni //
kṛpāṇapātair dalatām arātikarīndrakumbhasthalamauktikānām
dhūlicchaṭā māṃsalayanti yasya samudgatāny ājimukhe yaśāṃsi //
kṛpāṇa-pātair dalatām arātikari-indra-kumbha-sthala-mauktikānām
dhūli-cchaṭā māṃsalayanti yasya samudgatāny āji-mukhe yaśāṃsi //
indudyutiḥ kundasitān dadhānā guṇān anaṅgotsavavaijayantī
yena dviṣāṃ dūram anāyi kaṇṭhād ekāvalī vāmavilocanā ca //
indu-dyutiḥ kunda-sitān dadhānā guṇān anaṅga-utsava-vaijayantī
yena dviṣāṃ dūram anāyi kaṇṭhād eka-āvalī vāma-vilocanā ca //
yasmin vahaty ambudhinemim urvīm maurvīkiṇaśyāmaladīrghadoṣṇi
vibhāvyate pauravarāṅganānām madhyaṃ paraṃ dhāma daridratāyāḥ //
yasmin vahaty ambudhi-nemim urvīm maurvī-kiṇa-śyāmala-dīrgha-doṣṇi
vibhāvyate paura-vara-aṅganānām madhyaṃ paraṃ dhāma daridratāyāḥ //
ākrāntadiṅmaṇḍalakuntalendrasāndrāndhakārāntaritaṃ raṇe yaḥ
svarājyam astrāruṇamaṇḍalāgro gṛhītavān dīdhitimān ivāhaḥ //
ākrānta-diṅ-maṇḍala-kuntala-indrasāndra-andha-kāra-antaritaṃ raṇe yaḥ
sva-rājyam astra-aruṇa-maṇḍala-agro gṛhītavān dīdhitimān iva ahaḥ //
ākampitānāṃ maruteva yasya doṣṇājibhūmāv atidakṣiṇena
ajāyatāripramadālatānāṃ bāṣpodabindūtkarapuṣpamokṣaḥ //
ākampitānāṃ maruta īva yasya doṣṇā āji-bhūmāv atidakṣiṇena
ajāyata ari-pramadā-latānāṃ bāṣpa-uda-bindu-utkara-puṣpa-mokṣaḥ //
vipakṣahṛdbhaṅgakṛtā nitāntam bhrūlekhayākuñcitayollasantyā
nākāramātreṇa parantapasya yasyānvakāri kriyayāpi cāpam //
vipakṣa-hṛd-bhaṅga-kṛtā nitāntam bhrū-lekhayā ākuñcitaya ūllasantyā
nā akāra-mātreṇa parantapasya yasya anvakāri kriyaya āpi cāpam //
doścandanānokaham āpya yasya samullasatsāndrayaśaḥprasūnā
gatātivṛddhiṃ lavalīlateva nibaddhamūlā paramāralakṣmīḥ //
doś-candana-anokaham āpya yasya samullasat-sāndra-yaśaḥ-prasūnā
gata ātivṛddhiṃ lavalī-lata īva nibaddha-mūlā paramāra-lakṣmīḥ //
kṛtānatibhyaḥ sahasā dadāti yaḥ sāmparāyeṣv abhayaṃ ripubhyaḥ
yaśaś ca gṛhṇāti tuṣārahāramṛṇālakarpūraparāgapāṇḍu //
kṛta-ānatibhyaḥ sahasā dadāti yaḥ sāmparāyeṣv abhayaṃ ripubhyaḥ
yaśaś ca gṛhṇāti tuṣāra-hāramṛṇāla-karpūra-parāga-pāṇḍu //
prakāśitāśaṃ paritaḥ prajānāṃ yasyodayaṃ dhāmanidher vadanti
muktāñjanadhvāntaparigrahāṇi netrāṇi śatrupramadājanasya //
prakāśita-āśaṃ paritaḥ prajānāṃ yasya udayaṃ dhāma-nidher vadanti
mukta-añjana-dhvānta-parigrahāṇi netrāṇi śatru-pramadā-janasya //
yasya prayāṇe pṛtanābhareṇa pariskhalatsaptasamudramudrā
parasparakṣodasamākulāsu dolāyate bhūḥ phaṇabhṛtphaṇāsu //
yasya prayāṇe pṛtanā-bhareṇa pariskhalat-sapta-samudra-mudrā
paraspara-kṣoda-samākulāsu dolāyate bhūḥ phaṇa-bhṛt-phaṇāsu //
vibhinnamānaṃ kamalekṣaṇānāṃ vyaktānubhāvaṃ bhuvanatraye 'pi
āhur janā dīrghaguṇābhirāmaṃ yam ekacāpaṃ kusumāyudhasya //
vibhinna-mānaṃ kamala-īkṣaṇānāṃ vyakta-anubhāvaṃ bhuvana-traye 'pi
āhur janā dīrgha-guṇa-abhirāmaṃ yam eka-cāpaṃ kusuma-āyudhasya //
asaṃśayaṃ prāg asṛjad vidhātā yam ekam eva trijagadvadānyam
kalpadrumādīn atha tais tadīyanirmāṇaśeṣaiḥ paramāṇuleśaiḥ //
asaṃśayaṃ prāg asṛjad vidhātā yam ekam eva tri-jagad-vadānyam
kalpa-drumādīn atha tais tadīyanirmāṇa-śeṣaiḥ paramāṇu-leśaiḥ //
akṛtrimatyāgasamudgatāni vipakvatālīdalapāṇḍurāṇi
āśālatānāṃ valayeṣu bhartur yaśāṃsi yasya stabakībhavanti //
akṛtrima-tyāga-samudgatāni vipakva-tālī-dala-pāṇḍurāṇi
āśā-latānāṃ valayeṣu bhartur yaśāṃsi yasya stabakībhavanti //
yatra pratāporjitarājacakrakirīṭaratnadyuticumbitāṅghrau
yathārthatāṃ yāti yayātipāṇḍudilīpatulyaujasi rājaśabdaḥ //
yatra pratāpa-ūrjita-rāja-cakrakirīṭa-ratna-dyuti-cumbita-aṅghrau
yathā-arthatāṃ yāti yayāti-pāṇḍudilīpa-tulya-ojasi rāja-śabdaḥ //
ucchindataḥ kṣmāsarasīṃ vigāhya dharmakriyāpaṅkajinīvanāni
svairapracāraḥ kalikuñjarasya yenāṅkuśeneva balān niruddhaḥ //
ucchindataḥ kṣmā-sarasīṃ vigāhya dharma-kriyā-paṅkajinī-vanāni
svaira-pracāraḥ kali-kuñjarasya yena aṅkuśena iva balān niruddhaḥ //
VAR 1.85c: {kalikuñjarasya\lem \ed; hyaghakuñjarasya \k (agha must be masc.)}
ciraṃ vibhinnāḥ kumudendukundabhāsaḥ samagrā api yatra te te
anyonyam ekatra nivāsasaukhyakutūhaleneva guṇā ghaṭante //
ciraṃ vibhinnāḥ kumuda-indu-kundabhāsaḥ samagrā api yatra te te
anyonyam ekatra nivāsa-saukhyakutūhalena iva guṇā ghaṭante //
kāntyānuliptāni vilocanānām ā pāṭalānām atirodanena
sakuṅkumānīva puno bhavanti yasyārinārīkucamaṇḍalāni //
kāntya ānuliptāni vilocanānām ā pāṭalānām atirodanena
sa-kuṅkumāni iva puno bhavanti yasya ari-nārī-kuca-maṇḍalāni //
śriyi pratāpe yaśasi kṣamāyāṃ tyāge vilāse vinaye mahimni
kim anyad ārohati yasya sāmyaṃ na rantidevo na pṛthur na pārthaḥ //
śriyi pratāpe yaśasi kṣamāyāṃ tyāge vilāse vinaye mahimni
kim anyad ārohati yasya sāmyaṃ na ranti-devo na pṛthur na pārthaḥ //
sacivavarṇanam
saciva-varṇanam
sāmrājyabhārodvahanapragalbho yaśobhaṭākhyaḥ sacivo 'sti yasya
svasūkticaryāsv apareṇa nāmnā ramāṅgadaṃ yaṃ kavayo vadanti //
sāmrājya-bhāra-udvahana-pragalbho yaśobhaṭa-ākhyaḥ sacivo 'sti yasya
sva-sūkti-caryāsv apareṇa nāmnā ramāṅgadaṃ yaṃ kavayo vadanti //
kularājadhānīvarṇanam
kula-rāja-dhānī-varṇanam
vijitya laṅkām api vartate yā yasyāś ca nāyāty alakāpi sāmyam
jetuḥ purī sāpy aparāsti tasya dhāreti nāmnā kularājadhānī //
vijitya laṅkām api vartate yā yasyāś ca nā ayāty alaka āpi sāmyam
jetuḥ purī sa āpy apara āsti tasya dhāra īti nāmnā kula-rāja-dhānī //
VAR 1.90d: {tasya\lem \k\b; yasya \ed}
tasyāṃ sa sāhasajitāvanipālamauliratnāṃśupallavitakāñcanapādapīṭhaḥ
devaḥ kṣamāvalayam etad udañcitaikalīlātapatrasulabhābharaṇaṃ bhunakti //
tasyāṃ sa sāhasa-jita-avani-pāla-mauliratna-aṃśu-pallavita-kāñcana-pāda-pīṭhaḥ
devaḥ kṣamā-valayam etad udañcita-ekalīlā-ātapatra-sulabha-ābharaṇaṃ bhunakti //
VAR 1.91d: {#sulabha#\lem \k; #lalilta# \ed}
iti śrī-mṛgāṅkagupta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye nagarī-nare1ndra-varṇano nāma prathamaḥ sargaḥ
dvitīyaḥ sargaḥ
kadā cil locanātithyam āptenālekhyaveśmani
sa mṛgavyāvinodena paspṛśe pārthivo bhṛśam //
kadā cil locana-atithyam āptenā alekhya-veśmani
sa mṛgavya-avinodena paspṛśe pārthivo bhṛśam //
VAR 2.1: {bhṛśam\lem \k; hṛdi \ed}
udagraturagārūḍhaḥ sa samaṃ rājasūnubhiḥ
girer agacchad vipinam vindhyasyāvandhyaśasanaḥ //
udagra-turaga-ārūḍhaḥ sa samaṃ rāja-sūnubhiḥ
girer agacchad vipinam vindhyasya avandhya-śasanaḥ //
hāreṇāmalakasthūlamuktenāmuktakuntalaḥ
phaṇīndrabaddhajūṭasya śriyam āpa sa dhūrjaṭeḥ //
hāreṇa amalaka-sthūlamuktena amukta-kuntalaḥ
phaṇi-indra-baddha-jūṭasya śriyam āpa sa dhūrjaṭeḥ //
devaḥ sa vārabāṇena nalinīpatrabandhunā
śyāmajīmūtasannaddhaḥ kāñcanādrir ivābabhau //
devaḥ sa vāra-bāṇena nalinī-patra-bandhunā
śyāma-jīmūta-sannaddhaḥ kāñcana-adrir ivā ababhau //
tasyopari vibho nīlam ātapatraṃ vyarājata
vāridher iva pītāmbhaśśyāmalaṃ meghamaṇḍalam //
tasya upari vibho nīlam ātapatraṃ vyarājata
vāridher iva pīta-ambhaśśyāmalaṃ megha-maṇḍalam //
vyādhūtimuktamarutā vyarucac cāmareṇa saḥ
bandigṛhān niḥśvasatā yaśasevādibhūbhujām //
vyādhūti-mukta-marutā vyarucac cāmareṇa saḥ
bandi-gṛhān niḥśvasatā yaśasa īvā adi-bhū-bhujām //
VAR 2.6a: {vyādhūti#\lem \ed (not attested); c: {#gṛhāt\lem \ed; #grahāt \em?}
vyadhād ivodgatair dūraṃ cūḍāratnaraśmibhiḥ
niśākarakuraṅgasya pāśam ākāśavartmani //
vyadhād iva udgatair dūraṃ cūḍā-ratna-raśmibhiḥ
niśākara-kuraṅgasya pāśam ākāśa-vartmani //
tasyāṃsayor nṛsiṃhasya hārakāntisaṭābharaḥ
uvāha kaṇṭhalagnaśrīvilāsahasitaśriyam //
tasya aṃsayor nṛ-siṃhasya hāra-kānti-saṭā-bharaḥ
uvāha kaṇṭha-lagna-śrīvilāsa-hasita-śriyam //
puraḥ pade pade tasya nānāratnāṅgadatviṣaḥ
racayanti sma sañcāri cāpaṃ prācīnabarhiṣaḥ //
puraḥ pade pade tasya nānā-ratna-aṅgada-tviṣaḥ
racayanti sma sañcāri cāpaṃ prācīna-barhiṣaḥ //
bhāti sma kaṇṭhābharaṇapadmarāgaprabhāvṛtaḥ
rājanyāsrasaraḥsnātaḥ sa bhārgava ivāparaḥ //
bhāti sma kaṇṭha-ābharaṇapadma-rāga-prabhā-vṛtaḥ
rājanya-asra-saraḥ-snātaḥ sa bhārgava iva aparaḥ //
ruruce sa purastvaṅgatsitacchatraparamparaḥ
velānilasamuddhūtapheṇaḥ patir ivārṇasām //
ruruce sa puras-tvaṅgatsita-cchatra-paramparaḥ
velā-anila-samuddhūtapheṇaḥ patir iva arṇasām //
upāyanīkṛtonnidrapadmakiñjalkasaurabhaḥ
tam asevata samrājaṃ vindhyadūta ivānilaḥ //
upāyanīkṛta-unnidrapadma-kiñjalka-saurabhaḥ
tam asevata samrājaṃ vindhya-dūta iva anilaḥ //
tadaśvīyakhurotkhātaiḥ pāṃsukūṭair ajāyata
punaḥ prasabhavardhiṣṇuvindhyaśaṅkākulaṃ jagat //
tad-aśvīya-khura-utkhātaiḥ pāṃsu-kūṭair ajāyata
punaḥ prasabha-vardhiṣṇuvindhya-śaṅkā-ākulaṃ jagat //
sahemaśṛṅkhalāḥ śvānaḥ śvetās tasyāgrato yayuḥ
vahantaḥ sataḍiddāmaśāradāmbudharaśriyam //
sa-hema-śṛṅkhalāḥ śvānaḥ śvetās tasya agrato yayuḥ
vahantaḥ sa-taḍid-dāmaśāradā-ambu-dhara-śriyam //
tatas turagaheṣābhiḥ pattikolāhalena ca
ajāyanta bhayodbhrāntaśvāpadā vindhyabhūmayaḥ //
tatas turaga-heṣābhiḥ patti-kolāhalena ca
ajāyanta bhaya-udbhrāntaśvāpadā vindhya-bhūmayaḥ //
rabhasākṛṣṭakodaṇḍaṃ karṇapūrīkṛtekṣaṇāḥ
tam anaṅgam ivāpaśyan vanānte vanadevatāḥ //
rabhasā ākṛṣṭa-kodaṇḍaṃ karṇapūrīkṛta-īkṣaṇāḥ
tam anaṅgam iva apaśyan vana-ante vana-devatāḥ //
mayi goptari coro 'yam abalālocanaśriyaḥ
itīva mumuce tena kṛṣṇasāre śilīmukhaḥ //
mayi goptari coro 'yam abalā-locana-śriyaḥ
iti iva mumuce tena kṛṣṇa-sāre śilī-mukhaḥ //
sa citravarṇavicchittihāriṇor avanīpatiḥ
śrīharṣa iva saṃghaṭṭaṃ cakre bāṇamayūrayoḥ //
sa citra-varṇa-vicchittihāriṇor avanī-patiḥ
śrīharṣa iva saṃghaṭṭaṃ cakre bāṇa-mayūrayoḥ //
camarīṇāṃ śarotkṛttaiḥ sa vāladhibhir ujjvalam
parito vyadhitāraṇyaṃ svayaśaḥstabakair iva //
camarīṇāṃ śara-utkṛttaiḥ sa vāladhibhir ujjvalam
parito vyadhita araṇyaṃ sva-yaśaḥ-stabakair iva //
āhuta iva sāṭopaṃ lāṅgūlasphoṭaniḥsvanaiḥ
abhyadhāvad abhivyāghrān āgrataḥ kautukena sa //
ā-huta iva sāṭopaṃ lāṅgūla-sphoṭa-niḥsvanaiḥ
abhyadhāvad abhivyāghrān āgrataḥ kautukena sa //
vidhitsur ātmanaḥ śauryam asāmānyam ivādadhe
sa śarān puṇḍarīkeṣu puṇḍarīkāyatekṣaṇaḥ //
vidhitsur ātmanaḥ śauryam asāmānyam ivā adadhe
sa śarān puṇḍarīkeṣu puṇḍarīka-āyata-īkṣaṇaḥ //
tais tasya bāhuvīryeṇa dṛṣṭena vrīḍitair iva
tatyaje vikramaspardhā puraḥ paścāt tu jīvitam //
tais tasya bāhu-vīryeṇa dṛṣṭena vrīḍitair iva
tatyaje vikrama-spardhā puraḥ paścāt tu jīvitam //
kṣiter ekātapatrāyāḥ sa patir matsarād iva
udagrapuṇḍarīkatvaṃ na sehe vindhyabhūbhṛtaḥ //
kṣiter eka-ātapatrāyāḥ sa patir matsarād iva
udagra-puṇḍarīkatvaṃ na sehe vindhya-bhū-bhṛtaḥ //
araṇyamahiṣair dūraṃ tasmāt sāyakavarṣiṇaḥ
apasasre vikīrṇāṃśos tamobhir iva bhāsvataḥ //
araṇya-mahiṣair dūraṃ tasmāt sāyaka-varṣiṇaḥ
apasasre vikīrṇa-aṃśos tamobhir iva bhāsvataḥ //
mahāmahiṣaniṣpeṣakeliḥ pāram agād dvayoḥ
rājñas tasyāticaṇḍasya caṇḍikācaraṇasya ca //
mahā-mahiṣa-niṣpeṣa-keliḥ pāram agād dvayoḥ
rājñas tasya aticaṇḍasya caṇḍikā-caraṇasya ca //
śaradīva prasarpantyāṃ tasya kodaṇḍaṭāṅkṛtau
vinidrajṛmbhitaharir vindhyodadhir ajāyata //
śaradi iva prasarpantyāṃ tasya kodaṇḍa-ṭāṅkṛtau
vinidra-jṛmbhita-harir vindhya-udadhir ajāyata //
aśeṣabhuvanakhyātavikrame 'vyaktavikramaiḥ
darpān mumucire tasmin tiryakkesaribhir dṛśaḥ //
aśeṣa-bhuvana-khyātavikrame 'vyakta-vikramaiḥ
darpān mumucire tasmin tiryak-kesaribhir dṛśaḥ //
sa teṣāṃ sahajodagraśauryasañcāravīthiṣu
mattebhamauktikottaṃsān na sehe nakhaśuktiṣu //
sa teṣāṃ sahaja-udagraśaurya-sañcāra-vīthiṣu
matta-ibha-mauktika-uttaṃsān na sehe nakha-śuktiṣu //
yūthe mahāvarāhāṇāṃ gate tadbāṇagocaram
cirāt palvalamustānāṃ santānaḥ svastimān abhūt //
yūthe mahā-varāhāṇāṃ gate tad-bāṇa-gocaram
cirāt palvala-mustānāṃ santānaḥ svastimān abhūt //
samadakroḍadaṃṣṭrābhiḥ kṛttābhiḥ kautukena sa
sthalīr vyadhita vindhyasya vikīrṇendukalā iva //
sa-mada-kroḍa-daṃṣṭrābhiḥ kṛttābhiḥ kautukena sa
sthalīr vyadhita vindhyasya vikīrṇa-indu-kalā iva //
asairibham asāraṅgam avārāham akesari
kṣaṇād vanam aśārdūlam āttacāpaś cakāra sa //
a-sairibham a-sāraṅgam a-vārāham a-kesari
kṣaṇād vanam a-śārdūlam ātta-cāpaś cakāra sa //
alaṃ prahṛtya bhūpāla sattveṣv anaparādhiṣu
itīva saḥ khagārāvair nyaṣedhi vanarājibhiḥ //
alaṃ prahṛtya bhū-pāla sattveṣv an-aparādhiṣu
iti iva saḥ khaga-ārāvair nyaṣedhi vana-rājibhiḥ //
asevanta samīrās tam anastamṛgayāśramam
surataśrāntaśabarīkabarīmālyacumbinaḥ //
asevanta samīrās tam an-asta-mṛgayā-śramam
surata-śrānta-śabarīkabarī-mālya-cumbinaḥ //
sacivavarṇanam
saciva-varṇanam
athendracāpalalitaṃ sañcarantam itas tataḥ
amandamṛgayāsaṅgaḥ saḥ kuraṅgam alokata //
atha indra-cāpa-lalitaṃ sañcarantam itas tataḥ
a-manda-mṛgayā-āsaṅgaḥ saḥ kuraṅgam alokata //
so 'pi taṃ valitagrīvaḥ kṣaṇaṃ sthitvā dadarśa ca
nirantaralatāpuñjaṃ vindhyakuñjaṃ viveśa ca //
so 'pi taṃ valita-grīvaḥ kṣaṇaṃ sthitvā dadarśa ca
nirantara-latā-puñjaṃ vindhya-kuñjaṃ viveśa ca //
tatas turagam utsṛjya visṛjyānuplavān api
tam anviyāya sāraṅgaṃ sāraṅgāyatalocanaḥ //
tatas turagam utsṛjya visṛjya anuplavān api
tam anviyāya sāraṅgaṃ sāraṅga-āyata-locanaḥ //
devo ramāṅgadenātha saḥ śriyevānvagamyata
chāyā nivartate jātu na tu tasyaiṣa bhūpateḥ //
devo ramāṅgadena atha saḥ śriya īva anvagamyata
chāyā nivartate jātu na tu tasya eṣa bhū-pateḥ //
mṛgānusārī vicarann āttacāpo vane vane
līlāṃ kirātaveṣasya saḥ prapede pinākinaḥ //
mṛga-anusārī vicarann ātta-cāpo vane vane
līlāṃ kirāta-veṣasya saḥ prapede pinākinaḥ //
dūrād eva sa tenātha śaravyatvam anīyata
svanāmadheyasya cihnasya hemapuṅkhasya patriṇaḥ //
dūrād eva sa tena atha śaravyatvam anīyata
sva-nāma-dheyasya cihnasya hema-puṅkhasya patriṇaḥ //
śilābhedakṣamenāpi kim api ślathamuṣṭinā
abhūd viddhaḥ saḥ sāraṅgas tena tvaci ca marmaṇi //
śilā-bheda-kṣamena api kim api ślatha-muṣṭinā
abhūd viddhaḥ saḥ sāraṅgas tena tvaci ca marmaṇi //
VAR 2.40a: {śilābheda#\lem \ed; sirābheda \em?}
saḥ śarāpātabhītena manaso 'py atiraṃhasā
atidūraṃ kuraṅgeṇa ninye rāma ivāparaḥ //
saḥ śara-āpāta-bhītena manaso 'py atiraṃhasā
atidūraṃ kuraṅgeṇa ninye rāma iva aparaḥ //
tena vindhyāṭavīmadhye dhāvan nīrandhravīrudhi
utpatann utpatann eva sa kevalam alakṣyata //
tena vindhya-aṭavī-madhye dhāvan nīrandhra-vīrudhi
utpatann utpatann eva sa kevalam alakṣyata //
dṛśā vanasthalīḥ kurvan vikīrṇendīvarā iva
javād dūram atikrāntaṃ taṃ kṣitīśas tadaikṣata //
dṛśā vana-sthalīḥ kurvan vikīrṇa-indīvarā iva
javād dūram atikrāntaṃ taṃ kṣitīśas tadā aikṣata //
tatas tirohite tasminn asamāptakutūhalaḥ
svabāṇa iva sa prāpa pṛthivīṃ durvilakṣatām //
tatas tirohite tasminn a-samāpta-kutūhalaḥ
sva-bāṇa iva sa prāpa pṛthivīṃ durvilakṣatām //
daśanajyotsnayā kurvan latāḥ stabakitā iva
iti pārśvagataṃ smitvā sa jagāda ramāṅgadam //
daśana-jyotsnayā kurvan latāḥ stabakitā iva
iti pārśva-gataṃ smitvā sa jagāda ramāṅgadam //
VAR 2.45a: {#jyotsnayā\lem \em; #jotsnayā \ed}
ramāṅgadāya mṛgavarṇanam
ramāṅgadāya mṛga-varṇanam
ayaṃ tulitapaulomīkāntakāmukavigrahaḥ
mṛgo dṛggocaraṃ kaccitgatas tava ramāṅgada! //
ayaṃ tulita-paulomīkānta-kāmuka-vigrahaḥ
mṛgo dṛg-gocaraṃ kac-citgatas tava ramāṅgada! //
tadvadhūsvakaranyastacitrapatralatāṅkitaḥ
asau vihārahariṇaḥ kiṃ syād analasāratheḥ //
tad-vadhū-sva-kara-nyastacitra-patra-latā-aṅkitaḥ
asau vihāra-hariṇaḥ kiṃ syād anala-sāratheḥ //
api dṛṣṭā tvayaitasya kaṇṭhe kanakaśṛṅkhalā?
churitasyendracāpena meghasyeva taḍillatā //
api dṛṣṭā tvaya aitasya kaṇṭhe kanaka-śṛṅkhalā?
churitasya indra-cāpena meghasya iva taḍil-latā //
mṛgajātir apūrveyaṃ sarvathā vasudhātale
sambhavaty amarādrau vā bhuvane vā phaṇābhṛtām //
mṛga-jātir a-pūrva īyaṃ sarvathā vasudhā-tale
sambhavaty amara-adrau vā bhuvane vā phaṇā-bhṛtām //
asyākhaṇḍalakodaṇḍakānti carmātipāvanam
gajapṛṣṭhe nidhāsyāmi mahāsamaraparvasu //
asyā akhaṇḍala-kodaṇḍakānti carma ati-pāvanam
gaja-pṛṣṭhe nidhāsyāmi mahā-samara-parvasu //
yan nimajjati maccetaḥ kutūhalarasormiṣu
mārgam anveṣṭum etasya tad ehi prayatāvahe //
yan nimajjati mac-cetaḥ kutūhala-rasa-ūrmiṣu
mārgam anveṣṭum etasya tad ehi prayatāvahe //
ity uktvā virate tasmin paramāramahībhṛti
ūce ramāṅgadenaivam avāpyāvasaraṃ vacaḥ //
ity uktvā virate tasmin paramāra-mahī-bhṛti
ūce ramāṅgadena evam avāpya avasaraṃ vacaḥ //
ramāṅgadakṛto mṛgānusaraṇaniṣedhaḥ
ramāṅgada-kṛto mṛga-anusaraṇa-niṣedhaḥ
krudhevādhijyacāpena varṇasaṅkaradarśinā
tvayaiṣa citrasāraṅgo deva dūram anudruta //
krudha īva adhijya-cāpena varṇa-saṅkara-darśinā
tvaya aiṣa citra-sāraṅgo deva dūram anudruta //
aśūnyāḥ suragandharvasiddhavidyādharoragaiḥ
imā navanavāścaryanidhayo vindhyabhūmayaḥ //
a-śūnyāḥ sura-gandharvasiddha-vidyādhara-uragaiḥ
imā nava-nava-āścaryanidhayo vindhya-bhūmayaḥ //
viramātyādaraḥ ko 'yaṃ kuraṅgānveṣaṇe tava
na dhāvanty arthariktāsu kriyāsu tvādṛśāṃ dhiyaḥ //
virama atyādaraḥ ko 'yaṃ kuraṅga-anveṣaṇe tava
na dhāvanty artha-riktāsu kriyāsu tvādṛśāṃ dhiyaḥ //
mṛgayāsaktacittasya tavātra vicariṣyataḥ
pathi locanayor eṣa puno 'py āpatiṣyati //
mṛgayā-āsakta-cittasya tava atra vicariṣyataḥ
pathi locanayor eṣa puno 'py āpatiṣyati //
śaraḥ saṃhriyatām eṣa dhanur apy avatāryatām
śeṣā ca svastimaty astu deva śvāpadasantatiḥ //
śaraḥ saṃhriyatām eṣa dhanur apy avatāryatām
śeṣā ca svastimaty astu deva śvāpada-santatiḥ //
daśā dinasya tīvreyaṃ yad ayaṃ bhagavān raviḥ
kṛṣṇasyorasi puṣṇāti nabhasaḥ kaustubhaśriyam //
daśā dinasya tīvra īyaṃ yad ayaṃ bhagavān raviḥ
kṛṣṇasya urasi puṣṇāti nabhasaḥ kaustubha-śriyam //
nihateṣu tvayā deva sattveṣu vyathitā iva
etā vahanti santāpam atīvāraṇyabhūmayaḥ //
nihateṣu tvayā deva sattveṣu vyathitā iva
etā vahanti santāpam atīva araṇya-bhūmayaḥ //
amībhir bālavānīraviṭapeṣv agataklamaiḥ
kapiñjalair itaḥ paśya sahasaiva nilīyate //
amībhir bāla-vānīraviṭapeṣv a-gata-klamaiḥ
kapiñjalair itaḥ paśya sahasa aiva nilīyate //
arkāṃśuglapitair ebhir ito 'py ālikhitair iva
rājajambūnikuñjeṣu paśya puṃskokilaiḥ sthitam //
arka-aṃśu-glapitair ebhir ito 'py ālikhitair iva
rāja-jambū-nikuñjeṣu paśya puṃs-kokilaiḥ sthitam //
āhlādahetuḥ snigdheyam ito vanyena dantinā
paśya nīpataroś chāyā savaśena niṣevyate //
āhlāda-hetuḥ snigdha īyam ito vanyena dantinā
paśya nīpa-taroś chāyā sa-vaśena niṣevyate //
navāmbudharanīlo 'yaṃ dāvadhūmalatodgamaḥ
nīlakaṇṭhair itas tarṣāt sotkaṇṭhair avalokyate //
nava-ambu-dhara-nīlo 'yaṃ dāva-dhūma-latā-udgamaḥ
nīla-kaṇṭhair itas tarṣāt sa-utkaṇṭhair avalokyate //
anayā vidrumastambabhaṅgapiṅgalayā dṛśā
itaḥ palvalapaṅkānto vyaktim abhyeti sairibhaḥ //
anayā vidruma-stambabhaṅga-piṅgalayā dṛśā
itaḥ palvala-paṅka-anto vyaktim abhyeti sairibhaḥ //
VAR 2.64c: {#paṅka#\lem \em; #paṅkta# \ed}
kaṭhorātapataptasya rājahaṃsasya samprati
narendra nalinīpatram ātapatrībhavaty adaḥ //
kaṭhora-ātapa-taptasya rājahaṃsasya samprati
nara-indra nalinī-patram ātapatrībhavaty adaḥ //
mukham aśvarajachannakapolaphalakadyuti
deva danturayanty ete tavāpi svedabindavaḥ //
mukham aśva-raja-channakapola-phalaka-dyuti
deva danturayanty ete tava api sveda-bindavaḥ //
tad atra kusumasmere niḥsvanatsamadālini
vinīyatāṃ latākuñje tvayaiṣa mṛgayāśramaḥ //
tad atra kusuma-smere niḥsvanat-sa-mada-ālini
vinīyatāṃ latā-kuñje tvaya aiṣa mṛgayā-śramaḥ //
api svacchajalā deva kalahaṃsāṅkasaikatā
varāhotkhātamṛtsneyaṃ puraḥ puṣkariṇī tava //
api svaccha-jalā deva kalahaṃsa-aṅka-saikatā
varāha-utkhāta-mṛtsna īyaṃ puraḥ puṣkariṇī tava //
tvām ivārkakaraklāntam ākārayitum etayā
ayam ādhūtakahlārakalikaḥ preṣito 'nilaḥ //
tvām iva arka-kara-klāntam ākārayitum etayā
ayam ādhūta-kahlārakalikaḥ preṣito 'nilaḥ //
latāpuṣpotkaraiḥ kīrṇo mārgo 'yam avagāhyatām
ito vanyebhamuktābhir imāḥ śarkarilā bhuvaḥ //
latā-puṣpa-utkaraiḥ kīrṇo mārgo 'yam avagāhyatām
ito vanya-ibha-muktābhir imāḥ śarkarilā bhuvaḥ //
ity ukte masṛṇaṃ tena nṛpasya padam ādadhe
smitaṃ sarasvatīratnaparyaṅke dantavāsasi //
ity ukte masṛṇaṃ tena nṛpasya padam ādadhe
smitaṃ sarasvatī-ratnaparyaṅke danta-vāsasi //
yaśobhaṭopadiṣṭena gatvā kiñcid ivādhvanā
prāpa puṣkariṇītīram avantitilako 'tha saḥ //
yaśobhaṭa-upadiṣṭena gatvā kiñ-cid iva adhvanā
prāpa puṣkariṇī-tīram avanti-tilako 'tha saḥ //
karād anucaras tasya sāndrasvedajalāṅguleḥ
madhur manobhavasyeva saśaraṃ cāpam ādade //
karād anucaras tasya sāndra-sveda-jala-aṅguleḥ
madhur manobhavasya iva sa-śaraṃ cāpam ādade //
atha snānādivarṇanam
atha snāna-ādi-varṇanam
tataḥ snānecchayā spṛṣṭo visṛṣṭaśyāmakañcukaḥ
sa reje meghanirmuktaḥ paryāpta iva candramaḥ //
tataḥ snāna-icchayā spṛṣṭo visṛṣṭa-śyāma-kañcukaḥ
sa reje megha-nirmuktaḥ paryāpta iva candramaḥ //
pramṛṣtamṛgayāreṇu tanmukhaṃ pārśvavartinā
ruruce mārutākṣiptaparāgam iva paṅkajam //
pramṛṣta-mṛgayā-reṇu tan-mukhaṃ pārśva-vartinā
ruruce māruta-ākṣiptaparāgam iva paṅkajam //
nisargalalitā tasya vimuktālaṅkṛtis tanuḥ
lateva pārijātasya paryastastabakābhavat //
nisarga-lalitā tasya vimukta-alaṅkṛtis tanuḥ
lata īva pārijātasya paryasta-stabaka ābhavat //
svedanunnāṅgavarṇasya sarasīm avagāhataḥ
vanyasyevābhavat tasya śrīḥ paryantavisarpiṇī //
sveda-nunna-aṅga-varṇasya sarasīm avagāhataḥ
vanyasya iva abhavat tasya śrīḥ paryanta-visarpiṇī //
Only in K; ed. reads: svedabhinnāṅgarāgaḥ sa sarasīṃ tām agāhata | madasiktataṭāghātadhūlir vanya iva dvipaḥ}
sa tasyāṃ dūravikṣiptavihagaśreṇimekhalaḥ
vijahāra yathākāmaṃ vilāsakusumāyudhaḥ //
sa tasyāṃ dūra-vikṣiptavihaga-śreṇi-mekhalaḥ
vijahāra yathā-kāmaṃ vilāsa-kusumāyudhaḥ //
uvāha visphurannālakaṇṭakacchadmanāpi sā
tadaṅgayaṣṭisparśena romañcam iva padminī //
uvāha visphuran-nālakaṇṭaka-cchadmana āpi sā
tad-aṅga-yaṣṭi-sparśena romañcam iva padminī //
tatas taraṅganirdhautam adhyāsya sa śilātalam
yaśaḥsnapitadiksīmā devaḥ sasnau yathāvidhi //
tatas taraṅga-nirdhautam adhyāsya sa śilā-talam
yaśaḥ-snapita-dik-sīmā devaḥ sasnau yathā-vidhi //
tasyā-viralamattāliniḥsvanacchadmanā vane
agīyateva devasya latābhiḥ snānakautukam //
tasya a-virala-matta-aliniḥsvanac-chadmanā vane
agīyata iva devasya latābhiḥ snāna-kautukam //
VAR 2.81d: {#kautukam\lem \k; #maṅgalam \ed}
so dūrodastaparyastasapuṣpasalilāñjaliḥ
jagattamo'pahaṃ jyotis trayīmayam upasthitaḥ //
so dūra-udasta-paryastasa-puṣpa-salila-añjaliḥ
jagat-tamo-'pahaṃ jyotis trayī-mayam upasthitaḥ //
tam ānarca sa rājendur maulau yasyendulekhayā
kriyate svardhunībālamṛṇālaśakalabhramaḥ //
tam ānarca sa rāja-indur maulau yasya indu-lekhayā
kriyate svar-dhunī-bālamṛṇāla-śakala-bhramaḥ //
dhanyā hi tā vanalatā yatphalāny ajahāra sa
kāryataḥ sadṛśī tāsāṃ samudraraśanā mahī //
dhanyā hi tā vana-latā yat-phalāny ajahāra sa
kāryataḥ sadṛśī tāsāṃ samudra-raśanā mahī //
nipīya nikhilavyaktarājacihnena pāṇinā
upāspṛśat sa cāmbhojakiñjalkakapiśaṃ payaḥ //
nipīya nikhila-vyaktarāja-cihnena pāṇinā
upāspṛśat sa ca ambhojakiñjalka-kapiśaṃ payaḥ //
nīlātapatramitreṇa patreṇāmbujinībhuvā
nivāritoṣṇaḥ saśrīkaṃ latākuñjaṃ jagāma sa //
nīla-ātapatra-mitreṇa patreṇa ambujinī-bhuvā
nivārita-uṣṇaḥ sa-śrīkaṃ latā-kuñjaṃ jagāma sa //
saparāge viśaśrāma kusumaprastare ca sa
lakṣmīkucāṅgarāgeṇa bhinne śeṣa ivācyutaḥ //
sa-parāge viśaśrāma kusuma-prastare ca sa
lakṣmī-kuca-aṅga-rāgeṇa bhinne śeṣa iva acyutaḥ //
ramāṅgado 'pi nirvartya tvarayā kiṃ cid āhnikam
avāptasevāvasaraḥ paryupāsta viśāmpatim //
ramāṅgado 'pi nirvartya tvarayā kiṃ cid āhnikam
avāpta-seva-avasaraḥ paryupāsta viśām-patim //
so bhṛṅgadhvaninā supto vipañcīnādabandhunā
tamālapallavais tena kiṃ cit kiṃ cid avījyata //
so bhṛṅga-dhvaninā supto vipañcī-nāda-bandhunā
tamāla-pallavais tena kiṃ cit kiṃ cid avījyata //
nidrāgṛhītanirmuktalocano 'tha jahāra sa
ghanachāyāvṛtavyaktabhāsvato nabhasaḥ śriyam //
nidrā-gṛhīta-nirmuktalocano 'tha jahāra sa
ghana-chāyā-āvṛta-vyaktabhāsvato nabhasaḥ śriyam //
pīnāṃsataṭasaṃśliṣṭapuṣpakesaraśobhinā
uṣaḥsākalpakeneva śayanīyam amucyate //
pīna-aṃsa-taṭa-saṃśliṣṭapuṣpa-kesara-śobhinā
uṣaḥ-sa-ākalpakena-iva śayanīyam amucyate //
punar mṛgayāvihāraḥ
punar mṛgayā-vihāraḥ
cakāra ca padaṃ citraḥ sa mṛgas tasya cetasi
lagnaṃ hi kim api kvāpi kṛcchrād ākṛṣyate manaḥ //
cakāra ca padaṃ citraḥ sa mṛgas tasya cetasi
lagnaṃ hi kim api kva api kṛcchrād ākṛṣyate manaḥ //
prasādahṛdyālaṅkārais tena mūrtir abhūṣyata
atyujjvalaiḥ kavīndreṇa kālidāsena vāg iva //
prasāda-hṛdya-alaṅkārais tena mūrtir abhūṣyata
atyujjvalaiḥ kavi-indreṇa kālidāsena vāg iva //
jagāhe sa mahāraṇyam aṃsāsaktadhanurlataḥ
upoḍhaśaśabhṛllekhaḥ sāyam abdhim ivāryamā //
jagāhe sa mahā-araṇyam aṃsa-āsakta-dhanur-lataḥ
upoḍha-śaśabhṛl-lekhaḥ sāyam abdhim iva aryamā //
tasmin kusumakirmīratale ca vicacāra sa
sphurannakṣatraśabale nabhasīva niśākaraḥ //
tasmin kusuma-kirmīratale ca vicacāra sa
sphuran-nakṣatra-śabale nabhasi iva niśākaraḥ //
mṛgānugamanirbandho na jagāmāsya mandatām
maithilīramaṇasyeva vipine pṛthivīpateḥ //
mṛga-anugama-nirbandho na jagāma asya mandatām
maithilī-ramaṇasya iva vipine pṛthivī-pateḥ //
niśātikramaṇam
niśā-atikramaṇam
tataḥ papāta jaladhau virocanaphaṇāmaṇiḥ
dināher nīyamānasya balātkāragarutmatā //
tataḥ papāta jaladhau virocana-phaṇā-maṇiḥ
dina-aher nīyamānasya balāt-kāra-garutmatā //
śanaiḥ śanair atha vyomni mṛgāṅkaḥ padam ādadhe
saśaṅka iva bhūpālān mṛgayāsaktacetasaḥ //
śanaiḥ śanair atha vyomni mṛga-aṅkaḥ padam ādadhe
sa-śaṅka iva bhū-pālān mṛgayā-āsakta-cetasaḥ //
ramāṅgadāstṛtasnigdhapallavaprastare tataḥ
vane rājendunā ninye tenendutilakā niśā //
ramāṅgada-āstṛta-snigdhapallava-prastare tataḥ
vane rāja-indunā ninye tena indu-tilakā niśā //
atha mukharakhagāpanītanidraḥ kvacid api padmasarasy upāsya sandhyām
puno 'pi tam avekṣituṃ niśānte nṛpatir iyeṣṭa mṛgaṃ mṛgendrakalpaḥ //
atha mukhara-khaga-apanīta-nidraḥ kva-cid api padma-sarasy upāsya sandhyām
puno 'pi tam avekṣituṃ niśā-ante nṛpatir iyeṣṭa mṛgaṃ mṛga-indra-kalpaḥ //
VAR 2.100c: {niśānte\lem \k; vanānte \ed}
pañcaikena smara iva śarān pāṇinā hemapuṅkhān anyenorvīvijayi ca dhanuḥ sāhasāṅkaṃ dadhānaḥ
devaḥ sa atha vyavaharad ariṣu nyastapādaḥ pikālīnīḍanyañcanniculanicayaśyāmalāsu sthalīṣu //
pañca ekena smara iva śarān pāṇinā hema-puṅkhān anyenā urvī-vijayi ca dhanuḥ sāhasa-aṅkaṃ dadhānaḥ
devaḥ sa atha vyavaharad ariṣu nyasta-pādaḥ pikālīnīḍa-nyañcan-nicula-nicaya-śyāmalāsu sthalīṣu //
iti śrī-mṛgāṅkagupta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye citra-mṛgā1valokano nāma dvitīyaḥ sargaḥ
tritīyaḥ sargaḥ
atha bahu carato 'sya cāpapāṇeś cakitavalanmṛgayūthavīkṣitasya
vanabhuvi sulabhaḥ pariśramo 'bhūn na tu hariṇaḥ sa hṛtendracāpaśobhaḥ //
atha bahu carato 'sya cāpa-pāṇeś cakita-valan-mṛga-yūtha-vīkṣitasya
vana-bhuvi sulabhaḥ pariśramo 'bhūn na tu hariṇaḥ sa hṛta-indra-cāpa-śobhaḥ //
dhanuṣi tanubharaṃ nidhāya kiṃcit taruṇatamālavane vinītakhedaḥ
mṛgarudhirakalaṅkitena devaḥ samaviṣameṇa pathā puraḥ pratasthe //
dhanuṣi tanu-bharaṃ nidhāya kiṃcit taruṇa-tamāla-vane vinīta-khedaḥ
mṛga-rudhira-kalaṅkitena devaḥ sama-viṣameṇa pathā puraḥ pratasthe //
VAR 3.2c: {#kalaṅkitena\lem \k\b; #lavāṅkitena \ed}
vindhyakandarapraveśaḥ
vindhya-kandara-praveśaḥ
atha sa caṭulaṣaṭpadopagītaṃ vanagajadānasugandhigandhavāham
parisaram abhinṛttanīlakaṇṭhaṃ nyaviśata vindhyanagendrakandarasya //
atha sa caṭula-ṣaṭpada-upagītaṃ vana-gaja-dāna-sugandhi-gandha-vāham
parisaram abhinṛtta-nīlakaṇṭhaṃ nyaviśata vindhya-naga-indra-kandarasya //
caṭulakṛtakacagrahaḥ sa gacchan vanalatayā parihāsalolayeva
narapatir avaśaḥ kṛtaḥ sa kāmaṃ viyati mukhendum udañcayāṃ cakāra //
caṭula-kṛta-kaca-grahaḥ sa gacchan vana-latayā parihāsa-lolaya īva
nara-patir avaśaḥ kṛtaḥ sa kāmaṃ viyati mukha-indum udañcayāṃ cakāra //
VAR 3.4a: {caṭula#\lem \ed; catura# \ed}
namad avanipatiḥ patiḥ prajānām ayi! capale nu vikṛṣyate kaceṣu
virama muhur itīva manyuguñjaddhvanibhir asāv alibhir latābhyadhāyi //
namad avani-patiḥ patiḥ prajānām ayi! capale nu vikṛṣyate kaceṣu
virama muhur iti iva manyu-guñjaddhvanibhir asāv alibhir lata ābhyadhāyi //
VAR 3.5c: {manyu#\lem \conj; mañju# \ed}\var{guñjad\lem \k; mukta \ed}
katicidalinipītadhūpagandhān anativilambiparārdhyamauliratnān
tvaritam atha ramāṅgado 'sya keśān vipinalatāviṭapāntarāc cakarṣa //
kati-cid-ali-nipīta-dhūpa-gandhān an-ati-vilambi-parārdhya-mauli-ratnān
tvaritam atha ramāṅgado 'sya keśān vipina-latā-viṭapa-antarāc cakarṣa //
haṃsadarśanam
haṃsa-darśanam
nṛpatir atha tadonmukhaś carantaṃ jhaṭiti sitacchadam ambare dadarśa
dadhatam adhigatāṃ kuto 'pi cañcvā bisalatikām iva tārahāralekhām //
nṛpatir atha tada ūnmukhaś carantaṃ jhaṭiti sita-cchadam ambare dadarśa
dadhatam adhigatāṃ kuto 'pi cañcvā bisa-latikām iva tāra-hāra-lekhām //
vikasitakumudacchadāvadāte tatanibhṛte patatāṃ tatī dadhānam
viracayitum upāyanaṃ nṛpendor navaghaṭite iva dantapatralekhe //
vikasita-kumuda-cchada-avadāte tata-nibhṛte patatāṃ tatī dadhānam
viracayitum upāyanaṃ nṛpa-indor nava-ghaṭite iva danta-patra-lekhe //
citam atanu visarpatā samantāt kiraṇalatānikareṇa hārayaṣṭeḥ
sitamaṇimayasūcinirmitasya sthitam iva jaṅgamapañjarasya madhye //
citam a-tanu visarpatā samantāt kiraṇa-latā-nikareṇa hāra-yaṣṭeḥ
sita-maṇi-maya-sūci-nirmitasya sthitam iva jaṅgama-pañjarasya madhye //
taralamaṇirucāvṛtaṃ prakṛtyā vidalitavidrumakandakāñcituṇḍam
praṇayanihitapādayāvakāṅkaṃ kamalavanasthitilolayeva lakṣmyā //
tarala-maṇi-rucā āvṛtaṃ prakṛtyā vidalita-vidruma-kanda-kāñci-tuṇḍam
praṇaya-nihita-pāda-yāvaka-aṅkaṃ kamala-vana-sthiti-lolaya īva lakṣmyā //
caraṇayugatale vibhātakālasphuṭitajapākusumābhitāmrabhāsi
svayam iva nalinīvanaprasūteḥ paricayataḥ kṛtakāntisaṃvibhāgam //
caraṇa-yuga-tale vibhāta-kālasphuṭita-japā-kusuma-abhitāmra-bhāsi
svayam iva nalinī-vana-prasūteḥ paricayataḥ kṛta-kānti-saṃvibhāgam //
pratipadam atidīrghahārabhārāt avanamadunnamayantam uttamāṅgam
śirasi nipatato nikāmam uṣṇān ahimarucaḥ kiraṇān ivotkṣipantam //
pratipadam atidīrgha-hāra-bhārāt avanamad-unnamayantam uttamāṅgam
śirasi nipatato nikāmam uṣṇān a-hima-rucaḥ kiraṇān iva utkṣipantam //
vivṛtamukhadhṛtasya niṣpatadbhis taralamaṇer aruṇasya kāntileśaiḥ
aviratam aravindavṛndapītān madhupṛṣatān iva bhūyasodvamantam //
vivṛta-mukha-dhṛtasya niṣpatadbhis tarala-maṇer aruṇasya kānti-leśaiḥ
a-viratam aravinda-vṛnda-pītān madhupṛṣatān iva bhūyasa ūdvamantam //
parikhacitam ayatnapūritāśair aviralamauktikadāmaraśmijālaiḥ
yaśa iva parabhūtabhṛtāṃ niruddhya prasabham upāhṛtam ātmano yaśobhiḥ //
parikhacitam a-yatna-pūrita-āśair a-virala-mauktika-dāma-raśmi-jālaiḥ
yaśa iva para-bhūta-bhṛtāṃ niruddhya prasabham upāhṛtam ātmano yaśobhiḥ //
abhinavabisaśaṅkayāpahṛtya sphaṭikamayīm asamakṣam akṣamālām
vihagam iva vimānahaṃsapaṅkter vighaṭitam ekataraṃ caturmukhasya //
abhinava-bisa-śaṅkaya āpahṛtya sphaṭika-mayīm a-samakṣam akṣa-mālām
vihagam iva vimāna-haṃsa-paṅkter vighaṭitam ekataraṃ caturmukhasya //
cyutam iva sitacāmaraṃ maghoneḥ śramajaḍavāravilāsinīkarāgrāt
apahṛtam iva lolapatrajālaṃ surasaritaḥ pavanena puṇḍarīkam //
cyutam iva sita-cāmaraṃ maghoneḥ śrama-jaḍa-vāra-vilāsinī-kara-agrāt
apahṛtam iva lola-patra-jālaṃ surasaritaḥ pavanena puṇḍarīkam //
harahasitasitaṃ divāpi kāntistabakam ivāpatitam sudhākarasya
api patitam ivāntarikṣapīlor maghavadibhasya vilāsakarṇaśaṅkham //
hara-hasita-sitaṃ diva āpi kāntistabakam ivā apatitam sudhā-ākarasya
api patitam iva antarikṣa-pīlor maghavad-ibhasya vilāsa-karṇa-śaṅkham //
SYNTAX: kulakam
sa ca pariṇatalodhradhūliśuklas taralam avantipateś cakāra cetaḥ
kisalayam iva bālacandanasya stimitagatir malayācalendravātaḥ //
sa ca pariṇata-lodhra-dhūli-śuklas taralam avanti-pateś cakāra cetaḥ
kisalayam iva bāla-candanasya stimita-gatir malaya-acala-indra-vātaḥ //
nāyakavarṇanam
nāyaka-varṇanam
avadad atha vibuddhapuṇḍarīkapratimam upāntacare nidhāya cakṣuḥ
daśanamaṇimayūkhabhinnavarṇāṃ girim iti mālavarājapūrṇacandraḥ //
avadad atha vibuddha-puṇḍarīkapratimam upānta-care nidhāya cakṣuḥ
daśana-maṇi-mayūkha-bhinna-varṇāṃ girim iti mālava-rāja-pūrṇa-candraḥ //
surabhikusumacumbināvanamrām alipaṭalena latām imāṃ vinā me
khagam amum upadarśayet ka evaṃ gaganaramāpatipāñcajanyam anyaḥ //
surabhi-kusuma-cumbina āvanamrām ali-paṭalena latām imāṃ vinā me
khagam amum upadarśayet ka evaṃ gagana-ramā-pati-pāñca-janyam anyaḥ //
smaravarakarihastaśīkarāṇām vidadhati rucayo navahāramauktikānām
vidadhati rucayo 'sya canncukoṭau kavalitabālamṛṇālasūtralīlām //
smara-vara-kari-hasta-śīkarāṇām vidadhati rucayo nava-hāra-mauktikānām
vidadhati rucayo 'sya canncu-koṭau kavalita-bāla-mṛṇāla-sūtra-līlām //
ayi! kathaya sitacchadaḥ kva cāyaṃ vananalinīpulināntabaddhavāsaḥ
avanipatikalatrakaṇṭhayogyaḥ kva ca śaśibandhur anargha eṣa hāraḥ //
ayi! kathaya sita-cchadaḥ kva cāyaṃ vana-nalinī-pulina ānta-baddha-vāsaḥ
avani-pati-kalatra-kaṇṭha-yogyaḥ kva ca śaśi-bandhur anargha eṣa hāraḥ //
vanabhuvipatitaḥ kuto 'yam asyāṃ katham ayam asya mukhātithitvam āptaḥ?
guruvibhavapadasya kasya vā syād ayam iti me na paricchinatti cetaḥ //
vana-bhuvi-patitaḥ kuto 'yam asyāṃ katham ayam asya mukha-ātithitvam āptaḥ?
guru-vibhava-padasya kasya vā syād ayam iti me na paricchinatti cetaḥ //
ayam ucitataraḥ phaṇistriyo vā kucakalaśāntaramartyayoṣito vā ?
niyatam udadhim udram īdṛśāni kṣititalam ābharaṇāni na spṛśanti //
ayam ucitataraḥ phaṇi-striyo vā kuca-kalaśa-antara-martya-yoṣito vā ?
niyatam udadhim udram īdṛśāni kṣiti-talam ābharaṇāni na spṛśanti //
kim aparam anugamya eṣa haṃsaḥ śramajaḍapakṣatirāvayor vanānte
ayi! yad ayam avāmanasya bhūmir mukhadhṛtahāralataḥ kutūhalasy //
kim aparam anugamya eṣa haṃsaḥ śrama-jaḍa-pakṣa-tirāvayor vana-ante
ayi! yad ayam a-vāmanasya bhūmir mukha-dhṛta-hāra-lataḥ kutūhalasy //
ramāṅgadavākyam
ramāṅgada-vākyam
iti viratavacasy udīrya tasmin kṛtini nṛpe paramāravaṃśaketau
sphuradadharavikīrṇadantakāntiprasaram idaṃ jagade ramāṅgadena //
iti virata-vacasy udīrya tasmin kṛtini nṛpe paramāra-vaṃśa-ketau
sphurad-adhara-vikīrṇa-danta-kāntiprasaram idaṃ jagade ramāṅgadena //
jaḍarucir api rocate na kasmai katham api dīrghaguṇena labdhasaṅgaḥ
naravara yad anena hāradāmnā tava patagaḥ spṛhaṇīya eṣa jātaḥ //
jaḍa-rucir api rocate na kasmai katham api dīrgha-guṇena labdha-saṅgaḥ
nara-vara yad anena hāra-dāmnā tava patagaḥ spṛhaṇīya eṣa jātaḥ //
upavana iva sambhavaḥ kadācin nṛpa ghaṭate vipine 'pi hārayaṣṭeḥ
yad asurasuranāgarājakanyā iha viharanti nagendrakandareṣu //
upavana iva sambhavaḥ kadācin nṛpa ghaṭate vipine 'pi hāra-yaṣṭeḥ
yad asura-sura-nāga-rāja-kanyā iha viharanti naga-indra-kandareṣu //
śakunir ayam ito digantalagnair anupamamauktikanirgatair mayūkhaiḥ
tava viracayatīva sūtrapātaṃ sukṛtanidhāna! bhaviṣyataḥ śubhasya //
śakunir ayam ito dig-anta-lagnair an-upama-mauktika-nirgatair mayūkhaiḥ
tava viracayati iva sūtra-pātaṃ sukṛta-nidhāna! bhaviṣyataḥ śubhasya //
drutam ayam anugamyatām idānīm anugamanena yato 'sya hāralābhaḥ
phalam adhikam ato 'pi naḥ kadācit kim api bhaved ayam asya hetuḥ //
drutam ayam anugamyatām idānīm anugamanena yato 'sya hāra-lābhaḥ
phalam adhikam ato 'pi naḥ kadācit kim api bhaved ayam asya hetuḥ //
taruviṭapalatāntareṇa gacchan bhuvam abhajan bahumuktameghavartmā
ayam atiguruhārabhārajātāṃ śramajaḍatāmalam ātmano vyanakti //
taru-viṭapa-latā-antareṇa gacchan bhuvam abhajan bahu-mukta-megha-vartmā
ayam ati-guru-hāra-bhāra-jātāṃ śrama-jaḍa-tāmalam ātmano vyanakti //
nayanapatham ayaṃ yathā tavārāt tvam api tathāsya sitacchadasya yātaḥ
avanitalamṛgāṅka! yad vanāntaś cakitam ivāyam itas tataḥ prayāti //
nayana-patham ayaṃ yathā tavā arāt tvam api tatha āsya sita-cchadasya yātaḥ
avani-tala-mṛga-aṅka! yad vana-antaś cakitam iva ayam itas tataḥ prayāti //
niculavanam atītya vartate 'yam purata imām ayam abjinīm upetaḥ
navajaladharaśaṅkayeva śaṅke taruṇatamālavanādito nivṛttaḥ //
nicula-vanam atītya vartate 'yam purata imām ayam abjinīm upetaḥ
nava-jala-dhara-śaṅkaya īva śaṅke taruṇa-tamāla-vana-ādito nivṛttaḥ //
kisalayakalitāñjaliṃ tvarāvān ayam upasarpati nīlasinduvāram
kṣaṇam ayam iha bālacūtamaulau vicakilamālyavilāsam ādadhāti //
kisalaya-kalita-añjaliṃ tvarāvān ayam upasarpati nīla-sindu-vāram
kṣaṇam ayam iha bāla-cūta-maulau vicakila-mālya-vilāsam ādadhāti //
ayam abhinavakarṇikārayaṣṭiṃ jhaṭiti ghanastabakastanīm upaiti
ayam aticapalo nisargaraktāṃ sthalanalinīm avadhīrya deva! yātaḥ //
ayam abhinava-karṇikā-āra-yaṣṭiṃ jhaṭiti ghana-stabaka-stanīm upaiti
ayam aticapalo nisarga-raktāṃ sthala-nalinīm avadhīrya deva! yātaḥ //
ayam iha hi latām upaiti kaundīṃ kusumavatīṃ navamādhavīṃ vilaṅghya
kvaṇadalivalayāsu nāsu tena skhalitam itaḥ sahakāramañjarīṣu //
ayam iha hi latām upaiti kaundīṃ kusumavatīṃ nava-mādhavīṃ vilaṅghya
kvaṇad-ali-valayāsu nā asu tena skhalitam itaḥ sahakāra-mañjarīṣu //
abhisarati vanasthalīm ivaitāṃ madanavatīmayamūḍhakāmilīlaḥ
sphuradatanuśilīmukhasya cāgre vicarati karṇe ivāyam arjunasya //
abhisarati vana-sthalīm iva etāṃ madanavatī-maya-mūḍha-kāmi-līlaḥ
sphurad-atanu-śilīmukhasya ca agre vicarati karṇe iva ayam arjunasya //
śramam apaharatas tanūrmivātair ayam atithir vanapalvalasya jātaḥ
tarutatiṣu tirohito 'yam etāsv ayam aravindavanād ivojjihīte //
śramam apaharatas tanu-ūrmi-vātair ayam atithir vana-palvalasya jātaḥ
taru-tatiṣu tirohito 'yam etāsv ayam aravinda-vanād iva ujjihīte //
kurabakavanataḥ kadambarājiṃ vrajati tato mucakundakānanāni
iti nagam avagāhate sahāras tvam iva dhrtaklama eṣa rājahaṃsaḥ //
kurabaka-vanataḥ kadamba-rājiṃ vrajati tato mucakunda-kānanāni
iti nagam avagāhate sa-hāras tvam iva dhrta-klama eṣa rājahaṃsaḥ //
kuru vijayam ito mamārpya etad dhanur adhunā sasuvarṇapuṅkhabāṇam
yad ayam itagatir gato 'tidūraṃ jalapatagaḥ saha naḥ kutūhalena //
kuru vijayam ito mama arpya etad dhanur adhunā sa-suvarṇa-puṅkha-bāṇam
yad ayam ita-gatir gato 'tidūraṃ jala-patagaḥ saha naḥ kutūhalena //
haṃsānugamanam
haṃsa-anugamanam
iti kathayati cāpam arpayitvā samam iṣubhiḥ sa ramāṅgade narendras
patagam anu tam āttahāraṃ harati na kaṃ navavastusaṃprayogaḥ //
iti kathayati cāpam arpayitvā samam iṣubhiḥ sa ramāṅgade nara-indras
patagam anu tam āttahāraṃ harati na kaṃ nava-vastu-saṃprayogaḥ //
ṛju tam atha vihāyasā vrajantam rabhasavaśād anugacchato nṛpasya
samajani bhṛśam āyato 'sya panthās taruviṭapāvaṭavarjanena vakraḥ //
ṛju tam atha vihāyasā vrajantam rabhasa-vaśād anugacchato nṛpasya
samajani bhṛśam āyato 'sya panthās taru-viṭapa-avaṭa-varjanena vakraḥ //
nṛpatir anuyayau vane vihaṅgaṃ nṛpatim abhi praṇayī ramāṅgado 'pi
śrutam iva viśadaṃ śucir vivekaḥ kṛtini vivekam ivāntaraḥ prasādaḥ //
nṛ-patir anuyayau vane vihaṅgaṃ nṛpatim abhi praṇayī ramāṅgado 'pi
śrutam iva viśadaṃ śucir vivekaḥ kṛtini vivekam iva antaraḥ prasādaḥ //
atha kamalasarastaraṅgadolācalayavilolarathāṅganāmayugmam
madakalakalahaṃsanādakṛṣṭaḥ śramaviveśaḥ saḥ sitacchadaḥ prapede //
atha kamala-saras-taraṅga-dolācalaya-vilola-rathāṅganāma-yugmam
mada-kala-kalahaṃsa-nāda-kṛṣṭaḥ śrama-viveśaḥ saḥ sita-cchadaḥ prapede //
vilulitakabarīkalāpamālyā mṛdunavaśaivalamekhalā vahantyaḥ
ratiraṇam avasāya yatra nityaṃ saha ramaṇair amarāṅganā ramante //
vilulita-kabarī-kalāpa-mālyā mṛdu-nava-śaivala-mekhalā vahantyaḥ
rati-raṇam avasāya yatra nityaṃ saha ramaṇair amara-aṅganā ramante //
salilagatadhiyātha tena dūrāt sa gurur amucyata niḥsahena hāraḥ
jaḍahṛtahṛdayāḥ kiyac ciraṃ vā guṇamahatām iha bhāram udvahanti //
salila-gata-dhiya ātha tena dūrāt sa gurur amucyata niḥsahena hāraḥ
jaḍa-hṛta-hṛdayāḥ kiyac ciraṃ vā guṇa-mahatām iha bhāram udvahanti //
sa ca vitatamarīcicañculekho vigalitahāralatāmiṣeṇa haṃsaḥ
pariṇatabisakāṇḍabhaṅgapītaṃ paya iva vistṛtadhāram ujjagāra //
sa ca vitata-marīci-cañcu-lekho vigalita-hāra-latāmiṣeṇa haṃsaḥ
pariṇata-bisa-kāṇḍa-bhaṅga-pītaṃ paya iva vistṛta-dhāram ujjagāra //
atha kanakamṛṇālikāyugasya dyutinicayena citaṃ visarpatādhaḥ
aśiśiramahaso visāriṇā khe valayitam aṃśulatākadambakena //
atha kanaka-mṛṇālikā-yugasya dyuti-nicayena citaṃ visarpata ādhaḥ
a-śiśira-mahaso visāriṇā khe valayitam aṃśu-latā-kadambakena //
taṭabhuvi tam apaśyad āpatantaṃ patir avane ravataṃsitāyatākṣaḥ
sitam abhinavahemadaṇḍaśobhi sphaṭikaśalākam ivātapatram aindram //
taṭa-bhuvi tam apaśyad āpatantaṃ patir avane rava-taṃsita-āyata-akṣaḥ
sitam abhinava-hema-daṇḍa-śobhi sphaṭika-śalākam ivā atapatram aindram //
SYNTAX: sandānitakam
sarasi dhavalite tataḥ samantād amṛtamarīciruceva tasya kāntyā
vyadhita balavatī viyogapīḍā padam apade hṛdayeṣu cakranāmnām //
sarasi dhavalite tataḥ samantād amṛta-marīci-ruca īva tasya kāntyā
vyadhita balavatī viyoga-pīḍā padam apade hṛdayeṣu cakra-nāmnām //
ativitataguṇaikadhāmni tasmin vidhuram adhaḥpatite viśuddhibhāji
katham api vasudhādhipaḥ pramodaṃ jhaṭiti jagāma guṇiṣv amatsaro hi //
ativitata-guṇa-eka-dhāmni tasmin vidhuram adhaḥ-patite viśuddhi-bhāji
katham api vasudhā-adhipaḥ pramodaṃ jhaṭiti jagāma guṇiṣv amatsaro hi //
atha nabhasi piśaṅgasāndhyarāgacchurita ivāmbaranimnagātaraṅgam
kiyad api sarasas taṭe sa gatvā kamalarajaḥkapiśe dadarśa hāram //
atha nabhasi piśaṅga-sāndhya-rāgacchurita iva ambara-nimnag-ātaraṅgam
kiyad api sarasas taṭe sa gatvā kamala-rajaḥ-kapiśe dadarśa hāram //
sa ca sapadi ramāṅgadopanītaṃ kanakasaroruhakāntinā kareṇa
nijayaśa iva mūrtam ādade taṃ bhuvanatalābhayadānadīkṣitena //
sa ca sapadi ramāṅgada-upanītaṃ kanaka-saroruha-kāntinā kareṇa
nija-yaśa iva mūrtam ādade taṃ bhuvana-tala-abhaya-dāna-dīkṣitena //
sujanam iva guṇair upoḍhaśobhaṃ śucitarabālamṛṇālasūtradīrghaiḥ
ahamahamikayā kṛtapraveśaṃ taraṇikaraglapitair ivendupādaiḥ //
sujanam iva guṇair upoḍha-śobhaṃ śucitara-bāla-mṛṇāla-sūtra-dīrghaiḥ
aham-ahamikayā kṛta-praveśaṃ taraṇi-kara-glapitair iva-indu-pādaiḥ //
dadhatam aruṇam aṅgarāgaśeṣaṃ kvacid api yaṣṭiṣu tāramauktikāsu
ghaṭitam iva navātapena kiṃcid bahunavayā śaśalakṣmaṇas tviṣā ca //
dadhatam aruṇam aṅga-rāga-śeṣaṃ kva-cid api yaṣṭiṣu tāra-mauktikāsu
ghaṭitam iva nava-ātapena kiṃ-cid bahu-navayā śaśalakṣmaṇas tviṣā ca //
ativitataruciṃ vahantam antas taralamaṇiṃ taruṇendragopaśr̆bham
aviralam asakṛnnivāsalagnaṃ lalitavadhūhṛdayād ivānurāgam //
ativitata-ruciṃ vahantam antas tarala-maṇiṃ taruṇa-indragopa-śr̆bham
aviralam asakṛn-nivāsa-lagnaṃ lalita-vadhū-hṛdayād iva anurāgam //
katicid api latāntare dadhānaṃ mṛgamadaliptatalāni mauktikāni
śabalajalalavair ivāttajanmāny ayam aranadīyamunātither ghanasya //
kati-cid api latā-antare dadhānaṃ mṛga-mada-lipta-talāni mauktikāni
śabala-jala-lavair ivā atta-janmāny ayam ara-nadī-yamunā-ātither ghanasya //
anuguṇapadavīvinirgatāsu pratilatam āyatamauktikaprabhāsu
rajanikaramarīcisūcidīrghair bahubhir iva grathitaṃ mṛṇālasūtraiḥ //
anuguṇa-padavī-vinirgatāsu pratilatam āyata-mauktika-prabhāsu
rajani-kara-marīci-sūci-dīrghair bahubhir iva grathitaṃ mṛṇālasūtraiḥ //
atidṛḍham anuraktayā vitīrṇaṃ mukharamahodadhimekhalāṃ vahantyā
urasi nihitabandhujīvam urvyā vicakilamālyam iva svayaṃvarāya //
atidṛḍham anuraktayā vitīrṇaṃ mukhara-mahā-udadhi-mekhalāṃ vahantyā
urasi nihita-bandhu-jīvam urvyā vicakila-mālyam iva svayaṃ-varāya //
SYNTAX: kulakam
arucad atha kare sa tasya bibhrad yuvatiradacchadakāntimadhyaratnam
kim api manasijena śāsanāṅkaḥ prahitanijāyudhacitrapuṣpamudraḥ //
arucad atha kare sa tasya bibhrad yuvati-rada-cchada-kānti-madhya-ratnam
kim api manasijena śāsana-aṅkaḥ prahita-nija-āyudha-citra-puṣpa-mudraḥ //
śaśikararucā sa tena reje mṛdukarapuṣkaravartinā narendraḥ
amarapuradhunīsamuddhṛtena tridaśakarīva mṛṇālakandalena //
śaśi-kara-rucā sa tena reje mṛdu-kara-puṣkara-vartinā nara-indraḥ
amara-pura-dhunī-samuddhṛtena tridaśa-kari īva mṛṇāla-kandalena //
urasi narapateḥ pataṃś cakāśe kanakaśilāvipule tadaṃśupūraḥ
akhilabhuvanakośarājalakṣmyā nihita ivādhikam utkyā kaṭākṣaḥ //
urasi nara-pateḥ pataṃś cakāśe kanaka-śilā-vipule tad-aṃśu-pūraḥ
akhila-bhuvana-kośa-rāja-lakṣmyā nihita iva adhikam utkyā kaṭa-akṣaḥ //
VAR 3.62: {kaṭākṣaḥ\lem \em; kadākṣaḥ \ed}
vikṛtir udadhiśuktieṣu cyutānāṃ dhruvam iyam indukalāsudhālavānām
jaladajalakaṇodbhaveṣu kāmaṃ nivasati kāntir iyaṃ na mauktikeṣu //
vikṛtir udadhi-śuktieṣu cyutānāṃ dhruvam iyam indu-kalā-sudhā-lavānām
jalada-jala-kaṇa-udbhaveṣu kāmaṃ nivasati kāntir iyaṃ na mauktikeṣu //
na kim ayam uḍumaṇḍalāpavādaḥ kumudavanāni puro 'sya na trapante
katham ayam avadhir na muktibhājām iti tam avekṣya sa cintayāṃ cakāra //
na kim ayam uḍu-maṇḍala-apavādaḥ kumuda-vanāni puro 'sya na trapante
katham ayam avadhir na muktibhājām iti tam avekṣya sa cintayāṃ cakāra //
SYNTAX: sandānitakam
sphuradudaraniveśitendranīlāṃ madajalarājim iva smaradvipasya
avanipatir apaśyad akṣarāṇāṃ tatim atha hāramṛṇālikāntarāle //
sphurad-udara-niveśita-indranīlāṃ mada-jala-rājim iva smara-dvipasya
avani-patir apaśyad akṣarāṇāṃ tatim atha hāra-mṛṇālikā-antarāle //
abhinavalikhitām iva praśatiṃ madanamahānṛpateḥ sa pārthivendraḥ
iti nibiḍakutūhalākulas tāṃ lalitapadābharaṇām avācayac ca //
abhinava-likhitām iva praśatiṃ madana-mahā-nṛpateḥ sa pārthiva-indraḥ
iti nibiḍa-kutūhala-ākulas tāṃ lalita-pada-ābharaṇām avācayac ca //
``manasijavaravīravaijantyās tribhuvanadurlabhavibhramaikabhūmeḥ
kucamukulavicitrapatravallīparicita eṣa sadā śaśiprabhāyāḥ'' //
``manasija-vara-vīra-vaijantyās tri-bhuvana-durlabha-vibhrama-eka-bhūmeḥ
kuca-mukula-vicitra-patra-vallīparicita eṣa sadā śaśiprabhāyāḥ'' //
kim u vipulam imaṃ manuṣyalokaṃ puram uta parvatapakṣaśātanasya
kim u yuvatir iyaṃ bhujaṅgabhartur bhuvanam alaṅkurute śaśiprabheti //
kim u vipulam imaṃ manuṣya-lokaṃ puram uta parvata-pakṣa-śātanasya
kim u yuvatir iyaṃ bhujaṅga-bhartur bhuvanam alaṅkurute śaśiprabha īti //
vadati śaśimukhīm itas na dūre taruṇavilepanabhinna eṣa hāraḥ
saritam iva vanāntare samīraḥ sphutitasaroruhareṇunā piśaṅgaḥ //
vadati śaśi-mukhīm itas na dūre taruṇa-vilepana-bhinna eṣa hāraḥ
saritam iva vana-antare samīraḥ sphutita-saroruha-reṇunā piśaṅgaḥ //
kusumaśarasakhasya kasya cit kiṃ samajani nākatalādhidevateyam
uta mukulitamanmathāvatāre pathi vicare 'dhinākakanyakānām //
kusumaśara-sakhasya kasya cit kiṃ samajani nāka-tala-adhidevata īyam
uta mukulita-manmatha-avatāre pathi vicare 'dhināka-kanyakānām //
api kṛtanayanotsavena tanvī taruṇasudhāmadhureṇa darśanena
mudam upajaned vane kim eṣā ? mama śaradindukaleva kairavasya //
api kṛta-nayana-utsavena tanvī taruṇa-sudhā-madhureṇa darśanena
mudam upajaned vane kim eṣā ? mama śarad-indu-kala īva kairavasya //
iti kiyad api yāvad eva cintāvaśam agamat sa manuṣyalokapālaḥ
dhanur api niculaṃ vidhāya tāvat kusumaśaro 'sya babhūva pārśvavartī //
iti kiyad api yāvad eva cintāvaśam agamat sa manuṣya-loka-pālaḥ
dhanur api niculaṃ vidhāya tāvat kusuma-śaro 'sya babhūva pārśvavartī //
atha sambhramād anucareṇa nihitatamālapallave
āsta tarukusumasaṃvalite sarasaḥ saḥ saikataśilātale nṛpaḥ //
atha sambhramād anucareṇa nihita-tamāla-pallave
āsta taru-kusuma-saṃvalite sarasaḥ saḥ saikata-śilā-tale nṛpaḥ //
ālakṣya stanasakhyalakṣmaṇi tatas tasmin kuraṅgīdṛśo muktādāmni karodarapraṇayitām āpte tuṣāratviṣi
vismṛtyā sahasā hṛtaṃ caturayā kroḍīkṛtaṃ cintayā cetaḥ śrīnavasāhasāṅkanṛpater utkaṇṭhayākṛṣyata //
ālakṣya stana-sakhya-lakṣmaṇi tatas tasmin kuraṅgī-dṛśo muktā-dāmni kara-udara-praṇayitām āpte tuṣāra-tviṣi
vismṛtyā sahasā hṛtaṃ caturayā kroḍīkṛtaṃ cintayā cetaḥ śrī-navasāhasāṅka-nṛpater utkaṇṭhayā ākṛṣyata //
iti śrī-mṛgāṅkagupta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye śaśiprabhā-hāra-lābho nāma tṛtīyaḥ sargaḥ
caturthaḥ sargaḥ
tataḥ saś cetasy avanīpatir dadhe śaśiprabhālokamahotsavaspṛhām
upoḍharāgām udadhis taṭodare navodgatāṃ vidrumakandalīm iva //
tataḥ saś cetasy avanī-patir dadhe śaśiprabhā-āloka-mahā-utsava-spṛhām
upoḍha-rāgām udadhis taṭa-udare nava-udgatāṃ vidruma-kandalīm iva //
śaśiprabhāśānalinīmṛṇālatām upāgate mauktikadāmni sādaraḥ
tadāgate dūta iva nyaveśayat sa darśitapremalave vilocane //
śaśiprabhā-āśā-nalinī-mṛṇālatām upāgate mauktika-dāmni sa-ādaraḥ
tad-āgate dūta iva nyaveśayat sa darśita-prema-lave vilocane //
punaḥ punaḥ ṣaṭpadarājimecakāṃ tadindranīlākṣarapaṅktim aikṣata
sa tatkṣanān manmathajātavedasaṃ tanīyasīṃ dhūmalatām ivodgatām //
punaḥ punaḥ ṣaṭpada-rāji-mecakāṃ tad-indranīla-akṣara-paṅktim aikṣata
sa tat-kṣanān manmatha-jātavedasaṃ tanīyasīṃ dhūma-latām iva udgatām //
sugandhihārād anulepanaṃ kare samunmiṣatsvedalave vilumpati
asaṅgatāyā api dīrghacakṣuṣaḥ payodharaspṛśam ivāsasāda sa //
sugandhi-hārād anulepanaṃ kare samunmiṣat-sveda-lave vilumpati
a-saṅgatāyā api dīrgha-cakṣuṣaḥ payodhara-spṛśam ivā asasāda sa //
tadīyanāmāṅkalipiṃ śanaiḥ śanaiḥ salīlam āvartayituṃ pracakrame
parisphuratpallavapāṭalādharo rahasyavidyām iva manmathasya sa //
tadīya-nāma-aṅka-lipiṃ śanaiḥ śanaiḥ sa-līlam āvartayituṃ pracakrame
parisphurat-pallava-pāṭala-adharo rahasya-vidyām iva manmathasya sa //
anekarūpālikhanapragalbhayā sutīkṣṇayā vartikayeva cintayā
sas tām anāptekṣaṇasaṃstavāṃ purā lilekha citte muhur anyathānyathā //
aneka-rūpa-ālikhana-pragalbhayā sutīkṣṇayā vartikaya īva cintayā
sas tām anāpta-īkṣaṇa-saṃstavāṃ purā lilekha citte muhur anyatha ānyathā //
anaṅgacaṇḍātapataptayos tadā śaśiprabhāvibhramadarśanaṃ prati
dvayor abhūd utsukatā vanāntare vilāsinas tasya ca kairavasya ca //
anaṅga-caṇḍa-ātapa-taptayos tadā śaśiprabhā-vibhrama-darśanaṃ prati
dvayor abhūd utsukatā vana-antare vilāsinas tasya ca kairavasya ca //
udagradigvāraṇahastahāriṇā sa dakṣiṇena sphuratā ca bahunā
sthirīkṛtāśo manāsāpi durlabhām adurlabhām indumukhīm amanyata //
udagra-dig-vāraṇa-hasta-hāriṇā sa dakṣiṇena sphuratā ca bahunā
sthirīkṛta-āśo manāsa āpi durlabhām a-durlabhām indu-mukhīm amanyata //
puro vimuñcannayane yadṛcchayā nṛpas tamāladrumakānanodare
apaśyad atravāsare vilāsinīṃ payodhamadhye śaśinaḥ kalām iva //
puro vimuñcan-nayane yadṛcchayā nṛpas tamāla-druma-kānana-udare
apaśyad atra-vāsare vilāsinīṃ payodha-madhye śaśinaḥ kalām iva //
nāyakavākyam
nāyaka-vākyam
athaiṣa dīrghā darśanārciṣaḥ kiran mukhāmṛtāṃśoḥ kiraṇacchaṭā iva
nirīkṣya tām unmadahaṃsagāminīṃ ramāṅgadaṃ sasmitam ity avocat //
atha eṣa dīrghā darśana-arciṣaḥ kiran mukha-amṛta-aṃśoḥ kiraṇa-cchaṭā iva
nirīkṣya tām unmada-haṃsa-gāminīṃ ramāṅgadaṃ sa-smitam ity avocat //
VAR 4.10d: {sasmitam\lem % K\tr\i; saspṛham \ed}
śanaiś carantī vipine tava sthitā nitambinī kaccid iyaṃ dṛśaḥ pathi?
adhīratāṃ dakṣiṇamātariśvanā lateva nītā masṛṇena mādhavī //
śanaiś carantī vipine tava sthitā nitambinī kac-cid iyaṃ dṛśaḥ pathi?
a-dhīratāṃ dakṣiṇa-mātariśvanā lata īva nītā masṛṇena mādhavī //
yutā sitābhaiḥ sumanobhir etayā pariślatheyaṃ kabarī niyamyate
udastabhāsvatkarakāntayā śriyā dinasya tārāśabaleva śarvarī //
yutā sita-ābhaiḥ sumanobhir etayā pariślatha īyaṃ kabarī niyamyate
udasta-bhāsvat-kara-kāntayā śriyā dinasya tārā-śabala īva śarvarī //
asatkaver vāg iva vītasauṣṭhavaṃ niveśayantī padam avyavasthayā
asāv anekaskhalitaiḥ samākulā vimucya mārgaṃ kim itaḥ pratiṣṭhate //
asat-kaver vāg iva vīta-sauṣṭhavaṃ niveśayantī padam avyavasthayā
asāv aneka-skhalitaiḥ samākulā vimucya mārgaṃ kim itaḥ pratiṣṭhate //
haṭhena netuṃ vaśatām ivātmano mano'bhirāmāsu vilāsabhaṅgiṣu
dhṛtāṃśukā tābhir iyaṃ pade pade latābhir ambhojamukhī niruddhyate //
haṭhena netuṃ vaśatām ivā atmano mano-'bhirāmāsu vilāsa-bhaṅgiṣu
dhṛta-aṃśukā tābhir iyaṃ pade pade latābhir ambhoja-mukhī niruddhyate //
vicinvatī kiṃ cid iveyam ādarād apakṣamapātastimite vilocane
gate 'vataṃsotpalapatrabandhutām itas tataḥ padmavane vimuñcati //
vicinvatī kiṃ cid iva iyam ādarād apakṣama-pāta-stimite vilocane
gate 'vataṃsa-utpala-patra-bandhutām itas tataḥ padma-vane vimuñcati //
mṛdu prayāntīyam animnanimnayoḥ sitāṃśukā kām api kāntim aśnute
jale kalā iva pratibimbitaindavī vanānilodañcadavāñcadūrmiṇi //
mṛdu prayānti īyam animna-nimnayoḥ sita-aṃśukā kām api kāntim aśnute
jale kalā iva pratibimbita-endavī vana-anila-udañcad-avāñcad-ūrmiṇi //
prasādam asmākam araṇyadurlabhair vidhehi sālaktakapādatāḍanaiḥ
asāv aśokaiḥ kṣaṇam āśritaiḥ śramāt itīva mattālirutena yācyate //
prasādam asmākam araṇya-durlabhair vidhehi sa-ālaktaka-pāda-tāḍanaiḥ
asāv aśokaiḥ kṣaṇam āśritaiḥ śramāt iti iva matta-ali-rutena yācyate //
abhedamūḍhastabakābhir āvṛtā latābhir īṣal lulitālipaṅktibhiḥ
iyaṃ puro mārutanartitālakā na lakṣyate vyaktam avāmanastanī //
abheda-mūḍha-stabakābhir āvṛtā latābhir īṣal lulita-ali-paṅktibhiḥ
iyaṃ puro māruta-nartita-alakā na lakṣyate vyaktam a-vāmana-stanī //
ṛju kvacit kvāpi anṛju pravartate kvacit skhalaty uccaśilātale pathi
iyaṃ śanaiḥ śailanadīva ca kvacit vinamravānīratalena gacchati //
ṛju kva-cit kva-api anṛju pravartate kva-cit skhalaty ucca-śilā-tale pathi
iyaṃ śanaiḥ śaila-nadi īva ca kva-cit vinamra-vānīra-talena gacchati //
sthite pariṣvajya sarojinīm imāṃ vane ghane 'smin kusumonmadālini
prayāti sāsūyam iyaṃ kathaṃcana svahastasīmantitamārgavīrudhi //
sthite pariṣvajya sarojinīm imāṃ vane ghane 'smin kusuma-unmada-alini
prayāti sāsūyam iyaṃ kathaṃ-cana sva-hasta-sīmantita-mārga-vīrudhi //
kvacit kvacit svedalavodgamo mukhe samāhṛteyaṃ kabarī yathā tathā
sayaṃ ca kampaḥ kucayor vadhūr iyaṃ ratiśramavyākuliteva lakṣyate //
kva-cit kva-cit sveda-lava-udgamo mukhe samāhṛta īyaṃ kabarī yathā tathā
sayaṃ ca kampaḥ kucayor vadhūr iyaṃ rati-śrama-vyākulita īva lakṣyate //
anena rūpātiśayena līlayā viviktanepathyaparigraheṇa ca
araṇyasañcāraparā iyam ekikā kutūhalaṃ me hṛdaye niṣiñcati //
anena rūpa-atiśayena līlayā vivikta-nepathya-parigraheṇa ca
araṇya-sañcāra-parā iyam ekikā kutūhalaṃ me hṛdaye niṣiñcati //
asau parādhīnatayāspadīkṛtā na bālikā na pratibhāsate na mama
ayaṃ sphuratkāñcanapadmasodaraḥ sacāmaro 'syāḥ kathamanyathā karaḥ //
asau parādhīnatayā āspadīkṛtā na bālikā na pratibhāsate na mama
ayaṃ sphurat-kāñcana-padma-sa-udaraḥ sa-cāmaro 'syāḥ katham-anyathā karaḥ //
iyaṃ kim u syād vanadevatāgatā ? gatā dharāṃ vyomavadhūr iyaṃ kim u ?
avekṣituṃ hāram iheyam āgatā śaśiprabhāvāravilāsinī kim u ? //
iyaṃ kim u syād vana-devatā āgatā ? gatā dharāṃ vyoma-vadhūr iyaṃ kim u ?
avekṣituṃ hāram iha iyam āgatā śaśiprabhā-vāra-vilāsinī kim u ? //
itaḥ saś citrākṛtir īkṣato mṛgaḥ sitacchadādāptam ito vibhūṣaṇam
itaś ca dṛṣṭeyam iti sprasūyate prasaktam āścaryam iyaṃ vanasthalī //
itaḥ saś citra-ākṛtir īkṣato mṛgaḥ sita-cchadād-āptam ito vibhūṣaṇam
itaś ca dṛṣṭa īyam iti sprasūyate prasaktam āścaryam iyaṃ vana-sthalī //
pāṭalāyā nāyakadarśanam
pāṭalāyā nāyaka-darśanam
iti prakṛtyā madhuroktir uktavān tayāyatākṣyā dadṛśe viśāmpatiḥ
tamālapatrāpihite śilātale kumudvatīkānta ivāmbare sthitaḥ //
iti prakṛtyā madhura-uktir uktavān tayā āyata-akṣyā dadṛśe viśāmpatiḥ
tamāla-patra-apihite śilā-tale kumudvatī-kānta iva ambare sthitaḥ //
tatas tadālokanakautukena sā sthitā nimeṣojjhitapakṣmalekṣaṇam
vinidrasatkesarapaṅkajā babhau vane nivātastimiteva padminī //
tatas tad-ālokana-kautukena sā sthitā nimeṣa-ujjhita-pakṣmala-īkṣaṇam
vinidra-satkesara-paṅkajā babhau vane nivāta-stimita īva padminī //
pāṭalāyāḥ svagatam
pāṭalāyāḥ svagatam
acintayat seti ca pāṭalādharaḥ sitāravindacchadadīrghalocanaḥ
mukhaṃ sudhādīdhitisundaraṃ dadhan vane gataḥ ko 'yam anaṅgavibhramaḥ //
acintayat sa īti ca pāṭalādharaḥ sita-aravinda-cchada-dīrgha-locanaḥ
mukhaṃ sudhā-dīdhiti-sundaraṃ dadhan vane gataḥ ko 'yam anaṅga-vibhramaḥ //
vyanakti kalyāṇamayīyam ākṛtir mahīyasīmasya mahānubhavatām
asatyam etāsu rucā vitanvatī latāsu kārtasvarapallavodgamam //
vyanakti kalyāṇa-mayīyam ākṛtir mahīya-sīmasya mahā-anubhavatām
asatyam etāsu rucā vitanvatī latāsu kārtasvara-pallava-udgamam //
bhujena citrāṅgadaratnaśobhinā satārahāreṇa bhujāntareṇa ca
vadaty ayaṃ madhyamalokapālatāṃ parārdhyacūḍāmaṇinā ca maulinā //
bhujena citra-aṅgada-ratna-śobhinā sa-tāra-hāreṇa bhuja-antareṇa ca
vadaty ayaṃ madhyama-lokapālatāṃ para-ardhya-cūḍāmaṇinā ca maulinā //
anātapatro 'yam atra lakṣyate sitātapatrair iva sarvato vṛtaḥ
acāmaro 'py eṣa sateva vījyate vilāsavālavyajanena ko 'pi ayam //
anātapatro 'yam atra lakṣyate sita-ātapatrair iva sarvato vṛtaḥ
acāmaro 'py eṣa sata īva vījyate vilāsa-vālavyajanena ko 'pi ayam //
priyā iyam ārūḍhaguṇā suvaṃśabhūr na cāntikaṃ cāpalatāsya muñcati
ime pṛṣatkā api pārthivaśriyo vilāsakarṇotpalapallavā iva //
priyā iyam ārūḍha-guṇā suvaṃśa-bhūr na ca antikaṃ cāpalata āsya muñcati
ime pṛṣatkā api pārthiva-śriyo vilāsa-karṇa-utpala-pallavā iva //
itaḥ śilotsaṅgatale niṣeduṣā divaścyuteneva kuraṅgalakṣmaṇā
adhas taruṇām amunā vinīyate kṣaṇaṃ mṛgavyopanataḥ pariśramaḥ //
itaḥ śilā-utsaṅga-tale niṣeduṣā divaś-cyutena iva kuraṅga-lakṣmaṇā
adhas taruṇām amunā vinīyate kṣaṇaṃ mṛgavya-upanataḥ pariśramaḥ //
ayaṃ sa na syān navasāhasāṅka ity anaṅgalīlāsu kṛtī bhuvaḥpatiḥ
sa yena mukto nijanāmalāñchitaḥ śaśiprabhākelikuraṅgake śaraḥ //
ayaṃ sa na syān nava-sāhasa-aṅka ity anaṅga-līlāsu kṛtī bhuvaḥ-patiḥ
sa yena mukto nija-nāma-lāñchitaḥ śaśiprabhā-keli-kuraṅgake śaraḥ //
ayaṃ sa no hāra ivāsya dṛśyate karodare pallavapāṭalatviṣi
itaḥ kim etasya na saikate saḥ kiṃ sitacchado locanagocaraṃ gataḥ //
ayaṃ sa na u hāra iva asya dṛśyate karodare pallava-pāṭalatviṣi
itaḥ kim etasya na saikate saḥ kiṃ sita-cchado locana-gocaraṃ gataḥ //
suvarṇapuṅkhe likhitaṃ śilīmukhe tad asya nāmāsti samānam ākṛteḥ
yad adbhutām ekapade pṛṣatkatām agād anaṅgasya śaśiprābhāṃ prati //
suvarṇa-puṅkhe likhitaṃ śilīmukhe tad asya nāma asti samānam ākṛteḥ
yad adbhutām eka-pade pṛṣatkatām agād anaṅgasya śaśiprābhāṃ prati //
anena ced yogam upaiti daivataḥ phanīndrakanyā śaśineva rohiṇī
analpalāvaṇyatiraskṛtopamaṃ vapus tad asyāḥ saphalatvam eṣyati //
anena ced yogam upaiti daivataḥ phanīndra-kanyā śaśina īva rohiṇī
analpa-lāvaṇya-tiraskṛta-upamaṃ vapus tad asyāḥ saphalatvam eṣyati //
vidhātum enām aham eva vā kṣamā mitodarīm aṅkatale 'sya ko vidhiḥ
mamedṛśe yadviṣaye vimatsarāḥ stuvanti sakhyo masṛṇoktisauṣṭhavam //
vidhātum enām aham eva vā kṣamā mita-udarīm aṅkatale 'sya ko vidhiḥ
mamā idṛśe yad-viṣaye vimatsarāḥ stuvanti sakhyo masṛṇa-ukti-sauṣṭhavam //
sahāmunā kiṃcidupāntavartinā vadaty asaūdgatadantadīdhitiḥ
kutūhalākṣiptanimeṣalāsyayā vilokayan mām iva dīrghayā dṛśā //
saha amunā kiṃ-cid-upānta-vartinā vadaty asau udgata-danta-dīdhitiḥ
kutūhala-ākṣipta-nimeṣa-lāsyayā vilokayan mām iva dīrghayā dṛśā //
pāṭalāyāḥsamīpagamanam
pāṭalāyāḥ-samīpa-gamanam
athādhigantuṃ kila tasya patriṇo gatiṃ vanānte katham apy alakṣitām
tam abhyagāt sā nṛpatiṃ sacāmarā sarit saphenā nidhim ambhasām iva //
atha adhigantuṃ kila tasya patriṇo gatiṃ vana-ante katham apy alakṣitām
tam abhyagāt sā nṛpatiṃ sa-cāmarā sarit saphenā nidhim ambhasām iva //
samuccaran nūpurasinncitaiḥ padair yathā yathā saṃmukham ājagāma sā
tayāyatākṣyeva tathātatheritā dṛg asya paścād apasāram ādade //
samuccaran nūpura-sinncitaiḥ padair yathā yathā saṃmukham ājagāma sā
tayā āyata-akṣya īva tathā-tathā-īritā dṛg asya paścād apasāram ādade //
śanais tatas tāṃ savidhopasarpaṇīṃ nirīkṣya hāraṃ pidadhe narādhipaḥ
nijottarīyeṇa sitena mārutaḥ śaraddhaneneva śaśāṅkamaṇḍalam //
śanais tatas tāṃ savidha-upasarpaṇīṃ nirīkṣya hāraṃ pidadhe narādhipaḥ
nija-uttarīyeṇa sitena mārutaḥ śarad-dhanena iva śaśāṅka-maṇḍalam //
payodharotsaṅganivāsalālitaṃ vyadhād imaṃ pannagarājakanyakā
iti prarohadbahumānamantharo babhūva tasminn avanīpurandaraḥ //
payodhara-utsaṅga-nivāsa-lālitaṃ vyadhād imaṃ pannaga-rāja-kanyakā
iti prarohad-bahumāna-mantharo babhūva tasminn avanī-purandaraḥ //
analpalāvaṇyavilāsajanmabhūr vicitraratnadyutibhāsvarormikā
tamiddhamuktābharaṇaṃ bhuvaḥpatiṃ payodhiveleva suvelam āpa sā //
analpa-lāvaṇya-vilāsa-janma-bhūr vicitra-ratna-dyuti-bhāsvara-ūrmikā
tamiddhamukta-ābharaṇaṃ bhuvaḥ-patiṃ payodhi-vela īva suvelam āpa sā //
avāpa devaḥ śriyam antikasthayā tayā sa vālavyajanāṅkahastayā
niṣevyamāṇaḥ sphuṭalakṣyadehayā narendralakṣmyeva yaśaḥsametayā //
avāpa devaḥ śriyam antikasthayā tayā sa vālavyajana-aṅka-hastayā
niṣevyamāṇaḥ sphuṭa-lakṣya-dehayā narendra-lakṣmya īva yaśaḥ-sametayā //
pāṭalākṛtaḥ satkāraḥ
pāṭalā-kṛtaḥ satkāraḥ
vibhinnacūrṇālakabhakti kurvatī vikīrṇacūḍāmaṇicandrikaṃ śiraḥ
athānubhavena nideśiteva sā nanāma māninyavaśā viśāṃpatim //
vibhinna-cūrṇa-alaka-bhakti kurvatī vikīrṇa-cūḍāmaṇi-candrikaṃ śiraḥ
atha anubhavena nideśita īva sā nanāma māninyavaśā viśāṃpatim //
dṛśā narendreṇa nideśite svayaṃ śilātale nātividūravartini
upāviśat sā raśanāmaṇitviṣā niṣicyamāne 'maracāpaśobhini //
dṛśā narendreṇa nideśite svayaṃ śilā-tale na-atividūra-vartini
upāviśat sā raśanā-maṇi-tviṣā niṣicyamāne 'mara-cāpa-śobhini //
ramāṅgadavākyam
ramāṅgada-vākyam
tayātidīrghair daśanānupātibhir vikṛṣyamāṇām iva bhūṣaṇāṃśubhiḥ
iti kṣitīśeṅgitavartmadīpikām udīrayām āsa giraṃ ramāṅgadaḥ //
taya ātidīrghair daśana-anupātibhir vikṛṣyamāṇām iva bhūṣaṇa-aṃśubhiḥ
iti kṣitīśa-iṅgita-vartma-dīpikām udīrayām āsa giraṃ ramāṅgadaḥ //
anena vindhyādrivihārajanmanā śrameṇa kāmaṃ bhavatī kadarthitā
prasuptajūṭāhimukhāniloṣmaṇā jaṭāviṭaṅkendukaleva śūlinaḥ //
anena vindhya-adri-vihāra-janmanā śrameṇa kāmaṃ bhavatī kadarthitā
prasupta-jūṭa-ahi-mukha ānila-uṣmaṇā jaṭā-viṭaṅka-indu-kala īva śūlinaḥ //
amī sarojapratime mukhe muhus tavātapātāmrakapolabhittini
samunmiṣanti śramavāribindavo natāṅgi lāvaṇyasudhālavās iva //
amī saroja-pratime mukhe muhus tavā atapa-ātāmra-kapola-bhittini
samunmiṣanti śrama-vāri-bindavo nata-aṅgi lāvaṇya-sudhā-lavās iva //
ito 'vataṃsotpalalāsyadeśike nirantaraṃ gandhavahe vahaty api
na ghūrṇate khinnalalāṭasaṅginī tavālakaśreṇir iyaṃ manāg api //
ito 'vataṃsa-utpala-lāsya-deśike nirantaraṃ gandha-vahe vahaty api
na ghūrṇate khinna-lalāṭa-saṅginī tava alaka-śreṇir iyaṃ manāg api //
anena pīnastanakampadāyinā nirāyatenodvahatā kaduṣṇatām
atha pravālād api pāṭalacchavir na dūyate niḥśvasitena te 'dharaḥ //
anena pīna-stana-kampa-dāyinā nirāyatena udvahatā kaduṣṇatām
atha pravālād api pāṭala-cchavir na dūyate niḥśvasitena te 'dharaḥ //
uditya paṅktyā śramavārivipruṣāṃ nirantarādhyāsitarekhayānayā
tavaiṣa kaṇṭhaḥ kuṭajāvadātayā vilāsamuktālatatayeva bhūṣyate //
uditya paṅktyā śrama-vāri-vipruṣāṃ nirantara-adhyāsita-rekhaya ānayā
tava eṣa kaṇṭhaḥ kuṭaja-avadātayā vilāsa-muktā-latataya īva bhūṣyate //
idaṃ mahac citram amānuṣaṃ tvayā vigāhyate yad vanam advitīyayā
imāḥ kva vindhyasya bhuvo 'tidurgamāḥ kva rājaveśmābharaṇaṃ bhavādṛśī //
idaṃ mahac citram amānuṣaṃ tvayā vigāhyate yad vanam advitīyayā
imāḥ kva vindhyasya bhuvo 'tidurgamāḥ kva rāja-veśma-ābharaṇaṃ bhavādṛśī //
navodgatāśokapalāśakāntinā nikāmaniryannakhacandrikeṇa ca
bibharṣi kasyedam anena pāṇinā vadāvadhūtendumarīci cāmaram //
nava-udgata-aśoka-palāśa-kāntinā nikāma-niryan-nakha-candrikeṇa ca
bibharṣi kasya idam anena pāṇinā vada āvadhūta-indu-marīci cāmaram //
nṛpasya kasyāpi paricchadāṅganā yadi tvam uccair vibhavo hi ko 'pi sa
marutpatir menakayeva tanvi yas tvayāpi vālavyajanena vījyate //
nṛpasya kasya api paricchada-aṅganā yadi tvam uccair vibhavo hi ko 'pi sa
marutpatir menakaya īva tanvi yas tvaya āpi vālavyajanena vījyate //
atha rdhimatyā paravaty asi striyā kayāpi kāsau jagadekasundarī
natabhru yasyāḥ smaracāpayaṣṭayo vidheyatāṃ yānti bhavadvidhā api //
atha rdhimatyā paravaty asi striyā kaya āpi ka āsau jagad-eka-sundarī
nata-bhru yasyāḥ smara-cāpa-yaṣṭayo vidheyatāṃ yānti bhavadvidhā api //
parasparaspardhi vilāsasampadāṃ trayaṃ bhavatsvāmitayā vikalpyate
marutvato vā ramaṇī ramātha vā kalatram ardhenduvibhūṣaṇasya vā ? //
paraspara-spardhi vilāsa-sampadāṃ trayaṃ bhavat-svāmitayā vikalpyate
marutvato vā ramaṇī rama ātha vā kalatram ardha-indu-vibhūṣaṇasya vā ? //
iyaṃ paribhrāntir agendrakandare sakhīva te śaṃsati kāryagauravam
bhavādṛśaḥ śvāpadadūṣite 'nyathā caranty araṇye kim adhīnanītayaḥ //
iyaṃ paribhrāntir aga-indra-kandare sakhi iva te śaṃsati kārya-gauravam
bhavādṛśaḥ śvāpada-dūṣite 'nyathā caranty araṇye kim adhīna-nītayaḥ //
anena khelanmadadantinā vada tvam āgatā caṇḍi kuto duradhvanā
vidhāya viśleṣaviṣādam āvayoḥ svakāryaniṣṭhe kathaya kva yāsyasi ? //
anena khelan-mada-dantinā vada tvam āgatā caṇḍi kuto duradhvanā
vidhāya viśleṣa-viṣādam āvayoḥ sva-kārya-niṣṭhe kathaya kva yāsyasi ? //
nāyakavākyam
nāyaka-vākyam
iti sābhihitā mṛgāyatākṣī samupoḍhapraṇayaṃ yaśobhaṭena
sahasā na jagāda lajjayā nu śramataḥ kiṃ tu nṛpas tu tām avocat //
iti sa ābhihitā mṛgā-āyata-akṣī samupoḍha-praṇayaṃ yaśobhaṭena
sahasā na jagāda lajjayā nu śramataḥ kiṃ tu nṛpas tu tām avocat //
śrāntāsi kautukahṛtena kadarthitāsi praśnair anena vihito na tavopacāraḥ
ātithyam eṣa kurute param aṅgalekhāsaṃvāhanaikacaturo niculānilas te //
śrānta āsi kautuka-hṛtena kadarthita āsi praśnair anena vihito na tava upacāraḥ
ātithyam eṣa kurute param aṅga-lekhāsaṃvāhana-eka-caturo nicula-anilas te //
evaṃ nisargamadhureṇa sudhārasaikaniṣyandinā phaṇivadhūr atha sā hasantī
candrāṃśunā kumudinīva dinoṣmataptā vītaklamā narapater vacasā babhūva //
evaṃ nisarga-madhureṇa sudhā-rasa-ekaniṣyandinā phaṇi-vadhūr atha sā hasantī
candra-aṃśunā kumudini īva dina-uṣma-taptā vīta-klamā narapater vacasā babhūva //
iti śrī-mṛgāṅkagupta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye pāṭalā-darśanaṃ nāma caturthaḥ sargaḥ
pañcamaḥ sargaḥ
atha sā vadane navendukāntismitam aṅke viniveśya cāmaraṃ ca
jagatīpatim evam ā babhāṣe masṛṇaṃ mūrtimatī vidagdhateva //
atha sā vadane nava-indu-kāntismitam aṅke viniveśya cāmaraṃ ca
jagatīpatim evam ā babhāṣe masṛṇaṃ mūrtimatī vidagdhata īva //
VAR 5.1a: {#kānti#\lem \em; #kānti# \ed}
tvayi puṇyavaśena dṛṣtim āpte labhate śarma gataśramo mamātmā
udite hi virocane nalinyā vitamastāmarasaṃ vikāsam eti //
tvayi puṇya-vaśena dṛṣtim āpte labhate śarma gata-śramo mamā atmā
udite hi virocane nalinyā vitamas-tāmarasaṃ vikāsam eti //
atimātram upoḍhasaukumārye vacasi śrotram upeyuṣi tvadīye
jhaṭiti pratibhāsate mamāyaṃ kaṭhinaś candanapallavāvataṃsaḥ //
atimātram upoḍha-saukumārye vacasi śrotram upeyuṣi tvadīye
jhaṭiti pratibhāsate mama ayaṃ kaṭhinaś candana-pallava-avataṃsaḥ //
kim ayaṃ mayi saṃbhramo 'yam āstāṃ kim ayaṃ na eva janaḥ paricchadas te
upacāraviśeṣasaṃvidhāne pratipaccandra iva uditas tvam eva //
kim ayaṃ mayi saṃbhramo 'yam āstāṃ kim ayaṃ na eva janaḥ paricchadas te
upacāra-viśeṣa-saṃvidhāne pratipac-candra iva uditas tvam eva //
bhavadiṅgitavedinaiva pṛṣṭā yad anenāham upāntavartinā te
kim u tat kathayāmi sammataṃ cet kriyatāṃ me svayam ājñayā prasādaḥ //
bhavad-iṅgita-vedina aiva pṛṣṭā yad anena aham upānta-vartinā te
kim u tat kathayāmi sammataṃ cet kriyatāṃ me svayam ājñayā prasādaḥ //
nāyakanideśaḥ
nāyaka-nideśaḥ
abhidhehi lavaḥ kutūhalasya tvadudantaśravaṇe mamāpi jātaḥ
iti sā vasudhāpater nideśād atha pātālavilāsinī jagāda //
abhidhehi lavaḥ kutūhalasya tvad-udanta-śravaṇe mama api jātaḥ
iti sā vasudhāpater nideśād atha pātāla-vilāsinī jagāda //
bhujaṅgalokavarṇanam
bhujaṅga-loka-varṇanam
sa tava śrutim āpta eva tāvat smaralīlābhavanaṃ bhujaṅgalokaḥ
upayāti yad ekadeśasāmyaṃ na mahī nāpi purī purandarasya //
sa tava śrutim āpta eva tāvat smara-līlā-bhavanaṃ bhujaṅga-lokaḥ
upayāti yad eka-deśa-sāmyaṃ na mahī na āpi purī purandarasya //
atidurlabhasūryabhāsi yasmiṃs tamasām ullasatāṃ tiraskriyāyai
phaṇino 'ruṇakāntibhiḥ śirasthair maṇibhir bālam ivātapaṃ vahanti //
atidurlabha-sūrya-bhāsi yasmiṃs tamasām ullasatāṃ tiraskriyāyai
phaṇino 'ruṇa-kāntibhiḥ śirasthair maṇibhir bālam ivā atapaṃ vahanti //
anulimpati rodasī yathenduḥ prabhayā māṃ na tathety asūyayeva
paṭu yaḥ pramādāvilāsahāsastabakair induparamparāḥ prasūte //
anulimpati rodasī yatha īnduḥ prabhayā māṃ na tatha īty asūyaya īva
paṭu yaḥ pramāda-avilāsa-hāsastabakair indu-paramparāḥ prasūte //
savilāsam udastahastamuktair nikarair digdviradendraśīkarāṇām
parito nicitāḥ sadaiva yasmin kakubhas tārikā ivāvabhānti //
savilāsam udasta-hasta-muktair nikarair dig-dvirada-indra-śīkarāṇām
parito nicitāḥ sada aiva yasmin kakubhas tārikā iva avabhānti //
pratibhāti dadhan phaṇākalāpe pṛthivīṃ yatra saḥ śeṣanāgarājaḥ
nabhaso nipatañ javena bhittvā jagatīṃ gāṅga iva cyutaḥ pravāhaḥ //
pratibhāti dadhan phaṇā-kalāpe pṛthivīṃ yatra saḥ śeṣa-nāga-rājaḥ
nabhaso nipatañ javena bhittvā jagatīṃ gāṅga iva cyutaḥ pravāhaḥ //
bhogavatīvarṇanam
bhogavatī-varṇanam
viditā khalu vāsukes trilokyāṃ harakaṇṭhābharaṇasya bhogibhartuḥ
lalitādbhutabhūmir asti tasmin nagarī bhogavatīti rājadhānī //
viditā khalu vāsukes trilokyāṃ hara-kaṇṭha-ābharaṇasya bhogi-bhartuḥ
lalita-adbhuta-bhūmir asti tasmin nagarī bhogavati īti rājadhānī //
maṇiharmyatalāni ratnadīpāḥ phaṇikāntārdhavilokitāni vīṇāḥ
ṛtavo 'py akhilāḥ sametya yatra smarasāmrājyamahādhuraṃ vahanti //
maṇi-harmya-talāni ratna-dīpāḥ phaṇi-kānta-ardha-vilokitāni vīṇāḥ
ṛtavo 'py akhilāḥ sametya yatra smara-sāmrājya-mahā-dhuraṃ vahanti //
anupādhir upāhṛto vikāsaḥ kamalair yatra vilāsadīrghikāsu
api yatra kumudvatībhir astaḥ sahajaś candramarīcipakṣapātaḥ //
anupādhir upāhṛto vikāsaḥ kamalair yatra vilāsa-dīrghikāsu
api yatra kumudvatībhir astaḥ sahajaś candra-marīci-pakṣa-pātaḥ //
abhikān abhisartum udyataḥ san sapadi vyālavilāsinīsamūhaḥ
bhavati svaphaṇāmaṇipradīpe timirotsāriṇi yatra sābhyasūyaḥ //
abhikān abhisartum udyataḥ san sapadi vyāla-vilāsinī-samūhaḥ
bhavati sva-phaṇā-maṇi-pradīpe timira-utsāriṇi yatra sa-abhyasūyaḥ //
adhirohati yatra vaṃśamuktāpaṭalasmerataṭā surasravantī
saritaḥ śriyam īrṣyayeva tasyāḥ suvate mauktikam eva yat payāṃsi //
adhirohati yatra vaṃśa-muktāpaṭala-smera-taṭā surasravantī
saritaḥ śriyam īrṣyaya īva tasyāḥ suvate mauktikam eva yat payāṃsi //
atikāntaguṇābhirāmamūrtir madhureṇa dhvaninā manoharantī
vidadhāti sadaiva yatra yūnāṃ padam aṅke vanitā ca vallakī ca //
atikānta-guṇa-abhirāma-mūrtir madhureṇa dhvaninā manoharantī
vidadhāti sada aiva yatra yūnāṃ padam aṅke vanitā ca vallakī ca //
śataśo vilasanty udaṃśuratnastabakāḥ kalpalatā yad aṅgaṇeṣu
pratimandriram evam eva yasyām api cintāmaṇayaḥ pade luṭhanti //
śataśo vilasanty udaṃśu-ratnastabakāḥ kalpalatā yad aṅgaṇeṣu
pratimandriram evam eva yasyām api cintāmaṇayaḥ pade luṭhanti //
api dattakutūhalāḥ surāṇām api vāñcchāpadam ekapiṅgalasya
api nirviṣayā manorathānām uragān yatra vibhūtayaḥ śrayante //
api datta-kutūhalāḥ surāṇām api vāñcchā-padam eka-piṅgalasya
api nirviṣayā manorathānām uragān yatra vibhūtayaḥ śrayante //
vasati svayam eva yatra devaḥ sadā kalpitahāṭakeśvarākhyaḥ
smaram ūrdhvavilocanārciṣīva tripuraṃ yaḥ śarapāvake juhāva //
vasati svayam eva yatra devaḥ sadā kalpita-hāṭakeśvara-ākhyaḥ
smaram ūrdhva-vilocana-arciṣi iva tripuraṃ yaḥ śara-pāvake juhāva //
VAR 5.20c: {smaram ūrdhva#\lem \k; smaramūrdha# \ed}
śaṅkhapālavarṇanam
śaṅkhapāla-varṇanam
nijavaṃśaviśeṣako 'sti tasyām uragāṇām adhipaḥ saḥ śaṅkhapālaḥ
srag asāv iti yat phaṇāsu dhatte vasudhāṃ vāsukinā samānasāraḥ //
nija-vaṃśa-viśeṣako 'sti tasyām uragāṇām adhipaḥ saḥ śaṅkhapālaḥ
srag asāv iti yat phaṇāsu dhatte vasudhāṃ vāsukinā samāna-sāraḥ //
śaśiprabhāvarṇanam
śaśiprabhā-varṇanam
jagadekalalāma tasya kanyā guṇavaty asti śaśiprabhā nāmnā
sahasaiva phaṇabhṛtāṃ praviṣṭā bhuvane rāhubhayād ivendulekhā //
jagad-eka-lalāma tasya kanyā guṇavaty asti śaśiprabhā nāmnā
sahasa aiva phaṇa-bhṛtāṃ praviṣṭā bhuvane rāhu-bhayād iva indu-lekhā //
na kayāpy atiśayyate 'tiśīghraṃ yad iyaṃ kandukakeliṣu bhramantī
aparaṃ kṛtam arthavat tad asyāḥ sutarāṃ nāma sakhībhir āśugeti //
na kaya āpy atiśayyate 'tiśīghraṃ yad iyaṃ kanduka-keliṣu bhramantī
aparaṃ kṛtam arthavat tad asyāḥ sutarāṃ nāma sakhībhir āśuga īti //
sphuradadbhutarūpasampadāṃ tām anukartuṃ kalayāpi dhārṣṭyam eti
na ratir na śacī na citralekhā na ghṛtācī na tilottamā na rambhā //
sphurad-adbhuta-rūpa-sampadāṃ tām anukartuṃ kalaya āpi dhārṣṭyam eti
na ratir na śacī na citralekhā na ghṛtācī na tilottamā na rambhā //
surakinnarasiddhakanyakābhiḥ svakalābhyāsavatībhir āptasakhyā
nikhilāsu gatā paraṃ prakarṣaṃ śitadhīḥ śaiśavas eva yā kalāsu //
sura-kinnara-siddha-kanyakābhiḥ sva-kalā-abhyāsavatībhir āpta-sakhyā
nikhilāsu gatā paraṃ prakarṣaṃ śita-dhīḥ śaiśavas eva yā kalāsu //
anivāritakelikautukā sā sutanuḥ snehavaṃśavadena pitrā
viharaty apacīyamānabālyā haraśaile malaye himālaye ca //
anivārita-keli-kautukā sā sutanuḥ sneha-vaṃśa-vadena pitrā
viharaty apacīyamāna-bālyā hara-śaile malaye himālaye ca //
adhunā puno 'tra vindhyapade viharantyāḥ kusumāvacūḍanāmni
kvacid apy agamat palāyya tasyāś capalaḥ kelimṛgo mṛgāyatākṣyāḥ //
adhunā puno 'tra vindhya-pade viharantyāḥ kusumāvacūḍa-nāmni
kva-cid apy agamat palāyya tasyāś capalaḥ keli-mṛgo mṛga-āyata-akṣyāḥ //
ativatsalayā samaṃ sakhībhir vipine taṃ paritas tayā vicitya
puline saritaḥ śaśāṅkasūteḥ śramavatyeyam anīyata triyāmā //
ativatsalayā samaṃ sakhībhir vipine taṃ paritas tayā vicitya
puline saritaḥ śaśāṅka-sūteḥ śramavatya īyam anīyata tri-yāmā //
kalahaṃsakalasvanair vibuddhā parivārapramadānideśitaṃ sā
nikaṣā niculapravālaśayyāṃ tam atha prekṣitavaty āptanidram //
kalahaṃsa-kala-svanair vibuddhā parivāra-pramadā-nideśitaṃ sā
nikaṣā nicula-pravāla-śayyāṃ tam atha prekṣitavaty āpta-nidram //
tapanīyaśilīmukhas tadaṅge cakitaṃ citrarucau tayā ca dṛṣṭaḥ
jalade lalitendracāpabhaktau ahimāṃśor iva bhāsuro mayūkhaḥ //
tapanīya-śilīmukhas tad-aṅge cakitaṃ citra-rucau tayā ca dṛṣṭaḥ
jalade lalita-indracāpa-bhaktau ahimāṃśor iva bhāsuro mayūkhaḥ //
aravindadalatviṣā kareṇa svayam utpāṭya sakautukaṃ gṛhīte
avalokitam etayātha tasmin vijayāṅke navasāhasāṅkanāma //
aravinda-dala-tviṣā kareṇa svayam utpāṭya sa-kautukaṃ gṛhīte
avalokitam etaya ātha tasmin vijaya-aṅke navasāhasāṅka-nāma //
aviśan naranātha nāma pūrvaṃ hṛdaye 'syāḥ sahasātha puṣpaketuḥ
amṛtāṃśumarīciluptanidre labhate yat kumude 'ntaraṃ dvirephaḥ //
aviśan nara-nātha nāma pūrvaṃ hṛdaye 'syāḥ sahasa ātha puṣpaketuḥ
amṛta-aṃśu-marīci-lupta-nidre labhate yat kumude 'ntaraṃ dvirephaḥ //
navameghamalīmasād yugānte vasudhām uddharato rathāṅgapāṇeḥ
paritaḥ śramavāribindavo ye nirapīyanta payodhaśuktiyūthaiḥ //
nava-megha-malīmasād yuga-ante vasudhām uddharato rathāṅgapāṇeḥ
paritaḥ śrama-vāri-bindavo ye nirapīyanta payodha-śukti-yūthaiḥ //
prakṛtiḥ kila yasya te parītā pariṇāmena tadantare 'tra haṃsaḥ
śayanāntagataṃ mṛṇālaśaṅki shṛtavān hāram adhīralocanāyāḥ //
prakṛtiḥ kila yasya te parītā pariṇāmena tad-antare 'tra haṃsaḥ
śayana-anta-gataṃ mṛṇāla-śaṅki shṛtavān hāram adhīra-locanāyāḥ //
SYNTAX: sandānitakam
udaḍīyata khe mukhena bibhrad bhujagendrapratimaṃ tam añjasā sa
apadārpitavaitaneyaśaṅkaḥ phaṇikanyāsu muhūrtaviklavāsu //
udaḍīyata khe mukhena bibhrad bhujaga-indra-pratimaṃ tam añjasā sa
apadārpita-vaitaneya-śaṅkaḥ phaṇi-kanyāsu muhūrta-viklavāsu //
sa ca vindhyavanāntarājim etām aviśan mārutapītapadmagandhām
atidūravikṛṣṭanāgakanyācakitodañcitadīrghanetramālaḥ //
sa ca vindhya-vana-anta-rājim etām aviśan māruta-pīta-padma-gandhām
atidūra-vikṛṣṭa-nāga-kanyācakita-udañcita-dīrgha-netra-mālaḥ //
ahirājasutānideśato 'smin asamāpteṣuvilokanotsavo 'pi
atha haṃsam itas tato vicetuṃ vijane nāgavadhūjanaḥ pravṛttaḥ //
ahi-rāja-sutā-nideśato 'smin asamāpta-iṣu-vilokana-utsavo 'pi
atha haṃsam itas tato vicetuṃ vijane nāga-vadhū-janaḥ pravṛttaḥ //
śabalāsv iha kṛṣṇasārayūthaiḥ samadakroḍasanāthapalvalāsu
gahanāsv api tadgaveṣaṇāyai vanalekhāsu mama tvayaṃ prayatnaḥ //
śabalāsv iha kṛṣṇasāra-yūthaiḥ sa-mada-kroḍa-sa-nātha-palvalāsu
gahanāsv api tad-gaveṣaṇāyai vana-lekhāsu mama tvayaṃ prayatnaḥ //
sa mayā na taṭeṣu nirjharāṇāṃ sarasāṃ nāpsu na puṇḍarīkaṣaṇḍe
sarasīṣv api nāyatormilekhā ntarapāriplavasārasāsu dṛṣṭaḥ //
sa mayā na taṭeṣu nirjharāṇāṃ sarasāṃ na apsu na puṇḍarīka-ṣaṇḍe
sarasīṣv api nā ayata-ūrmi-lekha-a ntara-pāriplava-sārasāsu dṛṣṭaḥ //
sitacāmaradhāraṇe niyuktāṃ duhitas tena bhujaṅgamādhipena
avadhāraya pāṭaleti nāmnā tanayāṃ mām uragasya hemanāmnaḥ //
sita-cāmara-dhāraṇe niyuktāṃ duhitas tena bhujaṅgama-adhipena
avadhāraya pāṭala īti nāmnā tanayāṃ mām uragasya hema-nāmnaḥ //
acale vicayaḥ patatriṇo 'yaṃ phalitaḥ sādhu mamāhitaśramo 'pi
yad itaḥ puruṣottamo 'si dṛṣṭo vanamadhye nibiḍaśriyopagūḍhaḥ //
acale vicayaḥ patatriṇo 'yaṃ phalitaḥ sādhu mamā ahita-śramo 'pi
yad itaḥ puruṣa-uttamo 'si dṛṣṭo vana-madhye nibiḍa-śriya ūpagūḍhaḥ //
uparodham imaṃ na manyase ced yadi vāsmāsu tavāsti pakṣapātaḥ
vada tac caratā kvacid vane 'smin saḥ sahāro vihagas tvayā nu dṛṣṭaḥ //
uparodham imaṃ na manyase ced yadi va āsmāsu tava asti pakṣa-pātaḥ
vada tac caratā kva-cid vane 'smin saḥ sahāro vihagas tvayā nu dṛṣṭaḥ //
na sa dṛṣṭim itas tavāpi manye tad ahaṃ tadvicayād ito nivarte
nanu tāmyati kāmam āttacintā cirayantyāṃ mayi sāhirājakanyā //
na sa dṛṣṭim itas tava api manye tad ahaṃ tad-vicayād ito nivarte
nanu tāmyati kāmam ātta-cintā cirayantyāṃ mayi sa āhi-rāja-kanyā //
atha vā mṛgabhaṅginopanīte vidhinā sā navasāhasāṅkabāṇe
praṇayārpitalocanā sanāmany adhunāpy ālikhiteva nūnam āste //
atha vā mṛga-bhaṅgina ūpanīte vidhinā sā navasāhasāṅka-bāṇe
praṇaya-arpita-locanā sanāmany adhuna āpy ālikhita īva nūnam āste //
puno 'pi pāṭaloktiḥ
puno 'pi pāṭalā-uktiḥ
iti sā samudīrya tatpṛṣatkān avalokyaiva punaś camatkṛtā iva
sphuṭakelimṛgopanītabāṇasmaraṇasmeramukhī puno jagāda //
iti sā samudīrya tat-pṛṣatkān avalokya eva punaś camatkṛtā iva
sphuṭa-keli-mṛga-upanīta-bāṇasmaraṇa-smera-mukhī puno jagāda //
so nṛlokaśaśī tvam eva manye mṛgayābaddharuciḥ sa yatpṛṣatkaḥ
bhuvanābhayadāyinām amīṣāṃ bhavataḥ saṃvadatīva sāyakānām //
so nṛ-loka-śaśī tvam eva manye mṛgayā-baddha-ruciḥ sa yat-pṛṣatkaḥ
bhuvana-abhaya-dāyinām amīṣāṃ bhavataḥ saṃvadati iva sāyakānām //
sthitam etad ayomukheṣv amīṣu sphutavarṇaṃ tava nāmadheyalakṣma
avanītilaka tvayi prarūḍhaṃ mama sandehalavaṃ balāt pramārṣṭi //
sthitam etad ayomukheṣv amīṣu sphuta-varṇaṃ tava nāmadheya-lakṣma
avanī-tilaka tvayi prarūḍhaṃ mama sandeha-lavaṃ balāt pramārṣṭi //
samupaiti sanāthatāṃ kim anyat tritayena tritayaṃ narendracandra
tridivaṃ namucidviṣā tvayeyaṃ vasudhā vāsukinā rasātalaṃ ca //
samupaiti sa-nāthatāṃ kim anyat tritayena tritayaṃ narendra-candra
tridivaṃ namucidviṣā tvaya īyaṃ vasudhā vāsukinā rasā-talaṃ ca //
sanaye nṛpatāv akhaṇḍitājñe tvayi śāsaty avanīṃ dilīpakalpe
vidadhīta padaṃ sudurnaye kas tam ṛte hāramalimlucaṃ vihaṅgam //
sa-naye nṛpatāv akhaṇḍita-ājñe tvayi śāsaty avanīṃ dilīpa-kalpe
vidadhīta padaṃ sudurnaye kas tam ṛte hāra-malimlucaṃ vihaṅgam //
asatām asuhṛn na lajjate 'yaṃ kim iti jyākiṇalāñchito bhujas te
avanau yad anena rakṣitāyāṃ vayam asyāṃ mūṣitāḥ patatriṇāpi //
asatām asuhṛn na lajjate 'yaṃ kim iti jyā-kiṇa-lāñchito bhujas te
avanau yad anena rakṣitāyāṃ vayam asyāṃ mūṣitāḥ patatriṇa āpi //
apayātu khagaḥ sas tena kṛtyaṃ na hi me hāram iha tvam eva yācyaḥ
na diśanti kim atra coraluptaṃ bata ṣaṣṭāṃśabhujo vasundharāyāḥ //
apayātu khagaḥ sas tena kṛtyaṃ na hi me hāram iha tvam eva yācyaḥ
na diśanti kim atra cora-luptaṃ bata ṣaṣṭa-aṃśa-bhujo vasundharāyāḥ //
pathi ced avatiṣṭhase praṇīte manunā nātha tad arpyatāṃ sa hāraḥ
na narendra bhavādṛśāḥ kadācit padavīṃ nyāyavidāṃ vilaṅghayanti //
pathi ced avatiṣṭhase praṇīte manunā nātha tad arpyatāṃ sa hāraḥ
na narendra bhavādṛśāḥ kadā-cit padavīṃ nyāya-vidāṃ vilaṅghayanti //
nijam arthayase śilīmukhaṃ ced bhavatā yatnavatāpi kiṃ na labhyaḥ?
tvam anāgasi yac chaśiprabhāyāḥ praharan kelimṛge kṛtavyālīkaḥ //
nijam arthayase śilīmukhaṃ ced bhavatā yatnavata āpi kiṃ na labhyaḥ?
tvam anāgasi yac chaśiprabhāyāḥ praharan keli-mṛge kṛta-vyālīkaḥ //
atha vā mṛgayiṣyate na hāraṃ viśikhaṃ dāsyati coragendrakanyā
tvayi netrapathātithitvam āpte sulabho 'syā hi mahājanoparodhaḥ //
atha vā mṛgayiṣyate na hāraṃ viśikhaṃ dāsyati ca uragendra-kanyā
tvayi netra-patha-atithitvam āpte sulabho 'syā hi mahā-jana-uparodhaḥ //
atidūrato dṛśyate 'yaṃ tvam ivābhyunnatimānino nagendraḥ
vahati praṇayoparuddhakūlā kalahaṃsair amum antareṇa revā //
atidūrato dṛśyate 'yaṃ tvam iva abhyunnati-mānino nagendraḥ
vahati praṇaya-uparuddha-kūlā kalahaṃsair amum antareṇa revā //
amṛtendukalāsahodarāsyāḥ sutanus tīratale 'vatiṣṭhate sā
urasīva payodhirājakanyā vanamālābharaṇe rathāṅgapāṇeḥ //
amṛta-indu-kalā-sahodara āsyāḥ sutanus tīra-tale 'vatiṣṭhate sā
urasi iva payodhi-rāja-kanyā vana-mālā-ābharaṇe rathāṅgapāṇeḥ //
tad itaḥ svayam eva deva gatvā pulinaṃ somabhuvas taraṅgavatyāḥ
khagaluptavibhūṣaṇaṃ kṣitau te phaṇirājendrasutāṃ vibodhayehi //
tad itaḥ svayam eva deva gatvā pulinaṃ soma-bhuvas taraṅgavatyāḥ
khaga-lupta-vibhūṣaṇaṃ kṣitau te phaṇi-rāja-indra-sutāṃ vibodhayehi //
iti tadvacasā smaraikadūtaprasavollāsavasantavāsareṇa
so nṛpaḥ kam api pramodam āpat ghanarājidhvanineva nīlakaṇṭhaḥ //
iti tad-vacasā smara-eka-dūtaprasava-ullāsa-vasanta-vāsareṇa
so nṛpaḥ kam api pramodam āpat ghana-rāji-dhvanina īva nīlakaṇṭhaḥ //
avadac ca vihasya pārthivendraḥ phaṇirājendrasutāvilāsinīṃ tām
vacasotkayatā mayūraśāvān navajīmūtaninādasodareṇa //
avadac ca vihasya pārthiva-indraḥ phaṇi-rāja-indra-sutā-vilāsinīṃ tām
vacasa ūtkayatā mayūra-śāvān nava-jīmūta-nināda-sodareṇa //
api nāma mṛdūni vetsi vaktuṃ nipunaṃ nyāyam anujjhatī vacāṃsi
prasabhaṃ vihitās tvayā yad ete vayam ātmaskhalite 'pi sāparādhāḥ //
api nāma mṛdūni vetsi vaktuṃ nipunaṃ nyāyam anujjhatī vacāṃsi
prasabhaṃ vihitās tvayā yad ete vayam ātma-skhalite 'pi sa-aparādhāḥ //
idam om iti gṛhyate vacas te saha medhāvini kas tvayā vivādaḥ
yad imā viśadodgamā giras te pathi siddhāntasamīkṣite caranti //
idam om iti gṛhyate vacas te saha medhāvini kas tvayā vivādaḥ
yad imā viśada-udgamā giras te pathi siddhānta-samīkṣite caranti //
tad anena vinodayāśu tāvan mama hāreṇa manaḥ śaśiprabhāyāḥ
iha palvalasaikateṣu yāvat tadalaṅkāram avekṣituṃ yatiṣyate //
tad anena vinodayā aśu tāvan mama hāreṇa manaḥ śaśiprabhāyāḥ
iha palvala-saikateṣu yāvat tad-alaṅkāram avekṣituṃ yatiṣyate //
hārapradānam
hāra-pradānam
atha hāram anādareṇa kaṇṭhāt svayam ākṛṣya saḥ kṛṣṭacandraśobham
vihasann aravindakośatāmre nidade pāṇitale vilāsavatyāḥ //
atha hāram anādareṇa kaṇṭhāt svayam ākṛṣya saḥ kṛṣṭa-candra-śobham
vihasann aravinda-kośa-tāmre nidade pāṇi-tale vilāsavatyāḥ //
api kośagṛhodare durāpaṃ phaṇināṃ bhartur upoḍhavismayā sā
tam udañcitapakṣmaṇā mṛgākṣī likhitenaiva dadarśa locanena //
api kośa-gṛha-udare durāpaṃ phaṇināṃ bhartur upoḍha-vismayā sā
tam udañcita-pakṣmaṇā mṛga-akṣī likhitena eva dadarśa locanena //
śaśiprabhāhārapradānam
śaśiprabhā-hāra-pradānam
avakṛṣya salīlam uttarīyāt sitameghād iva tārakāvitānam
urasā sa babhāra hāram īśaḥ stanaparyaṅkaśayaṃ śaśiprabhāyāḥ //
avakṛṣya salīlam uttarīyāt sita-meghād iva tārakā-vitānam
urasā sa babhāra hāram īśaḥ stana-paryaṅka-śayaṃ śaśiprabhāyāḥ //
vadati sma hasan ramāṅgadas tām uragastrīm atah bhartur iṅgitajñaḥ
yadi kautukavaty amatsaras te tad itaḥ kiṃ cid ito 'valokayeti //
vadati sma hasan ramāṅgadas tām uraga-strīm atah bhartur iṅgita-jñaḥ
yadi kautukavaty amatsaras te tad itaḥ kiṃ cid ito 'valokaya iti //
atha hāralatāvikṛṣṭadṛṣṭiḥ sahasā vārivihaṅgamāvaluptam
uragendrasutāvibhūṣaṇaṃ tan nṛpater vakṣasi pāṭalā dadarśaḥ //
atha hāra-latā-vikṛṣṭa-dṛṣṭiḥ sahasā vāri-vihaṅgama-avaluptam
uragendra-sutā-vibhūṣaṇaṃ tan nṛpater vakṣasi pāṭalā dadarśaḥ //
punaḥ pāṭalāvākyam
punaḥ pāṭalā-vākyam
daśanacchadam āttabimbaśobhaṃ snapayantī sudhayeva hāsakāntyā
avadac ca vācāṃsi pārthivaṃ sā caturaivaṃ parihāsapeśalāni //
daśana-cchadam ātta-bimba-śobhaṃ snapayantī sudhaya īva hāsa-kāntyā
avadac ca vācāṃsi pārthivaṃ sā catura aivaṃ parihāsa-peśalāni //
apahartum agās tvam eva hāraṃ kim itaḥ kalpitarājahaṃsarūpaḥ
vidito 'si ghanā tavoragāṇāṃ nagare 'sty eva hi kāmarūpavārtā //
apahartum agās tvam eva hāraṃ kim itaḥ kalpita-rājahaṃsa-rūpaḥ
vidito 'si ghanā tava uragāṇāṃ nagare 'sty eva hi kāmarūpa-vārtā //
paravañcanapaṇḍitā matis te yadi naivaṃ katham anyathā narendra
idam ābharaṇaṃ harasy araṇye harahāsaikasitaṃ śaśiprabhāyāḥ //
para-vañcana-paṇḍitā matis te yadi na evaṃ katham anyathā narendra
idam ābharaṇaṃ harasy araṇye hara-hāsa-eka-sitaṃ śaśiprabhāyāḥ //
avanīvalaye tvam āttadaṇḍaḥ sahase nāvinayāṃśam ity avaimi
atha ca sthitim ātmanā vidhatse viṣaye dasyuniṣevite kim etat //
avanī-valaye tvam ātta-daṇḍaḥ sahase na āvinaya-aṃśam ity avaimi
atha ca sthitim ātmanā vidhatse viṣaye dasyu-niṣevite kim etat //
72 kṣitipa smayase kim eṣa kelir na bhavaty arpaya hāram asmadīyam
nayavartmajuṣo bhavādṛśāḥ kiṃ na parasvagrahaṇād iha trapante //
72 kṣitipa smayase kim eṣa kelir na bhavaty arpaya hāram asmadīyam
naya-vartma-juṣo bhavādṛśāḥ kiṃ na para-sva-grahaṇād iha trapante //
athavā parato 'stu narma nāsyāṃ bhuvi devena samo 'sti pārthivo 'nyaḥ
apaviddhanayā na yasya dṛṣṭer apasarpanty atha khecarāḥ kim anye //
athavā parato 'stu narma na asyāṃ bhuvi devena samo 'sti pārthivo 'nyaḥ
apaviddhanayā na yasya dṛṣṭer apasarpanty atha khecarāḥ kim anye //
anayoḥ kim api tvayā vilāsin parivarto 'yam akāri hārayor yaḥ
vacasām avakāśam īśa datte sa na kasyānṛjucetaso janaḥ? //
anayoḥ kim api tvayā vilāsin parivarto 'yam akāri hārayor yaḥ
vacasām avakāśam īśa datte sa na kasya anṛju-cetaso janaḥ? //
vihito na hi vakṣasi tvayāyaṃ nṛpa hāraḥ phaṇirājakanyakāyāḥ
kim apīpsitam ātmano vidhātur vihitaṃ sūtram idaṃ manobhavena //
vihito na hi vakṣasi tvaya āyaṃ nṛpa hāraḥ phaṇi-rāja-kanyakāyāḥ
kim apī ipsitam ātmano vidhātur vihitaṃ sūtram idaṃ manobhavena //
nanu yāmy amunā śaśiprabhāyās tava hāreṇa mano vinodayāmi
tvayi sāpy alam eva sāndracetaḥ sutanuḥ sneharasārdratām upaitu //
nanu yāmy amunā śaśiprabhāyās tava hāreṇa mano vinodayāmi
tvayi sa āpy alam eva sāndra-cetaḥ sutanuḥ sneha-rasa-ārdratām upaitu //
ucitaṃ nijasāyakānurodhād ahirājendrasutopasarpaṇaṃ te
parato 'stu śaras tvadarthitā sā kim u na tyāgavaśaṃvadā dadāti //
ucitaṃ nija-sāyaka-anurodhād ahi-rāja-indra-sutopa-sarpaṇaṃ te
parato 'stu śaras tvad-arthitā sā kim u na tyāga-vaśaṃvadā dadāti //
saraso 'sya vimuñca tīralekhām anurevā pulinaṃ gṛhāṇa yātrām
uragādhiparūpapakṣapātaṃ śamaya vyālavadhūvilocanānām //
saraso 'sya vimuñca tīra-lekhām anurevā pulinaṃ gṛhāṇa yātrām
uraga-adhipa-rūpa-pakṣapātaṃ śamaya vyāla-vadhū-vilocanānām //
śaśiprabhādarśanārthaṃ gamanam
śaśiprabhā-darśana-arthaṃ gamanam
iti valgu vaco niśamya tasyāḥ sa nṛpaḥ pannagavāmalocanāyāḥ
sthitam atra vacasy alaṅghanīye tava kalyāṇi mayeti tām uvāca //
iti valgu vaco niśamya tasyāḥ sa nṛpaḥ pannaga-vāma-locanāyāḥ
sthitam atra vacasy alaṅghanīye tava kalyāṇi maya īti tām uvāca //
atha sānṛjuvādinī vidhāya kṣitipālaṃ purataś cacāla bālā
hṛdayena parāmamarśa caivaṃ vilasanmāṃsalavismayo narendraḥ //
atha sa ānṛju-vādinī vidhāya kṣitipālaṃ purataś cacāla bālā
hṛdayena parāmamarśa ca evaṃ vilasan-māṃsala-vismayo narendraḥ //
araṇyānī kveyaṃ dhṛtakanasūtraḥ kva sa mṛgaḥ kva muktāhāro 'yaṃ kva ca saḥ patagaḥ kveyam abalā
kva tat kanyāratnaṃ lalitam ahibhartuḥ kva ca vayam svam ākūtaṃ dhātā kim api nibhṛtaṃ pallavayati //
araṇyānī kva iyaṃ dhṛta-kana-sūtraḥ kva sa mṛgaḥ kva muktā-hāro 'yaṃ kva ca saḥ patagaḥ kva iyam abalā
kva tat kanyā-ratnaṃ lalitam ahi-bhartuḥ kva ca vayam svam ākūtaṃ dhātā kim api nibhṛtaṃ pallavayati //
atha madagajalīlākhelagāmī saḥ kṛtvā kanakaviśikhayācñāvyājam avyājakāntaḥ
avanihariṇalakṣmā sāhasopārjitaśrīr ahiparivṛḍhakanyālokanāya pratasthe //
atha mada-gaja-līlā-khela-gāmī saḥ kṛtvā kanaka-viśikha-yācñā-vyājam avyāja-kāntaḥ
avani-hariṇa-lakṣmā sāhasa-upārjita-śrīr ahi-parivṛḍha-kanyā-ālokanāya pratasthe //
iti śrī-mṛgāṅkagupta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye śaśiprabhā2valokanā1rtha-prasthānaṃ nāma pañcamaḥ sargaḥ
ṣaṣṭhaḥ sargaḥ
nāyikāvasthāvarṇanam
nāyikā-avasthā-varṇanam
tadā phaṇīndrakanyāpi bāṇanāmāṅkasūcite
narendratilake tasminn abhilāṣaṃ babandha sā //
tadā phaṇi-indra-kanya āpi bāṇa-nāma-aṅka-sūcite
narendra-tilake tasminn abhilāṣaṃ babandha sā //
sahasā hṛdaye tasyā nidadhe manmathaḥ padam
aśokayaṣṭistabake sarāga iva ṣaṭpadaḥ //
sahasā hṛdaye tasyā nidadhe manmathaḥ padam
aśoka-yaṣṭi-stabake sa-rāga iva ṣaṭpadaḥ //
avaśā sābhavac citraṃ nāmnāpi pṛthivīpateḥ
na tad asty atra yan nāstraṃ sannaddhasya manobhuvaḥ //
avaśā sa ābhavac citraṃ nāmna āpi pṛthivī-pateḥ
na tad asty atra yan na astraṃ sannaddhasya manobhuvaḥ //
smarāgnikaṇameṇākṣyās tasyāḥ samudadīpayat
makaradhvajasāmrājyasacivo malayānilaḥ //
smara-agni-kaṇa-meṇā-akṣyās tasyāḥ samudadīpayat
makara-dhvaja-sāmrājyasacivo malaya-anilaḥ //
sollasatsmaralīlena navena vayasā babhau
unmiṣanmadhulekhena mukuleneva mālatī //
sa-ullasat-smara-līlena navena vayasā babhau
unmiṣan-madhu-lekhena mukulena iva mālatī //
sātanuśvasanaspṛṣṭapāṭalādharapallavam
uvāha mukham ujjṛmbham ambhojam iva padminī //
sa ātanu-śvasana-spṛṣṭapāṭala-adhara-pallavam
uvāha mukham ujjṛmbham ambhojam iva padminī //
nikāmasarale tasmin sā muhus taraledṛśau
śare narendracandrasya cikṣepa na sakhījane //
nikāma-sarale tasmin sā muhus taraledṛśau
śare narendra-candrasya cikṣepa na sakhī-jane //
narendranāmāṅkalipis tām ānandayati sma sā
kumudvatīm ivodañcatbālendukiraṇacchaṭā //
narendra-nāma-aṅka-lipis tām ānandayati sma sā
kumudvatīm iva udañcatbāla-indu-kiraṇa-cchaṭā //
hemapuṅkhāṅkite tasmin śare karam upeyuṣi
balād viveśa sā bālā dīkṣāṃ vaivāhikīm iva //
hema-puṅkha-aṅkite tasmin śare karam upeyuṣi
balād viveśa sā bālā dīkṣāṃ vaivāhikīm iva //
tenāvāptatadātāmrapāṇisparśeṇa patriṇā
sphuratkānticayavyājād amucyanteva pallavāḥ //
tena avāpta-tad-ātāmrapāṇi-sparśeṇa patriṇā
sphurat-kānti-caya-vyājād amucyanta iva pallavāḥ //
navīnasāhasāṅkasya kāmadevākṛter ayam
mālavaikamṛgāṅkasya sindhurājasya sāyakaḥ //
navīnasāhasāṅkasya kāmadeva-ākṛter ayam
mālava-eka-mṛgāṅkasya sindhurājasya sāyakaḥ //
punaḥpuna iti svādu nṛpater nāmalakṣma sā
apaṭhac cārubimbauṣṭhaluṭhaddaśanacandrikā //
punaḥpuna iti svādu nṛpater nāma-lakṣma sā
apaṭhac cāru-bimba-oṣṭhaluṭhad-daśana-candrikā //
SYNTAX: sandānitakam
adhītya kautukenātha kṛtapañcamamūrcchanāḥ
tadagre nṛpanāmāṅkaṃ jaguḥ pātālakanyakāḥ //
adhītya kautukena atha kṛta-pañcama-mūrcchanāḥ
tad-agre nṛpa-nāma-aṅkaṃ jaguḥ pātāla-kanyakāḥ //
adṛṣṭe 'py utsukā rājñi tadgītena babhūva sā
prabodhe yadanaṅgāgneḥ pañcamaḥ prathāmā samit //
adṛṣṭe 'py utsukā rājñi tad-gītena babhūva sā
prabodhe yad-anaṅga-agneḥ pañcamaḥ prathāmā samit //
avepata samunmīlatvilāsakusumānncitā
manobhavānilasparśavaśād vanalateva sā //
avepata samunmīlatvilāsa-kusuma-anncitā
manobhava-anila-sparśavaśād vana-lata īva sā //
navānurāgam aṅgena vyaktataccihnacumbinā
vināvacanam ācakhyau sakhīṣu caturāsu sā //
nava-anurāgam aṅgena vyakta-tac-cihna-cumbinā
vinā-vacanam ācakhyau sakhīṣu caturāsu sā //
śaśiprabhāyāḥ praśnaḥ
śaśiprabhāyāḥ praśnaḥ
sāvahittham athetthaṃ sā sakhījanam abhāṣata
sudhāniṣyandajaḍayā śaradindumukhī girā //
sāvahittham atha itthaṃ sā sakhī-janam abhāṣata
sudhā-niṣyanda-jaḍayā śarad-indu-mukhī girā //
abhedam indunā nītaḥ sācivyaṃ menaketunā
sakhyaḥ kaḥ sindhurājo 'yaṃ sāhasāṅkanirūpyate //
abhedam indunā nītaḥ sācivyaṃ menaketunā
sakhyaḥ kaḥ sindhurājo 'yaṃ sāhasa-aṅka-nirūpyate //
kim evam avatiṣṭhadhvai maunaṃ muñcata śaṃsata
unmīlati yad antar me balāt kautukakandalī //
kim evam avatiṣṭhadhvai maunaṃ muñcata śaṃsata
unmīlati yad antar me balāt kautuka-kandalī //
malyavatyā uttaram
malyavatyā uttaram
atha mālyavatī nāma tatsakhī siddhakanyakā
iti smitasudhārdreṇa vacasā tām avocata //
atha mālyavatī nāma tat-sakhī siddha-kanyakā
iti smita-sudhā-ārdreṇa vacasā tām avocata //
sakhi sāhāsikaḥ sa ayam avantitilako nṛpaḥ
gīyate ketakāpāṇḍu yasyoragapure yaśaḥ //
sakhi sāhāsikaḥ sa ayam avanti-tilako nṛpaḥ
gīyate ketakā-pāṇḍu yasya uraga-pure yaśaḥ //
taṃ kāśyapīsahasrākṣam adrakṣam aham ekadā
gatā śrīmanmahākālaparvaṇy ujjayinīṃ purīṃ //
taṃ kāśyapī-sahasrākṣam adrakṣam aham ekadā
gatā śrīman-mahākālaparvaṇy ujjayinīṃ purīṃ //
tanvi tigmāṃśuneva dyaur niśeva śaśalakṣmaṇā
sā sanāthā purī tena vajriṇevāmarāvatī //
tanvi tigmāṃśuna īva dyaur niśeva śaśalakṣmaṇā
sā sa-nāthā purī tena vajriṇa īva amarāvatī //
rambhā tvayeva yat satyaṃ tenāli nalakūbaraḥ
tyājito rūpajaṃ garvam urvīmakaraketunā //
rambhā tvaya īva yat satyaṃ tenā ali nalakūbaraḥ
tyājito rūpajaṃ garvam urvī-makaraketunā //
akalaṅkākṛtes tasya catuḥṣaṣṭhikalāvataḥ
tulādhirohahevāke kaḥ ṣoḍaśakalaḥ śaśī //
akalaṅka-ākṛtes tasya catuḥ-ṣaṣṭhi-kalāvataḥ
tula-adhiroha-hevāke kaḥ ṣoḍaśa-kalaḥ śaśī //
tasyāvanipradīpasya te te naisargikā guṇāḥ
kva nāma na prakāśante raver iva marīcayaḥ //
tasya avani-pradīpasya te te naisargikā guṇāḥ
kva nāma na prakāśante raver iva marīcayaḥ //
na nāgeṣu na siddheṣu na nareṣv amareṣv atha
avāpi kvāpi saṃvādas tadrūpollekhalekhayā //
na nāgeṣu na siddheṣu na nareṣv amareṣv atha
avāpi kva api saṃvādas tad-rūpa-ullekha-lekhayā //
VAR 6.27b: {amareṣv atha\lem \k; amareṣu ca \ed}
so hi kenāpi kṛtyena gāṃ gataḥ śrūyate punaḥ
nihnutaikabhujadvandvo devaḥ śrīvatsalāñchanaḥ //
so hi kena api kṛtyena gāṃ gataḥ śrūyate punaḥ
nihnuta-eka-bhuja-dvandvo devaḥ śrīvatsalāñchanaḥ //
kim anyat tava saṃtuṣṭyai paśya citre likhāmy aham
cirasya dīrghanayane tavāstu nayanotsavaḥ //
kim anyat tava saṃtuṣṭyai paśya citre likhāmy aham
cirasya dīrgha-nayane tava astu nayana-utsavaḥ //
ākṛtilekhanam
ākṛti-lekhanam
atha sā siddhatanayā taṃ lilekha śilātale
hṛdi tūragarājendraduhitur mīnaketanaḥ //
atha sā siddha-tanayā taṃ lilekha śilā-tale
hṛdi tu uraga-rājendraduhitur mīnaketanaḥ //
tadālikhitabhūpālaṃ tayā cintitakāmadam
cintāmaṇer apy adhikaṃ śilātalam amāṃsta sā //
tadā ālikhita-bhūpālaṃ tayā cintita-kāmadam
cintā-maṇer apy adhikaṃ śilā-talam amāṃsta sā //
tataś citragate tasmin mahīpālo madālasāḥ
samam evāhikanyānāṃ petur netraparamparāḥ //
tataś citra-gate tasmin mahīpālo mada-ālasāḥ
samam eva ahi-kanyānāṃ petur netra-paramparāḥ //
papau śaśiprabhāpy enaṃ ciram utpakṣmalekhayā
punaruktīkṛtonnidrakarṇendīvarayā dṛśā //
papau śaśiprabha āpy enaṃ ciram utpakṣmalekhayā
punaruktīkṛta-unnidrakarṇa-indīvarayā dṛśā //
rūpam āsvādayām āsa tasyālekhyagatasya sā
bhramarīvāravindasya sudhāsahacaram madhu //
rūpam āsvādayām āsa tasyā alekhya-gatasya sā
bhramari īva aravindasya sudhā-sahacaram madhu //
ānīyatākulatvaṃ sā tritīyena tanūdarī
vismayenātisāndreṇa madena madanena ca //
ānīyatā akulatvaṃ sā tritīyena tanu-udarī
vismayena atisāndreṇa madena madanena ca //
viveśa hṛdaye tasyāḥ sa citralikhito nṛpaḥ
śaratprasanne saritaḥ pratimendur iva ambhasi //
viveśa hṛdaye tasyāḥ sa citra-likhito nṛpaḥ
śarat-prasanne saritaḥ pratimā-indur iva ambhasi //
stanapatralatāṃ tasyā bibheda pulakodgamaḥ
satyaṃ yadantaraṅgeṇa bahiraṅgo nirasyate //
stana-patra-latāṃ tasyā bibheda pulaka-udgamaḥ
satyaṃ yad-antar-aṅgeṇa bahir-aṅgo nirasyate //
tasyāḥ kucayuge kiṃcin niśvāsaḥ kampam ādadhe
rathāṅganāmamithune sāyantana ivānilaḥ //
tasyāḥ kuca-yuge kiṃ-cin niśvāsaḥ kampam ādadhe
rathāṅga-nāma-mithune sāyantana iva anilaḥ //
tasyāḥ svedalavaśreṇicchadmanā vadanaśriyā
viśato 'ntar anaṅgasya lājāñjalir ivojjhitaḥ //
tasyāḥ sveda-lava-śreṇicchadmanā vadana-śriyā
viśato 'ntar anaṅgasya lājā-añjalir iva ujjhitaḥ //
śaṅke śaram ṛjūkurvan dadṛśe manmathas tayā
yat sā mṛdukvaṇatkāñcikiṅkiṇīkam akampata //
śaṅke śaram ṛjūkurvan dadṛśe manmathas tayā
yat sā mṛdu-kvaṇat-kāñcikiṅkiṇīkam akampata //
eṣa dṛṣṭas tvayety uktā sakhyā sā sādhvasākulā
gadgadākṣaram avyaktaṃ kṛcchrāt prativaco dadau //
eṣa dṛṣṭas tvaya īty uktā sakhyā sā sādhvasā ākulā
gadgada-akṣaram avyaktaṃ kṛcchrāt prativaco dadau //
citravartiny api nṛpe tattvāveśena cetasi
vrīḍārdhavalitaṃ cakre mukhendum avaśaiva sā //
citra-vartiny api nṛpe tattva-āveśena cetasi
vrīḍā-ardha-valitaṃ cakre mukha-indum avaśa aiva sā //
dṛṣṭā sakhībhiḥ sākūtaṃ sā bālādharapallave
dadhau vailakṣyahasitaṃ prasūnam iva mādhavī //
dṛṣṭā sakhībhiḥ sākūtaṃ sā bāla-adhara-pallave
dadhau vailakṣya-hasitaṃ prasūnam iva mādhavī //
navaṃ prema navotkaṇṭhā navās te te manorathāḥ
iti tasyās tathaivābhūd antaraṅgaḥ paricchadaḥ //
navaṃ prema nava-utkaṇṭhā navās te te manorathāḥ
iti tasyās tatha aiva abhūd antaraṅgaḥ paricchadaḥ //
kiṃcit trapānuviddhena puṇḍarīkadalatviṣā
tam ānarceva rājendum animittasmitena sā //
kiṃ-cit trapā-anuviddhena puṇḍarīka-dala-tviṣā
tam ānarca iva rāja-indum animitta-smitena sā //
sā ca doḥśayitabhuvā nṛpeṇāddhyāsitā hṛdi
kṛtāṅgabhaṅgavalanā jhaṭity ālasyam āyayau //
sā ca doḥ-śayita-bhuvā nṛpeṇāddhyāsitā hṛdi
kṛta-aṅga-bhaṅga-valanā jhaṭity ālasyam āyayau //
tatkṣaṇenaiva sā citraṃ tanvī tanmayatāṃ yayau
kaṃ na pratārayaty eṣa kitavaḥ kusumāyudhaḥ //
tat-kṣaṇena eva sā citraṃ tanvī tanmayatāṃ yayau
kaṃ na pratārayaty eṣa kitavaḥ kusumāyudhaḥ //
stimitevāvatasthe sā sāraṅgāyatalocanā
acetaneva śūnyeva suptevālikhiteva ca //
stimita īva avatasthe sā sāraṅga-āyata-locanā
acetana īva śūnya īva supta īvā alikhita īva ca //
smareṇa marmaṇi kvāpi sāvidhyata sumadhyamā
anidritāpi yat sābhūt kṣaṇaṃ mukulitekṣaṇā //
smareṇa marmaṇi kva api sa āvidhyata sumadhyamā
anidrita āpi yat sa ābhūt kṣaṇaṃ mukulita-īkṣaṇā //
vyañcitānaṅgalīlena śṛṅgārarasabandhunā
tanvī navānurāgeṇa sānyaiva ghaṭitābhavat //
vyañcita-anaṅga-līlena śṛṅgāra-rasa-bandhunā
tanvī nava-anurāgeṇa sa ānya aiva ghaṭita ābhavat //
ṛjunā aikṣata yac citraṃ yad abhūc ca trapāvatī
tenātigūḍhabhāvāpi sā sakhībhir alakṣyata //
ṛjunā aikṣata yac citraṃ yad abhūc ca trapāvatī
tena atigūḍha-bhāva āpi sā sakhībhir alakṣyata //
athānaṅgavatī nāma sakhī tām ity avocata
daśanajyotsnayāraṇyaṃ sudhayeva niṣiñcatī //
atha anaṅgavatī nāma sakhī tām ity avocata
daśana-jyotsnaya āraṇyaṃ sudhaya īva niṣiñcatī //
kac cid asya pramodāya kumudasyeva cakṣuṣaḥ
ayaṃ madhyamalokenduḥ pātālendukale tava //
kac cid asya pramodāya kumudasya iva cakṣuṣaḥ
ayaṃ madhyama-loka-induḥ pātāla-indu-kale tava //
vanānilāhṛtonnidrapadmakesaraśālinā
romodgama ivānena dhṛtas tvadavalokanāt //
vana-anila-āhṛta-unnidrapadma-kesara-śālinā
roma-udgama iva anena dhṛtas tvad-avalokanāt //
adya naḥ saphalaṃ cakṣuś citre yad avalokitaḥ
kandarpādhikakānto 'yam avantimṛgalāñchanaḥ //
adya naḥ saphalaṃ cakṣuś citre yad avalokitaḥ
kandarpa-adhika-kānto 'yam avanti-mṛga-lāñchanaḥ //
tvām apy avāñcitāṃ manye yat tvayaitasya vakṣasi
ete savibhramaṃ nyaste dṛśau muktālate iva //
tvām apy avāñcitāṃ manye yat tvaya aitasya vakṣasi
ete savibhramaṃ nyaste dṛśau muktā-late iva //
jitam etena ko 'py eṣa satyaṃ kāmo 'sya kiṅkaraḥ
ārohati parāṃ koṭim atra yat tava sambhramaḥ //
jitam etena ko 'py eṣa satyaṃ kāmo 'sya kiṅkaraḥ
ārohati parāṃ koṭim atra yat tava sambhramaḥ //
tvam atra baddhabhāveva kim indumukhi lajjase
vilaṅghayaty alaṅghyāni smaradurlalitāni kaḥ //
tvam atra baddha-bhāva īva kim indu-mukhi lajjase
vilaṅghayaty alaṅghyāni smara-durlalitāni kaḥ //
ko 'nyaḥ sakhi nṛśaṃso 'sti kāmaṃ viṣamabāṇataḥ
sukumāre tavāpy aṅge yena vyāpāritaḥ śaraḥ //
ko 'nyaḥ sakhi nṛśaṃso 'sti kāmaṃ viṣamabāṇataḥ
sukumāre tava apy aṅge yena vyāpāritaḥ śaraḥ //
bimbauṣṭhe eva rāgas te tanvi pūrvam adṛśyata
adhunā hṛdaye 'py eṣa mṛgaśāvākṣi lakṣyate //
bimba-oṣṭhe eva rāgas te tanvi pūrvam adṛśyata
adhunā hṛdaye 'py eṣa mṛga-śāva-akṣi lakṣyate //
ekena rājahaṃsena hṛto hāras tanūdari
anena tu dvitīyena likhitenāpi te manaḥ //
ekena rājahaṃsena hṛto hāras tanu-udari
anena tu dvitīyena likhitena api te manaḥ //
kutas trapā tavālīṣu kiṃcid unnamayānanam
aho bata tvam etasminn atyāyatakutūhalā //
kutas trapā tavā alīṣu kiṃ-cid unnamayā ananam
aho bata tvam etasminn atyāyata-kutūhalā //
etat karṇotpalaṃ lolam apāṅgaprativeśitam
tvad udantam ivaitasya kathayaty alikūjitaiḥ //
etat karṇa-utpalaṃ lolam apāṅga-prativeśitam
tvad udantam iva etasya kathayaty ali-kūjitaiḥ //
aho dūrasthitenāpi hṛdi spṛṣṭā nṛpendunā
indukāntaśileva tvam ārdratām avagāhase //
aho dūrasthitena api hṛdi spṛṣṭā nṛpa-indunā
indu-kānta-śila īva tvam ārdratām avagāhase //
nipuṇe niḥśvasiṣy evam atigūḍhaṃ yathā yathā
tathā tathā tava vyaktam ayam ucchvasati smaraḥ //
nipuṇe niḥśvasiṣy evam atigūḍhaṃ yathā yathā
tathā tathā tava vyaktam ayam ucchvasati smaraḥ //
smitam etad alolākṣi lajjāsaṃvalitaṃ tava
idaṃ nirjitabālyasya yauvanasyoditaṃ yaśaḥ //
smitam etad alola-akṣi lajjā-saṃvalitaṃ tava
idaṃ nirjita-bālyasya yauvanasya uditaṃ yaśaḥ //
yathā taveyam aratir yathā sutanu vepase
tathā kavacitaḥ śaṅke niḥśaṅkaṃ madanas tvayi //
yathā tava iyam aratir yathā sutanu vepase
tathā kavacitaḥ śaṅke niḥśaṅkaṃ madanas tvayi //
kim atra karavai gāḍham ākalpakam idaṃ tava
iyaṃ ca manmathasyāstraṃ nirgatā cūtamañjarī //
kim atra karavai gāḍham ākalpakam idaṃ tava
iyaṃ ca manmathasya astraṃ nirgatā cūta-mañjarī //
surataklāntaśabarīkabarīmālyacumbinaḥ
katham ete tvayā tanvi sahyā malayavāyavaḥ //
surata-klānta-śabarīkabarī-mālya-cumbinaḥ
katham ete tvayā tanvi sahyā malaya-vāyavaḥ //
kiṃ tāmyasi tavopāntam ānayāmy adhunaiva tam
ity āśvāsayatīva tvām kokilo 'yaṃ kalasvanaḥ //
kiṃ tāmyasi tava upāntam ānayāmy adhuna aiva tam
ity āśvāsayati iva tvām kokilo 'yaṃ kala-svanaḥ //
kūjantī kokilavadhūr iyam ādhiṃ dhunoti te
anaṅganṛpasāmrājyalīlāmaṅgalagāyinī //
kūjantī kokila-vadhūr iyam ādhiṃ dhunoti te
anaṅga-nṛpa-sāmrājyalīlā-maṅgala-gāyinī //
vanāntadevatāvāptapādanyāsotsavaḥ sphuṭam
eṣa stabakito 'śokaḥ suhṛt kāmasya kā gatiḥ //
vana-anta-devatā-avāptapāda-nyāsa-utsavaḥ sphuṭam
eṣa stabakito 'śokaḥ suhṛt kāmasya kā gatiḥ //
atrorvītilake dṛṣṭim asyantīṃ tilakaḥ krudhā
ayaṃ tarjayatīva tvāṃ vātādhūtalatāṅguliḥ //
atra urvī-tilake dṛṣṭim asyantīṃ tilakaḥ krudhā
ayaṃ tarjayati iva tvāṃ vātā-dhūta-latā-aṅguliḥ //
pathi smarasya viṣame skhalitāyām itas tvayi
smitacchaṭeva niryāti sinduvārasya mañjarī //
pathi smarasya viṣame skhalitāyām itas tvayi
smita-cchaṭa īva niryāti sinduvārasya mañjarī //
drāghayaty astabimbauṣṭharuciniḥśvasitāni te
ayaṃ mukulitaḥ kiṃcid bakulo mukulastani //
drāghayaty asta-bimba-oṣṭharuci-niḥśvasitāni te
ayaṃ mukulitaḥ kiṃ-cid bakulo mukula-stani //
latayā karṇikārasya puraḥ puṣpitayānayā
anaṅgasyaikarājye 'smin hemavetralatāyitam //
latayā karṇika-arasya puraḥ puṣpitaya ānayā
anaṅgasya eka-rājye 'smin hema-vetra-latāyitam //
aho na kasya bhindanti hṛdayaṃ vīkṣitā api
nisargamṛdavo 'py ete sahakāranavāṅkurāḥ //
aho na kasya bhindanti hṛdayaṃ vīkṣitā api
nisarga-mṛdavo 'py ete sahakāra-nava-aṅkurāḥ //
caturāṃ kokilām eṣa kṛtvā kurabako mukhe
durlabhaṃ yācatīva tvāṃ līlāliṅganadohadam //
caturāṃ kokilām eṣa kṛtvā kurabako mukhe
durlabhaṃ yācati iva tvāṃ līlā-liṅgana-dohadam //
aśokaskandhalagneyaṃ kusumair navamādhavī
prārthanīyapriyasparśāṃ hasati tvām ivotsukām //
aśoka-skandha-lagna īyaṃ kusumair nava-mādhavī
prārthanīya-priya-sparśāṃ hasati tvām iva utsukām //
bhūpatāv anuraktāyās tava santāpadīpanam
sthalāravindaṃ serṣyeva sūte sakhi vasundharā //
bhūpatāv anuraktāyās tava santāpa-dīpanam
sthala-aravindaṃ sa-īrṣya īva sūte sakhi vasundharā //
amīṣv aṅkasthakandarpajagadvijagayasiddhiṣu
dṛṣṭir udvijate tanvi pāṭalākuḍmaleṣu te //
amīṣv aṅkastha-kandarpajagad-vijagaya-siddhiṣu
dṛṣṭir udvijate tanvi pāṭalā-kuḍmaleṣu te //
sundari dvitayasyātra kraśimā bhūṣaṇāyate
rājanyābaddhabhāvāyās tava rātreś ca samprati //
sundari dvitayasya atra kraśimā bhūṣaṇāyate
rājanya-ābaddha-bhāvāyās tava rātreś ca samprati //
eṣa caitrotsavaś citre nṛpo 'yaṃ nūtanaṃ vayaḥ
prāptāvakāśaḥ kāmo 'pi patitāsyatisaṅkaṭe //
eṣa caitra-utsavaś citre nṛpo 'yaṃ nūtanaṃ vayaḥ
prāpta-avakāśaḥ kāmo 'pi patitāsyati-saṅkaṭe //
kim ālikhitavaty eṣā citre mālyavatī nṛpam
dvārīkṛteyam athavā vāmena vidhinā tava //
kim ālikhitavaty eṣā citre mālyavatī nṛpam
dvārīkṛta īyam athavā vāmena vidhinā tava //
bahunā kiṃ cakorākṣi chalitāsi manobhuvā
sarvathā te kariṣyanti kuśalaṃ kuladevatāḥ //
bahunā kiṃ cakora-akṣi chalita āsi manobhuvā
sarvathā te kariṣyanti kuśalaṃ kula-devatāḥ //
ityādi vyāharantī sā kṛtabhrūbhaṅgayā tayā
narendrabāṇapuṅkhena kuce kiṃ cid atudyata //
ity-ādi vyāharantī sā kṛta-bhrū-bhaṅgayā tayā
narendra-bāṇa-puṅkhena kuce kiṃ cid atudyata //
kalāvatīvacanam
kalāvatī-vacanam
atha kinnararājendrakanyā nāmnā kalāvatī
evaṃ vacaḥ smitasudhāniṣiktākṣaram ādade //
atha kinnara-rājendrakanyā nāmnā kalāvatī
evaṃ vacaḥ smita-sudhāniṣikta-akṣaram ādade //
kāmaṃ durlabham evaitac caitraś candrāṅkitā niśāḥ
preyān vipañcīraṇitaṃ pañcabāṇāṅkitaṃ vayaḥ //
kāmaṃ durlabham eva etac caitraś candra-aṅkitā niśāḥ
preyān vipañcī-raṇitaṃ pañcabāṇa-aṅkitaṃ vayaḥ //
ayi tvāṃ mlāpayaty eṣa kālaḥ kamalalocane
jagadāhlādajanakaḥ sudhāsūtir ivābjinīm //
ayi tvāṃ mlāpayaty eṣa kālaḥ kamala-locane
jagad-āhlāda-janakaḥ sudhā-sūtir iva abjinīm //
sthāne tavānurāgo 'yam anaṅgasyāyam utsavaḥ
sakhi snihyati nirvyājam indāv eva kumudvatī //
sthāne tava anurāgo 'yam anaṅgasya ayam utsavaḥ
sakhi snihyati nirvyājam indāv eva kumudvatī //
nṛpasyāraṇyasañcāraḥ śareṇānena sūcyate
marutā dviradasyeva madaniṣyandagandhinā //
nṛpasya araṇya-sañcāraḥ śareṇa anena sūcyate
marutā dviradasya iva mada-niṣyanda-gandhinā //
avaśyaṃ tanvi cinvānā vane haṃsam itas tataḥ
kvacid vilokayiṣyanti taṃ tvatparijanastriyaḥ //
avaśyaṃ tanvi cinvānā vane haṃsam itas tataḥ
kva-cid vilokayiṣyanti taṃ tvat-parijana-striyaḥ //
jñātatvadiṅgitaivātra taṃ ced drakṣyati pāṭalā
tato 'sya ṣaṭpadasyeva balāc ceto hariṣyati //
jñāta-tvad-iṅgita aiva atra taṃ ced drakṣyati pāṭalā
tato 'sya ṣaṭpadasya iva balāc ceto hariṣyati //
sthirā bhava nṛpena tvam iha saṃyogam āpsyasi
yathā kaṇvāśrame pūrvaṃ duṣyantena śakuntalā //
sthirā bhava nṛpena tvam iha saṃyogam āpsyasi
yathā kaṇva-āśrame pūrvaṃ duṣyantena śakuntalā //
iti tadvacasaḥ sīmni masṛṇotkampitastanī
vyājasācīkṛtamukhaṃ niśaśvāsa śaśiprabhā //
iti tad-vacasaḥ sīmni masṛṇa-utkampita-stanī
vyāja-sācīkṛta-mukhaṃ niśaśvāsa śaśiprabhā //
vanaśrīratnamañjīro latākuñjodare tataḥ
cukūja mañjukaṇṭhas tāṃ dakṣiṇena kapiñjalaḥ //
vana-śrī-ratna-mañjīro latā-kuñja-udare tataḥ
cukūja mañju-kaṇṭhas tāṃ dakṣiṇena kapiñjalaḥ //
harṣāśrulavakīrṇena satpatrāvalicāruṇā
vāmena pasphure tasyāś cakṣuṣā ca stanena ca //
harṣa-aśru-lava-kīrṇena sat-patra-āvali-cāruṇā
vāmena pasphure tasyāś cakṣuṣā ca stanena ca //
atrāntare samāyāntī dadṛśe dūratas tayā
narendrasavitus tasya puraḥ sandhyeva pāṭalā //
atra antare samāyāntī dadṛśe dūratas tayā
narendra-savitus tasya puraḥ sandhya īva pāṭalā //
tasyās traye ca tritayam apaśyat phaṇikanyakā
mukhe smitaṃ kare hāraṃ sitam aṃse ca cāmaram //
tasyās traye ca tritayam apaśyat phaṇi-kanyakā
mukhe smitaṃ kare hāraṃ sitam aṃse ca cāmaram //
sā hārahastā ruruce dhṛtastimitacāmarā
sarasī suptahaṃseva phenādhyāsitapaṅkajā //
sā hāra-hastā ruruce dhṛta-stimita-cāmarā
sarasī supta-haṃsa īva phena-adhyāsita-paṅkajā //
dṛṣṭiḥ phanīndraduhitur atikramyaiva pāṭalām
bhṛṅgaśreṇir ivāśoke papātāvantibhartari //
dṛṣṭiḥ phani-indra-duhitur atikramya eva pāṭalām
bhṛṅga-śreṇir iva aśoke papāta avanti-bhartari //
priyaṃ naḥ sa ayam āyāti paśya paśya śaśiprabhe
paramārānvayodārahāramadhyamaṇir nṛpas //
priyaṃ naḥ sa ayam āyāti paśya paśya śaśiprabhe
paramāra-anvaya-udārahāra-madhya-maṇir nṛpas //
iti priyasakhīsūktisudhāniṣyandalekhayā
sikte tadābhavat tasyāḥ smaraḥ pallavito hṛdi //
iti priya-sakhī-sūktisudhā-niṣyanda-lekhayā
sikte tada ābhavat tasyāḥ smaraḥ pallavito hṛdi //
SYNTAX: sandānitakam
sudhārasa ivorvībhṛt tayā saṃmukham āpatan
dṛśā sphaṭikaśuktyeva vāraṃvāram apīyata //
sudhā-rasa iva urvībhṛt tayā saṃmukham āpatan
dṛśā sphaṭika-śuktya īva vāraṃvāram apīyata //
vitene 'py ahikanyābhiḥ kautukenātanīyasā
tasyāgre rājahaṃsasya netrendīvaravāgurā //
vitene 'py ahi-kanyābhiḥ kautukena atanīyasā
tasya agre rājahaṃsasya netra indīvara-vāgurā //
avantitilakodantam upasṛtyātha pāṭalā
anaṅgadīpanaṃ tasyai jagādeṅgitavedinī //
avanti-tilaka-udantam upasṛtya atha pāṭalā
anaṅga-dīpanaṃ tasyai jagāda iṅgita-vedinī //
deva paścātsthito 'py agre prāptaḥ paryutsuko bhavān
ity abhāṣyata bhūpālaḥ citre caturayā tayā //
deva paścāt-sthito 'py agre prāptaḥ paryutsuko bhavān
ity abhāṣyata bhūpālaḥ citre caturayā tayā //
abhūt paryākulā sā ca muhūrtam asitekṣaṇā
paścād alajjatālībhis tathā sasmitam īkṣitā //
abhūt paryākulā sā ca muhūrtam asita-īkṣaṇā
paścād alajjatā alībhis tathā sa-smitam īkṣitā //
tasyai hāraṃ mahībhartur arpayām āsa pāṭalā
ākṛṣya bhartum ānītam atiśuddham iva āśayam //
tasyai hāraṃ mahībhartur arpayām āsa pāṭalā
ākṛṣya bhartum ānītam atiśuddham iva āśayam //
sakhīnām anurodhena sā kilānaṅgamohitā
hṛdi dīrghaguṇaṃ dadhre hāraṃ priyam ivāparam //
sakhīnām anurodhena sā kila anaṅga-mohitā
hṛdi dīrgha-guṇaṃ dadhre hāraṃ priyam iva aparam //
tuṣārapāṇḍunā tena vavṛdhe 'syā manobhavaḥ
digantavāntajyotsnena mahodadhir ivendunā //
tuṣāra-pāṇḍunā tena vavṛdhe 'syā manobhavaḥ
dig-anta-vānta-jyotsnena mahā-udadhir iva indunā //
puṣpodgameneva latā prasādeneva bhāratī
sā tena reje hāreṇa yaśaseva narendratā //
puṣpa-udgamena iva latā prasādena iva bhāratī
sā tena reje hāreṇa yaśasa īva narendratā //
tataḥ śithilaparyastavilolakabarīlatā
ketuyaṣṭir iva śyāmapatākāṅgā hiraṇmayī //
tataḥ śithila-paryastavilola-kabarī-latā
ketu-yaṣṭir iva śyāmapatāka-aṅgā hiraṇmayī //
vasaṃtakamalollāsimattabhramaraniḥsvanā
dīpamānopadeśeva svarahasye manobhuvaḥ //
vasaṃta-kamala-ullāsimatta-bhramara-niḥsvanā
dīpamāna-upadeśa īva sva-rahasye manobhuvaḥ //
ullasatkuṭajācchācchavilāsahasitacchaviḥ
jhaṭity uadadhiveleva nirgacchad amṛtacchaṭā //
ullasat-kuṭaja-acchācchavilāsa-hasita-cchaviḥ
jhaṭity uadadhi-vela īva nirgacchad amṛta-cchaṭā //
sarojinīva haṃsībhir bhṛṅgībhir iva mālatī
śaśilekheva tārābhiḥ sakhībhir abhito vṛtā //
sarojini īva haṃsībhir bhṛṅgībhir iva mālatī
śaśi-lekha īva tārābhiḥ sakhībhir abhito vṛtā //
dṛṣṭvā narandram āyāntam udasthād utsukātha sā
dadhatī nūtanapremapariṇītām adhīratām //
dṛṣṭvā narandram āyāntam udasthād utsuka ātha sā
dadhatī nūtana-premapariṇītām adhīratām //
SYNTAX: kulakam
atha sutanur alolatārake sā suciram udañcitadīrghapakṣmamāle
śaśina iva navodgatasya dūrātavanipateḥ pathi locane mumoca //
atha sutanur alola-tārake sā suciram udañcita-dīrgha-pakṣmamāle
śaśina iva nava-udgatasya dūrātavanipateḥ pathi locane mumoca //
āsannānucaradhṛtena paṅkajinyāḥ patreṇa sphuṭaghaṭitātapatralīlaḥ
saś cchāyām atha mahasā hasan himāṃśoḥ kṣmāpālaḥ pulinam avāpa narmadāyās //
āsanna-anucara-dhṛtena paṅkajinyāḥ patreṇa sphuṭa-ghaṭita-ātapatra-līlaḥ
saś cchāyām atha mahasā hasan hima-aṃśoḥ kṣmāpālaḥ pulinam avāpa narmadāyās //
iti śrī-mṛgāṅkagupta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye śaśiprabhā-darśano nāma ṣaṣṭhaḥ sargaḥ
saptamaḥ sargaḥ
śaśiprabhādarśanam
śaśiprabhā-darśanam
tataḥ sa dūrād ahirājakanyakāṃ javaikamitreṇā yutāṃ patatriṇā
viśāmpatidīrghaguṇānuṣaṅgiṇīm anaṅgakodaṇḍalatām ivaikṣata //
tataḥ sa dūrād ahi-rāja-kanyakāṃ javā-eka-mitreṇā yutāṃ patatriṇā
viśāmpati-dīrgha-guṇa-anuṣaṅgiṇīm anaṅga-kodaṇḍa-latām ivā ekṣata //
upoḍhalāvaṇyataraṅgabhaṅgayā sarāgabimbauṣṭhagalatpravālayā
ahāri lolaṃ nṛpates tayā balāt anaṅgaratnākaravelayā manaḥ //
upoḍha-lāvaṇya-taraṅga-bhaṅgayā sa-rāga-bimba-oṣṭha-galat-pravālayā
ahāri lolaṃ nṛpates tayā balāt anaṅga-ratna-ākara-velayā manaḥ //
ramāṅgadakṛtaṃ śaśiprabhāvarṇanam
ramāṅgada-kṛtaṃ śaśiprabhā-varṇanam
savismayo locanamārgam āptayā tayā saḥ pātālatalendulekhayā
athettham amlānamanorathodgamo ramāṅgadenābhidadhe narādhipaḥ //
sa-vismayo locana-mārgam āptayā tayā saḥ pātāla-tala-indu-lekhayā
atha ittham amlāna-manoratha-udgamo ramāṅgadena abhidadhe narādhipaḥ //
avaimi saiveyam amogham āyudhaṃ manobhuvaḥ pannagarājakanyakā
udaṃśulekhena mukhena kurvatī jagad vilīnenduvilokanaspṛham //
avaimi sa aiva iyam amogham āyudhaṃ manobhuvaḥ pannaga-rāja-kanyakā
udaṃśu-lekhena mukhena kurvatī jagad vilīna-indu-vilokana-spṛham //
narendra satyaṃ saḥ kutūhalī bhaved alaukikaṃ rūpam avekṣituṃ rateḥ
iyaṃ na yasyātithitāṃ gatā dṛśor agādhalāvaṇyasarit sumadhyamā //
narendra satyaṃ saḥ kutūhalī bhaved alaukikaṃ rūpam avekṣituṃ rateḥ
iyaṃ na yasya atithitāṃ gatā dṛśor agādha-lāvaṇya-sarit sumadhyamā //
iyaṃ sudhā mugdhavilāsajanmabhūr iyaṃ bhujaṅgālayaratnadīpikā
iyaṃ jagannetracakoracandrikā puraḥ patākeyam ayugmapatriṇaḥ //
iyaṃ sudhā mugdha-vilāsa-janma-bhūr iyaṃ bhujaṅga-ālaya-ratna-dīpikā
iyaṃ jagannetra-cakora-candrikā puraḥ patāka īyam ayugma-patriṇaḥ //
iyattayā muktam avaimi naipuṇaṃ prajāpater adbhutaśilpakarmaṇi
nṛpopamānām upamānatāṃ gataṃ vinirmitaṃ yena hi ratnam īdṛśam //
iyattayā muktam avaimi naipuṇaṃ prajāpater adbhuta-śilpa-karmaṇi
nṛpa-upamānām upamānatāṃ gataṃ vinirmitaṃ yena hi ratnam īdṛśam //
iyaṃ tavānena virājatetarāṃ karasthitenāvanipālapatriṇā
upeyuṣā kāñcanapadmam aṃśunā himetarāṃśor iva jahnukanyakā //
iyaṃ tava anena virājatetarāṃ kara-sthitena avanipāla-patriṇā
upeyuṣā kāñcana-padmam aṃśunā hima-itara-aṃśor iva jahnu-kanyakā //
arālakeśīyam anena bhāti te śareṇa kārtasvarapuṅkhaśobhinā
nisargagaureṇa narendraraśminā sakajjalā dīpaśikheva śārvarī //
arāla-keśīyam anena bhāti te śareṇa kārtasvara-puṅkha-śobhinā
nisarga-gaureṇa narendra-raśminā sa-kajjalā dīpa-śikha īva śārvarī //
iyaṃ vilāsorminimagnaśaiśavaṃ svibhāvyamānastanakuḍmalodgamam
madaikavisrambhagṛhaṃ vigāhate vayo vibhaktāṅgam anaṅgadohadam //
iyaṃ vilāsa-ūrmi-nimagna-śaiśavaṃ svibhāvyamāna-stana-kuḍmala-udgamam
mada-eka-visrambha-gṛhaṃ vigāhate vayo vibhakta-aṅgam anaṅga-dohadam //
iyaṃ natāṅgī jagadekasundare nideśite pāṭalayā nṛpa tvayi
dṛśau navendīvarapatrapeśale vimuñcati śrīr iva śārṅgadhanvani //
iyaṃ nata-aṅgī jagad-eka-sundare nideśite pāṭalayā nṛpa tvayi
dṛśau nava-indīvara-patra-peśale vimuñcati śrīr iva śārṅgadhanvani //
anaṅgasāmrājyavilāsacāmare vanānilavyākulite 'ṃsucumbini
pariślathe saṃyamanārtham etayā salīlam astaḥ kabarībhare karaḥ //
anaṅga-sāmrājya-vilāsa-cāmare vana-anila-vyākulite 'ṃsu-cumbini
pariślathe saṃyamana-artham etayā sa-līlam astaḥ kabarī-bhare karaḥ //
vilokayantī kusumaṃ kacāgrataś cyutaṃ kucasparśadhiyeva vakṣasi
iyaṃ kṛśāṅgī kusumāstraśaṅkayā kṛtapraṇāmeva tavāvalokyate //
vilokayantī kusumaṃ kaca agrataś cyutaṃ kuca-sparśa-dhiya īva vakṣasi
iyaṃ kṛśa-aṅgī kusumāstra-śaṅkayā kṛta-praṇāma īva tava avalokyate //
vilokayāsyāḥ kṣitipāla bibhratīṃ pradīpaśobhāṃ kabarīṃ niśāmukhe
amī muhuḥ kuṅkumakesarāruṇā lasanti sīmantamaṇer marīcayaḥ //
vilokaya asyāḥ kṣitipāla bibhratīṃ pradīpa-śobhāṃ kabarīṃ niśā-mukhe
amī muhuḥ kuṅkuma-kesara-aruṇā lasanti sīmanta-maṇer marīcayaḥ //
virājate 'syās tilako 'yam añcito vikuñcitabhrūlatikāntare nṛpa
vijitya lokadvitayaṃ divaṃ prati smareṇa bāṇo dhanuṣīva saṃhitaḥ //
virājate 'syās tilako 'yam añcito vikuñcita-bhrū-latikā-antare nṛpa
vijitya loka-dvitayaṃ divaṃ prati smareṇa bāṇo dhanuṣi iva saṃhitaḥ //
apāṅgasaṃvardhitaśoṇakāntinā sukṛṣṇatāreṇa tuṣārapāṇḍunā
iyaṃ pravālāsitaratnamauktikair vinirmiteneva cakāsti cakṣuṣā //
apāṅga-saṃvardhita-śoṇakāntinā sukṛṣṇa-tāreṇa tuṣāra-pāṇḍunā
iyaṃ pravāla-asita-ratna-mauktikair vinirmitena iva cakāsti cakṣuṣā //
iyaṃ puro niryatidūram āyate kapolataḥ kāñcanakuṇḍalārciṣi
iṣuṃ ruṣeva pratibhoktum udyatā manobhuve muktaśilīmukhe hṛdi //
iyaṃ puro niryati-dūram āyate kapolataḥ kāñcana-kuṇḍala-arciṣi
iṣuṃ ruṣa īva pratibhoktum udyatā manobhuve mukta-śilīmukhe hṛdi //
iyaṃ triyāmāpatikāntipeśalaṃ vibuddhabandhūkadalādhikatviṣā
bibharti bimbādharamudrayā mukhaṃ manobhirāmaṃ rajanīva sandhyayā //
iyaṃ triyāmā-pati-kānti-peśalaṃ vibuddha-bandhūka-dala-adhika-tviṣā
bibharti bimba-adhara-mudrayā mukhaṃ manobhirāmaṃ rajani īva sandhyayā //
upoḍhatārāpatitārahārayor iyaṃ yugena stanayor virājate
dvayena deva uṣasi cakravākayoḥ saridgṛhītaikamṛṇālayor iva //
upoḍha-tārāpati-tāra-hārayor iyaṃ yugena stanayor virājate
dvayena deva uṣasi cakravākayoḥ sarid-gṛhīta-eka-mṛṇālayor iva //
surāpagāvīcivipāṇḍur eṣa te cireṇa hāraś caritārthatāṃ gataḥ
dhṛtaḥ kṣitīśa praṇayārdrayānayā salīlam utkampini yat kucadvaye //
surā-apagā-vīci-vipāṇḍur eṣa te cireṇa hāraś carita-arthatāṃ gataḥ
dhṛtaḥ kṣitīśa praṇaya-ārdraya ānayā sa-līlam utkampini yat kuca-dvaye //
iyaṃ mahīpāla vilokitena te vigāhate kāntam idaṃ daśāntaram
bhavaty anārūḍhavikāsavibhramā kim udgame candramasaḥ kumudvatī //
iyaṃ mahīpāla vilokitena te vigāhate kāntam idaṃ daśā-antaram
bhavaty anārūḍha-vikāsa-vibhramā kim udgame candramasaḥ kumudvatī //
kim anyad uktaṃ sudhayeva sāndrayā tad anyathā nātha na pāṭalavacaḥ
sphuṭeyam asyāḥ kurute yad aṅgake balāt pariṣvaṅgam anaṅgavikriyā //
kim anyad uktaṃ sudhaya īva sāndrayā tad anyathā nātha na pāṭala-vacaḥ
sphuṭa īyam asyāḥ kurute yad aṅgake balāt pariṣvaṅgam anaṅga-vikriyā //
śaśiprabhāsamīpagamanam
śaśiprabhā-samīpa-gamanam
itīṅgitajñe vadati priyaṃvade ramāṅgadena smitam udgatasmitaḥ
avāpa paryāptaśaśāṅkadarśanaḥ phanīndrakanyāsavidhaṃ narādhipaḥ //
iti iṅgitajñe vadati priyaṃvade ramāṅgadena smitam udgata-smitaḥ
avāpa paryāpta-śaśāṅka-darśanaḥ phani-indra-kanyā-savidhaṃ narādhipaḥ //
nāyikāceṣṭāḥ
nāyikā-ceṣṭāḥ
uvāha lajjānatam añcitālakaṃ tato bhujaṅgādhipateḥ sutāmukhaṃ
avāñcitaṃ kiṃ cana mātariśvanā saṣaṭpadaṃ padmam ivāravindinī //
uvāha lajjā-natam añcita-alakaṃ tato bhujaṅga-adhipateḥ sutā-mukhaṃ
avāñcitaṃ kiṃ cana mātariśvanā sa-ṣaṭpadaṃ padmam iva aravindinī //
pataty adhaḥ kuṅkumapaṅkapāṭale mayūkhalekhāpaṭale śikhāmaṇeḥ
hriyeva raktāṃśukapallavas tayā pidhātum ālekhyanṛpe nyadhīyata //
pataty adhaḥ kuṅkuma-paṅka-pāṭale mayūkha-lekhā-paṭale śikhā-maṇeḥ
hriya īva rakta-aṃśuka-pallavas tayā pidhātum ālekhya-nṛpe nyadhīyata //
nṛpasya citre madhureyam ākṛtir na bhidyate candramaso yathāmbhasi
sakhījanas tām iti narmapeśalaḥ śanais trapānamramukhīm abhāṣata //
nṛpasya citre madhura īyam ākṛtir na bhidyate candramaso yatha āmbhasi
sakhī-janas tām iti narma-peśalaḥ śanais trapā-namra-mukhīm abhāṣata //
yathāsmi vaktāsi tathāsya bhūpater yadā punaḥ karṇasamīpam āpsyasi
itīva nirvyājam udīrya tatyaje tayāyatākṣyā sa narendrasāyakaḥ //
yatha āsmi vakta āsi tatha āsya bhūpater yadā punaḥ karṇa-samīpam āpsyasi
iti iva nirvyājam udīrya tatyaje tayā āyata-akṣyā sa narendra-sāyakaḥ //
alaṃ hriyaivaṃ samupekṣya gṛhyatām ayaṃ hi pāṇigrahaṇocitas tava
itīrayantyāḥ kuṭilaṃ vacaḥ karād anaṅgavatyāḥ kamalaṃ jahāra sā //
alaṃ hriya aivaṃ samupekṣya gṛhyatām ayaṃ hi pāṇi-grahaṇa-ucitas tava
itī irayantyāḥ kuṭilaṃ vacaḥ karād anaṅgavatyāḥ kamalaṃ jahāra sā //
atha svabimbādharapāṭalacchadaṃ kareṇa tattatsadṛśena bibhratī
niṣevitum bhūpatim abhyupāgatā rameva rājīvamukhī rarāja sā //
atha sva-bimba-adhara-pāṭala-cchadaṃ kareṇa tattat-sadṛśena bibhratī
niṣevitum bhūpatim abhyupāgatā rama īva rājīva-mukhī rarāja sā //
dṛśas tatas tatparivārayoṣitāṃ netrāñjanaśyāmalapakṣmarājayaḥ
śaśiprabhe bhūmipatau sakautukāḥ samāpatan kunda ivālipaṅktayaḥ //
dṛśas tatas tat-parivāra-yoṣitāṃ netra-añjana-śyāmala-pakṣma-rājayaḥ
śaśiprabhe bhūmipatau sa-kautukāḥ samāpatan kunda iva-ali-paṅktayaḥ //
nṛpārhaṇam
nṛpa-arhaṇam
nipīyamānasya tayā śanaiḥśanair apāṅgasañcāritadīrghanetrayā
upāttapuṣpaḥ kṣitibhartur arhaṇāṃ cakāra tasyāś caturaḥ sakhījanaḥ //
nipīyamānasya tayā śanaiḥ-śanair apāṅga-sañcārita-dīrgha-netrayā
upātta-puṣpaḥ kṣiti-bhartur arhaṇāṃ cakāra tasyāś caturaḥ sakhī-janaḥ //
puraḥ śirasy āhitamanmathājñayā tayā kaṭākṣaiḥ kuṭajair ivārcitaḥ
nṛpaḥ saparyāṃ punaruktasaṃvidāṃ sas tadvayasyānihitāv amanyata //
puraḥ śirasy āhita-manmatha-ājñayā tayā kaṭa-akṣaiḥ kuṭajair iva arcitaḥ
nṛpaḥ saparyāṃ punarukta-saṃvidāṃ sas tad-vayasyā-nihitāv amanyata //
sarāgavaty utkalikābhir ākule mṛduny alaṃ pāṭalayā samarpite
atha nyaṣīdannavapallavāsane phanīndrakanyāmanasīva pārthivaḥ //
sa-rāgavaty utkalikābhir ākule mṛduny alaṃ pāṭalayā samarpite
atha nyaṣīdan-nava-pallava-āsane phanīndra-kanyā-manasi iva pārthivaḥ //
anu kṣitīśaṃ nalinīdalāsane kayā cid āste parivārayoṣitā
ramāṅgado 'py āsanabandham ādade vasundharāyāṃ vinayaikabandhuḥ //
anu kṣitīśaṃ nalinī-dala-āsane kayā cid āste parivāra-yoṣitā
ramāṅgado 'py āsana-bandham ādade vasundharāyāṃ vinaya-eka-bandhuḥ //
śramānurodhād upaviśyatām itaḥ kṣaṇaṃ kṛśāṅgīti sakhībhir arthitā
upāviśad vepitavāmanastanī tataḥ samaṃ tābhir ahīndrakanyakā //
śrama-anurodhād upaviśyatām itaḥ kṣaṇaṃ kṛśa-aṅgi īti sakhībhir arthitā
upāviśad vepita-vāmana-stanī tataḥ samaṃ tābhir ahi-indra-kanyakā //
nāyikāvilasitāni
nāyikā-vilasitāni
vivartayantī vadanendumaṇḍalaṃ viśālanetrāntaniṣaktatārakam
dvayena sā kṛṣyata sundarī samaṃ hriyā nṛpālokanakautukena ca //
vivartayantī vadana-indu-maṇḍalaṃ viśāla-netra-anta-niṣakta-tārakam
dvayena sā kṛṣyata sundarī samaṃ hriyā nṛpa-ālokana-kautukena ca //
athāvataṃsīkṛtalocanotpalaṃ kapoladolāyitaratnakuṇḍalam
ciraṃ papau saḥ stimitena cakṣuṣā tadānanaṃ mālavamīnaketanaḥ //
atha avataṃsīkṛta-locana-utpalaṃ kapola-dolāyita-ratna-kuṇḍalam
ciraṃ papau saḥ stimitena cakṣuṣā tad-ānanaṃ mālava-mīnaketanaḥ //
kṛtī dṛśāsyāḥ sudṛśaḥ pibaty ayaṃ kapolalāvaṇyasudhāṃ narādhipaḥ
mithaḥ sakhīnām iti sasmitaṃ vaco niśamya sābhūd adhikādhikatrapā //
kṛtī dṛśa āsyāḥ sudṛśaḥ pibaty ayaṃ kapola-lāvaṇya-sudhāṃ narādhipaḥ
mithaḥ sakhīnām iti sasmitaṃ vaco niśamya sa ābhūd adhika-adhika-trapā //
manāg ivāṃsād apavartitānanā nirīkṣya taṃ bhūpatim arpitekṣaṇam
vihasya lajjāmukule cakarṣa sā balād apāṅgaprasṛte vilocane //
manāg iva aṃsād apavartita-ānanā nirīkṣya taṃ bhūpatim arpita-īkṣaṇam
vihasya lajjā-mukule cakarṣa sā balād apāṅga-prasṛte vilocane //
yaśobhaṭe rūpam avantiśasituḥ kṛtasmite citragataṃ praśaṃsati
karasthitaṃ sā jhaṭiti nyadhāt tataḥ śilātale tāmarasaṃ trapāvatī //
yaśobhaṭe rūpam avanti-śasituḥ kṛta-smite citra-gataṃ praśaṃsati
kara-sthitaṃ sā jhaṭiti nyadhāt tataḥ śilā-tale tāmarasaṃ trapāvatī //
nikāmam uktaṃ sukumāram aṅganā vilāsinas tasya jahāra sā manaḥ
smaraikadūtīsahakāraśākhino lasanmadhāv anyabhṛteva pallavam //
nikāmam uktaṃ sukumāram aṅganā vilāsinas tasya jahāra sā manaḥ
smara-eka-dūtī-sahakāra-śākhino lasan-madhāv anya-bhṛta īva pallavam //
tadīyam uddāmarasorminirbharaṃ sa rājahaṃso 'pi viveśa mānasam
kṛtapraveśaś ca salīlam acchinan manāṅ mṛṇālīm iva dhīratām ataḥ //
tadīyam uddāma-rasa-ūrmi-nirbharaṃ sa rājahaṃso 'pi viveśa mānasam
kṛta-praveśaś ca salīlam acchinan manāṅ mṛṇālīm iva dhīratām ataḥ //
kṣaṇād apāṅgastimitāyatākṣayoḥ sakampayoḥ kaṇṭakitāṅgalekhayoḥ
avāpad anyonyanibaddhabhāvayos tayoḥ prarohaṃ hṛdi bālamanmathaḥ //
kṣaṇād apāṅga-stimita-āyata-akṣayoḥ sa-kampayoḥ kaṇṭakita-aṅga-lekhayoḥ
avāpad anyonya-nibaddha-bhāvayos tayoḥ prarohaṃ hṛdi bāla-manmathaḥ //
nāyakasya nāyikāṃ praty uktiḥ
nāyakasya nāyikāṃ praty uktiḥ
asūyayevātha vimuñcatī dṛśaṃ sakhīṣu sā sūtritanarmasūktiṣu
iti smitakṣālitadantavāsasā nṛpeṇa nāgendrasutābhyadhīyata //
asūyayā-iva atha vimuñcatī dṛśaṃ sakhīṣu sā sūtrita-narma-sūktiṣu
iti smita-kṣālita-danta-vāsasā nṛpeṇa nāga-indra-sutā-abhyadhīyata //
vadānavadyāṅgi sakhījanādṛtaḥ kim eṣa nāma vyatiricyate janaḥ
vihāya visrambhaviśeṣam etayā yad aṅgam anto viśatīva lajjayā //
vada anavadya-aṅgi sakhī-jana-ādṛtaḥ kim eṣa nāma vyatiricyate janaḥ
vihāya visrambha-viśeṣam etayā yad aṅgam anto viśati iva lajjayā //
sadā sadācārapareti vārtayā vayaṃ hṛtāḥ pannagarājaputri te
ataḥ kim evaṃ pratipattimūḍhatāṃ vigāhase 'smāsu vimucyatām iyam //
sadā sadācāra-para īti vārtayā vayaṃ hṛtāḥ pannaga-rāja-putri te
ataḥ kim evaṃ pratipatti-mūḍhatāṃ vigāhase 'smāsu vimucyatām iyam //
anena te sundari darśanena vā kṛtopacāro 'smi kiyat kadarthyase
na vīkṣate valgu na mañju bhāṣate gatā kvacil locanavartmamālatī //
anena te sundari darśanena vā kṛta-upacāro 'smi kiyat kadarthyase
na vīkṣate valgu na mañju bhāṣate gatā kva-cil locana-vartma-mālatī //
adhaḥkṛtāḥ satyam adhīralocane rasātalena tridivasya bhūmayaḥ
anaṅgadurvāraśarādhidaivataṃ bhavadvidhaṃ ratnam avāpyate 'tra yat //
adhaḥ-kṛtāḥ satyam adhīra-locane rasātalena tridivasya bhūmayaḥ
anaṅga-durvāra-śara-adhidaivataṃ bhavad-vidhaṃ ratnam avāpyate 'tra yat //
kutūhalādhyāsitamadhyalokayā tvayā muhūrtaṃ phaṇilokakaumudi
avaimi pātālam avāptasandhinā vilaṅghyate santamasena samprati //
kutūhala-adhyāsita-madhya-lokayā tvayā muhūrtaṃ phaṇi-loka-kaumudi
avaimi pātālam avāpta-sandhinā vilaṅghyate santamasena samprati //
idaṃ mṛṇālad api komalaṃ vapus tavaiṣa dūrād aravindinīpatiḥ
punaḥ punaḥ saṃspṛśatīva kautukāt tamālagulmāntarapātibhiḥ karaiḥ //
idaṃ mṛṇālad api komalaṃ vapus tava eṣa dūrād aravindinī-patiḥ
punaḥ punaḥ saṃspṛśati iva kautukāt tamāla-gulma-antara-pātibhiḥ karaiḥ //
anena te saśramavāribindunā navīnapīyūṣatuṣāradanturaḥ
śirīṣamṛdvaṅgi tuṣārapāṇḍunā kapolabimbena viḍambyate śāśī //
anena te sa-śrama-vāri-bindunā navīna-pīyūṣa-tuṣāra-danturaḥ
śirīṣa-mṛdv-aṅgi tuṣāra-pāṇḍunā kapola-bimbena viḍambyate śāśī //
idaṃ vadāśikṣata kaitavaṃ kutas tavaiṣa mugdhe saralāṅguliḥ karaḥ
ihaitad ālikhya śilātale śanair anena līlākamalaṃ yad ujjhitam //
idaṃ vada aśikṣata kaitavaṃ kutas tava eṣa mugdhe sarala-aṅguliḥ karaḥ
iha etad ālikhya śilā-tale śanair anena līlā-kamalaṃ yad ujjhitam //
na citram evaṃ kva cid asti bhūtale mamātra tenāsti kutūhalaṃ mahat
ataḥ kim etat pihitaṃ prakāśyatām ahetukas tanvi ka eṣa matsaraḥ //
na citram evaṃ kva cid asti bhū-tale mama atra tena asti kutūhalaṃ mahat
ataḥ kim etat pihitaṃ prakāśyatām ahetukas tanvi ka eṣa matsaraḥ //
adṛśyam etad yadi manyase tataḥ kim arthyase kiṃ tv iyad eva śaṃso naḥ
kṛtī tvayāyaṃ bhujagāmbaraukasām alekhi citre katamaḥ kṛśodari //
adṛśyam etad yadi manyase tataḥ kim arthyase kiṃ tv iyad eva śaṃso naḥ
kṛtī tvaya āyaṃ bhujaga-ambara-okasām alekhi citre katamaḥ kṛśa-udari //
lateva sammīlitaṣaṭpadasvanā kiyac ciraṃ nirvacanaiva tiṣṭhasi
itaś cakorākṣi vicintya sūnṛtaṃ mamottaraṃ kiṃ cana dātum arhasi //
lata īva sammīlita-ṣaṭpada-svanā kiyac ciraṃ nirvacana aiva tiṣṭhasi
itaś cakora-akṣi vicintya sūnṛtaṃ mama uttaraṃ kiṃ cana dātum arhasi //
yathātijihreṣi yathātivepase yathā kapole pulakaṃ bibharṣi ca
tathātra manye tava pakṣapātavan nitāntam antaḥkaraṇaṃ kṛśodari //
yatha ātijihreṣi yatha ātivepase yathā kapole pulakaṃ bibharṣi ca
tatha ātra manye tava pakṣapātavan nitāntam antaḥkaraṇaṃ kṛśa-udari //
hriye taveyaṃ yadi kalpate kathā kim etayā naḥ prakṛte yatāmahe
yad artham ete vayam āgatāḥ svayaṃ sa nārpyate kiṃ karabhoru sāyakaḥ //
hriye tava iyaṃ yadi kalpate kathā kim etayā naḥ prakṛte yatāmahe
yad artham ete vayam āgatāḥ svayaṃ sa na arpyate kiṃ karabha-ūru sāyakaḥ //
salīlam evaṃ vadati smitānane nṛpe navapremasārdracetasi
vivartayantī maṇikaṅkaṇaṃ kare mumoca maunaṃ na phaṇīndrakanyakā //
sa-līlam evaṃ vadati smita-ānane nṛpe nava-prema-sārdra-cetasi
vivartayantī maṇi-kaṅkaṇaṃ kare mumoca maunaṃ na phaṇi-indra-kanyakā //
mālyavatīvacanam
mālyavatī-vacanam
tayā tathā dṛṣṭam athāntarāntarā kaṭākṣakāntiḥ snapitāvataṃsayā
iti smitāpy āyitadantadīdhitir jagāda taṃ mālyavātī viśāmpatim //
tayā tathā dṛṣṭam atha antara-antarā kaṭākṣa-kāntiḥ snapita-avataṃsayā
iti smita āpy āyita-danta-dīdhitir jagāda taṃ mālyavātī viśāmpatim //
tavaitayā satkṛtipātra satkṛtaṃ svayaṃ na yat kalpitam alpamadhyayā
na sa avalepo na ca sā pramāditā na ca trapā tatra nṛpo 'parāddhyati //
tava etayā satkṛti-pātra satkṛtaṃ svayaṃ na yat kalpitam alpa-madhyayā
na sa avalepo na ca sā pramāditā na ca trapā tatra nṛpo 'parāddhyati //
kṛtīti vārtā tava vetsi vāñchitaṃ tvam antarātmeva na kasya vā bhuvi
ataḥ sakhībhāvagatasya gopanaṃ na yujyate nas tvayi tan niśāmyatām //
kṛti īti vārtā tava vetsi vāñchitaṃ tvam antara-ātma īva na kasya vā bhuvi
ataḥ sakhī-bhāva-gatasya gopanaṃ na yujyate nas tvayi tan niśāmyatām //
śilīmukhe 'smiṃs tava nāmalāñchite mṛgopanīte mṛgaśāvalocanā
pramodam āpteyam ito vilokite kare cakorīva tuṣāradīdhiteḥ //
śilīmukhe 'smiṃs tava nāma-lāñchite mṛga-upanīte mṛga-śāva-locanā
pramodam āpta īyam ito vilokite kare cakori īva tuṣāra-dīdhiteḥ //
ka eṣa rājeti muhuḥ kutūhalād iyaṃ yadā pṛṣṭavatī sakhījanam
atas tadāsyai kathitaḥ savistaraṃ mayā tvam urvītalamīnalāñchānaḥ //
ka eṣa rāja īti muhuḥ kutūhalād iyaṃ yadā pṛṣṭavatī sakhī-janam
atas tada āsyai kathitaḥ savistaraṃ mayā tvam urvī-tala-mīnalāñchānaḥ //
kareṇa sāsūyam apāsya karṇataḥ kvaṇaddvirephāvali nīlam utpalam
tadaitayābhyudgatapakṣapātayā śrutā guṇāḍhyasya bṛhatkathā tava //
kareṇa sa-āsūyam apāsya karṇataḥ kvaṇad-dvirepha-āvali nīlam utpalam
tada aitaya ābhyudgata-pakṣa-pātayā śrutā guṇāḍhyasya bṛhatkathā tava //
imāṃ tvadākāranirūpiṇe sakhīm avetya paryutsukalocanām iva
tato mayā viśvavilocanotsavas tvam eva citre likhito 'si pārthiva ! //
imāṃ tvad-ākāra-nirūpiṇe sakhīm avetya paryutsuka-locanām iva
tato mayā viśva-vilocana-utsavas tvam eva citre likhito 'si pārthiva ! //
udañcitavyāyatapakṣmaṇā tataḥ sakhīsamakṣaṃ nibhṛtena cakṣuṣā
ciraṃ nipītasatṛṣeva mugdhayā tvayaitayā madhyamalokavāsasaḥ //
udañcita-vyāyata-pakṣmaṇā tataḥ sakhī-samakṣaṃ nibhṛtena cakṣuṣā
ciraṃ nipīta-sa-tṛṣa īva mugdhayā tvaya aitayā madhyama-loka-vāsasaḥ //
VAR 7.66d: {tvayaitayā\lem \em; tvayetayā \ed}
ato varo 'yaṃ yuvayoḥ samāgamaḥ kumudvatīcandramasor ivocitaḥ
iyaṃ hi bālocchvasito manobhuvas tvam atra lokatritayaikasundaraḥ //
ato varo 'yaṃ yuvayoḥ samāgamaḥ kumudvatī-candramasor iva ucitaḥ
iyaṃ hi bāla-ucchvasito manobhuvas tvam atra loka-tritaya-eka-sundaraḥ //
nṛpa gṛhītuṃ nayam atra ko 'py alaṃ sureṣu vā pannagapuṅgaveṣu vā
sa eṣa paṅkeruhakarṇikāmṛdus tvayā śayo 'syāḥ kriyate sakautukaḥ //
nṛpa gṛhītuṃ nayam atra ko 'py alaṃ sureṣu vā pannaga-puṅgaveṣu vā
sa eṣa paṅkeruha-karṇikā-mṛdus tvayā śayo 'syāḥ kriyate sakautukaḥ //
ayācito 'py arpita eva te śaraḥ kṣiter ayaṃ nyāyavidāṃ varaitayā
tad enam abhyarthayase kathaṃ punaḥ kalatram eṣā hi vasundharā tava //
ayācito 'py arpita eva te śaraḥ kṣiter ayaṃ nyāya-vidāṃ vara aitayā
tad enam abhyarthayase kathaṃ punaḥ kalatram eṣā hi vasundharā tava //
7.69b: em. kṣitir ?
itītivṛttaṃ tadupāśrayaṃ tathā prakāśayantī pṛthivīpatiṃ prati
chalād alīkabhṛkuṭiṃ vidhāya sā tayāluloke phaṇirājakanyayā //
iti itivṛttaṃ tad-upāśrayaṃ tathā prakāśayantī pṛthivīpatiṃ prati
chalād alīka-bhṛkuṭiṃ vidhāya sā taya āluloke phaṇi-rāja-kanyayā //
atha dvirephasya mukhābjapātino nivāraṇayoragarājakanyakā
śilātalāt saṃbhramamīlitasmṛtis tadāśu līlāśatapatram ādade //
atha dvirephasya mukha-abja-pātino nivāraṇaya ūraga-rāja-kanyakā
śilā-talāt saṃbhrama-mīlita-smṛtis tadā āśu līlā-śatapatram ādade //
tataḥ sa romañcanipīḍitāṅgado ramāṅgadaṃ vyaktaśaśiprabheṅgitaḥ
apaśyad indīvaradāmadīrghayā pramodavistaritayā dṛśā nṛpaḥ //
tataḥ sa romañca-nipīḍita-aṅgado ramāṅgadaṃ vyakta-śaśiprabhā-iṅgitaḥ
apaśyad indīvara-dāma-dīrghayā pramoda-vistaritayā dṛśā nṛpaḥ //
ramāṅgadavacanam
ramāṅgada-vacanam
samarpitā pārthiva puṣpaketunā taveyam ārdrapraṇayā manasvinī
asīmasaundaryasudhāvilāsabhūr udanvatevendukalā pinākinaḥ //
samarpitā pārthiva puṣpaketunā tava iyam ārdra-praṇayā manasvinī
asīma-saundarya-sudhā-vilāsa-bhūr udanvata īva indu-kalā pinākinaḥ //
kim anyad atrollasitaṃ jagattraye tavaiva saubhāgyapatākayā nṛpa
yad āgatā manmathapatriṇām iyaṃ śaravyatām evam api śrute tvayi //
kim anyad atra ullasitaṃ jagat-traye tava eva saubhāgya-patākayā nṛpa
yad āgatā manmatha-patriṇām iyaṃ śara-vyatām evam api śrute tvayi //
vadhūr dilīpasya sudakṣiṇā yathā yathā sunandā bharatasya bhūpateḥ
raghūdvahasyāvanikanyakā yathā tathā taveyaṃ vidhinā upapāditā //
vadhūr dilīpasya sudakṣiṇā yathā yathā sunandā bharatasya bhūpateḥ
raghu-udvahasya avani-kanyakā yathā tathā tava iyaṃ vidhinā upapāditā //
kim anyad asyāḥ kṛtapāṇipīḍanaḥ padaṃ nidhatse gṛhamedhināṃ dhuri
iti prasarpatsmitacandrikaḥ śanair abhāṣatorvītilakaṃ ramāṅgadaḥ //
kim anyad asyāḥ kṛta-pāṇi-pīḍanaḥ padaṃ nidhatse gṛha-medhināṃ dhuri
iti prasarpat-smita-candrikaḥ śanair abhāṣata urvī-tilakaṃ ramāṅgadaḥ //
SYNTAX: kulakam
vilokitaṃ citram alīkabhāṣiṇī bhavatsakhīyaṃ pratibhāsate mama
udīritaivaṃ kila pārthivena sā bhṛśam lalajje nibhṛtaṃ jahāsa ca //
vilokitaṃ citram alīka-bhāṣiṇī bhavat-sakhi īyaṃ pratibhāsate mama
udīrita aivaṃ kila pārthivena sā bhṛśam lalajje nibhṛtaṃ jahāsa ca //
vilokayantī tam apāṅgalocanā samullasatsvedalavāṅkitastanī
tataḥ sujātastabakāstamauktikā lateva sā hemamayī vyakampata //
vilokayantī tam apāṅga-locanā samullasat-sveda-lava-aṅkita-stanī
tataḥ sujāta-stabaka-asta-mauktikā lata īva sā hema-mayī vyakampata //
mukhe tavāsaktam idaṃ śaśiprabhe dṛśāvataṃsāgatayaitadīyayā
sakhījanaḥ sasmitam ity uvāca tām avantināthaṃ ca mitho ramāṅgadaḥ //
mukhe tavā asaktam idaṃ śaśiprabhe dṛśa āvataṃsa-āgataya aitadīyayā
sakhī-janaḥ sasmitam ity uvāca tām avanti-nāthaṃ ca mitho ramāṅgadaḥ //
atrāntare jhaṭiti cittam ivāccham ambhaḥ kṣobhaṃ jagāma saritas tuhināṃśusūteḥ
vāti sma ca prasabhabhagnatamālatālahintālasālasaralaḥ sahasā samīraḥ //
atra antare jhaṭiti cittam iva accham ambhaḥ kṣobhaṃ jagāma saritas tuhina-aṃśu-sūteḥ
vāti sma ca prasabha-bhagna-tamāla-tālahintāla-sāla-saralaḥ sahasā samīraḥ //
payododayaḥ
payoda-udayaḥ
udanamad atha tatkṣaṇād udañcatkanakapiśaṅgataḍillataḥ payodaḥ
adharitamurajadhvanīni muñcan vidhuritakarṇatalāni garjitāni //
udanamad atha tat-kṣaṇād udañcatkanaka-piśaṅga-taḍil-lataḥ payodaḥ
adharita-muraja-dhvanīni muñcan vidhurita-karṇa-talāni garjitāni //
atha samuditatrāsā meghasvanān nanu bhūpater bhujaparighayor anto bālā praveṣṭum iyeṣa sā
kim asi cakitā mā tvaṃ bhaiṣīr ito bhava lajjayā kṛtam iti ca tām ūce devaḥ sa sāhasalāñcanaḥ //
atha samudita-trāsā megha-svanān nanu bhūpater bhuja-parighayor anto bālā praveṣṭum iyeṣa sā
kim asi cakitā mā tvaṃ bhaiṣīr ito bhava lajjayā kṛtam iti ca tām ūce devaḥ sa sāhasa-lāñcanaḥ //
iti śrī-mṛgāṅkagupta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye śaśiprabhā-saṃllāpo nāma saptamaḥ sargaḥ samāptaḥ
aṣṭamaḥ sargaḥ
nāyikātirodhānam
nāyikā-tirodhānam
sāpade 'tha bhujagendrakanyakā khe payodapatalais tirohite
narmadāpulinapallavasthitā haṃsapaṅktir iva kampam ādade //
sa āpade 'tha bhujaga-indra-kanyakā khe payoda-patalais tirohite
narmadā-pulina-pallava-sthitā haṃsa-paṅktir iva kampam ādade //
spardhayeva nicayaḥ payomucāṃ tāramandram anadad yathā yathā
sā narendratilakaṃ tam aikṣata mugdhalolanayanā tathā tathā //
spardhaya īva nicayaḥ payomucāṃ tāra-mandram anadad yathā yathā
sā narendra-tilakaṃ tam aikṣata mugdha-lola-nayanā tathā tathā //
ullasan navapayodharālasāṃ dyāṃ ca tāṃ ca sumukhīṃ vilokayan
bhūpatiḥ sa nitarām abhūd vaśo vismayasya ca manobhavasya ca //
ullasan nava-payodhara-ālasāṃ dyāṃ ca tāṃ ca sumukhīṃ vilokayan
bhūpatiḥ sa nitarām abhūd vaśo vismayasya ca manobhavasya ca //
vāmanatvam alinatvam atyajan vyañjitakrama iva trivikramaḥ
krāmati sma sahasaiva meghabhūr andhakāranikaro 'tha rodasī //
vāmanatvam alinatvam atyajan vyañjita-krama iva trivikramaḥ
krāmati sma sahasa aiva meghabhūr andhakāra-nikaro 'tha rodasī //
8.4d: andhaka pun?
netrarodhini tayor na kevalaṃ mūrcchite tamasi vaiśasaṃ hṛdi
yāvad āsyavigaladbisāṅkure cakravākamithune 'py ajṛmbhata //
netra-rodhini tayor na kevalaṃ mūrcchite tamasi vaiśasaṃ hṛdi
yāvad āsya-vigalad-bisa-aṅkure cakravāka-mithune 'py ajṛmbhata //
karṇabhūṣaṇamaṇiprabhālavais tokalakṣitakapolapatrayā
kṛṣyamāṇanayano 'tha pipriye pannagendrasutayā tayā nṛpaḥ //
karṇa-bhūṣaṇa-maṇi-prabhā-lavais toka-lakṣita-kapola-patrayā
kṛṣyamāṇa-nayano 'tha pipriye pannaga-indra-sutayā tayā nṛpaḥ //
tejasi sphurati tāḍite muhur bibhyatī kanakabhaṅgapiṅgale
taṃ hṛdisthitam iveśam īkṣituṃ sāpi mīlitavilocanābhavat //
tejasi sphurati tāḍite muhur bibhyatī kanaka-bhaṅga-piṅgale
taṃ hṛdi-sthitam ivā iśam īkṣituṃ sa āpi mīlita-vilocana ābhavat //
ākāśavāṇī
ākāśa-vāṇī
eṣa te na ghaṭate manorathaḥ pārthivāhipatikanyakāṃ prati
gaccha vindhyavipināntadṛṣṭayā vañcito 'si mṛgatṛṣṇayaitayā //
eṣa te na ghaṭate manorathaḥ pārthiva ahi-pati-kanyakāṃ prati
gaccha vindhya-vipina-anta-dṛṣṭayā vañcito 'si mṛgatṛṣṇaya aitayā //
sāhasodadhiviloḍane svayaṃ yo 'ṃsam aṃsalatayārpayiṣyati
śrīr ivorasi muradviṣaḥ padaṃ tasya niścitam iyaṃ vidhāsyati //
sāhasa-udadhi-viloḍane svayaṃ yo 'ṃsam aṃsa-lataya ārpayiṣyati
śrīr iva urasi mura-dviṣaḥ padaṃ tasya niścitam iyaṃ vidhāsyati //
paśya paśya capaleyam antikāt nīyate tava yathocitaṃ kuru
evam eva yad iyaṃ na labhyate jānakīva janakapratijñayā //
paśya paśya capala īyam antikāt nīyate tava yathā-ucitaṃ kuru
evam eva yad iyaṃ na labhyate jānaki īva janaka-pratijñayā //
kanyakāsi kim idaṃ śaśiprabhe yuktam ehi pitur antikaṃ vraja
ity avigrahavatī nabhastalāt ullalāsa sahasā sarasvatī //
kanyaka āsi kim idaṃ śaśiprabhe yuktam ehi pitur antikaṃ vraja
ity avigrahavatī nabhas-talāt ullalāsa sahasā sarasvatī //
tāṃ niśamya sa nikāmavismitaḥ sācikārmukalatām alokata
indumauligalakandalāsitaṃ tatkṣaṇāc ca timiraṃ nyavartata //
tāṃ niśamya sa nikāma-vismitaḥ sāci-kārmuka-latām alokata
indumauli-gala-kandala-asitaṃ tat-kṣaṇāc ca timiraṃ nyavartata //
sācirāṃśutapanīyamekhalā śakracāpamaṇikuṇḍalā tataḥ
kvāpi mudritamayūratāṇḍavā saṃhatir jalamucāṃ tirodadhe //
sa ācira-aṃśu-tapanīya-mekhalā śakracāpa-maṇi-kuṇḍalā tataḥ
kva api mudrita-mayūra-tāṇḍavā saṃhatir jalamucāṃ tirodadhe //
sā purātanapathena pāvanī somasūtir api nimnagā vahat
svādunirmalarasorminirbharā bhāratīva masṛṇaṃ mahākaveḥ //
sā purātana-pathena pāvanī soma-sūtir api nimnagā vahat
svādu-nirmala-rasa-ūrmi-nirbharā bhārati īva masṛṇaṃ mahā-kaveḥ //
apy apākṛtarayaḥ sa narmadāvīcilāsyaracanākutūhalī
āvavau śabararājayoṣitāṃ nartitālakalataḥ samīraṇaḥ //
apy apākṛta-rayaḥ sa narmadāvīci-lāsya-racanā-kutūhalī
āvavau śabara-rāja-yoṣitāṃ nartita-alaka-lataḥ samīraṇaḥ //
ity akālajaladādivaikṛte kena cid viracite gate śamam
bhūpateḥ śaśimukhī sakhīyutā netranirviṣayatām avāpa sā //
ity akāla-jalada-ādi-vaikṛte kena cid viracite gate śamam
bhūpateḥ śaśi-mukhī sakhī-yutā netra-nirviṣayatām avāpa sā //
kvāpi nūnam apahṛtya tanmano nāgarājaduhitā jagāma sā
utpalasya sarasaṃ lasatspṛhā cakravākavaniteva kesaram //
kva api nūnam apahṛtya tan-mano nāga-rāja-duhitā jagāma sā
utpalasya sarasaṃ lasat-spṛhā cakravāka-vanita īva kesaram //
agrataḥ kṛtapayodharaśriyā dhautataptatapanīyakāntayā
vidyuteva sadṛśā tayākulaḥ sa abhavaj jhaṭiti dṛṣṭanaṣṭayā //
agrataḥ kṛta-payodhara-śriyā dhauta-tapta-tapanīya-kāntayā
vidyuta īva sadṛśā tayā ākulaḥ sa abhavaj jhaṭiti dṛṣṭa-naṣṭayā //
sā puro mama hṛteti lajjayā cintayā kim iva sā cared iti
sā puno na sulabhety asau śucā tapyate sma tisṛbhiḥ kṣitīśvaraḥ //
sā puro mama hṛta īti lajjayā cintayā kim iva sā cared iti
sā puno na sulabha īty asau śucā tapyate sma tisṛbhiḥ kṣitīśvaraḥ //
tasya tāpajananena mānasaṃ tena bālaviraheṇa vivyathe
ketakacchadakadarthane paraṃ yat kaṇo 'pi śiśiraḥ pragalbhate //
tasya tāpa-jananena mānasaṃ tena bāla-viraheṇa vivyathe
ketaka-cchada-kadarthane paraṃ yat kaṇo 'pi śiśiraḥ pragalbhate //
jitvaraṃ jagati puṣpaketunā tadvikṛṣya tarasā śarāsanam
tāḍyate sma hṛdaye patatṛiṇā so 'tha mālavakuraṅgalāñchanaḥ //
jitvaraṃ jagati puṣpaketunā tad-vikṛṣya tarasā śara-āsanam
tāḍyate sma hṛdaye patatṛiṇā so 'tha mālava-kuraṅga-lāñchanaḥ //
lajjayā valitakaṇṭhakandalaṃ locanāñcalamiladvataṃsakam
tasya vartitam ivābhavat tadā tat priyāvadanam unnasaṃ hṛdi //
lajjayā valita-kaṇṭha-kandalaṃ locana-añcala-milad-vataṃsakam
tasya vartitam iva abhavat tadā tat priyā-vadanam unnasaṃ hṛdi //
mlānim āpa sas tayā vinā nṛpas tatra pannagapates tanūjayā
svāṃ ruciṃ na hi kadā cid aśnute śarvarīvirahadhūsaraḥ śaśī //
mlānim āpa sas tayā vinā nṛpas tatra pannaga-pates tanūjayā
svāṃ ruciṃ na hi kadā cid aśnute śarvarī-viraha-dhūsaraḥ śaśī //
pāṇḍupakṣmaladṛśaḥ paricyutaṃ so 'tha mālyaśakalaṃ vyalokata
tādṛśi vyatikare vinirgataṃ hāsaleśam iva puṣpadhanvanaḥ //
pāṇḍu-pakṣmala-dṛśaḥ paricyutaṃ so 'tha mālya-śakalaṃ vyalokata
tādṛśi vyatikare vinirgataṃ hāsa-leśam iva puṣpadhanvanaḥ //
śaṃsadujjvalakapolasaṃgataṃ kuṅkumena dalakoṭicumbinā
sambhrameṇa galitaṃ natabhruvaḥ karṇatāmarasam ādade 'tha sa //
śaṃsad-ujjvala-kapola-saṃgataṃ kuṅkumena dala-koṭi-cumbinā
sambhrameṇa galitaṃ nata-bhruvaḥ karṇa-tāmarasam ādade 'tha sa //
kārmuke sati śareṣu satsv api preyasī tava hṛtāntikād iti
tena saurabhahṛtāliniḥsvanair vācyateva nṛpater vyadhīyata //
kārmuke sati śareṣu satsv api preyasī tava hṛta-antikād iti
tena saurabha-hṛta-ali-niḥsvanair vācyata īva nṛpater vyadhīyata //
koṣṇaniḥśvasitavepitacchadaṃ tanniveśya vadane saḥ sādaraḥ
ardhanimīlitalocanotpalaḥ pustakalpita ivābhavat kṣaṇam //
koṣṇa-niḥśvasita-vepita-cchadaṃ tan-niveśya vadane saḥ sādaraḥ
ardha-nimīlita-locana-utpalaḥ pusta-kalpita iva abhavat kṣaṇam //
narmadormilulite tadaṃśuke pallavālikhitahaṃsahāriṇi
āhṛtastanavilepane dṛśā so 'kṛtapraṇayam indupāṇḍuni //
narmadā-ūrmi-lulite tad-aṃśuke pallava-ālikhita-haṃsa-hāriṇi
āhṛta-stana-vilepane dṛśā so 'kṛta-praṇayam indu-pāṇḍuni //
mā viṣīda navasāhasāṅka, te kāntayā gatam anena vartmanā
paśya tatpadam itīva revayā tasya sārasarutair asūcyata //
mā viṣīda navasāhasāṅka, te kāntayā gatam anena vartmanā
paśya tat-padam iti iva revayā tasya sārasa-rutair asūcyata //
kiṃ nimagnam iha bālayā tayā bhītayā bhujagarājakanyayā
naivam atra niyataṃ rasātale vidyate vivaram ityatarkayat //
kiṃ nimagnam iha bālayā tayā bhītayā bhujaga-rāja-kanyayā
na evam atra niyataṃ rasātale vidyate vivaram ity-atarkayat //
so 'timātragahane 'pi raṃhasā pārthivaḥ patitum aicchad ambhasi
jīvitaṃ tṛṇam ivāvajānate sāhasavyasanino 'pi tādṛśāḥ //
so 'timātra-gahane 'pi raṃhasā pārthivaḥ patitum aicchad ambhasi
jīvitaṃ tṛṇam iva avajānate sāhasa-vyasanino 'pi tādṛśāḥ //
tat samīhitam avantivāsavas tasya nāvadad upāntavartinaḥ
eṣa vighnam iha sāhasotsave kalpayiṣyati mameti śaṅkitaḥ //
tat samīhitam avanti-vāsavas tasya na avadad upānta-vartinaḥ
eṣa vighnam iha sāhasa-utsave kalpayiṣyati mama iti śaṅkitaḥ //
ujjhati sma saḥ śanaiḥ samucchvasan pallavāsanam upāsya śāsanaḥ
agrahīc ca saśaraṃ kareṇa tad vyaktarājakakudena kārmukam //
ujjhati sma saḥ śanaiḥ samucchvasan pallava-āsanam upāsya śāsanaḥ
agrahīc ca sa-śaraṃ kareṇa tad vyakta-rāja-kakudena kārmukam //
pannagendraduhituḥ kareṇa yaḥ sakhyam āpad aravindabandhunā
arpitaṃ praṇayinā tam apy asau sāyakaṃ kanakapuṅkham ādade //
pannaga-indra-duhituḥ kareṇa yaḥ sakhyam āpad aravinda-bandhunā
arpitaṃ praṇayinā tam apy asau sāyakaṃ kanaka-puṅkham ādade //
subhruvaḥ smaravilāsadeśikaṃ taṃ śaśaṃsa saḥ śaram patatriṣu
pītaśītakaramūrtitānavaṃ bhānumān iva mayūkham aṃśuṣu //
subhruvaḥ smara-vilāsa-deśikaṃ taṃ śaśaṃsa saḥ śaram patatriṣu
pīta-śītakara-mūrti-tānavaṃ bhānumān iva mayūkham aṃśuṣu //
vyaktataccaraṇalakṣmaṇā tataḥ srastakeśakusumākulālinā
meghasiktasikatenavartmanā narmadājalasamīpam āpa sa //
vyakta-tac-caraṇa-lakṣmaṇā tataḥ srasta-keśa-kusuma-ākula-alinā
megha-sikta-sikatenavartmanā narmadā-jala-samīpam āpa sa //
eṣa jātu na vikatthate kva cil lakṣyate 'sya phalataḥ sadā kriyā
tat kariṣyati kim atra sāhasaṃ cetasīti vidadhe ramāṅgadaḥ //
eṣa jātu na vikatthate kva cil lakṣyate 'sya phalataḥ sadā kriyā
tat kariṣyati kim atra sāhasaṃ cetasi iti vidadhe ramāṅgadaḥ //
narmadāpraveśaḥ
narmadā-praveśaḥ
akṣipat taṭaśilāviṭaṅkataḥ pārthivaḥ svam atha narmadāmbhasi
vāridheḥ payasi viśvadīpakaḥ sāyamadriśikharād ivāryamā //
akṣipat taṭa-śilā-viṭaṅkataḥ pārthivaḥ svam atha narmadā-ambhasi
vāridheḥ payasi viśva-dīpakaḥ sāyam-adri-śikharād ivā aryamā //
tatra mīnamakarākule patan āsasāda sa vilāsam iśvaraḥ
yāmunāmbhasi nipātinaḥ purā gopatām upāgatasya śārṅgiṇaḥ //
tatra mīna-makara-ākule patan āsasāda sa vilāsam iśvaraḥ
yāmunā-ambhasi nipātinaḥ purā gopatām upāgatasya śārṅgiṇaḥ //
ambhasas tadavapātatāḍitād ūrdhvam etya nipatatsu binduṣu
sāhasena paritoṣitaiḥ surair mauktikārgha iva tasya cikṣipe //
ambhasas tad-avapāta-tāḍitād ūrdhvam etya nipatatsu binduṣu
sāhasena paritoṣitaiḥ surair mauktika-argha iva tasya cikṣipe //
kiṃ cid antaritamūrtibhiḥ kṣaṇād anvagacchad atha taṃ ramāṅgadaḥ
yena yāty aruṇasārathiḥ pathā vāsaras tam avalambate na kim ? //
kiṃ cid antarita-mūrtibhiḥ kṣaṇād anvagacchad atha taṃ ramāṅgadaḥ
yena yāty aruṇasārathiḥ pathā vāsaras tam avalambate na kim ? //
kas tulāgram adhiropya jīvitaṃ svāminaṃ tvam iva sevatām iti
tasya haṃsaninādena valgunā sādhuvādam iva narmadā dadau //
kas tulāgram adhiropya jīvitaṃ svāminaṃ tvam iva sevatām iti
tasya haṃsa-ninādena valgunā sādhu-vādam iva narmadā dadau //
bilapraveśaḥ
bila-praveśaḥ
tau muhur jalacarair adṛśyatām agrataś cakitam uktavartmabhiḥ
dhvāntasantatibhide rasātalaṃ prastitau raviniśākarāv iva //
tau muhur jala-carair adṛśyatām agrataś cakitam ukta-vartmabhiḥ
dhvānta-santati-bhide rasātalaṃ prastitau ravi-niśākarāv iva //
āśrayaty avanimeghavāhane vārigarbham abhito garīyasi
prāpa mekalasutā samānatām antarāhitanidhānayā bhuvā //
āśrayaty avani-megha-vāhane vāri-garbham abhito garīyasi
prāpa mekala-sutā samānatām antara-āhita-nidhānayā bhuvā //
ujjhitā jhaṭiti kāryagauravād īśvareṇa ruruce na medinī
sodyamena puno 'py avaiṣyatā bhānuneva padavī payomucām //
ujjhitā jhaṭiti kārya-gauravād īśvareṇa ruruce na medinī
sa-udyamena puno 'py avaiṣyatā bhānuna īva padavī payomucām //
āpapāta saramāṅgadaḥ kṣaṇāt sarvataḥ sas tamasāvile bile
gūḍhamatsaraviṣe viśeṣavān durjanasya manasīva sadguṇaḥ //
āpapāta sa-ramāṅgadaḥ kṣaṇāt sarvataḥ sas tamasā āvile bile
gūḍha-matsara-viṣe viśeṣavān durjanasya manasi iva sad-guṇaḥ //
yad babhūva purato 'sya bhūpater ekakuṇḍalapaṭāsitaṃ tamaḥ
tasya taddinakarāṃśubhāsurair mauliratnakiraṇair abhajyata //
yad babhūva purato 'sya bhūpater eka-kuṇḍala-paṭa-asitaṃ tamaḥ
tasya tad-dina-kara-aṃśu-bhāsurair mauli-ratna-kiraṇair abhajyata //
sandrahemarajasā mahaujasām agraṇīr agarudhūpagandhinā
so 'tha tena bilavartmanā śanaiḥ krośamātram agaman nareśvaraḥ //
sandra-hema-rajasā mahaujasām agraṇīr agaru-dhūpa-gandhinā
so 'tha tena bila-vartmanā śanaiḥ krośa-mātram agaman nareśvaraḥ //
siṃhadarśanam
siṃha-darśanam
lagnasāndragajaśoṇitacchaṭaiḥ śauryapāvakaśikhāṅkurair iva
kesarair atikarālakandharo mārgam asya rurudhe 'tha kesarī //
lagna-sāndra-gaja-śoṇita-cchaṭaiḥ śaurya-pāvaka-śikhā-aṅkurair iva
kesarair atikarāla-kandharo mārgam asya rurudhe 'tha kesarī //
muktagharghararavaḥ sa raṃhasā taṃ viśāmadhipam abhyadhāvata
vyāttadīrghadaśanāsyakandaraḥ pūrṇam indum iva siṃhikāsutaḥ //
mukta-gharghara-ravaḥ sa raṃhasā taṃ viśāmadhipam abhyadhāvata
vyātta-dīrgha-daśana-āsya-kandaraḥ pūrṇam indum iva siṃhikā-sutaḥ //
ardhacandram atha tajjighāṃsayā saṃdadhe dhanuṣi yāvad īśvaraḥ
tāvad asphuṭitakorakaṃ puro bālakundaviṭapaṃ tam aikṣata //
ardha-candram atha taj-jighāṃsayā saṃdadhe dhanuṣi yāvad īśvaraḥ
tāvad asphuṭita-korakaṃ puro bāla-kunda-viṭapaṃ tam aikṣata //
bibhrato vikaṭadaṃṣṭram ānanaṃ kālameghaśakalāsitatviṣaḥ
āyato 'bhimukham īrṣyayā javāt tena vartma mumuce na potriṇaḥ //
bibhrato vikaṭa-daṃṣṭram ānanaṃ kāla-megha-śakala-asita-tviṣaḥ
āyato 'bhimukham īrṣyayā javāt tena vartma mumuce na potriṇaḥ //
gajadarśanam
gaja-darśanam
kiṃ cid asya purato 'tha gacchataḥ karṇatālavidhutālipaṅktinā
ruddhyate sma samadena paddhatir dīrghadantamusalena dantinā //
kiṃ cid asya purato 'tha gacchataḥ karṇa-tāla-vidhuta-ali-paṅktinā
ruddhyate sma sa-madena paddhatir dīrgha-danta-musalena dantinā //
mandrakaṇṭhaninado 'tivegavān ūrdhvavāladhir udagralocanaḥ
kuṇḍalīkṛtakaras tam abhyagāt saḥ krudhā nibhṛtakarṇapallavaḥ //
mandra-kaṇṭha-ninado 'tivegavān ūrdhva-vāladhir udagra-locanaḥ
kuṇḍalī-kṛta-karas tam abhyagāt saḥ krudhā nibhṛta-karṇa-pallavaḥ //
yāvad aṅkuritamatsaro 'bhavat tasya saṃmukham adhijyakārmukaḥ
tāvad aikṣata na saḥ kva cid dvipaṃ rājagandhamadagandhakesarī (\ed emends ? gandhamada to gandhavaha) //
yāvad aṅkurita-matsaro 'bhavat tasya saṃmukham adhijya-kārmukaḥ
tāvad aikṣata na saḥ kva cid dvipaṃ rāja-gandha-mada-gandha-kesarī (\ed emends ? gandhamada to gandhavaha) //
utpatan nipatad agrato muhur muñcad aṭṭahasitaṃ sahārciṣā
kevalaṃ kapilakuntalaṃ śiraḥ paśyato 'sya na camatkṛtaṃ manaḥ //
utpatan nipatad agrato muhur muñcad aṭṭahasitaṃ saha-arciṣā
kevalaṃ kapila-kuntalaṃ śiraḥ paśyato 'sya na camatkṛtaṃ manaḥ //
evamādi yad abhūn mahīpater adbhutaṃ pathi bibhīṣikāvaham
tad bibheda nijasattvasampadā tigmadīdhitir iva tviṣā tamaḥ //
evam-ādi yad abhūn mahīpater adbhutaṃ pathi bibhīṣikā-āvaham
tad bibheda nija-sattva-sampadā tigma-dīdhitir iva tviṣā tamaḥ //
sariduttaraṇam
sarid-uttaraṇam
tāṃ dadarśa saritaṃ sudustarām agrato 'tha bilakalpavin nṛpaḥ
sparśataḥ kila yadambhasāṃ jhaṭity aśmabhāvam upayānty asūrayaḥ //
tāṃ dadarśa saritaṃ sudustarām agrato 'tha bila-kalpa-vin nṛpaḥ
sparśataḥ kila yad-ambhasāṃ jhaṭity aśma-bhāvam upayānty asūrayaḥ //
mārutair aparapāranunnayā prāṃśu vaṃśalatayā saḥ sānugaḥ
tām alaṅghayad athopagūḍhayā janmabhītim iva yogavidyayā //
mārutair apara-pāra-nunnayā prāṃśu vaṃśa-latayā saḥ sānugaḥ
tām alaṅghayad atha upagūḍhayā janma-bhītim iva yoga-vidyayā //
nagaradarśanam
nagara-darśanam
prasthitas tad anu sodyamaṃ puraḥ sa atha sāhasavatāṃ puraḥsaraḥ
nirmitaṃ maṇimayūkhapallavair bālam ātapam iva vyalokata //
prasthitas tad anu sa-udyamaṃ puraḥ sa atha sāhasavatāṃ puraḥ-saraḥ
nirmitaṃ maṇi-mayūkha-pallavair bālam ātapam iva vyalokata //
indranīlakapiśīrṣakaṃ tataḥ sa abhitaḥ sphaṭikasālam aikṣata
sāvaśeṣajalanīlakoṭibhiḥ śāradair ghaṭitam ambudair iva //
indranīla-kapi-śīrṣakaṃ tataḥ sa abhitaḥ sphaṭika-sālam aikṣata
sāvaśeṣa-jala-nīla-koṭibhiḥ śāradair ghaṭitam ambudair iva //
utpatākamaṇitoraṇāṅkitaṃ maṇditaṃ kanakapallavasrajā
kiṃ ca kāñcanakapāṭasaṃpuṭaṃ tatra gopuram apaśyad īśvaraḥ //
utpatāka-maṇi-toraṇa-aṅkitaṃ maṇditaṃ kanaka-pallava-srajā
kiṃ ca kāñcana-kapāṭa-saṃpuṭaṃ tatra gopuram apaśyad īśvaraḥ //
vismayena viṣayīkṛtaḥ puraṃ tena sa aviśad avantivāsavaḥ
nirvṛtaiḥ padam ivojjhitāvaniḥ sūryamaṇḍalapathena yogavān //
vismayena viṣayīkṛtaḥ puraṃ tena sa aviśad avanti-vāsavaḥ
nirvṛtaiḥ padam iva ujjhita-avaniḥ sūrya-maṇḍala-pathena yogavān //
tatra vaidrumagavākṣam ucchritaṃ hemaharmyam avalokate sma sa
meruśṛṅgam iva dhātutāmrayā sandhyayā kṛtapadaṃ kva cit kva cit //
tatra vaidruma-gavākṣam ucchritaṃ hema-harmyam avalokate sma sa
meru-śṛṅgam iva dhātu-tāmrayā sandhyayā kṛta-padaṃ kva cit kva cit //
agrataḥ saś ca yaśobhaṭo 'viśat so 'tha kautukahṛtas tadaṅgaṇam
indranīlamaṇikāntimecakaṃ vyoma sāruṇa ivoṣṇadīdhitiḥ //
agrataḥ saś ca yaśobhaṭo 'viśat so 'tha kautuka-hṛtas tad-aṅgaṇam
indranīla-maṇi-kānti-mecakaṃ vyoma sa-aruṇa iva uṣṇa-dīdhitiḥ //
padmarāgaracitālavālakā vedikāmaṇiviṭaṅkavistṛtā
tena tatra dadṛśe kutūhalād antike kanakamādhavīlatā //
padmarāga-racita-ālavālakā vedikā-maṇi-viṭaṅka-vistṛtā
tena tatra dadṛśe kutūhalād antike kanaka-mādhavī-latā //
strīdarśanam
strī-darśanam
tattale sthitim upeyuṣā śamāt tena kā cid abalā vyalokata
nirgatā jhaṭiti hemaveśmataḥ śrīḥ suvarṇakamalodarād iva //
tat-tale sthitim upeyuṣā śamāt tena kā cid abalā vyalokata
nirgatā jhaṭiti hema-veśmataḥ śrīḥ suvarṇa-kamala-udarād iva //
aṃśukena śaradindubandhunā tyāgiteva yaśasāvabhāsitā
kāntimatyadharanīlavāsasā yāmunena payaseva jāhnavī //
aṃśukena śarad-indu-bandhunā tyāgita īva yaśasa āvabhāsitā
kāntimaty-adhara-nīla-vāsasā yāmunena payasa īva jāhnavī //
bandhujīvakumudachavī mukhe bibhratīva kuruvindakuṇḍale
śarvarīva sitapakṣaparvaṇaḥ śītadīdhitipataṅgamaṇḍale //
bandhu-jīva-kumuda-chavī mukhe bibhrati īva kuruvinda-kuṇḍale
śarvari īva sita-pakṣa-parvaṇaḥ śītadīdhiti-pataṅga-maṇḍale //
śobhitā kim api hāralekhayā bhinnakhelalolayorasi
tatkṣaṇasphuṭitakundaśuddhayā gandhavāhapadavīva gaṅgayā //
śobhitā kim api hāra-lekhayā bhinna-khela-lolaya ūrasi
tat-kṣaṇa-sphuṭita-kunda-śuddhayā gandha-vāha-padavi īva gaṅgayā //
ānanena lalitākṣipakṣmaṇā niryadujjvalakapolakāntinā
kurvatīva phaṇilokam aṅkitaṃ yāminītilakabindunendunā //
ānanena lalita-akṣi-pakṣmaṇā niryad-ujjvala-kapola-kāntinā
kurvati īva phaṇi-lokam aṅkitaṃ yāminī-tilaka-binduna īndunā //
puṣpadāma dadhatī saṣaṭpadaṃ dakṣiṇena śaśipāṇḍupāṇinā
sākṣataṃ sadadhidūrvayāñcitaṃ hemapātram itareṇa bibhratī //
puṣpa-dāma dadhatī sa-ṣaṭpadaṃ dakṣiṇena śaśi-pāṇḍu-pāṇinā
sa-akṣataṃ sa-dadhi-dūrvaya āñcitaṃ hema-pātram itareṇa bibhratī //
SYNTAX: kulakam
tannirīkṣaṇasavismayaṃ tataḥ pārthivaṃ janitakautukaḥ śukaḥ
ity uvāca maṇipañjare sthito bālacūtaviṭapāvalambini //
tan-nirīkṣaṇa-sa-vismayaṃ tataḥ pārthivaṃ janita-kautukaḥ śukaḥ
ity uvāca maṇi-pañjare sthito bāla-cūta-viṭapa-avalambini //
śukavākyam
śuka-vākyam
satkriyāṃ racayituṃ tavātither narmadā bhagavtīyam udyatā
ślāghanīyacarito jagattraye kasya nāsi bahumānabhājanam //
sat-kriyāṃ racayituṃ tava atither narmadā bhagavtīyam udyatā
ślāghanīya-carito jagat-traye kasya na asi bahu-māna-bhājanam //
deva pannagavadhūbhir ujjvalaṃ vallakīkalaravaṃ priyaiḥ saha
mallikādhavalam atra gīyate keliratnabhavaneṣu te yaśaḥ //
deva pannaga-vadhūbhir ujjvalaṃ vallakī-kala-ravaṃ priyaiḥ saha
mallikā-dhavalam atra gīyate keli-ratna-bhavaneṣu te yaśaḥ //
durmanā nṛpa, pathāmunā gatā sā vilāsavasatiḥ śaśiprabhā
tatsakhījanakathānvayaśruter yuṣmad āgamanam ūhitaṃ mayā //
durmanā nṛpa, patha āmunā gatā sā vilāsa-vasatiḥ śaśiprabhā
tat-sakhī-jana-kathā-anvaya-śruter yuṣmad āgamanam ūhitaṃ mayā //
durlabho 'yam atithir mamāpi tad guhyatām ucitayā saparyayā
pārthivo hi navasāhasāṅka ity eṣa sīyakanarendranandanaḥ //
durlabho 'yam atithir mama api tad guhyatām ucitayā saparyayā
pārthivo hi navasāhasāṅka ity eṣa sīyaka-narendra-nandanaḥ //
peśaloktinipuṇasya pakṣiṇas tasya gām iti niśamya sasmitaḥ
tām atha praṇamati sma nimnagām indusūtim avanīndur ādṛtaḥ //
peśala-ukti-nipuṇasya pakṣiṇas tasya gām iti niśamya sa-smitaḥ
tām atha praṇamati sma nimnagām indu-sūtim avani-indur ādṛtaḥ //
SYNTAX: kulakam
narmadākṛtaḥ satkāraḥ
narmadā-kṛtaḥ satkāraḥ
kāritāsanaparigrahe puro bhūpatāv apacitiṃ vidhāya sā
āsta mauktikaśilātale tataś cetasīva sukaveḥ sarasvatī //
kārita-āsana-parigrahe puro bhūpatāv apacitiṃ vidhāya sā
āsta mauktika-śilā-tale tataś cetasi iva sukaveḥ sarasvatī //
sthitvātha kiṃ cit tam avantinātham apṛcchad acchannakutūhalā sā
nivedyatāṃ mānavadeva kasmād alaṅkṛtā bhūmir iyaṃ tvayeti //
sthitva ātha kiṃ cit tam avanti-nātham apṛcchad acchanna-kutūhalā sā
nivedyatāṃ mānava-deva kasmād alaṅkṛtā bhūmir iyaṃ tvaya īti //
tasyai śaśaṃsa nijam ā mṛgayāvihārād vṛttāntam antavirasaṃ sa viśuddhavṛttiḥ
kāntāsmṛtiprasabhakaṇṭakitāṅgajātalajjāvanamravadano navasāhasāṅkaḥ //
tasyai śaśaṃsa nijam ā mṛgayā-vihārād vṛttāntam anta-virasaṃ sa viśuddha-vṛttiḥ
kāntā-smṛti-prasabha-kaṇṭakita-aṅga-jātalajjā-avanamra-vadano navasāhasāṅkaḥ //
iti parimalā1para-nāmno mṛgāṅkadatta-sūnoḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite nāga-lokā1vatāro nāmā7ṣṭamaḥ sargaḥ samāptaḥ
navamaḥ sargaḥ
narmadāvākyam
narmadā-vākyam
atha svareṇāṅgaṇadīrghikāṇāṃ saṃvāhayantī kalahaṃsanādam
tam ity avantīśvaram ā babhāṣe sā mekalakṣmādhararājakanyā //
atha svareṇa aṅgaṇa-dīrghikāṇāṃ saṃvāhayantī kalahaṃsa-nādam
tam ity avanti-īśvaram ā babhāṣe sā mekala-kṣmā-dhara-rāja-kanyā //
nāsya kṣitīśopakṛtaṃ janasya kiyat tayā pannagarājaputryā
yasyāḥ kṛte samprati bhūṣiteyaṃ bhūmis tvayā bhūśaśalāñchanena //
na asya kṣitīśa-upakṛtaṃ janasya kiyat tayā pannaga-rāja-putryā
yasyāḥ kṛte samprati bhūṣita īyaṃ bhūmis tvayā bhū-śaśa-lāñchanena //
idaṃ nṛpa tvām avalokya jātaṃ manaḥ pramodena mamāsvatantram
no kasya lokatrayasaṃmatānāṃ bhavet satāṃ saṅgatam utsavāya //
idaṃ nṛpa tvām avalokya jātaṃ manaḥ pramodena mama asvatantram
no kasya loka-traya-saṃmatānāṃ bhavet satāṃ saṅgatam utsavāya //
adyaiṣa kasyāpi mayā śubhasya tvaddarśanenānumito vipākaḥ
ātithyam akṣṇoḥ katham anyathaivam āyānti ratnāni bhavadvidhāni //
adya eṣa kasya api mayā śubhasya tvad-darśanena anumito vipākaḥ
ātithyam akṣṇoḥ katham anyatha aivam āyānti ratnāni bhavadvidhāni //
so vatsa, jāte janakaḥ kṛtātmā sā puṇyamūrtijananī jagatsu
mahīkalāpodvahanādipātraḥ putro yayos tvaṃ naralokapālaḥ //
so vatsa, jāte janakaḥ kṛta-ātmā sā puṇya-mūrti-jananī jagatsu
mahī-kalāpa-udvahana-ādi-pātraḥ putro yayos tvaṃ nara-loka-pālaḥ //
rūpeṇa tejasvitayārjavena priyaṃvadatvena tavāmunā ca
dilīpaduṣyantabhagīrathādīn tān ādirājān jhaṭiti smarāmi //
rūpeṇa tejasvitayā ārjavena priyaṃvadatvena tava amunā ca
dilīpa-duṣyanta-bhagīratha-ādīn tān ādi-rājān jhaṭiti smarāmi //
samānabhāvais tribhir eva manye samudranemivasudhā dhṛteyam
bhujaṅgamendreṇa ca meruṇā ca doṣṇā ca maurvīkiṇaśobhinā te //
samāna-bhāvais tribhir eva manye samudra-nemi-vasudhā dhṛta īyam
bhujaṅgama-indreṇa ca meruṇā ca doṣṇā ca maurvī-kiṇa-śobhinā te //
tvayi sthite samprati jāgarūke jagadvidheyeṣu vidhūtacintaḥ
karoti netre bhagavān avaimi sa yoganidrāmukule mukundaḥ //
tvayi sthite samprati jāgarūke jagad-vidheyeṣu vidhūta-cintaḥ
karoti netre bhagavān avaimi sa yoganidrā-mukule mukundaḥ //
na kiṃ cid ikṣvākukulāvatīrṇād rathāṅgapāṇeḥ parihīyate te
ajāyatāmbhojadṛśā viyogo vane yathā tasya tathā tavāpi //
na kiṃ cid ikṣvāku-kula-avatīrṇād rathāṅgapāṇeḥ parihīyate te
ajāyata-ambhoja-dṛśā viyogo vane yathā tasya tathā tava api //
akṛtrimo 'yaṃ guṇavatsu jāne jātyaiva te pārthiva pakṣapātaḥ
yat prauḍhalāvaṇyasudhāsravantyā tayā vinā cetasi tāmyasīva //
akṛtrimo 'yaṃ guṇavatsu jāne jātya aiva te pārthiva pakṣa-pātaḥ
yat prauḍha-lāvaṇya-sudhā-sravantyā tayā vinā cetasi tāmyasi iva //
alaṃ viṣādena ghanādhirūḍhā lalāmabhūtā jagato 'khilasya
tavāṅkam abhyeṣyati sācireṇa śaśiprabhā pārthivakairavasya //
alaṃ viṣādena ghana-adhirūḍhā lalāma-bhūtā jagato 'khilasya
tava aṅkam abhyeṣyati sa ācireṇa śaśiprabhā pārthiva-kairavasya //
ito 'dya yāntī purato mayā sā dṛṣṭā bhujaṅgādhipates tanūjā
udagrabhogair ahibhiḥ parītā lateva tanvī haricandanasya //
ito 'dya yāntī purato mayā sā dṛṣṭā bhujaṅga-adhipates tanūjā
udagra-bhogair ahibhiḥ parītā lata īva tanvī hari-candanasya //
uddaṇḍahemāmburuhāsu khelad etāsu līlāgṛhadīrghikāsu
samutkayantī kalahaṃsayūtham āmañjunā nūpurasiñjitena //
uddaṇḍa-hema-amburuhāsu khelad etāsu līlā-gṛha-dīrghikāsu
samutkayantī kalahaṃsa-yūtham āmañjunā nūpura-siñjitena //
vyāpārayantī valitānanenduḥ paścād dṛśau ketakapatradīrghe
itas tataḥ śūnyatayā skhalantī same 'pi mārge dadatī padāni //
vyāpārayantī valita-ānana-induḥ paścād dṛśau ketaka-patra-dīrghe
itas tataḥ śūnyatayā skhalantī same 'pi mārge dadatī padāni //
visrastamālyaḥ ślathabandhanatvād aṃsāvakīrṇāṃ kabarīṃ vahantī
kalindakanyāmasṛṇorminīlāṃ nistṛṃśalekhām iva manmathasya //
visrasta-mālyaḥ ślatha-bandhanatvād aṃsa-avakīrṇāṃ kabarīṃ vahantī
kalinda-kanyā-masṛṇa-ūrmi-nīlāṃ nistṛṃśa-lekhām iva manmathasya //
mukhaṃ niśāghrātam ivāravindaṃ viṣadavītaprabham udvahantī
vilumpatī niḥśvasitena kāntim āpāṭalasyādharapallavasya //
mukhaṃ niśā-āghrātam iva aravindaṃ viṣada-vīta-prabham udvahantī
vilumpatī niḥśvasitena kāntim āpāṭalasya adhara-pallavasya //
unmocayantīm alakāgram etya lagnaṃ calatkuṇḍalaratnakoṭau
kim apy udañcaddaśanāṃśulekhā sakhīṃ śanaiḥ sasmitam ālapantī //
unmocayantīm alaka-agram etya lagnaṃ calat-kuṇḍala-ratna-koṭau
kim apy udañcad-daśana-aṃśu-lekhā sakhīṃ śanaiḥ sasmitam ālapantī //
sudhāsitaṃ kṣaumam ivāstṛtaṃ taṃ nakhāṃśurekhāvalayacchalena
kṛtaṃ dadhānopari pāṇipadmam udagrakampasya kucadvayasya //
sudhā-sitaṃ kṣaumam ivā astṛtaṃ taṃ nakha-aṃśu-rekhā-valaya-cchalena
kṛtaṃ dadhāna upari pāṇi-padmam udagra-kampasya kuca-dvayasya //
gatāni sadyaḥ ślathatāṃ sakhībhir vihasya sākūtavilokitāni
krameṇa kiṃ cit pratisārayantī vilajjamānā maṇikaṅkaṇāni //
gatāni sadyaḥ ślathatāṃ sakhībhir vihasya sa-ākūta-vilokitāni
krameṇa kiṃ cit pratisārayantī vilajjamānā maṇi-kaṅkaṇāni //
aśokapuṣpagrathitāṃ dadhānā prālambamālām avalagnamadhyā
āropitajyeva jagajjayāya svacāpalekhā makaradhvajena //
aśoka-puṣpa-grathitāṃ dadhānā prālamba-mālām avalagna-madhyā
āropita-jya īva jagaj-jayāya sva-cāpa-lekhā makaradhvajena //
ārdravraṇāṅkasya kṛpārdracittā kelīmṛgasya svayam eva tasya
ācumbatī pāṇḍukapolalekhaṃ vataṃsadūrdhvāṅkuram arpayantī //
ārdra-vraṇa-aṅkasya kṛpā-ārdra-cittā kelī-mṛgasya svayam eva tasya
ācumbatī pāṇḍu-kapola-lekhaṃ vataṃsad-ūrdhva-aṅkuram arpayantī //
mārgeṣu rūḍhāsu nirūḍhabhāvāt dvirephasampātasamākulāpi
latāsu puṣpāvacchayacchalena pade pade vatsa vilambamānā //
mārgeṣu rūḍhāsu nirūḍha-bhāvāt dvirepha-sampāta-samākula āpi
latāsu puṣpa-avacchaya-cchalena pade pade vatsa vilambamānā //
SYNTAX: kulakam
tvadīyaviśleṣam avāpya bālā sā lakṣyate kiṃ cid anirvṛteva
bhavādṛśām ekapade viyogo na kasya, rājendra, mano dunoti //
tvadīya-viśleṣam avāpya bālā sā lakṣyate kiṃ cid anirvṛta īva
bhavādṛśām eka-pade viyogo na kasya, rājendra, mano dunoti //
pṛthupratāpaḥ savitā yathaiva yathā kalānāṃ nidhir oṣadhīśaḥ
yathā vasantaḥ sumano 'nukūlas tathāsi bhūmiḥ spṛhaṇīyatāyāḥ //
pṛthu-pratāpaḥ savitā yatha aiva yathā kalānāṃ nidhir oṣadhīśaḥ
yathā vasantaḥ sumano 'nukūlas tatha āsi bhūmiḥ spṛhaṇīyatāyāḥ //
nāyakavākyam
nāyaka-vākyam
iti kṣitīśaśrutiśuktipeyām udīrya vācaṃ virarāma revā
sa ca smitadyotitadantam evam uvāca tāṃ madhyamalokapālaḥ //
iti kṣitīśa-śruti-śukti-peyām udīrya vācaṃ virarāma revā
sa ca smita-dyotita-dantam evam uvāca tāṃ madhyama-lokapālaḥ //
sthāne yad āhlādayasi prapannaṃ pīyūṣadhārāmadhurair vacobhis
sudhaikasūtiḥ sa yadākaras te caṇḍīśacūḍābharaṇaṃ śaśāṅkaḥ //
sthāne yad āhlādayasi prapannaṃ pīyūṣa-dhārā-madhurair vacobhis
sudhā-eka-sūtiḥ sa yad-ākaras te caṇḍīśa-cūḍā-ābharaṇaṃ śaśāṅkaḥ //
ṛjuḥ prakṛtyāsi paraṃ tad amba vīcīśu paryāptam anārjavaṃ te
na kevalaṃ sā payasi prasaktir ālakṣyate te bata mānase 'pi //
ṛjuḥ prakṛtyā āsi paraṃ tad amba vīcīśu paryāptam anārjavaṃ te
na kevalaṃ sā payasi prasaktir ālakṣyate te bata mānase 'pi //
yā jūṭamadhye ca śaśāṅkamauler unnidrakundasrag ivāvabhāti
tām apyatīva trijagatpratīkṣyāṃ triḥsrotasaṃ puṇyatayātiśeṣe //
yā jūṭa-madhye ca śaśāṅka-mauler unnidra-kunda-srag iva avabhāti
tām apy-atīva trijagat-pratīkṣyāṃ triḥ-srotasaṃ puṇyataya ātiśeṣe //
yā sāsya śaktiḥ prasarāmbupaṅke tvayā vṛtā dharmavihāravīthiḥ
salīlam uddhūlakulācaleyaṃ mahī mahāsūkaradaṃṣṭra eva //
yā sa āsya śaktiḥ prasara-ambu-paṅke tvayā vṛtā dharma-vihāra-vīthiḥ
sa-līlam uddhūla-kula-acala īyaṃ mahī mahā-sūkara-daṃṣṭra eva //
bhavādṛśīnāṃ mahatāṃ nadīnām adbhir jagatyastamitopasarge
sukhaṃ sadaivāsurajit samudre nidrāti paryaṅkitapannagendraḥ //
bhavādṛśīnāṃ mahatāṃ nadīnām adbhir jagaty-astamita-upasarge
sukhaṃ sada aiva asurajit samudre nidrāti paryaṅkita-pannaga-indraḥ //
asantam apy amba mayi prasannā sambhāvanābhāramaho nidhatse
asty eva bhakteṣv ativatsalatvāt balād guṇāropaṇakautukaṃ te //
asantam apy amba mayi prasannā sambhāvanā-bhāra-maho nidhatse
asty eva bhakteṣv ativatsalatvāt balād guṇa-āropaṇa-kautukaṃ te //
anena me ko 'pi hṛdi praharṣas tava prasādātiśayena jātaḥ
anārdratām indumarīcisakhye kiyac ciraṃ candramaṇir bibharti //
anena me ko 'pi hṛdi praharṣas tava prasāda-atiśayena jātaḥ
anārdratām indu-marīci-sakhye kiyac ciraṃ candra-maṇir bibharti //
vidhāya tattādṛśam indrajālaṃ sā kena nītā phaṇirājakanyā
apaśyato hetum ihopapannaṃ kim apy aho vismayate mano me //
vidhāya tat-tādṛśam indrajālaṃ sā kena nītā phaṇi-rāja-kanyā
apaśyato hetum iha upapannaṃ kim apy aho vismayate mano me //
ajñānam asmin viṣaye kim anyat mamaitad arhasy apanetum amba
dināntasammūrcchitam andhakāraṃ niśāmukhasyeva śaśāṅkalekhā //
ajñānam asmin viṣaye kim anyat mama etad arhasy apanetum amba
dina-anta-sammūrcchitam andhakāraṃ niśā-mukhasya iva śaśāṅka-lekhā //
puno narmadāvākyam
puno narmadā-vākyam
uktveti tūṣṇīm abhavan nṛsomaḥ sā somasūtiḥ sarid ity uvāca
atretivṛttaṃ kathayāmy aśeṣaṃ niśamyatāṃ mālavalokapālaḥ //
uktva īti tūṣṇīm abhavan nṛ-somaḥ sā soma-sūtiḥ sarid ity uvāca
atra itivṛttaṃ kathayāmy aśeṣaṃ niśamyatāṃ mālava-loka-pālaḥ //
gṛhadevatāvācaḥ
gṛhadevatā-vācaḥ
yadaiva sā tarjitacandrakāntir ajāyatendīvarapatranetrā
citrasthitānāṃ gṛhadevatānām iti sphuranti sma tadaiva vācaḥ //
yada aiva sā tarjita-candra-kāntir ajāyata indīvara-patra-netrā
citra-sthitānāṃ gṛha-devatānām iti sphuranti sma tada aiva vācaḥ //
ratnākaratvaṃ, bhujagendra jātaṃ kanyā tava śrīḥ śubhalakṣaṇeyam
vakṣaḥsthalaṃ madhyamalokabhartur vibhūṣayitrī puruṣottamasya //
ratnākaratvaṃ, bhujaga-indra jātaṃ kanyā tava śrīḥ śubha-lakṣaṇa īyam
vakṣaḥ-sthalaṃ madhyama-loka-bhartur vibhūṣayitrī puruṣottamasya //
9.37a: read: ratnākarastvaṃ bhujagendra jātā? or follow \k?
bhujaṅgavaṃśārṇavakaumudīyam iyaṃ patākāsya rasātalasya
upāgateyaṃ nidhanāgradūtī vajrāṅkuśasyāsurapuṅgavasya //
bhujaṅga-vaṃśa-arṇava-kaumudīyam iyaṃ patāka āsya rasātalasya
upāgata īyaṃ nidhana-agra-dūtī vajrāṅkuśasya asura-puṅgavasya //
SYNTAX: kulakam
NOTE: Vajrāṅkuśa is the eastern guardian of the vajradhātumaṇḍala!
svavīryaparyastapurandareṇa tenāsurendreṇa kadarthitasya
tejaś cirād ucchvasitaṃ tadābhūd iti śrute bhogabhṛtāṃ kulasya //
sva-vīrya-paryasta-purandareṇa tena asura-indreṇa kadarthitasya
tejaś cirād ucchvasitaṃ tada ābhūd iti śrute bhoga-bhṛtāṃ kulasya //
taddehakāntis timiraṃ vyanaiṣīt yad atra moghīkṛtaratnadīpā
pitrā tad asyāḥ kṛtam arthayuktam āhlādanaṃ nāma śaśiprabheti //
tad-deha-kāntis timiraṃ vyanaiṣīt yad atra moghīkṛta-ratna-dīpā
pitrā tad asyāḥ kṛtam artha-yuktam āhlādanaṃ nāma śaśiprabha īti //
tataḥ sudhāsūtikarābhirāmair guṇaiḥ parītā sahajanmabhiḥ sā
śanaiḥ śanair vṛddhim avāpad atra rasātale bālamṛṇālokeva //
tataḥ sudhā-sūti-kara-abhirāmair guṇaiḥ parītā saha-janmabhiḥ sā
śanaiḥ śanair vṛddhim avāpad atra rasātale bāla-mṛṇāloka īva //
śaśiprābhāpituḥ pratijñā
śaśiprābhā-pituḥ pratijñā
yad arthitābhūd anubaddhamānasaiḥ suraiś ca siddhaiś ca mahoragaiś ca
teṣāṃ purastād akṛtavyavasthām ity ekadā saṃsadi pannagendraḥ //
yad arthita ābhūd anubaddha-mānasaiḥ suraiś ca siddhaiś ca mahā-uragaiś ca
teṣāṃ purastād akṛta-vyavasthām ity ekadā saṃsadi pannaga-indraḥ //
guptābhihito yat tridaśārivīrair vajrāṅkuśākhyasya mahāsurasya
asūta līlāgṛhadīrghikeha haimaṃ harer nābhir ivāravindam //
gupta ābhihito yat tridaśa-ari-vīrair vajrāṅkuśa-ākhyasya mahā-asurasya
asūta līlā-gṛha-dīrghika īha haimaṃ harer nābhir iva aravindam //
ānīya tad yo duhitur mamāsyāḥ karṇāvataṃsapraṇayīkaroti
tasyeyam iṣvāsabhṛtaḥ kalatraṃ pārthasya pāñcālanṛpātmajeva //
ānīya tad yo duhitur mama asyāḥ karṇa-avataṃsa-praṇayīkaroti
tasya iyam iṣvāsa-bhṛtaḥ kalatraṃ pārthasya pāñcāla-nṛpa-ātmaja īva //
SYNTAX: kulakam
tenaivam ukte ca tadā pareṣu tam artham aṅgīkṛtavān na ko 'pi
vanyadvipād udgatadānarājeḥ kaḥ kumbhamuktāphalam ādadīta //
tena evam ukte ca tadā pareṣu tam artham aṅgīkṛtavān na ko 'pi
vanya-dvipād udgata-dāna-rājeḥ kaḥ kumbha-muktā-phalam ādadīta //
tataḥ prabhṛtyadbhutarūparekhā sā bālikābhūd avarā varāpi
citte vacas tat kuladevatānāṃ kṛtvāpi tasyāḥ saś ca nānvaśeta //
tataḥ prabhṛty-adbhuta-rūpa-rekhā sā bālika ābhūd avarā vara āpi
citte vacas tat kula-devatānāṃ kṛtva āpi tasyāḥ saś ca na anvaśeta //
sampraty avaimi prathitā yadātaḥ svarge ca bhūmau ca bhuvastale ca
nīto 'si netrātithitāṃ tvam asyāḥ puṇyena janmāntarasambhṛtena //
sampraty avaimi prathitā yada ātaḥ svarge ca bhūmau ca bhuvas-tale ca
nīto 'si netra-atithitāṃ tvam asyāḥ puṇyena janma-antara-sambhṛtena //
ānetukāmena bhavantam atra nijaṃ vacas tannayatā pratiṣṭhām
āptaprayatnena tathā sa manye phaṇīśvareṇopakṛtaḥ prapañcaḥ //
ānetukāmena bhavantam atra nijaṃ vacas tan-nayatā pratiṣṭhām
āpta-prayatnena tathā sa manye phaṇi-īśvareṇa upakṛtaḥ prapañcaḥ //
ekaḥ kṣitau sāhasikas tvam eva nānyo 'sti rājan navasāhasāṅkaḥ
nisargadurgām api bhūmim etāṃ svodyānavīthīm iva yaḥ praviṣṭaḥ //
ekaḥ kṣitau sāhasikas tvam eva na anyo 'sti rājan navasāhasāṅkaḥ
nisarga-durgām api bhūmim etāṃ sva-udyāna-vīthīm iva yaḥ praviṣṭaḥ //
tad asya kāryasya puraskṛtasya yatasva sīmāntavilokanāya
vigāhamāno 'mbaram ardhamārgaṃ nivartate jātu kim uṣṇarāśmiḥ //
tad asya kāryasya puraskṛtasya yatasva sīmānta-vilokanāya
vigāhamāno 'mbaram ardha-mārgaṃ nivartate jātu kim uṣṇarāśmiḥ //
ito 'sti gavyūtiśatārdhamātraṃ gatvā purī ratnavatīti nāmnā
vinirmitā śilpikalāmayena mayena yā nākajigīṣayena //
ito 'sti gavyūti-śata-ardha-mātraṃ gatvā purī ratnavati īti nāmnā
vinirmitā śilpi-kalā-mayena mayena yā nāka-jigīṣayena //
NOTE: allusion to aṇahilapura, capital of the solaṅkis?
tasyāsurendrasya narādhipendra jagaddruhaḥ sā kila rājadhānī
samedhitasyābjabhuvā vareṇa raṇeṣv avadhyo marutāṃ bhaveti //
tasya asura-indrasya narādhipa-indra jagad-druhaḥ sā kila rājadhānī
sa-medhitasya abja-bhuvā vareṇa raṇeṣv avadhyo marutāṃ bhava iti //
so mauliratnāni mahoragāṇām utkhyāya cotkhāya ca kautukena
karoti nirvāsitanāyakeṣu nijāṅganāhāralatāntareṣu //
so mauli-ratnāni mahā-uragāṇām utkhyāya ca utkhāya ca kautukena
karoti nirvāsita-nāyakeṣu nija-aṅganā-āhāra-latā-antareṣu //
so bāṣpaparyākulalocanāni niḥśvāsabhinnādharapallavāni
karoti vaktrāṇy amarāṅganānām utsannalīlāsmitacandrikāni //
so bāṣpa-paryākula-locanāni niḥśvāsa-bhinna-adhara-pallavāni
karoti vaktrāṇy amara-aṅganānām utsanna-līlā-smita-candrikāni //
kṛtāṅgadaḥ kambalakāliyābhyāṃ yajñopavītīkṛtaśaṅkhacūḍaḥ
sas takṣakāpāditakaṇṭhabhūṣo bibharti līlām aśivaḥ śivasya //
kṛta-aṅgadaḥ kambala-kāliyābhyāṃ yajñopavītīkṛta-śaṅkha-cūḍaḥ
sas takṣaka-āpādita-kaṇṭha-bhūṣo bibharti līlām aśivaḥ śivasya //
āstāṃ kim anyaiḥ phaṇibhiḥ saś cintyas tasyāpi śeṣasya ca vāsukeś ca
rāhur yathā viśvabhayaikahetus tārādhipasyāhimadīdhiteś ca //
āstāṃ kim anyaiḥ phaṇibhiḥ saś cintyas tasya api śeṣasya ca vāsukeś ca
rāhur yathā viśva-bhaya-eka-hetus tārādhipasya ahimadīdhiteś ca //
khagendrabhaṅgena tathā tathā ca na sarpayajñe janamejayasya
nidhānam ātaṅkaparamparāṇāṃ jāto yathā samprati nāgalokaḥ //
khagendra-bhaṅgena tathā tathā ca na sarpa-yajñe janamejayasya
nidhānam ātaṅka-paramparāṇāṃ jāto yathā samprati nāga-lokaḥ //
hares tvam aṃśo 'tra kṛtāvatāras tasyāsurendrasya nibarhaṇāya
avaimi lokatrayakaṇṭakasya laṅkādhipasyeva sa maithilīśaḥ //
hares tvam aṃśo 'tra kṛta-avatāras tasya asura-indrasya nibarhaṇāya
avaimi loka-traya-kaṇṭakasya laṅkā-adhipasya iva sa maithilī-īśaḥ //
śrīkaṇṭhavaikuṇṭhapurandarādyair upekṣitaṃ yat tridaśair aśaktyā
kṛtasya tasyāsya bharaṃ visoḍhuṃ sambhāvyase me nṛpate tvam eva //
śrīkaṇṭha-vaikuṇṭha-purandara-ādyair upekṣitaṃ yat tridaśair aśaktyā
kṛtasya tasya asya bharaṃ visoḍhuṃ sambhāvyase me nṛpate tvam eva //
kim anyad uttiṣṭha gṛhāṇa yātrāṃ vajrāṅkuśaṃ pratyamitapratāpa
tac cāvataṃsīkuru hemapadmam ānīya, bhūśakra, śaśiprabhāyāḥ //
kim anyad uttiṣṭha gṛhāṇa yātrāṃ vajrāṅkuśaṃ pratyamita-pratāpa
tac ca avataṃsīkuru hema-padmam ānīya, bhūśakra, śaśiprabhāyāḥ //
sā te samāptādbhutasāhasasya vatsāṅkam abhyetu phaṇīndrakanyā [vatsāṅka pun?]
sītā yathā daśaratheḥ salīlam āropitatryambakakārmukasya //
sā te samāpta-adbhuta-sāhasasya vatsa aṅkam abhyetu phaṇi-indra-kanyā [vatsāṅka pun?]
sītā yathā daśaratheḥ salīlam āropita-tryambaka-kārmukasya //
9.61a: read asamāpta# ?
agādhapātālatalodgatāni vinidrakundacchadasundarāni
lokadvaye samprati te yaśāṃsi ākalpapallavīphalavac carantu //
agādha-pātāla-tala-udgatāni vinidra-kunda-cchada-sundarāni
loka-dvaye samprati te yaśāṃsi ākalpa-pallavī-phalavac carantu //
prasādam āptena cirād vilīne tasmin surārātighanoparodhe
mukhendunā pannagasundarīṇāṃ punaḥ samāgacchatu patralekhā //
prasādam āptena cirād vilīne tasmin surārāti-ghana-uparodhe
mukhendunā pannaga-sundarīṇāṃ punaḥ samāgacchatu patra-lekhā //
āsīt purastāt tripurāvabhaṅge yan maṇḍalaṃ bālamṛgāṅkamauleḥ
mahāsurair bhāvini sāmparāye tavāstu tat saṃyugajāmadagnya //
āsīt purastāt tripurā-avabhaṅge yan maṇḍalaṃ bāla-mṛgāṅka-mauleḥ
mahā-asurair bhāvini sāmparāye tava astu tat saṃyuga-jāmadagnya //
panthāḥ śivo 'yaṃ purato 'tra gantā vaṅkurmunir locanagocaraṃ te
upācares taṃ ca tathāvidhānāṃ bhaktiṃ hi gāṃ kāmaduhām uśanti //
panthāḥ śivo 'yaṃ purato 'tra gantā vaṅkur-munir locana-gocaraṃ te
upācares taṃ ca tathāvidhānāṃ bhaktiṃ hi gāṃ kāmaduhām uśanti //
ity udīrya maṇikāntikandalīḥ kalpitaṃ tridaśacāpam asya sā
ā mumoca nijakaṇkaṇaṃ bhuje jyākiṇāṅkakaṭhiṇīkṛtatvaci //
ity udīrya maṇi-kānti-kandalīḥ kalpitaṃ tridaśa-cāpam asya sā
ā mumoca nija-kaṇkaṇaṃ bhuje jyā-kiṇa-aṅka-kaṭhiṇīkṛta-tvaci //
narmadoktisvīkāraḥ
narmadā-ukti-svīkāraḥ
avadad atha saḥ sāhasonmukhas tām iha hi vayaṃ vacasi sthitās taveti
taḍid iva na cirād udīritāśīḥ sarid api sāsya puras tirobabhūva //
avadad atha saḥ sāhasa-unmukhas tām iha hi vayaṃ vacasi sthitās tava iti
taḍid iva na cirād udīritā aśīḥ sarid api sa āsya puras tirobabhūva //
iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye narmadā-saṃvādo nāma navamaḥ sargaḥ
daśamaḥ sargaḥ
nāyakasya ramāṅgadaṃ prati praśnaḥ
nāyakasya ramāṅgadaṃ prati praśnaḥ
atha mekalācalasutātirohitau atimātravismayarasārdramānasaḥ
daśanacchavicchuritapāṭalādharaḥ sa ramāṅgadaṃ nṛpatir ity avocat //
atha mekala-acala-sutā-tirohitau atimātra-vismaya-rasa-ārdra-mānasaḥ
daśana-cchavi-cchurita-pāṭala-adharaḥ sa ramāṅgadaṃ nṛpatir ity avocat //
adhirohati svayam acintitāpy aho śubhasampadaṅkam aparāṅmukhe vidhau
savapur vilocanapathaṃ yadāvayor amṛtāṃśusūtir iyam āpadāpagā //
adhirohati svayam acintita āpy aho śubha-sampad-aṅkam aparāṅmukhe vidhau
sa-vapur vilocana-pathaṃ yadā āvayor amṛta-aṃśu-sūtir iyam āpada āpagā //
idam indrajālam iti me samutthitām matim etad arpitam udārayā tayā
vikasanmarīciracitendrakārmukaṃ karavarti ratnavalayaṃ vilumpati //
idam indrajālam iti me samutthitām matim etad arpitam udārayā tayā
vikasan-marīci-racita-indra-kārmukaṃ karavarti ratna-valayaṃ vilumpati //
ayi mekalādritanayāpuraḥkṛte kriyate kim atra vada kṛtyavastuni
tava yat sadā nayarahasyavedino na dhiyaś caranty anayapāṃsule pathi //
ayi mekala-adri-tanayā-puraḥ-kṛte kriyate kim atra vada kṛtya-vastuni
tava yat sadā naya-rahasya-vedino na dhiyaś caranty anaya-pāṃsule pathi //
ramāṅgadavākyam
ramāṅgada-vākyam
iti pārthivena kathite dadhan manāk pulakena cumbitakapolam ānanam
idam āttanītipatham ādade vacaḥ smitapuṣpitādharadalo ramāṅgadaḥ //
iti pārthivena kathite dadhan manāk pulakena cumbita-kapolam ānanam
idam ātta-nīti-patham ādade vacaḥ smita-puṣpita-adhara-dalo ramāṅgadaḥ //
iha kiṃ pratisphurati me tavāgrato nayaśāstranīranidhipāradṛśvanaḥ
avalīḍhaviśvatamasaḥ puro raver na hi jātu dipakaśikhā prakāśate //
iha kiṃ pratisphurati me tava agrato naya-śāstra-nīra-nidhi-pāra-dṛśvanaḥ
avalīḍha-viśva-tamasaḥ puro raver na hi jātu dipaka-śikhā prakāśate //
viṣaye 'tra maunam ucitaṃ hi mādṛśām avaśas tathāpi kathayāmi kiṃ cana
kṣitipālamaulimaṇiveṇikātithes tava kena śāsanam idaṃ vilaṅghyate //
viṣaye 'tra maunam ucitaṃ hi mādṛśām avaśas tatha āpi kathayāmi kiṃ cana
kṣitipāla-mauli-maṇi-veṇikā-atithes tava kena śāsanam idaṃ vilaṅghyate //
prathamaṃ hi maṇḍalam akhaṇḍaśāktibhir vijigīṣubhiḥ svam abhitaḥ prasādhyate
paramaṇḍale tad anu nītipāragair avanīpurandara, karaḥ prasāryate //
prathamaṃ hi maṇḍalam akhaṇḍa-śāktibhir vijigīṣubhiḥ svam abhitaḥ prasādhyate
para-maṇḍale tad anu nīti-pāragair avanī-purandara, karaḥ prasāryate //
tad apāsyam evam avitarkitotthite paripanthinām iha vidheyavastuni
yadi nābhaviṣyad abhimānaśālinas tava rājyam uddhṛtasamastakaṇṭakam //
tad apāsyam evam avitarkita-utthite paripanthinām iha vidheya-vastuni
yadi na abhaviṣyad abhimāna-śālinas tava rājyam uddhṛta-samasta-kaṇṭakam //
śrutaśaktisaṅkalitamantraniścayair upalabdhaṣaḍguṇavivekavartmabhiḥ
tadupāyatattvam adhigamya dhūḥ kṣites tava mantribhir nṛpa durudvahohyate //
śruta-śakti-saṅkalita-mantra-niścayair upalabdha-ṣaḍguṇa-viveka-vartmabhiḥ
tad-upāya-tattvam adhigamya dhūḥ kṣites tava mantribhir nṛpa durudvahā uhyate //
atisāndrakāñcanamarīcipiṅgalaṃ digupāhitapracurapatraśobhinaḥ
tava kośam utsṛjati na kṣaṇaṃ ramā paramāravaṃśasarasīsaroruha //
atisāndra-kāñcana-marīci-piṅgalaṃ dig-upāhita-pracura-patra-śobhinaḥ
tava kośam utsṛjati na kṣaṇaṃ ramā paramāra-vaṃśa-sarasī-saroruha //
priyakīrtayo jayapavitritāśayās tarasā tṛṇīkṛtajagattrayā yudhi
jagatīviśeṣaka tavānujīvino nivasanty avantiviṣaye sahasraśaḥ //
priya-kīrtayo jaya-pavitrita-āśayās tarasā tṛṇīkṛta-jagat-trayā yudhi
jagatī-viśeṣaka tava anujīvino nivasanty avanti-viṣaye sahasraśaḥ //
pṛthivībhṛtaḥ prathitavikrameṇa ye gamitās tvayā vaśam upāyasampadā
nayavartmagāḥ kṣitipate tavānyathā na bhavanti bhāvisamarābhiśaṅkayā //
pṛthivī-bhṛtaḥ prathita-vikrameṇa ye gamitās tvayā vaśam upāya-sampadā
naya-vartma-gāḥ kṣitipate tava anyathā na bhavanti bhāvi-samara-abhiśaṅkayā //
apakartum atra samaye tavāttabhīr manasāpi hūṇanṛpatir na vāñchati
ibhakumbhabhittidalanodyame harer na kapiḥ kadā cana saṭāṃ vikaṛṣati //
apakartum atra samaye tavā atta-bhīr manasa āpi hūṇa-nṛpatir na vāñchati
ibha-kumbha-bhitti-dalana-udyame harer na kapiḥ kadā cana saṭāṃ vikaṛṣati //
asikāntijālajaṭilāgrabāhunā raṇasīmni nātha nihateṣu bhartṛṣu
bhavatātra vāgaḍavadhūjanaḥ kṛto ratisandhivigrahakathāparāṅmukhaḥ //
asi-kānti-jāla-jaṭila-agra-bāhunā raṇa-sīmni nātha nihateṣu bhartṛṣu
bhavata ātra vāgaḍa-vadhū-janaḥ kṛto rati-sandhivigraha-kathā-parāṅmukhaḥ //
adhunāpi deva muralāṅganājanais vijayapraśastir iva likhyate tava
galadañjanāśrupṛṣatāvalicchalāl lasadindupāṇḍuṣu kapolabhittiṣu //
adhuna āpi deva muralā-aṅganā-janais vijaya-praśastir iva likhyate tava
galad-añjana-aśru-pṛṣata-āvalicchalāl lasad-indu-pāṇḍuṣu kapola-bhittiṣu //
rabhasād apāsya maṇikaṅkaṇāvalīḥ kanakāravindakatakeṣu te 'sinā
na kim arpitāni nṛpa lāṭayoṣitā sphaṭikākṣasūtravalayāni pāṇiṣu //
rabhasād apāsya maṇi-kaṅkaṇa-āvalīḥ kanaka-aravinda-katakeṣu te 'sinā
na kim arpitāni nṛpa lāṭa-yoṣitā sphaṭika-akṣasūtra-valayāni pāṇiṣu //
nayanāmbubhiḥ snapitadhūsarādharāḥ pratibaddharūkṣamalinaikaveṇayaḥ
nihitā na kiṃ mahati śokasāgare jagatīndra kosalapateḥ purandhrayaḥ //
nayana-ambubhiḥ snapita-dhūsara-adharāḥ pratibaddha-rūkṣa-malina-eka-veṇayaḥ
nihitā na kiṃ mahati śoka-sāgare jagatī-indra kosala-pateḥ purandhrayaḥ //
uditena vairitimiradruhābhitas tava nātha vikramamayūkhamālinā
gamitāḥ prabhāvalayaśūnyatāṃ jhaṭity aparāntapārthivavadhūmukhendavaḥ //
uditena vairi-timira-druha ābhitas tava nātha vikrama-mayūkha-mālinā
gamitāḥ prabhā-valaya-śūnyatāṃ jhaṭity aparānta-pārthiva-vadhū-mukhendavaḥ //
ativelam uttaradigantavartinā samaraśramābhyuditagharmabindunā
śaradindunirmalam apāyi bhūbhṛtām asipatrapātrapatitaṃ tvayā yaśaḥ //
ativelam uttara-dig-anta-vartinā samara-śrama-abhyudita-gharma-bindunā
śarad-indu-nirmalam apāyi bhūbhṛtām asi-patra-pātra-patitaṃ tvayā yaśaḥ //
nijarandhragopanapaṭīyasābhitaḥ pararandhradṛṣṭipaṭucāracakṣuṣā
nayabhinnasāhasabhuvā bhuvastale bhavatā samaṃ kathaya ko viruddhyate //
nija-randhra-gopana-paṭīyasa ābhitaḥ para-randhra-dṛṣṭi-paṭu-cāra-cakṣuṣā
naya-bhinna-sāhasa-bhuvā bhuvas-tale bhavatā samaṃ kathaya ko viruddhyate //
naradeva daivam adhikṛtya yā vipat nipataty avantiviṣaye kathaṃ cana
śikhimuktamantrahaviṣā vihanyate tava sā vasiṣṭhamahasā purodhasā //
nara-deva daivam adhikṛtya yā vipat nipataty avanti-viṣaye kathaṃ cana
śikhi-mukta-mantra-haviṣā vihanyate tava sā vasiṣṭha-mahasā purodhasā //
nṛpa vāsarāṇi nirupaplavāḥ prajāḥ sukham ātmakarmaṇi ratā nayanti yat
vijayaṃ jayaikasuhṛdo 'sya sarvadā nanu kārmukasya tava tadvijṛmbhitam //
nṛpa vāsarāṇi nirupaplavāḥ prajāḥ sukham ātma-karmaṇi ratā nayanti yat
vijayaṃ jaya-eka-suhṛdo 'sya sarvadā nanu kārmukasya tava tad-vijṛmbhitam //
iti kiṃ cid eva na tava svamaṇḍale nṛpa cintyam asty uditaśaktisampadaḥ
adhunā tu nītinihitena cetasā phaṇilokakṛtyam idam eva cintyatām //
iti kiṃ cid eva na tava sva-maṇḍale nṛpa cintyam asty udita-śakti-sampadaḥ
adhunā tu nīti-nihitena cetasā phaṇi-loka-kṛtyam idam eva cintyatām //
prabhuśāktir udyamaparatvam arpitatrijagaccamatkṛtir ahaṅkṛtiś ca sā
asurasya tasya kathitā narendra te nagarī ca mekalanagendrakanyayā //
prabhu-śāktir udyama-paratvam arpitatrijagac-camatkṛtir ahaṅkṛtiś ca sā
asurasya tasya kathitā narendra te nagarī ca mekala-nagendra-kanyayā //
abhigamya eva sas tavādhunā ripur marutām udāranijakāryasiddhaye
śrutilagnagandhagajabṛṃhitaḥ kṣaṇaṃ nṛpa kesarī kathaya kiṃ vilambate //
abhigamya eva sas tava adhunā ripur marutām udāra-nija-kārya-siddhaye
śruti-lagna-gandha-gaja-bṛṃhitaḥ kṣaṇaṃ nṛpa kesarī kathaya kiṃ vilambate //
navasāhasāṅka, na tavāsurād ahaṃ kalayāmi samprati kim apy atādṛśam
vidhutiḥ kadā cana vibho na bhūbhṛtaḥ kalaviṅkapakṣapavanena śāṅkyate //
navasāhasāṅka, na tava asurād ahaṃ kalayāmi samprati kim apy atādṛśam
vidhutiḥ kadā cana vibho na bhūbhṛtaḥ kalaviṅka-pakṣa-pavanena śāṅkyate //
bhavatā yadoccalita eṣa dakṣiṇaś caraṇas tadaiva suravairiyoṣitām
vigalanti deva nayanodabindavaḥ śaradindupāṇḍuni kapolamaṇḍale //
bhavatā yada ūccalita eṣa dakṣiṇaś caraṇas tada aiva sura-vairi-yoṣitām
vigalanti deva nayana-udabindavaḥ śarad-indu-pāṇḍuni kapola-maṇḍale //
vijayaikasadmani guṇaḥ śarāsane tava yāvad atra na nṛpādhirohati
tuhinacchaṭādhavalacāmarasmitā vilasanti tāvad asurālaye śriyaḥ //
vijaya-eka-sadmani guṇaḥ śarāsane tava yāvad atra na nṛpa-adhirohati
tuhina-cchaṭā-dhavala-cāmara-smitā vilasanti tāvad asura-ālaye śriyaḥ //
kanakāravindam aravindalocana praṇayena naiva saḥ samarpayiṣyati
suranirjayārjitamadāvṛte 'ntaraṃ labhate na sāma kila tādṛśaṃ hṛdi //
kanaka-aravindam aravinda-locana praṇayena na eva saḥ samarpayiṣyati
sura-nirjaya-arjita-mada-āvṛte 'ntaraṃ labhate na sāma kila tādṛśaṃ hṛdi //
bhavataḥ kuto 'pi nṛpa yāvad āgamaṃ na sa vetti tāvad abhiyoktum arhasi
sahasānyathā rahasi mantribodhitaḥ paritaḥ svadurghaṭane yatiṣyate //
bhavataḥ kuto 'pi nṛpa yāvad āgamaṃ na sa vetti tāvad abhiyoktum arhasi
sahasa ānyathā rahasi mantri-bodhitaḥ paritaḥ sva-durghaṭane yatiṣyate //
kṛtanūtanārgalakapāṭasaṃpuṭāṃ subhaṭair udāyudhakarair adhiṣṭhitām
paritaḥ sukhātaparikhāṃ punaḥ purīṃ racitaikadurgam apathāṃ vidhāsyati //
kṛta-nūtana-argala-kapāṭa-saṃpuṭāṃ subhaṭair udāyudha-karair adhiṣṭhitām
paritaḥ sukhāta-parikhāṃ punaḥ purīṃ racita-eka-durgam apathāṃ vidhāsyati //
valite 'pi kiṃ cana dhanuḥparigrahe bhuvanatrayaprathitasāhase tvayi
api jāyate dhṛtiviparyayo harer asureṣu kaiva gaṇanā tapasviṣu //
valite 'pi kiṃ cana dhanuḥ-parigrahe bhuvana-traya-prathita-sāhase tvayi
api jāyate dhṛti-viparyayo harer asureṣu ka aiva gaṇanā tapasviṣu //
niyataṃ, narendra, vidatphaṇāmaṇisphuradaṃśusūtritanavātapaṃ nabhaḥ
suravairivīryadṛḍhamatsaraṃ puraḥ phaṇisainyam ājibhuvi te bhaviṣyati //
niyataṃ, narendra, vidat-phaṇā-maṇisphurad-aṃśu-sūtrita-nava-ātapaṃ nabhaḥ
sura-vairi-vīrya-dṛḍha-matsaraṃ puraḥ phaṇi-sainyam āji-bhuvi te bhaviṣyati //
adhunaiva te 'tra nijatāṃ vrajanti vā subhaṭāḥ svayaṃ vidhivaśena ke cana
kapayaḥ purā raghupater yathā vane hanumatpataṅgatanayāṅgadādayaḥ //
adhuna aiva te 'tra nijatāṃ vrajanti vā subhaṭāḥ svayaṃ vidhi-vaśena ke cana
kapayaḥ purā raghupater yathā vane hanumat-pataṅga-tanaya-aṅgada-ādayaḥ //
yad udīritaś ca purukutsakāntayā saritāsi vaṅkumunidarśanaṃ prati
pratibhāti kiṃ cana mamaiva tatra te kim u nirmukheṅgitavidas tadiṅgitam //
yad udīritaś ca puru-kutsa-kāntayā sarita āsi vaṅku-muni-darśanaṃ prati
pratibhāti kiṃ cana mama eva tatra te kim u nirmukha-iṅgita-vidas tad-iṅgitam //
athavaika eva vibhur asy arer vadhe nanu dhāma tat sphurati śārṅgiṇas tvayi
uditakrudhas tripuradāhaḍambare śaratām avāpa kila yat pinākinaḥ //
athava aika eva vibhur asy arer vadhe nanu dhāma tat sphurati śārṅgiṇas tvayi
udita-krudhas tripura-dāha-ḍambare śaratām avāpa kila yat pinākinaḥ //
avalokayāmi śakunaṃ yathā tathā tad avaimi pakṣmaladṛśaḥ sabhāntare
na cirād upoḍḥapulakena pāṇinā kanakāravindam avataṃsayiṣyasi //
avalokayāmi śakunaṃ yathā tathā tad avaimi pakṣmala-dṛśaḥ sabhā-antare
na cirād upoḍḥa-pulakena pāṇinā kanaka-aravindam avataṃsayiṣyasi //
tvam ihaiva nātha maṇidhāmni tiṣṭha vā na hi nāma tādṛśam idaṃ prayojanam
asuraṃ nihatya sahasaiva tatkṣaṇād aham ānayāmi tapanīyapaṅkajam //
tvam iha eva nātha maṇi-dhāmni tiṣṭha vā na hi nāma tādṛśam idaṃ prayojanam
asuraṃ nihatya sahasa aiva tat-kṣaṇād aham ānayāmi tapanīya-paṅkajam //
vijayī yad asmi smareṣu jitvarāḥ prabhavanti tatra tava pādapāṃsavaḥ
aruṇo yad andhatamasaṃ niṣedhati sphuritaṃ narādhipa tad arkatejasām //
vijayī yad asmi smareṣu jitvarāḥ prabhavanti tatra tava pāda-pāṃsavaḥ
aruṇo yad andhatamasaṃ niṣedhati sphuritaṃ narādhipa tad arka-tejasām //
nāyakavākyam
nāyaka-vākyam
masṛṇoktipallavitanītivikramakramam ity udīrya virate ramāṅgade
saḥ sarasvatīmukhararatnanūpuradhvanipeśalaṃ nṛpatir ādade vacaḥ //
masṛṇa-ukti-pallavita-nīti-vikramakramam ity udīrya virate ramāṅgade
saḥ sarasvatī-mukhara-ratna-nūpuradhvani-peśalaṃ nṛpatir ādade vacaḥ //
tvadṛte mukhāt sukhanirastasaṃśayaprasareyaṃ bhāratī ullasati kasya bhāratī
śaśalakṣmaṇaḥ paramakharvaśarvarītimirachiducchalati kāntikandali //
tvad-ṛte mukhāt sukha-nirasta-saṃśayaprasara īyaṃ bhāratī ullasati kasya bhāratī
śaśalakṣmaṇaḥ parama-kharva-śarvarītimira-chid-ucchalati kānti-kandali //
tava vedmi pauruṣam ahaṃ tvayā vinā na vapuḥsthitiṃ kva cana kartum utsahe
dhanuṣīva dīrghaguṇasaṅgate yatas tvayi me dṛḍhapraṇayavāsitaṃ manaḥ //
tava vedmi pauruṣam ahaṃ tvayā vinā na vapuḥ-sthitiṃ kva cana kartum utsahe
dhanuṣi iva dīrgha-guṇa-saṅgate yatas tvayi me dṛḍha-praṇaya-vāsitaṃ manaḥ //
gamane tad ehi sahitau yatāvahe jhaṭiti triviṣṭaparipoḥ purīṃ prati
apade yad udyamakathāvirodhinī na hi siddhaye bhavati dīrghasūtratā //
gamane tad ehi sahitau yatāvahe jhaṭiti triviṣṭapa-ripoḥ purīṃ prati
apade yad udyama-kathā-virodhinī na hi siddhaye bhavati dīrgha-sūtratā //
śukavākyam
śuka-vākyam
iti pārśvavartinam udīrya maunavān abhavat sa mālavakuraṅgalāñchanaḥ
tvarayāvatīrya saś ca ratnapañjarāt purataḥ śuko 'sya puna ity abhāṣata //
iti pārśvavartinam udīrya maunavān abhavat sa mālava-kuraṅga-lāñchanaḥ
tvaraya āvatīrya saś ca ratna-pañjarāt purataḥ śuko 'sya puna ity abhāṣata //
śṛṇu śaṅkhacūḍaśucivaṃśabhūr ahaṃ nṛpa, ratnacūḍa iti nāgarakaḥ
udapādi kaṇvamuniśiṣyaśāpataḥ śukatā mameyam animīlitasmṛtiḥ //
śṛṇu śaṅkhacūḍa-śuci-vaṃśa-bhūr ahaṃ nṛpa, ratnacūḍa iti nāgarakaḥ
udapādi kaṇva-muni-śiṣya-śāpataḥ śukatā mama-iyam animīlita-smṛtiḥ //
praṇayoktibhir munir atha prasedivān iti me saḥ śāpatimirāvadhiṃ vyadhāt
vaśināṃ ruṣo matiṣu nāsate ciraṃ jalavipuṣaś ca, nṛpa, sasyasūciṣu //
praṇaya-uktibhir munir atha prasedivān iti me saḥ śāpa-timira-avadhiṃ vyadhāt
vaśināṃ ruṣo matiṣu na-āsate ciraṃ jala-vipuṣaś ca, nṛpa, sasya-sūciṣu //
tvam aphalgu neṣyasi śaśiprabhāntikaṃ navasāhasāṅkanṛpater yadā vacaḥ
niyataṃ bhaviṣyati tadā kumāra te śukarūparūpaparivartanotsavaḥ //
tvam aphalgu neṣyasi śaśiprabhā-antikaṃ navasāhasāṅka-nṛpater yadā vacaḥ
niyataṃ bhaviṣyati tadā kumāra te śuka-rūpa-rūpa-parivartana-utsavaḥ //
tad anaṅgaṣaṣṭhaśaraṃ saṃdiśa svayaṃ śanakaiḥ kim apy uragabālikāṃ prati
hṛdi yan nidhāya sahasaiva yāmy ahaṃ phaṇinām anamramaṇitoraṇāṃ purīm //
tad anaṅga-ṣaṣṭha-śaraṃ saṃdiśa svayaṃ śanakaiḥ kim apy uraga-bālikāṃ prati
hṛdi yan nidhāya sahasa aiva yāmy ahaṃ phaṇinām anamra-maṇi-toraṇāṃ purīm //
VAR 10.49a: {#śaraṃ\lem \em; #śara \ed}
ayi maunam etad avanīndra, mucyatāṃ drutam ucyatāṃ ca kim iyaṃ mayi trapā
pṛthag asmi deva na hi te paricchadāt ucitaṃ na tan mayi rahasyagopanam //
ayi maunam etad avanīndra, mucyatāṃ drutam ucyatāṃ ca kim iyaṃ mayi trapā
pṛthag asmi deva na hi te paricchadāt ucitaṃ na tan mayi rahasya-gopanam //
nāyakavākyam
nāyaka-vākyam
iti valgu jalpati śuke 'tha vismayād api vismayaṃ param avāpa pārthivaḥ
avadac ca pañjaram ivāsya kalpayan daśanāṃśubhiḥ sphaṭikasūcikomalaiḥ //
iti valgu jalpati śuke 'tha vismayād api vismayaṃ param avāpa pārthivaḥ
avadac ca pañjaram iva asya kalpayan daśana-aṃśubhiḥ sphaṭika-sūci-komalaiḥ //
vipadaṃ vilokya tava duḥsahām imām ayi ratnacūḍa mama dūyate manaḥ
patitaṃ kukūladahane na kasya vā mṛdumālatīmukulamālyamādhaye //
vipadaṃ vilokya tava duḥsahām imām ayi ratnacūḍa mama dūyate manaḥ
patitaṃ kukūla-dahane na kasya vā mṛdu-mālatī-mukula-mālya-mādhaye //
nāyikāṃ prati saṃdeśaḥ
nāyikāṃ prati saṃdeśaḥ
ghaṭitaṃ vidher idam ajaryam āvayor na ramāṅgadān mama sakhe 'tiricyase
idam ārya tat tvayi vimuktayantraṇo nanu saṃdiśāmi hariṇīdṛśāṃ prati //
ghaṭitaṃ vidher idam ajaryam āvayor na ramāṅgadān mama sakhe 'tiricyase
idam ārya tat tvayi vimukta-yantraṇo nanu saṃdiśāmi hariṇī-dṛśāṃ prati //
virate 'pi meghatimire natāṅgi me na gatāsi locanapathaṃ yadā tadā
phaṇilokabhūmim atidurgamām imām aviśaṃ tava anupadam eva sudnari //
virate 'pi megha-timire nata-aṅgi me na gata āsi locana-pathaṃ yadā tadā
phaṇi-loka-bhūmim atidurgamām imām aviśaṃ tava anupadam eva sudnari //
nagarīṃ tvadāttahṛdayo 'pi bhoginām aham āgato na mṛgadīrghalocane
śrutayendusūtisaritānyato hṛtaḥ sahasaiva hemaśatapatravārtayā //
nagarīṃ tvad-ātta-hṛdayo 'pi bhoginām aham āgato na mṛga-dīrgha-locane
śrutaya īndu-sūti-sarita ānyato hṛtaḥ sahasa aiva hema-śata-patra-vārtayā //
atipāṭalādharam avāñcitaṃ hriyā smitakāntimat stimitaratnakuṇḍalam
tadapāṅgasaṅkalitalocanotpalaṃ phaṇilokakaumudi mukhaṃ smarāmi te //
atipāṭala-adharam avāñcitaṃ hriyā smita-kāntimat stimita-ratna-kuṇḍalam
tad-apāṅga-saṅkalita-locana-utpalaṃ phaṇi-loka-kaumudi mukhaṃ smarāmi te //
dvitaye dvayena sahasojjhitas tadā śaśisūtisindhupulinodare śaraḥ
jagadekavibhramabhvā bhuvastale sutanu tvayā mayi ca puṣpadhanvanā //
dvitaye dvayena sahasā-ujjhitas tadā śaśi-sūti-sindhu-pulina-udare śaraḥ
jagad-eka-vibhrama-bhvā bhuvas-tale sutanu tvayā mayi ca puṣpadhanvanā //
dhṛtam ūrmihastanivahena revayā nanu phenakānti karabhoru me patat
viṣaye dṛśor upadaśaṃ manaḥśilālikhitaikahaṃsamithunaṃ tavāṃśukam //
dhṛtam ūrmi-hasta-nivahena revayā nanu phena-kānti karabha-ūru me patat
viṣaye dṛśor upadaśaṃ manaḥśilālikhita-eka-haṃsa-mithunaṃ tava aṃśukam //
maṇikāntiluptatimire rasātale bhavatīm ihānusaratā tanūdari
avalokitāny atha mayā padāni te sahasā suvarṇasikatāṅkite pathi //
maṇi-kānti-lupta-timire rasātale bhavatīm iha anusaratā tanu-udari
avalokitāny atha mayā padāni te sahasā suvarṇa-sikata-aṅkite pathi //
sarale jaṭhity uditakārśyadorlatāgailtāni ratnavalayāni te mayā
katham apy udaśrupṛṣataṃ pade pade cakitena candramukhi vīkṣitāni ca //
sarale jaṭhity udita-kārśya-dor-latāgailtāni ratna-valayāni te mayā
katham apy udaśrupṛṣataṃ pade pade cakitena candra-mukhi vīkṣitāni ca //
manasā kim ālikhati kiṃ samācaraty adhunā kim induvadanā ca vakti sā
iti me 'padiśya bhavatīṃ pravṛttayā hṛdayaṃ saśalyam iva hanta cintayā //
manasā kim ālikhati kiṃ samācaraty adhunā kim indu-vadanā ca vakti sā
iti me 'padiśya bhavatīṃ pravṛttayā hṛdayaṃ saśalyam iva hanta cintayā //
paritāpavatyaviralocchalatprabhātuhinacchaṭābhir asitābjalocane
śaradindudīdhitikalāpasundaras tava hāra eṣa hṛdi siñcatīva mām //
paritāpavaty-avirala-ucchalat-prabhātuhina-cchaṭābhir asita-abja-locane
śarad-indu-dīdhiti-kalāpa-sundaras tava hāra eṣa hṛdi siñcati iva mām //
kathaya priye nihitasāndracandanadravaśītalojjvalakarā kucadvaye
mama hārayaṣṭir api sā sakhīva kiṃ madanābhitāpam apaṭūkaroti te //
kathaya priye nihita-sāndra-candanadrava-śītala-ujjvala-karā kuca-dvaye
mama hāra-yaṣṭir api sā sakhi īva kiṃ madana-abhitāpam apaṭūkaroti te //
kṣaṇam apy aho patasi me śucismite na samutsukasya tava vismṛteḥ pathi
jhaṭiti praviśya hṛdaye mamātra kiṃ likhitāsi padmamukhi puṣpaketunā //
kṣaṇam apy aho patasi me śuci-smite na samutsukasya tava vismṛteḥ pathi
jhaṭiti praviśya hṛdaye mama atra kiṃ likhita āsi padma-mukhi puṣpaketunā //
samudvahantī sravadañjanāśrughorotkaraśyāmitakaṅkaṇena
karāravindena mukhendubimbam āpāṇḍurakṣāmakapolabhitti //
samudvahantī sravad-añjana-aśrughora-utkara-śyāmita-kaṅkaṇena
kara-aravindena mukha-indu-bimbam āpāṇḍura-kṣāma-kapola-bhitti //
nave nave paṅkajinīpalāśamṛṇālahārādisanāthapārśve
pravālalīlāstaraṇe niṣaṇṇā siṃhāsane manmathapārthivasya //
nave nave paṅkajinī-palāśamṛṇāla-hāra-ādi-sanātha-pārśve
pravāla-līlā-āstaraṇe niṣaṇṇā siṃhāsane manmatha-pārthivasya //
bālapravālāṅkurapāṭalasya lāvaṇyaratnākarakaustubhasya
udūṣmaṇā niḥśvasitena kāntiṃ kadarthayantī daśanacchadasya //
bāla-pravāla-aṅkura-pāṭalasya lāvaṇya-ratna-ākara-kaustubhasya
udūṣmaṇā niḥśvasitena kāntiṃ kadarthayantī daśana-cchadasya //
analpasaṅkalpavikalpajālaviloḍanair na svam api smarantī
sasādhvasenāvirataṃ mayā tvam utprekṣyase pannagarājaputri //
analpa-saṅkalpa-vikalpa-jālaviloḍanair na svam api smarantī
sa-sādhvasena avirataṃ mayā tvam utprekṣyase pannaga-rāja-putri //
SYNTAX: kalāpakas
brūmaḥ kiyan naya kathaṃ cana kālam alpam atrābjapatranayane nayane nimīlya
hemāmbujaṃ taruṇi tat tarasāpahṛtya devadviṣo 'yam aham āgata ity avehi //
brūmaḥ kiyan naya kathaṃ cana kālam alpam atra abja-patra-nayane nayane nimīlya
hema-ambujaṃ taruṇi tat tarasa āpahṛtya deva-dviṣo 'yam aham āgata ity avehi //
bhadraitad vraja ratnacūḍanibiḍapremārdram asmadvacas tasyās tatra kuraṅgaśāvakadṛśaḥ karṇāvataṃsīkuru
śāpānte bata vismariṣyasi bhrātas tad ekaṃ kim apy ādāya svayam eva tatprativacaḥ pārśvaṃ mamābhyeṣyasi //
bhadra aitad vraja ratnacūḍa-nibiḍa-prema-ārdram asmad-vacas tasyās tatra kuraṅga-śāvaka-dṛśaḥ karṇa-avataṃsīkuru
śāpa-ante bata vismariṣyasi bhrātas tad ekaṃ kim apy ādāya svayam eva tat-prativacaḥ pārśvaṃ mama abhyeṣyasi //
iti nṛpateḥ svānte kṛtvā manomṛgavāgurāṃ giram udakamannistriṃśābhe nabhasy aśanaiḥ śukaḥ
ciravinihitāṃ dṛṣṭiṃ tasmān nivartya tathotsuko jhaṭiti gamane devo 'py asīt saḥ sāhasalāñchanaḥ //
iti nṛpateḥ svānte kṛtvā manomṛga-vāgurāṃ giram udakaman-nistriṃśa-ābhe nabhasy aśanaiḥ śukaḥ
cira-vinihitāṃ dṛṣṭiṃ tasmān nivartya tatha ūtsuko jhaṭiti gamane devo 'py asīt saḥ sāhasa-lāñchanaḥ //
iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye ratnacūḍa-saṃpreṣaṇo nāma daśamaḥ sargaḥ
ekādaśaḥ sargaḥ
śatrujayārthaṃ prasthānam
śatru-jaya-arthaṃ prasthānam
atha bibhrat sarāgeṇa hṛdayena kṛśodarīm
saḥ pratasthe mahīnāthaḥ kareṇa ca dhanurlatām //
atha bibhrat sa-rāgeṇa hṛdayena kṛśa-udarīm
saḥ pratasthe mahī-nāthaḥ kareṇa ca dhanur-latām //
indranīlapratolītaḥ sa nirgacchan patiḥ śriyaḥ
tatkāntiśyāmatāṃ gatvā kṣaṇaṃ kṛṣṇa ivābabhau //
indranīla-pratolītaḥ sa nirgacchan patiḥ śriyaḥ
tat-kānti-śyāmatāṃ gatvā kṣaṇaṃ kṛṣṇa ivā ababhau //
āsannapadmasarasā kusumānamraśākhinā
so narmadopadiṣṭena gantuṃ pravavṛte pathā //
āsanna-padma-sarasā kusuma-ānamra-śākhinā
so narmadā-upadiṣṭena gantuṃ pravavṛte pathā //
yāntam ekāntaśiśirāḥ samīrās taṃ siṣevire
elālavaṅgakaṅkolajātīphalasugandhayaḥ //
yāntam ekānta-śiśirāḥ samīrās taṃ siṣevire
elā-lavaṅga-kaṅkolajātī-phala-sugandhayaḥ //
cakras tasyānilasparśakvaṇatkāñcanapallavāḥ
mauktikastabakasmerā vismayaṃ ratnavīrudhaḥ //
cakras tasya anila-sparśakvaṇat-kāñcana-pallavāḥ
mauktika-stabaka-smerā vismayaṃ ratna-vīrudhaḥ //
amandamārutākṣepamuktamuktāphalacchalāt
caladvaṃśalatā mūrdhni tasya lājān ivākiran //
amanda-māruta-ākṣepamukta-muktāphala-cchalāt
calad-vaṃśa-latā mūrdhni tasya lājān ivā akiran //
agalan kusumavyājāt tasminn abhyarṇagāmini
pātālakalpavṛkṣāṇām ānandāśrulavā iva //
agalan kusuma-vyājāt tasminn abhyarṇa-gāmini
pātāla-kalpavṛkṣāṇām ānanda-aśrulavā iva //
aravindamukhakroḍakrīḍanmukharaṣaṭpadā
anāmayam ivāpṛcchat tam abhyāgatam abjinī //
aravinda-mukha-kroḍakrīḍan-mukhara-ṣaṭpadā
anāmayam iva apṛcchat tam abhyāgatam abjinī //
śaśiprabhākṣivistārasaṃvādinyaḥ pade pade
taṃ kim apy ārdratāṃ ninyur araṇyahariṇīdṛśaḥ //
śaśiprabhā-akṣi-vistārasaṃvādinyaḥ pade pade
taṃ kim apy ārdratāṃ ninyur araṇya-hariṇī-dṛśaḥ //
upayuktāmṛtaspardhinārikelaphalodakān
āsvāditalavāṅgailāpūganāgalatādalān //
upayukta-amṛta-spardhinārikela-phala-udakān
āsvādita-lavāṅga-elā-pūga-nāgalatā-dalān //
śayyīkṛtātanusvarṇakadalībālapallavān
viṣṭarīkṛtavistīrṇacandrakāntaśilātalān //
śayyīkṛta-atanu-svarṇakadalī-bāla-pallavān
viṣṭarīkṛta-vistīrṇacandrakānta-śilā-talān //
tatkālocitakartavyavyāvṛttaikaramāṅgadān
āvṛttivihitapreyaḥphaṇirājasutākathān //
tat-kāla-ucita-kartavyavyāvṛtta-eka-ramāṅgadān
āvṛtti-vihita-preyaḥphaṇi-rāja-sutā-kathān //
hṛdayanyastakarpūramṛṇālanalinīdalān
puṃḥkokilakulollāpajanitasmarasañjvarā //
hṛdaya-nyasta-karpūramṛṇāla-nalinī-dalān
puṃḥ-kokila-kula-ullāpajanita-smara-sañjvarā //
jāmbūnadalatāgulmavihitāśrayasauhṛdān
gacchan sas tatra kati cin nivāsān vyadhitādhvani //
jāmbūnada-latā-gulmavihita-āśraya-sauhṛdān
gacchan sas tatra kati cin nivāsān vyadhita adhvani //
SYNTAX: kulakam
vaṅkumunyāśramaprāptiḥ
vaṅkumuny-āśrama-prāptiḥ
saṃprāpa pṛthivīpālaḥ kālena kiyatāpy atha
saḥ kūlopāntavicaranyaṅku vaṅkutapovanam //
saṃprāpa pṛthivīpālaḥ kālena kiyata āpy atha
saḥ kūla-upānta-vicaranyaṅku vaṅku-tapovanam //
āśramavarṇanam
āśrama-varṇanam
hṛtaṃ kutūhalenālaṃ tadālokanajanmanā
patiṃ madhyamalokasya taṃ jagāda ramāṅgadaḥ //
hṛtaṃ kutūhalena alaṃ tad-ālokana-janmanā
patiṃ madhyama-lokasya taṃ jagāda ramāṅgadaḥ //
sīmā satītiśabdasya sakuśāṅkālpapallavā
maithilīva śriyaṃ dhatte kām apy āśramabhūr iyam //
sīmā sa-tīti-śabdasya sa-kuśa-aṅka-alpa-pallavā
maithili īva śriyaṃ dhatte kām apy āśrama-bhūr iyam //
ito vānti havir dhūmalatālasyapradā ime
marutaḥ pāvanāḥ pakvapuroḍāśasugandhayaḥ //
ito vānti havir dhūmalatā-ālasya-pradā ime
marutaḥ pāvanāḥ pakvapuroḍāśa-sugandhayaḥ //
ito hiraṇmayī bhūmis taravo hemavalkalāḥ
unnidrahemapadmāni payāṃsīva pade pade //
ito hiraṇmayī bhūmis taravo hema-valkalāḥ
unnidra-hema-padmāni payāṃsi iva pade pade //
kākapakṣāṅkamūrdhānaḥ paśyaite guruśikṣayā
baṭavaḥ khaṇḍayanty atra samidhaś ca padāni ca //
kāka-pakṣa-aṅka-mūrdhānaḥ paśya ete guru-śikṣayā
baṭavaḥ khaṇḍayanty atra samidhaś ca padāni ca //
anayā sāma gāyantyā svarasaṃśayavān ayam
itaḥ karoti kalahaṃ śukaḥ sārikayā samam //
anayā sāma gāyantyā svara-saṃśayavān ayam
itaḥ karoti kalahaṃ śukaḥ sārikayā samam //
idam atrādbhutaṃ paśya madaklinnaṃ gajasya yat
gaṇḍalekhāṃ nakhāgreṇa śanaiḥ kaṇḍūyate hariḥ //
idam atra adbhutaṃ paśya mada-klinnaṃ gajasya yat
gaṇḍa-lekhāṃ nakha-agreṇa śanaiḥ kaṇḍūyate hariḥ //
prabhāmaṇḍalaparyastatamasaḥ śataśaḥ pathi
tavāpatanti pātālaravayo 'mī maharṣayaḥ //
prabhā-maṇḍala-paryastatamasaḥ śataśaḥ pathi
tavā apatanti pātālaravayo 'mī maharṣayaḥ //
eṣāṃ dvitayam etābhiḥ kapilābhir alaṅkṛtam
uṭajaprāṅgaṇaṃ gobhir jaṭābhir abhitaḥ śiraḥ //
eṣāṃ dvitayam etābhiḥ kapilābhir alaṅkṛtam
uṭaja-prāṅgaṇaṃ gobhir jaṭābhir abhitaḥ śiraḥ //
ito gātraparāvṛttibhagnāsthi puruṣetarān
muneḥ śayyākuśān atti bālaḥ kastūrikāmṛgaḥ //
ito gātra-parāvṛttibhagna-asthi puruṣa-itarān
muneḥ śayyā-kuśān atti bālaḥ kastūrikā-mṛgaḥ //
ito 'py ayam ṛṣiḥ paśya japāpāṭalayānayā
gavānugamyate sāyaṃ saṃdhyeva divākaraḥ //
ito 'py ayam ṛṣiḥ paśya japā-pāṭalaya ānayā
gava ānugamyate sāyaṃ saṃdhya īva divākaraḥ //
sahasaivātithiḥ prāptaḥ ko 'py ayaṃ bhavatām iti
eṣa praty uṭajaṃ vakti sasaṃbhramam ayaṃ śukaḥ //
sahasa aiva atithiḥ prāptaḥ ko 'py ayaṃ bhavatām iti
eṣa praty uṭajaṃ vakti sa-saṃbhramam ayaṃ śukaḥ //
ataḥ saṃprati vīkṣante kautukottānitekṣaṇāḥ
tvām indum iva paryāptamaṇḍalaṃ munikanyakāḥ //
ataḥ saṃprati vīkṣante kautuka-uttānita-īkṣaṇāḥ
tvām indum iva paryāptamaṇḍalaṃ muni-kanyakāḥ //
bhūdattasmarasāmrājyaṃ mukhaśrītarjitendu ca
āsām indīvarākṣīṇām alaṅkāro navaṃ vayaḥ //
bhū-datta-smara-sāmrājyaṃ mukha-śrī-tarjita-indu ca
āsām indīvara-akṣīṇām alaṅkāro navaṃ vayaḥ //
muktāstraḥ strīṣu kandarpo devātrānuśayād iva
śaṅke saṃtyajya kodaṇḍam āttadaṇḍas tapasyati //
mukta-astraḥ strīṣu kandarpo deva atra anuśayād iva
śaṅke saṃtyajya kodaṇḍam ātta-daṇḍas tapasyati //
vaṅkumunidarśanam
vaṅkumuni-darśanam
tasminn ityuktavaty eva tathā savidhavartmani
tataḥ pṛthvīśaśāṅkena vaṅkumunir adṛśyata //
tasminn ity-uktavaty eva tathā savidha-vartmani
tataḥ pṛthvī-śaśāṅkena vaṅku-munir adṛśyata //
aṃsāvalambinīr bibhrat sandhyābhrakapiśā jaṭāḥ
prasṛtā iva nirgatya paramajyotiṣaḥ śikhāḥ //
aṃsa-avalambinīr bibhrat sandhyā-abhra-kapiśā jaṭāḥ
prasṛtā iva nirgatya parama-jyotiṣaḥ śikhāḥ //
dadhadyajñopavītena sīmantitam uraḥsthalam
jāhnavīnirjhareṇeva nabhaḥ prāleyapāṇḍunā //
dadhad-yajñopavītena sīmantitam uraḥ-sthalam
jāhnavī-nirjhareṇa iva nabhaḥ prāleya-pāṇḍunā //
śuddhaikaguṇasaṃpṛktām akṣamālāṃ dadhat kare
mūrtāṃ tīvratapaḥsiddhim ātmanaḥ phalitām iva //
śuddha-eka-guṇa-saṃpṛktām akṣa-mālāṃ dadhat kare
mūrtāṃ tīvra-tapaḥ-siddhim ātmanaḥ phalitām iva //
yogakṣemopapattyartham upaviṣṭaḥ kuśāsane
napteva maithilībhartur atithir nāma pārthivaḥ //
yoga-kṣema-upapatty-artham upaviṣṭaḥ kuśa-āsane
napta īva maithilī-bhartur atithir nāma pārthivaḥ //
priyasomaḥ sadāyuktaḥ priyayā cānasūyayā
pātram atrir ivogrāṇāṃ tapasāṃ tejasām iva //
priya-somaḥ sadā-yuktaḥ priyayā ca anasūyayā
pātram atrir iva ugrāṇāṃ tapasāṃ tejasām iva //
so dṛṣṭipatham āyāti yayātipratime nṛpe
tutoṣa kasya vā na syād ākṛtis tasya sā mude //
so dṛṣṭi-patham āyāti yayāti-pratime nṛpe
tutoṣa kasya vā na syād ākṛtis tasya sā mude //
tataḥ kṛtapraṇāmasya tasya praṇatabhūbhṛtaḥ
vidadhe sa viśāmpatyur ātithyam attithipriyaḥ //
tataḥ kṛta-praṇāmasya tasya praṇata-bhūbhṛtaḥ
vidadhe sa viśāmpatyur ātithyam attithi-priyaḥ //
athādūre sukhāsīnaḥ sukhāsīne mahībhṛti
iti sūnṛtayā vācā sa vaktum upacakrame //
atha adūre sukha-āsīnaḥ sukha-āsīne mahībhṛti
iti sūnṛtayā vācā sa vaktum upacakrame //
adya naḥ puṇyabījena mukto yat satyam aṅkuraḥ
lalāma lokatritaye yena tvam avalokitaḥ //
adya naḥ puṇya-bījena mukto yat satyam aṅkuraḥ
lalāma loka-tritaye yena tvam avalokitaḥ //
tava śaṃsati saubhāgyam abhijāteyam ākṛtiḥ
indoḥ sudhānidhānatvaṃ jyotsnayā yat pratīyate //
tava śaṃsati saubhāgyam abhijāta īyam ākṛtiḥ
indoḥ sudhā-nidhānatvaṃ jyotsnayā yat pratīyate //
yathā pradeśam āyātair vyaktiṃ vajrāṅkuśādibhiḥ
cakravartīty anukto 'pi cihnais tvam anumīyase //
yathā pradeśam āyātair vyaktiṃ vajrāṅkuśa-ādibhiḥ
cakravarti īty anukto 'pi cihnais tvam anumīyase //
tvadarśanotsavenaiva kṛtārthaṃ cakṣur adya naḥ
vimuñcati śaraccandre cirarūḍham api spṛhām //
tva-darśana-utsavena-eva kṛta-arthaṃ cakṣur adya naḥ
vimuñcati śarac-candre cira-rūḍham api spṛhām //
hetudvitayam evātra paramānandasampadaḥ
parabrahmopalabdhir vā saṅgataṃ vā bhavādṛśām //
hetu-dvitayam eva atra parama-ānanda-sampadaḥ
para-brahma-upalabdhir vā saṅgataṃ vā bhavādṛśām //
akṛtvā bhavataḥ praśnaṃ na sthātum aham utsahe
dhīratāṃ mama bhindanti yat kautukarasormayaḥ //
akṛtvā bhavataḥ praśnaṃ na sthātum aham utsahe
dhīratāṃ mama bhindanti yat kautuka-rasa-ūrmayaḥ //
tvayā mahībhṛtām atra vaṃśaḥ keṣām alaṅkṛtaḥ?
śrotrapīyūṣagaṇḍūṣaḥ kāni nāmākṣarāṇi te ? //
tvayā mahībhṛtām atra vaṃśaḥ keṣām alaṅkṛtaḥ?
śrotra-pīyūṣa-gaṇḍūṣaḥ kāni nāma akṣarāṇi te ? //
anena guṇinā sārdhaṃ dhanuṣānucareṇa ca
kena kāryātibhāreṇa tvam etām āgato bhuvam ? //
anena guṇinā sārdhaṃ dhanuṣa ānucareṇa ca
kena kārya-atibhāreṇa tvam etām āgato bhuvam ? //
ramāṅgadavākyam
ramāṅgada-vākyam
ity uktvā virate tasmin rājñā sasmitam īkṣitaḥ
sthitvā kṣaṇam uvācedam iṅgitajño ramāṅgadaḥ //
ity uktvā virate tasmin rājñā sa-smitam īkṣitaḥ
sthitvā kṣaṇam uvāca idam iṅgita-jño ramāṅgadaḥ //
arbudācalavarṇanam
arbudācala-varṇanam
brahmāṇḍamaṇḍapastambhaḥ śrīmān asty abudo giriḥ
upoḍhahaṃsikā yasya saritaḥ sālabhañjikā //
brahmāṇḍa-maṇḍapa-stambhaḥ śrīmān asty abudo giriḥ
upoḍha-haṃsikā yasya saritaḥ sālabhañjikā //
yaḥ sūryāṃśuśalākasya viśvasyopari tiṣṭhataḥ
vyomanīlātapatrasya daṇḍatvam adhirohat //
yaḥ sūrya-aṃśu-śalākasya viśvasya upari tiṣṭhataḥ
vyoma-nīla-ātapatrasya daṇḍatvam adhirohat //
ādātum avataṃsāya svarṇadīhemapuṣkaram
yaḥ sendranīlakaṭako bhuvo bhuja ivoddhṛtaḥ //
ādātum avataṃsāya svarṇadī-hema-puṣkaram
yaḥ sa-indranīla-kaṭako bhuvo bhuja iva uddhṛtaḥ //
śikharāsannanakṣatro lakṣyate yaḥ pratikṣapam
saśīkara ivodasto hastaḥ pātāladantinā //
śikhara-āsanna-nakṣatro lakṣyate yaḥ pratikṣapam
sa-śīkara iva udasto hastaḥ pātāla-dantinā //
yasya śṛṅgendranīlāṃśuśyāmam ādityamaṇḍalam
kṣaṇaṃ puṭakinīpatrachatrākṛti vilokyate //
yasya śṛṅga-indranīla-aṃśuśyāmam āditya-maṇḍalam
kṣaṇaṃ puṭakinī-patrachatra-ākṛti vilokyate //
nīlakaṇṭhapriyā kāmaṃ kṛtapañcānanasthitiḥ
yasyāgrabhūmir gaurīva guhāpītapayodharā //
nīlakaṇṭha-priyā kāmaṃ kṛta-pañcānana-sthitiḥ
yasya agra-bhūmir gauri īva guhā-pīta-payodharā //
adhaḥsaṃnaddhamedheṣu sthitā yasyāgrasānuṣu
prāvṛḍvilāsālāsyānām anabhijñāḥ kalāpinaḥ //
adhaḥ-saṃnaddha-medheṣu sthitā yasya agra-sānuṣu
prāvṛḍ-vilāsa-ālāsyānām anabhijñāḥ kalāpinaḥ //
induḥ kaṭakamāṇikyaṃ yasya tuṅgasya bhūbhṛtaḥ
bhuvo yasya ca kāntāyā mekhalāmaṇir aṃśumān //
induḥ kaṭaka-māṇikyaṃ yasya tuṅgasya bhūbhṛtaḥ
bhuvo yasya ca kāntāyā mekhalā-maṇir aṃśumān //
kva cit kva cit patantyā yaḥ kṛṣṇasāraḥ śaśitviṣā
kaṇḍūyata ivāsannaṃ śṛṅgeṇa hi mṛgīṃ niśi //
kva cit kva cit patantyā yaḥ kṛṣṇasāraḥ śaśi-tviṣā
kaṇḍūyata ivā asannaṃ śṛṅgeṇa hi mṛgīṃ niśi //
pāṇḍuḥ śaraddhanair ūrdhvam adhastālīvanāsitaḥ
yaḥ kailāsa ivāśliṣṭaḥ paulastyabhujasampradā //
pāṇḍuḥ śaraddhanair ūrdhvam adhastālīvanāsitaḥ
yaḥ kailāsa ivā aśliṣṭaḥ paulastya-bhuja-sampradā //
harayaḥ śerate yasya mattebhavadhaniḥsahāḥ
guhāsu nakhanirmuktamuktādanturabhūmiṣu //
harayaḥ śerate yasya matta-ibha-vadha-niḥsahāḥ
guhāsu nakha-nirmuktamuktā-dantura-bhūmiṣu //
alakacyutamandāramakarandasugandhibhiḥ
amartyamithunakrīḍā nikuñjair yasya sūcyate //
alaka-cyuta-mandāramakaranda-sugandhibhiḥ
amartya-mithuna-krīḍā nikuñjair yasya sūcyate //
udañcadindracāpāni nānāratnāṃśupallavaiḥ
sānūni yasya sevante dvaye citraśīnaḥ //
udañcad-indracāpāni nānā-ratna-aṃśu-pallavaiḥ
sānūni yasya sevante dvaye citra-śīnaḥ //
patyā saha vanānteṣu viharantyādrikanyayā
nīyante śoṇatāṃ yasya śilāḥ sālaktakaiḥ padaiḥ //
patyā saha vana-anteṣu viharantya ādri-kanyayā
nīyante śoṇatāṃ yasya śilāḥ sālaktakaiḥ padaiḥ //
pratibhānti puras te 'pi yasya valmīkavāmanāḥ
śailāḥ suvelakailāsamahendramalayādayaḥ //
pratibhānti puras te 'pi yasya valmīka-vāmanāḥ
śailāḥ suvela-kailāsamahendra-malaya-ādayaḥ //
vasiṣṭhāśramavarṇanam
vasiṣṭha-āśrama-varṇanam
atisvādhīnanīvāraphalamūlasamitkuśam
munis tapovanaṃ cakre tatrekṣvākupurohitaḥ //
ati-svādhīna-nīvāraphala-mūla-samit-kuśam
munis tapo-vanaṃ cakre tatra-ikṣvāku-purohitaḥ //
hṛtā tasyaikadā dhenuḥ kāmasargādhisūnunā
kārtavīryārjuneneva jamadagner anīyata //
hṛtā tasya-ekadā dhenuḥ kāma-sarga-adhisūnunā
kārtavīryārjunena-iva jamadagner anīyata //
VAR 11.65a: {hṛtā\lem \ed; hṛtvā \buh}; 11.65d: {-sarga+\buh#\lem -sūrga+\ed; }
sthūlāśrudhārāsaṃtānasnapitastanavalkalā
amarṣapāvakasyābhūd bhartuḥ samid arundhatī //
sthūla-aśru-dhārā-saṃtānasnapita-stana-valkalā
amarṣa-pāvakasya abhūd bhartuḥ samid arundhatī //
athātharvavidām ādyaḥ samantrām āhutiṃ dadau
vikasadvikaṭajvālājaṭile jātavedasi //
atha atharvavidām ādyaḥ sa-mantrām āhutiṃ dadau
vikasad-vikaṭa-jvālājaṭile jātavedasi //
VAR 11.67c: {-vikaṭa-\lem \ed; -vikala+\buh}
tataḥ kṣaṇat sakodaṇḍaḥ kirīṭī kāñcanāṅgadaḥ
ujjagāmāgnitaḥ ko 'pi sahemakavacaḥ pumān //
tataḥ kṣaṇat sa-kodaṇḍaḥ kirīṭī kāñcana-aṅgadaḥ
ujjagāma agnitaḥ ko 'pi sa-hema-kavacaḥ pumān //
dūraṃ saṃtamaseneva viśvāmitreṇa sā hṛtā
tenāninye muner dhenur dinaśrīr iva bhānunā //
dūraṃ saṃtamasena iva viśvāmitreṇa sā hṛtā
tena-āninye muner dhenur dina-śrīr iva bhānunā //
tatas tāpasakanyābhir ānandāśrulavāṅkitaḥ
kapolaḥ pāṇiparyaṅkāt sāśrulekhād apāsyata //
tatas tāpasa-kanyābhir ānanda-aśru-lava-aṅkitaḥ
kapolaḥ pāṇi-paryaṅkāt sa-aśru-lekhād apāsyata //
VAR 11.70d: {sā1śru-lekhāt-\lem \ed; sādhu-pūjyāt \buh}
paramāravaṃśavarṇanam
paramāra-vaṃśa-varṇanam
paramāra iti prapāt sa muner nāma cārthavat
mīlitānyanṛpacchatram ātapatraṃ ca bhūtale //
paramāra iti prapāt sa muner nāma ca-arthavat
mīlita-anya-nṛpa-cchatram ātapatraṃ ca bhū-tale //
VAR 11.71d: {ātapatraṃ\lem \ed; adhipatyaṃ \buh}
pravartitātivistīrṇasaptatantuparamparaḥ
purāṇakūrmaśeṣaṃ yaś cakārāmbhonidheḥ payaḥ //
pravartita-ativistīrṇasapta-tantu-paramparaḥ
purāṇa-kūrma-śeṣaṃ yaś cakāra ambhonidheḥ payaḥ //
sthāpitair maṇipīṭheṣu muktāprālambamālibhiḥ
bhūr iyaṃ yajvanā yena hemayūpair apūryata //
sthāpitair maṇi-pīṭheṣu muktā-prālamba-mālibhiḥ
bhūr iyaṃ yajvanā yena hema-yūpair apūryata //
praśāntacintāsantāne cireṇa namucidviṣi
amocyatāstadaityena yenerṣyākalahaṃ śacī //
praśānta-cintā-santāne cireṇa namuci-dviṣi
amocyatāsta-daityena yenā irṣyā-kalahaṃ śacī //
vaṃśaḥ pravaṛte tasmād ādirājān manor iva
nītaḥ suvṛttair gurutāṃ nṛpair muktāphalair iva //
vaṃśaḥ pravaṛte tasmād ādi-rājān manor iva
nītaḥ suvṛttair gurutāṃ nṛpair muktāphalair iva //
tasmin pṛthupratāpo 'pi nirvāpitamahītalaḥ
upendra iti sañjajñe rājā sūryendusaṃnibhaḥ //
tasmin pṛthu-pratāpo 'pi nirvāpita-mahī-talaḥ
upendra iti sañjajñe rājā sūrya-indu-saṃnibhaḥ //
sadāgatipravṛttena sītocchvasitahetunā
hanumateva yaśasā yasyālaṅghyata sāgaraḥ //
sadāgati-pravṛttena sītā-ucchvasita-hetunā
hanumata īva yaśasā yasya alaṅghyata sāgaraḥ //
śaṅkitendreṇa dadhatā pūtām avabhṛtais tanum
akāri yajvanā yena hemayūpāṅkitā mahī //
śaṅkita-indreṇa dadhatā pūtām avabhṛtais tanum
akāri yajvanā yena hema-yūpa-aṅkitā mahī //
atyacchadaśanodgacchataṃśulekhātaraṅgibhiḥ
dīrghair yasyārinārīṇāṃ niḥśvāsaiś cāmārayitam //
atyaccha-daśana-udgacchataṃśu-lekhā-taraṅgibhiḥ
dīrghair yasya ari-nārīṇāṃ niḥśvāsaiś cāmārayitam //
tasmin gate narendreṣu tadanyeṣu gateṣu ca
tatra vākpatirājākhyaḥ pārthivendur ajāyata //
tasmin gate narendreṣu tad-anyeṣu gateṣu ca
tatra vākpatirāja-ākhyaḥ pārthiva-indur ajāyata //
dīrgheṇa cakṣuṣā lakṣmīṃ bheje kuvalayasya yaḥ
nārīṇāṃ diśatānandaṃ doṣṇā sattārakeṇa ca //
dīrgheṇa cakṣuṣā lakṣmīṃ bheje kuvalayasya yaḥ
nārīṇāṃ diśatā ānandaṃ doṣṇā sattārakeṇa ca //
śithilīkṛtajīvāśā yasmin koponnatabhruvi
ninyuḥ śirāṃsi stabdhāni na dhanūṃṣi natiṃ nṛpāḥ //
śithilīkṛta-jīva-āśā yasmin kopa-unnata-bhruvi
ninyuḥ śirāṃsi stabdhāni na dhanūṃṣi natiṃ nṛpāḥ //
vairisiṃha iti prāpaj janma tasmāj janādhipaḥ
kīrtibhir yasya kundenduviśadābhiḥ saṭāyitam //
vairisiṃha iti prāpaj janma tasmāj jana-adhipaḥ
kīrtibhir yasya kunda-induviśadābhiḥ saṭāyitam //
paulomīramaṇasyeva yasya cāpe vilokite
cakitaiḥ sarasīva kṣmā rājahaṃsair amucyata //
paulomī-ramaṇasya iva yasya cāpe vilokite
cakitaiḥ sarasi iva kṣmā rājahaṃsair amucyata //
śrīsīyaka iti kṣetraṃ yaśasām udabhūt tataḥ
dilīpapratimaḥ pṛthvīśuktimuktāphalaṃ nṛpaḥ //
śrī-sīyaka iti kṣetraṃ yaśasām udabhūt tataḥ
dilīpa-pratimaḥ pṛthvīśukti-muktāphalaṃ nṛpaḥ //
lakṣmīr adhokṣajasyeva śaśimauler ivāmbikā
vaḍajety abhavad devī kalatraṃ yasya bhūr iva //
lakṣmīr adhokṣajasya iva śaśimauler iva ambikā
vaḍaja īty abhavad devī kalatraṃ yasya bhūr iva //
akhaṇḍamaṇḍalenāpya prajāpuṇyair mahodayam
kalisaṃtamasaṃ yena vyanīyata nṛpendunā //
akhaṇḍa-maṇḍalenā apya prajā-puṇyair mahodayam
kali-saṃtamasaṃ yena vyanīyata nṛpa-indunā //
vaśīkṛtākṣamālo yaḥ kṣmām atyāyatāṃ dadhan
rājyāśramam alaṃcakre rājārṣiḥ kuśacīvaraḥ //
vaśīkṛta-akṣamālo yaḥ kṣmām atyāyatāṃ dadhan
rājya-āśramam alaṃcakre rājārṣiḥ kuśa-cīvaraḥ //
smitajyotsnādaridreṇa bāṣpasrāvimukhendunā
śaśaṃsur vijayaṃ yasya rudrapāṭīpatistriyaḥ //
smita-jyotsnā-daridreṇa bāṣpa-srāvi-mukha-indunā
śaśaṃsur vijayaṃ yasya rudra-pāṭī-pati-striyaḥ //
akaṅkaṇam akeyūram anūpuram amekhalam
hūṇāvarodhavaidhavyadīkṣādānaṃ vyadhatta yaḥ //
akaṅkaṇam akeyūram anūpuram amekhalam
hūṇa-avarodha-vaidhavyadīkṣā-dānaṃ vyadhatta yaḥ //
nāyakavarṇanam
nāyaka-varṇanam
ayaṃ netrotsavas tasmāj jajñe devaḥ pitṛpriyaḥ
jagattamo'paho netrād atrer iva niśākaraḥ //
ayaṃ netra-utsavas tasmāj jajñe devaḥ pitṛ-priyaḥ
jagat-tamo-'paho netrād atrer iva niśākaraḥ //
śrīmadvākapatirājo 'bhūtagrajo 'syāgraṇīḥ satām
sagarāpatyadattābdhiparikhāyāḥ patir bhuvaḥ //
śrīmad-vākapatirājo 'bhūtagrajo 'sya agraṇīḥ satām
sagara-āpatya-datta-abdhiparikhāyāḥ patir bhuvaḥ //
atīte vikramāditye gate 'staṃ sātavāhane
kavimitre viśaśrāma yasmin devī sarasvatī //
atīte vikramāditye gate 'staṃ sātavāhane
kavi-mitre viśaśrāma yasmin devī sarasvatī //
cakrire vedhasā nūnaṃ nirvyājaudāryaśālinaḥ
te cintāmaṇayo yasya nirmāṇe paramāṇavaḥ //
cakrire vedhasā nūnaṃ nirvyāja-audārya-śālinaḥ
te cintā-maṇayo yasya nirmāṇe paramāṇavaḥ //
yaśobhis induśucibhir yasyācchataravārijaiḥ
apūryatā iyaṃ brahmāṇḍaśuktir muktāphalair iva //
yaśobhis indu-śucibhir yasya acchatara-vārijaiḥ
apūryatā iyaṃ brahmāṇḍaśuktir muktāphalair iva //
śriyaṃ nīlābjakāntyā yaḥ praṇayibhyo dadau dṛśā
arātibhyaś ca sahasā jahre nistriṃśalekhayā //
śriyaṃ nīla-abja-kāntyā yaḥ praṇayibhyo dadau dṛśā
arātibhyaś ca sahasā jahre nistriṃśa-lekhayā //
aṃsaḥ savalkalagranthiḥ sajaṭāpallavaṃ śiraḥ
cakre yenāhitastrīṇām akṣasūtrāṅkitaḥ karaḥ //
aṃsaḥ sa-valkala-granthiḥ sa-jaṭā-pallavaṃ śiraḥ
cakre yena ahita-strīṇām akṣa-sūtra-aṅkitaḥ karaḥ //
puraṃ kālakramāt tena prasthitenāmbikāpateḥ
maurvīkiṇāṅkavaty asya pṛthvī doṣṇi niveśitā //
puraṃ kāla-kramāt tena prasthitena ambikāpateḥ
maurvī-kiṇa-aṅkavaty asya pṛthvī doṣṇi niveśitā //
praśasti parito viśvam ujjayinyāṃ puri sthitaḥ
ayaṃ yayātimandhātṛduṣyantabharatopamaḥ //
praśasti parito viśvam ujjayinyāṃ puri sthitaḥ
ayaṃ yayāti-mandhātṛduṣyanta-bharata-upamaḥ //
anenāstaḥ kapoleṣu pāṇḍimā ripuyoṣitām
samāhṛtyeva tadbhartṛyaśaso bāhuśalinā //
anena astaḥ kapoleṣu pāṇḍimā ripu-yoṣitām
samāhṛtya iva tad-bhartṛyaśaso bāhu-śalinā //
sadā samakarasyāsya lakṣmīkulagṛhasya ca
sindhurāja iti vyaktaṃ nāma dugdhodadher iva //
sadā sama-karasya asya lakṣmī-kula-gṛhasya ca
sindhurāja iti vyaktaṃ nāma dugdha-udadher iva //
anena vihitāny atra yat sāhasaśatāny ataḥ
navīnasāhasāṅko 'yaṃ vīragoṣṭhīṣu gīyate //
anena vihitāny atra yat sāhasa-śatāny ataḥ
navīna-sāhasa-aṅko 'yaṃ vīra-goṣṭhīṣu gīyate //
vindhyāntaś caratānena mṛgayāsaktacetasā
kanyā śaśiprabhā nāma nāgasūtir adṛśyata //
vindhyā-antaś carata ānena mṛgayā-āsakta-cetasā
kanyā śaśiprabhā nāma nāga-sūtir adṛśyata //
adṛśyair atha sā nāgair asya pārśvād anīyata
tām anveṣṭuṃ praviṣṭena kutūhalabalād iha //
adṛśyair atha sā nāgair asya pārśvād anīyata
tām anveṣṭuṃ praviṣṭena kutūhala-balād iha //
samaṇistambham agre 'tha dhāma hiraṇmayam
tatra mūrtā tataḥ sindhur indusūtir vilokitā //
sa-maṇi-stambham agre 'tha dhāma hiraṇmayam
tatra mūrtā tataḥ sindhur indu-sūtir vilokitā //
akṛtātithyam etasya bhaktinamrasya sā tataḥ
nītā pṛṣṭena caitena svavārtāyām abhijñatām //
akṛta-atithyam etasya bhakti-namrasya sā tataḥ
nītā pṛṣṭena ca etena sva-vārtāyām abhijñatām //
tato vajrāṅkuśodyānahemābjāhṛtisāhasam
hetuḥ śaśiprabhāvāpter vivṛtyāveditas tayā //
tato vajrāṅkuśa-udyānahema-abja-āhṛti-sāhasam
hetuḥ śaśiprabhā-avāpter vivṛtyā aveditas tayā //
asūcayat prasaṅgena triviṣṭaparipor atha
udagram asurendrasya vīryaṃ vajrāṅkuśasya sā //
asūcayat prasaṅgena triviṣṭapa-ripor atha
udagram asura-indrasya vīryaṃ vajrāṅkuśasya sā //
tatas tam pratyamarṣo 'sya jhaṭity aṅkurito hṛdi
anyatra vīravṛtter yad ayam ekāntamatsarī //
tatas tam pratyamarṣo 'sya jhaṭity aṅkurito hṛdi
anyatra vīra-vṛtter yad ayam ekānta-matsarī //
panthāḥ puro 'surasyāsya prāñjaleḥ śaṃsitas tayā
asūcyatāgrataś caitatamoghaṃ darśanaṃ tava //
panthāḥ puro 'surasya asya prāñjaleḥ śaṃsitas tayā
asūcyata agrataś ca etatamoghaṃ darśanaṃ tava //
athedaṃ ratnavalayaṃ dattvāsmai samam āśiṣā
kāntā tirohitā sā ca purukutsasya bhūpateḥ //
atha idaṃ ratna-valayaṃ dattva āsmai samam āśiṣā
kāntā tirohitā sā ca purukutsasya bhūpateḥ //
athaitena gṛhīteyaṃ yātrā vajrāṅkuśaṃ prati
eṣā ca sukṛtair dṛṣṭā pādapadmadvayī tava //
atha etena gṛhīta īyaṃ yātrā vajrāṅkuśaṃ prati
eṣā ca sukṛtair dṛṣṭā pāda-padma-dvayī tava //
vaṅkumunivākyam
vaṅkumuni-vākyam
ity uktvā sūkticaturo virarāma ramāṅgadaḥ
ādade munir apy udyatdantāṃśuśabalaṃ vacaḥ //
ity uktvā sūkti-caturo virarāma ramāṅgadaḥ
ādade munir apy udyatdanta-aṃśu-śabalaṃ vacaḥ //
aho purāṇarājārṣisantānakathayaitayā
puṇyayā hṛtam ātmānam adhunā manmahe vayam //
aho purāṇa-rājārṣisantāna-kathaya aitayā
puṇyayā hṛtam ātmānam adhunā manmahe vayam //
avaśyambhāvinī tatra siddhiḥ sāhasikasya te
śalyaṃ triviṣṭapasyāsya hṛdayād uddhariṣyasi //
avaśyam-bhāvinī tatra siddhiḥ sāhasikasya te
śalyaṃ triviṣṭapasya asya hṛdayād uddhariṣyasi //
eṣa vajrāṅkuśasyājau nākṛtvāntaṃ nivartitā
bhujo bhuvanabhartus te diṅnāgakarapīvaraḥ //
eṣa vajrāṅkuśasyā ajau na akṛtva āntaṃ nivartitā
bhujo bhuvana-bhartus te diṅnāga-kara-pīvaraḥ //
vadhūs tavācireṇātra bhaviṣyati śaśiprabhā
yathā kuvalayāśvasya divaḥkanyā madālasā //
vadhūs tava acireṇa atra bhaviṣyati śaśiprabhā
yathā kuvalayāśvasya divaḥ-kanyā madālasā //
sthiro bhava mitaṃ kālaṃ sthitvāsmin nas tapovane
tvayā vinīyatām eṣa dīrghadhvajanitaḥ śramaḥ //
sthiro bhava mitaṃ kālaṃ sthitva āsmin nas tapovane
tvayā vinīyatām eṣa dīrgh-adhva-janitaḥ śramaḥ //
sindhurājavākyam
sindhurāja-vākyam
ity ukte muninā sa atha rājendur idam abravīt
ājñā vilaṅghyate tāta tava kena jagadguroḥ //
ity ukte muninā sa atha rāja-indur idam abravīt
ājñā vilaṅghyate tāta tava kena jagad-guroḥ //
atha kramonmīlitasauhṛdāsu kathāsv anekāsu mithaḥkṛtāsu
viśramyatām ity avadan maharṣiḥ patiṃ pṛthivyāḥ prathitaprabhāvaḥ //
atha krama-unmīlita-sauhṛdāsu kathāsv anekāsu mithaḥ-kṛtāsu
viśramyatām ity avadan maharṣiḥ patiṃ pṛthivyāḥ prathita-prabhāvaḥ //
devas tataḥ sa munikalpitam indranīlaparyaṅkavat kanakavedisanāthamadhyam
adhyāsta ratnasadanaṃ parito vitānavyālambitamauktikalataṃ navasāhasāṅkaḥ //
devas tataḥ sa muni-kalpitam indranīlaparyaṅkavat kanaka-vedi-sanātha-madhyam
adhyāsta ratna-sadanaṃ parito vitānavyālambita-mauktika-lataṃ navasāhasāṅkaḥ //
iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite Vaṅku-maharṣi-darśanaṃ nāma daśamaḥ sargaḥ
dvādaśaḥ sargaḥ
atha mānavamīnalakṣmaṇo maṇiparyaṅkagatasya tasya sā
apatat phaṇirājakanyakā jagadekābharaṇam smṛteḥ pathi //
atha mānava-mīnalakṣmaṇo maṇi-paryaṅka-gatasya tasya sā
apatat phaṇi-rāja-kanyakā jagad-ekābharaṇam smṛteḥ pathi //
vyadhita praṇayaṃ dṛśāṃ puraḥ kamanīyeṣu sa yeṣu vastuṣu
janitotkalikāśataiḥ sas tair arater āyatanaṃ vyadhīyata //
vyadhita praṇayaṃ dṛśāṃ puraḥ kamanīyeṣu sa yeṣu vastuṣu
janita-utkalikā-śataiḥ sas tair arater āyatanaṃ vyadhīyata //
muhur aṅgalatāvivartanaiḥ śvasitaiḥ śūnyavilokanena ca
kṣitibhartur upāntavartinā madanākalpakam anvamīyata //
muhur aṅga-latā-vivartanaiḥ śvasitaiḥ śūnya-vilokanena ca
kṣiti-bhartur upānta-vartinā madanākalpakam anvamīyata //
kadalīdaladattamāruto hṛdayanyastamṛṇālakandalaḥ
atha tasya babhūva yatnavān upacāre śiśire ramāṅgadaḥ //
kadalī-dala-datta-māruto hṛdaya-nyasta-mṛṇāla-kandalaḥ
atha tasya babhūva yatnavān upacāre śiśire ramāṅgadaḥ //
abhavad dvayam eva bhūpateḥ smarataptasya manovinodanam
sudṛśaḥ saḥ karātithiḥ śaraḥ saś ca hāraḥ stanacandanāṅkitaḥ //
abhavad dvayam eva bhūpateḥ smara-taptasya mano-vinodanam
sudṛśaḥ saḥ kara-atithiḥ śaraḥ saś ca hāraḥ stana-candana-aṅkitaḥ //
madanāntarito 'pi laṅghitaḥ pathi jātena pariśrameṇa sa
stimitaḥ kṣaṇam āsta kaumudīviśadakṣaumatirohitānanaḥ //
madana-antarito 'pi laṅghitaḥ pathi jātena pariśrameṇa sa
stimitaḥ kṣaṇam āsta kaumudīviśada-kṣauma-tirohita-ānanaḥ //
atha pārśvacareṇa sādaraṃ mṛdusaṃvāhitapādapallavaḥ
saḥ kuraṅgadṛśeva nidrayā caturaṃ locanayor acumbyata //
atha pārśva-careṇa sādaraṃ mṛdu-saṃvāhita-pāda-pallavaḥ
saḥ kuraṅga-dṛśa īva nidrayā caturaṃ locanayor acumbyata //
svapuropavane samutsukaḥ sumukhīṃ svapnaprathena pārthivaḥ
avataṃsitahemapaṅkajām atha tām aṅkagatāṃ vyalokayat //
sva-pura-upavane samutsukaḥ sumukhīṃ svapna-prathena pārthivaḥ
avataṃsita-hema-paṅkajām atha tām aṅka-gatāṃ vyalokayat //
abhikāntam apāṅgapātinā jitanīlābjadalena cakṣuṣā
dadhatīm apavartitaṃ hriyā mukham āpāṇḍukapolamaṇḍalam //
abhikāntam apāṅga-pātinā jita-nīla-abja-dalena cakṣuṣā
dadhatīm apavartitaṃ hriyā mukham āpāṇḍu-kapola-maṇḍalam //
śaradindumarīcinirmalaṃ vigaladvepathunā stanāṃśukam
muhur ākṣipatīm alakṣitam ślathamuktāvalayena pāṇinā //
śarad-indu-marīci-nirmalaṃ vigalad-vepathunā stana-aṃśukam
muhur ākṣipatīm alakṣitam ślatha-muktā-valayena pāṇinā //
navapallavakāntinā kim apy acirāvāsitapuṣpaketunā
lalitām adhareṇa bibhratīṃ mukhacandrāṃśusaṭāṃ smitacchaṭām //
nava-pallava-kāntinā kim apy acira-avāsita-puṣpa-ketunā
lalitām adhareṇa bibhratīṃ mukha-candra-aṃśu-saṭāṃ smita-cchaṭām //
jagadekavilokanotsave vapuṣi svedakaṇair alaṅkṛtām
uditām iva mandarāhatāt udadher lagnasudhālavāṃ śriyam //
jagad-eka-vilokana-utsave vapuṣi sveda-kaṇair alaṅkṛtām
uditām iva mandara-āhatāt udadher lagna-sudhā-lavāṃ śriyam //
valitāhitaniḥsahāṅgulisvakaraśleṣaviśeṣakampini
pulakiny adhikaṃ vimuñcatīṃ cakitaṃ vāmakuce vilocane //
valita-āhita-niḥsaha-aṅgulisva-kara-śleṣa-viśeṣa-kampini
pulakiny adhikaṃ vimuñcatīṃ cakitaṃ vāma-kuce vilocane //
atibhāsuraratnakuṇḍalām atikāntāyatahāramaṇḍalām
jaghanaślathahemamekhalām asameṣor adhidevatām iva //
atibhāsura-ratna-kuṇḍalām atikānta-āyata-hāra-maṇḍalām
jaghana-ślatha-hema-mekhalām asameṣor adhidevatām iva //
SYNTAX: kulakam
nāyakoktiḥ
nāyaka-uktiḥ
atha sasmitam āttavepathuḥ patito manmathapatriṇāṃ pathi
iti tāṃ praṇayārdragirā saḥ kilāmbhojamukhīm avocat //
atha sasmitam ātta-vepathuḥ patito manmatha-patriṇāṃ pathi
iti tāṃ praṇaya-ārdra-girā saḥ kila ambhoja-mukhīm avocat //
valitaṃ na vibhāti pṛṣṭhataḥ kabarīkāntam idaṃ tavānanam
ayi nīlapayodhalekhayā saḥ pariṣvaṅgam ivendumaṇḍalam //
valitaṃ na vibhāti pṛṣṭhataḥ kabarī-kāntam idaṃ tavā ananam
ayi nīla-payodha-lekhayā saḥ pariṣvaṅgam iva indu-maṇḍalam //
idam aṅgadavartinā karair maṇinā ruddham iveritaṃ hriyā
na samarthamitopavartituṃ vadanaṃ te lalitāṅgi kā gatiḥ //
idam aṅgada-vartinā karair maṇinā ruddham ivā iritaṃ hriyā
na samarthamitopavartituṃ vadanaṃ te lalita-aṅgi kā gatiḥ //
idam ardhavilokitādharaṃ madhurāpāṅgataraṅgitekṣaṇam
śriyam ātanute sitāsitaṃ sutanu tryaśruvilokitaṃ tava //
idam ardha-vilokita-adharaṃ madhura-apāṅga-taraṅgita-īkṣaṇam
śriyam ātanute sita-asitaṃ sutanu try-aśru-vilokitaṃ tava //
militas tava gaṇḍalekhayā sudati svedalavārdrapatrayā
kim api spṛhaṇīya eṣa me marudāsannadivāntaśītalaḥ //
militas tava gaṇḍa-lekhayā sudati sveda-lava-ārdra-patrayā
kim api spṛhaṇīya eṣa me marud-āsanna-diva-anta-śītalaḥ //
ayam utpalaḥpatralocane tava bimbādharapāṭalacchaviḥ
avalokaya kartum īhate padam astācalacūlake raviḥ //
ayam utpalaḥ-patra-locane tava bimba-adhara-pāṭala-cchaviḥ
avalokaya kartum īhate padam asta-acala-cūlake raviḥ //
duritaghnam idaṃ sudarśanaṃ dadhatā bimbam anūrusāratheḥ
smaralakṣmi vihāyasāmunā tava kṛṣṇena hṛte vilocane //
durita-ghnam idaṃ sudarśanaṃ dadhatā bimbam anūru-sāratheḥ
smara-lakṣmi vihāyasa āmunā tava kṛṣṇena hṛte vilocane //
aravindakareṇa lohitaṃ kamalinyā dhṛtam ātapāśukam
idam uṣṇakareṇa kṛṣyate valitenāparadigvadhūṃ prati //
aravinda-kareṇa lohitaṃ kamalinyā dhṛtam ātapa-āśukam
idam uṣṇakareṇa kṛṣyate valitena apara-dig-vadhūṃ prati //
karuṇārpitalocanaṃ mithaḥ kramaviśleṣagaladbisāṅkuram
idam ārdrayatīva me mano mithunaṃ mānini cakravākayoḥ //
karuṇā-arpita-locanaṃ mithaḥ krama-viśleṣa-galad-bisa-aṅkuram
idam ārdrayati iva me mano mithunaṃ mānini cakravākayoḥ //
avalokaya bhīru samprati tritayena tritayaṃ viyujyate
dyumaṇiḥ prabhayā, śriyāmbujaṃ priyayā sāśrur ayaṃ vihaṅgamaḥ //
avalokaya bhīru samprati tritayena tritayaṃ viyujyate
dyumaṇiḥ prabhayā, śriya āmbujaṃ priyayā sa-aśrur ayaṃ vihaṅgamaḥ //
idam ambarapalvalodarād atitāmradyuti kāladantinā
ravivāriruhaṃ nirasyate kanakasnigdhamayūkhakesaram //
idam ambara-palvala-udarād atitāmra-dyuti kāla-dantinā
ravi-vāriruhaṃ nirasyate kanaka-snigdha-mayūkha-kesaram //
paricumbati vāruṇīṃ diśaṃ purato rāgahṛte vivasvati
dig iyaṃ śatamanyulāñchitā bhavati śyāmamukhī mitodari //
paricumbati vāruṇīṃ diśaṃ purato rāga-hṛte vivasvati
dig iyaṃ śatamanyu-lāñchitā bhavati śyāma-mukhī mita-udari //
iha bhānty atilohitātapastabakāḥ paśya vanāntabhūmayaḥ
tapanānugamotsavāṅkitā dinalakṣmyeva padaiḥ sayāvakaiḥ //
iha bhānty atilohita-ātapastabakāḥ paśya vana-anta-bhūmayaḥ
tapana-anugama-utsava-aṅkitā dina-lakṣmya īva padaiḥ sayāvakaiḥ //
madirākṣi puro 'valokyatām aparasyāmayamānato diśi
stimitām avagāhate gatiṃ gurugotraskhalitākulo raviḥ //
madirā-akṣi puro 'valokyatām aparasyā amaya-mānato diśi
stimitām avagāhate gatiṃ guru-gotra-skhalita-ākulo raviḥ //
amunā śatapatrabandhunā sahasā sundari yad yad ujjhitam
samam adriguhāmukhasthitais timirais tat tad itaḥkaṭākṣitam //
amunā śatapatra-bandhunā sahasā sundari yad yad ujjhitam
samam adri-guhā-mukha-sthitais timirais tat tad itaḥ-kaṭākṣitam //
viramannayi pallavādhare suravīthīpathiko virocanaḥ
ayam astagirer niṣīdati svakarāmṛṣṭaśilātale tale //
viramannayi pallava-adhare sura-vīthī-pathiko virocanaḥ
ayam asta-girer niṣīdati sva-kara-āmṛṣṭa-śilā-tale tale //
iyam aśrutaraṅgitāṃ dṛśaṃ dvitaye cakravadhūr vimuñcati
navakuṅkumalohite ravau dayite cāndraviyogaviklave //
iyam aśru-taraṅgitāṃ dṛśaṃ dvitaye cakra-vadhūr vimuñcati
nava-kuṅkuma-lohite ravau dayite cāndra-viyoga-viklave //
calito 'si vada kva māṃ vinā virahaṃ soḍhum ahaṃ na te kṣamā
kṛtapaṅkajakuḍmalāñjalir nalinī kāntam itīva yācate //
calito 'si vada kva māṃ vinā virahaṃ soḍhum ahaṃ na te kṣamā
kṛta-paṅkaja-kuḍmala-añjalir nalinī kāntam iti iva yācate //
anupuñjitapiṅgadīdhitidrutalākṣāruṇadarpaṇopamam
parato 'stagirer idaṃ galaty anavadyāṅgi pataṅgamaṇḍalam //
anupuñjita-piṅga-dīdhitidruta-lākṣā-aruṇa-darpaṇa-upamam
parato 'sta-girer idaṃ galaty anavadya-aṅgi pataṅga-maṇḍalam //
sarale saha vārijaśriyā nibhṛtaṃ kvāpi gataḥ sa bhāskaraḥ
vada tena vinābjinī kathaṃ kṣaṇadām adya natāṅgi neṣyati //
sarale saha vārija-śriyā nibhṛtaṃ kva api gataḥ sa bhāskaraḥ
vada tena vina ābjinī kathaṃ kṣaṇadām adya nata-aṅgi neṣyati //
sphuṭavidrumarājinaikataḥ sadṛśaṃ jātam udañcatā nabhaḥ
sudati tvadapāṅgapaṭale paṭu sāndhye mahasi prasarpati //
sphuṭa-vidruma-rājina aikataḥ sadṛśaṃ jātam udañcatā nabhaḥ
sudati tvad-apāṅga-paṭale paṭu sāndhye mahasi prasarpati //
paripiñjaritāsitāmbarair nibiḍaiḥ kaṃ na haranti hāribhiḥ
ayi sāyam imāḥ payodharair dhṛtasandhyātapakuṅkumair diśaḥ //
paripiñjarita-asita-ambarair nibiḍaiḥ kaṃ na haranti hāribhiḥ
ayi sāyam imāḥ payodharair dhṛta-sandhyā-ātapa-kuṅkumair diśaḥ //
kṣaṇadābhimukhena khaṇḍitā nanu sandhyā tamasā manasvinī
kupiteva nivartate javāt ativācālavihaṅganūpuram //
kṣaṇadā-abhimukhena khaṇḍitā nanu sandhyā tamasā manasvinī
kupita īva nivartate javāt ativācāla-vihaṅga-nūpuram //
tava caṇḍi viḍamayaty adas tanusandhyātapaliptam ambujam
maṇikuṇḍalakāntisaṅkarāt idam ātāmrakapolam ānanam //
tava caṇḍi viḍamayaty adas tanu-sandhyā-ātapa-liptam ambujam
maṇi-kuṇḍala-kānti-saṅkarāt idam ātāmra-kapolam ānanam //
uditāni tamāṃsi sā ca te dayitā dainyam upaiti padminī
dinabhartur itīva śaṃsituṃ sahasā sundari sandhyayā gatam //
uditāni tamāṃsi sā ca te dayitā dainyam upaiti padminī
dina-bhartur iti iva śaṃsituṃ sahasā sundari sandhyayā gatam //
nihitaṃ balidīpakeṣu tat tapanenāśu mahaḥ kṛśodari
svaśarasphuritaṃ manobhuvā tava savṛīḍavilokiteṣv iva //
nihitaṃ bali-dīpakeṣu tat tapanenā aśu mahaḥ kṛśa-udari
sva-śara-sphuritaṃ manobhuvā tava sa-vṛīḍa-vilokiteṣv iva //
atasīkusumopamaṃ mukhe tad anu tvatkucacūcukadyuti
atha bālatamālamāṃsalaṃ prasṛtaṃ saṃprati sarvatas tamaḥ //
atasī-kusuma-upamaṃ mukhe tad anu tvat-kuca-cūcuka-dyuti
atha bāla-tamāla-māṃsalaṃ prasṛtaṃ saṃprati sarvatas tamaḥ //
tarukoṭaramūkaśārikaṃ nijanīḍāṅkanilīnakokilam
karabhoru sanidrabarhiṇaṃ pramododyānam idaṃ nimīlati //
taru-koṭara-mūka-śārikaṃ nija-nīḍa-aṅka-nilīna-kokilam
karabha-ūru sa-nidra-barhiṇaṃ pramoda-udyānam idaṃ nimīlati //
prasṛtair girikandarodarāt idam indīvaradāmakāntibhiḥ
adhunā timirair vigāhyate bhuvanaṃ padmasaraś ca dantibhiḥ //
prasṛtair giri-kandara-udarāt idam indīvara-dāma-kāntibhiḥ
adhunā timirair vigāhyate bhuvanaṃ padma-saraś ca dantibhiḥ //
timirāñjanabhaktiśobhinā dhavalenāyatapakṣmapaṅktinā
amunā bhavatīva cakṣuṣā kumudenaiti rucaṃ kumudvatī //
timira-añjana-bhakti-śobhinā dhavalenā ayata-pakṣma-paṅktinā
amunā bhavati īva cakṣuṣā kumudena eti rucaṃ kumudvatī //
udarasthitayoḥ kutūhalāt alinoḥ śrotum ivāsphuṭaṃ vacaḥ
kamalasya nilīya niścalaṃ dalasandhiṣv avatiṣṭhate tamaḥ //
udara-sthitayoḥ kutūhalāt alinoḥ śrotum iva asphuṭaṃ vacaḥ
kamalasya nilīya niścalaṃ dala-sandhiṣv avatiṣṭhate tamaḥ //
tarale 'tisitāsitadyutāv iha dolāyitam īkṣaṇadvaye
likhitāgarupatralekhayos timiraṃ mūrcchati te kapolayoḥ //
tarale 'tisita-asita-dyutāv iha dolāyitam īkṣaṇa-dvaye
likhita-agaru-patra-lekhayos timiraṃ mūrcchati te kapolayoḥ //
uḍubhiḥ kham itas tataḥ kṣaṇād uditair bhaṅgurakeśi bhāty adaḥ
atigāḍhadinoṣṇajanmabhiḥ paritaḥ svedalavair ivāṅkitam //
uḍubhiḥ kham itas tataḥ kṣaṇād uditair bhaṅgura-keśi bhāty adaḥ
atigāḍha-dina-uṣṇa-janmabhiḥ paritaḥ sveda-lavair iva aṅkitam //
śabalaṃ śaśalāñchanatviṣā satamaḥ paśya mahendradiṅmukham
acalendrasutāsmitacchavichuritaṃ kaṇṭham umāpater iva //
śabalaṃ śaśalāñchana-tviṣā sa-tamaḥ paśya mahendra-diṅ-mukham
acalendrasutā-smita-cchavichuritaṃ kaṇṭham umāpater iva //
ahirājasute vilokyatām iyam indoḥ prathamodgatā kalā
ayi bhāti yayā indradiṅmukhe pramadevārdranakhāṅkarekhayā //
ahi-rāja-sute vilokyatām iyam indoḥ prathama-udgatā kalā
ayi bhāti yayā indra-diṅ-mukhe pramada īvā ardra-nakha-aṅka-rekhayā //
yadi kautukam āyatekṣane na cirād eva sudhārdrayānayā
aravindadaladyutau kare mṛdu līlāvalayaṃ karomi te //
yadi kautukam āyata-īkṣane na cirād eva sudhā-ārdraya ānayā
aravinda-dala-dyutau kare mṛdu līlā-valayaṃ karomi te //
anavadyam itaḥ puraḥ sthitaṃ viditaṃ kiṃ śaśinā tavānanam
nabhasaḥ sahasāṅkam eṣa yan na kalaṅkatrapayādhirohati //
anavadyam itaḥ puraḥ sthitaṃ viditaṃ kiṃ śaśinā tavā ananam
nabhasaḥ sahasa āṅkam eṣa yan na kalaṅka-trapaya ādhirohati //
idam udgatam indumaṇḍalaṃ dig iyaṃ paśya bibharti lakṣmavat
tvam ivācchakapolamaṇḍalasphuṭakālāgarupatram ānanam //
idam udgatam indu-maṇḍalaṃ dig iyaṃ paśya bibharti lakṣmavat
tvam iva accha-kapola-maṇḍalasphuṭa-kāla-agaru-patram ānanam //
vigalattimirāṃśuke śanaiḥ spṛśati vyaktim ādhīratārake
iha paśya niśāvadhūmukhe sphurati śvetamarīcikuṇḍalam //
vigalat-timira-aṃśuke śanaiḥ spṛśati vyaktim ādhīra-tārake
iha paśya niśā-vadhū-mukhe sphurati śveta-marīci-kuṇḍalam //
ayam ullikhati dhruvaṃ karair vidhur indīvaralocane tamaḥ
kumudeṣu tathā hi dṛśyatāṃ nipatanty asya lavā ivālayaḥ //
ayam ullikhati dhruvaṃ karair vidhur indīvara-locane tamaḥ
kumudeṣu tathā hi dṛśyatāṃ nipatanty asya lavā iva alayaḥ //
idam añjananīlam āhataṃ pihitāśaṃ tuhināṃśunā karaiḥ
acalendraguhāsu līyate śanakaiḥ saṃkucitaṃ punastanaḥ(?) //
idam añjana-nīlam āhataṃ pihita-āśaṃ tuhina-aṃśunā karaiḥ
acalendra-guhāsu līyate śanakaiḥ saṃkucitaṃ punastanaḥ(?) //
masṛṇollasadaṃśumaṇḍalachalataḥ paśya divaḥkṛte 'nayā
iyam indusamudgakādito niśayā hāralateva kṛṣyate //
masṛṇa-ullasad-aṃśu-maṇḍalachalataḥ paśya divaḥ-kṛte 'nayā
iyam indu-samudgaka-ādito niśayā hāra-lata īva kṛṣyate //
yad abhūt tamasā jagat tathā pihite puṣkarapatralocane
tad idaṃ parataḥ prakāśitam śaśinā kuṅkumakandapāṇḍunā //
yad abhūt tamasā jagat tathā pihite puṣkara-patra-locane
tad idaṃ parataḥ prakāśitam śaśinā kuṅkuma-kanda-pāṇḍunā //
prasṛteva vilocanodare tilake saṅkuciteva cāndena
kaliteva natāṅgi lakṣyate tava muktāvalayeṣu candrikā //
prasṛta īva vilocana-udare tilake saṅkucita īva cāndena
kalita īva nata-aṅgi lakṣyate tava muktā-valayeṣu candrikā //
kucayoḥ pratibimbitaḥ samaṃ vidhur eko 'pi bhavaty ayaṃ dvidhā
vidhineva vibhinnasaṃpuṭas tava lāvaṇyasudhāsamudgakaḥ //
kucayoḥ pratibimbitaḥ samaṃ vidhur eko 'pi bhavaty ayaṃ dvidhā
vidhina īva vibhinna-saṃpuṭas tava lāvaṇya-sudhā-samudgakaḥ //
hṛtamugdhamadhūkaśobhayor anayoḥ pannagalokakaumudi
tava candrakalāḥ kapolayoḥ patitāḥ sparśakutūhalād iva //
hṛta-mugdha-madhūka-śobhayor anayoḥ pannaga-loka-kaumudi
tava candra-kalāḥ kapolayoḥ patitāḥ sparśa-kutūhalād iva //
ayam indumukhi tvayā yathā samupaiti spṛhaṇīyatāṃ janaḥ
anayaiṣa samāgatas tathā niśayā paśya kuraṅgalāñchanas //
ayam indu-mukhi tvayā yathā samupaiti spṛhaṇīyatāṃ janaḥ
anaya aiṣa samāgatas tathā niśayā paśya kuraṅga-lāñchanas //
dhanuṣi kriyate 'dhirohaṇaṃ smaramaurvīlatayā tanūdari
śaśineritayā samucchrite pulinādrau ca payodhavelayā //
dhanuṣi kriyate 'dhirohaṇaṃ smara-maurvī-latayā tanu-udari
śaśinā īritayā samucchrite pulina-adrau ca payodha-velayā //
kṛtacāṭuśataiḥ parasparaṃ makarandārdrarajaḥsugandhiṣu
sthitam antaramīṣu sāṃprataṃ bhramaraiḥ puṣkaravāsaveśmasu //
kṛta-cāṭu-śataiḥ parasparaṃ makaranda-ārdra-rajaḥ-sugandhiṣu
sthitam antaramīṣu sāṃprataṃ bhramaraiḥ puṣkara-vāsa-veśmasu //
marutā suhṛdeva vījitaṃ kumudāmodamucā śanair itaḥ
svapiti praṇayārdrayor idaṃ mithunaṃ mānini rājahaṃsayoḥ //
marutā suhṛda īva vījitaṃ kumuda-āmoda-mucā śanair itaḥ
svapiti praṇaya-ārdrayor idaṃ mithunaṃ mānini rājahaṃsayoḥ //
ayi cakravadhūr iyaṃ puraḥ karuṇaṃ kūjati hā tapasvini
iha sākṣitayālam āvayor ucitaṃ gantum ataḥ kṛpāvati //
ayi cakra-vadhūr iyaṃ puraḥ karuṇaṃ kūjati hā tapasvini
iha sākṣitaya ālam āvayor ucitaṃ gantum ataḥ kṛpāvati //
iti bhūtalavāsavaḥ sas tām abhidhāya pramadāṃ priyaṃvadaḥ
praviveśa tayāsamaṃ kila pramanāḥ kelinagendrakandaram //
iti bhū-tala-vāsavaḥ sas tām abhidhāya pramadāṃ priyaṃvadaḥ
praviveśa taya āsamaṃ kila pramanāḥ keli-nagendra-kandaram //
jhaṭiti sphuṭabhāvasaṅkarāṃ madhurāmaṅgalatāṃ dadhānayā
śaśikāntaśilātalaṃ tataḥ saḥ kilādhyāsta tayā yuvānvitaḥ //
jhaṭiti sphuṭa-bhāva-saṅkarāṃ madhurā-maṅgalatāṃ dadhānayā
śaśi-kānta-śilā-talaṃ tataḥ saḥ kila adhyāsta tayā yuva ānvitaḥ //
tad anu trapayā parāṅmukhīṃ pulakālaṅkṛtapīvarastanīm
saḥ kilāñcitacāṭur ānayat sumukhīṃ tām anukūlavṛttitām //
tad anu trapayā parāṅmukhīṃ pulaka-alaṅkṛta-pīvara-stanīm
saḥ kila añcita-cāṭur ānayat sumukhīṃ tām anukūla-vṛttitām //
atha mantharalocanaṃ hriyā vinamatsmeramukhaḥ smitānncitam
so dadarśa kila prajeśvaraḥ sudṛśaḥ svinnakapolam ānanam //
atha manthara-locanaṃ hriyā vinamat-smera-mukhaḥ smita-anncitam
so dadarśa kila prajeśvaraḥ sudṛśaḥ svinna-kapolam ānanam //
yad alaṃ kila mānavaty abhūd ṛjuvannendumukhī kilaikṣat
likhiteva kilāsta yat paraṃ nṛpates tena manaḥ kilāharat //
yad alaṃ kila mānavaty abhūd ṛjuvannendumukhī kilā ekṣat
likhita īva kilā asta yat paraṃ nṛpates tena manaḥ kilā aharat //
parimṛjya mukhaṃ vilāsinā śravaṇendīvarareṇurūṣitam
sudṛśaḥ śamavāripaṅkilāt alakāntas tilakād apāsyata //
parimṛjya mukhaṃ vilāsinā śravaṇa-indīvara-reṇu-rūṣitam
sudṛśaḥ śama-vāri-paṅkilāt alakāntas tilakād apāsyata //
atha tāṃ śithilīkṛtatrapām asamapremahṛtaḥ kileśvaraḥ
smarakelikalārasajñatām anayadyūthapatir vaśām iva //
atha tāṃ śithilīkṛta-trapām asama-prema-hṛtaḥ kilā iśvaraḥ
smara-keli-kalā-rasa-jñatām anayad-yūtha-patir vaśām iva //
śithilākulakeśapāśayā parimṛṣṭārdrakapolapatrayā
viralādhararatnarāgayā sulabhasvedamukhendubimbayā //
śithila-ākula-keśa-pāśayā parimṛṣṭa-ārdra-kapola-patrayā
virala-adhara-ratna-rāgayā sulabha-sveda-mukha-indu-bimbayā //
truṭitojjhitahāralekhayā nibiḍāśleṣakṛśāṅgarāgayā
asamagranakhāṅgamaṇḍitastanavinyastasakampahastayā //
truṭita-ujjhita-hāra-lekhayā nibiḍa-āśleṣa-kṛśa-aṅga-rāgayā
asamagra-nakha-aṅga-maṇḍitastana-vinyasta-sa-kampa-hastayā //
adhikādhikajātalajjayā mṛdumīlannayanatribhāgayā
atha kām api nirvṛtiṃ tayā saḥ kilāpat phaṇirājakanyayā //
adhika-adhika-jāta-lajjayā mṛdu-mīlan-nayana-tribhāgayā
atha kām api nirvṛtiṃ tayā saḥ kilā apat phaṇi-rāja-kanyayā //
SYNTAX: kulakam
dadatā nalinīdalānilaṃ vikasatsvedakaṇe kucadvaye
caturaṃ kila dīrghacakṣuṣas tad anu klāntir anena cicchide //
dadatā nalinī-dala-anilaṃ vikasat-sveda-kaṇe kuca-dvaye
caturaṃ kila dīrgha-cakṣuṣas tad anu klāntir anena cic-chide //
atha satrapayā dhṛtāṃśukāṃ jaghanasrastavisūtramekhalām
avataṃsitalocanotpalāṃ nijam aṅkaṃ lalanāṃ nināya ca //
atha sa-trapayā dhṛta-aṃśukāṃ jaghana-srasta-visūtra-mekhalām
avataṃsita-locana-utpalāṃ nijam aṅkaṃ lalanāṃ nināya ca //
sudṛśaḥ saḥ kilānyataścutaṃ(?) svapade maulimaṇiṃ nyaveśayat
akaroc ca kilāruṇāṅgulir lalitāvartanakuñcitān kacān //
sudṛśaḥ saḥ kila-anyataścutaṃ(?) sva-pade mauli-maṇiṃ nyaveśayat
akaroc ca kila aruṇa-aṅgulir lalita-āvartana-kuñcitān kacān //
paśyātra darpaṇatale likhitā mayeyaṃ patrāvalī taruṇi te valitānaneti
svapnāntarapraṇayajalpitam ātmabhartur aśrūyata smitamukhena ramāṅgadena //
paśya atra darpaṇa-tale likhitā maya īyaṃ patra-āvalī taruṇi te valita-ānana īti
svapna-antara-praṇaya-jalpitam ātma-bhartur aśrūyata smita-mukhena ramāṅgadena //
atha śuci paṭhatā śukena sāma sphuṭam uṭajāṅgaṇapādapasthitena
viracitadayitāsamāgamasya prasabham abhajyata pārthivasya nidrā //
atha śuci paṭhatā śukena sāma sphuṭam uṭaja-aṅgaṇa-pādapa-sthitena
viracita-dayitā-samāgamasya prasabham abhajyata pārthivasya nidrā //
jhaṭiti vigate svapnāyātapriyānavasaṅgame puno 'pi tathā tatpratyāśānimīlitalocanaḥ
likhita iva saḥ kṣmāpālo 'bhūt kṣaṇaṃ nanu tādṛśām api manasijo dhairyaṃ lumpaty aho bata sāhasam //
jhaṭiti vigate svapna-āyāta-priyā-nava-saṅgame puno 'pi tathā tat-pratyāśā-nimīlita-locanaḥ
likhita iva saḥ kṣmāpālo 'bhūt kṣaṇaṃ nanu tādṛśām api manasijo dhairyaṃ lumpaty aho bata sāhasam //
iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye phaṇi-rāja-sutā-svapna-samāgamo nāma dvādaśaḥ sargaḥ
trayodaśaḥ sargaḥ
tatas tathā pañcaśarapratāritaḥ sajṛmbham unmīlayati sma locane
kṛtāṅguliśleṣavivartitollasatbhujāṃsasampīḍitakuṇḍalo nṛpaḥ //
tatas tathā pañcaśara-pratāritaḥ sa-jṛmbham unmīlayati sma locane
kṛta-aṅguli-śleṣa-vivartita-ullasatbhuja-aṃsa-sampīḍita-kuṇḍalo nṛpaḥ //
saḥ saṅgataṃ yan mṛgaśāvacakṣuṣaḥ śramāptanidraḥ sphuṭam anvabhūd iva
jhaṭity abhūj jāgradavasthayāsya tat purātanālekhyam ivāsphuṭaṃ hṛdi //
saḥ saṅgataṃ yan mṛga-śāva-cakṣuṣaḥ śrama-āpta-nidraḥ sphuṭam anvabhūd iva
jhaṭity abhūj jāgrad-avasthaya āsya tat purātana-ālekhyam iva asphuṭaṃ hṛdi //
kucāṅgarāgaḥ kṛśamadhyayā tayā mayi dhruvaṃ saṅkramito bhaved iti
śanaiḥ sa nidrākaluṣeṇa cakṣuṣā parāmamarśāṅgam anaṅgamohitaḥ //
kuca-aṅga-rāgaḥ kṛśa-madhyayā tayā mayi dhruvaṃ saṅkramito bhaved iti
śanaiḥ sa nidrā-kaluṣeṇa cakṣuṣā parāmamarśa aṅgam anaṅga-mohitaḥ //
apāsya vāmetarakarṇabhūṣaṇaṃ tathā śarair enam avākirat smaraḥ
yathāsya dhairyaṃ galati sma mānasāt savikriyaṃ śuktipuṭād iva udakam //
apāsya vāma-itara-karṇa-bhūṣaṇaṃ tathā śarair enam avākirat smaraḥ
yatha āsya dhairyaṃ galati sma mānasāt sa-vikriyaṃ śukti-puṭād iva udakam //
dṛśaṃ viṣādastimitām upāntage niveśya tenātha niśaśvase
yathā muhuḥ śyāmalatāṃ jagāhire vitānamuktāphalajālakasrajaḥ //
dṛśaṃ viṣāda-stimitām upāntage niveśya tena atha niśaśvase
yathā muhuḥ śyāmalatāṃ jagāhire vitāna-muktā-phala-jālaka-srajaḥ //
ramāṅgadavākyam
ramāṅgada-vākyam
kayā nu sāraṅgadṛśāsi kāritaḥ kapolapatrāvalikalpanaśramam
tam ity avocat parihāsavān atho(?) ramāṅgadaḥ kiṃcid iva ślathāṅgadam //
kayā nu sāraṅga-dṛśa āsi kāritaḥ kapola-patra-āvali-kalpana-śramam
tam ity avocat parihāsavān atho(?) ramāṅgadaḥ kiṃ-cid iva ślatha-aṅgadam //
tataḥ sa muktāsitam ādadhat smitaṃ jitapravālatviṣi dantavāsasi
śaśaṃsa tasmai bhujagendrakanyakāsamāgamaṃ svapnajam abjalocanaḥ //
tataḥ sa muktā-sitam ādadhat smitaṃ jita-pravāla-tviṣi danta-vāsasi
śaśaṃsa tasmai bhujaga-indra-kanyakāsamāgamaṃ svapnajam abja-locanaḥ //
tadāśrayaivānucareṇa vardhitā kathāsudhevāsya tato vilāsinaḥ
abhūt paraṃ manmathatāpaśāntaye na padminīpatramarun na candanam //
tad-āśraya aiva anucareṇa vardhitā kathā-sudha īva asya tato vilāsinaḥ
abhūt paraṃ manmatha-tāpa-śāntaye na padminī-patra-marun na candanam //
ajāyatāntaḥkaraṇena tāmyatā na hemapadmāharaṇāya satvaram
bhujaḥ sadā rakṣaṇadīkṣitaḥ kṣiter amandam aspandata cāsya dakṣiṇaḥ //
ajāyata antaḥkaraṇena tāmyatā na hema-padma-āharaṇāya satvaram
bhujaḥ sadā rakṣaṇa-dīkṣitaḥ kṣiter amandam aspandata ca asya dakṣiṇaḥ //
vaṅkumuner āgamanam
vaṅku-muner āgamanam
tataḥ pinaddhojjvalahemavalkalaṃ vahantam aṃsārdhavilambinīr jaṭāḥ
sanāthavāmetarapāṇipaṅkajaṃ parisphurantyā sphaṭikākṣamālayā //
tataḥ pinaddha-ujjvala-hema-valkalaṃ vahantam aṃsa-ardha-vilambinīr jaṭāḥ
sa-nātha-vāma-itara-pāṇi-paṅkajaṃ parisphurantyā sphaṭika-akṣamālayā //
viśālanetrābharaṇair anudrutaṃ sadaiva darbhāṅkuralālitair mṛgaiḥ
saśiṣyam abhyāgatam aṅganāntike viśāmpatir vaṅkumaharṣim aikṣata //
viśāla-netra-ābharaṇair anudrutaṃ sada aiva darbha-aṅkura-lālitair mṛgaiḥ
sa-śiṣyam abhyāgatam aṅganā-antike viśāmpatir vaṅku-maharṣim aikṣata //
vimuktaparyaṅkatalaḥ sasaṃbhramaṃ nirīkṣya sadyo maṇimandirād bahiḥ
kirīṭaratnadyutidīptabhūtalaṃ praṇāmam asmai saś cakāra sādaram //
vimukta-paryaṅka-talaḥ sa-saṃbhramaṃ nirīkṣya sadyo maṇi-mandirād bahiḥ
kirīṭa-ratna-dyuti-dīpta-bhū-talaṃ praṇāmam asmai saś cakāra sādaram //
tataḥ kṛtāśīr maṇivedikāstṛte munir nyaṣīdat sakuraṅgacarmaṇi
saś cāsanatvaṃ tadanujñayānayan nṛpacandrāś candramaṇeḥ śilātalam //
tataḥ kṛta-āśīr maṇi-vedikā-āstṛte munir nyaṣīdat sa-kuraṅga-carmaṇi
saś cā asanatvaṃ tad-anujñayā ānayan nṛpa-candrāś candramaṇeḥ śilā-talam //
munipraśnaḥ
muni-praśnaḥ
api śrameṇāyatamārgajanmanā tanur mahārāja taveyam ujjhitā
muniḥ praharṣeṇa kṛtārhaṇas tadā sa rājacūḍāmaṇim ity apṛcchata //
api śrameṇā ayata-mārga-janmanā tanur mahārāja tava iyam ujjhitā
muniḥ praharṣeṇa kṛta-arhaṇas tadā sa rāja-cūḍāmaṇim ity apṛcchata //
bhūpativākyam
bhūpati-vākyam
athādadhad vaktra ivāmśukāñcalaṃ tuṣārapāṇḍuprasṛtair dvijāṃśubhiḥ
akṛtrimapraśrayapeśalaṃ vacaḥ sa bhūpatir vaktum iti pracakrame //
atha adadhad vaktra iva amśuka-añcalaṃ tuṣāra-pāṇḍu-prasṛtair dvija-aṃśubhiḥ
akṛtrima-praśraya-peśalaṃ vacaḥ sa bhūpatir vaktum iti pracakrame //
amī sahante mama tāta na śramaṃ praṇāmalagnās tava pādapāṃsavaḥ
kiyac ciraṃ candramarīcicumbite padaṃ nidhatte kumude dinaklamaḥ //
amī sahante mama tāta na śramaṃ praṇāma-lagnās tava pāda-pāṃsavaḥ
kiyac ciraṃ candra-marīci-cumbite padaṃ nidhatte kumude dina-klamaḥ //
kapidarśanam
kapi-darśanam
nṛlokapātālatalāśraye mithaḥ kathānubandhe śithilībhavaty atha
paryāṇaparyutsukamānaso muniḥ sa yāvad āpraṣṭum iyeṣa pārthivaḥ //
nṛ-loka-pātāla-tala-āśraye mithaḥ kathā-anubandhe śithilībhavaty atha
paryāṇa-paryutsuka-mānaso muniḥ sa yāvad āpraṣṭum iyeṣa pārthivaḥ //
anena tāvad dadṛśe puraḥsthito viśālalāṅgūlalato valīmukhaḥ
adhaḥsthalīnirgatajahnukanyako himojjvalaḥ pāda ivāmbikāguroḥ //
anena tāvad dadṛśe puraḥ-sthito viśāla-lāṅgūla-lato valī-mukhaḥ
adhaḥ-sthalī-nirgata-jahnu-kanyako hima-ujjvalaḥ pāda iva ambikā-guroḥ //
kareṇa bibhranmadhumattakeralīkapolavatpāṭalakānti dāḍimam
aharmukhākṛṣṭapataṅgamaṇḍalaḥ phalāśayā bāla ivāñjanīsutaḥ //
kareṇa bibhran-madhu-matta-keralīkapolavat-pāṭala-kānti dāḍimam
ahar-mukha-ākṛṣṭa-pataṅga-maṇḍalaḥ phala-āśayā bāla iva añjanīsutaḥ //
SYNTAX: sandānitakam
phalārpaṇam
phala-arpaṇam
dvayor ivārthaḥ khalu dharmakāmayos tayos trilokaspṛhaṇīyayoḥ kapiḥ
munīndrabhūcandramasoḥ sthito 'ntare tapasvibhiḥ smeramukhair adṛśyata //
dvayor iva arthaḥ khalu dharma-kāmayos tayos triloka-spṛhaṇīyayoḥ kapiḥ
muni-indra-bhū-candramasoḥ sthito 'ntare tapasvibhiḥ smera-mukhair adṛśyata //
athārpitaṃ tena phalaṃ tadādade sa vismito madhyamalokavāsavaḥ
japāruṇaṃ mārutineva maithilīśikhaṇḍaratnaṃ daśakaṇṭhaśāsanaḥ //
atha arpitaṃ tena phalaṃ tadā ādade sa vismito madhyama-loka-vāsavaḥ
japā-aruṇaṃ mārutina īva maithilīśikhaṇḍa-ratnaṃ daśakaṇṭha-śāsanaḥ //
akṛtrimaśrīnilayena rāgiṇā narendracihnāṅkitahastaśobhinā
suvṛttatām udvahatā svabhāvataḥ sas tena reje bhṛśam ātmanā yathā //
akṛtrima-śrī-nilayena rāgiṇā narendra-cihna-aṅkita-hasta-śobhinā
suvṛttatām udvahatā svabhāvataḥ sas tena reje bhṛśam ātmanā yathā //
ajātapākasya navātapādhikāṃ punaḥ punas tasya vilokya śoṇatām
navapravālopamam eṇacakṣuṣaḥ smaran sa bimboṣṭḥam avāpa śūnyatām //
ajāta-pākasya nava-ātapa-adhikāṃ punaḥ punas tasya vilokya śoṇatām
nava-pravāla-upamam eṇa-cakṣuṣaḥ smaran sa bimboṣṭḥam avāpa śūnyatām //
athāsya sīdanmaṇibandhanāt karād avāñcataḥ kampavisūtritāṅguleḥ
papāta paścād iva hemakuṭṭime tad asphutad drāg iva dāḍimīphalam //
atha asya sīdan-maṇibandhanāt karād avāñcataḥ kampa-visūtrita-aṅguleḥ
papāta paścād iva hema-kuṭṭime tad asphutad drāg iva dāḍimī-phalam //
tadantarāt kiṃśukakāntitaskaraḥ sphuranmaṇīnāṃ nikaro 'tha niryayau
udarciṣaḥ puṣpaśarāsanakrudhā kaṇotkaras tryambakalocanād iva //
tad-antarāt kiṃśuka-kānti-taskaraḥ sphuran-maṇīnāṃ nikaro 'tha niryayau
udarciṣaḥ puṣpa-śarāsana-krudhā kaṇa-utkaras tryambaka-locanād iva //
atha dvayenāvanipākaśāsanaḥ sa vismayasyāgramahīm anīyata
vanaukasā tena vinītavṛttinā vikīrṇabhāsā maṇidāḍimena ca //
atha dvayena avani-pāka-śāsanaḥ sa vismayasya agra-mahīm anīyata
vana-okasā tena vinīta-vṛttinā vikīrṇa-bhāsā maṇi-dāḍimena ca //
saś cādbhutaprābhṛtatoṣitaḥ kare cakāra revāmaṇikaṅkaṇaṃ kapeḥ
ghanātyayaṛtor nijam indupāṇḍure payodakhaṇḍe harivāḍ ivāyudham //
saś ca adbhuta-prābhṛta-toṣitaḥ kare cakāra revā-maṇi-kaṅkaṇaṃ kapeḥ
ghana-atyaya-ṛtor nijam indu-pāṇḍure payoda-khaṇḍe harivāḍ ivā ayudham //
tataḥ sudhāsūtim ivojjhitākṛtir navāñjanaśyāmalayāṅgalekhayā
nṛpaḥ kṣaṇād eva vicitrabhūṣaṇam pumāṃsam agre na hariṃ tam aikṣata //
tataḥ sudhā-sūtim iva ujjhita-ākṛtir nava-añjana-śyāmalaya āṅga-lekhayā
nṛpaḥ kṣaṇād eva vicitra-bhūṣaṇam pumāṃsam agre na hariṃ tam aikṣata //
kṛtānatir vismitamānase munau ramāṅgade sādaramuktalocanaḥ
vyadhāt praṇāmaṃ saḥ kṛtāñjalir nṛpe kapolavellatkaladhautakuṇḍalaḥ //
kṛta-ānatir vismita-mānase munau ramāṅgade sādara-mukta-locanaḥ
vyadhāt praṇāmaṃ saḥ kṛta-añjalir nṛpe kapola-vellat-kaladhauta-kuṇḍalaḥ //
munikṛtaḥ praśnaḥ
muni-kṛtaḥ praśnaḥ
alaṅkṛtaḥ kasya vadānvayas tvayā padaṃ kva te kiṃ ca kapir bhavān abhūt
tam evam āha sma savismayormiṇā nṛpeṇa sākūtavilokito muniḥ //
alaṅkṛtaḥ kasya vada anvayas tvayā padaṃ kva te kiṃ ca kapir bhavān abhūt
tam evam āha sma sa-vismaya-ūrmiṇā nṛpeṇa sākūta-vilokito muniḥ //
COM {āha past tense}
śaśikhaṇḍavākyam
śaśikhaṇḍa-vākyam
tataḥ sa mugdhendumayūkhabandhubhiḥ prasādayan dantamarīcibhir diśaḥ
navāmbubhārālasanīradāvalīninādadhīrām iti vācam āde //
tataḥ sa mugdha-indu-mayūkha-bandhubhiḥ prasādayan danta-marīcibhir diśaḥ
nava-ambu-bhāra-ālasa-nīrada-āvalīnināda-dhīrām iti vācam āde //
śikhaṇḍaketoḥ śaśikhaṇḍa ity ahaṃ munindra vidyādharaśāsituḥ sutaḥ
surāṅganādhyāsitaratnakandhare mamādhivāsaḥ śaśikāntaparvate //
śikhaṇḍa-ketoḥ śaśikhaṇḍa ity ahaṃ mun-indra vidyādhara-śāsituḥ sutaḥ
sura-aṅganā-adhyāsita-ratna-kandhare mama adhivāsaḥ śaśikānta-parvate //
rathāṅgapāṇeḥ pratimā samudrataḥ svayaṃ mahānīlamayī vinirgatā
iti pravādaḥ param īkṣituṃ ca tāṃ gatā maṇidvīpam itaḥ purastriyaḥ //
rathāṅgapāṇeḥ pratimā samudrataḥ svayaṃ mahānīla-mayī vinirgatā
iti pravādaḥ param īkṣituṃ ca tāṃ gatā maṇidvīpam itaḥ purastriyaḥ //
mamāpi tasyām adhikaṃ kutūhalaṃ tad ehi yāvaḥ kṛta eṣa te 'ñjaliḥ
kadā cid evaṃ sahasopasṛtya māṃ priyā yayāce praṇipatya mālatī //
mama api tasyām adhikaṃ kutūhalaṃ tad ehi yāvaḥ kṛta eṣa te 'ñjaliḥ
kadā cid evaṃ sahasa ūpasṛtya māṃ priyā yayāce praṇipatya mālatī //
SYNTAX: sandānitaka
tataḥ kham indīvaranīlam ekatas tayā sahotpatya javena gacchataḥ
sas tāta śailendrabharakṣamaḥ kṣaṇāt papāta me locanagocare 'rṇavaḥ //
tataḥ kham indīvara-nīlam ekatas tayā saha utpatya javena gacchataḥ
sas tāta śailendra-bhara-kṣamaḥ kṣaṇāt papāta me locana-gocare 'rṇavaḥ //
upoḍhanānāmaṇimauktikotkaraiḥ karair ivordhvaṃ prasaradbhir ūrmibhiḥ
anarghyam arghyaṃ jagadekacakṣuṣe samudyato dātum ivāṃśumāline //
upoḍha-nānā-maṇi-mauktika-utkaraiḥ karair ivā urdhvaṃ prasaradbhir ūrmibhiḥ
anarghyam arghyaṃ jagad-eka-cakṣuṣe samudyato dātum iva aṃśu-māline //
navapravāladyutipāṭalodaraḥ karo murārer iva śārṅgalāñchitaḥ
alaṅkṛto jahnumaharṣikanyayā pṛthur jaṭājūṭa ivāndhakadviṣaḥ //
nava-pravāla-dyuti-pāṭala-udaraḥ karo murārer iva śārṅga-lāñchitaḥ
alaṅkṛto jahnu-maharṣi-kanyayā pṛthur jaṭā-jūṭa iva andhaka-dviṣaḥ //
udagrakallolakadarthitagrahair agādhapātālatalāvagāhibhiḥ
diśo nirundhan navameghanādibhir nimagnadiṅnāgamadāvilair jalaiḥ //
udagra-kallola-kadarthita-grahair agādha-pātāla-tala-avagāhibhiḥ
diśo nirundhan nava-megha-nādibhir nimagna-diṅnāga-mada-āvilair jalaiḥ //
samedhitaśrīr abhitas talotthitaiḥ sphuranmaṇistomamayūkhadāmabhiḥ
yugāntajīmūtaśatodayārpitaiḥ pulomakanyāpatikārmukair iva //
samedhita-śrīr abhitas tala-utthitaiḥ sphuran-maṇi-stoma-mayūkha-dāmabhiḥ
yuga-anta-jīmūta-śata-udaya-arpitaiḥ puloma-kanyā-pati-kārmukair iva //
upāntaviśrāntapayodamaṇḍalair jaladvipaprastutavaprakelibhiḥ
cirollasaddvīpadhiyā samīkṣitair viśālanetrais timibhiḥ kṛtādbhutaḥ //
upānta-viśrānta-payoda-maṇḍalair jala-dvipa-prastuta-vapra-kelibhiḥ
cira-ullasad-dvīpa-dhiyā samīkṣitair viśāla-netrais timibhiḥ kṛta-adbhutaḥ //
sujātakāṭhiṇyapayodharāḥ spṛhām upāharantīḥ pathi tādṛśoḥ pathi
kva cid dadhānaḥ śaradindupeśalāḥ śilāsu śuktīr jalamānuṣīr iva //
sujāta-kāṭhiṇya-payodharāḥ spṛhām upāharantīḥ pathi tādṛśoḥ pathi
kva cid dadhānaḥ śarad-indu-peśalāḥ śilāsu śuktīr jala-mānuṣīr iva //
nijaughasīmantitasānukardamair bṛhaddarīpuñjitaratnarāśibhiḥ
adhaḥ praviṣṭoddhṛtakacchapoddhṛtair mahācalair ullikhitāmbaraḥ kva cit //
nija-ogha-sīmantita-sānu-kardamair bṛhad-darī-puñjita-ratna-rāśibhiḥ
adhaḥ praviṣṭa-uddhṛta-kacchapa-uddhṛtair mahā-acalair ullikhita-ambaraḥ kva cit //
savegavelānilavellitāḥ kva cin navodgatā vidrumakandalīr dadhan
śikhā ivordhvaṃ taruṇārkalohitā vinirgatā vāḍavajātavedasaḥ //
sa-vega-velā-anila-vellitāḥ kva cin nava-udgatā vidruma-kandalīr dadhan
śikhā iva-ūrdhvaṃ taruṇa-arka-lohitā vinirgatā vāḍava-jātavedasaḥ //
kva cit sudhāpāṇḍuni phenamaṇḍale nilīnadūrvādalanīlanīradaḥ
sanāthatāṃ nīta ivopari sphuṭam phaṇīndraparyaṅkaśayena śārṅgiṇā //
kva cit sudhā-pāṇḍuni phena-maṇḍale nilīna-dūrvā-dala-nīla-nīradaḥ
sa-nāthatāṃ nīta iva upari sphuṭam phaṇi-indra-paryaṅka-śayena śārṅgiṇā //
kva cin maṇīnāṃ kumudodaratviṣaḥ sitetarendīvaramecakāḥ kva cit
kva cid dadhānaḥ śukacañcupāṭalās taṭeṣu muktāśabalodarāḥ śilāḥ //
kva cin maṇīnāṃ kumuda-udara-tviṣaḥ sita-itara-indīvara-mecakāḥ kva cit
kva cid dadhānaḥ śuka-cañcu-pāṭalās taṭeṣu muktā-śabala-udarāḥ śilāḥ //
SYNTAX: kulakam
tathaiva tasyopari gatvarasya me tamālanīlena pathā payomucām
tvarāviśīrṇaślathabandhanāñcitaḥ papāta sīmantamaṇir mṛgīdṛśaḥ //
tatha aiva tasya upari gatvarasya me tamāla-nīlena pathā payomucām
tvara-aviśīrṇa-ślatha-bandhana-añcitaḥ papāta sīmanta-maṇir mṛgī-dṛśaḥ //
13.46a cf. Pāṇini 3.2.164
pradhāvamānena mayāntarāntarā nakhāgranirlūnamayūkhapallavaḥ
saś cāntaraṃ dīdhitimān ivodadher viveśa kośāmratarucchaṭāruṇaḥ //
pradhāvamānena maya āntarāntarā nakha-agra-nirlūna-mayūkha-pallavaḥ
saś ca antaraṃ dīdhitimān iva udadher viveśa kośa-āmra-taru-cchaṭā-aruṇaḥ //
nivartamānaṃ tu haṭhād vikṛṣyatā turaṅgahastena nirundhatā nabhaḥ
kṣaṇād iva kvāpi rasātalodare karīva cikṣepa kṛtāravo 'rṇavaḥ //
nivartamānaṃ tu haṭhād vikṛṣyatā turaṅga-hastena nirundhatā nabhaḥ
kṣaṇād iva kva api rasātala-udare kari īva cikṣepa kṛta-āravo 'rṇavaḥ //
strīdarśanam
strī-darśanam
mayātha tatra bhramatā savismayaṃ tam udvahantī maṇim utprabhaṃ kare
adṛśyataikā viśatī tapovanaṃ smarasya mūrtā mamateva kanyakā //
maya ātha tatra bhramatā sa-vismayaṃ tam udvahantī maṇim utprabhaṃ kare
adṛśyata ekā viśatī tapo-vanaṃ smarasya mūrtā mamata īva kanyakā //
tataḥ priyāmaulimaṇir na me 'rpitaḥ punaḥ punaḥ prārthitayāpi yat tvayā
ahaṃ tad asyā makarāṅkite balād apāharaṃ manmatharatnapāduke //
tataḥ priyā-mauli-maṇir na me 'rpitaḥ punaḥ punaḥ prārthitaya āpi yat tvayā
ahaṃ tad asyā makara-aṅkite balād apāharaṃ manmatha-ratna-pāduke //
kim āśramaṃ śūnyam idaṃ tapodhanair anena hā dhiṅ muṣitāsmi dasyunā
atheti bāṣpodgamagadgadaiḥ padair nuhur vadantī karuṇaṃ ruroda sā //
kim āśramaṃ śūnyam idaṃ tapo-dhanair anena hā dhiṅ muṣita āsmi dasyunā
atha iti bāṣpa-udgama-gadgadaiḥ padair nuhur vadantī karuṇaṃ ruroda sā //
munidarśanam
muni-darśanam
tatas tadīye ruditadhvanau śrute sasaṃbhramaṃ ko 'pi mahātapā muniḥ
viniryayau ratnaśilāgṛhād bahis tamālabhāsas taraṇir ghanād iva //
tatas tadīye rudita-dhvanau śrute sasaṃbhramaṃ ko 'pi mahātapā muniḥ
viniryayau ratna-śilā-gṛhād bahis tamāla-bhāsas taraṇir ghanād iva //
anena kenāpi tavāśrame balād idaṃ hi tātābharaṇaṃ hṛtaṃ mama
iti krudhaṃ tadvacasā sa ādade havirniṣekeṇa śikhām ivānalaḥ //
anena kena api tavā aśrame balād idaṃ hi tātā abharaṇaṃ hṛtaṃ mama
iti krudhaṃ tad-vacasā sa ādade havir-niṣekeṇa śikhām iva analaḥ //
śāpavarṇanam
śāpa-varṇanam
nibaddhabhīmabhrukuṭir vilokayan dṛśā tadolkākapiśogratārayā
sas tīvrakopasphuritādharo 'vadad vaco mamākṣipya kṛtānater iti //
nibaddha-bhīma-bhrukuṭir vilokayan dṛśā tada ūlkā-kapiśa-ugra-tārayā
sas tīvra-kopa-sphurita-adharo 'vadad vaco mamā akṣipya kṛtānater iti //
prasūnam apy atra na jātu vīrudhāṃ haraty ayaṃ naḥ pavanas tapovane
tvayā tu saṃpraty abalāvibhūṣaṇe śaṭhātmanāśāya karaḥ prasāritaḥ //
prasūnam apy atra na jātu vīrudhāṃ haraty ayaṃ naḥ pavanas tapo-vane
tvayā tu saṃpraty abalā-vibhūṣaṇe śaṭha-ātma-nāśāya karaḥ prasāritaḥ //
akāri kāpeyam idaṃ tvayedṛśaṃ yad adya sadyaḥ kapir eva tad bhava
tataḥ sa mām ity aśapat kamaṇḍalor apaḥ samādāya davānalopamaḥ //
akāri kāpeyam idaṃ tvayā īdṛśaṃ yad adya sadyaḥ kapir eva tad bhava
tataḥ sa mām ity aśapat kamaṇḍalor apaḥ samādāya davānala-upamaḥ //
kopaśāntiḥ
kopa-śāntiḥ
athāsya kopaḥ praśaśāma mānase śanaiḥ kṛpā sānuśaye prasīdati
apāṃ kaṇas tiṣṭhati vīcikampite na padminīpatrapuṭodare ciram //
atha asya kopaḥ praśaśāma mānase śanaiḥ kṛpā sānuśaye prasīdati
apāṃ kaṇas tiṣṭhati vīci-kampite na padminī-patra-puṭa-udare ciram //
ihānutāpo bhagavan vimucyatām iyaṃ madīyā bhavitavyatedṛśī
tad ucyatāṃ śāpaniśāmukhodgataṃ kadā mamedaṃ timiraṃ vyaraṃsyati //
iha anutāpo bhagavan vimucyatām iyaṃ madīyā bhavitavyatā īdṛśī
tad ucyatāṃ śāpa-niśā-mukha-udgataṃ kadā mama idaṃ timiraṃ vyaraṃsyati //
mayaivam uktaḥ sas tadaivam ūcivān yadā puro vaṅkumuner ihāgataḥ
kare tavādhāsyati vatsa kaṅkaṇaṃ sa nārmadaṃ sīyakarājanandanaḥ //
maya aivam uktaḥ sas tada aivam ūcivān yadā puro vaṅku-muner ihā agataḥ
kare tavā adhāsyati vatsa kaṅkaṇaṃ sa nārmadaṃ sīyaka-rāja-nandanaḥ //
tataḥ prabhṛty eva valīmukhākṛteḥ samāḥ sahasraṃ vasato rasātale
anena me saṃprati pārthivendunā tavāśrame śāpatamas tiraskṛtam //
tataḥ prabhṛty eva valī-mukha-ākṛteḥ samāḥ sahasraṃ vasato rasātale
anena me saṃprati pārthiva-indunā tavā aśrame śāpa-tamas tiraskṛtam //
pratikriyākaraṇecchā
pratikriyā-karaṇa-icchā
kṛtaṃ yad etena munīndra līlayā pratikriyāṃ tatra na kartum asmy alam
himatviṣaḥ pratyupakāragocaro marīcilīḍhakraśimā kim aṃśumān //
kṛtaṃ yad etena muni-indra līlayā pratikriyāṃ tatra na kartum asmy alam
hima-tviṣaḥ pratyupakāra-gocaro marīci-līḍha-kraśimā kim aṃśumān //
tathāpy ayaṃ deva nijaprayojane laghīyasi kvāpi niyojyataṃ janaḥ
anūrum urvītalaratnadīpakaḥ kim āryamā nādhita sūtakarmaṇi //
tatha āpy ayaṃ deva nija-prayojane laghīyasi kva api niyojyataṃ janaḥ
anūrum urvī-tala-ratna-dīpakaḥ kim āryamā nā adhita sūta-karmaṇi //
tenaivam uktaḥ praṇayonmukhena nrpas trapānamramukho babhūva
atādṛśānāṃ stutayaḥ prakṛtyā madaṃ yad uddīpayituṃ yatante //
tena evam uktaḥ praṇaya-unmukhena nrpas trapā-namra-mukho babhūva
atādṛśānāṃ stutayaḥ prakṛtyā madaṃ yad uddīpayituṃ yatante //
nijavṛttakathanam
nija-vṛtta-kathanam
evaṃ sudhārasasamṛddhimanohareṇa ślāghyena tena śaśikhaṇḍasamāgamena
kām apy avāpad umayā ghaṭitasya lakṣmīṃ saḥ kṣmāpatir jhaṭiti jūṭa ivāṣṭamūrteḥ //
evaṃ sudhā-rasa-samṛddhi-manohareṇa ślāghyena tena śaśikhaṇḍa-samāgamena
kām apy avāpad umayā ghaṭitasya lakṣmīṃ saḥ kṣmā-patir jhaṭiti jūṭa iva aṣṭamūrteḥ //
tenātha sūnṛtavacaḥśrutaye saḥ pṛṣṭaḥ pṛthvītalāgamanahetum ajānateva
ākhyātavān smitasudhāsnapitauṣṭhabimbas tasmai nijavyatikaraṃ naralokapālaḥ //
tena atha sūnṛta-vacaḥ-śrutaye saḥ pṛṣṭaḥ pṛthvī-tala-āgamana-hetum ajānata īva
ākhyātavān smita-sudhā-snapita-oṣṭha-bimbas tasmai nija-vyatikaraṃ nara-loka-pālaḥ //
vidyādharas tad anu saḥ prahito 'pi rājñā naiva svadhāmagamanābhimukho babhūva
pūrvopakāriṇi jane 'nupakṛtya kiṃ cid yānto yad unnatadhiyaḥ kim api trapante //
vidyādharas tad anu saḥ prahito 'pi rājñā na eva sva-dhāma-gamana-abhimukho babhūva
pūrva-upakāriṇi jane 'nupakṛtya kiṃ cid yānto yad unnata-dhiyaḥ kim api trapante //
deva prasīda samitiḥ kriyatām idānīṃ bhṛtyaḥ svapādarajasām ayam agrayāyī
tasyeti valgu vacanaṃ vacasā maharṣeḥ samrāṭ tataḥ saḥ katham apy urarīcakāra //
deva prasīda samitiḥ kriyatām idānīṃ bhṛtyaḥ sva-pāda-rajasām ayam agra-yāyī
tasya iti valgu vacanaṃ vacasā maharṣeḥ samrāṭ tataḥ saḥ katham apy urarīcakāra //
vidyādharasainyāgamanam
vidyādhara-sainya-āgamanam
āmandraśaṅkhapaṭahasvanasūcitaṃ prāksainyaṃ kṣaṇān nijam atha smṛtamātram eva
dhautāsipatrabahulāṃśulatopagūḍhaṃ pātālasaṃtamasam asya puro babhūva //
ā-mandra-śaṅkha-paṭaha-svana-sūcitaṃ prāksainyaṃ kṣaṇān nijam atha smṛta-mātram eva
dhauta-asi-patra-bahula-aṃśu-latā-upagūḍhaṃ pātāla-saṃtamasam asya puro babhūva //
prasthānam
prasthānam
tenopapāditam atho ratham utpātakam adhyāsya kārmukasanāthakaro narendraḥ
vajrāṅkuśaṃ prati sa vaṅkumuniprayuktaḥ prasthānamaṅgalavidhir masṛṇaṃ pratasthe //
tena upapāditam atho ratham utpātakam adhyāsya kārmuka-sa-nātha-karo narendraḥ
vajrāṅkuśaṃ prati sa vaṅku-muni-prayuktaḥ prasthāna-maṅgala-vidhir masṛṇaṃ pratasthe //
lagnenāṅge yugapad uṭajadvāradeśād adūre paśyantīnāṃ munimṛgadṛśāṃ locanāṃśūtkareṇa
uddāmājikratumakhavidher dīkṣayā saḥ kṣitīśo medhyām eṇatvacam iva dadhan saḥ kṣaṇaṃ lakṣyate sma //
lagnena aṅge yugapad uṭaja-dvāra-deśād adūre paśyantīnāṃ muni-mṛga-dṛśāṃ locana-aṃśu-utkareṇa
uddāma-āji-kratu-makha-vidher dīkṣayā saḥ kṣiti-īśo medhyām eṇa-tvacam iva dadhan saḥ kṣaṇaṃ lakṣyate sma //
VAR 13.70c: {#vidher\lem \k; #mahā# \ed}
calitayatisamādhi trastasāraṅgaśāvaṃ nibhṛtaśukabhṛtoccair naḍim uḍḍīnabarhi
hariṇamithunamuktānyonyakaṇḍūyanaṃ tan munivanam abhito 'bhūt sainyakolāhalena //
calita-yati-samādhi trasta-sāraṅga-śāvaṃ nibhṛta-śuka-bhṛta-uccair naḍim uḍḍīna-barhi
hariṇa-mithuna-mukta-anyonya-kaṇḍūyanaṃ tan muni-vanam abhito 'bhūt sainya-kolāhalena //
13.71b: nalim?
atha pathi navasāhasāṅkaḥ sa vidyādharair vanditaḥ pramuditamunikanyakāmuktanīvāralājāñjaliḥ
śriyam adhita ramāṅgadenānvitas tūryaghoṣormibhiḥ kulagirikuharapratidhvānaṃ dīrghair nirundhan diśaḥ //
atha pathi navasāhasāṅkaḥ sa vidyādharair vanditaḥ pramudita-muni-kanyakā-mukta-nīvāralājāñjaliḥ
śriyam adhita ramāṅgadena anvitas tūrya-ghoṣa-ūrmibhiḥ kula-giri-kuhara-pratidhvānaṃ dīrghair nirundhan diśaḥ //
iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye vidyādharā1dhipa-samāgamo nāma trayodaśaḥ sargaḥ
caturdaśaḥ sargaḥ
ākāśārohaṇam
ākāśa-ārohaṇam
athāśramopāntamahīṃ vihāya nemisvanotkaṇṭhitanīlakaṇṭhām
ratho 'sya vidyādharamantraśaktyā rathāṅgapaṇeḥ padam āruroha //
athā aśrama-upānta-mahīṃ vihāya nemi-svana-utkaṇṭhita-nīla-kaṇṭhām
ratho 'sya vidyādhara-mantra-śaktyā rathāṅgapaṇeḥ padam āruroha //
sasaṃbhramottaṃbhitakarṇatālam ākarṇito dikkaribhiḥ sakaṃpaiḥ
ādhmātaśaṅkhasvanamāṃsalo 'gre tasyodagān maṅgalatūryaghoṣaḥ //
sa-saṃbhrama-uttaṃbhita-karṇa-tālam ākarṇito dik-karibhiḥ sa-kaṃpaiḥ
ādhmāta-śaṅkha-svana-māṃsalo 'gre tasya udagān maṅgala-tūrya-ghoṣaḥ //
udasya vaktrāṇi nabhasthalena yāntaṃ tam aikṣanta tapasvikanyāḥ
ākarṇavistāritamugdhanetrāḥ patrāntarair āśramapādapānām //
udasya vaktrāṇi nabha-sthalena yāntaṃ tam aikṣanta tapasvi-kanyāḥ
ākarṇa-vistārita-mugdha-netrāḥ patra-antarair āśrama-pādapānām //
vrajan sa vidyādharavāhinīnāṃ madhye babhau madhyamalokapālaḥ
analpasaundaryasudhaikasūtiḥ śaśīva nakṣatraparamparāṇām //
vrajan sa vidyādhara-vāhinīnāṃ madhye babhau madhyama-loka-pālaḥ
analpa-saundarya-sudhā-eka-sūtiḥ śaśi īva nakṣatra-paramparāṇām //
kutūhalollolāsitapakṣalekhāny ākṛṣṭakarṇotpalavibhramāṇi
tasminn amuñcyanta nitambinībhir apāṅgavalgīni vilocanāni //
kutūhala-ullola-asita-pakṣa-lekhāny ākṛṣṭa-karṇa-utpala-vibhramāṇi
tasminn amuñcyanta nitambinībhir apāṅga-valgīni vilocanāni //
ramāṅgadakṛtaṃ varṇanam
ramāṅgada-kṛtaṃ varṇanam
athāntikasthena saś cābhyadhāyi ramāṅgadenettham avantināthaḥ
sahasraśaḥ khe calitāni paśyan vidyādharāṇāṃ purato balāni //
atha antikasthena saś ca abhyadhāyi ramāṅgadena ittham avanti-nāthaḥ
sahasraśaḥ khe calitāni paśyan vidyādharāṇāṃ purato balāni //
haimaṃ nṛpa syandanam utpatākam ākampi ratnāṅkitaketum ete
sahasraraśmer iva vālakhilyā vidhyādharās te parivārayanti //
haimaṃ nṛpa syandanam utpatākam ākampi ratna-aṅkita-ketum ete
sahasraraśmer iva vālakhilyā vidhyādharās te parivārayanti //
vrajann amartyapramadāvimuktamandāramālājaṭilāṃsakuṭaḥ
kundacchaṭāpāṇḍusaṭākalāpaḥ kātyāyanīsiṃha ivāvabhāsi //
vrajann amartya-pramadā-vimuktamandāra-mālā-jaṭila-aṃsa-kuṭaḥ
kunda-cchaṭā-pāṇḍu-saṭākalāpaḥ kātyāyanī-siṃha iva avabhāsi //
prayāṇatūryadhvanir eṣa kiṃ te pātālakukṣipratinādasāndraḥ
ravaḥ prasarpaty uta bhairavo 'yam akālakalpāntapayodharāṇām //
prayāṇa-tūrya-dhvanir eṣa kiṃ te pātāla-kukṣi-pratināda-sāndraḥ
ravaḥ prasarpaty uta bhairavo 'yam akāla-kalpa-anta-payodharāṇām //
mūle bhuvaḥ kajjaladhūlikalpam ālakṣyate paśya nilīnam etat
nīrandhravidyādharamauliratnaprabhāṅkuraprāśitam andhakāram //
mūle bhuvaḥ kajjala-dhūli-kalpam ālakṣyate paśya nilīnam etat
nīrandhra-vidyādhara-mauli-ratnaprabhāṅkura-prāśitam andhakāram //
āyāmimālāmaṇikāntidaṇḍair utsārayantaḥ paritas tamāṃsi
amī marunnartitacāmarās te kham ullikhantīva khurais turaṅgāḥ //
āyāmi-mālā-maṇi-kānti-daṇḍair utsārayantaḥ paritas tamāṃsi
amī marun-nartita-cāmarās te kham ullikhanti iva khurais turaṅgāḥ //
vihasya vidyādharabālikābhiḥ samaṃ vimuktā nayanatribhāgaiḥ
prasthānalājāñjalayas tavaite rathe patākāskhalitāḥ patanti //
vihasya vidyādhara-bālikābhiḥ samaṃ vimuktā nayana-tribhāgaiḥ
prasthāna-lājāñjalayas tava ete rathe patākāskhalitāḥ patanti //
narendra vidyādharapuṅgavānām ete puraḥ paśya kṛpāṇapaṭṭāḥ
kālāñjanaśyāmatayāśrayante taraṅgatāṃ vyomamahārṇavasya //
narendra vidyādhara-puṅgavānām ete puraḥ paśya kṛpāṇa-paṭṭāḥ
kāla-añjana-śyāmatayā āśrayante taraṅgatāṃ vyoma-mahā-arṇavasya //
vācālayantyaḥ kakubhāṃ mukhāni nādena jāmbūnadakiṅkiṇīnām
imā vimānāvalayaḥ kathaṃ cid anyonyaruddhaprasarāḥ prayānti //
vācālayantyaḥ kakubhāṃ mukhāni nādena jāmbūnada-kiṅkiṇīnām
imā vimāna-āvalayaḥ kathaṃ cid anyonya-ruddha-prasarāḥ prayānti //
vātavarṇanam
vāta-varṇanam
ādhūtakārtasvaraketuyaṣtir enāny aśokastabakāruṇāni
ānartayaty eṣa patākinīnāṃ vātaḥ patākāṃśukapallavāni //
ādhūta-kārtasvara-ketu-yaṣtir enāny aśoka-stabaka-aruṇāni
ānartayaty eṣa patākinīnāṃ vātaḥ patāka-aṃśuka-pallavāni //
nabhaścarāṇāṃ vrajatām amīṣām anyonyapīnāṃsavigharṣaṇena
ullāsitaḥ kuṅkumapāṃsupūraḥ piśaṅgayaty eṣa diśāṃ mukhāni //
nabhaś-carāṇāṃ vrajatām amīṣām anyonya-pīna-aṃsa-vigharṣaṇena
ullāsitaḥ kuṅkuma-pāṃsu-pūraḥ piśaṅgayaty eṣa diśāṃ mukhāni //
prekṣakastrīvarṇanam
prekṣaka-strī-varṇanam
saratnakāñcīvalayair vilāsasiṃhāsanair manmathapārthivasya
ito nitambair asitekṣaṇānāṃ vyāptāntaraṃ vyoma samāptim eti //
sa-ratna-kāñcī-valayair vilāsasiṃhāsanair manmatha-pārthivasya
ito nitambair asita-īkṣaṇānāṃ vyāpta-antaraṃ vyoma samāptim eti //
anyonyasaṅghaṭṭavisūtritāni kumudvatīkāntakaropamāni
etāni paśyāmbarataḥ patanti vimānamuktāphalajālakāni //
anyonya-saṅghaṭṭa-visūtritāni kumudvatī-kānta-kara-upamāni
etāni paśya ambarataḥ patanti vimāna-muktāphala-jālakāni //
etāḥ prayāntyaḥ purato vimānair vivartya bālā mukhapaṅkajāni
apāṅgaviśrāntavilolatārais tvāṃ nātha netrāñjalibhiḥ pibanti //
etāḥ prayāntyaḥ purato vimānair vivartya bālā mukha-paṅkajāni
apāṅga-viśrānta-vilola-tārais tvāṃ nātha netra-añjalibhiḥ pibanti //
āsām itaḥ satvaragāminīnāṃ gatāgatābhyāṃ maṇikuṇḍalāni
bhindanti vidyādharakāminīnāṃ kapolakālāgurupattrakāni //
āsām itaḥ satvara-gāminīnāṃ gatāgatābhyāṃ maṇi-kuṇḍalāni
bhindanti vidyādhara-kāminīnāṃ kapola-kālāguru-pattrakāni //
ito mithaḥ pārśvavighaṭṭiteṣu javād vimāneṣu samāpatatsu
āsām itaḥ preṅkhitamadhyaratnavisūtritā hāralatāḥ sphuṭanti //
ito mithaḥ pārśva-vighaṭṭiteṣu javād vimāneṣu samāpatatsu
āsām itaḥ preṅkhita-madhya-ratnavisūtritā hāra-latāḥ sphuṭanti //
ete gatikṣobhavaśād vadhūnāṃ paśyonmayūkhā maṇikarṇapūrāḥ
itas tale sañcaratām ahīnāṃ nipatya cūḍāmaṇiṣu svananti //
ete gati-kṣobha-vaśād vadhūnāṃ paśya unmayūkhā maṇi-karṇa-pūrāḥ
itas tale sañcaratām ahīnāṃ nipatya cūḍāmaṇiṣu svananti //
pātālam etan nayanotsavena vicintya śūnyaṃ śaśalāñchanena
ihāṅganābhiḥ svamukhachalena kṛto 'mbare candramayīva sṛṣṭiḥ //
pātālam etan nayana-utsavena vicintya śūnyaṃ śaśalāñchanena
iha aṅganābhiḥ sva-mukha-chalena kṛto 'mbare candra-mayi īva sṛṣṭiḥ //
ito rasaṃ pallavayanti vīraṃ vidyādharāṇāṃ karavālavallyaḥ
etāś ca śṛṅgāram ito 'ṅganānāṃ dṛśo navendīvaradāmadīrghās //
ito rasaṃ pallavayanti vīraṃ vidyādharāṇāṃ karavāla-vallyaḥ
etāś ca śṛṅgāram ito 'ṅganānāṃ dṛśo nava-indīvara-dāma-dīrghās //
VAR 14.24b: {#vallyaḥ\em; #vallayaḥ \ed \unmetrical}
jhaṭity avāptapratibimbam etat sainyaṃ vilokya sphaṭikāṅgaṇeṣu
savismayaṃ nāgapurāṅganābhir itaḥ kriyante nayanotpalāni //
jhaṭity avāpta-pratibimbam etat sainyaṃ vilokya sphaṭika-aṅgaṇeṣu
sa-vismayaṃ nāga-pura-aṅga-nābhir itaḥ kriyante nayana-utpalāni //
narendra tasmād gaganāvahagāhitvaddarśanavyagratapasvipaṅkteḥ
dūraṃ havir dhūmasugandhisīmnaḥ sthānād vayaṃ vaṅkumuneḥ pravṛttāḥ //
narendra tasmād gagana-avahagāhitvad-darśana-vyagra-tapasvi-paṅkteḥ
dūraṃ havir dhūma-sugandhi-sīmnaḥ sthānād vayaṃ vaṅku-muneḥ pravṛttāḥ //
vanavarṇanam
vanavarṇanam
yathāyam abhyeti puro nabhasvān ākṛṣṭanānāvidhapuṣpagandhaḥ
agre tathābhraṃlihabhūruhaṃ naḥ śaṅke vanaṃ dṛkpatham eṣyatīti //
yatha āyam abhyeti puro nabhasvān ākṛṣṭa-nānāvidha-puṣpa-gandhaḥ
agre tatha ābhraṃliha-bhūruhaṃ naḥ śaṅke vanaṃ dṛk-patham eṣyati iti //
ebhir mahīpāla vimānaratnair agresaraiḥ sambhramamuktamārgaḥ
niṣkampaketur mahatāspadena rathas tavāyaṃ viyati prayāti //
ebhir mahīpāla vimāna-ratnair agresaraiḥ sambhrama-mukta-mārgaḥ
niṣkampa-ketur mahatā āspadena rathas tava ayaṃ viyati prayāti //
sitaprasūnastabakais tarūṇām eṣā purastārikāntarikṣā
jhaṭity aśeṣaiva nimeṣamātrād unmīlitā paśya vanāntalekhā //
sita-prasūna-stabakais tarūṇām eṣā puras-tārikāntarikṣā
jhaṭity aśeṣa aiva nimeṣa-mātrād unmīlitā paśya vana-anta-lekhā //
yadīśa vidyādharavāhinīyam ākāśataḥ kiñcidadhaḥ pravṛttā
avaimi citte nihitaṃ tad asyāḥ padaṃ vanālokanakautukena //
yadī iśa vidyādhara-vāhini īyam ākāśataḥ kiñ-cid-adhaḥ pravṛttā
avaimi citte nihitaṃ tad asyāḥ padaṃ vana-ālokana-kautukena //
eṣā tamālāvalinīlakānter upoḍharāmāmukhahemapadmā
senā vanasyābhimukhaṃ prayāti paśyāmburāser iva jahnukanyā //
eṣā tamāla-āvali-nīla-kānter upoḍha-rāmā-mukha-hema-padmā
senā vanasya abhimukhaṃ prayāti paśya amburāser iva jahnu-kanyā //
asyāḥ kṣamāpāla vanāntarājer vimānapaṅktiḥ purataḥsthiteyam
ālambate ratnakirīṭalakṣmīṃ maṇiprabhodgīrṇamahendracāpā //
asyāḥ kṣamā-pāla vana-anta-rājer vimāna-paṅktiḥ purataḥ-sthita īyam
ālambate ratna-kirīṭa-lakṣmīṃ maṇi-prabhā-udgīrṇa-mahendra-cāpā //
ete khalīnakṣataśoṇitāktāḥ paśyendragopaśriyam udvahantaḥ
turaṅgalālājalabindavas te luṭhanti hemadrumapallaveṣu //
ete kha-līna-kṣata-śoṇita-aktāḥ paśya indragopa-śriyam udvahantaḥ
turaṅga-lālā-jala-bindavas te luṭhanti hema-druma-pallaveṣu //
mandānilāndolitapallavāgrāḥ samagrapuṣpāharaṇodyatābhyaḥ
ito latāḥ pārthiva saṃrabhante lāvaṇyam ādātum ivāṅganābhyaḥ //
manda-anila-andolita-pallava-agrāḥ samagra-puṣpa-āharaṇa-udyatābhyaḥ
ito latāḥ pārthiva saṃrabhante lāvaṇyam ādātum iva aṅganābhyaḥ //
amūni puṣpāṇi mahīruhāṇām ābhānti līnabhramarodarāṇi
vidyādharīvibhramadarśanārtham uttānitānīva vilocanāni //
amūni puṣpāṇi mahīruhāṇām ābhānti līna-bhramara-udarāṇi
vidyādharī-vibhrama-darśana-artham uttānitāni iva vilocanāni //
paśyāgravātāyanam etad etya latāgrapuṣpāṇy acinvatīnām
nṛpātibhāreṇa nitambinīnāṃ vimānaratnāni puro namanti //
paśya agra-vātāyanam etad etya latā-agra-puṣpāṇy acinvatīnām
nṛpa atibhāreṇa nitambinīnāṃ vimāna-ratnāni puro namanti //
śākhāgralagnāsu mahātarūṇāṃ viṭaṅkaratnadyutiśrṅkhalāsu
vilambamānair iva cimbiteyam ito vimānair maṇipañjaraśrīḥ //
śākhā-agra-lagnāsu mahā-tarūṇāṃ viṭaṅka-ratna-dyuti-śrṅkhalāsu
vilambamānair iva cimbita īyam ito vimānair maṇi-pañjara-śrīḥ //
imāḥ samaṃ prāṇasamair vane 'smin sarvaṛtur lakṣmīnibiḍopagūḍhe
nabhaḥsthitā eva narendra paśya puṣpoccaye loladṛśaḥ pravṛttāḥ //
imāḥ samaṃ prāṇa-samair vane 'smin sarva-ṛtur lakṣmī-nibiḍa-upagūḍhe
nabhaḥ-sthitā eva narendra paśya puṣpa-uccaye lola-dṛśaḥ pravṛttāḥ //
etāḥ karaiḥ kāñcanapadmagaurair vilāsavatyaḥ sanibandhanāni
haranti puṣpāṇi mahīruhāṇāṃ mṛdūni yūnām iva mānasāni //
etāḥ karaiḥ kāñcana-padma-gaurair vilāsavatyaḥ sa-nibandhanāni
haranti puṣpāṇi mahīruhāṇāṃ mṛdūni yūnām iva mānasāni //
āsāṃ latāgrastabakotthitāni śikhaṇḍaratnadyuticumbitāni
paśyopariṣṭād alimaṇḍalāni nīlātapatrabhramam ārabhante //
āsāṃ latā-agra-stabaka-utthitāni śikhaṇḍa-ratna-dyuti-cumbitāni
paśya upariṣṭād ali-maṇḍalāni nīla-ātapatra-bhramam ārabhante //
muñcaty aliḥ puṣpalatām ito 'yam āghrātarāmāmukhapadmagandhaḥ
guṇaprakarṣe hi sadā manāṃsi guṇāntarajñāvatāṃ ramante //
muñcaty aliḥ puṣpa-latām ito 'yam āghrāta-rāmā-mukha-padma-gandhaḥ
guṇa-prakarṣe hi sadā manāṃsi guṇa-antara-jñāvatāṃ ramante //
lataitayā cūtataroḥ salīlam ānīyamānā natim ānatāṅgyā
paśyotpatatpuṣpaśilīmukheyam ābhāti kandarpadhanurlateva //
lata aitayā cūta-taroḥ sa-līlam ānīyamānā natim ānata-aṅgyā
paśya utpatat-puṣpa-śilīmukha īyam ābhāti kandarpa-dhanur-lata īva //
bhramaddvirephāvaliloladṛṣṭir līlāvataṃsakriyayonmukhāni
vicetum eṣā kusumāni nālaṃ tarostanāliṅganadohadasya //
bhramad-dvirepha-āvali-lola-dṛṣṭir līlā-avataṃsa-kriyaya ūnmukhāni
vicetum eṣā kusumāni nālaṃ tarostanāliṅgana-dohadasya //
priyārpitaḥ kāntanipītamuktapurandhribimbādharakānticoraḥ
asyāḥ saratnatviṣi karṇapāśe kim apy aśokastabakaś cakāsti //
priya-arpitaḥ kānta-nipīta-muktapurandhri-bimba-adhara-kānti-coraḥ
asyāḥ sa-ratna-tviṣi karṇa-pāśe kim apy aśoka-stabakaś cakāsti //
asyā latākṣepavisūtritasya hārasya lagnastanakuṅkumasya
bhraṣṭāḥ kṣitau dāḍimabījamohād ākṣipya muktāḥ kapayaḥ kṣipanti //
asyā latā-ākṣepa-visūtritasya hārasya lagna-stana-kuṅkumasya
bhraṣṭāḥ kṣitau dāḍima-bīja-mohād ākṣipya muktāḥ kapayaḥ kṣipanti //
nidāghalakṣmīhasitachaṭeyaṃ paryāptakṛṣṇāgurudhūmagandhe
bandhe kacānā navamallikāsyāḥ paśyālinīle paribhāgam eti //
nidāgha-lakṣmī-hasita-chaṭa īyaṃ paryāpta-kṛṣṇa-āguru-dhūma-gandhe
bandhe kacānā navamallika āsyāḥ paśya ali-nīle paribhāgam eti //
asāv itaḥ pārthiva dantapatram āpāsya haṃsachadapāṇḍu bālā
karoti karṇe navakarṇikāram uttāpitāṣṭāpadaratnaśobhi //
asāv itaḥ pārthiva danta-patram āpāsya haṃsa-chada-pāṇḍu bālā
karoti karṇe nava-karṇikā-āram uttāpita-aṣṭāpada-ratna-śobhi //
sthito 'yam anto navapallavānāṃ pravālatāmrāṅgulir āyatākṣyāḥ
vyaktiṃ śaraccandrakarojjvalābhir nakhāṃśurekhābhir itaḥ prayāti //
sthito 'yam anto nava-pallavānāṃ pravāla-tāmra-aṅgulir āyata-akṣyāḥ
vyaktiṃ śarac-candra-kara-ujjvalābhir nakha-aṃśu-rekhābhir itaḥ prayāti //
dhāvatkarā karṇaśirīṣalobhād itas tataḥ sampatati dvirephe
krīḍām iva vyākuladṛṣṭipātā bāleyam abhyasyati kandukasya //
dhāvat-karā karṇa-śirīṣa-lobhād itas tataḥ sampatati dvirephe
krīḍām iva vyākula-dṛṣṭi-pātā bāla īyam abhyasyati kandukasya //
prāvṛḍvilāsasmitam udvahantī karṇe navaṃ ketakabarham eṣā
priyāvataṃsīkṛtacandralekhā cakāsti kanyeva himācalasya //
prāvṛḍ-vilāsa-smitam udvahantī karṇe navaṃ ketaka-barham eṣā
priya-avataṃsīkṛta-candra-lekhā cakāsti kanya īva hima-acalasya //
vilokitālekhyakapolabhāgāt plavaṅgaśāve 'dhigate vimānam
itaḥ kadambād anivṛttahastam āste bhayād ālikhiteva tanvī //
vilokita-ālekhya-kapola-bhāgāt plavaṅga-śāve 'dhigate vimānam
itaḥ kadambād anivṛtta-hastam āste bhayād ālikhita īva tanvī //
puṣpāṇi cinvaty atimuktakasya paśya ślathaṃ keśakalāpam eṣā
aṃse bibhartīva tamālanīlaṃ vilāsavālavyajanaṃ smarasya //
puṣpāṇi cinvaty atimuktakasya paśya ślathaṃ keśa-kalāpam eṣā
aṃse bibharti iva tamāla-nīlaṃ vilāsa-vāla-vyajanaṃ smarasya //
vimuñcatī cakṣuṣi puṣpadhūlim eṣā gate taṃ prati vallabhasya
citraṃ jhaṭity aśrulavāvakīrṇe dṛśau sapatnyāḥ kaluṣīkaroti //
vimuñcatī cakṣuṣi puṣpa-dhūlim eṣā gate taṃ prati vallabhasya
citraṃ jhaṭity aśru-lava-avakīrṇe dṛśau sapatnyāḥ kaluṣīkaroti //
madhyacyute bibhrati kiṃśuke 'sminn asrāruṇasyākṛtim aṅkuśasya
asyāḥ stanābhyām adhunā dhṛteyam anaṅgamattadvipakumbhalakṣmīḥ //
madhya-cyute bibhrati kiṃśuke 'sminn asra-aruṇasyā akṛtim aṅkuśasya
asyāḥ stanābhyām adhunā dhṛta īyam anaṅga-matta-dvipa-kumbha-lakṣmīḥ //
VAR 14.54c: {asyāḥ\lem \em; asyā# \ed}
abhyāgatāyāḥ sahasāmunāsyāḥ kandarpasāmrājyadhurodvahena
sugandhibhiḥ pāṭalipādapena puṣpair itaḥ kalpitam ātitheyam //
abhyāgatāyāḥ sahasa āmuna āsyāḥ kandarpa-sāmrājya-dhura-udvahena
sugandhibhiḥ pāṭali-pādapena puṣpair itaḥ kalpitam ātitheyam //
ārdrāgaseyaṃ gamitā prasādaṃ kṛtapraṇāmāñjalinā priyeṇa
pramṛṣṭabāṣpā sumukhī nakhābhyāṃ cūtāṅkuraṃ mānam ivocchinatti //
ārdrāgasa īyaṃ gamitā prasādaṃ kṛta-praṇāma-añjalinā priyeṇa
pramṛṣṭa-bāṣpā sumukhī nakhābhyāṃ cūta-aṅkuraṃ mānam iva ucchinatti //
adhyāsate kām api kāntim āsām ete sakundāḥ kabarīkalāpāḥ
kumudvatīkāntakarānuviddhās tamaḥpratānā iva yāminīnām //
adhyāsate kām api kāntim āsām ete sa-kundāḥ kabarī-kalāpāḥ
kumudvatī-kānta-kara-anuviddhās tamaḥ-pratānā iva yāminīnām //
puṣpāṇi nānāvidhavarṇabhāñji vimānavātāyanato vicitya
yuvāyam indrāyudhavarṇakāntam uttaṃsam asyāḥ sadṛśaḥ karoti //
puṣpāṇi nānāvidha-varṇa-bhāñji vimāna-vātāyanato vicitya
yuva āyam indrāyudha-varṇa-kāntam uttaṃsam asyāḥ sadṛśaḥ karoti //
paśyeyam udbāhulatāhitaśrīr madhyena naśyattrivalī lateva
vimānataḥ komalam uccinoti vadhūr madhūkaṃ svakapolakānti //
paśya iyam udbāhu-latā āhita-śrīr madhyena naśyat-trivalī lata īva
vimānataḥ komalam uccinoti vadhūr madhūkaṃ sva-kapola-kānti //
adaḥ sugandhīkuru matprasūnaṃ mukhābjasaugandhyakaṇārpaṇena
ity añcalāsaktalato na yāñcām asyāḥ karotīva saḥ karṇikāraḥ //
adaḥ sugandhīkuru mat-prasūnaṃ mukha-abja-saugandhya-kaṇa-arpaṇena
ity añcala-āsakta-lato na yāñcām asyāḥ karoti iva saḥ karṇikā-āraḥ //
tathā na cūte navamañjarīyam avāptavaty ātmaguṇaprakarṣam
asyāḥ sakālāgarupatralekhe yathā kapole kamalekṣaṇāyāḥ //
tathā na cūte nava-mañjari īyam avāptavaty ātma-guṇa-prakarṣam
asyāḥ sa-kālāgaru-patra-lekhe yathā kapole kamala-īkṣaṇāyāḥ //
vahaty aśoko 'yam amartyakāntāpadāhataḥ kāntam alaktakāṅgam
kṛtvā jagaty askhalitāṃ nijājñāṃ skandhe 'rpitaṃ tūṇām iva smareṇa //
vahaty aśoko 'yam amartya-kāntāpada-āhataḥ kāntam alaktaka-aṅgam
kṛtvā jagaty askhalitāṃ nija-ājñāṃ skandhe 'rpitaṃ tūṇām iva smareṇa //
cireṇa manye bakuladrumo 'yam avāptapāraḥspṛhaṇīyatāyāḥ
arthī karo 'syāḥ sumanaḥsu yasya jāto jitāmartyatarupravālaḥ //
cireṇa manye bakula-drumo 'yam avāpta-pāraḥ-spṛhaṇīyatāyāḥ
arthī karo 'syāḥ sumanaḥsu yasya jāto jita-amartya-taru-pravālaḥ //
phalaṃ śirīṣeṇa cirād avāptam asyāḥ samagraṃ sukumāratāyāḥ
nirasya gīrvāṇataruprasūnāṃ yad etad uttaṃsitam āyātākṣyā //
phalaṃ śirīṣeṇa cirād avāptam asyāḥ samagraṃ sukumāratāyāḥ
nirasya gīrvāṇa-taru-prasūnāṃ yad etad uttaṃsitam āyāta-akṣyā //
asyāḥ śrutau campakam ādadhatyāḥ kareṇa muktāvalayāṅkitena
eṣa dvijaḥ svastyayanaṃ virāvair nāsyāḥ karotīti na mañjukaṇṭhaḥ //
asyāḥ śrutau campakam ādadhatyāḥ kareṇa muktā-valaya-aṅkitena
eṣa dvijaḥ svasty-ayanaṃ virāvair na asyāḥ karoti iti na mañju-kaṇṭhaḥ //
vinyastabandhūkadalī mukhe 'syāḥ svedārdrakālāgarupatravallī
cakāsti saṃdhyātapaleśaśaṅki kalaṅkalekhā śaśalakṣmanīva //
vinyasta-bandhūka-dalī mukhe 'syāḥ sveda-ārdra-kālāgaru-patra-vallī
cakāsti saṃdhyā-ātapa-leśa-śaṅki kalaṅka-lekhā śaśalakṣmani iva //
etā mitho ruddhavimānamārgā latāgrajaṃ puṣpam anāpnuvantyaḥ
bhavanti bhārānamitāṅgakeṣu baddhābhyasūyāḥ stanamaṇḍaleṣu //
etā mitho ruddha-vimāna-mārgā latā-agra-jaṃ puṣpam anāpnuvantyaḥ
bhavanti bhārā-namita-aṅgakeṣu baddha-abhyasūyāḥ stana-maṇḍaleṣu //
etāni kāntaiḥ pramadājanasya navapravālāny avataṃsitāni
paśyanti paśya svam ivāptakāntiṃ kapolapālīmaṇidarpaṇeṣu //
etāni kāntaiḥ pramadā-janasya nava-pravālāny avataṃsitāni
paśyanti paśya svam ivā apta-kāntiṃ kapola-pālī-maṇi-darpaṇeṣu //
yad yad vane 'bhūt kusumaṃ sugandhi vadhūjanais tat tad ito gṛhītam
kṛtsnatrilokīvijayāvataṃsaṃ nirmātum iṣvāsam iva smarasya //
yad yad vane 'bhūt kusumaṃ sugandhi vadhū-janais tat tad ito gṛhītam
kṛtsna-trilokī-vijaya-avataṃsaṃ nirmātum iṣvāsam iva smarasya //
karṇāvataṃsīkṛtapallavānāṃ vicitrapuṣpābharaṇojjvaleṣu
paśyābhitaḥ pallaviteyam āsām aṅgeṣu sāraṅgadṛśām ṛtuśrīḥ //
karṇa-avataṃsīkṛta-pallavānāṃ vicitra-puṣpa-ābharaṇa-ujjvaleṣu
paśya abhitaḥ pallavita īyam āsām aṅgeṣu sāraṅga-dṛśām ṛtu-śrīḥ //
svedodabinduchalataḥ kapole vitīrṇamuktārgha iva smarasya
eṇīdṛśāṃ kānta iva pravṛttaḥ śramo 'yam āliṅgitum aṅgalekhām //
sveda-udabindu-chalataḥ kapole vitīrṇa-mukta-argha iva smarasya
eṇī-dṛśāṃ kānta iva pravṛttaḥ śramo 'yam āliṅgitum aṅga-lekhām //
āsāṃ pṛthusvedakaṇāṅkitāni vaktrāṇi netrotsavam arpayanti
pratyuptamuktāphaladanturāṇi hiraṇyamayānīva saroruhāṇi //
āsāṃ pṛthu-sveda-kaṇa-aṅkitāni vaktrāṇi netra-utsavam arpayanti
pratyupta-muktāphala-danturāṇi hiraṇya-mayāni iva saroruhāṇi //
etāni paśya cyutapuṣpadhūlivyāluptapakṣmāvalisauṣṭhavāni
śrameṇa kiṃ cin mukulībhavanti sīmantinīnāṃ nayanotpalāni //
etāni paśya cyuta-puṣpa-dhūlivyālupta-pakṣma-āvali-sauṣṭhavāni
śrameṇa kiṃ cin mukulībhavanti sīmantinīnāṃ nayana-utpalāni //
VAR 14.73b: {sauṣṭhavāni\lem \em; sauṣṭavāni \ed}
etāsu sīdanmaṇibandhamūlanilīnalīlāmaṇikaṅkaṇāsu
vilokyatāṃ vyaktim upaiti khedo vidyādharastrījanadorlatāsu //
etāsu sīdan-maṇibandha-mūlanilīna-līlā-maṇi-kaṅkaṇāsu
vilokyatāṃ vyaktim upaiti khedo vidyādhara-strī-jana-dor-latāsu //
anaṅgakalpadrumamañjarīṇām amoghamantraṃ kusumāyudhasya
bhṛśam yathā puṣpamayī vibhūṣā nāsāṃ tathā ratnamayī vibhāti //
anaṅga-kalpadruma-mañjarīṇām amogha-mantraṃ kusumāyudhasya
bhṛśam yathā puṣpamayī vibhūṣā nā asāṃ tathā ratnamayī vibhāti //
vanāntam etā vanitā na muktum anekapuṣpaṃ nṛpa śaknuvanti
vimucyate kena nāma sa deśo yatrāsti sāndraḥ sumanaḥpracāraḥ //
vana-antam etā vanitā na muktum aneka-puṣpaṃ nṛpa śaknuvanti
vimucyate kena nāma sa deśo yatra asti sāndraḥ sumanaḥ-pracāraḥ //
ityujjvale tasya vacaḥprasūne nīte 'pi karṇātithitāṃ vihasya
nṛpo babhūvāstamanāḥ sacitraṃ smṛtāhirājendrasutāvilāsaḥ //
ity-ujjvale tasya vacaḥ-prasūne nīte 'pi karṇa-atithitāṃ vihasya
nṛpo babhūva astamanāḥ sacitraṃ smṛta-ahi-rājendra-sutā-vilāsaḥ //
puṣpapravālāṅkuramaṇḍalaṃ tat kvaṇadvimānāvalihemaghaṇṭam
vanaṃ vihāyātha samagram agre cacāla vidyādhararājasainyam //
puṣpa-pravāla-aṅkura-maṇḍalaṃ tat kvaṇad-vimāna-āvali-hema-ghaṇṭam
vanaṃ vihāya atha samagram agre cacāla vidyādhara-rāja-sainyam //
gaṅgāvarṇanam
gaṅgā-varṇanam-
atha pravālādharabimbacumbiparisphuratphenavilāsahāsā
vācālahaṃsāvalikāñcidāmasanāthatīrorunitambabimbā //
atha pravāla-adharabimba-cumbiparisphurat-phena-vilāsa-hāsā
vācāla-haṃsa-āvalikāñci-dāmasanātha-tīra-ūru-nitambabimbā //
samīravellattaṭahemavallilolaprabhāpiñjaritormilekhā
vilāsamajjatphaṇirājakanyāsaṅkrāntakāntastanakuṅkumeva //
samīra-vellat-taṭa-hemavallilola-prabhā-piñjarita-ūrmi-lekhā
vilāsa-majjat-phaṇirāja-kanyāsaṅkrānta-kānta-stana-kuṅkuma īva //
nimagnadiṅnāgakapolabhittisantānaniryanmadaveṇikṛṣṇā
tṛtīyanetrānaladhūmavallikalaṅkiteva tripurāntakasya //
nimagna-diṅnāga-kapola-bhittisantāna-niryan-mada-veṇi-kṛṣṇā
tṛtīya-netra-anala-dhūma-vallikalaṅkita īva tripura-antakasya //
bhārānamadbhogiphaṇāsthitāyāḥ sthalocchaladvīcicayacchalena
uttambhayantīva tale satarkam arkopalastambhaśatāni bhūmeḥ //
bhārā-namad-bhogi-phaṇa-āsthitāyāḥ sthala-ucchalad-vīci-cayac-chalena
uttam-bhayanti īva tale satarkam arkopala-stambha-śatāni bhūmeḥ //
taṭodgataprāṃśu tamālarājichāyāghanaśyāmalitārdhabhāgā
mūrtis tuṣārācalatulyakāntir umāpatiśrīdharayor ivaikā //
taṭa-udgata-prāṃśu tamāla-rājichāyā-ghana-śyāmalita-ardha-bhāgā
mūrtis tuṣāra-acala-tulya-kāntir umāpati-śrīdharayor iva ekā //
kādambacañcūddhṛtacakravākīpāriplavavyaktamṛṇālakāṇḍā
caṇḍīdhavonnaddhajaṭāviṭaṅkakṛṣṭendulekhāṅkuradantureva //
kādamba-cañcu-uddhṛta-cakravākīpāriplava-vyakta-mṛṇāla-kāṇḍā
caṇḍīdhava-unnaddha-jaṭā-viṭaṅkakṛṣṭa-indu-lekhā-aṅkura-dantura īva //
taraṅgabhaṅgojjvalacāmaraśrīr uddaṇḍahemāmburuhātapatrā
puṇyā puro dūrata eva tena trimārgagādṛśyata pārthivena //
taraṅga-bhaṅga-ujjvala-cāmara-śrīr uddaṇḍa-hema-amburuha-ātapatrā
puṇyā puro dūrata eva tena tri-mārga-ga ādṛśyata pārthivena //
SYNTAX: kulaka
tasyās taṭe 'tha kusumāvacayaśramārtasīmantinīnivahasasmitavīkṣitāyāḥ
vidyādhareṇa vidadhe dhavalormidhautaparyantahemasikate pṛtanāniveśaḥ //
tasyās taṭe 'tha kusuma-avacaya-śrama-ārtasīmantinī-nivaha-sasmita-vīkṣitāyāḥ
vidyādhareṇa vidadhe dhavala-ūrmi-dhautaparyanta-hema-sikate pṛtanā-niveśaḥ //
tad anu puline sadyo vidyādharaiḥ parikalpitaṃ nrpatir aviśal līlāgāraṃ saḥ sāhasalāñchanaḥ
bhramam ajanayan netrotkīrṇā iti pratibimbitāḥ sitamaṇimaye yasminn anto bahiś ca mṛgīdṛśaḥ //
tad anu puline sadyo vidyādharaiḥ parikalpitaṃ nrpatir aviśal līlā-agāraṃ saḥ sāhasalāñchanaḥ
bhramam ajanayan netra-utkīrṇā iti pratibimbitāḥ sita-maṇi-maye yasminn anto bahiś ca mṛgīdṛśaḥ //
iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye pātālā1valokano nāma caturdaśaḥ sargaḥ
pañcadaśaḥ sargaḥ
atha sāndragharmajalabindululitatilakaḥ pracakrame
hemakamalasubhage saritaḥ salile nimaṅktum asitekṣaṇājanaḥ //
atha sāndra-gharma-jala-bindululita-tilakaḥ pracakrame
hema-kamala-subhage saritaḥ salile nimaṅktum asita-īkṣaṇā-janaḥ //
śramam etya muñcata madamburabhasaparirambhalīlayā
evam avadad iva dīrghadṛśaḥ kalahaṃsayūthaninadena jāhnavī //
śramam etya muñcata mad-amburabhasa-parirambha-līlayā
evam avadad iva dīrgha-dṛśaḥ kalahaṃsa-yūtha-ninadena jāhnavī //
marutāvadhūtakaladhautakamalamakarandagandhinā
ūrmidalanaśiśireṇa balād abalājanasya nunude pariśramaḥ //
maruta āvadhūta-kala-dhautakamala-makaranda-gandhinā
ūrmi-dalana-śiśireṇa balād abalā-janasya nunude pariśramaḥ //
parividdharekham adhitīraviracitapade vadhūjane
kāntim udavahad amartyasarit taṭarūḍhakāñcanalateva kāṃ cana //
parividdha-rekham adhitīraviracita-pade vadhū-jane
kāntim udavahad amartya-sarit taṭa-rūḍha-kāñcana-lata īva kāṃ cana //
sitacakṣuṣām asitaratnarucimuṣi mṛṇālinīdale
sthūlajalalavanibhena dadhe navamauktikārdha iva jāhnukanyayā //
sita-cakṣuṣām asita-ratnaruci-muṣi mṛṇālinī-dale
sthūla-jala-lava-nibhena dadhe nava-mauktika-ardha iva jāhnu-kanyayā //
uditatrapā iva vilāsamasṛṇagamanena subrhuvām
jagmur amarasaritaḥ pulinaṃ sahasā vihāya kalahaṃsapaṅktayaḥ //
udita-trapā iva vilāsamasṛṇa-gamanena subrhuvām
jagmur amara-saritaḥ pulinaṃ sahasā vihāya kalahaṃsa-paṅktayaḥ //
dhavalābhrakachuritabhittilikhitalalitāṅganālipim
apsu kuvalayadṛśāṃ pratimāḥ sitaratnadarpaṇanibhāsu lebhire //
dhavala-abhraka-churita-bhittilikhita-lalita-aṅganā-lipim
apsu kuvalaya-dṛśāṃ pratimāḥ sita-ratna-darpaṇa-nibhāsu lebhire //
atha vallabhārpitakarāgranihitanijapāṇipallavāḥ
vārivikacakanakābjarajaḥkapiśormimālam abalā jagāhire //
atha vallabha-arpita-kara-agranihita-nija-pāṇi-pallavāḥ
vāri-vikaca-kanaka-abja-rajaḥkapiśa-ūrmi-mālam abalā jagāhire //
sudṛśāṃ nimajjya surasindhupayasi niyamasthitair iva
ūrmitaralitamayūkhaśikhair maṇinūpuraiḥ sapadi maunam ādade //
sudṛśāṃ nimajjya sura-sindhupayasi niyama-sthitair iva
ūrmi-taralita-mayūkha-śikhair maṇi-nūpuraiḥ sapadi maunam ādade //
kucaluptapatralatayātha vigalitavisūtrahārayā
prāpi ratiramaṇavilāsatulā lalitabhruvāṃ jalavihāralīlayā //
kuca-lupta-patra-lataya ātha vigalita-visūtra-hārayā
prāpi rati-ramaṇa-vilāsa-tulā lalita-bhruvāṃ jala-vihāra-līlayā //
navakuṅkumāruṇapurandhrikucakalaśatāḍitaṃ payaḥ
rāgam abhajata na kasya bhavet sulabhāṅgakhelad abalasya vikriyā //
nava-kuṅkuma-aruṇa-purandhrikuca-kalaśa-tāḍitaṃ payaḥ
rāgam abhajata na kasya bhavet sulabha-aṅga-khelad abalasya vikriyā //
vikiran vihasya maṇiśṛṅgadhṛtam udakam etya pṛṣṭhataḥ
sācimukulitadṛśā dadṛśe dayito muhur valitakaṇṭham ekayā //
vikiran vihasya maṇi-śṛṅgadhṛtam udakam etya pṛṣṭhataḥ
sāci-mukulita-dṛśā dadṛśe dayito muhur valita-kaṇṭham ekayā //
VAR 15.12b: {pṛṣṭhataḥ\lem \em; pṛṣṭataḥ \ed}
pariṇāhavat kucaniṣiddhakaraṇavalanotkadorlatam
lolamukharamaṇikaṅkaṇayā vidadhe jale murajavādyamanyayā //
pariṇāhavat kuca-niṣiddhakaraṇa-valana-utka-dor-latam
lola-mukhara-maṇi-kaṅkaṇayā vidadhe jale muraja-vādyamanyayā //
hariṇīdṛśo hṛtapurandhrikucakalaśakuṅkumāṅkitā
kṣipram adhijaghanam ūrmilatā śithileva hemaraśanā vididyute //
hariṇī-dṛśo hṛta-purandhrikuca-kalaśa-kuṅkuma-aṅkitā
kṣipram adhijaghanam ūrmi-latā śithila īva hema-raśanā vididyute //
salilaṃ kirantam avalokya ramaṇam aparāṅganāmukhe
citram aviraladhṛtāśrulave nimimīla kā cid abalā vilocane //
salilaṃ kirantam avalokya ramaṇam apara-aṅganā-mukhe
citram avirala-dhṛta-aśru-lave nimimīla kā cid abalā vilocane //
drutam atruṭad vibudhasindhunibiḍalaharīkarāhatam
hāravalayam aravindadṛśāṃ kuśalaṃ kuto 'sti guṇināṃ jaḍāntare //
drutam atruṭad vibudha-sindhunibiḍa-laharī-kara-āhatam
hāra-valayam aravinda-dṛśāṃ kuśalaṃ kuto 'sti guṇināṃ jaḍa-antare //
śuśubhe kayāpi karayantranihitaśucivāridhārayā
muktasitakusumasāyakayā makarāṅkacāpalatayeva bālayā //
śuśubhe kaya āpi kara-yantranihita-śuci-vāri-dhārayā
mukta-sita-kusuma-sāyakayā makara-aṅka-cāpa-lataya īva bālayā //
pariveṣavibhramaniveśimanasijatuṣāradīdhiteḥ
ko 'pi karakisalaye kamitā vidadhe mṛṇālavalayaṃ mṛgīdṛśaḥ //
pariveṣa-vibhrama-niveśimanasi-ja-tuṣāra-dīdhiteḥ
ko 'pi kara-kisalaye kamitā vidadhe mṛṇāla-valayaṃ mṛgī-dṛśaḥ //
hṛdayeśamuktajaladhautamalayajavilepanair hriyā
lakṣyanavanakhapadāv aparā nalinīdalena pidadhe payodharau //
hṛdaya-īśa-mukta-jala-dhautamalaya-ja-vilepanair hriyā
lakṣya-nava-nakha-padāv aparā nalinī-dalena pidadhe payodharau //
abhito 'ṅganāmukhamṛgāṅkam uḍunikarakāntim ādade
kelitaralataruṇīnibiḍastanatāḍite payasi budbudotakaraḥ //
abhito 'ṅganā-mukha-mṛgāṅkam uḍu-nikara-kāntim ādade
keli-tarala-taruṇī-nibiḍastana-tāḍite payasi budbuda-utakaraḥ //
vidadhe vadhūr nijakarāgragalitamaṇikaṅkaṇāṅkite
meghaśakala iva sendradhanur valayodare nayanam abjinīdale //
vidadhe vadhūr nija-kara-agragalita-maṇi-kaṅkaṇa-aṅkite
megha-śakala iva sa-indradhanur valaya-udare nayanam abjinī-dale //
asitāñjanāṅkam abhijātakuvalayadṛśāṃ dṛśo 'ntarāt
nīramahṛta na hi śuddhimatāṃ taṭavṛttir āśritakalaṅkamārjane //
asita-añjana-aṅkam abhijātakuvalaya-dṛśāṃ dṛśo 'ntarāt
nīramahṛta na hi śuddhimatāṃ taṭa-vṛttir āśrita-kalaṅka-mārjane //
taralormilaṅghitanitambaphalakalulitācchavāsaḥ
phenapaṭalam asitābjadṛśaḥ kṣaṇam ekam aṃśukavilāsam ādade //
tarala-ūrmi-laṅghita-nitambaphalaka-lulita-accha-vāsaḥ
phena-paṭalam asita-abja-dṛśaḥ kṣaṇam ekam aṃśuka-vilāsam ādade //
sudṛśaḥ sphuṭaṃ navanakhāṅkam urasi jaladhatakuṅkume
kāntanihitanayanaṃ pidadhe pṛthuhāratārataralāṃśupallavaḥ //
sudṛśaḥ sphuṭaṃ nava-nakha-aṅkam urasi jala-dhata-kuṅkume
kānta-nihita-nayanaṃ pidadhe pṛthu-hāra-tāra-tarala-aṃśu-pallavaḥ //
lulitāñjanasya nayanasya sahabhuvam ivekṣituṃ śriyam
lagnajalasaralitair alakair luluṭhe lalāṭataṭasīmni subhruvaḥ //
lulita-añjanasya nayanasya saha-bhuvam ivā ikṣituṃ śriyam
lagna-jala-saralitair alakair luluṭhe lalāṭa-taṭa-sīmni subhruvaḥ //
dadhatīva kāpi rucim āpa manasijavilāsavallakīm
aṃsavinihitamṛṇālalatātalavarty alābuparivartulastanī //
dadhati īva ka āpi rucim āpa manasija-vilāsa-vallakīm
aṃsa-vinihita-mṛṇāla-latātala-varty alābu-parivartula-stanī //
salilāhatitruṭitahāraparigalitamauktikabhramāt
mugdhayuvatir aparā nidadhe dṛśam abjinīdalapuṭodabinduṣu //
salila-āhati-truṭita-hāraparigalita-mauktika-bhramāt
mugdha-yuvatir aparā nidadhe dṛśam abjinī-dala-puṭa-udabinduṣu //
dhavalodarair bhayavaśena taralavalitair vilocanaiḥ
nīlanalinadaladāmadṛśāṃ śapharaiḥ samaṃ suciram apsu babhrame //
dhavala-udarair bhaya-vaśena tarala-valitair vilocanaiḥ
nīla-nalina-dala-dāma-dṛśāṃ śapharaiḥ samaṃ suciram apsu babhrame //
galitāṅgadā gurutaraṅgadalitamaṇikarṇapūrakāḥ
srastakanakavalayāḥ sudṛśaḥ ślathabandharatnaraśanāś cakāśire //
galita-aṅgadā guru-taraṅgadalita-maṇi-karṇa-pūrakāḥ
srasta-kanaka-valayāḥ sudṛśaḥ ślatha-bandha-ratna-raśanāś cakāśire //
atikampam ūrmikuṭilabhru bahalanavakuṅkumāruṇam
straiṇakaratalanirastam abhūd upajātakopam iva jāhnavījalam //
atikampam ūrmi-kuṭila-bhru bahala-nava-kuṅkuma-aruṇam
straiṇa-kara-tala-nirastam abhūd upajāta-kopam iva jāhnavī-jalam //
akarot padaṃ pṛthunitambavilulitajalārdraveṇiṣu
nīralavaśabalagaṇḍatalāsv abalāsu kuṇḍalitakārmukaḥ smaraḥ //
akarot padaṃ pṛthu-nitambavilulita-jala-ārdra-veṇiṣu
nīra-lava-śabala-gaṇḍa-talāsv abalāsu kuṇḍalita-kārmukaḥ smaraḥ //
cyutaratnabhūṣaṇamarīciracitasuracāpamaṇḍalam
keśakusumaśabalam śuśubhe sudṛśām anaṅgamadadīpanaṃ payaḥ //
cyuta-ratna-bhūṣaṇa-marīciracita-sura-cāpa-maṇḍalam
keśa-kusuma-śabalam śuśubhe sudṛśām anaṅga-mada-dīpanaṃ payaḥ //
atha tābhir ekatapanīyasarasijasanāthapāṇibhiḥ
śrībhir iva samudatāri tataḥ punaruktacāṭupaṭubhiḥ priyaiḥ saha //
atha tābhir eka-tapanīyasarasija-sa-nātha-pāṇibhiḥ
śrībhir iva samudatāri tataḥ punarukta-cāṭu-paṭubhiḥ priyaiḥ saha //
sajalāṃśukāntiviśadāṅgajanitanibiḍatrapākulāḥ
vyaktanavanakhapadābharaṇāḥ priyalocanāny aramayan mṛgīdṛśaḥ //
sa-jala-aṃśu-kānti-viśada-aṅgajanita-nibiḍa-trapā-ākulāḥ
vyakta-nava-nakha-pada-ābharaṇāḥ priya-locanāny aramayan mṛgī-dṛśaḥ //
atha tā gṛhītaśaradindudhavalasicayāḥ prasādhanām
cakrur adhivapur amartyasaritpulinasthalīkanakavallidhāmasu //
atha tā gṛhīta-śarad-indudhavala-sicayāḥ prasādhanām
cakrur adhivapur amartya-saritpulina-sthalī-kanaka-valli-dhāmasu //
tilakāṅkitāḥ pracurapuṣpaparimalamuco mṛgīdṛśaḥ
ūḍhanavalalitapatralatā dadhur aṅgajopavanarājivibhramam //
tilaka-aṅkitāḥ pracura-puṣpaparimala-muco mṛgī-dṛśaḥ
ūḍha-nava-lalita-patra-latā dadhur aṅgaja-upavana-rāji-vibhramam //
na cirād alaṅkṛtiviśeṣavihitarucayo 'tipeśalāḥ
lakṣyanavanavarasāḥ śucayaḥ kavipuṅgavoktaya ivāṅganā babhuḥ //
na cirād alaṅkṛti-viśeṣavihita-rucayo 'tipeśalāḥ
lakṣya-nava-nava-rasāḥ śucayaḥ kavi-puṅgava-uktaya iva aṅganā babhuḥ //
vahati sma nirmalakapolalikhitamṛganābhipatrakam
kāpi nibhṛtamadhupāvalimat kaladhautakokanadakāntam ānanam //
vahati sma nirmala-kapolalikhita-mṛganābhi-patrakam
ka āpi nibhṛta-madhupa-āvalimat kala-dhauta-koka-nada-kāntam ānanam //
adhikarṇam udgatamayūkhamarakatamanoharodaram
bālam iva madanakalpataror dalam ekayā kanakapatram ādade //
adhikarṇam udgata-mayūkhamarakata-manohara-udaram
bālam iva madana-kalpataror dalam ekayā kanaka-patram ādade //
dhṛtayāvakāṅkam api kāntavadanaparicumbanocite
rāgamadhurarucake nidadhe dayite ca kā cana cakoralocanā //
dhṛta-yāvakāṅkam api kāntavadana-paricumbana-ucite
rāga-madhura-rucake nidadhe dayite ca kā cana cakora-locanā //
hariṇāṅkasundaram anekaviśadaguṇagumphitākṛtim
hāram avahad aparā na paraṃ hṛdi kāntam apy asamabāṇadīpanam //
hariṇa-aṅka-sundaram anekaviśada-guṇa-gumphita-ākṛtim
hāram avahad aparā na paraṃ hṛdi kāntam apy asamabāṇa-dīpanam //
itarā padāṅkam iva mattamadanakariṇo 'likodare
sāndramṛgamadanamaṣīracitaṃ tilakaṃ kuraṅgatilakānanā dadhe //
itarā padāṅkam iva mattamadana-kariṇo 'lika-udare
sāndra-mṛga-madana-maṣī-racitaṃ tilakaṃ kuraṅga-tilaka-ānanā dadhe //
hṛtasuptahemaśatapatrarucimukulitāṅgulīdale
kā cid itarakarasaṅghaṭitaṃ nidadhe vilāsamaṇikaṅkaṇaṃ kare //
hṛta-supta-hema-śata-patraruci-mukulita-aṅgulī-dale
kā cid itara-kara-saṅghaṭitaṃ nidadhe vilāsa-maṇi-kaṅkaṇaṃ kare //
uditāsu kāñciguṇamadhyamarakatamarīcisūciṣu
vyaktim alabhata na romalatā smaradīpakajjalaśikhā mṛgīdṛśām //
uditāsu kāñci-guṇa-madhyamarakata-marīci-sūciṣu
vyaktim alabhata na romalatā smara-dīpa-kajjala-śikhā mṛgī-dṛśām //
sarasāgaseva ramaṇena caraṇanalinānuṣaṅgiṇā
puṣpaśarataralitā dadhire maṇinūpureṇa mṛgalocanā rucim //
sarasāgasa īva ramaṇena caraṇa-nalina ānuṣaṅgiṇā
puṣpa-śara-taralitā dadhire maṇi-nūpureṇa mṛga-locanā rucim //
dadhatībhir indukarajālaśabalatimirormivibhramam
ūḍhadhavalakusumābhir alaṃ kabarīlatābhir abalāś cakāśire //
dadhatībhir indu-kara-jālaśabala-timira-ūrmi-vibhramam
ūḍha-dhavala-kusumābhir alaṃ kabarī-latābhir abalāś cakāśire //
priyapāṇipaṅkajadhṛteṣu sakalaśaśibimbabandhuṣu
vaktrakamalam aviloladṛśo maṇidarpaṇeṣu dadṛśuḥ purandhrayaḥ //
priya-pāṇi-paṅkaja-dhṛteṣu sakala-śaśi-bimba-bandhuṣu
vaktra-kamalam avilola-dṛśo maṇi-darpaṇeṣu dadṛśuḥ purandhrayaḥ //
prakaṭaṃ dadhaj jhaṭiti rāgam alaghum atha vāruṇīṃ prati
kāntinikara iva tigmarucer vanitājano 'bhimukhatāṃ samādade //
prakaṭaṃ dadhaj jhaṭiti rāgam alaghum atha vāruṇīṃ prati
kānti-nikara iva tigma-rucer vanitā-jano 'bhimukhatāṃ samādade //
udiyāya mānatimiraughavighaṭanapaṭur mano'mbare
bālakuvalayadṛśāṃ viśade śanakair manobhuvakuraṅgalāñchanaḥ //
udiyāya māna-timira-aughavighaṭana-paṭur mano-'mbare
bāla-kuvalaya-dṛśāṃ viśade śanakair manobhuva-kuraṅga-lāñchanaḥ //
aruṇāṅgulīdalaniruddhanavakanakakośakarṇikaiḥ
sāndramadhuparimalaī ruruce karapaṅkajair atha cakoracakṣuṣām //
aruṇa-aṅgulī-dala-niruddhanava-kanaka-kośa-karṇikaiḥ
sāndra-madhu-parimalaī ruruce kara-paṅkajair atha cakora-cakṣuṣām //
maṇiśuktiṣu kṣaṇam upoḍhakuvalayasugandhisīdhuṣu
nyasyad asamaśarayantram iva bhramati sma bhṛṅgakulam utsukotsukam //
maṇi-śuktiṣu kṣaṇam upoḍhakuvalaya-sugandhi-sīdhuṣu
nyasyad asama-śara-yantram iva bhramati sma bhṛṅga-kulam utsuka-utsukam //
15.51c: śleṣa
ruruce 'limaṇḍalam udaṃśukamalacaṣakopari sthitam
ekam iva ratipater uditaṃ tapanīyadaṇḍam asitoṣṇavāraṇam //
ruruce 'li-maṇḍalam udaṃśukamala-caṣaka-upari sthitam
ekam iva ratipater uditaṃ tapanīya-daṇḍam asita-uṣṇa-vāraṇam //
VAR 15.52b: {kamala#\lem \em; kamaka# \ed}
vidhṛtā kare priyatamena katipayaśilīmukhānvitā
cittam akṛta vivaśaṃ sudṛśāṃ kusumeṣukārmukalateva vāruṇī //
vidhṛtā kare priyatamena katipaya-śilīmukha-anvitā
cittam akṛta vivaśaṃ sudṛśāṃ kusuma-iṣu-kārmuka-lata īva vāruṇī //
15.53d: śleṣa
atirāgiṇi praṇayiṇīva madhuni paricumbitānane
vyaktim alabhata mado hṛdaye pulakaḥ kapolaphalake ca subhruvām //
atirāgiṇi praṇayiṇi iva madhuni paricumbita-ānane
vyaktim alabhata mado hṛdaye pulakaḥ kapola-phalake ca subhruvām //
pratimāgatendukarajāladhavalitam iva śriyaṃ dadhe
pānanamitamukhamugdhavadhūvigaladvilāsahasitachaṭaṃ madhu //
pratimā-gata-indu-kara-jāladhavalitam iva śriyaṃ dadhe
pāna-namita-mukha-mugdha-vadhūvigalad-vilāsa-hasita-chaṭaṃ madhu //
madhu kāpi pāṭalakapolataralakaladhautakuṇḍalā
lolanijamukhatuṣārakarapratibimbagarbham abhikārpitaṃ papau //
madhu ka āpi pāṭala-kapolatarala-kaladhauta-kuṇḍalā
lola-nija-mukha-tuṣāra-karapratibimba-garbham abhika-arpitaṃ papau //
atiraktam āyatatareṇa vilasadasitotpalaśriyā
kāmam apibadaparendumukhī caṣakeṇa sīdhu, nayanena vallabham //
atiraktam āyata-tareṇa vilasad-asita-utpala-śriyā
kāmam apibad-apara-indu-mukhī caṣakeṇa sīdhu, nayanena vallabham //
agamat trayasya samam eva parimalarasajñatām aliḥ
kalpaviṭapimadhunaḥ pramadā mukhamārutasya vikacotpalasya //
agamat trayasya samam eva parimala-rasa-jñatām aliḥ
kalpa-viṭapi-madhunaḥ pramadā mukha-mārutasya vikaca-utpalasya //
adharāgracumbanam avāpya kamaladaladīrghacakṣuṣām
śvāsataralam ajaniṣṭa mudā muhurāttalāsyam iva kāpiśāyanam //
adhara-agra-cumbanam avāpya kamala-dala-dīrgha-cakṣuṣām
śvāsa-taralam ajaniṣṭa mudā muhura-ātta-lāsyam iva kāpiśāyanam //
madam āsavena rameṇa nakhapadam ivārpitaṃ hṛdi
nātiviśadapadabandhamatho navasāhasāṅkacaritaṃ jaguḥ striyaḥ //
madam āsavena rameṇa nakha-padam iva arpitaṃ hṛdi
na ativiśada-pada-bandhamatho navasāhasāṅkacaritaṃ jaguḥ striyaḥ //
madirārpitādharadalena yuvatir amṛtachaṭopamā
premarasamṛduṣu dīrghadṛśāṃ hṛdayeṣu pallavayati sma manmatham //
madirā-arpita-adhara-dalena yuvatir amṛta-chaṭā-upamā
prema-rasa-mṛduṣu dīrgha-dṛśāṃ hṛdayeṣu pallavayati sma manmatham //
dayitāhite yuvajanena vilasadatipāṭaladyutau
kāmasuhṛdi vihitaḥ praṇayaḥ prathamaṃ madhuny adharapallave tataḥ //
dayitā-hite yuva-janena vilasad-atipāṭala-dyutau
kāma-suhṛdi vihitaḥ praṇayaḥ prathamaṃ madhuny adhara-pallave tataḥ //
avadhūtamānamadhupānarasarabhasataḥ prasannatām
prāpur atipṛthudṛśāṃ sahasā hṛdayāni cācchamaṇibhājanāni ca //
avadhūta-māna-madhupānarasa-rabhasataḥ prasannatām
prāpur atipṛthudṛśāṃ sahasā hṛdayāni ca accha-maṇi-bhājanāni ca //
dayitām anaṅgamadasūtim asitanalināvataṃsakām
sāndraruciyuvajano madirāṃ paricumbati sma na paraṃ vadhūm api //
dayitām anaṅga-mada-sūtim asita-nalina-avataṃsakām
sāndra-ruci-yuva-jano madirāṃ paricumbati sma na paraṃ vadhūm api //
anayan sahaiva śithilatvam ubhayam ubhayena yoṣitām
vrīḍam aruṇarucinā madhunā maṇikāñcidāma ca kareṇa kāminaḥ //
anayan saha eva śithilatvam ubhayam ubhayena yoṣitām
vrīḍam aruṇa-rucinā madhunā maṇi-kāñci-dāma ca kareṇa kāminaḥ //
sudṛśāṃ madād atha parisrud aruṇitasitodarāḥ karāt
petur amarasaritaḥ puline maṇiśuktayaḥ priyatame ca dṛṣṭayaḥ //
sudṛśāṃ madād atha parisrud aruṇita-sita-udarāḥ karāt
petur amara-saritaḥ puline maṇi-śuktayaḥ priyatame ca dṛṣṭayaḥ //
navapallavāruṇam uvāha dhṛtataruṇavāruṇīmadaḥ
rāgam atha śucini gaṇḍatale nayanodare ca madirekṣanājanaḥ //
nava-pallava-aruṇam uvāha dhṛta-taruṇa-vāruṇīmadaḥ
rāgam atha śucini gaṇḍa-tale nayana-udare ca madirā-īkṣanā-janaḥ //
aparisphuṭoktilalitāsu madamukuladīrghadṛṣṭiṣu
tāsu śabalakusumāṃsalasatkabarīlatāsu padam ādadhe smaraḥ //
aparisphuṭa-ukti-lalitāsu mada-mukula-dīrgha-dṛṣṭiṣu
tāsu śabala-kusuma-aṃsa-lasatkabarī-latāsu padam ādadhe smaraḥ //
āpānabhūr avasitāsavarāgadīrghasendīvarasphaṭikaśuktiśatā cakāse
kautūhalān madavilolavadhūvilāsavyālokanonmiṣitavaktraparampareva //
āpāna-bhūr avasita-āsava-rāga-dīrghasa-indīvara-sphaṭika-śukti-śatā cakāse
kautūhalān mada-vilola-vadhū-vilāsavyālokana-unmiṣita-vaktra-parampara īva //
aviralamaṇidīpoddyotadūrāpasarpattimiram amarasindhoḥ kūlakacchaṃ praviśya
atha samamasunāthais tāḥ salīlaṃ niṣeduḥ sarasakanakajambūpallavaprastareṣu //
avirala-maṇi-dīpa-uddyota-dūra-apasarpattimiram amara-sindhoḥ kūla-kacchaṃ praviśya
atha samamasunāthais tāḥ salīlaṃ niṣeduḥ sarasa-kanaka-jambū-pallava-prastareṣu //
sāndronmīlatsaurabhāṇy udvahantyo vidyullekhapiṅgalāny aṅkāni
lakṣmīṃ hemāmbhojamālā ivāpuḥ sāraṅgākṣyaḥ preyasāṃ kaṇṭhalagnāḥ //
sāndra-unmīlat-saurabhāṇy udvahantyo vidyul-lekha-piṅgalāny aṅkāni
lakṣmīṃ hema-ambhoja-mālā ivā apuḥ sāraṅga-akṣyaḥ preyasāṃ kaṇṭha-lagnāḥ //
tato visūtracyutahārayaṣṭiḥ śīrṇāṅgado bhaṅgurakarṇapūraḥ
madena sadyo madirekṣaṇānāṃ ratotsavaḥ pallavito babhūva //
tato visūtra-cyuta-hāra-yaṣṭiḥ śīrṇa-aṅgado bhaṅgura-karṇa-pūraḥ
madena sadyo madirā-īkṣaṇānāṃ rata-utsavaḥ pallavito babhūva //
nānāṅgarāgaśabale ślathabandhaloladhammillamālyakusumaprakarāvakīrṇe
puṣpeṣutalpe iva vakṣasi vallabhānāṃ nidrām avāpur atha tāḥ surataśrameṇa //
nānā-aṅga-rāga-śabale ślatha-bandha-loladhammilla-mālya-kusuma-prakara-avakīrṇe
puṣpa-iṣu-talpe iva vakṣasi vallabhānāṃ nidrām avāpur atha tāḥ surata-śrameṇa //
kandarpasya trilokīhaṭhavijayamahāsāhasotsāhahetur dhunvaṃs tatpakṣmadhūlivyatikarakapiśaḥ kāñcanāmbhoruhāṇi
tanvānas tīrarūḍhatridaśatarulatālāsyam ālasyabhājāṃ tāsāṃ saṃbhogakeliklamabharam aharajjāhnavīvīcivātaḥ //
kandarpasya trilokī-haṭha-vijaya-mahā-sāhasa-utsāha-hetur dhunvaṃs tat-pakṣma-dhūli-vyatikara-kapiśaḥ kāñcana-ambhoruhāṇi
tanvānas tīra-rūḍha-tridaśa-taru-latā-lāsyam ālasya-bhājāṃ tāsāṃ saṃbhoga-keli-klama-bharam aharaj-jāhnavī-vīci-vātaḥ //
iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye pātāla-gaṅgā2vagāhano nāma pañcadaśaḥ sargaḥ
ṣoḍaśaḥ sargaḥ
atrāntare nabhaḥsindhupulinaṃ prāpa pāṭalā
dadhaty anaṅgalekhena lāñchitaṃ pāṇipallavam //
atra antare nabhaḥ-sindhupulinaṃ prāpa pāṭalā
dadhaty anaṅga-lekhena lāñchitaṃ pāṇi-pallavam //
maṇipragrīvakodgīrṇaśunāsīraśarāsanam
apaśyad gaganollekhi tatra sphaṭikaveśma sā //
maṇi-pragrīvaka-udgīrṇaśunāsīra-śarāsanam
apaśyad gagana-ullekhi tatra sphaṭika-veśma sā //
tadindranīladvāre sā hemavetrākule babhau
śliṣyantī sataḍillekhe lekhevendoḥ payomuci //
tad-indranīla-dvāre sā hema-vetra-ākule babhau
śliṣyantī sa-taḍil-lekhe lekha īva indoḥ payomuci //
ratnavātāyanasthasya tiṣṭhan pārśve mahīpateḥ
dvāḥsthaṃ kim api pṛcchantīṃ tām aikṣata ramāṅgadaḥ //
ratna-vātāyana-sthasya tiṣṭhan pārśve mahīpateḥ
dvāḥ-sthaṃ kim api pṛcchantīṃ tām aikṣata ramāṅgadaḥ //
antaḥ praveśayām āsa saś ca tām āttasaṃbhramaḥ
yayau sā ca viśāṃpatyur locanāmṛtavartitām //
antaḥ praveśayām āsa saś ca tām ātta-saṃbhramaḥ
yayau sā ca viśāṃpatyur locana-amṛta-vartitām //
sitāśmaharmyam uttuṅgaṃ jhaṭity adhiruroha sā
ānandakandalīcittam atyacchaṃ pārthivasya ca //
sita-aśma-harmyam uttuṅgaṃ jhaṭity adhiruroha sā
ānanda-kandalī-cittam atyacchaṃ pārthivasya ca //
kṣiticumbitahāraṃ sā praṇanāma mahībhuje
ramāṅgadaṃ karagrāhasauhārdye pātratāṃ nayat //
kṣiti-cumbita-hāraṃ sā praṇanāma mahībhuje
ramāṅgadaṃ kara-grāhasauhārdye pātratāṃ nayat //
nṛpeṇa svayam uktāpi ita ehy ehi pāṭale
tallīlāmaṇiparyaṅkasavidhe niṣasāda sā //
nṛpeṇa svayam ukta āpi ita ehy ehi pāṭale
tal-līlā-maṇi-paryaṅkasavidhe niṣasāda sā //
pāṭalāvākyam
pāṭalā-vākyam
kṛtasambhāṣaṇā sātha tenāvanimanobhuvā
ity avocata dantāṃśuśabalādharapallavā //
kṛta-sambhāṣaṇā sa ātha tena avani-manobhuvā
ity avocata danta-aṃśuśabala-adhara-pallavā //
mudritasmarasaundaryavāntā netrāmṛtachaṭā
iyaṃ mūrtir mahārāja kaccit kuśalinī tava ? //
mudrita-smara-saundaryavāntā netra-amṛta-chaṭā
iyaṃ mūrtir mahārāja kaccit kuśalinī tava ? //
katham etāṃ praviṣṭās tvaṃ bhūmim atyantadurgamām
na kasya vismayāyeyaṃ śaktir atyadbhutā tava //
katham etāṃ praviṣṭās tvaṃ bhūmim atyanta-durgamām
na kasya vismayāya iyaṃ śaktir atyadbhutā tava //
deva vidyādharaḥ ko 'pi śāpān nirmocitas tvayā
ity amandaḥ pravādo 'tra tat ko 'py asi namo 'stu te //
deva vidyādharaḥ ko 'pi śāpān nirmocitas tvayā
ity amandaḥ pravādo 'tra tat ko 'py asi namo 'stu te //
aho guṇena rājendra yena kenāpi gṛhyase
yad evaṃ kliśyase tasyāḥ phaṇīndraduhituḥ kṛte //
aho guṇena rāja-indra yena kena api gṛhyase
yad evaṃ kliśyase tasyāḥ phaṇi-indra-duhituḥ kṛte //
nāyakavākyam
nāyakavākyam
atha vidrumatāmrauṣṭhaluṭhaddaśanadīdhitiḥ
smitvā vasumatīnāthas tām iti pratyabhāṣata //
atha vidruma-tāmra-oṣṭhaluṭhad-daśana-dīdhitiḥ
smitvā vasumatī-nāthas tām iti pratyabhāṣata //
kadācit pāṭale kaccid bhujaṅgapatikanyakā
smaraty asmān sakhīsvairasaṅkathāsv antarāntarā //
kadācit pāṭale kaccid bhujaṅga-pati-kanyakā
smaraty asmān sakhī-svairasaṅkathāsv antara-antarā //
kim anaṅgavatī vakti brūte mālyavatī ca kim
apy asty ahipure 'smākaṃ kiṃvadantī kiyaty api //
kim anaṅgavatī vakti brūte mālyavatī ca kim
apy asty ahi-pure 'smākaṃ kiṃ-vadantī kiyaty api //
phaṇirājasutākarṇaṃ kaccit prāpayya madvacaḥ
vihito ratnacūḍena śukarūpaviparyayaḥ //
phaṇi-rāja-sutā-karṇaṃ kac-cit prāpayya mad-vacaḥ
vihito ratnacūḍena śuka-rūpa-viparyayaḥ //
kim āgatāsi kiṃ caivaṃ parimlāneva lakṣyase
nivedaya drutaṃ yan me kim apy āśaṅkate manaḥ //
kim āgata āsi kiṃ ca evaṃ parimlāna īva lakṣyase
nivedaya drutaṃ yan me kim apy āśaṅkate manaḥ //
lekhārpaṇam
lekha-arpaṇam
iti pṛṣṭavate tasmai sāndrapremārdracetase
kandarpadīpanaṃ lekham arpayām āsa pāṭalā //
iti pṛṣṭavate tasmai sāndra-prema-ardra-cetase
kandarpa-dīpanaṃ lekham arpayām āsa pāṭalā //
tam āttaṃ vācayety uktvā paramārakulodvahaḥ
ramāṅgadasya cikṣepa sambhramottānite kare //
tam āttaṃ vācaya ity uktvā paramāra-kula-udvahaḥ
ramāṅgadasya cikṣepa sambhrama-uttānite kare //
taṃ hemakadalīpatrakastūrilikhitākṣaram
so 'vadhāryātha tasyāgre vyaktavāg ity avāacayat //
taṃ hema-kadalī-patrakastūri-likhita-akṣaram
so 'vadhārya atha tasya agre vyakta-vāg ity avāacayat //
śaśiprabhālekhaḥ
śaśiprabhā-lekhaḥ
svasti sthitasya svaḥsindhutīre phaṇipurasthayā
idaṃ madhyamalokendor mālyavatyā nivedyate //
svasti sthitasya svaḥ-sindhutīre phaṇi-pura-sthayā
idaṃ madhyama-loka-indor mālyavatyā nivedyate //
yadaivāsmatsakhī vindhye tvayā rājan vyayujyata
tadaiveyaṃ kuraṅgīva viddhā hṛdi manobhuvā //
yada aiva asmat-sakhī vindhye tvayā rājan vyayujyata
tada aiva iyaṃ kuraṅgi īva viddhā hṛdi manobhuvā //
dṛṣṭiḥ sarvatra rājendoḥ sudhāniṣyandinī tava
jātā śaśiprabhāyāṃ tu saiva hālāhalachaṭā //
dṛṣṭiḥ sarvatra rāja-indoḥ sudhā-niṣyandinī tava
jātā śaśiprabhāyāṃ tu sa aiva hālāhala-chaṭā //
na vinodayituṃ śakyam eṣā kenāpi vastunā
vineśa tava karpūraśītayā saṅgamāśayā //
na vinodayituṃ śakyam eṣā kena api vastunā
vinā īśa tava karpūraśītayā saṅgama-āśayā //
tvaddarśanopakāriṇyāḥ karoty ekāvalīm iva
iyaṃ pakṣmāgravartyaśrupṛṣatachadmanā dṛśaḥ //
tvad-darśana-upakāriṇyāḥ karoty eka-āvalīm iva
iyaṃ pakṣma-agravarty-aśrupṛṣata-chadmanā dṛśaḥ //
vakti vyaktāśrulekhena nihitena karodare
iyam āpāṇḍugaṇḍena smaratāpamukhendunā //
vakti vyakta-aśru-lekhena nihitena kara-udare
iyam ā-pāṇḍu-gaṇḍena smara-tāpa-mukha-indunā //
śirīṣād api mṛdvaṅgī kveyam āyātalocanā
eṣa kva ca kukūlāgnikarkaśo madanajvaraḥ //
śirīṣād api mṛdv-aṅgī kva iyam āyāta-locanā
eṣa kva ca kukūla-agnikarkaśo madana-jvaraḥ //
neyaṃ pravālaśayyāyāṃ nāpi prāleyaveśmani
na cendumaṇiparyaṅke sakhī nirvṛtim eti naḥ //
na iyaṃ pravāla-śayyāyāṃ na api prāleya-veśmani
na ca indu-maṇi-paryaṅke sakhī nirvṛtim eti naḥ //
nisargaraktam etasyāḥ sakhījanam ivādharam
nayanti kim api mlānim uṣṇā niḥśvasitormayaḥ //
nisarga-raktam etasyāḥ sakhī-janam iva adharam
nayanti kim api mlānim uṣṇā niḥśvasita-ūrmayaḥ //
aratitvam avāpyāmbhaḥkaṇikeva vighūrṇate
eṣā kamalinīpatraśayyāyām āyatekṣaṇā //
aratitvam avāpya ambhaḥkaṇika īva vighūrṇate
eṣā kamalinī-patraśayyāyām āyata-īkṣaṇā //
asyāḥ smarāgnisantaptaṃ vapuḥ śaśikalāmṛdu
nīrandhragharmasalilachaleneva vilīyate //
asyāḥ smara-agni-santaptaṃ vapuḥ śaśi-kalā-mṛdu
nīrandhra-gharma-salilachalena iva vilīyate //
kṛśatām aṅgake gāḍham asyāḥ kusumakomale
āropayati puṣpeṣu maurvīm iva śarāsane //
kṛśatām aṅgake gāḍham asyāḥ kusuma-komale
āropayati puṣpeṣu maurvīm iva śarāsane //
dhṛtayā hṛdi bāleyaṃ vitīrṇaharicandane
nirvāṇam eti bhavataḥ kathayā na jalārdrayā //
dhṛtayā hṛdi bāla īyaṃ vitīrṇa-hari-candane
nirvāṇam eti bhavataḥ kathayā na jala-ardrayā //
ākarṇakṛṣṭakodaṇḍastvāṃ vinā niśitaiḥ śaraiḥ
bhinatty aṅgam anaṅgo 'syāḥ kṣitiś cetasi kāpi me //
ākarṇa-kṛṣṭa-kodaṇḍastvāṃ vinā niśitaiḥ śaraiḥ
bhinatty aṅgam anaṅgo 'syāḥ kṣitiś cetasi ka āpi me //
iyam atyacchahṛdaye dadhaty atisuvṛttatām
bālā māṇikyamukure vimukhī saṃmukhī tvayi //
iyam atyaccha-hṛdaye dadhaty atisuvṛttatām
bālā māṇikya-mukure vimukhī saṃmukhī tvayi //
eṣā śikheva dīpasya mugdhā dagdhadaśāśrayā
smarānilaparāmarśād itaś cetaś ca vepate //
eṣā śikha īva dīpasya mugdhā dagdha-daśa-āśrayā
smara-anila-parāmarśād itaś ca itaś ca vepate //
iyam indudyutiharaṃ yuktam atyāyatair guṇaiḥ
mṛṇālavalayaṃ haste vahati tvāṃ ca cetasi //
iyam indu-dyuti-haraṃ yuktam atyāyatair guṇaiḥ
mṛṇāla-valayaṃ haste vahati tvāṃ ca cetasi //
anaṅgatāpavaty asyā nikāmasarasaṃ hṛdi
saṅkucaty abjinīpatraṃ na tu tvatpremapallavaḥ //
anaṅga-tāpavaty asyā nikāma-sarasaṃ hṛdi
saṅkucaty abjinī-patraṃ na tu tvat-prema-pallavaḥ //
kriyate valayenāsyā maṇibandhe gatāgatam
kārśyāgrabhūmim āptāyās tvayy antaḥkaraṇena ca //
kriyate valayena asyā maṇibandhe gatāgatam
kārśya-agra-bhūmim āptāyās tvayy antaḥkaraṇena ca //
jāyate peśalam api prāyo vastv anyathāpadi
prāpto mṛṇālahāro 'pi yad asyā dāhahetutām //
jāyate peśalam api prāyo vastv anyathā āpadi
prāpto mṛṇāla-hāro 'pi yad asyā dāha-hetutām //
nihitāḥ sāsramālībhir lavalīpākapāṇḍunī
asyāḥ stanataṭe bhāraḥ paraṃ vānīrapallavāḥ //
nihitāḥ sāsramālībhir lavalīpāka-pāṇḍunī
asyāḥ stana-taṭe bhāraḥ paraṃ vānīra-pallavāḥ //
na candanena nośīravāriṇā na jalārdrayā
nāsyāḥ puṭakinīpatraiḥ śamam eti smarajvaraḥ //
na candanena na uśīravāriṇā na jala-ardrayā
na asyāḥ puṭakinī-patraiḥ śamam eti smara-jvaraḥ //
kiṃ cāparam tvam etasyā hṛdayasyādhidevatā
yatas tvanmayam evaiṣā viśvaṃ viśveśa paśyati //
kiṃ ca aparam tvam etasyā hṛdayasya adhidevatā
yatas tvan-mayam eva eṣā viśvaṃ viśveśa paśyati //
ratnacūḍopanītena sandeśena tavādhunā
iyam ucchvasitā kim cit sudhāgaṇḍūṣabandhunā //
ratnacūḍā-upanītena sandeśena tava adhunā
iyam ucchvasitā kim cit sudhā-gaṇḍūṣa-bandhunā //
tāvad āgaccha vegena gṛhītvā hemapaṅkajam
anaṅgavidhunā yāvad iyaṃ śvasiti naḥ sakhī //
tāvad āgaccha vegena gṛhītvā hema-paṅkajam
anaṅga-vidhunā yāvad iyaṃ śvasiti naḥ sakhī //
nāyakasya pratisandeśaḥ
nāyakasya pratisandeśaḥ
evam ākarṇya lalitaṃ lekhārtham atha pārthivaḥ
udbhinnasāndrapulakaḥ pāṭalām ity avocata //
evam ākarṇya lalitaṃ lekha-artham atha pārthivaḥ
udbhinna-sāndra-pulakaḥ pāṭalām ity avocata //
yathā sakhī vaḥ kim api prapannā vidhurāṃ daśām
tathā tvam api mām evaṃ pāṭale kiṃ na paśyasi ? //
yathā sakhī vaḥ kim api prapannā vidhurāṃ daśām
tathā tvam api mām evaṃ pāṭale kiṃ na paśyasi ? //
tad gaccha tāṃ śaśimukhīm āśvāsayitum arhasi
vayam ete ca hemābjam ānetuṃ prayatāmahe //
tad gaccha tāṃ śaśi-mukhīm āśvāsayitum arhasi
vayam ete ca hema-abjam ānetuṃ prayatāmahe //
tathā kāryaṃ na vandhyaḥ syād yathā mama manorathaḥ
vaktavyā mālyavatyaivaṃ madgirā valguvādini //
tathā kāryaṃ na vandhyaḥ syād yathā mama manorathaḥ
vaktavyā mālyavatya aivaṃ mad-girā valgu-vādini //
pāṭalāprayāṇam
pāṭalā-prayāṇam
āvṛttidattasandeśāsā tataḥ pṛthivībhujā
phaṇirājendranagarīṃ tvaritam pāṭalā yayau //
āvṛtti-datta-sandeśāsā tataḥ pṛthivībhujā
phaṇirājendra-nagarīṃ tvaritam pāṭalā yayau //
prasthānaśaṃsī sahasā tasyātha pṛthivīpateḥ
pralayāmbudharadhvānadhīraṃ dadhvāna dundubhiḥ //
prasthāna-śaṃsī sahasā tasya ātha pṛthivīpateḥ
pralaya-ambudhara-dhvānadhīraṃ dadhvāna dundubhiḥ //
vidyādharastrīpuruṣavarṇanam
vidyādhara-strī-puruṣa-varṇanam
nadann utkampimanasāṃ sa vidyādharayoṣitām
ninye priyapariṣvaṅgaślathatām atha dorlatāḥ //
nadann utkampi-manasāṃ sa vidyādhara-yoṣitām
ninye priya-pariṣvaṅgaślathatām atha dor-latāḥ //
kathaṃ cit prāṇanāthasya mukhādharapallavam
bālā vyaghaṭayat kā cit kācid urasaś ca payodharau //
kathaṃ cit prāṇa-nāthasya mukha-adhara-pallavam
bālā vyaghaṭayat kā cit kācid urasaś ca payodharau //
śanair babandha jaghane nakhāṅkavati mekhalām
kāpi smitamukhī kānte tiryagarpitalocanā //
śanair babandha jaghane nakha-aṅkavati mekhalām
ka āpi smita-mukhī kānte tiryag-arpita-locanā //
dṛṣṭiṃ dāsyanti me sakhyaḥ khaṇḍite dantavāsasi
kim atra kṛtyam ity anyā kim api vyākulābhavat //
dṛṣṭiṃ dāsyanti me sakhyaḥ khaṇḍite danta-vāsasi
kim atra kṛtyam ity anyā kim api vyākula ābhavat //
kā cit paryaṅkam ālokya sālaktakapadāṅkitam
anyonyārpitanetrābhir vayasyābhir ahasyata //
kā cit paryaṅkam ālokya sālaktaka-pada-aṅkitam
anyonya-arpita-netrābhir vayasyābhir ahasyata //
ekā māṇikyakaṭakaṃ karāgracyutam ādade
hṛdayaṃ puṣpacāpena madhye viddham ivātmanaḥ //
ekā māṇikya-kaṭakaṃ kara-agra-cyutam ādade
hṛdayaṃ puṣpacāpena madhye viddham ivā atmanaḥ //
cumbanakliṣṭabimbauṣṭhaṃ jāgarāruṇalocanam
mukhāmbhojaṃ dṛśānyonaṃ vilāsibhir apīyata //
cumbana-kliṣṭa-bimba-oṣṭhaṃ jāgara-aruṇa-locanam
mukha-ambhojaṃ dṛśa ānyonaṃ vilāsibhir apīyata //
ratnavatīṃ prati gamanam
ratnavatīṃ prati gamanam
so 'tha pravavṛte gantuṃ vidyādharabalānvitaḥ
rathena rathinām agryaḥ purīṃ ratnavatīm prati //
so 'tha pravavṛte gantuṃ vidyādhara-bala-anvitaḥ
rathena rathinām agryaḥ purīṃ ratnavatīm prati //
ratnacūḍasamāgamaḥ
ratnacūḍa-samāgamaḥ
tataḥ phaṇikumārena ratnacūḍena sa adhvani
samagaṃsta jagatpūjyaḥ pūṣā darśa ivendunā //
tataḥ phaṇi-kumārena ratnacūḍena sa adhvani
samagaṃsta jagat-pūjyaḥ pūṣā darśa iva indunā //
16.16d: ādarśe?
sas tasyopayānīcakre dikcakraskhalitadhvanim
acchinnadānaniṣyandam ātmānam iva vāraṇam //
sas tasya upayānīcakre dik-cakra-skhalita-dhvanim
acchinna-dāna-niṣyandam ātmānam iva vāraṇam //
nṛpasya dīpikākṛtyaṃ cakrire timiracchidaḥ
puraḥ prasarpattatsainyaphaṇāratnāṃśusūcayaḥ //
nṛpasya dīpikā-kṛtyaṃ cakrire timira-cchidaḥ
puraḥ prasarpat-tat-sainyaphaṇā-ratna-aṃśu-sūcayaḥ //
kiyatāpy atha kālena santataiḥ saḥ prayāṇakaiḥ
prapede kusumāśleṣasugandhipavanaṃ vanam //
kiyata āpy atha kālena santataiḥ saḥ prayāṇakaiḥ
prapede kusuma-āśleṣasugandhi-pavanaṃ vanam //
dūtaprasthāpanam
dūta-prasthāpanam
asurādhipatiṃ sāmnā yācituṃ hemapaṅkajam
sthitvā sas tatra purato visasarja ramāṅgadam //
asura-adhipatiṃ sāmnā yācituṃ hema-paṅkajam
sthitvā sas tatra purato visasarja ramāṅgadam //
saś ca trijagataḥ sāram ādāyaiva vinirmitām
uttuṅgaratnaprāsādāṃ prāpa ratnavatīṃ purīm //
saś ca tri-jagataḥ sāram ādāya eva vinirmitām
uttuṅga-ratna-prāsādāṃ prāpa ratnavatīṃ purīm //
rāmārthabaddhakakṣeṇa preṣitaḥ prabhuṇāviśat
parikhārṇavam ullaṅghya sas tāṃ laṅkām ivāṅgadaḥ //
rāmā-artha-baddha-kakṣeṇa preṣitaḥ prabhuṇa āviśat
parikhā-arṇavam ullaṅghya sas tāṃ laṅkām iva aṅgadaḥ //
ko 'yaṃ ko 'py ayam anyonyam evaṃ pallavitoktibhiḥ
kautukastimitākṣaiḥ saḥ pauraiś ciram adṛśyata //
ko 'yaṃ ko 'py ayam anyonyam evaṃ pallavita-uktibhiḥ
kautuka-stimita-akṣaiḥ saḥ pauraiś ciram adṛśyata //
sa candranīlaharmyeṣu dadarśāsurakanyakāḥ
lolās tamālaśyāmeṣu megheṣv iva śatahradāḥ //
sa candra-nīla-harmyeṣu dadarśa asura-kanyakāḥ
lolās tamāla-śyāmeṣu megheṣv iva śatahradāḥ //
nipīyamānaḥ paurastrīnetrasphaṭikaśuktibhiḥ
vairidvipaghaṭāsiṃhaḥ siṃhadvāram avāpa sa //
nipīyamānaḥ paura-strīnetra-sphaṭika-śuktibhiḥ
vairi-dvipa-ghaṭā-siṃhaḥ siṃha-dvāram avāpa sa //
asurendrasya doḥkaṇḍuduḥsthānaikabhaṭākulam
vīraḥ sa aviśad āsthānam atha dvāḥsthaniveditaḥ //
asurendrasya doḥ-kaṇḍuduḥsthāna-eka-bhaṭa-ākulam
vīraḥ sa aviśad āsthānam atha dvāḥstha-niveditaḥ //
asurendravarṇanam
asurendra-varṇanam-
āsīnam añjanaśyāmam uccaiḥ sphaṭikaviṣṭare
himācalendraśikhare navīnam iva nīradam //
āsīnam añjana-śyāmam uccaiḥ sphaṭika-viṣṭare
himācala-indra-śikhare navīnam iva nīradam //
keyūrapadmarāgāṃśumañjarījaṭilaūbhau
bhujau bibhrāṇam ujjvālapratāpajvalanāv iva //
keyūra-padmarāga-aṃśumañjarī-jaṭilau ubhau
bhujau bibhrāṇam ujjvālapratāpa-jvalanāv iva //
urasā ruddhagīrvāṇadvipendraradakoṭinā
hāravallīṃ dadhal lolāṃ dolām iva jayaśriyaḥ //
urasā ruddha-gīrvāṇadvipa-indra-rada-koṭinā
hāra-vallīṃ dadhal lolāṃ dolām iva jaya-śriyaḥ //
dadhānaṃ dīptiparyastatimirau maṇikuṇḍalau
bandīkṛtau sahaivobhau sūryācandramasāv iva //
dadhānaṃ dīpti-paryastatimirau maṇi-kuṇḍalau
bandīkṛtau saha eva ubhau sūryācandramasāv iva //
vīravratasyālaṅkāram ahaṅkārasya jīvitam
jagatām aṅkuśaṃ tatra sa vajrāṅkuśam aikṣata //
vīra-vratasya alaṅkāram ahaṅkārasya jīvitam
jagatām aṅkuśaṃ tatra sa vajrāṅkuśam aikṣata //
tannideśitam adhyāsta sa hiraṇyamayam āsanam
nānāratnāṃśuśabalaṃ śṛṅgaṃ meror ivāryamā //
tan-nideśitam adhyāsta sa hiraṇyamayam āsanam
nānā-ratna-aṃśu-śabalaṃ śṛṅgaṃ meror ivā aryamā //
dūtaṃ prati praśnaḥ
dūtaṃ prati praśnaḥ
kurvan mukhāni smerāṇi daśanajyotsnayā diśām
vidhāya satkriyām evam asurendras tam abravīt //
kurvan mukhāni smerāṇi daśana-jyotsnayā diśām
vidhāya satkriyām evam asurendras tam abravīt //
aho kim api kalyāṇam āsannaphalam adya naḥ
anyathā hi gṛhaṃ santaḥ kim āyānti bhavadvidhāḥ //
aho kim api kalyāṇam āsanna-phalam adya naḥ
anyathā hi gṛhaṃ santaḥ kim āyānti bhavadvidhāḥ //
yad āśrame vaṅkumuner yuvayor vṛttam adbhutam
tat karṇātithitāṃ nītam etya praṇidhibhir mama //
yad āśrame vaṅku-muner yuvayor vṛttam adbhutam
tat karṇa-atithitāṃ nītam etya praṇidhibhir mama //
etayā sāṃprataṃ brūhi yuto vidyādharair ayam
kim ākaṅkṣati vaḥ svāmī phalaṃ pāṭālayātrayā //
etayā sāṃprataṃ brūhi yuto vidyādharair ayam
kim ākaṅkṣati vaḥ svāmī phalaṃ pāṭāla-yātrayā //
niyujyante nṛpeṇārthe nālpīyasi bhavaddṛśāḥ
śeṣo dhṛter bhuvo 'nyatra vyāpārayati kiṃ phaṇān //
niyujyante nṛpeṇa arthe na alpīyasi bhavad-dṛśāḥ
śeṣo dhṛter bhuvo 'nyatra vyāpārayati kiṃ phaṇān //
tad atra prahito rājñā kim artham asi kathyatām
arthināṃ vyarthatām eti na jātu prārthanā mama //
tad atra prahito rājñā kim artham asi kathyatām
arthināṃ vyarthatām eti na jātu prārthanā mama //
ramāṅgadoktiḥ
ramāṅgada-uktiḥ
mārgair ivāyatair vācāṃ śucibhir daśanāṃśubhiḥ
sīmantitādharaḥ smitvā tam ity ūce ramāṅgadaḥ //
mārgair iva ayatair vācāṃ śucibhir daśana-aṃśubhiḥ
sīmantita-adharaḥ smitvā tam ity ūce ramāṅgadaḥ //
āsāṃ sudhārasārdrāṇāṃ śuddhānām asurādhipa
girāṃ tvam eko yat satyam indur bhāsām ivākaraḥ //
āsāṃ sudhā-rasa-ardrāṇāṃ śuddhānām asura-adhipa
girāṃ tvam eko yat satyam indur bhāsām ivā akaraḥ //
kac cit tvayāyam ajñāyi devaḥ sāhasalāñchanaḥ
jagatpradīpam athavā ko na vetti virocanam //
kac cit tvaya āyam ajñāyi devaḥ sāhasa-lāñchanaḥ
jagat-pradīpam athavā ko na vetti virocanam //
phaṇirājasutām eṣa pariṇetuṃ śaśiprabhām
pathānena rathakṣuṇṇaratnaśailena gacchati //
phaṇi-rāja-sutām eṣa pariṇetuṃ śaśiprabhām
patha ānena ratha-kṣuṇṇaratna-śailena gacchati //
tvadvāpihemapadmena śulkasaṃsthā kṛtā kila
asyāḥ pitreti devena tadarthaṃ prahitā vayam //
tvad-vāpi-hema-padmena śulka-saṃsthā kṛtā kila
asyāḥ pitra īti devena tad-arthaṃ prahitā vayam //
anenecchasi cet kartuṃ sakhyaṃ sāhasalakṣmaṇā
tat kārtasvararājīvam ānīya svayam arpyatām //
anena icchasi cet kartuṃ sakhyaṃ sāhasa-lakṣmaṇā
tat kārtasvara-rājīvam ānīya svayam arpyatām //
lumpanti tvanmukhacchāyāṃ yāvan nāsya camūrajaḥ
kuruṣva tāvad ātithyaṃ hemābjena mahībhuje //
lumpanti tvan-mukha-cchāyāṃ yāvan na asya camū-rajaḥ
kuruṣva tāvad ātithyaṃ hema-abjena mahībhuje //
kim anyan ``nārthināṃ matto vighaṭante manorathāḥ''
iti tvayā svam evāśu pramāṇīkriyatāṃ vacaḥ //
kim anyan ``nārthināṃ matto vighaṭante manorathāḥ''
iti tvayā svam evā aśu pramāṇīkriyatāṃ vacaḥ //
vajrāṅkuśavākyam
vajrāṅkuśa-vākyam
ity uktavati sāmarṣabhaṭadṛṣṭe yaśobhaṭe
pratyabhāṣata sāvajñaṃ vihasyāsurakuñjaraḥ //
ity uktavati sāmarṣabhaṭa-dṛṣṭe yaśobhaṭe
pratyabhāṣata sāvajñaṃ vihasya asura-kuñjaraḥ //
aho bata vidagdho 'pi dhiṅ mugdha iva lakṣyase
viduṣāpi tvayā kiṃcid yad uktam asamañjasam //
aho bata vidagdho 'pi dhiṅ mugdha iva lakṣyase
viduṣa āpi tvayā kiṃ-cid yad uktam asamañjasam //
yūyaṃ kva māṇuṣāḥ pṛthvīsaṅkaṭasvāmyaduḥsthitāḥ
sā ca trijagatāṃ bhartur ucitā kva śaśiprabhā //
yūyaṃ kva māṇuṣāḥ pṛthvīsaṅkaṭa-svāmy-aduḥsthitāḥ
sā ca trijagatāṃ bhartur ucitā kva śaśiprabhā //
tādṛṅmadaṅkam evātra strīratnam adhirohati
ramate hi harasyaiva maulāv indukalāṅkuraḥ //
tādṛṅ-mad-aṅkam eva atra strī-ratnam adhirohati
ramate hi harasya eva maulāv indu-kalā-aṅkuraḥ //
yadyad astīha pātāle ratnaṃ kva cana kiṃ cana
bhājanaṃ tasya tasyāham ekaḥ ke yūyam ucyatām ? //
yad-yad asti iha pātāle ratnaṃ kva cana kiṃ cana
bhājanaṃ tasya tasya aham ekaḥ ke yūyam ucyatām ? //
sahate nṛpatau naiva hematāmarasārpaṇam
mamaiṣa śakravijayakrīḍādurlalito bhujaḥ //
sahate nṛpatau naiva hema-tāmarasārpaṇam
mama eṣa śakra-vijayakrīḍā-durlalito bhujaḥ //
prabhus tava nayajño 'pi kim anarthāya kevalam
dīrghendīvaramāleti vikarṣaty asitoragam //
prabhus tava naya-jño 'pi kim anarthāya kevalam
dīrgha-indīvara-māla īti vikarṣaty asita-uragam //
ita eva nivartadhvaṃ vartadhvaṃ vacane mama
avaṭe kim iti kṣeptum ātmānaṃ yūyam udyatāḥ //
ita eva nivartadhvaṃ vartadhvaṃ vacane mama
avaṭe kim iti kṣeptum ātmānaṃ yūyam udyatāḥ //
yāvad ete na muñcanti maryādām asurābdhayaḥ
tāvat dūrāpasāreṇa svāminaṃ trātum arhatha //
yāvad ete na muñcanti maryādām asura-abdhayaḥ
tāvat dūra-apasāreṇa svāminaṃ trātum arhatha //
narendraṃ durjigīṣātas tad gaccha vinivāraya
tvādṛśāḥ kim upekṣante patim utpathagāminam //
narendraṃ durjigīṣātas tad gaccha vinivāraya
tvādṛśāḥ kim upekṣante patim utpatha-gāminam //
athavāsyāsti śaktiś cet kim adyāpi vilambate
āyātu svayam ādātum itaḥ kāñcanapaṅkajam //
athava āsya asti śaktiś cet kim adya api vilambate
āyātu svayam ādātum itaḥ kāñcana-paṅkajam //
kim anyaj jāyatām eṣa khaḍgadhārātithir mama
ity uktvā kopataralaṃ virarāmāsureśvaraḥ //
kim anyaj jāyatām eṣa khaḍga-dhārā-atithir mama
ity uktvā kopa-taralaṃ virarāma asurā iśvaraḥ //
ramāṅgadasya prativacanam
dhairyaṃ saṃvṛtakopo 'tha smayamāno ramāṅgadaḥ
tam ity amuktaparyaṅkaḥ prativaktuṃ pracakrame //
dhairyaṃ saṃvṛta-kopo 'tha smayamāno ramāṅgadaḥ
tam ity amukta-paryaṅkaḥ prativaktuṃ pracakrame //
nirvāṇavīryavāte 'smin rasātalabilodare
abhugnabhujakaṇḍūtir aho kim api dṛpyase //
nirvāṇa-vīrya-vāte 'smin rasātala-bila-udare
abhugna-bhuja-kaṇḍūtir aho kim api dṛpyase //
manye tavaitannīrandhram ajñātasvaparāntare
pātālacirasaṃvāsāc citte pariṇataṃ tamaḥ //
manye tava etan-nīrandhram ajñāta-sva-para-antare
pātāla-cira-saṃvāsāc citte pariṇataṃ tamaḥ //
yāṃ harasyāṣṭamīm āhur mūrtim āhutilehinīm
tatsūtiḥ prāg abhūd bhartā paramāra iti kṣiteḥ //
yāṃ harasya aṣṭamīm āhur mūrtim āhuti-lehinīm
tat-sūtiḥ prāg abhūd bhartā paramāra iti kṣiteḥ //
kṛtāvatāraṃ tadvaṃśe vadhāya vibudhadviṣām
kim ādidevaṃ kaṃsāriṃ dhiṅ martya iti manyase //
kṛta-avatāraṃ tad-vaṃśe vadhāya vibudha-dviṣām
kim ādidevaṃ kaṃsāriṃ dhiṅ martya iti manyase //
16.108d: sandānitakam
kamaleva mukundasya pārvatīva pinākinaḥ
phaṇikanyocitā patnī sā mahīmīnalakṣmaṇaḥ //
kamala īva mukundasya pārvati īva pinākinaḥ
phaṇi-kanya ūcitā patnī sā mahī-mīna-lakṣmaṇaḥ //
tāṃ haṭhenātmasātkartum asurendra na śakyase
na ratnasūcim ākraṣṭum ayaskāntasya yogyatā //
tāṃ haṭhenā atmasātkartum asurendra na śakyase
na ratna-sūcim ākraṣṭum ayaskāntasya yogyatā //
padaṃ pathi nidhatse 'tra kim anyāyamalīyase
apathe caratāṃ yānti dūrād dūraṃ vibhūtayaḥ //
padaṃ pathi nidhatse 'tra kim anyāyamalīyase
apathe caratāṃ yānti dūrād dūraṃ vibhūtayaḥ //
anarpaṇaṃ mahīpāle hemapaṅkeruhasya yat
tavāparigham utprekṣe tad eva dvāram āpadām //
anarpaṇaṃ mahīpāle hema-paṅkeruhasya yat
tava aparigham utprekṣe tad eva dvāram āpadām //
rājendradīpake tasmin samarāṅgaṇavartini
ete bhaṭās te na cirātāyāsyanti pataṅgatām //
rājendra-dīpake tasmin samarāṅgaṇa-vartini
ete bhaṭās te na cirātāyāsyanti pataṅgatām //
tathā vidhehi na yathā tvandataḥpurayoṣitām
karapallavaśayyāsu śerate vadanendavaḥ //
tathā vidhehi na yathā tvandataḥpura-yoṣitām
kara-pallava-śayyāsu śerate vadana-indavaḥ //
pravṛttapatiśokārtapaurastrīparidevanā
iyam utsannasaṅgītā mā bhūd ratnavatī purī //
pravṛtta-pati-śoka-ārtapaura-strī-paridevanā
iyam utsanna-saṅgītā mā bhūd ratnavatī purī //
devasyārpitahemābjas tad ehi pata pādayoḥ
śiraḥ punantu te kāmaṃ puṇyās tatpādapāṃsavaḥ //
devasya arpita-hema-abjas tad ehi pata pādayoḥ
śiraḥ punantu te kāmaṃ puṇyās tat-pāda-pāṃsavaḥ //
athavā subhaṭaiḥ sārdham uttiṣṭha purato bhava
samaṃ vidyādharānīkair ayam āyāti bhūpatiḥ //
athavā subhaṭaiḥ sārdham uttiṣṭha purato bhava
samaṃ vidyādhara-anīkair ayam āyāti bhūpatiḥ //
kim anyat samam etena śirastāmarasena te
hemakokanadaṃ devaḥ svayam eva grahīṣyati //
kim anyat samam etena śiras-tāmarasena te
hema-kokanadaṃ devaḥ svayam eva grahīṣyati //
ramāṅgadāgamanam
ramāṅgada-āgamanam
tam ity uktvā sabhāmadhyān nirjagāma ramāṅgadaḥ
nikaṭaṃ ca raṇotkasya jagāma jagatīpateḥ //
tam ity uktvā sabhā-madhyān nirjagāma ramāṅgadaḥ
nikaṭaṃ ca raṇotkasya jagāma jagatīpateḥ //
atha vadati śanaiḥ sametya tasminn amararipor vacanāni tānitāni
asurapativināśakālarātrimbhṛkuṭīm uvāha mukhena mālavendraḥ //
atha vadati śanaiḥ sametya tasminn amara-ripor vacanāni tānitāni
asura-pati-vināśa-kālarātrimbhṛkuṭīm uvāha mukhena mālava-indraḥ //
gatvā vidyādharabhaṭacamūcakravālaiḥ sabhaṃ saḥ kṣmāpālo 'tha vyadhita paritas tatpuro ratnavatyāḥ
yena vyaktāmarajayamahāsāhasasyāsurāṇāṃ nāthasyāsīn navaparibhavaśyāmalāvaktralakṣmīḥ //
gatvā vidyādhara-bhaṭa-camū-cakravālaiḥ sabhaṃ saḥ kṣmāpālo 'tha vyadhita paritas tat-puro ratnavatyāḥ
yena vyakta-amara-jaya-mahā-sāhasasya-asurāṇāṃ nāthasya-āsīn nava-paribhava-śyāmalā-vaktra-lakṣmīḥ //
iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye kanakā1ravinda-prārthano nāma ṣoḍaśaḥ sargaḥ
saptadaśaḥ sargaḥ
yuddhavarṇanaṃ
yuddha-varṇanaṃ
athāhividyādhararājasainyair nipīḍitāyāṃ puri ratnavatyām
bhaṭāḥ sakopaṃ bhujadarpabhājo nirjagmur ākṛṣṭakṛpāṇapaṭṭāḥ //
atha ahi-vidyādhara-rāja-sainyair nipīḍitāyāṃ puri ratnavatyām
bhaṭāḥ sa-kopaṃ bhuja-darpa-bhājo nirjagmur ākṛṣṭa-kṛpāṇa-paṭṭāḥ //
anyonyasaṅghaṭṭavaśena teṣām udañcitāḥ kāñcanakaṅkaṭebhyaḥ
yugāntakālānalabījaśaṅkāṃ na kasya cakruḥ śikhinaḥ sphulliṅgāḥ //
anyonya-saṅghaṭṭa-vaśena teṣām udañcitāḥ kāñcana-kaṅkaṭebhyaḥ
yuga-anta-kālānala-bīja-śaṅkāṃ na kasya cakruḥ śikhinaḥ sphulliṅgāḥ //
bhāleṣu bhīmā bhṛkuṭīr vahanto bhṛṅgatviṣaś cāsilatāḥ kareṣu
khurāgrarugṇāvanibhiḥ saroṣaṃ nirīyur anye caturais turaṅgaiḥ //
bhāleṣu bhīmā bhṛkuṭīr vahanto bhṛṅga-tviṣaś ca asi-latāḥ kareṣu
khura-agra-rugṇa-avanibhiḥ saroṣaṃ nirīyur anye caturais turaṅgaiḥ //
nyabhād anīkaṃ kariṇāṃ ca sāndrasindūrapūrāruṇagaṇḍabhitti
pratyagradāvānalalīḍhakoṭikulācalendrapracayopameyam //
nyabhād anīkaṃ kariṇāṃ ca sāndrasindūra-pūra-aruṇa-gaṇḍa-bhitti
pratyagra-dāvānala-līḍha-koṭikula-acala-indra-pracaya-upameyam //
puro raṇotsekabhṛtāṃ niruddham oghena vidyādharavāhinīnām
tat puñjitaṃ sainyam amartyaśatror babhūva mūle maṇitoraṇasya //
puro raṇa-utseka-bhṛtāṃ niruddham oghena vidyādhara-vāhinīnām
tat puñjitaṃ sainyam amartya-śatror babhūva mūle maṇi-toraṇasya //
sāṭopam āropitacāpayāṣṭir nibaddhatūṇīrayugo gajasthaḥ
so nirjagāmātha mahāsurendro vegād ahaṃkāra ivāttadehaḥ //
sāṭopam āropita-cāpa-yāṣṭir nibaddha-tūṇīra-yugo gajasthaḥ
so nirjagāma atha mahā-asura-indro vegād ahaṃkāra ivā atta-dehaḥ //
yugātyayāmbhodharanādadhīras tasyodgataḥ saṅgaratūryaghoṣaḥ
baddhapratiśrunti nitāntabhīmaś cakāra pātālabilodarāṇi //
yuga-atyaya-ambhodhara-nāda-dhīras tasya udgataḥ saṅgara-tūrya-ghoṣaḥ
baddha-pratiśrunti nitānta-bhīmaś cakāra pātāla-bila-udarāṇi //
satpuṣkarānañjanapuñjabhāsas patho jayasyātha gajān asīṃś ca
vyāpārayanti sma rayeṇa vīrās tatpreritā vairivarūthinīṣu //
sat-puṣkara-anañjana-puñja-bhāsas patho jayasya atha gajān asīṃś ca
vyāpārayanti sma rayeṇa vīrās tat-preritā vairi-varūthinīṣu //
parasparāpātikṛpāṇaniryatjvālāvalīpallavitāntarikṣaḥ
abhūt pravṛttaḥ samaro mahāhividyādharendrāsurapuṅgavānām //
paraspara-āpāti-kṛpāṇa-niryatjvāla-āvalī-pallavita-antarikṣaḥ
abhūt pravṛttaḥ samaro mahā-ahividyādhara-indra-asura-puṅgavānām //
vīreṣu dhāvatsu caratsv amandaṃ gajeṣu valgatsu turaṅgameṣu
akālakalpātyayayaśāṅkitāni cakampire sapta rasātalān //
vīreṣu dhāvatsu caratsv amandaṃ gajeṣu valgatsu turaṅgameṣu
akāla-kalpa-atyaya-yaśa-aṅkitāni cakampire sapta rasātalān //
prakāśayantaḥ karaṇaprapanncaṃ surāṅganābhiḥ spṛhayekṣyamāṇāḥ
atyadbhutaṃ nṛttam ivārabhanta bhaṭā raṇaprāṅgaṇaraṅgamadhye //
prakāśayantaḥ karaṇa-prapanncaṃ sura-aṅganābhiḥ spṛhayā īkṣyamāṇāḥ
atyadbhutaṃ nṛttam ivā arabhanta bhaṭā raṇa-prāṅgaṇa-raṅga-madhye //
utplutya vegāt pavamānamārgaṃ vidyādharair dānajalāvilāni
paṭu vyapāṭyanta mataṅgajānāṃ tīkṣṇāsipatrakrakacaiḥ śirāṃsi //
utplutya vegāt pavamāna-mārgaṃ vidyādharair dāna-jalāvilāni
paṭu vyapāṭyanta mataṅgajānāṃ tīkṣṇa-asi-patra-krakacaiḥ śirāṃsi //
nipatya kumbheṣu mahāgajānāṃ nīrandhramukteṣu paṭu kvaṇantaḥ
bhānti sma vidyādharapuṅgavānāṃ muktāṭṭahāsā iva khaḍgapaṭṭāḥ //
nipatya kumbheṣu mahā-gajānāṃ nīrandhra-mukteṣu paṭu kvaṇantaḥ
bhānti sma vidyādhara-puṅgavānāṃ mukta-aṭṭahāsā iva khaḍga-paṭṭāḥ //
āvartatām ūrmilatāyamānanistriṃśavallīvalayākulāsu
prapedire pūrvasurojjhitāni cakrāṇi vidyādharavāhinīṣu //
āvartatām ūrmi-latāyamānanistriṃśa-vallī-valaya-ākulāsu
prapedire pūrva-sura-ujjhitāni cakrāṇi vidyādhara-vāhinīṣu //
phaṇāvalīṣv āpatitoragāṇām aphalguratnopalakarkaśāsu
kṛpāṇadharā masṛṇībabhūva mahāsurāṇāṃ na tu saṅgarecchā //
phaṇā-āvalīṣv āpatita-uragāṇām aphalgu-ratna-upala-karkaśāsu
kṛpāṇa-dharā masṛṇībabhūva mahā-surāṇāṃ na tu saṅgara-icchā //
amānti pātālatale prasasruḥ kṣitau biladvāravinirgatāni
jyāśabdahṛṣṭāsurasiṃhanādaturaṅgaheṣāgajabṛṃhitāni //
amānti pātāla-tale prasasruḥ kṣitau bila-dvāra-vinirgatāni
jyā-śabda-hṛṣṭa-asura-siṃha-nādaturaṅgaheṣā-gaja-bṛṃhitāni //
pradhāvadaśvīyakhurāhatānām abhyudgato ratnabhuvāṃ parāgaḥ
gīrvāṇacāpacchavilāñchitāni kṛtsnāni cakre kakubhāṃ mukhāni //
pradhāvad-aśvīya-khura-āhatānām abhyudgato ratna-bhuvāṃ parāgaḥ
gīrvāṇa-cāpa-cchavi-lāñchitāni kṛtsnāni cakre kakubhāṃ mukhāni //
bhaṭāstrapūrṇaiḥ parito gajānāṃ svadānapaṅkopacitaiḥ padāṅkaiḥ
bhayaṅkarābhūt taruṇārkabimbasahasrakīrṇeva raṇāṅgaṇorvī //
bhaṭa-astra-pūrṇaiḥ parito gajānāṃ svadāna-paṅka-upacitaiḥ pada-aṅkaiḥ
bhayaṅkara ābhūt taruṇa-arka-bimbasahasra-kīrṇa īva raṇa-aṅgaṇa-ūrvī //
lūnāḥ samūlaṃ subhaṭāsipatraiḥ sahasraśaḥ śoṇitaśīkarārdrāḥ
uttālavaivasvatatālavṛntavicchittimūhuḥ karikarṇatālāḥ //
lūnāḥ samūlaṃ subhaṭa-asi-patraiḥ sahasraśaḥ śoṇita-śīkara-ardrāḥ
uttāla-vaivasvata-tālavṛntavicchitti-mūhuḥ kari-karṇa-tālāḥ //
anyonyakṛttāstarasā bhaṭānāṃ navātapātāmranakhatviṣo 'gre
bhujā nipetuḥ samam īkṣaṇena samauliratnā iva pannagendrāḥ //
anyonya-kṛttāstarasā bhaṭānāṃ nava-ātapa-ātāmra-nakha-tviṣo 'gre
bhujā nipetuḥ samam īkṣaṇena samauli-ratnā iva pannaga-indrāḥ //
aṅgād asiprāsapṛṣatkabhinnātasṛkpravāheṣu bhṛśaṃ vahatsu
līlāgaladgairikanirjharāṇāṃ gajair jagāhe kulaparvatānām //
aṅgād asi-prāsa-pṛṣatka-bhinnātasṛk-pravāheṣu bhṛśaṃ vahatsu
līlā-galad-gairika-nirjharāṇāṃ gajair jagāhe kula-parvatānām //
kṣmāyāṃ babhuḥkhaḍgapṛthakkṛtāni sahasraśaḥ śastrabhṛtāṃ śirāṃsi
kālena saṅgrāmasarontarālād utkhaṇḍitānīva saroruhāṇi //
kṣmāyāṃ babhuḥ-khaḍga-pṛthak-kṛtāni sahasraśaḥ śastra-bhṛtāṃ śirāṃsi
kālena saṅgrāma-sarontarālād utkhaṇḍitāni iva saroruhāṇi //
kabandhakaṇṭhocchaladasravantaḥ samīpam etyopari kaṅkayūtham
muhūrtam iddhāruṇaratnadaṇḍam adṛśyata cchatram ivāntakasya //
kabandha-kaṇṭha-ucchalad-asravantaḥ samīpam etya upari kaṅka-yūtham
muhūrtam iddhāruṇa-ratna-daṇḍam adṛśyata cchatram iva antakasya //
muktaiḥ samūhena nabhaścarāṇāṃ kumbheṣu cakraiḥ kariṇāṃ patadbhiḥ
astācalavyāyatavaprapātipataṅgabimbānukṛtir vitene //
muktaiḥ samūhena nabhaś-carāṇāṃ kumbheṣu cakraiḥ kariṇāṃ patadbhiḥ
asta-acala-vyāyata-vapra-pātipataṅga-bimba-anukṛtir vitene //
patadbhaṭaṃ nirdalitāśvavāraṃ nikṛttamattebhakaraṃ kṣaṇena
vyadhāyi vidyādharasainikais tat sanāgavīrair asurendrasainyam //
patad-bhaṭaṃ nirdalita-aśva-vāraṃ nikṛtta-matta-ibha-karaṃ kṣaṇena
vyadhāyi vidyādhara-sainikais tat sa-nāga-vīrair asurendra-sainyam //
haṃsair iva smerataṭāḥsamantāt paricyutaiḥ kuñjarakarṇaśaṅkhaiḥ
voḍhuṃ pravṛttā bhavaduttaraṅgā jhaṭity agādhā rudhirasravantī //
haṃsair iva smera-taṭāḥ-samantāt paricyutaiḥ kuñjara-karṇa-śaṅkhaiḥ
voḍhuṃ pravṛttā bhavad-uttaraṅgā jhaṭity agādhā rudhira-sravantī //
vidyādharavyālabhaṭāvaluptadhairyeṣu naśyatsu mahāsureṣu
viśvāṅkuśo nāma surārisūnur atho rathenājimahīṃ viveśa //
vidyādhara-vyāla-bhaṭa-avaluptadhairyeṣu naśyatsu mahā-asureṣu
viśvāṅkuśo nāma sura-ari-sūnur atho rathena ajimahīṃ viveśa //
ākarṇakṛṣtād dhanuṣaḥ patadbhir bālendulekhākṛtibhiḥ pṛṣatkaiḥ
arātisainye raṇadhīravīrān bhīrūnivaiko vimukhīcakāra //
ākarṇa-kṛṣtād dhanuṣaḥ patadbhir bāla-indu-lekha-ākṛtibhiḥ pṛṣatkaiḥ
arāti-sainye raṇa-dhīra-vīrān bhīrūnivaiko vimukhīcakāra //
tadvīryanirvāsitasauṣṭhavānāṃ vidyādharāṇām apatan karebhyaḥ
dhārāgralagnadvipakumbhamuktāḥ sabāṣpaleśā iva khaḍgalekhāḥ //
tad-vīrya-nirvāsita-sauṣṭhavānāṃ vidyādharāṇām apatan karebhyaḥ
dhāra-agra-lagna-dvipa-kumbha-muktāḥ sa-bāṣpa-leśā iva khaḍga-lekhāḥ //
kṣaṇād valanti sma tadā hatāni balāni vidyādharapannagānām
saritpayāṃsīva niśakarāṃśupūrapravṛddhārṇavapīḍitāni //
kṣaṇād valanti sma tadā hatāni balāni vidyādhara-pannagānām
sarit-payāṃsi iva niśakara-aṃśupūra-pravṛddha-arṇava-pīḍitāni //
na śekatus tasya gatiṃ niroddhuṃ vidyādharendroragarājaputrau
ratnākarasyeva mahendrasahyā vasahyavegaṃ pralayotthitasya //
na śekatus tasya gatiṃ niroddhuṃ vidyādhara-indra-uraga-rāja-putrau
ratnākarasya iva mahendra-sahya-a vasahya-vegaṃ pralaya-utthitasya //
dordaṇḍakaṇḍūtim athāsya hartum udbhrūlataṃ bhūpatinā niyuktaḥ
javāj jagāmājipathaṃ rathena ramāṅgadaḥkuṇḍalito 'gracāpaḥ //
dor-daṇḍa-kaṇḍūtim atha asya hartum udbhrūlataṃ bhūpatinā niyuktaḥ
javāj jagāma ajipathaṃ rathena ramāṅgadaḥ-kuṇḍalito 'gra-cāpaḥ //
tathopalebhe samaronmukhasya nādena vṛddhiḥ śarajanmanāsya
cakre padaṃ bāṣpakaṇotkareṇa yathā kapoleṣv asurāṅganānām //
tatha ūpalebhe samara-unmukhasya nādena vṛddhiḥ śara-janmana āsya
cakre padaṃ bāṣpa-kaṇa-utkareṇa yathā kapoleṣv asura-aṅganānām //
dūrāt suparvārisutaṃ rathena sa raṃhasā saṃmukham āpatantam
rurodha taṃ bāṇaparaṃparābhir yaśobhaṭaḥ karṇam ivendrasūnus //
dūrāt suparvārisutaṃ rathena sa raṃhasā saṃmukham āpatantam
rurodha taṃ bāṇa-paraṃparābhir yaśobhaṭaḥ karṇam iva indra-sūnus //
viśvāṅkuśaḥ satkavace mumoca vakṣaḥsthale haimam athāsya bāṇam
taṭe 'ñjanaśyāmatanau mahādreḥ śātahradaṃ jyotir ivāmbuvāhaḥ //
viśvāṅkuśaḥ sat-kavace mumoca vakṣaḥsthale haimam atha asya bāṇam
taṭe 'ñjana-śyāma-tanau mahā-adreḥ śātahradaṃ jyotir iva ambu-vāhaḥ //
alakṣyasaṃdhānavimokṣapātān yaśobhaṭasyāttaruṣo 'pi ropān
mūrcchāluṭhatsārathir āhatāśvo rathaḥ śaśaṃsāsuranandanasya //
alakṣya-saṃdhāna-vimokṣa-pātān yaśobhaṭasyā atta-ruṣo 'pi ropān
mūrcchā-luṭhat-sārathir āhata-aśvo rathaḥ śaśaṃsa asura-nandanasya //
vilāsakāñcīm atha kālarātrer udyatkrudhaḥ paddhatim antakasya
maurvīṃ pṛṣatkeṇa ramāṅgadasya ciccheda gīrvāṇaripos tanūjaḥ //
vilāsa-kāñcīm atha kālarātrer udyat-krudhaḥ paddhatim antakasya
maurvīṃ pṛṣatkeṇa ramāṅgadasya ciccheda gīrvāṇa-ripos tanūjaḥ //
sannābhibimbena mahājilakṣmyā vīraśriyo vibhramanūpureṇa
saṃrabhya rāhor iva cakrapāṇiḥ sa apy asya cakreṇa śiraś cakarta //
sannābhi-bimbena mahāji-lakṣmyā vīra-śriyo vibhrama-nūpureṇa
saṃrabhya rāhor iva cakrapāṇiḥ sa apy asya cakreṇa śiraś cakarta //
nanarta vidyādharasundarīṇāṃ gaṇo nadannūpuram ambare 'tha
maulau śarakṣuṇṇaśirastraratne cikṣepa cāsyām arapuṣpavṛṣṭim //
nanarta vidyādhara-sundarīṇāṃ gaṇo nadan-nūpuram ambare 'tha
maulau śara-kṣuṇṇa-śirastra-ratne cikṣepa ca asyām ara-puṣpa-vṛṣṭim //
dṛṣṭe śirasy utphalite svasūnor diṅmulalīnāsu patākinīṣu
vajrāṅkuśāḥ saṃmukham āpapāta patyur viśām astagirer ivārkaḥ //
dṛṣṭe śirasy utphalite sva-sūnor diṅ-mula-līnāsu patākinīṣu
vajrāṅkuśāḥ saṃmukham āpapāta patyur viśām asta-girer iva arkaḥ //
madāmbuvarṣī samare 'bhidhāvan reje gajas tasya sahemakakṣyaḥ
bhinne 'ntarāle pavamānanunnas tamālanīlas taḍiteva meghaḥ //
mada-ambu-varṣī samare 'bhidhāvan reje gajas tasya sa-hema-kakṣyaḥ
bhinne 'ntarāle pavamāna-nunnas tamāla-nīlas taḍita īva meghaḥ //
patyuḥ prasādasmitarajjukṛṣṭā bhaṭā vivṛtyāsya puro babhūvuḥ
svajīvitānyājimukhe vihātum atyutsukā bhaṅgamalīmasāni //
patyuḥ prasāda-smita-rajju-kṛṣṭā bhaṭā vivṛtya asya puro babhūvuḥ
sva-jīvitānyājimukhe vihātum atyutsukā bhaṅga-malīmasāni //
āruhya candraḥ kham ivābhirāmaṃ nakṣatramālābharaṇaṃ gajendram
devo 'pi tadvairitamo niyantum atha pratasthe navasāhasāṅkaḥ //
āruhya candraḥ kham iva abhirāmaṃ nakṣatra-mālā-bharaṇaṃ gaja-indram
devo 'pi tad-vairitamo niyantum atha pratasthe navasāhasāṅkaḥ //
ekatra pārśve śaśikhaṇḍanāmā vidyādharendro nṛpater babhūva
arātisenānalinīvanaikaśītāṃśur anyatra yaśobhaṭaś ca //
ekatra pārśve śaśikhaṇḍa-nāmā vidyādhara-indro nṛpater babhūva
arāti-senā-nalinī-vana-ekaśītāṃśur anyatra yaśobhaṭaś ca //
sphuratphaṇachatramaṇipratānatejaśchaṭājarjaritāndhakāraḥ
aphalgur vīryaḥ phaṇabhṛtkumāro 'py agre 'bhavat tasya sa ratnacūḍaḥ //
sphurat-phaṇa-chatra-maṇi-pratānatejaś-chaṭā-jarjarita-andhakāraḥ
aphalgur vīryaḥ phaṇa-bhṛt-kumāro 'py agre 'bhavat tasya sa ratnacūḍaḥ //
vidhūtanistriṃśataraṅgitāni sabāṇacakrīkṛtakārmukāni
hatāvaśeṣāṇi puro 'sya celur balāni vidyādharapannagānām //
vidhūta-nistriṃśa-taraṅgitāni sa-bāṇa-cakrīkṛta-kārmukāni
hata-avaśeṣāṇi puro 'sya celur balāni vidyādhara-pannagānām //
raktāsavakṣībasahastatālavetālatālocchalitāṭṭahāsaḥ
mahābhaṭānām asunirvyapekṣam anyonyam āvartata saṃparāyaḥ //
rakta-āsava-kṣība-sa-hasta-tālavetāla-tāla-ucchalita-aṭṭahāsaḥ
mahā-bhaṭānām asunirvyapekṣam anyonyam āvartata saṃparāyaḥ //
cakāśire śastrabhṛtāṃ śiraḥsu mithaḥ patantyaḥ karavālavallyaḥ
muktāḥ salīlāṃ tridaśāṅganābhir mālā ivendīvarapatramayyaḥ //
cakāśire śastra-bhṛtāṃ śiraḥsu mithaḥ patantyaḥ karavāla-vallyaḥ
muktāḥ sa-līlāṃ tridaśa-aṅganābhir mālā iva indīvara-patra-mayyaḥ //
keṣāṃ cid ūhuḥ kavacāni śobhāṃ kva cit kva cil lohitapāṭalāni
khelajjayaśrīcaraṇāravindalākṣāraseneva navāṅkitāni //
keṣāṃ cid ūhuḥ kavacāni śobhāṃ kva cit kva cil lohita-pāṭalāni
khelaj-jaya-śrī-caraṇa-āravindalākṣā-rasena iva nava-aṅkitāni //
hṛdipraviṣṭair aviśuddhimadbhir abhūd vyathā kāpi śaraiḥ pareṣām
durātmanāṃ sādhuguṇair ivāgre phalena saṃyogam upeyivadbhiḥ //
hṛdipraviṣṭair aviśuddhimadbhir abhūd vyathā ka āpi śaraiḥ pareṣām
durātmanāṃ sādhu-guṇair iva agre phalena saṃyogam upeyivadbhiḥ //
parasparāpātajuṣām asīnāṃ dhārācyutaḥ saṃyaticūrṇareṇuḥ
avāpa tāpiccharucir jayaśrīvilāsakālāñjanadhūlilīlām //
paraspara-āpāta-juṣām asīnāṃ dhārā-cyutaḥ saṃyati-cūrṇa-reṇuḥ
avāpa tāpiccha-rucir jaya-śrīvilāsa-kāla-añjana-dhūli-līlām //
paryāyajātobhayasainyabhaṅgakarālakolāhalakātarāṇām
surārividyādharasundarīṇāṃ doleva śokapramādāvabhūtām //
paryāya-jāta-ubhaya-sainya-bhaṅgakarāla-kolāhala-kātarāṇām
sura-ari-vidyādhara-sundarīṇāṃ dola īva śoka-pramādāvabhūtām //
athāsurendradviradena vegād abhyutthitenodgatadānadhāram
madhyeraṇaṃ madhyamalokabhartur javān madāndho jaghaṭe gajendraḥ //
atha asurendra-dviradena vegād abhyutthitena udgata-dāna-dhāram
madhye-raṇaṃ madhyama-loka-bhartur javān mada-andho jaghaṭe gajendraḥ //
mahebhayos tatra śikhāchalena pratiprahāraṃ radajaḥ kṛṣānuḥ
kośeṣu vidutkapiśā muhūrtaṃ vyadhād ivāṣṭāpadapatravallīḥ //
mahā-ibhayos tatra śikhā-chalena pratiprahāraṃ radajaḥ kṛṣānuḥ
kośeṣu vidut-kapiśā muhūrtaṃ vyadhād iva aṣṭāpada-patra-vallīḥ //
muhuḥ prajānām adhipena gāḍham ākṛṣyamāṇasya śarāsanasya
dviṣadvadhārambhavidhau gabhīraḥ kreṅkārahuṅkāra ivoccacāra //
muhuḥ prajānām adhipena gāḍham ākṛṣyamāṇasya śarāsanasya
dviṣadvadhārambha-vidhau gabhīraḥ kreṅkāra-huṅkāra iva uccacāra //
parisphuratkuṇḍalaghṛṣṭapuṅkhās tena prayuktās pṛthuvikrameṇa
pramṛṣṭakāntākucapatralekhe lekhārivakṣasy apatan pṛṣatkāḥ //
parisphurat-kuṇḍala-ghṛṣṭa-puṅkhās tena prayuktās pṛthu-vikrameṇa
pramṛṣṭa-kāntā-kuca-patralekhe lekhāri-vakṣasy apatan pṛṣatkāḥ //
arātimukteṣu tatas tanutrād vahnisphuliṅgeṣu samullasatsu
mūrtir babhāse vasudhādhipasya niryatpratāpāgnikaṇachaṭeva //
arāti-mukteṣu tatas tanutrād vahni-sphuliṅgeṣu samullasatsu
mūrtir babhāse vasudhādhipasya niryat-pratāpa-agni-kaṇa-chaṭa īva //
hiraṇmayī pārthivabāṇapaṅktir atyunnate mūrdhni mahāsurasya
reje tarām añjanaparvatasya lagneva tigmāṃśumayūkhamālā //
hiraṇmayī pārthiva-bāṇa-paṅktir atyunnate mūrdhni mahāsurasya
reje tarām añjana-parvatasya lagna īva tigmāṃśu-mayūkha-mālā //
abhyudgatā bhartur arātibāṇakṣuṇṇendranīlāṅgadareṇurājiḥ
adṛśyatoddāmabhujāspadasya parākramāgner iva dhūmalekhā //
abhyudgatā bhartur arāti-bāṇakṣuṇṇa-indranīla-aṅgada-reṇu-rājiḥ
adṛśyata ūddāma-bhuja-āspadasya parākrama-agner iva dhūma-lekhā //
ramāṅgado 'py udbhrukuṭiḥ kṛtāstraṃ vīraṃ dviṣaḥ pārśvagataṃ nihatya
śarair alāvīj jayavaijayantīṃ jyotsnāsitaṃ kīrtim ivāsurasya //
ramāṅgado 'py udbhrukuṭiḥ kṛta-astraṃ vīraṃ dviṣaḥ pārśva-gataṃ nihatya
śarair alāvīj jaya-vaijayantīṃ jyotsnā-sitaṃ kīrtim iva asurasya //
adhaḥsthitoḍḍāmaravairipattimukteṣu nirlūnaśarāsanajyaḥ
cikṣepa cakrāṇy atidīrghabāhuḥ saḥ kālarātrer iva kaṅkaṇāni //
adhaḥ-sthita-uḍḍāmara-vairi-pattimukteṣu nirlūna-śarāsana-jyaḥ
cikṣepa cakrāṇy atidīrgha-bāhuḥ saḥ kālarātrer iva kaṅkaṇāni //
utplutya helāhatasaṃmukhārir vidyādharendro 'py asinā cakarta
jagajjayastambham ivoddhurasya suradviṣaḥ kāñcanaketudaṇḍam //
utplutya helāhata-saṃmukha-arir vidyādhara-indro 'py asinā cakarta
jagaj-jaya-stambham iva uddhurasya sura-dviṣaḥ kāñcana-ketu-daṇḍam //
so ratnacūḍo 'pi tathā bhuśuṇḍyā pipeṣa vairidviṣakumbhapīṭham
sitātapatratvam udañcad āpa yathāsya muktāphaladhūlijālam //
so ratnacūḍo 'pi tathā bhuśuṇḍyā pipeṣa vairi-dviṣa-kumbha-pīṭham
sita-ātapatratvam udañcad āpa yatha āsya muktāphala-dhūli-jālam //
tuṅgaṃ dadhatkarkaśatām abhīkaḥ śrīsindhurājadvipakumbhayugmam
payodharadvandvam ivājilakṣmyāś cakre 'rdhacandrāṅkitam indraśatruḥ //
tuṅgaṃ dadhat-karkaśatām abhīkaḥ śrī-sindhurāja-dvipa-kumbha-yugmam
payodhara-dvandvam iva aji-lakṣmyāś cakre 'rdha-candra-aṅkitam indraśatruḥ //
parasparāghaṭṭitadantakoṭibhraṣṭāgniveśabhramam ādadhanti
raṇājire lohitarañjitāni virejire kuñjaramauktikāni //
paraspara-āghaṭṭita-danta-koṭibhraṣṭa-agniveśa-bhramam ādadhanti
raṇa-ajire lohita-rañjitāni virejire kuñjara-mauktikāni //
cikṣepa pṛthītilake surārir yāṃ yām iṣuṃ kopakaṣāyitākṣaḥ
tāṃ tāṃ jayāśām iva bāhuśālī śaraiḥ sas tasyārdhapathe lulova //
cikṣepa pṛthī-tilake surārir yāṃ yām iṣuṃ kopa-kaṣāyita-akṣaḥ
tāṃ tāṃ jaya-āśām iva bāhu-śālī śaraiḥ sas tasya ardha-pathe lulova //
tayos tatheṣvāsaprakarṣapratyuktakarṇārjunayor jayaśrīḥ
suvelaratnākarayor udagrā cakāra veleva gatāgatāni //
tayos tatha īṣvāsa-prakarṣapratyukta-karṇa-arjunayor jaya-śrīḥ
suvela-ratnākarayor udagrā cakāra vela īva gata-āgatāni //
patyuḥ prajānām asureśvaro 'tha kirīṭamāṇikyacayaṃ jahāra
maṇiprasūnastabakapratānaṃ kalpadrumasyeva yugāntavātaḥ //
patyuḥ prajānām asureśvaro 'tha kirīṭa-māṇikya-cayaṃ jahāra
maṇi-prasūna-stabaka-pratānaṃ kalpa-drumasya iva yuga-anta-vātaḥ //
krodhād athārdhaśaśalāñchanasodareṇa bāṇena vāsavaripor navasāhasāṅkaḥ
ciccheda rāma iva viśravasaḥ sutasya pīnāṃsalolamaṇikuṇḍalam uttamāṅgam //
krodhād atha ardha-śaśa-lāñchana-sa-udareṇa bāṇena vāsava-ripor navasāhasāṅkaḥ
ciccheda rāma iva viśravasaḥ sutasya pīna-aṃsa-lola-maṇi-kuṇḍalam uttamāṅgam //
āsan mukhāni kakubhām abhito 'tha citravāditranādalaharīmukharodarāṇi
devasya ca tridivapuṣpamayaṃ papāta mālyaṃ śirasy asuravairipurandhrimuktam //
āsan mukhāni kakubhām abhito 'tha citravāditra-nāda-laharī-mukhara-udarāṇi
devasya ca tridiva-puṣpa-mayaṃ papāta mālyaṃ śirasy asura-vairi-purandhri-muktam //
lakṣmīpateḥ pṛthubhujadvayam ārdrasāndrajyāghātalāñchitam alāñchitavikramasya
atyādarāgatajitorjitavairilakṣmīpādābjayāvakaniṣaktam ivācakāśe //
lakṣmī-pateḥ pṛthu-bhuja-dvayam ārdra-sāndrajyā-ghāta-lāñchitam alāñchita-vikramasya
atyādara-āgata-jita-ūrjita-vairi-lakṣmīpāda-abja-yāvaka-niṣaktam ivā acakāśe //
tasyāgrataḥ kanakakuṇḍalatāḍyamānagaṇḍasthalīlulitakuṅkumapatralekhāḥ
vidyādharoragakuraṅgadṛśaḥ pramodasāndrocchaladhvani jagur jayamaṅgalāni //
tasya agrataḥ kanaka-kuṇḍala-tāḍyamānagaṇḍa-sthalī-lulita-kuṅkuma-patra-lekhāḥ
vidyādhara-uraga-kuraṅga-dṛśaḥ pramodasāndra-ucchala-dhvani jagur jaya-maṅgalāni //
smitvā yaśobhaṭakarārpitacāpayaṣṭir unmuktaratnakavacaḥ khacareśvareṇa
udbhinnamauktikanibhaśramavāribindur devo mamārja mukham aṃśukapallavena //
smitvā yaśobhaṭa-kara-arpita-cāpa-yaṣṭir unmukta-ratna-kavacaḥ khacara-īśvareṇa
udbhinna-mauktika-nibha-śrama-vāri-bindur devo mamārja mukham aṃśuka-pallavena //
dattābhayopanatapauraśatārpyamāṇaratnopadhām atha sa ratnavatīṃ praviśya
taṃ saṃyugasphuṭaparīkṣitaśauryasāraṃ rājye ripoḥ phaṇikumārakam abhyaṣiñcat //
datta-abhaya-upanata-paura-śata-arpyamāṇaratna-upadhām atha sa ratnavatīṃ praviśya
taṃ saṃyuga-sphuṭa-parīkṣita-śaurya-sāraṃ rājye ripoḥ phaṇi-kumārakam abhyaṣiñcat //
mūrtaṃ manoratham ivopavanāt sakandam ādāya tat kanakakokanadaṃ narendraḥ
ādātum īpsitamahīndrasuteti ratnam abhyutsukas tad anu bhogavatīṃ pratasthe //
mūrtaṃ manoratham iva upavanāt sa-kandam ādāya tat kanaka-kokanadaṃ narendraḥ
ādātum īpsita-mahīndra-suta īti ratnam abhyutsukas tad anu bhogavatīṃ pratasthe //
devaḥ sāhasiko 'py amandamurajadhvānānumeyotsavām unnamraiḥ parito mahīṃ maṇigṛhair uttambhayantīm iva
tām atyunnataratnatoraṇaśikhāpreṅkholamuktāphalaprālambocchaladacchakāntinikarasmerām avāpat purīm //
devaḥ sāhasiko 'py amanda-muraja-dhvānānumeya-utsavām unnamraiḥ parito mahīṃ maṇi-gṛhair uttambhayantīm iva
tām atyunnata-ratna-toraṇa-śikhā-preṅkhola-muktāphalaprālamba-ucchalad-accha-kānti-nikara-smerām avāpat purīm //
iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye hema-kamala-haraṇo nāma saptadaśaḥ sargaḥ
aṣṭādaśaḥ sargaḥ
phaṇirājadarśanam
phaṇi-rāja-darśanam
taṃ viṣṭapatritayakaṇṭakadṛṣṭasāram abhyāgataṃ nṛpatim udgatagāḍhaharṣaḥ
pratyudyayāv adhipatiḥ phaṇinām anargharatnārghapāṇiraśanair atha śaṅkhapālaḥ //
taṃ viṣṭapa-tritaya-kaṇṭaka-dṛṣṭa-sāram abhyāgataṃ nṛpatim udgata-gāḍha-harṣaḥ
pratyudyayāv adhipatiḥ phaṇinām anargharatna-argha-pāṇi-raśanair atha śaṅkhapālaḥ //
purapraveśaḥ
pura-praveśaḥ
ādāya sādaraphaṇīśvaradattam arghyam arghyaḥ satāṃ sa bahir eva niveśya sainyam
devo 'viśad vinayavān puram agrayāyividyādharādhiparamāṅgadaratnacūḍaḥ //
ādāya sādara-phaṇi-īśvara-dattam arghyam arghyaḥ satāṃ sa bahir eva niveśya sainyam
devo 'viśad vinayavān puram agra-yāyividyādhara-adhipa-ramāṅgada-ratnacūḍaḥ //
utsṛjya gītam asamāpya vilāsalāsyam aṅkād apāsya sahasā maṇivallakīṃ ca
atyunmanās tadavalokanakautukena vātāyanāny adhiruroha purandhrilokaḥ //
utsṛjya gītam asamāpya vilāsa-lāsyam aṅkād apāsya sahasā maṇi-vallakīṃ ca
atyunmanās tad-avalokana-kautukena vātāyanāny adhiruroha purandhrilokaḥ //
utkṣipya vepathumatā karapallavena vātāyanāgramaṇimauktikalājakāni
smitvaikayā sa vilasan makarāvacūlalīlālavāñcitavilocanam āluloke //
utkṣipya vepathumatā kara-pallavena vātāyana-agra-maṇi-mauktika-lājakāni
smitva aikayā sa vilasan makara-avacūlalīlā-lava-añcita-vilocanam āluloke //
udyadvivṛttakaraveṇikayā nṛpendau tasmin smarollasitajṛmbhikayā kayā cit
muktā muhur vibudhasindhukalindakanyākirmīravārilaharīsuhṛdaḥ kaṭākṣāḥ //
udyad-vivṛtta-kara-veṇikayā nṛpa-indau tasmin smara-ullasita-jṛmbhikayā kayā cit
muktā muhur vibudha-sindhu-kalinda-kanyākirmīra-vārila-harī-suhṛdaḥ kaṭa-akṣāḥ //
vācālaratnavalayā savilāsam asmin nikṣipya kāpi navamauktikalājamuṣṭim
tattāḍitāṃsataṭapārthivadattadṛṣṭir dīrghekṣaṇā kim iva na trapayā cakāra //
vācāla-ratna-valayā sa-vilāsam asmin nikṣipya ka āpi nava-mauktika-lāja-muṣṭim
tat-tāḍita-aṃsa-taṭa-pārthiva-datta-dṛṣṭir dīrgha-īkṣaṇā kim iva na trapayā cakāra //
vakṣo dadhānam amarādriśilāviśālam ājānubāhum avalokya narendracandram
cittopanītaparirambhasukhātisāndram anyā payodharabhare pulakaṃ babhāra //
vakṣo dadhānam amarādri-śilā-viśālam ā-jānu-bāhum avalokya narendra-candram
citta-upanīta-parirambha-sukha-atisāndram anyā payodhara-bhare pulakaṃ babhāra //
ālokya darpaṇatale pratimāgataṃ tam `ātto mayaiṣa' iti kāpi kṛtotsavābhūt
mugdhā gate 'tha purato 'tra tadīyabimbe śūnyātmadarśavidhurendumukhī babhūva //
ālokya darpaṇa-tale pratimā-āgataṃ tam `ātto maya aiṣa' iti ka āpi kṛta-utsava ābhūt
mugdhā gate 'tha purato 'tra tadīya-bimbe śūnya-ātma-darśa-vidhura-indu-mukhī babhūva //
ity āpatan madanabāṇaparamparāṇām unmīlitāṅgavalanaślathamekhalānām
eṇīdṛśāṃ vicarati sma sa rājahaṃsaḥ pārollasannavarasormiṣu mānaseṣu //
ity āpatan madana-bāṇa-paramparāṇām unmīlita-aṅga-valana-ślatha-mekhalānām
eṇī-dṛśāṃ vicarati sma sa rājahaṃsaḥ pāra-ullasan-nava-rasa-ūrmiṣu mānaseṣu //
nāyakavarṇanam
nāyaka-varṇanam
saṅgītaveśmani phaṇīśvaracāraṇānāṃ gīteṣv ajasram iha śuśruma yad yaśāṃsi
yātaḥ sa eva nayanātithitām ayaṃ naḥ puṇyair aho bata nṛpo navasāhasāṅkaḥ //
saṅgīta-veśmani phaṇi-īśvara-cāraṇānāṃ gīteṣv ajasram iha śuśruma yad yaśāṃsi
yātaḥ sa eva nayana-atithitām ayaṃ naḥ puṇyair aho bata nṛpo navasāhasāṅkaḥ //
kāntichaṭāchuritadiktaṭa eṣa devo jīyājjaganti paramārakulapradīpaḥ
unmūlya saṃprati surāritamaḥ samūlaṃ yenāhiviṣṭapatale vihitaḥ prakāśaḥ //
kānti-chaṭā-churita-dik-taṭa eṣa devo jīyāj-jaganti paramāra-kula-pradīpaḥ
unmūlya saṃprati sura-aritamaḥ sa-mūlaṃ yena ahi-viṣṭapa-tale vihitaḥ prakāśaḥ //
hantaiṣa pannagapater atulapratijñāprāgbhārasāgarasamuttaraṇaikapotaḥ
utpākam eṣa ca phalaṃ phaṇirājakanyācitte ciraṃ kṛtapadasya manorathasya //
hanta eṣa pannaga-pater atula-pratijñāprāg-bhāra-sāgara-samuttaraṇa-eka-potaḥ
utpākam eṣa ca phalaṃ phaṇi-rāja-kanyācitte ciraṃ kṛta-padasya manorathasya //
etad yaśobhaṭakare kanakāmbujaṃ tal līlāvataṃsam acirād viracayya yena
pratyuptakalpatarupallavam eṣa pāṇim ādāsyate nṛpatir adya śaśiprabhāyāḥ //
etad yaśobhaṭa-kare kanaka-ambujaṃ tal līlā-avataṃsam acirād viracayya yena
pratyupta-kalpa-taru-pallavam eṣa pāṇim ādāsyate nṛpatir adya śaśiprabhāyāḥ //
hāṭakeśvaradarśanam
hāṭakeśvara-darśanam
sāndrānurāgapiśunāḥ paraśuḥ pareṣām ākarṇayann iti saḥ paurajanasya vācaḥ
śrīhāṭakeśvara iti prathitasya tuṅgam agre dadarśa maṇimandiram indumauleḥ //
sāndra-anurāga-piśunāḥ paraśuḥ pareṣām ākarṇayann iti saḥ paura-janasya vācaḥ
śrī-hāṭakeśvara iti prathitasya tuṅgam agre dadarśa maṇi-mandiram indu-mauleḥ //
SYNTAX: kulakam
tatra praviśya sakṛtānatir ādidevam ānarca kalpaviṭapiprabhavaiḥ prasūnaiḥ
stotuṃ kṛtāñjalipuṭaḥ kuṭajāvadātadantāṃśupallavitavāg upacakrame ca //
tatra praviśya sakṛta-ānatir ādidevam ānarca kalpa-viṭapi-prabhavaiḥ prasūnaiḥ
stotuṃ kṛta-añjali-puṭaḥ kuṭaja-avadātadanta-aṃśu-pallavita-vāg upacakrame ca //
hāṭakeśvarastutiḥ
hāṭakeśvara-stutiḥ
antarjatāpihitasomasurāpagāya pracchannaśaraśāsanalocanāya
tīvravrataglapitaśailasutāsvarūpavijñānanarmapaṭave baṭave namas te //
antar-jatā-pihita-soma-surāpagāya pracchanna-śara-śāsana-locanāya
tīvra-vrata-glapita-śaila-sutā-svarūpavijñāna-narma-paṭave baṭave namas te //
atyādarānatasurāsuramauliratnanānāmarīcikhacitāṅghrisaroruhāya
dehārdhavartigirijāvihitābhyasūyasandhyāpraṇāmaviṣamāñjalaye namas te //
atyādara-ānata-sura-asura-mauli-ratnanānā-marīci-khacita-aṅghri-saroruhāya
deha-ardha-varti-girijā-vihita-abhyasūyasandhyā-praṇāma-viṣama-añjalaye namas te //
nīrandhrasindhujalasiktakapālamuktaratnāṅkurasya karaṇīṃ vidhurātanoti
maulau sadaiva bhavato bhavabhedakartur nirdagdhabhāskaramahāya namo 'stu tasmai //
nīrandhra-sindhu-jala-sikta-kapāla-muktaratna-aṅkurasya karaṇīṃ vidhurātanoti
maulau sada aiva bhavato bhava-bheda-kartur nirdagdha-bhāskara-mahāya namo 'stu tasmai //
kandarpadarpaśamanāya kṛtāntahartre kartre śubhasya bhujagādhipaveṣṭanāya
urvīmarudraviniśākaravahnitoyayājyāmbaroccavapuṣe supuṣe namas te //
kandarpa-darpa-śamanāya kṛtānta-hartre kartre śubhasya bhujaga-adhipa-veṣṭanāya
urvī-marud-ravi-niśākara-vahni-toyayājyāmbara-ucca-vapuṣe supuṣe namas te //
nīrandhrabhūtidhavalāya gajendrakṛttisaṃvītadehakavalīkṛtapannagāya
nirdagdhadānavakulāya vipatkṣayaikakāryāya kāraṇanutāya namo 'stu tubhyam //
nīrandhra-bhūti-dhavalāya gajendra-kṛttisaṃvīta-deha-kavalīkṛta-pannagāya
nirdagdha-dānava-kulāya vipat-kṣaya-ekakāryāya kāraṇa-nutāya namo 'stu tubhyam //
te te yam eva kila vāṅmayasāgarasya pāraṃ gatāḥ praṇavam ātmavido vadanti
tasmai samāhitamaharṣivinidrahṛdyahṛtpuṇḍarīkavihitasthitaye namas te //
te te yam eva kila vāṅ-maya-sāgarasya pāraṃ gatāḥ praṇavam ātma-vido vadanti
tasmai samāhita-maharṣi-vinidra-hṛdyahṛt-puṇḍarīka-vihita-sthitaye namas te //
uttaṃsitenduśakalāya kapālajūṭasaṅghaṭṭitormimukharāmbaranirjharāya
bhasmāṅgarāgaśucaye vikacopavītavyālendumaulimaṇidīdhitaye namas te //
uttaṃsita-indu-śakalāya kapāla-jūṭasaṅghaṭṭita-ūrmi-mukhara-ambara-nirjharāya
bhasma-aṅga-rāga-śucaye vikaca-upavītavyāla-indu-mauli-maṇi-dīdhitaye namas te //
nāstraṃ na bhasma na jaṭā na kapāladāma nenduḥ siddhataṭinī na phaṇīndrahāraḥ
nokṣā viṣaṃ na dayitāpi na yatra rūpam avyaktam īśa kila tad dadhate namas te //
na astraṃ na bhasma na jaṭā na kapāla-dāma na induḥ siddha-taṭinī na phaṇīndra-hāraḥ
na ukṣā viṣaṃ na dayita āpi na yatra rūpam avyaktam īśa kila tad dadhate namas te //
nāgarājagamanam
nāga-rāja-gamanam
stutvety avantipatir indukulāvataṃsaṃ tanmandirāt sahacaraiḥ saha nirjagāma
antarniveśitaharinmaṇivedi valgannāgāṅganaṃ saḥ phaṇirājagṛhaṃ jagāma //
stutva īty avanti-patir indu-kula-avataṃsaṃ tan-mandirāt sahacaraiḥ saha nirjagāma
antar-niveśita-harin-maṇi-vedi valgannāga-aṅganaṃ saḥ phaṇi-rāja-gṛhaṃ jagāma //
tatrāvatīrya rathataḥ sa ramāṅgadāttapāṇiḥ samucchalitamaṅgalatūryaghoṣe
unnidrasāndrakusumaprakarāvakīrṇamāṇikyakuṭṭimatale masṛṇam viveśa //
tatra avatīrya rathataḥ sa ramāṅgada-āttapāṇiḥ samucchalita-maṅgala-tūrya-ghoṣe
unnidra-sāndra-kusuma-prakara-avakīrṇamāṇikya-kuṭṭima-tale masṛṇam viveśa //
anyonyapallavitatadvijayapraśaṃsaḥ prāptasthitir vikaṭakāñcanaviṣṭareṣu
padmachadāyatadṛśā dadṛśe 'tha tasminn ekatra tena militaḥ phaṇirājalokaḥ //
anyonya-pallavita-tad-vijaya-praśaṃsaḥ prāpta-sthitir vikaṭa-kāñcana-viṣṭareṣu
padma-chada-āyata-dṛśā dadṛśe 'tha tasminn ekatra tena militaḥ phaṇirāja-lokaḥ //
tatkṛtaḥ satkāraḥ
tat-kṛtaḥ satkāraḥ
tasmin gate nayanagocaram uddhṛtārau baddhāñjalir jhaṭiti pannagarājasaṃsat
mandākinīva parito hariṇāvacūḍavyālokakuḍmalitakāñcanapaṅkajābhūt //
tasmin gate nayana-gocaram uddhṛtārau baddha-añjalir jhaṭiti pannaga-rāja-saṃsat
mandākini īva parito hariṇa-avacūḍavyāloka-kuḍmalita-kāñcana-paṅkaja ābhūt //
nyañcacchikhābharaṇabhāsurapadmarāgarocichaṭāghaṭitatatphaṇaratnakāntiḥ
rājanyamaulimaṇicumbitapādapīṭhas tasmai cakāra sa mahābhijanaḥ praṇāmam //
nyañcac-chikhā-ābharaṇa-bhāsura-padmarāgaroci-chaṭā-ghaṭita-tat-phaṇa-ratna-kāntiḥ
rājanya-mauli-maṇi-cumbita-pāda-pīṭhas tasmai cakāra sa mahā-abhijanaḥ praṇāmam //
pratyuptaratnam abhitaḥ pramadāvakīrṇaṃ muktvā catuṣkam uragendranideśitaṃ sa
adhyāsta sādarajaratphaṇikalpitāśīs tanmadhyavartikanakāsanam unnatāṃsaḥ //
pratyupta-ratnam abhitaḥ pramadā-avakīrṇaṃ muktvā catuṣkam uraga-indra-nideśitaṃ sa
adhyāsta sādara-jarat-phaṇi-kalpita-āśīs tan-madhya-varti-kanaka-āsanam unnata-aṃsaḥ //
vatsāṃ vrajanāya mameti śanair visṛjya nepathyanīlamaṇiveśmani ratnacūḍam
tatrāsanadvayam adāpayad asya pārśve vidyādharādhipayaśobhaṭayoḥ phaṇīndraḥ //
vatsāṃ vrajanāya mama iti śanair visṛjya nepathya-nīla-maṇi-veśmani ratnacūḍam
tatrā asana-dvayam adāpayad asya pārśve vidyādhara-adhipa-yaśobhaṭayoḥ phaṇi-indraḥ //
svarṇāsane svayam athācchaphaṇātapatraratnapradīpaśatajarjaritāndhakāraḥ
lokatrayaikatilakasya sa nātidūre devasya dāritamahendraripor nyaṣīdat //
svarṇa-āsane svayam atha accha-phaṇa-ātapatraratna-pradīpa-śata-jarjarita-andhakāraḥ
loka-traya-eka-tilakasya sa na atidūre devasya dārita-mahendra-ripor nyaṣīdat //
sthitvaikato yuvatimaṅgalagītim atra śṛṇvan sa vindhyataṭadṛṣṭacaraḥ kuraṅgaḥ
citre niveśita ivātha yaśobhaṭena smitvā savismayam asūcyata pārthivāya //
sthitva aikato yuvati-maṅgala-gītim atra śṛṇvan sa vindhya-taṭa-dṛṣṭa-caraḥ kuraṅgaḥ
citre niveśita iva atha yaśobhaṭena smitvā sa-vismayam asūcyata pārthivāya //
śaśiprabhādarśanam
śaśiprabhā-darśanam-
atrāntare pramadaloladṛśā nṛpeṇa dūrād adarśi phaṇirājasutābhiyāntī
tanvī śirīśasumanaḥsukumāramūrtir devasya kārmukalateva manobhavasya //
atra antare pramada-lola-dṛśā nṛpeṇa dūrād adarśi phaṇi-rāja-suta ābhiyāntī
tanvī śirīśa-sumanaḥ-sukumāra-mūrtir devasya kārmuka-lata īva manobhavasya //
jyotsnāsitāmbararucisnapitānanendur mātrācirodgatayavāṅkurakarṇapūram
muktvojjvalaṃ lalitakautukakaṅkaṇaṃ ca veṣaṃ vivāhasamayocitam udvahantī //
jyotsnā-sita-ambara-ruci-snapita-ānana-indur mātra ācira-udgata-yava-aṅkura-karṇa-pūram
muktva ūjjvalaṃ lalita-kautuka-kaṅkaṇaṃ ca veṣaṃ vivāha-samaya-ucitam udvahantī //
sakhyā kayāpi likhitaṃ madanānalaikadhūmāvalīvalayasaṃśayam arpayantam
ekāntakāntam asitāgarupatrabhaṅgam ābibhratī lavalipāṇḍutale kapole //
sakhyā kaya āpi likhitaṃ madana-anala-ekadhūma-āvalī-valaya-saṃśayam arpayantam
ekānta-kāntam asita-āgaru-patrabhaṅgam ābibhratī lavali-pāṇḍu-tale kapole //
āttaprasādhanam anaṅgavilāsaveśma līlāvidhānam avadhir nayanotsavasya
lāvaṇyasaṃvalitam aṅgakam udvahantī śṛṅgāradugdhajaladher adhidevateva //
ātta-prasādhanam anaṅga-vilāsa-veśma līlā-vidhānam avadhir nayana-utsavasya
lāvaṇya-saṃvalitam aṅgakam udvahantī śṛṅgāra-dugdha-jaladher adhidevata īva //
sā pāṭalāvidhutacāmaramāruteṣatvyānartitālakalatā sahitā sakhībhiḥ
nātisphuṭakvaṇitanūpuram ākulāni kiṃcid vilambya dadhatī trapayā padāni //
sā pāṭalā-vidhuta-cāmara-mārutā īṣatvyānartita-alaka-latā sahitā sakhībhiḥ
na atisphuṭa-kvaṇita-nūpuram ākulāni kiṃcid vilambya dadhatī trapayā padāni //
nāyikayā nāyakadarśanam
nāyikayā nāyaka-darśanam
utpakṣmaṇā nirupamollasitapramodavistāralaṅghitavilāsasaroruheṇa
sāndrasmarajvarapipāsitayā tayāpi dūrād apāyi nayanāñjalinā narendraḥ //
utpakṣmaṇā nirupama-ullasita-pramodavistāra-laṅghita-vilāsa-saroruheṇa
sāndra-smara-jvara-pipāsitayā taya āpi dūrād apāyi nayana-añjalinā nara-indraḥ //
mālyavatīvākyam
mālyavatī-vākyam
vrīḍāvanamramukhapadmam upāgatāyāṃ tasyāṃ pituḥ kanakaviṣṭarabhāgabhāji
mālyādikalpitayathocitasatkriyānte taṃ mālavendram iti mālyavatī jagāda //
vrīḍā-avanamra-mukha-padmam upāgatāyāṃ tasyāṃ pituḥ kanaka-viṣṭara-bhāga-bhāji
mālya-ādi-kalpita-yathā-ucita-satkriyā-ante taṃ mālava-indram iti mālyavatī jagāda //
rājan! mahītalamṛgāṅga! vilambase kim? adyāpi tūrṇam amunā svabhujārjitena
hemāmbujena viracayya vataṃsam asyāḥ pūrṇapratijñam uragādhipatiṃ vidhehi //
rājan! mahī-tala-mṛgāṅga! vilambase kim-? adya api tūrṇam amunā sva-bhuja-arjitena
hema-ambujena viracayya vataṃsam asyāḥ pūrṇa-pratijñam uraga-adhipatiṃ vidhehi //
kamalāvataṃsaḥ
kamala-avataṃsaḥ
ukte tayety akṛta kāñcanapuṣkaraṃ tad yāvat saḥ karṇaśikhare phaṇirājaputryāḥ
tāvad vihāya mṛgarūpam udāramūrtir agre babhūva puruṣo 'sya sahemavetraḥ //
ukte taya īty akṛta kāñcana-puṣkaraṃ tad yāvat saḥ karṇa-śikhare phaṇi-rāja-putryāḥ
tāvad vihāya mṛga-rūpam udāra-mūrtir agre babhūva puruṣo 'sya sa-hema-vetraḥ //
puruṣaṃ prati praśnaḥ
puruṣaṃ prati praśnaḥ
kas tvaṃ mṛgaḥ katham abhūr iti pārthivena pṛṣṭaḥ sa vismayasamutsukamānasena
ity abravīd uraganetraparamparābhir āpīyamānavapur uktim avantinātham //
kas tvaṃ mṛgaḥ katham abhūr iti pārthivena pṛṣṭaḥ sa vismaya-samutsuka-mānasena
ity abravīd uraga-netra-paramparābhir āpīyamāna-vapur uktim avanti-nātham //
pratīhārasya vṛttāntaḥ
pratīhārasya vṛttāntaḥ
kailāsaśailavasater giriśoparodhād dvārapraveśaviniṣedhakaṣāyitena
śapto 'smi kaṇvamunināyam ahaṃ pitus te śrīharṣadevanṛpateḥ pratihārapālas //
kailāsa-śaila-vasater giriśa-uparodhād dvāra-praveśa-viniṣedha-kaṣāyitena
śapto 'smi kaṇva-munina āyam ahaṃ pitus te śrīharṣadeva-nṛpateḥ pratihāra-pālas //
rājā phaṇīndraduhituḥ kanakāravindaṃ karṇe kariṣyati yadā navasāhasāṅkaḥ
svaṃ rūpam āpsyasi tadeti samādideśa śāpāntam eṣa vihitānunayo maharṣiḥ //
rājā phaṇi-indra-duhituḥ kanaka-aravindaṃ karṇe kariṣyati yadā navasāhasāṅkaḥ
svaṃ rūpam āpsyasi tada īti samādideśa śāpa-antam eṣa vihita-anunayo maharṣiḥ //
tad vāsavārivijayottham idaṃ yaśas te gatvaikapiṅgalagirer avataṃsayāmi
uktveti divyakusumair avakīrya maulau pātālamallam anilasya pathā jagāma //
tad vāsa-vāri-vijaya-uttham idaṃ yaśas te gatva aika-piṅgala-girer avataṃsayāmi
uktva īti divya-kusumair avakīrya maulau pātāla-mallam anilasya pathā jagāma //
vivāhavidhiḥ
vivāha-vidhiḥ
tūryasvaneṣu vilasatsu paṭhatsv amandaṃ bandiṣv anīyata phaṇīndrapurodhasā ca
koṇāvasaktajalapūritaratnakumbhāṃ vediṃ tayā saha sa madhyamalokapālaḥ //
tūrya-svaneṣu vilasatsu paṭhatsv amandaṃ bandiṣv anīyata phaṇi-indra-purodhasā ca
koṇa-avasakta-jala-pūrita-ratna-kumbhāṃ vediṃ tayā saha sa madhyama-lokapālaḥ //
abhyudgatārcir analojjhitadhūmarājiśyāmībhavat kanakatāmarasāvataṃsām
tasyāṃ yathāvidhi sa mālavapuṣpaketuḥ kanyām aheḥ kuvalayāśva iva upayeme //
abhyudgata-arcir anala-ujjhita-dhūma-rājiśyāmībhavat kanaka-tāmarasa-avataṃsām
tasyāṃ yathā-vidhi sa mālava-puṣpaketuḥ kanyām aheḥ kuvalaya-aśva iva upayeme //
ānītayā jhaṭiti rūpam adṛṣṭapūrvam aṅgena puṣpaśarabhaṅgitaraṅgitena
bhāti sma śantanur iva tridivasravantyā pātālacandrakalayā sas tayā sametya //
ānītayā jhaṭiti rūpam adṛṣṭa-pūrvam aṅgena puṣpa-śara-bhaṅgi-taraṅgitena
bhāti sma śantanur iva tri-diva-sravantyā pātāla-candra-kalayā sas tayā sametya //
phaṇipativākyam
phaṇi-pati-vākyam-
nirgacchadaccharucinirbharam aṃśukena saṃchāditaṃ kim api pāṇitale dadhānaḥ
ūce tam ity adhipatiḥ phaṇinām udañcatdantāṃśuśāritaradachadaratnakāntiḥ //
nirgacchad-accha-ruci-nirbharam aṃśukena saṃchāditaṃ kim api pāṇi-tale dadhānaḥ
ūce tam ity adhipatiḥ phaṇinām udañcatdanta-aṃśu-śārita-rada-chada-ratna-kāntiḥ //
yad dīyate tava na tādṛśam asti kiṃcid gehe mamātra nṛpate navasāhasāṅka !
kośapratiṣṭhitanidhānaśataṃ yatas tvām aiśvaryanirjitapurandaram āmananti //
yad dīyate tava na tādṛśam asti kiṃcid gehe mama atra nṛpate navasāhasāṅka !
kośa-pratiṣṭhita-nidhāna-śataṃ yatas tvām aiśvarya-nirjita-purandaram āmananti //
tat sphāṭikaṃ svam iva śuddham idaṃ gṛhāṇa tvaṣṭṛprayatnaghaṭitaṃ śivaliṅgam ekam
ākāram ardhavanitāvapuṣaḥ purārer yasyāntare sukṛtino hi vilokayanti //
tat sphāṭikaṃ svam iva śuddham idaṃ gṛhāṇa tvaṣṭṛ-prayatna-ghaṭitaṃ śiva-liṅgam ekam
ākāram ardha-vanitā-vapuṣaḥ purārer yasya antare sukṛtino hi vilokayanti //
vyāsaḥ purā kila purāṇamuneḥ prapede tasmāt kilādikavipāṇitalaṃ jagāma
lebhe tato 'pi bhagavān kapilo maharṣiḥ sānugraheṇa mama cedam adāyi tena //
vyāsaḥ purā kila purāṇa-muneḥ prapede tasmāt kilā adi-kavi-pāṇi-talaṃ jagāma
lebhe tato 'pi bhagavān kapilo maharṣiḥ sa-anugraheṇa mama ca idam adāyi tena //
śivaliṅgārpaṇam
śiva-liṅga-arpaṇam-
uktvety anargham atipāvanam arpitaṃ tad antaḥsphuṭaikaśivarūpam ahīśvareṇa
pūrṇendukānti sahasā nigṛhītaśatrur jagrāha piṇḍitam iva svayaśo narendraḥ //
uktva īty anargham atipāvanam arpitaṃ tad antaḥ-sphuṭa-eka-śiva-rūpam ahi-īśvareṇa
pūrṇa-indu-kānti sahasā nigṛhīta-śatrur jagrāha piṇḍitam iva sva-yaśo nara-indraḥ //
tatrātha diktaṭapariskhalitapravṛttasīmantinīcaṭulanūpurakāñcinādaḥ
ko 'py ucchalatpaṭahavaṃśahuḍḍukkaśaṅkhavīṇāmṛdaṅgamurajadhvanir utsavo 'bhūt //
tatra atha dik-taṭa-pariskhalita-pravṛttasīmantinī-caṭula-nūpura-kāñcinādaḥ
ko 'py ucchalat-paṭaha-vaṃśa-huḍḍukka-śaṅkhavīṇā-mṛdaṅga-muraja-dhvanir utsavo 'bhūt //
svanagarīṃ prati prasthāpanam
sva-nagarīṃ prati prasthāpanam
vṛtte vadhūm atha vivāhamahotsave tām ādāya niṣpratimapauruṣavaijayantīm
anvāgatādaranivartitapannagendraḥ paryutsukaḥ svanagarīṃ sa nṛpaḥ pratasthe //
vṛtte vadhūm atha vivāha-mahā-utsave tām ādāya niṣpratima-pauruṣa-vaijayantīm
anvāgata-ādara-nivartita-pannaga-indraḥ paryutsukaḥ sva-nagarīṃ sa nṛpaḥ pratasthe //
gatvātha dūram ahiviṣṭapataḥ sahelam aṃśaḥ purāṇapuruṣasya sa nirjagāma
śiprārpitena sahasā purataḥ prabhāvasīmantitāmbupaṭalena pathā sasainyaḥ //
gatva ātha dūram ahi-viṣṭapataḥ sa-helam aṃśaḥ purāṇa-puruṣasya sa nirjagāma
śipra-arpitena sahasā purataḥ prabhāvasīmantita-ambu-paṭalena pathā sa-sainyaḥ //
tasyāḥ svahastamunisaṃhatikalpitārghaḥ sindhos taṭe saḥ padam ekapade cakāra
śṛṅge tadā ca bhagavān aravindabandhur bandhūkapāṭalaruciḥ kanakācalasya //
tasyāḥ sva-hasta-muni-saṃhati-kalpita-arghaḥ sindhos taṭe saḥ padam eka-pade cakāra
śṛṅge tadā ca bhagavān aravinda-bandhur bandhūka-pāṭala-ruciḥ kanaka-acalasya //
ujjayinīpraveśaḥ
ujjayinī-praveśaḥ
bālātapachuritaharmyaviṭaṅkavartipārāvatātimadhuradhvanitachalena
sambhāṣaṇaṃ vidadhatīm iva pauramuktapuṣpāñjaliḥ saḥ puram ujjayinīṃ viveśa //
bāla-ātapa-churita-harmya-viṭaṅka-vartipārāvata-atimadhura-dhvanita-chalena
sambhāṣaṇaṃ vidadhatīm iva paura-muktapuṣpāñjaliḥ saḥ puram ujjayinīṃ viveśa //
kāntāyaśobhaṭayutaṃ kṛśatām avāptās taccintayaiva sacivās tam atha praṇemuḥ
kākutstham āhatasurārim ivānuyāntaṃ saumitriṇā janakarājatanūjayā ca //
kāntā-yaśobhaṭa-yutaṃ kṛśatām avāptās tac-cintaya aiva sacivās tam atha praṇemuḥ
kākut-stham āhata-surārim iva anuyāntaṃ saumitriṇā janaka-rāja-tanūjayā ca //
mahākāleśvaradarśanam
mahākāleśvara-darśanam-
ānandabāṣpasalilārdradṛśo 'rdhamārge sambhāṣya tān smitamukhaḥ saha tair jagāma
vidyādharoragakarāhatahemaghaṇṭāṭāṅkārahāri bhavanaṃ tripurāntakasya //
ānanda-bāṣpa-salila-ardra-dṛśo 'rdha-mārge sambhāṣya tān smita-mukhaḥ saha tair jagāma
vidyādhara-uraga-kara-āhata-hema-ghaṇṭāṭāṅkāra-hāri bhavanaṃ tripurāntakasya //
tasmiṃś carācaraguror hariṇāvacūlacūḍāmaṇer apacitiṃ vidhivad vidhāya
sākaṃ phaṇīndrasutayāmbararodhikambutūryasvanormi saś ca rājakulaṃ viveśa //
tasmiṃś cara-acara-guror hariṇa-avacūlacūḍāmaṇer apacitiṃ vidhivad vidhāya
sākaṃ phaṇi-indra-sutaya āmbara-rodhi-kambutūrya-svana-ūrmi saś ca rāja-kulaṃ viveśa //
dhārāgamanam
dhārā-gamanam
tatrārṇavadhvanighanotsavatūryaghoṣe sthitvā dināni katicit sa narendracandraḥ
yāti sma bhūṣitakulaḥ kularājadhānīṃ dhārām amātyakathitāmṛgayetivṛttaḥ //
tatra arṇava-dhvani-ghana-utsava-tūrya-ghoṣe sthitvā dināni katicit sa nara indra-candraḥ
yāti sma bhūṣita-kulaḥ kula-rājadhānīṃ dhārām amātya-kathitāmṛgaya ītivṛttaḥ //
udghāṭiteṣv atha vilokanakautukena vātāyaneṣu paritaḥ purasundarībhiḥ
tasmiṃś cirād viśati jīva iveśvare sā pronmīlitorunayaneva purī babhūva //
udghāṭiteṣv atha vilokana-kautukena vātāyaneṣu paritaḥ pura-sundarībhiḥ
tasmiṃś cirād viśati jīva ivā iśvare sā pronmīlita-ūru-nayana īva purī babhūva //
śivaliṅgapratiṣṭhā
śiva-liṅga-pratiṣṭhā
tat sādhv akārayad athādhigatapratiṣṭhaṃ tatrāccharatnaśivaliṅgam anarghaśīlaḥ
tasya prabhāvaghaṭitair vyadhur arhaṇāṃ ca vidyādharā vikacakalpataruprasūnaiḥ //
tat sādhv akārayad atha adhigata-pratiṣṭhaṃ tatra accha-ratna-śiva-liṅgam anargha-śīlaḥ
tasya prabhāva-ghaṭitair vyadhur arhaṇāṃ ca vidyādharā vikaca-kalpataru-prasūnaiḥ //
anuyāyiprasthānam
anuyāyi-prasthānam-
kṛtvā yathocitam akṛtrimam utsavānte satkāram āyatananiślathamauliratnau
dattāṅkapāṇir ubhayoḥ prajighāya sa atha vidyādharādhipaphaṇīndrasūtau svadeśam //
kṛtvā yathā-ucitam akṛtrimam utsava-ante satkāram āyatana-niślatha-mauli-ratnau
datta-aṅka-pāṇir ubhayoḥ prajighāya sa atha vidyādhara-adhipa-phaṇi-indra-sūtau sva-deśam //
ekas tayor agamad ambaragāmisainyasīmantitābhrapaṭalaḥ śaśikāntaśailam
anyo 'py agādhajalamālavajahnukanyāviśrāṇitorusaraṇir nijarājadhānīm //
ekas tayor agamad ambara-gāmi-sainyasīmantita-abhra-paṭalaḥ śaśi-kānta-śailam
anyo 'py agādha-jala-mālava-jahnu-kanyāviśrāṇita-ūru-saraṇir nija-rājadhānīm //
śaśiprabhāsakhīgamanam
śaśiprabhā-sakhī-gamanam-
mābhūḥ kadāpi vimukhī rameṇa yad asya chandānuvṛttiratisaṃvananaṃ madasya
uktveti tām ahisutām agaman gṛhāṇi gandharvakinnaramahoragasiddhakanyāḥ //
ma ābhūḥ kada āpi vimukhī rameṇa yad asya chanda-anuvṛtti-rati-saṃvananaṃ madasya
uktva īti tām ahi-sutām agaman gṛhāṇi gandharva-kinnara-mahā-uraga-siddha-kanyāḥ //
sāmrājyalakṣmīsvīkāraḥ
sāmrājya-lakṣmī-svīkāraḥ
nīlachatrāvataṃsā bhujagapatisutāpāṇḍugaṇḍasthalāntaḥkastūrīpaṅkapatravyatikaraśabalavyāyatāṃse salīlam
devenātha svamantripravaraciradhṛtā sāhasāṅkena dīrghe rohajjyāghātarekhe puno 'pi nidadhe doṣṇi sāmrājyalakṣmīḥ //
nīla-chatra-avataṃsā bhujaga-pati-sutā-pāṇḍu-gaṇḍa-sthala-antaḥkastūrī-paṅka-patra-vyatikara-śabala-vyāyata-aṃse salīlam
devena atha sva-mantri-pravara-cira-dhṛtā sāhasāṅkena dīrghe rohaj-jyā-ghāta-rekhe puno 'pi nidadhe doṣṇi sāmrājya-lakṣmīḥ //
atha granthapraśastiḥ
atha grantha-praśastiḥ
śrīmatkavipriyasuhṛcchaladaṅkarāmarājendubhaktyadhigatapratibhāviśeṣaḥ
etad vinidrakusumadadyuti padmaguptaḥ śrīsindhurājanṛpateś caritaṃ babandha //
śrīmat-kavi-priya-suhṛc-chalad-aṅka-rāmarāja-indu-bhakty-adhigata-pratibhā-viśeṣaḥ
etad vinidra-kusumada-dyuti padmaguptaḥ śrī-sindhurāja-nṛpateś caritaṃ babandha //
lakṣmīlatānavavasanta mahītalendra vidyāvilāsamaṇidarpaṇa sindhurāja
etan mayā ghaṭitam ujjvalakānti kāvyamāṇikyakuṇḍalam iha śravaṇe videhi //
lakṣmī-latā-nava-vasanta mahī-tala-indra vidyā-vilāsa-maṇi-darpaṇa sindhurāja
etan mayā ghaṭitam ujjvala-kānti kāvyamāṇikya-kuṇḍalam iha śravaṇe videhi //
nyastāni yāni mayi sūktisudhāpṛṣanti devena tena kati cit kavibāndhavena
candrātapasnapitamauktikasodarāṇāṃ teṣām idaṃ vilasitaṃ navasāhasāṅka //
nyastāni yāni mayi sūkti-sudhā-pṛṣanti devena tena kati cit kavi-bāndhavena
candra-ātapa-snapita-mauktika-sodarāṇāṃ teṣām idaṃ vilasitaṃ navasāhasāṅka //
yac cāpalaṃ kim api mandhadhiyā mayaivam āsūtritaṃ narapate navasāhasāṅka
ājñaiva hetur iha te śayanīkṛtograrājanyamaulikusumā na kavitvadarpaḥ //
yac cāpalaṃ kim api mandha-dhiyā maya aivam āsūtritaṃ narapate navasāhasāṅka
ājña aiva hetur iha te śayanīkṛta-ugrarājanya-mauli-kusumā na kavitva-darpaḥ //
iti navasāhasāṅkacaritaṃ saṃpūrṇam
iti navasāhasāṅka-caritaṃ saṃpūrṇam