Jataka: XXII. Mahanipata.
Based on the ed. by V. Fausböll: The Jātaka together with its commentary,
being tales of the anterior births of Gotama Buddha.
For the first time edited in the original Pāli, Vol. VI,
London : Pali Text Society 1896.
(Reprinted 1964)
Input by the Dhammakaya Foundation, Thailand, 1989-1996
[GRETIL-Version vom 24.3.2015]
NOTICE
This file is (C) Copyright the Pali Text Society and the Dhammakaya Foundation, 2015.
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
These files are provided by courtesy of the Pali Text Society for
scholarly purposes only.
In principle they represent a digital edition (without revision or
correction) of the printed editions of the complete set of Pali
canonical texts published by the PTS. While they have been subject to a
process of checking, it should not be assumed that there is no
divergence from the printed editions and it is strongly recommended that
they are checked against the printed editions before quoting.
ANNOTATED VERSION IN PTS LAYOUT
STRUCTURE OF REFERENCES (added):
1. Reference at the beginning of Jātaka verses:
Ja_n,n.nn(=nnn).nn = Ja_Nipāta,Vagga[in Nipātas I-VIII only!].Jātaka in that Nipāta/Vagga(=running Jātaka number).Verse
2. Reference at the end of Jātaka verses:
Ja_n:nnn = Ja_Nipāta:running verse number
EXAMPLE:
In Nipāta III, the 10th Jātaka of the 5th Vagga
is the altogether 300th Jātaka (counted from Nipāta I, Vagga 1, Jātaka 1).
Accordingly, the 3rd verse of this Jātaka is introduced with the reference:
"Ja_III,5.10(=300).3:"
[Nipātas IXff. having no Vagga division, the Nipāta number is followed by
a full-stop (not a comma, as after Vagga numbers) and the number of the Jātaka,
e.g. "Ja_IX.2(=428).2:"]
Counted from the beginning of Nipāta III, the 3rd verse of Ja_III,5.10
is the altogether 150th verse in that Nipāta, as indicated by the additional reference
at the end of that same verse:
"Ja_III:150"
NOTICE
- The running verse numbers jump from "XXII:1081" to "XXII:1083".
- "XXII:1177" appears twice.
- Running verse number of Ja_XXII.10(=547).415 added: Ja_XXII:2098*.
THIS GRETIL TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Unicode (UTF-8).
(This file is to be used with a UTF-8 font and your browser's VIEW configuration
set to UTF-8.)
| description: | multibyte sequence: |
| long a | ā |
| long A | Ā |
| long i | ī |
| long I | Ī |
| long u | ū |
| long U | Ū |
| vocalic r | ṛ |
| vocalic R | Ṛ |
| long vocalic r | ṝ |
| vocalic l | ḷ |
| vocalic L | Ḷ |
| long vocalic l | ḹ |
| velar n | ṅ |
| velar N | Ṅ |
| palatal n | ñ |
| palatal N | Ñ |
| retroflex t | ṭ |
| retroflex T | Ṭ |
| retroflex d | ḍ |
| retroflex D | Ḍ |
| retroflex n | ṇ |
| retroflex N | Ṇ |
| palatal s | ś |
| palatal S | Ś |
| retroflex s | ṣ |
| retroflex S | Ṣ |
| anusvara | ṃ |
| visarga | ḥ |
| long e | ē |
| long o | ō |
| l underbar | ḻ |
| r underbar | ṟ |
| n underbar | ṉ |
| k underbar | ḵ |
| t underbar | ṯ |
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.
For a comprehensive list of GRETIL encodings and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf
For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm
Jātaka with Commentary Vol. VI
[page 001]
1
XXII. MAHĀNIPĀTA. *
1. Mūgapakkhajātaka. **
Mā paṇḍicciyan1 ti. Idaṃ S. J. v. mahānekkhammaṃ ā. k.
Ekadivasaṃ hi bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannisinnā Bhagavato mahā-
bhinikkhamanassa vaṇṇaṃ kathayiṃsu. S. āgantvā "k. n. bh. e. k. s."
ti p. "i. n." 'ti v. "na bhi. i. mama pūritapāramissa r. chaḍḍetvā
abhinikkhamanaṃ nāma anacchariyaṃ, ahaṃ hi aparipakke ñāṇe
pāramiyo pūrento pi r. chaḍḍetvā nikkhanto yevā" 'ti vatvā tehi
yācito a. ā.:
A. B. Kāsirājā nāma dhammena r. kāresi. Tassa soḷasa-
sahassā2 itthiyo ahesuṃ, tāsu ekāpi puttaṃ vā dhītaraṃ vā na
labhi3. Nāgarā "amhākaṃ rañño vaṃsānurakkhako putto n'
atthīti" Kusajātake āgatanayena sannipatitvā rājānaṃ "puttaṃ
patthehīti" āhaṃsu. Rājā soḷasasahassā4 itthiyo "putte patthe-
thā" 'ti āṇāpesi. Tā Candādīnaṃ upaṭṭhānāni katvā patthentiyo
pi na labhiṃsu. Aggamahesī pan'; assa Maddarājadhītā Candādevī
nāma sīlasampannā ahosi, nam pi "puttaṃ patthehīti" ā. Sā
puṇṇamadivase uposathaṃ samādiyitvā cullasayanake nipannā
attano sīlaṃ āvajjitvā "sac'; āhaṃ akhaṇḍasīlā iminā me sac-
--------------------------------------------------------------------------
* This Nipāta has no name in C, but see Feer in Journal Asiatique 1871.
T. 18. p. 269. Schiefner, Tib. Tales by Ralston p. 247. Alwis, Attanag.
p.47, ** B Temiyajātaka, cfr. Morris, B. & C. p. 96; Feer in
Journal Asiatique 1871 T. 18 p. 320. J. Am. Or. Soc. p. XXXI.
J. R. A. S. 1893 p. 357.
1 Cs pañcicciyan, Bdsh paṇḍiccayan.
2 Bsh -a, Bd -aṃ corr. to -a.
3 Ck labhinasu, Cs labhiṃsu.
4 Bdsh -a.
[page 002]
2 XXII. Mahānipata.
cena putto uppajjatū" 'ti saccakiriyaṃ akāsi. Tassā sīlatejena
Sakkabhavanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko āvajjitvā taṃ
kāraṇaṃ ñatvā "C-devī puttaṃ pattheti, dassāmi 'ssā puttan"
ti tassā anucchavikaṃ puttaṃ upadhārento Bodhisattaṃ ad-
dasa. Bo. hi tadā vīsativassāni Bārāṇasiyaṃ r. kāretvā tato
cuto Ussadaniraye nibbatto asītivassasahassāni tattha paccitvā
Tāvatiṃsabhavane nibbatti, tattha pi yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato
cavitvā Uparidevalokaṃ gantukāmo ahosi. Sakko tassa santi-
kaṃ gantvā "samma tayi Manussaloke uppanne pāramiyo ca te
pūrissanti mahājanassa ca vaḍḍhi bhavissati, ayaṃ Kāsirañño
Candā nāma aggamahesī puttaṃ pattheti, tassā kucchiyaṃ up-
pajjā" 'ti ā. So "sādhū" 'ti paṭisuṇitvā pañcahi devaputta-
satehi saddhiṃ cavitvā sayaṃ tassā kucchiyaṃ paṭisandhiṃ
gaṇhi, itare devaputtā amaccabhariyānaṃ kucchīsu p. gaṇ-
hiṃsu. Deviyā kucchi vajirapuṇṇā1 viya ahosi, sā gabbhassa
patiṭṭhitabhāvaṃ ñatvā rañño ārocesi, rājā gabbhaparihāraṃ
dāpesi, sā paripuṇṇagabbhā puññalakkhaṇasampannaputtaṃ
vijāyi. Taṃ divasam eva amaccagehesu pañcakumārasatāni
vijāyiṃsu. Tasmiṃ khaṇe rājā amaccagaṇaparivuto mahātale
nisinno hoti, ath'; assa "putto te deva jāto" ti ārocayiṃsu, tassa
taṃ vacanaṃ sutvā va puttapemaṃ uppajjitvā2 chaviādīni
chinditvā aṭṭhimiñjaṃ āhacca aṭṭhāsi, abbhantare pīti uppajji,
hadayaṃ3 sītalaṃ jātaṃ. So amacce pucchi: "tuṭṭhā nu kho
tumhe mama putte jāte" ti. "Kiṃ kathetha, deva mayaṃ
pubbe anāthā idāni sanāthā jātā, sāmiko no laddho" ti. Rājā
mahāsenaguttaṃ āṇāpesi: "mama puttassa parivāro4 laddhuṃ
vaṭṭati5, amaccakulesu ajja jātadārakā ettakā nāmā 'ti oloke-
hīti". So6 pañcadārakasatāni disvā āgantvā rañño ārocesi.
Rājā pañcannaṃ dārakasatānaṃ kumārapasādhanāni pesetvā
pañca dhātisatāni pesesi7, Mahāsattassa pana atidīghādidosa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -aṃ.
2 Bdsh uppajji.
3 Cks -ya.
4 Bdsh -raṃ.
5 Ck vaṭṭatīti, Bdh add gaccha tvaṃ.
6 Bdh so sādhū ti sampaṭicchitvā amaccagehāni gantvā olokento
7 Bdsh dāpesi.
[page 003]
1. Mūgapakkhajātaka. (538.) 3
vajjitā alambatthaniyo madhurakathaññā catusaṭṭhidhātiyo ca
adāsi, atidīghāya passe nisīditvā thaññaṃ pivato dārakassa
gīvā dīghā hoti, atirassāya passe nisīditvā pivanto nippīḷita-
khandhaṭṭhiko hoti, atikisāya passe nisīditvā pivantānaṃ ūrū
rujanti, atithūlāya passe nisīditvā pivantānaṃ khalaṃkapādā1
honti, atikāḷiyā sarīraṃ2 atisītalaṃ hoti accodātāya atiuṇhaṃ,
lambatthanāya khīraṃ pivantānaṃ uppīḷitanāsaggā honti, kāsañci
pana khīraṃ ambilaṃ hoti kāsañci kaṭukādibhedan ti, tasmā
sabbe p'; ete dose vajjetvā atidīghādidosarahitā alambatthaniyo
madhurathaññā catusaṭṭhidhātiyo datvā mahantaṃ sakkāraṃ
katvā C-deviyāpi varaṃ adāsi. Sā gahitakaṃ katvā ṭhapesi.
Nāmagahaṇadivase pi 'ssa lakkhaṇapāṭhakānaṃ brāhmaṇānaṃ
mahāsakkāraṃ katvā antarāyabhāvaṃ3 pucchi. Te tassa lak-
khaṇasampattiṃ disvā "mahārāja dhaññapuññalakkhaṇo kumāro,
tiṭṭhat'; eko4 dīpo catunnam pi mahādīpānaṃ r. kāretuṃ sa-
mattho, nāssa koci antarāyo paññāyatīti" vadiṃsu. Rājā tesaṃ
tussitvā kumārassa nāmaṃ5 karonto yasmā kumārassa jāta-
divase sakala-Kāsiraṭṭhe devo vassi yasmā ca so6 temiyamāno
jāto tasmā Temiyakumāro t'; eva nāmaṃ akāsi. Atha naṃ
ekamāsikaṃ alaṃkaritvā rañño santikaṃ nayiṃsu, rājā piya-
puttaṃ oloketvā āliṅgitvā aṃke nisīdāpetvā ramayamāno nisīdi.
Tasmiṃ khaṇe cattāro corā ānītā, tesu ekassa sakaṇṭakāhi
kasāhi pahārasahassaṃ āṇāpesi ekassa saṃkhalikabandhanā-
gārassa pavesanaṃ ekassa sarīre sattipahāradānaṃ ekassa sūlā-
ropanaṃ. M. pitu kathaṃ sutvā bhītatasito hutvā "aho mama
pitā r. nissāya bhāriyaṃ nirayagāmikammaṃ karotīti" cintesi.
Punadivase pana naṃ setacchattassa heṭṭhā alaṃkatasirisayane
nippajjāpesuṃ, so thokaṃ niddāyitvā pabuddho akkhīni ummī-
letvā setacchattaṃ olokento mahantaṃ siribhavaṃ passi, ath'
assa pakatiyāpi bhītassa atirekataraṃ bhayaṃ uppajji, so "kuto
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pakkhapādo.
2 so Cks; Bdsh atikālikāya khīraṃ.
3 Bd -yā-.
4 Bd -tiṭṭhatu eko.
5 Cks nāma.
6 Cks add raññoceva amaccādīnañca hadayaṃ.
[page 004]
4 XXII. Mahānipāta.
nu kho ahaṃ imaṃ rājagehaṃ1 āgato" ti upadhārento jātissa-
rañāṇena devalokato āgatabhāvaṃ ñatvā tatoparaṃ olokento
niraye pakkabhāvaṃ passi, tatoparaṃ o. tasmiṃ yeva nagare
rājabhāvaṃ aññāsi, ath'; assa "ahaṃ vīsativassāni r. kāretvā
asītivassasahassāni Ussadaniraye pacciṃ, idāni puna pi imas-
miṃ coragehe nibbatto 'smi, pitāpi me hiyyo catūsu coresu
ānītesu tathārūpaṃ2 pharusaṃ {nirayasaṃvattanikaṃ} kathaṃ
kathesi, sac'; āhaṃ r. kāressāmi puna niraye nibbattitvā mahā-
dukkhaṃ anubhavissāmīti" āvajjantassa mahantaṃ bhayaṃ
uppajji, tassa3 kañcanavaṇṇasarīraṃ4 hatthaparimadditaṃ viya
padumaṃ milātaṃ dubbaṇṇaṃ ahosi, so "kathan nu kho imamhā
coragehā muñceyyan5" ti cintento nipajji. Atha naṃ ekasmiṃ
attabhāve mātubhūtapubbā chatte adhivatthā devatā assāsetvā
"tāta Temiya, mā bhāyi, sace pi ito muñcitukāmo apīṭhasappī
yeva pīṭhasappī viya hohi, abadhiro badhiro viya hohi, amūgo
va mūgo viya hohi, imāni tīṇi aṅgāni adhiṭṭhāya paṇḍitabhāvaṃ
mā pakāsayīti" vatvā paṭhamaṃ g. ā.:
Ja_XXII.1(=538).1: Mā paṇḍicciyaṃ6 vibhāvaya, bālamato bhava sabbapāṇinaṃ.
sabbo taṃ jano ocināyatu7, evaṃ tava attho bhavissatīti. || Ja_XXII:1 ||
Ta. paṇḍicciyan6 ti paṇḍiccaṃ8, ayam eva vā pāṭho, bālamato ti
bālasammato, sabbo ti sakalo antojano c'; eva bahijano ca, ocināyatū7 'ti
nīharath'; etaṃ, Kāḷakaṇṇīti avajānātu9.
So tassā10 vacanena assāsaṃ paṭilabhitvā
Ja_XXII.1(=538).2: Karomi te taṃ vacanaṃ yaṃ maṃ bhaṇasi devate,
atthakāmāsi me11 amma hitakāmāsi devate ti imaṃ g. vatvā || Ja_XXII:2 ||
tāni tīṇi aṅgāni adhiṭṭhahi. Rājā puttassa anukkaṇṭhanatthāya12
tāni pañca kumārasatāni tassa santike yeva kāresi, te dārakā
thaññatthāya rodanti, M. Nirayabhayatajjito "rajjato13 me sus-
sitvā maraṇam eva seyyo" ti na rodati. Dhātiyo taṃ pavattiṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd coragehaṃ.
2 Cks -piṃ.
3 Bd bodhisattassa.
4 Ck -nnā-, Bd -ṇṇaṃ-.
5 Bd mucce-.
6 Bd -ccayaṃ.
7 Bd oji-.
8 Cks -cci.
9 Bd ti avamaññatu avajānātū ti attho.
10 Ck tassa.
11 Ck taṃ, Cs maṃ.
12 Bds anurakkhana-.
13 so Cks; Bds idha.
[page 005]
1. Mūgapakkhajātaka. (538) 5
Candādeviṃ ārocesuṃ, sā rañño ārocesi. Rājā nemittika-
brāhmaṇe pakkosāpetvā pucchi. Brāhmaṇā "deva kumā-
rassa pakativelaṃ atikkamāpetvā1 thaññaṃ dātuṃ vaṭṭati,
evaṃ so rodamāno thanaṃ daḷhaṃ gahetvā sayaṃ eva pivissa-
tīti" vadiṃsu. Te tato paṭṭhāy'; assa2 pakativelaṃ atikka-
mitvā thaññaṃ denti dadamānā ca kadāci ekavāraṃ atikka-
mitvā kadāci sakalam pi divasaṃ na denti. So Nirayabha-
yena tajjito sussanto pi thaññatthāya na rodati. Atha taṃ
arodantam3 pi "putto me chāto" ti mātā vā thaññaṃ pāyeti
dhātiyo vā, sesadārakā thaññaṃ aladdhavelāyam eva rodanti,
so na rodati na niddāyati, na hatthapāde sammiñjati4, na sad-
daṃ suṇāti5. Ath'; assa dhātiyo "pīṭhasappinaṃ hatthapādā
nāma evarūpā na honti, mūgānaṃ hanupariyosānaṃ nāma na
evarūpaṃ6 hoti, badhirānaṃ kaṇṇasotaṃ7 nāma na evarūpaṃ8
hoti, bhavitabbaṃ ettha kāraṇena, vīmaṃsissāma nan" ti cin-
tetvā "khīrena naṃ vīmaṃsissāmā" 'ti sakaladivasaṃ khīraṃ
na denti. So sussanto pi khīratthāya saddaṃ na karoti.
Ath'; assa mātā "putto me chāto, khīram assa dethā" 'ti dā-
pesi. Evam antarantarā khīraṃ datvā ekaṃ saṃvaccharaṃ
vīmaṃsantā antaraṃ na passiṃsu. Tato "kumārakā nāma
pūvakhajjakaṃ piyāyanti, tena naṃ vīmaṃsissāmā" 'ti pañca-
kumārakasatāni tassa santike nisīdāpetvā nānākhajjakāni upa-
nāmetvā9 avidūre ṭhapetvā "yathāruci tāni khajjakāni gaṇhathā"
'ti vatvā paṭicchannā tiṭṭhanti, sesadārakā kalahaṃ katva añña-
maññaṃ paharantā taṃ gahetvā khādanti, M. 10 "Temiya Nirayaṃ
icchanto pūvakhajjakaṃ icchā" 'ti11 Nirayabhayabhīto khajjakaṃ
na oloketi12, evaṃ pūvakhajjakenāpi saṃvaccharaṃ vīmaṃsitvā
n'; eva antaraṃ passiṃsu. Tato "dārakānaṃ13 nāma phalā-
phalaṃ14 piyaṃ hotīti15" nānāphalāni āharitvā vīmaṃsiṃsu, tato
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd atikkamitvā.
2 Bd adds kumārassa.
3 Bd adds disvā.
4 Bd samajjati.
5 Bd karoti.
6 Cks -pā.
7 Bds -tāni.
8 Bds -pāni.
9 Bd adds bodhisattassa.
10 Bd adds pana attānaṃ ovāditvā tāta.
11 Ck icchāhi, Bd icchātīti.
12 Cs -enti, Bd -esi.
13 Bd dvivassikadārakā.
14 Cs -lāti, -lāni.
15 Bd piyāyantīti.
[page 006]
6 XXII. Mahānipāta.
sesadārakā yujjhantā khādiṃsu, so na olokesi, evaṃ phalā-
phalena pi saṃvaccharaṃ vīmaṃsiṃsu. Atha "dārakānaṃ
nāma kīḷābhaṇḍakaṃ piyaṃ hotīti" suvaṇṇādimayāni hatthirū-
pakādīni avidūre ṭhapesuṃ, sesadārakā vilumpantā viya gaṇ-
hanti, M. na olokesi, evaṃ kīḷābhaṇḍakenāpi saṃvaccharaṃ
vīmaṃsiṃsu. Tato "catuvassadārakānaṃ nāma bhojanaṃ hoti,
tena vīmaṃsissāmā" 'ti nānābhojanaṃ1 upaṭṭhāpesuṃ, sesa-
dārakā piṇḍe piṇḍe katvā bhuñjanti, M. pana "Temiya aladdha-
bhojanānaṃ2 te attabhāvānaṃ gaṇanā n'; atthīti" Nirayabhaya-
bhīto na olokesi, sayam eva pana naṃ hadayena avahantena
na bhojesuṃ3. Tato "pañcavassikā dārakā nāma aggino bhā-
yanti, tena naṃ vīmaṃsissāmā" 'ti anekadvāraṃ mahantaṃ
gehaṃ kāretvā tālapaṇṇehi chādetvā taṃ sesadārakaparivutaṃ
tassa majjhe nisīdāpetvā aggiṃ denti, sesadārakā vira-
vantā palāyanti, M. "Niraye paccanato idam eva vara-
taran" ti nirodhasamāpanno4 viya niccalo hoti, atha naṃ
aggimhi āgacchante gahetvā apanenti. Tato "chabbassadārakā
nāma madahatthino bhāyantīti" hatthiṃ susikkhitaṃ sikkhā-
petvā Bodhisattaṃ5 sesadārakaparivāraṃ rājaṅgaṇe nisīdā-
petvā hatthiṃ muñcanti, so koñcanādaṃ nadanto soṇḍāya bhū-
miyaṃ potthento bhayaṃ dassento āgacchati, sesadārakā ma-
raṇabhayabhītā disāvidisāsu palāyanti, M. Nirayabhayatajjito
tatth'; eva nisīdati, susikkhito hatthi taṃ gahetvā aparāparaṃ
katvā akilametvā va gacchati. Sattavassikakāle pan'; assa
dārakehi parivāretvā nisinnakāle uddhaṭadāṭhe katamukhabandhe
sappe vissajjesuṃ, sesadārakā viravantā palāyiṃsu, M. Niraya-
bhayaṃ āvajjitvā "caṇḍasappamukhe vināsappatti yeva6 vara-
taran" ti niccalo va ahosi, ath'; assa sappā sakalasarīraṃ
veṭhetvā matthake phaṇaṃ katvā acchiṃsu, tadāpi so niccalo
va ahosi. evaṃ antarantare vīmaṃsantāpi 'ssa antaraṃ na
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -nāni.
2 Cksh bhojanaṃ.
3 so Cks; Bd -kesi athassa mātā sayameva hadayena bhijjamānā viya
asahantena sahatthena bhojanaṃ bhojesi.
4 Cks omit nirodha.
5 Ck -tte.
6 Cks add te, Bd vināsam eva, omitting te.
[page 007]
1. Mūgapakkhajātaka. (538.) 7
passiṃsu. Tato "dārakā1 nāma samajjatthikā hontīti" taṃ pañcahi
dārakasatehi saddhiṃ rājaṅgaṇe nisīdāpetvā naṭasamajjaṃ kā-
resuṃ, sesadārakā samajjaṃ disvā sādhū 'ti2 vadanti3 mahāha-
sitam hasanti, M. "Niraye nibbattakāle tava4 khaṇamattam pi
hāso vā somanassaṃ vā5 n'; atthīti" Nirayabhayaṃ āvajjitvā
niccalo va hoti6 na oloketi, evaṃ antarantare vīmaṃsantāpi 'ssa
antaraṃ na passiṃsu. Atha naṃ "khaggena vīmaṃsissāmā" 'ti
dārakehi saddhiṃ rājaṅgaṇe nisīdāpesuṃ7, dārakānaṃ kīḷana-
kāle eko puriso phalikavaṇṇaṃ asiṃ paribbhamanto nadanto
vagganto "Kāsirājassa kira kālakaṇṇiekaputto atthi kahaṃ so,
sīsam assa chindissāmīti" abhidhāvi, taṃ disvā sesā bhītata-
sitā viravantā palāyiṃsu, B. Nirayabhayaṃ āvajjitvā ajānanto
viya nisīdi, atha naṃ so puriso khaggaṃ sīse parāmasitvā
"sīsaṃ te chindissāmīti" tāsento pi tāsetuṃ asakkonto apa-
gañchi8, evaṃ9 antarantarā vīmaṃsantāpi 'ssa antaraṃ na
passiṃsu. Dasavassakāle pan'; assa badhirabhāvaṃ vīmaṃsa-
natthaṃ sayanaṃ sāṇiyā parikkhipitvā catūsu passesu chiddāni
katvā tassa adassetvā va heṭṭhā sayane saṃkhadhamake nisīdā-
petvā ekappakāren'; eva saṃkhe dhamāpenti, ekaninādaṃ hoti,
amaccā catūsu passesu ṭhatvā sāṇicchiddena hi olokentā M-assa
ekadivasam pi satisammohaṃ vā hatthapādavikāraṃ vā phan-
danamattam vā na passiṃsu, evaṃ saṃvacchare atīte punā-
paraṃ saṃvaccharaṃ tath'; eva bherisaddena vīmaṃsantā an-
taraṃ na passiṃsu. Tato "dīpena vīmaṃsissāmā" 'ti rattibhāge
"andhakāre hatthaṃ vā pādaṃ vā phandāpeti nu kho no" ti10
ghaṭesu dīpe jāletvā sesadīpe nibbāpetvā thokaṃ andhakāre
nisīdāpetvā ghaṭehi dīpe ukkhipitvā ekappahāren'; eva ālokaṃ
katvā iriyāpathaṃ upadhārenti, evaṃ saṃvaccharaṃ vīmaṃ-
santāpi 'ssa kiñci phanditamattaṃ11 na passiṃsu. Tato "naṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd aṭhavassikadā-.
2 Ck sādhu, omitting ti, Bd sādhu sādhū ti.
3 Bd -tā.
4 Bd -kālato paṭhāya.
5 Cks omit vā.
6 Bds add taṃ.
7 Bds -petvā.
8 Bd -gacchi.
9 Bds add khajjenāpi ekasaṃvaccharaṃ.
10 Bd taṃ.
11 Bd phandana-.
[page 008]
8 XXII. Mahānipāta.
phāṇitena vīmaṃsissāmā" 'ti sakalasarīraṃ phāṇitena makkhe-
tvā bahumakkhike ṭhāne nipajjāpetvā makkhikā uṭṭhāpenti1,
tā tassa sakalasarīraṃ parivāretvā sūcīhi vijjhamānā viya khā-
danti, so nirodhasamāpanno viya niccalo va hoti, evaṃ saṃ-
vaccharaṃ vīmaṃsantāpi 'ssa antaraṃ na passiṃsu. Ath'
assa cuddasavassakāle "idān'; esa mahallako sucikāmo asuciji-
gucchako, asucinā vīmaṃsissāmā" 'ti tato paṭṭhāya taṃ n'
eva nahāpenti na ācamāpenti, so uccāraṃ passāvaṃ katvā
tatth'; eva palipanno seti, duggandhagandhen'; assa antaruddhī-
naṃ2 nikkhamanakālo viya hoti, makkhikā khādanti, atha naṃ
parivāretvā "Temiya, idāni si mahallako, ko taṃ sabbadā
paṭijaggissati, kiṃ na lajjasi, kasmā nipanno si, uṭṭhāya sarī-
raṃ paṭijaggāhīti" akkosanti paribhāsanti, so tathā3 paṭikkūle
gūtharāsimhi nimuggo pi duggandhagandhena yojanasatamat-
thake ṭhitānaṃ hadayaṃ ubbattanasamatthassa Gūthanirayassa
duggandhaṃ āvajjitvā majjhatto ahosi, evaṃ ekaṃ saṃvaccha-
raṃ antarantarā vīmaṃsantāpi 'ssa antaraṃ na passiṃsu. Ath'
assa heṭṭhā mañce aggikapallāni4 kariṃsu, "app-eva nāma
uṇhapīḷito vedanaṃ asahamāno vipphanditaṃ5 dasseyyā" 'ti,
sarīre phoṭā6 viya uṭṭhahanti, M. "Avīcinirayasantāpo7 yojana-
sataṃ pharati, tamhā dukkhā idaṃ dukkhaṃ sataguṇena sa-
hassaguṇena varataran" ti adhivāsetvā niccalo ahosi, ath'; assa
mātāpitaro bhijjamānena viya hadayena manusse paṭikkamāpetvā
taṃ tato aggisantāpato apanetvā "tāta Temiya kumāra mayaṃ
tava apīṭhasappiādibhāvaṃ jānāma, na hi tesaṃ evarūpāni
pādamukhakaṇṇasotāni8 honti, tvaṃ amhehi patthetvā laddha-
puttako, mā no nāsehi, sakala-Jambudīpe rājūnaṃ santikā
garahato no mocehīti" yāciṃsu, so tehi evaṃ yācito asuṇanto
viya hutvā niccalo nipajji, ath'; assa mātāpitaro rodamānā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds uṭṭhahanti.
2 so Cs; Ck -inaṃ, Bd antaruṭhīnaṃ, Bh antarucinaṃ.
3 Bds tathārūpe.
4 Ck -kapalāni, Bd -kaphalāni.
5 Bd viphandanākāraṃ.
6 Ck poṭhā, Bd poṭāni, omitting viya.
7 Cks -yesantāpe.
8 Bd hatthapāda-.
[page 009]
1. Mūgapakkhajātaka. (538.) 9
paṭikkamitvā1 ekadā pitā vā ekako upasaṃkamitvā yācati ekadā
mātā vā, evaṃ saṃvaccharaṃ antarantarā vīmaṃsantāpi 'ssa
antaraṃ na passiṃsu. Atha soḷasavassakāle cintayiṃsu: "pīṭha-
sappī2 vā hotu mūgabadhiro3 vā hotu vaye pariṇate rajanīye
arajjantā4 dussanīye adussantā nāma n'; atthi, samaye puppha-
vikasanaṃ viya dhammatā esā5, nāṭakāni 'ssa6 paccupaṭṭhā-
petvā vīmaṃsissāmā" 'ti tato uttamarūpadharā devakaññā viya
vilāsasampannā itthiyo pakkosāpetvā "yā kumāraṃ hasāpetum
vā kilesena vā bandhituṃ sakkoti sā v'; assa7 aggamahesī
bhavissatīti" vatvā kumāraṃ gandhodake8 nahāpetvā deva-
puttaṃ viya alaṃkaritvā devavimānakappesu9 sirigabbhesu pañ-
ñatte sirisayane āropetvā gandhadāmapupphadāmadhūpavāsama-
dirāsavādīhi10 antogabbhaṃ ekagandhasammodaṃ katvā paṭikka-
miṃsu, atha naṃ tā itthiyo parivāretvā naccagītehi c'; eva
madhuravacanādīhi ca nānākārehi11 abhiramāpetuṃ vāyamiṃsu,
so buddhisampannatāya tā itthiyo oloketvā12 "imā me sarīra-
samphassaṃ mā vindiṃsū" 'ti assāsapassāse sannirumbhi13,
ath'; assa sarīraṃ thaddham ahosi, tā taṃ sarīrasamphassaṃ
avindantiyo "thaddhasarīro esa, nāyaṃ14 manusso yakkho bha-
vissatīti" mātāpitunnaṃ ārocayiṃsu, evaṃ antarantarā vīmaṃ-
samānā mātāpitaro tassa antaraṃ na passiṃsu. Evaṃ soḷasa-
saṃvaccharāni soḷasahi mahāvīmaṃsāhi15 anekāhi ca khudda-
kavīmaṃsāhi15 vīmaṃsamānāpi taṃ16 parigaṇhituṃ nāsakkhiṃ-
su17. Tato rājā vippaṭisārī hutvā lakkhaṇapāṭhake pakkosāpetvā
"tumhe kūmarassa jātakāle ‘dhaññapuññalakkhaṇo esa, n'; atth'
assa antarāyo'; ti kathayittha, ayaṃ so pīṭhasappī mūgabadhiro
jāto, kathā vo na sametīti". "Mahārāja, ācariyehi adiṭṭhakan
nāma n'; atthi, api ca kho rājakulehi patthetvā laddhaputto
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -etvā.
2 Bd -ppi, Cks -ino.
3 Bd mūgo vā badhiro.
4 Bd -rajjaṃniye arajjantā nāma natthi.
5 Bd adds ti.
6 Bds -naṃ pissa.
7 Ck sācassa, Bd sātassa.
8 Bd -ena.
9 Cks -ppe, Bds -vimānaṃviya.
10 so Cs; Ck -rāsvādihi, Bdh -dhūmavāsacuṇṇādīhi.
11 Bd nānappakārehi.
12 Bd anolo-.
13 Ck -rubbhi, Bd -rujjhi.
14 Cks e tāyaṃ.
15 Bd -sehi.
16 Bd tassa cittaṃ.
17 Bd adds vimaṃsanakhaṇḍaṃ niṭhitaṃ.
[page 010]
10 XXII. Mahānipāta.
kālakaṇṇīti vutte tumhākaṃ domanassaṃ siyā ti na katha-
yimhā" ti. "Idāni kiṃ kātuṃ vaṭṭatīti". "Mahārāja imasmiṃ
kumāre imasmiṃ gehe vasante tayo antarāyā paññāyanti jīvi-
tassa vā chattassa vā mahesiyā vā, tasmā avamaṅgale rathe
avamaṅgale asse ca yojetvā tattha naṃ nipajjāpetvā pacchima-
dvārena nīharāpetvā āmakasusāne taṃ nikhanituṃ vaṭṭatīti".
Rājā antarāyasavane1 bhīto "sādhū" 'ti sampaṭicchi. Canda-
devī taṃ pavattiṃ sutvā rājānaṃ upasaṃkamitvā "deva tum-
hehi mayhaṃ varo dinno, mayā ca gahitakaṃ2 katvā ṭhapito.
taṃ me dāni dethā" 'ti. "Gaṇha devīti". "Puttassa me
rajjam dethā" 'ti. "Na sakkā devi, putto te kālakaṇṇīti"
"Tena hi deva yāvajīvaṃ adento sattavassāni dethā" 'ti. "Na
sakkā devīti". "Tena hi chabbasāni pañca cattāri tīṇi dve
ekaṃ vassaṃ, sattamāse cha pañca cattāro tayo dve māse
ekaṃ māsaṃ addhamāsaṃ dethā" 'ti. "Na sakkā devīti".
"Tena hi satta divasāni dethā" 'ti. "Sādhu gaṇhāhīti" vutte
sā puttaṃ alaṃkārāpetvā "Temiyakumārassa rajjan" ti nagare
bheriṃ carāpetvā nagaraṃ alaṃkārāpetvā puttaṃ hatthikkhan-
dhaṃ āropetvā setacchattaṃ matthake kāretvā nagaraṃ pa-
dakkhiṇaṃ katvā āgataṃ sirisayane nipajjāpetvā sabbarattiṃ
yāci: "tāta Temiya kumāra, taṃ nissāya soḷasavassāni nid-
daṃ alabhitvā rodamānāya me akkhīni uppakkāni3 sokena
hadayaṃ bhijjamānaṃ4 viya5, tava apīṭhasappiādibhāvaṃ
jānāmi6, mā maṃ anāthaṃ karīti" iminā niyāmena punadivase
pi punadivase pīti pañca divasāni yāci. Chaṭṭhe divase rājā
Sunandaṃ nāma sārathiṃ pakkosāpetvā "tāta suve pāto va
avamaṅgalarathe avamaṅgalasse yojetvā kunāraṃ ta. nipajjā-
petvā pacchimadvārena nīharitvā āmakasusāne catubhittikaṃ
āvāṭaṃ khaṇitvā ta. naṃ khipitvā kuddālapiṭṭhena matthakaṃ
bhinditvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā upari paṃsuṃ datvā paṭhavi-
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks for -ena? Bd -yabhayena.
2 Cks -ke.
3 so Cks; Bd upakkāni.
4 Ck bhijjanti, Cs bhijjantī.
5 Bd adds ahosi.
6 Cks janāmi.
[page 011]
1. Mūgapakkhajātaka. (538). 11
vaḍḍhanakakammaṃ katvā nahāpetvā ehīti". Chaṭṭham pi
rattiṃ devī kumāraṃ yācitvā "tāta Kāsirājā taṃ sve āmaka-
susāne nikhanituṃ āṇāpesi, sve maraṇaṃ pāpuṇissasi puttā"
'ti ā. Taṃ sutvā Mahāsattassa "Temiya soḷasavassāni kata-
vāyāmo te matthakaṃ patto" ti cintentassa abbhantare pīti
uppajji, mātu pan'; assa hadayaṃ bhijjanappamāṇaṃ ahosi.
Evaṃ sante pi "mā me1 manoratho2 matthakaṃ na pāpuṇīti" taṃ
nālapi. Ath'; assā rattiyā accayena pāto va Sunando sārathi
rathaṃ yojetvā dvāre ṭhapetvā sirigabbhaṃ pavisitvā "devi,
mā mayhaṃ kujjhi, rañño āṇā" ti vatvā puttaṃ āliṅgitvā ni-
pannadeviṃ piṭṭhihatthena apanetvā pupphakalāpaṃ viya ku-
māraṃ ukkhipitvā pāsādā otari. Candādevī uraṃ paharitvā
mahāsaddena paridevitvā mahātale ohīyi. Atha nam M. olo-
ketvā "mayi akathente hadayena phalitena marissatīti" kathe-
tukāmo hutvāpi "sace kathessāmi soḷasavassāni kato vāyāmo
mama mogho bhavissati, akathento panāhaṃ attano ca mātā-
pitunnañ ca paccayo bhavissāmīti" adhivāsesi. Atha naṃ
sārathi rathaṃ āropetvā "pacchimadvārābhimukhaṃ rathaṃ
pesessāmīti" pācīnadvārābhimukhaṃ pesesi, rathacakkaṃ um-
māre paṭihaññi. M. tassa saddaṃ sutvā "manoratho2 me mat-
thakaṃ patto" ti suṭṭhutaraṃ tuṭṭhacitto ahosi. Ratho nagarā
nikkhamitvā devatānubhāvena tiyojanaṭṭhānaṃ gato, ta. vanā-
ghaṭo3 sārathissa āmakasusānaṃ viya upaṭṭhahi, so "idaṃ
ṭhānaṃ phāsukan" ti rathaṃ ukkāmetvā4 maggapasse ṭhapetvā
rathā oruyha M-ssa ābharaṇabhaṇḍaṃ omuñcitvā bhaṇḍikaṃ
katvā ṭhapetvā5 kuddālaṃ ādāya avidūre āvāṭaṃ khanituṃ
ārabhi. Tato B. "ayaṃ me vāyāmakālo6, ahaṃ hi soḷasavas-
sāni hatthapādena cālesiṃ, kin nu kho me vase vattanti udāhu
no" ti uṭṭhāya vāmahatthena dakkhiṇahatthaṃ d-hatthena
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits mā.
2 Cks mano.
3 so Ck; Cs vanasatho, Bd pana ghaṭaṃ, Bs bhaṭaṃ.
4 Bd rathaṃ maggā okkamāpetvā.
5 Bd ekamantaṃ dhapetvā.
6 Cks add ti.
[page 012]
12 XXII. Mahānipāta.
v-hatthaṃ ubhohi hatthehi pāde sambāhetvā rathā otarituṃ cittaṃ
uppādesi, tāvad ev'; assa pādapatitaṭṭhāne1 vātapuṇṇabhasta-
cammaṃ2 viya mahāpathavī3 uggantvā rathassa pacchimantaṃ
āhacca aṭṭhāsi, so otaritvā katipaye vāre aparāparaṃ caṃkamitvā
"iminā nīhārena ekadivasam yojanasatam pi me gantubalaṃ at-
thīti" ñatvā "sace sārathi mayā saddhiṃ virujjheyya atthi nu
kho me tena saha paṭivirujjhituṃ balan" ti upadhāretuṃ4 rathaṃ
pacchimantaṃ5 gahetvā kumārānaṃ kīḷanayānakaṃ viya ukkhi-
pitvā aṭṭhāsi, ath'; assa "atthi me paṭivirujjhituṃ balan" ti
sallakkhetvā pasādhanatthāya cittaṃ uppajji. Taṃ khaṇaṃ yeva
Sakkabhavanaṃ uṇhākāraṃ dasseti, Sakko taṃ kāraṇaṃ ñatvā
"Temiyakumārassa manoratho matthakaṃ patto, pasādhanatthāya
cittaṃ uppannaṃ, kim etassa mānusakena pasādhanenā" 'ti
dibbapasādhanaṃ gāhāpetvā Vissakammaṃ pesesi "gaccha,
Kāsirājaputtaṃ alaṃkarohīti", so sādhū 'ti gantvā dasahi dus-
sasahassehi veṭhanaṃ katvā dibbehi ca mānusakehi ca alaṃ-
kārehi Sakkaṃ viya alaṃkari. So devarājalīḷhāya sārathissa
khaṇato kāsuṃ6 gantvā āvāṭatīre ṭhatvā tatiyaṃ g. ā.:
Ja_XXII.1(=538).3: Kin nu santaramāno va kāsuṃ khaṇasi sārathi,
puṭṭho me samma akkhāhi, kiṃ kāsuyā karissasīti. || Ja_XXII:3 ||
Ta. kāsun ti āvāṭaṃ.
Taṃ sutvā sārathi āvāṭaṃ khaṇanto uddhaṃ anoloketvā
va catutthaṃ g. ā.:
Ja_XXII.1(=538).4: Rañño mūgo ca pakkho ca putto jāto acetaso,
so 'mhi raññā samijjhiṭṭho puttaṃ me nikhaṇaṃ7 vane ti. || Ja_XXII:4 ||
Ta. pakkho ti pīṭhasappī, mūgo ti vacanen'; eva pan'; assa badhirabhāvo
siddho8, acetaso ti acittako soḷasavassāni akathitattā evam ā., samijjhiṭṭho
ti āṇatto, nikhaṇaṃ vane nikhaṇanto.
Atha naṃ Mahāsatto āha:
Ja_XXII.1(=538).5: Na badhiro na mūgo 'smi na pakkho na pi paṅgulo9,
adhammaṃ sārathi kayirā maṃ ce tvaṃ nikhaṇaṃ vane. || Ja_XXII:5 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks pādapatiṭṭhānaṭṭhānaṃ.
2 Ck vātapuṇṇo-, Bd -phassacammaṃ.
3 Cks omit mahāpathavi.
4 Bd -ento.
5 Bd rathassa pacchimante.
6 Ck khaṇano kāsaṃ, Cs khanatokāsaṃ, Bds khaṇokāsaṃ, Bh khanokāsu.
7 so all four MSS. throughout.
8 Bd samijjhati.
9 Bd piṅgalo.
[page 013]
1. Mūgapakkhajātaka. (538). 13
Ja_XXII.1(=538).6: Ūruṃ bāhuñ ca me passa, bhāsitañ ca suṇohi me,
adhammaṃ sārathi kayirā maṃ ce tvaṃ nikhaṇaṃ vane ti. || Ja_XXII:6 ||
Ta. na badhiro ti samma sārathi sace te1 rājā evarūpaṃ puttaṃ māre-
tuṃ āṇāpesi ahaṃ evarūpo na bhavāmīti dīpetuṃ evam ā., mañce -- vane
ti sace badhirabhāvādirahitaṃ evarūpaṃ maṃ vane nikhaneyyāsi adhammaṃ
kareyyāsīti, ūrun ti idaṃ so purimagāthaṃ sutvāpi2 anolokentam eva disvā
alaṃkatasarīram assa dassessāmīti cintetvā ā., t. a: ime me kañcanakadalik-
khandhasadise ūrū ca kanakacchavibāhuñ ca passa madhuravacanañ ca suṇohīti.
Tato sārathi "ko nu kho esa, āgatakālato paṭṭhāya attā-
nam eva vaṇṇetīti" āvāṭakhaṇanaṃ pahāya uddhaṃ olokento
tassa rūpasampattiṃ disvā "manusso vā devo vā" ti ajānanto
imaṃ g. ā.:
Ja_XXII.1(=538).7: Devatā nu si gandhabbo adu Sakko purindado,
ko vā tvaṃ kassa vā putto, kathaṃ jānemu taṃ mayan ti. || Ja_XXII:7 ||
Atha naṃ M. attānaṃ āvikatvā dhammaṃ desento āha:
Ja_XXII.1(=538).8: N'; amhi devo na gandhabbo
na pi Sakko purindado, (Petavatthu p. 24.)
Kāsirañño ahaṃ putto yaṃ kāsuyā nighaññasi3. || Ja_XXII:8 ||
Ja_XXII.1(=538).9: Tassa rañño ahaṃ putto yaṃ tvaṃ samupajīvasi,
adhammaṃ sārathi kayirā maṃ ce tvaṃ nikhaṇaṃ vane. || Ja_XXII:9 ||
Ja_XXII.1(=538).10: Yassa rukkhassa chāyāya
nisīdeyya sayeyya vā (= J. vol. V. 340|21, Petavatthu p. 23.)
na tassa sākhaṃ bhañjeyya, mittadūbho hi pāpako. || Ja_XXII:10 ||
Ja_XXII.1(=538).11: Yathā rukkho tathā rājā, yathā sākhā tathā ahaṃ,
yathā chāyūpago poso evaṃ tvam asi sārathi,
adhammaṃ sārathi kayirā maṃ ce tvaṃ nikhaṇaṃ vane ti. || Ja_XXII:11 ||
Ta nighaññasīti4 nikhaṇissasi5, yaṃ maṃ6 ettha nihanissāmīti saññāya
kāsuṃ nikhaṇasi7 so ahan ti8 dīpeti, so rājaputto ahan ti vutte pi na sadda-
hati, madhurakathāya pan'; assa bajjhitvā dhammaṃ suṇanto aṭṭhāsi, mitta-
dūbho ti9 paribhuttachāyassa rukkhassāpi10 sākhaṃ bhañjanto mittaghātako
hoti lāmakapuriso, kimaṅga pana sāmiputtassa ghātako, chāyūpago ti pari-
bhogatthāya chāyaṃ upagatapuriso viya rājānaṃ nissāya jīvamāno tvan ti vadati.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds taṃ.
2 Cks adds tvaṃ.
3 Bd nikkhaññasi, Bs nikhaññasi.
4 Bd nikkhañña-, Bs nikha-.
5 Bd nikkhaṇissasi, Cks nihanissasi.
6 so Cks Bd; Bds add tvaṃ.
7 Bd khaṇ-.
8 Bds add attānaṃ.
9 Bd adds mittaparādhiko.
10 Bd -ssāti, Ck adds tāca, Cs tā.
[page 014]
14 XXII. Mahānipāta.
Evaṃ kathente1 pi Bodhisatte2 na saddahat'; eva. Atha
M. "saddahāpessāmi nan" ti devatānaṃ sādhukārena c'; eva
attano ca ghosena vanaghaṭaṃ unnādento dasa mittapūjaka-
gāthā nāma ārabhi:
Ja_XXII.1(=538).12: Pahūtabhakkho3 bhavati vippavuttho sakā gharā, (Cfr. Feer in Journal Asiatique 1871 Tome 18 p. 248.)
bahū naṃ upajīvanti yo mittānaṃ na dūbhati. || Ja_XXII:12 ||
Ja_XXII.1(=538).13: Yaṃ yaṃ janapadaṃ yāti nigame rājadhāniyo
sabbattha pūjito hoti yo mittānaṃ na dūbhati. || Ja_XXII:13 ||
Ja_XXII.1(=538).14: Nāssa corā pasahanti nātimaññeti khattiyo
sabbe amitte tarati yo mittānaṃ na dūbhati. || Ja_XXII:14 ||
Ja_XXII.1(=538).15: Akuddho sagharaṃ eti sabhāya paṭinandito
ñātīnaṃ uttamo hoti yo mittānaṃ na dūbhati. || Ja_XXII:15 ||
Ja_XXII.1(=538).16: Sakkatvā sakkato hoti garu hoti sagāravo
vaṇṇakittibhato4 hoti yo mittānaṃ na dūbhati. || Ja_XXII:16 ||
Ja_XXII.1(=538).17: Pūjako labhate pūjaṃ vandako paṭivandanaṃ
yaso kittiñ ca pappoti yo mittānaṃ na dūbhati. || Ja_XXII:17 ||
Ja_XXII.1(=538).18: Aggi yathā pajjalati devatā va virocati
siriyā ajahito hoti yo mittānam na dūbhati. || Ja_XXII:18 ||
Ja_XXII.1(=538).19: Gāvo tassa pajāyanti khette vuttaṃ virūhati
vuttānaṃ5 phalam asanāti6 yo mittānaṃ na dūbhati. || Ja_XXII:19 ||
Ja_XXII.1(=538).20: Darito7 pabbatāto8 vā rukkhato9 patito naro
cuto patiṭṭhaṃ labhati yo mittānaṃ na {dūbhati}. || Ja_XXII:20 ||
Ja_XXII.1(=538).21: Virūḷhamūlasantānaṃ nigrodham iva māḷuto
amittā na-ppasahanti yo mittānaṃ na dūbhati. || Ja_XXII:21 ||
Ta sakā gharā ti sakagharā, ayam eva vā pāṭho, na dūbhatīti na
dussati, sabbattha pūjito hotīti idaṃ Sīvalivatthunā vaṇṇetabbaṃ, nappa-
sahantīti pasayhakāraṃ kātuṃ na sakkonti, idaṃ Saṃkiccasāmaṇeravatthunā
dīpetabbaṃ, nātimaññetikhattiyo ti idaṃ Jotipālavatthunā10 dīpetabbaṃ,
taratīti atikkamati, sagharan ti mittadūbhī hi attano gharaṃ āgacchanto pi
ghaṭṭitacitto kuddho va āgacchati, ayaṃ akuddho sakaṃ gharaṃ eti, paṭi-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -o.
2 Bd -ttaṃ.
3 Ck -pakkho.
4 Bd -ṭo.
5 Cks puttānaṃ.
6 read asnāti, Bd anasāti.
7 Bd du-.
8 Bd -ato.
9 Cs -āto.
10 Ck jā-, Bd jotikaseṭhi-
[page 015]
1. Mūgapakkhajātaka. (538). 15
nandito ti bahunnaṃ sannipātaṭṭhāne amittadūbhino guṇakathaṃ1 kathenti,
tāya so nandito hoti pamudito, sakkatvā ti so hi paraṃ sakkatvā sayam pi
parehi sakkato hoti, paresu ca sagāravo sayam pi tesaṃ garuko hoti, vaṇṇa-
kittibhato ti bhatavaṇṇakitti, guṇavaṇṇañ c'; eva2 kittisaddañ ca ukkhipitvā
caranto nāma3 hotīti a., pūjako ti mittānaṃ pūjako hutvā sayaṃ pi pūjaṃ
labhati, vandako ti Buddhādīnaṃ kalyāṇamittānaṃ vandako punabbhave paṭi-
vandanaṃ labbati, yasokittin ti issariyaparivārañ ca guṇakittiñ ca, imāya
gāthāya Cittassa gahapatino vatthuṃ kathetabbaṃ, pajjalatīti issariyapari-
vārena pajjalati, siriyā ajahito ti ettha Anāthapiṇḍikassa vatthuṃ kathe-
tabbaṃ, asanātīti4 paribhuñjati, patiṭṭhaṃ labhatīti Cullapadumajātakena
dīpetabbaṃ, virūḷhamūlasantānan ti vaddhitamūlapārohaṃ, amittā nap-
pasahantīti ettha Kuraraghariya5 -Soṇattherassa mātu gehaṃ paviṭṭhacora-
vatthuṃ kathetabbaṃ.
Sunando ettikāhi gāthāhi dh. desentam pi taṃ asañjānitvā
"kin nu kho6" ti rathasamīpaṃ gantvā ta. rathañ7 ca pasā-
dhanabhaṇḍañ ca ubhayam pi adisvā punāgantvā8 olokento sañ-
jānitvā pādesu patitvā añjalim paggayha yācanto i. g. ā.:
Ja_XXII.1(=538).22: Ehi taṃ paṭinessāmi rājaputta sakaṃ gharaṃ,
rajjaṃ kārehi, bhaddan te, kiṃ araññe karissasīti. || Ja_XXII:22 ||
M. āha:
Ja_XXII.1(=538).23: Alam me tena rajjena ñātakehi dhanena vā
yam me adhammacariyāya rajjaṃ labbhetha sārathīti. || Ja_XXII:23 ||
Ta. alan ti paṭikkhepavacanaṃ.
Sārathi āha:
Ja_XXII.1(=538).24: Puṇṇapattaṃ palabbhehi rājaputta ito gato,
pitā mātā ca me dajjuṃ rājaputta tayi gate. || Ja_XXII:24 ||
Ja_XXII.1(=538).25: Orodhā ca kumārā ca vesiyānā ca brāhmaṇā
te pi attamanā dajjuṃ rājaputta tayi gate. || Ja_XXII:25 ||
Ja_XXII.1(=538).26: Hatthārūhā anīkaṭṭhā rathikā pattikārikā
te pi dajjuṃ patītā me rājaputta tayi gate. || Ja_XXII:26 ||
Ja_XXII.1(=538).27: Bahū janapadā c'; aññe negamā ca samagatā
upāyanāni9 me dajjuṃ rājaputta tayi gate. || Ja_XXII:27 ||
Ta. puṇṇapattan ti tuṭṭhidāyaṃ, dajjun ti sattaratanavassaṃ vas-
santā viya mama ajjhāsayapūraṇaṃ10 tuṭṭhidānaṃ dadeyyun ti, idaṃ so11
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds parehi.
2 Bd -bhaṭo ti guṇasaddañca.
3 Cks add na.
4 Bd anasā-.
5 so Cks; Bd kulaghare-.
6 Bd ko nu kho ayan.
7 Cs Bd tañ.
8 Ck disvā puna gantvā.
9 Bds upayā-.
10 Cs -puṇṇaṃ, Bd -yaṃ pūrento.
11 Cks kho.
[page 016]
16 XXII. Mahānipāta.
app-eva nāma mayi anukampāya gaccheyyā 'ti cintetvā ā., vesiyānā ti vessā,
upāyanānīti paṇṇākāre.
Mahāsatto āha:
Ja_XXII.1(=538).28: Pitu mātuc c'; ahaṃ catto rathassa nigamassa ca
atho sabbakumārānaṃ, n'; atthi mayhaṃ sakaṃ gharaṃ. || Ja_XXII:28 ||
Ja_XXII.1(=538).29: Anuññāto ahaṃ matyā, saṃcatto pitarā ahaṃ,
eko araññe pabbajito, na kāme abhipatthaye ti. || Ja_XXII:29 ||
Ta. pitumātuccā 'ti pitarā ca mātarā ca, itaresu pi es'; eva nayo,
matyā ti samma sārathi ahaṃ sattāhaṃ paricchinditvā varaṃ gaṇhantiyā
mātarā anuññāto nāma, saṃcatto ti suṭṭhu catto, pabbajito ti araññe
vasanatthāya nikkhanto ti a.
Evaṃ M-ssa attano guṇe anussarantassa pīti uppajji, tato
pītivegena udānaṃ udānento ā.:
Ja_XXII.1(=538).30: Api ataramānānaṃ phalāsā1 va samijjhati, (J. vol. I p. 136)
vipakkabrahmacariyo 'smi, evaṃ jānāhi sārathi. || Ja_XXII:30 ||
Ja_XXII.1(=538).31: Api ataramānānaṃ sammadattho vipaccati,
vipakkabrahmacariyo 'smi nikkhanto akutobhayo ti. || Ja_XXII:31 ||
Ta. phalāsā ti ataramānassa soḷasavassehi samiddhaṃ ajjhāsayaphalaṃ
dassetuṃ evam ā., vipakkabrahmacariyo ti niṭṭhapattamanoratho2. sam-
madattho vipaccatīti upāyena kāraṇena kattabbaṃ kiccaṃ sampajjati.
Sārathi āha:
Ja_XXII.1(=538).32: Evaṃ vaggukatho santo3 vissatthavacano c'; asi4,
kasmā pituc ca mātuc ca santike na bhaṇī tadā ti. || Ja_XXII:32 ||
Ta. vaggukatho ti salīḷhakatho5 ti.
Tato M. āha:
Ja_XXII.1(=538).33: Nāham asandhitā6 pakkho na badhiro asotatā,
nāhaṃ ajivhatā mūgo, mā maṃ mūgam7. adhārayi. || Ja_XXII:33 ||
Ja_XXII.1(=538).34: Purimaṃ sarām'; ahaṃ jātiṃ yattha rajjam akārayiṃ,
kārayitvā tahiṃ rajjaṃ pāpatthaṃ8 nirayaṃ bhusaṃ. || Ja_XXII:34 ||
Ja_XXII.1(=538).35: Vīsatiṃ c'; eva vassāni tahiṃ rajjam akārayiṃ,
{asītivassasahassāni} nirayamhi apaccayiṃ. || Ja_XXII:35 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck palāsa.
2 Cks nitthaṃ-, Bd niṭha-.
3 Cs satto.
4 Bd caso.
5 Bd sakhila-.
6 Cks asatthitā, Bd asandhikā.
7 Ck mugo.
8 so Cs; Ck -ttha. Bds -ttaṃ.
[page 017]
1. Mūgapakkhajātaka. (538) 17
Ja_XXII.1(=538).36: Tassa rajjass'; aham bhīto1 mā maṃ rajj'; abhisecayuṃ2,
tasmā pituc ca mātuc ca santike na bhaṇiṃ tadā. || Ja_XXII:36 ||
Ja_XXII.1(=538).37: Ucchaṅge maṃ nisīdetvā pitā atth'; ānusāsati:
ekaṃ hanatha, bandhatha ekaṃ khārāpatacchikaṃ3
ekaṃ sūlasmiṃ accetha4, icc-assa-m-anusāsati. || Ja_XXII:37 ||
Ja_XXII.1(=538).38: Tassāhaṃ5 pharusaṃ sutvā vācāyo6 samudīritā
amūgo mūgavaṇṇena apakkho pakkhasammato
sake muttakarīsasmiṃ acch'; āhaṃ samparipluto. || Ja_XXII:38 ||
Ja_XXII.1(=538).39: Kasirañ ca parittañ ca tañ ca dukkhena saṃyutaṃ
ko taṃ jīvitam āgamma veraṃ kayirātha kenaci. || Ja_XXII:39 ||
Ja_XXII.1(=538).40: Paññāya ca alābhena dhammassa ca adassanā8
ko taṃ jīvitam āgamma veraṃ kayirātha kenaci. || Ja_XXII:40 ||
Ja_XXII.1(=538).41: Api ataramānānaṃ phalāsā va samijjhati,
vipakkabrahmacariyo smi, evaṃ jānāhi sārathi. || Ja_XXII:41 ||
Ja_XXII.1(=538).42: Api ataramānānaṃ sammadattho vipaccati,
vipakkabrahmacariyo 'smi nikkhanto akutobhayo ti. || Ja_XXII:42 ||
Ta. asandhitā9 ti sandhīnaṃ10 abhāvena, asotatā ti sotābhāvena,
ajivhatā ti samparivattanajivhāya abhāvena mūgo p'; ahaṃ na bhavāmi,
yatthā 'ti yāya jātiyā Bārāṇasinagare r. kāresiṃ, pāpatthan ti pāpataṃ
patito smīti11 dīpeti, rajjābhisecayun ti rajje abhisecayuṃ, nisīdetvā
nisīdāpetvā, atthānusāsatīti atthaṃ anu-, khārāpatacchikan12 ti sattīhi
paharitvā kharaṃ āpatacchikaṃ13 karotha, accethā14 'ti āvuṇetha, iccassa-
manusāsatīti evaṃ anusāsati, tassāhan15 ti tassa ahaṃ16, pakkhasam-
mato ti pakkho iti sammato ahosiṃ, acchāhan ti acchiṃ ahaṃ, avasin ti a.,
samparipluto ti samparikiṇṇo, nimuggo hutvā ti a., kasiran ti dukkhaṃ,
i. v. h.: samma sārathi sace hi17 sattānaṃ jīvitaṃ dukkham pi samānaṃ bahuṃ
ciraṭṭhitikaṃ bhaveyya vaṭṭeyya parittaṃ vā samānaṃ sace18 sukham eva bhaveyya
vaṭṭeyya idaṃ pana kasirañ ca parittañ ca sakalena vaṭṭadukkhena sampayuttaṃ
sannihitaṃ19 omadditaṃ, veran ti pāṇātipātādipañcavidhaṃ, kenaciti kenaci
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck hito, Cs hīto, Bd bhito.
2 Bd rajje bhi-.
3 Bds -ṭiccha-.
4 Ck abbaccetha, Cs accatha, Bds upetha.
5 Bds tayāhaṃ Ck tassā māhaṃ, Cs tasmāhaṃ.
6 Cks add na.
7 Bd maṃ.
8 Cks -naṃ.
9 Cks asatthitā.
10 Cks satthinaṃ.
11 Cks parito-, Bds pāpattan ti--.
12 Bd kharāpaṭicchakan.
13 Bd kharāhi paṭicchakaṃ.
14 Cs abbethā, Ck abbetā, Bds upethā.
15 Bd tāyāhan.
16 Bd tāyo ahaṃ.
17 Bd pi.
18 Cks add mu.
19 Ck santitaṃ, Cs sannitaṃ.
[page 018]
18 XXII. Mahānipāta.
pi kāraṇena, paññāya cā 'ti vipassanāpaññāya, dhammassā 'ti sotāpatti-
maggassa, puna udānagāthāyo20 āgantukāmatāya thirabhāvadīpanatthaṃ kathesi.
Taṃ sutvā Sunando "ayaṃ kumāro evarūpaṃ rajjasiriṃ
kuṇapaṃ viya chaḍḍetvā attano adhiṭṭhānaṃ abhinditvā ‘pab-
bajissāmīti'; araññe paviṭṭho, mama iminā dujjīvitena ko attho,
aham pi tena saddhiṃ pabbajissāmīti" cintetvā g. ā.:
Ja_XXII.1(=538).43: Aham pi pabbajissāmi rājaputta tav'; antike,
avhayassu maṃ, bhaddan te, pabbajjā mama ruccatīti. || Ja_XXII:43 ||
Ta. tavantike ti tava santike, avhayassū ti ehi pabbajā1 ti pakkosassu.
Evaṃ tena yācito M. "sac'; āhaṃ idān'; ev'; etaṃ pabbā-
jessāmi mātāpitaro me idha nāgacchissanti, atha nesam pari-
hāni bhavissati ime assā ca ratho ca pasādhanabhaṇḍaṃ ca
nassissanti, ‘yakkho2 so, khādito nu kho tena sārathīti'; gara-
hāpi me uppajjissatīti" cintetvā attano ca garahāmocanatthaṃ
mātāpitunnañ ca vaḍḍhiṃ sampassanto asse ca rathañ ca pasā-
dhanabhaṇḍakañ ca tassa iṇaṃ katvā dassento g. ā.:
Ja_XXII.1(=538).44: Rathaṃ niyyādayitvāna anaṇo ehi sārathi,
anaṇassa hi pabbajjā, etaṃ isīhi vaṇṇitan ti. || Ja_XXII:44 ||
Ta. etan ti etaṃ kāraṇaṃ Buddhādīhi isīhi supasatthaṃ.
Taṃ sutvā sārathi: "sace mayi nagaraṃ gate esa aññattha
gaccheyya pitā c'; assa imaṃ pavattiṃ sutvā ‘puttaṃ me
dassehīti'; āgato imaṃ na passeyya rājāṇaṃ8 pi me kareyya,
tasmā ahaṃ4 attano guṇaṃ kathetvā agamanatthāya5 paṭiññaṃ
gaṇhāmīti" cintetvā gāthadvāyam ā.:
Ja_XXII.1(=538).45: Yad eva ty-āhaṃ vacanaṃ akaraṃ, bhaddam atthu te,
tad eva me tvaṃ vacanaṃ yācito kattum arahasi. || Ja_XXII:45 ||
Ja_XXII.1(=538).46: Idh'; eva tāva acchassu yāva rājānam ānaye,
app-eva te pitā disvā patīto sumano siyā ti. || Ja_XXII:46 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks pabbajjā, Bd pabbajjāhi.
2 Bd tena yakkhena khādito nu kho so sārathi taṃ.
3 Ck rājānaṃ, Bd rājadaṇḍam.
4 Cks tasmāssa.
5 Ck āgamanatthāya, Cs agamatthāya, Bds aññatthāgamana-.
[page 019]
1. Mūgapakkhajātaka. (538). 19
Tato M. āha:
Ja_XXII.1(=538).47: Karomi te taṃ vacanaṃ yaṃ maṃ bhaṇasi sārathi,
aham pi daṭṭhukāmo 'smi pitaraṃ me idhāgataṃ. || Ja_XXII:47 ||
Ja_XXII.1(=538).48: Ehi samma nivattassu, kusalaṃ vajjāsi ñātinaṃ,
mātaraṃ pitaraṃ mayhaṃ vutto vajjāsi vandanan ti. || Ja_XXII:48 ||
Ta. karomi te ti karomi te etaṃ vacanaṃ1, ehi s. nivattassū 'ti
samma ta. gantvā ehi etto ca khippam eva nivattassu, vutto vajjāsīti mayā
vutto hutvā putto vo Temiyo vandatīti vandanaṃ vadeyyāsīti suvaṇṇakadalī
viya onamitvā pañcapatiṭṭhitena Bārāṇasinagarābhimukho mātāpitaro vanditvā
sārathissa sāsanaṃ adāsi.
So sāsanaṃ gahetvā
Ja_XXII.1(=538).49: Tassa pāde gahetvāna katvā ca naṃ padakkhiṇaṃ
sārathi ratham āruyha rājadvāraṃ upāgamīti. || Ja_XXII:49 ||
Tass'; attho2: bhi. evaṃ vutte so sārathi tassa kumārassa pāde gahetvā
taṃ p. katvā r. āruyha rāja-upāgami.
Tasmiṃ khaṇe Candādevī sīhapañjaraṃ vivaritvā "ko nu
kho me puttassa pavattīti" sārathissa āgamanamaggaṃ olokentī
tam ekakaṃ āgacchantaṃ disvā paridevi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.1(=538).50: Suññaṃ mātā rathaṃ disvā ekaṃ sārathim āgataṃ
assupuṇṇehi nettehi rodantī naṃ udikkhati. || Ja_XXII:50 ||
Ja_XXII.1(=538).51: Ayaṃ so sārathi eti nihantvāna mam'; atrajaṃ,
nihato nūna me putto pathavyā bhūmivaddhano. || Ja_XXII:51 ||
Ja_XXII.1(=538).52: Amittā nūna nandanti patītā nūna verino
āgataṃ sārathiṃ disvā nihantvāna mam'; atrajaṃ. || Ja_XXII:52 ||
Ja_XXII.1(=538).53: Suññaṃ mātā rathaṃ disvā ekam sārathim āgataṃ
assupuṇṇehi nettehi rodantī paripucchati: || Ja_XXII:53 ||
Ja_XXII.1(=538).54: Kin nu mūgo kin nu pakkho kin nu so vilapi tadā
nihaññamāno bhūmiyā, tam me akkhāhi sārathi. || Ja_XXII:54 ||
Ja_XXII.1(=538).55: Kathaṃ hatthehi pādehi mūgapakkho vivajjayi
nihaññamāno bhūmiyā, tam me akkhāhi pucchito ti. || Ja_XXII:55 ||
Ta. mātā ti Temiyassa mātā, pathavyā -- no ti so mama putto bhū -- no
pathavyā nūna nihato, rodantī paripucchatīti rathaṃ ekamante ṭhapetvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit etaṃ v-.
2 Cks tassāti.
[page 020]
20 XXII. Mahānipāta.
mahātalaṃ āruyha vanditvā ekamantaṃ ṭhitaṃ paripucchati, kinnū 'ti kin nu
so mama putto mūgo ti yeva pakkho yeva ca, tadā ti yadā naṃ tvaṃ kāsuyaṃ
khipitvā kuddālena matthake pahari tadā, nihaññamāno bhūmiyā ti bh. ni.
kin nu vilapi, taṃ me ti taṃ me sabbaṃ aparihāpetvā akkhāhi, vivajjayīti
apehi mā maṃ mārehīti kathaṃ hatthehi1 pādehi1 phandanto taṃ apaneti2.
Sārathi āha:
Ja_XXII.1(=538).56: Akkhissan te ahaṃ ayye dajjāsi abhayaṃ mama
yam me sutaṃ vā diṭṭhaṃ vā rājaputtassa santike ti. || Ja_XXII:56 ||
Ta. dajjāsīti sace dadeyyāsi, idaṃ so3 sac'; āhaṃ tava putto n'; eva
mūgo na pakkho madhurakatho dhammakathiko ti vakkhāmi atha kasmā naṃ
gaṇhitvā nāgato sīti me rājā kuddho rājāṇam4 pi kareyya abhayaṃ tāva yācā-
mīti5 cintetvā āha.
Atha naṃ Candādevī āha:
Ja_XXII.1(=538).57: Abhayaṃ samma te dammi abhīto bhaṇa sārathi
yan te sutaṃ vā diṭṭhaṃ vā rājaputtassa santike ti. || Ja_XXII:57 ||
Tato sārathi ā.:
Ja_XXII.1(=538).58: Na so mūgo na so pakkho vissaṭṭhavacano ca so,
rajjassa kira so bhīto akarī ālaye bahū. || Ja_XXII:58 ||
Ja_XXII.1(=538).59: Purimaṃ so sarati jātiṃ yattha rajjam akārayi
kārayitvā tahiṃ rajjaṃ pāpattha6 nirayaṃ bhusaṃ. || Ja_XXII:59 ||
Ja_XXII.1(=538).60: Vīsatiñ c'; eva vassāni tahiṃ rajjam akārayi,
asītivassasahassāni nirayamhi apacci so. || Ja_XXII:60 ||
Ja_XXII.1(=538).61: Tassa rajjassa so bhīto mā maṃ rajj'; abhisecayuṃ7,
tasmā pituc ca mātuc ca santike na bhaṇi tadā. || Ja_XXII:61 ||
Ja_XXII.1(=538).62: Aṅgapaccaṅgasampanno ārohapariṇāhavā
vissaṭṭhavacano pañño magge saggassa tiṭṭhati. || Ja_XXII:62 ||
Ja_XXII.1(=538).63: Sace tvaṃ daṭṭhukāmāsi rājaputtaṃ8 tav'; atrajaṃ
ehi taṃ {pāpayissāmi} yattha sammati Temiyo ti. || Ja_XXII:63 ||
Ta. viss -- no ti apalibuddhakatho, ālayebahū ti tumhākaṃ vacanāni
bahūni akāsi, pañño ti paññāvā, sace tvan ti rājānaṃ dhuraṃ katvā ubho
pi te evam ā., yattha sammatīti yattha vo putto mayā gahitapaṭiñño hutvā
acchati ta. pāpayissāmi, papañcaṃ akatvā lahuṃ gantuṃ vaṭṭatīti ā.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks pāde.
2 Cks apanupadati.
3 Bd so idaṃ.
4 Cks -nam, Bd rājadaṇḍam.
5 Bds yācissāmīti.
6 so Ck; Bd pāpattaṃ, Cs pāpa.
7 Bd rajje bhi-.
8 Cks -tti.
[page 021]
1. Mūgapakkhajātaka. (538.) 21
Kumāro pana sārathiṃ pesetvā pabbajitukāmo jāto. Tassa
manaṃ ñatvā Sakko Vissakammaṃ pesesi: "tāta T-kumāro
pabbajitukāmo, tassa paṇṇasālañ ca pabbajitaparikkhāre ca
māpetvā ehīti". So "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā vegena1 gantvā
tiyojanike vanasaṇḍe assamaṃ māpetvā rattiṭṭhānadivaṭṭhāna-
pokkharaṇiāvāṭaphalarukkhasampannaṃ katvā sabbe pabbajita-
parikkhāre māpetvā sakaṭṭhānam eva gato. M. taṃ disvā
Sakkadattiyabhāvaṃ ñatvā paṇṇasālaṃ pavisitvā vatthāni apa-
netvā rattavākacīraṃ nivāsetvā ca pārupitvā ca ajinaṃ ekaṃ-
saṃ katvā jaṭāmaṇḍalaṃ bandhitvā kācaṃ aṃse katvā kattara-
daṇḍaṃ ādāya paṇṇasālato nikkhamitvā pabbajitasiriṃ samubba-
hanto2 aparāparaṃ caṃkamitvā "aho sukhaṃ aho sukhan" ti
udānaṃ udānento paṇṇasālaṃ pavisitvā kaṭṭhattharake3 ni-
sinno pañcābhiññā nibbattetvā sāyaṇhasamaye nikkhamitvā4 ṭhi-
takārarukkhato paṇṇāni gahetvā Sakkadattiye bhājane aloṇake
atakkake niddhūpane udake sedetvā amataṃ5 viya pari-
bhuñjitvā cattāro Brahmavihāre bhāvento tattha vāsaṃ kappesi.
Kāsirājāpi Sunandassa vacanaṃ sutvā mahāsenaguttaṃ {pak-
kosāpetvā} gamanaparivacchaṃ kātuṃ āha:
Ja_XXII.1(=538).64: Yojayantu rathe asse, kacchaṃ nāgāna bandhatha,
udīrayantu6 saṃkhapaṇavā vadataṃ7 ekapokkharā. || Ja_XXII:64 ||
Ja_XXII.1(=538).65: Nadantu bherī sannaddhā vaggū8 vadatu9 dundubhi,
negamā ca maṃ anventu, gacchaṃ puttanivedako10. || Ja_XXII:65 ||
Ja_XXII.1(=538).66: Orodhā ca kumārā ca vesiyānā ca brāhmaṇā
khippaṃ yānāni yojentu, gacchaṃ puttanivedako. || Ja_XXII:66 ||
Ja_XXII.1(=538).67: Hatthārohā anīkaṭṭhā rathikā pattikārikā
khippaṃ yānāni yojentu, gacchaṃ puttanivedako. || Ja_XXII:67 ||
Ja_XXII.1(=538).68: Samāgatā janapadā negamā ca samāgatā,
khippaṃ yānāni yojentu, gacchaṃ puttanivedako ti. || Ja_XXII:68 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -nā.
2 so Cks; Cs -ento, Bd samuṭhahanto.
3 Bd -ṇe.
4 Cks add ekaṃ.
5 Cks add paribhuñjanto
6 Ck udirayantu, Cs udīyantu, Bds udīriyantu.
7 so Cks; Bds nadantu.
8 Ck Bd vaggu, Cs vagguṃ.
9 Bd nadantu.
10 Bd -nivā-.
[page 022]
22 XXII. Mahānipāta.
Ta. udīrayantū1 'ti nādaṃ muñcantu, vadatan2 ti vajjantu, eka-
pokkharā ti ekakkhibheriyo3, sannaddhā ti suṭṭhu sannaddhā, vaggū ti
madhurassarā, gacchan ti gamissāmi, p-ko ti puttassa nivedako4 ovādako
hutvā gacchāmi, taṃ ovaditvā mama vacanaṃ gāhāpetvā tatth'; eva taṃ ratanarā-
simhi ṭhapetvā abhisiñcitvā ānetuṃ gacchāmīti adhippāyen'; evam ā., samā-
gatā ti sannipatitā hutvā.
Evaṃ raññā āṇattā5 sārathino asse yojetvā rathaṃ6 rāja-
dvāre ṭhapetvā rañño ārocesuṃ.
T. a. p. S. ā.:
Ja_XXII.1(=538).69: Asse ca sārathī yutte sindhave sīghavāhane
rājadvāraṃ upagañchuṃ: yuttā deva ime hayā ti. || Ja_XXII:69 ||
Ta. asse ti sindhavajātike asse sīgha-asse ādāya, sārathīti sārathino,
yutte ti rathesu yojite, upagañchun ti te rathesu yutte asse ādāya āgamiṃsu
āgantvā ca pana yuttā deva ime hayā ti ārocesuṃ.
Tato rājā āha:
Ja_XXII.1(=538).70a: Thūlā javena hāyanti kisā hāyanti thāmunā ti
"Evarūpe asse mā gaṇhathā" 'ti sārathiṃ vadiṃsu. || Ja_XXII:70a ||
Ja_XXII.1(=538).70b: Kise thūle vivajjetvā saṃsaṭṭhā yojitā hayā ti
Deva javena vaṇṇena balena ca sādisā hayā yojitā ti ā. || Ja_XXII:70b ||
Rājā puttassa santikaṃ gacchanto cattāro vaṇṇe aṭṭhārasa
seṇiyo sabbaṃ7 ca balakāyaṃ sannipātesi, sabbaṃ7 ca balakā-
yaṃ sannipātentassa tassa tayo divasā atikkantā, atha catut-
the divase nikkhamitvā gahetabbayuttakaṃ gahetvā taṃ assa-
maṃ gantvā puttena paṭinandito paṭisanthāram akāsi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.1(=538).71: Tato8 rājā taramāno {yuttamāruyha} sandanaṃ.
itthāgāraṃ ajjhabhāsi9: sabbā va anuyātha maṃ. || Ja_XXII:71 ||
Ja_XXII.1(=538).72: Vāḷavījanim uṇhīsaṃ khaggaṃ chattañ ca paṇḍaraṃ
upādhiratham āruyha suvaṇṇena10 alaṃkato. || Ja_XXII:72 ||
Ja_XXII.1(=538).73: Tato ca11 rājā pāyāsi purakkhatvāna sārathiṃ,
khippam eva upāgacchi yattha sammati Temiyo. || Ja_XXII:73 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd udiri-.
2 Bd nadantū.
3 Bds ekamukha-.
4 Bd nivā-.
5 so Bds; Ck raṃña ānantā, Cs raññā attā.
6 Cks -e.
7 Cks sabbe.
8 Cks add ca.
9 Cks -ittha.
10 Cks -ehi.
11 Bds sa.
[page 023]
1. Mūgapakkhajātaka. (538). 23
Ja_XXII.1(=538).74: Tañ ca disvāna āyantaṃ jalantam iva tejasā
khattasaṃghaparibbūḷhaṃ1 Temiyo etad abravi: || Ja_XXII:74 ||
Ja_XXII.1(=538).75: Kaccin nu tāta kusalaṃ, kacci tāta anāmayaṃ,
kaccin nu rājakaññāyo ārogā mayha mātaro. || Ja_XXII:75 ||
Ja_XXII.1(=538).76: Kusalaṃ c'; eva me putta, atho putta anāmayaṃ,
sabbā va rājakaññāyo ārogā tuyha mātaro. || Ja_XXII:76 ||
Ja_XXII.1(=538).77: Kacci-ss-amajjapo2 tāta, kacci te suram appiyaṃ,
kacci sacce ca dhamme ca dāne te ramatī mano. || Ja_XXII:77 ||
Ja_XXII.1(=538).78: Amajjapo ahaṃ putta, atho me suram appiyaṃ,
atho sacce ca dhamme ca dāne me ramatī mano. || Ja_XXII:78 ||
Ja_XXII.1(=538).79: Kacci ārogaṃ3 yoggan te, kacci vahati vāhanaṃ,
kacci te vyādhiyo n'; atthi, sarīrass'; upatāpanā4. || Ja_XXII:79 ||
Ja_XXII.1(=538).80: Atho ārogaṃ yoggam me, atho vahati vāhanaṃ,
atho vyādhiyo n'; atthi, sarīrass'; upatāpanā4. || Ja_XXII:80 ||
Ja_XXII.1(=538).81: Kacci antā ca te phītā majjhe va5 bahalā tava,
koṭṭhāgārañ ca kosañ ca kacci te paṭisanthataṃ. || Ja_XXII:81 ||
Ja_XXII.1(=538).82: Svāgatan te mahārāja, atho te adurāgataṃ,
patiṭṭhāpentu pallaṃkaṃ yattha rājā nisakkatīti. || Ja_XXII:82 ||
Ta. upādhi -- ti suvaṇṇapādukārathaṃ6 āruyhantu, ime tayo pāde put-
tassa tatth'; eva abhisekakaraṇatthāya pañca rājakakudhabhaṇḍāni gaṇhathā 'ti
āṇāpento rājā ā., suvaṇṇena -- ti padaṃ S. ā., upāgacchīti upāgato, kāya
velāyā 'ti Mahāsattassa kārapaṇṇāni pacitvā nibbāpentassa nisinnavelāya, ja-
lantamivā 'ti rājatejena jalantaṃ viya, khatta -- han7 ti kathāphāsukena
amaccasaṃghena parivutaṃ, etadabravīti bahi khandhāvāraṃ nivesetvā padasā
va āgantvā vanditvā nisinnaṃ paṭisanthāraṃ karonto etaṃ vacanaṃ abravi,
kusalaṃanāmayan ti ubhayena pi ārogyam eva pucchati, kaccissamaj-
japo8 ti kacci si amajjapo, majjaṃ na pivasīti pucchati, amajjapo ti pi pāṭho,
kusalakammesu9 na-ppamajjasi10, na-ppamajjasīti a., suram appiyan ti
surāpānaṃ appiyaṃ, suramappiyā ti pi pāṭho surā appiyā ti pi attho, dhamme
ti dasavidharājadhamme, yoggan ti yuge yuñjitabbakaṃ assagaṇādiṃ11, kacci-
vahatīti kacci ārogaṃ hutvā vattati, vāhanan ti hatthiādisabbavāhanaṃ, sa-
-tāpanā12 ti sarīrassa upatāpanā{13}, antā ti paccantajanapadā, phītā ti iddhā
subhikkhā gāḷhavāsā, majjhe vā14 ti raṭṭhassa majjhe, bahalā ti gāmaniga-
maghanāvāsā, paṭisanthatan ti paṭicchāditaṃ guttaṃ paripuṇṇaṃ vā, ni-
sakkatīti yasmiṃ pallaṃke rājā nisīdissati taṃ paññāpetun ti vadati, rājā
Mahāsatte15 gāravena pallaṃkena nisīdi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd khagga-.
2 Bds kacciam-.
3 Bd ārogyaṃ, Cks arogaṃ.
4 Bds -tāpiyā.
5 Bd ca.
6 Cs -dukā ca-, Bd -dukañca-.
7 Bds khagga-.
8 Bd kicci am-.
9 Bds -dhammesu.
10 Bd omits nappamajjasi.
11 Ck -ṇāti, Cs -ṇādi, Bd -ṇādikaṃ.
12 Bd -piyā.
13 Bd upatāpakarā.
14 Bd cā.
15 Bds -ttassa.
[page 024]
24 XXII. Mahānipāta.
Atha M. "sace pallaṃkena nisīdati paṇṇasanthāraṃ paññā.
petha" 'ti vatvā tasmiṃ paññatte g. ā.:
Ja_XXII.1(=538).83: Idh'; eva te nisinnassa niyate paṇṇasanthate
etto udakam ādāya pāde pakkhālayanti1 te ti. || Ja_XXII:83 ||
Ta. niyate ti susanthate, etto ti paribhogaudakaṃ dassento ā.
Rājā gāravena paṇṇasanthare pi anisīditvā bhūmiyaṃ nisīdi.
M. pi paṇṇasālaṃ pavisitvā taṃ kārapaṇṇakaṃ nīharitvā rājā-
naṃ tena nimantento g. ā.:
Ja_XXII.1(=538).84: Idam pi paṇṇakaṃ mayhaṃ randham rāja aloṇikaṃ
paribhuñja mahārāja, pāhuno me si āgato2 ti. || Ja_XXII:84 ||
Atha naṃ rājā āha:
Ja_XXII.1(=538).85: Na cāhaṃ paṇṇakaṃ bhuñje3, na h'; etaṃ mayha bhojanaṃ,
sālīnaṃ odanaṃ bhuñje suciṃ maṃsūpasecanan ti. || Ja_XXII:85 ||
Ta. na cāhan ti paṭikkhipitvā attano bhojanaṃ vaṇṇetvā tasmiṃ gāra-
vena thokaṃ paṇṇakaṃ hatthatalena gahetvā tāta tvaṃ evarūpaṃ bhojanaṃ
bhuñjasīti puttena saddhiṃ piyakathaṃ kathento nisīdi.
Tasmiṃ khaṇe C-devī orodhaparivutā āgantvā piyaputtaṃ
pādesu gahetvā va vanditvā assupuṇṇehi akkhīhi ekamantaṃ
nisīdi. Atha naṃ rājā "bhadde puttassa bhojanaṃ passā" 'ti
vatvā thokaṃ paṇṇaṃ tassā hatthe ṭhapesi, sesitthīnaṃ pi
thokaṃ thokaṃ adāsi, tā sabbāpi "sāmi evarūpaṃ nāma bho-
janaṃ bhuñjasīti" vatvā gahetvā "atidukkaraṃ karosi sāmīti"
vatvā nisīdiṃsu. Rājā4 puna "tāta idaṃ mayhaṃ acchariyaṃ
hutvā upaṭṭhātīti" g. ā.:
Ja_XXII.1(=538).86: Accherakammaṃ paṭibhāti ekakam pi rahogataṃ,
edisaṃ bhuñjamānānaṃ kena vaṇṇo5 pasīdatīti. || Ja_XXII:86 ||
Ta. ekakan ti tāta taṃ ekakaṃ rahogataṃ iminā bhojanena yāpentaṃ
disvā mama acchariyaṃ upaṭṭhāti6, edisan ti evarūpaṃ aloṇambilaṃ adhū-
panaṃ randhaṃ pattaṃ bhuñjantānaṃ kena kāraṇena vaṇṇo5 pasīḍatīti
taṃ pucchi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -kkhalayassu.
2 Bds me idhāgato.
3 Cks -āmi.
4 Ck Bd rāja.
5 Cks -e.
6 Bd -āsi.
[page 025]
1. Mūgapakkhajātaka. (538.) 25
Ath'; assa so ācikkhanto āha:
Ja_XXII.1(=538).87: Eko rāja nipajjāmi niyate paṇṇasanthate1,
tāya me ekaseyyāya rāja vaṇṇo2 pasīdati. || Ja_XXII:87 ||
Ja_XXII.1(=538).88: Na ve3 nettiṃsabaddhā me rājarakkhā upaṭṭhitā,
tāya me sukhaseyyāya rāja vaṇṇo2 pasīdati. || Ja_XXII:88 ||
Ja_XXII.1(=538).89: Atītaṃ nānusocāmi, na-ppajappām'; anāgataṃ,
paccuppannena yāpemi, tena vaṇṇo2 pasīdati. || Ja_XXII:89 ||
Ja_XXII.1(=538).90: Anāgatappajappāya atītassānusocanā
etena bālā sussanti nalo va harito luto ti. || Ja_XXII:90 ||
Ta. nettiṃsabaddhā ti khaggabaddhā rājarakkhā ti rājarakkhikā,
nappajappāmīti na patthemi, harito ti haritavaṇṇo, luñcitvā ātape khitta-
nalo viya.
Rājā "idh'; eva naṃ abhisiñcitvā ādāya gamissāmīti" cin-
tetvā rajjena nimantento ā.:
Ja_XXII.1(=538).91: Hatthānīkaṃ rathānīkaṃ asse pattī ca vammino
nivesanāni rammāni ahaṃ putta dadāmi te. || Ja_XXII:91 ||
Ja_XXII.1(=538).92: Itthāgāram pi te dammi sabbālaṃkārabhūsitaṃ,
tā putta paṭipajjassu, tvaṃ no rājā bhavissasi. || Ja_XXII:92 ||
Ja_XXII.1(=538).93: Kusalā naccagītassa sikkhitā caturitthiyo
kāme taṃ ramayissanti, kiṃ araññe karissasi. || Ja_XXII:93 ||
Ja_XXII.1(=538).94: Paṭirājūhi te kaññā ānayissaṃ alaṃkatā,
tāsu putte janetvāna atha pacchā pabbajissasi. || Ja_XXII:94 ||
Ja_XXII.1(=538).95: Yuvā ca daharo cāsi paṭhamuppattito susu,
rajjaṃ kārehi, bhaddan te, kiṃ araññe karissasīti. || Ja_XXII:95 ||
Ta. hatthānīkan ti dasahatthito paṭṭhāya hatthānīkaṃ nāma tathā rathā-
nīkaṃ, vammino4 vammabaddhasūrāyodhe, kusalā ti chekā, sikkhitā ti
aññesu pi itthikiccesu sikkhitā, caturitthiyo ti caturā nāgarakitthiyo, paṭi-
-kaññā1 ti puna aññāpi tava rājakaññā ānayissaṃ, yuvā ti {yobbanappatto}, da-
haro ti taruṇo, pa -- to ti paṭhamavayena uppattito samuggato, susū 'ti ati-
taruṇo: ito paṭṭhāya Bodhisattassa dhammakathā:
Ja_XXII.1(=538).96: Yuvā care brahmacariyaṃ, brahmacārī yuvā siyā,
daharassa hi pabbajjā, etaṃ isīhi vaṇṇitaṃ. || Ja_XXII:96 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sandhāre.
2 Cks -e.
3 Bd ca.
4 Cks -ne.
[page 026]
26 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.1(=538).97: Yuvā care brahmacariyaṃ, brahmacārī yuvā siyā,
brahmacariyaṃ carissāmi, nāhaṃ rajjena-m-atthiko. || Ja_XXII:97 ||
Ja_XXII.1(=538).98: Passāmi vo 'haṃ daharaṃ ‘amma tāta'; vadantaraṃ1
kicchā laddhaṃ piyaṃ puttaṃ appatvā va jaraṃ mataṃ. || Ja_XXII:98 ||
Ja_XXII.1(=538).99: Passāmi vo 'haṃ dahariṃ kumāriṃ cārudassaniṃ
naḷavaṃsakaḷīraṃ2 va paluggaṃ jīvitakkhaye3. || Ja_XXII:99 ||
Ja_XXII.1(=538).100: Daharāpi hi4 mīyanti narā5 ca atha nāriyo,
tattha ko vissase poso daharo 'mhīti jīvite. || Ja_XXII:100 ||
Ja_XXII.1(=538).101: Yassa ratyā vivasane āyuṃ appataraṃ siyā
appodake va6 macchānaṃ kin nu komārakaṃ tahiṃ. || Ja_XXII:101 ||
Ja_XXII.1(=538).102: Niccam abbhāhato loko niccañ ca parivārito,
amoghāsu vajantīsu kiṃ maṃ rajjena siñcasi7. || Ja_XXII:102 ||
Ja_XXII.1(=538).103: {Kena-m-abbhāhato} loko kena ca8 parivārito,
kāyo amoghā gacchanti9, tam me akkhāhi pucchito. || Ja_XXII:103 ||
Ja_XXII.1(=538).104: Maccun'; abbhāhato10 loko jarāya parivārito.
ratyā amoghā gacchanti, evaṃ jānāhi khattiya. || Ja_XXII:104 ||
Ja_XXII.1(=538).105: Yathāpi tante vitate yaṃ yaṃ dev'; ūpavīyati
appakaṃ hoti vetabbaṃ evaṃ maccāna jīvitaṃ. || Ja_XXII:105 ||
Ja_XXII.1(=538).106: Yathā vārivaho pūro gacchan n'; ūpanivattati11
evam āyu manussānaṃ gacchan n'; ūpanivattati. || Ja_XXII:106 ||
Ja_XXII.1(=538).107: Yathā vārivaho pūro vahe rukkh'; ūpakūlaje
evaṃ jarāya12 maraṇena vuyhante vata pāṇino ti. || Ja_XXII:107 ||
Ta. brahma -- siyā ti brahmacārī bhonto yuvā siyā, isīhī ti Buddhā-
dīhi, rajjenamatthiko ti rajjena atthiko, amma -- vadantaran13 ti
amma tātā 'ti vadantaṃ, paluggan ti maccunā luñcitvā gahitaṃ, yassa -- ne
ti mahārāja yassa mātukucchimhi paṭisandhigahaṇato14 paṭṭhāya rattindivātikka-
maṇe appataraṃ āyu hoti, komārakan ti tasmiṃ nagare taruṇabhāve15 kiṃ
karissati, kenamabbhāhato ti kena abbhāhato, idaṃ rājā saṃkhittena bhāsi-
tassa atthaṃ ajānanto pucchi, ratyā ti rattiyo, tā hi imesaṃ sattānaṃ āyuñ
ca vaṇṇañ ca balañ ca khepentiyo va16, gacchantīti amoghā gacchanti nāma,
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 Bd nava-.
3 Bd -yaṃ.
4 Bd va
5 Cks carā.
6 Cks na.
7 Bd rajjetisecasi.
8 Cks ci.
9 Bd -to.
10 Bds maccumabbhā-.
11 Bd nupariv-.
12 so all three MSS. for jarā?
13 Cks vadan.
14 Ck -gahanatato, Cs gahato, Bd -nakālato.
15 Ck tarunābhavo.
16 Cks ca, Bd eva.
[page 027]
1. Mūgapakkhajātaka. (538.) 27
vetabban ti1 yaṃ yaṃ devūpavīyatīti2 tasmiṃ vīyate3 sesaṃ vetabbaṃ yathā
appakaṃ hoti evaṃ jīvitaṃ, nūpanivattatīti4 tasmiṃ tasmiṃ khaṇe gataṃ
gatam5 eva hoti na upari vattati6, vaherukkhūpakūlaje7 ti upakūlaje
rukkhe vaheyya.
Rājā M-ttassa dhammakathaṃ sutvā gharāvāse {ukkaṇṭhito}
pabbajitukāmo hutvā "ahaṃ tāva puna nagaraṃ na gamissāmi,
idh'; eva pabbajissāmi, sace pana me putto nagaraṃ gaccheyya
setacchattam assa dadeyyan" ti taṃ vīmaṃsituṃ puna rajjena
nimantento ā.:
Ja_XXII.1(=538).108: Hatthānīkaṃ rathānīkaṃ asse pattī ca vammino
nivesanāni rammāni ahaṃ putta dadāmi te. || Ja_XXII:108 ||
Ja_XXII.1(=538).109: Itthāgāram pi te dammi sabbālaṃkārabhūsitaṃ.
tā putta8 paṭipajjassu, tvaṃ no rājā bhavissasi. || Ja_XXII:109 ||
Ja_XXII.1(=538).110: {Kusalā} naccagītassa sikkhitā caturitthiyo
kāme taṃ ramayissanti, kiṃ araññe karissasi. || Ja_XXII:110 ||
Ja_XXII.1(=538).111: Paṭirājūhi te kaññā ānayissaṃ alaṃkatā,
tāsu putte janetvāna atha pacchā pabbajissasi. || Ja_XXII:111 ||
Ja_XXII.1(=538).112: Koṭṭhāgārañ ca kosañ ca vāhanāni balāni ca
nivesanāni rammāni ahaṃ putta dadāmi te. || Ja_XXII:112 ||
Ja_XXII.1(=538).113: Gomaṇḍalaparibbūḷho dāsasaṃghapurakkhato
rajjaṃ kārehi, bhaddan te, kim araññe karissasīti. || Ja_XXII:113 ||
Ta. go -- ho ti subhāsitarājakaññānaṃ maṇḍalena parikkhitto
Atha M. rajjena anatthikabhāvaṃ pakāsento āha:
Ja_XXII.1(=538).114: Kiṃ dhanena yaṃ jiyyetha9, kiṃ bhariyāya marissati,
kiṃ yobbanena ciṇṇena10 yaṃ jarā abhihessati11. || Ja_XXII:114 ||
Ja_XXII.1(=538).115: Tattha kā nandi kā khiḍḍā kā rati kā dhanesanā,
kim me puttehi dārehi, rāja mutto 'smi bandhanā. || Ja_XXII:115 ||
Ja_XXII.1(=538).116: So 'haṃ evaṃ pajānāmi: maccu me na-ppamajjati,
antakenādhipannassa kā rati kā dhanesanā. || Ja_XXII:116 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds nāmā ti veditabbaṃ.
2 Bds adds yaṃ yaṃ tantaṃ upaviyyati vetabbanti tan.
3 Bd vitate.
4 Bd nūparivattatīti.
5 Cs gatagataṃ.
6 Ck uparittati.
7 Bd rukkhe pa-.
8 Bds tāsu putte.
9 Bd khiyetha.
10 Bd vaṇṇena.
11 Bd jarāya abhibhuyyati.
[page 028]
28 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.1(=538).117: Phalānam iva pakkānaṃ
niccaṃ papatanā bhayaṃ (vol. IV p. 127.)
evaṃ jātānaṃ maccānaṃ niccaṃ maraṇato bhayaṃ. || Ja_XXII:117 ||
Ja_XXII.1(=538).118: Sāyam eke na dissanti, pāto diṭṭhā bahujjanā,
pāto eke na dissanti, sāyaṃ diṭṭhā bahujjanā. || Ja_XXII:118 ||
Ja_XXII.1(=538).119: Ajj'; eva kiccaṃ ātappaṃ1, ko jaññā maraṇaṃ suve,
na hi no saṃgaran2 tena mahāsenena maccunā. || Ja_XXII:119 ||
Ja_XXII.1(=538).120: Corā dhanassa patthenti, rāja mutto smi bandhanā,
ehi rāja nivattassu, nāhaṃ rajjena-m-atthiko ti. || Ja_XXII:120 ||
Ta. yaṃ jiyyethā3 'ti mahārāja kiṃ maṃ tvaṃ dhanena nimantesi
yaṃ4 jiyyetha3 khayaṃ gaccheyya dhanaṃ vā purisaṃ cajati puriso vā taṃ
cajitvā gacchatīti sabbathā khayagāmim eva hoti kiṃ maṃ tena nimantesi,
kiṃ bhariyāyā5 'ti bhariyāpi6 kiṃ karissati sā7 mayi ṭhite yeva marissati,
ciṇṇenā8 'ti caritena anubhūtena, tatthā 'ti tasmiṃ evaṃ jarāmaraṇa-
dhamme lokasannivāse, kā nandīti kā nāma tuṭṭhi, khiḍḍā ti kīḷā, ratīti
pañcakāmaguṇarati, bandhanā ti kāmabandhanā taṇhābandhanā mutto 'smi
mahārājā 'ti jhānena vikkhambhitattā evam ā., maccu me ti mama maccu9
na-ppamajjati niccaṃ mama vadhāya appamatto yevā 'ti yo10 aham evaṃ
jānāmi tassa mama antakena adhipannassa avatthavassa11 kā nāma rati kā
dhanesanā ti, niccan ti jātakālato12 paṭṭhāya sadā maraṇato bhayam eva,
ātappan13 ti viriyaṃ, kiccan ti kattabbaṃ, ko -- suve ti sve maraṇaṃ jī-
vitaṃ vā ko jānāti, saṃgaran14 ti saṃketaṃ, mahāsenenā 'ti pañcavīsati-
bhayadvattiṃsakammakaraṇāṭṭhanavutirogamukhādivasena puthusenena, corā
dhanassā 'ti dhanass'; atthāya jīvitaṃ cajantā corā dhanassa patthenti nāma
ahaṃ pana dhanapatthanāsaṃkhātabandhanā mutto na me dhanen'; attho, ni-
vattassū 'ti mama vacanena sammā15 vattassu16, rajjaṃ pahāya nekkhammaṃ17
paṭisaraṇaṃ katvā pabbajassu, yaṃ pana tvaṃ cintesi imaṃ18 rajje patiṭṭha-
pessāmīti taṃ mā cintayi, nāhaṃ rajjena-m-atthiko.
Iti Mahāsattassa desanā sahānusandhinā19 matthakaṃ pattā,
taṃ sutvā rājānañ ca C-deviñ ca ādiṃ katvā soḷasasahassāni
orodhā ca pabbajitukāmā ahesuṃ. Rājā nagare bheriñ carā-
pesi: "ye mama puttassa santike pabbajituṃ icchanti te pabba-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bd ātapaṃ.
2 Bd saṃkaran.
3 Bd khiye-.
4 Bd taṃ.
5 Cks bhariyā.
6 Bd bhariyāya.
7 Bd karissāmiyā.
8 Bd vaṇṇenā.
9 Cks add mayi.
10 Cks so.
11 so Cks; Bds avadhitassa for avaṭṭhitassa?
12 Ck kalalato, Cs kalato.
13 Bd ātapan.
14 Bd saṅkaran.
15 Bd samā.
16 Bd niv-.
17 Bd nikkhamma.
18 Ck idaṃ maṃ.
19 Cks yathānusandhinā for yathanusandhiṃ.
[page 029]
1. Mūgapakkhajātaka. (538.) 29
jantū" 'ti sabbesañ ca suvaṇṇakoṭṭhāgārādīnaṃ dvārāni vivarā-
petvā "asukaṭṭhāne ca asukaṭṭhāne ca mahānidhikumbhiyo1
atthi tā gaṇhantū" ti suvaṇṇapaṭṭe likhāpetvā mahānale2 tham-
bhe bandhāpesi. Nāgarāpi yathā pasārite va āpaṇe vivaṭa-
dvārān'; eva gehāni pahāya rañño santikaṃ agamaṃsu. Rājā
mahājanena saddhiṃ M-assa santike pabbaji. Sakkadattiyaṃ
tiyojanikaṃ assamapadaṃ ahosi. M. paṇṇasālāyo vicāresi,
majjhaṭṭhāne paṇṇasālāyo itthīnaṃ dāpesi bhīrujātikā etā ti3,
purisānaṃ bahipaṇṇasālāyo adāsi4, sabbe pi Vissakammena māpi-
tesu phaladhararukkhesu uposathikakāle bhūmiyaṃ ṭhitā va phalāni
gahetvā paribhuñjitvā samaṇadhammaṃ karonti, yo kāmavitakkaṃ
vā vyāpādavi-vā vihiṃsāvi-vā vitakketi tassa manaṃ jānitvā
M. ākāse nisīditvā dh. desesīti, taṃ sutvā khippam eva abhiññā
ca samāpattiyo ca nibbattenti, eko sāmantarājā "Kāsirājā pab-
bajito" ti sutvā "Bārāṇasiyaṃ r. gahessāmīti" nagaraṃ pavi-
sitvā alaṃkatanagaraṃ disvā rājanivesanaṃ āruyha sattavidhaṃ
vararatanaṃ oloketvā5 "imaṃ dhanaṃ nissāya ekena bhayena
bhavitabban" ti cintetvā surāsoṇḍe pakkosāpetvā "rājā katara-
dvārena nikkhanto" ti pucchitvā "pācīnadvārenā" 'ti vutte ten'
eva dvārena nikkhamitvā naditīrena pāyāsi. Tassāgamanaṃ
ñatvā M. ca tattha6 āgantvā ākāse nisīditvā dh. d., so saddhiṃ
parisāya tassa santike pabbaji, evaṃ aparo pīti tīṇi rajjāni
chaḍḍitāni, hatthī araññahatthī jātā assāpi araññāssā jātā,
rathā araññasmiṃ yeva vinaṭṭhā, bhaṇḍāgāresu kahāpaṇe assa-
mapade vālukā katvā vikiriṃsu, sabbe va aṭṭha samāpattiyo
nibbattetvā jīvitapariyosāne Brahmaloka-parāyanā ahesuṃ, ti-
racchānagatā hatthiassāpi isigaṇe cittaṃ pasādetvā chasu
kāmasaggesu nibbattiṃsu.
S. i. d. ā. "na hi bhi. idān'; eva pubbe p'; āhaṃ r. pahāya nik-
khanto yevā" 'ti vatvā j. s.: "Tadā chatte adhivatthā devatā Uppala-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -nidhānāni.
2 Ck -tale, Bd omits nale.
3 Cks add avijjhitvā.
4 Cks omit bahi -- adāsi.
5 Bd adds Kāsikarañño.
6 Ck catatthaṃ, Cs vanantaṃ, Bd vanantaraṃ
[page 030]
30 XXII. Mahānipāta.
vaṇṇā ahosi, sārathi Sāriputto, mātāpitaro mahārājakulāni, parisā
Buddhaparisā, Mūgapakkhapaṇḍito pana aham evā 'ti1.
Sīhaladīpaṃ2 patvā Maṃgaṇavāsī Khuddakatissatthero
Mahāvaṃsakatthero Kaṭakandhakāravāsī Phussadevatthero Upari-
maṇḍakamālavāsī Mahārakkhitatthero Bhaggarivāsī Mahātis-
satthero Vāmattapabbhāravāsī Mahāsivatthero Kāḷavelavāsī
Mahāmaliyadevatthero ti ime therā Kuddālakasamāgame Mūga-
pakkhasamāgame Ayogharasamāgame Hatthipālasamāgame ca3 pacchā-
gatakā4 ti vadanti, Maddhavāsī5 Mahānāgatthero pana Maliya-
mahādevatthero ca parinibbānadivase "āvuso Mūgapakkhajātake
parisā ajja pacchinnā" ti vadiṃsu "kiṃkāraṇā bhante" ti, "āvuso ahaṃ
tadā eko surāsoṇḍako aññe mayā saddhiṃ suram pivante alabhitvā
sabbapacchā nikkhamitvā pabbajito" ti. Mūgapakkhajātakaṃ5.
2. Mahājanakajātaka.
Koyaṃ majjhe samuddasmin ti. Idaṃ S. J. v. mahānek-
khammaṃ ārabbha kathesi. Ekadivasaṃ hi bhikkhū dhammasabhā-
yaṃ Tathāgatassa mahānekkhammaṃ vaṇṇayantā nisīdiṃsu, S. āgantvā
"k. n. bh. e. k. s." ti p. "i. n." ti v. "na bh. i. p. pi T. mahānek-
khammaṃ nikkhanto yevā" ti vatvā a. ā.:
(cfr. S. B. E. 1.800, Bigandet 412, Bastian 2.233)
A. Videharaṭṭhe Mithilāyaṃ Mahājanako nāma rājā
r. kāresi, Tassa dve puttā Ariṭṭhajanako ca Polajanako ca,
tesaṃ rājā jeṭṭhassa uparajjam adāsi kaniṭṭhassa senāpatiṭṭhānaṃ.
{Aparabhāge} Mahājanake kālakate A-janako rājā hutvā itarassa
uparajjaṃ adāsi, tass'; eko pādamūliko rañño santikaṃ gantvā
"deva uparājā tumhe ghātetukāmo" ti ā. Rājā tassa punappuna
kathaṃ sutvā6 bhijjitvā7 P-janakaṃ saṃkhalikāhi bandhāpetvā
rājanivesanato avidūre ekasmiṃ gehe vasāpetvā8 ārakkhaṃ
dāpesi. Kumāro "sac'; āhaṃ bhātu veriko saṃkhalikāpi me
mā muccantu dvāram pi mā vivariyatu, noce saṃkhalikāpi
muccantu dvāram pi vivariyatū9" 'ti saccakiriyaṃ akāsi, tāvad
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ahameva sammāsambuddho loke udapādi temiyajātakaṃ niṭhitaṃ.
2 cfr. vol. IV 490 | 20.
3 Cks su.
4 Cs -gatakakā.
5 Bd omits sīhaladīpaṃ -- jātakaṃ.
6 Bd adds kaniṭhassa bhinne haṃ.
7 Bd bhinditvā
8 Ck gahe tvā, Cs gahe katvā.
9 Cs -īyatu, Bd vivaratu.
[page 031]
2. Mahājanakajātaka. (539). 31
eva saṃkhalikāpi khaṇḍākhaṇḍaṃ chindiṃsu1 dvāram pi viva-
taṃ. So nikkhamitvā ekaṃ paccantagāmaṃ gantvā vāsaṃ
kappesi, paccantavāsino taṃ sañjānitvā upaṭṭhahiṃsu. Rājā
gāhāpetuṃ nāsakkhi. So anupubbena paccantajanapadaṃ
hatthagataṃ katvā mahāparivāro hutvā "ahaṃ pubbe bhātu na
verī idāni pana veri-mhīti" mahājanaparivuto Mithilam patvā
bahinagare senaṃ nivāsesi. Nagaravāsino "P-janakakumāro
āgato" ti sutvā yebhuyyena hatthivāhanādīni gahetvā tass'; eva
santikaṃ āgamiṃsu2, aññe pi nāgarā āgamiṃsu3. So bhātu
sāsanaṃ pesesi: "nāhaṃ pubbe tumhākaṃ verī idāni pan'
amhi verīti chattaṃ vā me detha yuddhaṃ vā" ti. Rājā
yuddhaṃ dātuṃ gacchanto aggamahesiṃ āmantetvā "bhadde
yuddhe jayaparājayo {nāma} na sakkā {ñātuṃ,} sace mama an-
tarāyo hoti, tvaṃ gabbhaṃ rakkheyyāsīti" vatvā nikkhami.
Atha naṃ yuddhe P-janakassa yodhā jīvitakkhayaṃ pāpesuṃ.
"Rājā mato" ti sakalanagare4 ekakolāhalaṃ jātaṃ. Devī
tassa matabhāvaṃ ñatvā sīghasīghaṃ suvaṇṇasārādīni pacchi-
yaṃ pakkhipitvā matthake pilotikaṃ attharitvā upari taṇḍule
okiritvā kiliṭṭhapilotikaṃ nivāsetvā sarīraṃ virūpaṃ katvā pac-
chiṃ sīse ṭhapetvā divādivass'; eva nikkhami, koci naṃ na
sañjāni. Sā uttaradvārena nikkhamitvā katthaci agatapubba-
tāya5 maggaṃ ajānantī disā vavatthapetuṃ asakkontī keva-
laṃ Kāḷacampānagaraṃ nāma atthīti sutattā "Kālacam-
pānagaraṃgamikā nāma atthīti" pucchamānā nisīdi. Kuc-
chiyaṃ pan'; assā na yo vā so vā satto, pūritapāramī pana
M. nibbatto, tassa tejena Sakkabhavanaṃ kampi. Sakko
āvajjanto taṃ kāraṇaṃ ñatvā "tassā kucchiyaṃ nibbattasatto
mahapuñño, mayā gantuṃ vaṭṭatīti" cintetvā paṭicchannaṃ
yoggaṃ māpetvā tattha mañcaṃ paññāpetvā mahallakapuriso
viya yoggaṃ pājento tāya nisinnasāladvāre ṭhatvā "Kālacam-
pānagaragāmikā atthīti" pucchi. "Ahaṃ tāta gamissāmīti".
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd bhijjiṃsu.
2 Cs ag-.
3 Ck ag-.
4 Bd -raṃ.
5 Ck āgatapubbetāya, Bd agatapubbatā.
[page 032]
32 XXII. Mahānipāta.
"Tena hi yoggaṃ āruyha nisīda ammā" ti. "Tāta ahaṃ
paripuṇṇagabbhā, na sakkā mayā yoggaṃ abhirūhituṃ, pac-
chato āgamissāmi, imissā pana me pacchiyā okāsaṃ dehīti".
"Amma kiṃ vadesi, yoggaṃ pājetuṃ jānanasamattho nāma
mayā sadiso n'; atthi, mā bhāyi, āruyha nisīdā" 'ti. So tassā
ārohanakāle attano ānubhāvena paṭhaviṃ uṭṭhāpetvā yoggassa
pacchimante pahārāpesi1. Sā abhiruyha sayane nipajjitvā va
"devatā bhavissatīti" aññāsi. Sā dibbasayane nipannamattā
va niddaṃ okkami. Atha naṃ Sakko tiṃsayojanamatthake
ekaṃ nadiṃ patvā pabodhetvā "amma otaritvā nadiyā nahāhi,
ussīsake sāṭako atthi, taṃ nivāsehi, antoyogge pūvabhattaṃ1
atthi, taṃ bhuñjā" 'ti. Sā tathā katvā puna nipajjitvā sāyaṇ-
hasamaye Campaṃ patvā dvāraṭṭālakapākāre disvā "tāta kiṃ
nagaraṃ nām'; etan" ti pucchi. "C-nagaraṃ ammā" ti. "Kiṃ
vadesi tāta, nanu amhākaṃ nagarato C-nagaraṃ saṭṭhiyojana-
matthake hotīti". "Evaṃ amma, ahaṃ pana ujuṃ maggaṃ
jānāmīti". Atha naṃ {dakkhiṇadvārasamīpe} otāretvā "amma
amhākaṃ gāmo purato va2, tvaṃ nagaraṃ pavisā" 'ti vatvā
purato gantvā Sakko antaradhāya sakaṭṭhānam eva gato. Devī
pi ekissā sālāya nisīdi. Tasmiṃ khaṇe eko C-vāsī mantajjhā-
yako brāhmaṇo pañcahi māṇavakasatehi parivuto nahānatthāya
gacchanto dūrato oloketvā taṃ abhirūpaṃ sobhaggapattaṃ
tattha nisinnaṃ disvā kucchigatassānubhāvena saha dassanen'
eva kaniṭṭhabhaginisinehaṃ uppādetvā māṇave ṭhapetvā ekako
va sālaṃ pavisitvā "bhagini kataragāmavāsikā" ti pucchi.
"Mithilāyaṃ Ariṭṭhajanakarañño aggamahesi-mhīti". "Idha
kasmā āgatāsīti". "Polajanakena rājā mārito, athāhaṃ bhītā
‘gabbhaṃ anurakkhissāmīti'; āgatā" ti. "Imasmiṃ pana te na-
gare koci ñātako atthīti". "N'; atthi tātā" 'ti. "Tena hi mā
cintayi, ahaṃ udiccabrāhmaṇo mahāsālo disāpāmokkho ācariyo,
ahaṃ taṃ bhaginiṭṭhāne ṭhapetvā paṭijaggissāmi, bhātikā 'ti
maṃ vatvā pādesu gahetvā paridevā" 'ti. Sā mahāsaddaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd āhajjāpesi.
2 Cks puva-, Bd puṭaka-.
3 Cks ca, Bd atthi.
[page 033]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 33
katvā tassa pādesu pati, te pi aññamaññaṃ parideviṃsu.
Antevāsikā upadhāvitvā "ācariya kiṃ vo hotīti" pucchiṃsu.
"Kaniṭṭhabhaginī me asukakāle nāma mayā vinā jātā" ti.
"Diṭṭhakālato1 paṭṭhāya mā cintayittha ācariyā" 'ti2. So chan-
naṃ mahāyoggaṃ āharāpetvā taṃ tattha nisīdāpetvā "tāta3
brāhmaṇiyā mama bhaginibhāvaṃ kathetvā sabbakiccāni kātuṃ
vadathā" 'ti vatvā gehaṃ pesesi. Atha naṃ brāhmaṇī uṇho-
dakena nahāpetvā sayanaṃ paññāpetvā nipajjāpesi. Atha
brāhmaṇo nahātvā āgato bhojanakāle "bhaginim me pakko-
sathā" ti tāya saddhiṃ ekato bhuñjitvā antonivesane yeva naṃ
paṭijaggi. Sā nacirass'; eva puttaṃ {vijāyi}, Mahājanakakumāro
ti 'ssa ayyakasantakanāmaṃ akaṃsu. So vaḍḍhamāno dāra-
kehi saddhiṃ kīḷanto ye naṃ rosenti tesaṃ asambhinnakhattiye
kule jātattā mahābalatāya c'; eva mānatthaddhatāya ca daḷhaṃ
paharati. Te mahāsaddena rodantā "kena pana pahaṭā" ti
vutte "vidhavāya puttenā" 'ti vadanti. Kumāro cintesi: "ime
maṃ ‘vidhavāputto'; ti abhiṇhaṃ vadanti, mama mātaraṃ puc-
chissāmīti" so ekadivasaṃ pucchi: "amma ko mayhaṃ pitā"
'ti. Atha naṃ "tāta brāhmaṇo te pitā" ti vañcesi4. So puna-
divase paharanto "vidhavāputto" ti vutte "nanu me brāhmaṇo
pitā" ti vatvā "brāhmaṇo tava kiṃ hotīti" vutte cintesi: "ime
‘brāhmaṇo tava kiṃ hotīti'; vadanti, mātā me idaṃ kāraṇaṃ
na katheti, na sā attano mānena5 kathessati, hotu kathāpessāmi
nan" ti so thaññaṃ pivanto thane naṃ ḍasitvā "pitaram me
kathehi, noce kathessasi thanan te chindissāmīti" ā. Sā vañ-
cetuṃ asakkontī "tāta tvaṃ Mithilāya A-janakarañño putto,
pitā te P-janakena mārito, ahaṃ taṃ anurakkhantī imaṃ na-
garaṃ āgatā, brāhmaṇo maṃ bhaginiṭṭhāne ṭhapetvā paṭijagga-
tīti" kathesi. So tato paṭṭhāya vidhavāputto ti vutte na kujjhi,
so soḷasavassabbhantare yeva tayo ca vede sabbasippāni ca
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd atha māṇavā tava bhagīnidiṭha-.
2 Bd adds āhaṃsu.
3 so all three MSS
4 Ck vācesi.
5 Ck manena, Cs mane, Bd mātā me idaṃ kāraṇaṃ yathābhūtaṃ na
kathessati.
[page 034]
34 XXII. Mahānipata.
uggaṇhi, soḷasavassakāle pana uttamarūpadharo ahosi. Atha1
so "pitu santakaṃ r. gaṇhissāmīti" cintetvā mātaraṃ pucchi:
"amma kiñci te hatthe atthi, noce vohāraṃ katvā dhanaṃ
uppādetvā pitu santakaṃ r. gaṇhāmīti2". "Tāta nāhaṃ tuccha-
hatthā āgatā, ekeko muttasāro maṇisāro vajirasāro ca rajjagga-
haṇappamāṇaṃ3 atthi, taṃ gahetvā r. gaṇha, mā vohāraṃ
karīti". "Amma tam pi dhanaṃ mayh'; eva dehi4, upaḍḍhaṃ5
pana gahetvā Suvaṇṇabhūmiṃ gantvā bahuṃ dhanaṃ āharitvā
r. gaṇhissāmīti" so upaḍḍhaṃ āharāpetvā bhaṇḍaṃ gahetvā
Suvaṇṇabhūmi-gamikehi vāṇijehi saddhiṃ nāvāya bhaṇḍaṃ
āropetvā gantvā mātaraṃ vanditvā "amma ahaṃ Suvaṇṇa-
bhūmiṃ gamissāmīti" ā. "Tāta samuddo nāma appasiddhiko
bahuantarāyiko, mā gaccha, rajjaggahaṇāya te dhanaṃ bahun"
ti. So "gacchissām'; eva ammā" ti mātaraṃ vanditvā nik-
khamma nāvaṃ abhirūhi. Taṃ divasam eva P-janakassa sarīre
rogo uppajji, anuṭṭhānaseyyaṃ sayi. Sattajaṃghasatāni abhi-
rūḷhāni, nāvā sattahi divasehi sattayojanasatāni gatā, sā ati-
caṇḍaṃ gantvā vahituṃ6 nāsakkhi, phalakāni bhinnāni, tato
tato udakaṃ uggataṃ, nāvā majjhe samudde nimuggā, mahā-
jano rodati paridevati nānādevatā namassati, M. pana n'; eva
rodi na paridevi na devatā namassi, nāvāya pana nimujjana-
bhāvaṃ ñatvā sappinā sakkharaṃ madditvā kucchipūraṃ khā-
ditvā dve maṭṭasāṭake telena makkhetvā daḷhaṃ nivāsetvā
kūpakaṃ nissāya ṭhito, nāvānimujjanasamaye kūpakaṃ uṭṭhahi,
mahājano macchakacchapabhattaṃ jāto, samantā udakaṃ lo-
hitavaṇṇaṃ ahosi, M. kūpakamatthake ṭhito "imāya nāma
disāya Mithilā" ti disaṃ vavatthapetvā kūpakamatthakā uppa-
titvā macchakacchape atikkamma mahāthāmatāya usabhamat-
thake pati. Taṃ divasaṃ P-janako kālam akāsi. Tato paṭ-
ṭhāya M. maṇivaṇṇīsu ūmisu pavaṭṭento suvaṇṇakkhandho viya
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit atha.
2 Bd -issāmīti.
3 Bd -ṇo.
4 Cks omit dehi, Bd idaṃ pi dhanaṃ mayhameva upaḍḍhaṃ katvā dehi.
5 Bd taṃ.
6 Bd attānaṃ vāhituṃ.
[page 035]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 35
samuddaṃ tarati, so yathā ekadivasaṃ evaṃ sattāhaṃ tari,
velaṃ pana oloketvā {loṇodakena} mukhaṃ vikkhāletvā uposa-
thiko hoti. Tadā ca mātupaṭṭhānādiguṇayuttā samudde patituṃ1
ananucchavikā sattā, te {upadhārehīti} catūhi lokapālehi Maṇi-
mekhalā nāma devadhītā samuddarakkhikā2 ṭhapitā hoti, sā te
sattadivase samuddaṃ na olokesi, sampattiṃ3 anubhontiyā kir'
assā sati pamuṭṭhā, devasamāgamaṃ gatā ti pi vadanti, sā
"ajja me sattamo divaso samuddaṃ na olokentiyā, ko nu kho
pavattīti" olokentī M-aṃ disvā "sace Mahājanakakumāro sa-
mudde nassissa devasamāgame pavesanaṃ alabhissan3" ti cin-
tetvā M-assa avidūre alaṃkatena sarīrena ākāse ṭhatvā Mahā-
sattaṃ vīmaṃsamānā paṭhamaṃ g. ā.:
Ja_XXII.2(=539).1: Ko 'yaṃ majjhe samuddasmiṃ apassan tīram āyuhe,
kaṃ4 tvaṃ atthavasaṃ ñatvā evaṃ vāyāmase5 bhusan ti. || Ja_XXII:121 ||
Ta. ap -- he ti tīraṃ apassanto tīraṃ āyūhati viriyaṃ karoti.
Atha M. āha: "ajja me sattamo divaso samuddaṃ taran-
tassa, na me dutiyo satto diṭṭhapubbo, ko nu kho maṃ vada-
tīti" ākāsaṃ olokento taṃ disvā dutiyaṃ g. ā.:
Ja_XXII.2(=539).2: Nisamma vattaṃ lokassa vāyāmassa ca devate
tasmā majjhe samuddasmiṃ apassan tīram āyuhe ti. || Ja_XXII:122 ||
Ta. nis -- lokassā 'ti ahaṃ lokassa vattakiriyaṃ disvā upadhāretvā vi-
harāmīti a., vāyāmassa cā 'ti6 vāyāmassa ca ānisaṃsaṃ7 nisāmetvā ca viharā-
mīti dīpeti, tasmā ti yasmā nisamma viharāmi purisakāro nāma na nassati
sukhe patiṭṭhāpetīti jānāmi tasmā tīraṃ apassanto pi āyūhāmi na ukkaṇṭhāmīti.
Sā tassa dhammakathaṃ sotukāmā puna g. ā.:
Ja_XXII.2(=539).3: Gambhīre appameyyasmiṃ tīraṃ yassa na dissati
mogho te purisavāyāmo appatvā va marissasīti. || Ja_XXII:123 ||
Ta. appatvā ti tīraṃ appatvā yeva.
Atha naṃ M. "kin nām'; etaṃ kathesi, vāyāmaṃ katvā
maranto pi garahato muccissāmīti8" vatvā g. ā.:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd marituṃ.
2 Bd dibbasamp --.
3 Bd na labhissāmi.
4 Cks -kā.
5 so all three MSS. for vāya-.
6 Cks omit vāyāmassacāti.
7 Cks -sā.
8 Bd moci.
[page 036]
36 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.2(=539).4: Anaṇo ñātinaṃ hoti devānaṃ pituno1 ca so
karaṃ purisakiccāni na ca pacchānutappatīti. || Ja_XXII:124 ||
Ta. anaṇo -- hotīti vāyāmaṃ karonto hi ñātīnañ ca devatānañ ca
Brahmuno ca antare anaṇo hoti agārayho ti a.
Atha devatā gātham āha:
Ja_XXII.2(=539).5: Apāraṇeyyaṃ yaṃ kammaṃ aphalaṃ kilamathuddayaṃ
tattha ko vāyāmen'; attho2 maccu yassābhinippatan3 ti. || Ja_XXII:125 ||
Ta. apāraṇeyyan ti vāyāmena matthakaṃ apāpetabbaṃ, maccu yassā-
bhinippatan3 ti yassa aṭṭhāne vāyāmakaraṇakassa maraṇam eva nipphatti4
ta. ko vāyāmen'; attho.
Evaṃ vutte naṃ appaṭibhānaṃ karonto M. uparigāthā5
abhāsi:
Ja_XXII.2(=539).6: {Apāraṇeyyaṃ} accantaṃ yo viditvāna devate
na rakkhe attano pāṇaṃ jaññā so yadi hāpaye. || Ja_XXII:126 ||
Ja_XXII.2(=539).7: Adhippāyaphalaṃ eke asmiṃ lokasmi6 devate
payojayanti kammāni, tāni ijjhanti7 vā na vā. || Ja_XXII:127 ||
Ja_XXII.2(=539).8: Sandiṭṭhikaṃ kammaphalaṃ nanu passasi devate
sannā aññe tarām'; ahaṃ tañ ca passāmi santike. || Ja_XXII:128 ||
Ja_XXII.2(=539).9: So ahaṃ vāyamissāmi yathāsattiṃ yathābalaṃ
gacchaṃ pāraṃ samuddassa kāsaṃ8 purisakāriyan ti. || Ja_XXII:129 ||
Ta. accantan ti yo idaṃ kammaṃ viriyaṃ katvāpi nipphādetuṃ na
sakkā accantam eva apāraṇeyyan ti viditvā caṇḍahatthiādayo apariharanto attano
pāṇaṃ na rakkhati, jaññā -- hāpaye ti so yadi tādisesu ṭhānesu viriyaṃ
hāpeyya jāneyya tassa kusītabhāvassa phalaṃ, iti tvaṃ yaṃ vā taṃ vā ni-
ratthakaṃ vadasīti dīpeti, Pāliyaṃ (add: yaṃ?) pana jaññā so yadi hāpaye ti
likhitaṃ taṃ Aṭṭhakathāsu n'; atthi, adhippāyaphalan ti attano adhippā-
yassa phalaṃ sampassamānā ekacce purisā kasivaṇijjādīni kammāni payojenti,
tāni ijjhanti vā na vā ijjhanti, ettha gamissāmi idaṃ uggahessāmīti pana kāyi-
kacetasikaviriyaṃ karontassa taṃ ijjhat'; eva9, tasmā taṃ kātuṃ vaṭṭati yevā
'ti dasseti, sannā -- han ti aññe janā mahāsamudde sannā nimuggā viriyaṃ
akarontā macchakacchapabhattā10 jātā, ahaṃ pana ekako va tarāmi, tañca
passāmīti idaṃ pi me viriyaphalaṃ11 passa, mayā iminā attabhāvena devatā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -nañ.
2 Cks vāya-.
3 so Cks; Bd -nippattaṃ.
4 Bd nippanaṃ.
5 Bd uttari.
6 all three MSS. -miṃ.
7 Bd icchanti.
8 Bd kassaṃ.
9 Cks ijjhanteva, Bd icchateva.
10 Bd -bhakkhā.
11 Cks -yaṃpha-.
[page 037]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 37
nāma na diṭṭhapubbā, so 'haṃ tañ ca1 iminā dibbena rūpena mama2 santike
ṭhitaṃ passāmi, yathāsattiṃ -- lan ti attano sattiyā ca balassa ca anurū-
paṃ, kāsan ti3 karissāmi.
Devatā tassa taṃ daḷhaṃ4 vacanaṃ sutvā thutiṃ ka-
rontī g. ā.:
Ja_XXII.2(=539).10: Yo vaṃ evaṃgate oghe appameyye mahaṇṇave
dhammavāyāmasampanno kammanā nāvasīdasi
so tvaṃ tatth'; eva gacchāhi yattha te nirato mano ti. || Ja_XXII:130 ||
Ta. evaṃgate ti evarūpe gambhīre5 vitthate, dhamma -- nno ti
dhammavāyāmena samannāgato, kammanā ti attano purisakārakammena na6
sīdasi, yattha te ti yasmiṃ ṭhāne tava mano nirato tatth'; eva gacchā 'ti.
Evañ ca pana vatvā "paṇḍita mahāparakkama kuhiṃ taṃ
nemīti" pucchi, Mithilanagaran ti vutte7 sā M-aṃ mālākalāpaṃ
viya ukkhipitvā ubhohi bāhāhi pariggayha ure nippajjāpetvā piya-
puttakaṃ ādāya gacchantī viya ākāse pakkhandi. M. sattāhaṃ
loṇodakena upakkasarīro dibbaphassena phuṭṭho niddaṃ okkami.
Atha naṃ sā Mithilaṃ netvā ambavane maṅgalasilāpaṭṭe dak-
khiṇapassena nipajjāpetvā uyyānadevatāhi 'ssa ārakkhaṃ gāhā-
petvā sakaṭṭhānam eva gatā. Polajanakassa putto n'; atthi,
ekā pan'; assa dhītā ahosi, sā Sīvalidevī nāma paṇḍitā vyattā.
Taṃ enaṃ maraṇamañce nipannaṃ pucchiṃsu: "mahārāja
tumhesu devattaṃ8 gatesu r. kassa demā9" 'ti. "Mama dhī-
taraṃ S-deviṃ ārādhetuṃ samatthassa10 yo vā pana caturassa-
pallaṃkassa ussīsakaṃ jānāti yo vā sahassatthāmaṃ dhanuṃ
āropetuṃ sakkoti yo vā soḷasamahānidhiṃ nīharituṃ sakkoti
tassa dehīti". "Deva tesaṃ no nidhīnaṃ udānaṃ11 kathethā" 'ti.
Rājā:
Ja_XXII.2(=539).11: Suriyuggamane nidhi, atho okkamane12 nidhi,
anto nidhi bahi nidhi, na anto na bahi nidhi. || Ja_XXII:131 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tava.
2 Cks omit mama.
3 Ck kāyasantiṃ, Cs kāyasatti, Bd kassanti.
4 Cs Bd daḷha.
5 Cks -ra.
6 Bd nāva
7 Cks omit vutte.
8 Bd devaṅ.
9 Bd dassāmā.
10 Bd adds rajjaṃ detha.
11 Cks uddānaṃ.
12 Cks oggamane.
[page 038]
38 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.2(=539).12: Ārohaṇe mahānidhi, atho orohaṇe nidhi,
caturo ca mahāsālā1 samantā yojane nidhi. || Ja_XXII:132 ||
Ja_XXII.2(=539).13: Dantaggesu mahānidhi vālaggesu ca kebuke
rukkhaggesu mahānidhi, soḷas'; ete mahānidhī,
sahassatthāmo pallaṃko Sīvalārādhanena cā 'ti || Ja_XXII:133 ||
Nidhīhi saddhiṃ itaresam pi udānaṃ kathesi. Amaccā
rañño accayena tassa matakiccaṃ katvā sattame divase sanni-
patitvā mantayiṃsu: "rañño attano dhītaraṃ ārādhetuṃ samat-
thassa r. dātabban ti vuttaṃ, ko taṃ ārādhetuṃ sakkhissatīti".
Te "senāpati vallabho" ti tassa sāsanaṃ pesesuṃ. So sādhū
'ti rajjatthāya rājadvāraṃ gantvā attano ṭhitabhāvaṃ2 rājadhī-
tāya ārocāpesi. Sā tassa āgatakāraṇaṃ ñatvā "atthi nu khv-
āssa chattasiriṃ dhāretuṃ dhitīti" vīmaṃsanatthāya "āgacchatū"
'ti ā. So taṃ sāsanaṃ sutvā taṃ ārādhetukāmo sopānapāda-
mūlato paṭṭhāya javena gantvā tassā santike aṭṭhāsi. Atha
naṃ vīmaṃsamānā "mahātale javena dhāvā" 'ti ā.-So
"rājadhītaraṃ tosemīti" vegena pakkhandi. Atha naṃ puna
"ehīti" ā. So puna javenāgato. Sā tassa dhitiyā abhā-
vaṃ ñatvā "ehi pāde me sambāhā" 'ti ā. So tassa ārā-
dhanatthaṃ nisīditvā pāde sambāhi. Atha naṃ ure pādena
paharitvā uttānakaṃ pātetvā "imaṃ andhabālapurisaṃ dhitira-
hitaṃ pothetvā gīvāya gahetvā nīharathā" 'ti dāsīnaṃ saññaṃ
adāsi. Tā tathā kariṃsu. So3 "kiṃ senāpatīti" puṭṭho "mā
kathetha, sā4 no manussitthīti5" ā. Tato bhaṇḍāgāriko gato, tam
pi tath'; eva lajjāpesi. Tathā seṭṭhiṃ chattagāhaṃ asiggāhan
ti sabbe lajjāpesi yeva. Atha mahājano mantetvā "rājadhī-
taraṃ tāva ārādhetuṃ samattho n'; atthi, sahassatthāmaṃ
dhanuṃ āropetuṃ samatthassa dethā" 'ti ā. Tam pi koci
āropetuṃ nāsakkhi. Tato "caturassapallaṃkassa ussīsakaṃ
jānantassa dethā" 'ti ā. Tam pi na koci jāni. Tato "soḷasa
mahānidhī6 nīharituṃ samatthassa dethā" 'ti. Api7 koci nī-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -le.
2 Bd āgata-.
3 Bd adds tehi.
4 Cks omit sā.
5 Bd -sitti yakkhiniti.
6 Cks -dhiṃ, Bd dhi.
7 so Ck; Cs topi, Bd tepi.
[page 039]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 39
harituṃ nāsakkhi. Tato "arājakaṃ nāma raṭṭhaṃ pāletuṃ na
sakkā, kiṃ nu kho kattabban" ti mantayiṃsu. Atha ne puro-
hito ā.: "mā cintayissatha, phussarathaṃ1 nāma vissajjetuṃ
vaṭṭati, phussarathena2 hi laddharājā sakala-Jambudīpe r.
kāretuṃ samattho hotīti". Te "sādhū" 'ti sampaticchitvā na-
garaṃ alaṃkārāpetvā maṅgalarathe cattāro kumudavaṇṇe asse
yojetvā uttarattharaṇaṃ attharitvā pañca rājakakudhabhaṇḍāni
āropetvā caturaṅginiyā senāya parivārāpesuṃ, sassāmikara-
thassa turiyāni purato vajjanti assāmikassa pacchato, tasmā
purohito "turiyāni pacchato vādethā" 'ti vatvā {suvaṇṇabhiṃ-}
kārena rathanandiñ ca3 patodañ ca abhisiñcitvā {"yassa} r. kāre-
tuṃ puññaṃ atthi tassa santikaṃ gacchā" 'ti ā. Ratho rāja-
gehaṃ padakkhiṇaṃ katvā bherivīthiṃ abhirūhi. Senāpatiādayo
"phussaratho2 mama santikaṃ etīti4" {cintayiṃsu.} So sabbesaṃ
gehāni atikkamitvā nagaraṃ padakkhiṇaṃ katvā pācīnadvārena
nikkhamitvā uyyānābhimukho pāyāsi. Atha naṃ vegena gac-
chantaṃ disvā "nivattethā" 'ti āhaṃsu. Purohito "mā ni-
vattayittha, icchanto yojanasatam pi gacchatū" 'ti vāresi. Ratho
uyyānaṃ pavisitvā maṅgalasilāpaṭṭaṃ padakkhiṇaṃ katvā āro-
haṇasajjo hutvā aṭṭhāsi. Purohito M-aṃ nipannakaṃ disvā
amacce āmantetvā "ambho eko silāpaṭṭe nipannako dissati,
setacchattānucchavikā pan'; assa dhiti atthi vā n'; atthi vā na
jānāma, sace puññavā bhavissati na olokessati, kālakaṇṇisatto
ce bhītatasito uṭṭhāya kampamāno olokessati, khippaṃ sabba-
turiyāni paggaṇhathā" 'ti ā. Tāvad eva anekasatāni turiyāni
paggaṇhiṃsu, sāgaraghoso viya ahosi. M. tena saddena pa-
bujjhitvā sīsaṃ vivaritvā olokento mahājanaṃ disvā "setacchat-
tena me āgatena bhavitabban" ti sutvā puna sīsaṃ pārupitvā
parivattitvā5 vāmapassena nipajji. Purohito pāde vivaritvā
lakkhaṇāni oloketvā "tiṭṭhatu, ayaṃ ekadīpo catunnam pi dī-
pānaṃ r. kāretuṃ samattho" ti puna turiyāni paggaṇhāpesi.
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. pu-.
2 Cks pu-.
3 Bd rathadhūrañca.
4 Bd āgacchatūti.
5 Bd -etvā.
[page 040]
40 XXII. Mahānipāta.
M. mukhaṃ vivaritvā parivattetvā dakkhiṇapassena nipajjitvā
mahājanaṃ olokesi. Purohito parisaṃ assāsetvā añjalim pag-
gayha avakujjo hutvā "uṭṭhehi deva r. te pāpuṇātīti" ā. "Rājā
te kuhin" ti. "Kālakato" ti. "Putto vāssa bhātā vā n'
atthīti". "N'; atthi devā" 'ti. "Sādhu r. kāressāmīti" uṭṭhāya
silāpaṭṭe pallaṃkena nisīdi. Atha naṃ tatth'; eva abhisiñ-
ciṃsu. Mahājanakarājā nāma ahosi. So rathavaraṃ abhi-
ruyha mahantena sirivibhavena nagaraṃ pavisitvā nivesanaṃ1
abhirūhanto "senāpatiādīnaṃ tath'; eva2 ṭhānāni hontū" 'ti vicā-
retvā mahātalaṃ abhirūhi. Rājadhītā purimasaññāya eva tassa
vīmaṃsanatthaṃ ekaṃ purisaṃ āṇāpesi:, "gaccha rājānaṃ upa-
saṃkamitvā vadehi: Sīvalidevī taṃ pakkosati, khippaṃ kirā-
gacchathā" 'ti. Rājā paṇḍito tassa vacanaṃ asuṇanto viya "aho
sobhano" ti pāsādassa vaṇṇaṃ kathesi. So taṃ sāvetuṃ3 asak-
konto gantvā rājadhītāya ārocesi: "ayye so rājā tumhākaṃ va-
canaṃ suṇāti pāsādam eva vaṇṇeti tumhe tiṇāya pi na gaṇhāti4.
Sā "mahajjhāsayo puriso bhavissatīti" dutiyam pi tatiyam pi
pesesi. Rājāpi attano ruciyā pakatigamanena sīho viya jam-
bhamāno pāsādam abhirūhi. Tasmiṃ upasaṃkamante rājadhītā
tassa tejena sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkontī āgantvā hattho-
lambakaṃ5 ādāsi. So taṃ hatthe olubbha mahātalaṃ abhirū-
hitvā samussitasetacchatte rājapallaṃke nisīditvā amacce
āmantetvā "ambho atthi pana vo raññā kālaṃ karontena koci
ovādo dinno" ti pucchi. "Āma devā" ti. "Vadethā" 'ti.
"Sīvalideviṃ ārādhetuṃ samatthassa r. dātabban ti tena vuttan"
ti. "Sīvalideviyā āgantvā hattholambako dinno, ayaṃ tāva
ārādhitā nāma, aññaṃ vadethā" ti. "Deva caturassapallaṃ-
kassa ussīsakaṃ jānituṃ samatthassa r. dethā 'ti tena vuttan"
ti. Rājā "imaṃ6 dujjānaṃ, upāyena pana sakkā jānitun" ti7
sīsato {suvaṇṇasūciṃ} nīharitvā Sīvalideviyā hatthe adāsi, imaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd rājani-.
2 Cs Bd tāneva.
3 Cks usā-.
4 Bd tumhākaṃ vacanaṃ tiṇaṃ viya na gaṇetīti.
5 Bd hatthālāmpakaṃ.
6 Bd idaṃ.
7 Bd adds cintetvā.
[page 041]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 41
ṭhapehīti". Sā taṃ gahetvā pallaṃkassa ussīsake ṭhapesi,
khaggaṃ adāsīti pi vadanti yeva, so tāya saññāya "idaṃ
ussīsakan" ti ñatvā kathaṃ asuṇanto viya "kiṃ kathethā" 'ti
vatvā puna tehi tathā vutte "na idaṃ jānituṃ acchariyaṃ,
etaṃ ussīsakan" ti vatvā "aññaṃ kin" ti pucchi. "Deva sa-
hassatthāmaṃ {dhanuṃ} āropetuṃ samatthassa r. dātuṃ āṇā-
pesi". "Tena hi āharathā" 'ti āharāpetvā dhanuṃ āropento
pallaṃke yathā nisinno va itthīnaṃ kappāsapothanadhanukaṃ
viya taṃ āropesi. "Aññaṃ vadethā" 'ti pucchi. "Soḷasa-
mahānidhī1 nīharituṃ samatthassa r. dethā 'ti tena vuttan" ti.
Tesaṃ "kiñci udānaṃ2 atthīti" "āma atthīti" suriyuggamane
nidhīti udānaṃ2 kathayiṃsu. Tassa taṃ suṇantass'; eva gaga-
natale cando viya so attho pākaṭo ahosi. Atha ne āha: "ajja
bhaṇe velā n'; atthi, sve nidhiṃ gaṇhissāmā" 'ti. So punadivase
amacce sannipātetvā pucchi: "tumhākaṃ rājā paccekabuddhe
bhojesīti". "Āma devā" 'ti. So cintesi: "suriyo ti nāyaṃ
suriyo, suriyasadisattā pana paccekabuddhā suriyā nāma, tesaṃ
paccuggamanaṭṭhāne nidhinā bhavitabban" ti. Tato rājā
"paccekabuddhesu āgacchantesu paccuggamanaṃ karonto kata-
raṭṭhānaṃ gacchatīti" pucchitvā "asukaṭṭhānaṃ nāmā" 'ti vutte
"taṃ ṭhānaṃ khanitvā3 nidhiṃ nīharathā" 'ti nīharāpesi, "ga-
manakāle anugacchanto kattha ṭhatvā uyyojesīti" pucchitvā
"asukaṭṭhāne nāmā" 'ti vutte "tato dhanaṃ nīharathā" 'ti nī-
harāpesi. Mahājano ukkuṭṭhisahassāni pavattento "suriyugga-
mane" ti vuttattā suriyuṭṭhānadisāya khanantā4 vicariṃsu,
"okkamane5" ti vuttatā suriyatthagamanadisaṃ6 khanantā4 vi-
cariṃsu. "Idaṃ pana dhanaṃ, idh'; eva aho acchariyan" ti pīti-
somanassaṃ pavedesi7, "anto nidhīti" rājagehe mahādvārassa
anto ummāranidhiṃ nīharāpesi, "bahi nidhīti" bahi ummāra-
nidhiṃ8 nīharāpesi, "na anto na bahīti" heṭṭhāummārato9 nī-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -dhiṃ, Bd -dhi.
2 Cks uddānaṃ.
3 Cs Bd khaṇi-.
4 Bd khaṇ-.
5 Cks ogga-.
6 Bd -tthaṅga-.
7 Bd pavattayiṃsu.
8 Cks ummārā, Bd ummārānidhi.
9 Bd adds nidhi.
[page 042]
42 XXII. Mahānipāta.
harāpesi, "ārohaṇe" ti maṅgalahatthiārohaṇakāle suvaṇṇanisseṇi-
attharaṇaṭṭhānato1 nīharāpesi, "atho orohaṇe" ti hatthikkhan-
dhato orohaṇaṭṭhānā2 nīharāpesi, "cattāro ca mahāsālā" ti
bhūmiyaṃ kataupaṭṭhānaṭṭhāne3 sirisayanassa cattāro pādā4 sāla-
mayā, tesaṃ heṭṭhā ca catasso nidhikumbhiyo nīharāpesi, "sa-
mantā yojane" ti yojanaṃ nāma rathayugaṃ5, sirisayanassa
samantā yugappamāṇato nidhikumbhiyo nīharāpesi, "dantaggesu
mahānidhīti" maṅgalahatthiṭṭhāne, tassa dinnaṃ6 dantānaṃ
abhimukhaṭṭhānato dve nidhī7 nīharāpesi, "vālaggesū" 'ti
maṅgalāssaṭṭhāne8, tassa vāladhisammukhaṭṭhānato1 nīharā-
pesi, "kebuke" ti kebukaṃ vuccati udakaṃ, maṅgalapokkhara-
ṇito udakaṃ nīharāpetvā nidhiṃ dassesi, "rukkhaggesu mahā-
nidhīti" tassa uyyāne va mahāsālarukkhamūle ṭhitamajjhan-
tikasamaye parimaṇḍalāya rukkhacchāyāya anto nidhikumbhiyo
nīharāpesi. Evaṃ soḷasa nidhī9 nīharāpetvā "aññaṃ kiñci
atthīti" ā. "N'; atthi devā" 'ti. Mahājano haṭṭhatuṭṭho ahosi.
Rājā "idaṃ dhanaṃ dānamukhe vikirissāmīti" nagaramajjhe
c'; eva catūsu dvāresu cā 'ti pañca dānasālā kāretvā mahādānaṃ
paṭṭhapesi. Kāḷacampānagarato mātarañ ca brāhmaṇañ ca
pakkosāpetvā mahantaṃ sakkāram akāsi. Tassa taruṇarajje
yeva sakalaṃ Videharaṭṭhaṃ10, Ariṭṭhajanakarañño kira putto
Mahājanakarājā nāma r. kāreti. "Paṇḍito kira rājā, passis-
sāma nan" ti dassanatthāya sakalanagaraṃ11 saṃkhubhitaṃ
ahosi, tato tato bahuṃ paṇṇākāraṃ gahetvā āgamiṃsu12, na-
gare mahāchaṇaṃ sajjayiṃsu, rājanivesanaṃ hatthattharā-
dīhi santharitvā gandhadāmamāladāmāni osāretvā vippakiṇṇa-
lājakusumavāsadhūpandhakāraṃ kāretvā nānappakārakaṃ pāna-
bhojanaṃ upaṭṭhapesuṃ, rañño paṇṇākāratthāya rajatasuvaṇṇa-
bhājanādīsu nānappakārāni khādaniyabhojaniyapānaphalāadīni
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds nidhi.
2 Bd -nato nidhiṃ.
3 Cks omit ṭṭhāna.
4 Bd mañcapādā-.
5 Bd rathayugappamāṇaṃ.
6 Bd dvinnaṃ.
7 Ck nidhi, Cs nidhiṃ, Bd nidhiṃ, omitting dve.
8 Ck maṅgalahassa-, Bd maṅgalahatthi-.
9 Cks nidhiṃ, Bd mahānidhiyo.
10 so Cks; Bd sakalavideharaṭhe.
11 so Bd; Cks omit sa-.
12 Cks ag-
[page 043]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 43
gahetvā tattha tattha samparivāretvā aṭṭhaṃsu, ekato amacca-
maṇḍalaṃ nisīdi ekato brāhmaṇagaṇo ekato seṭṭhiādayo ekato
uttamarūpadharā nāṭakitthiyo, brāhmaṇasotthikārā mukhamaṅ-
galikā maṅgalagītādīsu kusalā gītādīni pavattayiṃsu, anekasa-
tani turiyāni vajjiṃsu1, rājanivesanaṃ Yugandharasāgarakuc-
chiyaṃ viya ekaninnādaṃ, olokitolokitaṭṭhānaṃ kampati. M.
setacchattassa heṭṭhā rājāsane nisinno Sakkasirisadisaṃ ma-
hantaṃ sirivilāsaṃ oloketvā attano mahāsamudde katavāyāmaṃ
anussari, ath'; assa "viriyaṃ nāma kattabbayuttakaṃ, sac'
āhaṃ mahāsamudde viriyaṃ na karissaṃ imaṃ2 saṃpattiṃ3
alabhissan" ti taṃ vāyāmam anussarantassa pīti uppajji, so
pītivegena udānaṃ udānento āha:
Ja_XXII.2(=539).14: Āsiṃseth'; eva puriso, na nibbindeyya paṇḍito, (IV 269|21)
passāmi vo 'haṃ attānaṃ, yathā icchiṃ tathā ahu. || Ja_XXII:134 ||
Ja_XXII.2(=539).15: Āsiṃseth'; eva puriso, na nibbindeyya paṇḍito,
passāmi vo 'haṃ attānaṃ udakā thalam ubbhataṃ. || Ja_XXII:135 ||
Ja_XXII.2(=539).16: Vāyameth'; eva puriso, na nibbindeyya paṇḍito,
passāmi vo 'haṃ attānaṃ, yathā icchiṃ tathā ahu. || Ja_XXII:136 ||
Ja_XXII.2(=539).17: Vāyameth'; eva puriso, na nibbindeyya paṇḍito,
passāmi vo 'haṃ attānaṃ udakā thalam ubbhataṃ. || Ja_XXII:137 ||
Ja_XXII.2(=539).18: Dukkhūpanīto4 pi naro sapañño
āsaṃ na chindeyya sukhāgamāya,
bahū hi phassā ahitā hitā ca,
avitakkitā maccum upabbajanti. || Ja_XXII:138 ||
Ja_XXII.2(=539).19: Acintitam pi bhavati, cintitam pi vinassati,
na hi cintāmayā bhogā itthiyā purisassa vā ti. || Ja_XXII:139 ||
Ta. na nibbindeyyā 'ti viriyaṃ karonto na nibbindeyya, yathā icchin
ti rājabhāvaṃ icchiṃ, tath'; eva jāto 'mhi, ubbhatan ti nīhaṭaṃ, dukkhū-
panīto4 ti kāyikacetasikena dukkhena puṭṭho5 'smīti a., ahitā cā 'ti duk-
khaphassā ahitā sukhaphassā hitā, avitakkitā ti avitakkitāro acintetāro, i. v. h.:
tesu phassesu ahitaphassena phuṭṭhā6 sattāhitaphassāpi7 atthi8, viriyaṃ karontā9
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck vajjayiṃsu, Bd pavajjiṃsū.
2 Cks imā, Bd na imaṃ.
3 Cks -tti.
4 Bd dukkhopaṇḍito.
5 so all three MSS.
6 Ck puṭṭha.
7 all three MSS. -sso.
8 Cs attha, Bd adds ti.
9 Bd -tānaṃ.
[page 044]
44 XXII. Mahānipāta.
tam pi (add: na?) pāpuṇantīti acintetvā viriyaṃ na karonti, te imass'; atthassa
avitakkitā1 acintitāro hitaphassaṃ alabhitvā va maccuṃ upabbajanti maraṇaṃ
pāpuṇanti, tasmā viriyaṃ kattabbam evā 'ti, acintītam pīti imesaṃ sattānaṃ
acintitam pi hoti cintitaṃ pi nassati, mayāpi hi ayujjhitvā va r. labhissāmīti
idam acintitaṃ Suvaṇṇabhūmito dhanaṃ āharitvā yujjhitvā2 gaṇhissāmīti pana
cintitaṃ, idāni pana me cintitaṃ naṭṭhaṃ acintitaṃ jātaṃ, na hi cintāmayā
ti sattānaṃ hi bhogā cintāya anippajjanato cintāmayā nāma na honti, tasmā
viriyam eva kattabbaṃ viriyavato hi acintitaṃ hotīti.
So tato dasa rājadhamme akopetvā dhammena3 r. kāresi
paccekabuddhe ca upaṭṭhāsi. Aparabhāge Sīvalidevī dhañña-
puññalakkhaṇaṃ puttaṃ vijāyi, Dīghāvukumāro ti 'ssa nāmaṃ
kariṃsu. Tassa vayappattassa rājā uparajjaṃ datvā4 ekadiva-
saṃ uyyānapālena phalāphalesu c'; eva nānāpupphesu cābha-
tesu5 tāni disvā tuṭṭho tassa sammānaṃ kāretvā "samma uy-
yānapāla uyyānaṃ passissāmi, alaṃkārāpehi tan" ti ā. So
"sādhū" 'ti tathā katvā rañño nivedesi. So hatthikkhandha-
varagato mahantena parivārena uyyānadvāraṃ pāpuṇi, tattha
ca dve ambā nīlobhāsā6, eko aphalo, eko phaladharo so pana
atimadhuro, raññā7 ambaphalassa8 na9 paribhuttattā tato koci
phalaṃ gahetuṃ na ussahati, rājā hatthikkhandhagato va tato
ekaṃ phalaṃ gahetvā paribhuñji, tassa taṃ jivhagge ṭhapita-
mattam eva dibbojā10 viya upaṭṭhāsi, so "nivattanakāle bahum
khādissāmīti" cintesi, "raññā aggaphalaṃ paribhuttan" ti ñatvā
uparājaṃ ādikatvā antamaso hatthimeṇḍāpi gahetvā paribhuñ-
jiṃsu, phalaṃ alabhantā daṇḍehi sākhā bhinditvā nippattaṃ
akaṃsu, rukkho obhaggavibhaggo aṭṭhāsi, itaro pana maṇi-
pabbato viya vilāsamāno11 ṭhito. Rājā uyyānā nikkhamanto
taṃ disvā "idaṃ kin" ti amacce pucchi. "Devena aggaphalaṃ
paribhuttan ti mahājanena vilutto devā" 'ti. "Imassa pana n'
eva pattaṃ na vaṇṇo khīṇo" ti. "Nipphalatāya na khīṇo
devā" 'ti. Rājā saṃvegaṃ paṭilabhitvā "ayaṃ rukkho nip-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -tāro.
2 Bd adds pitu santakaṃ rajjaṃ.
3 Bd adds samena.
4 Bd adds sattavassasahassāni rajjaṃ kāresi so.
5 Ck mahātesu.
6 all three MSS. ni-.
7 Ck -o.
8 Cks -laṃ.
9 Bd a.
1O Cks -jo.
11 so all three MSS.
[page 045]
2. Mahājaṅkajātaka. (539.) 45
phalatāya nīlobhāso1 ṭhito, ayaṃ phalatāya obhaggavibhaggo
ṭhito, idam pi r. phalitarukkhasadisaṃ, pabbajjā nipphalaruk-
khasadisā, sakiñcanass'; eva bhayaṃ nākiñcanassa, ahaṃ
phalarukkho viya ahutvā nipphalarukkhasadiso bhavissāmi,
sampattiṃ chaḍḍetvā nikkhamma pabbajissāmīti" daḷhaṃ katvā
manaṃ adhiṭṭhahitvā nagaraṃ pavisitvā pāsādadvāre ṭhito va
senāpatiṃ pakkosāpetvā "mahāsenāpati ajjato2 paṭṭhāya bhatta-
hārakañ c'; eva mukhodakadantakaṭṭhadāyakañ c'; ekaṃ upaṭṭhā-
kaṃ ṭhapetvā aññe maṃ daṭṭhuṃ mā labhantu, porāṇakavi-
nicchayāmacce gahetvā r. anusāsatha, ahaṃ ito paṭṭhāya ma-
hātale3 samaṇadhammaṃ karissāmīti" vatvā pāsādaṃ āruyha
ekako va samaṇadhammaṃ akāsi. Evaṃ kāle gate mahājano
rājaṅgaṇe sannipatitvā M-aṃ adisvā "na no rājā porāṇako
viyā" 'ti vatvā gāthādvayam āha:
Ja_XXII.2(=539).20: Apurāṇaṃ vata bho rājā sabbabhummo disampati
nājja nacce nisāmeti na gīte kurute mano. || Ja_XXII:140 ||
Ja_XXII.2(=539).21: Na mige na4 pi uyyāne na4 pi haṃse udikkhati,
mūgo va tuṇhīm āsīno5 na attham anusāsatīti. || Ja_XXII:141 ||
Ta. mige ti sabbasaṅgāhikavacanaṃ, pubbe hatthiṃ yujjhāpeti meṇḍe
yujjhāpeti ajja te pi na oloketīti a., uyyāne ti uyyāne pi6 uyyānakīḷaṃ7 nā-
nubhoti, haṃse ti padumasañchannāsu uyyānapokkharaṇīsu haṃsagaṇaṃ na
oloketi mūgo vā 'ti.
Bhattahārakaṃ kira upaṭṭhākañ ca pucchiṃsu: "rājā
tumhehi saddhiṃ kiñci mantetīti". Te "na mantetīti" vadiṃsu.
Tasmā evam āhaṃsu: "rājā kāmesu analliyantena vivekanin-
nena cittena kulūpakapaccekabuddhe anussaritvā ‘ko nu kho
me tesaṃ sīlādiguṇayuttānaṃ akiñcanānaṃ vasanaṭṭhānaṃ
ācikkhissatīti'; tīhi gāthāhi udānaṃ udānesi":
Ja_XXII.2(=539).22: Sukhakāmā rahosīlā vadhabandhā upāratā
kesan nu ajja ārāme daharā vuddhā ca acchare. || Ja_XXII:142 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. ni-.
2 Cks ajjame
3 Bd upari pāsādatale.
4 Bd nā.
5 Bd tuṇbibhūto si.
6 Bd omits u-pi
7 Cks -naṃkī.
[page 046]
46 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.2(=539).23: Atikkantavanathā1 dhīrā2 namo tesaṃ mahesinaṃ
ye ussukkamhi lokamhi viharanti anussukā. || Ja_XXII:143 ||
Ja_XXII.2(=539).24: Te chetvā maccuno jālaṃ tantaṃ māyāvino daḷhaṃ
chinnālayattā3 gacchanti, ko tesaṃ gatim āpaye4 ti. || Ja_XXII:144 ||
Ta. sukhakāmā ti nibbānasukhakāmā, rahosīlā ti paṭichannasīlā na
attano guṇapakāsanā, daharā vuddhā cā 'ti daharā c'; eva mahallakā ca,
acchare ti vasanti, tass'; eva tesaṃ guṇe anussarantassa mahāpīti uppajji, atha
pallaṃkato uṭṭhāya uttarasīhapañjaraṃ vivaritvā uttaradisābhimukho sirasi añ-
jalim patiṭṭhāpetvā evarūpehi guṇehi samannāgatā paccekabuddhā ti namassa-
māno5 atikkantavanathā6 ti ādim ā.; ta. ati -- thā 'ti pahīnataṇhā, mahe-
sinan ti mahante sīlakkhandhādayo esitvā ṭhitānaṃ, ussukamhīti rāgādīhi
ussukkaṃ āpanne, maccuno jālan ti Kilesamārena pasāritaṃ taṇhājālaṃ,
tantaṃ māyāvino ti atimāyāvino, ko tesaṃ gatimāpaye7 ti ko maṃ
tesaṃ paccekabuddhānaṃ nivāsanaṭṭhānaṃ pāpeyya, gahetvā gaccheyyā 'ti a.
Tassa pāsāde yeva samaṇadhammaṃ karontassa cattāro
māsā atītā, ath'; assa ativiya pabbajjāya cittaṃ nami, agāraṃ
Lokantarikanirayo viya khāyi, tayo bhavā ādittā viya upaṭṭha-
hiṃsu. So pabbajjābhimukhena cittena "kadā nu kho imaṃ
Sakkabhavanaṃ viya alaṃkatapaṭiyattaṃ Mithilaṃ pahāya
Himavantaṃ pavisitvā pabbagitavesagahaṇakālo mayhaṃ bha-
vissatīti" cintetvā Mithilavaṇṇanaṃ nāma ārabhi8:
Ja_XXII.2(=539).25: Kadāhaṃ Mithilaṃ phītaṃ visālaṃ sabbatopabhaṃ9
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:145 ||
Ja_XXII.2(=539).26: Kadāhaṃ Mithilaṃ phītaṃ vibhattaṃ bhāgaso mitaṃ
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:146 ||
Ja_XXII.2(=539).27: Kadāhaṃ Mithilaṃ phītaṃ bahupākāratoraṇaṃ10 etc. || Ja_XXII:147 ||
Ja_XXII.2(=539).28: Kadāhaṃ Mithilaṃ phītaṃ daḷhamaṭṭālakotthakaṃ etc. || Ja_XXII:148 ||
Ja_XXII.2(=539).29: Kadāhaṃ Mithilaṃ phītaṃ suvibhattaṃ mahāpathaṃ etc. || Ja_XXII:149 ||
Ja_XXII.2(=539).30: Kadāhaṃ Mithilaṃ phītaṃ suvibattantarāpaṇaṃ etc. || Ja_XXII:150 ||
Ja_XXII.2(=539).31: Kadāhaṃ Mithilaṃ phītaṃ gavāssarathapīḷitaṃ etc. || Ja_XXII:151 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -tavattā, Bd -tavadhā.
2 Ck Bd dhirā.
3 Cks ji-, Bd santālayantā.
4 Bd pāpaye. All three MSS. divide these 6 half-stanzas
into 3 verses, they ought perhaps to be divided into 2 verses.
5 Cks -nā.
6 Bd -tavadhā.
7 Bd pāpaye.
8 Cks -īti.
9 Cks -pahaṃ.
10 Cks bahalapā-.
[page 047]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 47
Ja_XXII.2(=539).32: Kadāham Mithilaṃ phītaṃ ārāmavanamāliniṃ etc. || Ja_XXII:152 ||
Ja_XXII.2(=539).33: Kadāhaṃ Mithilaṃ phītaṃ uyyānavanamāliniṃ etc. || Ja_XXII:153 ||
Ja_XXII.2(=539).34: Kadāhaṃ Mithilaṃ phītaṃ pāsādavanamāliniṃ etc. || Ja_XXII:154 ||
Ja_XXII.2(=539).35: Kadāhaṃ Mithilaṃ phītaṃ tipuraṃ1 rājabandhuniṃ
māpitaṃ Somanassena Vedehena yasassinā
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:155 ||
Ja_XXII.2(=539).36: Kadāhaṃ Vedehe phīte nicite dhammarakkhite
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:156 ||
Ja_XXII.2(=539).37: Kadāhaṃ Vedehe phīte ajeyye dhammarakkhite etc. || Ja_XXII:157 ||
Ja_XXII.2(=539).38: Kadā antepuraṃ rammaṃ vibhattaṃ bhāgaso mitaṃ etc. || Ja_XXII:158 ||
Ja_XXII.2(=539).39: Kadā antepuraṃ rammaṃ sudhāmattikalepanaṃ etc. || Ja_XXII:159 ||
Ja_XXII.2(=539).40: Kadā antepuraṃ rammaṃ sucigandhaṃ manoramaṃ etc. || Ja_XXII:160 ||
Ja_XXII.2(=539).41: Kadāhaṃ2 kuṭāgāre3 vibhatte bhāgaso mite etc. || Ja_XXII:161 ||
Ja_XXII.2(=539).42: Kadāhaṃ kuṭāgāre3 sudhāmattikalepane etc. || Ja_XXII:162 ||
Ja_XXII.2(=539).43: Kadāhaṃ kuṭāgāre3 sucigandhe manorame etc. || Ja_XXII:163 ||
Ja_XXII.2(=539).44: Kadāhaṃ kuṭāgāre litte candanaphosite4 etc. || Ja_XXII:164 ||
Ja_XXII.2(=539).45: Kadāhaṃ suvaṇṇapallaṃke5 gonake6 cittasanthate etc. || Ja_XXII:165 ||
Ja_XXII.2(=539).46: Kadāhaṃ kappāsakoseyyaṃ7 khomakoṭumbarāni ca etc. || Ja_XXII:166 ||
Ja_XXII.2(=539).47: Kadāhaṃ pokkharaṇī8 rammā cakkavākūpakūjitā (IV. 359|1)
mandālakehi sañchannā padumuppalakehi ca etc. || Ja_XXII:167 ||
Ja_XXII.2(=539).48: Kadāhaṃ2 hatthigumbe3 sabbālaṃkārabhūsite
suvaṇṇakacche mātaṅge
hemakappanavāsase9 (Cfr. V. 258|27). || Ja_XXII:168 ||
Ja_XXII.2(=539).49: Ārūḷhe gāmaṇīyehi tomaraṃkusapāṇihi
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:169 ||
Ja_XXII.2(=539).50: Kadāhaṃ2 assagumbe3 sabbālaṃkārabhūsite
ājāniyye10 va jātiyā sindhave sīghavāhane (Cfr. V. 259|3). || Ja_XXII:170 ||
Ja_XXII.2(=539).51: Ārūḷhe gāmaṇīyehi illiyācāpadhārihi11
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:171 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck ratipuraṃ, Bd tipūraṃ.
2 read: kadā ahaṃ.
3 Bd adds ca.
4 Bd -pusite.
5 so Bd for soṇṇa? Cks omit suvaṇṇa.
6 Bd goṇ-.
7 Ck -ā, Cs -a, Bd -saṃkoseyyaṃ
8 Bd -ṇi, Cks -ṇiyo.
9 Bd -kappanivāsase, Ck -kappamāsaye, Cs -kappanavāsaye.
10 all three MSS. -yyā.
11 Bd indiyācāpadhāribhi, Ck illiyo-, Cs illiso-.
[page 048]
48 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.2(=539).52: Kadāhaṃ rathaseṇiyo sannaddhe ussitaddhaje (Cfr. V. 259|7)
dīpe atho pi veyyagghe sabbālaṃkārabhūsite || Ja_XXII:172 ||
Ja_XXII.2(=539).53: Ārūḷhe gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:173 ||
Ja_XXII.2(=539).54: Kadāhaṃ sovaṇṇe1 rathe sannadhe ussitaddhaje
dīpe atho pi veyyaghe sabbālaṃkārabhūsite || Ja_XXII:174 ||
Ja_XXII.2(=539).55: Ārūḷhe gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:175 ||
Ja_XXII.2(=539).56: Kadāhaṃ sajjhurathe2 sannadhe ussitaddhaje
dīpe atho pi veyyagghe sabbālaṃkārabhūsite || Ja_XXII:176 ||
Ja_XXII.2(=539).57: Ārūḷhe gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:177 ||
Ja_XXII.2(=539).58: Kadāhaṃ assarathe2 sannaddhe ussitaddhaje
dīpe atho pi veyyaghe sabbālaṃkārabhūsite || Ja_XXII:178 ||
Ja_XXII.2(=539).59: Ārūḷhe gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:179 ||
Ja_XXII.2(=539).60: Kadāhaṃ oṭṭharathe2 sannaddhe ussitaddhaje etc. || Ja_XXII:180 ||
Ja_XXII.2(=539).61: Ārūḷhe gāmaṇīgehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:181 ||
Ja_XXII.2(=539).62: Kadāhaṃ goṇarathe3 sannaddhe ussitaddhage etc. || Ja_XXII:182 ||
Ja_XXII.2(=539).63: Ārūḷhe gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:183 ||
Ja_XXII.2(=539).64: Kadāhaṃ ajarathe sannaddhe ussitaddhaje etc. || Ja_XXII:184 ||
Ja_XXII.2(=539).65: Ārūḷhe gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:185 ||
Ja_XXII.2(=539).66: Kadāhaṃ meṇḍarathe sannaddhe ussitaddhaje etc. || Ja_XXII:186 ||
Ja_XXII.2(=539).67: Ārūḷhe gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:187 ||
Ja_XXII.2(=539).68: Kadāhaṃ migarathe sannaddhe ussitaddhaje etc. || Ja_XXII:188 ||
Ja_XXII.2(=539).69: Ārūḷhe gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:189 ||
Ja_XXII.2(=539).70: Kadāhaṃ hatthārūhe4 sabbālaṃkārabhūsite
nīlavammadhare sūre tomaraṃkusapāṇine5
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:190 ||
Ja_XXII.2(=539).71: Kadāhaṃ assārūhe6 sabbālaṃkārabhūsite
nīlavammadhare sūre illiyācāpadhārine7
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:191 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd suvaṇṇa.
2 Bd adds ca.
3 Cks gorathe, Bd adds ca.
4 Bd -ruḷhe.
5 Bd -no.
6 Bd -rūḷhe.
7 Cks illiyo-, Bd indriyā -- no.
[page 049]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 49
Ja_XXII.2(=539).72: Kadāhaṃ dhanuggahe sabbālaṃkārabhūsite
nīlavammadhare sūre cāpahatthe kalāpine1
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:192 ||
Ja_XXII.2(=539).73: Kadāhaṃ rājaputte sabbālaṃkārabhūsite
cittavammadhare sūre {kañcanāveḷadhārine}2 etc. || Ja_XXII:193 ||
Ja_XXII.2(=539).74: Kadāhaṃ ariyagaṇe vatthavante3 alaṃkate
haricandanalittaṅge Kāsi-kuttamadhārine4 etc. || Ja_XXII:194 ||
Ja_XXII.2(=539).75: Kadā sattasatā bhariyā sabbālaṃkārabhūsitā
pahāya pabbajissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:195 ||
Ja_XXII.2(=539).76: Kadā sattasatā bhariyā susaññā tanumajjhimā etc. || Ja_XXII:196 ||
Ja_XXII.2(=539).77: Kadā sattasatā bhariyā assavā piyabhāṇinī5 etc. || Ja_XXII:197 ||
Ja_XXII.2(=539).78: Kadā sataphalaṃ6 kaṃsaṃ sovaṇṇaṃ satarājikaṃ7 etc. || Ja_XXII:198 ||
Ja_XXII.2(=539).79: Kadāssu maṃ hatthigumbā sabbālaṃkārabhūsitā
suvaṇṇakacchā mātaṅgā hemakappanavāsasā8 || Ja_XXII:199 ||
Ja_XXII.2(=539).80: Ārūḷhā gāmaṇīyehi tomaraṃkusapāṇihi
yantaṃ maṃ nānuyissanti, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:200 ||
Ja_XXII.2(=539).81: Kadāssu maṃ assagumbā sabbālaṃkārabhūsitā
ajāniyyā va9 jātiyā sindhavā sīghavāhanā10. || Ja_XXII:201 ||
Ja_XXII.2(=539).82: Ārūḷhā gāmaṇīyehi illiyācāpadhārihi11
yantaṃ maṃ nānuyissanti, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:202 ||
Ja_XXII.2(=539).83: Kadāssu maṃ rathaseṇī12 sannaddhā ussitaddhajā
dīpā atho pi veyyagghā sabbālaṃkārabhūsitā || Ja_XXII:203 ||
Ja_XXII.2(=539).84: Ārūḷhā gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi
yantaṃ maṃ nānuyissanti, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:204 ||
Ja_XXII.2(=539).85: Kadāssu maṃ sovaṇṇarathā13 sannaddhā ussitaddhajā
dīpā atho pi veyyagghā sabbālaṃkārabhūsitā || Ja_XXII:205 ||
Ja_XXII.2(=539).86: Ārūḷhā gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi
yantaṃ maṃ nānuyissanti, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:206 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -no.
2 Ck -meḷa-, Bd -velladhārino.
3 Bd vatthabandhe.
4 so Cs; Ck -tutthama-, Bd -vattapadhārino.
5 Bd -ni, Cks -ne.
6 Bd satabalaṃ, Cks sanaphalaṃ.
7 Cks kata-.
8 Cks -vāsavā, Bd -nivāsasā.
9 Cks ca.
10 Cks -hinā.
11 Cks illiyo, Bd indiyā-.
12 Bd -seniyo.
13 Bd suvaṇṇa-.
[page 050]
50 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.2(=539).87: Kadāssu maṃ sajjhurathā sannaddhā ussitaddhajā
dīpā atho pi veyyagghā sabbālaṃkārabhūsitā || Ja_XXII:207 ||
Ja_XXII.2(=539).88: Ārūḷhā gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi
yantam maṃ nānuyissanti, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:208 ||
Ja_XXII.2(=539).89: Kadāssu maṃ assarathā sannaddhā ussitaddhajā etc. || Ja_XXII:209 ||
Ja_XXII.2(=539).90: Ārūḷhā gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:210 ||
Ja_XXII.2(=539).91: Kadāssu maṃ oṭṭharathā sannaddhā ussitaddhajā etc. || Ja_XXII:211 ||
Ja_XXII.2(=539).92: Ārūḷhā gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:212 ||
Ja_XXII.2(=539).93: Kadāssu maṃ goṇarathā1 sannaddhā ussitaddhajā etc. || Ja_XXII:213 ||
Ja_XXII.2(=539).94: Ārūḷhā gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:214 ||
Ja_XXII.2(=539).95: Kadāssu maṃ ajarathā sannaddhā ussitaddhajā etc. || Ja_XXII:215 ||
Ja_XXII.2(=539).96: Ārūḷhā gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:216 ||
Ja_XXII.2(=539).97: Kadāssu maṃ meṇḍarathā sannaddhā ussitaddhajā etc. || Ja_XXII:217 ||
Ja_XXII.2(=539).98: Ārūḷhā gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:218 ||
Ja_XXII.2(=539).99: Kadāssu maṃ migarathā sannaddhā ussitaddhajā etc. || Ja_XXII:219 ||
Ja_XXII.2(=539).100: Ārūḷhā gāmaṇīyehi cāpahatthehi vammihi etc. || Ja_XXII:220 ||
Ja_XXII.2(=539).101: Kadāssu maṃ {hatthārūhā} sabbālaṃkārabhūsitā
nīlavammadharā sūrā tomaraṃkusapāṇino
yantaṃ maṃ nānuyissanti, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:221 ||
Ja_XXII.2(=539).102: Kadāssu maṃ {assārūhā} sabbālaṃkārabhūsitā
nīlavammadharā sūrā illiyācāpadhārino2
yantaṃ maṃ nānuyissanti, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:222 ||
Ja_XXII.2(=539).103: Kadāssu maṃ dhanuggahā sabbālaṃkārabhūsitā
nīlavammadharā sūrā cāpahatthā kalāpino etc. || Ja_XXII:223 ||
Ja_XXII.2(=539).104: Kadāssu maṃ rājaputtā sabbālaṃkārabhūsitā
cittavammadharā sūrā kañcanāveḷadhārino3 etc. || Ja_XXII:224 ||
Ja_XXII.2(=539).105: Kadāssu {maṃ} ariyagaṇā vatthavantā4 alaṃkatā
haricandanalittaṅgā Kāsi-kuttamadhārino5 etc. || Ja_XXII:225 ||
Ja_XXII.2(=539).106: Kadāssu maṃ sattasatā bhariyā6 sabbālaṃkārabhūsitā
yantaṃ maṃ nānuyissanti, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:226 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks gorathā.
2 Cks illiyo-, Bd indiyā-.
3 Bd -velā-.
4 Bd vattabandhā.
5 Bd kāsivattapa-.
6 so all three MSS. for kadā sattasatā bhariyā.
[page 051]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 51
Ja_XXII.2(=539).107: Kadā1 sattasatā bhariyā susaññā tanumajjhimā
yantaṃ maṃ nānuyissanti, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:227 ||
Ja_XXII.2(=539).108: Kadā sattasatā bhariyā assavā piyabhāṇinī2 etc. || Ja_XXII:228 ||
Ja_XXII.2(=539).109: Kadā pattaṃ gahetvāna muṇḍo saṃghāṭipāruto
piṇḍikāya carissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:229 ||
Ja_XXII.2(=539).110: Kadāhaṃ paṃsukūlānaṃ ujjhitānaṃ mahāpathe
saṃghāṭiṃ dhārayissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:230 ||
Ja_XXII.2(=539).111: Kadā sattāhasammeghe ovaṭṭe3 allacīvaro
piṇḍikāya carissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:231 ||
Ja_XXII.2(=539).112: Kadāhaṃ sabbāhaṃ4 ṭhānaṃ5 rukkhārukkhaṃ vanāvanaṃ
anapekho viharissāmi6, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:232 ||
Ja_XXII.2(=539).113: Kadāhaṃ giriduggesu pahīnabhayabheravo
adutiyo7 viharissāmi6, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:233 ||
Ja_XXII.2(=539).114: Kadā vīṇaṃ virujako8 sattatantimanoramaṃ
cittaṃ ujuṃ karissāmi, taṃ kadāssu bhavissati. || Ja_XXII:234 ||
Ja_XXII.2(=539).115: Kadāhaṃ rathakāro va parikantaṃ9 upāhanaṃ
kāmasaṃyojane checchaṃ10 ye dibbe ye ca mānuse ti. || Ja_XXII:235 ||
Ta. kadā ti kālaparivitakko, phītan ti vatthālaṃkārādīhi pupphitaṃ,
sabbatopabhan ti samantato alaṃkārobhāsayuttaṃ, taṃ kadāssu bhavis-
satīti taṃ evarūpaṃ nagaraṃ pahāya pabbajanaṃ kadā nāma bhavissati, vi-
bhattaṃ -- mitan ti chekehi nagaramāpakehi rājanivesanādīnaṃ vasena vi-
bhattaṃ dvāravīthīnaṃ vasena koṭṭhāsato mitaṃ, bahalapākāratoraṇan ti
bahalena puthulena pākārena c'; eva dvāratoraṇehi ca samannāgataṃ, daḷha-
maṭṭālakan ti daḷhehi aṭṭālakehi ca dvārakoṭṭhakehi ca samannāgataṃ, pīḷi-
tan ti samākiṇṇaṃ, tipuran ti tīhi purehi samannāgataṃ, tipākāran ti a.,
tipūraṃ vā tikkhattuṃ puṇṇan ti a., rājabandhunin ti rājañātakeh'; eva
tikkhattuṃ puṇṇaṃ, Somanassenā 'ti evaṃnāmakena Videharājena, nicite
ti dhaññanicayādisampanne, ajeyye ti paccāmittehi ajetabbe, candanaphosite
ti lohitacandanena paripphosite, koṭumbarānīti11 Koṭumbararaṭṭhe uṭṭhita-
vatthāni, hatthigumbā ti hatthighaṭāyo, hemakappanavāsase12 ti hema-
mayena sīsālaṃkārasaṃkhātena kappanena hemajālena ca samannāgate, gāmaṇī-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kadāssumaṃ.
2 Cks -no, Bd -ni.
3 Ck ovaṭṭo, Bd ovaṭho.
4 Bd -tta.
5 Cs sabbahaṃ ṭhānaṃ, Bd gantvāna.
6 Bd gamissāmi.
7 Ck du-.
8 Ck vināvarujako, Cs vīṇāvarujako, Bd viṇaṃ virujjako.
9 Ck pariyanakaṃ, Cs pariyantaṃ.
10 Cs chejjaṃ, Ck chejjā, Bd chetvā.
11 Bd kodu-.
12 Cks -vāsaye, Bd -kappanivāsase.
[page 052]
52 XXII. Mahānipāta.
yehīti hatthācariyehi, ajāniyyā va jatiyā ti jātiyā kāraṇākāraṇajānanatāya
ajāniyyā va1 tādisānaṃ assānaṃ gumbe, gamaṇīyehīti assācariyehi, illiyā-
cāpadhārihīti2 illī ca ācāpañ ca3 dhārentehi, rathaseṇiyo ti rathaghaṭāyo,
sannaddhe ti suṭṭhusannaddhe, dīpe atho pi veyyagghe ti dīpivyaggha-
cammaparikkhitte, gāmaṇīyehīti rathācariyehi, sajjhurathe ti rajatarathe
ajarathameṇḍarathamigarathe sobhanatthāya yojenti, ariyagaṇe ti brāhmaṇa-
gaṇe, te kira tadā ariyācārā ahesuṃ, tena te evam āha, haricandanalit-
taṅge ti kañcanavaṇṇena candanena littasarīre, sattasatā bhariyā ti piya-
bhariyā yeva sandhāyāha, susaññā ti susaññātā, assavā ti vacanakārikā,
sataphalan ti phalasatena suvaṇṇassa4 kāritaṃ, kaṃsan ti pātiṃ, satarā-
jikan5 ti piṭṭhipasse rājisatena samannāgataṃ, yantaṃ man ti anitthigandhe
vanasaṇḍe ekakam eva gacchantaṃ maṃ kadā nu te nānugamissanti, sattāha-
sammeghe ti sattāhaṃ samuṭṭhite meghe, sattāhavaddalike6 ti a., sabbāhan
ti sabbaṃ divasaṃ7, rujako8 ti vīṇāvādako, kāmasaṃyojane ti kāmasaṃ-
yojanaṃ, dibbe ti dibbaṃ, mānuse ti manussaṃ.
So kira dasavassasahassāyukakāle nibbatto sattavassa-
sahassāni r. kāretvā tivassasahassāvasiṭṭhe āyukamhi pabbajito,
pabbajanto pan'; esa uyyānadvāre ambarukkhassa diṭṭhakālato
paṭṭhāya cattāro māse agāre vasitvā "imamhā vesā pabbajita-
veso ca varataro, pabbajissāmīti" cintetvā upaṭṭhākaṃ rahas-
sena āṇāpesi: "tāta kañci ajānāpetvā antarāpaṇato kāsāya-
vatthāni c'; eva mattikāpattañ ca āharā" 'ti. So tathā akāsi.
Rājā kappakaṃ pakkosāpetvā kesamassuṃ oharāpetvā kappa-
kaṃ uyyojetvā ekaṃ kāsāvaṃ nivāsesi ekaṃ pārupi ekaṃ
aṃse akāsi, mattikāpattam pi thavikāya osāretvā9 aṃse laggesi,
tato kattaradaṇḍaṃ gahetvā mahātale katipayavāre pacceka-
buddhalīḷhāya aparāparaṃ caṃkami, so taṃ divasaṃ tatth'; eva
vasitvā punadivase suriyuggamanavelāya pāsādā otarituṃ
ārabhi. Tadā Sīvalidevī tā sattasatā vallabhitthiyo pakkosā-
petvā "ciradiṭṭho no rājā, cattāro māsā atītā, ajja naṃ pas-
sissāma, sabbā alaṃkaritvā yathābalaṃ itthikuttabhāvavilāse10
dassetvā kilesabandhanena bandhituṃ vāyameyyāthā" 'ti vatvā
alaṃkatapaṭiyattāhi tāhi saddhiṃ "rājānaṃ passissāmīti11" pā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks ca, Bd nāma.
2 Bd indiyā-.
3 so Cks; Bd indiyañca cāpeñca.
4 Bd -ṇṇena.
5 Cks satarāñjiyan.
6 Cks -vajjalike, Bd -vaḍḍale.
7 Cks sabbahan-- Bd sabbattā ti sabbadi-.
8 so Cs; Ck rajako, Bd virujako.
9 Cks osāpetvā.
10 Bd -kuttahāsavi-.
11 Bd -māti.
[page 053]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 53
sādaṃ abhirūhantī taṃ otarantaṃ disvāpi na sañjāni, "rañño
ovādaṃ dātuṃ āgato paccekabuddho bhavissatīti" saññāya van-
ditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. M. pi pāsādā otari. Itarā pāsādaṃ
abhirūhitvā sirisayanapiṭṭhe rañño bhamaravaññe1 kese ca pasā-
dhanabhaṇḍakañ ca disvā "na so paccekabuddho, amhākaṃ
piyasāmiko bhavissati, etha, naṃ yācitvā nivattessāmīti" ma-
hātalā otaritvā rājaṅgaṇe sampāpuṇitvā ca pana sabbāhi pi
tāhi saddhiṃ kese mocetvā piṭṭhiyaṃ vikiritvā hatthehi hada-
yaṃ saṃsumbhitvā2 "kasmā evarūpaṃ kammaṃ karotha mahā-
rājā" 'ti atikaruṇaṃ paridevamānā rājānaṃ anubandhi3. Sa-
kalanagaraṃ saṃkhubhitaṃ, te pi "rājā kira no pabbajito,
kuto4 puna evarūpaṃ dhammikaṃ rājānaṃ5 labhissāmā" 'ti
rodamānā rājānaṃ anubandhiṃsu.
Tatra tesaṃ itthīnaṃ paridevitañ c'; eva6 paridevantiyo pi tā
pahāya rañño ca gamanaṃ āvikaronto Satthā āha:
Ja_XXII.2(=539).116: Tā ca sattasatā bhariyā sabbālaṃkārabhūsitā
bāhā paggayha pakkanduṃ: kasmā no vijahissasi. || Ja_XXII:236 ||
Ja_XXII.2(=539).117: Tā ca sattasatā bhariyā susaññā tanumajjhimā
bāhā paggayha pakkanduṃ: kasmā no vijahissasi. || Ja_XXII:237 ||
Ja_XXII.2(=539).118: Tā ca sattasatā bhariyā assavā piyabhāṇinī7 etc. || Ja_XXII:238 ||
Ja_XXII.2(=539).119: Tā ca sattasatā bhariyā sabbālaṃkārabhūsitā
hitvā sampaddavī8 rājā pabbajjāya purakkhato. || Ja_XXII:239 ||
Ja_XXII.2(=539).120: Tā ca sattasatā bhariyā susaññā tanumajjhimā
hitvā sampaddavī9 rājā pabbajjāya purakkhato. || Ja_XXII:240 ||
Ja_XXII.2(=539).121: Tā ca sattasatā bhariyā assavā piyabhāṇinī7
hitvā sampaddavī9 rājā pabbajjāya purakkhato ti. || Ja_XXII:241 ||
Ta. paggayhā ti ukkhipitvā, sampaddavīti10 bhikkhave Mahājanaka-
rājā tā sattasatā bhariyā kiṃ no deva pahāya gacchasi ko amhākaṃ doso ti
vippalapantiyo chaḍḍetvā sampadduto11 pabbajjāya yāhiti codiyamāno viya pu-
rakkhato hutvā gato ti a.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ṇṇa.
2 Ck sasumhitvā, Bd uraṃ sammāhitvā.
3 Bd -iṃsu.
4 Cks omit kuto.
5 Cks rājaṃna.
6 Cs -tameva, Bd -vanañceva.
7 Cks -no, Bd -ni.
8 Ck -yi, Cs -yī, Bd sappadapi.
9 Bd sappadavi, Cks -yī.
10 Bd sampadaviti, Cks -yīti.
11 Bd sampadavigato.
[page 054]
54 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.2(=539).122: Hitvā sataphalaṃ kaṃsaṃ sovaṇṇaṃ satarājikaṃ
aggahi mattikāpattaṃ taṃ dutiyābhisecanaṃ. || Ja_XXII:242 ||
Bhikkhave taṃ mattikāpattagahaṇaṃ dutiyaṃ abhisecanaṃ katvā so rājā
nikkhanto ti.
Sīvalidevī paridevamānā rājānaṃ nivattetuṃ asakkontī
"atthi eso upāyo" ti mahāsenaguttaṃ pakkosāpetvā, "tāta
rañño purato gamanadisābhāge1 jiṇṇagharajiṇṇasālāsu aggiṃ
dehi2, tiṇapaṇṇāni saṃharitvā tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne dhūmaṃ
kārehīti" āṇāpesi. So tathā kāresi. Sā rañño santikaṃ gantvā
pādesu patitvā Mithilāya ādittabhāvaṃ ārocentī gātha-
dvayaṃ āha:
Ja_XXII.2(=539).123: {Bhiṃsā}3 aggisamājālā, kosā ḍayhanti bhāgaso
rajataṃ jātarūpañ ca muttā veluriyā bahū. || Ja_XXII:243 ||
Ja_XXII.2(=539).124: Maṇayo saṃkhamuttā ca vatthikaṃ4 haricandanaṃ
ajinaṃ dantabhaṇḍañ ca lohaṃ kālāyasaṃ bahuṃ,
ehi rāja nivattassu, mā te taṃ vinasā5 dhanan ti. || Ja_XXII:244 ||
Ta. bhiṃsā6 ti bhayānakā, aggisamājālā ti7 tesaṃ tesaṃ manussā-
naṃ gehāni aggi8 gaṇhi, so esa mahājālo9 ti a., kosā ti rajatakoṭṭhāgārādīni,
bhāgaso ti koṭṭhāsato suvibhattā te10 pi, no ete ḍayhanti devā 'ti vadati,
lohan ti tambalohādikaṃ, mā te taṃ vinasā11 dhanan ti mā te etaṃ
dhanaṃ nassatu12, ehi taṃ nibbāpehi pacchāpi gamissasi, Mahājanako13 na-
garaṃ ḍayhamānaṃ anoloketvā va nikkhanto ti tumhākaṃ garahā bhavissati,
tāya vo lajjāya vippaṭisāro pi bhavissati, ehi amacce āṇāpetvā aggiṃ nibbā-
pehi devā 'ti.
Atha M. "devi kiṃ kathesi, yesaṃ kiñci atthi tesaṃ taṃ
ḍayhati, mayaṃ pana akiñcanaṃ14" ti dīpento g. ā.
Ja_XXII.2(=539).125: Susukhaṃ vata jīvāma
yesaṃ no n'; atthi kiñcanaṃ, (Dhp. v. 200. Mahābh. 12, 9917 529.6641. Bibl. Indica vol. 2, p. 3, p. 128)
Mithilāya ḍayhamānāya
na me kiñci aḍayhathā 'ti. || Ja_XXII:245 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -nasabhāge.
2 Cks dehīti.
3 so Cs; Ck vesma.
4 so Cks; Bd vatta-.
5 Bd mā tesaṃ vinassa.
6 Cks vesmā.
7 Cks omit tibhayānakā--ti.
8 Ck agniṃ, Cs aggiṃ.
9 so Bd; Cks --esa vesmā jālājalito.
10 Cks ro.
11 Bd vinassa.
12 Bd vin-.
13 Cks omit mahā-.
14 Cks akiccanā, Bd akiñcano.
[page 055]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 55
Ta. kiñcanan ti yesaṃ amhākaṃ palibuddhanakilesasaṃkhātaṃ kiñcanaṃ
n'; atthi te mayaṃ tena akiñcanabhāvena susukhaṃ vata jīvāma, ten'; eva kāra-
nena Mithilāya ḍayhamānāya na me kiñci aḍayhatha, appamattakam pi attano
bhaṇḍakaṃ ḍayhamānaṃ na passāmīti vadati.
Evañ ca pana vatvā M.1 uttaradvārena nikkhami2, tāpi
'ssa bhariyāyo nikkhamiṃsu. Puna Sīvalidevī ekaṃ upāyaṃ
cintetvā "gāmaghātarṭṭhavilopakaraṇaṃ3 viya dassethā" 'ti
āṇāpesi, taṃ khaṇaṃ yeva āvudhahatthe4 purise4 tato tato
ādhāvante5 vilumpante6 sarīre lākhārasaṃ siñcitvā laddhapahāre
viya phalake nippajjāpetvā vuyhante mate viya ca rañño das-
sesuṃ. Mahājano upakkosi: "mahārāja tumhesu dharantesu
yeva raṭṭhaṃ vilumpanti janaṃ ghātentīti". Atha devī pi
rājānaṃ vanditvā nivattanatthāya g. ā.:
Ja_XXII.2(=539).126: Aṭaviyo samuppannā, raṭṭhaṃ viddhaṃsayanti {taṃ,}
ehi rāja nivattassu, mā raṭṭhaṃ vinasā7 idan ti. || Ja_XXII:246 ||
Ta. aṭaviyo ti mahārāja tumhesu dharantesu yeva aṭavicorā samup-
pannā, tan ti tathā dhammarakkhiyaṃ8 tava raṭṭhaṃ viddhaṃsenti.
Rājā "mayi dharante yeva corā uṭṭhāya raṭṭhaviddhaṃ-
sentā nāma n'; atthi, Sīvalideviyā kiriyā esā bhavissatīti" cin-
tetvā taṃ appaṭibhānaṃ karonto ā.:
Ja_XXII.2(=539).127: Susukhaṃ vata jīvāma yesan no n'; atthi kiñcanaṃ,
raṭṭhe vilumpamānamhi na me kiñci ajīratha9. || Ja_XXII:247 ||
Ja_XXII.2(=539).128: Susukhaṃ vata jīvāma yesan no n'; atthi kiñcanaṃ,
pītibhakkhā bhavissāma devā Ābhassarā yathā ti. || Ja_XXII:248 ||
Ta. vilumpamānamhīti vilumpamāne, Ābhassarā ti yathā te Brah-
māno pītibhakkhā hutvā samāpattisukhena vītināmenti tathā vītināmessāmā 'ti.
Evaṃ vutte pi mahājano rājānaṃ anubandhat'; eva. Ath'
assa etad ahosi: "ayaṃ jano nivattituṃ na icchati, nivattes-
sāmi nan" ti addhagāvutamattaṃ gatakāle nivattitvā mahā-
magge ṭhito amacce pucchi: "kass'; etaṃ rajjan" ti. "Tum-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit mahāsatto.
2 Cks -mitvā.
3 Bd -ghātakaraṭhaviluppamānākāraṃ.
4 Bd -ā.
5 Cks -o, Bd -ā.
6 Cks -o.
7 Ck vināsā, Bd vinassa.
8 Bd taṃ tvayā dhammarakkhitaṃ.
9 Ck ajiratha, Cs abhī-, Bd ahāratha.
[page 056]
56 XXII. Mahānipāta.
hākaṃ devā" 'ti. "Tena hi imaṃ lekhaṃ antarakarontassa1
rājāṇaṃ2 karothā" 'ti kattaradaṇḍena3 tiriyaṃ lekhaṃ kaḍḍhi4.
Tejavatā raññā kataṃ lekhaṃ koci antaraṃ5 kātuṃ nāsakkhi.
Mahājano lekhaṃ ussīsake katvā balavaparidevaṃ paridevi.
Devī pi taṃ lekhaṃ antaraṃ5 kātuṃ avisahantī rājānaṃ piṭṭhi-
datvā gacchantaṃ disvā sokaṃ dhāretuṃ asakkontī uraṃ pa-
haritvā mahāmagge tiriyaṃ patitvā pavaṭṭamānā6 agamāsi.
Mahājano "lekhāsāmikehi lekhā bhinnā" ti deviyā gatamaggen'
eva gato. M. uttara-Himavantābhimukho agamāsi. Devī pi
sabbaṃ senāvāhanaṃ ādāya tena saddhiṃ yeva gatā. Rājā
mahājanaṃ nivattetuṃ asakkonto yeva saṭṭhiyojanamaggaṃ
gato. Tadā Nārado nāma tāpaso Himavati Suvaṇṇaguhāyaṃ
vasati pañcābhiñño7, jhānasukhena vītināmento sattāhaṃ
atikkamitvā jhānā uṭṭhāya "aho sukhaṃ aho sukhan" ti udā-
naṃ udānesi, so "atthi nu kho koci Jambudīpatale imaṃ
sukhaṃ pariyesanto" ti8 dibbacakkhunā olokento Mahājanaka-
buddhaṃkuraṃ disvā "rājā mahānekkhammaṃ nikkhanto Sīvali-
devīpamukhaṃ mahājanaṃ nivattetuṃ na sakkoti, antarāyam
pi 'ssa kareyyuṃ, bhiyyosomattāya daḷhasamādānatthaṃ ovādaṃ
dassāmīti" cintetvā iddhibalena gantvā rañño purato ākāse
ṭhito va tassa ussāhaṃ janetuṃ ā.:
Ja_XXII.2(=539).129: Kimh'; eso mahato ghoso, kā nu gāme va kīḷiyā9,
samaṇaṃ ñeva10 pucchāma: katth'; eso abhisaṭo jano ti. || Ja_XXII:249 ||
Rājā ā.:
Ja_XXII.2(=539).130: Mamaṃ ohāya gacchantaṃ etth'; eso {abhisaṭo} jano
sīmātikkamanaṃ yantaṃ munimonassa pattiyā
missaṃ nandīhi gacchantaṃ kiṃ jānam anupucchasīti. || Ja_XXII:250 ||
Ta. kimheso ti kimhi kena11 kāraṇena esa hatthikāyādivasena mahato
samūhassa ghoso, kānugāmevakiḷiyā12 ti kā nu esā tayā saddhiṃ āgac-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck antaraṃ-, Bd antarāyaṃkarontassa.
2 Cks rājānaṃ, Bd rājadaṇḍaṃ.
3 Bd katara-.
4 Bd kaḍḍhi tena, Ck kaḍḍhite.
5 Bd antarāyaṃ.
6 Bd pavivatta-.
7 Bd pañca abhiññā.
8 Ck -yesaṃtīti, Cs -yesatīti.
9 so Bd; Ck gāme kililiyā, Cs gāme kilīliyā.
10 Bd -ṇanteva.
11 Cks omit kena.
12 Ck -gāme kililāsā, Cs -gāme kilīliyā.
[page 057]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 57
chantānaṃ gāme viya kīḷi1, kattheso ti kimatthatthaṃ esa jano abhisaṭo
sannipatito taṃ parivāretvā āgacchatīti pucchati, maman ti aham2 etaṃ janaṃ
ohāya gacchāmi taṃ maṃ ohāya gacchantaṃ, etthā 'ti etasmiṃ ṭhāne esa jano
abhisaṭo anubandhanto āgato, sīmātikkamanaṃ yantan ti tvaṃ pana maṃ
kilesasīmaṃ atikkamma anāgāriyamuniñāṇasaṃkhātassa monassa sampattiyā yan-
taṃ pabbajito vat'; amhīti nandiṃ avijahitvā khaṇe khaṇe uppajjamānāhi nan-
dīhi missam evo gacchantaṃ kiṃ jānanto pucchasi udāhu ajānanto Mahājanako
kira Videharaṭṭhaṃ chaḍḍetvā pabbajito ti kiṃ na sutaṃ tayā ti.
Ath'; assa so daḷhasamādānatthāya puna gātham āha:
Ja_XXII.2(=539).131: Māssu3 tiṇṇo amaññittho4 sarīraṃ dhārayaṃ imaṃ,
atīraṇeyyam5 idaṃ kammaṃ, bahū hi paripanthayo ti. || Ja_XXII:251 ||
Ta. māssu3 tiṇṇo amaññittho ti imaṃ bhaṇḍukāsāvavatthaṃ6 sarīraṃ
dhārento iminā pabbajitaliṅgagahaṇamatten'; eva kilesasīmaṃ tiṇṇo atikkanto
'smīti mā maññittho, atīraṇeyyamidan ti idaṃ kilesajātaṃ nāma na etta-
kena tīretabbam, bahū -- thayo ti saggaṃ7 āvaritvā ṭhitā hi tava bahū kilesa-
paripanthā.
Tato Mahāsatto āha:
Ja_XXII.2(=539).132: Ko nu me paripanth'; assa mama evaṃvihārino,
so8 n'; eva diṭṭhe nādiṭṭhe kāmānam abhipatthaye ti. || Ja_XXII:252 ||
Ta. so8 neva diṭṭhe ti so ahaṃ n'; eva diṭṭhe manussaloke na adiṭṭhe
devaloke kāmānaṃ abhipatthemi, tassa mama evaṃ ekavihārino ko nu pari-
pantho assā 'ti vadati.
Ath'; assa so paripanthe dassento gātham āha:
Ja_XXII.2(=539).133: Niddā tandī vijambhikā9
aratī bhattasammado (Saṃyutta by Feer I p. 7)
āvasanti sarīraṭṭhā, bahū hi paripanthayo ti. || Ja_XXII:253 ||
Ta. tandīti ālasiyaṃ, aratīti {ukkaṇṭhitā}10, bhatta -- do ti {bhattapari-}
ḷāho, i. v. h.: samaṇa tvaṃ pāsādiko suvaṇṇavaṇṇo r. pahāya pabbajito ti vutte11
tuyhaṃ paṇītaṃ ojavantaṃ piṇḍapātaṃ dassanti, so tvaṃ pattapūraṃ12 ādāya
yāvadatthaṃ bhuñjitvā paṇṇasālaṃ pavisitvā kaṭṭhattharikāya13 nipajjitvā kā-
kacchamāno niddaṃ okkamitvā antarā14 pabuddho aparāparaṃ parivattetvā
hatthapāde pasārento uṭṭhāya cīvaravaṃsaṃ gahetvā ālasiyo hutvā n'; eva sam-
muñjanaṃ15 ādāya sammajjissasi16 na pānīyaṃ āharissasi puna nipajjitvā niddā-
--------------------------------------------------------------------------
1 so Bd; Cks kilikililā.
2 Bd yo ahaṃ.
3 Ck massu.
4 Bd -itta.
5 Bd abhiraṇeyyam, Ck ati-.
6 Bd paṇḍu--nivatthaṃ.
7 Bd saggamaggaṃ.
8 Bd yo.
9 Bd -itā.
10 so all three MSS. for -kā?
11 Cks -o.
12 Ck pattaṃ-.
13 Bd kattaraṇe.
14 Bd -raṃ.
15 Cs sammuñchanaṃ, Bd sammajjaniṃ.
16 Bd sampajjissasi.
[page 058]
58 XXII. Mahānipāta.
yissasi kāmavitakkaṃ vā vitakkessasi, tadā pabbajjāya ukkaṇṭhissasi bhatta-
pariḷāho te bhavissati, āvasanti sarīraṭṭhā ti ime ettakā paripanthā tāva
sarīraṭṭhakā hutvā hutvā nivasanti, sarīre yeva nibbattantīti dasseti.
Ath'; assa M. thutiṃ karonto gātham āha:
Ja_XXII.2(=539).134: Kalyāṇaṃ vata maṃ bhavaṃ brāhmaṇa-m-anusāsati1,
brāhmaṇam eva pucchāmi: ko nu tvam asi mārisā 'ti. || Ja_XXII:254 ||
Ta. br. -- sāsatīti2 brāhmaṇa kalyānaṃ vata maṃ anusāsasi.
Tato naṃ Nārado āha:
Ja_XXII.2(=539).135: Nārado iti me nāmaṃ, Kassapo iti maṃ vidū,
bhoto sakāse āgañchiṃ, sādhu sabbhi samāgamo. || Ja_XXII:255 ||
Ja_XXII.2(=539).136: Tassa te sabbo ānando vihāro upavattatu,
yad3 ūnaṃ taṃ paripūrehi khantiyā upasamena ca. || Ja_XXII:256 ||
Ja_XXII.2(=539).137: Pasāraya sannatañ ca unnatañ ca pasāraya4,
kammaṃ vijjañ ca dhammañ ca sakkatvāna paribbajā 'ti. || Ja_XXII:257 ||
Ta. vidū ti gottena maṃ Kassapo ti jānanti, sabbhīti paṇḍitehi sad-
dhiṃ samāgamo nāma sādhu hotīti āgato 'mhi, ānando ti tassa tava imissā
pabbajjāya ānando tuṭṭhi somanassam eva hotu mā ukkaṇṭhi, vihāro ti ca-
tubbidho pi brahmavihāro, upavattatū 'ti pavattatu, yadūnan5 ti yan te
sīlena kasiṇaparikammena jhānena ca ūnan taṃ etehi sīlādīhi paripūraya,
khantiyā -- cā 'ti ahaṃ rājapabbajito ti mānaṃ akatvā adhivāsakhantiyā
kilesūpasamena6 ca samannāgato hohi, pasārayā 'ti mā ukkhipa mā patthara7,
pajahā 'ti a., sannatañca unnatañcā 'ti kiṃjātiko nām'; ahan ti ādinā na-
yena pavattaṃ omānañ ca aham asmi jātisampanno ti ādinayappavattaṃ ati-
mānañ ca, kamman ti dasakusalapathakammaṃ, vijjan ti pañcābhiññāaṭṭha-
samāpattiñāṇaṃ, dhamman ti kasiṇaparikammasaṃkhātaṃ samaṇadhammaṃ,
sakkatvāna -- jā 'ti ete guṇe sakkatvā vattassu, ime vā guṇe sakkatvā daḷhaṃ
samādāya paribbaja, pabbajjaṃ pālehi, mā ukkaṇṭhi.
Evaṃ so M-aṃ ovaditvā ākāsena sakaṭṭhānam eva gato.
Tasmiṃ gate aparo pi Migājino nāma tāpaso tath'; eva samā-
pattito uṭṭhāya olokento M-aṃ disvā "mahājanaṃ nivattanat-
thāy'; assa ovādaṃ dassāmīti" tath'; eva gantvā ākāse attānaṃ
dassetvā āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -sasi.
2 Cks -sāsīti.
3 Bd yaṃ.
4 Cks omit pa.
5 Bd yaṃ-.
6 Cks -samayena.
7 Cs panthara? Bd patta.
[page 059]
2. Mahājanakajātaka. (539). 59
Ja_XXII.2(=539).138: Bahū hatthī ca asse ca nagare1 janapadāni2 ca
hitvā Janaka pabbajito3 kapalle ratim ajjhagā. || Ja_XXII:258 ||
Ja_XXII.2(=539).139: Kacci nu te janapadā mittāmaccā ca ñātakā
dūbhiṃ akaṃsu Janaka, kasmā c'; etaṃ4 aruccathā 'ti. || Ja_XXII:259 ||
Ta. kapalle ti mattikāpattaṃ sandhāyāha, i. v. h: mahārāja tvaṃ eva-
rūpaṃ issariyaṃ chaḍḍetvā pabbajito imasmiṃ kapallake ratiṃ ajjhagā adhi-
gato ti5 pabbajjākāraṇaṃ pucchanto evam ā., dūbhin ti kin nu ete tava
antare kañci aparādhaṃ kariṃsu, kasmā tava evarūpaṃ issariyasukhaṃ pahāya
etaṃ kapallam eva aruccitthā 'ti.
Tato Mahāsatto āha:
Ja_XXII.2(=539).140: Na Migājina jātucca6 ahaṃ kañci7 kudācanaṃ
adhammena jine ñātiṃ8 na cāpi ñātayo maman ti. || Ja_XXII:260 ||
Ta. na Migājinā 'ti ambho Migājina jātucca5 ekaṃsen'; eva ahaṃ kañci7
ñātiṃ9 kudācanaṃ kismiñci kāle na adhammena jināmi, te pi ca ñātayo maṃ
adhammena na10 jinant'; eva, iti na koci mama11 dūbhin nāma akāsīti a.
Evam assa pañhaṃ paṭikkhipitvā idāni yena kāraṇena
pabbajito taṃ dassento āha:
Ja_XXII.2(=539).141: Disvāna lokavattantaṃ khajjantaṃ kaddamīkataṃ
haññare bajjhare c'; ettha yattha sanno12 puthujjano
et'; āhaṃ upamaṃ katvā bhikkhako13 'smi Migājinā 'ti || Ja_XXII:261 ||
Ta. lokavattan14 ti vaṭṭānugatassa15 bālalokassa vattantan16 ti pave-
ṇiṃ aham addasaṃ, taṃ disvā pabbajito 'smīti dīpeti, khajjantaṃ -- ti kile-
sehi khajjantaṃ tehi ca kaddamīkataṃ lokaṃ disvā, yattha sanno12 ti yamhi
kilesavatthumhi sanno17 laggo puthujjano tattha laggā bahusattā haññanti c'; eva
andubandhanādīhi18 ca bajjhanti19, etāhan ti ahaṃ sace ettha bajjhissāmi
ime sattā viya haññissāmi c'; eva bajjhissāmi cā 'ti20, evam etad eva kāraṇaṃ
attano upamaṃ katvā bhikkhako13 jāto 'smīti a., Migājinā 'ti taṃ ālapati'
kathaṃ pana tena tassa nāmaṃ ñātan ti paṭisanthārakāle paṭhamam eva
pucchitattā.
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS. for nā-?
2 so all three MSS. for jā-?
3 so all three MSS. for -ji?
4 Bd tetaṃ.
5 Cks omit adhigato ti.
6 Bd jātucche.
7 Bd ki-.
8 all three MSS. -i.
9 Ck -ī, Cs -i.
10 Cks omit na.
11 Bd mayi.
12 Ck santo, Cs satto.
13 Bd -uko.
14 so all three MSS.
15 Bd vattā-.
16 Ck vattan, Cs Bd vattaṃtan.
17 Cks satto.
18 Cs anub-, Bd aṭṭanab-.
19 Bd byajhanti.
20 Cks -ssāmīti.
[page 060]
60 XXII. Mahānipāte.
Tāpaso taṃ kāraṇaṃ vitthārato sotukāmo hutvā g. ā.:
Ja_XXII.2(=539).142: Ko nu te Bhagavā Satthā, kass'; etaṃ vacanaṃ suciṃ,
na hi kappaṃ vā vijjaṃ1 vā paccakkhāya rathesabha
samaṇaṃ āhu vattantaṃ yathā dukkhass'; atikkamo ti. || Ja_XXII:262 ||
Ta. kassetan ti etaṃ tayā vuttaṃ sucivacanaṃ kassa vacanaṃ nāma,
kappan ti kappetvā pavattitānaṃ abhiññāsamāpattinaṃ lābhino2 kamma-
vādiṃ tāpasaṃ3, vijjanti āsavakkhayañāṇavijjāya samannāgataṃ pacceka-
buddhaṃ, i. v. h.: rathesabha mahārāja na hi kappasamaṇaṃ4 vā vijjasamaṇaṃ
vā paccakkhāya tass'; ovādaṃ vinā5 yathā dukkhassa atikkamo hoti evaṃ vattan-
taṃ samaṇaṃ āhu, tesaṃ pana vacanaṃ sutvā sakkā evaṃ paṭipajjituṃ, tasmā
vadehi ko nu te Bhagavā Satthā ti.
Atha Mahāsatto āha:
Ja_XXII.2(=539).143: Na Migājina jātucca6 ahaṃ kañci kudācanaṃ
samaṇaṃ brāhmaṇaṃ vāpi sakkatvā anupāvisin ti. || Ja_XXII:263 ||
Ta. sakkatvā ti pabbajjāya guṇaṃ pucchanatthāya pūjetvā, anupā-
visin ti na kiṇci7 {anupaviṭṭhapubbo}8 'smi, na mayā koci samaṇo pucchita-
pubbo ti vadati, iminā hi paccekabuddhānaṃ santike dhammaṃ suṇantena pi
kadāci odissakavasena pabbajjādiguṇo na puṭṭhapubbo, tasmā evam āha.
Evañ ca pana vatvā yena kāraṇena pabbajito taṃ ādito
paṭṭhāya dassetum ā.:
Ja_XXII.2(=539).144: Mahatā cānubhāvena9 gacchanto siriyā jalaṃ
gīyamānesu gītesu vajjamānesu vaggusu
turiyatāḷitasaṃghuṭṭhe sammatāḷasamāhite || Ja_XXII:264 ||
Ja_XXII.2(=539).145: Sa Migājina-m-addakkhiṃ phalaṃ amban tirochadaṃ
taddamānaṃ10 manussehi phalakāmehi jantuhi. || Ja_XXII:265 ||
Ja_XXII.2(=539).146: So kho 'haṃ taṃ sirim hitvā orohitvā Migājina
mūlaṃ ambass'; upagañchiṃ phalino nipphalassa11 ca. || Ja_XXII:266 ||
Ja_XXII.2(=539).147: Phalaṃ ambaṃ hataṃ disvā viddhastaṃ vinaḷīkataṃ
ath'; etaṃ12 itaraṃ ambaṃ nīlobhāsaṃ manoramaṃ. || Ja_XXII:267 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck vijjā, Bd vijja.
2 so Cks; Bd lābhi.
3 Cks -ditāpasānasaṃ.
4 Ck kappassasa-.
5 Bd adds evaṃ paṭipajjituṃ sakkā.
6 Bd jātucche-.
7 so all three MSS. for kañci?
8 Bd -puppo.
9 Cks ca ānu--.
10 Bd hatamānaṃ.
11 Cks nipphalitassa.
12 Bd -kaṃ.
[page 061]
2. Mahājanakajātika. (539.) 61
Ja_XXII.2(=539).148: Evam eva nūna amhe issare bahukaṇṭake
amittā no vadhissanti yathā1 ambo phalī2 hato. || Ja_XXII:268 ||
Ja_XXII.2(=539).149: Ajinamhi haññate dīpī, nāgo dantehi haññati3,
dhanamhi dhanino4 hanti aniketam asanthavaṃ,
phalī ambo aphalo ca te satthāro ubho maman ti. || Ja_XXII:269 ||
Ta. vaggusū 'ti madhurassaresu turiyesu vajjamānesu, turiyatāḷita-
saṃghuṭṭhe ti turiyānaṃ tāḷitehi saṃghuṭṭhe uyyāne, sammatāḷasamāhite
ti sammehi ca tāḷehi ca samannāgate, sa Migājinā 'ti Migājina so ahaṃ,
addakkhiṃ phalaṃ amban ti phalitaṃ ambarukkhan ti a., tirochadan
ti tiropākāraṃ uyyānassa anto ṭhitaṃ5 ca bahipākāraṃ nissāya jātaṃ amba-
rukkhaṃ addasaṃ, taddamānan6 ti poṭhiyamānaṃ, orohitvā ti hatthik-
khandhā otaritvā, vinaḷīkatan nippattanaḷaṃ7 kataṃ, evamevā 'ti evam
eva, phalīti8 phalasampanno, ajinamhīti cammatthāya cammakāraṇā,
dantehīti attano dantehi haññati, dantanimittaṃ haññati ti a., hantīti
haññati, aniketamasanthavan ti yo pana niketaṃ pahāya pabbajitattā ani-
keto sattasaṃkhāravatthukassa taṇhāsanthavassa9 abhāvā asanthavo, taṃ anike-
tam asanthavaṃ ko hanissatīti adhippāyo, te satthāro ti te dve rukkhā
mama satthāro ahesun ti vadati.
Taṃ sutvā Migājino "appamatto hohīti10" rañño ovādaṃ
{datvā} sakaṭṭhānam eva gato. Tasmiṃ gate Sīvalidevī rañño
pādesu patitvā ā.:
Ja_XXII.2(=539).150: Sabbo jano pavyadhito11: rājā pabbajito iti,
hatthārūhā anīkaṭṭhā rathikā pattikārikā. || Ja_XXII:270 ||
Ja_XXII.2(=539).151: Assāsayitvā janataṃ ṭhapayitvā paṭicchadaṃ
puttaṃ rajje ṭhapetvāna atha pacchā pabbajissasīti. || Ja_XXII:271 ||
Ta. pavyadhito11 ti bhīto utrasto, paṭicchadan ti amhe ḍayhamāṇe
pi vilumpamāne pi rājā na oloketīti pavyadhitassa janassa āvaraṇaṃ rakkhaṃ
{ṭhapetvā} puttan te Dīghāvukumāraṃ rajje12 ṭhapetvā abhisiñcitvā pacchā pabba-
jissasīti a. 13
Tato Bodhisatto āha:
Ja_XXII.2(=539).152: Cattā mayā janapadā mittāmaccā ca ñātakā,
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks yathāyaṃ.
2 Bd phalo.
3 so all three MSS.
4 so all three MSS. for dhanī, ko?
5 Cks ṭhito.
6 Bd hatamānan or phāta-?
7 Bd -nāḷi.
8 Bd phalo.
9 Cks taṇhāya-.
10 all three MSS. hotīti.
11 so Cks; read pavyathito? Bd pabyādito.
12 Cks rajjaṃ.
13 Cks omit pacchā pabbajissasīti attho.
[page 062]
62 XXII. Mahānipāta.
santi puttā1 Videhānaṃ, Dīghāvu raṭṭhavaddhano2,
te rajjaṃ kārayissanti Mithilāya pajāpatīti. || Ja_XXII:272 ||
Ta. santiputtā ti Sīvali, samaṇānaṃ puttā nāma n'; atthi Videharaṭṭha-
vāsinaṃ puna puttā, Dīghāvu atthi, te rajjaṃ kārayissanti, pajāpatīti
deviṃ ālapati.
Devī āhā: "Deva tumhe3 tāva pabbajitā4, ahaṃ kiṃ
karomīti". Atha so āha: "ahaṃ {anusāsāmi}5, vacanaṃ me
karohīti" vatvā āha:
Ja_XXII.2(=539).153a: Ehi6 taṃ anusikkhāmi yaṃ vākyaṃ mama ruccati
rajjaṃ tuvaṃ7 kārayantī8 pāpaduccaritaṃ bahuṃ
kāyena vācā manasā yena gañchisi duggatiṃ. || Ja_XXII:273a ||
Ja_XXII.2(=539).153b: Paradinnakena paraniṭṭhitena
piṇḍena yāpehi, sa dhīradhammo ti. || Ja_XXII:273b ||
Ta. tvan ti tvam puttassa chattaṃ ussāpetvā mama puttassa9 rājāti-
rajjaṃ10 anusāsamānā bahuṃ pāpaṃ karissasi, gañchisīti yena kāyādīhi
katena bahunā pāpena duggatiṃ gamissasi, sa dhīradhammo ti piṇḍiyālopena
yāpetabban ti esa dhīrānaṃ dhammo.
Evaṃ M. tassā ovādam adāsi. Tesaṃ aññamaññaṃ sallā-
pena gacchantānaṃ suriyo {atthaṅgato}. Devī patirūpaṭṭhāne
khandhāvāraṃ nivāsāpesi. M. pi ekaṃ rukkhamūlaṃ upagato
so tattha vasitvā punadivase sarīrapaṭijagganaṃ katvā mag-
gaṃ paṭipajji. Devī pi "senā pacchato āgacchatū" 'ti vatvā
tassa pacchato va ahosi. Te bhikkhācāravelāya Thūṇan11 nāma
nagaraṃ pāpuṇiṃsu. Tasmiṃ khaṇe antonagare eko puriso
sūṇato mahantaṃ maṃsakhaṇḍaṃ kiṇitvā sūlena12 aṅgāresu
pacāpetvā nibbāpanatthāya phalakakoṭiyaṃ ṭhapetvā aṭṭhāsi,
tassa aññavihitassa13 eko sunakho taṃ ādāya palāyi, so ñatvā
taṃ anubandhanto yāva bahidakkhiṇadvāraṃ gantvā nibbiṇṇo
nivatti. Rājā ca devī ca sunakhassa purato āgacchantā dvidhā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck satti putto, Cs santiputto.
2 Ck -vaddhana, Cs -naṃ, Bd -vaḍḍhano.
3 Bd -esu.
4 Bd -tesu.
5 so Cks; Bd ahaṃ taṃ anusikkhāmi.
6 Ck adds ca, Cs va.
7 Cks tvaṃ.
8 Bd kārayasi-.
9 Cks putto.
10 Ck rajāni-, Bd rajjanti taṃ rajjaṃ.
11 Cks thuṇan, Bd dhunnaṃ.
12 Cks supikena.
13 Ck aṃñaṃ, Bd aññā-.
[page 063]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 63
ahesuṃ, so bhayena maṃsaṃ chaḍḍetvā palāyi, M. taṃ disvā
cintesi: "ayaṃ chaḍḍetvā anapekho palāto, añño pi 'ssa sā-
miko na paññāyati, evarūpo anavajjo paṃsukūlapiṇḍapāto nāma
n'; atthi, paribhuñjissāma nan" ti so mattikāpattaṃ nīharitvā
taṃ maṃsakhaṇḍaṃ ādāya puñchitvā patte katvā udakaphā-
sukaṭṭhānaṃ gantvā paribhuñji1. Tato devī "sace esa rajjen'
atthiko bhaveyya evarūpaṃ jegucchaṃ paṃsumakkhitaṃ suna-
khucchiṭṭhakaṃ na khādeyya, na dān'; esa amhākan" ti2 cin-
tetvā "mahārāja evarūpaṃ jegucchaṃ khādasīti" ā. "Devi
tvaṃ andhabālatāya imassa piṇḍapātassa visesanaṃ3 na jānā-
sīti" tass'; eva4 patitaṭhānaṃ5 paccavekkhitvā amataṃ viya taṃ
paribhuñjitvā mukhaṃ vikkhāletvā hatthapāde dhovi. Tasmiṃ
khaṇe devī nindamānā6 ā.:
Ja_XXII.2(=539).154: Yo pi catutthe bhattakāle na bhuñje
ajaddhumāriva7 khudāya mīye,
na tv-eva8 piṇḍaṃ luḷitaṃ anariyaṃ
kulaputtarūpo sappuriso na seve,
ta-y-idaṃ na sādhu, ta-y-idaṃ na suṭṭhu,
sunakhucchiṭṭhakaṃ9 bhuñjase tvan ti. || Ja_XXII:274 ||
Ta. ajaddhumārivā10 'ti anāsakamaraṇam eva, luḷitan ti paṃsu-
makkhitaṃ, anariyan ti asundaraṃ, na seve ti nakāro paṭipucchanattho11,
i. v. h.: sace catutthe bhattakāle pi na bhuñjeyya khudāya12 mareyya, nanu
evaṃ sante pi kulaputtarūpo sappuriso evarūpaṃ piṇḍaṃ na tv-eva seveyyā 'ti,
na tayidan ti taṃ idaṃ13.
Mahāsatto āha:
Ja_XXII.2(=539).155: Na cāpi me Sīvalī14 so15 abhakkho
yaṃ hoti cattaṃ gihino sunakhassa16 vā,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -jituṃ ārabbhi.
2 Bd na khādeyya sace khādeyya sace khādeyya idānesa amhākaṃ sāmiko
na bhavissatīti.
3 Bd visesaṃ.
4 so Bd; Cks tassā.
5 so Bd; Cks patiṭṭhānaṭṭhānaṃ.
6 Bd nindhiyamānā.
7 so Cks; Bd anajuṭhamāriva; read: ajuṭṭhamā-r-iva?
8 so all three MSS.
9 Bd adds janaka; read: ucchiṭṭhakaṃ Janaka, omitting sunakh?
10 Bd ajuṭha-.
11 Bd -natte nipāto.
12 Cks add vā.
13 Bd adds tayā kataṃ.
14 Bd sivali.
15 Cks yo.
16 so all three MSS. for sunassa.
[page 064]
64 XXII. Mahānipāta.
ye keci bhogā idha dhammaladdhā
sabbo [so] bhakkho anavajjo1 ti vutto ti. || Ja_XXII:275 ||
Ta. abhakkho ti so piṇḍapāto mama abhakkho nāma na hoti, yaṃ
hotīti yaṃ gihino ca sunakhassa ca cattaṃ hoti taṃ paṃsukūlan nāma assā-
mikattā anavajjaṃ, ye kecīti tasmā aññe pi ye keci dhammaladdhā bhogā
sabbo so bhakkho anavajjo1 ti anu avayo2 punappuna olokiyamāno pi ana-
vayo3 paripuṇṇaguṇo anavajjo, adhammaladdhaṃ pana sahassagghaṇakam pi
jigucchanīyam eva.
Evan te aññamaññaṃ kathentā va nagaradvāraṃ pā-
puṇiṃsu. Tatra dārakesu kīḷantesu4 ekā kumārikā khuddaka-
kullakena5 vālikaṃ poṭheti6, tassā ekasmiṃ hatthe ekaṃ vala-
yaṃ ekasmiṃ dve, tāni aññamaññaṃ ghaṭṭenti, itaraṃ nissad-
daṃ. Rājā taṃ kāraṇaṃ ñatvā "Sīvali mama pacchato carati,
itthi7 nāma pabbajitassa malaṃ, ayaṃ pabbajitvāpi bhari-
yaṃ jahituṃ na sakkotīti garahanti pi maṃ, sac'; āyaṃ ku-
mārikā paṇḍitā bhavissati S-deviyā nivattanakāraṇaṃ kathes-
sati, imissā kathaṃ sutvā Sīvaliṃ uyyojessāmīti" cintetvā āha:
Ja_XXII.2(=539).156: Kumāriye8 upaseniye niccaṃ9 nigaḷamaṇḍike10
[kasmā] te eko bhujo janati eko11 na janatī bhujo ti. || Ja_XXII:276 ||
Ta. upaseniye ti mātaraṃ upagantvā sayanike12, nigaḷamaṇḍike13
ti agaḷitamaṇḍanena14 maṇḍanasīlike ti vadati, janatīti sanati15 saddaṃ karoti.
Kumārikā āha:
Ja_XXII.2(=539).157: Imasmiṃ [me] samaṇa hatthe paṭimukkā dunīdhurā16,
saṃghātā17 jāyate saddo, dutiyass'; eva sā gati. || Ja_XXII:277 ||
Ja_XXII.2(=539).158: Imasmiṃ [me] samaṇa hatthe paṭimukko ekanīdhuro18,
so adutiyo na janati19, munibhūto va20 tiṭṭhati. || Ja_XXII:278 ||
Ja_XXII.2(=539).159: Vivādamanto21 dutiyo, ken'; eko vivadissati,
tassa te saggakāmassa ekattam uparocatan22 ti. || Ja_XXII:279 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd anavayo.
2 Bd adds anu.
3 Cks anvayo.
4 Bd dārikāsu kīḷantisu.
5 Bd khuddakapālena.
6 Cks poṭhoti, Bd pappoṭeti.
7 Bd adds ca.
8 Ck -kāye, Bd -ke.
9 Cks omit niccaṃ.
10 Cks nihaḷa, Bd niggalamaṇḍite.
11 Bd adds te.
12 Bd sayanasile.
13 Bd niggalamaṇḍite.
14 Cks -ne.
15 Cks saṇati, Bd omits sa-.
16 Bd dunivarā.
17 Bd -ghaṭṭā.
18 Bd -nivaro.
19 Cks -eti
20 Bd ca.
21 so Cks for -matto? Bd -ppatto.
22 Bd -citu.
[page 065]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 65
Ta. dunīdhurā1 ti dve2 valayā3, saṃghātā4 ti saṃhananato saṃ-
ghaṭṭanato ti a., gatīti nipphatti, dutiyassa evarūpā nipphatti hotīti, so ti so
ekanidhuro5, muni bhūto vā6 'ti pahīnasabbakileso ariyapuggalo viya tiṭṭhati,
vivādamatto7 ti samaṇadutiyako nāma vivādasamaṇo8 hoti kalahaṃ karoti9
nānāgāhaṃ gaṇhāti, keneko ti ekako pana kena saddhiṃ vivadissati, ekatta-
muparocatan10 ti ekībhāvo te ruccatu, samaṇā nāma bhaginim pi ādāya na
caranti kim11 pana evaṃ uttamarūpadharaṃ bhariyaṃ12, ayan te antarāyaṃ
karissati, imaṃ nīharitvā ekako va samaṇadhammaṃ karohīti naṃ ovadi.
So tassā daharakumārikāya vacanaṃ sutvā paccayaṃ
labhitvā deviyā kathento āha:
Ja_XXII.2(=539).160: Suṇasī Sīvali gāthā kumāriyā paveditā,
pessikā maṃ garahittho, dutiyass'; eva sā gati. || Ja_XXII:280 ||
Ja_XXII.2(=539).161: Ayaṃ dvedhāpatho bhadde anuciṇṇo pathāvihi,
tesaṃ tvaṃ ekaṃ gaṇhāhi, aham ekaṃ punāparaṃ,
n'; eva13 maṃ tvaṃ pati me ti
māhaṃ bhariyā ti vā punā 'ti. || Ja_XXII:281 ||
Ta. kumāriyā ti kumārikāya kathitā, pessiyā ti sac'; āhaṃ r. kāreyyaṃ
esā me pessiyā vacanakārikā bhaveyya oloketum pi maṃ na visaheyya, idāni
pana attano pessaṃ14 viya dāsaṃ viya ca maṃñati15, dutiyasseva sā gatīti
maṃ ovadati16, anuciṇṇo ti anusaṃcarito, pathāvihīti pathikehi, ekan ti
tava ruccanakaṃ17 gaṇha ahaṃ pana tayā gahitāvasesaṃ aparaṃ gaṇhissāmi,
meva18 maṃ tvan ti Sīvali ito paṭṭhāya tvaṃ puna maṃ pati me ti mā
vada ahaṃ vā bhariyā me ti mā avacaṃ19.
Sā tassa vacanaṃ sutvā "deva tumhe uttamaṃ20 dak-
khiṇaṃ21 maggaṃ gaṇhatha ahaṃ vāman" ti vanditvā thokaṃ
gantvā sokaṃ sandhāretum asakkontī punāgantvā raññā saddhiṃ
ekato va nagaraṃ pāvisi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā upaḍḍhaṃ g. ā.:
Ja_XXII.2(=539).162: Imam eva kathaṃ kathentā22
Thūṇan23 nagaraṃ upāgamun24 ti. || Ja_XXII:282 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dunivarā.
2 Cks omit dve.
3 Bd -ghaṭṭā.
4 Cks add ti.
5 Bd so nivaro.
6 Cks cā.
7 Bd -ppatto, Cks -manto, Bs -matto.
8 Bd vivādamāpanno.
9 Cks kareti.
10 Ck -itan, Bd itun.
11 Bd kimmaṅgam.
12 Bd adds ādāya gacchanto.
13 so Cks for m'; eva? Bd mā vaca.
14 Bd pessiyaṃ.
15 Ck ma maṃ, Cs ca maṃ.
16 Cks ti ovadīti.
17 Bd adds maggaṃ.
18 Bd mā ca.
19 Bd nāvacaṃ.
20 all three MSS. -mā.
21 Bd -ṇa.
22 Cks kathayantā.
23 Bd dhuna, Cks add nāma.
24 all three MSS. nagarūpa-.
[page 066]
66 XXII. Mahānipāta.
Ta nagarūpāgamun ti nagaraṃ paviṭṭhā.
Pavisitvā ca pana M. piṇḍāya caranto usukārassa geha-
dvāraṃ patto, Sīvalī pi ekamante aṭṭhāsi, tasmiṃ samaye
usukāro aṅgārakapalle usuṃ tāpetvā kañjikena temetvā ekaṃ
akkhiṃ nimīletvā1 eken'2 olokento ujuṃ karoti. Taṃ disvā
M. cintesi: "sac'; āyaṃ paṇḍito bhavissati mayhaṃ etaṃ kāra-
ṇaṃ kathessati, pucchissāmi nan" ti upasaṃkami.
Tam atthaṃ pakāsento S. ā.:
Ja_XXII.2(=539).163: Koṭṭhake usukārassa bhattakāle upaṭṭhite3
tatra ca so usukāro ekañ ca cakkhu niggayha
jimham ekena pekkhatīti. || Ja_XXII:283 ||
Ta. koṭṭhake ti bhikkhave so rājā attano bhattakāle upaṭṭhite4 usukā-
rassa koṭṭhake aṭṭhāsi, tatra cā 'ti tasmiñ ca koṭṭhake, niggayhā 'ti ni-
mīletvā, jimhamekenā 'ti eken'; akkhinā vaṃkaṃ pekkhati.
Atha naṃ Mahāsatto āha:
Ja_XXII.2(=539).164: Evan no sādhu passasi5, usukāra suṇohi me,
yad ekaṃ cakkhuṃ niggayha jimham ekena pekkhasīti. || Ja_XXII:284 ||
T. a.: samma usukāra evan nu tvaṃ sādhu passasi yaṃ ekaṃ nimīletvā
eken'; akkhinā vaṃkaṃ pekkhasīti.
Ath'; assa so kathento āha:
Ja_XXII.2(=539).165: Dvīhi samaṇa cakkhūhi visālaṃ viya khāyati,
asampatvā paraṃ liṅgaṃ n'; ujjubhāvāya kappati. || Ja_XXII:285 ||
Ja_XXII.2(=539).166: Ekañ ca cakkhuṃ niggayha jimham ekena pekkhato6
sampatvā paramaṃ7 liṅgaṃ ujjubhāvāya kappati. || Ja_XXII:286 ||
Ja_XXII.2(=539).167: Vivādamatto8 dutiyo, ken'; eko vivadissati,
tassa te saggakāmassa ekattam uparocatan9 ti. || Ja_XXII:287 ||
Ta. visālaṃ viyā 'ti vitthiṇṇaṃ viya hutvā khāyati, as -- liṅgan ti
parato vaṃkaṭṭhānaṃ appatvā, nujjubhāvāyā 'ti na ujubhāvāya, i. v. h.: visāle
khāyamāne parato ujuṭṭhānaṃ10 na pāpuṇeyyā 'ti, tasmiṃ asampatte adissamāne
ujukabhāvāya kiccaṃ na kappati na sampajjatīti, sampatvā ti cakkhunā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nimmiletvā, Cks ummī-.
2 Bd ekena akkhinā.
3 so all three MSS.
4 Ck -ṭṭhake, Cs -ṭṭhate.
5 Ck Bd -ti, Cs passa.
6 Bs -ko.
7 Cks paraṃ.
8 Bd -ppatto.
9 Bd -rocitu.
10 Bd adds vā vaṅkaṭhāna vā.
[page 067]
2. Mahājanakajātaka. (539.) 67
patvā disvā ti a., vivādamatto1 ti yathā dutiye akkhimhi ummīlite liṅgaṃ
na paññāyati vaṃkaṭṭhānaṃ ujuṃ ujukaṭṭhānam pi vaṃkaṃ paññāyatīti vivādo
hoti evaṃ samaṇassa pi dutiyo vivādamatto2.
Evam assa so ovādaṃ datvā tuṇhi ahosi. M. pi piṇḍāya
caritvā missakabhattaṃ saṃkaḍḍhitvā nagarā nikkhamma uda-
kaphāsukaṭṭhāne nisīditvā kattabbakicco pattaṃ thavikāya
osāretvā3 Sīvaliṃ āmantetvā āha:
Ja_XXII.2(=539).168: Suṇasī Sīvali gāthā usakārena paveditā,
pessiyā4 maṃ garahittho, dutiyass'; eva sā gati. || Ja_XXII:288 ||
Ja_XXII.2(=539).169: Ayaṃ dvedhāpatho bhadde anuciṇṇo pathāvihi,
tesaṃ tvaṃ ekaṃ gaṇhāhi, aham ekaṃ punāparaṃ,
n'; eva5 maṃ tvaṃ pati me ti
māhaṃ bhariyā ti vā punā 'ti. || Ja_XXII:289 ||
Ta. suṇasīti sutā te tā gāthā, pessiyā man ti idaṃ pana kumārikāya
ovādam eva sandhāyāha.
Sā kira "neva5 maṃ tvan" ti vuttāpi6 Mahāsattaṃ anu-
bandhi yeva, rājānaṃ nivattetuṃ na sakkoti, mahājano anu-
bandhati. Tato pana aṭavi na dūre hoti, M. nīlavanarājiṃ
disvā taṃ nivattetukāmo hutvā gacchanto yeva maggasamīpe
muñjatiṇaṃ addasa, tato isikaṃ7 luñcitvā "passa Sīvali, ayaṃ8
idha puna ghaṭetuṃ na sakkā, evam eva9 puna mayhaṃ tayā
saddhiṃ saṃvāso nāma ghaṭetuṃ na sakko" ti vatvā imaṃ
upaḍḍhagātham āha:
Ja_XXII.2(=539).170: Muñjā v'; isikā pavaḷhā10 ekā vihara Sīvalīti. || Ja_XXII:290 ||
Ta. ekā -- Sīvalīti ahaṃ ekībhāvena viharissāmi, tvam pi ekā va viharā
'ti tassā ovādam adāsi.
Sā taṃ sutvā "ito dāni paṭṭhāya n'; atthi mayhaṃ Mahā-
janakanarindena saddhiṃ saṃvāso" ti sokaṃ dhāretuṃ asak-
kontī ubhohi hatthehi uraṃ paharitvā asaññī hutvā mahā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ppatto.
2 Bd -ppatto vivādāpanno etc. vide supra p. 65,4
3 Cks osāpetvā.
4 Cks -yo.
5 Bd mā vaca.
6 Bd vutte.
7 Cks -kā.
8 Bd imaṃ.
9 Cks evamevaṃ.
10 so Cks; Bd pabyuḷha?
[page 068]
68 XXII. Mahānipāta.
magge pati. M. tassā asaññībhāvaṃ ñatvā padaṃ vikopetvā
araññaṃ pāvisi. Amaccā āgantvā tassā sarīraṃ1 udakena
siñcitvā hatthapāde parimajjitvā2 saññaṃ labhāpesuṃ. Sā
"tātā kuhiṃ rājā" ti pucchi. "Nanu tumhe va jānāthā" 'ti3.
"Upadhāretha tātā" ti4. Ito c'; ito ca dhāvitvā na passiṃsu.
Sā mahāparidevaṃ paridevitvā rañño ṭhitaṭṭhāne cetiyaṃ kā-
retvā gandhamālādīhi pūjetvā nivatti. M. pi Himavantaṃ
pavisitvā sattāhabbhantare yeva abhiññā ca samāpattiyo ca
nibbattetvā puna manussapathaṃ nāgami. Devī pi usukārena
saddhiṃ kathitaṭṭhāne kumārikāya saddhiṃ k-ṭṭhāne maṃsa-
paribhojanaṭṭhāne Migājinena saddhiṃ k-ṭṭhāne Nāradena sad-
dhiṃ k-ṭṭhāne ti sabbaṭṭhānesu cetiyāni kāretvā gandhamālā-
dīhi pūjetvā senaṅgaparivutā Mithilaṃ patvā ambuyyāne
puttassa abhisekaṃ kāretvā taṃ senaṅgaparivutaṃ nagaraṃ
pesetvā5 sayaṃ isipabbajjaṃ pabbajitvā tatth'; eva uyyāne
vasantī kasiṇaparikammaṃ katvā jhānaṃ nibbattetvā Brahma-
loka-parāyanā ahosi.
S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi T. mahābhinikkha-
manaṃ nikkhanto yevā" 'ti vatvā j. s,: "Tadā samuddadevatā Uppala-
vaṇṇā ahosi, Nārado Sāriputto, Migājino Moggallāno, kumārikā Khemā
bhikkhunī, usukāro Ānando, Sīvalī Rāhulamātā, Dīghāvukumāro Rāhulo,
mātāpitaro mahārājakulāni, Mahājanakanarindo pana aham evā" 'ti.
Mahājanakajātakaṃ.
3. Sāmajātaka.
Ko nu maṃ usunā vijjhīti. Idaṃ S. J. v. ekaṃ mātiposa-
kaṃ bhikkhuṃ ā. k. Sāvatthiyaṃ kira aṭṭhārasakoṭivibhavass'; ekassa
seṭṭhikulassa ekaputtako ahosi mātāpitunnaṃ piyo manāpo. So eka-
divasaṃ pāsādatalaṃ gato sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā vīthiṃ olokento
gandhamālādihatthaṃ6 mahājanaṃ dhammasavanatthāya Jetavanaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -re.
2 Cks -maddetvā.
3 Bd adds ahaṃsu sā.
4 Bd adds te.
5 Bd pavisetvā.
3. Cfr. Cariyā-P. p. 101. Alwis, Attanag. 167. Indian Antiq March 1875
p. 91. J.R.A. Soc. 1871. p.173 Rāmāyaṇa ed. Schlegol II. 63.
6 Cks -ā.
[page 069]
3. Sāmajātaka. (540.) 69
gacchantaṃ disvā "aham pi gamissāmīti1" gandhamālādīni gāhāpetvā
vihāraṃ gantvā vatthabhesajjapānakāni saṃghassa dāpetvā gandha-
mālādīhi ca2 Bhagavantaṃ pūjetvā ekamantaṃ nisinno. Dhammaṃ
sutvā kāmesu ādīnavaṃ3 pabbajjāya ca ānisaṃsaṃ sallakkhetvā parisāya
uṭṭhitāya Bh-taṃ pabbajjaṃ yācitvā "mātāpitūhi ananuññātaṃ Tathā-
gatā na pabbājentīti" {sutvā} gantvā sattāhaṃ nirāhāro mātāpitaro
anujānāpetvā āgantvā pabbajjaṃ yāci. So ekaṃ bhikkhuṃ āṇāpesi4,
so taṃ pabbājesi, tassa pabbajitassa mahālābhasakkāro nibbatti, so
ācariyupajjhāye ārādhetvā laddhupasampado pañca vassāni dhammaṃ
pariyāpuṇitvā "ahaṃ idhākiṇṇo viharāmi, na me taṃ patirūpan" ti
araññavāse vipassanadhuraṃ pūretukāmo upajjhāyassa santike kam-
maṭṭhānaṃ gahetvā ekaṃ paccantagāmaṃ gantvā araññe vihāsi, so
tattha vipassanaṃ paṭṭhapetvā dvādasa vassāni ghaṭento vāyamanto
visesaṃ nibbattetuṃ na sakkhi. Mātāpitaro pi 'ssa gacchante gac-
chante kāle duggatā ahesuṃ, ye pi nesaṃ khettaṃ vā vaṇijjaṃ vā
payojesuṃ te "imasmiṃ kule putto vā bhātā vā iṇaṃ codetvā gaṇhanto
nāma n'; atthīti" attano attano hatthagataṃ gahetvā yathāruciṃ palā-
yiṃsu, gehe dāsakammakarādayo pi hiraññasuvaṇṇādīnī gahetvā palā-
yiṃsu, aparabhāge dve janā kapaṇā5 hutvā hatthe udakasecanakam pi
alabhitvā gehaṃ vikkiṇitvā agharā hutvā kāruññabhāvappattā pilotika-
nivāsanā kapālahatthā bhikkhāya cariṃsu. Tasmiṃ kāle eko bhikkhu
Jetavanā nikkhamitvā tassa vasanaṭṭhānaṃ āgamāsi6, so taṃ āgantu-
kavattaṃ katvā sukhaṃ nisinno "kuto āgat'; atthā" 'ti pucchitvā
"J-vanā" ti vutte Satthu c'; eva mahāsāvakādīnañ ca ārogyaṃ puc-
chitvā mātāpitunnaṃ pavattiṃ pucchi: "bhante Sāvatthiyaṃ asu-
kassa nāma seṭṭhikulassa ārogyan" 'ti, "āvuso mā tassa kulassa pa-
vattiṃ pucchīti", "kiṃ bhante" ti, "āvuso tassa kira kulassa eko va
putto, so sāsane7 pabbajito, tassa pabbajitakālato paṭṭhāya etaṃ8
kulaṃ parikkhīṇaṃ, idāni dve janā paramakāruṇṇataṃ pattā bhikkhāya
carantīti". So tassa vacanaṃ suṇanto sabhāvena saṇṭhātuṃ nāsakkhi,
assupuṇṇehi akkhīhi rodituṃ ārabhi, "āvuso kiṃ rodasīti" ca vutte
"bhante te mayhaṃ mātāpitaro, ahaṃ tesaṃ putto" ti, "āvuso tava
m-ro taṃ nissāya vināsaṃ pattā9, gaccha te paṭijaggāhīti". So "ahaṃ
dvādasa vassāni ghaṭento vāyamanto maggaṃ vā phalaṃ vā nibbattetuṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dhammaṃ suṇissamiti mahāpitaro vanditvā.
2 Cks -lādīni.
3 all three MSS. ādi-.
4 Ck anā-, Cs ānā-.
5 Cks omit ka-.
6 Cs Bd a-.
7 Bd buddhasāsane.
8 Cks evañcevaṃ.
9 Cks add ti.
[page 070]
70 XXII. Mahānipāta.
nāsakkhiṃ, abhabbo bhavissāmi, kim me pabbajjāya, gihī hutvā m-ro
posetvā dānaṃ datvā saggaparāyano bhavissāmīti" cintetvā arañña-
vāsaṃ tassa therassa niyyādetvā punadivase1 nikkhamitvā anupubbena2
Sāvatthito avidūre Jetavanapiṭṭhivihāraṃ pāpuṇi. Tattha dve maggā3:
eko J-vanaṃ gacchati eko Sāvatthiṃ4. So tattha ṭhatvā "kin nu
kho paṭhamaṃ mātāpitaro passāmi5 udāhu Dasabalan" ti cintetvā "mayā
m-ro ciradiṭṭhapubbā, ito paṭṭhāya pana me Buddhadassanaṃ dulla-
bhaṃ bhavissati, ajja Sammāsambuddhaṃ disvā dh. sutvā sve pāto va
m-ro passissāmīti6" Sāvatthimaggaṃ pahāya sāyaṇhasamaye7 J-vanaṃ
pāvisi. Taṃ divasaṃ pana S. paccūsakāle lokaṃ volokento imassa
kulaputtassa upanissayaṃ8 addasa, so tassa āgamanakāle Mātiposaka-
suttena9 mātāpitunnaṃ guṇaṃ vaṇṇesi. So bhikkhuparisante ṭhatvā
dhammakathaṃ suṇanto cintesi: "ahaṃ ‘gihī hutvā m-ro paṭijag-
gituṃ sakkomīti10, S. pana ‘pabbajitaputto va upakārako nāma'; 'ti
vadati, sv-āhaṃ11 S-raṃ adisvā gato12, evarūpāya pabbajjāya pari-
hīno assaṃ13, idāni pana gihī ahutvā pabbajito va samāno m-ro
posessāmīti" so salākaṃ gahetvā salākabhattañ c'; eva salākayāguñ
ca gaṇhitvā dvādasa vassāni araññe vuttaṃ14 bhikkhupārājikaṃ patto
viya ahosi. So pāto va Sāvatthiṃ pāpetvā15 "kin nu kho paṭhamaṃ
yāguṃ gaṇhāmi udāhu16 m-ro passissāmīti" cintetvā "kapaṇānaṃ17
santikaṃ tucchahatthena gantuṃ ayuttan" ti yāguṃ gahetvā va etesaṃ
purāṇagehadvāraṃ gato, m-ro yāgubhikkhaṃ caritvā parabhittiṃ18 upa-
gantvā nisinnake disvā uppannasoko assupuṇṇehi nettehi tesaṃ avidūre
aṭṭhāsi. Te taṃ disvāpi na sañjāniṃsu, ath'; assa mātā "bhikkhat-
thāya ṭhito bhavissatīti" saññāya "bhante tumhākaṃ dātabbayuttakaṃ
n'; atthi, aticchathā" 'ti āha, so tassā kathaṃ sutvā hadayapūraṃ
sokaṃ gahetvā assupuṇṇehi nettehi tatth'; eva aṭṭhāsi, dutiyam pi
tatiyam pi vuccamāno pi aṭṭhāsi yeva, ath'; assa pitā mātaraṃ ā.:
"gaccha jātaputto19 nu ko te eso" ti, sā uṭṭhāya gantvā sañjānitvā
pādamūle patitvā paridevi, pitāpi 'ssa tath'; eva akāsi, mahantaṃ kā-
ruññaṃ ahosi. So pi m-ro disvā sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkonto
assūni pavattesi, so sokaṃ adhivāsetvā "mā cintayittha, ahaṃ vo
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds araññā.
2 Bd adds gacchanto.
3 Bd adds ahesuṃ tesu.
4 Cks -iyaṃ.
5 Bd passisāmi.
6 Bd adds sallakkhetvā.
7 Cks sāyanha-.
8 Bd -yasampattiṃ.
9 Ck -puttena.
10 Cks add cintesi.
11 Bd sacāhaṃ.
12 Cks add assaṃ.
13 Bd bhaveyyaṃ.
14 so Cks; Bd vuttha.
15 so Cs; Ck pāpesitvā, Bd pāvīsitvā.
16 Cks omit udāhu.
17 Bd adds mātāpitūnaṃ.
18 Cks pari-.
19 Ck jāna-, Bd gaccha bhadde jānāhi putto.
[page 071]
3. Sāmajātaka. (540). 71
posessāmīti" m-ro assāsetvā yāguṃ pāyetvā ekamante nisīdā-
petvā puna bhikkhaṃ āharitvā te bhojetvā attano bhikkhaṃ pariye-
sitvā tesaṃ santikaṃ gantvā puna bhattena pucchitvā bhattakiccaṃ
katvā te ekamante nivāsaṃ akāsi. So tato paṭṭhāya iminā niyāmena
m-ro paṭijaggati, attanā laddhāni pakkhikabhattādīni pi tesaṃ datvā
sayaṃ piṇḍāya caritvā1 labhamāno bhuñjati, vassāvāsikam pi annaṃ2
yaṃ kiñci labhitvā tesaṃ yeva deti, tehi paribhuttajiṇṇapilotikaṃ3
aggaḷaṃ datvā4 rañjitvā5 sayaṃ paribhuñjati, bhikkhaṃ labhana-
divasaṃ6 pan'; assa appaṃ7 alabhanadivasāni8 bahūni9 ahesuṃ, nivā-
sanapārupanaṃ atilūkhaṃ hoti. So m-ro paṭijagganto va aparabhāge
kiso uppaṇḍuppaṇḍukajāto ahosi, atha naṃ sandiṭṭhasambhattā10 puc-
chiṃsu: "āvuso pubbe tava sarīravaṇṇo sobhati idāni pana uppaṇ-
ḍuppaṇḍukajāto si, vyādhi nu kho te uppanno" ti, so "n'; atthi me
āvuso vyādhi palibodho pana me atthīti" taṃ pavattiṃ ārocesi.
"Āvuso S. saddhādeyyaṃ vinipātetuṃ na deti, tvaṃ saddhādeyyaṃ
gahetvā gihīnaṃ dadamāno ayuttaṃ karosīti". So tesaṃ kathaṃ
sutvā lajjito oliyyi11. Te tattakenāpi atuṭṭhā gantvā "asuko nāma
bhante bhikkhu saddhādeyyam vinipātetvā gihī12 posetīti" Satthu
ārocesuṃ. S. taṃ kulaputtaṃ pakkosāpetvā "saccaṃ kira tvaṃ
bhikkhu saddhādeyyaṃ gahetvā gihī13 posesīti" pucchitvā "saccam
bhante" ti vutte S. tassa taṃ sukiriyaṃ vaṇṇetukāmo attano ca
pubbacariyaṃ pakāsetukāmo hutvā "gihī13 bhikkhu posento ke14
posesīti15" pucchi, "m-ro bhante" ti, tato S. tassa ussāhaṃ jane-
tukāmo hutvā "sādhu sādhū" 'ti tikkhattuṃ sādhukāraṃ datvā "tvaṃ
mayā gatamagge ṭhito, ahaṃ pubbe16 cariyaṃ caranto m-ro posesin"
ti ā. So bhikkhu ussāhaṃ paṭilabhi. S. tāya pubbacariyāya āvi-
karaṇatthaṃ bhikkhūhi yācito a. ā.:
Atīte Bārāṇasito avidūre nadiyā orimatīre eko nesādagāmo
ahosi paratīre eko, ekekasmiṃ pañca pañca kulasatāni vasanti,
dvīsu pi gāmesu dve nesādajeṭṭhakā sahāyā, te daharakāle yeva
katikaṃ kariṃsu: "sace amhesu ekassa dhītā hoti ekassa
putto17 tesaṃ āvāhavivāhaṃ hotū" 'ti. Atha orimatīragāma-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks add ya.
2 Cks add pi.
3 Bd adds gahetvā.
4 so Ck; Bd katvā, Cs anvā.
5 Bd raj-.
6 Bd labhamānadivasaṃ, Cks labhanadivasehi.
7 Cks omit appaṃ.
8 Cks alabhanadivasā, Bd appaṃ alabhamāna divasāni.
9 Cks bahū.
10 Bd adds bhikkhu.
11 Bd ohiyi.
12 Ck gihi, Bd gihinaṃ.
13 Ck -i, Bd -ino.
14 Cks ko.
15 Cks posehīti.
16 Bd pubba.
17 Cks -ā.
[page 072]
72 XXII. Mahānipāta.
vāsinesādajeṭṭhakassa gehe putto jāyi, jātakkhaṇe c'; assa du-
kūlena paṭiggahitattā Dukūlako t'; eva nāmaṃ kariṃsu, ita-
rassa gehe dhītā jāyi, tassā paratīre jātattā Pārikā ti nāmaṃ
kariṃsu, te ubho pi abhirūpā ahesuṃ suvaṇṇavaṇṇā, nesādakule
jātāpi pāṇātipātan nāma na kariṃsu. Aparabhāge solasavassa-
kaṃ Dukūlakumāraṃ mātāpitaro āhaṃsu: "putta kumārikan
te ānessāmā" 'ti, so pana1 Brahmalokā āgato suddhasatto
ubho kaṇṇe pidhāya "na me gharāvāsen'; attho, mā evarūpaṃ
avacutthā" 'ti vatvā yāvatatiyaṃ vuccamāno pi na icchi yeva.
Pārikakumārikāpi "amma amhākaṃ sahāyassa putto atthi abhi-
rūpo suvaṇṇavaṇṇo, tassa taṃ dassāmā" 'ti mātāpitūhi vuttā
tath'; eva vatvā kaṇṇe pidahi, sāpi Brahmalokato āgatā. Du-
kūlakumāro tassā rahassena sāsanaṃ pahiṇi "sace kira methu-
nadhammena atthikā aññassa gehaṃ gaccha2, mama methune
chando n'; atthīti", sāpi tassa tath'; eva sāsanaṃ pesesi. Tesaṃ
anicchamānānam yeva āvāhavivāhaṃ kariṃsu. Te ubho pi
kilesasamuddaṃ anotaritvā dve Mahābrahmāno viya ekato
vasiṃsu. D-kumāro macchaṃ vā migaṃ vā na māreti, anta-
maso āhaṭaṃ maṃsam pi na vikkiṇāti. Atha naṃ m-ro va-
diṃsu: "tāta tvaṃ nesādakule nibbattitvā n'; eva gharāvāsaṃ
icchasi na pāṇavadhaṃ karosi, kin nāma karissasīti". "Amma
tāta tumhesu anujānantesu ajj'; eva pabbajissāmā3" 'ti. "Tena
hi gacchathā4" 'ti dve pi jane uyyojesuṃ. Te m-ro vanditvā
nikkhamma Gaṅgātīre Himavantaṃ pavisitvā yasmiṃ ṭhāne
Migasammatā nāma nadī Himavantato otaritvā Gaṅgaṃ pattā
taṃ ṭhānaṃ gantvā Gaṅgaṃ pahāya Migasammatābhimukhā
abhirūhiṃsu. Tasmiṃ khaṇe {Sakkabhavanaṃ} uṇhākāraṃ das-
sesi, Sakko taṃ kāraṇaṃ ñatvā Vissakammaṃ āmantetvā
"tāta Vissakamma dve mahāpurisā nikkhamitvā Himavantaṃ
paviṭṭhā, nivāsanaṭṭhānaṃ tesaṃ laddhuṃ vaṭṭati, Mi-nadiyā
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit so pana.
2 Cks gacchatu, Bd gaccheyyāhi.
3 Cks -mīti.
4 Cks gacchāmā, Bd pabbājethā.
[page 073]
3. Sāmajātaka. (540) 73
aḍḍhakosantare1 etesaṃ paññasālañ ca pabbajitaparikkhāre ca
māpetvā ehīti" ā. So "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā Mūgapakkha-
jātake āgatanayen'; eva sabbaṃ saṃvidahitvā amanāpasadde
mige palāpetvā ekapadikajaṃghamaggaṃ māpetvā sakaṭṭhānam
eva gato. Te pi taṃ maggaṃ disvā tena assamapadaṃ pāpu-
ṇiṃsu. Dukūlapaṇḍito paṇṇasālaṃ pavisitvā {pabbajitaparikkhāre}
disvā "Sakkena mayaṃ dinnā2" ti Sakkadattiyabhāvaṃ ñatvā
sāṭakaṃ omuñcitvā rattavākacīvaraṃ nivāsetvā pārupitvā ajinaṃ
aṃse katvā jaṭāmaṇḍalaṃ bandhitvā isivesaṃ gahetvā Pāri-
yāpi3 pabbajjaṃ datvā ubho kāmāvacaramettaṃ bhāventā4 tattha
paṭivasiṃsu. Tesaṃ mettānubhāvena sabbe migapakkhino añña-
maññaṃ mettacittam eva paṭilabhiṃsu, na koci kassaci5 vi-
heṭheti. Pārī6 pānīyaṃ paribhojaniyaṃ āharati assamapadaṃ
sammajjati sabbakiccāni karoti, ubho pi phalāphalam āharitvā
paribhuñjitvā attano attano paṇṇasālaṃ pavisitvā samaṇa-
dhammaṃ karontā7 vāsaṃ kappayiṃsu. Sakko tesaṃ upaṭṭhā-
naṃ āgacchati. So ekadivesaṃ olokento "imesaṃ cakkhūni
parihāyissantīti" antarāyaṃ disvā D-paṇḍitaṃ upasaṃkamitvā
vanditvā ekamantaṃ nisīditvā evam ā.: "bhante tumhākaṃ
antarāyo paññāyati, paṭijagganakaṃ puttaṃ laddhuṃ vaṭṭati,
lokadhammaṃ patisevathā8" 'ti ā. "Sakka kin nām'; etaṃ
kathesi, mayaṃ agāramajjhe pi etaṃ lokadhammaṃ pahāya
puḷavagūtharāsiṃ viya jigucchimha, idāni araññaṃ pavisitvā
isipabbajjaṃ pabbajitvā9 kathaṃ evarūpaṃ karissāmā" 'ti.
"Bhante sace na evaṃ karotha Pāritāpasiyā10 utunikāle nā-
bhiṃ hatthena parāmaseyyāthā" 'ti. M. "idaṃ sakkā kātun"
ti sampaṭicchi. Sakko taṃ vanditvā sakaṭṭhānam eva gato.
M. pi taṃ kāraṇaṃ Pāriyā ācikkhitvā tassā utunikāle nābhiṃ
parāmasi. Tadā B. devalokā cavitvā tassā kucchimhi paṭi-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ghosa-.
2 Cks diṭṭhā.
3 Bd pārikāyāpi.
4 Cks -to, Bd -etvā.
5 Bd kiñci.
6 Cks pāri, Bd pārikā.
7 Ck kārento, Cs Bd karonto.
8 Bd paṭisevethā.
9 Cks -itā.
10 Bd pārikāya tā-.
[page 074]
74 XXII. Mahānipata.
sandhiṃ gaṇhi. Sā dasamāsaccayena suvaṇṇaṃ puttaṃ vijāyi,
ten'; ev'; assa Suvaṇṇasāmo ti nāmaṃ kariṃsu. Pāriyāpi
pabbatantare kinnariyo dhātikiccaṃ kariṃsu. Te ubho pi
B-aṃ nahāpetvā paṇṇasālāya nipajjāpetvā phalāphalatthāya
gacchanti. Tasmiṃ khaṇe kinnarā kumāraṃ gahetvā kandarā-
disu nahāpetvā pabbatamatthakaṃ āruyha nānāpupphehi alaṃ-
karitvā haritālamanosilādīhi1 tilake katvā ānetvā paṇṇasālāya
nipajjāpenti. Pārī2 āgantvā puttaṃ thaññaṃ pāyeti. Taṃ
aparabhāge vaḍḍhitvā solasavassuddesikaṃ pi3 anurakkhantā
mātāpitaro paṇṇasālāya nisīdāpetvā sayam eva vanamūlaphalā-
phalatthāya gacchanti. M. "kadāci kocid eva antarāyo bha-
veyyā" 'ti tesaṃ gatamaggaṃ sallakkheti. Ath'; ekadivasaṃ
tesaṃ vanamūlaphalāphalaṃ ādāya sāyaṇhasamaye4 nivattan-
tānaṃ assamapadato avidūre mahāmegho uṭṭhahi, te ekaṃ
rukkhamūlaṃ pavisitvā vammikamatthake aṭṭhaṃsu, tassa
abbhantare āsīviso atthi, tesaṃ sarīrato sedagandhamissakaṃ
udakaṃ otaritvā tassa nāsāpuṭaṃ pāvisi, so kujjhitvā nāsā-
vātena pahari, dve pi andhā hutvā aññamaññaṃ na passiṃsu.
D-paṇḍito Pāriṃ āmantetvā "Pāri5 mama cakkhūni parihīnāni,
na taṃ passāmīti" ā., sāpi tath'; evāha, te "n'; atthi no dāni
jīvitan" ti maggaṃ apassantā paridevamānā vicariṃsu. "Kiṃ
pana tesaṃ pubbakamman" 'ti. Taṃ kira pubbe vejjakulaṃ
ahosi6, atha so vejjo ekassa mahaddhanassa purisassa akkhi-
rogaṃ paṭijaggi, so tassa kiñci na dāpesi, vejjo kujjhitvā bhari-
yāya ārocetvā "kiṃ karomā" 'ti ā., sāpi kujjhitvā "na no tassa
santike dhanen'; attho7, bhesajjaṃ tassa vatvā ekaṃ yogaṃ
datvā akkhīni kāṇāni karohīti" ā., so "sādhū" 'ti tassā va-
canaṃ sampaṭicchitvā tathā akāsi, tesaṃ ubhinnam pi iminā
kammena cakkhūni andhāni jāyiṃsu8. Atha M. cintesi "mama
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -lāhi.
2 Bd parikā.
3 Cks add taṃ.
4 Cks sāyanha-.
5 Bd pārike.
6 Bd te kira pubbe vajjakūle ahesuṃ.
7 Bd santakenattho.
8 so Bd; Cks te ubbho pi iminā kammena cakkhūni jīyiṃsu.
[page 075]
3. Sāmajātaka. (540). 75
m-ro aññesu divasesu imāya velāya āgacchanti, idāni tesaṃ
pavattiṃ na jānāmi, paṭimaggaṃ gamissāmīti" paṭimaggaṃ
gantvā saddam akāsi, te tassa saddaṃ sañjānitvā paṭisaddaṃ
katvā puttasinehena "tāta Sāma1 idha paripantho atthi, mā
āgamīti" vadiṃsu, atha nesaṃ "tena hi imaṃ gahetvā ethā"
'ti dīghalaṭṭhiṃ adāsi, te laṭṭhikoṭiyaṃ gahetvā tassa santikaṃ
āgamiṃsu, atha ne "kena vo kāraṇena cakkhūni vinaṭṭhānīti"
pucchi, "tāta mayaṃ deve vassante rukkhamūle vammika-
matthake ṭhitā, tena kāraṇenā" 'ti, so sutvā va aññāsi:
"tattha āsīvisena bhavitabbaṃ, tena kuddhena nāsāvāto vis-
saṭṭho bhavissatīti" so m-ro disvā rodi c'; eva hasi ca, atha
nan te pucchiṃsu: "kasmā tāta rodi kasmā hasīti", "amma
tāta tumhākaṃ daharakāle yeva cakkhūni vinaṭṭhānīti rodiṃ,
idāni paṭijaggissāmīti hasiṃ, mā cintayittha, ahaṃ vo paṭi-
jaggissāmīti" so m-ro assamapadaṃ ānetvā tesaṃ rattiṭ-
ṭhānadivaṭṭhānesu caṃkame paṇṇasālāya vaccaṭṭhāne passā-
vaṭṭhāne ti sabbaṭṭhānesu rajjuke bandhi, tato paṭṭhāya te
assame ṭhapetvā vanamūlaphalāni āharati, pāto va nesaṃ va-
sanaṭṭhānaṃ sammajjati, Mi-nadiṃ gantvā pānīyaṃ āharati,
paribhojanīyaṃ upaṭṭhapeti, dantakaṭṭhamukhodakādiṃ katvā
madhuraphalāphalaṃ deti, tehi mukhe vikkhālite sayaṃ pari-
bhuñjati, paribhuñjitvā m-ro vanditvā migagaṇaparivuto phalā-
phalatthāya araññaṃ pavisitvā pabbatantare kinnaraparivāro
phalāphalaṃ gahetvā sayaṇhavelāyaṃ2 āgantvā ghaṭe3 udakaṃ
āharitvā tāpetvā uṇhodakena nesaṃ yathāruciṃ nahāpanaṃ vā
pādadhovanaṃ vā katvā aṅgārakapallaṃ upanetvā gatte se-
detvā nisinnānaṃ phalāphalaṃ datvā pariyosāne sayam pi khā-
ditvā sesakaṃ ṭhapeti4, iminā niyāmena m-ro paṭijaggati.
Tasmiṃ samaye Bārāṇasiyaṃ Piliyakkho nāma rājā r. kāreti,
so migamaṃsalobhena mātaraṃ r. paṭicchāpetvā sannaddha-
pañcāvudho Himavantaṃ pavisitvā mige vadhitvā maṃsaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks yāma.
2 Cks sāyanha-.
3 Cs Bd -ena.
4 Ck -siti? Bd dhapesi.
[page 076]
76 XXII. Mahānipāta.
khādanto Migasammataṃ nadiṃ patvā anupubbena Sāmassa
pānīyagahaṇatitthaṃ patto migavalañjaṃ disvā maṇivaṇṇāhi
sākhāhi koṭṭhakaṃ katvā dhanuṃ ādāya visapītaṃ saraṃ
sannahitvā tattha nilīno acchi. M. pi sāyaṇhasamaye1 phalā-
phalaṃ āharitvā assamapade ṭhapetvā m-ro vanditvā "{nahātvā}
pānīyaṃ ādāya āgamissāmīti" ghaṭaṃ gahetvā migagaṇaparivuto
dve mige ekato katvā tesaṃ piṭṭhe pānīyaghaṭaṃ ṭhapetvā
hatthena gahetvā nadītitthaṃ agamāsi. Rājā koṭṭhake ṭhito
tathā āgacchantaṃ disvā "mayā ettakaṃ kālaṃ vicarantena
manusso nāma na diṭṭhapubbo, devo nu kho esa, nāgo nu kho
ti, sace kho panāhaṃ etaṃ upasaṃkamitvā pucchissāmi devo
ce ākāse uppatissati nāgo ce bhūmiyaṃ pavekkhati, na kho
panāhaṃ sabbakālaṃ Himavante yeva vasissāmi, Bārāṇasim
pi gamissāmi, tatra maṃ amaccā pucchissanti: ‘api nu kho te
mahārāja Himavante vasantena na kiñci acchariyaṃ diṭṭhapubban'
ti, ‘tatrāhaṃ2 evarūpo me satto diṭṭho'; ti vatvā ‘ko nām'; eso'
ti vutte sace ‘na jānāmīti'; vakkhāmi garahissanti maṃ, tasmā
etaṃ vijjhitvā dubbalaṃ katvā pucchissāmīti" cintesi, atha
tesu migesu paṭhamam eva otaritvā pānīyaṃ pivitvā uttiṇṇesu
Bo. uggahitavatto viya mahāthero saṇikaṃ udakaṃ otaritvā
paṭippassaddharato3 paccuttaritvā vākacīvaraṃ4 nivāsetvā ajina-
cammaṃ ekaṃsaṃ katvā pānīyaghaṭaṃ ukkhipitvā udakaṃ puñ-
jitvā {vāmaṃsakūṭe} ṭhapesi, tasmiṃ kāle5 "idāni vijjhituṃ samayo"
ti rājā visapītasaraṃ khipitvā M-aṃ dakkhiṇapasse vijjhi, saro
vāmapassena nikkhami, tassa viddhabhāvaṃ ñatvā migagaṇo
bhīto palāyi, Suvaṇṇasāmapaṇḍito pana viddho pi pānīyaghaṭaṃ
yathā vā tathā vā anusumbhitvā6 satiṃ paccupaṭṭhāpetvā saṇi-
kaṃ otāretvā vālukaṃ viyūhitvā ṭhapetvā disā vavatthapetvā
mātāpitunnaṃ vasanaṭṭhānadisābhāgena7 sīsaṃ katvā rajata-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs sāyanha-.
2 Cks tatrahaṃ.
3 Cs -rathe, Bd -ratho.
4 Bd rattavākacīraṃ.
5 Cks ṭhapanakāle.
6 so Ck; Cs anusamhitvā, Bd anavasumbhitvā.
7 Ck -ṭṭhānaṃbhāge, Cs -ṭṭhānabhāge.
[page 077]
3. Sāmajātaka. (540.) 77
paṭṭavaṇṇavālukāya suvaṇṇapaṭimā viya nipajjitvā satiṃ upaṭ-
ṭhapetvā "imasmiṃ Himavantapadese mama verino nāma n'
atthi, mama pi aññasmiṃ veraṃ nāma n'; atthīti" vatvā mu-
khena lohitaṃ chaḍḍetvā rājānam adisvā va g. ā.:
Ja_XXII.3(=540).1: Ko nu maṃ usunā vijjhi pamattaṃ udahārakaṃ,
khattiyo brāhmaṇo vesso ko maṃ viddhā nilīyasīti. || Ja_XXII:291 ||
Ta. pamattan ti mettābhāvanāya anupaṭṭhitasatiṃ, idaṃ hi so sandhāya
tasmiṃ khaṇe attānaṃ pamattaṃ nāma akāsi, viddhā ti vijjhitvā.
Evañ ca pana vatvā puna attano sarīramaṃsassa abhakkha-
sammatabhāvaṃ dassetuṃ g. ā.:
Ja_XXII.3(=540).2: Na me maṃsāni khajjāni, cammen'; attho na vijjati,
atha kena nu vaṇṇena viddheyyaṃ maṃ amaññathā 'ti || Ja_XXII:292 ||
dutiyaṃ g. vatvā tam eva nāmādivasena pucchanto:
Ja_XXII.3(=540).3: Ko vā tvaṃ kassa vā putto, kathaṃ jānemu taṃ mayaṃ,
puṭṭho me samma akkhāhi,
kiṃ maṃ viddhā nilīyasīti āha. || Ja_XXII:293 ||
Ta. amaññathā 'ti ayaṃ puriso kena kāraṇena maṃ vijjhitabbaṃ
amaññitthā 'ti a.
Taṃ sutvā rājā "ayaṃ mayā visapītena kaṇḍena1 vijjhitvā
pātito pi n'; eva maṃ akkosati na paribhāsati, hadayaṃ sam-
bāhanto viya piyavacanena samudācarati, gacchissāmi 'ssa
santikan" ti cintetvā gantvā santike ṭhito ā.:
Ja_XXII.3(=540).4: Rājāhaṃ asmi Kāsīnaṃ, Piliyakkho ti maṃ vidū,
lobhā raṭṭhaṃ pahatvāna migam esañ carām'; ahaṃ. || Ja_XXII:294 ||
Ja_XXII.3(=540).5: Issatthe c'; asmi kusalo daḷhadhammo ti vissuto,
nāgo pi me na muñceyya āgato usupātanan ti. || Ja_XXII:295 ||
Ta.2 rājāhamasmīti evaṃ kir'; assa3 ahosi, devāpi nāgāpi manussa-
bhāsam eva kathenti yeva, aham etaṃ devo vā nāgo vā manusso vā ti na
jānāmi, sace kujjheyya nāseyya cāpi maṃ rājā ti vutte kho pana abhāyanto
nāma n'; atthīti, tasmā attano tejaṃ4 jānāpetuṃ paṭhamaṃ rājāham asmīti ādim
ā., lobhā ti maṃsalobhena, migamesan ti mige esanto, dutiyagāthāya pi
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks khaṇ-, Bd sallena.
2 Cs tassa.
3 Bd adds vitakko.
4 Bd rājabhāvaṃ.
[page 078]
78 XXII. Mahānipata.
attano balaṃ dīpetukamo evam ā., ta. issatthe ti dhanusippe, daḷha-
dhammo ti daḷhadhanuṃ sahassatthāmaṃ dhanuṃ oropetuñ ca āropetuñ
ca samattho.
Iti attano balaṃ vaṇṇetvā tassa nāmagottaṃ pucchanto ā.:
Ja_XXII.3(=540).6: Tvañ ca kassa vā putto si, kathaṃ jānemu taṃ mayaṃ,
pituno attano cāpi nāmagottaṃ pavedayā 'ti. || Ja_XXII:296 ||
Ta. pavedayā 'ti kathaya.
Taṃ sutvā M. "sac'; āhaṃ ‘devanāgakinnarādisu khattiyā-
disu vā aññataro 'ham asmīti'; katheyyaṃ saddaheyy'; eva1 esa,
saccam eva kathetuṃ vaṭṭatīti" cintetvā ā.:
Ja_XXII.3(=540).7: Nesādaputto, bhaddan te, Sāmo iti maṃ ñātayo
āmantayiṃsu jīvantaṃ, sv-ājj'; ev'; ahaṃ2 gato saye. || Ja_XXII:297 ||
Ja_XXII.3(=540).8: Viddho 'smi puthusallena savisena yathā migo,
sakamhi lohite rāja passa semi paripluto. || Ja_XXII:298 ||
Ja_XXII.3(=540).9: Paṭicamma gataṃ3 sallaṃ passa vihāmi4 lohitaṃ,
āturo ty-ānupucchāmi: kiṃ maṃ viddhā nilīyasi. || Ja_XXII:299 ||
Ja_XXII.3(=540).10: Ajinamhi haññate dīpī, nāgo dantehi haññati,
atha kena nu vaṇṇena viddheyyaṃ5 mam amaññathā 'ti. || Ja_XXII:300 ||
Ta. jīvantan ti maṃ ito pubbe jīvamānaṃ ehi Sāma yāhi Sāmā 'ti
voharanti ñātayo Sāmā 'ti āmantayiṃsu, svājjevahaṃ2 gato ti so ahaṃ ajja
evaṃ gato maraṇamukhe appito, saye ti sayāmi, paripluto ti nimuggo,
paṭicammā6 ti paṭicamitvā7 vāmapassena pavisitvā dakkhiṇapassena vinigga-
tan ti a., passā 'ti olokayassu maṃ, vihāmīti4 niṭṭhubhāmi, idaṃ so satiṃ
paccupaṭṭhapetvā avikampamāno va lohitaṃ mukhena chaḍḍetvā ā., āturo ti
gilāno hutvā ahaṃ taṃ anupucchāmi, nilīyasīti etasmiṃ gumbhe nilīno acchasi,
viddheyyan ti vijjhitabbaṃ, amaññathā 'ti amaññittha.
Rājā tassa vacanaṃ sutvā yathābhūtaṃ anācikkhitvā
musāvādaṃ karonto ā.:
Ja_XXII.3(=540).11: Migo upaṭṭhito āsi āgato usupātanaṃ,
taṃ disvā ubbijji Sāma, na te8 kodho mam āvisīti. || Ja_XXII:301 ||
Ta. āvisīti ajjhotthari, tena me kāraṇena kodho uppanno ti dīpeti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks saddahateva.
2 Cks svājjevaṃ, Bd svajjevahañ.
3 Bd -vamma-.
4 Ck vī-, Bd dhimhāmi.
5 Cks -yya.
6 Bd -vammā.
7 Bd -vami-.
8 Cs Bd te na.
[page 079]
3. Sāmajātaka. (540.) 79
Atha naṃ M. "kiṃ vadesi mahārāja, imasmiṃ Himavante
maṃ disvā palāyanamigo nāma n'; atthīti" vatvā ā.:
Ja_XXII.3(=540).12: Yato sarāmi attānaṃ yato patto 'smi viññutaṃ
na maṃ migā uttasānti araññe sāpadāni pi. || Ja_XXII:302 ||
Ja_XXII.3(=540).13: Yato nidhiṃ parihariṃ yato patto 'smi yobbanaṃ
na maṃ migā uttasanti1 araññe sāpadāni pi. || Ja_XXII:303 ||
Ja_XXII.3(=540).14: Bhīrū kimpurisā rāja pabbate Gandhamādane
sammodamānā gacchāma pabbatāni vanāni ca,
atha kena nu vaṇṇena utrase so migo maman ti. || Ja_XXII:304 ||
Ta. na maṃ migā ti maṃ disvā migā nāma na uttasanti, sāpadānīti
vālamigādayo, yato nidhin ti yato paṭṭhāya ahaṃ vākacīranivāsanaṃ pari-
hariṃ, bhīrū kimpurisā ti mahārāja migā tāva tiṭṭhantu kimpurisā nāma
atibhīrukā nāma honti, G-ne ti te imasmiṃ gandhena madakare pabbate
Gandhamādane viharanti, te pi maṃ disvā na uttasanti, atha kho mayaṃ añña-
maññaṃ sammodamānā gacchāma, utrase ti mama migo utraseyyā 'ti kena
nu kāraṇena tvaṃ maṃ saddahāpessasīti dīpeti.
Taṃ sutvā rājā "mayā imaṃ niraparādhaṃ vijjhitvā mu-
sāvādo kato, saccam eva kathessāmīti" cintetvā ā.:
Ja_XXII.3(=540).15: Na t'; addasā migo Sāma kin t'; āham alikaṃ bhaṇe,
kodhalobhābhibhūto 'haṃ, usuṃ te taṃ avissajīti. || Ja_XXII:305 ||
Ta. na taddasā ti na taṃ addasa2, kintāhan ti kin te evaṃ kalyāṇa-
dassanassa santike ahaṃ alikaṃ bhaṇissāmi, k-bhūto han ti kodhena ca
lobhena ca abhibhūto hutvā ahaṃ, so hi paṭhamam eva migesu kodhena mige
vijjhissāmīti dhanuṃ āropetvā ṭhito pacchā B-aṃ disvā tassa devatādisu añña-
tarabhāvaṃ ajānanto pucchissāmi nan ti lobhaṃ uppādesi, tasmā evam āha.
Evañ ca pana vatvā "nāyaṃ Suvaṇṇasāmo imasmiṃ araññe
ekako va vasissati, ñātakehi pi 'ssa bhavitabbaṃ, pucchissāmi
nan" ti cintetvā itaraṃ g. ā.:
Ja_XXII.3(=540).16: Kuto nu samma āgamma kassa vā pahito tuvaṃ
udahāro nadiṃ gaccha āgato Migasammatan ti. || Ja_XXII:306 ||
Ta. sammā 'ti M-aṃ ālapati, āgammā 'ti kuto desā imaṃ vanaṃ
āgamma amhākaṃ udakaṃ āharituṃ udahāro nadiṃ gacchā 'ti, kassa vā pa-
hito ti kena pahito hutvā tvaṃ imaṃ Migasammataṃ āgato ti a.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck uttā-, Bd utrā-.
2 Bd na taṃ disvā migo athasa na bhito ti a.
[page 080]
80 XXII. Mahānipāta.
So tassa kathaṃ sutvā mahantaṃ vedanaṃ adhivāsetvā
mukhena lohitam chaḍḍetvā g. ā.:
Ja_XXII.3(=540).17: Andhā mātāpitā mayhaṃ, te bharāmi brahāvane,
tes'; āham udahārako āgato Migasammatan ti. || Ja_XXII:307 ||
Ta. bharāmīti mūlaphalādīni āharitvā posemi.
Evañ ca pana vatvā m-ro ca ārabbha vilapanto āha:
Ja_XXII.3(=540).18: Atthi nesaṃ usāmattaṃ atha sāhassa jīvitaṃ,
udakassa cālābhena maññe andhā marissare. || Ja_XXII:308 ||
Ja_XXII.3(=540).19: Na me idaṃ tathā dukkhaṃ, labbhā pi pumunā idaṃ,
yañ ca ammaṃ na passāmi, tam me dukkhataraṃ ito. || Ja_XXII:309 ||
Ja_XXII.3(=540).20: Na me idaṃ tathā dukkhaṃ, labbhā hi pumunā idaṃ,
yañ ca tātaṃ na passāmi, tam me dukkhataraṃ ito. || Ja_XXII:310 ||
Ja_XXII.3(=540).21: Sā nūna kapaṇā ammā cirarattāya rucchiti1
addharatte va ratte vā nadīva avasucchati2. || Ja_XXII:311 ||
Ja_XXII.3(=540).22: So nūna kapaṇo tāto cirarattāya rucchiti1
aḍḍharatte3 va ratte vā nadīva avasucchati4. || Ja_XXII:312 ||
Ja_XXII.3(=540).23: Uṭṭhānapāricariyāya pādasambāhanassa ca
Sāma tāta5 vilapantā hiṇḍissanti brahāvane. || Ja_XXII:313 ||
Ja_XXII.3(=540).24: Idaṃ dutiyakaṃ sallaṃ kampeti hadayaṃ mama
yañ ca andhe na passāmi yañ ca hessāmi jīvitan ti. || Ja_XXII:314 ||
Ta. usāmattan ti bhojanamattaṃ, usā ti kira bhojanassa nāmaṃ, tassa
ca atthitāya atha sāhassa jīvitan ti chadivasamattaṃ jīvitan ti a., idaṃ
āharitvā ṭhapitaṃ phalāphalaṃ sandhāyāha, athavā usā ti usmā6, ten'; etaṃ
dasseti: tesaṃ sarīre usmāmattaṃ atthi, atha mayā ābhatena phalāphalena sā-
hassa jīvitaṃ atthīti, marissare ti marissanti, pumuna ti purisena, evarū-
paṃ hi dukkhaṃ purisena laddhabbam evā 'ti a., cirarattāya rucchitīti7
cirarattaṃ8 rodissati, aḍḍharatte vā 'ti majjhimaratte vā ratte vā ti9 pac-
chimaratte vā, avasucchatīti10 kunnadī viya sussissatīti11 a., uṭṭhāna -- yā
'ti mahārāja yaṃ ahaṃ rattim pi divāpi dve tayo vāre uṭṭhāya attano uṭṭhāna-
viriyena tesaṃ pāricariyaṃ karomi hatthapāde sambāhāmi maṃ adisvā tesaṃ
atthāya te parihīnacakkhukā Sāma tātā 'ti vilapantā kaṇṭhakehi vijjhitamānā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd rujjati.
2 Cks -sicchati.
3 Cks -ratto.
4 Bd -sujjhati.
5 Cks tātā ti.
6 Cks usamā.
7 Bd rujjatīti.
8 Ck -ā, Cs -o.
9 Cks omit majjhima--vāti
10 Cks -sicchīti, Bd -sujjhatīti, Cks add avasicchissati.
11 Cks sukkhissatīti.
[page 081]
3. Sāmajātaka. (540.) 81
imasmiṃ mahante vane hiṇḍissantīti1 a., dutiyan ti paṭhamaṃ paviṭṭhavisa-
pītasallato pi sataguṇena daḷhataraṃ idaṃ dutiyaṃ nesaṃ adassanasokasallaṃ.
Rājā tassa vilāpaṃ sutvā "ayaṃ accantabrahmacārī
dhamme ṭhito m-ro bharati, idāni evaṃ dukkhappatto pi tesaṃ
yeva vilapati, evaṃ guṇasampanno nāma mayā aparādho kato,
kathaṃ nu kho imaṃ samassāseyyan" ti cintetvā "mama
nirayapaviṭṭhakāle r. kiṃ karissati, iminā paṭijaggitaniyāmen'
ev'; assa m-ro paṭijaggissāmi, icc-assa maraṇaṃ amaraṇaṃ bha-
vissatīti" sanniṭṭhānaṃ katvā ā.:
Ja_XXII.3(=540).25: Mā bāḷhaṃ paridevesi Sāma kalyāṇadassana,
ahaṃ kammakaro hutvā bhariyassan te brahāvane. || Ja_XXII:315 ||
Ja_XXII.3(=540).26: Issatthe c'; asmi kusalo daḷhadhammo ti vissuto
ahaṃ kammakaro hutvā bhariyassan te brahāvane. || Ja_XXII:316 ||
Ja_XXII.3(=540).27: Migānaṃ vighāsam2 anvesaṃ vanamūlaphalāni ca
ahaṃ kammakaro hutvā bhariyassan te brahāvane. || Ja_XXII:317 ||
Ja_XXII.3(=540).28: Kataman taṃ vanaṃ Sāma yattha mātāpitā tava,
ahan te tathā bharissaṃ yathā te abhari tuvan ti. || Ja_XXII:318 ||
Ta. bhavissante ti te tava mātāpitaro bharissāmi, migānan ti thūlā-
dinaṃ migānaṃ vighāsaṃ anvesanto idaṃ so issatthe casmi kusalo ti
thūlathūlamige vadhitvā madhuramaṃsena tava m-ro bharissāmīti vatvā mahā-
rāja amhe nissāya mā pāṇavadhaṃ karīti vutte evam ā., yathā te ti yathā
tvan te abhari tath'; eva ne aham pi bharissāmi.
Atha M. "sādhu mahārāja, tena hi m-ro bharassū" 'ti
vatvā maggaṃ ācikkhanto ā.:
Ja_XXII.3(=540).29: Ayaṃ ekapadī rāja yo 'yaṃ ussīsake mama,
ito gantvā aḍḍhakosaṃ3 tattha tesaṃ agārakaṃ,
tattha mātāpitā mayhaṃ, te bharassu ito gato ti. || Ja_XXII:319 ||
Ta. ekapadīti ekapadamaggo, ussīsake ti yo4 esa mama mattha-
kaṭṭhāne, aḍḍhakosan5 ti aḍḍhakosantaraṃ6.
Evaṃ so tassa maggaṃ ācikkhitvā matāpitusu balava-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd hindissanti vicarissantīti.
2 read: ghāsam?
3 Cks -ghosaṃ.
4 Cks so.
5 Cks -ghosan.
6 Cks -ghosan-.
[page 082]
82 XXII. Mahānipāta.
sinehena tathārūpaṃ vedanaṃ adhivāsetvā tesaṃ bharaṇatthāya
añjaliṃ paggayha yācanto puna ā.:
Ja_XXII.3(=540).30: Namo te Kāsirāj'; atthu1, namo te Kāsivaddhana,
andhā mātāpitā mayhaṃ, te bharassu brahāvane. || Ja_XXII:320 ||
Ja_XXII.3(=540).31: Añjalin te pagaṇhāmi2, Kāsirāja nam'; atthu te,
mātaraṃ pitaraṃ mayhaṃ vutto vajjāsi vandanan ti. || Ja_XXII:321 ||
Ta. vutto vajjāsīti putto vo Sāmo naditīre visapītasallena viddho
rajatapaṭṭasadise vālukapuline passena nipanno añjalim paggayha tumhākaṃ
pāde vandatīti evaṃ mahārāja mayā vutto hutvā mātāpitunnaṃ me vandanaṃ
vandeyyāsīti ā.
Rājā "sādhū" 'ti sampaṭicchi. M. mātāpitunnaṃ vanda-
naṃ pesetvā {visaññitaṃ} pāpuṇi.
T. a. p. S. āha:
Ja_XXII.3(=540).32: Idaṃ vatvāna so Sāmo yuvā {kalyāṇadassano}
mucchito3 visavegena visaññī samapajjathā 'ti. || Ja_XXII:322 ||
Ta. samapajjathā 'ti jāto.
So hi heṭṭhā ettakaṃ kathento nirussāso viya kathesi,
idāni pan'; assa visavegena upaṭṭitā4 bhavaṅgacittasantatihada-
yarūpan5 nissāya pavattikathā6 pacchijji mukhaṃ pidahi ak-
khīni nimmīlitāni hatthapādā thaddhabhāvappattā, sakalasarīraṃ
lohitena tintaṃ7. Rājā "ayaṃ idān'; eva mayā saddhiṃ ka-
thesi, kin nu {kho"} ti 'ssa assāsapassāse upadhāresi, te pana
niruddhā, sarīraṃ thaddhaṃ jātaṃ, so {"niruddho} dāni Sāmo" ti
sokaṃ sandhāretuṃ asakkonto ubho hatthe matthake ṭhapetvā
mahāsaddena paridevi.
T. a. p. S. āha:
Ja_XXII.3(=540).33: Sa8 rājā parideyesi bahuṃ kāruññasaṃhitaṃ:
ajarāmaro 'haṃ9 āsiṃ, ajj'; etaṃ10 ñāmi11 no pure. || Ja_XXII:323 ||
Ja_XXII.3(=540).34: Sāmaṃ kālakataṃ disvā n'; atthi maccussa nāgamo,
y'; assu12 maṃ patimanteti sa visena samappito || Ja_XXII:324 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -rāja, omitting atthu.
2 Bd paggayhāmi.
3 Bd puñjito.
4 so Bd; Ck pattame, Cs patthave.
5 Cks omit bhavaṅga.
6 Bd pavattā-.
7 Ck tinnaṃ, Bd makkhitaṃ.
8 Bd so.
9 Cks ahaṃ.
10 Cks ajjevataṃ.
11 Cks ñāsi.
12 Cks yassa.
[page 083]
3. Sāmajātaka. (540.) 83
Ja_XXII.3(=540).35: Sv-ājj'; evaṃ1 gate kāle na kiñci-m-abhibhāsati,
nirayaṃ nūna gacchāmi, ettha me n'; atthi saṃsayo, || Ja_XXII:325 ||
Ja_XXII.3(=540).36: Tadā hi pakataṃ pāpaṃ cirarattāya kibbisaṃ
bhavanti tassa vattāro, gāme kibbisakarakaṃ2
araññe nimmanussamhi ko3 maṃ vattum arahati. || Ja_XXII:326 ||
Ja_XXII.3(=540).37: Sārayanti hi kammāni gāme saṃgaccha4 māṇavā,
araññe nimmanussamhi ko3 maṃ sārayissatīti. || Ja_XXII:327 ||
Ta. āsin ti ahaṃ ettakaṃ ajāramaro 'mhīti saññī ahosiṃ, ajj'; etan ti
ahaṃ ajja imaṃ Sāmaṃ kālakataṃ disvā mamañ c'; eva {aññesañ} ca n'; atthi
maccussa nāgamo taṃ maccuno āgamanaṃ ajja jānāmi5 ito pure na jānāmīti
vilapati, svājjevan6 ti yo7 savisena sallena samappito idān'; eva maṃ pati-
manteti so ajja8 evaṃ gate kāle ti evaṃ maraṇakāle pavatte kiñci appa-
mattakam pi na bhāsati, tadāhīti tasmiṃ khaṇe Sāmaṃ vijjhantena mayā
pāpaṃ kataṃ, cirarattāya kibbisan ti taṃ pana cirarattaṃ vipaccanasamatthaṃ
dāruṇaṃ pharusaṃ, tassā 'ti tassa evarūpaṃ pāpaṃ vicarantassa, vattāro ti
ninditāro bhavanti, kuhiṃ gāme kinti kibbisakārako ti imasmiṃ pana araññe
nimmanussamhi ko maṃ vattum arahati, sace hi9 bhaveyya vadeyyā 'ti vilapati,
sārayantihīti game vā nigamādisu, saṃgaccha māṇavā ti tattha tattha
purisā sannipatitvā ambho purisaghātaka dāruṇan te kammaṃ kataṃ asuka-
daṇḍappatto nāma tvan ti evaṃ kammāni sārenti codenti, imasmim pana nim-
manusse araññe imaṃ rājānaṃ ko sārayissatīti attānaṃ codento vilapati.
Tadā Bahusodarī10 nāma devadhītā Gandhamādana-vāsinī
Mahāsattassa sattame attabhāve mātubhūtapubbā11 puttasinehena
B-aṃ niccaṃ āvajjati, taṃ divasaṃ pana sā dibbasampattiṃ
anubhavamānā na taṃ āvajji12, devasamāgamaṃ gatā ti pi va-
dant'; eva13, sā tassa visaññībhūtakāle "kin nu kho me put-
tassā14" 'ti āvajjamānā addasa: "Piliyakkho rājā mama puttaṃ
savisena sallena vijjhitvā Migasammatātīre vālukapuline pātetvā
mahantena saddena paridevati, sac'; āhaṃ na gamissāmi mama
putto Suvaṇṇasāmo etth'; eva nassissati rañño pi hadayaṃ
phalissati Sāmassa m-ro pi nirāhārā pānīyam pi alabhitvā {sus-
sitvā} marissanti, mayi pana gatāya rājā pānīyaghaṭaṃ ādāya
tassa mātāpitunnaṃ santikaṃ gamissati vacanañ ca nesaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd svajjevāṃ.
2 Bd -ko.
3 add nu?
4 so all three MSS.
5 Ck jānitiṃ, Cs jāniṃ.
6 Bd svajjevaṅgate kāle.
7 Cks so.
8 Cks ahaṃ.
9 Bd pi.
10 Bd -sundari.
11 Bd mātā-.
12 Cs -jja, Bd -jjati.
13 Bd -tiyeva.
14 Bd -ssapavatti.
[page 084]
84 XXII. Mahānipāta.
sutvā te puttassa santikaṃ ānessati, atha te ca ahañ ca sacca-
kiriyaṃ karissāma, Sāmassa visaṃ nimmadissati1, evam me
putto jīvitaṃ labhissati, m-ro cakkhūni labhissanti, rājā Sā-
massa dhammadesanaṃ sutvā gantvā mahādānaṃ datvā sagga-
parāyano bhavissati, tasmā gacchām'; ahaṃ tatthā" 'ti sā
gantvā Migasammatānadītīre adissamānā ākāse ṭhatvā raññā2
saddhiṃ kathesi.
T. a. p. S. āha:
Ja_XXII.3(=540).38: Sā devatā antarahitā pabbate Gandhamādane
rañño va anukampāya imā gāthā abhāsatha: || Ja_XXII:328 ||
Ja_XXII.3(=540).39: Āguṃ kari3 mahārāja akari4 kamma dukkaṭaṃ5,
adūsakā pitāputtā tayo ekūsunā hatā. || Ja_XXII:329 ||
Ja_XXII.3(=540).40: Ehi6 taṃ anusikkhāmi yathā te sugati siyā:
dhammen'; andhe vane posa7 maññe 'haṃ sugatiṃ tayā ti. || Ja_XXII:330 ||
Ta. rañño vā 'ti rañño yeva, āguṃ karīti mahārāja tvaṃ mahāparā-
dhaṃ mahāpāpaṃ kari, dukkaṭan8 ti yaṃ kataṃ dukkaṭaṃ8 hoti taṃ lāmaka-
kammaṃ akari9, adūsakā ti niddosā, pitāputtā ti mātā ca pitā ca putto ca
ime tayo ekūsunā10 hatā tasmiṃ gate11 tappaṭibaddhā tassa mātāpitaro pi
pi hatā va honti, anusikkhāmīti sikkhāpemi anusāsāmi, posā 'ti12 Sāmassa
ṭhāne ṭhatvā13 sinehaṃ paccupaṭṭhāpetvā Sāmo viya te ubho andhe posehi,
maññe -- tayā ti evaṃ tayā sugati yeva14 gantabbā15 bhavissatīti maññāmi.
So devatāya vacanaṃ sutvā "ahaṃ kir'; etassa m-ro po-
setvā saggaṃ gamissāmīti" saddahitvā "kim me rajjena, te
yeva posessāmīti" daḷhaṃ adhiṭṭhāya balavaparidevaṃ pari-
devanto sokaṃ tanuṃ katvā "Suvaṇṇasāmo mato bhavissatīti"
nānāpupphehi tassa sarīraṃ pūjetvā udakena siñcitvā tikkhattuṃ
padakkhiṇaṃ katvā catusu ṭhānesu vanditvā tena pūjitaṃ udaka-
ghaṭaṃ ādāya domanassappatto dakkhiṇadisābhimukho pāyāsi.
T. a. p. S. āha:
Ja_XXII.3(=540).41: Sa rājā paridevitvā bahuṃ kāruññasaṃhitaṃ
udakakumbham ādāya pakkāmi dakkhiṇāmukho ti. || Ja_XXII:331 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks for -ddissati? Bd vinassati.
2 Cks -o.
3 Bd kira.
4 Ck akārā, Cs akarā.
5 Cks -raṃ,
6 Cks add va.
7 Bd pose.
8 Cks dukkat-.
9 Cks akiri.
10 Bd ekus-.
11 Bd hate.
12 Bd pose ti.
13 Ck ṭhapetvā.
14 Cks -tīṃ ñeva.
15 Ck -bba, Cs -bbaṃ.
[page 085]
3. Sāmajātaka. (540.) 85
Pakatiyāpi ca mahāthāmo rājā pānīyaghaṭaṃ ādāya assa-
mapadaṃ koṭṭento viya pavisitvā Dukūlapaṇḍitassa sāladvāraṃ
pāpuṇi. Paṇḍito antonisinno tassa padasaddaṃ sutvā "nāyaṃ
Sāmassa padasaddo, kassa nu kho" ti pucchanto gāthadvayam ā.:
Ja_XXII.3(=540).42: Kassa1 [nu] eso padasaddo manussass'; eva āgato,
n'; eso Sāmassa nigghoso, ko nu tvam asi mārisa. || Ja_XXII:332 ||
Ja_XXII.3(=540).43: Santaṃ hi Sāmo vajati, santaṃ pādāni neyati2,
n'; eso Sāmassa nigghoso, ko nu tvam asi mārisā 'ti. || Ja_XXII:333 ||
Ta. manussassevā 'ti nāyaṃ sīhavyagghānaṃ na yakkhakinnarānaṃ
āgato3 pana manussass'; evāyaṃ padanigghoso na Sāmassā 'ti, santaṃ hīti
upasamayuttaṃ hi vajati caṃkamati, neyatīti4 patiṭṭhapeti.
Taṃ sutvā rājā "sac'; āhaṃ attano rājabhāvaṃ akathetvā
‘mayā tumhākaṃ putto mārito'; ti vakkhāmi ime kujjhitvā5 mayā
saddhiṃ pharusaṃ kathessanti, evaṃ mama etesu kodho up-
pajjissati, atha te viheṭhessaṃ6, taṃ mam'; assa7 akusalam, rājā
ti pana vutte abhāyanto8 nāma n'; atthi, tasmā rājabhāvaṃ
tāva kathessāmīti" cintetvā pānīyamāḷake pānīyaghaṭaṃ ṭha-
petvā paṇṇasāladvāre ṭhatvā ā.:
Ja_XXII.3(=540).44: Rājāham asmi Kāsīnaṃ Piliyakkho ti maṃ vidū,
lobhā raṭṭhaṃ pahatvāna migam esaṃ carām'; ahaṃ. || Ja_XXII:334 ||
Ja_XXII.3(=540).45: Issatthe c'; asmi kusalo daḷhadhammo ti vissuto,
nāgo pi me na muñceyya āgato usupātanan ti. || Ja_XXII:335 ||
Paṇḍito pi tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ karonto āha:
Ja_XXII.3(=540).46: Svāgatan te mahārāja atho te adurāgataṃ, (V 323|29)
issaro pi9 anuppatto yam idh'; atthi pavedaya. || Ja_XXII:336 ||
Ja_XXII.3(=540).47: Tiṇḍukāni10 piyālāni madhuke kāsumāriyo
phalāni khuddakappāni bhuñja rāja varaṃ11 varaṃ. || Ja_XXII:337 ||
Ja_XXII.3(=540).48: Idam pi pānīyaṃ sītaṃ ābhataṃ girigabbharā,
tato piva mahārāja sace tvaṃ abhikaṃkhasīti. || Ja_XXII:338 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck kasan, Cs kassan.
2 so Bd; Cks ñattati.
3 Ck āgacanto, Cs āgacchanto. for -tassa?
4 Ck ñattatīti.
5 santaṃ hīti---kujjhitvā wanting in Cs.
6 Bd vihedhessāmi.
7 Ck assatu, Bd mama, omitting assa.
8 Cks -tā.
9 Bd Cs si.
10 Cks tindu-.
11 Bd varā.
[page 086]
86 XXII. Mahānipata.
T. a. Sattigumbajātake kathito, idha pana girigabbharā ti Migasammataṃ
sandhāya vuttaṃ, sā hi girigabbharato nikkhantattā girigabbharā t'; eva jātā.
Evaṃ tena paṭisanthāre kate rājā "‘putto vo mayā mā-
rito'; ti paṭhamam eva vattuṃ ayuttaṃ, ajānanto viya kathaṃ
samuṭṭhāpetvā kathessāmīti" cintetvā āha:
Ja_XXII.3(=540).49: Nālam andhā vane daṭṭhuṃ, ko nu vo1 phalam āhari,
anandhass'; evāyaṃ sammā nivāpo2 mayhaṃ khāyatīti. || Ja_XXII:339 ||
Ta. nālan ti tumhe andhā imasmiṃ vane kiñci daṭṭhuṃ na samatthā, ko
nu vo1 -- āharīti ko nu tumhākaṃ ime phale āhari, nivāpo2 ti ayaṃ
sammā nayena upāyena kato3 {khāditabbayuttakānaṃ} suparisuddhānaṃ phalā-
phalānaṃ nivāpo2 sannicayo anandhassa viya na andhassā 'ti mayhaṃ khāyati
upaṭṭhāti.
Taṃ sutvā paṇḍito "mahārāja, na mayaṃ phalāphalāni
āharāma, putto pana no āharatīti" dassetuṃ gāthadvayam ā.:
Ja_XXII.3(=540).50: Daharo yuvā nātibrahā Sāmo kalyāṇadassano,
dīgh'; assa kesā asitā atho sunaggavellitā4, || Ja_XXII:340 ||
Ja_XXII.3(=540).51: So have phalam āhatvā5 ito ādā6 kamaṇḍaluṃ
nadiṃ gato udahāro, maññe na dūram āgato ti. || Ja_XXII:341 ||
Ta. nātibrahā ti nātidīgho nātirasso, sunaggavellitā4 ti suna-
saṃkhātāya maṃsakoṭṭhanapotthaniyā aggaṃ viya vinatā7, kamaṇḍalun ti
ghaṭaṃ, na dūramāgato ti na dūram āgato idāni na dūraṃ ito āsannaṭṭhānaṃ
āgato bhavissatīti maññāmīti a.
Taṃ sutvā rājā āha:
Ja_XXII.3(=540).52: Ahan taṃ avadhiṃ Sāmaṃ yo tuyhaṃ paricārako
yaṃ kumāraṃ pavedetha Sāmaṃ kalyāṇadassanaṃ. || Ja_XXII:342 ||
Ja_XXII.3(=540).53: Dīgh'; assa kesā asitā atho sunaggavellitā4,
tesu lohitalittesu seti Sāmo mayā hato ti. || Ja_XXII:343 ||
Ta. avadhin ti migassa khittena8 sarena vijjhitvā māresiṃ, pavedethā
'ti kathetha, setīti Mi-nadītīre vāḷikapuline seti.
Paṇḍitassa pana avidūre yeva Pārikāya paṇṇasālā hoti,
sā tattha nisinnā rañño vacanaṃ sutvā taṃ pavattiṃ ñātu-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks me.
2 Bd nivāto.
3 Ck kate, Cs kathe, Bd ayaṃ sammā upayena tato.
4 Bd so-.
5 Bd āharitvā, Cks āhanatvā.
6 Bd ādāya.
7 Bd kiñci natā.
8 Bd visapitena instead of m. kh.
[page 087]
3. Sāmajātaka. (540.) 87
kāmā hutvā nikkhamitvā rajjusaññāya D-paṇḍitassa santikaṃ
gantvā āha:
Ja_XXII.3(=540).54: Kena Dukūla mantesi hato Sāmo ti vādinā,
hato Sāmo ti sutvāna hadayaṃ me pavedhati. || Ja_XXII:344 ||
Ja_XXII.3(=540).55: Assatthasseva taruṇaṃ pavālaṃ māluteritaṃ
hato Sāmo ti sutvāna hadayam me pavedhatīti. || Ja_XXII:345 ||
Ta. vādinā ti mayā Sāmo hato ti vadantena, pavālan ti pallavaṃ,
māluteritan ti vātena pahaṭaṃ.
Atha naṃ paṇḍito ovādaṃ dento āha:
Ja_XXII.3(=540).56: Pārike Kāsirājāyaṃ so Sāmaṃ Migasammate
kodhasā usunā vijjhi, tassa mā pāpam icchimhā 'ti. || Ja_XXII:346 ||
Ta. Migasammate ti M-tanadītīre, kodhasā ti mige uppannena kodhena,
mā -- mhā 'ti tassa mayaṃ ubho pi pāpaṃ mā icchimhā.
Pārī āha:
Ja_XXII.3(=540).57: Kicchā laddho piyo putto yo andhe abharī vane
taṃ ekaputtaṃ ghātimhi kathaṃ cittaṃ na kopaye ti. || Ja_XXII:347 ||
Ta. ghātimhīti ghātake.
D-paṇḍito āha:
Ja_XXII.3(=540).58: Kicchā laddho piyo putto yo andhe abharī vane
taṃ ekaputtaṃ ghātimhi akkodhaṃ1 āhu paṇḍitā ti. || Ja_XXII:348 ||
Ta. akkodhan ti kodho nāma nirayasaṃvattaniko, tasmā taṃ akatvā
puttaghātikamhi pi akkodho yeva kattabbo2 ti paṇḍitā āhu.
Evaṃ vatvā ubho pi te hatthehi ure patipiṃsantā M-assa
guṇe vaṇṇetvā bhusaṃ parideviṃsu. Atha ne rājā samassāsento ā.:
Ja_XXII.3(=540).59: Mā bālhaṃ paridevetha hato Sāmo ti vādinā,
ahaṃ kammakaro hutvā bharissāmi brahāvane. || Ja_XXII:349 ||
Ja_XXII.3(=540).60: Issatthe c'; asmi kusalo daḷhadhammo ti vissuto,
ahaṃ kammakaro hutvā bharissāmi brahāvane. || Ja_XXII:350 ||
Ja_XXII.3(=540).61: Migānaṃ vighāsam anvesaṃ vanamūlaphalāni ca
ahaṃ kammakaro hutvā bharissāmi brahāvane ti. || Ja_XXII:351 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 Bd ako-.
3 Cks akkodhe yeva kattabban, Cs akkode yeva kattabbo,
Bd kodho eva na kattabbo.
[page 088]
88 XXII. Mahānipāta.
Ta. vādinā ti tumhe hato Sāmo ti vadantena mayā saddhiṃ, tayā no1
evaṃ guṇasampanno putto mārito2 idāni ko amhe bharissatīti ādīni vatvā mā
bāḷhaṃ paridevetha ahaṃ tumhākaṃ kammakaro hutvā Sāmo viya tumhe bha-
rissāmīti evaṃ rājā tumhe mā cintayittha na mayaṃ rajjena attho ahaṃ vo
yāvajīvaṃ bharissāmīti te assāsesi.
Te tena saddhiṃ sallapantā3 āhaṃsu:
Ja_XXII.3(=540).62: N'; eso dhammo mahārāja, n'; etaṃ amhesu kappati,
rājā tvam asi amhākaṃ, pāde vandāma te mayan ti. || Ja_XXII:352 ||
Ta. dhammo ti sabhāvo kāraṇaṃ vā, kappatīti evaṃ tava kamma-
karaṇaṃ4 amhesu na kappati na sobhati, pāde -- mayan ti idaṃ pana te
pabbajjaliṅge5 ṭhitāpi puttasokassa mahantattāya6 c'; eva nihatamānatāya ca7
vadiṃsu, rañño vissāsaṃ uppādetum pi evam āhaṃsū 'ti vadanti.
Taṃ sutvā rājā ativiya tussitvā "aho acchariyaṃ, evaṃ
dosakārake nāma mayi {pharusavacanamattam} pi n'; atthi8,
paggaṇhanti yeva man" ti9 cintetvā g. ā.:
Ja_XXII.3(=540).63: Dhammaṃ nesādā10 bhaṇatha, kato apacitī tayā,
pitā tvam asi asmākaṃ, mātā tvam asi Pārike ti. || Ja_XXII:353 ||
Ta. tayā ti ekekaṃ vadanto evam ā., pitā ti D-paṇḍita ajja paṭṭhāya
tvaṃ mayhaṃ pituṭṭhāne tiṭṭha, amma Pārike tvam pi mātiṭṭhāne tiṭṭha, ahaṃ
pana vo puttassa Sāmassa ṭhāne pādadhovanādīni sabbakiccāni karissāmi, maṃ
rājā ti asallakkhetvā Sāmo ti11 sallakkhethā 'ti.
Te añjalim paggayha "mahārāja tayā amhākaṃ kamma-
kārakakiccaṃ n'; atthi, {yaṭṭhikoṭiyaṃ} pana no gahetvā tattha
netvā Sāmaṃ dassehīti" yācantā gāthadvayam āhaṃsu:
Ja_XXII.3(=540).64: Namo te Kāsirāj'; atthu12, namo te Kāsivaddhana,
añjalin te paggaṇhāma yāva Sām'; ānupāpaya. || Ja_XXII:354 ||
Ja_XXII.3(=540).65: Tassa pāde pavaṭṭantā13 mukhañ ca bhujadassanaṃ
saṃsumbhamānā attānaṃ kālam āgamayāmase14 ti. || Ja_XXII:355 ||
Ta. Sāmānupāpayā 'ti yāva Sāmo yattha tattha15 amhe anupāpaya,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits no.
2 Ck adds ti.
3 Ck Bd to.
4 Cks kammaṃ karontaṃ.
5 Bd pabbajitaliṅge.
6 Bd -sokena samabbhahatāya.
7 Cks omit ca.
8 Ck natti, Cs tattha.
9 Cks matti, Bd mamanti.
10 Cks nesāda.
11 Cs neva, Ck te.
12 Cks -ja, omitting atthu.
13 so Cks; Bd sapajjantā.
14 Ck -yemase, Cs āgamase.
15 Bd sāmaṃ, omitting yattha tattha.
[page 089]
3. Sāmajātaka. (540). 89
bhujadassanan ti kalyāṇadassanaṃ abhirūpaṃ, saṃsumbhamānā ti vaṭ-
ṭentā1, kālamāgamayāmase2 ti kālakiriyaṃ āgamessāma3.
Tesaṃ evaṃ kathentānaṃ yeva Suriyo atthaṃ gato. Atha
rājā "sac'; āhaṃ idān'; eva ime tattha nessāmi taṃ disvā va
nesaṃ hadayaṃ phalissati, iti tiṇṇam pi etesaṃ matakāle
ahaṃ niraye nipanno yeva nāma, tasmā ne tattha gantuṃ na
dassāmīti" cintetvā catasso gāthā abhāsi:
Ja_XXII.3(=540).66: Brahāvāḷamigākiṇṇaṃ ākāsantaṃ padissati
yattha Sāmo hato seti Cando va patito chamā. || Ja_XXII:356 ||
Ja_XXII.3(=540).67: Brahāvāḷamigākiṇṇaṃ ākāsantaṃ padissati
yattha Sāmo hato seti Suriyo va patito chamā. || Ja_XXII:357 ||
Ja_XXII.3(=540).68: Brahāvāḷamigākiṇṇaṃ ākāsantaṃ padissati
yattha Sāmo hato seti paṃsunā patikuṇṭhito. || Ja_XXII:358 ||
Ja_XXII.3(=540).69: Brahāvāḷamigākiṇṇaṃ ākāsantaṃ padissati
yattha Sāmo hato seti idh'; eva vasath'; assame it. || Ja_XXII:359 ||
Ta. brahā4 ti accuggataṃ5, ākāsantan ti evaṃ6 taṃ vanaṃ ākāsassa
anto viya hutvā padissati, athavā ākāsantan7 ti ākāsasamānaṃ8 pakāsamānan9
ti a., chamā ti chamāya paṭhaviyan ti a., chaman ti pi pāṭho, paṭhaviṃ pati-
taṃ viyā 'ti a., paṃsunā -- to ti parikiṇṇo paliveṭhito.
Atha ne attano vāḷādīnaṃ nissāya bhayamabhāvaṃ10 das-
setuṃ g. āhaṃsu:
Ja_XXII.3(=540).70: Yadi tattha sahassāni satāni nahutāni ca
n'; ev'; amhākaṃ bhayaṃ koci vane vāḷesu vijjatīti. || Ja_XXII:360 ||
Ta. kocīti imasmiṃ vane katthaci ekapadese pi amhākaṃ vāḷesu bhayaṃ
nāma n'; atthi.
Rājā te paṭibāhituṃ asakkonto hatthesu gahetvā tattha nesi.
Taṃ atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.3(=540).71: Tato andhānam ādāya Kāsirājā brahāvane
hatthe gahetvā pakkāmi yattha Sāmo hato ahū 'ti. || Ja_XXII:361 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pothentā parivaṭṭamānā.
2 Cks -yemase.
3 Bd -missāma.
4 Bd brahmā.
5 Bd -tā, Ck accaggataṃ.
6 Bd e.
7 Ck ākāsātan.
8 Ck ākāsasā-, Bd ākāsassa pamāṇaṃ.
9 Bd pakāsantan.
10 Bd vāḷamigabhayābhāvaṃ.
[page 090]
90 XXII. Mahānipāta.
Ta. tato ti tadā, andhānan ti mātāpitunnaṃ, ahū 'ti ahosi, yasmiṃ
ṭhāne so pi nipanno tattha nesīti a.
Netvā ca pana tassa santike ṭhapetvā "ayaṃ vo putto"
ti ācikkhi. Ath'; assa pitā sīsaṃ mātā pāde ūrūsu katvā nisī-
ditvā vilapiṃsu.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.3(=540).72: Disvāna patitaṃ Sāmaṃ puttakaṃ paṃsukuṇḍitaṃ1
apaviddhaṃ2 brahāraññe Candaṃ va patitaṃ chamā || Ja_XXII:362 ||
Ja_XXII.3(=540).73: Disvāna patitaṃ Sāmaṃ puttakaṃ paṃsukuṇḍitaṃ1
apaviddhaṃ2 brahāraññe Suriyaṃ va patitaṃ chamā || Ja_XXII:363 ||
Ja_XXII.3(=540).74: Disvāna patitaṃ Sāmaṃ puttakaṃ paṃsukuṇḍitaṃ1
apaviddhaṃ2 brahāraññe karuṇaṃ3 paridevayuṃ. || Ja_XXII:364 ||
Ja_XXII.3(=540).75: Disvāna patitaṃ Sāmaṃ puttakaṃ paṃsukuṇḍitaṃ1
bāhā paggayha pakkanduṃ: adhammo kira bho iti. || Ja_XXII:365 ||
Ja_XXII.3(=540).76: Bāḷhaṃ kho4 si sutto5 Sāma kalyāṇadassana
yo ajj'; evaṃ6 gate kāle na kiñci-m-abhibhāsasi. || Ja_XXII:366 ||
Ja_XXII.3(=540).77: Bāḷhaṃ kho4 si matto7 Sāma kalyāṇadassana
yo ajj'; evaṃ6 gate kāle na kiñci-m-abhibhāsasi. || Ja_XXII:367 ||
Ja_XXII.3(=540).78: Bāḷhaṃ kho8 si pamatto9 Sāma kalyāṇadassana
yo ajj'; evaṃ6 gate kāle na kiñci-m-abhibhāsasi. || Ja_XXII:368 ||
Ja_XXII.3(=540).79: Bāḷhaṃ kho4 si kuddho10 Sāma kalyāṇadassana
yo ajj'; evaṃ6 gate kāle na kiñci-m-abhibhāsasi. || Ja_XXII:369 ||
Ja_XXII.3(=540).80: Bāḷhaṃ kho4 si ditto Sāma kalyāṇadassana
yo ajj'; evaṃ gate kāle na kiñci-m-abhibhāsasi11. || Ja_XXII:370 ||
Ja_XXII.3(=540).81: Bāḷhaṃ kho8 si vimano Sāma kalyāṇadassana
yo ajj'; evaṃ6 gate kāle na kiñci-m-abhibhāsasi. || Ja_XXII:371 ||
Ja_XXII.3(=540).82: Jaṭaṃ vaḷīnaṃ paṃkagataṃ12 ko dāni saṇṭhapessati13,
Sāmo ayaṃ kālakato andhānaṃ paricārako. || Ja_XXII:372 ||
Ja_XXII.3(=540).83: Ko ve14 sammajjan'; ādāya15 sammajjissati assamaṃ16,
Sāmo ayaṃ kālakato andhānaṃ paricārako. || Ja_XXII:373 ||
Ja_XXII.3(=540).84: Ko dāni nahāpayissati sīten'; uṇhodakena ca,
Sāmo ayaṃ kālakato andhānaṃ paricārako. || Ja_XXII:374 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 Bd -viṭhaṃ.
3 Bd kalunaṃ.
4 add tuvaṃ?
5 Cs yutto, Bd kho tvaṃ pamatto si.
6 Bd svajjevaṅ, Cks yojjevaṃ.
7 Bd kho tvaṃ paditto si.
8 add tvaṃ?
9 Bd kho tvaṃ pasutto si, comp. v. 76.
10 Bd kho tvaṃ pakuddho si.
11 Bd omits this verse, but compare V. 77.
12 Bd paṃsugataṃ, read: malinaṃ paṃkagaṃ?
13 Bd -si.
14 Bd me.
15 Bd -jjamādāya.
16 Bd -me.
[page 091]
3. Sāmajātaka. (540.) 91
Ja_XXII.3(=540).85: Ko dāni bhuñjayissati1 vanamūlaphalāni ca,
Sāmo ayaṃ kālakato andhānaṃ paricārako ti. || Ja_XXII:375 ||
Ta. apaviddhan ti niratthakaṃ chaḍḍitaṃ, adhammo kira bho itīti
ayuttaṃ kira bho ajja imasmiṃ loke vaṭṭati, matto2 ti khīṇasuraṃ pivitvā
matto sammatto3, ditto4 ti dappito5 dhuttako si jāto ti6 sabbaṃ vilāpavasena
bhaṇanti, jaṭan ti tāta amhākaṃ jaṭāmaṇḍalaṃ, valinaṃ paṃkagatan ti
yadā ākulaṃ malaggahītaṃ bhavissati tadā naṃ idāni ko saṇṭhapessati, sodhetvā
ujuṃ karissati.
Ath'; assa mātā bahuṃ vilapitvā ure hatthaṃ ṭhapetvā
santāpaṃ upadhārentī "puttassa me santāpo pavattat'; eva,
visavegena visaññitaṃ7 āpanno bhavissati, nibbisabhāvatthāya
c'; assa saccakiriyaṃ karissāmīti" cintetvā saccakiriyam akāsi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.3(=540).86: Disvāna patitaṃ Sāmaṃ puttakaṃ paṃsukuṇṭhitaṃ8
aṭṭitā puttasokena mātā saccam abhāsatha: || Ja_XXII:376 ||
Ja_XXII.3(=540).87: Yena saccen'; ayaṃ Sāmo dhammacārī pure ahu
etena saccavajjena visaṃ Sāmassa haññatu. || Ja_XXII:377 ||
Ja_XXII.3(=540).88: Yena saccen'; ayaṃ Sāmo brahmacārī pure ahu
etena saccavajjena visaṃ Sāmassa haññatu. || Ja_XXII:378 ||
Ja_XXII.3(=540).89: Yena saccen'; ayaṃ Sāmo saccavādī pure ahu
etena saccavajjena visaṃ Sāmassa haññatu. || Ja_XXII:379 ||
Ja_XXII.3(=540).90: Yena saccen'; ayaṃ Sāmo mātāpettibharo9 ahu
etena saccavajjena visaṃ Sāmassa haññatu. || Ja_XXII:380 ||
Ja_XXII.3(=540).91: Yena saccen'; ayaṃ Sāmo kule jeṭṭhāpacāyiko
etena saccavajjena visaṃ Sāmassa haññatu. || Ja_XXII:381 ||
Ja_XXII.3(=540).92: Yena saccen'; ayaṃ Sāmo pāṇā piyataro mama
etena saccavajjena visaṃ Sāmassa haññatu. || Ja_XXII:382 ||
Ja_XXII.3(=540).93: Yaṃ kiñc'; atthi kataṃ puññaṃ mayhañ c'; eva pitu-cca10 te
sabbena11 tena kusalena visaṃ Sāmassa haññatū 'ti. || Ja_XXII:383 ||
Ta. yena saccenā 'ti yena bhūtena sabhāvena, dhammacārīti kusala-
pathadhammacārī12, saccavādīti hassakena pi musā avutto13, mātāpetti-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -ssanti, Cs Bd bhojayissati.
2 Bd pamatto.
3 Bd -tvā viya matto pamatto pamādaṃ āpanno.
4 Bd paditto.
5 Bd tabbito.
6 Bd pakuddho si vimano si ti.
7 Bd visañhitaṃ, Cks visañña-.
8 Bd -kuṇḍi-.
9 Bd -pitti-.
10 Bd ca.
11 Cks saccena?
12 Bd kusalakammapatha-.
13 so Cs; Ck attano, Bd hasitavasena pi musāvādaṃ na vadati.
[page 092]
92 XXII. Mahānipāta.
bharo1 ti analaso hutvā rattindivaṃ m-ro bhari, jeṭṭhā -- ti jeṭṭhānaṃ
mātāpitunnaṃ sakkārakārako.
Evaṃ mātarā sattahi gāthāhi saccakiriyāya2 katāya Sāmo
parivattitvā nipajji. Ath'; assa pitā "jīvati me putto, aham
pi 'ssa saccakiriyaṃ karissāmīti" tath'; eva s-yaṃ kari.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.3(=540).94: Disvāna patitaṃ Sāmaṃ puttakaṃ paṃsukuṇṭhitaṃ3
aṭṭito puttasokena pitā saccam abhāsatha: || Ja_XXII:384 ||
Ja_XXII.3(=540).95: Yena saccen'; ayaṃ Sāmo dhammacārī pure ahu
etena saccavajjena visaṃ Sāmassa haññatu. || Ja_XXII:385 ||
Ja_XXII.3(=540).96-100: = 88-92 || [above] ||
Ja_XXII.3(=540).101: Yaṃ kiñc'; atthi kataṃ puññaṃ mayhañ ca mātuyā ca4 te
sabbena5 tena kusalena visaṃ Sāmassa haññatū 'ti. || Ja_XXII:386 ||
Tasmiṃ s-yaṃ karonte M. parivattitvā itarena passena
nipajji. Ath'; assa s-yaṃ sā devatā akāsi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.3(=540).102: Sā devatā antarahitā pabbate Gandhamādane
Sāmassa anukampāya imaṃ saccam abhāsatha: || Ja_XXII:387 ||
Ja_XXII.3(=540).103: Pabbaty-āhaṃ6 Gandhamādane cirarattanivāsinī,
na me piyataro koci añño Sāmā na vijjati,
etena saccavajjena visaṃ Sāmassa haññatu. || Ja_XXII:388 ||
Ja_XXII.3(=540).104: Sabbe vanā gandhamayā pabbate Gandhamādane,
etena saccavajjena visaṃ Sāmassa haññatu. || Ja_XXII:389 ||
Ja_XXII.3(=540).105: Tesaṃ lālappamānānaṃ bahuṃ kāruññasaṃhitaṃ
khippaṃ Sāmo samuṭṭhāsi yuvā kalyāṇadassano ti. || Ja_XXII:390 ||
Ta. pabbatyāhan ti pabbate ahaṃ, vanā gandhamayā ti rukkhā
gandhamayā, na hi tattha agandho nāma koci rukkho atthi, tesan ti bhi.
tesaṃ ubhinnaṃ lālappamānānaṃ yeva devatāya saccakiriyāya pariyosāne khippaṃ
Sāmo uṭṭhahi, padumapattato udakaṃ viy'; assa7 vinivaṭṭetvā {ābādho} vigato,
idha nu ko viddho ettha nu kho8 ti viddhaṭṭhānaṃ na paññāyi.
Iti Mahāsattassa nīrogatā mātāpitunnaṃ cakkhupaṭilābho
aruṇuggamanā devatānubhāvena tesaṃ catunnaṃ pi assame
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -pitti-.
2 Cks -kiriyā.
3 Bd -kuṇḍi-.
4 Bd mayhañceva mātucca.
5 Cks saccena.
6 read: pabbate?
7 Bd viya visaṃ.
8 Bd adds viddho.
[page 093]
3. Sāmajātaka. (540.) 93
pākaṭabhāvo cā 'ti sabbaṃ ekakkhaṇe ahosi. M-ro "cakkhuñ
ca no laddhaṃ, Sāmo ca arogo jāto" ti atirekataraṃ tussiṃsu.
Atha ne Sāmo paṇḍito gāthā ajjhabhāsi:
Ja_XXII.3(=540).106: Sāmo 'ham asmi, bhaddaṃ vo, sotthin'; amhi1 samuṭṭhito,
mā bāḷhaṃ paridevetha, mañjunābhivadetha man ti2. || Ja_XXII:391 ||
Atha3 rājānaṃ disvā paṭisanthāraṃ karonto āha:
Ja_XXII.3(=540).107: Svāgatan te mahārāja atho te {adurāgataṃ}, (V 323|29)
issaro si anuppatto, yaṃ idh'; atthi pavedaya: || Ja_XXII:392 ||
Ja_XXII.3(=540).108: Tiṇḍukāni piyālāni madhuke kāsumāriyo (= 85|26)
phalāni khuddakappāni bhuñja rāja varaṃ varaṃ. || Ja_XXII:393 ||
Ja_XXII.3(=540).109: Atthi me pānīyaṃ sītaṃ ābhataṃ girigabbharā
tato piva mahārāja sace tvaṃ {abhikaṃkhasīti}. || Ja_XXII:394 ||
Rājā tam pi acchariyaṃ disvā āha:
Ja_XXII.3(=540).110: Sammuyhāmi pamuyhāmi, sabbā4 muyhanti medisā,
petaṃ taṃ Sāma addakkhiṃ, ko nu tvaṃ Sāma jīvasīti. || Ja_XXII:395 ||
Ta. petan ti Sāma5, ahaṃ taṃ matakaṃ addasaṃ, ko nu tvan ti
kathan nu tvaṃ jīvitaṃ paṭilabhīti pucchati.
Sāmo "ayaṃ rājā maṃ mato ti sallakkhesi, amatabhāvam
assa pakāsessāmīti" ā.:
Ja_XXII.3(=540).111: Api jīvaṃ mahārāja purisaṃ gāḷhavedanaṃ
upanītamanasakappaṃ6 jīvantaṃ maññate mataṃ. || Ja_XXII:396 ||
Ja_XXII.3(=540).112: Api jīvaṃ maharāja purisaṃ gāḷhavedanaṃ
taṃ nirodhagataṃ santaṃ jīvantaṃ maññate matan ti. || Ja_XXII:397 ||
Ta. api jīvan ti jīvamānampi, upanītamanasakappan6 ti bhavaṅgaṃ
otiṇṇacittācāraṃ7, jīvan ti jīvamānam eva mato ti maññati, nirodhagatan
ti assāsapassāsanirodhaṃ pattaṃ8.
Evaṃ "loko maṃ jīvantam eva mataṃ maññatīti" vatvā
rājānaṃ atthe yojetukāmo dh. desento puna dve gāthā abhāsi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -nampi, Bd sotthināmhi.
2 Bd adds: tattha sotthināmhi samuṭhito ti sotthinā sukhena uṭhito
amhi bhavāmi, mañcunā ti madhurasarena maṃ abhivadetha.
3 Bd adds so.
4 so all three MSS.
5 Cks -aṃ.
6 Cks -saṃkappaṃ.
7 Cks otiṇṇaṃ-.
8 Bd adds santaṃ saṃvijjamānaṃ.
[page 094]
94 XXII. Mahānipāto.
Ja_XXII.3(=540).113: Yo mātaraṃ1 pitaraṃ vā macco dhammena posati
devāpi naṃ tikicchanti mātāpettibharaṃ janaṃ. || Ja_XXII:398 ||
Ja_XXII.3(=540).114: Yo mātaraṃ1 pitaraṃ vā macco dhammena posati
idh'; eva naṃ pasaṃsanti, pecca sagge ca modatīti. || Ja_XXII:399 ||
Taṃ sutvā rājā "acchariyaṃ vata bho, mātāpettibharassa
kira uppannarogaṃ devatāpi tikicchanti, ativiya ayaṃ Sāmo
sobhatīti" añjalim paggayha ā.:
Ja_XXII.3(=540).115: Esa bhiyyo pamuyhāmi, sabbā muyhanti medisā,
saraṇaṃ taṃ Sāma gacchāmi,
tvañ ca me saraṇaṃ bhavā 'ti. || Ja_XXII:400 ||
Ta. bhiyyo ti yasmā tādise parisuddhasīlaguṇasampanne aparajjhiṃ
tasmā atirekataraṃ muyhāmi, tvañca -- bhavā 'ti saraṇaṃ gacchantassa me
tvaṃ s. bhava patiṭṭhā hohi devalokagāminaṃ maṃ karohīti.
Atha naṃ M. "sace mahārāja devalokaṃ gantukāmo ma-
hantaṃ dibbasampattiṃ paribhuñjitukāmo imāsu dasasu dham-
macariyāsu2 vattassū" 'ti {dasadhammacariyagāthā} kathesi:
Ja_XXII.3(=540).116: Dhammaṃ cara mahārāja mātāpitusu khattiya3, (V. p. 123.)
idha dhammaṃ caritvāna rāja4 saggaṃ gamissasi. || Ja_XXII:401 ||
Ja_XXII.3(=540).117: Dhammaṃ cara mahārāja
puttadāresu khattiya3, (Sen. Mahāv. I p. 281)
idha dhammaṃ caritvāna rāja4 saggaṃ gamissasi. || Ja_XXII:402 ||
Ja_XXII.3(=540).118: Dhammaṃ cara mahārāja mittāmaccesu khattiya etc. || Ja_XXII:403 ||
Ja_XXII.3(=540).119: Dhammaṃ cara mahārāja vāhanesu balesu ca etc. || Ja_XXII:404 ||
Ja_XXII.3(=540).120: Dhammaṃ cara mahārāja gāmesu nigamesu ca etc. || Ja_XXII:405 ||
Ja_XXII.3(=540).121: Dhammaṃ cara mahārāja raṭṭhe janapadesu ca etc. || Ja_XXII:406 ||
Ja_XXII.3(=540).122: Dhammaṃ cara mahārāja samaṇabrāhmaṇesu ca etc. || Ja_XXII:407 ||
Ja_XXII.3(=540).123: Dhammaṃ cara mahārāja migapakkhisu khattiya etc. || Ja_XXII:408 ||
Ja_XXII.3(=540).124: Dhammaṃ cara {mahārāja,} {dhammo} ciṇṇo5 sukhāvaho etc. || Ja_XXII:409 ||
Ja_XXII.3(=540).125: Dhammaṃ cara mahārāja saindadevā6 sabrahmakā
suciṇṇena divaṃ pattā, mā dhammaṃ rāja pamādo7 ti. || Ja_XXII:410 ||
Tāsaṃ attho Tesakuṇajātake vitthārito va.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks add vā.
2 Bd dasarājadhamma-.
3 Ck khantiyā.
4 Ck Bd rājā.
5 Ck -e.
6 Bd indādevā.
7 so all three MSS. for pāmado.
[page 095]
3. Sāmajātaka. (540.) 95
Evaṃ M. tassa dasarājadhamme desetvā uttarim pi ova-
ditvā pañcasīlāni adāsi. So tassa ovādaṃ sirasā sampaticchitvā
vanditvā Bārāṇasiṃ gantvā dānādīni puññāni katvā sapariso
saggaparāyano ahosi. B. pi saddhiṃ mātāpitūhi abhiññā ca
samāpattiyo ca nibbattetvā Brahmalokūpago ahosi.
S. imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā "bhikkhave mātāpitunnaṃ po-
sanan nāma paṇḍitānaṃ esa vaṃso1" ti vatvā saccāni pakāsetvā j. s.
(Saccapariyosāne so bhikkhu sotāpattiphalaṃ pāpuṇi): "Tadā rājā
Ānando ahosi, devadhītā Uppalavaṇṇā, Sakko Anuruddho, pitā3 Kas-
sapo, mātā3 Bhaddakāpilānī4, Suvaṇṇasāmapaṇḍito aham evā" 'ti5.
Sāmajātakaṃ6.
4. Nimijātaka.
Accheraṃ vata7 lokasmin ti. Idaṃ S. Mithilaṃ upanissāya
Makhādevambavane8 v. sitapātukammaṃ ārabbha kathesi. Ekadivasaṃ
hi S. sāyaṇhasamaye9 sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ tasmiṃ am-
bavane cārikaṃ caramāno ekaṃ ramaṇīyaṃ bhūmippadesaṃ disvā
attano pubbacariyaṃ kathetukāmo sitaṃ pātukatvā āyasmatā Ānan-
dattherena {sitakāraṇaṃ} puṭṭho "Ānanda ayaṃ bhūmippadeso pubbe
mayā Makhādevarājakāle10 jhānakīḷaṃ kīḷantena ajjhāvutthapubbo11"
ti vatvā tena yācito paññattāsane nisīditvā a. ā.:
A. Videharaṭṭhe Mithilanagare Makhādevo12 nāma rājā
ahosi, so cāturāsītivassasahassāni kumārakīḷaṃ kīḷi, caturā-
sītivassasahassāni uparajjaṃ kāresi, caturāsītivassasahassāni
r. kārento "yadā me samma kappaka sirasmiṃ phalitāni pas-
seyyāsi tadā me āroceyyāsīti" vatvā aparabhāge kappakena
phalitāni disvā ārocite saṇḍāsena uddharāpetvā hatthe patiṭṭhā-
petvā phalitaṃ oloketvā13 āgantvā nalāṭe laggaṃ viya maraṇaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits esa.
2 Bd dukūlapaṇḍito.
3 Bd pārikā.
4 Bd adds bhikkhuni.
5 Bd aham eva sammāsambuddho loke udapādīti.
6 Bd suvaṇṇasāmapālito.
4. Cfr. Morris, B. & C. p. 76. Mā = Mātali.
7 Cks add bho.
8 Bd maggha-, Bs majjha-.
9 Cks sāyanha-.
10 Bd magghā, Bs majjha-.
11 Ck Bd -vutta-.
12 Bd magghā. Cfr. Morris in J. P. T. S. 1885 p. 62. Hultzsch
in Z. d. d m. Ges. 40 p. 60.
13 Bd adds maccurājānaṃ.
[page 096]
96 XXII. Mahānipāta.
passamāno "idāni me pabbajituṃ kālo" ti kappakassa gāma-
varaṃ datvā jeṭṭhaputtaṃ pakkosāpetvā "tāta r. paṭiccha,
ahaṃ pabbajissāmīti" vatvā "kiṃkāraṇā devā" 'ti vutte
"uttamaṅgarūhā mayhaṃ ime jātā vayoharā
pātubhūtā devadūtā, pabbajjāsamayo maman1" ti
vatvā taṃ rajje abhisiñcitvā "tvam pi evam evaṃ paṭipajjey-
yāsīti" vatvā ovaditvā nagarā nikkhamma2 bhikkhupabbajjāya
pabbajitvā caturāsītivassasahassāni cattāro Brahmavihāre bhā-
vetvā Brahmaloke nibbatto3. Putto pi 'ssa eten'; upāyena
pabbajitvā Brahmaloka-parāyano ahosi, tathā tassa putto4 ti,
evaṃ dvīhi ūnāni caturāsītikhattiyasahassāni sīse phalitaṃ
disvā va imasmiṃ ambavane pabbajitvā cattāro Brahmavihāre
bhāvetvā Brahmaloke nibbattā5. Tesaṃ sabbapaṭhamaṃ nib-
batto Makhādevarājā Brahmaloke ṭhito attano vaṃsaṃ olokento
dvīhi {ūnāni} caturāsītikhattiyasahassāni pabbajitāni disvā tuṭṭha-
mānaso hutvā "ito nu kho paraṃ pavattissati na-ppavattissa-
tīti" olokento appavattanabhāvaṃ ñatvā "mama vaṃsaṃ aham
eva ghaṭessāmīti" tato cavitvā Mithilanagare rañño aggamahe-
siyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi. Tassa nāmagahaṇadivase
nemittakā lakkhaṇāni oloketvā "mahārāja ayaṃ kumāro tum-
hākaṃ vaṃsaṃ ghaṭento uppanno, tumhākaṃ vaṃso hi pabbaj-
janavaṃso6 imassa parato na gamissatīti7" vadiṃsu. Taṃ
sutvā rājā "ayaṃ rathacakkanemi viya mama vaṃsaṃ ghaṭento
jāto" ti Nemikumāro8 ti 'ssa nāmaṃ akāsi. So daharakālato
paṭṭhāya dāne sīle uposathakamme ca abhirato ahosi. Ath'
assa pitā purimanayen'; eva phalitaṃ disvā kappakassa gāma-
varaṃ datvā puttassa r. niyyādetvā ambavane pabbajitvā
Brahmaloka-parāyano ahosi. Nimirājā9 dānajjhāsayatāya catūsu
nagaradvāresu nagaramajjhe cā 'ti pañcadānasālāyo kāretvā
--------------------------------------------------------------------------
1 = vol. I p. 137.
2 Ck nikkhami, Bd nikkhamitvā.
3 Bd -i.
4 Cs repeats tathā tassa putto.
5 Bds nibbattiṃsu.
6 Bd pabbajita-.
7 Bd purato añño nāgamissatīti.
8 Ck nemiyaka-.
9 Bds nemi-.
[page 097]
4. Nimijātaka. (541.) 97
mahādānaṃ pavattesi, ekekāya dānasālāya satasahassaṃ katvā
devasikaṃ pañca pañca kahāpaṇasatasahassāni pariccaji, nic-
caṃ pañcasīlāni ca rakkhi, pakkhadivasesu uposathaṃ samā-
dayi, mahājanam pi dānādīsu puññesu samādapesi1, sagga-
maggaṃ ācikkhitvā nirayabhayena tajjetvā dh. d. Tassa ovāde
ṭhitā dānādīni puññāni katvā cutā cutā devaloke nibbattanti,
devaloko paripūri, nirayo tuccho viya ahosi. Tadā Tāvatiṃ-
sabhavane devasaṃghā Sudhammāya devasabhāya sannipatitā
"aho amhākaṃ ācariyo Nimirājā2, naṃ nissāya mayaṃ imaṃ
Buddhañāṇenāpi aparicchindiyaṃ dibbasampattiṃ anubhomā"
'ti vatvā M-assa guṇe vaṇṇayiṃsu. Manussaloke pi 'ssa mahā-
samuddapiṭṭhe āsittatelaṃ viya guṇakathā3 patthari.
S. tam atthaṃ āvibhūtaṃ katvā bhikkhusaṃghassa kathento āha:
Ja_XXII.4(=541).1: Accheraṃ vata lokasmiṃ uppajjanti vicakkhaṇā
yadā ahū Nimīrājā paṇḍito kusalatthiko. || Ja_XXII:411 ||
Ja_XXII.4(=541).2: Rājā sabba-Videhānaṃ adā dānaṃ arindamo,
tassa taṃ dadato dānaṃ saṃkappo udapajjatha:
dānaṃ vā brahmacariyaṃ vā katamaṃ su mahapphalan ti. || Ja_XXII:412 ||
Ta. yadā ahū ti bhi. paṇḍito attano ca paresaṃ ca kusalatthiko Nimi-
rājā2 ahosi tadā devamanussānaṃ accheraṃ vata no evarūpāpi4 nāma anup-
panne Buddhañāṇe mahājanassa Buddhakiccaṃ sādhayamānā lokasmiṃ vicak-
khaṇā uppajjantīti evaṃ tassa guṇakathaṃ kathesun ti a., yathā ahū ti pi
pāṭho, tass'; attho: yathā ahu Nimirājā paṇḍito kusalatthiko yeva5 tathārūpā
mahājanassa Buddhakiccaṃ sādhayamānā uppajjanti vicakkhaṇā ti6 yaṃ tesaṃ
uppannaṃ7 taṃ accheraṃ vata lokasmin ti, iti S. sayam eva acchariyajāto evam
āha, sabbavidehānan ti sabbesaṃ Videhavāsīnaṃ, katamaṃ sū 'ti etesu
dvīsu kataman nu, so kira pannarasuposathiko omuttasabbābharaṇe sirisayana-
piṭṭhe nipanno dve yāme niddaṃ okkamitvā pacchimayāme pabuddho pallaṃkaṃ
ābhujitvā aham pi mahājanassa aparimāṇaṃ dānam pi demi sīlam pi rakkhāmi
dānassa nu kho phalaṃ mahantaṃ udāhu brahmacariyavāsassā ti cintetvā
attano kaṃkhaṃ chindituṃ nāsakkhi.
Tasmiṃ khaṇe Sakkabhavanaṃ uṇhākāraṃ dassesi, Sakko
tassa kāraṇaṃ āvajjanto taṃ tathā vitakkentaṃ disvā "kaṃ,
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -dā-.
2 Bd nemi-.
3 Cks -thaṃ.
4 Bd -pāni.
5 Cks ye.
6 Bd omits ti.
7 Ck uppajjan, Cs uppajjana.
[page 098]
98 XXII. Mahānipāta.
kham assa chindissāmīti" ekako va sīghaṃ āgantvā sakala-
nivesanaṃ ekobhāsaṃ katvā sirigabbhaṃ pavisitvā obhāsaṃ
pharitvā ākāse ṭhatvā tena puṭṭho vyākāsi.
Tam atthaṃ pakāsento S. āha:
Ja_XXII.4(=541).3: Tassa saṃkappam aññāya Maghavā devakuñjaro
sahassanetto pātur ahu vaṇṇena nihanaṃ tamaṃ. || Ja_XXII:413 ||
Ja_XXII.4(=541).4: Salomahaṭṭho manujindo Vāsavaṃ avacā Nimi:
devatā nu si gandhabbo ādu Sakko purindado,
na ca me tādiso vaṇṇo diṭṭho vā yadivā suto1. || Ja_XXII:414 ||
Ja_XXII.4(=541).5: Salomahaṭṭhaṃ ñatvāna Vāsavo avacā Nimiṃ2:
Sakko 'ham asmi devindo, āgato 'smi tav'; antike,
alomahaṭṭho manujinda puccha pañhaṃ yad3 icchasi. || Ja_XXII:415 ||
Ja_XXII.4(=541).6: So ca tena katokāso Vāsavaṃ avacā Nimi:
pucchāmi taṃ mahābāhu sabbabhūtānam issara:
dānaṃ vā brahmacariyaṃ vā katamaṃ su mahapphalaṃ. || Ja_XXII:416 ||
Ja_XXII.4(=541).7: So puṭṭho naradevena Vāsavo avacā Nimiṃ2,
vipākaṃ4 brahmacariyassa jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:417 ||
Ja_XXII.4(=541).8: Hīnena brahmacariyena khattiye upapajjati
majjhimena ca devattaṃ uttamena visujjhati. || Ja_XXII:418 ||
Ja_XXII.4(=541).9: Na h'; ete sulabhā kāyā yācayogena kenaci
ye kāye upapajjanti anāgārā tapassino ti. || Ja_XXII:419 ||
Ta. salomahaṭṭho ti bhi. so Nimirājā obhāsaṃ disvā ākāsaṃ olokento
taṃ dibbābharaṇapatimaṇḍitaṃ disvā bhayena haṭṭhalomahaṃso hutvā devatā
nu sīti pucchi, alomahaṭṭho ti nibbhayo ahaṭṭhalomo hutvā puccha mahārājā
'ti (add: vutte?), Vāsavaṃ5 avacā ti tuṭṭhamānaso hutvā avoca, jānaṃ -- ti
bhi. so Sakko atītabhave attanā paccakkhaṃ diṭṭhapubbaṃ brahmacariyassa
vipākaṃ jānanto tassa ajānato akkhāsi, hīnenā 'ti ādisu puthutitthāyatane6
methunaviratimattaṃ7 sīlaṃ hīnaṃ nāma, tena khattiyakule upapajjati8, jhā-
nassa upacāramattaṃ majjhimaṃ nāma, tena devattaṃ upapajjati8, aṭṭhasamā-
pattinibbattanaṃ pana uttamaṃ nāma, tena Brahmaloke upapajjati9, taṃ bāhi-
rakā nibbānan ti kathenti, tenāha visujjhatīti, imasmiṃ pana sāsane parisuddha-
sīlassa bhikkhuno aññataraṃ devanikāyaṃ patthentassa brahmacariyacetanā
hīnatāya hīnaṃ nāma, tena yathāpatthite10 devaloke nibbattati, parisuddha-
sīlassa pana aṭṭhasamāpattinibbattanaṃ majjhimaṃ nāma, tena Brahmaloke
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds ācikkha me tvaṃ bhaddante kathaṃ jānemu taṃ mayaṃ.
2 Cks nimi, Bd nemi.
3 Bd yam.
4 Cks -ka.
5 Cks -vo.
6 so Bd; Cks -na.
7 Cks -mattā, Bd -virahitamattaṃ.
8 Cks uppajjanti.
9 Bd nibbatti, Cks uppajjantīti.
10 Ck pattate, Cs pattite.
[page 099]
4. Nimijātaka. (541.) 99
nibbattati, parisuddhasīlassa vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattapatti1 uttamaṃ nāma,
tena visujjhati, iti Sakko mahārāja dānato sataguṇena sahassaguṇena brahma-
cariyavāso va mahapphalo ti vaṇṇesi, kāyā ti brahmaghaṭā, yācayogenā 'ti
yācanayuttakena yācayogena vā yaññayuttakena vā ti ubhayathāpi dāyakass'; ev'
etaṃ nāma, tapassino ti tapanissitakā.
Imāya pi gāthāya brahmacariyavāsass'; eva mahapphala-
bhāvaṃ dīpetvā idāni ye atīte mahādānaṃ datvā kāmāvacaram
pi atikkamituṃ nāsakkhiṃsu te rājāno dassento ā.:
Ja_XXII.4(=541).10: Dudīpo2 Sāgaro Selo Mucalindo Bhagīraso
Usīnaro Aṭṭhako ca Assako ca Puthujjano. || Ja_XXII:420 ||
Ja_XXII.4(=541).11: Ete c'; aññe ca rājāno khattiyā brāhmaṇā bahū
puthuyaññaṃ yajitvāna Petan te3 nātivattisun4 ti. || Ja_XXII:421 ||
T. a.: mahārāja pubbe Bārāṇasiyaṃ Dudīpo2 nāma rājā mahādānaṃ datvā
maraṇacakkena chinno kāmāvacarake yeva nibbatti tathā Sāgarādayo aṭṭhā 'ti
ete ca pana aññe ca bahurājāno c'; eva khattiyabrāhmaṇā ca puthuyaññaṃ ya-
jitvāna anekappakāraṃ dānaṃ datvā kāmāvacarabhūmisaṃkhātaṃ Petaṃ te nāti-
vattiṃsu, kāmāvacaradevatā hi rūpādino kilesavatthussa kāraṇā paraṃ paccāsiṃ-
sanato kapaṇatāya petā ti vuccanti, vuttam pi c'; etaṃ:
ye adutīyā5 na ramanti ekikā
vivekajaṃ ye na labhanti pītiṃ
kiñcāpi te indasamānabhogā
te ve parādhīnasukhāvarākā ti.
Evam pi dānaphalato brahmacariyaphalass'; eva mahanta-
bhāvaṃ dassetvā idāni brahmacariyavāsena Petabhavanaṃ
atikkamitvā Brahmaloke nibbattatāpase dassento ā.:
Ja_XXII.4(=541).12: Addhā6 ime7 avattiṃsu anāgārā tapassino
satt'; isayo Yāmahanu Somayāgo Manojavo. || Ja_XXII:422 ||
Ja_XXII.4(=541).13: Samuddo Māgho Bharato [ca8] isi Kālikarakkhiyo9
Aṅgīraso Kassapo ca Kisavaccho Akitti10 cā 'ti. || Ja_XXII:423 ||
Ta. avattiṃsū ti kāmāvacaraṃ atikkamiṃsu, tapassino ti sīlatapañ c'
eva samāpattitapañ ca nissitā, sattisayo ti Yāmahanuādayo satta bhātaro va11
sandhāyāha Aṅgīrasādīhi pana catūhi saddhiṃ ekādas'; ete.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ttuppatti.
2 Bd dutīpo, Ck dudipo.
3 Bds petatthaṃ.
4 Cs iyun, Bd -ttiṃsū.
5 Ck yeñce adutiyā, ye ve adutiyā, Bd ye adutiyā.
6 Ck aṇḍā, Bd ati.
7 Bd yime.
8 Bd cāpi.
9 Bd kālapurakkhito.
10 Bd akinti.
11 Cks ca.
[page 100]
100 XXII. Mahānipāta.
Evan tāva sutivasen'; eva brahmacariyavāsassa mahappha-
lataṃ vaṇṇetvā idāni attanā diṭṭhapubbaṃ āharanto ā.:
Ja_XXII.4(=541).14: Uttarena nadī Sīdā gambhīrā duratikkamā,
naḷaggivaṇṇā jotanti sadā kañcanapabbatā || Ja_XXII:424 ||
Ja_XXII.4(=541).15: Parūḷhakacchā tagarā rūḷhakacchā vanā nagā,
tatrāsuṃ dasasahassā porāṇaisayo pure. || Ja_XXII:425 ||
Ja_XXII.4(=541).16: Ahaṃ seṭṭho 'smi dānena saṃyamena damena ca
anuttaraṃ vataṃ katvā pakiracārī samāhite. || Ja_XXII:426 ||
Ja_XXII.4(=541).17: Jātivantaṃ ajaccañ ca aham ujjugataṃ naraṃ
ativelaṃ namassissaṃ kammabandhū hi mātiyā1. || Ja_XXII:427 ||
Ja_XXII.4(=541).18: Sabbe vaṇṇā adhammaṭṭhā patanti nirayaṃ adho,
sabbe vaṇṇā visujjhanti2 caritvā dhammam uttaman ti. || Ja_XXII:428 ||
Ta. uttarenā 'ti mahārāja atīte Uttarahimavante dvinnaṃ suvaṇṇapabba-
tānaṃ antarena pavattā Sīdā nāma nadī gambhīrā nāvāhi3 pi duratikkamā
ahosi, kiṃkāraṇā: sā hi atisukhumodakā, sukhumattā udakassa antamaso mora-
piñjam pi tattha patitaṃ na saṇṭhāti sīditvā heṭṭhātalam4 eva gacchati, ten'
ev'; assā Sīdā ti nāmaṃ ahosi, te pana tassā tīresu Kañcanapabbatā sadā naḷaggi-
vaṇṇā hutvā jotanti, parūḷhakacchā tagarā ti tassā pana nadiyā kacchā5
parūḷhatagarā ahesuṃ tagaragandhasugandhino, rūḷhakacchā vanā nagā ti
ye tattha aññe pi pabbatā tesam pi kacchā rūḷhavanā ahesuṃ, pupphaphala-
dhararukkhasañchannā ti a., tatrāsun ti tasmiṃ evaṃ ramaṇīye bhūmibhāge
dasasahassā isayo ahesuṃ sabbe pi pañcābhiññāaṭṭhasamāpattilābhino va, tesu
bhikkhācāravelāya keci Uttarakuruṃ gacchanti keci mahājambupesiṃ āharanti
keci Himavante yeva madhuraphalāphalāni āharitvā khādanti keci Jumbudīpatale
taṃ taṃ nagaraṃ gacchanti, eko pi rasataṇhābhibhūto n'; atthi, jhānasukhen'
eva vītināmenti, tadā eko tāpaso ākāsena Bārāṇasiṃ gantvā supāruto sunivattho
piṇḍāya caranto purohitassa gehadvāraṃ pāpuṇi, so tassa upasame pasīditvā
antonivesanaṃ ānetvā bhojetvā katipāhaṃ patijagganto vissāse uppanne bhante
tumhe kuhiṃ vasathā 'ti pucchi, asukaṭṭhāne nāma āvuso ti, kiṃ pana
tumhe ekako va tattha viharatha udāhu aññe pi atthīti, āvuso kiṃ vadesi
tasmiṃ padese dasasahassā isayo vasanti sabbe va abhiññāsamāpattilābhino6 ti,
so7 tesaṃ guṇaṃ sutvā pabbajjāya cintaṃ nami, atha naṃ bhante mam pi
tattha netvā pabbājethā 'ti ā., āvuso tvaṃ rājapuriso na sakkā taṃ pabbājetun
ti, tena hi bhante ajjāhaṃ rājānaṃ āpucchissāmi tumhe sve3 pi idhāgacchethā9
'ti, so adhivāsesi, itaro pi bhuttapātarāso rājānaṃ upasaṃkamitvā icchām'; ahaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd māṇavā.
2 Ck nirujjhanti.
3 Cks nacāpihi.
4 Cks omit heṭṭhā, Bd osīditvā heṭhātalaṃ.
5 Bd gacchā.
6 Ck abhinnā ca samā-.
7 Cks tassa.
8 Ck yeva.
9 Cs gacchethā, Bd āgaccheyyāthā.
[page 101]
4. Nimijātaka. (541.) 101
deva pabbajitun ti ā., kiṃkāraṇā ācariya pabbajasīti, kāmesu dosaṃ nekkham-
mesu ānisaṃsaṃ disvā ti, tena hi pabbajāhi1 pabbajito pi maṃ dasseyyāsīti,
so sādhū 'ti sampaṭicchitvā gehaṃ āgantvā puttadāraṃ anusāsetvā sabbaṃ sāpa-
teyyaṃ dassetvā attano pabbajitaparikkhāraṃ gahetvā tāpasassa āgamanaṃ olo-
kento nisīdi, tāpaso pi tath'; evākāsenāgantvā antonagaraṃ pavisitvā tassa
gehaṃ pāvisi, so taṃ sakkaccaṃ parivisitvā bhante kataṃ mayā kātabban ti ā.,
so taṃ bahinagaraṃ netvā hatthe ādāya attano ānubhāvena tattha netvā pabbā-
jetvā punadivase2 taṃ tatth'; eva katvā3 bhattaṃ āharitvā datvā kasiṇapari-
kammaṃ ācikkhi, so katipāhass'; eva abhiññāsamāpattiyo nibbattetvā sayam eva
piṇḍāya cari, so {aparabhāge} ahaṃ rañño attānaṃ dassetuṃ patiññaṃ adāsiṃ das-
sessām'; assa attānan ti cintetvā tāpase vanditvā ākāsena Bārāṇasiṃ gantvā bhikkhaṃ
caranto rājadvāraṃ pāpuṇi, rājā taṃ disvā sañjānitvā antonivesanaṃ pavesetvā
sakkāraṃ katvā bhante kuhiṃ vasathā 'ti pucchi, Uttarahimavantapasse Kañ-
canapabbatantarena4 pavattāya Sīdānadiyā tīre mahārājā 'ti, kiṃ ekako va udāhu
aññe pi tattha atthīti, kiṃ vadesi mahārāja dasasahassā isayo sabbe abhiññā-
samāpattilābhino{5} tattha vasantīti, rājā tesaṃ guṇaṃ sutvā sabbesaṃ bhikkhaṃ
dātukāmo ahosi, atha nam āha: bhante ahaṃ tesaṃ isīnaṃ dānaṃ dātukāmo
ahosiṃ kiṃ karomīti, mahārāja te isayo jivhāviññeyyarase agiddhā na sakkā
idhānetun ti, bhante tumhe nissāya te bhojessāmi upāyam me ācikkhathā 'ti,
tena hi mahārāja sace pi nesaṃ dānaṃ dātukāmo ito nikkhamitvā Sīdānadītīre
vasanto tesaṃ dānaṃ dehīti, so sādhū 'ti sampaticchitvā sabbupakaraṇāni gāhā-
petvā caturaṅginiyā senāya saddhiṃ nikkhamitvā attano rajjasīmaṃ sampāpuṇi,
atha naṃ tāpaso attano ānubhāvena saddhiṃ senāya Sīdānadītīraṃ netvā
nadītīre khandhāvāraṃ kārāpetvā6 ākāsena attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā puna-
divase paccāgami, atha naṃ rājā sakkaccaṃ bhojetvā sve bhante dasasahasse
isayo ādāya idh'; eva āgacchathā 'ti ā., so sādhū 'ti sampaṭicchitvā gantvā puna-
divase bhikkhācāravelāya isīnaṃ ārocesi: mārisā Bārāṇasirājā tumhākaṃ {bhik-
khaṃ} dassāmīti āgantvā Sīdānadītīre nisinno, so vo nimanteti, tassa kirānu-
kampāya khandhāvāraṃ gantvā bhikkhaṃ gaṇhathā7 'ti, te8 sādhū 'ti sampa-
ṭicchitvā ākāsenāgantvā khandhāvārassāvidūre otariṃsu, rājā paccuggamanaṃ
katvā kh-vāraṃ pavesetvā paññattāsane nisīdāpetvā isigaṇaṃ paṇītenāhārena
santappetvā tesaṃ iriyāpathe pasanno svātanāya pi nimantesi, ten'; upāyena
dasannaṃ tāpasasahassānaṃ dasavassasahassāni dānaṃ adāsi, dadanto ca tasmiṃ
yeva padese nagaraṃ māpetvā sassakammaṃ kāresi, na kho pana mahārāja tadā
so rājā añño ahosi, atha kho ahaṃ seṭṭho 'smi dānenā 'ti, aham eva9 hi tadā
dānena seṭṭho hutvā etaṃ mahādānaṃ datvā imaṃ petalokaṃ atikkamitvā
Brahmaloke nibbattituṃ nāsakkhiṃ, mayā dinnaṃ pana dānaṃ bhuñjitvā sabbe
va ne kāmāvacaraṃ atikkamitvā Brahmaloke nibbattā, imināp'; etaṃ veditabbaṃ
yathā brahmacariyavāso va mahapphalo ti, evaṃ dānena attano seṭṭhabhāvaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pabbajjāhi, Cks omit pa-.
2 Cks add brāhmaṇaṃ pabbaji.
3 Bd dhapetvā.
4 Bd -re.
5 Cks abhiññācasamā-.
6 Cks katvā.
7 Bd gaṇha- corr. to gaṇhā-.
8 Cks so.
9 Cs āhameva, Bd ayameva.
[page 102]
102 XXII. Mahānipāta.
pakāsetvā itarehi tīhi padehi tesaṃ isīnaṃ guṇaṃ pakāsesi: ta. saṃyamenā
'ti sīlena, damenā 'ti indriyadamena, anuttaran ti etehi guṇehi niruttaraṃ
uttamavatasamādānaṃ caritvā, pakiracārīti gaṇaṃ1 pakiritvā khipitvā pahāya
ekacārike ekībhāvaṃ gate2 ti a., samāhite ti upacārappaṇayasamādhīhi samā-
hitacitte evarūpe ahaṃ tapassino upaṭṭhahin ti dasseti, ahamujjugatan ti
ahaṃ mahārāja tesaṃ dasasahassānaṃ isīnaṃ antare kāyavaṃkādīnaṃ abhāvena
ujjugataṃ ekam pi naraṃ hīnajacco vā hotu jātisampanno vā jātiṃ avicāretvā
tesaṃ guṇesu pasannamānaso hutvā sabbe va te ativelaṃ namassissaṃ nicca-
kālam eva namassissan ti vadati, kiṃkāraṇā: kammabandhū hi mātiyā3 ti4
maccā5 hi nām'; ete kammabandhū kammapaṭisaraṇā6 ten'; eva kāraṇena sabbe
vaṇṇā ti veditabbaṃ.
Evañ ca pana vatvā "kiñcāpi mahārāja dānato brahma-
cariyam eva mahapphalaṃ dve pi pan'; ete mahāpurisavitakkā
va, tasmā dvīsu pi appamatto hutvā dānaṃ dehi sīlaṃ rakkhā"
'ti taṃ ovaditvā sakaṭṭhānam eva gato.
T. a. p. S. āha:
Ja_XXII.4(=541).19: Idaṃ vatvāna Maghavā devarājā Sujampati
Vedehaṃ anusāsetvā saggakāyaṃ apakkamīti. || Ja_XXII:429 ||
Ta. apakkamīti pakkāmi, Sudhammādevasabhāya nisinnam eva attānaṃ
dassesīti a.
Atha naṃ devagaṇo āha: "mahārāja na nūna7 paññāyittha,
kuhiṃ gat'; atthā" 'ti. "Mārisā Mithilāya Nimirañño ekā kaṃ-
khā uppajji, pañhaṃ kathetvā taṃ rājānaṃ nikkaṃkhaṃ
kātuṃ gato8 'mhīti" evañ ca pana vatvā puna taṃ kāraṇaṃ
gāthāya kathetuṃ āha:
Ja_XXII.4(=541).20: Imaṃ bhonto nisāmetha yāvant'; ettha samāgatā
dhammikānaṃ manussānaṃ vaṇṇaṃ uccāvacaṃ bahuṃ. || Ja_XXII:430 ||
Ja_XXII.4(=541).21: Yathā ayaṃ {Nimirājā} paṇḍito kusalatthiko
rājā sabba-Videhānaṃ adā dānaṃ arindamo || Ja_XXII:431 ||
Ja_XXII.4(=541).22: Tassa taṃ dadato dānaṃ saṃkappo upapajjatha:
dānaṃ vā brahmacariyaṃ vā katamaṃ su mahappalan ti. || Ja_XXII:432 ||
Ta. iman ti dhammikānaṃ kalyāṇadhammānaṃ manussānaṃ mayā
vuccamānaṃ sīlavasena uccaṃ dānavasena avacaṃ bahuṃ vaṇṇaṃ nisāmetha,
suṇāthā 'ti a., yathā ayan ti ayaṃ Nīmirājā yathā9 ativiya paṇḍito ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bs guṇaṃ.
2 Bd -ve rate.
3 Bd mānavā.
4 Cks omit ti.
5 Bd sattā.
6 Cks add ti.
7 Cks nu, Bd nuna.
8 Bd katvā āgato.
9 Cks add paṇḍito.
[page 103]
4. Nimijātaka. (541.) 103
Ito so aparihāpetvā rañño vaṇṇaṃ kathesi. Taṃ sutvā
devatā1 rājānaṃ daṭṭhukāmā hutvā "mahārāja, amhākaṃ Nimi-
rājā ācariyo, tass'; ovāde ṭhatvā taṃ nissāya amhehi ayaṃ
dibbasampatti laddhā2, daṭṭhukām'; amha, taṃ pakkosāpetvā
amhe dassehi mahārājā" 'ti vadiṃsu. Sakko "sādhū" 'ti
sampaṭicchitvā Mātaliṃ pakkosāpetvā "samma Mā-Vejayan-
tarathaṃ yojetvā Mithilaṃ gantvā Nimirājānaṃ dibbayāne
āropetvā ānehīti" ā., so "sādhū" 'ti sampaticchitvā rathaṃ
yojetvā pāyāsi. Sakkassa pana devehi saddhiṃ kathentassa
Mātaliṃ āṇāpentassa ca rathaṃ yojentassa ca manussagaṇanāya
māso atikkanto. Iti Nimissa rañño puṇṇamāya uposathikassa
pācīnasīhapañjaraṃ vivaritvā mahātale nisīditvā amaccagaṇa-
parivutassa sīlaṃ paccavekkhantassa pācīnalokadhātuto ug-
gacchantena candamaṇḍalena saddhiṃ yeva so ratho paññāyi,
manussā bhuttasāyamāsā gharadvāre nisīditvā sukhakathaṃ
kathentā "ajja dve candā uggatā" ti āhaṃsu, atha nesaṃ
sallapantānaṃ ñeva ratho pākaṭo ahosi, māhājano,nāyaṃ
cando, ratho" ti vatvā kamena3 sindhavasahasse Mātalisaṃ-
gāhake Vejayantarathe ca pākaṭe jāte "kassa nu kho imaṃ
dibbayānaṃ āgacchatīti" cintetvā "kassa aññassa amhākaṃ
rājā dhammiko, tassa Sakkena Ve-ratho pesito bhavissati am-
hākaṃ rañño va anucchaviko" ti tuṭṭhahaṭṭhā g. āhaṃsu:
Ja_XXII.4(=541).23: Abbhuto vata lokasmiṃ uppajji lomahaṃsano,
dibbo ratho pātur ahu Vedehassa yasassino ti. || Ja_XXII:433 ||
Ta. abbhuto ti abhūtapubbo4 acchariyo ti vā5 vimhayen'; evam6 āhaṃsu.
Tassa pana janassa kathentassa kathentass'; eva Mā-vāta-
vegena āgantvā rathaṃ nivattetvā sīhapañjarummāre pacchā-
bhāgena7 ṭhapento ārohaṇasajjaṃ8 katvā ārohaṇatthāya8 rājā-
naṃ nimantesi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd devasaṃghā.
2 Bds add ti mayaṃ.
3 Bd anuttamena.
4 Ck Bd abbhuta-.
5 Bd te.
6 Bd vimhayavaseneva.
7 Bd -gaṃ.
8 Ck -na-.
[page 104]
104 XXII. Mahānipāta.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.4(=541).24: Devaputto mahiddhiko Mātali devasārathi
nimantayittha rājānaṃ Vedehaṃ Mithilaggahaṃ: || Ja_XXII:434 ||
Ja_XXII.4(=541).25: Eh'; imaṃ ratham āruyha rājaseṭṭha disampati,
devā dassanakāmā te Tāvatiṃsā saindakā,
saramānā hi te devā Sudhammāyaṃ samacchare ti. || Ja_XXII:435 ||
Ta. Mithilaggahan ti Mithilāya patiṭṭhitagehaṃ catūhi saṃgaha-
vatthūhi Mithilāya saṃgaṇhanakaṃ1, samacchare ti tath'; evaṃ2 guṇakathaṃ
kathentā nisinnā.
Rājā "adiṭṭhapubbaṃ devalokañ ca passissāmi, Mātalissa
ca me saṃgaho kato bhavissati, gacchissāmīti" cintetvā ante-
purañ ca mahājanañ ca āmantetvā "ahaṃ nacirenāgamissāmi,
tumhe appamattā dānādīni puññāni karothā" 'ti vatvā ratham
abhiruhi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.4(=541).26: Tato [ca] rājā taramāno Vedeho Mithilaggaho
āsanā vuṭṭhahitvāna pamukho ratham āruhi. || Ja_XXII:436 ||
Ja_XXII.4(=541).27: Abhirūḷhaṃ3 rathaṃ dibbaṃ Mātali etad abravi:
kena taṃ nemi maggena rājaseṭṭha disampati
yena vā pāpakammantā puññakammā ca4 ye narā ti. || Ja_XXII:437 ||
Ta. pamukho ti uttamo abhimukho vā, janassa piṭṭhiṃ datva ārūḷho ti
a., yena vā ti yena maggena gantvā yattha pāpakammantā vasanti taṃ5 ṭhānaṃ
sakkā daṭṭhuṃ yena vā gantvā ye puññakammā narā te sakkā daṭṭhun ti, idaṃ
so Sakkena anāṇatto6 pi attano visesadassanatthaṃ7 āha.
Atha taṃ rājā "mayā dve pi ṭhānāni adiṭṭhapubbāni, dve
pi passissāmīti" cintetvā āha:
Ja_XXII.4(=541).28: Ubhayen'; eva maṃ nehi Mātali devasārathi
yena vā pāpakammantā puññakammā ca ye narā ti. || Ja_XXII:438 ||
Tato Mā- "dve ekappahārena na sakkā dassetuṃ, pucchis-
sāmi nan" ti pucchanto puna gātham āha:
Ja_XXII.4(=541).29: Kena taṃ paṭhamaṃ nemi rājaseṭṭha disampati
yena vā pāpakammantā puññakammā ca ye narā ti. || Ja_XXII:439 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -yaṃ saṅgāhakaṃ.
2 Bd tameva, read: tav'; evaṃ?
3 so all three MSS. for -ruyha?
4 so all three MSS.
5 Bd tesaṃ.
6 Ck aṇanatto.
7 Bd dūtavi-.
[page 105]
4. Nimijātaka. (541.) 105
Tato rājā "ahaṃ avassaṃ devalokaṃ gamissāmi, nirayaṃ
tāva passissāmīti" cintetvā anantaraṃ gātham āha:
Ja_XXII.4(=541).30: Niraye1 tāva passāmi āvāse2 pāpakamminaṃ
ṭhānāni luddakammānaṃ dussīlānañ ca yā gatīti. || Ja_XXII:440 ||
Ta. yā gat ti yā etesaṃ nipphatti3 tañ ca passāmi.
Ath'; assa Vetaraṇiṃ tāva dassesi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.4(=541).31: Dassesi Mātali rañño duggaṃ4 Vetaraṇiṃ nadiṃ
kuthantiṃ5 khārasaṃyuttaṃ tattaṃ aggisikhūpaman ti. || Ja_XXII:441 ||
Ta. Vetaraṇin ti bhi. Mā-rañño kathaṃ sutvā nirayābhimukhaṃ rathaṃ
pesetvā paṭhamaṃ kammapaccayena utunā samuṭṭhitaṃ Vetaraṇiṃ dassesi, tattha
nirayapālā jalitāni asisattitomarabhindivālamuggarādīni āvudhāni gahetvā nera-
yikasatte paharanti vijjhanti pothenti6, te taṃ dukkhaṃ asahantā Vetaraṇiyā
patanti, sā upari bhindivālappamāṇāhi kaṇṭakāhi vettalatāhi sañchannā, te tattha
bahūni vassasahassāni pajjalitesu khuradhārātikhiṇesu kaṇṭakesu7 khaṇḍā-
khaṇḍikā honti, tesaṃ heṭṭhā tālappamāṇāni jalitāyasūlāni uṭṭhahanti, nera-
yikasattā bahuaddhānaṃ8 vītināmetvā vettalatāhi galitvā sūlesu patitvā vini-
viddhasarīrā9, sūlesu āvutamacchā viya ciraṃ paccanti, sūlāni pi jalanti, nera-
yikasattāpi pajalanti10, sūlānaṃ pana heṭṭhā udakapiṭṭhe pajjalitāni khuradhā-
rātikhiṇāni ayopokkharapattāni11, te sūlehi galitvā pokkharapattesu patitvā ciraṃ
chedanadukkhaṃ anubhavanti, tato khārodake patanti, udakaṃ jalati, sattā
jalanti, dhūmo uṭṭhahati12, udakassa pana heṭṭhā nadītalaṃ khuradhārāhi sañ-
channaṃ, te heṭṭhā nu kho kīdisan ti udake nimujjitvā khuradhārāsu khaṇḍā-
khaṇḍikā honti, te taṃ mahādukkhaṃ adhivāsetuṃ asakkontā mahantaṃ bhera-
varavaṃ ravantā vicaranti, kadāci anusotaṃ vuyhanti kadāci paṭisotaṃ, atha ne
tīre ṭhitā nirayapālā ususattitomarādīni13 khipitvā macche viya vijjhanti, te
dukkhavedanāmattā mahāravaṃ ravanti, atha pajjalitehi ayabalisehi uddharitvā
parikaḍḍhantā jalitāyapaṭhaviyaṃ nipajjāpetvā mukhe tattaṃ ayoguḷaṃ pakkhipanti.
Iti rājā Vetaraṇiyaṃ mahādukkhapīḷite satte disvā bhīta-
tasito "kin nām'; ime sattā pāpam akaṃsū" 'ti Mātaliṃ pucchi,
so pi vyākāsi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.4(=541).32: Nimi have Mātalim ajjhabhāsatha
disvā janaṃ patamānaṃ vidugge,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds -yaṃ.
2 Bds -saṃ.
3 Bd nippatti, Ck nipati.
4 Bd dukkhaṃ.
5 so Cs, Ck ka-, Bd kudhitaṃ.
6 Bd vihedhenti.
7 Cks tekaṇ-.
8 Bd omits bahu.
9 Bd omits vini.
10 Cks omit pa-.
11 Bd adds honti.
12 Cks -hiti.
13 Cs -dīhi.
[page 106]
106 XXII. Mahānipāta.
bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā Vetaraṇiṃ patanti. || Ja_XXII:442 ||
Ja_XXII.4(=541).33: Tassa puṭṭho vyākāsi1 Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:443 ||
Ja_XXII.4(=541).34: Ye dubbale balavanto jīvaloke2
hiṃsanti3 rosenti supāpadhammā
te luddakammā pasavetvā4 pāpaṃ
te 'me janā Vetaraṇiṃ patantīti. || Ja_XXII:444 ||
Ta. vindatīti ahaṃ attano anissaro hutvā bhayasantako5 viya jāto,
disvā ti patamānaṃ disvā, jānan ti bhi. so Mā-sayaṃ jānanto tassa ajānato
akkhāsi, dubbale ti sarīrabalabhogabalāaṇābalarahite, balavanto ti tehi
balehi samannāgatā, hiṃsantīti6 pāṇipahārādīhi kilamenti, rosentīti nā-
nappakārehi akkosanti ghaṭenti, pasavetvā ti janetvā katvā.
Evaṃ Mātali 'ssa pañhaṃ vyākaritvā raññā Vetaraṇiniraye
diṭṭhe taṃ padesaṃ antaradhāpetvā purato rathaṃ pesetvā
sunakhādīhi khādanaṭṭhānaṃ dassetvā taṃ disvā bhītena raññā
pañhe7 puṭṭho vyākāsi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.4(=541).35: Sāmā ca soṇā sabalā ca gijjhā
kākolasaṃghā ca adenti bheravā,
bhayam hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpam
yay-ime jane kākolā8 adenti. || Ja_XXII:445 ||
Ja_XXII.4(=541).36: Tassa puṭṭho vyākāsi9 Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:446 ||
Ja_XXII.4(=541).37: Ye kec'; ime maccharino kadariyā
paribhāsakā samaṇabrāhmaṇānaṃ
hiṃsanti10 rosenti supāpadhammā
te luddakammā pasavetvā4 pāpaṃ
tay-ime jane kākolā11 adentīti. || Ja_XXII:447 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 read: viyā-.
2 so all three MSS. for va loke?
3 Cks -senti.
4 Bd pasavetvāna, read: -tva.
5 Cks bhassantako.
6 Cks -sent-.
7 Cs -ena, Bds -aṃ.
8 Cks yayimaṃ janaṃ kākolā, Bd ye me jane kākolasaṅghā.
9 read: viyākāsi.
10 Cks -senti.
11 Cks tayimaṃ janaṃ kākoḷā, Bd te me jane kākoḷasaṅghā.
[page 107]
4. Nimijātaka. (541.) 107
Tato paresu pi pañhesu vyākaraṇesu ca es'; eva nayo. Ta. sāmā ti ratta-
vaṇṇā, soṇā ti sunakhā, sabalā cā 'ti kabaravaṇṇā ca setakāḷapītavaṇṇā ti,
evaṃ pañcavaṇṇehi1 sunakhe dasseti, te kira mahāhatthippamāṇā jalitāya aya-
paṭhaviyā nerayikasatte mige viya anubandhitvā piṇḍikamaṃsesu ḍasitvā tesaṃ
tigāvutappamāṇaṃ sarīraṃ jalitapaṭhaviyaṃ pātetvā mahāravaṃ ravantānaṃ
dvīhi purimapādehi uraṃ akkamitvā aṭṭhim eva sesentā maṃsaṃ luñcitvā luñ-
citvā khādanti, gijjhā ti mahantā bhaṇḍasakaṭappamāṇā lohatuṇḍagijjhā, te
tesaṃ kaṇayasadisehi2 tuṇḍehi aṭṭhīni bhinditvā aṭṭhimiñjaṃ khādanti, kākolā-
saṃghā ti lohatuṇḍā3 kākagaṇā, te atibhayānakā diṭṭhadiṭṭhe khādanti, yayi
maṃ4 janan ti yaṃ5 imaṃ janaṃ6 kākolā khādanti ime nu kin nāma pāpa-
kammaṃ akaṃsū 'ti pucchati, maccharino ti aññesaṃ adāyakā, kadariyā-
ti pare dente7 paṭisedhakā thaddhamaccharino, samaṇabrāhmaṇānan tā
samitabāhitapāpānaṃ.
Ja_XXII.4(=541).38: Sajotibhūtā paṭhaviṃ kamanti,
tattehi khandhehi ca pothayanti,
bhayaṃ8 hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā khandhahatā sayanti. || Ja_XXII:448 ||
Ja_XXII.4(=541).39: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:449 ||
Ja_XXII.4(=541).40: Ye jīvalokasmiṃ supāpadhammino
narañ ca nāriñ ca apāpadhammaṃ
hiṃsanti rosenti supāpadhammā
te luddakammā pasavetvā pāpaṃ
te 'me janā khandhahatā sayantīti. || Ja_XXII:450 ||
Ta. sajotibhūtā ti pajjalitasarīrā, paṭhavin ti pajjalitanavayojana-
bahalaṃ ayapaṭhaviṃ, kamantīti akkamanti, khandhehi ca pothayantīti
nirayapālehi anubandhitvā tālappamāṇehi jalitāyakkhandhehi jaṃghāsu9 paha-
ritvā patitā10, teh'; eva khandhehi pothayanti cuṇṇavicuṇṇaṃ karonti, supāpa-
dhammino ti attanā suṭṭhu pāpadhammā hutvā, apāpadhamman ti sīlā-
cārādisampannaṃ niraparādhaṃ vā.
Ja_XXII.4(=541).41: Aṅgārakāsuṃ apare phunanti11
narā rudantā paridaḍḍhagattā,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -vaṇṇe.
2 Bd kattariyasadi-.
3 Cks -a.
4 so Cks; Bd yamimaṃ.
5 Cks yā.
6 Bd adds ye ime nerayikasatte.
7 so Cks; Bd paresaṃ dente pi.
8 Cks bhayā.
9 Bd -ādisu.
10 so Cks for pātitā? Bd pātetvā.
11 Ck tunanti, Cs thunanti.
[page 108]
108 XXII. Mahānipāte.
bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā aṅgāraṃ phunanti1. || Ja_XXII:451 ||
Ja_XXII.4(=541).42: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:452 ||
Ja_XXII.4(=541).43: Ye keci pūgāyatanassa2 hetu
sakkhiṃ karitvā iṇaṃ3 jāpayanti
te jāpayitvā janataṃ janinda
te luddakammā pasavetva4 pāpaṃ
te 'me janā aṃgārakāsuṃ5 phunantīti6. || Ja_XXII:453 ||
Ta. aṃgārakāsun ti samma Mātali ke nām'; ete apare vajaṃ apavi-
santiyo gāvo viya samparivāretvā nirayapālehi jalitāvudhehi koṭṭhiyamānā aṃ-
gārakāsuṃ papatanti, tatra ca nesaṃ yāvakaṭippamāṇā7 nimuggānaṃ mahatīhi aya-
pacchīhi ādāya upari aṅgāre8 okiranti, atha te aṅgāre paṭicchituṃ asakkontā rodantā
daḍḍhagattā phunanti vidhunanti9, kammabalena vā attanā va10 attano sīse
aṃgāre phunanti11 okirantīti a., pūgāyatanassā12 'ti okāse sati dānaṃ vā
dassāma pūjaṃ vā pavattessāma vihāraṃ vā karissāma saṃkaḍḍhitvā ṭhapitassa
pūgasantakassa dhanassa hetu, jāpayantīti taṃ dhanaṃ yathāruciṃ khāditvā
gaṇajeṭṭhakānaṃ lañcaṃ datvā asukaṭṭhāne ettakaṃ vayakaraṇaṃ gataṃ13 asu-
kaṭṭhāne amhehi ettakaṃ dinnan ti kūṭasakkhiṃ datvā14 taṃ iṇaṃ jāpayanti15
vināsenti.
Ja_XXII.4(=541).44: Sajotibhūtā jalitā padittā
padissatī mahatī lohakumbhī,
bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā [avaṃsirā] lohakumbhiṃ patanti. || Ja_XXII:454 ||
Ja_XXII.4(=541).45: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:455 ||
Ja_XXII.4(=541).46: Ye sīlavaṃ16 samaṇaṃ brāhmaṇaṃ vā
hiṃsanti17 rosenti supāpadhammino
te luddakammā pasavetvā pāpaṃ
te 'me janā [avaṃsirā] lohakumbhiṃ patantīti. || Ja_XXII:456 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck punanti.
2 Bd -dhanassa.
3 Cks iṇa.
4 Ck -tvā, Bd -tvana.
5 so Bd; Cks aṃgāraṃ.
6 Ck pu-.
7 so Bd; Ck kathito, Cs kaṭitā?
8 Cks -rehi.
9 Bd vithunanti.
10 Ck attānāma, Bd attano.
11 Ck pu-.
12 Bd -yadha-.
13 Bd etthakaṃ kassaci kassaṃ vā upakaranaṃ kataṃ.
14 Bd karitvā.
15 Ck chā-.
16 Bd -vantaṃ.
17 Cks -senti.
[page 109]
4. Nimijātika. (541.) 109
Ta. padittā ti ādittā, mahatīti pabbatappamāṇā kappena saṇṭhitalo-
harasapuṇṇā, avaṃsirā ti bhayānakehi nirayapālehi uddhapāde1 adhosire katvā
khipiyamānā2 taṃ kumbhiṃ patanti, sīlavan ti sīlavantaṃ ācāraguṇasampannaṃ.
Ja_XXII.4(=541).47: Luñcanti3 gīvaṃ atha veṭhayitvā4
uṇhodakasmiṃ pakiledayitvā,
bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali {devasārathi}:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā luttasirā sayanti. || Ja_XXII:457 ||
Ja_XXII.4(=541).48: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:458 ||
Ja_XXII.4(=541).49: Ye jīvalokasmiṃ supāpadhammino
pakkhī gahetvāna viheṭhayanti
te heṭhayitvā {janataṃ} janinda
te luddakammā {pasavetvā} pāpaṃ
te 'me janā luttasirā sayantīti. || Ja_XXII:459 ||
Ta. luñcantīti5 uppāṭenti, atha veṭhayitvā6 ti jalitalohayottehi
adhomukhaṃ veṭhetvā uṇhodakasmin ti kappena saṇṭhitalohaudakasmiṃ,
pakiledayitvā7 ti temetvā khipitvā, i. v. h.: samma Mātali yesaṃ ime nira-
yapālā jalitalohayottehi gīvaṃ veṭhetvā tigāvutappamāṇaṃ sarīraṃ oṇametvā8
taṃ gīvaṃ samparivattakaṃ luñcitvā jalitāyadaṇḍakehi ādāya etasmiṃ jalita-
lohakumbhiniraye pakkhipitvā tuṭṭhahaṭṭhā honti, tāya ca gīvāya luttāya itaresaṃ
puna sīsena saddhiṃ gīvaṃ uppajjati yeva kin nām'; ete kammaṃ kariṃsu, etehi
me disvā bhayaṃ uppajjatīti, pakkhī -- ṭhayantīti mahārāja ye lokasmiṃ
sakuṇe gahetvā pakkhe luñcitvā gīvaṃ luñcitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā khādanti
vā vikkiṇanti vā te ime luddā idha luttasirā sayantīti9.
Ja_XXII.4(=541).50: Pahūtatoyā anikhātakūlā
nadī ayaṃ sandati suppatitthā10,
ghammābhitattā manujā pivanti
pivatañ ca tesaṃ bhusaṃ11 hoti pāni12. || Ja_XXII:460 ||
Ja_XXII.4(=541).51: Bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
pivatañ ca tesaṃ bhusaṃ13 hoti pāni14. || Ja_XXII:461 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -dehi.
2 Cks khipa-.
3 Cks -enti.
4 Bd vihedhayitvā.
5 Cks luñce-.
6 Bd vihedha-.
7 Bd patilatayitvā.
8 Bd onāmetvā.
9 Cks pananti.
10 Cks sūpa-.
11 Bd bhūsaṃ, Cs bhusa.
12 Ck pānī, Bds pāṇi.
13 Cks bhusa, Bd bhūsaṃ.
14 Bd pāṇi.
[page 110]
110 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.4(=541).52: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhāss'; ajānato: || Ja_XXII:462 ||
Ja_XXII.4(=541).53: Ye suddhadhaññaṃ palāpena missaṃ
asuddhakammā kayino dadanti
ghammābhitattānaṃ pipāsitānaṃ
pivatañ ca tesaṃ bhusaṃ1 hoti pānīti. || Ja_XXII:463 ||
Ta. anikhātakūlā ti agambhīratīrā, suppatitthā ti sobhanehi titthehi
upetā, bhusaṃhotīti vīhibhusaṃ sampajjati, pānīti pānīyaṃ tasmiṃ kira
padese pahūtasalilā ramaṇīyā nadī sandati, nerayikasattā aggisantāpena2 tattā
pipāsaṃ dhāretuṃ asakkontā bāhā paggayha jalitalohapaṭhaviṃ maddantā3 taṃ
nadiṃ otaranti, taṃ khaṇaṃ yeva tīrāni pajjalanti pānīyaṃ bhusapalāpabhāvaṃ
āpajjitvā pajjalati, te pipāsaṃ dhāretuṃ asakkontā taṃ jalitaṃ bhusapalāpaṃ
khādanti, taṃ tesaṃ sakalasarīraṃ jhāpentaṃ4 adhobhāgena nikkhamati5, te
dukkhaṃ adhivāsetuṃ asakkontā bāhā paggayha, dhaññan ti vīhiādisattavidha-
parisuddhadhaññaṃ, palāpena6 missan ti palāpena6 vā bhusena vā vāli-
kamattikādīhi vā missakaṃ katvā, asuddhakammā ti kiliṭṭhakāyavacīmano-
kammā, kayino ti suddhaṃ dassāmā 'ti kayikassa hatthato mūlaṃ gahetvā
tathārūpaṃ asuddhaṃ dadanti.
Ja_XXII.4(=541).54: Usūhi sattīhi ca tomarehi7
dubhayāni passāni tudanti kandataṃ8,
bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā sattihatā sayanti. || Ja_XXII:464 ||
Ja_XXII.4(=541).55: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:465 ||
Ja_XXII.4(=541).56: Ye jīvalokasmiṃ asādhukammino
adinnam ādāya karonti jīvikaṃ
dhaññaṃ dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ9
ajeḷakañ cāpi10 pasuṃ mahīsaṃ11
te luddakammā pasavetva12 pāpaṃ
te 'me janā sattihatā sayantīti. || Ja_XXII:466 ||
Ta. dubhayānīti ubhayāni, tudantīti vijjhanti, kandatan ti kandan-
tānaṃ, pharusā nirayapālā araññe luddā migaṃ viya samparivāretvā usuādīhi
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks bhusa, Bd bhūsaṃ.
2 Cks -pe.
3 Bd akkamantā, Bs kāmaddantā, Cs meddantā.
4 Bd -etvā.
5 Cks -mīti.
6 Bds -sena.
7 Bd adds ca.
8 Bd kaṇḍakā.
9 Bd pañca.
10 Cks -kaṃ vāpi.
11 Bd pahisaṃ, Bs mahiṃsaṃ, Ck catussaṃ? Cs manussaṃ.
12 Bd -tvāna.
[page 111]
4. Nimijātaka. (541.) 111
nānāvudhehi dve passāni tudanti, sarīraṃ chiddāvachiddaṃ purāṇapaṇṇaṃ viya
khāyati, adinnamādāya 'ti parasantakaṃ saviññāṇakāviññāṇakaṃ sandhicchedā-
dīhi c'; eva vañcanāya ca gahetvā jīvikaṃ kappenti.
Ja_XXII.4(=541).57: Gīvāya baddhā kissa1 ime pun'; eke,
aññe vikattā bilakatā pun'; eke2,
bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā bilakatā3 sayanti. || Ja_XXII:467 ||
Ja_XXII.4(=541).58: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:468 ||
Ja_XXII.4(=541).59: Orabbhikā sūkarikā4 ca macchikā (V 270|3)
pasuṃ mahīsañ ca ajeḷakañ5 ca
hantvāna sūnesu pasārayiṃsu,
te luddakammā pasavetva pāpaṃ
te 'me janā bilakatā2 sayantīti. || Ja_XXII:469 ||
Ta. gīvaya baddhā ti mahantehi jalitalohayottehi gīvāyaṃ bandhitvā
kaḍḍhitvā ayapaṭhaviyaṃ pātetvā {nānāvudhehi} koṭṭhiyamāne6 disvā pucchati,
aññe vikattā7 ti aññe pana te khaṇḍākhaṇḍikaṃ chinnā, bilakatā3 ti aññe
jalitesu ayaphalakesu{8} ṭhapetvā maṃsaṃ viya potthaniyā koṭṭhetvā9 puñjakatā10
hutvā sayanti, macchikā ti macchaghātakā, pasun ti gāviṃ, sūnesu -- ti
maṃsaṃ vikkiṇitvā jīvikakappanatthaṃ11 sūnāpaṇesu ṭhapesuṃ.
Ja_XXII.4(=541).60: Rahado ayaṃ muttakarīsapūro
duggandharūpo asuciṃ pūti12 vāyati,
khudāparetā manujā adenti,
bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā muttakarīsabhakkhā. || Ja_XXII:470 ||
Ja_XXII.4(=541).61: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:471 ||
Ja_XXII.4(=541).62: Ye kec'; ime kāraṇikā13 virosakā
paresaṃ hiṃsāya sadā niviṭṭhā
--------------------------------------------------------------------------
1 read: kiss'.
2 Cks bīla-, Bd vikaṇḍāpilakatā sayanti.
3 Cks bī-.
4 Bd su-.
5 Cks -kā.
6 Bd koṭṭi-, Bs koṭi-.
7 Bd vikaṇḍā.
8 Ck saphali-, Bs ayabila.
9 Bds koṭṭe-.
10 Bd puñca-.
11 Cks jīvitaṃ-.
12 so Cs; Ck asuciṃputi, Bd asuciputi; read: asucim pi?
13 Cks kāru-.
[page 112]
112 XXII. Mahānipāta.
te luddakammā pasavetva pāpaṃ
mittadduno mīḷham adenti bālā ti. || Ja_XXII:472 ||
Ta. khudā -- adentīti ete nerayikasattā chātakena phuṭṭhā1 khudaṃ
sahituṃ asakkontā pakkaṭṭhitaṃ dhūmayantaṃ jalantaṃ kappena saṇṭhitaṃ
purāṇamīḷhaṃ piṇḍaṃ piṇḍaṃ katvā khādanti, kāraṇikā2 ti kāraṇakārakā3,
virosakā ti mittasuhajjānam pi viheṭhakā, mittadduno ti etesaṃ yeva gehe
khāditvā bhuñjitvā mano trāsayitvā4 paññattāsane sayitvā puna vā pahāraka-
hāpaṇan5 nāma āharāpenti lañcaṃ gaṇhanti te mittadūbhikā bālā evarūpaṃ6
mīḷhaṃ khādanti mahārājā 'ti.
Ja_XXII.4(=541).63: Rahado ayaṃ lohitapubbapūro
duggandharūpo asuciṃ pūti7 vāyati,
ghammābhitattā manujā pivanti,
bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā lohitapubbabhakkhā. || Ja_XXII:473 ||
Ja_XXII.4(=541).64: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:474 ||
Ja_XXII.4(=541).65: Ye mātaraṃ vā pitaraṃ va loke9
pārājikā9 arahante10 hananti
te luddakammā pasavetva pāpaṃ
te 'me janā lohitapubbabhakkhā ti. || Ja_XXII:475 ||
Ta. pārājikā11 ti jarājiṇṇe12 mātāpitaro ghātetvā13 gihibhāve yeva pārā-
jikaṃ14 pattā, arahante ti pūjāvisesassa anucchavike, hanantīti dukkara-
kārike mātāpitaro mārenti, api ca arahante ti padena Buddhasāvake pi saṃ-
gaṇhat'; eva, aparasmim pi Ussadaniraye nirayapālā nerayikānaṃ tālappamāṇena
jalitāyabalisena jivhā15 vijjhitvā ākaḍḍhitvā te satte jalitalohapaṭhaviyaṃ
pātetvā usabhacammaṃ viya pattharitvā saṃkusatena hananti, te thale khitta-
macchā viya phandanti tañ ca dukkhaṃ sahituṃ asakkontā mukhena kheḷaṃ
muñcanti16, tasmiṃ rājā Mātalinā dassite17 āha:
Ja_XXII.4(=541).66: Jivhañ ca passa balisena viddhaṃ
vihataṃ yathā saṃkusatena cammaṃ,
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks puṭṭhā.
2 all three MSS. kāru-.
3 Bd ti paresaṃ dukkhakāraṇā.
4 so Cks; Bd omits m. tr.
5 so Ck; Cs -ṇun, Bd puna māsakahāpanaṃ.
6 Cks -pā.
7 Ck asucipūti, Bd asuciputi.
8 Cks pitaraṃ vā jīvaloke, Bd mātaraṃ pītaraṃ pi vā jivaloke,
Bs mātari pitari vā jīvaloke.
9 Cks parājikaṃ.
10 Cks add vā.
11 Cks parājikā.
12 Cks parājitā.
13 Bd ghāṭe.
14 Cks parājikaṃ, Bd pārājika.
15 Bd -aṃ.
16 Cks -enti.
17 read: tasmiṃ M. d. rājā? Bd has tasmā mātalino rājā dassento.
[page 113]
4. Nimijātaka. (541.) 113
phandanti macchā va thalamhi khittā
muñcanti kheḷaṃ rudamānā kim ete1. || Ja_XXII:476 ||
Ja_XXII.4(=541).67: Bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā vaṃkaghastā sayanti. || Ja_XXII:477 ||
Ja_XXII.4(=541).68: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:478 ||
Ja_XXII.4(=541).69: Ye keci {saṇṭhānagatā}2 manussā
agghena agghaṃ kayaṃ hāpayanti
kūṭena kūṭaṃ dhanalobhahetu
channaṃ yathā vāricaraṃ vadhāya. || Ja_XXII:479 ||
Ja_XXII.4(=541).70: Na hi kūṭakārissa bhavanti tāṇā
sakehi kammehi purakkhatassa
te luddakammā pasavetva pāpaṃ
te 'me janā vaṃkaghastā sayantīti. || Ja_XXII:480 ||
Ta. kimete ti kiṃkāraṇā ete, vaṃkaghastā ti gilitabalisā, santhāna-
gatā3 ti santhānamariyādaṃ gatā, agghāṇakaṭṭhāne4 ṭhitā ti a., agghena
agghan ti taṃ taṃ agghaṃ lañcaṃ gahetvā hatthiassādīnaṃ vā jātarūpara-
jatādīnaṃ vā tesaṃ tesaṃ saviññāṇakānaṃ aviññāṇakānaṃ agghaṃ hāpenti
kayan ti5 taṃ hāpentā kayikānaṃ kayaṃ6 sate dātabbe paṇṇāsaṃ dāpenti
itaraṃ paṇṇāsaṃ tehi saddhiṃ vibhajitvā gaṇhanti, kūṭena kūṭan ti tulākūṭā-
dīsu taṃ taṃ kūṭaṃ, dhanalobhahetū 'ti dhanamhi lobhena etaṃ kūṭa-
kammaṃ karonti, channaṃ -- yā 'ti taṃ pana kammaṃ karontā madhura-
vācāya tathākatabhāvaṃ7 paṭicchannaṃ katvā taṃ vadhenti yathā vāricaraṃ
macchaṃ vadhāya upagacchantā balisaṃ āmisena paṭicchannaṃ katvā taṃ kam-
maṃ karonti, na hi kūṭakārikassā 'ti paṭicchannaṃ mama kammaṃ na
taṃ koci jānātīti maññamānassāpi hi kūṭakārissa tāṇā nāma na honti, na so
tehi kammehi purakkhato patiṭṭhaṃ8 labhati.
Ja_XXII.4(=541).71: Nariyo9 imā samparibhinnagattā
paggayha kandanti bhujo dujaccā10
sammakkhitā lohitapubbalittā
gāvo yathā āghātane vikattā11
tā bhūmibhāgasmiṃ sadā nikhātā
khandhātivattanti sajotibhūtā. || Ja_XXII:481 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 Cks santāna-, Bds sandhāna-.
3 so Cks; Bd sandhā-.
4 Bd agghāpaniya-, Bs agghāpana-.
5 Cks omit kayanti.
6 Cks ayaṃ.
7 Bd tathāgata-.
8 Ck ṭṭhānaṃ.
9 Bd nā-.
10 Cks bhujorūjaccā, Bd bhujedujjaccā.
11 Bds vikantā.
[page 114]
114 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.4(=541).72: Bhayaṃ hi maṃ vindati sūtā disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
imā nu nariyo1 kim akaṃsu pāpaṃ
yā bhūmibhāgasmiṃ sadā nikhātā
khandhātivattanti sajotibhūtā. || Ja_XXII:482 ||
Ja_XXII.4(=541).73: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:483 ||
Ja_XXII.4(=541).74: Kolīniyāyo2 idha jīvaloke
asuddhakammā asataṃ acāruṃ,
tā dittarūpā3 pati4 vippahāya
aññaṃ acāruṃ ratikhiḍḍahetu,
tā jīvalokasmiṃ ramāpayitvā
khandhātivattanti sajotibhūtā ti. || Ja_XXII:484 ||
Ta. nariyo1 ti nāriyo, samparibhinnagattā ti suṭṭhu samantato
paribhinnagattā jiṇṇasarīrā5, dujaccā6 ti dujjātikā virūpā jegucchā, vikattā7
ti chinnasīsā gāvo viya pubbalohitalittā hutvā, sadā nikhātā ti niccaṃ jalita-
paṭhaviyaṃ kaṭimattaṃ pavisitvā nikhanitvā ṭhapitā viya ṭhitā, khandhāti-
vattantīti samma Mā-nāriyo ete pabbatakhandhā atikkamanti, tāsaṃ kira
evaṃ kaṭippamāṇaṃ pavisitvā ṭhapitakāle puratthimāya disāya jalito ayapabbato
samuṭṭhahitvā asani viya viravanto āgantvā sarīraṃ saṇhakaraṇiyaṃ8 viya piṃ-
santo gacchati, tasmiṃ ativattitvā pacchimapasse ṭhite puna tāsaṃ sarīraṃ
pātubhavati, tā dukkhaṃ adhivāsetuṃ asakkontiyo bāhā paggayha kandanti,
sesadisāsu uṭṭhitapabbatesu pi es'; eva nayo, dve pabbatā samuṭṭhāya ucchugha-
ṭikaṃ9 viya pīḷenti, lohitaṃ pakkaṭṭhitaṃ10 sandati, kadāci tayo kadāci cattāro
pabbatā uṭṭhāya tāsaṃ sarīraṃ pīḷenti, tenāha khandhātivattantīti, kolīni-
yāyo11 ti kule patiṭṭhitā kuladhītaro, asataṃ acārun ti asaññatakammaṃ ka-
riṃsu, dittarūpā12 ti saṭharūpā13 dhuttajātikā hutvā, pati vippahāyā 'ti
attano patiṃ jahitvā, acārun ti14 agamaṃsu, ratikhiḍḍahetū 'ti kāmara-
tihetu c'; eva kīḷāhetu ca, ramāpayitvā ti parapurisehi saddhiṃ attano cittaṃ
ramāpetvā idha uppannā15. ath'; etāsaṃ sarīraṃ ime khandhātivattanti sajotibhūtā ti.
Ja_XXII.4(=541).75: Pāde gahetvā kissa16 ime pun'; eke
avaṃsirā Narake pātayanti,
bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nā-.
2 Cks koli-, Bd kolittiyāyo.
3 Bds titta-.
4 so all three MSS. for patiṃ?
5 Ck jinna-, Cs pinna-, Bd omits gattā jiṇṇa.
6 Ck ruja-, Cs rūja-.
7 Bd vikantā.
8 Bds -niyaṃ, Cks -ṇi.
9 so all three MSS. for -kā?
10 Bds pakkuṭhi-.
11 Cks koli-, Bd kolittiyo.
12 Bd tiṭha-.
13 Bd sāhassa-, Bs suṭṭhu-.
14 Bd adds aññapurisaṃ.
15 Bd upapannā.
16 read: kiss'.
[page 115]
4. Nimikajātaka. (541.) 115
ime nu maccā kiṃ akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā [avaṃsirā] Narake pātayanti. || Ja_XXII:485 ||
Ja_XXII.4(=541).76: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:486 ||
Ja_XXII.4(=541).77: Ye jīvalokasmiṃ asādhukammino
parassa dārāni atikkamanti
te tādisā uttamabhaṇḍathenā
te 'me janā [avaṃsirā] Narake pātayanti. || Ja_XXII:487 ||
Ja_XXII.4(=541).78: Te vassapūgāni bahūni tattha
Niraye dukkhaṃ vedanaṃ vediyanti1,
na hi pāpakārissa bhavanti tāṇā
sakehi kammehi purakkhatassa,
te luddakammā pasavetva pāpaṃ
te 'me janā [avaṃsirā] Narake pātayantīti. || Ja_XXII:488 ||
Ta. Narake ti jalitaṃgārapuṇṇamahāāvāṭe, te kira vajaṃ apavisantiyo
gāvo viya nirayapālehi nānāvudhāni gahetvā vijjhiyamānā pothiyamānā yadā taṃ
nagaraṃ upagacchanti atha te nirayapālā uddhapāde katvā tattha khipanti, evaṃ
pātiyamāne disvā pucchanto evam ā., uttamabhaṇḍathenā ti manussehi
piyāyitassa varabhaṇḍassa thenakā.
Evañ ca pana vatvā Mātali saṃgāhako tam pi Nirayaṃ
{antaradhāpetvā} rathaṃ purato pesetvā micchādiṭṭhikānaṃ
paccananirayaṃ dassesi, puṭṭho c'; assa vyākāsi:
Ja_XXII.4(=541).79: Uccāvacā 'me vividhā upakkamā
nirayesu dissanti sughorarūpā,
bhayaṃ hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu pāpaṃ
ye 'me janā adhimattā dukkhā tibbā2
kharā kaṭukā3 vedanā vediyanti1. || Ja_XXII:489 ||
Ja_XXII.4(=541).80: Tassā puṭṭho vyākāsi {Mātali} devasārathi,
vipākaṃ pāpakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:490 ||
Ja_XXII.4(=541).81: Ye jīvalokasmiṃ supāpadiṭṭhino
vissāsakammāni karonti mohā
parañ ca diṭṭhīsu samādapenti
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bd veda-.
2 read: mahā dukhā for d. t.?.
3 read: kaṭukā kharā?
[page 116]
116 XXII. Mahānipāta.
te pāpadiṭṭhīsu pasavetva pāpaṃ
te 'me janā adhimattā dukkhā tibbā
kharā kaṭukā vedanā vediyantīti. || Ja_XXII:491 ||
Ta uccāvacāme ti uccāvacā ime, khuddakā1 ca mahantā cā 'ti a.,
upakkamā ti kāraṇā payogā2, supāpadiṭṭhino ti n'; atthi dinnan ti ādi-
kāya3 dasavatthukāya micchādiṭṭhiyā suṭṭhu pāpadiṭṭhino4, vissāsakammā-
nīti tāya diṭṭhiyā vissāsena taṃ nissitā hutvā nānāvidhāni pāpakammāni karonti,
te me ti te ime janā evarūpaṃ dukkhaṃ anubhavantīti Mātali5 rañño micchā-
diṭṭhikānaṃ paccananirayaṃ6 ācikkhi.
Devaloke pi devatā7 rañño āgamanaṃ olokayamānā Su-
dhammāya sannisīdiṃsu yeva. Sakko "kin nu kho Mātali
cirāyatīti" upadhārento taṃ kāraṇaṃ ñatvā "Mā-dūtavisesaṃ
dassetuṃ ‘mahārāja asukakammaṃ katvā asukaniraye nāma
paccantīti'; niraye dassento carati, Nimirañño pana āyuṃ khī-
yetha, na nirayadassanassa pariyantaṃ gaccheyyā" 'ti ekaṃ
mahājavaṃ devaputtaṃ pesesi: "sīghaṃ rājānaṃ gahetvā āgac-
chatū 'ti Mātalissa vadehīti". So javena gantvā ārocesi.
Mā- tassa vacanaṃ sutvā "na sakkā cirāyitun" ti rañño
ekappahāren'; eva catūsu disāsu bahuniraye dassetvā g. ā.:
Ja_XXII.4(=541).82: Viditāni te mahārāja āvāsaṃ pāpakamminaṃ
ṭhānāni luddakammānaṃ dussīlānañ ca yā gati,
uyyāhi dāni rājīsi8 devarājassa santike ti. || Ja_XXII:492 ||
T. a.: mahārāja imaṃ9 pāpakammānaṃ sattānaṃ āvāsaṃ disvā ludda-
kammānaṃ ṭhānāni tayā viditāni dussīlānañ ca yā gati yā nipphatti sāpi te
viditā, idani devarājassa santike dibbasampattiṃ dassanatthaṃ uyyāhi gaccha
mahārājā 'ti āha. Nirayakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.
Evañ ca pana vatvā10 Mā- devalokābhimukhaṃ11 rathaṃ
pesesi. Rājā Devalokaṃ gacchanto dvādasayojanikaṃ maṇi-
mayakañcanathūpikaṃ12 sabbālaṃkārapatimaṇḍitam uyyāna-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck ladda-, Cs ludda-.
2 Bd karaṇappa-.
3 Cks ādi.
4 Bd pāpadhammino.
5 Cks omit mātali.
6 Bd pacana-.
7 Bd devaparisā.
8 Bd rājasi, Cs rājisi.
9 Bd idaṃ.
10 Ck evaṃ vatvā pana, Cs evaṃ vatvā ca pana.
11 Bd -kho.
12 Bd -mayaṃ pañcathū-.
[page 117]
4. Nimijātaka. (541) 117
pokkharaṇisampannaṃ kapparukkhaparivutaṃ Bīraṇiyā deva-
dhītāya ākāsaṭṭhakavimānaṃ disvā tañ ca devadhītaraṃ anto-
kūṭāgāre sayanapiṭṭhe nisinnaṃ accharāsahassaparivutaṃ maṇi-
sīhapañjaraṃ vivaritvā olokentiṃ disvā Mātaliṃ pucchanto
g. ā., itaro pi 'ssa vyākāsi:
Ja_XXII.4(=541).83: Pañcaṭhūpaṃ dissat'; idaṃ vimānaṃ,
mālāpilandhā sayanassa majjhe
tatth'; acchatī1 nārī mahānubhāvā
uccāvacaṃ iddhiṃ2 vikubbamānā3. || Ja_XXII:493 ||
Ja_XXII.4(=541).84: Vittī hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ayaṃ nu nārī kim akāsi sādhuṃ,
sā modatī saggapattā vimāne. || Ja_XXII:494 ||
Ja_XXII.4(=541).85: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ puññakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:495 ||
Ja_XXII.4(=541).86: Yadi te sutā Bīraṇī jīvaloke
āmāyadāsī ahu brāhmaṇassa,
sā pattakālaṃ atithiṃ viditvā
mātā va puttaṃ sakim ābhinandi
saṃyamā saṃvibhāgā ca sā vimānasmi modatīti. || Ja_XXII:496 ||
Ta. pañcathūpan ti pañcahi kūṭāgārehi samannāgataṃ, mālāpilandhā
ti pilandhamālādīhi sabbābharaṇehi patimaṇḍitā ti a., tatthacchatīti tasmiṃ
vimāne acchati nisīdati, uccā -- nā ti nānappakāraṃ deviddhiṃ dassayamānā,
disvā ti etaṃ disvā ṭhitaṃ maṃ vitti vindati paṭilabhati vittisantako viya
homi5 tuṭṭhiyā abhibhūtattā, āmāyadāsīti gehadāsiyā kucchismiṃ jātadāsī,
ahu brāhmaṇassā 'ti sā kira Kassapadasabalassa kāle ekassa brāhmaṇasa
dāsī ahosi, sā pattakālan ti tena brāhmaṇena aṭṭha salākabhattāni saṃghassa
pariccattāni ahesuṃ, so gehaṃ gantvā sve paṭṭhāya ekassa6 bhikkhussa kahā-
paṇagghaṇakaṃ7 katvā aṭṭha bhattāni sampādeyyāsīti8 brāhmaṇiṃ ā., sā bhikkhu
nāma dhutto nāhaṃ sakkhissāmīti paṭikkhipi, dhītaro pi 'ssa paṭikkhipiṃsu,
so dāsiṃ sakkhissasi ammā ti ā., sā sakkhissāmi ayyā 'ti sampaṭicchitvā tato
paṭṭhāya sakkaccaṃ yāgukhajjakabhattādīni sampādetvā salākaṃ9 labhitvā āgataṃ
pattakālaṃ atithiṃ vinditvā haritagomayalitte katapupphūpahāre supaññattāsana-
padese nisīdāpetvā yathā nāma pavāsā āgataṃ puttaṃ mātā sakim abhinandati
tathā niccakālaṃ10 abhinandi sakkaccaṃ parivisati attano santakam pi kiñci
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ti, Bd -si.
2 Cks -i.
3 Cks -nam.
4 all three MSS. -smiṃ.
5 Bds hoti.
6 Bd ekekassa.
7 all three MSS. -n-n.
8 Cks -yyā ti.
9 Bd salākabhattaṃ.
10 Bd vippa-.
[page 118]
118 XXII. Mahānipāta.
kiñci deti1, saṃyamā saṃvibhāgā ti sā sīlavatī ahosi cāgavatī ca2, tasmā
tena sīlena c'; eva cāgena ca sā imasmiṃ vimāne modati, athavā saṃyamā ti
indriyadamanā.
Evaṃ vatvā Mātali rathaṃ purato pesetvā Soṇadinna-
devaputtassa satta kanakavimānāni dassesi. So tāni ca tassa
ca sirisampattiṃ disvā tena katakammaṃ pucchi, itaro pi
'ssa ācikkhi:
Ja_XXII.4(=541).87: Daddallamānā ābhenti3 vimānā satta nimmitā,
tattha yakkho mahiddhiko sabbābharaṇabhūsito
samantā anupariyāti nārigaṇapurakkhato. || Ja_XXII:497 ||
Ja_XXII.4(=541).88: Vittī hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ayan nu macco kim akāsi sādhuṃ,
so4 modatī saggapatto vimāne. || Ja_XXII:498 ||
Ja_XXII.4(=541).89: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ puññakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:499 ||
Ja_XXII.4(=541).90: Soṇadinno gahapati esa dānapatī ahu,
esa pabbajit'; uddissa vihāre satta kārayi. || Ja_XXII:500 ||
Ja_XXII.4(=541).91: Sakkaccaṃ ne upaṭṭhāsi bhikkhavo tatthavāsike,
acchādanañ ca bhattañ ca senāsanapadīpiyaṃ
adāsi ujubhūtesu vippasannena cetasā5. || Ja_XXII:501 ||
Ja_XXII.4(=541).92: Cātuddasiṃ pañcadasiṃ yāva pakkhassa aṭṭhamiṃ (IV 320|19)
pāṭihāriyapakkhañ ca atthaṅgasusamāgataṃ || Ja_XXII:502 ||
Ja_XXII.4(=541).93: Uposathañ ca upavasi sadā sīlesu saṃvuto,
saṃyamo saṃvibhāgo6 ca so vimānasmi7 modatīti. || Ja_XXII:503 ||
Ta. daddallamānā ti jalamānā, ābhentīti8 taruṇasuriyo viya obhā-
sayanti9, tatthā 'ti tesu paṭipāṭiyā ṭhitesu sattavimānesu eko devaputto,
Soṇadinno ti mahārāja ayaṃ pubbe Kassapadasabalassa kāle Kāsiraṭṭhe añña-
tarasmiṃ nigame Soṇadinno nāma gahapati dānapati ahosi, so pabbajite uddissa
sattavihārakuṭiyo kāretvā tatthavāsike bhikkhū catūhi paccayehi sakkaccaṃ
upaṭṭhahi, uposathañca upavasi, niccaṃ sīlesu ca sadā saṃvuto ahosi, so tato
cavitvā idh'; uppanno modatīti a., ettha ca pāṭihāriyapakkhan ti idaṃ pana
aṭṭhamī uposathassa paccuggamanānugamanavasena sattaminavamiyo cātuddasī-
pannarasānaṃ10 paccuggamanānugamanavasena terasīcatuddasīpāṭipade11 ca
sandhāya vuttaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds adāsi.
2 Cks cāgavā.
3 Ck āhenti, Bds ābhanti.
4 Bds yo.
5 Bd tejasā.
6 so all three MSS.
7 all three MSS. -smiṃ.
8 Bds ābha-.
9 Cks obhāsanti.
10 Bds -sīnaṃ.
11 Cks omit catuddasī.
[page 119]
4. Nimijātaka. (541.) 119
Evaṃ Soṇadinnassa kammaṃ kathetvā purato rathaṃ pe-
setvā phalikavimānaṃ dassesi, taṃ ubbedhato pañcavīsatiyo-
janāni1 anekasatehi sattaratanamayathambhehi samannāgataṃ
{anekasatakūṭāgārapatimaṇḍitaṃ} kiṃkiṇikajālaparikkhittaṃ sa-
mussitasuvaṇṇarajatamayadhajaṃ nānāpupphavicittauyyānavana-
vibhūsitaṃ ramaṇīyapokkharanīsamannāgataṃ gītavāditādisu
chekāhi accharāhi samparikiṇṇaṃ, taṃ disvā rājā tāsaṃ accha-
rānaṃ pubbakammaṃ pucchi, itaro pi ācikkhi:
Ja_XXII.4(=541).94: Pabhāsati idaṃ2 vyamhaṃ phalikāsu sunimmitaṃ
nārivaragaṇākiṇṇaṃ kūṭāgāravarocitaṃ3
upetaṃ annapānehi naccagītehi c'; ūbhayaṃ. || Ja_XXII:504 ||
Ja_XXII.4(=541).95: Vittī hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
imā nu nariyo kim akaṃsu sādhuṃ
yā modare saggapattā vimāne. || Ja_XXII:505 ||
Ja_XXII.4(=541).96: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ puññakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:506 ||
Ja_XXII.4(=541).97: Yā kāci nariyo idha jīvaloke
[sīlavatiyo4] upāsikā5 [dāne ratā]
niccapasannacittā6
sacce ṭhitā uposathe7 appamattā
saṃyamā saṃvibhāgā ca tā vimānasmi8 modare ti. || Ja_XXII:507 ||
Ta. vyamhan ti vimānaṃ, pāsādo ti vuttaṃ hoti, phaḷikāsū 'ti phaḷi-
kabhittisu, kūṭāgāravarocitan9 ti varakūṭāgārehi ocitaṃ, vaḍḍhitan ti a.,
ubhayan ti ubhayehi, yā kācīti idaṃ kiñcāpi aniyametvā vuttaṃ, tā pana
Kassapabuddhakāle Bārāṇasiyaṃ upāsikā hutvā gaṇabandhanena etāni vuttappa-
kārāni {puññāni} katvā taṃ sampattiṃ pattā ti veditabbā.
Ath'; assa so purato rathaṃ pesetvā ekaṃ maṇivimānaṃ
dassesi, taṃ same bhūmibhāge patiṭṭhitaṃ ubbedhasampannaṃ
maṇipabbato viya obhāsamānaṃ tiṭṭhati dibbagītavāditanāditaṃ
bahūhi devaputtehi samparikiṇṇaṃ, taṃ disvā rājā tesaṃ deva-
puttānaṃ katakammaṃ pucchi, itaro pi 'ssa akkhāsi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs Bd -naṃ.
2 Bd midaṃ.
3 Bd -virocitaṃ.
4 Bd -vantiyo.
5 Bd adds yeva.
6 Bd niccaṃ-.
7 read: -th'.
8 all three MSS. -iṃ.
9 Bd -viro-.
[page 120]
120 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.4(=541).98: Pabhāsati idaṃ1 vyamhaṃ veḷuriyāsu nimmitaṃ
upetaṃ bhūmibhāgehi vibhattaṃ bhāgaso mitaṃ. || Ja_XXII:508 ||
Ja_XXII.4(=541).99: Ālambarā mutiṅgā ca naccagītā suvāditā
dibbā saddā niccharanti savaneyyā2 manoramā. || Ja_XXII:509 ||
Ja_XXII.4(=541).100: Nāhaṃ evaṃgataṃ jātu3 evaṃsuruciraṃ pure
saddaṃ samabhijānāmi diṭṭhaṃ vā yadivā sutaṃ, || Ja_XXII:510 ||
Ja_XXII.4(=541).101: Vittī hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu sādhuṃ
ye modare saggapattā vimāne. || Ja_XXII:511 ||
Ja_XXII.4(=541).102: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ puññakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:512 ||
Ja_XXII.4(=541).103: Ye keci maccā idha jīvaloke
sīlavanto upāsakā ārāme udapāne ca
papāsaṃkamanāni ca || Ja_XXII:513 ||
Ja_XXII.4(=541).104: Arahante sītibhūte sakkaccaṃ paṭipādayuṃ
cīvaraṃ piṇḍapātañ ca paccayaṃ sayanāsanaṃ || Ja_XXII:514 ||
Ja_XXII.4(=541).105: Adaṃsu ujubhūtesu vippasannena cetasā
cātuddasiṃ pañcadasiṃ yāva pakkhassa4 aṭṭhamiṃ || Ja_XXII:515 ||
Ja_XXII.4(=541).106: Pāṭihāriyapakkhañ ca aṭṭhaṅgasusamāgataṃ5
uposathañ ca upavasuṃ6 sadā sīlesu saṃvutā,
saññamā saṃvibhāgā ca te vimānasmi7 modare ti. || Ja_XXII:516 ||
Ta. veḷuriyāsū 'ti veḷuriyabhittisu, bhūmibhāgehīti ramaṇīyehi bhūmi-
bhāgehi upetaṃ, ālambarā -- cā 'ti ete ettha vajjanti, nacca -- tā ti nā-
nappakārāni naccāni c'; eva gītāni ca aparesam pi turiyānaṃ8 suvāditāni c'; ettha
pavattanti, evaṃgatan ti evaṃ manoramabhāvaṃ gataṃ, ye kecīti idam pi
kammaṃ aniyamato9 vuttaṃ, te pana Kassapadasabalassa kāle Bāraṇasivāsino
upāsakā gaṇabandhanena etāni puññāni katvā taṃ sampattiṃ pattā ti veditabbā,
ta. paṭipādayun ti pāpayiṃsu, tesaṃ adaṃsū 'ti a., paccayan ti gilānap-
paccayaṃ adaṃsū 'ti, evaṃ nānappakāraṃ dānaṃ dadiṃsu.
Iti 'ssa so tesaṃ kammaṃ ācikkhitvā purato rathaṃ pe-
setvā aparam pi phalikavimānaṃ dassesi, taṃ anekakūṭāgāra-
patimaṇḍitaṃ nānākusumasañchannaṃ taruvarapatimaṇḍitaṃ
tīrāya vividhavihaganinnāditāya nimmalasalilāya nadiyā parik-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd midaṃ.
2 Bd -niyā.
3 Bds jātaṃ.
4 Bd yā ca.
5 Bd -āmāhitaṃ.
6 Ck -vasayuṃ, Cs -vassuṃ.
7 all three MSS. -smiṃ.
8 Bd aparāni turiyāni.
9 Bd -metvā.
[page 121]
4. Nimijātaka. (541). 121
khittaṃ accharāgaṇaparivutass'; ekassa puññavato nivāsabhūtaṃ,
taṃ disvā rājā tassa kammaṃ pucchi, itaro pi 'ssa ācikkhi:
Ja_XXII.4(=541).107: Pabhāsati idaṃ1 vyamhaṃ phaḷikāsu sunimmitaṃ
nārivaragaṇākiṇṇaṃ kūṭāgāravarocitaṃ2 || Ja_XXII:517 ||
Ja_XXII.4(=541).108: Upetaṃ annapānehi naccagītehi c'; ūbhayaṃ,
najjo ca anupariyāti nānāpupphadumāyutā. || Ja_XXII:518 ||
Ja_XXII.4(=541).109: Vittī hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ayan nu macco kim akāsi sādhuṃ
yo modati saggapatto vimāne. || Ja_XXII:519 ||
Ja_XXII.4(=541).110: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ puññakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:520 ||
Ja_XXII.4(=541).111: Kimbilāyaṃ3 gahapati esa dānapatī ahu,
ārāme udapāne ca papāsaṃkamanāni ca || Ja_XXII:521 ||
Ja_XXII.4(=541).112: Arahante sītibhūte sakkaccaṃ paṭipādayi,
cīvaraṃ piṇḍapātañ ca paccayaṃ sayanāsanaṃ || Ja_XXII:522 ||
Ja_XXII.4(=541).113: Adāsi ujubhūtesu vippasannena cetasā,
cātuddasiṃ pañcadasiṃ yāva pakkhassa aṭṭhamiṃ
pāṭihāriyapakkhañ ca atthaṅgasusamāgataṃ || Ja_XXII:523 ||
Ja_XXII.4(=541).114: Uposathañ c'; upavasi4 sadā sīlesu saṃvuto,
saṃyamo saṃvibhāgo ca so vimānasmi5 modatīti. || Ja_XXII:524 ||
Ta. najjo ti vacanavipallāso, ekā nadī taṃ vimānaṃ parikkhipitvā gatā
ti ā., dumāyutā ti sā nadī nānapupphehi dumehi āyutā, Kimbilāyan3 ti
esa mahārāja Kassapabuddhakāle Kimbilānagare6 eko gahapati dānapati ahosi,
so etāni ārāmaropanādīni puññāni katvā imaṃ sampattiṃ patto ti.
Evam assa tena katakammaṃ ācikkhitvā purato rathaṃ
pesetvā aparam pi phaḷikavimānaṃ dassesi, taṃ purimavimānato
{atirekāya} nānāpupphaphalasañchannāya tarughaṭāya samannā-
gataṃ, taṃ disvā rājā tāya sampattiyā samannāgatassa deva-
puttassa kammaṃ pucchi, itaro pi 'ssa ācikkhi:
Ja_XXII.4(=541).115: Pabhāsati idaṃ1 vyamhaṃ phalikāsu sunimmitaṃ
nārivaragaṇākiṇṇaṃ kūṭāgāravarocitaṃ7 || Ja_XXII:525 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd midaṃ.
2 Bd -vi-.
3 Bds mithilāyaṃ.
4 Cks -vasasi.
5 all three MSS. -smiṃ.
6 Cks -lāya-, Bd mithila-.
7 Bd -viro-.
[page 122]
122 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.4(=541).116: Upetaṃ annapānehi naccagītehi c'; ūbhayaṃ
najjo ca anupariyāti nānāpupphadumāyutā, || Ja_XXII:526 ||
Ja_XXII.4(=541).117: Rājāyatanakapitthā [ca] ambasālā ca jambuyo
tindukā ca piyālā ca dumā niccaphalā bahū. || Ja_XXII:527 ||
Ja_XXII.4(=541).118: Vitti hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ayan nu macco kim akāsi sādhuṃ
yo modati saggapatto vimāne. || Ja_XXII:528 ||
Ja_XXII.4(=541).119: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ puññakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:529 ||
Ja_XXII.4(=541).120: Mithilāyaṃ gahapati esa dānapatī ahu,
ārāme udapāne ca papāsaṃkamanāni ca || Ja_XXII:530 ||
Ja_XXII.4(=541).121: Arahante sītibhūte sakaccaṃ paṭipādayi,
cīvaraṃ piṇḍapātañ ca paccayaṃ sayanāsanaṃ || Ja_XXII:531 ||
Ja_XXII.4(=541).122: Adāsi ujubhūtesu vippasannena cetasā,
cātuddasiṃ pañcadasiṃ yāva1 pakkhassa aṭṭhamiṃ || Ja_XXII:532 ||
Ja_XXII.4(=541).123: Pāṭihāriyapakkhañ ca aṭṭhaṅgasusamāgataṃ
uposathañ c'; upavasi sadā sīlesu saṃvuto,
saṃyamo saṃvibhāgo ca so vimānasmi2 modatīti. || Ja_XXII:533 ||
Ta. Mithilāyan ti esa mahārāja Kassapabuddhakāle Videharaṭṭhe Mithi-
lanagare eko dānapati etāni puññāni katvā imaṃ sampattiṃ patto ti.
Evam assa tenāpi katakammaṃ ācikkhitvā purato rathaṃ
pesetvā purimasadisam eva aparam pi veḷuriyavimānaṃ das-
setvā tattha {sampattiṃ} anubhavantassa devaputtassa kammaṃ
puṭṭho ācikkhi:
Ja_XXII.4(=541).124: Pabhāsati idaṃ vyamhaṃ veḷuriyāsu nimmitaṃ
upetaṃ bhūmibhāgehi vibhattaṃ bhāgaso mitaṃ, || Ja_XXII:534 ||
Ja_XXII.4(=541).125: Ālambarā mutiṅgā ca naccagītā suvāditā
dibbā saddā niccharanti savaneyyā3 manoramā. || Ja_XXII:535 ||
Ja_XXII.4(=541).126: Nāhaṃ evaṃgataṃ jātuṃ4 evaṃsuruciraṃ pure
saddaṃ samabhijānāmi diṭṭhaṃ vā yadivā sutaṃ. || Ja_XXII:536 ||
Ja_XXII.4(=541).127: Vittī hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bs yā ca.
2 all three MSS. -smim.
3 Ck -niyyā, Bd -niyā.
4 Bd jātaṃ.
[page 123]
4. Nimijātaka. (541.) 123
ayan nu macco kim akāsi sādhuṃ
yo modati saggapatto {vimāne}. || Ja_XXII:537 ||
Ja_XXII.4(=541).128: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ puññakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:538 ||
Ja_XXII.4(=541).129: Bārāṇasiyaṃ1 gahapati esa dānapatī ahu,
ārāme udapāne ca papāsaṃkamanāni ca || Ja_XXII:539 ||
Ja_XXII.4(=541).130: Arahante sītibhūte sakkaccaṃ paṭipādayi,
cīvaraṃ piṇḍapātañ ca paccayaṃ sayanāsanaṃ || Ja_XXII:540 ||
Ja_XXII.4(=541).131: Adāsi ujubhūtesu vippasannena cetasā,
cātuddasiṃ pañcadasiṃ yāva pakkhassa aṭṭhamiṃ || Ja_XXII:541 ||
Ja_XXII.4(=541).132: Pāṭihāriyapakkhañ ca aṭṭhaṅgasusamāgataṃ
uposathañ c'; upavasi sadā sīlesu saṃvuto,
saṃyamo saṃvibhāgo2 ca so vimānasmi3 modatīti. || Ja_XXII:542 ||
Ath'; assa purato rathaṃ pesetvā bālasuriyasannibhaṃ
kanakavimānaṃ dassetvā tatthanivāsino devaputtassa sam-
pattiṃ puṭṭho ācikkhi:
Ja_XXII.4(=541).133: Yathā udayam ādicco hoti lohitako mahā
tathūpamaṃ idaṃ vyamhaṃ jātarūpassa nimmitaṃ. || Ja_XXII:543 ||
Ja_XXII.4(=541).134: Vittī hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ayan nu macco kim akāsi sādhuṃ
yo modati saggapatto vimāne. || Ja_XXII:544 ||
Ja_XXII.4(=541).135: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ puññakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:545 ||
Ja_XXII.4(=541).136: Sāvatthiyaṃ gahapati esa dānapatī ahu,
ārāme udapāne ca papāsaṃkamanāni ca || Ja_XXII:546 ||
Ja_XXII.4(=541).137: Arahante sītibhūte sakkaccaṃ paṭipādayi,
cīvaraṃ piṇḍapātañ ca paccayaṃ sayanāsanaṃ || Ja_XXII:547 ||
Ja_XXII.4(=541).138: Adāsi ujubhūtesu vippasannena cetasā,
cātuddasiṃ pañcadasiṃ yāva pakkhassa aṭṭhamiṃ || Ja_XXII:548 ||
Ja_XXII.4(=541).139: Pāṭihāriyapakkhañ ca aṭṭhaṅgasusamāgataṃ
uposathañ c'; upavasi sadā sīlesu saṃvuto,
saṃyamo saṃvibhāgo2 ca so vimānasmi3 modatīti. || Ja_XXII:549 ||
Ta. udayamādicco ti udento ādicco viya, Sāvatthiyan ti Kassapa-
buddhakāle Sāvatthinagare.
--------------------------------------------------------------------------
1 read: -ṇasyaṃ.
2 so all three MSS..
3 all three MSS. -smiṃ.
[page 124]
124 XXII. Mahānipāta.
Evaṃ tena imesaṃ aṭṭhannaṃ vimānānaṃ kathitakāle
Sakko devarājā "Mātali aticirāyatīti" aparam pi javanadeva-
puttaṃ pesesi, so tassa vacanaṃ sutvā "na sakkā idāni cirā-
yitun" ti ekappahāren'; eva bahuvimānāni dassesi, rañño ca
tattha sampattiṃ anubhavantānaṃ kammaṃ puṭṭho ācikkhi:
Ja_XXII.4(=541).140: Vehāyasā 'me bahukā1 jātarūpassa nimmitā
daddallamānā ābhenti2 vijju v'; abbhaghanantare3. || Ja_XXII:550 ||
Ja_XXII.4(=541).141: Vittī hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
ime nu maccā kim akaṃsu sādhuṃ
ye modare saggapattā vimāne. || Ja_XXII:551 ||
Ja_XXII.4(=541).142: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ puññakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:552 ||
Ja_XXII.4(=541).143: Saddhāya suniviṭṭhāya saddhamme suppavedite
akaṃsu Satthu vacanaṃ Sammāsambuddhasāsanaṃ
tesaṃ etāni ṭhānāni yāni tvaṃ rāja passasīti. || Ja_XXII:553 ||
Ta. vehāyasāme ti vehāsayā ime ākāsen'; eva sandhāritā, ākasaṭṭhaka-
vimānā ime ti vadati, vijjuvabbhaghanantare ti ghanavalāhakantare cara-
mānā vijju viya, suniviṭṭhāyā 'ti maggena āgatattā supatiṭṭhāya, i. v. h.:
mahārāja ete pure niyyānikabuddhasāsane pabbajitvā parisuddhasīlā samaṇadham-
maṃ karontā sotāpattiphalaṃ sacchikatvā arahattaṃ nibbattetuṃ asakkontā tato
cutā imesu kanakavimānesu uppannā, etesaṃ Kassapabuddhasāvakānaṃ tāni
ṭhānāni yāni tvaṃ rāja passasi, pass'; etāni mahārājā 'ti.
Evam assa ākāsakavimānāni dassetvā Sakkassa santikaṃ
gamanatthāya ussāhaṃ karonto āha:
Ja_XXII.4(=541).144: Viditā te mahārāja āvāsā4 pāpakamminaṃ,
atho kalyāṇakammānaṃ5 ṭhānāni viditāni te,
uyyāhi dāni rājisi devarājassa santike ti. || Ja_XXII:554 ||
Ta. āvāsan6 ti mahārāja tayā paṭhamam eva nerāyikānaṃ āvāsaṃ disvā
pāpakammānaṃ ṭhānāni viditāni, imāni pana ākāsaṭṭhakavimānāni passantena
atha kalyāṇakammānaṃ ṭhānāni viditāni te, idāni devarājassa santike sampattiṃ
daṭṭhuṃ uyyāhīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks add vimānā.
2 Bd ābhanti.
3 Bd vijjugabbha-.
4 all three MSS. viditāni--āvāsaṃ.
5 Ck -ni.
6 so all three MSS.
[page 125]
4. Nimijātaka. (541). 125
Evañ ca pana vatvā purato rathaṃ pesetvā Sineruṃ pari-
vāretvā ṭhite satta paribhaṇḍapabbate dassesi, te disvā rañño
Mātalissa puṭṭhabhāvaṃ āvikaronto Satthā āha:
Ja_XXII.4(=541).145: Sahassayuttaṃ hayavāhiṃ dibbaṃ yānaṃ adhiṭṭhito
yāyamāno mahārājā addā sīdantare nage,
disvānāmantayī sūtaṃ: ime ke nāma pabbatā ti. || Ja_XXII:555 ||
Ta. hayavāhin ti hayehi vāhiyamānaṃ dibbayānaṃ, adhiṭṭhito ti
dibbayāne ṭhito hutvā, addā ti addasa, Sīdantare ti Sīdāmahāsamuddassa
antare, tasmiṃ kira samudde udakaṃ sukhumaṃ morapattam pi pakkhittaṃ
patiṭṭhātuṃ na sakkoti sīdat'; eva, tasmā so Sīdāmahāsamuddo ti vuccati, tass'
antare nage ti pabbate, ke nāmā 'ti ke nāma nāmena ime pabbatā ti.
Evaṃ Niminā puṭṭho Mātali devaputto āha:
Ja_XXII.4(=541).146: Sudassano Karavīko Īsadharo1 Yugandharo
Nemindharo Vinatako Assakaṇṇo {giri brahā} || Ja_XXII:556 ||
Ja_XXII.4(=541).147: Ete Sīdantare nagā anupubbasamuggatā
mahārājānam āvāsā yāni tvaṃ rāja passasīti. || Ja_XXII:557 ||
Ta. Sudassano ti ayaṃ mahārāja etesaṃ sabbabāhiro S-pabbato nāma, tada-
nantare Karavīko nāma, so Sudassanato uccataro, ubhinnaṃ pi pana tesaṃ antare
eko Sīdantarasamuddo2, Karavīkassa antare Īsadharo1 nāma, so kira Karavī-
kato uccataro, tesam pi antare eko Sīdantarasamuddo, Īsadharassa antare Yu-
gandharo nāma, so Īsadharato uccataro, tesaṃ pi antare eko Sīdantarasamuddo,
Yugandharassāntare Nemindharo nāma, so Yugandharato uccataro, tesam pi
antare eko Sīdantarasamuddo, Nemindharassa antare Vinatako nāma, so tato
uccataro tesam pi antare eko Sīdantarasamuddo, Vinatakassa antare Assakaṇṇo
nāma, so Vinatakato uccataro, tesam pi antare eko Sīdantarasamuddo3, anu-
pubbasamuggatā ti ete sīdantarasamudde sattapabbatā anupaṭipāṭiyā sa-
muggatā sopānasadisā hutvā ṭhitā, yānīti pabbatāni, tvaṃ mahārāja ime pab-
bate passasi, ete catunnaṃ mahārājānaṃ āvāsā ti.
Evam assa cātummahārājikadevalokaṃ dassetvā purato
rathaṃ pesetvā Tāvatiṃsabhavanassa Cittakūṭadvārakoṭṭhakaṃ
parivāretvā ṭhitā Indapaṭimā dassesi, taṃ4 disvā rājā pucchi,
itaro pi 'ssa ācikkhi:
Ja_XXII.4(=541).148: Anekarūpaṃ ruciraṃ nānācitraṃ pakāsati
ākiṇṇaṃ Indasadisehi5 vyaggheh'; eva surakkhitaṃ, || Ja_XXII:558 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd isindharo.
2 Bd sidantare mahāsamuddo.
3 Bd adds ete nagā ete pabbatā.
4 read: tā?
5 read: -dise = disehi.
[page 126]
126 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.4(=541).149: Vittī hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
imaṃ nu dvāraṃ kimabhiññam āhu. || Ja_XXII:559 ||
Ja_XXII.4(=541).150: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ puññakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:560 ||
Ja_XXII.4(=541).151: Cittakūṭo ti yaṃ āhu devarājapavesanaṃ
Sudassanassa girino dvāraṃ h'; etaṃ pakāsati, || Ja_XXII:561 ||
Ja_XXII.4(=541).152: Anekarūpaṃ ruciraṃ nānācitraṃ pakāsati
ākiṇṇaṃ Indasadisehi vyaggheh'; eva surakkhitaṃ1,
pavis'; etena rājisi, arajaṃ bhūmiṃ akkamā 'ti. || Ja_XXII:562 ||
Ta. anekarūpan ti anekajātikaṃ, nānācitran ti nānāratanacittaṃ,
pakāsatīti kinnām'; etaṃ paññāyati, ākiṇṇan ti samparivāritaṃ, vyagghe-
heva surakkhitan1 ti yathā nāma vyagghehi vā sīhehi vā mahāvanaṃ
evaṃ taṃ indasadiseh'; eva surakkhitaṃ, tāsañ ca pana Indapaṭimānaṃ ārak-
khatthāya ṭhapitabhāvo Ekanipāte Kulāvakajātakena kathetabbo, kimabhiñña-
māhū2 ti kinnāma kannāma3 vadanti, pavesanan ti nikkhamanapavesanat-
thāya nimmitaṃ, Sudassanassā 'ti Sinerugirino, dvāraṃ hetan ti etaṃ
Sinerumatthake patiṭṭhitassa dasasahassayojanikassa devanagarassa dvāraṃ pa-
kāsati, dvārakoṭṭhako paññāyatīti a., pavisetenā4 'ti etena dvārena devana-
garaṃ pavisa, arajaṃ -- mā 'ti arajaṃ suvaṇṇarajatamaṇimayaṃ nānāpuppha-
samākiṇṇaṃ dibbabhūmiṃ dibbayānena akkama mahārājā 'ti.
Evañ ca {pana vatvā} Mātali rājānaṃ devanagaraṃ pavesesi,
tena vuttaṃ:
Ja_XXII.4(=541).153: Sahassayuttaṃ hayavāhiṃ dibbaṃ yānam adhiṭṭhito
yāyamāno mahārājā addā devasabhaṃ idan5 ti. || Ja_XXII:563 ||
So dibbayāne ṭhito va gacchanto Sudhammadevasabhaṃ
disvā Mātaliṃ pucchi, so pi 'ssa ācikkhi:
Ja_XXII.4(=541).154: Yathā sarade ākāso nīlo ca6 patidissati
tathūpamaṃ imaṃ vyamhaṃ veḷuriyāsu nimmitam. || Ja_XXII:564 ||
Ja_XXII.4(=541).155: Vittī hi maṃ vindati sūta disvā,
pucchāmi taṃ Mātali devasārathi:
imaṃ hi vyamhaṃ kimabhiññam āhu. || Ja_XXII:565 ||
Ja_XXII.4(=541).156: Tassa puṭṭho vyākāsi Mātali devasārathi,
vipākaṃ puññakammānaṃ jānaṃ akkhās'; ajānato: || Ja_XXII:566 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd purak-.
2 Bd kiṃmasaññamāhu.
3 so Cks; Bd kiṃnāmakaṃ.
4 Ck paṭisotenā, Cs pavisotenā.
5 so all three MSS. for imaṃ?
6 read: va?
[page 127]
4. Nimijātaka. (541.) 127
Ja_XXII.4(=541).157: Sudhammā iti yam āhu pass'; esā1 dissate sabhā,
veḷuriyārucirā citrā dhārayanti sunimmitā || Ja_XXII:567 ||
Ja_XXII.4(=541).158: Aṭṭhaṃsā sukatā thambhā sabbe veḷuriyāmayā
yattha devā tāvatiṃsā sabbe Inda-purohitā || Ja_XXII:568 ||
Ja_XXII.4(=541).159: Atthaṃ devamanussānaṃ cintayantā samacchare,
pavis'; etena rājisi devānaṃ anumodanan ti. || Ja_XXII:569 ||
Ta. idan ti nipātamattaṃ, devasabhaṃ addasā ti a., passesā ti1 passa2 esā,
veḷuriyārucirā ti ruciraveḷuriyā, citrā ti nānāratanacitrā, dhārayantīti imaṃ
{sabbaṃ} ete aṭṭhaṃsādibhedā sukatā thambhā dhārayanti, Indapurohitā ti
Indaṃ purohitaṃ purecārikaṃ katvā parivāretvā devamanussānaṃ atthaṃ cin-
tentā acchanti, pavisetenā 'ti iminā maggena yattha devā aññamaññaṃ anu-
modantā acchanti taṃ ṭhānaṃ devānaṃ anumodanaṃ pavisa.
Devāpi kho tassāgamanaṃ olokentā nisinnā8, te "rājā
āgato" ti sutvā ca4 dibbagandhavāsapupphahatthā yāva Citta-
kūṭadvārakoṭṭhakā paṭimaggaṃ gantvā Mahāsattaṃ gandhādīhi
pūjentā Sudhammasabhaṃ ānayiṃsu, rājā rathā otaritvā de-
vasabhaṃ pāvisi, tattha naṃ devā āsanena nimantayiṃsu, Sakko
āsanena c'; eva kāmehi ca5.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.4(=541).160: Taṃ devā paṭinandiṃsu disvā rājānam āgataṃ: (IV. p. 356)
svāgatan te mahārāja atho te adurāgataṃ,
nisīda dāni rājisi devarājassa santike. || Ja_XXII:570 ||
Ja_XXII.4(=541).161: Sakko pi paṭinandittha Vedehaṃ Mithilaggahaṃ
nimantayi ca kāmehi āsanena ca Vāsavo: || Ja_XXII:571 ||
Ja_XXII.4(=541).162: Sādhu kho si anuppatto āvāsaṃ vasavattinaṃ,
vasa devesu rājisi sabbakāmasamiddhisu,
tāvatiṃsesu devesu bhuñja kāme amānuse ti. || Ja_XXII:572 ||
Ta. paṭinandiṃsū 'ti sampiyāyiṃsu, haṭṭhatuṭṭhā hutvā sampaṭicchiṃsu,
sabbakāmasamiddhisū ti sabbesaṃ devakāmānaṃ samiddhiyuttesu.
Evaṃ Sakkena dibbakāmena nimantito rājā paṭikkhi-
panto āha:
Ja_XXII.4(=541).163: Yathā yācitakaṃ yānaṃ yathā yācitakaṃ dhanaṃ (IV. p. 358)
evaṃsampadam ev'; etaṃ yaṃ parato dānapaccayā. || Ja_XXII:573 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds esesā
2 Bd esa, Cks omit passa.
3 Bd nisīdiṃsu.
4 Bd omits ca.
5 Bd adds nimantesi.
6 Cks -te.
[page 128]
128 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.4(=541).164: Na cāham etaṃ icchāmi yam parato dānapaccayā,
sayaṃkatāni puññāni tam me āveṇiyaṃ dhanaṃ. || Ja_XXII:574 ||
Ja_XXII.4(=541).165: So 'haṃ gantvā manussesu kāhāmi kusalaṃ bahuṃ (Cfr. II 257|1)
dānena samacariyāya saṃyamena damena ca
yaṃ katvā sukhito hoti na ca pacchānutappatīti. || Ja_XXII:575 ||
Ta.1 yamparato dānapaccayā ti yaṃ parato tassa parassa dānappac-
cayā2 tena dinnattā labbhati taṃ yācitasadisaṃ hoti, tasmā nāhaṃ etaṃ icchāmi,
sayaṃkatānīti yāni pana mayā attanā katāni puññāni tadeva3 mama parehi
asādhāraṇaṃ āveṇiyaṃ dhanan ti, samacariyāyā 'ti tīhi dvārehi samakiriyāya,
saṃyamenā 'ti sīlarakkhanena, damenā 'ti indriyadamanena.
Evaṃ M. devānaṃ madhurasaddena dh. d., dhammaṃ
desento yeva manussagaṇanāya sattadivasāni ṭhatvā devagaṇaṃ
tosetvā devagaṇamajjhe ṭhito va Mātalissa guṇaṃ kathento ā.:
Ja_XXII.4(=541).166: Bahūpakāro no bhavaṃ4 Mātali devasārathi
yo me kalyāṇakammānaṃ pāpāni paṭidaṃsayīti. || Ja_XXII:576 ||
Ta. yo me -- daṃsayīti yo esa mayhaṃ kalyāṇakammānaṃ devānañ
ca vasanaṭṭhānāni pāpakammānaṃ nerayikānañ ca pāpāni ṭhānāni dassesīti a.
Atha rājā Sakkaṃ āmantetvā "icchām'; ahaṃ mahārāja
manussalokaṃ gantun" ti ā., Sakko "tena hi samma Mā-Ni-
mirājānaṃ tatth'; eva Mithilaṃ nehīti" ā., so "sādhū" 'ti sam-
paṭicchitvā rathaṃ upaṭṭhapesi, rājā devagaṇena saddhiṃ
sammoditvā deve5 nivattetvā rathaṃ abhirūhi, Mā-rathaṃ
pesento pācīnabhāgena Mithilaṃ pāpuṇi, {mahājano} dibbarathaṃ
disvā "rājā no āgacchatīti" pamudito ahosi, Mā-Mithilaṃ
padakkhiṇaṃ katvā tasmiṃ yeva sīhapañjare Mahāsattaṃ
otāretvā "gacchāma mahārājā" 'ti āpucchitvā sakaṭṭhānam eva
gato. Mahājano pi rājānaṃ parivāretvā "kīdiso devaloko" ti
pucchi, rājā devānaṃ Sakkassa ca devarañño sampattiṃ vaṇ-
ṇetvā "tumhe dānādīni puññāni karotha, evaṃ tasmiṃ deva-
loke nibbattissathā" 'ti dh. d. So aparabhāge kappakena
phalitassa jātabhāve ārocite phalitaṃ gahetvā ṭhapāpetvā kappa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks yattha.
2 Bd dānaṃpaccayā.
3 Bd tameva.
4 Cks bhayaṃ.
5 Bd adds āpucchetvā.
[page 129]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542.) 129
kassa gāmavaraṃ datvā pabbajitukāmo puttaṃ r. paṭicchāpesi,
tena ca "kasmā deva pabbajasīti" vutte "uttamaṃgaruhā
mayhan" ti imaṃ gāthaṃ vatvā purimarājāno viya pabbajitvā
tasmiṃ yeva ambavane viharanto cattāro Brahmavihāre bhā-
vetvā Brahmalokūpago ahosi.
Tass'; eva pabbajitabhāvaṃ āvikaronto Satthā osānagātham āha:
Ja_XXII.4(=541).167: Idaṃ vatvā Nimirājā1 Vedeho Mithilaggaho
puthuyaññaṃ yajitvāna saṃyamaṃ ajjhupāgamīti. || Ja_XXII:577 ||
Ta. idaṃ vatvā ti uttamaṃgaruhā mayhan ti imaṃ gāthaṃ vatvā,
puthuyaññaṃ yajitvānā 'ti mahādānaṃ datvā, saṃyamaṃ ajjhupā
gamīti sīlasaṃyamaṃ upagato.
Putto pan'; assa Kaḷārajanako2 nāma taṃ vaṃsaṃ upac-
chinditvā3 apabbaji4.
S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi T. mahānek-
khammaṃ nikkhanto yevā" 'ti vatvā j. s.: "Tadā Sakko Anuruddho
ahosi, Mātali Ānando, cāturāsītirājasahassāni Buddhaparisā, Nimirājā
aham evā" ti5. Nimijātakaṃ.
5. Khaṇḍahālajātaka.
Rājāsi luddakammo ti. Idaṃ S. Gijjhakūṭe v. Deva-
dattaṃ ā. k. Tassa vatthuṃ6 Saṃghabhedakakkhandhake āgatam
eva, taṃ tassa pabbajjato paṭṭhāya yāva Bimbisārarañño maraṇā
tatthāgatanayen'; eva7 veditabbaṃ. Tam pana mārāpetvā De-Ajāta-
sattuṃ upasaṃkamitvā ā.: "mahārāja tava manoratho matthakaṃ
patto, mama manoratho tāva na pāpuṇātīti". "Ko pana vo bhante
manoratho" ti. "Dasabalaṃ mārāpetvā Buddho bhavissāmīti".
"Amheh'; eva kiṃ kātabban" ti. "Dhanuggahe sannipātetuṃ vaṭṭa-
tīti". "Sādhu bhante" ti rājā akkhaṇavedhinaṃ dhanuggahānaṃ
pañcasatāni sannipātāpetvā tato pi ekatiṃsa jane uccinitvā "therassa
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ne-.
2 Cs kalāra-, Bd kāḷāra-.
3 Cs acch-, Bd upacchindi.
4 Bd omits ap-.
5 Bd nemirājā pana ahaṃ eva sammāsambuddho loke udapādīti
nemijātakaṃ niṭhitaṃ.
5. Is in Bd called Candakumārajātaka, Cfr. Bv & C. p. 77. De- = Devadatto.
6 Cs Bd -u.
7 Ck maraṇattagata-, Cs maraṇatathāgata-.
[page 130]
130 XXII. Mahānipāta.
vacanaṃ karothā" 'ti De-assa santikaṃ pāhesi. So tesaṃ jeṭṭha-
kaṃ āmantetvā "āvuso Samaṇo Gotamo Gijjhakūṭe viharati, asukavelāya
divaṭṭhāne caṃkamati, tvaṃ tattha gantvā taṃ visapītena sallena
vijjhitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā asukena nāma maggena ehīti" pesetvā
tasmiṃ magge dve dhanuggahe ṭhapesi. "Tumhākaṃ ṭhitamaggena
eko puriso āgacchissati, taṃ tumhe jīvitā voropetvā asukamaggena
nāma ethā" 'ti tasmiṃ magge cattāro1 ṭhapesi. "Tumhākaṃ ṭhita-
maggena dve2 purisā āgacchissanti, tumhe te jīvitā voropetvā asuka-
maggena nāma ethā" 'ti tasmiṃ magge aṭṭha jane ṭhapesi. "Tum-
hākaṃ ṭhitamaggena cattāro porisā āgamissanti, tumhe te jīvitā
voropetvā asukamaggena nāma ethā" 'ti tasmiṃ magge soḷasa
purise ṭhapesi. "Tumhākaṃ ṭhitamaggena aṭṭha purisā āgamissanti,
tumhe te jīvitā voropetvā asukamaggena ethā" 'ti. Kasmā pan'; esa
evam akāsīti attano kammassa paṭicchādanatthaṃ. Atha so jeṭṭha-
dhanuggaho vāmato khaggaṃ3 piṭṭhiyā tuṇhīraṃ4 bandhitvā meṇḍa-
kasiṅgamahādhanuṃ gahetvā Tathāgatassa santikaṃ gantvā "vijjhis-
sāmi nan" ti dhanuṃ āropetvā saraṃ sannahitvā kaḍḍhitvā vissajjetuṃ
nāsakkhi5, sakalasarīraṃ thaddhaṃ yante pīḷitākārappattaṃ viya ahosi,
so maraṇabhayatajjito aṭṭhāsi. Atha naṃ S. disvā madhurassaraṃ
nicchāretvā "mā bhāyi, ito ehīti" ā. So tasmiṃ khaṇe āvudhāni
chaḍḍetvā Bhagavato pādesu sirasā patitvā "accayo maṃ bhante acca-
gamā yathābālaṃ yathāmūḷhaṃ yathāakusalaṃ, sv-āhaṃ tumhākaṃ
guṇe ajānanto andhabālassa De-ssa vacanena tumhe jīvitā voro-
petuṃ āgato, khamatha me bhante" ti khamāpetvā ekamante nisīdi.
Atha naṃ S. saccāni pakāsetvā sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā "āvuso
De-ena ācikkhitamaggaṃ apaṭipajjitvā aññena maggena yāhīti"
taṃ uyyojesi, taṃ uyyojetvā ca pana caṃkamā oruyha aññatarasmiṃ
rukkhamūle nisīdi. Atha tasmiṃ dhanuggahe anāgacchante itare dve
"kin nu kho so cirāyatīti" paṭimaggena6 gacchantā Dasabalaṃ disvā
upasaṃkamitvā vanditvā ekamante nisīdiṃsu. So tesam pi saccāni
pakāsetvā sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā "āvuso De-ena kathitam
maggaṃ apaṭipajjitvā iminā maggena gacchathā" 'ti uyyojesi, iminā
nāma upāyena itare7 pi āgantvā nisinne8 sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā
aññena maggena uyyojesi. Atha so paṭhamam āgato dhanuggaho
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds purise.
2 Bd aṭha.
3 Bd adds laggetvā.
4 Bd tuṇḍisaraṃ.
5 Bd adds so saraṃ oropetuṃ asakkonto pāsukā bhijjanti viya mukhato
kheḷena pagghirantena kiḷantarūpo ahosi.
6 Cks -nā.
7 Bds -resu.
8 Bds -esu.
[page 131]
5. Khaṇḍahālajātaka. (512). 131
De-aṃ upasaṃkamitvā "bhante De-a, ahaṃ Sammāsambuddhaṃ
jīvitā voropetuṃ nāsakkhiṃ, mahiddhiyo so Bhagavā mahḥäubhāvo"
ti ārocesi. Te sabbe pi1 "Sammāsambuddhaṃ nissāya amhehi jīvitaṃ
laddhan" ti Satthu santike pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Ayaṃ
pavatti bhikkhusaṃghe pākaṭā ahosi, bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ
samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso De-kira ekasmiṃ Tathāgate veracittena
bahujane jīvitā voropetuṃ vāyāmaṃ akāsi, te sabbe pi Satthāran
nissāya jīvitaṃ labhiṃsū" 'ti. S. āgantvā "k. n. bh. e. k. s." ti p.
"i. n." ti v., "na bh. i. p. pi De-maṃ ekaṃ nissāya mayi veracittena
bahujane jīvitā voropetuṃ vāyami yevā" 'ti vatvā a. ā.:
Atīte ayaṃ Bārāṇasī Pupphavatī nāma ahosi. Ta. Vasa-
vattirañño putto ekarājā nāma r. kāresi. Tassa putto Canda-
kumāro nāma oparajjaṃ kāresi. Khaṇḍahālo nāma brāhmaṇo
purohito ahosi, so rañño atthañ ca dhammañ ca anusāsati, taṃ
kira rājā paṇḍito ti vinicchaye nisīdāpesi. So lañcavittako hutvā
lañcaṃ gahetvā assāmike sāmike karoti sāmike assāmike. Ath'
ekadivasaṃ eko aṭṭaparājito puriso vinicchayaṭṭhānā upakkosanto
nikkhamitvā rājupaṭṭhānaṃ gacchantaṃ Candakumāraṃ disvā
tassa pādesu pati. So "kiṃ bho purisā" 'ti ā. "Sāmi Khaṇḍa-
hālo vinicchaye vilopaṃ khādati, ahaṃ tena lañcaṃ gahetvā parā-
jayaṃ pāpito" ti. C-kumāro "mā {bhāyīti}" taṃ assāsetvā vi-
nicchayaṃ netvā sāmikam akāsi. Mahājano mahāsaddena
sādhukāraṃ adāsi. Rājā sutvā "kiṃsaddo eso" ti pucchitvā.
"C-kumārena kira Kh-lassa dubbinicchitaṃ aṭṭaṃ suvinicchitaṃ,
tatr'; eso sādhukārasaddo" ti. Rājā taṃ sutvā kumāraṃ āgantvā
vanditvā ṭhitaṃ "tāta eko kira te aṭṭo vinicchito" ti pucchi.
"Āma devā" 'ti. "Tena hi tāta ito paṭṭhāya tvam eva vi-
nicchayaṃ paṭṭhapehīti" vinicchayaṃ kumārassa adāsi. Kh-lassa
āyo pacchijji, so tato paṭṭhāya kumāre āghātaṃ bandhitvā
otārāpekkho acari. So pana rājā muddhappasanno2, so eka-
divasaṃ paccūsasamaye supinantena alaṃkatadvārakoṭṭhakaṃ
sattaratanamayapākāraṃ saṭṭhiyojanikaṃ suvaṇṇamahāvīthiṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks ti.
2 Bd mandapañño.
[page 132]
132 XXII. Mahānipāta.
yojanasahassubbedhaṃ Vejayantapāsādādipatimaṇḍitaṃ Nanda-
navanādivanarāmaṇeyyakaṃ {Nandāpokkharaniādipokkharaṇirāma-
ṇeyyakasamannāgataṃ} ākiṇṇadevagaṇaṃ Tāvatiṃsabhavanaṃ
disvā ta. gantukāmo hutvā cintesi: "ācariya-Kh-lassa āgatave-
lāya Devalokagāmimaggaṃ pucchitvā tena desitamaggena De-
valokaṃ gamissāmīti". Kh-lo pi pāto va rājanivesanaṃ pavi-
sitvā rañño sukhaseyyaṃ pucchi. Ath'; assa rājā āsanaṃ
dāpetvā pañhaṃ pucchi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).1: Rājāsi luddakammo1 ekarājā2 Pupphavatiyā3,
so pucchi brahmabandhuṃ Khaṇḍahālaṃ purohitaṃ mūḷhaṃ. || Ja_XXII:578 ||
Ja_XXII.5(=542).2: Saggamaggam4 ācikkha, tvaṃ si5 brāhmaṇa dhammavinayakusalo,
yathā ito vajanti Sugatiṃ narā puññāni katvānā 'ti. || Ja_XXII:579 ||
Ta. rājāsīti rājā āsi, luddakammo6 ti kakkhaḷapharusakammo, sagga-
maggan ti saggānaṃ maggaṃ, dhammavinayakusalo ti sucaritadhamme
ca ācāravinaye ca kusalo, yathā ti yathā narā puññāni katvā ito Sugatiṃ
gacchanti taṃ Sugatimaggaṃ ācikkhāhīti pucchati.
Imaṃ pana pañhaṃ sabbaññū-Buddhaṃ vā tassa sāvake
vā alābhena7 Bodhisattaṃ vā pucchituṃ vaṭṭati, rājā pana
yathā nāma sattāhaṃ maggamūḷho puriso aññaṃ addhamāsa-
mattaṃ maggamūḷhaṃ maggaṃ puccheyya evaṃ Kh-laṃ
pucchi. So cintesi: "ayam me paccāmittassa piṭṭhiṃ passana-
kālo, idāni C-kumāraṃ jīvitakkhayaṃ pāpetvā mama mano-
rathaṃ pūressāmīti". Atha rājānaṃ āmantetvā tatiyaṃ g. ā.:
Ja_XXII.5(=542).3: Atidānaṃ daditvāna avajjhe deva ghātetvā
evaṃ vajanti Sugatiṃ narā puññāni katvānā 'ti. || Ja_XXII:580 ||
T. a.: mahārāja Saggaṃ gacchantā nāma atidānaṃ dadanti avajjhe ghā-
tenti, sace Saggaṃ gantukāmo tvam pi tath'; eva karohīti.
Atha naṃ rājā pañhassa atthaṃ pucchi:
Ja_XXII.5(=542).4: Kiṃ pana taṃ atidānaṃ, ke ca avajjhā imasmiṃ lokasmiṃ,
etañ8 ca kho no akkhāhi, yajissāma dadāma dānānīti. || Ja_XXII:581 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck adds si.
2 Cks add ti.
3 Bd -yāyaṃ.
4 Bd saggānaṃmaggam.
5 Bd tvamasi.
6 Cks add si.
7 Ck -bhe, Cs -bho.
8 Ck ek-.
[page 133]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542.) 133
So pi vyākāsi:
Ja_XXII.5(=542).5: Puttehi deva yajitabbaṃ mahesihi negamehi ca
usabhehi ājāniyehi catūhi
sabbacatukkena deva yajitabban ti || Ja_XXII:582 ||
vyākaronto ca Devalokamaggaṃ puṭṭho Nirayamaggaṃ vyākāsi.
Ta. puttehīti attano jātehi piyaputtehi c'; eva piyadhītāhi ca, mahesi-
hīti piyabhariyāhi, negamehīti seṭṭhīhi, usabhehīti sabbasetausabharājūhi,
ājāniyehīti maṅgalassehi, catūhīti etehi sabbeh'; eva aññehi ca hatthiādīhi
catūhi catūhīti evaṃ sabbacatukkena deva yajitabbaṃ, etesaṃ sabbesaṃ khaggena
sīsaṃ chinditvā suvaṇṇapātiyā galalohitaṃ gahetvā āvāṭe pakkhipitvā yaññassa
yajanakarājāno sarīren'; eva saha Devalokaṃ gacchanti mahārāja, samaṇabrāh-
maṇakapaṇiddhikavanibbakayācakānaṃ ghāsacchādanādisampādanaṃ1 dānam eva
pavattati, ime pana puttadhītādayo māretvā tesaṃ galalohitena2 yajanaṃ ati-
dānaṃ nāmā 'ti rājānaṃ saññāpesi.
Iti so "sace C-kumāraṃ ekaṃ ñeva gaṇhissāmi veracittena
kāraṇaṃ maññissantīti" taṃ mahājanassa antare pakkhipi.
Imaṃ pana tesaṃ kathentānaṃ kathaṃ sutvā antepurajano
bhītatasito ekappahārena mahāviravaṃ viravi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā gātham āha:
Ja_XXII.5(=542).6: Taṃ sutvā antepure: kumārā ca3 mahesiyo ca haññantu
eko ahosi nigghoso bhesmā accuggato saddo ti. || Ja_XXII:583 ||
Ta. tan ti taṃ kumārā ca mahesiyo ca haññantū 'ti saddaṃ sutvā, eko
ti sakalarājanivesane eko va nigghoso ahosi, bhesmā ti bhayānako, accug-
gato ti ati uggato ahosi.
Sakalarājakulaṃ yugantavātāhataṃ viya sālavanaṃ ahosi,
brāhmaṇo pi rājānaṃ ā.: "kiṃ mahārāja yaññaṃ yajituṃ sak-
kosi na sakkosīti". "Kiṃ kathesi ācariya, yaññaṃ yajitvā
Devalokaṃ gamissāmīti". "Mahārāja bhīruno4 dubbalajjhāsayā
yaññaṃ yajituṃ samatthā nāma na honti, tumhe idha sabbe
sannipātetha, ahaṃ yaññāvāṭe kammaṃ karissāmīti" attano
pahonakabalaṃ gahetvā nagarā nikkhamma yaññāvāṭaṃ sama-
talaṃ kārāpetvā vatiyā parikkhipi, kasmā5: dhammiko pi samaṇo vā
brāhmaṇo vā āgantvā vāreyyā6 'ti yaññāvāṭe vatiparikkhepanaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -sampadānaṃ.
2 Bd adds yaññassa.
3 Bd omits ca.
4 Bd bhirukā.
5 Cks omit kasmā.
6 Bds nivāreyyā.
[page 134]
134 XXII. Mahānipāta.
cārittan ti katvā porāṇakabrāhmaṇehi ṭhapitaṃ. Rājāpi purise
pakkosāpetvā "tāta ahaṃ attano puttadhītaro ca bhariyāyo
ca māretvā yaññaṃ yajitvā Devalokaṃ gamissāmīti, gacchatha
nesaṃ ācikkhitvā sabbe idhānethā" 'ti puttānaṃ tāva ānaya-
natthāya āha:
Ja_XXII.5(=542).7: Gacchatha vadetha kumāre Canda-Suriyaṃ Bhaddasenañ ca
Sūrañ ca Vāmagottañ ca:
pasurā kira hotha yaññatthāyā 'ti. || Ja_XXII:584 ||
Ta. C-kumāro ca Suriyakumāro ca dve Gotamādeviyā aggamahesiyā puttā,
Bhaddaseno ca pana Sūro ca Vāmagotto ca tesaṃ vemātikabhātaro, pasurā
kira hothā 'ti pasurā kira hotha, ekasmiṃ ṭhāne rāsi hothā 'ti kir'; ettha1 attho.
Te paṭhamaṃ C-kumārassa santikaṃ gantvā āhaṃsu:
"kumāra tumhe kira māretvā tumhākaṃ pitā D-lokaṃ gantu-
kāmo, tumhākaṃ gaṇhanatthāya amhe pesesīti". "Kassa va-
canena maṃ gaṇhāpetīti". "Kh-lassa devā" 'ti. "Kiṃ so
mañ ñeva gaṇhāpeti udāhu aññe pīti". "Aññe pi gaṇhāpeti,
catukkaṃ kira yaññaṃ yajāpetukāmo" ti. So cintesi: "tassa
aññehi saddhiṃ veran n'; atthi, ‘vinicchaye vilopaṃ kātuṃ na
labhāmīti'; pana mayi ekasmiṃ verena bahuṃ mārāpeti2, pitaraṃ
daṭṭhuṃ labhantassa sabbesaṃ mocāpanaṃ mama bhāro" ti.
Atha ne "tena hi me pitu vacanaṃ karothā" 'ti. Te taṃ
netvā rājaṅgaṇe ekamante ṭhapetvā itare pi tayo ānetvā tass'
eva santike katvā rañño ārocayiṃsu: "ānītā te deva puttā"
ti. So tesaṃ vacanaṃ sutvā "tātā idāni me dhītaro ānetvā
tesaṃ ñeva santike karotha" 'ti itaraṃ gātham āha:
Ja_XXII.5(=542).8: Kumāriyo pi vadetha Upaseṇiṃ Kokilaṃ Muditañ ca
Nandañ cāpi kumāriṃ: pasurā kira hotha yaññatthāyā 'ti. || Ja_XXII:585 ||
Te "evaṃ karissāmā" 'ti tāsaṃ santikaṃ gantvā tā roda-
mānā paridevamānā3 ānetvā bhātikānaṃ ñeva santike kariṃsu.
Tato rājā attano piyabhariyānaṃ gaṇhanatthāya itaraṃ g. aha:
Ja_XXII.5(=542).9: Vijayam pi mayhaṃ mahesiṃ ekapatiṃ Kesiniṃ Sunandañ ca
lakkhaṇavarūpapannā pasurā kira hotha yaññatthāyā 'ti. || Ja_XXII:586 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd hothā ti ācikkhathā ti.
2 Ck -petvā.
3 Ck adds so, Cs yo.
[page 135]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542.) 135
Ta. lakkhaṇa-ti uttamehi catusaṭṭhiyā itthilakkhaṇehi upapannā, ethā
'ti pi vadethā 'ti a.
Te tāpi paridevamānā ānetvā kumārānaṃ santike kariṃsu.
Atha rājā cattāro seṭṭhī ānāpento itaraṃ g. āha:
Ja_XXII.5(=542).10: Gahapatayo pi vadetha Puṇṇamukhaṃ Bhaddiyaṃ Siṅgālañ ca
Vaddhañ cāpi gahapatiṃ:
pasurā kira hotha yaññatthāyā 'ti. || Ja_XXII:587 ||
Rājapurisā gantvā te ānayiṃsu. Rañño puttadāre gayha-
māne sakalanagaraṃ na kiñci avoca, seṭṭhikulāni pana mahā-
sambandhāni, tasmā tesaṃ gahitakāle sakalanagaraṃ saṃ-
khubhitvā "rañño seṭṭhī māretvā yaññaṃ yajituṃ na dassāmā"
'ti seṭṭhī parivāretvā va tesaṃ ñātivaggena saddhiṃ rājakulaṃ
agamāsi. Atha te seṭṭhī ñātijanaparivutā rājānaṃ attano
jīvitaṃ yāciṃsu.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).11: Te tattha gahapatayo avociṃsu [samāgatā] puttadāraparikiṇṇā:
sabbasikhino deva karohi athavā no dāse sāvehīti. || Ja_XXII:588 ||
Ta. sabbasikhino ti sabbe amhe matthake cūḷaṃ ṭhapetvā attano
ceṭake karohi, mayan te ceṭakakiccaṃ karissāma, athavā no dāse sāvehīti
athavā asaddahanto sabbe seṇiye1 sannipātetvā tāsaṃ majjhe amhe dāse sāvehi.
mayan te dāsattaṃ paṭisuṇissāmā 'ti.
Te evaṃ yācantā jīvitaṃ laddhuṃ nāsakkhiṃsu. Rāja-
purisā sese paṭikkamāpetvā te gahetvā kumārānaṃ yeva san-
tike nisīdāpesuṃ. Tato rājā hatthiādīnaṃ ānayanatthāya2
āṇāpento3 āha:
Ja_XXII.5(=542).12: Abhayaṃkaram pi hatthiṃ Rājagiriṃ4 Accutavaruṇadantaṃ
ānetha kho te khippaṃ, yaññatthāya bhavissanti. || Ja_XXII:589 ||
Ja_XXII.5(=542).13: Assataram pi Kesiṃ Suraṃmukhaṃ Puṇṇakaṃ Vindakañ ca5
ānetha kho ne6 khippaṃ, yaññatthāya bhavissanti. || Ja_XXII:590 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cs; Ck seniye, Bd seniyo.
2 Cks -dīni atthāya.
3 Ck ānāpento.
4 Bd nālāgiriṃ.
5 Bd assaratanaṃ pi kesaniṃ surāmukhaṃ muṇṇakaṃ vinaṭakaṃ ca.
Bd ne.
[page 136]
136 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.5(=542).14: Usabhe pi yūthapatine gavaṃpatine
mayhaṃ ānetha samupakarontu,
sabbaṃ yajissāma, dadāma dānāni. || Ja_XXII:591 ||
Ja_XXII.5(=542).15: Sabbaṃ paṭiyādetha yaññaṃ pana uggatamhi suriyamhi,
āṇāpetha ca kumāre: abhiramantu imaṃ rattiṃ. || Ja_XXII:592 ||
Ja_XXII.5(=542).16: Sabbaṃ upaṭṭhāpetha yaññaṃ pana uggatamhi suriyamhi,
vadetha ca dāni kumāre: ajja vo pacchimā rattīti. || Ja_XXII:593 ||
Ta. samupakarontu sabban ti na kevalaṃ ettakam eva avasesam pi,
sabbe catuppadagaṇam eva pakkhigaṇañ ca sabbaṃ catukkaṃ katvā rāsiṃ2 ka-
rontu, sabbacatukkaṃ yaññaṃ yajissāma, yācakabrāhmaṇānañ ca dānaṃ dassāmā
'ti, sabbaṃ paṭiyādethā 'ti etaṃ3 mayā vuttaṃ anavassesaṃ4 upaṭṭhāpetha,
uggatamhīti ahaṃ pana yaññaṃ uggate suriye sve pāto va yajissāmi, sab-
baṃ upaṭṭhāpethā 'ti sesam pi sabbaṃ yaññopakaraṇaṃ upaṭṭhapetha.
Rañño pana mātāpitaro dharanti5 yeva, ath'; assa gantvā
mātu ārocesuṃ: "ayye putto vo puttadāre māretvā yaññaṃ
yajitukāmo" ti. Sā "kiṃ kathetha tātā" ti hatthena hadayaṃ
dhāretvā6 rodamānā āgantvā "saccaṃ kira putta evarūpo te
yañño bhavissatīti" pucchi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).17: Taṃ taṃ mātā avacā7 rodantī8 āgatā vimānato:
yañño kira te putta bhavissati catūhi puttehīti. || Ja_XXII:594 ||
Ta. tantan ti taṃ etaṃ rājānaṃ, vimānato ti attano vasanaṭṭhānato.
Rājā āha:
Ja_XXII.5(=542).18: Sabbe mayhaṃ puttā cattā Candasmiṃ haññamānasmiṃ,
puttehi yaññaṃ yajitvāna sugatiṃ Saggaṃ gamissāmīti. || Ja_XXII:595 ||
Ta. cattā ti C-kumāre haññamāne yeva sabbe pi yaññatthāya mayā
paricattā.
Atha naṃ mātā āha:
Ja_XXII.5(=542).19: Mā putta saddahesi: sugatī9 kira hoti puttayaññena,
nirayān'; eso maggo, n'; eso maggo saggānaṃ. || Ja_XXII:596 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd usabhaṃ pi yudhapatiṃ anojaṃ nisabhaṃ gavampatiṃ te pi.
2 Cks rāsi.
3 Ck ekaṃ, Bd evaṃ.
4 Cks ava-.
5 Cks dhananti.
6 Bd paharitvā.
7 Ck -ca, Bd avocā.
8 all three MSS. -ti.
9 Bd -tiyā-, Cks -tiṃ.
[page 137]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542). 137
Ja_XXII.5(=542).20: Dānāni dehi Koṇḍañña, ahiṃsā [sabba] bhūtabhavyānaṃ
esa maggo sugatiyā, na ca maggo puttayaññenā 'ti. || Ja_XXII:597 ||
Ta. nirayāneso ti nirassādatthena catunnaṃ apāyānaṃ esa maggo,
Koṇḍaññā 'ti rājānaṃ gottenālapati, bhūtabhavyānan ti bhavitabbasattā-
naṃ1, yaññenā 'ti evarūpena puttadhītaro māretvā yajanakayaññena sagga-
maggo nāma n'; atthi.
Rājā āha:
Ja_XXII.5(=542).21: Ācariyānaṃ vacanā ghātessaṃ Candañ2 ca Suriyañ ca,
puttehi yajitvā duccajehi sugatiṃ Saggaṃ gamissamīti. || Ja_XXII:598 ||
Ta. ācariyānaṃ vacanā ti amma n'; esā mama attano mati, ācāra-10
sikkhāpanakassa pana me3 Kh-lassa ācariyassa etaṃ vacanaṃ esā anusatthi,
tasmā ahaṃ ete ghātayissaṃ4, duccajehi puttehi yaññaṃ yajitvā saggaṃ ga-
missāmi.
Ath'; assa mātā attano vacanaṃ gāhāpetuṃ asakkontā
apagatā. Pitā taṃ pavattiṃ sutvā āgantvā pucchi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).22: Taṃ taṃ pitāpi avaca Vasavattī orasaṃ sakaṃ puttaṃ:
yañño5 kira te putta bhavissati catūhi puttehīti. || Ja_XXII:599 ||
Ta. Vasavattīti tassa nāmaṃ.
Rājā āha:
Ja_XXII.5(=542).23: Sabbe pi mayhaṃ puttā cattā Candasmiṃ haññamānasmiṃ,
puttehi yaññaṃ yajitvāna sugatiṃ Saggaṃ gamissāmīti. || Ja_XXII:600 ||
Atha naṃ pitā āha:
Ja_XXII.5(=542).24: Mā putta saddahesi: sugatī6 kira hoti puttayaññena,
nirayān'; eso maggo, n'; eso maggo saggānaṃ. || Ja_XXII:601 ||
Ja_XXII.5(=542).25: Dānāni dehi Koṇḍañña, ahiṃsā [sabba] bhūtabhavyānaṃ
esa maggo sugatiyā, na ca maggo puttayaññenā 'ti. || Ja_XXII:602 ||
Rājā āha:
Ja_XXII.5(=542).26: Ācariyānaṃ vacanā7 ghātessaṃ Candañ2 ca Suriyañ ca,
puttehi yajitvā duccajehi sugatiṃ Saggaṃ gamissāmīti. || Ja_XXII:603 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks bhavitasattānaṃ.
2 Cks candiyañ.
3 Bd omits me.
4 Bd ghātissaṃ.
5 Cks -e.
6 Cks -tiṃ, Bd -tiyā.
7 all three MSS. -naṃ.
[page 138]
138 XXII. Mahānipata.
Atha naṃ pitā āha:
Ja_XXII.5(=542).27: Dānāni dehi Koṇḍañña, ahiṃsā [sabba] bhūtabhavyānaṃ
puttaparivuto tuvaṃ raṭṭhaṃ janapadañ ca pālehīti. || Ja_XXII:604 ||
Ta. puttaparivuto ti puttehi parivuto, raṭṭhaṃ -- cā 'ti sakala-
Kāsiraṭṭhañ ca tass'; eva taṃ taṃ1 koṭṭhāsabhūtaṃ janapadañ ca.
So pi taṃ attano vacanaṃ gāhāpetuṃ nāsakkhi. Tato
C-kumāro cintesi: "imassa ettakassa janassa dukkhaṃ maṃ
ekakaṃ nissāya uppannaṃ2, mama pitaraṃ yācitvā3 ettakassa
janassa maraṇadukkhato mocessāmīti" so pitarā saddhiṃ salla-
panto aha:
Ja_XXII.5(=542).28: Mā no deva avadhi, dāse no dehi Khaṇḍahālassa,
api nigaḷabandhakāpi hatthī asse ca pālema. || Ja_XXII:605 ||
Ja_XXII.5(=542).29: Mā no deva avadhi, dāse no dehi Khaṇḍahālassa,
api nigaḷabandhakāpi hatthichakaṇāni ujjhema. || Ja_XXII:606 ||
Ja_XXII.5(=542).30: Mā no deva avadhi, dāse no dehi Khaṇḍahālassa,
api nigaḷabandhakāpi assachakaṇāni ujjhema. || Ja_XXII:607 ||
Ja_XXII.5(=542).31: Mā no deva avadhi, dāse no dehi4 yassa honti tava kāmā
api raṭṭhā pabbājitā5 bhikkhācariyaṃ carissāmā 'ti. || Ja_XXII:608 ||
Ta. nigaḷa -- pīti api nāma mayaṃ mahānigaḷehi bandhakāpi hutvā,
yassa -- kāmā ti sace pi Khaṇḍahālassa dātukāmo si tassa pi no dāse katvā
dehi karissām'; assa dāsakamman ti vadati, api raṭṭhā ti sace amhākaṃ koci
doso atthi raṭṭhā no pabbājehi api nāma raṭṭhā pabbājitāpi5 kapaṇā viya ka-
pālaṃ gahetvā bhikkhācariyaṃ carissāma, mā no avadhi dehi no jīvitan ti vilapi.
Tassa taṃ nānappakāraṃ vilāpaṃ sutvā rājā hadaya-
phalitaṃ6 patto viya assupuṇṇehi nettehi "na me koci putte
māretuṃ lacchati, na mam'; attho Devalokenā" 'ti sabbe te
mocetuṃ āha:
Ja_XXII.5(=542).32: Dukkhaṃ kho me janayatha7 vilapantā jīvitassa kāmāhi,
muñcatha dāni kumāre, alam pi me hotu puttayaññenā 'ti. || Ja_XXII:609 ||
Taṃ rañño kathaṃ sutvā rājaputte ādiṃ katvā sabbaṃ
taṃ pakkhipariyosānaṃ pāṇigaṇaṃ vissajjesuṃ. Kh-lo pi
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds santakaṃ in the place of taṃ taṃ.
2 Cks omit upp-.
3 Cks omit yā-.
4 Bd adds khaṇḍahālassa.
5 Cks pabba-.
6 Bd bālita.
7 Bd -yittha.
[page 139]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542.) 139
yaññāvāṭe kammaṃ saṃvidahati, atha naṃ eko puriso "are
duṭṭha Kh-la raññā puttā vissajjitā, tvaṃ attano putte māretvā
tesaṃ gaḷalohitena yaññaṃ yajassū" 'ti āha. So "kiṃ nāma
raññā katan" ti vegena gantvā āha:
Ja_XXII.5(=542).33: Pubbe va kho si1 vutto: dukkaraṃ2
durabhisambhavaṃ c'; etaṃ,
atha no upakkhaṭassa
yaññassa kasmā3 karosi vikkhepaṃ. || Ja_XXII:610 ||
Ja_XXII.5(=542).34: Sabbe vajanti sugatim ye yajanti ye pi c'; eva yājenti
ye cāpi anumodanti yajantānaṃ edisaṃ mahāyaññan ti. || Ja_XXII:611 ||
Ta. pubbe ti mayā tvaṃ pubbe va vutto na tumhādisena bhīrujātikena
sakkā yaññaṃ yajituṃ yaññayajanaṃ nām'; etaṃ dukkaraṃ durabhisambhavan
ti, atha no idāni upakkhaṭassa paṭiyattassa yaññassa vikkhepaṃ karosi vikkham-
bhantīti4 pi pāṭho paṭisedhentīti a., mahārāja kasmā evaṃ karosi, yattakā hi
yaññaṃ yajanti vā yājenti vā anumodanti vā sabbe Sugatim eva vajantīti dasseti.
So {andhabhūto} rājā tassa kodhavasikassa kathaṃ gahetvā
dhammasaññī hutvā puna putte gaṇhāpesi. Tato C-kumāro
pitaraṃ anubodhayamāno āha:
Ja_XXII.5(=542).35: Atha kissa ca5 no pubbe sotthānaṃ brāhmaṇo avācesi,
atha no akāraṇasmā yaññatthāya deva ghātesi. || Ja_XXII:612 ||
Ja_XXII.5(=542).36: Pubbe va6 no daharake ca samāne{7} na hanesi8 na ghātayesi9,
dahar'; amhā10 yobbanaṃ pattā adūsakā tāta haññāma. || Ja_XXII:613 ||
Ja_XXII.5(=542).37: Hatthigate assagate sannaddhe passa no mahārāja
yuddhe va yujjhamāne11
na hi mādisā sūrā honti yaññatthāya. || Ja_XXII:614 ||
Ja_XXII.5(=542).38: Paccante vā kupite aṭavīsu vā mādise niyojenti,
atha no akāraṇasmā abhūmiyaṃ tāta haññāma. || Ja_XXII:615 ||
Ja_XXII.5(=542).39: Yāpi hitā sakuṇiyo vasanti tiṇagharāni katvāna
tāsam pi piyā puttā, atha no tvaṃ deva ghātesi. || Ja_XXII:616 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds me.
2 Cks dukkha-.
3 Cks omit ka-.
4 Cks -mhantīti.
5 Bds ja.
6 Ck ca.
7 Cks -ko ca samāno, Bds daharakāle.
8 Bds māresi.
9 Bd -tesi.
10 Cks yuvādaharamha.
11 Bds yuddhehi yujjhamānehi.
[page 140]
140 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.5(=542).40: Mā tassa1 saddahesi: na maṃ Khaṇḍahālo ghātaye,
mamaṃ hi so ghātetvāna anantaram pi taṃ deva ghāteyya. || Ja_XXII:617 ||
Ja_XXII.5(=542).41: Gāmavaraṃ nigamavaraṃ dadanti bhogaṃ pi 'ssa mahārāja,
ath'; aggapiṇḍikāpi kule kule h'; ete bhuñjanti. || Ja_XXII:618 ||
Ja_XXII.5(=542).42: Tesam pi tādisānaṃ icchanti dubbhituṃ mahārāja
yebhuyyena ete akataññuno brāhmaṇā deva. || Ja_XXII:619 ||
Ja_XXII.5(=542).43: Mā no deva avadhi, dāse no dehi Khaṇḍahālassa,
api nigaḷabandhakāpi hatthī asse ca pālema. || Ja_XXII:620 ||
Ja_XXII.5(=542).44: Mā no deva avadhi, dāse no dehi Khaṇḍahālassa,
api nigaḷabandhakāpi hatthicchakaṇāni ujjhema. || Ja_XXII:621 ||
Ja_XXII.5(=542).45: Mā no deva avadhi, dāse no dehi Khaṇḍahālassa,
api nigaḷabandhakāpi assachakaṇāni ujjhema. || Ja_XXII:622 ||
Ja_XXII.5(=542).46: Mā no deva avadhi, dāse no dehi yassa honti tava kāmā,
api raṭṭhā pabbājitā2 bhikkhācariyaṃ carissāmā 'ti. || Ja_XXII:623 ||
Ta. pubbe ti tāta yadi ahaṃ māretabbo atha kasmā amhākaṃ ñātijane
pubbe mama jātakāle brāhmaṇo sotthānaṃ avācesi tadā kira Kh-lo mama lak-
khaṇāni upadhāretvā imassa kumārassa na koci antarāyo bhavissati tumhākaṃ
accayena r. kāressatīti ā., icc-assa purimena pacchimaṃ na sameti musāvādī3
esa, atha no etassa vacanaṃ gahetvā akāraṇasmā ti nikkāraṇā yeva yaññat-
thāya deva ghātesi, mā amhe ghātayi, ayaṃ hi mayi ekasmiṃ verena mahājanaṃ
māretukāmo, sādhukaṃ sallakkhehi narindā 'ti, pubbe va no ti mahārāja sace
pi amhe māretukāmo pubbe va no daharake samāne4 kasmā sayaṃ vā na
hanesi5 aññehi vā na ghātāpesi, idāni pana mayaṃ daharā taruṇā paṭhamavaye
ṭhitā puttadhītāhi vaḍḍhāma, evaṃbhūtā tava6 adūsakā va kiṃkāraṇā haññāmā
'ti, passa no ti amhe cattāro pi bhātike, yujjhamāne ti paccatthikānaṃ
nagaraṃ parivāretvā ṭhitakāle amhādiso putte tehi saddhiṃ yujjhamāne passa,
aputtakā hi rājāno anāthā nāma honti, mādisā ti amhādisā, sūrā ti bala-
vantā7 na yaññatthāya māretabbā honti, niyojentīti nesaṃ paccāmittānaṃ
gaṇhanatthāya yojenti, atha no ti atha nu, akāraṇasmā ti akāraṇena, abhū-
miyaṃ anokāse yeva kasmā tāta haññāmā 'ti a., mā tassa8 saddahesīti
mahārāja tvaṃ maṃ Kh-lo na ghātaye ti mā tassa9 saddaheyyāsi, bhogaṃ
pissā 'ti bhogam pi assa brāhmaṇajanassa10 rājāno denti, aggapiṇḍikāpīti
atha te aggodakaṃ aggapiṇḍikaṃ labhantā aggapiṇḍikāpi honti, tesampīti
yesaṃ kule bhuñjanti tesam pi evarūpānaṃ piṇḍadāyakānaṃ11.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tvassa, Cks kassa.
2 Cks pabba-.
3 Cks -dā.
4 Bd daharakāle.
5 Cs hesi, Bd haññasi.
6 Bd omits tava.
7 all three MSS. -to.
8 Cks kassa.
9 Cks kassaci.
10 Bd brahmaṇassa.
11 Bd adds dubbhituṃ icchanti.
[page 141]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542.) 141
Rājā kumārassa vilāpaṃ sutvā
Ja_XXII.5(=542).47: Dukkhaṃ kho me janayatha1 vilapantā jīvitassa kāmāhi,
muñcatha dāni kumāre, alam pi me hotu puttayaññenā 'ti. || Ja_XXII:624 ||
imaṃ g. vatvā puna pi mocesi. Kh-lo āgantvā puna pi
Ja_XXII.5(=542).48: Pubbe va kho si2 vutto: dukkaraṃ durabhisambhavaṃ c'; etaṃ,
atha no upakkhaṭassa
yaññassa kasmā3 karosi vikkhepaṃ. || Ja_XXII:625 ||
Ja_XXII.5(=542).49: Sabbe vajanti sugatiṃ ye yajanti ye pi c'; eva yājenti
ye cāpi anumodanti yajantānaṃ edisaṃ mahāyaññan ti || Ja_XXII:626 ||
vatvā pana gaṇhāpesi. Ath'; assa anunayatthaṃ4 kumāro āha:
Ja_XXII.5(=542).50: Yadi kira yajitvā puttehi Devalokaṃ ito cutā yanti
brāhmaṇo tāva yajatu pacchāpi yajissate5 rājā || Ja_XXII:627 ||
Ja_XXII.5(=542).51: Yadi kira yajitvā puttehi Devalokaṃ ito cutā yanti
eso ca Khaṇḍahālo yajatu sakehi puttehi. || Ja_XXII:628 ||
Ja_XXII.5(=542).52: Evaṃ jānanto6 Khaṇḍahālo kiṃ puttake na ghātesi
sabbaṃ ca ñātijanaṃ attānañ ca na ghātesi. || Ja_XXII:629 ||
Ja_XXII.5(=542).53: Sabbe vajanti nirayaṃ ye yajanti ye pi c'; eva yājenti
ye cāpi anumodanti yajantānaṃ edisaṃ mahāyaññan ti. || Ja_XXII:630 ||
Ta. brāhmaṇo tāvā 'ti paṭhamaṃ Kh-lo yajatu, puttakehīti sakehi
puttakehi, ath'; etasmiṃ evaṃ yajitvā Devalokaṃ gate pacchā tvaṃ yajissasi
deva, sādhurasabhojanaṃ pihitvā7 aññehi vīmaṃsituṃ8 bhuñjasi, puttamaraṇaṃ
yeva kasmā avīmaṃsitvā kathesīti dīpento evam āha, evaṃ jānanto9 putta-
dhitato māretvā D-lokaṃ gacchatīti evaṃ jānanto kiṃkāraṇā attano putte ca
ñāti ca attānañ ca na ghātesi, sace hi paraṃ māretvā D-lokaṃ gacchanti attānaṃ
māretvā Brahmalokaṃ gantabbaṃ bhavissati, evaṃ yaññaguṇaṃ jānantena param
amāretvā vā attā va māretabbo siyā, ayam pana tathā akatvā mam mārāpeti,
imināpi kāraṇena jāna10 mahārāja yathā esa vinicchaye vilopaṃ kātum alabhanto
evam karontīti, edisan ti evarūpam puttaghātayaññam.
Kumāro ettakaṃ kathento pitaraṃ attano vacanaṃ gāhā-
petuṃ asakkonto rājānaṃ parivāretvā ṭhitaṃ parisaṃ ārab-
bha āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -yittha.
2 Bd adds me.
3 Cks omit kasmā.
4 Bd anudassanattham.
5 Bds yajasituvaṃ.
6 Cks jānaṃ vo.
7 so Cks; Bd pihitvam.
8 Bds vimamsāpetvā, Cs vīmamsitu.
9 Cks jānam.
10 Bd jānātha.
[page 142]
142 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.5(=542).54: Kathañ ca kira puttakāmāyo
[gahapatayo] gharaṇiyo ca1 nagaramhi
na uparavanti2 rājānaṃ: mā ghātayi orasaṃ puttaṃ. || Ja_XXII:631 ||
Ja_XXII.5(=542).55: Kathañ ca kira puttakāmāyo
[gahapatayo] gharaṇiyo ca1 nagaramhi
na uparavanti3 rājānaṃ: mā ghātayi atrajaṃ puttaṃ. || Ja_XXII:632 ||
Ja_XXII.5(=542).56: Rañño c'; amhi atthakāmo hito ca sabbadā janapadassa,
na koci assa paṭighaṃ mayā janapado4 pavedetīti. || Ja_XXII:633 ||
Ta. puttakāmāyo ti gharaṇiyo sandhāya vuttaṃ, gahapatayo pana
puttakāmā nāma honti, na uparavantīti5 na upakkosanti na vadanti,
atrajan ti attano jātaṃ, evaṃ vutte pi koci raññā saddhiṃ kathetuṃ sa-
mattho nāma nāhosi, na koci assa paṭighaṃ mayā ti iminā no lañco va
gahito issariyamadena vā idaṃ nāma dukkhaṃ katan ti koci eko pi mayā
saddhiṃ paṭighaṃkattā6 nāma nāhosi, janapado7 pavedetīti evaṃ rañño
ca janassa ca atthakāmassāpi mama pitaraṃ ayaṃ janapado guṇasampanno te
putto ti na pavedeti na jānāpetīti a.
Evaṃ vutte pi koci kiñci na katheti. Tato rājakumāro
attano bhariyāyo taṃ yācanatthāya uyyojento āha:
Ja_XXII.5(=542).57: Gacchatha bho8 gharaṇiyo tātañ ca vadetha Khaṇḍahālañ ca:
mā ghātetha kumāre adūsake sīhasaṃkāse. || Ja_XXII:634 ||
Ja_XXII.5(=542).58: Gacchatha bho8 gharaṇiyo {tātañ} ca vadetha Khaṇḍahālañ ca:
mā ghātetha kumāre apekkhite sabbalokassā 'ti. || Ja_XXII:635 ||
Tā gantvā yāciṃsu. Rājā no olokesi pi. Tato kumāro
anātho hutvā vilapanto
Ja_XXII.5(=542).59: Yan nūnāhaṃ9 jāyeyyaṃ
rathakārakulesu10 vā pukkusakulesu10 vā
vesesu11 vā jāyeyyaṃ,
na hajja12 maṃ rājā yaññatthāya13 ghāteyyā 'ti || Ja_XXII:636 ||
vatvā puna tā uyyojento14 āha:
Ja_XXII.5(=542).60: Sabbā sīmantiniyo gacchatha, ayyassa Khaṇḍahālassa
pādesu nipatatha: aparādh'; āhaṃ na passāmi. || Ja_XXII:637 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 read: va?
2 Ck uparamanti, Bd upavadanti.
3 Bd upavadanti, Cs upavaranti.
4 Bd adds na.
5 Cs upavcrantīti, Bd upavadantīti.
6 Bd -ghakato.
7 Bd adds na.
8 Bd vo.
9 Bd handāhaṃ nunā.
10 Cks -kulaṃ.
11 Ck venesu, Cs venasu.
12 h'; ajja?
13 Bd raññe.
14 Cks tamuyyo-, Bd tātariyāyo uyyo-.
[page 143]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542) 143
Ja_XXII.5(=542).61: Sabbā sīmantiniyo gacchatha, ayyassa Khaṇḍahālassa
pādesu nipatatha: kin te bhante mayaṃ adūsemā1 'ti || Ja_XXII:638 ||
Ta. aparadh -- ti ahaṃ ācariya Kh-la attano aparādhaṃ na passāmi,
kinte bhante ti ayya Kh-la mayaṃ tuyhaṃ kiṃ dussit'; amha, atha C-kumā-
rassa doso atthi taṃ khamathā 'ti vadatha, atha C-kumārassa kaniṭṭhabhaginī
Selakumārī nāma sokaṃ sandhāretuṃ asakkontī pitu pādamūle patitvā paridevi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).62: Kapaṇaṃ2 vilapati Selā disvāna bhātaro upanītatte:
yañño kira me ukkhipito tātena3 saggakāmenā 'ti. || Ja_XXII:639 ||
Ta. upanītatte ti upanītasabhāve, ukkhipito ti ukkhitto, saggakā-
menā 'ti mama bhātaro māretvā Saggaṃ icchantena tāta ime māretvā kiṃ
Saggena karissasīti4 vilapi.
Rājā tassāpi kathaṃ na gaṇhi. Tato C-kumārassa putto
Vāsulo nāma pitaraṃ dukkhitaṃ disvā "ahaṃ ayyakaṃ {yācitvā}
mama pitu jīvitaṃ dāpessāmīti" rañño pādamūle paridevi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).63: Āvattatī5 ca parivattati6 ca Vāsulo sammukhā rañño:
mā no pitaraṃ avadhi, dahar'; amhā ayobbanam pattā ti. || Ja_XXII:640 ||
Ta. daharamhā ayobbanappattā ti deva mayaṃ taruṇadārakā na
tāva yobbanappattā, amhesu pi tāva anukampāya amhākaṃ pitaraṃ mā avadhīti.
Rājā tassa paridevitaṃ sutvā bhijjamānahadayo viya hutvā
assupuṇṇehi nettehi kumāraṃ āliṅgitvā "tāta assāsaṃ paṭilabha,
vissajjemi te pitaran" ti vatvā g. āha:
Ja_XXII.5(=542).64: Eso te Vāsula pitā, [samehi pitaraṃ7,]
dukkhaṃ kho me janayasi [vilapanto antarapurasmiṃ8],
muñcatha dāni kumāre, alam pi me hotu puttayaññenā ti. || Ja_XXII:641 ||
Ta. antarapurasmin ti rājanivesanassa antare.
Puna Kh-lo āgantvā āha:
Ja_XXII.5(=542).65: Pubbe va kho si vutto: dukkaraṃ durabhisambhaṃ c'; etaṃ,
atha no upakkhaṭassa
yaññassa kasmā9 karosi vikkhepaṃ. || Ja_XXII:642 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cs; Ck adusemā, Bd adusamhā.
2 Cks -ṇā.
3 so all three MSS.
4 Cks -tīti.
5 Bd āvatti.
6 Bd -vatti.
7 Bd pitarā sahā.
8 Bd sate pūrasmiṃ.
9 Cks omit ka-.
[page 144]
144 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.5(=542).66: Sabbe vajanti sugatiṃ ye yajanti ye pi c'; eva yājenti
ye cāpi anumodanti yajantānaṃ edisaṃ mahāyaññan ti. || Ja_XXII:643 ||
Rājāpi andhabālo puna tassa vacanena putte gaṇhāpesi.
Tato Kh-lo cintesi: "ayaṃ rājā muducitto kālena gaṇhāti
kālena vissajjeti, puna pi dārakānaṃ vacanena putte vissaj-
jeyya, yaññāvāṭaṃ ñeva ñaṃ nemīti1". Ath'; assa tatthaga-
manatthāya gātham āha:
Ja_XXII.5(=542).67: Sabbaratanassa yañño upakkhaṭo ekarāja tava pāsādato2
abhinikkhamassu deva, Saggaṃ gato tvaṃ pamodissasīti. || Ja_XXII:644 ||
T. a.: mahārāja tava yañño sabbaratanehi upakkhaṭo paṭiyatto, idāni te
abhinikkhamanakālo, tasmā abhinikkhama yaññaṃ yajitvā Saggaṃ gato pamo-
dissasīti.
Tato Bodhisattaṃ ādāya {yaññāvāṭagamanakāle} tassa orodhā
ekato va nikkhamiṃsu.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).68: Daharā sattasatā etā pana Candakassa bhariyāyo
kese parikiritvāna3 rodantiyo maggaṃ anuyanti4. || Ja_XXII:645 ||
Ja_XXII.5(=542).69: Aparā pana sokena5 nikkhantā6 Nandane7 viya devā
kese parikiritvāna8 rodantiyo maggam anuyanti4. || Ja_XXII:646 ||
Ta. Nandane viya devā ti N-vane ca vanadhammaṃ devaputtaṃ pari-
vāretvā devadhītā viya.
Tatoparaṃ tāsaṃ vilāpo hoti:
Ja_XXII.5(=542).70: Kāsikasucivatthadharā kuṇḍalino akalucandanavilittā8
nīyanti Canda-Suriyā yaññatthāya ekarājassa. || Ja_XXII:647 ||
Ja_XXII.5(=542).71: Kāsikasucivatthadharā kuṇḍalino akalucandanavilittā8
nīyanti Canda-Suriyā mātu katvā hadayasokaṃ. || Ja_XXII:648 ||
Ja_XXII.5(=542).72: Kāsikasucivatthadharā kuṇḍalino akalucandanavilittā8
nīyanti Canda-Suriyā janassa katvā hadayasokaṃ. || Ja_XXII:649 ||
Ja_XXII.5(=542).73: [Maṃsarasabhojanā9]
nahāpakasunahātā10 kuṇḍalino akalucandanavilittā
nīyanti Canda-Suriyā yaññatthāya ekarājassa. || Ja_XXII:650 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck nemeti.
2 Bds paṭiyatto.
3 Bd vikiritvā.
4 Bd -yāyiṃsu.
5 Cks vacana sokena.
6 Bd -mantā.
7 Cks add vane.
8 Bd aggalu-.
9 Ck -jano, Cs -jine.
10 Bd nhāpikasunhāpitā.
[page 145]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542). 145
Ja_XXII.5(=542).74: Y'; assu pubbe hatthivaradhuragate1 pattikā2 anuvajanti
ty-ajja Canda-Suriyā ubho va pattikā yanti. || Ja_XXII:651 ||
Ja_XXII.5(=542).75: Y'; assu pubbe assavaradhuragate pattikā3 anuvajanti
ty-ajja Canda-Suriyā ubho va pattikā yanti. || Ja_XXII:652 ||
Ja_XXII.5(=542).76: Y'; assu pubbe rathavaradhuragate pattikā4 anuvajanti
ty-ajja Canda-Suriyā ubho va pattikā yanti. || Ja_XXII:653 ||
Ja_XXII.5(=542).77: Ye hi 'ssu5 pubbe niyyaṃsu6 tapanīyakappanehi7 turagehi
ty-ajja Canda-Suriyā ubho va pattikā yantīti. || Ja_XXII:654 ||
Ta. kāsika -- ti kāsiyāni sucīni vatthāni dhārayamānā, Canda -- ti
C-kumāro ca S-kumāro ca, nahāpaka -- ti kañcanacuṇṇena ubbaṭṭetvā nahā-
pakehi kataparikammatāya sunahāpitā, yassū 'ti8 assu ti nipātamattaṃ, ye
kumāre ti a., assavara -- ti assavarapiṭṭhigate, rathavara -- ti rathavaramaj-
jhagate, niyyaṃsū 'ti nikkhamiṃsu.
Evaṃ tāsu paridevantīsu yeva Bodhisattaṃ nagarā nī-
hariṃsu. Sakalanagaraṃ saṃkhubhitvā nikkhamituṃ ārabhi.
Mahājane nikkhamante dvārāni na-ppahonti. Brāhmaṇo ati-
bahujanaṃ disvā "ko jānāti kiṃ bhavissatīti" nagaradvārāni
thakāpesi. Mahājano nikkhamituṃ alabhanto -- antonagara-
dvārassa āsannaṭṭhāne uyyānaṃ atthi tassa santike -- mahāvira-
vaṃ viravi, tena ravena sakuṇasaṃgho saṃkhubhito ākāsaṃ
pakkhandi. Mahājano taṃ taṃ sakuṇiṃ9 āmantetvā vila-
panto āha:
Ja_XXII.5(=542).78: Yadi sakuṇi maṃsam icchasi dayassu10 pubbena Pupphavatiyā,
yajat'; ettha ekarājā sammūḷho catūhi puttehi. || Ja_XXII:655 ||
Ja_XXII.5(=542).79: Yadi sakuṇi maṃsam icchasi dayassu10 pubbena Pupphavatiyā,
yajat'; ettha ekarājā sammūḷho catūhi kaññāhi. || Ja_XXII:656 ||
Ja_XXII.5(=542).80: Yadi sakuṇi maṃsam icchasi dayassu11 pubbena Pupphavatiyā,
yajat'; ettha ekarājā sammūḷho catūhi mahesīhi. || Ja_XXII:657 ||
Ja_XXII.5(=542).81: Yadi sakuṇi maṃsam icchasi dayassu10 pubbena Pupphavatiyā,
yajat'; ettha ekarājā sammūḷho catūhi gahapatīhi. || Ja_XXII:658 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -tā.
2 Bd hatthīhi.
3 Bds assehi.
4 Bd rathehi.
5 Bds yassu.
6 Bd niyayiṃsu.
7 Bds kappakehi.
8 Bd adds ye.
9 Bd -ṇaṃ.
10 Bd uyyassu.
11 Cks yajassu, Bd uyyassu.
[page 146]
146 XXII. Mahānipata.
Ja_XXII.5(=542).82: Yadi sakuṇi maṃsaṃ icchasi dayassu1 pubbena Pupphavatiyā,
yajat'; ettha ekarājā sammūḷho catūhi hatthīhi. || Ja_XXII:659 ||
Ja_XXII.5(=542).83: Yadi sakuṇi maṃsam icchasi dayassu1 pubbena Pupphavatiyā,
yajat'; ettha ekarājā sammūḷho catūhi assehi. || Ja_XXII:660 ||
Ja_XXII.5(=542).84: Yadi sakuṇi maṃsam icchasi dayassu1 pubbena Pupphavatiyā,
yajat'; ettha ekarājā sammūḷho catūhi usabhehi. || Ja_XXII:661 ||
Ja_XXII.5(=542).85: Yadi sakuṇi maṃsam icchasi dayassu1 pubbena Pupphavatiyā,
yajat'; ettha ekarājā sammūḷho sabbacatukkenā 'ti. || Ja_XXII:662 ||
Ta. maṃsamicchasīti ambho sakuṇi, sace maṃsam icchasi uyyassu2
Pupphavatiyā pubbena puratthimāya disāya yaññāvāṭo atthi tattha gaccha, ya-
jatetthā 'ti ettha Kh-lassa vacanaṃ gahetvā sayaṃ sammūḷho ekarājā catūhi
puttehi yajati, sesagāthāsu pi es'; eva nayo.
Evaṃ mahājano tasmiṃ ṭhāne paridevitvā Bodhisattassa
vasanaṭṭhānaṃ gantvā pāsādaṃ padakkhiṇaṃ karonto ante-
purakūṭāgārauyyānādīni ca passanto gāthāhi paridevi:
Ja_XXII.5(=542).86: Ayam assa pāsādo idaṃ antepuraṃ suramaṇīyaṃ,
te dāni ayyaputtā cattāro vadhāya ninnītā. || Ja_XXII:663 ||
Ja_XXII.5(=542).87: Idam assa kūṭāgāraṃ sovaṇṇaṃ pupphamalyavikiṇṇaṃ3,
te dāni ayyaputtā cattāro vadhāya ninnītā. || Ja_XXII:664 ||
Ja_XXII.5(=542).88: Idam assa uyyānaṃ supupphitaṃ4 sabbakālikaṃ rammaṃ,
te dāni ayyaputtā cattāro vadhāya ninnītā. || Ja_XXII:665 ||
Ja_XXII.5(=542).89: Idam assa asokavanaṃ supupphitaṃ5 sabbakālikaṃ rammaṃ.
te dāni ayyaputtā cattāro vadhāya ninnītā. || Ja_XXII:666 ||
Ja_XXII.5(=542).90: Idam assa kaṇikāravanaṃ
supupphitaṃ4 sabbakālikaṃ rammaṃ,
te dāni ayyaputtā cattāro vadhāya ninnītā. || Ja_XXII:667 ||
Ja_XXII.5(=542).91: Idam assa pāṭalivanaṃ supupphitaṃ4 sabbakālikaṃ rammaṃ,
te dāni ayyaputtā cattāro vadhāya ninnītā. || Ja_XXII:668 ||
Ja_XXII.5(=542).92: Idam assa ambavanaṃ suppupphitaṃ sabbakālikaṃ rammaṃ,
te dāni ayyaputtā cattāro vadhāya ninnītā. || Ja_XXII:669 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd uyyassu.
2 Cks omit uy-.
3 Cks vītik-.
4 Cks omit su.
5 Cks -vaniyā pupphitā.
[page 147]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542.) 147
Ja_XXII.5(=542).93: Ayam assa pokkharaṇī sañchannā padumapuṇḍarīkehi,
nāvā ca sovaṇṇavikatā pupphāvaliyā1 vicittā2 suramaṇīyā,
te dāni ayyaputtā cattāro vadhāya ninnītāti. || Ja_XXII:670 ||
Ta. te dānīti idāni te Candakumārapamukhā amhākaṃ ayyaputtā eva-
rūpaṃ pāsādam chaḍḍetvā vadhāya nīyanti, sovaṇṇa -- ti suvaṇṇavikatā su-
vaṇṇakhacitā
Ettakesu ṭhānesu vilapitvā puna hatthisālādīni upasaṃ-
kamitvā āhaṃsu:
Ja_XXII.5(=542).94: Idam assa hatthiratanaṃ Erāvaṇo gajo balidantī,
te dāni ayyaputtā cattāro vadhāya ninnītā. || Ja_XXII:671 ||
Ja_XXII.5(=542).95: Idam assa assaratanaṃ ekakhuro asso,
te dāni ayyaputtā cattāro vadhāya ninnītā. || Ja_XXII:672 ||
Ja_XXII.5(=542).96: Ayam assa assaratho sālikanigghoso subho ratanacitto
yatth'; assu ayyaputtā sobhiṃsu Nandane viya devā,
te dāni ayyaputtā cattāro vadhāya ninnītā. || Ja_XXII:673 ||
Ja_XXII.5(=542).97: Kathan nāma sāmasamasundarehi candanamarakatagattehi3
rājā yajissate yaññaṃ sammūḷho catūhi puttehi. || Ja_XXII:674 ||
Ja_XXII.5(=542).98: Kathan nāma sāmasamasundarāhi candanamarakatagattāhi3
rājā yajissate yaññaṃ sammūḷho catūhi kaññāhi. || Ja_XXII:675 ||
Ja_XXII.5(=542).99: Kathan nāma sāmasamasundarāhi candanamarakatagattāhi3
rājā yajissate yaññaṃ sammūḷho catūhi mahesīhi. || Ja_XXII:676 ||
Ja_XXII.5(=542).100: Kathan nāma sāmasamasundarehi candanamarakatagattehi3
rājā yajissate yaññaṃ sammūḷho catūhi gahapatīhi. || Ja_XXII:677 ||
Ja_XXII.5(=542).101: Yathā honti gāmanigamā suññā amanussakā brahāraññā
tathā hessati Pupphavatiyā4 yiṭṭhesu Canda-Suriyesū 'ti. || Ja_XXII:678 ||
Ta. Erāvaṇo ti tassa hatthino nāmaṃ, ekakhuro ti abhinnakhuro,
sāḷiya -- ti gamanakāle sāliyānaṃ viya madhurena nigghosena samannāgato,
kathannāmā 'ti kathan nāma5, sāmasama -- ti suvaṇṇasāmehi6 jātiyā
samehi7 niddosatāya sundarehi, candana -- ti lohitacandanalittagattehi gaha-
pativarehi, sāmasamasundarehīti suvaṇṇasāmehi aññamaññaṃ jātiyā
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -vaḷiyā, Bd puppavalliyā.
2 Cks vimānā.
3 Bds muduka in the place of marakata.
4 so all three MSS.
5 Bds kena nāma kāraṇena.
6 Bd adds ca aññamañña.
7 Bd adds ca.
[page 148]
148 XXII. Mahānipāta.
samehi sundarehi cā 'ti a., brahāraññā yathā te1 gāmanigamā suññā nimma-
nussā brahāraññā honti tathā Pupphavatiyāpi2 yaññayiṭṭhesu rājaputtesu suñña-
araññasadisā bhavissatīti.
Bahi nikkhamituṃ alabhantā antonagare yeva vicaritvā
parideviṃsu. Bo. pi yaññāvāṭaṃ nīto. Ath'; assa mātā Gotamī
nāma devī3 "puttānaṃ me jīvitaṃ dehi devā" 'ti rañño pāda-
mūle pavattitvā paridevamānā āha:
Ja_XXII.5(=542).102: Ummattikā bhavissāmi bhūnahatā paṃsunā ca parikiṇṇā
sace Candavaraṃ hanti pāṇā me deva nirujjhanti4. || Ja_XXII:679 ||
Ja_XXII.5(=542).103: Ummattikā bhavissāmi bhūnahatā paṃsunā ca parikiṇṇā
sace Suriyavaraṃ hanti pāṇā me deva nirujjhantīti4. || Ja_XXII:680 ||
Ta. bhūnahatā ti hatavaḍḍhi, paṃsunā -- ti paṃsuparikiṇṇasarīrā
ummattikā hutvā vicarissāmi.
Sā evaṃ paridevantī rañño santikā kiñci2 kathaṃ alabhitvā
"mama putto tumhākaṃ kujjhitvā gato bhavissati, kissa nan
na nivattethā" 'ti kumārassa catasso bhariyāyo āliṅgitvā pari-
devantī āha:
Ja_XXII.5(=542).104: Kin nu 'mā na ramāpeyyuṃ5 aññamaññaṃ piyaṃvadā6
Ghaṭṭiyā Oparakkhī7 ca Pokkharakkhī8 ca Gāyikā
Canda-Suriyesu naccantiyo, samo tāsaṃ na vijjatīti. || Ja_XXII:681 ||
Ta. kinnu mā na ramāpeyyun9 ti kena nu kāraṇena imā Ghaṭṭiyā
ti ādikā catasso aññamaññaṃ piyaṃvadā C-S-kumārānaṃ santike naccantiyo10
mama putte na2 ramāpayiṃsu11 ukkaṇṭhāpayiṃsu, sakala-Jambudīpasmiṃ hi
nacce vādite vā samo añño koci tāsaṃ na vijjatīti a.
Iti sā suṇhāhi saddhiṃ paridevitvā aññaṃ gahetabbaga-
haṇaṃ apassantī Kh-laṃ akkosamānā aṭṭha gāthā abhāsi:
Ja_XXII.5(=542).105: Imaṃ mayhaṃ hadayasokaṃ
paṭimuñcatu12 Khaṇḍahāla tava mātā (cfr. IV 285|12)
yo mayhaṃ hadayasoko Candasmiṃ vadhāya ninnīte. || Ja_XXII:682 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds taṃ.
2 so all three MSS.
3 Cks gotamadevīnāma.
4 Bd rujja-.
5 Ck ramāye-, Cs ramaye-.
6 Bd -ikā.
7 Bd ova-.
8 Bd -raṇi.
9 Cks ramāye-.
10 Cks add gāyantiyo.
11 Cks ramāyiṃsu.
12 all three MSS. -muccatu.
[page 149]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542.) 149
Ja_XXII.5(=542).106: Imaṃ mayhaṃ hadayasokaṃ
paṭimuñcatu1 Khaṇḍahāla tava mātā
yo mayhaṃ hadayasoko Suriyasmiṃ vadhāya ninnīte. || Ja_XXII:683 ||
Ja_XXII.5(=542).107: Imaṃ mayhaṃ hadayasokaṃ
paṭimuñcatu1 Khaṇḍahāla tava jāyā
yo mayhaṃ hadayasoko Candasmiṃ vadhāya ninnīte. || Ja_XXII:684 ||
Ja_XXII.5(=542).108: Imaṃ mayhaṃ hadayasokaṃ
paṭimuñcatu1 Khaṇḍahāla tava jāyā
yo mayhaṃ hadayasoko Suriyasmiṃ vadhāya ninnīte. || Ja_XXII:685 ||
Ja_XXII.5(=542).109: Mā putte mā ca patiṃ addakkhi Khaṇḍahāla tava mātā
yo ghātesi kumāre adūsake sīhasaṃkāse. || Ja_XXII:686 ||
Ja_XXII.5(=542).110: Mā putte mā ca patiṃ addakkhi Khaṇḍahāla tava mātā
yo ghātesi kumāre apekkhite sabbalokassa. || Ja_XXII:687 ||
Ja_XXII.5(=542).111: Mā putte mā ca patiṃ addakkhi Khaṇḍahāla tava jāyā
yo ghātesi kumāre adūsake sīhasaṃkāse. || Ja_XXII:688 ||
Ja_XXII.5(=542).112: Mā putte mā ca patiṃ addakkhi Khaṇḍahāla tava jāyā
yo ghātesi kumāre apekkhite sabbalokassa. || Ja_XXII:689 ||
Ta. imaṃ mayhan ti imaṃ mayhaṃ2, paṭimuñcatū1 'ti paṭiyātu3
pāpuṇātu, yoghātesīti yo tvaṃ ghātesi, apekkhite ti sabbalokena olokite
dissamāne māresīti a.
Bo. yaññāvāṭe pitaraṃ āyācanto āha:
Ja_XXII.5(=542).113: Mā no deva avadhi, dāse no dehi Khaṇḍahālassa,
api nigaḷabandhakāpi hatthī asse ca pālema. || Ja_XXII:690 ||
Ja_XXII.5(=542).114: Mā no deva avadhi, dāse no dehi Khaṇḍahālassa,
api nigaḷabandhakāpi hatthichakaṇāni ujjhema. || Ja_XXII:691 ||
Ja_XXII.5(=542).115: Mā no deva avadhi, dāse no dehi Khaṇḍahālassa,
api nigaḷabandhakāpi assachakaṇāni ujjhema. || Ja_XXII:692 ||
Ja_XXII.5(=542).116: Mā no deva avadhi, dāse no dehi Khaṇḍahālassa,
yassa honti tava kāmā, api raṭṭhā pabbājitā4
[bhikkhācariyaṃ carissāma]. || Ja_XXII:693 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. -muccatu.
2 Bd mayhaṃ imaṃ.
3 Bd pavīsatu.
4 Cks pabba-.
[page 150]
150 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.5(=542).117: Divyaṃ deva upayācanti puttatthikā daliddāpi1
paṭibhānāni pi hitvā putte na hi labhanti ekaccā2. || Ja_XXII:694 ||
Ja_XXII.5(=542).118: Assāsakāni karonti: puttā no jāyantu, tato puttā,
atha no akāraṇasmā yaññatthāya deva ghātesi. || Ja_XXII:695 ||
Ja_XXII.5(=542).119: Upayācitakena puttaṃ labhanti, mā tāta no aghātesi3,
mā kicchāladdhakehi puttehi yajittho imaṃ yaññaṃ. || Ja_XXII:696 ||
Ja_XXII.5(=542).120: Upayācitakena puttaṃ labhanti, mā tāta no aghātesi,
mā kapaṇaladdhakehi puttehi ammāya no vippavāsehīti. || Ja_XXII:697 ||
Ta. divyan ti deva aputtikā daliddāpi nāriyo puttatthikā hutvā bahuṃ
paṇṇākāraṃ haritvā puttaṃ vā dhītaraṃ vā labhāmā 'ti divyaṃ upayācanti,
paṭibhānāni pi hitvā ti dohaḷāni chaḍḍetvāpi, alabhitvāpīti a., i. v. h. ma-
hārāja nārīnaṃ hi uppannaṃ dohaḷaṃ alabhitvā gabbho sussitvā nassati, tattha
ekaccā putte alabhamānā kāci laddham pi dohaḷaṃ pahāya aparibhuñjitvā na
labhanti kāci dohaḷaṃ alabhamānā ca na labhanti, mayhaṃ pana mātā up-
pannaṃ dohaḷaṃ labhitvā paribhuñjitvā uppannaṃ gabbhaṃ anāsetvā putte
paṭilabhi, evaṃ paṭiladdhe mā no avadhīti yācati, assāsakānīti mahārāja ime
sattā āsaṃ4 karonti kinti puttā no jāyantū 'ti, tato puttā5 ti puttānaṃ pi
no puttā jāyantū 'ti, atha no akaraṇasmā ti atha tvaṃ amhe akāraṇena
yaññatthāya ghātesīti, upayācitakenā 'ti devatānaṃ āyācanena, kapaṇa -- ti
kapaṇā viya6 hutvā laddhakehi puttehīti, amhehi saddhiṃ amhākaṃ ammāya
mā vippavāsehi mā no mātarā saddhiṃ vippavāsaṃ karīti vadati.
So evaṃ vadanto pi pitu santikā kiñci vacanaṃ alabhitvā
mātu pādamūle nipajjitvā paridevamāno āha:
Ja_XXII.5(=542).121: Bahudukkhaposiyā7 Candaṃ amma tuvaṃ jiyyase puttaṃ,
vandāmi kho the pāde, labhataṃ8 tāto9 paralokaṃ. || Ja_XXII:698 ||
Ja_XXII.5(=542).122: Handa ca maṃ upagūha10, pāde11 te amma vandituṃ dehi,
gacchāmi dāni pavāsaṃ yaññatthāya ekarājassa. || Ja_XXII:699 ||
Ja_XXII.5(=542).123: Handa ca maṃ upagūha10, pāde te amma vandituṃ dehi,
gacchāmi dāni pavāsaṃ mātu katvā hadayasokaṃ. || Ja_XXII:700 ||
Ja_XXII.5(=542).124: Handa ca maṃ upagūha10, pāde te amma vandituṃ dehi,
gacchāmi dāni pavāsaṃ janassa katvā hadayasokan ti. || Ja_XXII:701 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks add nāriyo.
2 Cks -cce.
3 Bd āghātesi.
4 Cks āsā, Bd āsāsaṃ.
5 Bd paputtā.
6 Cks kapaṇa ya.
7 Bd -dukkhā posiyā.
8 Bds -tu.
9 Ck tato
10 Bd -guyha.
11 Cks -dā.
[page 151]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542.) 151
Ta. bahudukkhaposiyā1 'ti bahūhi dukkhehi posiyā2, Candan ti
maṃ3 C-kumāraṃ evaṃ positvā idāni amma tvaṃ jiyyase puttaṃ, labhataṃ4
tāto5 -- ti pitā me bhogasampannaṃ paralokaṃ labhatu, upagūhā6 'ti āliṅga7
parissaja, pavāsan ti puna anāgamanatāya accantavippavāsaṃ8.
Ath'; assa mātā paridevantī catasso gāthā abhāsi:
Ja_XXII.5(=542).125: Handa ca padumapattānaṃ moliṃ bandhassu Gotamiputta
campakadalivītimissāyo, esā te porāṇiyā9 pakati. || Ja_XXII:702 ||
Ja_XXII.5(=542).126: Handa ca vilepanan te10 pacchimakaṃ candanaṃ vilimpassu
yehi ca suvilitto sobhasi11 rājaparisāya. || Ja_XXII:703 ||
Ja_XXII.5(=542).127: Handa ca mudukāni vatthāni pacchimakaṃ Kāsikaṃ vāsehi
yehi ca sunivattho sobhasi11 rājaparisāya. || Ja_XXII:704 ||
Ja_XXII.5(=542).128: Muttāmaṇikanakavibhūsitāni gaṇhassu hatthābharaṇāni
yehi ca hatthābharaṇehi sobhasi rājaparisāya. || Ja_XXII:705 ||
Ta. padumapattānan ti padumapattaveṭhanan nām'; etaṃ pasādhanaṃ,
taṃ sandhāy'; evam ā., tava vippakiṇṇamoliṃ ukkhipitvā padumapattaveṭhanena
yojetvā bandhā 'ti a., Gotamiputtā 'ti C-kumāraṃ ālapati, campakadali -- ti
abbhantarimehi campakadalīhi missakā vaṇṇagandhasampannā nānāpupphamālā
pilandhassu12, esā te ti esā tava porāṇikā pakati, tam eva bhuñjassu13 puttā
'ti paridevati, yehi cā 'ti yehi lohitacandanavilepanehi vilitto rājaparisāya
sobhasi14 tāni vilimpassū 'ti a., Kāsikan ti satasahassagghaṇakaṃ Kāsika-
vatthaṃ, gaṇhassū 'ti piḷandhassu.
Idāni 'ssa Candā nāma aggamahesī15 pādamūle nipajjitvā
paridevamānā āha:
Ja_XXII.5(=542).129: Na ha16 nūnāyaṃ raṭṭhapālo, bhūmipati janapadassa dāyādo,
lokissaro mahanto17 putte18 sinehaṃ na janayatīti19. || Ja_XXII:706 ||
Taṃ sutvā rājā gātham āha:
Ja_XXII.5(=542).130: Mayhaṃ piyā puttā attāpi piyo tumhe ca bhariyāyo,
Saggañ ca patthayāno tena-m-ahaṃ20 ghātayissāmīti. || Ja_XXII:707 ||
T. a.: kiṃkāraṇā puttasinehaṃ na janemi21 na kevalaṃ Gotamiyā22 eva
atha kho mayhaṃ piyā puttā tathā23 attā ca tumhe ca suṇhāyo ca bhariyāyo
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -dukkhā posīyā.
2 Bd posiyā, Cks positā.
3 Cks omit maṃ.
4 Bds -tu.
5 Bd tāto.
6 Bd -guyhā.
7 Bd āliṅgiya.
8 Bd adds gacchāmi.
9 Bd -ikā.
10 Cks vilimpante.
11 Bds -ti.
12 Cks -mālāhibandhassu.
13 Bds gaṇhassu.
14 Bd -ti.
15 all three MSS. -si.
16 Bd hi.
17 Cks -tā.
18 Bd putta.
19 Cks jin-.
20 Bd tenāhaṃ.
21 Ck jānemi, Bd janehi.
22 so all three MSS.
23 Bd atha kho.
[page 152]
152 XXII. Mahānipāta.
ca me piyā yeva, evaṃ sante pi Saggañ ca patthayāno ahaṃ Saggaṃ patthayāmi1
tena kāraṇena ete ghātessāmi, mā cintayittha sabbe p'; ete mayā saddhiṃ deva-
loke ekato vasissantīti.
Candā āha:
Ja_XXII.5(=542).131: Maṃ paṭhamaṃ ghātehi, mā me hadayaṃ dukkhaṃ aphālesi2,
alaṃkato sundarako putto tava3 deva sukhumālo. || Ja_XXII:708 ||
Ja_XXII.5(=542).132: Hand'; ayya maṃ4 hanassu, salokā5 Candiyena hessāmi,
puññaṃ karassu vipulaṃ: vicarāma ubho va paraloke ti. || Ja_XXII:709 ||
Ta. paṭhaman ti deva mama sāmikato paṭhamataraṃ maṃ ghātehi,
dukkhan ti Candassa maraṇadukkhaṃ mama hadayaṃ aphālesi2, alaṃkato6
ti ayaṃ mama eko va alaṃ7 paṭiyatto8 ti evaṃ9 alaṃkato10, evarūpan nāma
puttaṃ mā11 ghātayi12 mahārājā 'ti dīpeti, handayyā 'ti handa ayya rājānaṃ
ālapantī evam ā., salokā5 ti Candiyena saddhiṃ salokā gamissāmi13, vica-
rāma -- ti tayā ekato ghātitā ubho pi paraloke sukhaṃ anubhavantā vicarāma
mā no saggantarāyam akāsi.
Rāja āha:
Ja_XXII.5(=542).133: Mā tvaṃ Cande rucci maraṇaṃ14, bahukā tava devarā15,
visālakkhite taṃ ramayissanti yiṭṭhasmiṃ Gotamiputte ti. || Ja_XXII:710 ||
Ta. mā tvaṃ -- ti mā tvaṃ attano maraṇaṃ rocesi, mā rujiti16 pi pāṭho
mā rodīti a.. devarā17 ti patibhātukā.
Tatoparaṃ Satthā
Ja_XXII.5(=542).134a: Evaṃ vutte Candā attānaṃ hanti hatthatalakehīti18
upaḍḍhag. ā. || Ja_XXII:711 ||
Tatoparaṃ tassā yeva vilāpo hoti:
Ja_XXII.5(=542).134b: Alam atthu jīvitena, pāyāmi19 visaṃ marissāmi. || Ja_XXII:712 ||
Ja_XXII.5(=542).135: Na ha20 nūn'; imassa rañño mittāmaccā ca vijjare
suhadā yena vadanti rājānaṃ: mā ghātayi orase putte. || Ja_XXII:713 ||
Ja_XXII.5(=542).136: Na ha nūn'; imassa rañño ñātimittā ca vijjare
suhadā yena vadanti rājānaṃ: mā ghātayi orase putte. || Ja_XXII:714 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -yemi, Bd -yanto, Bs patthento.
2 Ck apā, Bd abā-.
3 Bd tadeva, Ck omits deva.
4 Cks add paṭhamaṃ.
5 Bds paraloke.
6 Bd anal-.
7 Bd alaṅkatehina.
8 Cks pari-.
9 Bd adds na.
10 Bd adds analaṅkato.
11 Cks ma, Bd na.
12 Bd māreyyāsi.
13 Bd paraloke bhavissāmi.
14 Cks omit ma-.
15 Cks devacarā.
16 Bd ruddhīti.
17 Ck devamarā, Cs devacarā.
18 Cs -tālakehīti, Bd -talehīti.
19 Cks passāmi.
20 Bd hi.
[page 153]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542.) 153
Ja_XXII.5(=542).137: Ime te pi mayhaṃ puttā guṇino kāyūradhārino,
rājā tehi pi yajassu yaññaṃ atha muccatu1 Gotamiputte. || Ja_XXII:715 ||
Ja_XXII.5(=542).138: Bilasataṃ maṃ katvā yajassu sattadhā mahārāja,
mā jeṭṭhaputtam avadhi adūsakaṃ sīhasaṃkāsaṃ. || Ja_XXII:716 ||
Ja_XXII.5(=542).139: Bilasataṃ maṃ katvā yajassu sattadhā mahārāja,
mā jeṭṭhaputtam avadhi apekkhitaṃ sabbalokassā 'ti. || Ja_XXII:717 ||
Ta. evan ti evaṃ andhabālena ekarājena vutte, hantīti deva kin nām'
etaṃ kathesīti vatvā hatthatalehi attānaṃ hanti, pāyāmīti2 pivissāmi, ime te
pīti ime pi Vāsulakumāraṃ ādiṃ katvā sesadārake hatthe gahetvā rañño pāda-
mūle ṭhitā evam āha, guṇino ti mālāguṇāabharaṇehi samannāgatā, kāyūra-
dhārino ti kāyūrapasādhanadharā, bilasatan ti mahārāja maṃ ghātetvā
koṭṭhāsakaṃ3 katvā, sattadhā ti sattasu ṭhānesu yaññaṃ yaja.
Iti sā rañño santike imāhi gāthāhi paridevitvā assāsaṃ
alabhamānā Bodhisattass'; eva santikaṃ gantvā4 paridevamānā
aṭṭhāsi, atha naṃ so āha: "Cande mayi jīvamāne tuyhaṃ tas-
miṃ tasmiṃ5 subhaṇitesu6 kathitesu uccāvacāni muttādīni7 ba-
hūni ābharaṇāni dinnāni, ajja pana te idaṃ pacchimaṃ dānan
ti sarīrārūḷhaṃ ābharaṇaṃ dammi, gaṇhāhi nan" 'ti.
Imam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).140: Bahukā tava8 dinnā ābharaṇā uccāvacā subhaṇitamhi
muttā maṇiveḷuriyā idan te pacchimakaṃ dānan ti. || Ja_XXII:718 ||
C-devī pi taṃ sutvā tatoparāhi navahi9 gāthāhi vilapi:
Ja_XXII.5(=542).141: Yesaṃ pubbe khandhesu phullamālāguṇā vivattiṃsu
tes'; ajja pītanisito10 nettiṃso vivattissati khandhesu. || Ja_XXII:719 ||
Ja_XXII.5(=542).142: Yesaṃ pubbe khandhesu citramālāguṇā vivattiṃsu
tes'; ajja pītanisito10 nettiṃso vivattissati khandhesu. || Ja_XXII:720 ||
Ja_XXII.5(=542).143: Acirā11 vata nettiṃso vivattissati rājaputtānaṃ khandhesu
atha mama hadayaṃ na phalati12
tāva daḷhabandhanañ ca me āsi. || Ja_XXII:721 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS. for muñcatu?
2 Cks passāmīti.
3 Bd koṭṭhāsasataṃ.
4 Cks omit ga-.
5 Bd adds vatthusmiṃ.
6 Ck -ni-.
7 Bd maṇimuttā-.
8 Cks va.
9 Ck -rānavahi, Cs -rānava.
10 so Cks; Bds pisunisado.
11 Bd -raṃ.
12 Bd phāleti.
[page 154]
154 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.5(=542).144: Kāsikasucivatthadharā kuṇḍalino akalucandanavilittā1
niyyātha Canda-Suriyā yaññatthāya ekarājassa. || Ja_XXII:722 ||
Ja_XXII.5(=542).145: Kāsikasucivatthadharā kuṇḍalino akalucandanavilittā1
niyyātha Canda-Suriyā mātu katvā hadayasokaṃ. || Ja_XXII:723 ||
Ja_XXII.5(=542).146: Kāsikasucivatthadharā kuṇḍalino akalucandanavilittā1
niyyātha Canda-Suriyā janassa katvā hadayasokaṃ. || Ja_XXII:724 ||
Ja_XXII.5(=542).147: [Maṃsarasabhojino2] nahāpakasunahātā
kuṇḍalino akalucandanavilittā1
niyyātha Canda-Suriyā yaññatthāya ekarājassa. || Ja_XXII:725 ||
Ja_XXII.5(=542).148: [Maṃsarasabhojino2] nahāpakasunahātā
kuṇḍalino akalucandanavilittā1
niyyātha Canda-Suriyā mātu katvā hadayasokaṃ. || Ja_XXII:726 ||
Ja_XXII.5(=542).149: [Maṃsarasabhojino2] nahāpakasunahātā
kuṇḍalino akalucandanavilittā1
niyyātha Canda-Suriyā janassa katvā hadayasokaṃ ti. || Ja_XXII:727 ||
Ta. mālāguṇā ti pupphadāmāni, tesajjā 'ti tesaṃ ajja, nettiṃso ti
asi, vivattissatīti patissati, acirā3 vatā 'ti acirena vata, na phalatīni na
bhijjati, tāva daḷhabandhanañca me āsīti ativiya thirabandhanaṃ me
hadayaṃ bhavissatīti a., niyyāthā 'ti gacchatha.
Evaṃ tassā paridevantiyā va yaññāvāṭe sabbakammaṃ
niṭṭhāsi4. Rājaputtaṃ netvā gīvaṃ nāmetvā5 nisīdāpesuṃ.
Kh-lo suvaṇṇapātiṃ upanāmetvā khaggaṃ ādāya "tassa gīvaṃ
kantissāmīti" aṭṭhāsi. Taṃ disvā C-devī "aññam me saraṇaṃ
n'; atthi, attano saccabalena sāmikassa sotthim karissāmīti"
añjalim paggayha parisāya antarena carantī saccakiriyaṃ akāsi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).150: Sabbasmiṃ upakkhaṭasmiṃ nisīdite Candiyasmiṃ yaññatthāya
Pañcālarājadhītā pañjalikā sabbaparisam anupariyāsi: || Ja_XXII:728 ||
Ja_XXII.5(=542).151: Yena saccena Khaṇḍahālo pāpakammaṃ karoti dummedho
etena saccavajjena samaṅginī sāmikena homi. || Ja_XXII:729 ||
Ja_XXII.5(=542).152: Ye 'dh'; atthi amanussā yāni ca yakkhabhūtabhavyāni
karontu veyyāvaṭikaṃ, samaṅginī sāmikena homi. || Ja_XXII:730 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd aggalu.
2 Bd -janā.
3 Bd -raṃ.
4 Bd niṭhāpesi.
5 Bds onā-.
[page 155]
5. Khaṇḍahālajātaka. (542.) 155
Ja_XXII.5(=542).153: Yā devatā idhāgatā yāni ca bhūtabhavyāni
saraṇesiniṃ1 anāthaṃ2 tāyatha maṃ, yācām'; ahaṃ
[pati māhaṃ ajeyyan3] ti. || Ja_XXII:731 ||
Ta. sabbasmiṃ upakkhaṭasmin ti sabbasmiṃ yaññasambhāre sajjite
paṭiyatte, samaṅginīti sampayuttā ekasaṃvāsā, yedhatthīti ye idha atthi,
yakkha -- ti devasaṃkhātā yakkhā ca vaḍḍhitvā ṭhitā sattasaṃkhātā bhūtā ca
idāni vaḍḍhanakasattasaṃkhātāni bhavyāni ca, veyyā -- ti mayhaṃ veyyā-
vaccaṃ karontu, tāyatha man ti rakkhatha maṃ, yācāmahan ti ahaṃ vo
yācāmi, patimāhan ti pati mā ahaṃ ajeyyaṃ4.
Sakko devarājā tassa paridevasaddaṃ sutvā taṃ pavattiṃ
ñatvā jalitaṃ ayakūṭaṃ ādāya {gantvā} rājānaṃ tāsento5 sabbe
vissajjāpesi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).154: Taṃ sutvā amanusso ayokūṭaṃ paribbhametvāna
bhayam assa janayanto rājānaṃ idam avoca: || Ja_XXII:732 ||
Ja_XXII.5(=542).155: Bujjhassu kho rājakali mā t'; āhaṃ matthakaṃ nitāḷemi6,
mā jeṭṭhaputtam avadhi adūsakaṃ sīhasaṃkāsaṃ. || Ja_XXII:733 ||
Ja_XXII.5(=542).156: Ko te diṭṭho7 rājakali puttabhariyāyo haññamānāyo
seṭṭhā ca gahapatayo adūsakā saggakāmā hi8. || Ja_XXII:734 ||
Ja_XXII.5(=542).157: Taṃ sutvā Khaṇḍahālo ca rājā ca abbhutam idaṃ disvāna
sabbesaṃ bandhanāni mocesuṃ yathā taṃ apāpānaṃ9. || Ja_XXII:735 ||
Ja_XXII.5(=542).158: Sabbesu vippamuttesu ye tattha samāgatā tadā āsuṃ
sabbe ekekaleḍḍukaṃ10 adaṃsu, esa vadho Khaṇḍahālassā 'ti. || Ja_XXII:736 ||
Ta. amanusso ti Sakko devarājā, bujjhassū 'ti jāna sallakkhehi,
rājakalīti rāja-Kālakaṇṇi11 rājalāmaka, mā tāhan ti pāparāja bujjha12 mā te
ahaṃ matthaṃ nitāḷemi6, ko te diṭṭho ti kuhiṃ tayā diṭṭhapubbo, sagga-
kāmā hīti ettha hīti nipātamattaṃ, saggakāmā saggaṃ patthayamānā ti a., taṃ
sutvā ti bhikkhave taṃ Sakkassa vacanaṃ Kh-lo sutvā abbhutam idan ti rājā12
ca idaṃ Sakkadassanaṃ pubbe abhūtapubbaṃ disvā, yathā tan ti yathā apā-
pānaṃ14 mocenti evam eva mocesuṃ, sabbekekā -- 'ti bhi. yattakā tasmiṃ
yaññāvāṭe samāgatā sabbe ekakolāhalaṃ katvā Kh-lassa ekekaleḍḍupahāraṃ
adaṃsu, esa vadho ti esa Kh-lassa vadho ahosi, tatth'; eva taṃ jīvitakkha-
yaṃ pāpayiṃsū 'ti attho.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bd -ni, Cs -nī.
2 Cks -ā.
3 so Bds; Cks ajiyyan.
4 so Bd; Cks avajiyyan.
5 Bd tāsetvā.
6 Bd nihalesi.
7 so all three MSS. for diṭṭhā?
8 so all three MSS. for -kāmehi?
9 so Cks = apāpmānaṃ? Bds anupaghātaṃ.
10 Cks omit eke.
11 Cks rāja muddhakāla-.
12 Cks muddha.
13 Cks rājānañ.
14 Bd anupaghātaṃ pāṇaṃ.
15 Cks eka-.
[page 156]
156 XXII. Mahānipāta.
Taṃ pana māretvā mahājano rājānaṃ māretuṃ ārabhi.
Bo. pitaraṃ parissañjitvā1 māretuṃ na adāsi. Mahājano
"jīvitaṃ tāva etassa pāparañño dema, chattaṃ pan'; assa na-
gare ca vāsaṃ na dassāma, caṇḍālaṃ katvā bahinagare vāsā-
pessāmā" 'ti vātvā rājavesaṃ haritvā kāsāvaṃ nivāsāpetvā
haliddapilotikāya sīsaṃ veṭhetvā caṇḍālaṃ katvā caṇḍālavāṭa-
kaṃ pahiṇiṃsu. Ye pan'; etaṃ2 pasughātakaṃ yaññaṃ {ya-
jiṃsu} c'; eva yajāpesuñ ca anumodiṃsu ca sabbe Niraya-parā-
yanā yeva ahesuṃ.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).159: Sabbe patitvā Nirayaṃ yathā taṃ pāpakaṃ karitvāna
na hi pāpakammaṃ katvā labbhā Sugatiṃ ito gantun ti. || Ja_XXII:737 ||
So pi kho mahājano dve pi kāḷakaṇṇiyo hāretvā tatth'
eva abhisekasambhāre āharitvā C-kumāraṃ abhisiñci.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.5(=542).160: Sabbesu vippamuttesu ye ca tattha samāgatā tadā āsuṃ
Candaṃ abhisiñciṃsu samāgatā rājaparisā ca. || Ja_XXII:738 ||
Ja_XXII.5(=542).161: Sabbesu vippamuttesu ye ca tattha samāgatā tadā āsuṃ
Candaṃ abhisiñciṃsu samāgatā rājakaññāyo. || Ja_XXII:739 ||
Ja_XXII.5(=542).162: Sabbesu vippamuttesu ye ca tattha samāgatā tadā āsuṃ
Candaṃ abhisiñciṃsu samāgatā devaparisā ca. || Ja_XXII:740 ||
Ja_XXII.5(=542).163: Sabbesu vippamuttesu ye ca tattha samāgatā tadā āsuṃ
Candaṃ abhisiñciṃsu samāgatā devakaññāyo. || Ja_XXII:741 ||
Ja_XXII.5(=542).164: Sabbesu vippamuttesu ye ca tattha samāgatā tadā āsuṃ
celukkhepam akaruṃ samāgatā rājaparisā ca. || Ja_XXII:742 ||
Ja_XXII.5(=542).165: Sabbesu vippamuttesu ye ca tattha samāgatā tadā āsuṃ
celukkhepam akaruṃ samāgatā rājakaññāyo ca. || Ja_XXII:743 ||
Ja_XXII.5(=542).166: Sabbesu vippamuttesu ye ca tattha samāgatā tadā āsuṃ
celukkhepam akaruṃ samāgatā devaparisā ca. || Ja_XXII:744 ||
Ja_XXII.5(=542).167: Sabbesu vippamuttesu ye ca tattha samāgatā tadā āsuṃ
celukkhepam akaruṃ samāgatā devakaññāyo. || Ja_XXII:745 ||
Ja_XXII.5(=542).168: Sabbesu vippamuttesu bahu ānandito3 ahu4 vaṃso,
nandippavesi5 nagaraṃ, bandhanā mokkho aghositthā 'ti. || Ja_XXII:746 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -ssajitvā, Bd palisajjitvā.
2 Cks panatetaṃ.
3 Ck anandato, Bd ānandatā, Cs ānandino.
4 Ck Bd āhu.
5 so all three MSS. for nandim pavesi?
[page 157]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 157
Ta. rājaparisā cā 'ti rājaparisāpi tīhi saṃkhehi abhisiñci, rājakaññāyo
pi khattiyadhītaro pi taṃ abhisiñciṃsu, devaparisā cā 'ti Sakko devarājā
Vijayuttarasaṃkhaṃ gahetvā devaparisāya saddhiṃ abhisiñci, devakaññāyo ti
Sujāpi devadhītāhi saddhiṃ abhisiñci, celu -- ti nānāvaṇṇehi vatthehi dhaje
ussāpetvā uttariyāni1 ākāse bhamentā2 celukkhepaṃ kariṃsu, rājaparisā ti
itare ca tayo koṭṭhāsā ti abhisekakārakā3 cattāro pi koṭṭhāsā kariṃsu yeva,
ānandito ahu vaṃso ti āmoditapamoditā ahesuṃ, nandippavesi na-
garan ti Candakumārassa chattaṃ ussāpetvā nagaraṃpavitthakāle nagare ānan-
dibheriṃ ācariṃsu4 kiṃ vatvā ti yathā amhākaṃ C-kumāro bandhanā mutto
evam evaṃ sabbe bandhanāni muñcantū5 'ti, tena vuttaṃ: bandhanā -- ittha ti.
Bo. pitu vattaṃ6 paṭṭhapesi, antonagaraṃ pana pavisituṃ
na labhati, paribbayassa khīṇakāle Bodhisatte uyyānakīḷā-
dīnaṃ atthāya gacchante taṃ upasaṃkamitvā "pati 'mhīti7"
na vandati añjalim pana katvā "ciraṃ jīva sāmīti" vadati,
"ken'; attho" ti vutte ārocesi, so paribbayaṃ dāpesi. So
dhammena r. kāretvā āyupariyosāne Devalokaṃ pūrayamāno
agamāsi.
S. i. dhammadesanaṃ āharitvā "na bhikkhave idān'; eva pubbe
pi Devadatto maṃ ekakaṃ nissāya bahū māretuṃ vāyāmaṃ akāsīti"
vatvā j. s.: "Tadā Kh-lo Devadatto ahosi, Gotamādevī Mahamāya,
Candā Rāhulamātā, Vāsulo Rāhulo, Selā Uppalavaṇṇā, Sūro Vāma-
gotto Kassapo, Candaseno8 Moggallāno, Suriyakumāro Sāriputto9,
Candarājā aham evā 'ti10. Khaṇḍahālajātakaṃ.
6. Bhūridattajātaka.
Yaṃ kiñci ratanaṃ atthīti. Idaṃ S. Sāvatthiyaṃ v. upo-
sathike upāsake ā. k. Te kira uposathadivase pāto va uposathaṃ
adhiṭṭhāya dānaṃ datvā pacchā bhattaṃ gandhamālādihatthā Jetavanaṃ
gantvā dhammasavanavelāya ekamantaṃ nisīdiṃsu. S. dhammasabhaṃ
āgantvā alaṃkatabuddhāsane nisīditvā bhikkhusaṃghaṃ olokesi. Bhik-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd uttarisāṭakāni.
2 Bd khipentā.
3 Bd -raṇā.
4 Cks cari.
5 so Bd; Cks muccantu, read: -nehi mucc-?
6 Bd vaṭṭaṃ.
7 Ck pītimhīti, Bds pitaromhīti.
8 Bd bhaddaseno.
9 Bd adds ahosi tadā sakko anuruddho ahosi.
10 candarājā pana ahameva sammāsambuddho loke udapādiṃ ti sakrāj 33
(55?). The title is wanting.
6. Cfr. J. R. A. Soc. 1892 p. 77. Bv. & C. p. 85. L'Institut II Section,
18 Annee Tome 18 p. 23, 1853. N = nāga. U = uposatha.
[page 158]
158 XXII. Mahānipāta.
khuādīsu pana ye ārabbha dhammakathā samuṭṭhāti tehi saddhiṃ
Tathāgatā sallapanti, tasmā ajja upāsake ārabbha pubbacariyapaṭi-
saṃyuttā1 dhammakathā samuṭṭhahissatīti ñatvā upāsakehi saddhiṃ
sallapanto "uposathik'; attha upāsakā" ti pucchitvā "āma bhante" ti
vutte "sādhu upāsakā, kalyāṇaṃ vo kataṃ, anacchariyaṃ kho pan'
etaṃ yaṃ tumhe mādisaṃ Buddhovādakaṃ2 labhantā uposathaṃ ka-
reyyātha, porāṇakapaṇḍitā anācariyakāpi mahantaṃ yasaṃ pahāya
uposathaṃ kariṃsu yevā" 'ti vatvā tehi yācito a. ā.:
A. B. Brahmadatto r. k-to puttassa oparajjaṃ datvā tassa
mahantaṃ yasaṃ disvā "r. pi me gaṇheyyā" 'ti uppannasaṃko
"tāta tvaṃ ito nikkhamitvā yattha te ruccati tattha vasitvā
mam'; accayena kulasantakaṃ r. gaṇha" 'ti ā. So "sadhū"
'ti pitaraṃ vanditvā nikkhamitvā anukkamena Yamunaṃ gantvā
Yamunāya ca samuddassa ca antare paṇṇasālaṃ māpetvā vana-
mūlaphalāhāro paṭivasati. Tadā samuddaṭṭhakanāgabhavane3
ekā matapatikā nāgamāṇavikā aññesaṃ sapatikānaṃ yasaṃ
oloketvā kilesaṃ nissāya nāgabhavanā nikkhamitvā samuddatīre
carantī rājaputtassa padavaḷañjaṃ disvā padānusārena gantvā
taṃ paṇṇasālaṃ addasa. Tadā rājaputto phalāphalatthāya
gato hoti. Sā paṇṇasālaṃ pavisitvā kaṭṭhattharikañ4 ca sesa-
parikkhāre ca disvā cintesi: "idaṃ ekassa pabhajitassa va-
sanaṭṭhānaṃ, vīmaṃsissā minaṃ, saddhāpabbajito nu kho no" ti
"sace hi saddhapabbajito bhavissati nekkhammādhimutto5 na me
alaṃkatasayanaṃ sādiyissati, sace kāmābhirato bhavissati na
saddhāpabbajito mama sayanasmiṃ yeva nipajjissati, atha naṃ
gahetvā attano sāmikaṃ katvā idh'; eva vasissāmīti" sā nāga-
bhavanaṃ gantvā dibbapupphāni c'; eva dibbagandhe cāharitvā
pupphasayanaṃ sajjetvā paṇṇasālāya pupphupahāraṃ katvā
gandhacuṇṇaṃ vikiritvā paṇṇasālaṃ alaṃkaritvā nāgabhavanam
eva gatā. Rājaputto sāyaṇhasamaye āgantvā paṇṇasālaṃ pa-
viṭṭho taṃ kiriyaṃ disvā, kena nu kho imaṃ sayanaṃ saj-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ttaṃ.
2 Bd buddhaṃ ovādadāyakaṃ ācariyaṃ.
3 Bd samuddassa heṭhā nāga-.
4 Bd katthaṭhari-.
5 Cks -ābhimutto.
[page 159]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 159
jitan" ti phalāphalaṃ paribhuñjitvā "aho sugandhāni pupphāni,
manāpaṃ vata katvā sayanaṃ paññattan" ti1 na saddhāya
pabbajitabhāvena somanassajāto pupphasayane nipanno niddaṃ
okkamitvā punadivase suriyuggamane uṭṭhāya paṇṇasālaṃ
asammajjitvā va phalāphalatthāya agamāsi. N-māṇavikā tas-
miṃ khaṇe āgantvā milātāni pupphāni disvā "kāmādhimutto esa,
na saddhāya pabbajito, sakkā naṃ gaṇhitun" ti ñatvā purāṇapup-
phāni nīharitvā aññāni pupphādīni āharitvā navaṃ sayanaṃ sajjetvā
paṇṇasālaṃ alaṃkaritvā caṃkame pupphāni vikiritvā n-bhava-
nam eva gatā. So taṃ divasam pi pupphasayane sayitvā
punadivase cintesi: "ko nu kho imaṃ paṇṇasālaṃ alaṃkarotīti"
so phalāphalatthāya agantvā2 va paṇṇasālato avidūre paṭicchanno
aṭṭhāsi. Itarāpi bahugandhe c'; eva pupphāni cādāya assama-
padaṃ agamāsi. Rājaputto uttamarūpadharaṃ n-māṇavikaṃ
disvā va paṭibaddhacitto attānaṃ adassetvā va tassā paṇṇa-
sālaṃ pavisitvā sayanaṃ sajjanakāle pavisitvā "kāsi tvan" ti
pucchi. "N-māṇavikā sāmīti". "Sassāmikāsi assāmikāsīti".
"Sāmi ahaṃ assāmikā vidhavā" ti, "tvaṃ pana katthavāsiko
sīti". "Ahaṃ pana Bārāṇasirañño putto Brahmadattaku-
māro nāma, tvaṃ n-bhavanaṃ pahāya kasmā vicarasīti".
"Sāmi, ahaṃ tattha sassāmikānaṃ n-māṇavikānaṃ yasaṃ olo-
ketvā kilesaṃ nissāya ukkaṇṭhitā tato nikkhamitvā sāmikaṃ
pariyesantī carāmīti". "Ahaṃ pi na saddhāpabbajito, pitarā
pana nīharitattā3 idha āgantvā vasāmi, tvaṃ mā cintayi, ahan
te sāmiko bhavissāmi, ubho pi idha samaggavāsaṃ4 vasissāmā"
'ti. Sā "sādhū" 'ti sampaṭicchi. Tato paṭṭhāya te ubho pi
tatth'; eva samaggavāsaṃ vasiṃsu. Sā attano ānubhāvena
mahārahaṃ gehaṃ māpetvā mahārahaṃ pallaṃkaṃ āharitvā
sayanaṃ paññāpesi. Tato paṭṭhāya mūlaphalaṃ na khādi,
dibbannapānam eva ahosi. Aparabhāge n-māṇavikā gabbhaṃ
paṭilabhitvā puttaṃ vijāyi, tassa Sāgara-Brahmadatto ti
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds so.
2 Cks āg-.
3 Ck nihaṭattā corr. to -ṭatvā, Cs nīhavattā.
4 Ck -ggā.
[page 160]
160 XXII. Mahānipāta.
nāmaṃ kariṃsu. Tassa padasāgamanakāle n-māṇavikā dhīta-
raṃ vijāyi, tassā samuddatīre jātattā Samuddajā ti nāmaṃ
kariṃsu. Ath'; eko Bārāṇasivāsi-vanacarako taṃ ṭhānaṃ patvā
katapaṭisanthāro1 rājaputtaṃ sañjānitvā katipāhaṃ tattha va-
sitvā "deva ahaṃ tumhākaṃ idha vasanabhāvam rājakulassa
ārocessāmīti" nikkhamitvā nagaraṃ agamāsi. Tadā rājā kālam
akāsi, amaccā tassa sarīrakiccaṃ katvā sattame divase sanni-
patitvā "arājakaraṭṭhaṃ na saṇṭhahati, rājaputtassa vasanaṭṭhā-
naṃ vā atthibhāvaṃ vā natthibhāvaṃ vā na jānāma, phussa-
rathaṃ vissajjetvā rājānaṃ gaṇhissāmā" 'ti mantayiṃsu. Tas-
miṃ khaṇe vanacarako nagaraṃ patvā taṃ kathaṃ sutvā
amaccānaṃ santikaṃ gantvā "ahaṃ rājaputtassa santike tayo
cattāro divase vasitvā āgato" ti taṃ pavattiṃ ācikkhi. Taṃ
sutvā amaccā tassa sakkāraṃ katvā tena magganāyakena tattha
gantvā katapaṭisanthārā rañño kālakatabhāvam ārocetvā "deva
r. paṭipajjā" 'ti āhaṃsu. So "n-māṇavikāya cittaṃ jānissāmīti"
taṃ upasaṃkami: "bhadde pitā me kālakato, amaccā mayhaṃ
chattaṃ ussāpetuṃ āgatā, gacchāma bhadde, ubho pi dvā-
dasayojanikāya Bārāṇasiyaṃ r. kāressāma, tvaṃ soḷasannaṃ
itthisahassānaṃ jeṭṭhikā bhavissasīti". "Sāmi na sakkā mayā
gantun" ti. "Kiṃkāraṇā" ti. "Mayaṃ ghoravisā khippakopā
appamattake pi kujjhāma, sapattiroso2 nāma bhāriyo, sac'; āhaṃ
kiñci disvā vā sutvā vā kuddhā olokessāmi bhusamuṭṭhi viya
vippakirissati, iminā kāraṇena na sakkā mayā gantun" ti.
Rājaputto punadivase pi yācat'; eva. Atha naṃ evam āha:
"ahaṃ tāva kenaci pi pariyāyena na gamissāmi, ime puna me
puttā na3 nāgakumārā, tava sambhavena jātā manussajātikā,
sace te mayi sineho atthi imesu appamatto bhava, ime kho
pana udakabījakā sukhumālā, maggaṃ gacchantā vātātapena
kilamitvā mareyyum pi4, ekaṃ nāvaṃ khaṇāpetvā5 udakassa
pūretvā tāya ne udakakīḷaṃ kīḷāpento netvā6 nagare pi nesaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -raṃ.
2 Bd sapativāso ca.
3 Bd omits na.
4 Bd adds tasmā.
5 so all three MSS.
6 Bd omits ne-.
[page 161]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 161
antovatthusmiṃ yeva pokkharaṇiṃ kāreyyāsi, evaṃ ete na
kilamissantīti" evañ ca pana vatvā rājaputtaṃ vanditvā pa-
dakkhiṇaṃ katvā puttake āliṅgitvā thanantare nipajjāpetvā sīse
cumbitvā rājaputtassa niyyādetvā roditvā kanditvā tatth'; ev'
antarahitā n-bhavanaṃ agamāsi. Rājaputto pi domanassappatto
assupuṇṇehi nettehi nivesanā nikkhamitvā akkhīhi assūni puñ-
chitvā amacce upasaṃkami, te tatth'; eva abhisiñcitvā "deva
amhākaṃ nagaraṃ gacchāmā" 'ti vadiṃsu, "tena hi sīghaṃ
nāvaṃ khaṇitvā1 sakaṭaṃ āropetvā udakassa pūretvā udaka-
piṭṭhe vaṇṇagandhasampannāni nānāpupphāni vikiratha, mama
puttā udakabījakā, te tattha kīḷantā sukhaṃ gamissantīti",
amaccā tathā kariṃsu. Rājā Bārāṇasiṃ patvā alaṃkatana-
garaṃ pavisitvā soḷasasahassāhi nāṭakitthīhi amaccādīhi ca
parivuto mahātale nisīditvā sattāhaṃ mahāpānaṃ pivitvā puttā-
naṃ atthāya pokkharaṇiṃ kāresi, te nibaddhaṃ tattha kīliṃsu.
Ath'; ekadivasaṃ pokkharaṇiyaṃ udake pavesiyamāne eko kac-
chapo pavisitvā nikkhamanaṭṭhānaṃ apassanto pokkharaṇitale
nipajjitvā dārakānaṃ kīḷanakāle udakato uṭṭhāya sīsaṃ nī-
haritvā te oloketvā puna udake nimujji, te taṃ disvā bhītā
pitu santikaṃ gantvā "tāta pokkharaṇiyaṃ eko yakkho amhe
tāsetīti" āhaṃsu, rājā "gacchatha naṃ gaṇhāthā" 'ti purise
āṇāpesi, te jālaṃ khipitvā kacchapaṃ ādāya rañño dassesuṃ,
kumārā taṃ disvā "esa tāta pisāco" ti viraviṃsu, rājā putta-
sinehena kacchapassa kujjhitvā "gaccha tassa kammakaraṇaṃ
karothā" 'ti āṇāpesi, tatth'; ekacce "ayaṃ rājaveriko, etaṃ
udukkhalamusalehi pakkhipitvā koṭṭetvā cuṇṇetuṃ vaṭṭatīti"
āhaṃsu, ekacce "tīhi pākehi pacitvā khādituṃ", ekacce "aṅgāresu
uttāpetuṃ2", ekacce "antokaṭāhe yeva naṃ pacituṃ vaṭṭatīti"
āhaṃsu, eko pana udakabhīruko amacco "imaṃ Yamunāya
āvaṭṭe pakkhipituṃ vaṭṭati, so tattha mahāvināsaṃ pāpuṇissati,
evarūpaṃ3 hi 'ssa karaṇan n'; atthīti" āha. Kacchapo tassa
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd khaṇāpetvā.
2 Cks uttāse.
3 Cks -pā
[page 162]
162 XXII. Mahānipāta.
kathaṃ sutvā sīsaṃ nīharitvā evam āha: "ambho, kiṃ te mayā
aparaddhaṃ yena maṃ evarūpaṃ kammakaraṇaṃ vicāresi,
mayā hi sakkā itarā kammakaraṇā sahituṃ, ayaṃ pana atikak-
khaḷā, mā evarūpaṃ avacā" 'ti, taṃ sutvā rājā "etad eva
kāretuṃ vaṭṭatīti" Yamunāya āvaṭṭe khipāpesi. So ekaṃ
nāgabhavanagāmiṃ udakavāhaṃ patvā nāgabhavanaṃ agamāsi,
atha naṃ tasmiṃ udakavāhe kīḷantā Dhataraṭṭhanāga-
rañño puttā n-māṇavakā disvā "gaṇhatha naṃ dāsan" ti
āhaṃsu, so cintesi: "ahaṃ Bārāṇasirañño hatthā muñcitvā
evaṃpharusānaṃ nāgānaṃ hatthaṃ patto, kena nu kho upā-
yena muñceyyan" ti cintetvā so "atth'; eso upāyo" ti musā-
vādaṃ katvā "tumhe Dhataraṭṭhassa n-rañño santikā hutvā
kasmā evaṃ vadetha, ahaṃ Cittacūḷo nāma kacchapo Bā-
rāṇasirañño dūto Dhataraṭṭhassa santikaṃ āgato, amhākaṃ
rājā Dh-assa dhītaraṃ dātukāmo maṃ pahiṇi, tassa maṃ das-
sethā" 'ti, te somanassajātā taṃ ādāya rañño santikaṃ gantvā
tam atthaṃ ārocesuṃ. Rājā "ānetha nan" ti pakkosāpetvā
disvā va anattamano hutvā "na evaṃlāmakasarīrā dūtakammaṃ
kātuṃ sakkontīti" ā., taṃ sutvā kacchapo "kiṃ rañño pana
rājadūtehi tālappamāṇehi bhavitabbaṃ, sarīraṃ hi khuddakaṃ
vā mahantaṃ vā appamāṇaṃ gataṭṭhāne1 kammanipphādanam
eva pamāṇaṃ, mahārāja amhākaṃ rañño bahū dūtā, thala-
kammaṃ manussā karonti, ākāse pakkhino, udake ahaṃ, ahaṃ
hi Cittacūḷo nāma ṭhānantaraṃ patto rājavallabho, mā maṃ
paribhāsathā" 'ti attano guṇaṃ vaṇṇesi, atha naṃ Dh-o
pucchi: "kena pan'; atthena rañño pesito sīti", "mahārāja rājā
me evam āha: ‘mayā sakala-Jambudīpe rājūhi saddhiṃ mitta-
dhammo kato, idāni Dh-nāgaraññā saddhiṃ2 kātuṃ mama
dhītaraṃ Samuddajaṃ dammīti'; vatvā maṃ pahiṇi, tumhe pa-
pañcaṃ akatvā mayā saddhiṃ yeva parisaṃ pesetvā divasaṃ
ṭhapetvā dārikaṃ gaṇhathā" 'ti. So tussitvā tassa sakkāraṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd gatagataṭhāne.
2 Bd adds mittadhammaṃ.
[page 163]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 163
katvā tena saddhiṃ cattāro n-māṇavake pesesi, "gacchatha,
rañño vacanaṃ sutvā divasaṃ ṭhapetvā ethā" 'ti, te "sādhū" 'ti
vatvā kacchapaṃ gahetvā nāgabhavanā nikkhamiṃsu. Kacchapo
Yamunāya ca Bārāṇasiyā ca antare ekaṃ padumasaraṃ disvā
eken'; upāyena palāyitukāmo evaṃ āha: "bho n-māṇavakā,
amhākaṃ rājā ca puttadāro c'; assa maṃ udakato1 carantaṃ
rājanivesanaṃ gataṃ disvā ‘padumāni no dehi, bhisamuḷāle
dehīti'; yācanti, ahaṃ tesaṃ atthāya tāni gaṇhissāmi, ettha
maṃ vissajjetvā maṃ apassantāpi puretaraṃ rañño santikaṃ
gacchatha, ahaṃ vo tatth'; eva passāmīti", te tassa saddahitvā
taṃ vissajjesuṃ, so tattha ekamante nilīye, itare2 pi taṃ
adisvā "rañño santikaṃ gato bhavissatīti" gantvā māṇavaka-
vaṇṇena rājānaṃ upasaṃkamiṃsu. Rājā paṭisanthāraṃ katvā
"kuto āgat'; atthā" 'ti pucchi. "Dh-assa santikā mahārājā'; 'ti.
"Kiṃkāraṇā" ti. "Mahārāja, mayaṃ tassa dūtā, Dh-o vo
ārogyaṃ pucchati, yañ ca icchatha taṃ vo deti, tumhākaṃ
kira dhītaraṃ Samuddajaṃ amhākaṃ rañño pādaparicārikaṃ
katvā dethā" 'ti imaṃ atthaṃ pakāsentā3 paṭhamaṃ gātham
āhaṃsu:
Ja_XXII.6(=543).1: Yaṃ kiñci ratanaṃ atthi Dhataraṭṭhassa nivesane
sabbāni te upāyanti, dhītaraṃ dehi rājino ti. || Ja_XXII:747 ||
Ta. sabbāni -- ti tassa nivesane sabbāni ratanāni tava nivesanaṃ upā-
yantu upagacchantū 'ti a.
Taṃ sutvā rājā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).2: Na no vivāho nāgehi katapubbo kudācanaṃ,
taṃ vivāhaṃ asaṃyuttaṃ kathaṃ amhe karomase ti. || Ja_XXII:748 ||
Ta. asaṃyuttan ti tiracchānehi saddhiṃ saṃsaggaṃ ananucchavikaṃ,
amhe ti manussajātikā samānā ti kathaṃ tiracchānānaṃ sambandhaṃ karoma.
Taṃ sutvā te māṇavakā "sace te Dh-ena saddhiṃ sam-
bandho ananucchaviko atha kasmā attano upaṭṭhākaṃ Citta-
cūḷakacchapaṃ ‘Samuddajaṃ nāma te dhītaraṃ dammīti'; am-
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks; Bd -ke.
2 Cks -ro.
3 all three MSS. -to.
[page 164]
164 XXII. Mahānipāta.
hākaṃ rañño santikaṃ pesesi, evaṃ {pesetvā} idāni te amhākaṃ
rājānaṃ paribhavaṃ karontassa1 kattabbayuttakaṃ mayaṃ
jānissāma, mayaṃ hi nāgā nāmā" 'ti vatvā rājānaṃ tajjayantā
dve gāthā abhāsiṃsu:
Ja_XXII.6(=543).3: Jīvitaṃ nūna te cattaṃ2 raṭṭhaṃ vā manujādhipa,
na hi nāge3 kupitamhi ciraṃ jīvanti tādisā. || Ja_XXII:749 ||
Ja_XXII.6(=543).4: Yo4 tvaṃ deva manusso 'si5 iddhimantaṃ aniddhimā
Varuṇassa niyaṃ puttaṃ Yamunaṃ atimaññasīti. || Ja_XXII:750 ||
Ta. raṭṭhaṃ vā ti ekaṃsena tava jīvitaṃ vā raṭṭhaṃ vā paricattaṃ,
tādisā ti tumhādisā evaṃmahānubhāve nāge kupite ciraṃ jīvituṃ na sakkonti
antarā va6 antaradhāyanti, yo tvaṃ devā 'ti deva yo tvaṃ manusso samāno,
{Varuṇassā} 'ti Varuṇanāgarājassa, niyaṃ puttan ti ajjhattikaputtaṃ,
Yamunan7 ti Yamunāya heṭṭhā jātaṃ8.
Tato rājā dve gāthā abhāsi:
Ja_XXII.6(=543).5: Nātimaññāmi rājānaṃ Dhataraṭṭhaṃ yasassinaṃ,
Dhataraṭṭho hi nāgānaṃ bahunnam api issaro. || Ja_XXII:751 ||
Ja_XXII.6(=543).6: Ahi mahānubhāvo pi na me dhītaram āraho,
khattiyo ca9 Videhānaṃ, abhijātā10 Samuddajā ti. || Ja_XXII:752 ||
Ta. bahunnaṃpīti pañcayojanasatikassa n-bhavanassa issarabhāvaṃ
sandhāy'; evaṃ ā., na me dhītaramāraho ti evaṃmahānubhāvo pi pan'; eso
abhijātikattā mama dhītaraṃ araho na hoti11, khattiyo ca -- ti idaṃ māti-
pakkhe ñātake12 dassento ā., Samuddajā ti yo ca Videharājaputto dhītā
Samuddajā ti (add: ca?) ubho pi abhijātā te aññamaññaṃ saṃvāsaṃ ara-
hanti, na h'; esā maṇḍūkabhakkhassa sappassa anucchavikā ti ā.
N-māṇavakā taṃ tatth'; eva nāsāvātena māretukāmā hutvāpi
"amhākaṃ divasaṃ ṭhapanatthāya pesitānaṃ imaṃ māretvā
gantuṃ na yuttaṃ, gantvā rañño ācikkhitvā jānissāmā" 'ti te
tatth'; eva antarahitā gantvā "kin tātā laddhā vo rājadhītā" ti
raññā pucchitā13 kujjhitvā "kiṃ deva amhe akāraṇena yattha vā
tattha vā pesesi, sace pi māretukāmo si idh'; eva no mārehi, so
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd paribhāsantassa in the place of p. k.
2 Cks raṭṭhaṃ cattaṃ.
3 Cks nāgehi.
4 Cks so.
5 Cks manussesu.
6 Cks ca.
7 Cks -nā.
8 Cks jātā.
9 Ck va.
10 Cks -to.
11 Bd --pi so puna ahijātiko tasmā mama dhītaraṃ araho na hoti.
12 Cks ñātikā.
13 Bd so.
14 Bd adds te.
[page 165]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 165
tumhe akkosati paribhāsati attano dhītaraṃ jātimadena ukkhi-
patīti" tena vuttañ ca avuttañ ca vatvā rañño kodhaṃ uppā-
dayiṃsu. So attano parisaṃ sannipātetuṃ āṇāpento āha:
Ja_XXII.6(=543).7: Kambalassatarā uṭṭhentu, sabbe nāge nivedaya:
Bārāṇasiṃ pavajjantu1 mā ca kiñci1 viheṭhayun ti. || Ja_XXII:753 ||
Ta. kamb -- ti kambalassatarā nāma tassa mātipakkhikā Sinerupāde
vasanakā nāgā te ca uṭṭhahantu aññe ca catūsu disāsu catūsu anudisāsu yattakā
ca mayhaṃ vacanakārā te sabbe nāge nivedaya gantvā jānāpetha: khippaṃ kira
sannipatathā 'ti āṇāpento evam ā., tato sabbeh'; eva sīghaṃ sannipatitehi kiṃ
karoma devā 'ti vutte sabbe pi me nāgā Bārāṇasiṃ2 pavajjantū3 'ti ā., tattha
gantvā kiṃ kātabbaṃ deva kaṃ4 nāsāvātappahārena bhasmaṃ karomā 'ti ca
vutte5 rājadhītari paṭibaddhacittatāya tassā vināsaṃ anicchanto mā kiñci1
viheṭhayun ti ā., tumhesu keci kiñci (kañci?) mā viheṭhayun ti a., ayam
eva vā pāṭho.
Atha naṃ nāgā "sace koci manusso na viheṭhetabbo
tattha gantvā kiṃ karissāmā" 'ti. Atha ne "idañ ca karotha,
aham pi idan nāma karissāmīti" ācikkhanto gāthadvayam ā.:
Ja_XXII.6(=543).8: Nivesanesu sobbhesu rathiyā caccaresu ca
rukkhaggesu ca lambantu vitatā toraṇesu ca. || Ja_XXII:754 ||
Ja_XXII.6(=543).9: Aham pi sabbasetena6 mahatā sumahaṃ puraṃ
parikkhipissaṃ bhogehi Kāsīnaṃ janayaṃ bhayan ti. || Ja_XXII:755 ||
Ta. sobbhesū 'ti pokkharaṇīsu, rathiyā ti rathikāya, vitatā ti vitata-
sarīrā hutvā, etesu c'; eva nivesanādīsu dvāratoranesu ca olambantu, ettakaṃ nāgā
karontu, karontā ca nivesane tāva7 mañcapīṭhānaṃ heṭṭhā ca upari ca antogabbhā-
dīsu ca bahigabbhādīsu ca pokkharaṇīnaṃ udakapiṭṭhe rathikādīnaṃ passesu c'; eva
thalesu ca mahantāni sarīrāni māpetvā mahante phaṇe katvā kammāragaggarī
viya dhamamānā susū 'ti saddaṃ karontā olambatha c'; eva nipajjatha ca, attānaṃ
pana taruṇadārakānaṃ jarājiṇṇānaṃ gabbhinitthīnaṃ Samuddajāya cā 'ti
imesaṃ catunnaṃ mā dassayittha, aham pi sabbasetena8 mahantena sarīrena
gantvā sumahantaṃ Kāsipuraṃ sattakkhattuṃ bhogehi parikkhipissaṃ, mahan-
tena ca naṃ phaṇena chādetvā ekandhakāraṃ katvā Kāsīnaṃ {bhayaṃ} jānento
susū 'ti saddaṃ muñcissāmīti.
Nāgā tathā akaṃsu.
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 Ck -siyaṃ.
3 Ck pavajjen-.
4 Bd kiṃ.
5 Bd adds so.
6 Cks sabbe-.
7 Cks nivesanto.
8 Cks sabbe-.
[page 166]
166 XXII. Mahānipāta.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.6(=543).10: Tassa taṃ vacanaṃ sutvā uragā nekavaṇṇino
Bārāṇasiṃ pavajjiṃsu1 na ca kañci2 viheṭhayuṃ. || Ja_XXII:756 ||
Ja_XXII.6(=543).11: Nivesanesu sobbhesu rathiyā caccaresu ca
rukkhaggesu ca lambiṃsu vitatā toraṇesu ca. || Ja_XXII:757 ||
Ja_XXII.6(=543).12: Te su3 disvāna lambante puthu kandiṃsu nāriyo
nāge soṇḍikate disvā passasante muhuṃ muhuṃ. || Ja_XXII:758 ||
Ja_XXII.6(=543).13: Bārāṇasī4 pavyadhitā5 āturā samapajjatha,
bāhā paggayha pakkanduṃ: dhītaraṃ dehi rājino ti. || Ja_XXII:759 ||
Ta. nekavaṇṇino ti nīlādivasena anekavaṇṇā, evarūpāni hi6 rūpāni te
māpayiṃsu, pavajjiṃsū1 'ti addharattasamaye pavisiṃsu, lambiṃsū 'ti
Dh-ena vuttaniyāmen'; eva sabbe tesu tesu ṭhānesu manussānaṃ sañcāraṃ
pacchinditvā olambiṃsu, dūtā hutvā āgatā pana cattāro n-māṇavā rañño saya-
nassa cattāro pāde parikkhipitvā uparisīse mahante phaṇe katvā tuṇḍehi sīsaṃ
paharitvā dāṭhā vivaritvā passasantā aṭṭhaṃsu, Dh-o pi attanā vuttaniyāmen'
eva nagaraṃ paṭicchādesi, pabujjhamānā purisā yato hatthaṃ vā pādaṃ vā
pasārenti ta. ta. sappe chupitvā sappo sappo ti viraviṃsu7, puthu kan-
diṃsū 'ti yesu gehesu dīpā jalanti tesu itthiyo pabuddhā gopānasiyo oloketvā
olambante nāge disvā bahu ekappahārena kandiṃsu, evaṃ sakalanagaraṃ eka-
rāvam ahosi, soṇḍikate ti kataphaṇe, pakkandun ti vibhātāya rattiyā nā-
gānaṃ assāsavātena sakalanagare ca rājanivesane ca uppāṭiyamāne viya bhītā
manussā nāgarāje8 kissa no viheṭhethā 'ti vatvā tumhākaṃ rājā dhītaraṃ dassā-
mīti Dh-assa dūtaṃ pesetvā puna tassa dūtehi āgantvā dehīti vutto9 amhākaṃ
rājānaṃ akkosi paribhāsi sace amhākaṃ rañño dhītaraṃ na10 dassati11 sakala-
nagarassa jīvitaṃ n'; atthīti vutte tena hi no sāmi okāsaṃ detha mayaṃ gantvā
rājānaṃ yācissāmā 'ti yācantā okāsaṃ labhitvā rājadvāraṃ gantvā mahantena
ravena pakkanduṃ, bhariyāpi 'ssa attano attano gabbhesu nipannakā ca dhī-
taraṃ Dh-rañño dehīti ekappahāren'; eva kandiṃsu, te pi naṃ cattāro n-māṇa-
vakā dehi dehīti tuṇḍena sīse paharantā aṭṭhaṃsu.
So nipannako va nagaravāsikānañ ca attano ca bhariyānaṃ
paridevanaṃ sutvā catūhi ca n-māṇavehi tajjitattā maraṇa-
bhayabhīto "mama dhītaraṃ Samuddajaṃ Dh-assa dammīti"
tikkhattuṃ kathesi, taṃ sutvā sabbe pi n-rājāno gāvutamattaṃ
paṭikkamitvā devanagaraṃ viya ekaṃ nagaraṃ māpetvā ta.
ṭhitā "dhītaraṃ kira pesetū" ti paṇṇākāraṃ pahiṇiṃsu. Rājā
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 Bd kiñci.
3 Bd ca.
4 Cks -siṃ, Bd -ai.
5 so Cks for pavyathitā? Bd pabyādhitā.
6 Bds ahi.
7 Bd -vanti.
8 Bd -jā.
9 Bd -e.
10 Cks omit na.
11 Cks add muñcemanadassati.
[page 167]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 167
tehi ābhatapaṇṇākāraṃ gahetvā "tumhe gacchatha, ahaṃ dhī-
taraṃ amaccānaṃ hatthe pahiṇissāmīti1" te uyyojetvā dhīta-
raṃ pakkosāpetvā uparipāsādaṃ āropetvā sīhapañjaraṃ viva-
ritvā "amma passas'; etaṃ2 alaṃkatanagaraṃ, tvaṃ kira
ettha ekassa rañño aggamahesī bhavissasi, na dūre nagaraṃ,
ukkaṇṭhitakāle yeva āgantuṃ3 sakkā, ettha te gantabban" ti
saññāpetvā sīsaṃ nahāpetvā sabbālaṃ kārehi alaṃkaritvā channa-
yogge nisīdāpetvā maccānaṃ hatthe datvā pesesi. N-rājāno
paccuggamanaṃ katvā mahāsakkāraṃ kariṃsu. Amaccā na-
garaṃ pavisitvā taṃ tassa datvā bahuṃ dhanaṃ ādāya ni-
vattiṃsu. Rājadhītaraṃ pāsādaṃ āropetvā alaṃkatadibba-
sayane nipajjāpesuṃ, taṃ khaṇaṃ ñeva taṃ māṇavikā khujja-
kādivesaṃ4 gahetvā manussaparicārikāyo viya parivārayiṃsu.
Sā dibbasayane nipannamattā va dibbaphassaṃ phusitvā nid-
daṃ okkami. Dh-o taṃ gahetvā saddhiṃ n-parisāya tatth'
ev'; antarahito n-bhavane yeva pātur ahosi. Rājadhītā pa-
bujjhitvā alaṃkatadibbasayanañ ca aññe ca suvaṇṇamaṇimaya-
pāsādādayo uyyānapokkharaṇiyo alaṃkatadevanagaraṃ viya
n-bhavanaṃ disvā khujjādikā paricārikāyo pucchi: "idaṃ na-
garaṃ ativiya alaṃkataṃ, na amhākaṃ nagaraṃ viya, kass'
etan" ti. "Sāmikassa santakan te devīti, na appapuññā
evarūpaṃ sampattiṃ labhanti, mahāpuññatāya te ayaṃ laddhā"
ti. Dh-o pi pañcayojanasatike n-bhavane bheriñ carāpesi: "yo
Samuddajāya sappavaṇṇaṃ dasseti tassa rājāṇā5 bhavissatīti",
tasmā eko pi tassā sappavaṇṇaṃ dassetuṃ samattho nāma
nāhosi. Sā manussalokasaññāya eva ta. tena saddhiṃ sammo-
damānā piyasaṃvāsaṃ vasi. Nagarakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.
Sā aparabhāge Dh-aṃ paṭicca gabbhaṃ paṭilabhitvā puttaṃ
vijāyi, tassa piyadassanattā Sudassano ti nāmaṃ kariṃsu.
Puna aparaṃ puttaṃ vijāyi, tassa Datto ti nāmaṃ kariṃsu,
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck parinissāmīti.
2 Bd passetaṃ.
3 Bd idhāg-.
4 Bd khujjavāmanakādi-.
5 Cks rājāno, Bd rājadaṇḍo.
[page 168]
168 XXII. Mahānipāta.
so pana Bo-. Pun'; ekaṃ puttaṃ vijāyi, tassa Subhago ti
nāmaṃ kariṃsu. Aparam pi vijāyi, tassa Ariṭṭho ti nāmaṃ
kariṃsu. Iti sā cattāro putte vijāyitvāpi nāgabhavanabhāvaṃ
na vijānāti. Ath'; ekadivasaṃ Ariṭṭhassa ācikkhiṃsu: "tava
mātā mānusī na nāginīti". Ariṭṭho "vīmaṃsissāmi nan" ti
ekadivasaṃ thanaṃ pivanto va sappasarīraṃ māpetvā naṅ-
guṭṭhena mātu piṭṭhipāde ghaṭṭesi, sā tassa sappasarīraṃ disvā
bhītatasitā mahāravaṃ ravitvā taṃ bhūmiyaṃ khipitvā nakhena
tassa akkhiṃ bhindi, tato lohitaṃ pagghari. Rājā tassā sad-
daṃ sutvā "kiss'; esā viravatīti" pucchitvā Ariṭṭhena katakiri-
yaṃ1 ti sutvā "gaṇhatha naṃ dāsaṃ, gahetvā jīvitakkhayaṃ
pāpethā" 'ti tajjento āgañchi2. Rājadhītā tassa kujjhana-
bhāvaṃ ñatvā puttasinehena "deva puttassa me akkhi bhin-
naṃ, khamath'; etassā" 'ti. Rājā etāya evaṃ vadantiyā "kiṃ
sakkā kātun" ti khami. Taṃ divasaṃ "idaṃ n-bhavanaṃ" ti
aññāsi, tato paṭṭhāya ca Ariṭṭho Kāṇāriṭṭho nāma jāto. Cat-
tāro pi puttā viññutaṃ pāpuṇiṃsu. Atha nesaṃ pitā yojana-
satikaṃ yojanasatikaṃ katvā r. adāsi, mahanto yaso ahosi,
soḷasa soḷasa n-kaññāsahassāni parivārayiṃsu. Pitu ekayo-
janasatikam eva r. ahosi, tayo puttā māse māse mātāpitaro
passituṃ āgacchanti. Bo. pana anvaddhamāsena āgacchati,
n-bhavane samuṭṭhitaṃ pañhaṃ Bo. va katheti, pitarā saddhiṃ
Virukkhamahārājassāpi upaṭṭhānaṃ gacchati, tassa santike sa-
muṭṭhitaṃ pañhaṃ pi so va kathesi. Ath'; ekadivasaṃ Vi-
rukkhe3 n-parisāya saddhiṃ Tidasapuraṃ gantvā Sakkaṃ pari-
vāretvā nisinne4 devānaṃ antare pañho5 samuṭṭhāsi, taṃ koci
kathetuṃ nāsakkhi, pallaṃkavaragato pana hutvā M. va ka-
thesi, atha naṃ devarājā dibbagandhapupphehi pūjetvā "Datta
tvaṃ paṭhavisamānāya vipulāya paññāya samannāgato ito
paṭṭhāya Bhūridatto hohīti6" Bhūridatto ti 'ssa nāmaṃ akāsi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks add disvā.
2 so Cks; Bd āgacchi.
3 Bd -o.
4 Bd nisinnānaṃ.
5 Cks -aṃ.
6 Bd hotūti, Bs hotīti.
[page 169]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 169
So tato paṭṭhāya Sakkassa upaṭṭhānaṃ gacchanto alaṃkata-
Vejayantapāsādaṃ devaccharāhi parikiṇṇaṃ1 atimanoharaṃ
Sakkasampattiñ ca disvā devaloke pihaṃ2 katvā "kiṃ iminā
maṇḍūkabhakkhena attabhāvena, n-bhavanaṃ gantvā uposatha-
vāsaṃ vasitvā imasmiṃ devaloke uppattikāraṇaṃ karissāmīti"
cintetvā n-bhavanaṃ gantvā mātāpitaro āpucchi: "amma tāta
ahaṃ uposathakammaṃ karissāmīti". "Sādhu tāta karohi,
karonto pana bahi agantvā imasmiṃ yeva n-bhavane ekasmiṃ
suññavimāne karohi, bahigatānaṃ pana nāgānaṃ mahantaṃ
bhayan" ti. So "sādhū" 'ti paṭisuṇitvā tatth'; eva suññavimāne
ārāmuyyānesu uposathavāsaṃ vasati, atha naṃ nānāturiya-
hatthā n-kaññā parivārenti, so "na mayhaṃ idha vasantassa
uposathakammaṃ3 matthakaṃ4 pāpuṇissati, manussapathaṃ
gantvā uposathakammaṃ karissāmīti" cintetvā nivāraṇabha-
yena mātāpitunnaṃ anārocetvā attano bhariyāyo āmantetvā
"bhadde, ahaṃ manussalokaṃ gantvā Yamunātīre mahani-
grodharukkho atthi, tassa avidūre vammikamatthake bhoge
ābhuñjitvā5 caturaṅgasamannāgataṃ uposathaṃ adhiṭṭhāya ni-
pajjitvā u-kammaṃ karissāmi, mayā sabbarattiṃ nipajjitvā
u-kamme kate aruṇuggamanavelāyam eva tumhesu6 dasa dasa
janiyo7 vārena vārena turiyahatthā mama santikaṃ āgantvā
maṃ gandhehi pupphehi ca pūjetvā gāyitvā naccitvā maṃ
ādāya n-bhavanam eva āgacchantū8" 'ti vatvā ta. gantvā vam-
mikamatthake bhoge ābhuñjitvā5 "yo mama cammaṃ vā na-
hāruṃ vā atthiṃ vā ruhiraṃ vā icchati so haratū9" 'ti catu-
raṅgasamannagātaṃ uposathaṃ adhiṭṭhāya naṅgalasīsamattam
eva sarīraṃ māpetvā nipanno u-kammam akāsi, aruṇe uṭṭha-
hante yeva n-māṇavikā gantvā yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjitvā
n-bhavanaṃ ānenti, tassa iminā niyāmen'; eva u-kammaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -rāni, omitting parikiṇṇaṃ.
2 Bds piyaṃ.
3 Bds -assa.
4 Bd Ck mattakaṃ.
5 Bd bhogehi ābhujitvā.
6 Bd tumhe.
7 Ck niyo, Bd itthiyo ādāya.
8 Bd gacchantū.
9 Bds āharatū.
[page 170]
170 XXII. Mahānipāta.
karontassa dīgho addhā vītivatto1. Uposathakhaṇḍaṃ
nitthitaṃ2.
Tadā eko Bārāṇasīdvāragāmavāsi-brāhmaṇo3 Somadat-
tena nāma puttena saddhiṃ araññaṃ gantvā sūlayantapāsa-
vāgurā oḍḍetvā mige vadhitvā maṃsaṃ kācena haritvā vikki-
ṇanto jīvikaṃ kappeti. So ekadivasaṃ antamaso godhapotaka-
mattam pi alabhitvā "tāta Somadatta, sace tucchahatthā ga-
missāma mātā te kujjhissati, yaṃ kiñci gahetvā va gamissāmā"
'ti Bo-assa nipannavammikaṭṭhānābhimukho gantvā pānīyaṃ
pātuṃ Yamunaṃ otarantānaṃ migānaṃ padavalañjaṃ disvā
"tāta migamaggo paññāyati, tvaṃ paṭikkamitvā tiṭṭha, ahaṃ
pānīyatthāya āgataṃ migaṃ vijjhissāmīti" dhanuṃ ādāya mige
olokento ekasmiṃ rukkhamūle aṭṭhāsi. Ath'; eko migo sā-
yaṇhasamaye pānīyaṃ pātuṃ āgato, so taṃ vijjhi, migo ta.
apatitvā saravegena tajjito lohitena paggharantena palāyi,
pitāputtā naṃ anubandhitvā patitaṭṭhāne maṃsaṃ gahetvā
araññā nikkhamantā suriyatthagamanavelāyaṃ taṃ nigrodhaṃ
patvā "idāni akālo, na sakkā gantuṃ, idh'; eva vasissāmā" 'ti
maṃsaṃ ekamante ṭhapetvā rukkhaṃ āruyha viṭapantare ni-
pajjiṃsu, brāhmaṇo paccūsasamaye pabujjhitvā migasaddasa-
vanāya sotaṃ odahi, tasmiṃ khaṇe nāgamāṇavikāyo āgantvā
Bo-assa pupphāsanaṃ paññāpesuṃ, so ahisarīraṃ antara-
dhāpetvā sabbālaṃkārapatimaṇḍitaṃ dibbasarīraṃ māpetvā
Sakkalīḷhāya pupphāsane nisīdi, n-māṇavikāpi naṃ gandha-
mālādīhi pūjetvā dibbaturiyaṃ vādetvā naccagītaṃ paṭṭhapesuṃ,
brāhmaṇo taṃ saddam sutvā "ko nu kho esa, jānissāmi nan',
ti "ambho puttā" 'ti vatvāpi puttaṃ pabodhetuṃ asakkonto
"sayatu esa, kilanto bhavissati, aham eva gamissāmīti" rukkhā
oruyha tassa santikaṃ agamāsi, n-māṇavikā naṃ disvā saddhiṃ
turiyehi bhūmiyaṃ nimujjitvā n-bhavanam eva gatā. Bo. ekako
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck viati-, Cs vīati, Bd vitivattā.
2 upo--taṃ wanting in Cks.
3 Bd -nesādabrahmaṇo.
[page 171]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 171
va ahosi. Brāhmaṇo tassa santike ṭhatvā pucchanto gātha-
dvayaṃ abhāsi:
Ja_XXII.6(=543).14: Pupphābhihārassa vanassa majjhe
ko lohitakkho vihatantaraṃso,
kā kambukāyūradharā suvatthā
tiṭṭhanti nariyo dasa vandamānā. || Ja_XXII:760 ||
Ja_XXII.6(=543).15: Ko tvaṃ brahābāhu vanassa majjhe
virocasi ghaṭasitto va aggi,
mahesakkho1 aññataro si yakkho,
udāhu nāgo si mahānubhāvo ti. || Ja_XXII:761 ||
Ta. pupph -- ti Bo-assa pūjatthāyābhatena dibbapupphabhihārena sa-
mannāgatassa, ko ti ko nāma tvaṃ, loh -- ti rattakkho, vih -- ti puthula-
antaraṃso, kā kambu -- ti suvaṇṇālaṃkāradharā, brahābāhū 'ti mahābāhu.
Taṃ sutvā M. "sace pi ‘Sakkādīsu annataro ahaṃ as-
mīti'; vakkhāmi saddahissat'; evāyaṃ brāhmaṇo, ajja pana mayā
saccam eva kathetuṃ vaṭṭatīti" cintetvā attano nāgarājabhāvaṃ
kathento āha:
Ja_XXII.6(=543).16: Nāgo 'ham asmi2 iddhimā tejasī3 duratikkamo
ḍaseyyaṃ tejasā kuddho phītaṃ janapadam api. || Ja_XXII:762 ||
Ja_XXII.6(=543).17: Samuddajā hi me mātā, Dhataraṭṭho ca me pitā,
Sudassanakaniṭṭho 'smi, Bhūridatto ti maṃ vidū ti. || Ja_XXII:763 ||
Ta. tejasīti visatejena tejavā, duratikkamo ti aññena atikkamituṃ
asakkuṇeyyo, ḍaseyyan ti sac'; āhaṃ kuddho phītaṃ janapadam pi ḍaseyyaṃ
paṭhaviyaṃ mama dāṭhāya patitamattāya saddhiṃ paṭhaviyā mama tejasā sabbo
janapado bhasmaṃ bhaveyyā 'ti4 vadati, Sudassana -- ti ahaṃ mama bhātu
Sudassanassa kaniṭṭho, vidū ti evaṃ maṃ pañcayojanakasatike nāgabhavane
jānanti.
Idañ ca pana vatvā M. cintesi: "ayaṃ brāhmaṇo caṇḍo
pharuso5 ahiguṇḍikassa6 ārocetvā7 u-kammassa me antarāyam
pi kareyya, yan nūnāhaṃ imaṃ n-bhavanaṃ netvā mahantaṃ
yasaṃ datvā u-kammaṃ addhaniyaṃ kareyyan" ti, atha naṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -kkhā, Cs Bd -kho.
2 Ck Bd asmiṃ.
3 so all three MSS. for tejassī?
4 Ck -yyasiti, Cs -yyāsīti.
5 Bds add sace.
6 Bd ahiku-.
7 Bd āroceyya.
[page 172]
172 XXII. Mahānipāta.
āha: "brāhmaṇa mahantan te yasaṃ dassāmi, ramaṇīyaṃ
n-bhavanaṃ ehi, ta. gacchāmā" 'ti. "Sāmi, putto me atthi,
tasmiṃ āgacchante gamissāmīti". Atha taṃ Bo. "gaccha
brāhmaṇa, ānehi nan" ti vatvā attano āvāsaṃ ācikkhanto ā.:
Ja_XXII.6(=543).18: Yaṃ gambhīraṃ sadāvaṭṭaṃ rahadaṃ bhesmaṃ avekkhasi
esa divyo mamāvāso anekasataporiso. || Ja_XXII:764 ||
Ja_XXII.6(=543).19: Mayūrakoñcābhirudaṃ nīlodaṃ vanamajjhato
Yamunaṃ pavisa mābhīto khemaṃ vattavataṃ sivan ti. || Ja_XXII:765 ||
Ta. sadāvaṭṭan ti sadāpavattanāavaṭṭaṃ, bhesman ti bhayānakaṃ,
avekkhasīti yaṃ etaṃ evarūpaṃ rahadaṃ passasi, mayūra -- ti ubhosu
tīresu vanaghaṭāya vasantehi mayūrehi ca koñcehi ca abhirudaṃ upagītaṃ,
nīlodan ti nīlasalilaṃ, vanamajjhato ti vanamajjhena sandati, pavisa -- ti
evarūpaṃ Yamunaṃ abhīto hutvā pavisa, vattavatan ti vattasampannānaṃ1
ācāravantānaṃ vasanabhūmiṃ pavisa, gaccha brāhmaṇa puttaṃ ānehīti.
Brāhmaṇo gantvā puttassa tam atthaṃ ārocetvā taṃ
ānesi. M. te ubho pi ādāya Yamunāya tīraṃ gantvā tīre
ṭhito āha:
Ja_XXII.6(=543).20: Tattha patto sānucaro saha puttena brāhmaṇa
pūjito mayhaṃ kāmehi sukhaṃ brāhmaṇa vacchasīti. || Ja_XXII:766 ||
Ta. patto ti taṃ amhākaṃ bhavanaṃ patto hutvā, mayhan ti mama
santakehi{2} kāmehi pūjito, vacchasīti ta. n-bhavane sukhaṃ vasissasi.
Evaṃ vatvā M. ubho pi te pitāputte attano ānubhāvena
n-bhavanaṃ abhinesi, tesaṃ ta. dibbo attabhāvo pātubhavi,
atha nesaṃ M. dibbasampattiṃ datvā cattāri cattāri nāga-
kaññāsatāni adāsi, te mahāsampattiṃ anubhaviṃsu. Bo. pi
appamatto u-kammaṃ karoti, anvaddhamāsaṃ mātāpitunnaṃ
upaṭṭhānaṃ gantvā dhammakathaṃ kathetvā tato ca brāhma-
ṇassa santikaṃ gantvā ārogyaṃ pucchitvā "yena te attho taṃ
vadeyyāsi, anukkaṇṭhamāno abhiramā" 'ti vatvā Somadattena
pi saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā attano nivesanaṃ gacchati,
brāhmaṇo saṃvaccharaṃ n-bhavane vasitvā mandapuññatāya
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -pannaṃ.
2 Cks santi.
[page 173]
6. Bhūridattajātaka. (543). 173
ukkaṇṭhi, manussalokaṃ gantukāmo ahosi, n-bhavanam assa
Nirayo viya alaṃkatapāsādo bandhanāgāraṃ viya alaṃkata-
nāgakaññāyo yakkhiniyo viya upaṭṭhahiṃsu, so "ahaṃ tāva
ukkaṇṭhito, Somadattassa pi cittaṃ jānissāmīti" tassa santikaṃ
gantvā āha: "kiṃ tāta na ukkaṇṭhasīti". "Kasmā ukkaṇ-
ṭhissāmi, na ukkaṇṭhāma, tvaṃ pana ukkaṇṭhasi tāta" 'ti.
"Āma tātā" 'ti. "Kiṃkāraṇā" ti. "Tava mātu c'; eva bhātu-
bhaginīnañ ca adassanena, ehi tāta Somadatta, gacchāmā" 'ti.
So "na gacchāmīti" vatvā punappuna pitarā yāciyamāno sādhū
'ti sampaṭicchi. Brāhmaṇo "puttassa tāva me mano laddho,
sace panāhaṃ Bhūridattassa ‘ukkaṇṭhito 'mhīti'; vakkhāmi
atirekataram me yasaṃ dassati, evam me gamanaṃ na bha-
vissati, ekena upāyen'; ev'; assa sampattiṃ vaṇṇetvā ‘tvaṃ eva-
rūpaṃ sampattiṃ pahāya kiṃkāraṇā manussalokaṃ gantvā
u-kammaṃ karosīti'; pucchitvā ‘saggatthāya'; 'ti vutte ‘tvaṃ
tāva evarūpaṃ sampattiṃ pahāya saggatthāya u-kammaṃ
karosi, kimaṅga pana mayaṃ ye paravadhena1 jīvikaṃ kap-
pema, aham pi manussalokaṃ gantvā ñātake disvā pabba-
jitvā samaṇadhammaṃ karissāmīti'; naṃ saññāpessāmi, atha me
so gamanaṃ anujānissatīti" cintetvā ekadivasaṃ tenāgantvā2
"kiṃ brāhmaṇa3 ukkaṇṭhasīti" pucchito "tumhākaṃ santikā
amhākaṃ na4 kiñci parihāyatīti" kiñci gamanapaṭibaddhaṃ5
avatvā ādito tāva tassa sampattiṃ vaṇṇento āha.
Ja_XXII.6(=543).21: Samā samantā6 parito bahūtatagarā mahī7
indagopakasañchannā sobhati harituttamā. || Ja_XXII:767 ||
Ja_XXII.6(=543).22: Rammāni vanacetyāni rammā haṃsūpakūjitā
opupphapadumā tiṭṭhanti pokkharaññā sunimmitā. || Ja_XXII:768 ||
Ja_XXII.6(=543).23: Aṭṭhaṃsā sukatā thambhā sabbe veluriyāmayā,
sahassathambhā pāsādā pūrā kaññāhi jotare. || Ja_XXII:769 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ye na paradānena vibhāvena.
2 Cks tena.
3 Cks add na.
4 Bd omits na.
5 Bd -bandhaṃ.
6 Bd -ta.
7 Ck bahuta--mahi, Bd bahukātaggarāmahi.
[page 174]
174 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.6(=543).24: Vimānaṃ upapanno si dibbapuññehi attano
asambādhaṃ sivaṃ rammaṃ accantasukhasaṃhitaṃ. || Ja_XXII:770 ||
Ja_XXII.6(=543).25: Maññe Sahassanettassa vimānaṃ nābhikaṃkhasi,
iddhī hi t'; āyaṃ1 vipulā Sakkass'; eva jutīmato ti. || Ja_XXII:771 ||
Ta samāsamantā2 -- ti parisamantato sabbadisābhāgesu ayaṃ tava n-bha-
vane mahī suvaṇṇarajatamaṇimuttāvālukaparikiṇṇā samā ti samatalā3, bahute4
ti bahūtehi5 tagaragacchehi samannāgata suvaṇṇaindagopakehi sañchannā,
hari-ti haritavaṇṇadabbatiṇasañchannā sobhatīti a., vanacetyānīti vana-
ghaṭā6, opuppha -- ti pupphitvā patitehi padumapattehi sañchannā udaka-
piṭṭhā, sunimmitā ti tava puññasampattiyā suṭṭhu nimmitā, aṭṭhaṃsā ti
tava vasanapāsādesu aṭṭhaṃsā sukatā veḷuriyamayā thambhā, tehi thambhehi sa-
hassathambhā tava pāsādā nāgakaññāhi pūrā vijjotanti, upapanno sīti evarūpe
vimāne nibbatto sīti a., sahassanettassa -- ti Vejayantapāsādaṃ, iddhī
tāyaṃ7 vipulā ti yasmā ayaṃ vipulā iddhi tasmā tvan tena u-kammena
Sakkassāpi vimānaṃ patthesi aññaṃ tato uttariṃ mahantaṃ ṭhānaṃ patthesīti
maññāmi.
Taṃ sutvā M. "mā h'; evaṃ avaca brāhmaṇa, Sakkassa
yasaṃ paṭicca amhākaṃ yaso Sinerusantike sāsapo viya khā-
yati, mayaṃ tassa paricārake pi na agghāmā" 'ti vatvā g. ā.:
Ja_XXII.6(=543).26: Manasāpi na pattabbo ānubhāvo jutīmato
paricārayamānānaṃ saindānaṃ8 vasavattinan ti. || Ja_XXII:772 ||
T. a.: brāhmaṇa Sakkassa yaso nāma ekaṃ dve tayo cattāro va divase9
ettako siyā ti10 manasā cittena11 pi na abhipattabbo, ye pi naṃ cattāro ma-
hārājāno parivārenti12 tesam pi Sakkaṃ devarājānaṃ parivārayamānānaṃ Indaṃ
nāyakaṃ katvā carantānaṃ saindānaṃ vasavattinaṃ catunnaṃ lokapālānaṃ
yasassa pi amhākaṃ tiracchānagatānaṃ yaso soḷasiṃ kalaṃ nāgghatīti,
Evañ ca pana vatvā "idan te Sahassanettassa vimānan"
ti vacanaṃ sutvā "ahaṃ taṃ anussariṃ, ahaṃ hi Vejayantaṃ
patthento u-kammaṃ karomīti" tassa attano patthanaṃ ācik-
khanto āha:
Ja_XXII.6(=543).27: Taṃ vimāṇaṃ abhijjhāya amarānaṃ sukhesinaṃ
uposathaṃ upavasanto semi vammikamuddhanīti. || Ja_XXII:773 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tyāyaṃ.
2 Bd -ta.
3 Cks omit ti samatalā.
4 so Cks; Bd bahukā taggarā.
5 Bd bahukehi.
6 Bd -āni.
7 Cks tāsaṃ, Bd tyāyaṃ.
8 Bd omits sa.
9 Cks -sena.
10 Cs si.
11 Cks cintentena, Bd manusā cittena.
12 Bds -caranti.
[page 175]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 175
Ta. abhijjhāyā 'ti taṃ patthetvā, sukhe -- ti esitasukhānaṃ sukhe
patiṭṭhitānaṃ.
Taṃ sutvā brāhmaṇo "idāni me okāso laddho" ti so-
manassappatto gantuṃ āpucchanto gāthadvayam āha:
Ja_XXII.6(=543).28: Ahañ ca migam esāno saputto pāvisiṃ vanaṃ,
taṃ maṃ mataṃ vā jīvaṃ vā nābhivedenti ñātakā. || Ja_XXII:774 ||
Ja_XXII.6(=543).29: Āmantaye Bhūridattaṃ Kāsiputtaṃ yasassinaṃ:
tayā vo samanuññātā api passemu ñātake ti. || Ja_XXII:775 ||
Ta. nābhivedentīti na jānanti, kathento pi nesaṃ n'; atthi, āmantaye
ti āmantayāmi, Kāsi-ti Kāsirājadhītāya puttaṃ.
Tato Bodhisatto āha:
Ja_XXII.6(=543).30: Eso hi1 vata me chando yaṃ va sesi mam'; antike,
na hi etādisā kāmā sulabhā honti mānuse. || Ja_XXII:776 ||
Ja_XXII.6(=543).31: Sace tvaṃ icchase vatthuṃ mama kāmehi pūjito
mayā tvaṃ samanuññāto sotthiṃ passāhi ñātake ti || Ja_XXII:777 ||
gāthadvayaṃ vatvā cintesi: "ayaṃ maṃ nissāya sukhaṃ jī-
vanto kassaci nācikkhissati, etassa sabbakāmadadaṃ maṇiṃ
dassāmīti"; atha tassa taṃ dadanto āha:
Ja_XXII.6(=543).32: Dhāray'; imaṃ maṇiṃ divyaṃ pasuṃ2 putte ca vindati
arogo sukhito hoti, gacch'; evādāya brāhmaṇā 'ti. || Ja_XXII:778 ||
Ta. pasuṃ2 -- ti imaṃ maṇiṃ dhārayamāno imassānubhāvena pasuñ2
ca putte ca aññaṃ ca yaṃ3 icchati taṃ sabbaṃ labhati.
Tato brāhmaṇo gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).33: Kusalaṃ paṭinandāmi Bhūridatta vaco tava,
pabbajissāmi jiṇṇo 'smi, na kāme abhipatthaye ti. || Ja_XXII:779 ||
T. a.: Bhūridatta tava vacanaṃ kusalaṃ anavajjaṃ taṃ paṭinandāmi na
paṭikkhipāmi, ahaṃ pana jiṇṇo tasmā pabbajissāmi na kāme patthāmi, kim me
maṇinā 'ti.
Bodhisatto āha:
Ja_XXII.6(=543).34: Brahmacariyassa ce4 bhaṅgo5 hoti bhogehi kāriyaṃ,
avikampamāno eyyāsi bahuṃ dassāmi te dhanan ti. || Ja_XXII:780 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit hi.
2 Cks -u.
3 Cks yasaṃ.
4 Cks ve.
5 Cks -ā.
[page 176]
176 XXII. Mahānipāta.
Ta. bhaṅgo1 ti brāhmaṇa brahmacariyavāso nāma dukkaro, anabhira-
tassa brahmacariyabhaṅgo ce2 hoti tadā gihībhūtassa bhogehi kāriyaṃ hoti,
evarūpe kāle tvaṃ nirāsaṃko hutvā mama santikaṃ āgaccheyyāsi bahuṃ te
dhanaṃ dassāmīti.
Brāhmaṇo āha:
Ja_XXII.6(=543).35: Kusalaṃ paṭinandāmi Bhūridatta vaco tava,
puna pi āgamissāmi sace attho bhavissatīti. || Ja_XXII:781 ||
Ta. punapīti puna api3 ayam eva vā pāṭho.
Ath'; assa ta. avasitukāmataṃ ñatvā M. nāgamāṇavake
āmantetvā brāhmaṇaṃ manussalokaṃ pāpesi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.6(=543).36: Idaṃ vatvā Bhūridatto pesesi caturo jane:
etha gacchatha uṭṭhetha khippaṃ pāpetha brāhmaṇaṃ. || Ja_XXII:782 ||
Ja_XXII.6(=543).37: Tassa taṃ vacanaṃ sutvā uṭṭhāya caturo janā
pesitā Bhūridattena khippaṃ pāpesuṃ brāhmaṇan ti. || Ja_XXII:783 ||
Ta. pāpesun ti Yamunato uttāretvā Bārāṇasīmaggaṃ pāpayiṃsu, pāpa-
yitvā ca pana tumhe gacchathā 'ti vatvā n-bhavanam eva paccāgamiṃsu.
Brāhmaṇo pi "tāta Somadattā imasmiṃ ṭhāne migaṃ4
vijjhimha, imasmiṃ sūkaran" ti puttassa ācikkhanto antarā-
magge pokkharaṇiṃ disvā "tāta So-nahāyāmā" 'ti vatvā "sādhu
tātā" 'ti vutte ubho pi dibbābharaṇāni dibbavatthāni ca omuñ-
citvā bhaṇḍikaṃ katvā pokkharaṇītīre ṭhapetvā otaritvā nahā-
yiṃsu, tasmiṃ khaṇe tāni pasādhanāni5 antaradhāyitvā n-bha-
vanaṃ eva āgamiṃsu, paṭhamaṃ nivatthakāsāvapilotikā va
nesaṃ sarīre paṭimucciṃsu6, dhanusarasattiyo pi pākatikā va
ahesuṃ, Somadatto "nāsit'; amhā tāta tayā" ti paridevi, atha
naṃ pitā "mā cintayi, migesu santesu7 araññe mige vadhitvā
jīvikaṃ kappessāmā" 'ti assāsesi. Somadattamātā tesaṃ āga-
manaṃ sutvā paccuggantvā gharaṃ netvā annapānena santap-
pesi, brāhmaṇo bhuñjitvā niddaṃ okkami, itarā puttaṃ pucchi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ā.
2 Cks omit ce.
3 Cks puna pi.
4 Cks migā.
5 pa- wanting in Bd.
6 Ck -muñci, Cs -muci, Bd -muccisu.
7 Cks sati.
[page 177]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 177
"tāta ettakaṃ kālaṃ kuhiṃ gat'; atthā" 'ti. "Amma Bhūri-
dattanāgarājena mahānāgabhavanaṃ nītā, tato ukkaṇṭhitvā
idāni āgatā" ti. "Kiñci vo ratanaṃ ābhatan" ti. "Nābhataṃ
ammā" 'ti. "Kiṃ tumhākaṃ tena na kiñci dinnan" ti. "Amma
Bh-ena me pitu sabbakāmadado maṇi dinno āsi, iminā pana
na gahito" ti. "Kiṃkāraṇā" ti. "Pabbajissati kirā" 'ti. Sā
"ettakaṃ kālaṃ dārake mama bhāraṃ karonto n-bhavane va-
sitvā idāni kira pabbajissatīti" kujjhitvā vīhibhajjanadabbiyā1
piṭṭhiṃ pothentī "duṭṭha brāhmaṇa ‘pabbajissāmīti2'; kira ma-
ṇiratanaṃ na gaṇhi, atha kasmā apabbajitvā idhāgato si,
nikkhama mama gharā sīghan" ti santajjesi. Atha naṃ
"bhadde mā kujjhi, araññe migesu santesu ahaṃ tañ ca dārake
ca posissāmīti" vatvā punadivase puttena saddhiṃ araññaṃ
gantvā purimaniyāmen'; eva jīvikaṃ kappesi. Vanappave-
sanakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ3.
Tadā dakkhiṇamahāsamuddassa disābhāge Himavante4 sim-
balivāsī eko garuḷo pakkhavātehi samudde udakaṃ viyūhitvā
n-bhavanaṃ otaritvā ekaṃ n-rājānaṃ sīse gaṇhi, -- tadā hi
supaṇṇānaṃ nāge5 gahetuṃ ajānanakālo, Paṇḍarajātake5 jā-
niṃsu -- so pana taṃ sīse gahetvāpi udake anottharante yeva
ukkhipitvā olambantaṃ6 ādāya Himavantamatthakena pāyāsi,
tadā c'; eko Kāsiraṭṭhavāsi-brāhmaṇo isipabbajjaṃ pabbajitvā
Himavantapadese paṇṇasālaṃ māpetvā paṭivasati, tassa caṃ-
kamanakoṭiyaṃ mahānigrodharukkho. so tassa mūle divāvihāraṃ
karoti, supaṇṇo nigrodhamatthakena nāgaṃ harati, nāgo olam-
bhanto mokkhatthāya naṅguṭṭhena nigrodhaviṭapaṃ7 hi8 veṭhesi9,
supaṇṇo taṃ ajānanto va mahabbalatāya ākāse10 pakkhandi
yeva, nigrodharukkho nimmūlo11 uppāṭito, supaṇṇo nāgaṃ sim-
balivanaṃ12 netvā tuṇḍena paharitvā kucchiṃ13 phāletvā nāga-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck vīhijjana-, Bd vihibhañcana-.
2 Cks -mi.
3 vana--wanting in Cks.
4 so Bd; Cks -samudde disā, omitting bhāge himavante.
5 Ck paṇḍarājātakena, Bd pacchā p-ke.
6 Cks -tā.
7 Cks -piṃ.
8 so Cks for pi? Bd omits hi.
9 Bd paveṭhesi.
10 Bd -ena.
11 Bd samūlo.
12 Cks disāsim-
13 Ck adds vā.
[page 178]
178 XXII. Mahānipāta.
medaṃ khāditvā sarīraṃ samuddakucchimhi chaḍḍesi, nigro-
dharukkho patanto mahantasaddam akāsi, supaṇṇo "kissa saddo
eso" ti adho olokento ni-rukkhaṃ disvā "kuto esa mayā up-
pāṭito" ti cintetvā "tāpasassa caṃkamanakoṭiyaṃ nigrodho
eso" ti tatvato1 ñatvā "ayaṃ tassa bahūpakāro, akusalaṃ nu
kho me pasutaṃ udāhu no" ti "tam eva pucchitvā jānissāmīti"
māṇavakavesena tassa santikaṃ agamāsi, tasmiṃ khaṇe tāpaso
taṃ ṭhānaṃ samaṃ karoti, supaṇṇarājā tāpasaṃ vanditvā eka-
mantaṃ nisinno ajānanto viya "kissa ṭhānaṃ bhante idan" ti
pucchi. "Eko supaṇṇo gocaratthāya2 nāgaṃ haranto nāgena
mokkhatthāya nigrodhaviṭapiyā3 naṅguṭṭhena veṭhitāya attano
mahabbalatāya pakkhanditvā gato4, ath'; ettha rukkho uppāṭito,
idaṃ tassa uppāṭitaṭṭhānan" ti. "Kiṃ pana bhante tassa su-
paṇṇassa akusalaṃ hotīti". "Sace5 na jānāti acetanakan6 nāma,
akusalaṃ na hotīti". "Nāgassa pana kiṃ bhante" ti. "So imaṃ
nāsetuṃ na gaṇhi, tasmā tassāpi na hoti yevā" 'ti. Supaṇṇo tāpa-
sassa tussitvā "bhante ahaṃ so su-rājā, tumhākaṃ hi pañhaveyyā-
karaṇena tuṭṭho, tumhe araññe yeva vasatha, aham c'; ekaṃ
Ālambāyanamantaṃ7 jānāmi, anaggho manto, taṃ ahaṃ tum-
hākaṃ ācāriyabhāgaṃ katvā dammi, patigaṇhatha nan" ti.
"Alaṃ mayhaṃ mantena, gacchatha tumhe" ti. So taṃ pu-
nappuna yācitvā sampaṭicchāpetvā mantaṃ datvā ca osadhāni
ācikkhitvā pakkāmi. Tasmiṃ kāle Bārāṇasiyaṃ eko dalidda-
brāhmaṇo bahuṃ iṇaṃ gahetvā iṇāyikehi codiyamāno "kim
me idhavāsena, araññaṃ pavisitvā mataṃ seyyo" ti nikkha-
mitvā anupubbena taṃ assamapadaṃ pāvisitvā tāpasaṃ vatta-
sampadāya ārādhesi, tāpaso "ayaṃ brāhmaṇo mayhaṃ ativiya
upakārako, su-rājena dinnaṃ dibbamantam assa dassāmīti"
cintetvā "brāhmaṇa ahaṃ Ālambāyanamantaṃ8 jānāmi, tan te
dammi, gaṇha nan" ti vatvā "alaṃ bhante na mayhaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds tathato.
2 Bds bhojanatthāya.
3 Bd -piyaṃ.
4 Cks tato.
5 Bd adds so.
6 Bd -nakammaṃ.
7 Bd alampāyana-, Cks ālambana-.
8 Ck alambayana-, Cs ālambayana-, Bd ahaṃ analammāyena.
[page 179]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 179
manten'; attho" ti vutte pi punappuna nibandhitvā1 sampaṭicchā-
petvā adāsi yeva, tassa ca mantassa anucchavikāni osadhāni
c'; eva mantupacārañ ca sabbaṃ kathesi, brāhmaṇo "laddho
me jīvitupāyo" ti katipāhaṃ vasitvā "vātābādho me bhante
bādhatīti" apadesakaṃ katvā tāpasena vissajjito taṃ vanditvā
khamāpetvā araññā nikkhamitvā anupubbena Yamunātīraṃ
patvā taṃ mantaṃ sajjhāyanto mahāmaggena gacchati, tasmiṃ
kāle sahassamattā Bhūridattassa paricārikā n-māṇavikā taṃ
sabbakāmadadaṃ maṇiratanaṃ ādāya {n-bhavanā} nikkhamitvā
Ya-tīre vālukarāsimatthake ṭhapetvā tass'; obhāsena sabbarattiṃ
udakīḷaṃ kīḷitvā aruṇuggamane sabbālaṃkārena attānaṃ alaṃ-
karitvā maṇiratanaṃ parivāretvā siriṃ pavesayamānā nisī-
diṃsu, brāhmaṇo pi mantaṃ sajjhāyanto taṃ ṭhānaṃ pāpuṇi,
tā mantasaddaṃ sutvā va "iminā supaṇṇena bhavitabban" ti
bhayatajjitā maṇiratanaṃ agahetvā2 va paṭhaviyaṃ nimujjitvā
n-bhavanaṃ agamaṃsu3, brāhmaṇo maṇiratanaṃ disvā "idān'; eva
me manto samiddho" ti tuṭṭhamānaso maṇiratanaṃ ādāya pāyāsi,
tasmiṃ khaṇe so nesādabr. Somadattena saddhiṃ migavadhāya
araññaṃ pavisanto tassa hatthe taṃ maṇiratanaṃ disvā puttaṃ
āha: "nanu esa so amhākaṃ Bh-ena dinnamaṇīti". "Āma tāta
eso so" ti. "Tena hi 'ssa aguṇaṃ kathetvā imaṃ brāhmaṇaṃ
vañcetvā gaṇhām'; etaṃ maṇiratanan" ti. "Tāta tvaṃ pubbe
Bh-ena diyyamānaṃ na gaṇhi, idāni pan'; esa br. taṃ ñeva
vañcessati, tuṇhī hohīti". Br. "hotu tāta, passissasi etassa
vā mama vā vañcanabhāvan4" ti Ālambāyanena5 saddhiṃ
sallapanto āha:
Ja_XXII.6(=543).38: Maṇiṃ paggayha maṅgalyaṃ sādhucittaṃ manoramaṃ
selaṃ vyañjanasampannaṃ ko imaṃ maṇiṃ ajjhagā ti. || Ja_XXII:784 ||
Ta. maṅgalyan ti maṅgalasammataṃ sabbakāmadadaṃ, ko iman ti
kuhiṃ imaṃ maṇiṃ adhigato si.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nippiletvā.
2 Ck agga-.
3 Ck āg-.
4 Cks vacana-.
5 Cs ālambāyantona, Bd alampāyanena.
[page 180]
180 XXII. Mahānipāta.
Tato Ālambāyano1 gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).39: Lohitakkhasahassāhi samantā parivāritaṃ
ajjakālaṃ padaṃ2 gacchaṃ ajjhagāhaṃ maṇiṃ iman ti. || Ja_XXII:785 ||
T. a.: ahaṃ ajjakālaṃ pāto va padaṃ2 mahāmaggaṃ gacchanto rattakkhi-
kāhi sahassamattāhi n-māṇavikāhi samantā parivāritaṃ imaṃ maṇiṃ ajjhagā,
maṃ disvā hi sabbā tā bhayatajjitā imaṃ pahāya palātā ti.
Nesādaputto taṃ vañcetukāmo maṇiratanassa aguṇaṃ
pakāsento attanā gaṇhitukāmo tisso gāthā āha:
Ja_XXII.6(=543).40: Sūpaciṇṇo ayaṃ selo accito mahito3 sadā
sudhārito sunikkhitto sabbattham abhisādhaye. || Ja_XXII:786 ||
Ja_XXII.6(=543).41: Upacāravipannassa nikkhepe dhāraṇāya vā
ayaṃ4 selo vināsāya pariciṇṇo ayoniso. || Ja_XXII:787 ||
Ja_XXII.6(=543).42: Na imaṃ akusalo5 divyaṃ maṇiṃ dhāretum āraho,
paṭipajja satan nikkhaṃ deh'; imaṃ ratanaṃ maman ti. || Ja_XXII:788 ||
Ta. sabbatthan ti yo imaṃ selaṃ suṭṭhu upacarituṃ accituṃ attano
jīvitaṃ viya mamāyituṃ suṭṭhu dhāretuṃ suṭṭhu ca nikkhipituṃ jānāti tass'
eva sūpaciṇṇo accito mahito6 sudhārito sunikkhitto va sabbaṃ atthaṃ sādhetīti
a., vipannassā 'ti yo pana upacāravipanno hoti tass'; eso anupāyena pari-
ciṇṇo vināsaṃ eva vahatīti vadati, dhāretumāraho ti dhāretuṃ araho, paṭi-
pajja -- ti amhākaṃ gehe bahū maṇī mayam etaṃ gahetuṃ jānāma ahan te
nikkhasataṃ dassāmi taṃ paṭipajja deh'; imaṃ ratanaṃ maman ti, tassa pi gehe
eko pi suvaṇṇanikkho n'; atthi, so pana tassa maṇino sabbakāmadadabhāvaṃ
jānāti ten'; assa etad ahosi: ahaṃ sasīsaṃ nahātvā7 maṇiṃ udakena parippho-
sitvā nikkhasataṃ me dehīti vakkhāmi atha me dassati7 tam ahaṃ etassa
dassāmīti tasmā sūro hutvā evam āha.
Tato Ālambāyano8 gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).43: Na vā9 m'; āyaṃ maṇī keyyo gohi vā ratanena vā,
selo vyañjanasampanno, n'; eva keyyo maṇī maman ti. || Ja_XXII:789 ||
Ta. na vā9 māyan ti ayaṃ maṇi mama santikā10 kenaci vikiṇitabbo
nāma na hoti n'; eva keyyo ti, ayaṃ mama maṇi lakkhaṇasampanno tasmā n'
eva keyyo kenaci vatthunā vikkiṇitabbo nāma na hotīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck al-, Bd alampāyano.
2 Bd pathaṃ.
3 Bd ajjito mānito
4 Cks alaṃ.
5 Bd nayimaṃ kusalaṃ, read: nemaṃ.
6 Bds ajjito mānito.
7 so Cks; Bd nhatvā.
8 Bd al-.
9 Bd ca.
10 Bd santako.
[page 181]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 181
Brāhmaṇo āha:
Ja_XXII.6(=543).44: No ce tayā maṇī keyyo gohi vā ratanena vā,
atha kena maṇī keyyo, tam me akkhāhi pucchito ti. || Ja_XXII:790 ||
Ālambāyano1 āha:
Ja_XXII.6(=543).45: Yo me saṃse mahānāgaṃ tejasiṃ duratikkamaṃ
tassa dajjaṃ imaṃ selaṃ jalanta-r-iva tejasā ti. || Ja_XXII:791 ||
Ta. jalantariva tejasā ti pabhāya jalantaṃ viya.
Brāhmaṇo āha:
Ja_XXII.6(=543).46: Ko nu brāhmaṇavaṇṇena supaṇṇo patataṃ varo
nāgaṃ jigiṃsam anvesi2 anvesaṃ bhakkham attano ti. || Ja_XXII:792 ||
Ta. ko nū 'ti idaṃ nesādabrāhmaṇo attano bhakkhaṃ anvesantena
garuḷen'; etena bhavitabban ti cintetvā evam āha.
Ālambāyano āha:
Ja_XXII.6(=543).47: Nāhaṃ dijādhipo homi, na diṭṭho garuḷo mayā,
āsīvisena vitto ti3 vejjo4 maṃ brāhmaṇaṃ vidū ti. || Ja_XXII:793 ||
Ta. maṃ vidū ti mam esa āsīvisavittako5 Āl-o nāma vejjo ti jānanti.
Brāhmaṇo āha:
Ja_XXII.6(=543).48: Kin nu tuyhaṃ balaṃ atthi, kiṃ sippaṃ vijjate tava,
kismiṃ6 vā tvaṃ paratthaddho uragaṃ nāpacāyasīti7. || Ja_XXII:794 ||
Ta. kismiṃ -- ti tvaṃ kismiṃ vā upatthaddho hutvā kiṃ nissayaṃ
katvā uragaṃ āsīvisaṃ nāpacāyasi7 jeṭṭhaṃ akatvā avajānāsīti taṃ pucchati.
So attano balaṃ dīpento āha:
Ja_XXII.6(=543).49: Araññakassa isino cirarattatapassino
supaṇṇo Kosiyass'; akkhā visavijjaṃ anuttaraṃ. || Ja_XXII:795 ||
Ja_XXII.6(=543).50: Taṃ bhāvitatt'; aññataraṃ sammantaṃ pabbatantare
sakkaccaṃ taṃ upaṭṭhāsi rattindivam atandito. || Ja_XXII:796 ||
Ja_XXII.6(=543).51: So tadā pariciṇṇo me vatavā brahmacariyavā
dibbaṃ pātukarī mantaṃ kāmasā bhagavā mamaṃ. || Ja_XXII:797 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd al-.
2 Cks -ti.
3 Bd vitto smiṃ, Cks citto ti.
4 Cks vejja, Bds vajjo.
5 Cks -cittako.
6 Bd kiṃsi.
7 Bd napajāyas-.
[page 182]
182 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.6(=543).52: -āhaṃ mante paratthaddho, nāhaṃ bhāyāmi bhoginaṃ,
ācariyo visaghātānaṃ Ālambāno1 ti maṃ vidū ti. || Ja_XXII:798 ||
Ta. Kosiyassakkhā ti Kosiyagottassa isino supaṇṇo ācikkhi, tena
akkhātaṃ kāraṇaṃ pana sabbaṃ vitthāretvā kathetabbaṃ, bhāvitattaññataran
ti bhāvitattānaṃ isīnaṃ aññataraṃ, sammantan ti vasantaṃ, kāmasā ti
attano icchāya, maman ti taṃ mantaṃ mayhaṃ pakāsesi, tyāhaṃ -- ti ahaṃ
te mante upatthaddho nissito, bhoginan ti nāgānaṃ, visa -- ti vāsaghāta-
kavejjānaṃ.
Taṃ sutvā nesādabrāhmaṇo cintesi: "ayaṃ Ālambāyano
yv-āssa2 nāgaṃ dasseti tassa maṇiratanaṃ deti, Bhūridattam
assa dassitvā maṇiṃ gaṇhissāmīti" tato puttena saddhiṃ man-
tento gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).53: Gaṇhāmase maṇiṃ tāta, Somadatta vijānahi,
mā daṇḍena siriṃ pattaṃ kāmasā pajahimhase3 ti. || Ja_XXII:799 ||
Ta. gaṇhāmase ti gaṇhāma, kāmasā ti attano ruciyā, daṇḍena paharitvā
mā jahāma.
Somadatto āha:
Ja_XXII.6(=543).54: Sakaṃ nivesanaṃ pattaṃ yo taṃ brāhmaṇa pūjayi
evaṃkalyāṇakārissa kiṃ mohā4 dūbhim icchasi. || Ja_XXII:800 ||
Ja_XXII.6(=543).55: Sace hi5 dhanakāmo si6 Bhūridatto padassati7,
tam eva gantvā yācassu bahuṃ dassati te dhanan ti. || Ja_XXII:801 ||
Ta. pūjayīti dibbakāmehi pūjayittha8 dūbhimicchasīti kin nu tvaṃ
evarūpassa mittassa mittadūbhikammaṃ kātuṃ icchasi tātā 'ti.
Brāhmaṇo āha:
Ja_XXII.6(=543).56: Hatthagataṃ pattagataṃ nikkiṇṇaṃ khādituṃ varaṃ,
mā no sandiṭṭhiko attho Somadatta upaccagā ti. || Ja_XXII:802 ||
Ta. hatthagatan ti tāta So. tvaṃ daharako lokapavattiṃ na hi jānāsi
yaṃ hi hatthagataṃ vā hoti pātigataṃ9 vā purato vā nikkiṇṇaṃ ṭhapitaṃ tad
eva khādituṃ varaṃ na dūre ṭhitaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd alampāyano
2 Bd yo me.
3 Bd vijahāmase.
4 Ck -aṃ, Cs -a.
5 Bd tvaṃ.
6 Bd -mesi, Cks -kāmehi.
7 Bd -dattaṃ padissasi.
8 Ck pūjayitattha.
9 so Cks, Bd patta-.
[page 183]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 183
Somadatto āha:
Ja_XXII.6(=543).57: Paccati Niraye ghore mahissam avadīyati1
mittadūbhī hitaccāgī jīvare cāpi sussare2. || Ja_XXII:803 ||
Ja_XXII.6(=543).58: Sace hi3 dhanakāmo si Bhūridatto padassati4,
maññe attakataṃ veraṃ naciraṃ vedayissasīti. || Ja_XXII:804 ||
Ta. mahissamavadīyatīti5 tāta mittadūbhino jīvantass'; eva paṭhavi6
bhijjitvā vivaraṃ deti, hitaccāgīti attano hitapariccāgī, jīvarecāpi sus-
sare ti jīvamāno va sussati manussapeto hoti, attakataṃ veran ti attanā
kataṃ pāpaṃ, naciran ti nacirass'; eva vedayissasīti maññāmi.
Brāhmaṇo āha:
Ja_XXII.6(=543).59: Mahāyaññaṃ yajitvāna evaṃ sujjhanti brāhmaṇā,
mahāyaññaṃ yajissāma, evaṃ mokkhāma pāpakā ti. || Ja_XXII:805 ||
Ta. sujjhantīti tāta Somadatta tvaṃ daharo kiñci na jānāsi brāhmaṇā
nāma yaṃ kiñci pāpaṃ katvā yaññena sujjhantīti dassento evam āha.
Somadatto āha:
Ja_XXII.6(=543).60: Handa dāni apāyāmi nāhaṃ ajja tayā saha
padam p'; ekaṃ na gaccheyyaṃ evaṃkibbisakārinā ti. || Ja_XXII:806 ||
Ta. apāyāmīti apagacchāmi palāyāmīti ā.
Evaṃ vatvāna paṇḍitamāṇavo pitaraṃ attano vacanaṃ
gāhāpetuṃ asakkonto mahantena saddena devatā ujjhāpetvā7
"evarūpena pāpakārinā saddhiṃ na gamissāmīti" pitu passan-
tass'; eva palāyitvā Himavantaṃ pavisitvā pabbajitvā abhiññā
ca samāpattiyo ca nibbattetvā aparihīnajjhāno Brahmaloke
uppajji.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.6(=543).61: Idaṃ vatvāna pitaraṃ Somadatto bahussuto
ujjhāpetvāna8 bhūtāni tamhā ṭhānā apakkamīti. || Ja_XXII:807 ||
Nesādabr. "Somadatto ṭhapetvā attano gehaṃ kuhiṃ ga-
missatīti" cintento Ālambāyanaṃ thokaṃ anattamanaṃ disvā
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks; Bd mahimayavinhiyati.
2 so Cks; Bd jīvarevāpi sussati.
3 Bd tvaṃ.
4 Cks -ssasi, Bd -dattaṃ padissasi.
5 Bd mahimayamapi vinhiyatīti.
6 Cks -viyaṃ.
7 Ck upajjhā-.
8 Ck ajjhāpetvāni, Cs ujjhāpetvāni.
[page 184]
184 XXII. Mahānipāta.
"Ālambāyana mā cintayi, dassessāmi te Bhūridattan" ti tam
ādāya n-rājassa uposathakaraṇaṭṭhānaṃ gantvā vammikamat-
thake bhoge1 ābhujitvā2 nipannaṃ n-rājānaṃ disvā avidūre
ṭhito hatthaṃ pasāretvā dve gāthā abhāsi:
Ja_XXII.6(=543).62: Gaṇhāh'; etaṃ mahānāgaṃ āhar'; etaṃ maṇiṃ mama
indagopakavaṇṇābhā3 yassa lohitako siro. || Ja_XXII:808 ||
Ja_XXII.6(=543).63: Kappāsapicurāsīva4 eso kāy'; assa dissati,
vammikaggagato seti, taṃ tvaṃ gaṇhāhi brāhmaṇā 'ti. || Ja_XXII:809 ||
Ta. vaṇṇābhā ti indagopakavaṇṇā5 viya ābhā6, kappāsapicurāsīvā7
'ti suvihitassa kappāsapicuno viya.
M. akkhīni ummīletvā nesādaṃ disvā "ayaṃ uposathassa
me antarāyaṃ kareyyā" 'ti "imaṃ n-bhavanaṃ netvā mahā-
sampattiyaṃ paṭiṭṭhāpesiṃ, mayā diyyamānaṃ maṇiṃ gaṇhituṃ
na icchi, idāni pana ahiguṇṭhikaṃ gahetvā āgacchati, sac'
āhaṃ imassa mittadūbhino kujjheyyaṃ sīlam me khaṇḍaṃ bha-
vissati, mayā kho pana paṭhamaṃ ñeva cāturaṅgasamannāgato
uposatho adhiṭṭhito, so yathāṭhito va hotu, Āl-no maṃ chin-
datu vā pacatu vā sūle vā bhindatu n'; ev'; assa kujjhissāmīti"
cintetvā "sace kho panāhaṃ imaṃ olokessāmi uposatham me
bhindissatīti" akkhīni nimīletvā8 adhiṭṭhānapāramiṃ purecāri-
kaṃ katvā bhogantare sīsaṃ pakkhipitvā niccalo hutvā nipajji.
Sīlakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ9.
Nesādabr. pi "bho Āl-a, imaṃ nāgaṃ gaṇha, dehi me maṇin"
ti ā. Āl-o nāgaṃ disvā va tuṭṭho maṇiṃ kismiñci10 agaṇetvā
"gaṇha brāhmaṇā" 'ti tassa hatthe maṇiṃ khipi, so tassa hatthato
gaḷitvā paṭhaviyaṃ patitamatto va paṭhaviṃ pavisitvā n-bhavanam
eva gato, brāhmaṇo maṇiratanato Bhūridattena saddhiṃ mittabhā-
vato puttato cā 'ti11 tīhi parihāyi, so "nippaccayo jāto 'mhi, put-
tassa no vacanaṃ na katan" ti paridevanto geham agamāsi, Āl-o
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ehi.
2 Cs ābhuñj-.
3 so Cks; Bd vaṇṇabhā.
4 Cks -rasseva = rāsyeva?
5 Cks -o.
6 Cks abhāsati.
7 Bd -rāsivā, Cks -rassā.
8 Cks ummī.
9 sīl-- wanting in Cks.
10 Ck ka-.
11 Cks omit cā ti.
[page 185]
6. Bhūridattajātaka. (543). 185
pi dibbosadhehi attano sarīraṃ makkhetvā thokaṃ khāditvā an-
tokāyam pi paribhāvetvā1 dibbamantaṃ japanto2 Bo-aṃ upa-
saṃkamitvā naṅguṭṭhe gahetvā ākaḍḍhitvā sīse daḷhaṃ gaṇ-
hanto mukham assa vivaritvā osadhaṃ saṃkhāditvā mukhe
kheḷaṃ opi3, sucijātiko4 nāgarājā sīlabhedabhayena akujjhitvā
akkhīni vivaritvāpi na ummīlesi, atha naṃ osadhamantaṃ katvā
naṅguṭṭhe gahetvā heṭṭhā sīsaṃ katvā sañcāletvā gahitagocaraṃ
chaḍḍāpetvā bhūmiyaṃ dīghato nipajjāpetvā masūrakaṃ mad-
danto viya hatthehi maddi, aṭṭhīni cuṇṇiyamānāni viya ahesuṃ,
puna naṅguṭṭhe gahetvā dussaṃ pothento viya pothesi5, M.
evarūpaṃ dukkhaṃ anubhavanto pi n'; eva kujjhi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.6(=543).64: Ath'; osadhehi dibbehi japaṃ2 mantapadāni ca
evan taṃ asakkhi saṭṭhuṃ6 katvā parittam attano ti. || Ja_XXII:810 ||
Ta. asakkhīti asakkhi7, saṭṭhun6 ti gaṇhituṃ.
Iti so M-aṃ dubbalaṃ katvā vallīhi peḷaṃ sajjetvā M-aṃ
ta. pakkhipi, sarīraṃ pana mahantaṃ ta. na pavisati, atha
naṃ paṇhīhi koṭṭento pavesetvā peḷaṃ ādāya ekaṃ gāmaṃ
gantvā gāmamajjhe otāretvā "nāgassa naccaṃ daṭṭhukāmā
āgacchantū" 'ti saddam akāsi, sakalagāmavāsino sannipatiṃsu,
tasmiṃ khaṇe Ālambāno "nikkhama mahānāgā" 'ti ā., M. cin-
tesi: "ajja mayā parisantosantena kīḷituṃ vaṭṭati, evaṃ Āl-o
bahuṃ dhanaṃ labhitvā tuṭṭho maṃ vissajjessati, yaṃ yaṃ esa
maṃ kāreti taṃ taṃ karissāmīti", atha naṃ so peḷato nīharitvā
"mahā hohīti" ā., mahā ahosi, "khuddako vaṭṭo vippito8 ekaphaṇo
dviphaṇo tiphaṇo catuphaṇo pañcachasattāṭṭhanavadasavīsati-
tiṃsacattālīsapaṇṇāsaphaṇo sataphaṇo ucco nīco dissamānakāyo
adissamānakāyo nīlo pīto lohito odāto mañjeṭṭhako hohi9, jā-
laṃ vissajjehi10, udakaṃ dhūmaṃ vissajjehīti" imesu pi ākāresu
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks; Bd attano kāyaṃ paribbhositvā.
2 Bd japp-.
3 Bd khelena pakkhipi.
4 Cks suvijātako.
5 Cks poṭhento-poṭhesi.
6 Bd satthuṃ.
7 Bs sakkhi, Bd samattho ahosi.
8 so Cks; Bd simpito, Bs vappito.
9 Bd hoti.
10 Cks -esi.
[page 186]
186 XXII. Mahānipāta.
tena1 vuttaniyāmena attabhāvaṃ2 nimminitvā naccaṃ dassesi,
taṃ disvā koci assūni sandhāretuṃ nāsakkhi, manussā bahuṃ
hiraññasuvaṇṇavatthālaṃkārādim adaṃsu, iti tasmiṃ gāme yeva
satasahassamattaṃ labhi, so kiñcāpi M-aṃ gaṇhanto "sa-
hassaṃ labhitvā etaṃ3 vissajjessāmīti" cintito4 ettakaṃ pana
dhanaṃ labhitvā "gāmake pi tāva mayā ettakaṃ dhanaṃ
laddhaṃ, nagare5 kīva bahuṃ dhanaṃ labhissāmīti" dhana-
lobhena taṃ na muñci, so tasmiṃ gāme kuṭumbaṃ saṇṭha-
petvā ratanamayaṃ peḷaṃ karitvā ta. M-aṃ pakkhipitvā su-
khayānakaṃ āruyha mahantena parivārena nikkhamitvā taṃ
gāmanigamādisu kīḷāpento Bārāṇasiṃ pāpuṇi, nāgarājassa
pana madhulāje deti maṇḍūke māretvā deti, so gocaraṃ na
gaṇhāti avissajjanabhayena, gocaraṃ agaṇhantam pi pana taṃ
cattāro dvāragāme ādiṃ katvā ta. ta. māsamattaṃ kīḷāpesi,
pannarasauposathadivase pana "ajja tumhākaṃ kīḷāpessāmīti"
rañño ārocāpesi, rājā bheriñ carāpetvā mahājanaṃ sannipātā-
pesi, rājaṅgaṇe mañcātimañce bandhiṃsu. Kīḷanakhaṇḍaṃ
niṭṭhitaṃ6.
Ālambānena pana Bo-assa gahitadivase yeva M-assa
mātā supinatena kāḷena rattakkhinā purisena asinā attano
bāhaṃ chinditvā lohitena paggharantena niyyamānaṃ addasa,
sā bhītātasitā uṭṭhāya dakkhiṇabāhuṃ parāmasitvā supina-
bhāvaṃ jāni, ath'; assā etad ahosi: "mayā kakkhaḷo pā-
pasupino diṭṭho, catunnaṃ vā me puttānaṃ Dhataraṭṭha-
rañño vā mama vā paripanthena bhavitabban" ti, api kho
pana M-am eva ārabbha adhikataraṃ cintesi: "kiṃkāraṇā
sesā attano n-bhavane vasanti. itaro pana sīlajjhāsayattā ma-
nussalokaṃ gantvā u-kammaṃ karoti, tasmā kacci nu kho me
puttaṃ ahiguṇḍiko vā supaṇṇo vā gaṇheyyā" 'ti tass'; eva
adhikataraṃ cintesi, tato addhamāse atikkante "mama putto
addhamāsātikkame7 maṃ vinā vattituṃ na sakkoti. addhāssa
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck nate, Cs te.
2 Cks vuttāvutte attabhāve.
3 Bd taṃ.
4 Bd āha.
5 Cks nā-
6 Bd kilāna-, Cks omit k. n.
7 Bd -ena.
[page 187]
6. Bhūridattajātaka. (543). 187
kiñci bhayaṃ uppanuaṃ bhavissatīti" domanassā ahosi, māsā-
tikkamen'; eva pan'; assā sokena assūnaṃ apaggharaṇakavelā
nāhosi hadayaṃ sussi akkhīni upacciṃsu, sā "idāni āgamissati
idāni āgamissatīti" tassāgamanamaggam eva olokentī nisīdi,
ath'; assā jeṭṭhaputto Sudassano māsaccayena mahatiyā pari-
sāya mātāpitunnaṃ dassanatthāya āgato parisaṃ bahi ṭhapetvā
pāsādaṃ āruyha mātaraṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi, sā
Bhūridattaṃ anusocantī tena saddhiṃ na kiñci sallapi, so cin-
tesi "mayhaṃ mātā mayi pubbe āgate tussati paṭisanthāraṃ
karoti, ajja pana domanassappattā, kin nu kāraṇan" ti, atha
naṃ pucchanto āha:
Ja_XXII.6(=543).65: Mamaṃ disvāna āyantaṃ sabbakāmasamiddhinaṃ
indriyāni ahaṭṭhāni sāmaṃ jātaṃ mukhan tava, || Ja_XXII:811 ||
Ja_XXII.6(=543).66: Padumaṃ yathā hatthagataṃ pāṇinā parimadditaṃ
sāmaṃ jātaṃ mukhaṃ tuyhaṃ mamaṃ disvāna edisan ti. || Ja_XXII:812 ||
Ta. ahaṭṭhānīti na vippasannāni, sāman ti kañcanādāsavaṇṇaṃ mukhaṃ
pi kāḷakaṃ jātaṃ, hatthagatan ti hatthena chinnakaṃ1, edisan ti evarūpaṃ
mahantena sirisobhaggena tumhākaṃ dassanatthāya āgatam pi maṃ disvā.
Sā evaṃ vutte pi n'; eva kathesi, Sudassano cintesi: "kin
nu kho kenaci akkuṭṭhā vā paribhaṭṭhā vā bhaveyyā" 'ti, atha
naṃ pucchanto itaraṃ gāthaṃ āha:
Ja_XXII.6(=543).67: Kaccin nu te nābhisasi2, kacci te n'; atthi3 vedanā,
yan te sāmaṃ4 mukhaṃ tuyhaṃ
mamaṃ disvāna āgatan ti. || Ja_XXII:813 ||
Ta. kaccinnu -- 2 ti kacci nu taṃ koci na abhisasi5 akkosena vā
paribhāsāya vā na vihiṃsīti pucchati, tuyhan ti tava pubbe mamaṃ disvāna
āgataṃ edisaṃ mukhaṃ na hoti, yena pana kāraṇen'; ajja tava mukhaṃ sāmaṃ6
jātaṃ tam me akkhāhīti7 pucchati.
Ath'; assa sā ācikkhantī āha:
Ja_XXII.6(=543).68: Supinan tāta addakkhiṃ ito māsaṃ adhogataṃ:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd chinditaṃ.
2 Cks -sayt.
3 Bd omits n.
4 Bd yena sāvaṃ.
5 Ck -sayi, Cs -ssi, Bds koci abhisavasi nu, Bs abhibhavasi.
6 Bd sāvaṃ.
7 Cks akkhāti, Bd ācikkhā ti.
[page 188]
188 XXII. Mahānipāta.
dakkhiṇaṃ viya me bāhaṃ chetvā ruhiramakkhitaṃ
puriso ādāya pakkāmi mamaṃ1 rodantiyā sati. || Ja_XXII:814 ||
Ja_XXII.6(=543).69: Yato2 supinam addakkhiṃ Sudassana vijānahi
tato divā vā rattiṃ vā sukham me nopalabbhatīti3. || Ja_XXII:815 ||
Ta. ito māsam -- ti ito heṭṭhā māsātikkantaṃ ajja me diṭṭhasupinassa
māso hotīti dasseti, puriso ti eko kāḷo rattakkhipuriso, rodantiyā satīti
rodamānāyā satiyā, nopalabbhatīti3 mama sukhaṃ nāma na vijjatīti.
Evañ ca pana vatvā "tāta piyaputtako me tava kaniṭṭho
na dissati, bhayen'; assa uppannena bhavitabban" ti paride-
vantī āha:
Ja_XXII.6(=543).70: Yaṃ pubbe paricāriṃsu4 kaññā ruciraviggahā
hemajālapaṭicchannā Bhūridatto na dissati. || Ja_XXII:816 ||
Ja_XXII.6(=543).71: Yaṃ pubbe paricāriṃsu4 nettiṃsavaradhārino
kaṇikārā va5 samphullā Bhūridatto na dissati. || Ja_XXII:817 ||
Ja_XXII.6(=543).72: Handa dāni gamissāmi Bhūridattanivesanaṃ,
dhammaṭṭhaṃ sīlasampannaṃ passāma tava bhātaran ti. || Ja_XXII:818 ||
Ta. samphullā ti suvaṇṇālaṃkāradhāritāya samphullakaṇikārā viya,
handā ti vavassaggatthe nipāto, ehi tāta Bh-assa nivesanaṃ gacchāmā 'ti vadati.
Evañ ca pana vatvā tassa c'; eva attano ca parisāya
saddhiṃ ta. agamāsi, Bhūridattabhariyāyo pana taṃ vammīka-
matthake adisvā "mātu nivesane bhavissatīti" avyāvaṭā ahe-
suṃ, tā "sassū kira attano6 puttaṃ apassantī āgacchatīti"
sutvā paccuggamanaṃ katvā "ayye puttassa7 te adissantassa8
ajja māso" ti mahāparidevaṃ paridevamānā9 pādamūle patiṃsu.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.6(=543).73: Tañ ca10 disvāna āyantiṃ11 Bhūridattassa mātaraṃ
bāhā paggayha pakkanduṃ Bhūridattassa nāriyo12. || Ja_XXII:819 ||
Ja_XXII.6(=543).74: Puttaṃ t'; ayye13 na jānāma ito māsaṃ adhogataṃ
mataṃ vā yadivā jīvaṃ Bhūridattaṃ yasassinan ti. || Ja_XXII:820 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mama.
2 Cks add taṃ, Bs haṃ.
3 Cks na upa.
4 Bd parivā-.
5 Cks viya.
6 Cks no.
7 Ck putta, Cs najanassa.
8 so Cks; Bd -tānaṃ.
9 Bd adds tassā.
10 Ck tam a.
11 Cks -ti, Bd -taṃ.
12 Ck bhārisā, Cs bhāriyā.
13 Bds teyye.
[page 189]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 189
Ta. puttaṃ tayye ti ayan nāsaṃ paridevamānagāthā.
Bhūridattamātā suṇhāhi saddhiṃ antaravīthiyaṃ paride-
vitvā tā ādāya nassa pāsādaṃ āruyha puttassa sayanañ ca
oloketvā paridevamānā āha:
Ja_XXII.6(=543).75: Sakuṇī hataputtā va suññaṃ disvā kulāvakaṃ
ciraṃ dukkhena jhāyissaṃ Bhūridattaṃ apassatī. || Ja_XXII:821 ||
Ja_XXII.6(=543).76: Sakuṇī hataputtā va suññaṃ disvā kulāvakaṃ
tena tena padhāvissaṃ piyaputtaṃ apassatī. || Ja_XXII:822 ||
Ja_XXII.6(=543).77: Kurarī hatachāpā va suññaṃ disvā kulāvakaṃ
ciraṃ dukkhena jhāyissaṃ Bhūridattaṃ apassatī. || Ja_XXII:823 ||
Ja_XXII.6(=543).78: Sā nūna cakkavākīva pallalasmiṃ anūdake
ciraṃ dukkhena jhāyissaṃ Bhūridattaṃ apassatī. || Ja_XXII:824 ||
Ja_XXII.6(=543).79: Kammārānaṃ yathā ukkā anto jhāyati no bahi
evaṃ jhāyāmi sokena Bhūridattaṃ appassatī. || Ja_XXII:825 ||
Ta. apassatīti apassantī, hatachāpā vā 'ti hatapotā.
Evaṃ Bh-mātari vilapamānāya Bh-nivesanaṃ aṇṇavakucchi
viya ekasaddaṃ ahosi, eko pi sakabhāvena saṇṭhātuṃ nāsakkhi,
sakalanivesanaṃ yugantavātapahaṭaṃ viya sālavanaṃ ahosi.
Tam attham pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.6(=543).80: Sālā va sampamathitā2 mālutena pamadditā
senti puttā ca dārā ca Bhūridattanivesane ti. || Ja_XXII:826 ||
Ariṭṭho pi Subhago pi bhātaro mātāpitunnaṃ upaṭṭhānaṃ
gacchantā taṃ saddaṃ sutvā Bh-nivesanaṃ pavisitvā mātaraṃ
assāsayiṃsu.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.6(=543).81: Idaṃ sutvāna nigghosaṃ Bhūridattanivesane
Ariṭṭho ca Subhago ca upadhāviṃsu anantarā3. || Ja_XXII:827 ||
Ja_XXII.6(=543).82: Amma assāsa mā soci, evaṃdhammā hi pāṇino
cavanti upapajjanti, es'; assa pariṇāmitā ti. || Ja_XXII:828 ||
Ta. esassa -- ti esā cutūpāpatti assa lokassa pariṇamitā, evaṃ hi loko
pariṇāmeti4, etehi dvīh'; atthehi5 mutto6 nāma n'; atthīti vadati.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ano-.
2 Cs -majitā, Bd sampatitā, Bs -pamaddittha.
3 Cs antarā.
4 Cks -ṇāmati.
5 Ck dvīhattehi, Cs dvīhantehi, Bd dvihaṅgehi.
6 Cks -ā.
[page 190]
190 XXII. Mahānipāta.
Samuddajā āha:
Ja_XXII.6(=543).83: Aham pi tāta jānāmi: evaṃdhammā hi pāṇino,
Sokena ca paret'; asmi1 Bhūridattaṃ apassatī. || Ja_XXII:829 ||
Ja_XXII.6(=543).84: Ajja ce me imaṃ rattiṃ -- Sudassana vijānahi --
Bhūridattaṃ apassantī maññe hessāmi jīvitan ti. || Ja_XXII:830 ||
Ta. ajja ce me ti tāta Sudassana sace ajja imaṃ rattiṃ Bh-o mama
dassanaṃ nāgamissati athāhan taṃ apassantī jīvitaṃ jahissāmīti maññāmi.
Puttā āhaṃsu:
Ja_XXII.6(=543).85: Amma assāsa mā soci, ānayissāma bhātaraṃ,
disodisaṃ gamissāma bhātu pariyesanañ caraṃ || Ja_XXII:831 ||
Ja_XXII.6(=543).86: Pabbate giriduggesu gāmesu nigamesu ca,
orena dasarattassa2 bhātaraṃ passa āgatan ti. || Ja_XXII:832 ||
Ta. caran ti amma tayo pi janā bhātupariyesanaṃ carantā, diso-
disaṃ -- ti naṃ assāsesuṃ.
Tato Sudassano cintesi: "sace tayo pi ekadisaṃ gamissāma
papañco bhavissati, tīhi tīṇi ṭhānāni gantuṃ vaṭṭati: ekena
Devalokaṃ ekena Himavantaṃ ekena Manussalokaṃ, sace kho
pana Kāṇāriṭṭho manussalokaṃ gamissati yatth'; eva Bh-aṃ
passati taṃ gāmaṃ vā nigamaṃ vā jhāpetvā essati, esa3
kakkhaḷo pharuso, na sakkā etaṃ tattha pesetun" ti cintetvā
"tāta Ariṭṭha, tvaṃ d-lokaṃ gaccha, sace devatāhi dhammaṃ
sotukāmāhi Bh-o4 d-lokan nīto5 tato nam ānehīti" Ariṭṭhaṃ
d-lokaṃ pahiṇi6, Subhagaṃ pana "tvaṃ tāta Himavantaṃ
gantvā pañcasu mahānadīsu Bh-aṃ upadhāretvā ehīti" Hi-aṃ
pahiṇi, sayaṃ pana in-lokaṃ gantukāmo cintesi: "sac'; āhaṃ
māṇavakavaṇṇena gamissāmi manussā osappissanti7, mayā tā-
pasavesena gantuṃ vaṭṭati, manussānaṃ hi pabbajitā piyā
manāpā" ti so tāpasavesaṃ gahetvā mātaraṃ vanditvā nik-
khami, Bo-assa pana Accimukhī nāma vemātikabhaginī atthi,
tassā Bo-e adhimatto sinehi, sā Su-aṃ gacchantaṃ disvā ā:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -tasmiṃ, Bd -tāsmiṃ.
2 Bd satta-.
3 Cks omit esa.
4 Bds -ttaṃ.
5 Ck tino, Cs tīto, Bd nito.
6 Cks -niṃsu.
7 Bd apīyanti.
[page 191]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 191
"bhātiya, ativiya kilamāmi, aham pi tayā saddhiṃ gamissā-
mīti1". "Amma na sakkā tayā gantuṃ2, ahaṃ pabbajitavesena
gacchāmīti". "Ahaṃ khuddakamaṇḍūkī hutvā tava jaṭantare
nipajjitvā gamissāmīti". "Tena hi ehīti" sā maṇḍūkapotikā
hutvā tassa jaṭantare nipajji, Su-o "mūlato paṭṭhāya vicinanto
gamissāmīti" Bo-assa bhariyāyo tass'; uposathakaraṇaṭṭhānaṃ
pucchitvā paṭhamaṃ ta. gantvā Ālambānena M-assa gahitaṭ-
ṭhāne lohitañ ca vallīhi katapeḷaṭṭhānañ ca disvā "Bh-o ahi-
guṇḍikena gahito" ti ñatvā samuppannasoko assupuṇṇehi net-
tehi Ālambānassa gatamaggen'; eva paṭhamaṃ kīḷāpitagāmakaṃ
gantvā manusse pucchi: "evarūpo nāma nāgo kenaci ahi-
guṇḍikena kīḷāpito" ti. "Āma Ālambānena ito māsamatthake
kīḷāpito" ti. "Kiñci3 tena laddhan" ti. "Āma idh'; eva sata-
sahassamattaṃ laddhan" ti. "Idāni kuhiṃ gato" ti. "Asuka-
gāmaṃ nāmā" 'ti So tato paṭṭhāya pucchanto anupubbena
rājadvāraṃ agamāsi, tasmiṃ khaṇe Āl-o pi sunahāto suvilitto
paṭṭasāṭakaṃ nivāsetvā ratanapeḷaṃ gāhāpetvā rājadvāram eva
gato, mahājano sannipati, rañño āsanaṃ paññattaṃ, so antoni-
vesane ṭhito va āha: "āgacchāmi, nāgarājānaṃ kīḷāpetū" 'ti
pesesi, Āl-o citrattharake ratanapeḷaṃ ṭhapetvā vivaritvā "ehi
mahānāgarājā" 'ti saññam adāsi, tasmiṃ samaye Su-o pi pari-
sante4 ṭhito, M. sīsaṃ nīharitvā sabban taṃ parisaṃ olokesi,
nāgā dvīhi kāraṇehi parisaṃ olokenti: supaṇṇaparipanthaṃ5 vā
ñātake vā dassanatthāya, te supaṇṇe disvā bhītā na naccanti,
ñātake disvā lajjamānā, M. pana olokento parisantare bhātikaṃ
addasa, so akkhipūraṃ assuṃ6 niggahetvā7 peḷato nikkhamma
bhātarābhimukho8 pāyāsi, mahājano taṃ āgacchantaṃ disvā
bhīto paṭikkami, eko Sudassano va aṭṭhāsi, so gantvā tassa
pādapiṭṭhiyaṃ sīsaṃ ṭhāpetvā rodi, Su-o pi rodi, M. roditvā
nivattitvā peḷam eva pāvisi, Āl-o "iminā nāgena tāpaso daṭṭho
bhavissatīti, assāsessāmi nan" ti upasaṃkamitvā āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck āg-, Cs ag-.
2 Cks āg-.
3 Bd adds dhanaṃ.
4 Bds -antare.
5 Bd -bandhaṃ.
6 Ck Bd -u, Cs -ū.
7 all three MSS. niga-.
8 so all three MSS.
[page 192]
192 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.6(=543).87: Hatthā pamutto1 urago pāde te nipatī bhusaṃ,
kacci2 t'; ānuḍasī tāta3, mā bhāyi sukhito bhavā 'ti. || Ja_XXII:833 ||
Ta. mā bhāyīti tāta tāpasa ahaṃ Āl-o nāma mā bhāyi tava paṭijagganan
nāma mama bhāro ti.
Sudassano tena saddhiṃ kathetukāmo āha:
Ja_XXII.6(=543).88: N'; eva mayhaṃ ayaṃ nāgo alan dukkhāya kāyaci,
yāvat'; atthi ahiggāho4 mayā bhiyyo na vijjatīti. || Ja_XXII:834 ||
Ta. kāyacīti kassaci appamattakassāpi dukkhassa uppādane ayaṃ mama
asamattho, mayā hi sadiso ahiguṇḍiko nāma n'; atthīti.
Ālambāno "asuko nām'; eso" ti ajānanto kujjhitvā āha:
Ja_XXII.6(=543).89: Ko nu brāhmaṇavaṇṇena datto parisam āgamā5
avhayantu suyuddhena, suṇātu parisā maman ti. || Ja_XXII:835 ||
Ta. datto ti dandho lāḷako6, avhayantū 'ti avayhanto ayam eva vā
pātho, i. v. h.: ayan pi ko si7 bālo ummattako maṃ suyuddhena8 avhayanto
attanā saddhiṃ samaṃ karonto parisam āgato ti, parisā mama vacanaṃ
suṇātu9: mayhaṃ doso n'; atthi, mā kho me kujjhitthā 'ti.
Atha naṃ Su-o gāthāya ajjhabhāsi:
Ja_XXII.6(=543).90: Tvaṃ maṃ nāgena ālamba ahaṃ maṇḍūkachāpiyā,
hotu no abbhutaṃ tattha ā. sahassehi pañcahīti. || Ja_XXII:836 ||
Ta. nāgenā 'ti tvaṃ nāgena mayā saddhiṃ yujjha, ahaṃ maṇḍūkachā-
piyā tayā saddhiṃ yujjhissāmi, ā. sahassehīti tasmiṃ no yuddhe yāva pañcahi
sahassehi paṇītako10 hotū 'ti.
Ālambāno āha:
Ja_XXII.6(=543).91: Ahaṃ hi vasumā aḍḍho, tvaṃ daliddo si māṇava,
ko nu te pāṭibhog'; atthi11, upajūtañ ca kiṃ siyā. || Ja_XXII:837 ||
Ja_XXII.6(=543).92: Upajūtañ ca me assa pāṭibhogo11 ca tādiso,
assa12 no abbhutaṃ tattha ā. sahassehi pañcahīti. || Ja_XXII:838 ||
Ta. ko nu te ti tava jitassa13 ko pāṭibhogo atthi, upajūtañcā 'ti
imasmiṃ vā jūte upanikkhepabhūtaṃ kin nāma tava dhanaṃ siyā, dassehi me
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd me mutto.
2 Bd kiñci.
3 Ck -sitāya, Bd taṃ ḍaṃsitotāta.
4 Bd yā vatātthi ahiggāho, Dks tāvatatthi ahiggāhā.
5 Bd āgato.
6 Bd dammito bālako.
7 Bd koci.
8 Bd omits su.
9 Bd -antu.
10 so Cs; Ck panītako, Bd abbhutaṃ.
11 Cks pa-.
12 Bd hotu.
13 Bd pabbajitassa.
[page 193]
6. Bhūridattajātaka. (543). 193
ti vadati, upajūtañca me ti mayhaṃ pana dātabbaṃ upanikkhepadhanaṃ
vā ṭhapetabbapāṭibhogo1 vā tādiso atthi, tasmā no ta. yāva pañcahi sahassehi
abbhutaṃ hotū 'ti.
Su-o tassa kathaṃ sutvā "pañcahi no sahassehi abbhutaṃ
hotū" 'ti abhīto rājanivesanaṃ āruyha mātularañño santike
ṭhito gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).93: Suṇohi me mahārāja vacanaṃ, bhaddam atthu te,
pañcannaṃ me sahassānaṃ pāṭibhogo2 hi kittimā ti. || Ja_XXII:839 ||
Ta. kittimā ti guṇakittisampannā.
Rājā "ayaṃ tāpaso maṃ atibahuṃ dhanaṃ yācati, kin nu
kho" ti cintetvā gāthaṃ āha:
Ja_XXII.6(=543).94: Pettikaṃ vā iṇaṃ hoti yaṃ vā hoti sayaṃkataṃ,
kiṃ tvaṃ evaṃ bahuṃ mayhaṃ
dhanaṃ yācasi brāhmaṇā 'ti. || Ja_XXII:840 ||
Ta. pettikaṃ vā ti pitarā vā gahetvā khāyitaṃ3 attanā vā kataṃ iṇaṃ
nāma hoti, kim mama pitarā vā tava hatthato gahitaṃ atthi udāhu mayā, kiṃ-
kāraṇā evaṃ bahuṃ dhanaṃ yācasīti.
Evaṃ vutte Sudassano dve gāthā abhāsi:
Ja_XXII.6(=543).95: Ālambāno hi nāgena mamaṃ abhijigiṃsati,
ahaṃ maṇḍūkachāpiyā ḍaṃsayissāmi4 brāhmaṇaṃ. || Ja_XXII:841 ||
Ja_XXII.6(=543).96: Taṃ tvaṃ daṭṭhuṃ mahārāja ajja raṭṭhābhivaḍḍhana5
khattasaṃghaparibbūḷho niyyāhi abhidassanan ti. || Ja_XXII:842 ||
Ta. abhi -- ti yuddhe jinituṃ icchati, ta sace hi so jīyissati6 mayhaṃ pañ-
casahassāni dassati, sac'; āhaṃ jiyissāmi aham assa dassāmi, tasmā taṃ bahuṃ
dhanaṃ yācāmi, tan ti tasmā tvaṃ mahārāja ajja abhidassanaṃ daṭṭhuṃ
niyyāhīti.
Rājā "tena hi gacchāmā" 'ti tāpasena saddhiṃ yeva nik-
khami, taṃ disvā Āl-o "ayaṃ tāpaso gantvā va rājānaṃ gahetvā
āgato, rājakulūpako bhavissatīti" bhīto taṃ anuvattanto g. ā.:
Ja_XXII.6(=543).97: N'; eva taṃ atimaññāmi sippavādena7 māṇava,
atimatt'; āsi sippena, uragaṃ nāpacāyasīti. || Ja_XXII:843 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -paṭi-.
2 Cks pa-.
3 Bd khāditaṃ.
4 Cks ḍassa-.
5 Cks raṭṭhāvivaddhana.
6 all three MSS. ji-.
7 Bd -pādena.
[page 194]
194 XXII. Mahānipāta.
Ta. sippavādenā 'ti māṇava ahaṃ attano sippena taṃ nātinaññāmi,
tvaṃ pana sippena atimatto imaṃ uragaṃ na pūjesi nāssa apacitiṃ karosīti.
Tato Sudassano dve gāthā abhāsi:
Ja_XXII.6(=543).98: Mayam1 pi nātimaññāma sippavādena brāhmaṇaṃ,
avisena ca nāgena bhusaṃ vañcayase janaṃ. || Ja_XXII:844 ||
Ja_XXII.6(=543).99: Evaṃ ce taṃ jano2 jaññā yathā jānāmi taṃ ahaṃ
na tvaṃ labhasi Ālamba sattumuṭṭhiṃ3 kuto dhanan ti. || Ja_XXII:845 ||
Ath'; assa Ālambāno kujjhitvā āha:
Ja_XXII.6(=543).100: Kharājino jaṭī4 rummī5 datto parisam āgato,
so tvaṃ evaṃgataṃ nāgaṃ ‘aviso'; atimaññasi. || Ja_XXII:846 ||
Ja_XXII.6(=543).101: Āsajja kho naṃ jaññāsi puṇṇaṃ uggassa tejasā6,
maññe taṃ bhasmarāsiṃ va khippaṃ eso karissatīti. || Ja_XXII:847 ||
Ta. rummīti7 anañjitāmaṇḍito, aviso -- ti nibbiso ti avajānāsi, āsajjā
'ti upagantvā, jaññāsīti jāneyyāsi.
Atha tena saddhiṃ keḷiṃ karonto Sudassano gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).102: Siyā visaṃ siluttassa deḍḍubhassa silābhuno
n'; eva lohitasīsassa visaṃ nāgassa vijjatīti. || Ja_XXII:848 ||
Ta. siluttassā 'ti gharasappassa, deḍḍubhassā 'ti udakasappassa,
silābhuno ti nīlapaṇṇavaṇṇasappassa, iti nibbise sappe dassetvā etesaṃ visaṃ
siyā n'; eva lohitasīsassa sappassā 'ti āha.
Atha naṃ Ālambāno dvīhi gāthāhi ajjhabhāsi:
Ja_XXII.6(=543).103: Sutaṃ me taṃ arahataṃ saññatānaṃ tapassinaṃ:
idha dānāni datvāna saggaṃ gacchanti dāyakā,
jīvanto dehi dānāni yadi te atthi dātave. || Ja_XXII:849 ||
Ja_XXII.6(=543).104: Ayaṃ nāgo mahiddhiko tejasī duratikkamo,
tena taṃ ḍaṃsayissāmi8, so taṃ bhasmaṃ karissati. || Ja_XXII:850 ||
Ta. dātave ti yadi te kiñci dātabbam atthi taṃ ḍehi.
(Sudassano:)
Ja_XXII.6(=543).105: Mayāp'; etaṃ sutaṃ samma9 saññatānaṃ tapassinaṃ:
idha dānāni datvāna saggaṃ gacchanti dāyakā,
tvam eva dehi jīvanto yadi te atthi dātave. || Ja_XXII:851 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd aham.
2 Cks janaṃ.
3 Bdk bhusa-.
4 Cks jaṭiṃ, Bd jaḍi.
5 Bd dummi.
6 so all three MSS.
7 Bd dumīti.
8 Bd ḍassa-.
9 Cks sammaṃ.
[page 195]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 195
Ja_XXII.6(=543).106: Ayaṃ Accimukhī nāma puṇṇā uggassa tejasā,
tāya taṃ ḍaṃsayissāmi, sā taṃ bhasmaṃ karissati. || Ja_XXII:852 ||
Ja_XXII.6(=543).107: Yā1 dhītā Dhataraṭṭhassa vemātābhaginī mama
sā dissatu2 Accīmukhī puṇṇī uggassa tejasā ti. || Ja_XXII:853 ||
Imā gāthā Sudassanassa vacanaṃ, ta. puṇṇā ti uggena visena puṇṇā.
Evañ ca pana vatvā "amma Accimukhi jaṭantarato me
nikkhamitvā pāṇimhi patiṭṭhahā" 'ti mahājanamajjhe yeva bha-
giniṃ pakkositvā hatthaṃ pasāresi, sā tassa saddaṃ sutvā
jaṭantare nipannā va tikkhattuṃ maṇḍūkavassitaṃ vassitvā3
nikkhamitvā aṃsakūṭe nisīditvā uppatitvā tassa hatthatale tīṇi
visabindūni pātetvā puna tassa jaṭantaram eva pāvisi, Su-o
visaṃ gahetvā ṭhito "nassissat'; āyaṃ janapado, vinassissat'
āyaṃ janapado" ti tikkhattuṃ abhāsi, tassa so saddo dvāda-
sayojanikaṃ Bārāṇasiṃ chādetvā aṭṭhāsi. Atha rājā "kim-
atthaṃ janapado nassissatīti" pucchi. "Mahārāja imassa vi-
sassa nisiñcanaṭṭhānaṃ na passāmīti". "Tāta mahantāyaṃ
paṭhavī4, paṭhaviyaṃ nisiñcā" 'ti. Atha naṃ "na sakkā ma-
hārājā" 'ti paṭikkhipanto gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).108: Chamāyaṃ ce nisiñcissaṃ -- Brahmadatta vijānahi --
tiṇalatāni osajjho5 ussusseyyuṃ asaṃsayan ti. || Ja_XXII:854 ||
Ta. tiṇa -- ti paṭhavinissitāni tiṇāni ca latāni ca sabbosadhiyo ca tasmā
na sakkā paṭhaviyaṃ siñcitun ti.
"Tena hi taṃ tāta uddhaṃ ākāse khipā" 'ti. "Tatthāpi na
sakkā" ti dassento gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).109: Uddhañ ce pātayissāmi -- Brahmadatta vijānahi --
sattavassān'; ayaṃ devo na vasse na himaṃ pate ti. || Ja_XXII:855 ||
Ta. na himaṃ -- ti sattavassāni himabindumattam pi na patissati.
"Tena hi udake siñcāhīti". "Tatrāpi na sakkā" ti dasse-
tuṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks sā.
2 so Cks; Bd sā ḍaṃsati, Bs taṃ ḍassati.
3 Cks -vassaṃ vasitvā, Bd vasitaṃ vasitvā
4 Cks omit yaṃ paṭhavī.
5 Cks osaddho? Bd osajho, or osadhyo?
[page 196]
196 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.6(=543).110: Udakañ ce nisiñcissaṃ -- Brahmadatta vijānahi --
yāvatā udakajā pāṇā mareyyuṃ macchakacchapā ti. || Ja_XXII:856 ||
Atha naṃ rājā ā.: "tāta mayaṃ na kiñci jānāma, yathā
amhākaṃ raṭṭhaṃ na nassati taṃ upāyaṃ tvam eva jānāhīti".
"Tena hi mahārāja imasmiṃ ṭhāne paṭipāṭiyā tayo āvāṭe
khaṇāpethā" 'ti. Rājā khaṇāpesi. Su-o majjhimaṃ1 āvāṭaṃ
nānābhesajjānaṃ pūrāpesi, dutiyaṃ gomayassa, tatiyaṃ dibbo-
sadhānaṃ ñeva, tato majjhime1 āvāṭe visabindūni pātesi, taṃ
khaṇaṃ ñeva dhūmāyitvā jālā uṭṭhahi, sā gantvā gomayāavā-
ṭaṃ gaṇhi, tato pi jālā uṭṭhāya itaraṃ dibbosadhapuṇṇaṃ
gahetvā osadhāni jhāpetvā nibbāyi. Āl-o tassa āvāṭassa avi-
dūre aṭṭhāsi, atha naṃ visaṃusumā pahari, sarīracchavi up-
pāṭetvā gatā, setakuṭṭhī ahosi, so bhayatajjito "nāgarājānaṃ
vissajjemīti" tikkhattuṃ vācaṃ nicchāresi. Taṃ sutvā Bo.
ratanapeḷāya nikkhamitvā sabbālaṃkārapatimaṇḍitaṃ attabhāvaṃ
māpetvā Sakkadevarājalīḷhāya ṭhito. Su-o pi Accimukhī pi
tath'; eva aṭṭhaṃsu. Tato Su-o rājānam āha: "sañjānāsi no2
mahārāja kass'; ete puttā" ti. "Na sañjānāmīti". "Amhe
tāva na sañjānāsi3, Kāsiraññā4 pana dhītu5 Samuddajāya Dha-
taraṭṭhassa dinnabhāvaṃ jānāsīti". "Āma jānāmi, mayhaṃ sā
kaniṭṭhabhaginīti". "Mayaṃ tassā puttā, tvaṃ no mātulo" ti.
Taṃ sutvā rājā te āliṅgitvā sīse cumbitvā roditvā pāsādaṃ
āropetvā mahantaṃ sakkāraṃ kāretvā Bhūridattena saddhiṃ
paṭisanthāraṃ karonto pucchi: "tāta taṃ evaṃ uggatejaṃ
kathaṃ Ālambāno gaṇhīti". {So} sabbaṃ vitthārena kathetvā
"mahārāja raññā nāma iminā niyāmena r. kāretuṃ vaṭṭatīti"
mātulassa dh. d. Atha naṃ Su-o āha: "mātula mama mātā
Bhū-aṃ apassantī kilamati, na sakkā amhehi bahi papañcaṃ
kātun" ti. "Sādhu tāta, tumhe tāva gacchatha, ahaṃ pana
mama bhaginiṃ daṭṭhukāmo, kathaṃ taṃ passissāmīti". "Mā-
tula kahaṃ pana6 ayyako Kāsirājā ti. "Tāta mama bhaginiyā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd paṭham-.
2 Ck nā for nāma?
3 Ck -jāni, Cs -jānāmīti.
4 Bd -o.
5 Bds dhītāya
6 Bd adds no.
[page 197]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 197
vinā vattituṃ asakkonto r. pahāya pabbajitvā asukavanasaṇḍe
nāma vasatīti". "Mātula mama mātā tumhe c'; eva ayyakañ ca
me daṭṭhukāmā, tumhe asukadivasaṃ mama ayyakassa santikaṃ
gacchatha, mayaṃ mātaraṃ ādāya ayyakassa assamapadaṃ
āgacchissāma, ta. naṃ tumhe pi passissathā" 'ti. Iti te mā-
tulassa divasaṃ ṭhapetvā1 rājanivesanā otariṃsu. Rājā bhāgi-
neyye uyyojetvā roditvā nivatti. Te pi paṭhaviyaṃ nimujjitvā
nāgabhavanaṃ gatā. Nagarapavesanakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ2.
Mahāsatte sampatte sakalanagaraṃ3 ekaparidevasaddam
ahosi. So pi māsaṃ peḷāya kilanto gilānaseyyāya sayi, tassa
santikaṃ āgacchantānaṃ nāgānam pamāṇaṃ n'; atthi, so tehi
saddhiṃ kathento kilamati. Kāṇāriṭṭho devalokaṃ gantvā
M-aṃ adisvā paṭhamam eva āgato, atha naṃ "esa caṇḍo
pharuso sakkhissati nāgaparisaṃ vāretun" ti M-assa nipannaṭ-
ṭhāne dovārikaṃ kariṃsu. Subhago pi sakala-Himavantaṃ vi-
cinitvā tato mahāsamuddañ ca sesanadiyo ca upadhāretvā
Yamunaṃ upadhārento āgacchati. Nesādabrāhmaṇo pi Ālam-
bānaṃ kuṭṭhiṃ4 disvā cintesi: "ayaṃ Bhū-aṃ kilametvā kuṭṭhi-
jāto, ahaṃ pana taṃ mayhaṃ tathā bahūpakāraṃ maṇilobhena5
Ālambānassa dassesi, taṃ pāpaṃ maṃ āgamissati, yāva taṃ
nāgacchati tāvad eva Yamunaṃ gantvā pāpavāhatitthe6 pāpa-
vāhanaṃ karissāmīti" ta. gantvā "mayā Bhūridatte mittadūbhi-
kammaṃ kataṃ pāpaṃ pavāhessāmīti" udakorohaṇakammaṃ7
karoti. Tasmiṃ khaṇe Subhago taṃ ṭhānaṃ patto, tassa taṃ
vacanaṃ sutvā "iminā kira pāpakammena tāva mahantassa
yasassa dāyako mama bhātā maṇimantassa8 kāraṇā Ālam-
bānassa dassito9, nāssa jīvitaṃ dassāmīti" naṅguṭṭhena naṃ
pādesu veṭhetvā ākaḍḍhitvā udake osīdāpetvā nirussāsakāle
thokaṃ sithilaṃ akāsi, so sīsaṃ ukkhipi, atha naṃ punākaḍ-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd divase vavatthāpetvā.
2 n. n. wanting in Cks.
3 Bd sakalanāgabhavanaṃ.
4 Bd kuṭhitaṃ.
5 Cks maṇinālābhena.
6 Bds payāgatitthe.
7 Cks udakā-.
8 Ck -mattassa, Bds -ratanassa.
9 Bd adds bhavissati.
[page 198]
198 XXII. Mahānipāta.
ḍhitvā osīdāpesi, evaṃ bahuvāre tena kilamiyamāno nesāda-
{brāhmaṇo} sīsaṃ ukkhipitvā g. ā.:
Ja_XXII.6(=543).111: Lokyaṃ sajantaṃ1 udakaṃ Payāgasmim2 patiṭṭhitaṃ
ko maṃ ajjhoharī bhūto ogāḷhaṃ Yamunaṃ nadin ti. || Ja_XXII:857 ||
Ta. lokyan ti pāpapavāhanasamatthan ti lokasammataṃ, sajantan ti3
evarūpaṃ udakaṃ abhisiñcantaṃ, Payāgasmin4 ti Payāgatitthe5.
Atha naṃ Subhago gāthāya ajjhabhāsi:
Ja_XXII.6(=543).112: Ya-d-esa lokādhipatī yasassī
Bārāṇasiṃ pakiraparī6 samantato
tassāhaṃ7 putto uragūsabhassa8,
Subhago ti maṃ brāhmaṇa vedayantīti. || Ja_XXII:858 ||
Ta. yadesā 'ti yo esa9, pakirapari10 samantato ti paccatthikānaṃ
upaharaṇasamatthatāya11 pari12 samantato pakiri13, sabbaṃ parikkhipitvā
upari phaṇena chādesi.
Atha brāhmaṇo "ayaṃ Bhū-assa bhātā na me jīvitaṃ
dassati, yan nūnāhaṃ etassa c'; eva mātāpitunnañ c'; assa
vaṇṇakittanena muducittataṃ14 katvā attano jīvitaṃ yāceyyan15"
ti cintetvā gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).113: Sace hi putto uragūsabhassa8
Kaṃsassa16 rañño amarādhipassa17
mahesakkho aññataro pitā te
maccesu mātā pana te atulyā
na tādiso arahati brāhmaṇassa
dāsam pi ohātuṃ18 mahānubhāvo ti. || Ja_XXII:859 ||
Ta. Kaṃsassā19 'ti aparena nāmena evaṃnāmassa Kāsirañño20 ti pi
vadanti yeva, Kāsirājadhītāya gahitattā Kāsirajjam pi tass'; eva santakaṃ katvā
vaṇṇeti, amar -- ti dīghāyutāya21 amarasaṃkhātānaṃ nāgānaṃ adhipatissa,
mahesakkho ti mahānubhāvo, aññataro ti mahesakkhānaṃ aññataro, dā-
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks; Bd sajjantaṃ, Bs sicantaṃ.
2 Ck payātasmiṃ, Cs payākasmiṃ.
3 Bd sajj-, Bs sic-.
4 Cks payākasmin.
5 Cks payāka-.
6 so Bd; Cks pakirahari.
7 read: -ha.
8 Bd -go-.
9 Cks yadā so esa.
10 so Bd; Cs pakirahāji, Ck pakirahāri, cfr. p. 100.8.
11 so Cs; Ck -atthāyāya, Bd -atthāya.
12 Cks pāri.
13 Bds pakira.
14 Bd -cittaṃ.
15 Cks yācessan.
16 Bd kāsissa.
17 Bd -dibbassa.
18 Bd ohārituṃ.
19 Bd kāsissa.
20 Bd kāsika--.
21 Bd -yukānaṃ.
[page 199]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 199
sampīti tādiso hi mahānubhāvo ānubhāvarahiṭaṃ brāhmaṇassa dāsampi udake
oharituṃ nārahati pageva mahānubhāvabrāhmaṇan ti vadati.
Atha naṃ Subhago "duṭṭhabrāhmaṇa tvaṃ maṃ vañcetvā
muñcissāmīti maññasi, na te jīvitaṃ dammīti" tena kata-
kammaṃ pakāsento āha:
Ja_XXII.6(=543).114: Rukkhaṃ nissāya vijjhittho eṇeyyaṃ pātum āgataṃ,
so viddho dūram asarā1 saravegena sekhavā2. || Ja_XXII:860 ||
Ja_XXII.6(=543).115: Taṃ tvaṃ patitam addakkhi araññasmiṃ brahāvane
sa maṃsakācam ādāya sāyaṃ nigrodh'; upāgami || Ja_XXII:861 ||
Ja_XXII.6(=543).116: Suvasāliyasaṃghuṭṭhaṃ piṅgiyaṃ3 santhatāyutaṃ
kokilābhirudaṃ rammaṃ dhuvaṃ haritasaddalaṃ. || Ja_XXII:862 ||
Ja_XXII.6(=543).117: Tattha te so pāturahu iddhiyā yasasā jalaṃ
mahānubhāvo bhātā me kaññāhi parivārito. || Ja_XXII:863 ||
Ja_XXII.6(=543).118: So tena pariciṇṇo tvaṃ sabbakāmehi tappito
adūbhassa4 tuvaṃ dūbhi, tan te veraṃ idhāgataṃ. || Ja_XXII:864 ||
Ja_XXII.6(=543).119: Khippaṃ gīvaṃ pasārehi, na te dassāmi jīvitaṃ,
bhātu parisaraṃ veraṃ chedayissāmi te siran ti. || Ja_XXII:865 ||
Ta. sāyaṃ -- ti vikāle nigrodhaṃ upagato si, piṅgiyan3 ti pakkānaṃ5
vaṇṇena piṅgalaṃ, santhatāyutan ti pārohaparikiṇṇaṃ, kokila -- ti koki-
lāhi abhirudaṃ, dhuvaṃ -- ti udakabhūmiyaṃ jātatthā niccaṃ haritasaddala-
bhūmibhāgaṃ, pāturahū 'ti tasmiṃ nigrodhe ṭhitassa tava6 so mama bhātā
pākaṭo ahosi7, iddhiyā ti puññatejena, so tenā 'ti so tuvaṃ tena attano
bhavanaṃ netvā pariciṇṇo. parisaran ti tayā mama bhātu kataveraṃ pāpa-
kammaṃ parisaranto anussaranto, chedayissāmīti chindissāmi.
Atha brāhmaṇo "na me esa jīvitaṃ dassati, yaṃ kiñci
pana katvā8 mokkhatthāya vāyamituṃ vaṭṭatīti" g. ā.:
Ja_XXII.6(=543).120: Ajjhāyako yācayogo āhutaggi ca brāhmaṇo,
etehi tīhi ṭhānehi avajjho bhavati brāhmaṇo ti. || Ja_XXII:866 ||
Etehīti ajjhāyakattādīhi tīhi kāraṇehi br. avajjho, na labbhā brāhmaṇaṃ
vadhituṃ, kiṃ tvaṃ vadesi, yo hi br-aṃ vadheti so Niraye nibbattatīti
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds ācari.
2 so Cks: Bd sighavā.
3 Bd piṅgalaṃ.
4 Bd aduṭhassa.
5 Bd paṇṇapattānaṃ.
6 Cks omit tava.
7 Ck adds paṃñasi, Cs paṃñāti.
8 Bd vatvā.
[page 200]
200 XXII. Mahānipāta.
Taṃ sutvā Subhago saṃsayapatto1 hutvā "imaṃ n-bha-
vanaṃ netvā bhātaro paṭipucchitvā jānissāmīti" cintetvā dve
gāthā abhāsi:
Ja_XXII.6(=543).121: Yaṃ puraṃ Dhataraṭṭhassa ogāḷhaṃ Yamunaṃ nadiṃ
jotate sabbasovaṇṇaṃ girim āhacca Yāmunaṃ2. || Ja_XXII:867 ||
Ja_XXII.6(=543).122: Tattha te purisavyagghā sodariyā3 mama bhātaro,
yathā te tattha vakkhanti tathā4 hessasi brāhmaṇā 'ti. || Ja_XXII:868 ||
Ta. puran ti nagaraṃ, ogāḷhan ti anupaviṭṭhaṃ, girim -- ti Yamu-
nato avidūre ṭhitaṃ Himavantaṃ āhacca jotati, tattha te ti tasmiṃ nagare te
mama bhātaro vasanti, ta. nīte tayi5 yathā te vakkhanti tathā bhavissasi, sace
hi saccaṃ kathesi jīvitaṃ te atthi no ce tatth'; eva sīsaṃ chindissāmīti.
Iti naṃ vatvā gīvāyaṃ gahetvā khipanto akkosanto pari-
bhāsanto M-assa pāsādadvāraṃ agamāsi. Mahāsattassa
pariyesanakhaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ6.
Atha naṃ dovāriko hutvā nisinno Kāṇāriṭṭho tathā kila-
metvā āniyyamānaṃ disvā paṭimaggaṃ gantvā "Subhaga, mā
heṭhayi, brāhmaṇā nāma Mahābrahmuno puttā, sace hi Mahā-
brahmā jānissati ‘mama puttaṃ7 viheṭhayantīti'; kujjhitvā am-
hākaṃ sakalaṃ n-bhavanaṃ vināsessati, lokasmiṃ brāhmaṇā
nāma seṭṭhā mahānubhāvā, tvaṃ tesaṃ ānubhāvaṃ na jānāsi,
ahaṃ jānāmīti", Kāṇāriṭṭho kira atītānantare bhave yaññakāra-
brāhmaṇo8 ahosi, tasmā evaṃ ā., vatvā ca pana anubhūta-
pubbavasena yajanasīlo9 hutvā Subhagañ ca nāgaparisañ ca
āmantetvā "etha10, yaññakārakabrāhmaṇānaṃ vo guṇe vaṇ-
ṇessāmīti" vatvā yaññavaṇṇaṃ ārabhanto āha:
Ja_XXII.6(=543).123: Anittarā ittarasampayuttā
yaññā ca vedā11 ca subhoga loke,
tad aggarayhaṃ12 hi vinindamāno
jahāti vittañ ca satañ ca dhamman ti. || Ja_XXII:869 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck sassa pakkhanto corr. to tassa-, Cs saṃsaya pakkhanno.
2 Ck Bd ya-.
3 Cks sa-udar-, Bds sodriyā.
4 Cks kathā.
5 Bd netvā in the place of nīte tayi
6 m. p. n. wanting in Cks.
7 Cks -o.
8 Bds -kārako-.
9 Cks bhañjana-.
10 Bd adds bho.
11 Bd bhedā.
12 Bd aggā-.
[page 201]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 201
Ta. anittarā ti bhoga imasmiṃ loke yaññā ca vedā1 ca anittarā na
lāmakā mahānubhāvā, te ittarehi brāhmaṇehi sampayuttā, tasmā brāhmaṇāpi
anittarā va jātā, tad aggarayhan2 ti tasmā agārayhaṃ brāhmaṇaṃ vininda-
māno dhanañ ca paṇḍitadhammañ ca jahātīti, idaṃ kira so iminā Bhūridatte
mittadūbhikammaṃ katan ti vattuṃ mā labhatīti3 avoca.
Atha taṃ Kāṇāriṭṭho "Subhaga jānāsi pana ‘ayaṃ loko
kena vihito"'; ti pucchitvā5 "na jānāmīti" vutte "brāhmaṇānaṃ
pitāmahena Brahmunā" ti dassetuṃ itaraṃ g. ā.
Ja_XXII.6(=543).124: Ajjhenam ariyā paṭhaviṃ janindā
vessā kasiṃ pāricariyañ ca suddā
upāgu paccekaṃ yathā padesaṃ
katāhu ete Vasinā ti āhū ti. || Ja_XXII:870 ||
Ta. upāgū ti upagatā, Brahmā kira brāhmaṇādayo nimminitvā ariye6
tāva brāhmaṇe āha: tumhe ajjhenam eva upagacchatha, mā aññaṃ kiñci ka-
rittha, janinde7 ā.: tumhe paṭhaviṃ yeva vijinetha8, vesse ā.: tumhe kasiṃ
yeva upetha, sudde ā.: tumhe tiṇṇaṃ vaṇṇānaṃ pāricariyaṃ yeva upethā 'ti,
tato paṭṭhāya ariyā ajjhenaṃ janindā paṭhaviṃ vessā kasiṃ suddā pāricariyaṃ
upagatā ti vadati, paccekan -- ti upagacchantā ca pāṭiyekkaṃ attano kula-
padesānurūpena Brahmunā vuttaniyāmen'; eva upagatā, katāhu ete Vasinā ti
āhū ti evaṃ kira tena Vasinā Mahābrāhmaṇā katā9 ahesuṃ ti kathenti20
Evaṃ "mahāguṇā ete brāhmaṇā nāma, yo hi etesu cittaṃ
pasādetvā dānaṃ deti tassa aññattha paṭisandhi n'; atthi, deva-
lokam eva gacchatīti" vatvā āha:
Ja_XXII.6(=543).125: Dhātā11 Vidhātā12 Varuṇo Kuvero
Somo Yamo Candimā y'; āpi13 Suriyo
ete hi14 yaññaṃ puthuso yajitvā
ajjhāyakānaṃ atha sabbakāme. || Ja_XXII:871 ||
Ja_XXII.6(=543).126: Vikāsitā cāpasatāni pañca
yo Ajjuno balavā bhīmaseno
sahassabāhu asamo pathavyā
so pi tadā ādahi15 jātavedan ti. || Ja_XXII:872 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd bhedā.
2 Bd aggā-.
3 Bd -tūti.
4 Bd Cs subhoga.
5 Cks omit pu-.
6 Ck ācā-, Cs acā-.
7 Cks -do.
8 Bds -natha.
9 Cks kataṃ.
10 Bd -eti.
11 Cks dātā.
12 Cks vidātā.
13 Bds ca.
14 so Cks; Bd ete pi.
15 Ck adahi, Cs adahī.
[page 202]
202 XXII. Mahānipāta.
Ta. ete hīti1 ete hi2, Dhātā3 ti ādayo devarājāno, puthuso ti anekapa-
kāraṃ yaññaṃ yajitvā, atha sabbakāme ti atha ajjhāyakānaṃ brāhmaṇānaṃ
sabbakāme datvā etāni ṭhānāni pattā ti dasseti, vikāsitā ākaḍḍhitā, cāpa -- ti
na4 dhanupañcasatāni5 pañcacāpasatappamāṇaṃ pana mahādhanuṃ6, bhīma-
seno ti bhayānakaseno, sahassabāhū 'ti na tassa bāhūnaṃ sahassaṃ, pañ-
cannaṃ pana dhanuggahasatānaṃ bāhusahassena ākaḍḍhitabbassa dhanuno
ākaḍḍhanen'; eva evaṃ vutto7, ādahi8 jātavedan ti so pi rājā tasmiṃ kāle
brāhmaṇe sabbakāmehi santappetvā aggiṃ ādahi9 patiṭṭhahitvā10 paricari, ten'
eva kāraṇena devaloke nibbatto, tasmā brāhmaṇā nāma imasmiṃ loke jeṭṭhakā ti ā.
So uttarim pi brāhmaṇe yeva vaṇṇento gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).127: Yo brāhmaṇe bhojayi dīgharattaṃ
annena pānena yathānubhāvaṃ
pasannacitto anumodamāno
subhoga devaññataro ahosīti. || Ja_XXII:873 ||
Ta. yo ti yo so porāṇako Bārāṇasirājā ti dasseti, yathānubhāvan ti
yathābalaṃ, yad assa atthi taṃ sabbaṃ pariccajitvā bhojesi, devaññataro ti
so aññataro mahesakkhadevarājā ahosīti.
Evaṃ brāhmaṇā nāma aggadakkhiṇeyyā ti. Ath'; assa
aparam pi kāraṇaṃ āharitvā dassento gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).128: Mahāsanaṃ devam anomavaṇṇam11
yo sappinā asakkhi jetum12 Aggiṃ
so yaññatan taṃ varato yajitvā
dibbaṃ gatiṃ Mujalind'; ajjhagañchīti13. || Ja_XXII:874 ||
Ta. mahāsanan ti mahābhakkhaṃ, jetun12 ti santappetuṃ, yaññatan
ti yaññavidhānaṃ, varato ti varassa Aggidevassa yajitvā, Mujalindhajjha-
gañchīti13 Mujalindo13 adhigato, eko kira pubbe Bārāṇasiyaṃ Mujalindo13
nāma rājā brāhmaṇe pakkositvā saggamaggaṃ pucchi, atha naṃ te brāhmaṇānañ
ca brāhmaṇadevatāya ca sakkāraṃ karohīti vatvā kā nu brāhmaṇadevatā ti vutte
Aggidevo ti taṃ navasappinā santappehīti āhaṃsu, so tathā akāsi.
Tam atthaṃ pakāsento esa imaṃ gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).129: Mahānubhāvo vassasahassajīvī14
yo pabbaji dassaneyyo uḷāro
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ete pi.
2 Bd ete.
3 Cks dātā.
4 Cs omits na.
5 Bd adds pañcacāpasatāni.
6 Cks -nū.
7 Bd -am.
8 Cks adāhi.
9 Cks adahi.
10 so Cks; Bd patiṭhapetvā.
11 Cks -im.
12 Bd bhoje-.
13 Bds muñca-, cfr. supra 99|9.
14 read: va sahassa-?
[page 203]
6. Rhūridattajātaka. (543.) 203
hitvā apariyantarathaṃ1 sasenaṃ
rājā Dujīpo2 pi jagāma saggan ti. || Ja_XXII:875 ||
Ta. pabbajīti pañcavassasatāni r. kārento brāhmaṇānaṃ sakkāraṃ kāretvā
apariyantarathaṃ sasenaṃ3 hitvā pabbaji, Dujīpo pīti so cāpi Dujīpo3 nāma
rājā brāhmaṇe pūjetvā va saggaṃ gato ti vadati, Dujipo5 ti pi pāṭho.
Aparāni pi 'ssa udāharaṇāni dassento āha:
Ja_XXII.6(=543).130: Yo sāgarantaṃ Sāgaro vijitvā
yūpaṃ subhaṃ soṇṇamayaṃ uḷāraṃ
ussesi Vessānaram ādahāno
subhoga devaññataro ahosi. || Ja_XXII:876 ||
Ja_XXII.6(=543).131: Yassānubhāvena subhoga Gaṅgā
pavattatha6 dadhisannam7 samuddaṃ
sa lomapādo paricariya-m-aggiṃ
Aṅgo sahassakkhapur'; ajjhagañchīti. || Ja_XXII:877 ||
Ta. sāgarantan ti sāgarapariyantaṃ paṭhaviṃ, ussesīti brāhmaṇe
saggamaggaṃ pucchitvā suvaṇṇayūpaṃ ussāpehīti vutto8 pasughātatthāya ussā-
pesi, vessānaramādahāno ti vessānaraṃ aggiṃ ādahanto, vesānaran ti pi9
pāṭho, devaññataro ti Subhaga10 so hi rājā aggiṃ juhitvā11 aññataro mahe-
sakkhadevo ahosīti vadati, yassānu -- ti bho Subhaga10 Gaṅgā ca samuddo
ca kena kato ti jānāsīti na jānāmi kiṃ jānissasi tvaṃ, brāhmaṇe yeva pothetuṃ
jānāsi, atītasmiṃ hi Aṅgo nāma lomapādo Bārāṇasirājā brāhmaṇe saggamaggaṃ
pucchitvā tehi12 Himavantaṃ pavisitvā br-ānaṃ sakkāraṃ katvā aggiṃ paricarā
'ti vutto8 aparimāṇā gāviyo ca mahisiyo ca ādāya Hi-taṃ pavisitvā tathā akāsi,
brāhmaṇehi bhuttātirittaṃ khīradadhiṃ13 kiṃ kātabhan ti ca vutte chaḍḍethā
'ti āha, ta. thokassa khīrassa chaḍḍitaṭṭhāne kunnadiyo ahesuṃ, bahukassa
chaḍḍitaṭṭhāne Gaṅgā pavattatha14, taṃ pana khīraṃ yattha dadhi hutvā15
sannisinnaṃ ṭhitaṃ taṃ yeva samuddaṃ nāma jātaṃ, iti so evarūpaṃ sakkā-
raṃ katvā brāhmaṇehi vuttavidhānena aggiṃ paricariya sahassakkhassa puraṃ
ajjhagañchi.
Iti 'ssa idaṃ atītaṃ āharitvā i. g. āha:
Ja_XXII.6(=543).132: Mahiddhiko devavaro yasassī
senāpatī tidive Vāsavassa
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -raṭhaṃ.
2 Bd dūdipo, cfr. supra 99|9.
3 Bds -raṭhaṃ, Cks pariyantarathesanaṃ.
4 Bd dudipo.
5 so Ck for dudīpo, Cs dujīpo, Bd dutipo.
6 Bd -ti.
7 Cks -ā.
8 Bd -e.
9 Cks vessānaranto va vā.
10 Bd subhoga.
11 Cs jū-, Bd pūjetvā.
12 Cks te.
13 Cks khīraṃ.
14 Bds -tittha.
15 Cks omit hutvā.
[page 204]
204 XXII. Mahānipāta.
sa1 somayāgena malaṃ vihantvā
subhoga devaññataro ahosīti. || Ja_XXII:878 ||
Ta. somayāgena -- ti bho subhoga, yo idāni Sakkassa senāpati mahā-
yaso devaputto so pi pubbe Bārāṇasirājā va brāhmaṇe saggamaggaṃ pucchitvā
tehi somayāgena attano malaṃ pavāhetvā devalokaṃ gacchatīti vutto2 br-ānaṃ
mahantaṃ sakkāraṃ katvā tehi vuttavidhānena somayāgaṃ katvā tena attano
malaṃ vihantvā devaññataro jāto ti.
Imam atthaṃ pakāsento evam āha:
Ja_XXII.6(=543).133: Akāri yo3 lokam imaṃ parañ ca
Bhāgīrasiṃ Himavantañ ca Gijjhaṃ
yo iddhimā devavaro yasassī
so pi tadā ādahi jātavedaṃ. || Ja_XXII:879 ||
Ja_XXII.6(=543).134: Mālāgirī4 Himavā yo ca Gijjho
Sudassano Nisabho Kākaneru
ete ca aññe ca nagā mahantā
cityā katā yaññakarehi-m-āhū ti. || Ja_XXII:880 ||
Ta. so pi tadā -- ti bhātiya5 subhoga, yena Mahābrahmunā ayañ ca
loko paro ca loko Bhāgīrasīgaṅgā ca Himavanta-Gijjha-pabbatā ca katā so pi
yadā Brahmupapattito pubbe māṇavako ahosi tadā aggim eva ādahi, aggiṃ ju-
hitvā Mahābrahmā hutvā idaṃ sabbam akāsi, evaṃ mahiddhikā brāhmaṇā ti
dasseti, cityā katā ti pubbe kir'; eko Bārāṇasirājā br-ṇe s-maggaṃ pucchitvā
br-ānaṃ sakkāraṃ karohīti6 vutto tesaṃ mahādānaṃ paṭṭhapetvā mayhaṃ dāne
kiṃ n'; atthīti pucchitvā sabbaṃ ñeva atthi br-ānaṃ pana āsanāni na-ppahontīti.
vutte iṭṭhakāhi cināpetvā7 āsanāni kāresi, tadā cityāvayatapiṭṭhikā8 br-ānaṃ
ānubhāvena vaḍḍhitvā Mālāgiriādayo pabbatā jātā, evaṃ ete yaññakārehi brāh-
maṇehi katā ti kathentīti.
Atha naṃ punāha: "bhātika, jānāsi panāyaṃ samuddo
kena kāraṇena apeyyo loṇodako jāto" ti "na jānāmi Ariṭṭhā"
'ti, atha naṃ "tvaṃ brāhmaṇe yeva hiṃsituṃ jānāsi, suṇā-
hīti" vatvā gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).135: Ajjhāyakaṃ mantaguṇūpapannaṃ
tapassinaṃ yācayogo ti cāha9,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd yo.
2 Bd -e.
3 Bd akāsiyaṃ.
4 Cks -riṃ.
5 Bd -ikā.
6 Cks pūjehīti in the place of sakkāraṃ karohīti.
7 Cks vinā-.
8 so Cs; Ck vittyāvayanapiṭṭhika, Bd etā cityā katā ṭhapaniṭhakā.
9 Bd cāhu.
[page 205]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 205
tīre samuddass'; udakaṃ sajantaṃ
taṃ sāgar'; ajjhohari, ten'; apeyyo ti. || Ja_XXII:881 ||
Ta. yācayogo ti cāhā1 ti taṃ brāhmaṇaṃ yācayogo ti ca loko āha2,
udakaṃ -- ti so kir'; ekadivasaṃ pāpapavāhanakammaṃ karonto tīre ṭhatvā
samuddato udakaṃ gahetvā attano upari3 sajati abbhukkirati, atha naṃ evaṃ
karontaṃ vaḍḍhitvā4 sāgaro ajjhohari, taṃ kāraṇaṃ Mahābrahmā sutvā iminā
kira me putto hato5 ti samuddaṃ apeyyo loṇodako bhavatū 'ti abhisapi, tena
kāraṇen'; esa apeyyo.
"Evarūpā ete brāhmaṇā nāmā" 'ti vatvā puna pi āha:
Ja_XXII.6(=543).136: Āyāgavatthūni6 puthū pathavyā
saṃvijjanti brāhmaṇā Vāsavassa,
purimaṃ disaṃ pacchimaṃ dakkhiṇuttaraṃ
saṃvijjamānā janayanti vedan ti. || Ja_XXII:882 ||
Ta. Vāsavassā 'ti pubbe br-ānaṃ dānaṃ datvā Vāsavattaṃ pattassa
Vāsavassa7, āyāgavatthūnīti8 puññakkhettabhūtā aggadakkhiṇeyyā puthu-
brāhmaṇā saṃvijjanti, purimaṃ disan ti te idāni purimāsu catūsu disāsu
saṃvijjamānā tassa Vāsavassa mahantaṃ vedaṃ janayanti pītisomanassaṃ āvahanti.
Evaṃ Ariṭṭho cuddasahi gāthāhi brāhmaṇe ca yaññe ca
vede ca vaṇṇesi. Tassa taṃ kathaṃ sutvā M-assa gilānu-
paṭṭhānaṃ9 āgatā bahunāgā10 "bhūtam eva kathetīti" micchā-
gāhaṃ gaṇhanākārappattā jātā. M. gilānaseyyāya nipanno va
taṃ sabbaṃ assosi, nāgāpi 'ssa ārocesuṃ, tato Bo. cintesi:
"Ariṭṭho micchāmaggaṃ vaṇṇesi, vādam assa bhinditvā pari-
saṃ sammādiṭṭhikaṃ karissāmīti" so uṭṭhāya nahātvā11 sabbā-
laṃkārapatimaṇḍito dhammāsane nisīditvā sabbaṃ nāgaparisaṃ
sannipātetvā Ariṭṭhaṃ pakkosāpetvā "Ariṭṭha tvaṃ abhūtaṃ
vatvā12 vede ca yaññe ca brāhmaṇe ca vaṇṇesi, br-ānaṃ hi
vedavidhānena yaññayajanan nāma aniṭṭhasammataṃ13 na sag-
gāvahaṃ, tava vāde14 abhūtaṃ passā" 'ti yaññabhe davādan
nāma ārabhanto āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks vāhā, Bd cāhū.
2 Bd loke āhu.
3 Bd adds sīse.
4 Cks vadhi-.
5 Cks bhavo.
6 Cks ayāga-.
7 Bd sakkassa.
8 Ck āyāsa-, Cs ayāga-.
9 Bd -nathānaṃ.
10 Bd adds ayaṃ.
11 Bd nhatvā.
12 Bd katvā.
13 Bd anariya-.
14 Bd vādaṃ.
[page 206]
206 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.6(=543).137: Kalī1 hi dhīrānaṃ kaṭaṃ magānaṃ
bhavanti vedajjhagatān'; Ariṭṭha
marīcidhammaṃ asamekkhitattā,
māyāguṇā2 nātivahanti paññaṃ. || Ja_XXII:883 ||
Ja_XXII.6(=543).138: Vedā na tāṇāya bhavanti-r-assa3
mittadduno bhūnahuno4 narassa,
na tāyate pariciṇṇo ca5 aggi
dosantaraṃ maccaṃ anariyakammaṃ. || Ja_XXII:884 ||
Ja_XXII.6(=543).139: Sabbañ6 ca maccā sadhanā sabhogā
ādīpitaṃ dāru tiṇena missaṃ
dahan na tappe asamatthatejo7,
ko taṃ subhikkhaṃ dirasaññu8 kuriyā9. || Ja_XXII:885 ||
Ja_XXII.6(=543).140: Yathāpi khīraṃ viparināmadhammaṃ
dadhi bhavitvā navanītam pi hoti
evam pi aggi viparināmadhammo
tejo samorohatī yogayutto. || Ja_XXII:886 ||
Ja_XXII.6(=543).141: Na dissate aggi-m-anuppaviṭṭho
sukkhesu kaṭṭhesu navesu cāpi10,
nāmanthamāno11 araṇīnarena
nākammanā12 jāyati jātavedo. || Ja_XXII:887 ||
Ja_XXII.6(=543).142: Sace hi aggi antarato vaseyya
sukkhesu kaṭṭhesu navesu cāpi
sabbāni susseyyuṃ vanāni13 loke
sukkhāni kaṭṭhāni ca pajjaleyyuṃ. || Ja_XXII:888 ||
Ja_XXII.6(=543).143: Karoti ce dārutiṇena puññaṃ
bhojaṃ naro dhūmasikhiṃ patāpavaṃ14
aṅgārikā loṇakarā ca sūdā15
sarīradāhāpi16 kareyyuṃ puññaṃ. || Ja_XXII:889 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks kaliṃ.
2 Cks -ṇan.
3 Bd -tidassa.
4 Ck bhanahato, Cs bhūnahato.
5 Cks va.
6 Bd sappe.
7 Bd apatthatejo.
8 Cks -a.
9 Cks ki-, Bd kā-.
10 Ck vāpi.
11 Bd nāmaṭhamāno, Cks na ma-.
12 Bd -mmunā.
13 Bd navāni.
14 Ck -khī--vā, Cs -khi--vā, Bd -khi--vaṃ.
15 Ck sudhā, Cs Cd sudā.
16 Bd -ḍāhāpi.
[page 207]
6. Bhūridattajātaka. (543). 207
Ja_XXII.6(=543).144: Atha ce hi1 ete2 na karonti puññaṃ
ajjhenamaggiṃ idha tappayitvā
na koci lokasmiṃ karoti puññaṃ
bhojaṃ naro dhūmasikhiṃ patāpavaṃ3. || Ja_XXII:890 ||
Ja_XXII.6(=543).145: Kathaṃ hi lokāpacito samāno
amanuññagandhaṃ bahunnaṃ akantaṃ
yad eva maccā parivajjayanti4
tad appasatthaṃ dirasaññu5 bhuñje. || Ja_XXII:891 ||
Ja_XXII.6(=543).146: Sikhiṃ hi6 devesu vadanti h'; eke,
āpaṃ milakkhā7 pana devam āhu,
sabbe va ete vitathaṃ bhaṇanti,
aggī na devaññataro na cāpo8. || Ja_XXII:892 ||
Ja_XXII.6(=543).147: Nirindriyaṃ santaṃ9 asaññakāyaṃ
vessānaraṃ kammakaraṃ pajānaṃ
paricariya-m-aggiṃ sugatiṃ kathaṃ vaje10
pāpāni kammāni pakubbamāno. || Ja_XXII:893 ||
Ja_XXII.6(=543).148: Sabbābhibhū t'; āhu 'dha jīvikatthā
aggissa Brahmā paricāriko ti,
sabbānubhāvī ca vasī kimatthaṃ
animmito nimmitaṃ vandit'; assa. || Ja_XXII:894 ||
Ja_XXII.6(=543).149: Hassaṃ11 anijjhānakhamaṃ atacchaṃ
sakkārahetu pakiriṃsu12 pubbe,
te lābhasakkāre apātubhonte13
santhambhitā14 jantuhi santidhammaṃ. || Ja_XXII:895 ||
Ja_XXII.6(=543).150: Ajjhenam ariyā paṭhaviṃ janindā
vessā kasiṃ pāricariyañ ca suddā
upāgu paccekaṃ yathā padesaṃ,
katāhu ete Vasinā ti āhu. || Ja_XXII:896 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pi.
2 Cks eke.
3 Cks -khī--vā.
4 Bd -ccajayanti.
5 Cks -a.
6 Ck sakhī-, Cs sikhi-, Bd pi.
7 Bd -u.
8 Cks vāpo.
9 Bd baddhaṃ.
10 Bd vajje.
11 Bd sāyaṃ.
12 Bd parikariṃsu.
13 Bds -bhūte, Cks -bhonto.
14 Cs sanna-, Bd sannābhitā.
[page 208]
208 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.6(=543).151: Etañ ca saccaṃ vacanaṃ bhaveyya
yathā idaṃ bhāsitaṃ brāhmaṇehi
nākhattiyo jātu labhetha rajjaṃ
nābrāhmaṇo mantapadāni sikkhe
nāññatra vessehi kasiṃ kareyya
suddo na muñce1 parapessitāya2. || Ja_XXII:897 ||
Ja_XXII.6(=543).152: Yasmā ca etaṃ vacanaṃ abhūtaṃ
musā c'; ime odariyā bhaṇanti
tad appapaññā abhisaddahanti
passanti taṃ paṇḍitā attanā va3. || Ja_XXII:898 ||
Ja_XXII.6(=543).153: Khattā na4 vessā na baliṃ haranti,
ādāya satthāni caranti brāhmaṇā,
tan tādisaṃ saṃkhubhitaṃ vibhinnaṃ
kasmā Brahmā n'; ujjukaroti lokaṃ. || Ja_XXII:899 ||
Ja_XXII.6(=543).154: Sace hi so issaro sabbaloke
Brahmā bahūbhūtapatī pajānaṃ
kiṃ sabbaloke5 vidahī alakkhiṃ
kiṃ sabbalokaṃ na sukhiṃ6 akāsi. || Ja_XXII:900 ||
Ja_XXII.6(=543).155: Sace hi so issaro sabbaloke
Brahmā bahūbhūtapatī pajānaṃ
māyāmusāvajjamadena cāpi
lokaṃ adhammena kimatth'; akāsi7. || Ja_XXII:901 ||
Ja_XXII.6(=543).156: Sace hi so issaro sabbaloke
Brahmā bahūbhūtapatī pajānaṃ
adhammiyo8 bhūtapatī Ariṭṭha
dhamme satī yo vidahī adhammaṃ. || Ja_XXII:902 ||
Ja_XXII.6(=543).157: Kīṭā paṭaṅgā uragā ca bhekā9
hantvā kimiṃ sujjhati makkhikā ca,
ete hi10 dhammā anariyarūpā
Kambojakānaṃ vitathā bahunnan ti. || Ja_XXII:903 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mucce.
2 Bd -pesanāya.
3 Cks ca.
4 Bd khatyāhi.
5 Bd -kaṃ.
6 Cks -i, Bd -i.
7 Cs kimattvakāri, Ck kimannukāri.
8 Bd -ko.
9 Cks hekā, Bd bhiṅgā.
10 Bd pi.
[page 209]
6. Bhūridattajātaka. (543) 209
Ta. vedajjhagatānariṭṭhā 'ti Ariṭṭha idāni vedādhigamāni1 nāma dhīrā-
naṃ parājayasaṃkhāto kaliggaho2 magānaṃ bālānaṃ jayasaṃkhāto kaṭaggāho3,
marīcidhamman ti idaṃ hi vedattayaṃ marīcidhammaṃ, tayidaṃ4 asamekkhi-
tattā yuttāyuttaṃ ajānantā bālā udakasaññāya migā marīci viya bhūtasaññāya
anavajjasaññāya attano vināsaṃ5 upagacchanti, nātivah -- ti evarūpā pana
māyākoṭṭhāsā6 paññaṃ ñāṇasampannaṃ purisaṃ nātivahanti na vañcenti, bha-
vantirassā7 'ti rakāro8 vyañjanasandhimattaṃ, assa bhūnahuno ti9 vaḍḍhi-
ghātakassa mittadduno narassa vedā10 tāṇatthāya na bhavanti, patiṭṭhā hotuṃ11 na
sakkontīti a, pariciṇṇo ca12 aggīti aggi ca12 pariciṇṇo tividhena duccarita-
dosena sadosacittaṃ pāpakammaṃ purisaṃ na tāyati na rakkhati, sabbañ ca
maccā ti sace pi hi yattakaṃ14 loke dāru atthi taṃ sabbaṃ15 sadhanā sa-
bhogā attano dhanena ca bhogehi ca saddhiṃ tiṇena missaṃ katvā ādīpeyyuṃ
evaṃgatā16 sabbam pi tan tehi ādīpitaṃ dahanto ayaṃ asamattatejo17 asa-
disatejo tāva aggi na tappe, evaṃ atappanīyaṃ bhātika dirasaññu18 dvīhi
jivhāhi rasajānanasamattha ko taṃ sappiādīhi subhikkhaṃ19 suhitaṃ kuriyā20
sakkuṇeyya kātuṃ, evaṃ atittaṃ pana taṃ mahagghaṃ santappetvā ko nāma
d-lokaṃ gamissati, passa etañ21 ca te dukkathitan ti, yogayutto ti araṇima-
thanayogena yutto hutvā taṃ paccayaṃ labhitvā va samārohati nibbattati aggi22, evaṃ
paravāyamena uppajjamānaṃ acetanaṃ taṃ23 tvaṃ devo ti vadasi, idam pi abhūtam
eva kathesīti, aggimanuppaviṭṭho ti aggim anuppaviṭṭho, nāmattha-
māno24 ti nāpi araṇinarena araṇihatthena narena amanthiyamāno25 nibbattati
nāma, kammenā ti na jātavedatthikassa purisassa kiriyaṃ vinā attano dhamma-
tāya yeva jāyati, susseyyun ti antoagginā sosiyamānāni sukkheyyuṃ allān'; eva
na siyuṃ, bhojan ti bhojanto, dhūmasikhiṃ patāpavan26 ti dhūmasikhāya
yuttaṃ patāpavantaṃ, aṅgārikā ti aṅgārakammakarā, loṇakarā ti loṇodakaḥ
pacitvā loṇakārakā, sūdā ti bhattakārakā, sarīradāhā ti matasarīrajjhāpakā,
puññan ti ete pi sabbe puññam eva kareyyuṃ, ajjhenamaggin ti ajjhena-
aggiṃ27 mantajjhāyakā brāhmanāpi hontu28, kocīti koci naro dhūmasikhī-
patāpavantaṃ aggiṃ bhojento tappayityāpi puññaṃ na karoti nāma, lokāpa-
cito29 samāno ti tava vādo lokassa apacito pūjito samāno, yadevā 'ti yaṃ
ahikuṇapādiṃ paṭikkūlajegucchaṃ maccā dūrato parivajjenti30 tadappasathan
ti taṃ appasatthaṃ samma dirasaññu31 kathaṃ kena kāraṇena paribhuñjeyya,
devesū 'ti eke manussā sikhiṃ devesu aññataraṃ devan ti32 vandanti, mi-
lakkhā33 panā 'ti aññāṇā pana milakkhā33 udakaṃ devo ti32 vadanti,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -manāni.
2 Bd adds hoti.
3 Cks kā-.
4 Bd bodhayituṃ.
5 Cks omit a. v.
6 Cks ma-.
7 Bd -dassā.
8 Bd da-.
9 Cks omit bh. ti.
10 Bds bhedā.
11 Bd patiṭhātuṃ.
12 Cks va.
13 Cks vā.
14 Bd -kā.
15 Bd te sabbe.
16 so Cks for -taṃ? Bd omits gatā.
17 Ck asmantitejo.
18 Cks -ñña, Bd dvārasaññu.
19 Cks add vā taṃ.
20 Bd kareyyako.
21 Cks yāva.
22 Cks omit aggi.
23 Cks omit taṃ.
24 Bd nāpaṭha-, Cks na ma-.
25 Cks amatthi-? Bd apaṭhaya-.
26 Ck -ī--vā, Cs -i--vā, Bd -i--van.
27 Cks -nāaggiṃ.
28 Bd omits hontu.
29 Cks loko-.
30 Bd -ccajenti.
31 Cks -a, Bd -dvirasaññu.
32 Cks omit ti.
33 Bd -u.
[page 210]
210 XXII. Mahānipāta.
asaññakāyan1 ti anindriyabaddhaṃ acittakāyañ2 ca samānam3 etaṃ4 aceta-
naṃ pajānaṃ pacanādikammakaraṃ vessānaraṃ aggiṃ paricaritvā pāpāni kam-
māni karonto loko kathaṃ sugatiṃ gamissati, idan te ativiya dukkathitaṃ,
sabbābhibhūtāhu dha jīvikatthā ti ime brāhmaṇā attano jīvikatthaṃ
Mahābrahmā sabbābhibhū ti āhaṃsu, sabbo loko ten'; eva nimmito ti vadanti,
puna aggissa Brahmā paricārako ti pi vadanti, so pi kira aggiṃ juhat'; eva,
sabbānubhāvī ca vasīti so pana yadi sabbānubhāvī ca vasī ca atha kimat-
thaṃ sayaṃ5 animmito hutvā attanā va nimmitaṃ vanditā6 bhaveyya, idam pi
te dukkathitam eva, hassan7 ti Ariṭṭha brāhmaṇānaṃ vacanan nāma hasi-
tabbayuttakaṃ, paṇḍitānaṃ nijjhānaṃ na khamati8, pakariṃsū9 'ti ime
brāhmaṇā evarūpaṃ musāvādaṃ attano lābhasakkārahetu pubbe patthariṃsu10,
sandambhitā11 -- ti te ettakena12 lābhasakkāre apātubhūte13 jantuhi saddhiṃ
yojetvā pāṇavadhapaṭisaṃyuttaṃ attano laddhiṃ dhammasaṃkhātaṃ santi-
dhammaṃ14 sandambhitā15 yaññasuttakaṃ nāma gandhayiṃsū16 'ti a., etañca
saccan ti yad etaṃ tayā ajjhenamariyā ti ādi vuttaṃ etañ ca saccaṃ bha-
veyya, nākhattiyo ti evaṃ sante akhattiyo r. nāma na labheyya abrāhmaṇāpi
mantapadāni na sikkheyyuṃ, musā cime ti musā ca ime, odariyā ti udara-
nissitajīvikā udarapūrahetu17 vā, tadappapaññā ti taṃ tesaṃ vacanaṃ appa-
paññā, attanā vā 'ti paṇḍitā pana tesaṃ vacanaṃ sadosan ti attanā va pas-
santi, taṃ tādisan ti taṃ tathārūpaṃ saṃkhubhitvā Brahmuṇā ṭhapitamari-
yādaṃ18 bhinditvā ṭhitaṃ saṃkhubhitaṃ bhinnaṃ lokaṃ so tava Brahmā kasmā
ujuṃ na karoti, alakkhin ti kiṃkāraṇā sabbaloke dukkhaṃ vidahi19, kin ti
kiṃ na ekantasukhim eva sabbalokam akāsi, lokavināsako coro maññe tava
Brahmā ti, māyā ti māyāya, adhammena kinnu kārīti20 iminā māyādinā
adhammena kiṃkāraṇā lokaṃ anvākiriyaṃ21 yojayatīti22 a., Ariṭṭhā 'ti A.
tava bhūtapati adhammiko yo dasavidhe kusaladhamme sati dhammam eva avi-
dahitvā adhammaṃ vidahi, kīṭā ti ādi23 upayogatthe paccattaṃ24, ete kīṭādayo
pāṇe hantvā macco sujjhatīti etesam pi Kambojaraṭṭhavāsīnaṃ bahunnaṃ
anariyānaṃ dhammā, te pana vitathā adhammā va dhammā ti vuttā, tehi pi25
tava Brahmunā va nimmitehi bhavitabbaṃ.
Idāni tesaṃ26 vitathābhāvaṃ dassento āha:
Ja_XXII.6(=543).158: Sace hi so sujjhati yo hanāti
hato pi so saggam upeti ṭhānaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -tāyan.
2 Bd avitta-.
3 Bd kammakaraṃ pajānanti in the place of ca samānaṃ.
4 Bd evaṃ.
5 Bd adds parehi.
6 Bd nimmitassa aggissa vandako.
7 Bd hasan.
8 Bd na nijjhānakkhamaṃ.
9 Bd parik-.
10 Bd bandhayiṃsu.
11 Bd sandhābhitā--suttadhamman.
12 Bd -ke.
13 Bd -bhonte.
14 Bd sutta-.
15 Bd sandhāpitā.
16 so all three MSS. for ganth-.
17 Bd -pūraṇa-.
18 Cks -dā.
19 all three MSS. -hiṃsu.
20 so Ck; Cs kinnukākārī ti, Bd kimatthaṃ makāriti.
21 Bd anattakārisaṃ?
22 Bd yocesīti.
23 Bd ādīsu.
24 Bd paccattavacanaṃ.
25 Cks te pi, Bd te pi hi.
26 Cks omit tesaṃ.
[page 211]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 211
bhovādi bhovādina1 mārayeyyuṃ
ye cāpi tesaṃ abhisaddaheyyuṃ. || Ja_XXII:904 ||
Ja_XXII.6(=543).159: N'; evā2 migā na-ppasu no pi gāvo
āyācanti attavadhāya keci
vipphandamānā3 idha jīvikatthā,
yaññesu pāṇe pasum āharanti. || Ja_XXII:905 ||
Ja_XXII.6(=543).160: Yūpassa ne pasubandhe ca bālā
cittehi vaṇṇehi mukhan nayanti:
ayan te yūpo4 kāmaduho parattha
bhavissati sassato samparāye5. || Ja_XXII:906 ||
Ja_XXII.6(=543).161: Sace ca yūpe maṇisaṃkhamuttaṃ
dhaññaṃ dhanaṃ rajataṃ6 jātarūpaṃ
sukkhesu kaṭṭhesu navesu cāpi
sace duhe7 tidive sabbakāme
tevijjasaṃghā ca puthū yajeyyuṃ
na brāhmaṇaṃ kañci taṃ yājayeyyuṃ8. || Ja_XXII:907 ||
Ja_XXII.6(=543).162: Kuto ca yūpe maṇisaṃkhamuttaṃ
dhaññaṃ dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ
sukkhesu kaṭṭhesu navesu cāpi,
kuto duhe7 tidive sabbakāme. || Ja_XXII:908 ||
Ja_XXII.6(=543).163: Saṭhā ca luddā upaladdhabālā9
cittehi vaṇṇehi mukhan nayanti:
ādāya aggiṃ mama dehi vittaṃ10
tato sukhī hohisi11 sabbakāme. || Ja_XXII:909 ||
Ja_XXII.6(=543).164: Tam aggihuttaṃ saraṇaṃ pavissa
{cittehi} vaṇṇehi mukhan nayanti,
oropayitvā kesamassuṃ nakhañ ca
vedehi vittaṃ10 atigāḷayanti. || Ja_XXII:910 ||
Ja_XXII.6(=543).165: Kākā ulūkaṃ12 va raho labhitvā
ekaṃ samānaṃ bahukā samecca13
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 Bd neva, Cs tavā.
3 so Bd, Cks -ṇo.
4 read yūpo ayaṃ, omitting te?
5 Cks -yaṃ.
6 Bd ratanaṃ.
7 Cks ju-.
8 Cks yācayeyyyuṃ, Bd nā brahmaṇaṃ kiñci na jayeyyuṃ.
9 Bd ca paluddhā-.
10 Cks ci-, Bs vu-.
11 Cs hobhisi, Bd hohipi.
12 Cks -kā, Bd -ka.
13 Bd samajja.
[page 212]
212 XXII. Mahānipāta.
annāni bhutvā1 kuhakā kuhitvā
muṇḍaṃ katvā2 yaññapath'; ossajanti3. || Ja_XXII:911 ||
Ja_XXII.6(=543).166: Evaṃ hi so vañcito brāhmaṇehi
eko samāno, bahukā4 samecca
te yogayogena vilumpamānā5
diṭṭhaṃ adiṭṭhena dhanaṃ haranti. || Ja_XXII:912 ||
Ja_XXII.6(=543).167: Akāsiyā rājuhi vānusiṭṭhā6
tad assa ādāya dhanaṃ haranti,
te tādisā corasamā asantā7
vajjhā na haññanti Ariṭṭha loke. || Ja_XXII:913 ||
Ja_XXII.6(=543).168: Indassa bāhā-r-asi dakkhiṇā ti
yaññesu chindanti palāsayaṭṭhiṃ,
taṃ ce pi8 saccaṃ Maghavā chinnabāhu9
ken'; assa Indo asure jināti. || Ja_XXII:914 ||
Ja_XXII.6(=543).169: Tañ c'; eva tucchaṃ, Maghavā samaṅgī
hantā10 avajjho paramo sa11 devo,
mantā ime brāhmaṇā tuccharūpā
sandiṭṭhiyā12 vañcanā esa loke. || Ja_XXII:915 ||
Ja_XXII.6(=543).170: Mālāgiri Himavā yo ca Gijjho (= p. 204,13)
Sudassano Nisabho Kākaneru
ete ca aññe ca nagā mahantā
cityā katā13 yaññakarehi-m-āhu. || Ja_XXII:916 ||
Ja_XXII.6(=543).171: Yathappakārāni hi iṭṭhakāni
cityā katā yaññakarehi-m-āhu
na pabbatā honti tathappakārā
aññādisā acalā tiṭṭhaselā14. || Ja_XXII:917 ||
Ja_XXII.6(=543).172: Na iṭṭhakā honti silā cirena pi15,
na tattha sañjāyati ayo na lohaṃ,
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks bho-.
2 Bd karitvā.
3 Bd oyayanti.
4 Cks bahuhi.
5 Cks -naṃ, Bd viluppamānaṃ.
6 Cks cānu-.
7 Cks -to.
8 Bd tañcapi, Cks ve hi.
9 so all three MSS. for abāhu?
10 Cks hattā, Bd hantvā.
11 Bd su.
12 Bd -kā.
13 Bd tathā.
14 Bd tittha, Cks diṭṭha.
15 Bd omits pi.
[page 213]
6. Bhūridattajātaka. (543) 213
yaññañ ca etaṃ parivaṇṇayantā1
cityā katā yaññakarehi-m-āhu. || Ja_XXII:918 ||
Ja_XXII.6(=543).173: Ajjhāyakaṃ mantaguṇūpapannaṃ
tapassinaṃ yācayogo ti-m-āhu,
tīre samuddass'; udakaṃ sajantaṃ2
taṃ sāgar'; ajjhohari ten'; apeyyo. || Ja_XXII:919 ||
Ja_XXII.6(=543).174: Parosahassam pi samantavede
mantūpapanne nadiyo vahanti,
na tena vyāpannarasūdakā naṃ3,
kasmā samuddo atulo apeyyo. || Ja_XXII:920 ||
Ja_XXII.6(=543).175: Ye keci kūpā idha jīvaloke
loṇūdakā kūpakhaṇehi khātā
na brāhmaṇajjhoharanena4 tesu
āpo apeyyo dirasaññu-r-āhu5. || Ja_XXII:921 ||
Ja_XXII.6(=543).176: Pure puratthā kā kassa bhariyā,
mano manussam ajanesi6 pubbe,
tenāpi dhammena na koci hīno,
evam pi vossaggavibhaṅgam āhu. || Ja_XXII:922 ||
Ja_XXII.6(=543).177: Caṇḍālaputto pi adhicca7 vede
bhāseyya mante kusalo mutīmā,
na tassa muddhāpi8 phaleyya sattadhā,
mantā ime attavadhāya kattā9. || Ja_XXII:923 ||
Ja_XXII.6(=543).178: Vācā katā giddhikatā10 gahītā
dummocayā kavyāpathānupannā,
bālāna cittaṃ visame niviṭṭhaṃ
tad appapaññā abhisaddahanti. || Ja_XXII:924 ||
Ja_XXII.6(=543).179: Sīhassa vyagghassa ca dīpino ca
na vijjatī porisiyaṃ balena,
manussabhāvo ca11 gavaṃ va12 pekkho
jāti hi tesaṃ asamā samānā13. || Ja_XXII:925 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ti.
2 Ck sachattaṃ.
3 so Cks; Bd -ni.
4 Cs Bd brah-.
5 Bd -ññumāhu.
6 Cks -hi.
7 Cks ādicca.
8 Bd -vi.
9 Bd katā.
10 Bd -gatā.
11 Ck va.
12 Cs ca.
13 so Bd; Cks -naṃ.
[page 214]
214 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.6(=543).180: Sace ca rājā paṭhaviṃ vijitvā
sajīvavā assavo1 pārisajjo
sayam eva so sattusaṃghaṃ vijeyya
tassa pajā niccasukhā bhaveyya. || Ja_XXII:926 ||
Ja_XXII.6(=543).181: Khattiyamantā ca tayo ca vedā
atthena ete samakā bhavanti,
tesañ ca atthaṃ avinicchinitvā
na bujjhatī oghapathaṃ va channaṃ2. || Ja_XXII:927 ||
Ja_XXII.6(=543).182: Khattiyamantā ca tayo ca vedā
atthena ete samakā bhavanti,
lābho alābho ayaso yaso ca
sabbe te sabbesaṃ catunna dhammā. || Ja_XXII:928 ||
Ja_XXII.6(=543).183: Yathāpi ibbhā dhanadhaññahetu
kammāni kārenti puthū pathavyā
tevijjasaṃghāpi3 tath'; eva ajja
kammāni kārenti puthū pathavyā. || Ja_XXII:929 ||
Ja_XXII.6(=543).184: Ibbhā hi ete samakā bhavanti,
niccossukā4 kāmaguṇesu yuttā
kammāni kārenti puthū pathavyā,
tad appapaññā dirasaññu ārā5 ti. || Ja_XXII:930 ||
Ta. bhovādīti brāhmaṇā, bhovādina6 mārayeyyun ti brāhmaṇam eva7
māreyyuṃ, ye cāpīti ye cāpi brāhmaṇānaṃ taṃ vacanaṃ saddaheyyuṃ te
attano upaṭṭhāke yeva ca brāhmaṇe ca māreyyuṃ, brāhmaṇā pana brāhmaṇe ca
upaṭṭhāke ca amāretvā nānappakāre tiracchāne yeva mārenti, iti tesaṃ vacanaṃ
micchā, kecīti yañ ca8 no māretha mayaṃ saggaṃ gamissāmā 'ti āgacchantā
keci n'; atthi, pāṇe pasumāharantīti3 migādayo pāṇe ca pasuñ ca10 vip-
phandamānaṃ jīvikatthāya11 mārenti, mukhan -- ti etesu yūpassa12 pasuban-
dhesu13 imasmiṃ te yūpe sabbaṃ14 maṇisaṃkhamuttaṃ15 dhaññadhanarajatajā-
tarūpaṃ sannihitaṃ16, ayan te yūpo parattha kāmaduho bhavissati sassata-
bhāvaṃ āvahissatīti citrehi kāraṇehi mukhaṃ pasārenti17, tan taṃ vatvā micchā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -vā.
2 Ck janaṃ.
3 Bd -saṅkhāpi.
4 Bd niccussuṇṇā
5 Ck -ña rāte, Cs -ña rāne, Bd dvirasaññū ārakā.
6 so Cs Bd; Ck dīna.
7 Ck -ṇomeva, Cs -ṇaceva, Bd -ṇamevana.
8 so Ck; Cs ya ca, Bd yaññena.
9 Bd -ārabhantīti.
10 Cks pasunti.
11 Cks -tatthāya.
12 Bd yupussanesu.
13 Bd -dhe ca.
14 Cks -ā.
15 Cks -yuttā.
16 Cks -rūpa, Bds dhaññaṃ dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ--.
17 Bd -denti.
[page 215]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 215
gāhaṃ gahentīti a., sace cā 'ti sace ca yūpe vā sesakaṭṭhesu vā etaṃ maṇiādi
bhaveyya tidive vā sabbakāmaduhaṃ assa tevijjagaṇā ca1 puthū hutvā yaññaṃ
yajeyyuṃ bahudhanatāya c'; eva saggakāmatāya ca aññaṃ brāhmaṇaṃ na yā-
jeyyuṃ yasmā pana attano va dhanaṃ paccāsiṃsantā aññam pi yājenti tasmā
abhūtavādino ti veditabbā, kuto cā 'ti etasmiñ ca yūpe vā sesakaṭṭhesu vā
kuto etaṃ maṇiṃ ādiṃ katvā avijjamānam eva kuto tidive sabbakāme duhissati
sabbathāpi abhūtam eva tesaṃ vacanaṃ, saṭhā ca luddā ca upaladdha-
bālā2 ti Ariṭṭha ime brāhmaṇā nāma kerāṭikā c'; eva nikkaruṇā ca3 te bālā lokaṃ
palobhetvā upalāpetvā4 vicitrehi kāraṇehi mukhaṃ pasārenti5, sabbakāme ti
aggiṃ ādāya tañ6 ca duha7 amhākañ ca vittaṃ dehi tato sabbakāme labhitvā sukhī
hohisi8, tamaggihuttaṃ -- ti taṃ rājānaṃ rājamahāmattaṃ vā ādāya aggi-
huttaṭṭhānaṃ gehaṃ pavisitvā, oropayitvā ti vicitrāni kāraṇāni vadantā kesa-
massuṃ c'; assa nakhañ9 ca oropayitvā, atigāḷayantīti vuttatāya tayo vede
nissāya idaṃ dātabbaṃ idaṃ kātabban ti vadantā vedehi tassa santakaṃ dhanaṃ
atigālayanti vināsenti viddhaṃsenti, annāni bhutvā -- ti te kuhakā nānappa-
kāraṃ kuhakakammaṃ katvā yaññaṃ10 vaṇṇetvā vañcetvā tassa santakaṃ nā-
naggarasabhojanaṃ bhuñjitvā atha naṃ muṇḍaṃ katvā yaññapathe ossajanti
taṃ11 gahetvā bahi yaññavāṭaṃ gacchantīti a., yogayogenā 'ti brāhmaṇā
ekaṃ12 bahukā13 samecca14 tena tena yogena tāya tāya yuttiyā vilumpamānā15
diṭṭhaṃ paccakkhan tassa dhanaṃ adiṭṭhena devalokena adiṭṭhaṃ devalokaṃ
vaṇṇetvā amaraṭṭhānaṃ16 katvā haranti, akāsiyā rājūhi vānusiṭṭhā ti
idañ ca idañ ca baliṃ gaṇhathā 'ti rājūhi anusiṭṭhā akāsiyasaṃkhātā17 rāja-
purisā viya, tadassā 'ti tam assa dhanam ādāya haranti, corasamā ti abhūta-
baligāhakā sandhicchedacorasadisā, vajjhā ti vadhārahā evarūpā pāpadhammā
idāni loke na haññanti, bāhārasīti bāhāsi18, i. v. h.: idam pi Ariṭṭha brāh-
maṇānam pi musāvādaṃ passa te19 kira yaññesu mahatiṃ palāsayaṭṭhiṃ Indassa
bāhāsi18 dakkhiṇā ti vatvā chindanti, tav'; etesaṃ vacanaṃ saccaṃ atha chinna-
bāhu samāno ken'; assa bāhubalena Indo asure jināti, samaṅgīti bāhusamaṅgī
achinnabāhu arogo yeva20, paramo ti uttamo puññiddhisamannāgato aññesaṃ
avajjho, brāhmaṇā ti brāhmaṇānaṃ21, tuccharūpā ti tucchasabhāvā22 nip-
phalā, vañcanā ti ye te brāhmaṇānaṃ mantā23 nāma esā24 loke sandiṭṭhikā
vañcanā, yathāpakārānīti yādisāni iṭṭhakāni gahetvā yaññakarehi cityā katā25
ti vadanti, tiṭṭhaselā ti pabbatā hi acalā tiṭṭhā26 upacitā ekaghanā silāmayā
va27 iṭṭhakāni calāni na ca ekaghanāni na silāmayāni, parivaṇṇayantā28 ti
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd va.
2 Bd paluddhā ca bālā.
3 Bd ceva lohā ca.
4 Bd omits upa-.
5 Bd -dhenti.
6 Bd tvañ.
7 Ck duhaṃ, Bd juha.
8 Cks hosīti, Bd adds sabbakāmehi, sabbakāmehi palobhetvā pahadenti.
9 Cks nakhe.
10 Bd samajja samāgantvā paraṃ in the place of yaññaṃ.
11 Cks omit taṃ.
12 Bd adds dāyakaṃ.
13 Cks bahuṃ.
14 Bd samajja.
15 Bd viluppa-.
16 Bd arahaṇa-, Bs āharaṇa-.
17 Cks -khatā.
18 Bd bāhā asi.
19 Cks to, Bs -tehi.
20 Bd adds hantvā ti asūrānaṃ hantvā.
21 Bd brahmānānāma.
22 Cks -sabhāgā.
23 Bd bedā.
24 Cks esa.
25 Ck cittaṃkatā, Cs cittakatā.
26 Bd tiṭhānaṃ, Cks diṭṭhā.
27 Bd ca.
28 Bd -ti.
[page 216]
216 XXII. Mahānipāta.
evaṃ yaññaṃ vaṇṇentā1 brāhmaṇā2, samantavede ti paripuṇṇavede brāh-
maṇe3, vahantīti sotesu pi āvaṭṭesu patite vahanti, nimujjāpetvā jīvitakkha-
yaṃ pāpenti, na tena -- kānan4 ti ettha eko nakāro pucchanattho5 hoti, nanu
tena vyāpannarasūdakā nadiyo6 ti hi nam pucchanto evam āha, kasmā ti kena
kāraṇena tāva mahāsamuddo va apeyyo kato, kiṃ Mahābrahmā nadīsu udakaṃ
apeyyaṃ kattuṃ na sakkoti samudde yeva sakkotīti, dirasaññurāhū7 'ti dira-
saññu8 ahu jāto ti a., pure puratthā ti ito pure sabbapuratthā sabbapaṭhama-
kappikakāle, kā kassa bhariyā ti kā kassa bhariyā nāma, tādā hi itthiliṅgam
eva n'; atthi, pacchā methunadhammavasena mātāpitaro nāma jātā, mano ma-
nussan ti tadā hi mano yeva manussaṃ ajanesi9, manomayā sattā nibbattiṃsū
'ti a., tenāpi dhammenā 'ti tena pi kāraṇena tena sabhāvena na koci jātiyā10
hīno nāma, na hi tadā khattiyādibhedo atthi, tasmā yaṃ brāhmaṇā vadanti
brāhmaṇā va jātiyā seṭṭhā itare hīnā ti taṃ micchā, evampīti evaṃ vattamāne
loke porāṇakavattaṃ jahitvā pacchā attanā pakkhanditvā11 katānaṃ vasena
khattiyādayo cattāro koṭṭhāsā jātā, evaṃ vossaggavibhaṅgam āhu, attanā va
katehi kammavossaggehi12 tesaṃ sattānaṃ ekacce khattiyā jātā ekacce brāh-
maṇādayo ti imaṃ vibhaṅgaṃ kathenti, tasmā brāhmaṇā va seṭṭhā ti vacanaṃ
micchā, sattadhā ti yadi Mahābrahmunā brāhmaṇānaṃ ñeva tayo vedā dinnā
na aññesaṃ caṇḍālassa mante bhāsantassa muddhā sattadhā phaleyya na ca
phalati, tasmā imehi brāhmaṇehi attavadhāya mantā13 katā, attano yeva tesaṃ
musāvādāditaṃ14 pakāsentā guṇavadhaṃ15 karonti, vācā katā ti ete mantā
nāma musāvādena cintetvā katā, giddhikatā gahitā ti lābhagiddhikatāya
brāhmaṇehi gahitā, dummocayā ti macchena gilitabaliso viya dummocayā,
kavyāpathānupannā ti kavyakārabrāhmaṇānaṃ vacanapatham anupannā16
anugatā, tehi yathā icchanti tathā musā vatvā baddhā, bālānan ti tesaṃ hi
bālānaṃ cittaṃ visame niviṭṭhaṃ taṃ aññe appapaññā saddahanti, porisiyaṃ-
balenā 'ti porisiyasaṃkhātena balena, i. v. h: yaṃ etesaṃ sīhādīnaṃ purisa-
thāmasaṃkhātaṃ porisiyaṃ17 balaṃ tena porisiyabalena samannāgatā brāhmaṇā
nāma n'; atthi, sabbe18 imehi tiracchānehi pi hīnā yeva, manussabhāvo ca
gavaṃ va pekkho ti api ca yo19 etesaṃ manussabhāvo so gunnaṃ viya
pekkhitabbo, kiṃkāraṇā: jātī hi tesaṃ asamā samānaṃ20, tesaṃ hi brāhmaṇānaṃ
duppaññatāya gohi saddhiṃ samānajāti yeva asamā21, aññam eva hi gunnaṃ
saṇṭhānaṃ aññaṃ etesan ti etena brāhmaṇe tiracchānesu sīhādisame pi22 akatvā
gorūpasame karoti, sace ca rājā ti Ariṭṭha yadi Mahābrahmunā dinnabhāvena
khattiyo va paṭhaviṃ vijetvā, sajīvavā ti23 sahajīvīhi amaccehi samannāgato,
assavo pārisajjo ti23 attano ovādakaraparisāvacaro siyā ath'; assa parisāya24
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -etvā.
2 Bd adds va brahmaṇe parivaṇṇayanti.
3 Ck -ṇā.
4 Bds -kāni.
5 Ck samuccanatthe, Cs samucchahacceyatthe.
6 Bd adds honti.
7 Cks -saññaraho, Bd dvirasaññumāhu.
8 Cks -sañña, Bd dvirasaññukammā.
9 Cks ajā-.
10 Cks add na.
11 Bd samanitvā.
12 Bd adds vibhattā.
13 Bd adds na.
14 Bd -dīkaṃ.
15 Bd gaṇabhedaṃ.
16 all three MSS. anupp-.
17 Bd -ya.
18 Cks sace.
19 Cks so.
20 so Cks for -nā? Bd asamā pamāṇā ti.
21 so Cks; Bd asāmānaṃ.
22 Bd sāhādīsu samam eva.
23 Bd omits ti.
24 Bd pariyāya.
[page 217]
6. Bhūridattajātaka. (543.) 217
yujjhitvā r. dātabbaṃ nāma na bhaveyya, sayam1 eva so ekako va sattusaṃ-
ghaṃ vijeyya, evaṃ sati yuddhadukkhābhāvena2 tassa pana pajā3 niccasukhī
bhaveyya, evañ ca n'; atthi tasmāpi tesaṃ vacanaṃ micchā, khattiyamantā
ti rājasatthañ ca tayo ca vedā attano āṇāya4 ruciyā idam eva kattabban ti
pavattantā atthena ete samakā bhavanti, avinicchinitvā ti tesaṃ khattiya-
mantānaṃ khattiyo pi vedānaṃ brāhmaṇo pi atthaṃ avinicchinitvā āṇāvasen'
eva gaṇhanto tam atthaṃ udakoghena channaṃ maggaṃ viya na bujjhati,
atthena ete ti vacanatthena ete samakā bhavanti, kiṃkāraṇā: brāhmaṇā va
seṭṭhā5 añño vaṇṇo hīno ti vadanti yeva, sabbe te ti te sabbe lābhādayo
lokadhammā sabbe te sabbesaṃ catunnam pi vaṇṇānaṃ dhammā ekasatto pi hi
etehi muttako nāma n'; atthīti, brāhmaṇā lokadhammehi aparimuttā vasamānā
seṭṭhā mayan ti musā kathenti, ibbhā ti gahapatikā, tevijjasaṃghāpīti
brāhmaṇā tath'; eva puthū na kasigorakkhādīni kammāni karonti, niccossukā6
ti7 niccaṃ ussukkajātā chandajātā, tad appapaññā dirasaññu ārā8 ti tasmā
bhātika dirasaññu9 nippaññā brāhmaṇā ārā te dhammato, porāṇakā hi brāhmaṇa-
dhammā etarahi sunakhesu sandissantīti.
Evam M. tesaṃ vādaṃ bhinditvā attano vādaṃ patiṭṭhā-
pesi, tassa dhammakathaṃ sutvā nāgaparisā somanassajātā
ahosi. M. nesādabrāhmaṇaṃ nāgabhavanā nīharāpesi, pari-
bhāsamattam pi pan'; assa nākāsi. Sāgarabrahmadatto pi
ṭhapitadivasaṃ anatikkamitvā caturaṅginiyā senāya parivuto
pituvasanaṭṭhānaṃ agamāsi. M. pi "mātulañ ca ayyakañ ca
passissāmīti" bheriñ carāpetvā mahantena sirisobhaggena Ya-
munato uttaritvā tam eva assamaṃ ārabbha pāyāsi, avasesa-
bhātaro ca tassa mātāpitaro ca pacchato pāyiṃsu. Tasmiṃ
khaṇe S-brahmadatto M-aṃ mahatiyā parisāya āgacchantaṃ
asañjānitvā pitaraṃ pucchanto āha:
Ja_XXII.6(=543).185: Kassa bherī10 mutiṅgā ca saṃkhā paṇavadeṇḍimā (V 322|4)
purato paṭipannāni hāsayantā rathesabhaṃ. || Ja_XXII:931 ||
Ja_XXII.6(=543).186: Kassa kañcanapaṭṭena puthunā vijjuvaṇṇinā
yuvā kalāpasannaddho, ko eti siriyā jalaṃ. || Ja_XXII:932 ||
Ja_XXII.6(=543).187: Ukkāmukhe pahaṭṭhaṃ va khadiraṅgārasannibhaṃ
mukhaṃ cāru-r-ivābhāti11, ko eti siriyā jalaṃ. || Ja_XXII:933 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks sā-.
2 Bd yuddhe-.
3 Cks padā.
4 Cks ānāya.
5 Cd adds vaṇṇā.
6 Cks -ukkā, Bd niccussukā.
7 Bd adds kāmaguṇesu.
8 Ck -ñāarāpe, Cs -ñāarāte, Bd -ñu ārakā.
9 Cks -a.
10 Cks ok-.
11 Cks -pivā-.
[page 218]
218 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.6(=543).188: Kassa jambonadaṃ chattaṃ sasalākaṃ manoramaṃ
ādiccaraṃsāvaraṇaṃ, ko eti siriyā jalaṃ. || Ja_XXII:934 ||
Ja_XXII.6(=543).189: Kassa aṃkaṃ1 pariggayha vālavījanim uttamaṃ
carate varapaññassa muddhani uparūpari. || Ja_XXII:935 ||
Ja_XXII.6(=543).190: Kassa pekhuṇahatthāni vicitrāni mudūni ca
tapaññamaṇidaṇḍāni2 caranti ubhatomukhaṃ. || Ja_XXII:936 ||
Ja_XXII.6(=543).191: Khadiraṅgāravaṇṇābhā ukkāmukhapahaṃsitā3
kass'; ete kuṇḍalā vaggū sobhanti ubhatomukhaṃ. || Ja_XXII:937 ||
Ja_XXII.6(=543).192: Kassa vātena chupitā niddhantā mudukāḷakā
sobhayanti nalāṭantaṃ nabhā vijju-r-iv'; uggatā. || Ja_XXII:938 ||
Ja_XXII.6(=543).193: Kassa etāni akkhīni āyatāni puthūni ca,
ko sobhati visālakkho, kass'; etaṃ uṇṇajaṃ mukhaṃ. || Ja_XXII:939 ||
Ja_XXII.6(=543).194: Kassa te lapanajā suddhā4 suddhasaṃkhavarūpamā5
bhāsamānassa sobhanti dantā kuppilasādisā6. || Ja_XXII:940 ||
Ja_XXII.6(=543).195: Kassa lākhārasasamā hatthapādā sukhe ṭhitā,
ko so bimboṭṭhasampanno divā suriyo va bhāsati. || Ja_XXII:941 ||
Ja_XXII.6(=543).196: Himaccaye7 hemavato8 brahāsālo va pupphito
ko so odātapāvāro jayaṃ Indo va sobhati. || Ja_XXII:942 ||
Ja_XXII.6(=543).197: Suvaṇṇapilakākiṇṇaṃ maṇidaṇḍavicittitaṃ
ko so parisam ogayha9 īso khaggaṃ va muñcati10 || Ja_XXII:943 ||
Ja_XXII.6(=543).198: Suvaṇṇacitakā11 citrā sukatā citrasibbanā12
ko so omuñcate pādā namo katvā mahesino ti. || Ja_XXII:944 ||
Ta. paṭipannānīti kass'; etāni turiyāni purato paṭipannāni, hāsayantā
ti etaṃ rājānaṃ hāsayantā, kañcana -- 'ti kassa nalāṭante bandhena uṇhīsa-
paṭṭena vijjuyā meghamukhaṃ viya varamukhaṃ ujjotatīti pucchati, yuvā -- ti
taruṇo sannaddhadhanukalāpo, ukkā -- ti kammāruddhane pahaṭṭhasuvaṇṇaṃ
viya, khadiraṅgāra -- ti ādittakhadiraṅgārasannibbaṃ, jaṃbonadan ti ratta-
suvaṇṇamayaṃ, aṅkaṃ1 pariggayhā 'ti cāmarīgāhakena aṅkena13 pariggahītā
hutvā, vālavīja -- ti uttamaṃ vālavījaniṃ, pekhuṇa -- ti morapiñjahattha-
kāni, vicitrānīti sattaratanavicitrāni, tapañña14 -- ti tapanīyasuvaṇṇena ca
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd aṅgaṃ.
2 Bd suvaṇṇamaṇi-.
3 Cks ok-.
4 Bd kassete lapanajātā omitting suddhā.
5 Bd suddhā-.
6 Ck kucchila-, kujjila-.
7 Cks -ena.
8 Bd -ti.
9 Bd oggayha.
10 Cks iso-, Bd īsā--pamuṅcati.
11 Bd -vikatā.
12 Bd -sibbino, Cs -sippino.
13 Cs Bd aṅgena.
14 Bd suvaṇṇa-.
[page 219]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 219
maṇīhi ca khacitadaṇḍāni, ubhatomukhan ti mukhassa ubhatopassesu caranti,
vātena -- ti vātāhatā, niddhantā ti siniddharutā1, nalāṭantan ti kass'; ete
evarūpā kesā nalāṭantaṃ upasobhanti, nabhā ti nabhato uggatā vijju viya,
uṇṇajan ti kañcanadāso viya paripuṇṇaṃ, lapanajā2 ti mukhajā2, kuppila-
sādisā ti mantālakamakulasadisā3, sukhe ṭhitā ti sukhaparihatā, jayaṃ
Indo vā 'ti jayappatto Indo viya, suvaṇṇa-ti suvaṇṇapilakāhi ākiṇṇaṃ,
maṇi -- ti maṇitharūhi vicittaṃ, suvaṇṇacitakā4 ti suvaṇṇakhacitā, citrā
ti sattaratanavicitrā, sukatā ti suniṭṭhitā, citrasibbanā5 ti citrasibbaniyo6,
ko -- pādā ti ko esa pādato evarūpā pādukā omuñcatīti.
Evaṃ puttena S-brahmadattena puṭṭho iddhimā abhiññā-
lābhitāpaso "tāta ete Dhataraṭṭhassa rañño puttā tava bhāgi-
neyyā nāgā" ti ācikkhanto gātham āha:
Ja_XXII.6(=543).199: Dhātaraṭṭhā7 hi te nāgā iddhimanto yasassino
Samuddajāya uppannā nāgā ete mahiddhikā ti. || Ja_XXII:945 ||
Evaṃ etesaṃ kathentānaṃ ñeva nāgaparisā patvā tāpa-
sassa pāde vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Samuddajāpi pitaraṃ
vanditvā roditvā nāgaparisāya saddhiṃ n-bhavanam eva gatā.
S-brahmadatto tatth'; eva katipāhaṃ vasitvā Bārāṇasiṃ eva
gato. Samuddajā n-bhavane yeva kālam akāsi. Bo. yāvajīvaṃ
sīlaṃ rakkhitvā uposathakammaṃ katvā āyupariyosāne saddhiṃ
nāgaparisāya saggapadaṃ8 pūresi.
S. i. d. ā. "evaṃ upāsakā porāṇakapaṇḍitā anuppanne pi Buddhe
evarūpaṃ nāgasampattiṃ pahāya uposathakammaṃ kariṃsu yevā" 'ti
vatvā j. s.: "Tadā mātāpitaro mahārājakulāni ahesuṃ, nesādabrāh-
maṇo Devadatto, Somadatto Anando, Accimukhī Uppalavaṇṇā, Su-
dassano Sāriputto, Subhogo Moggallāno, Kāṇāriṭṭho Sunakkhatto,
Bhūridatto aham evā 'ti9. Bhūridattajātakaṃ.
7. Mahānāradakassapajātaka.
Ahu rājā Videhānan ti. Idaṃ S. Laṭṭhivanuyyāne viharanto
Uruvelakassapadamanaṃ ā. k. Yadā hi S. pavattavaradhammacakko10
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck siddha-, Cs siniddane antā, Bd sinidhāntā.
2 Bd -jātā.
3 so Bd; Ck maddālamakulīsadisā, Cs mantālokamakusadisā.
4 Bd Cs -vikaṭā.
5 Bd Cs -sippino.
6 Ck citrā-, Bd Cs -sippiniyo.
7 Cks dhataraṭṭhā, Bd -ṭhassa, omitting hi.
8 Bd Cs -pūraṃ.
9 Bd Cs aham eva saṃmāsambuddho loke udapādinti.
10 Bd pavattita-.
[page 220]
220 XXII. Mahānipāta.
Uruvelakassapādayo jaṭile dametvā Magadharājassa paṭissavaṃ muñ-
cetuṃ1 purāṇasahassajaṭilaparivuto Laṭṭhivanuyyānaṃ agamāsi. Tadā
dvādasanahutāya parisāya saddhiṃ āgantvā Dasabalaṃ vanditvā
nisinnassa Magadharañño parisantare brāhmaṇagahapatikānaṃ vitakko
uppajji: "kin nu kho Uruvelakassapo mahāsamaṇe brahmacariyaṃ ca-
rati udāhu mahāsamaṇo Uruvelakassape" ti. Atha Bh. "Kassapassa
mama santike pabbajitabhāvaṃ jānāpessāmīti" imaṃ gātham āha:
Kim eva disvā Uruvelavāsi (vol. I p. 83. Vin. I p. 36.)
pahāsi aggiṃ kisako vadāno,
pucchāmi taṃ Kassapa etam atthaṃ:
kathaṃ pahīnaṃ tava aggihuttan ti.
Thero pi Bhagavato adhippāyaṃ viditvā:
Rūpe ca sadde ca atho rase ca
kāmitthiyo cābhivadanti yaṃñā.
Etaṃ malan ti upadhīsu ñatvā
tasmā na yiṭṭhe na hute arañjin ti
imaṃ gāthaṃ vatvā attano sāvakabhāvaṃ pakāsanatthaṃ T-assa pāda-
piṭṭhe sīsaṃ ṭhapetvā "satthā me bhante Bh., sāvako 'ham asmīti"
vatvā ekatālaṃ dvitālaṃ titālan ti yāva sattatālappamāṇaṃ sattak-
khattuṃ vehāsaṃ abbhuggantvā oruyha T-aṃ vanditvā ekamantaṃ
nisīdi. Taṃ pāṭihāriyam disvā mahājano "aho mahānubhāvo Buddho,
evaṃthāmagatadiṭṭhiko nāma attānaṃ arahā ti maṃñamāno U-kassapo
diṭṭhijālaṃ bhinditvā T-ena damito" ti2 Satthu guṇakathaṃ ñeva
kathesi. S. "anacchariyaṃ idāni sabbaṃñutaṃ pattena mayā imassa
damanaṃ, sv-āhaṃ pubbe sarāgakāle pi Nārado nāma Brahmā hutvā
imassa diṭṭhijālaṃ bhinditvā imaṃ nibbisevanaṃ akāsin" ti vatvā tāya
parisāya yācito a. ā.
Atīte Videharaṭṭhe Mithilāyaṃ Aṃgati3 nāma rājā
r. kāresi dhammiko dhammarājā. Rujā nāma dhītā ahosi
abhirūpā pāsādikā kappasatasahassaṃ patthitapatthanā mahā-
puññā aggamahesiyā kucchismiṃ nibbattā. Sesā pan'; assa
soḷasasahassā itthiyo vañjhā ahesuṃ. Tassa sā dhītā piyā
ahosi manāpā. So tassā nānāpupphapūre pañcavīsatipuppha-
samugge sukhumāni ca vatthāni "imehi attānaṃ alaṃkarotū"
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mocetuṃ.
2 Ck dumīti.
3 Cks añgāti.
[page 221]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544. 221
'ti devasikaṃ pahīṇati1 "khadaniyabhojaniyassa pamāṇaṃ n'
atthi, anvaddhamāsaṃ dānaṃ detū" 'ti sahassaṃ peseti. Tassa
kho pana Vijayo Sunāmo Alāto ti tayo amaccā ahesuṃ.
So komudiyā cātumāsiniyā chaṇe vattamāne devanagare2 viya
nagare c'; eva antepure ca alaṃkate sunahāto suvilitto sabbā-
laṃkārapatimaṇḍito3 vivaṭasīhapañjare mahātale amaccagaṇa-
parivuto visuddhagaganatalaṃ abhilaṃghamānaṃ candamaṇḍa-
laṃ disvā "ramaṇīyā vata bho dosinā ratti, kāya nu kho ajja
ratiyā abhirameyyāmā 'ti amacce pucchi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.7(=544).1: Ahu rājā Videhānaṃ Aṃgati4 nāma khattiyo
pahūtayoggo dhanimā anantabalaporiso. || Ja_XXII:946 ||
Ja_XXII.7(=544).2: So ca pannarasiṃ rattiṃ purime yāme anāgate
cātumassakomudiyā5 amacce sannipātayi: || Ja_XXII:947 ||
Ja_XXII.7(=544).3: Paṇḍite sutasampanne mihitapubbe vicakkhaṇe
Vijayañ ca Sunāmañ ca senāpatim Alātakaṃ. || Ja_XXII:948 ||
Ja_XXII.7(=544).4: Tam anupucchi Vedeho: paccekaṃ brūtha saṃ ruciṃ,
cātumassakomud'; ajja, juṇhaṃ, vyapagataṃ tamaṃ,
kāy'; ajja ratiyā rattiṃ viharemu imaṃ utun ti. || Ja_XXII:949 ||
Ta. pahūtayoggo ti pahūtena hatthiyoggādinā samannāgato, ananta-
balaporiso ti anantabalakāyo, anāgate ti pariyosānaṃ appatto anatikkamante
ti a., cātumassā 'ti catunnaṃ vassikamāsānaṃ pacchimadivasabhūtāya, komu-
diyā ti phullakumudāya, mihitapubbe ti paṭhamaṃ sitaṃ katvā pacchā ka-
thanasīle, tamanupucchīti taṃ tesu amaccesu ekekaṃ amaccaṃ anupucchi,
paccekaṃ brūtha saṃ6 rucin 'ti sabbe va tumhe attano ruciṃ paccekaṃ
mayhaṃ kathetha, komudajjā 'ti komudī ajja, juṇhan ti nissayabhūtaṃ canda-
maṇḍalaṃ abbhuggataṃ, vyapagataṃ taman ti tena sabbāndhakātaṃ vi-
hataṃ, utun ti ajja rattiṃ imaṃ evarūpaṃ utuṃ kāya ratiyā vihareyyāmā 'ti
amacce pucchi.
Tena te pucchitā attano attano ajjhāsayānurūpaṃ kathaṃ
kathayiṃsu.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.7(=544).5: Tato senāpatī rañño Alāto etad abravī:
haṭṭhaṃ yoggaṃ balaṃ sabbaṃ senaṃ sannāhayāmase. || Ja_XXII:950 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pahiṇi.
2 Bd -raṃ.
3 Bd -paṭimaṇḍito.
4 Cks aṅgāti.
5 Bd cātumāsā-.
6 Bd yaṃ.
[page 222]
222 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.7(=544).6: Niyyāma deva yuddhāya1 anantabalaporisā,
ye te vasaṃ na āyanti vasaṃ upanayāmase,
esā mayhaṃ sakā diṭṭhi: ajitaṃ ojināmase. || Ja_XXII:951 ||
Ja_XXII.7(=544).7: Alātassa vaco sutvā Sunāmo etad abravī:
sabbe tuyhaṃ mahārāja amittā va samāgatā, || Ja_XXII:952 ||
Ja_XXII.7(=544).8: Nikkhittasatthā paccattā nivātam anuvattare,
uttamo ussavo ajja, na yuddhaṃ mama ruccati. || Ja_XXII:953 ||
Ja_XXII.7(=544).9: Annaṃ pānañ ca khajjañ ca khippaṃ abhiharantu te,
ramassu deva kāmehi naccagītesu vādite. || Ja_XXII:954 ||
Ja_XXII.7(=544).10: Sunāmassa vaco sutvā Vijayo etad abravī:
sabbe kāmā mahārāja niccaṃ tava-m-upaṭṭhitā, || Ja_XXII:955 ||
Ja_XXII.7(=544).11: Na h'; ete dullabhā deva tava kāmehi modituṃ,
sadāpi kāmā labbhanti2 n'; etaṃ cittaṃ mataṃ3 mama. || Ja_XXII:956 ||
Ja_XXII.7(=544).12: Samaṇaṃ brāhmaṇaṃ vāpi upāsemu bahussutaṃ
yo n'; ajja vinaye kaṃkhaṃ atthadhammavidū ise. || Ja_XXII:957 ||
Ja_XXII.7(=544).13: Vijayassa vaco sutvā rājā Aṃgati-m-abravī4:
yathā Vijayo bhaṇati mayham p'; et'; eva ruccati. || Ja_XXII:958 ||
Ja_XXII.7(=544).14: Samaṇaṃ brāhmaṇaṃ vāpi upāsemu bahussutaṃ
yo n'; ajja vinaye kaṃkhaṃ atthadhammavidū ise. || Ja_XXII:959 ||
Ja_XXII.7(=544).15: Sabbe va [santā] karotha matiṃ: kaṃ upāsemu paṇḍitaṃ,
ko n'; ajja vinaye kaṃkhaṃ atthadhammavidū ise. || Ja_XXII:960 ||
Ja_XXII.7(=544).16: Vedehassa vaco sutvā Alāto etad abravī:
atth'; āyaṃ migadāyasmiṃ5 acelo dhīrasammato || Ja_XXII:961 ||
Ja_XXII.7(=544).17: Guṇo Kassapagott'; āyaṃ suto citrakathī gaṇī,
taṃ deva payirupāsaya, so no kaṃkhaṃ vinessati. || Ja_XXII:962 ||
Ja_XXII.7(=544).18: Alātassa vaco sutvā rājā codesi sārathiṃ:
migadāyaṃ gamissāma, yuttaṃ yānaṃ idhānayā 'ti. || Ja_XXII:963 ||
Ta. haṭṭhan ti tuṭṭhaṃ, ojināmase ti yam no ajitaṃ taṃ jināma, eso
mam'; ajjhāsayo ti, rājā tassa kathaṃ n'; eva paṭikkosi nābhinandi, Sunāmo
etad abravīti rājānaṃ Alātassa vacanaṃ nābhinandantaṃ appaṭikkosantaṃ
disvā nāyaṃ rājā yuddhājjhāsayo aham assa cittaṃ gaṇhanto kāmaguṇābhiratiṃ
vaṇṇayissāmīti cintetvā etaṃ sabbe tuyhan ti ādivacanaṃ abravī, Vijayo
etad abravīti rājā Sunāmassa vacanaṃ nābhinandi na paṭikkosi, tato Vijayo
ayaṃ imesaṃ dvinnam pi vacanaṃ sutvā tuṇhī yeva ṭhito, paṇḍitā nāma
dhammasavanasoṇḍā honti, dhammasavanam assa vaṇṇessāmīti cintetvā etaṃ
sabbe kāmā ti ādi vacanaṃ abravī, tattha tavamupaṭṭhitā ti tava upaṭṭhitā,
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck yuddhā.
2 Bd sulabhā.
3 Bd mati.
4 Cks aṃgātiṃ.
5 Bd -dhāyasmiṃ.
[page 223]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 223
moditun ti tava kāmehi modituṃ abhiramituṃ icchāya sati na hi ete kāmā
dullabhā, n'; etaṃ cittaṃ mataṃ1 mamā 'ti etaṃ tava kāmehi abhiramanaṃ
nāma mama cittamataṃ2 na hoti, na ettha cittaṃ pakkhandati, yo n'; ajjā 'ti
yo no ajja, atthadhammavidū ti pāḷiatthañ c'; eva pāḷidhammañ ca jānante,
ise ti esitaguṇe, Aṃgatimabravīti3 Aṃgati3 abravī, mayhaṃ peteva
ruccatīti mayham pi etaṃ ñeva ruccati, sabbe va santā ti sabbe va tumhe
idha vijjamānā, matiṃ karotha cintetha, Alāto etad abravīti rañño kathaṃ
sutvā ayaṃ mama kulūpako Guṇo nāma ājīviko rājuyyāne vasati taṃ pasaṃ-
sitvā rājakulūpakaṃ karissāmīti cintetvā etaṃ atthāyan ti ādi vacanaṃ abravī,
tattha dhīrasammato ti paṇḍito sammato, Kassapagottāyan ti Kassapa-
gotto ayaṃ, suto ti bahussuto, gaṇīti gaṇasatthā, codesīti āṇāpesi.
Ja_XXII.7(=544).19: Tassa yānaṃ ayojesuṃ dantaṃ rūpiyapakkharaṃ
sukkamaṭṭhaparivāraṃ paṇḍaraṃ dosināmukhaṃ. || Ja_XXII:964 ||
Ja_XXII.7(=544).20: Tatrāsuṃ kumudā yuttā cattāro sindhavā hayā
anilūpamasamuppādā4 sudantā soṇṇamālino || Ja_XXII:965 ||
Ja_XXII.7(=544).21: Setacchattaṃ setaratho setassā setavījanī,
Vedeho sah'; amaccehi niyyaṃ Cando va sobhatha. || Ja_XXII:966 ||
Ja_XXII.7(=544).22: Tam annuyāyuṃ5 bahavo iṭṭhikhaggadharā6 balī
assapiṭṭhigatā dhīrā narā naravarādhipaṃ. || Ja_XXII:967 ||
Ja_XXII.7(=544).23: So muhuttaṃ va yāyitvā yānā oruyha khattiyo
Vedeho sah'; amaccehi patti Guṇam upāgami. || Ja_XXII:968 ||
Ja_XXII.7(=544).24: Ye pi tattha tadā āsuṃ brāhmaṇibbhā samāgatā
na te apanayī rājā akataṃ7 bhūmim āgate ti. || Ja_XXII:969 ||
Ta. tassa yānan ti tassa rañño rathaṃ yojayiṃsu, dantan ti danta-
mayaṃ, rūpiyapakkharan ti rajatapakkharaṃ, sukkamaṭṭhaparivāran
ti parisuddhāpharusarathaparivāraṃ, dosināmukhan ti vigatadosāya rattiyā
mukhaṃ viya, candasadisaṃ ti a., tatrāsun ti tatra ahesuṃ, kumudā ti
kumudavaṇṇā, sindhavā ti sindhavajātikā, anilūpamasamuppādā8 ti vāta-
sadisavegā, setacchattan ti tasmiṃ rathe samussāpitaṃ chattam pi setaṃ
ahosi, setaratho ti so pi ratho seto yeva, setassā ti assāpi setā, setavī-
janīti vījanī pi setā, niyyan ti tena rathena niyyanto amaccaparivuto Vede-
harājā Cando viya sobhi, naravarādhipan ti naravarānaṃ adhipatiṃ rājādhi-
rājaṃ, so muhuttaṃ va yāyitvā ti so rājā muhutten'; eva uyyānaṃ gantvā,
patti Guṇam upāgamīti pattiko va Guṇaṃ ājīvikaṃ upāgami, ye pi tattha
tadā āsun ti ye tasmiṃ uyyāne tadā puretaraṃ gantvā taṃ ājīvikaṃ payi-
rupāsamānā nisinnā ahesuṃ, na te apanayīti amhākam eva doso ye mayaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mati.
2 Bs cittaṃ mati.
3 Cks aṅgā-.
4 Ck -pātā, Cs -patā, Bd anilupakumuppādā.
5 Bd anu-.
6 Bd indakhagga-.
7 Bd agataṃ.
8 Ck -patā, Cs -uppā, Bd anilupakumuppādā.
[page 224]
224 XXII. Mahānipāta.
pacchā āgamimhā tumhe mā calitthā 'ti te brāhmaṇe ca ibbhe ca rañño c'; eva
atthāya akataṃ akatobhāsaṃ1 bhūmim āgate na ussāraṇaṃ kāretvā apanayi.
Tāya2 pana omissakaparisāya parivuto va ekamantaṃ ni-
sīditvā paṭisanthāraṃ akāsi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.7(=544).25: Tato [so] mudukābhisiyā muducittakaḷandake
mudupaccatthate rājā ekamantaṃ upāvisi. || Ja_XXII:970 ||
Ja_XXII.7(=544).26: Nisajja rājā sammodi kathaṃ sārāṇiyaṃ tato:
kacci yāpanīyam bhante vātānam avisaggatā, || Ja_XXII:971 ||
Ja_XXII.7(=544).27: Kacci akasirā vutti, labbhati3 piṇḍayāpanaṃ,
appābādho v'; asī kacci cakkhuṃ na parihāyati. || Ja_XXII:972 ||
Ja_XXII.7(=544).28: Taṃ Guṇo paṭisammodi Vedehaṃ vinaye rataṃ:
yāpanīyaṃ mahārāja sabbam etaṃ tad ūbhayaṃ. || Ja_XXII:973 ||
Ja_XXII.7(=544).29: Kacci tuyham pi Vedeha paccantā na balīyare,
kacci ārogaṃ yoggan te, kacci vahati vāhanaṃ,
kacci te vyādhayo n'; atthi sarīrass'; upatāpikā4. || Ja_XXII:974 ||
Ja_XXII.7(=544).30: Paṭisammodito5 rājā tato pucchi anantarā
atthaṃ dhammaṃ ca ñāyañ ca dhammakāmo rathesabho. || Ja_XXII:975 ||
Ja_XXII.7(=544).31: Kathaṃ dhammaṃ care macco mātāpitūsu Kassapa,
kathaṃ care ācariye puttadāre kathaṃ care. || Ja_XXII:976 ||
Ja_XXII.7(=544).32: Kathaṃ careyya vaddhesu6 kathaṃ samaṇabrāhmaṇe,
kathañ ca balakāyasmiṃ kathaṃ jānapade7 care. || Ja_XXII:977 ||
Ja_XXII.7(=544).33: Kathaṃ dhammaṃ caritvāna pecca gacchati suggatiṃ,
kathaṃ c'; eke adhammaṭṭhā patanti nirayaṃ adho ti. || Ja_XXII:978 ||
Ta. mudukābhisiyā ti mudukāya sukhasamphassāya bhisiyā, mudu-
cittakaḷandake ti sukhasamphassacittattharake8, mudupaccatthate ti
mudunā paccattharaṇena paccatthate, sammodīti ājīvikena saddhiṃ sammo-
danīyakathaṃ akāsi9, tato ti nisajjanato10 ananteram eva sārānīyakathaṃ ka-
thesīti a., tattha kacci yāpanīyan ti kacci vo bhante sarīraṃ paccayehi
yāpetuṃ sakkā, vātānamavisaggatā ti kacci vo sarīre vāyodhātuyo sam-
mappavattā11, vātānaṃ vissaggatā12 n'; atthi, tattha tattha vaggavaggā13 hutvā
vātā na bādhayantīti14, akasirā ti niddukkhā, vuttīti jīvitavutti, appā-
bādho ti iriyāpathabhañjakena bādhena virahito, cakkhun ti kacci vo cakkhu-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -kāsaṃ.
2 Cks kāya.
3 Bd labhati.
4 Bd -yā.
5 Cks -te.
6 Cks ba-, Bd vu-.
7 Ck jānapadañ, Cs janapadañ, Bd janapade.
8 Bd -raṇe.
9 Bd kathesi.
10 Cks nisajjato.
11 Cks sama-, Bd sammappavattānaṃ.
12 Bd byaggatā.
13 Bd vaggā-.
14 Cks bādhantīti.
[page 225]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 225
ādīni indriyāni na parihāyantīti pucchati, paṭisammodīti sammodanīya-
kathāya paṭikathesi, tattha sabbam etan ti yaṃ yathāvuttaṃ vātānam avisag-
gatā ti sabbaṃ taṃ tath'; eva, tadubhayan ti yam pi tayā appābādho v'; asi
kacci cakkhuṃ na parihāyatīti vuttaṃ tam pi ubhayaṃ tath'; eva, na balī-
yare ti nābhibhavanti na kuppanti, anantarā ti paṭisanthārānantarā pañhaṃ
pucchi, tattha atthaṃ dhammañ ca ñāyañ cā 'ti pāḷiatthañ ca pāliñ ca
kāraṇayuttiñ ca1 so hi kathaṃ dhammaṃ care ti pucchanto mātāpituādīsu
paṭipattidīpakaṃ pāḷiñ ca pāḷiatthañ ca kāraṇayuttiñ ca me kathethā 'ti imaṃ
atthañ ca dhammañ ca ñāyañ ca pucchi, tattha kathaṃ ceke adhammaṭṭhā
ti ekacce adhamme ṭhitā kathaṃ nirayaṃ c'; eva adho sesāpāyesu ca patantīti.
Sabbaññubuddha-paccekabuddha-buddhasāvaka-mahābodhi-
sattesu purimassa purimassa alābhena2 pacchimaṃ pacchimaṃ
pucchitabbayuttakaṃ mahesakkhapañhaṃ rājā kiñci ajānantaṃ
naggabhoggaṃ nissirīkaṃ andhabālaṃ ājīvikaṃ pucchi, so evaṃ
pucchito pucchānurūpaṃ vyākaraṇaṃ adatvā carantaṃ goṇaṃ
paharanto viya bhattapātiyaṃ3 kacavaraṃ khipanto viya "suṇa
mahārājā" 'ti okāsaṃ kāretvā attano micchāvādaṃ paṭṭhapesi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.7(=544).34: Vedehassa vaco sutvā Kassapo etad abravī:
suṇohi me mahārāja saccaṃ avitathaṃ padaṃ, || Ja_XXII:979 ||
Ja_XXII.7(=544).35: N'; atthi dhammacaritassa4 phalaṃ kalyāṇapāpakaṃ,
n'; atthi deva paro5 loko, ko tato hi idhāgato, || Ja_XXII:980 ||
Ja_XXII.7(=544).36: N'; atthi deva pitaro vā, kuto mātā kuto pitā,
n'; atthi ācariyo nāma, adantaṃ ko damissati, || Ja_XXII:981 ||
Ja_XXII.7(=544).37: Samatulyāni bhūtāni, n'; atthi jeṭṭhāpacāyino,
n'; atthi balaṃ vā viriyaṃ vā, kuto uṭṭhānaporisaṃ6,
niyatāni hi bhūtāni, yathā goṭaviso7 tathā, || Ja_XXII:982 ||
Ja_XXII.7(=544).38: Laddheyyaṃ labhate macco, tattha dānaphalaṃ kuto,
n'; atthi dānaphalaṃ deva, avaso dev'; avīriyo, || Ja_XXII:983 ||
Ja_XXII.7(=544).39: Bālehi dānaṃ paññattaṃ paṇḍitehi paṭicchitaṃ,
avasā denti dhīrānaṃ bālā paṇḍitamānino ti. || Ja_XXII:984 ||
Ta. idhāgato ti tato paralokato idhāgato nāma n'; atthi, pitaro vā ti
deva ayyakādayo8 vā n'; atthi, tesu asantesu9 kuto mātā kuto pitā, yathā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -yuttañ ca.
2 Cks -bhe.
3 Bd adisvā.
4 Bd bhattavuddhikāya.
5 Ck dhammassa-, Cs dhammaṃ corr. to -assa.
6 Bd para.
7 Cks -yo.
8 Ck ayyāyyikāyo, Cs ayyāyyakāyo, Bd ayyākapeyyakādayo.
9 Cks asati.
[page 226]
226 XXII. Mahānipāta.
goṭaviso1 ti goṭaviso1 vuccati pacchimabandho, yathā nāvāya pacchimabandho
nāvam eva anugacchati tathā ime sattā niyatam eva anugacchantīti vadati, avaso
devavīriyo ti evaṃ dānaphale asati yo koci bālo deti nāma so avaso aviriyo
na attano vasena2 balena deti dānaphalaṃ pana atthīti saññāya aññesaṃ andha-
bālānaṃ saddahitvā detīti dīpeti, bālehi dānaṃ paññattan ti dānaṃ dā-
tabban ti andhabālehi paññattaṃ anuññātaṃ, taṃ dānaṃ bālā yeva denti paṇḍitā
gaṇhanti.
Evaṃ dānassa nipphalataṃ vaṇṇetvā idāni pāpassa phalā-
bhāvaṃ3 vaṇṇetuṃ āha:
Ja_XXII.7(=544).40: Satt'; ime sassatā kāyā acchejjā avikopino:
tejo paṭhavī4 āpo ca vāyo sukhadukhañ c'; ime5
jīvo ca6, satt'; ime kāyā6 yesaṃ chettā na vijjati, || Ja_XXII:985 ||
Ja_XXII.7(=544).41: N'; atthi hantā vā chettā vā haññare vāpi7 koci naṃ,
antaren'; eva kāyānaṃ satthāni vītivattare. || Ja_XXII:986 ||
Ja_XXII.7(=544).42: Yo p'; āyaṃ8 siraṃ ādāya paresaṃ nisitāsinā
na so chindati te kāye, tattha pāpaphalaṃ kuto. || Ja_XXII:987 ||
Ja_XXII.7(=544).43: Cullāsītimahākappe sabbe sujjhanti saṃsaraṃ,
anāgate tamhi kāle saññato pi na sujjhati. || Ja_XXII:988 ||
Ja_XXII.7(=544).44: Caritvāpi bahuṃ bhadraṃ n'; eva sujjhanti nāgate,
pāpañ ce pi bahuṃ katvā taṃ khaṇaṃ nātivattare. || Ja_XXII:989 ||
Ja_XXII.7(=544).45: Anupubbena no suddhi kappānaṃ cullasītiyā,
niyatiṃ nātivattāma velantam iva sāgaro ti. || Ja_XXII:990 ||
Ta. kāyā ti samūhā, avikopino ti vikopetuṃ na sakkā, jīvo cā9 'ti10
jīve11 cā 'ti pi pāṭho, ayam ev'; attho: satt'; ime kāyā ti ime satta kāyā,
haññare vāpi kocinan ti yo haññeyya so pi n'; atth'; eva, vītivattareti
imesaṃ sattannaṃ kāyānaṃ antare yeva caranti chindituṃ na sakkonti, siraṃ
ādāyā 'ti paresaṃ sīsaṃ gahetvā nisitāsinā ti nisitena asinā chindatīti
vuccati, so pi te kāye na chindati paṭhavī paṭhavim eva upeti āpādayo āpā-
dike sukhadukkhajīva12 ākāsaṃ13 pakkhandatīti dasseti, saṃsaran ti mahā-
rāja ime sattā imaṃ paṭhaviṃ ekamaṃsakhalaṃ katvāpi ettake kappe saṃ-
sarantā sujjhanti aññatra hi saṃsārasatte sodhetuṃ samattho nāma n'; atthi,
sabbe saṃsāren'; eva sujjhanti, anāgate tamhi kāle ti yathāvutte pana
etasmiṃ kāle anāgate appatte antarā susaññato pi parisuddhasīlo pi na sujjhati,
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks goṭaviyo.
2 Cks add na.
3 Cs -ssāphalā-, Bd -ssa niphala-.
4 Cks -vir, Bd -vi.
5 Bd sukhaṃ dukkhaṃ jīve.
6 Cks jīve va, Bd sattime sassatā kāyā.
7 Cks cāpi.
8 Bd cāpi.
9 Bd jīvi ca, Cks jīve vā.
10 Cks add jīvo va.
11 Cs Bd jīvo.
12 Cks -dukkhejīvo.
13 Ck ākāraṃ.
[page 227]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 227
taṃ khaṇan ti taṃ vuttappakāraṃ kālaṃ, anupubbena no ti amhākaṃ vāde
anupubbena suddhi, sabbesam pi amhākaṃ anupubbena suddhīti pi attho.
Iti so ucchedavādo attano thāmena sakavādaṃ nippade-
sato kathesīti.
Ja_XXII.7(=544).46: Kassapassa vaco sutvā Alāto etad abravī:
yathā bhadanto bhaṇati mayhaṃ p'; etaṃ ca1 ruccati. || Ja_XXII:991 ||
Ja_XXII.7(=544).47: Aham pi purimaṃ jātiṃ sare saṃsarit'; attano,
Piṅgalo nām'; ahaṃ āsiṃ luddo goghātako pure. || Ja_XXII:992 ||
Ja_XXII.7(=544).48: Bārāṇasiyaṃ phītāya1 bahuṃ pāpaṃ kataṃ mayā,
bahū mayhaṃ3 hatā pāṇā: mahisā sūkarā ajā. || Ja_XXII:993 ||
Ja_XXII.7(=544).49: Tato cuto idha jāto iddhe senāpatīkule
n'; atthi nūna phalaṃ pāpe4 so 'haṃ na nirayaṃ gato ti. || Ja_XXII:994 ||
Ta. Alāto etad abravīti so kira Kassapadasabalassa cetiye anoja-
pupphadāmena pūjaṃ katvā maraṇasamaye aññena kammena yathānubhāvaṃ
khitto saṃsāre saṃsaranto ekassa pāpakammassa nissandena goghātakule nib-
battitvā bahuṃ pāpam akāsi, ath'; assa maraṇakāle bhasmāpaṭicchanno viya
aggi ettakaṃ kālaṃ ṭhitaṃ taṃ puññakammaṃ okāsam akāsi, so tassānubhāvena
idha nibbattitvā taṃ vibhūtiṃ patto jātiṃ saranto5 pana atītānantarato paraṃ
sarituṃ asakkonto goghātakammaṃ katvā idha nibbatto 'smīti saññāya tassa
vādaṃ upatthambhento idaṃ yathā bhadanto ti ādivacanam abravi, tattha
sare saṃritattano ti attano saṃsaritaṃ sarāmi, senāpatikule ti senā-
patikulamhi.
Ja_XXII.7(=544).50: Ath'; ettha Bījako nāma dāso āsi paḷaccarī6,
uposathaṃ upavasanto Guṇasantikam upāgami. || Ja_XXII:995 ||
Ja_XXII.7(=544).51: Kassapassa vaco sutvā Alātassa ca bhāsitaṃ
passasanto muhuṃ uṇhaṃ7 rudaṃ assūni vattayīti. || Ja_XXII:996 ||
Ta. athetthā 'ti atha etissā8 Mithilāya paḷaccarīti9 daḷiddo kapaṇo,
Guṇasantikamupāgamīti Guṇassa santikaṃ kiñcid eva kāraṇaṃ sossāmīti10
upāgato ti veditabbo.
Ja_XXII.7(=544).52: Tam annupucchi11 Vedeho: kimatthaṃ samma rodasi,
kin te sutaṃ vā diṭṭhaṃ vā, kiṃ maṃ vedesi vedanan ti. || Ja_XXII:997 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks peteva, Bd petaṃ va.
2 Cks pītāya, Bd phītāyaṃ.
3 Bd mayā.
4 Bd pāpaṃ.
5 Ck Bd jāti--, Cs jātissaranto.
6 Ck palaccari, Cs paḷaccari, Bd paṭicchari.
7 Bd ruṇṇaṃ.
8 Bd -ssāya.
9 Bd paṭiccariti.
10 Bd sosissāmiti.
11 Cs Bd anu-.
[page 228]
228 XXII. Mahānipāta.
Ta. kiṃ maṃ vedesi vedanan ti kiṃ nāma tvaṃ kāyikaṃ vā ceta-
sikaṃ vā vedanam patto yaṃ evaṃ rodanto maṃ vedesi jānāpesi uttānam eva
naṃ katvā mayhaṃ ācikkhāhīti.
Ja_XXII.7(=544).53: Vedehassa vaco sutvā Bījako etad abravī:
n'; atthi me vedanā dukkhā, mahārāja suṇohi me. || Ja_XXII:998 ||
Ja_XXII.7(=544).54: Aham pi purimaṃ jātiṃ sarāmi sukham attano:
Sāketāyaṃ pure āsiṃ Bhāvaseṭṭhi guṇe rato || Ja_XXII:999 ||
Ja_XXII.7(=544).55: Sammato brāhmaṇibbhānaṃ saṃvibhāgarato suci,
na cāpi pāpakaṃ kammaṃ sarāmi katam attano. || Ja_XXII:1000 ||
Ja_XXII.7(=544).56: Tato cut'; āhaṃ Vedeha idha jāto duritthiyā
gabbhamhi kumbhadāsiyā yato jāto suduggato. || Ja_XXII:1001 ||
Ja_XXII.7(=544).57: Evam pi duggato santo samacariyaṃ adhiṭṭhito
upaḍḍhabhāgaṃ bhattassa dadāmi yo me icchati. || Ja_XXII:1002 ||
Ja_XXII.7(=544).58: Cātuddasiṃ pañcadasiṃ sadā upavasām'; ahaṃ,
na cāpi bhūte hiṃsāmi theyyañ cāpi vivajjayiṃ. || Ja_XXII:1003 ||
Ja_XXII.7(=544).59: Sabbam eva hi nūn'; etaṃ suciṇṇaṃ bhavati nipphalaṃ,
niratthaṃ maññ'; idaṃ sīlaṃ Alāto bhāsatī1 yathā. || Ja_XXII:1004 ||
Ja_XXII.7(=544).60: Kalim eva nūna gaṇhāmi asippo dhuttako yathā,
kaṭaṃ Alāto gaṇhāti kitavā sikkhito yathā. || Ja_XXII:1005 ||
Ja_XXII.7(=544).61: Dvāraṃ na-ppatipassāmi yena gacchāmi suggatiṃ,
tasmā rāja parodāmi sutvā Kassapabhāsitan ti. || Ja_XXII:1006 ||
Ta. Bhāvaseṭṭhīti evaṃnāmako asītikoṭivibhavo seṭṭhi, guṇe rato ti
guṇamhi rato, sammato ti sambhāvito, sucīti sucikammo2, idha jāto du-
ritthiyā ti imasmiṃ Mithilanagare duritthiyā daḷiddiyā3 kapaṇāya kumbha-
dāsiyā kucchimhi jāto 'smi, so kira Kassapabuddhakāle araññe naṭṭhaṃ bali-
vaddaṃ gavesamāno ekena maggamūḷhena bhikkhunā maggaṃ puṭṭho tuṇhī
hutvā puna tena pucchito kujjhitvā samaṇadāsā nāma mukharā honti dāsena
tayā bhavitabbaṃ atimukharo sīti āha, taṃ kammaṃ tadā vipākaṃ adatvā
bhasmācchanno viya pāvako ṭhitaṃ maraṇasamaye aññaṃ kammaṃ upaṭṭhāpesi,
so yathākammaṃ saṃsāre saṃsaranto ekassa kusalakammassa phalena Sākete
vuttappakāro seṭṭhi hutvā dānādīni puññāni akāsi, taṃ pan'; assa kammaṃ
paṭhaviyā nihitanidhi4 viya ṭhitaṃ okāsaṃ labhitvā vipākaṃ dassati, yaṃ pana
tena taṃ bhikkhuṃ akkosantena katapāpakammaṃ tam assa tasmiṃ attabhāve
vipākaṃ adāsi, so ajānanto itarassa kalyāṇakammassa phalena kumbhadāsi-
kucchiyaṃ nibbatto ti saññāya evam āha, yato jāto suduggato ti sv-āhaṃ
jātakālato paṭṭhāya atiduggato ti dīpeti, samacariyamadhiṭṭhito ti sama-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks yatha bhāsati, Bd bhāsati yathā.
2 Cks -mmena.
3 Bd -ddāya.
4 Cks -dhiṃ.
[page 229]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 229
cariyāyam eva patiṭṭhito 'mhi, nūnetan ti ekaṃsen'; etaṃ, maññidaṃ sīlan
ti deva idaṃ sīlaṃ nāma niratthakam maññe, Alāto ti yathā ayaṃ Alātasenā-
pati mayā purimabhave bahuṃ pāṇātipātakammaṃ katvā senāpatiṭṭhānaṃ lad-
dhan ti bhāsati1 tena kāraṇenāhaṃ niratthakaṃ sīlan ti maññāmi, kalim evā
'ti yathā asippo asikkhito akkhadhutto parājayabhāvaṃ gaṇhāti tathā nūna gaṇ-
hāmi, purimabhave attano sāpateyyaṃ nāsetvā idāni dukkhaṃ anubhavāmi,
Kassapabhāsitan ti Kassapagottassa acelakassa bhāsitaṃ sutvā ti vadati.
Ja_XXII.7(=544).62: Bījakassa vaco sutvā rājā Aṅgati-m-abravī2:
n'; atthi dvāraṃ sugatiyā niyatiṃ kaṃkha Bījaka. || Ja_XXII:1007 ||
Ja_XXII.7(=544).63: Sukhaṃ vā yadivā dukkhaṃ niyatiyā kira labbhati3
saṃsārasuddhi4 sabbesaṃ, mā turittho anāgate. || Ja_XXII:1008 ||
Ja_XXII.7(=544).64: Aham pi pubbe kalyāṇo5 brāhmaṇibbhesu vyāvaṭo
vohāraṃ anusāsanto ratihīno tadantarā ti. || Ja_XXII:1009 ||
Ta. Aṅgatimabravīti6 paṭhamam eva itaresaṃ dvinnaṃ pacchā Bīja-
kassā 'ti tiṇṇaṃ vacanaṃ sutvā daḷhamicchādiṭṭhiṃ7 gahetvā etaṃ n'; atthi
dvāran ti ādivacanam abravi, niyatiṃ kaṃkha Bījakā 'ti samma Bījaka
niyatim eva olokehi, cullāsītimahākappapamāṇo kālo yeva hi satte sodheti, tvaṃ
atiturito ti adhippāyen'; evam āha, anāgate ti tasmiṃ kāle appatte antarā va
devalokaṃ gacchāmīti mā turittho, vyāvaṭo ti brāhmaṇesu ca gahapatikesu ca
tesaṃ kāyaveyyāvaccadānādikammakāraṇena vyāvaṭo ahosi, vohāran ti viniccha
yaṭṭhāne nisīditvā rājakicce8 vohāraṃ anusāsanto va, ratihīno tadantarā ti
ettakaṃ kālaṃ kāmaguṇaratiyā parihīno ti.
Evañ ca pana vatvā "bhante Kassapa mayaṃ ettakaṃ
kālaṃ pamajjimha, idāni pan'; amhehi ācariyo laddho, ito paṭ-
ṭhāya kāmaratim eva anubhavissāma tumhākaṃ santike, ito
uttariṃ9 dhammasavanam pi no papañco bhavissati, tiṭṭhatha
tumhe mayaṃ gamissāmā" 'ti āpucchanto.
Ja_XXII.7(=544).65a: Puna pi bhante dakkhemu saṅgati ce bhavissatīti. || Ja_XXII:1010a ||
Ta. saṅgati ce ti ekaṭṭhāne ce no samāgamo bhavissati no ce asati puñña-
phale10 kim tayā diṭṭhenā 'ti.
Ja_XXII.7(=544).65b: Idaṃ vatvāna Vedeho paccagā sanivesanan ti. || Ja_XXII:1010b ||
Ta. sanivesanan ti bhikkhave idaṃ vacanaṃ Videharājā vatvā rathaṃ
abhiruyha attano nivesanañ Candakapāsādatalam eva paṭigato.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit bhāsati.
2 Ck aṅgāti-.
3 Bd labhati.
4 Cks -iṃ.
5 Cks vaso.
6 here all three MSS. aṅga-.
7 Bd daḷhaṃ-.
8 Bd -ccaṃ.
9 Ck Bd -ri.
10 Cks -laṃ.
[page 230]
230 XXII. Mahānipāta.
Rājā paṭhamaṃ Guṇassa santikaṃ gantvā vanditvā pañ-
haṃ pucchi, gacchanto1 pana na2 vanditvā va gato3, Guṇo
attano aguṇatāya4 vandanam pi nālattha5, piṇḍādikaṃ sakkā-
raṃ kim eva lacchati, rājāpi taṃ rattiṃ vītināmetvā puna-
divase amacce sannipātetvā "kāmaguṇe me upaṭṭhāpetha, ahaṃ
ito paṭṭhāya kāmasukham evānubhavissāmi, na me aññāni kic-
cāni ārocetabbāni, vinicchayakiccaṃ asuko ca asuko ca karotū"
'ti vatvā kāmaratiparo6 va ahosi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.7(=544).66: Tato ratyā vivasane upaṭṭhānamhi Aṅgati
amacce sannipātetvā idaṃ vacanam abravi: || Ja_XXII:1011 ||
Ja_XXII.7(=544).67: Candake me vimānasmiṃ sadā kāme vidhentu me,
mā m'; ūpagañchuṃ atthesu guyhappākāsiyesu3 ca. || Ja_XXII:1012 ||
Ja_XXII.7(=544).68: Vijayo ca Sunāmo ca senāpati Alātako
ete atthe nisīdantu vohārakusalā tayo. || Ja_XXII:1013 ||
Ja_XXII.7(=544).69: Idaṃ vatvāna Vedeho kāme ca bahumaññatha,
na cāpi brāhmaṇibbhesu atthe kismiñci vyāvaṭo ti. || Ja_XXII:1014 ||
Ta. upaṭṭhānamhīti attano upaṭṭhānaṭṭhāne, Candake ti mama san-
take Candakapāsāde, vidhentu me ti niccaṃ mayhaṃ kāme saṃvidahantu
upaṭṭhahantu, guyhappākāsiyesū8 'ti guyhesu pi pākāsikesu pi atthesu
uppannesu maṃ koci mā upagañchi9, atthe ti atthakāraṇe vinicchayaṭṭhāne
nisīdantū 'ti mayā kattabbakiccassa karaṇatthaṃ sesāmaccehi saddhiṃ nisī-
dantū 'ti.
Ja_XXII.7(=544).70: Tato dvesattarattassa Vedehass'; atrajā piyā
rājakaññā Rujā nāma dhātimātaram abravi: || Ja_XXII:1015 ||
Ja_XXII.7(=544).71: Alaṃkarotha maṃ khippaṃ, sakhiyo ca karontu me,
suve pannaraso dibbo, gacchaṃ issarasantike. || Ja_XXII:1016 ||
Ja_XXII.7(=544).72: Tassā malyaṃ10 abhihariṃsu candanañ ca mahārahaṃ
maṇisaṃkhamuttāratanaṃ nānāratte ca ambare. || Ja_XXII:1017 ||
Ja_XXII.7(=544).73: Tañ ca sovaṇṇaye pīṭhe nisinnaṃ bahukitthiyo
parikiriya asobhiṃsu Rujaṃ ruciravaṇṇinin ti. || Ja_XXII:1018 ||
Ta. tato ti rañño kāmapaṃke laggadivasato paṭṭhāya, dvesattarat-
tassā 'ti cuddasame divase, dhātimātaram abravīti pitusantikaṃ gantu-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd āg-.
2 Bd a.
3 Bd āgato.
4 Ck gu-.
5 Bd -laddhaṃ.
6 Bd -timaddo.
7 Bd -gaccha.
8 Cks guyhaṃpā-.
9 Ck -gañchuṃ, Cs -gachuṃ, Bd maṃ kenaci mā upagaccha.
10 read: maly'.
[page 231]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544). 231
kāmā hutvā dhātimātaraṃ āha; sā kira cātuddase cātuddase pañcasatāhi ku-
mārikāhi parivutā dhātigaṇaṃ ādāya mahantena sirivilāsena attano sattabhūmi-
Rativaddhanapāsādā1 oruyha pitu dassanatthaṃ Candakapāsādaṃ gacchati, atha
naṃ pitā disvā tuṭṭhamānaso mahāsakkāraṃ katvā uyyojento amma dānaṃ
dehīti sahassaṃ datvā uyyojeti, sā attano nivesanaṃ āgantvā punadivase uposa-
thikā hutvā kapaṇiddhikavanibbakayācakānaṃ mahādānaṃ deti, rañño kir'; assā2
eko janapado pi dinno, tato āyena sabbakiccāni kāreti3, tadā pana raññā kira
Guṇaṃ ājīvikaṃ nissāya micchādassanaṃ gahitan ti sakalanagare kolāhalam
ahosi, taṃ Rujādhātiyo sutvā rājadhītāya ārocayiṃsu: ayye pitarā kira te ājīvi-
kassa kathaṃ sutvā micchādassanaṃ gahitaṃ, so kira catūsu dvāresu dā-
nasālā viddhaṃsāpetvā parapaṭiggahītā4 itthiyo ca kumārikā ca pasayhākārena5
gaṇhituṃ6 āṇāpeti, r. na vicāreti kāmamatto yeva kira jāto ti, sā taṃ kathaṃ
sutvā anattamanā hutvā: me pitā tādisan nāma7 apagatasukkadhammaṃ nillajjaṃ
naggabhoggaṃ ājīvikaṃ upasaṃkamitvā pañhaṃ pucchissati8, nanu dhammika-
samaṇabrāhmaṇo kammavādī upasaṃkamitvā pucchitabbo siyā, ṭhapetvā kho
pana maṃ añño mayhaṃ pitaraṃ micchādassanā apanetvā sammādassane pa-
tiṭṭhāpetuṃ samattho n'; atthi, ahaṃ hi atītā satta anāgatā sattā 'ti cuddasa-
jātiyo anussarāmi, tasmā pubbe mayā katapāpakammaṃ kathetvā pāpakammassa
phalaṃ dassentī9 mama pitaram bodhessāmi, sace pana ajj'; eva gamissāmi
atha maṃ amma tvaṃ pubbe addhamāse āgacchasi ajja kasmā evaṃ lahuṃ
āgatāsīti vakkhati, tatra ce ahaṃ tumhehi kira micchādassanaṃ gahitan ti sutvā
āgat'; amhīti vakkhāmi na me vacanaṃ garuṃ katvā gaṇhissati, tasmā ajja
agantvā ito cuddasame divase kālacatuddase yeva kiñci ajānantī viya pubbe-
gamanākāren'; eva gantvā āgamanakāle dānavaṭṭatthāya sahassaṃ yācissāmi, tadā
me pitā diṭṭhiyā gahitabhāvaṃ kathessati, atha naṃ ahaṃ attano balena micchā-
diṭṭhiṃ chaḍḍāpessāmīti cintesi, tasmā cuddasame divase pitu santikaṃ gantu-
kāmā hutvā evam āha, tattha sakhiyo cā 'ti sahāyikāyo pi me pañcasatā
kumārikā ekāy'; ekaṃ asadisaṃ katvā nānālaṃkārehi nānāvaṇṇehi pupphavatthā-
nulepanehi alaṃkarontu, dibbo ti dibbasadiso10 devatāsannipātapatimaṇḍito
ti pi dibbo, gacchan ti mama dānavaṭṭaṃ11 āharāpetuṃ Videhissarassa pitu
santikaṃ gamissāmi, abhihariṃsū 'ti soḷasahi gandhodakaghaṭehi nahāpetvā
maṇḍanatthāya abhihariṃsu, parikiriyā 'ti parivāretvā, asobhiṃsū 'ti Rujam12
parivāretvā ṭhitadevakaññā viya taṃ divasaṃ ativiya sobhiṃsu.
Ja_XXII.7(=544).74: Sā ca sakhīmajjhagatā sabbābharaṇabhūsitā
sateratā abbham iva Candakaṃ pāvisī Rujā. || Ja_XXII:1019 ||
Ja_XXII.7(=544).75: Upasaṃkamitvā Vedehaṃ vanditvā vinaye rataṃ
suvaṇṇavikate pīṭhe ekamantaṃ upāvisīti. || Ja_XXII:1020 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -bhūma-, Bd -bhumma-.
2 Bd rājā kirassa.
3 Bd karoti.
4 Bd sapariggahitā.
5 Cks -kāreca, Bd paseyhākārena.
6 Cks omit gaṇhituṃ.
7 Bd kathaṃ hināma me tāto.
8 Bd pucchati.
9 all three MSS. -i.
10 Cks dibbo tu divaso.
11 Bd adds videharaññā.
12 Cks sujaṃ, Bd rucaṃ.
[page 232]
232 XXII. Mahānipāta.
Ta. upāvisīti pitu vasanaṭṭhānaṃ Candakapāsādaṃ pāvisi, suvaṇṇa-
vikate ti sattaratanavicitte suvaṇṇakhacite.
Ja_XXII.7(=544).76: Tañ ca disvāna Vedeho accharānaṃ va saṅgamaṃ
Rujaṃ sakhīmajjhagataṃ idaṃ vacanam abravī: || Ja_XXII:1021 ||
Ja_XXII.7(=544).77: Kacci ramasi pāsāde antopokkharaṇiṃ pati,
kacci bahuvidhaṃ khajjaṃ sadā abhiharanti te. || Ja_XXII:1022 ||
Ja_XXII.7(=544).78: Kacci bahuvidhaṃ malyaṃ ocinitvā kumāriyo
gharake karotha paccekaṃ khiḍḍāratiratā1 muhuṃ2. || Ja_XXII:1023 ||
Ja_XXII.7(=544).79: Kena vā vikalaṃ tuyhaṃ khippaṃ abhiharantu te,
mano karassu kuḍḍamukhī api candasamamhi pīti3. || Ja_XXII:1024 ||
Ta. saṃgaman ti accharānaṃ samāgamaṃ viya taṃ samāgamaṃ disvā,
pāsāde ti amma mayā tuyhaṃ Vejayanta-sadiso Rativaddhanapāsādo kārito,
kacci tattha ramasi, antopokkharaṇiṃ patīti antovatthusmiṃ yeva te
mayā Nandāpokkharaṇi-patibhāgā pokkharaṇī kāritā, kacci taṃ pokkharaṇiṃ
paṭicca udakakīḷam kīḷantī ramasi, malyan ti amma ahaṃ tuyhaṃ devasikaṃ
pañcavīsatipupphasamugge pahiṇāmi, kacci tumhe sabbā kumāriyo taṃ malyaṃ
ocinitvā ganthitvā abhiṇhaṃ khiḍḍāratiratā hutvā kacci paccekaṃ gharake karotha
idaṃ sundaraṃ idaṃ sundarataran ti evaṃ pāṭiyekkaṃ sārambhe4 viya puppha-
gharakāni pupphagabbhe ca pupphāsanapupphasayanāni ca kacci karothā 'ti
pucchati, vikalan ti vekalyaṃ, mano karassū 'ti cittaṃ uppādehi, kuḍḍa-
mukhīti sāsapakuḍḍena5 pasāditamukhatāya taṃ evam āha, itthiyo hi mukha-
vaṇṇaṃ pasādentiyo duṭṭhalohitamukhadūsitapiḷakaharaṇatthaṃ paṭhamaṃ sāsapa-
kakkena mukhaṃ vilimpanti tato lohitassa samakaraṇatthaṃ mattikākakkena tato
chavipasādanatthaṃ tilakakkena, candasamamhi pīti candanā6 dullabhataro
nāma n'; atthi, tādise7 pi ruciṃ katvā mamācikkha sampādessāmi te ti.
Ja_XXII.7(=544).80: Vedehassa vaco sutvā Rujā pitaram abravi:
sabbam etaṃ mahārāja labbhat'; issarasantike. || Ja_XXII:1025 ||
Ja_XXII.7(=544).81: Suve pannaraso dibbo, sahassaṃ āharantu me,
yathā dinnañ ca dassāmi dānaṃ sabbavanīsu 'han8 ti. || Ja_XXII:1026 ||
Tattha sabbavanīsuhan ti sabbavanibbakesu ahaṃ.
Ja_XXII.7(=544).82: Rujāya vacanaṃ sutvā rājā Aṅgati-m-abravi:
bahuṃ vināsitaṃ vittaṃ niratthaṃ aphalan tayā. || Ja_XXII:1027 ||
Ja_XXII.7(=544).83: Uposathe vasaṃ niccaṃ annapānaṃ na bhuñjasi,
niyat'; etaṃ9 abhuttabbaṃ, n'; atthi puññaṃ abhuñjato ti. || Ja_XXII:1028 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -tiṃ.
2 Bd ahu.
3 Bd candasamaṃ pi te ti.
4 Bd -ena.
5 Bd sāsapakakkehi.
6 Ck -ne, Cs -no, Bd candato.
7 Bd -saṃ.
8 Bd -ṇisvahaṃ.
9 Bd niyatitaṃ.
[page 233]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 233
Ta. Aṅgatimabravīti bhi. so Aṅgatirājā pubbe ayācito pi amma dā-
naṃ dehīti sahassaṃ datvā taṃ divasaṃ yācito pi micchādassanaṃ1 gahitattā
adatvā idaṃ bahuṃ vināsitan ti ādi abravī, niyatetaṃ abhuttabban ti
etaṃ niyativasena tayā abhuñjitabbaṃ bhavissati, bhuñjantānam pi abhuñjantā-
nam pi n'; atthi puññaṃ, sabbehi cullāsītimahākappe atikkamitvā visujjhitabban ti.
Ja_XXII.7(=544).84: Bījako pi hi sutvāna tadā Kassapabhāsitaṃ
passasanto muhuṃ uṇhaṃ rudaṃ assūni vattayi. || Ja_XXII:1029 ||
Ja_XXII.7(=544).85: Yāva Ruje jīvasi no2 mā3 bhattam apanāmayi4,
n'; atthi bhadde paro5 loko, kiṃ niratthaṃ vihaññasīti. || Ja_XXII:1030 ||
Ta. Bījako pīti Bījako pi pubbe kalyāṇakammaṃ katvā tassa nissan-
dena dāsikucchiyaṃ nibbatto ti Bījakavatthum pi 'ssā udāharaṇatthaṃ āhari
natthi bhadde ti bhadde Guṇācariyo evam āha: n'; atthi ayaṃ loko n'; atthi
paraloko n'; atthi mātāpitā, n'; atthi sattā opapātikā n'; atthi loke samaṇa-
brāhmaṇā sammaggatā6 sammāpaṭipannā ti, paraloke hi sati idhaloko nāma
bhaveyya so yeva ca n'; atthi, mātāpitūsu santesu7 puttadhītaro nāma bhaveyyuṃ
te yeva ca n'; atthi, dhamme sati dhammikasamaṇabrāhmaṇā bhaveyyuṃ te8
yeva ca n'; atthi, kiṃ dānaṃ dentī sīlaṃ rakkhantī9 niratthakaṃ10 vihaññasīti.
Ja_XXII.7(=544).86: Vedehassa vaco sutvā Rujā ruciravaṇṇinī
jānaṃ pubbāparaṃ dhammaṃ pitaraṃ etad abravi: || Ja_XXII:1031 ||
Ja_XXII.7(=544).87: Sutaṃ eva pure āsi sakkhi diṭṭham idaṃ mayā:
bālūpasevī11 yo hoti bālo va samapajjatha. || Ja_XXII:1032 ||
Ja_XXII.7(=544).88: Mūḷho hi mūḷham āgamma bhiyyo mohaṃ nigacchati,
patirūpaṃ Alātena Bījakena ca muyhitun12 ti. || Ja_XXII:1033 ||
Ta. pubbāparaṃ dhamman ti bhi., pitu vacanaṃ sutvā Rujā rājadhītā
atītasattajātivasena13 pubbadhammaṃ anāgatasattajātivasena14 anāgatadhammañ
ca jānantī pitaraṃ micchādiṭṭhito mocetukāmā etaṃ sutam eva me ti ādim
āha, tattha samapajjathā 'ti yo puggalo bālūpasevī hoti so bālo va sam-
pajjatīti etaṃ mayā pubbe sutam eva ajja pana paccakkhato diṭṭhan ti, mūḷho
ti maggamūḷhaṃ āgamma maggamūḷho viya diṭṭhimūḷhaṃ āgamma diṭṭhimūḷho
pi uttariṃ mohaṃ15 nigacchati mūḷhataro hoti, Alātenā 'ti deva tumhehi
jātigottakulapadesaissariyapaññāhi hīnena Alātasenāpatinā accantahīnena nip-
paññena Bījaka-dāsena ca gāmadārakasadisaṃ ahirikaṃ bāla-Guṇaṃ ājīvikaṃ
āgamma muyhituṃ12 patirūpam anucchavikaṃ, kiṃ tena muyhissatīti16 evaṃ te
ubho pi gaharitvā diṭṭhito mocetukāmatāya pitaraṃ vaṇṇentī āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks; Bd -nassa.
2 Cs jivasino, Bd jivamāna.
3 Cks na.
4 Bd upa-.
5 natthi amma para-.
6 Bd samuggatā.
7 Cks sapati.
8 Cks so.
9 Bd kiṃ dānaṃ desi kiṃ silaṃ rakkhasi.
10 Bd niratthaṃ kiṃ.
11 all three MSS. -i
12 Bd muḷhituṃ.
13 Bd atīte-.
14 Bd anāgate-.
15 Bd uttari muḷhaṃ.
16 Bd muḷhi-.
[page 234]
234 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.7(=544).89: Tvañ ca devāsi1 sappañño dhīro atthassa kovido,
kathaṃ bālehi sadisaṃ hīnaṃ2 diṭṭhim3 upāgamī. || Ja_XXII:1034 ||
Ja_XXII.7(=544).90: Sace hi saṃsārapathena sujjhati
niratthiyā pabbajjā Guṇassa,
kīṭo va aggiṃ4 jalitaṃ apāpataṃ5
upapajjatī momuho6 naggabhāvaṃ. || Ja_XXII:1035 ||
Ja_XXII.7(=544).91: Saṃsārasuddhīti pure niviṭṭhā kammaṃ vidūsenti bahū ajānaṃ
pubbe kalī duggahito va atthā dummocayā balisā ambujo vā 'ti. || Ja_XXII:1036 ||
Ta. sappañño ti yasavayapuññatitthavāsayonisomanasikārasākacchāvasena
laddhāya paññāya sappañño, ten'; eva kāraṇena dhīro dhīratāya atthānatthassa
kāraṇākāraṇassa kovido, bālehi sadisan ti yathā te bālā upagatā kathaṃ
tathā tvaṃ hīnadiṭṭhiṃ upagato, apāpatan ti apa āpataṃ7, patanto ti
attho, idaṃ vuttaṃ hoti: tāta saṃsārena suddhiyā sati yathā paṭaṅgakīṭo ratti-
bhāge jalitaṃ aggiṃ disvā tappaccayaṃ dukkhaṃ ajānitvā mohena tattha pa-
tanto mahādukkhaṃ āpajjati tathā Guṇo pi pañcakāmaguṇe pahāya momuho6
ti nirassādanaṃ naggabhāvaṃ upapajjati, pure niviṭṭhā ti tāta saṃsārena
suddhīti kassaci vacanaṃ asutvā8 paṭhamam eva niviṭṭhā n'; atthi, sukaṭa-
dukkaṭānaṃ kammānaṃ phalan ti gahitattā bahujanā ajānantā kammaṃ vidū-
senti taṃ dūsentā kammaphalam pi dūsenti yeva, evaṃ tesaṃ pubbe gahito
kali parājayagāho duggahito va hotīti attho, dummocayā balisā ambujo vā
'ti te pana evaṃ ajānantā micchādassanena atthaṃ gahetvā ṭhitā bālā yathā
nāma balisaṃ gilitvā ṭhito maccho balisā dummocayo hoti evaṃ tamhā atthā9
dummocayā honti10.
Ja_XXII.7(=544).92: Upaman te karissāmi mahārāja tav'; atthiyā11,
upamāya pi ekacce atthaṃ jānanti paṇḍitā. || Ja_XXII:1037 ||
Ja_XXII.7(=544).93: Vānijānaṃ yathā nāvā appamāṇaharā12 garu13
atibhāraṃ samādāya aṇṇave avasīdati || Ja_XXII:1038 ||
Ja_XXII.7(=544).94: Evam eva naro pāpaṃ thokathokaṃ pi ācinaṃ
atibhāraṃ samādāya niraye avasīdati. || Ja_XXII:1039 ||
Ja_XXII.7(=544).95: Na tāva bhāro paripūro14 Alātassa mahīpati
ācināti etaṃ pāpaṃ yena gacchati duggatiṃ. || Ja_XXII:1040 ||
Ja_XXII.7(=544).96: Pubbe c'; assa kataṃ puññaṃ Alātassa mahīpati,
tass'; eva deva nissando yañ c'; eso15 labhate sukhaṃ. || Ja_XXII:1041 ||
Ja_XXII.7(=544).97: Khiyyate c'; assa taṃ puññaṃ tathā hi aguṇe rato,
ujumaggaṃ avahāya16 kummaggam anudhāvati. || Ja_XXII:1042 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks deva.
2 Bd hina-.
3 all three MSS. -i.
4 all three MSS. aggi.
5 Ck -thaṃ.
6 Bd mohamuḷho.
7 so Ck; Cs apa apātaṃ, Bd api apataṃ.
8 Bd sutvā vā asutvā vā.
9 Bd anatthā.
10 Bd adds uttari pi udāharaṇaṃ āharanti āha.
11 so all three MSS. for -yaṃ?
12 Cs -hārā, Bd -bhārā.
13 Bd garuṃ.
14 Cks pati-.
15 Bd yañca so.
16 Cks apāhāya.
[page 235]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544). 235
Ja_XXII.7(=544).98: Tulā yathā paggahitā ohite tulamaṇḍale
unnameti tulāsīsaṃ bhāre oropite sati || Ja_XXII:1043 ||
Ja_XXII.7(=544).99: Evam eva naro puññaṃ thokathokam pi ācinaṃ
saggātimāno dāso va Bījako sātave rato ti. || Ja_XXII:1044 ||
Ta. nīraye ti aṭṭhavidhe mahāniraye soḷasavidhe ussadaniraye lokanta-
raniraye ca, bhāro ti tāta na tāv'; assa1 akusalabhāro pūrati, tassevā 'ti tassa
pubbe katassa puññass'; eva nissando yaṃ so Alāto senāpati ajja2 sukhaṃ
labhati, na hi tāta etaṃ goghātakakammassa phalaṃ pāpassa hi nāma vipāko
iṭṭho kanto bhavissatīti aṭṭhānam etaṃ, aguṇe rato ti tathā h'; esa idāni
akusalakamma rato, ujjumaggan ti dasakusalakammapathamaggaṃ, ohite
tulamaṇḍale ti bhaṇḍapaticchādanatthāya tulāmaṇḍale laggetvā ṭhapite, un-
nametīti uddhaṃ ukkhipati, ācinan ti thokathokam pi puññaṃ ācinanto pāpa-
bhāraṃ otāretvā naro kalyāṇakammassa sīsaṃ ukkhipitvā devalokaṃ gacchati,
saggātimāno ti sagge atimāno saggasampāpake sātaphale kalyāṇakamme abhi-
rato, saggādhimāno ti pi pāṭho saggaṃ adhikaraṇaṃ3 katvā ṭhitacitto ti attho,
sātave rato ti esa Bījakadāso sātave4 madhuravipāke kusalakamme yeva rato,
so imassa pāpakammassa khīṇakāle kalyāṇakammassa phalena devaloke nib-
battissati, yaṃ pan'; esa idāni dāsattaṃ upagato na taṃ kalyāṇassa phalena
tathāttasaṃvattanikaṃ hi 'ssa pubbe kataṃ pāpaṃ bhavissatīti niṭṭhaṃ ettha
gantabban ti.
Imam atthaṃ pakāsentī āha:
Ja_XXII.7(=544).100: Yam ajja5 Bījako dāso dukkhaṃ passati attani
pubbe tassa6 kataṃ pāpaṃ tam eso paṭisevati. || Ja_XXII:1045 ||
Ja_XXII.7(=544).101: Khīyate c'; assa7 taṃ pāpaṃ tathā hi vinaye rato
Kassapañ ca samāpajja mā h'; ev'; uppatham āgamā ti. || Ja_XXII:1046 ||
Ta. mā hevuppathamāgamā ti tāta tvaṃ pana imaṃ naggaṃ Kassa-
pājīvikaṃ upagantvā mā heva nirayagāmim uppathaṃ āgamma pāpam akāsīti
pitaraṃ ovadi.
Idāni 'ssa pāpūpasevanāya dosaṃ kalyāṇamittūpasevanāya ca
guṇaṃ dassentī āha:
Ja_XXII.7(=544).102: Yaṃ yaṃ hi rājā bhajati sataṃ vā yadivā asaṃ (IV 435|21)
sīlavantaṃ visīlaṃ vā vasaṃ tass'; eva gacchati. || Ja_XXII:1047 ||
Ja_XXII.7(=544).103: Yādisaṃ kurute mittaṃ yādisaṃ c'; ūpasevati8
so pi tādisako hoti sahavāso hi9 tādiso. || Ja_XXII:1048 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tāva ālatassa.
2 Cks pecca.
3 Bd adhikāraṃ.
4 Cks ete.
5 Ck yañcajja.
6 Bd vassaṃ.
7 Cks vassa.
8 Bd vūp-.
9 Bd pi.
[page 236]
236 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.7(=544).104: Sevamāno sevamānaṃ samphuṭṭho1 samphusaṃ1 paraṃ
saro diddho2 kalāpaṃ va alittaṃ upalimpati,
upalepabhayā dhīro n'; eva pāpasakhā siyā. || Ja_XXII:1049 ||
Ja_XXII.7(=544).105: Pūtimacchaṃ kusaggena yo naro upanayhati
kusāpi pūtī3 vāyanti, evaṃ bālūpasevanā. || Ja_XXII:1050 ||
Ja_XXII.7(=544).106: Tagarañ ca palāsena yo naro upanayhati
pattāpi surabhī3 vāyanti, evaṃ dhīrūpasevanā. || Ja_XXII:1051 ||
Ja_XXII.7(=544).107: Tasmā phalapuṭasseva ñatvā sampākam attano
asante n'; ūpaseveyya sante seveyya paṇḍito,
asanto nirayaṃ nenti, santo pāpenti suggatin ti. || Ja_XXII:1052 ||
Ta. sataṃ vā ti sappurisaṃ vā, yadivā asan ti asappurisaṃ vā, saro
diddho4 kalāpaṃ vā 'ti mahārāja yathā nāma halāhalavisalitto saro sarakalāpe
khitto sabbaṃ taṃ visena alittam pi sarakalāpaṃ limpati visadiddham5 eva
karoti evam eva pāpamitto pāpaṃ6 sevamāno attānaṃ7 sevamānaṃ paraṃ tena
ca samphuṭṭho1 taṃ samphausante1 alittaṃ pāpena purisaṃ attanā ekajjhāsayaṃ
karonto upalimpati, vāyantīti tassa te kusāpi duggandhaṃ vāyantīti, taga-
rañ cā 'ti tagarañ ca aññañ ca gandhasampannañ ca gandhajātaṃ, evan ti
evarūpā dhīrūpasevanā, dhīro hi attānaṃ sevamānaṃ dhīram eva karoti, tasmā
phalapuṭass'; evā 'ti yasmā tagarādipaliveṭhanāni paṇṇāni pi sugandhāni
honti tasmā palāsapattapuṭasseva paṇḍitūpasevanena aham pi paṇḍito bhavissā-
mīti evaṃ ñatvā sampākaṃ attano ti attano paripākaṃ paṇḍitabhāvaṃ
pariṇāmaṃ ñatvā asante pahāya paṇḍite sante upaseveyya, nirayaṃ nentīti
ettha Devadattādihi ca nirayaṃ Sāriputtattherādīhi ca sugatiṃ nītānaṃ vasena
udāharaṇāni āharitabbāni.
Evaṃ rājadhītā chahi gāthāhi pitu dhammaṃ kathetvā idāni atīte
attanā anubhūtaṃ dukkhaṃ dassentī āha:
Ja_XXII.7(=544).108: Aham pi jātiyo satta sare saṃsarit'; attano
anāgatāpi8 satt'; eva yā gamissaṃ ito cutā. || Ja_XXII:1053 ||
Ja_XXII.7(=544).109: Yā me sā sattamī jāti ahu9 pubbe janādhipa
kammāraputto Magadhe [su] ahu10 Rājagahe pure. || Ja_XXII:1054 ||
Ja_XXII.7(=544).110: Pāpaṃ sahāyaṃ āgamma bahuṃ pāpaṃ kataṃ mayā
paradārassa heṭhento11 carimha12 amarā viya. || Ja_XXII:1055 ||
Ja_XXII.7(=544).111: Taṃ kammaṃ nihitaṃ aṭṭhā bhasmācchanno va pāvako,
atha aññehi kammehi ajāyiṃ Vaṃsabhūmiyaṃ || Ja_XXII:1056 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -pu-.
2 Cks diṭṭho, duṭho.
3 all three MSS. -i.
4 Cks diṭṭho, Bd diṭho.
5 Cks -disam, Bd -duṭham.
6 Bd para.
7 Bd taṃ.
8 Bd -tepi.
9 Cks āhu.
10 Ck ahū, Cs āhu, Bd asu.
11 Bd pothentā.
12 Bd caramhā.
[page 237]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 237
Ja_XXII.7(=544).112: Kosambiyaṃ seṭṭhikule iddhe phīte mahaddhane
ekaputto mahārāja niccaṃ sakkatapūjito. || Ja_XXII:1057 ||
Ja_XXII.7(=544).113: Tattha mittaṃ asevissaṃ sahāyaṃ sātave rataṃ
paṇḍitaṃ sutasampannaṃ, so maṃ atthe nivesayi1. || Ja_XXII:1058 ||
Ja_XXII.7(=544).114: Cātuddasiṃ pañcadasiṃ bahuṃ rattim upāvasiṃ,
taṃ kammaṃ nihitaṃ aṭṭhā, nidhīva udakantike. || Ja_XXII:1059 ||
Ja_XXII.7(=544).115: Atha pāpānaṃ kammānaṃ yam etaṃ Magadhe kataṃ
phalaṃ pariyāgataṃ2 pacchā bhutvā duṭṭhavisaṃ yathā || Ja_XXII:1060 ||
Ja_XXII.7(=544).116: Tato cut'; āhaṃ Vedeha3 Roruve niraye ciraṃ,
sakammanā apaccisaṃ, taṃ saraṃ na sukhaṃ labhe. || Ja_XXII:1061 ||
Ja_XXII.7(=544).117: Bahuvassagaṇe tattha khepayitvā bahuṃ dukhaṃ
Bheṇṇākaṭe4 ahuṃ5 rāja chakalo uddhitapphalo ti. || Ja_XXII:1062 ||
Ta. sattā 'ti mahārāja idhalokaparalokā nāma sukatadukkatānañ ca
phalaṃ atthi, na saṃsāro satte sodhetuṃ sakkoti, sakammanā eva hi sattā
sujjhanti, Alātasenāpati ca Bījako dāso ca ekam eva jātiṃ anussaranti, na ke-
valaṃ ete ca6 jātissarā aham pi atītā satta jātiyo attano saṃsaritaṃ sarāmi,
anāgate pi ito gantabbā7 satt'; eva8 jānāmi, yā me sā ti yā sā mama atīte
sattamī jāti āsi, kammāraputto ti tāya jātiyā ahaṃ Magadhesu Rajagahana-
gare suvaṇṇakāraputto ahosiṃ, paradārassa heṭhento9 ti paradāraṃ he-
ṭhento9 viheṭhento10 paresaṃ rakkhite11 gopite bhaṇḍe aparajjhanako12, aṭṭhā
ti taṃ tadā mayā katapāpakammaṃ okāsaṃ alabhitvā okāse sati vipākadāyakaṃ
hutvā bhasmācchanno aggi viya nihitaṃ aṭṭhāsi, Vaṃsabhūmiyan ti Vaṃ-
saraṭṭhe, ekaputto ti asītikoṭivibhave seṭṭhikule ahaṃ ekaputto va ahosiṃ,
sātave ratan ti kalyāṇakamme abhirataṃ, so man ti so sahāyako maṃ atthe
kusalakamme patiṭṭhāpesi, taṃ kamman ti tam pi me kalyāṇakammaṃ tadā
okāsaṃ alabhitvā okāse sati vipākadāyakaṃ hutvā udakantike nidhiṃ viya
nihitaṃ aṭṭhāsi, yametan ti atha mama santakesu13 pāpakammesu yaṃ etaṃ
mayā Magadhesu paradārikakammaṃ kataṃ tassa phalaṃ pacchā maṃ pariyāga14,
upagatan ti a., yathā kiṃ: bhutvā duṭṭhavisaṃ yathā savisaṃ bhojanaṃ
bhutvā ṭhitassa taṃ duṭṭhaṃ kakkhaḷaṃ halāhalavisaṃ kuppati tathā maṃ pari-
yāgā15 'ti a., tato ti tato Kosambiyaṃ seṭṭhikulato, taṃ saran ti taṃ tasmiṃ
niraye anubhūtapubbaṃ dukkhaṃ sarantī cittasukhaṃ nāma na labhāmi bhayam
eva uppajjati, Bheṇṇākaṭe16 ti Peṇṇākaṭe17, uddhitapphalo ti uddhaṭa-
bījo. So pana chakalako balasampanno ahosi{18}, piṭṭhiyaṃ abhirūhitvāpi naṃ
vāhayiṃsu yānake pi yojayiṃsu.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nivedayi.
2 Bd -gamuṃ.
3 Cks -hā, Bd -hi.
4 Bd bhiṇṇāgate, Cs geṇṇā.
5 Cks āhu, Bd ahu.
6 Bd va.
7 Cks -e.
8 Cks ca.
9 Bd pothento.
10 Bd omits vih-.
11 Bd -ta.
12 Cks -kā, Bd -rajjhantā.
13 Ck santisu, Cs santikesu.
14 Bd adds maṃ.
15 Bd -gatan.
16 Bd bhiṇṇāgate.
17 Bd bhinnāgake?
18 Cks -siṃ.
[page 238]
238 XXII. Mahānipāta.
Tam atthaṃ dassentī gātham āha:
Ja_XXII.7(=544).118: Sātaputtā mayā vūḷhā1 piṭṭhiyā ca rathena ca,
tassa kammassa nissando paradāragamanassa me ti. || Ja_XXII:1063 ||
Ta. sātaputtā ti amaccaputtā, tassa kammassā 'ti deva Roruve
mahāniraye paccanañ2 ca chakalakāle bījuppāṭanañ3 ca piṭṭhivāhanayānakayoja-
nāni ca sabbo p'; esa tassa kammassa nissando paradāragamanassa me ti.
Tato pana cavitvā araññe kapiyoniyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi4,
atha naṃ jātadivase yūthapatino dassesuṃ, so "ānetha me puttan" ti
daḷhaṃ gahetvā tassa viravantassa dantehi phalāni uppāṭesi. Tam
atthaṃ pakāsentī āha:
Ja_XXII.7(=544).119: Tato cut'; āhaṃ Vedeha kapi āsiṃ brahāvane
nilicchitaphalo5 yeva yūthapena pagabbhinā,
tassa kammassa nissando paradāragamanassa me ti. || Ja_XXII:1064 ||
Ta. nilicchitaphalo5 yevā 'ti tattha p'; ahaṃ6 pagabbhena yūtha-
patinā luñcitvā7 uppāṭitaphalo yeva ahosin ti.
Ath'; aparāpi jātiyo dassentī āha:
Ja_XXII.7(=544).120: Tato cut'; āhaṃ Vedeha Dasaṇṇesu8 pasū ahuṃ9
nilicchito10 javo11 bhadro, yoggaṃ vūḷhaṃ ciraṃ mayā,
tassa kammassa nissando paradāragamanassa me. || Ja_XXII:1065 ||
Ja_XXII.7(=544).121: Tato cut'; āhaṃ Vedeha Vajjīsu kulam āgamaṃ12,
n'; ev'; itthī na pumā13 āsiṃ manussatte sudullabhe,
tassa kammassa nissando paradāragamanassa me. || Ja_XXII:1066 ||
Ja_XXII.7(=544).122: Tato cut'; āhaṃ Vedeha ajāyiṃ Nandane vane,
bhavane Tāvatiṃs'; ahaṃ accharā kāmavaṇṇinī14 || Ja_XXII:1067 ||
Ja_XXII.7(=544).123: Vicittavatthābharaṇā āmuttamaṇikuṇḍalā
kusalā naccagītassa Sakkassa paricārikā. || Ja_XXII:1068 ||
Ja_XXII.7(=544).124: Tattha ṭhitāhaṃ Vedeha sarāmi jātiyo imā
anāgatāpi15 satt'; eva yā gamissaṃ ito cutā. || Ja_XXII:1069 ||
Ja_XXII.7(=544).125: Pariyāgatan taṃ kusalaṃ yam me Kosambiyaṃ kataṃ
deve c'; eva manusse ca sandhāvissaṃ ito cutā. || Ja_XXII:1070 ||
Ja_XXII.7(=544).126: Sattajaccā16 mahārāja niccaṃ sakkatapūjitā17,
thībhāvāpi na muccissaṃ chaṭṭhā18 nigatiyo imā. || Ja_XXII:1071 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks mūḷhā, Bd vuḷhā.
2 Bd paca-.
3 Bd bijuppāda-.
4 Ck -ī, Cs Bd -i.
5 Bd niluñji-.
6 Bd pāhaṃ.
7 Bd luñj-.
8 Bd dassanesu.
9 Bd ahu, Ck ahaṃ, Cs āhuṃ.
10 Bd niluñc-.
11 Cks -e.
12 Cks -mā, Bd āgatā.
13 Cks -mo.
14 Bd varavaṇ-.
15 Bd -tepi.
16 Cks -cco.
17 Cks -o.
18 so Cks; Bd chaḷā.
[page 239]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 239
Ja_XXII.7(=544).127: Sattamī ca gati deva: devaputto mahiddhiko
pumadevo1 bhavissāmi devakāyasmim uttamo. || Ja_XXII:1072 ||
Ja_XXII.7(=544).128: Ajjāpi santānamayaṃ mālaṃ ganthenti Nandane
devaputto Javo nāma yo me mālaṃ paṭicchati. || Ja_XXII:1073 ||
Ja_XXII.7(=544).129: Muhutto viya so dibbo imāni vassāni soḷasa,
rattindivo ca so dibbo mānusī2 sarado sataṃ. || Ja_XXII:1074 ||
Ja_XXII.7(=544).130: Iti kammāni anventi asaṃkheyyāpi jātiyo
kalyāṇaṃ yadivā pāpaṃ, na hi kammaṃ panassatīti3. || Ja_XXII:1075 ||
Ta. Dasaṇṇesū4 'ti Dasaṇṇaraṭṭhe5, pasū ti goṇo ahosiṃ, nilic-
chito6 ti vacchakakāle yeva maṃ evaṃ manāpo bhavissatīti nibbījakaṃ akaṃsu,
so 'haṃ nilicchako6 uddhaṭabījo javo bhadro ahosiṃ7, Vajjīsu kulam āga-
man{8} ti goyonito cavitvā Vajjiraṭṭhe ekasmiṃ mahābhogakule nibbattin ti das-
seti, nevitthi na pumā9 ti napuṃsakattaṃ sandhāyāha, bhavane tāvatiṃ-
sāhan ti Tāvattiṃsabhavane ahaṃ, tattha ṭhitāhaṃ Vedeha sarāmi
jātiyo imā ti sā kira tasmiṃ devaloke ṭhitā ahaṃ evarūpaṃ devalokaṃ āgac-
chantī kuto nu kho āgatā ti olokentī Vajjiraṭṭhe mahābhogakule napuṃsakatta-
bhāvato cavitvā tattha nibbattabhāvaṃ passi, tato kena nu kho kammena evarūpe
ramaṇīye ṭhāne nibbatto 'mhīti olokentī Kosambiyaṃ seṭṭhikule nibbattitvā
kataṃ dānādikusalakammaṃ disvā etassa phalena nibbatto 'mhīti ñatvā ananta-
rātīte napuṃsakattabhāve nibbattamānā kuto āgat'; amhīti olokentī Dasaṇṇesu
goyoniyaṃ mahādukkhassa anubhūtabhāvam aññāsī, tato anantaraṃ jātiṃ
anussaramānā vānarayoniyaṃ uddhaṭaphalabhāvaṃ addasa, tato anantaram
Bheṇṇākaṭe10 chakalayoniyaṃ uddhaṭabījabhāvaṃ anussari, tato anantaraṃ
anussaramānā Roruve nibbattabhāvaṃ anussari, ath'; assā niraye tiracchānayoni-
yañ ca anubhūtaṃ dukkhaṃ anussarantiyā bhayaṃ upajji, tato kena nu kho
kammena evarūpaṃ dukkhaṃ anubhūtaṃ mayā ti chaṭṭhaṃ jātiṃ olokentī
tāya jātiyā Kosambiyanagare kataṃ kalyāṇakammaṃ disvā sattamaṃ olokentī
Magadharaṭṭhe pāpasahāyaṃ nissāya kataṃ paradārikakammaṃ disvā etassa me
phalen'; etaṃ mahādukkhaṃ anubhūtan ti aññāsi, atha ito cavitvā anāgate kuhiṃ
nibbattissāmīti olokentī yāvatāyukaṃ ṭhatvā puna Sakkass'; eva paricārikā hutvā
nibbattissāmīti aññāsi, evaṃ punappunaṃ olokayamānā tatiye pi attabhāve
Sakkass'; eva paricārikā hutvā nibbattissāmīti tathā catutthe pañcame pana
tasmiṃ yeva devaloke Javanadevaputtassa aggamahesī hutvā nibbattissan ti
ñatvā anantaraṃ olokentī chaṭṭhe attabhāve ito Tāvatiṃsabhavanato cavitvā
Aṅgatirañño11 aggamahesiyā kucchimhi nibbattissāmi Rujā12 ti me nāmaṃ
bhavissatīti ñatvā tato anantaraṃ kuhiṃ nibbattissāmīti olokentī sattamāya
jātiyā tato cavitvā Tāvatiṃsabhavane mahiddhiko devaputto hutvā nibbattissāmi
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pumā-.
2 Cks -siṃ, Bd -si.
3 Bd vin-.
4 Bd dassane-.
5 Bd dassana-.
6 Bd niluñcite.
7 all three MSS. -i.
8 Cks -mā, Bd -gatā.
9 Cks pumo.
10 Bd bhiṇṇāgate.
11 Cks aṅgā-.
12 Bd rucā.
[page 240]
240 XXII. Mahānipāta.
itthibhāvato muccissāmīti aññāsi, tasmā tattha ṭhitāhaṃ Vedeha sarāmi
satta jātiyo anāgatāpi1 satt'; eva yā gamissaṃ ito cutā ti āha, pa-
riyāgatan ti pariyāyena attano vārena āgataṃ, sattajaccā2 ti Vajjiraṭṭhe
napuṃsakajātiyā saddhiṃ devaloke pañca ayañ ca chaṭṭhā ti sattajātiyo nib-
battiṃ3, etā sattajātiyo niccaṃ sakkatapūjitā va ahosin ti dasseti, chaṭṭhā4
nigatiyo ti devaloke pana pañca ayañ ca ekā ti imā cha gatiyo itthibhāvā na
muccissan ti vadati, sattamī cā 'ti ito cavitvā anantarasantānamayan ti ekato-
vaṇṭakādivasena kataṃ santānaṃ, ganthentīti yathā santānamayā honti
evaṃ ajjāpi mama paricārikā Nandanavane mālaṃ ganthenti yeva, yo me
mālaṃ paṭicchatīti mahārāja anantarajātiyaṃ mama sāmiko Javo nāma
devaputto yo rukkhato patitaṃ5 mālaṃ paṭicchati, soḷasā ti mahārāja mama
jātāya idāni soḷasavassāni, ettako pana kālo devānaṃ eko muhutto, tena te6
mama cutabhāvam7 pi ajānantā mam'; atthāya māle ganthenti yeva, mānusīti8
manussānaṃ gaṇanaṃ āgamma esa sarado sataṃ hoti, evaṃ dīghāyukā devā,
imināpi kāraṇena paralokassa ca kalyāṇapāpakānañ ca atthitaṃ jānāhi9 devā
'ti, anventīti yathā maṃ anubandhiṃsu evaṃ anubandhanti, na hi kammaṃ
panassatīti{10} diṭṭhadhammavedanīyaṃ tasmiṃ ñeva attabhāve uppattivedanī-
yaṃ11 anantare bhave vipākaṃ deti, aparāparavedanīyaṃ pana vipākaṃ adatvā
na nassati, taṃ sandhāya na hi kammaṃ panassatīti10 vatvā deva ahaṃ para-
dārikakammassa nissandena niraye ca tiracchānayoniyañ ca mahantam dukkhaṃ
anubhaviṃ, sace tumhe pi idāni Guṇassa kathaṃ gahetvā evaṃ karissatha mayā
anubhūtasadisam eva dukkhaṃ anubhavissatha tasmā mā evam akatthā12 'ti
tam āha.
Ath'; assa uttaridhammaṃ desentī āha:
Ja_XXII.7(=544).131: Yo icche puriso hotuṃ jātijātiṃ punappunaṃ
paradāraṃ vivajjeyya dhotapādo va kaddamaṃ. || Ja_XXII:1076 ||
Ja_XXII.7(=544).132: Yo icche puriso hotuṃ jātijātiṃ punappunaṃ
sāmikaṃ apacāyeyya Indaṃ va paricārikā. || Ja_XXII:1077 ||
Ja_XXII.7(=544).133: Yo icche {dibbabhogañ} ca dibbaṃ āyu{13} yasaṃ sukhaṃ
pāpāni parivajjetvā tividhaṃ dhammam ācare. || Ja_XXII:1078 ||
Ja_XXII.7(=544).134: Kāyena vācā manasā appamatto vicakkhaṇo
attano hoti atthāya itthi vā yadivā pumā. || Ja_XXII:1079 ||
Ja_XXII.7(=544).135: Ye kec'; ime manujā jīvaloke yasassino sabbasamantabhogā
asaṃsayaṃ tehi pure suciṇṇaṃ
kammassakā ye14 puthu sabbasattā. || Ja_XXII:1080 ||
Ja_XXII.7(=544).136: Iṃghānucintesi sayam pi deva kutonidānā te imā janinda
yā te imā accharāsannikāsā alaṃkatā kañcanajālachannā ti. || Ja_XXII:1081 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -te pi.
2 Cks -o.
3 Bd vuccanti.
4 Bd chaḷā.
5 Cks pātipātitaṃ.
6 Bd tā.
7 Bd cuti-.
8 all three MSS. -sinti.
9 Bd jānāti.
10 Bd vin-.
11 Bd upapajjave-.
12 Bd karitthā.
13 Bd āyuṃ.
14 Bd -kāse.
[page 241]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 241
Ta. hotun ti bhavituṃ, sabbasamantabhogā ti paripuṇṇasabbabhogā,
suciṇṇan ti suṭṭhuciṇṇaṃ kalyāṇakammaṃ kataṃ, kammassakā ye1 ti
kammassakā attanā katakammass'; eva vipākapaṭisaṃvedino, na hi mātāpitūhi
katakammaṃ puttadhītānaṃ2 nāpi tehi3 kataṃ kammaṃ mātāpitunnaṃ vipākaṃ
deti, sesehi kataṃ sesānaṃ kim eva dassati, iṃghā 'ti codanatthe nipāto,
anucintesīti anucinteyyāsi4, yā te imā ti yā imā soḷasa sahassā itthiyo taṃ
upaṭṭhahanti imā te kutonidānā, kiṃ nipajjitvā niddāyantena laddhā udāhu
panthadūsanasandhicchedādīni5 pāpāni katvā6 ādu kalyāṇakammaṃ nissāya
laddhā ti idan tāva attanāpi cinteyyāsi devā 'ti.
Evaṃ sā pitaraṃ anusāsi. Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.7(=544).137: Icc-evaṃ pitaraṃ kaññā Rujā tosesi Aṅgatiṃ,
mūḷhassa maggam ācikkhi, dhammam akkhāsi subbatā ti. || Ja_XXII:1083 ||
Ta. iccevan ti bhi. iti imehi evarūpehi madhuramadhurehi vacanehi sā
rājakaññā pitaraṃ tosesi, mūḷhassa maggaṃ viya tassa sugatimaggaṃ ācikkhi,
nānānayehi sucaritaṃ dhammaṃ akkhāsi, dhammaṃ kathentī yeva sā subbatā
sundaravatā attano atītajātiyo pi kathesi yeva.
Evaṃ pubbaṇhato paṭṭhāya sabbarattiṃ pitu dhammaṃ
desetvā "deva mā naggassa micchādiṭṭhikassa vacanaṃ gaṇhi,
‘atthi ayaṃ loko atthi paraloko atthi sukaṭadukkaṭānaṃ kam-
mānaṃ phalan'; ti vadantassa mādisassa kalyāṇamittassa va-
canaṃ gaṇha, mā atitthena pakkhandīti" āha. Evaṃ sante pi
pitaraṃ micchādassanā vimocetuṃ nāsakkhi, so hi kevalaṃ
tassā madhuravacanaṃ sutvā tussi, mātāpitaro hi piyaputtānaṃ
vacanaṃ piyāyanti na pana taṃ dassanaṃ vissajjenti. Nagare
pi "Rujā kira rājadhītā pitu dhammaṃ desetvā micchādassa-
naṃ vissajjāpetīti" ekakolāhalaṃ ahosi, "paṇḍitā rājadhītā ajja
pitaraṃ micchādassanā mocetvā nagaravāsīnaṃ sotthibhāvaṃ
karissatīti" mahājano tussi. Sā pitaraṃ bodhetuṃ asakkontī viri-
yaṃ avissajjetvā va "yena kenaci upāyena pitu sotthibhāvaṃ
karissāmīti" sirasi añjaliṃ paṭṭhapetvā dasadisā namassitvā
"imasmiṃ loke lokasandhārakā dhammikā samaṇabrāhmaṇā
nāma lokapāladevatā nāma Mahābrahmāṇo nāma atthi, te
āgantvā attano balena mama pitaraṃ micchādassanaṃ vissajjā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd se.
2 Bd adds vipākaṃ deti.
3 so Cks; Bd tāhi.
4 Bd punappunnaṃ cinteyyāsi.
5 Cs -dusa-, Bd duhana-, omitting pantha.
6 Bd adds laddhā.
[page 242]
242 XXII. Mahānipāta.
pentu, etassa guṇe asati pi mama guṇena mama balena mama
saccena āgantvā imaṃ micchādassanaṃ vissajjāpetvā sakala-
lokassa sotthiṃ karontū" 'ti namassi. Tadā Bodhisatto Nārado
nāma Mahābrahmā ahosi Bodhisattā1 ca nāma attano mettā-
bhāvanāya anuddayāya mahantabhāvena suppaṭipannaduppaṭi-
panne2 satte dassanatthaṃ kālānukālaṃ lokaṃ olokenti3. So
taṃ divasaṃ lokaṃ volokento taṃ rājadhītaraṃ pitu micchā-
diṭṭhivimocanatthaṃ lokasandhārakā devatā namassamānaṃ
disvā "ṭhapetvā maṃ añño etaṃ micchādassanaṃ vissajjāpetuṃ
samattho nāma n'; atthi, ajja mayā rājadhītāya saṅgahaṃ rañño
ca saparijanassa sotthibhāvaṃ katvā āgantuṃ4 vaṭṭati, kena
nu vesena gamissāmīti" cintetvā "manussānaṃ pabbajitā piyā
c'; eva garuno5 ca ādeyyavacanā ca, tasmā pabbajitavesena
gamissāmīti" sanniṭṭhānaṃ katvā pāsādikaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ
manussattabhāvaṃ māpetvā manuññaṃ jaṭāmaṇḍalaṃ bandhitvā
jaṭantare kañcanasūciṃ odahitvā antorattaṃ6 uparirattaṃ cīra-
kaṃ7 nivāsetvā ca suvaṇṇatārakacittaṃ8 rajatamayaṃ ajina-
cammaṃ ekaṃsagataṃ katvā muttāsikkāya pakkhittaṃ su-
vaṇṇamayaṃ bhikkhābhājanaṃ ādāya tīsu ṭhānesu vaṃka-
gataṃ9 suvaṇṇakācaṃ khandhe katvā muttāsikkāya eva pa-
vāḷakamaṇḍaluṃ ādāya iminā isivesena gaganatale Cando viya
virocamāno ākāsenāgantvā alaṃkata-Candapāsādamahātalaṃ
pavisitvā rañño purato ākāse aṭṭhāsi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.7(=544).138: Athāgamā Brahmalokā Nārado mānusiṃ pajaṃ,
Jambudīpaṃ avekkhanto adda10 rājānam Aṅgatiṃ. || Ja_XXII:1084 ||
Ja_XXII.7(=544).139: Tato patiṭṭhā pāsāde Vedehassa puratthato
tañ ca disvā anuppattaṃ Rujā isim avandathā 'ti. || Ja_XXII:1085 ||
Ta. addā10 'ti Brahmaloke ṭhito va Jambudīpaṃ apekkhanto11 Gunājīva-
kassa santike gahitamicchādassanaṃ rājānaṃ Aṅgatiṃ addasa, tasmā āgato ti a,
tato patiṭṭhā ti tato so Brahmā tassa rañño amaccagaṇaparivutassa nisinnassa
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bd -o.
2 Cks -nnaṃ duppaṭipannaṃ.
3 Bd adds -to vicaranti.
4 so all three MSS.
5 Bd karuṇā.
6 Bd antosurattapaṭaṃ.
7 Bd -rattavākacīraṃ.
8 Bd -nakhacitaṃ.
9 Bd onataṃ.
10 Bd addasa.
11 Bd āve.
[page 243]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 243
purato tasmiṃ pāsāde apade padaṃ1 dassento ākāse paṭiṭṭhahi, anuppattan
ti pattaṃ āgataṃ, isin ti isivesenāgatattā S. isin ti āha, avandathā 'ti
mamānuggahena mama pitari kāruññaṃ katvā eko devarājā āgato bhavissatīti
tuṭṭhapahaṭṭhā vātābhihatasuvaṇṇakadalī viya onamitvā Nārada-Mahābrahmānaṃ
vandi.
Rājāpi taṃ disvā Brahmatejena tajjito attano āsane san-
thātuṃ asakkonto oruyha bhūmiyaṃ ṭhatvā āgataṭṭhānañ ca
nāmagottañ ca pucchi.
Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:
Ja_XXII.7(=544).140: Athāsanamhā oruyha rājā vyamhitamānaso
Nāradaṃ paripucchanto idaṃ vacanam abravi: || Ja_XXII:1086 ||
Ja_XXII.7(=544).141: Kuto nu āgacchasi devavaṇṇī
obhāsayaṃ saṃvariṃ Candimā va.
akkhāhi me pucchito nāmagottaṃ
kathaṃ taṃ jānanti manussaloke ti. || Ja_XXII:1087 ||
Ta. vyamhitamānaso ti bhītacitto, kuto nū 'ti kacci nu kho vijjā-
dharo bhaveyyā 'ti maññamāno avanditvā evaṃ pucchi.
Atha so "ayaṃ rājā ‘paraloko n'; atthīti'; maññati, para-
lokam eva tāv'; assa ācikkhissāmīti" cintetvā gātham āha:
Ja_XXII.7(=544).142: Ahaṃ hi devato idāni emi obhāsayaṃ saṃvariṃ Candimā va,
akkhāmi te pucchito nāmagottaṃ
jānanti maṃ Nārado Kassapo cā 'ti. || Ja_XXII:1088 ||
Ta. devato ti devalokato, Nārado Kassapo cā 'ti maṃ nāmena Nā-
rado gottena Kassapo ti jānanti.
Atha rājā "imaṃ pacchāpi paralokaṃ pucchissāmi, iddhiyā
laddhakāranaṃ tāva naṃ pucchāmīti" cintetvā gātham āha:
Ja_XXII.7(=544).143: Acchariyarūpaṃ vata yādisañ ca
vehāsayaṃ gacchasi tiṭṭhasī ca,
pucchāmi taṃ Nārada etam atthaṃ:
atha kena vaṇṇena tavāyam iddhīti. || Ja_XXII:1089 ||
Ta. yādisan cā 'ti yādisan ca tava saṇṭhānaṃ yañ ca tvaṃ ākāse gac-
chasi ca tiṭṭhasi ca idaṃ acchariyajātikaṃ2.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ākāse aparāparaṃ in the place of apade p.
2 Bd -jātaṃ.
[page 244]
244 XXII. Mahānipāta.
Nārado āha:
Ja_XXII.7(=544).144: Saccañ ca dhammo ca damo ca cāgo
guṇā mam'; ete pakatā purāṇā,
teh'; eva dhammehi susevitehi
manojavo yenakāmaṃ gato 'smīti. || Ja_XXII:1090 ||
Ta. saccan ti vacīsaccaṃ, dhammo ti tividhasucaritadhammo c'; eva
kasiṇaparikammajjhānadhammo ca, damo ti indriyadamanaṃ, cāgo ti kilesa-
pariccāgo ca deyyadhammapariccāgo ca, pakatā purāṇā ti mayā purimabhave
katā ti dasseti, teheva dhammehi susevitehīti tehi sabbaguṇehi susevitehi
paricāritehi, manojavo ti manojavasadisajavo, yenakāmaṃ gato smīti
yena devaṭṭhāne ca manussaṭṭhāne ca gantuṃ icchanaṃ tena gato 'smi ti a.
Rājā tasmiṃ evaṃ kathente pi micchādassanassa suga-
hitattā paralokaṃ asaddahanto "atthi nu kho puññānaṃ vi-
pāko" ti vatvā gātham āha:
Ja_XXII.7(=544).145: Acchariyam ācikkhasi puññasiddhiṃ,
sace hi ete tvaṃ2 yathā vadesi
pucchāmi taṃ3 Nārada etam atthaṃ,
puṭṭho ca me sādhu viyākarohīti. || Ja_XXII:1091 ||
Ta. puññasiddhin ti puññānaṃ siddhiṃ phaladāyakattaṃ ācikkhanto
acchariyaṃ ācikkhasi.
Nārado āha:
Ja_XXII.7(=544).146: Pucchassu maṃ rāja, tav'; esa attho,
yaṃ saṃsayaṃ kuruse4 bhūmipāla,
ahaṃ taṃ nissaṃsayataṃ gamemi
nayehi ñāyehi ca hetubhī cā 'ti. || Ja_XXII:1092 ||
Ta. tavesa attho ti pucchitabbaṃ5 nāma tava esa attho, yaṃ saṃ-
sayan ti yaṃ kismiñcid eva atthe saṃsayaṃ karosi taṃ maṃ puccha, nis-
saṃsayatan ti ahaṃ taṃ nissaṃsayabhāvaṃ gamemi, nayehīti kāraṇavacanehi,
ñāyehīti ñāṇehi, hetubhīti paccayehi paṭiññamatten'; eva avatvā ñāṇena
paṭicchinditvā6 kāraṇavacanena tesaṃ dhammānaṃ samuṭṭhāpakapaccayehi taṃ
nissaṃsayaṃ karissāmīti attho.
--------------------------------------------------------------------------
1 teheva--ti attho wanting in Cks.
2 Cks sace hi evehi, Bd sacehi etehi tuvaṃ.
3 Bd haṃ.
4 Bd -te.
5 so Cks; Bd -bbako.
6 Bd pari-.
[page 245]
7. Mahānāradakassapajātaka. (544.) 245
Rājā āha:
Ja_XXII.7(=544).147: Pucchāmi taṃ Nārada etam atthaṃ
puṭṭho ca me Nārada mā musā bhaṇi:
atthi nu1 devā pitaro nu atthi
loko paro atthi jano yam āhū 'ti. || Ja_XXII:1093 ||
Ta. jano yamāhū 'ti yam jano evam āha atthi devā atthi pitaro atthi
paraloko ti taṃ sabbaṃ atthi no kho ti pucchati.
Nārado āha:
Ja_XXII.7(=544).148: Atth'; eva devā pitaro ca atthi
loko paro atthi jano yam āhu,
kāmesu giddhā ca narā pamūḷhā
lokaṃ paraṃ na vidū mohayuttā ti. || Ja_XXII:1094 ||
Ta. atthevā 'ti mahārāja d. ca p. ca atthi yam pi jano paralokam āhu
so pi atth'; eva, na vidū ti kāmagiddhā pana mohamūḷhā janā paralokaṃ na
vidū na vindanti tam na jānanti.
Taṃ sutvā rājā parihāsaṃ karonto gātham āha:
Ja_XXII.7(=544).149: Atthīti ce2 Nārada saddahāsi
nivesanaṃ paraloke matānaṃ
idh'; eva me pañca satāni dehi
dassāmi te paraloke sahassan ti. || Ja_XXII:1095 ||
Ta nivesanan ti nivāsanaṭṭhānaṃ, pañcasatānīti pañcakahāpaṇasatāni.
Atha naṃ M. parisamajjhe va garahanto āha:
Ja_XXII.7(=544).150: Dajjemu kho pañca satāni bhoto
jaññāma3 ce sīlavantaṃ vadaññuṃ4,
luddan taṃ bhontaṃ niraye vasantaṃ
ko codaye paraloke sahassaṃ. || Ja_XXII:1096 ||
Ja_XXII.7(=544).151: Idh'; eva yo hoti akammasīlo5
pāpācāro alaso luddakammo
na paṇḍitā tasmiṃ iṇaṃ dadanti,
na hi āgamo hoti tathāvidhamhā. || Ja_XXII:1097 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks nanu.
2 Cks te.
3 Bd -mu.
4 Cks -ū.
5 Bd adhamma-.
[page 246]
246 XXII. Mahānipāta.
Ja_XXII.7(=544).152: Dakkhañ ca posaṃ manujā1 viditvā
uṭṭhānakaṃ sīlavantaṃ vadaññuṃ2
sayam bhogehi nimantayanti,
kammaṃ karitvā punam āharesīti. || Ja_XXII:1098 ||
Ta. jaññāma3 ce ti yadi mayaṃ bhavantaṃ4 sīlavā esa vadaññū ti5
dhammikasamaṇabrāhmaṇānaṃ imasmiṃ kāle iminā nāma6 jānitvā tassa kiccassa
kārako vadaññū ti jāneyyāma atha te vaḍḍhiyā pañca satāni dadeyyāma, tvaṃ
pana luddo sāhasiko micchādassanaṃ gahetvā dānasālaṃ viddhaṃsetvā paradāresu
aparajjhasi, ito cuto niraye uppajjasi7, evaṃ luddan taṃ bhontaṃ niraye va-
santaṃ tattha gantvā ko sahassaṃ me dehīti codessati, tathāvidhamhā ti
tādisā purisā dinnassa iṇassa puna āgamo nāma na hoti, dakkhan ti dha-
nuppādanakusalaṃ, punamāharesīti attano kammaṃ karitvā dhanaṃ uppā-
detvā puna amhākaṃ santakaṃ āhareyyāsi, mā nikkhame mā vasīti sayam eva
nimantenti.
Iti rājā tena niggayhamāno appaṭibhāno ahosi. Mahājano
haṭṭhatuṭṭho hutvā "mahiddhiko devīsi8, ajja rājānaṃ micchā-
dassanaṃ vissajjāpessatīti" sakalanagaraṃ ekakolāhalaṃ ahosi.
Mahāsattassānubhāvena tadā sattayojanikāya Mithilāya tassa
dhammadesanaṃ asuṇanto nāma nāhosi. Atha M. "ayaṃ rājā
ativiya daḷhaṃ katvā micchādassanaṃ gaṇhi, nirayabhayena
taṃ tajjetvā micchadiṭṭhiṃ vissajjāpetvā puna devalokena
assāsessāmīti" cintetvā "mahārāja sace diṭṭhiṃ na vissajjes-
sasi evaṃ anantadukkhaṃ nirayaṃ gamissasīti" vatvā niraya-
kathaṃ paṭṭhapesi:
Ja_XXII.7(=544).153: Ito gato9 dakkhasi tattha rājā
&n