Jataka, Nipatas XVI-XXI, annotated version

Jataka: XVI. Timsanipata; XVII. Cattalisanipata; XVIII. Pannasanipata;
XIX. Chatthinipata; XX. Sattatinipata; XXI. Asitinipata.
Based on the ed. by V. Fausböll: The Jātaka together with its commentary,
being tales of the anterior births of Gotama Buddha.
For the first time edited in the original Pāli, Vol. V,
London : Pali Text Society 1891.
(Reprinted 1963)

Input by the Dhammakaya Foundation, Thailand, 1989-1996
[GRETIL-Version vom 18.3.2015]

NOTICE
This file is (C) Copyright the Pali Text Society and the Dhammakaya Foundation, 2015.
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.

These files are provided by courtesy of the Pali Text Society for
scholarly purposes only.
In principle they represent a digital edition (without revision or
correction) of the printed editions of the complete set of Pali
canonical texts published by the PTS. While they have been subject to a
process of checking, it should not be assumed that there is no
divergence from the printed editions and it is strongly recommended that
they are checked against the printed editions before quoting.

ANNOTATED VERSION IN PTS LAYOUT

STRUCTURE OF REFERENCES (added):

1. Reference at the beginning of Jātaka verses:
Ja_n,n.nn(=nnn).nn = Ja_Nipāta,Vagga[in Nipātas I-VIII only!].Jātaka in that Nipāta/Vagga(=running Jātaka number).Verse

2. Reference at the end of Jātaka verses:
Ja_n:nnn = Ja_Nipāta:running verse number

EXAMPLE:
In Nipāta III, the 10th Jātaka of the 5th Vagga
is the altogether 300th Jātaka (counted from Nipāta I, Vagga 1, Jātaka 1).
Accordingly, the 3rd verse of this Jātaka is introduced with the reference:
"Ja_III,5.10(=300).3:"
[Nipātas IXff. having no Vagga division, the Nipāta number is followed by
a full-stop (not a comma, as after Vagga numbers) and the number of the Jātaka,
e.g. "Ja_IX.2(=428).2:"]

Counted from the beginning of Nipāta III, the 3rd verse of Ja_III,5.10
is the altogether 150th verse in that Nipāta, as indicated by the additional reference
at the end of that same verse:
"Ja_III:150"

NOTICE
In Nipāta XVI the running verse numbers jump from 261 to 270.

THIS GRETIL TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.

Text converted to Unicode (UTF-8).
(This file is to be used with a UTF-8 font and your browser's VIEW configuration
set to UTF-8.)

description:	multibyte sequence:
long a	ā
long A	Ā
long i	ī
long I	Ī
long u	ū
long U	Ū
vocalic r	ṛ
vocalic R	Ṛ
long vocalic r	ṝ
vocalic l	ḷ
vocalic L	Ḷ
long vocalic l	ḹ
velar n	ṅ
velar N	Ṅ
palatal n	ñ
palatal N	Ñ
retroflex t	ṭ
retroflex T	Ṭ
retroflex d	ḍ
retroflex D	Ḍ
retroflex n	ṇ
retroflex N	Ṇ
palatal s	ś
palatal S	Ś
retroflex s	ṣ
retroflex S	Ṣ
anusvara	ṃ
visarga	ḥ
long e	ē
long o	ō
l underbar	ḻ
r underbar	ṟ
n underbar	ṉ
k underbar	ḵ
t underbar	ṯ

Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.

For a comprehensive list of GRETIL encodings and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf

For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm

Jātaka with Commentary Vol. V

[page 001]
1
XVI. TIṂSANIPĀTA.

                      1. Kiṃchandajātaka.
     Kiṃchando kimadhippāyo ti. Idaṃ S. J. v. uposatha-
kammaṃ ā. k. Ekadivasaṃ hi S. bahū¹ upāsake ca upāsikāyo ca
uposathike dhammasavanatthāya āgantvā dhammasabhāyaṃ nisinne
"uposathik'; attha upāsakā" ti pucchitvā "āma bhante" ti vutte
"sādhu vo kataṃ uposathaṃ karontehi, porāṇakā upaḍḍhuposatha-
kammassa nissandena mahantaṃ yasaṃ paṭilabhiṃsū" 'ti vatvā tehi
yācito a. ā.:
     A. B. Brahmadatto dhammena r. kārento saddho²
ahosi dānasīlauposathakammesu appamatto. So sese pi
amaccādayo dānādīsu samādapesi³. Purohito pan'; assa para-
piṭṭhimaṃsiko⁴ lañcakhādako kūṭavinicchayiko⁵ ahosi. Rājā
uposathadivase amaccādayo pakkosāpetvā "uposathikā hothā"
'ti āha. Purohito uposathaṃ na samādiyi, atha naṃ divā
lañcaṃ gahetvā kūṭaṭṭaṃ⁵ katvā upaṭṭhānaṃ āgataṃ rājā
"tvaṃ⁶ uposathiko⁷" ti amacce pucchanto "tvam pi⁸ ācariya
uposathiko" ti pucchi. So "āmā" 'ti musāvādaṃ katvā
pāsādā otari. Atha naṃ eko amacco "nanu tumhe na uposa-
thikā" ti codesi⁹. So āha: "ahaṃ velāyam eva bhuñjiṃ,
gehaṃ pana gantvā mukhaṃ vikkhāletvā uposathaṃ adhiṭṭhāya

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bd -u.
2 Bd su-.
3 Ck -dā-.
4 Bd adds viya.
5 Ck Bd ku-.
6 Bds tumhe.
7 Bds -kā.
8 Bds omit pi.
9 Ck ce-.

[page 002]
2 XVI. Tiṃsanipāta.
sāyaṃ na bhuñjissāmīti, rattiṃ sīlaṃ rakkhissāmi¹, evaṃ me
upaḍḍhuposathakammaṃ bhavissatīti". "Sādhu ācariyā" 'ti. So²
gehaṃ gantvā tathā akāsi. Pun'; ekadivasaṃ tasmiṃ vinicchaye
nisinne aññatarā sīlavatī itthi aṭṭaṃ karontī³ gharaṃ gantuṃ
alabhamānā "uposathakammaṃ nātikkamissāmīti" upakaṭṭha-
kāle⁴ mukhaṃ vikkhāletuṃ ārabhi. Tasmiṃ khaṇe brāhma-
ṇassa supakkānaṃ ambānaṃ⁵ ambapiṇḍī⁶ āhariyittha⁷. So
tassā uposathikabhāvaṃ ñatvā "imaṃ⁸ khāditvā uposathikā
hohīti" adāsi. Sā tathā akāsi. Ettakaṃ brāhmaṇassa kam-
maṃ. So aparabhāge kālaṃ katvā Himavantapadese Kosiki-
gaṅgāya⁹ tīre tiyojanike ambavane ramaṇīye bhūmibhāge so-
bhaggappatte kanakavimāne alaṃkatasirisayane suttappa-
buddho viya nibbatti alaṃkatapaṭiyatto uttamarūpadharo soḷasa-
sahassadevakaññāparivāro, so rattiṃ yeva taṃ sirisampattiṃ
anubhoti, vemānikapetabhāvena hi 'ssa kammassa sarikkhako¹⁰
vipāko ahosi, tasmā aruṇe uggacchante¹¹ ambavanaṃ pavisati,
paviṭṭhakkhaṇe yev'; assa dibbattabhāvo antaradhāyati, asīti-
tālahatthappamāṇo¹² attabhāvo nibbattati¹³, sakalasarīram
jhāyati, supupphitakiṃsuko viya hoti, dvīsu hatthesu ekekā va
aṅguli, tattha¹⁴ mahākuddālappamāṇā¹⁵ nakhā honti, tehi
nakhehi attano piṭṭhimaṃsaṃ phāletvā uddharitvā khādanto
vedanāmatto¹⁶ mahāravaṃ ravanto dukkhaṃ anubhoti. Suriye
atthamente¹⁷ sarīraṃ antaradhāyati, dibbasarīraṃ nibbattati,
alaṃkatapaṭiyattā dibbanāṭakiyo¹⁸ nānāturiyāni gahetvā pari-
vārenti, so mahāsampattiṃ anubhavanto ramaṇīye ambavane
dibbapāsādaṃ abhirūhati¹⁹. Iti so uposathikāya itthiyā amba-
phaladānassa²⁰ nissandena tiyojanikaṃ²¹ ambavanaṃ paṭilabhi,
lañcaṃ {gahetvā} kūṭaṭṭakaraṇanissandena pana {piṭṭhimaṃsaṃ}

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -mā ti.
2 Cks omit so.
3 all three MSS. -i.
4 Bds -kaṭhe-.
5 Bd ambaphalānaṃ.
6 Cks -iṃ, Bd -i.
7 Ck -riyitta, Cs -rayittha, Bd -ra-.
8 Bd imāni.
9 Cks -sa-.
10 Cs kammasasarikkhako, Ck kammasari-, Bd -sarikkhiko.
11 Bd upaga-.
12 Bds asītihatthatālakkhandhappa-.
13 Bd nippatti.
14 Bd hatthā.
15 Bd -ṇa.
16 Bds -nappatto.
17 Cks -mante, Bds atthaṅgamite taṃ.
18 Bk -kitthiyo.
19 Bd -hi.
20 Ck -naṃ, Cs -na.
21 Cks -kā.

[page 003]
1. Kiṃchandajātaka. (511.) 3
uppāṭetvā khādati, upaḍḍhuposathassa nissandena¹ rattiṃ
rattiṃ² yasaṃ anubhoti³ soḷasasahassanāṭakiparivuto⁴ [pari-
vāreti⁵]. Tasmiṃ kāle Bārāṇasirājā kāmesu dosaṃ disvā
isipabbajjaṃ pabbajitvā Adhogaṅgāya ramaṇīye bhūmippadese
paṇṇasālam kāretvā uñchācariyāya yāpento vihāsi. Ath'; eka-
divasaṃ tamhā ambavanā mahāghaṭappamāṇaṃ ambapakkaṃ
Gaṅgāya patitvā sotena vuyhamānaṃ tassa tāpasassa pari-
bhogatitthābhimukhaṃ āgami⁶, so mukhaṃ dhovanto taṃ
majjhe nadiyā āgacchantaṃ disvā udakaṃ taranto gantvā
ādāya assamapadaṃ āharitvā agyāgāre⁷ ṭhapetvā satthakena
phāletvā yāpanamattaṃ khāditvā sesaṃ kadalipaṇṇehi paṭicchā-
detvā punappuna divase divase⁸ yāva parikkhayā khādi. Tasmiṃ
pana khīṇe aññaṃ⁹ phalāphalam khādituṃ nāsakkhi, rasa-
taṇhāya bajjhitvā "tam eva ambapakkaṃ khādissāmīti" nadī-
tīraṃ¹⁰ gantvā nadiṃ olokento "ambaṃ alabhitvā na uṭṭha-
hissāmīti¹¹" sanniṭṭhānaṃ katvā nisīdi. So tattha nirāhāro
ekam pi divasaṃ dve pi tīṇi catupañcachadivasāni¹² vātāta-
pena parisussanto olokento nisīdi, atha sattame divase nadī-
devatā āvajjamānā taṃ kāraṇaṃ ñatvā "ayaṃ tāpaso taṇhāva-
siko hutvā sattāhaṃ nirāhāro Gaṅgaṃ olokento pi nisīdi,
imassa ambapakkaṃ adātuṃ¹³ na yuttaṃ, alabhanto marissati,
dassāmi 'ssā¹⁴" 'ti āgantvā Gaṅgāya upari ākāse ṭhatvā tena
saddhiṃ sallapantī paṭhamaṃ gātham āha:

  Ja_XVI.1(=511).1: Kiṃchando kimadhippāyo eko sammasi ghammani,
                    kiṃ patthayāno kiṃ esaṃ kena atthena brāhmaṇā 'ti. || Ja_XVI:1 ||

     Tattha chando ti ajjhāsayo, adhippāyo ti cittaṃ, sammasīti acchasi,
ghammanīti gimhe, esan ti esanto, brāhmaṇā 'ti pabbajitattā tāpasaṃ
ālapati, idaṃ vuttaṃ hoti: brāhmaṇa tvaṃ kiṃadhippāyo kiṃ cintento kiṃ
patthento kiṃ gavesanto ken'; atthena imasmiṃ Gaṅgātīre Gaṅgaṃ olokento
nisinno ti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck omits pana--nissandena.
2 Bd only one ratti.
3 Cks -bhonti.
4 Cks -tā.
5 Bd -si, Cs parivāreti corr. to -cāreti.
6 Bd -māsi.
7 Ck agya-.
8 Ck only one di-.
9 Ck -a.
10 Bd -re.
11 Bd upaṭha-.
12 Ck dvepi niñja divasāni.
13 Cks ā-.
14 Bd tassā.

[page 004]
4 XVI. Tiṃsanipāta.
     Taṃ sutvā tāpaso nava gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.1(=511).2: Yathā mahā vāridharo kumbho supariṇāmavā
                    tathūpamaṃ ambapakkam vaṇṇagandharasuttamaṃ. || Ja_XVI:2 ||

  Ja_XVI.1(=511).3: Taṃ vuyhamānaṃ sotena disvān'; amalamajjhime
                    pāṇīhi naṃ gahetvāna agyāyatanam āhariṃ. || Ja_XVI:3 ||

  Ja_XVI.1(=511).4: Tato kadalipattesu nikkhipitvā sayaṃ ahaṃ
                    satthena naṃ vikappetvā khuppipāsaṃ¹ ahāsi me. || Ja_XVI:4 ||

  Ja_XVI.1(=511).5: So² 'haṃ apetadaratho³ vyantibhūto dukhakkhamo
                    assādaṃ nādhigacchāmi phalesv-aññesu kesuci⁴. || Ja_XVI:5 ||

  Ja_XVI.1(=511).6: Sosetvā nūna⁵ maraṇaṃ taṃ mamaṃ āvahissati
                    ambaṃ y'; assa⁶ phalaṃ sāduṃ⁷ [yam uddhariṃ⁸] vuyhamānaṃ
                    [udadhismā⁹] mahaṇṇave. || Ja_XVI:6 ||

  Ja_XVI.1(=511).7: Akkhātan te mayā sabbaṃ yasmā upavasām'; aham,
                    rammaṃ pati nisinno 'smi, puthulomāyutā puthū¹⁰. || Ja_XVI:7 ||

  Ja_XVI.1(=511).8: Tvañ ca kho me va akkhāhi attānam apalāyini,
                    kā vā tvam asi kalyāni, kissa vā tvaṃ sumajjhime. || Ja_XVI:8 ||

  Ja_XVI.1(=511).9: Ruppapaṭṭapalimaṭṭhīva¹¹ vyagghīva girisānujā
                    yā santi¹² nariyo¹³ devesu devānaṃ paricārikā || Ja_XVI:9 ||

  Ja_XVI.1(=511).10: Yā ca manussalokasmiṃ rūpen'; anvāgatitthiyo¹⁴ --
                    rūpe te sadisī n'; atthi
                    devesu¹⁵ gandhabbamanussaloke¹⁶,
                    puṭṭhāsi me, cārupubbaṅgi brūhi,
                    akkhāhi me nāmañ ca bandhave cā 'ti. || Ja_XVI:10 ||

     Tattha vāridharo kumbho ti udakaghaṭo, supariṇāmavā ti susaṇ-
ṭhito¹⁷, vaṇṇagandharasuttaman ti vaṇṇagandharasehi uttamaṃ, disvānā
'ti disvā, amalamajjhime ti nimmalamajjhe, devataṃ ālapanto evam āha,
pāṇīhīti hatthehi, agyāyatanamāharin ti attano aggihuttasālaṃ āhariṃ,
vikappetvā ti vicchinditvā¹⁸, vikantetvā ti pi pāṭho, khādin ti pāṭhaseso,
ahāsi me ti taṃ jivhagge ṭhapitamattam eva sattarasaharaṇisatāni¹⁹ pharitvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -sa.
2 Ck yo.
3 Ck -dharato.
4 Cks -pi.
5 Cks sositvā nūna, Bd sosetvā nanu.
6 Bd passa.
7 Ck -dhuṃ.
8 Ck sam-.
9 Ck -samā, Bd -sammā.
10 Bd -u.
11 Cs -palimaṭṭhima, Bd rūpapaṭṭaplamatti, Bs ruppamattaplamantīva.
12 Ck yassanti.
13 Bd nā-.
14 Bd rūpenānvā-.
15 Cks devesi.
16 Bd gandhabbesu-.
17 Bds -saṇṭhāno.
18 Ck chin-.
19 Bds -ṇisahassāni.

[page 005]
1. Kiṃchandajātaka. (511.) 5
mama khudañ ca pipāsañ ca hari, apetadaratho ti vigatakāyacittadaratho,
sudhābhojanaṃ bhuttassa viya hi tassa taṃ sabbadarathaṃ apāhari, vyanti-
bhūto ti tassa ambapakkassa vigatanto jāto, parikkhīṇāmbapakko hutvā ti
attho, dukkhakkhamo ti dukkhena asātena kāyakkhamena c'; eva cittakkha-
mena¹ ca samannāgato, aññesu² kadalipanasādīsu phalesu parittakam pi
assādaṃ³ nādhigacchāmi, sabbāni⁴ jivhāya ṭhapitamattāni tittān'; eva sampajjan-
tīti dīpeti, sosetvā⁵ ti nirāhāratāya sosetvā⁶ sukkhāpetvā, taṃ maman⁷ ti
taṃ mamaṃ⁸, yassā 'ti yaṃ assa, yaṃ⁹ ahosīti attho, idaṃ vuttaṃ hoti: yaṃ
phalaṃ mama sāduṃ ahosi yam ahaṃ gambhīre¹⁰ puthulaudakakkhandha-
saṃkhāte mahaṇṇave vuyhamānaṃ tato udadhismā uddhariṃ¹¹ ambaṃ mama
maraṇaṃ āvahissatīti maññāmi, mayhaṃ¹² taṃ alabhantassa jīvitaṃ na-ppa-
vattissatīti, upavasāmīti khuppipāsāhi upagato¹³ vasāmi¹⁴, rammaṃ pati
nisinno smīti ramaṇīyaṃ nadiṃ pati ahaṃ nisinno, puthulomāyutā
puthū ti ayaṃ nadī puthulomehi macchehi āyutā, puthū ti vipulā, api nāma
me ito sotthi¹⁵ bhaveyyā 'ti adhippāyo, apalāyinīti apalāyitvā mama sam-
mukhe¹⁶ thite ti devataṃ ālapati, apalāpinīti¹⁷ pi pāṭho, palāparahite¹⁸ ana-
vajjasarīre ti attho, kissa vā ti kissa vā kāraṇā idhāgato sīti pucchati,
ruppapaṭṭapalimaṭṭhīvā¹⁹ 'ti suṭṭhupalimaṭṭhakañcanapaṭṭasadisā²⁰, vy-
agghīvā 'ti līlāvilāsena taruṇavyagghapotikā viya, devānan ti channaṃ²¹
kāmāvacaradevānaṃ, yā ca manussalokasmin ti yā ca manussaloke, rū-
penanvāgatitthiyo²² ti rūpena anvāgatā²³ itthiyo, natthīti attano sam-
bhāvanāya evam āha, tava rūpasadisāya nāma na bhavitabban ti hi 'ssa adhip-
pāyo, gandhabbamanussaloke ti mūlagandhādinissitesu²⁴ gandhabbesu ca
manussaloke²⁵ ca, cārupubbaṅgīti cārunā pubbaṅgena varalakkhaṇena²⁶
samannāgato, nāmañ ca bandhave cā 'ti attano nāma gottañ ca bandhave
ca mayhaṃ akkhāhīti vadati.
     Tato²⁷ devatā aṭṭha gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.1(=511).11: Yaṃ tvaṃ pati nisinno si rammaṃ brāhmaṇa Kosikiṃ
                    sāhaṃ²⁸ bhusālayā vutthā²⁹ varavārivahoghasā. || Ja_XVI:11 ||

  Ja_XVI.1(=511).12: Nānādumagaṇākiṇṇā bahukā³⁰ girikandarā
                    mam'; eva pamukhā honti, abhisandanti pāvuso³¹. || Ja_XVI:12 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks cittakilamathena.
2 Bd adds pana.
3 Ck Bd -da
4 Bd adds me.
5 Cks sositvānā, Bd sositvā.
6 all three MSS. sosi-
7 Ck man.
8 Bd mama.
9 Ck omits yaṃ.
10 Bd -ra.
11 Bd -ritaṃ.
12 Bd mayhe.
13 Cks upā-.
14 Cks -mīti.
15 Bd sutthi.
16 Bd samukhaṃ.
17 so Bs; Bd apalāsinīti, Ck apalāyiti, Cs apalāyinīti.
18 Bd malāyarahite.
19 Bd rūpapaṭṭaplamaṭhivā, Bs ruppepattaplamattivā.
20 Cks -saṃ, Bd -si, Bs -sī.
21 Cks cha.
22 Bd -nānvā-.
23 Cks -ta.
24 Bd -khandhā-.
25 Bd -esu.
26 Bd urulak-.
27 Bds add sā.
28 Bd ahaṃ.
29 Bd vuṭhā, Bs vuttā.
30 Bd adds na.
31 Bds -se.

[page 006]
6 XVI. Tiṃsanipāta.

  Ja_XVI.1(=511).13: Atho bahū vanato 'dā¹ nīlavārivahindharā
                    bahukā nāgavittodā abhisandanti vārinā. || Ja_XVI:13 ||

  Ja_XVI.1(=511).14: Tā ambajambulabujā nipā tālā c'; udumbarā²
                    bahūni phalajātāni āvahanti abhiṇhaso. || Ja_XVI:14 ||

  Ja_XVI.1(=511).15: Yaṃ kiñci ubhatotīre phalaṃ patati ambuhi
                    asaṃsayaṃ taṃ sotassa phalaṃ hoti vasānugaṃ. || Ja_XVI:15 ||

  Ja_XVI.1(=511).16: Etad aññāya medhavi puthupañña suṇohi me,
                    mā rocaya-m-abhisaṅgam paṭisedha janādhipa. || Ja_XVI:16 ||

  Ja_XVI.1(=511).17: Na vāhaṃ³ vaddhavaṃ maññe yaṃ tvaṃ raṭṭhābhivaddhana
                    āceyyamāno⁴ rājisi maraṇaṃ abhikaṃkhasi. || Ja_XVI:17 ||

  Ja_XVI.1(=511).18: Tassa⁵ jānanti pitaro gandhabbā ca sadevakā
                    ye cāpi isayo loke saññatattā yasassino,
                    asaṃsayan te⁶ jānanti vaddhabhūtā⁷ yasassino ti. || Ja_XVI:18 ||

     Tattha Kosikin ti yaṃ tvaṃ brāhmaṇa rammaṃ Kosikigaṅgaṃ patini-
sinno, bhusālayā vutthā⁸ ti bhuse⁹ caṇḍasote¹⁰ ālayo yassa vimānassa
tasmiṃ addhivatthā, Gaṅgaṭṭhakavimānavāsinīti attho, varavārivahoghasā ti
varavārivahena oghena samannāgatā, pamukhā ti tā vuttappakārā girikandarā
maṃ pamukhaṃ karonti, ahaṃ tāsaṃ pāmokkhā homīti dasseti, abhisandan-
tīti sandanti pavattanti, tato āgantvā maṃ Kosikigaṅgaṃ pavisantīti attho,
vanatodā¹¹ ti na kevalaṃ kandarā va atha kho bahū vanatodā tamhā tamhā
vanamhā¹² udakāni pi bahūni pavisanti¹³, nīlavārivahindharā ti maṇi-
vaṇṇena nīlena vārinā yutte udakakkhandhasaṃkhāte vahe dhārayantiyo, nāga-
vittodā ti nāgānaṃ vittakarena¹⁴ vanasaṃkhātena¹⁵ udakena samannāgatā,
vārinā ti evarūpā hi bahunadiyo maṃ vārinā va abhisandanti pūrentīti dasseti,
tā ti tā nadiyo, āvahantīti etāni ambādīni ākaḍḍhanti, sabbāni hi etāni
upayogatthe paccattavacanāni, atha vā tā ti upayogabahuvacanaṃ, āvahantīti
imāni ambādīni tā nadiyo āgacchanti¹⁶ upagacchantīti attho, evaṃ upagatāni
pana mama sotaṃ pavisantīti addhippāyo, sotassā 'ti yaṃ ubhatotīre jāta-
rukkhehi phalam mama ambuni patati sabban taṃ mama sotass'; eva vasānugaṃ
hoti, n'; atth'; ettha saṃsayo ti, evaṃ ambapakkassa nadīsotena āgamanakāraṇaṃ
kathesi, medhāvi puthupaññā 'ti ubhayaṃ ālapanam eva, mā rocayā 'ti
evaṃ taṇhābhisaṅgaṃ mā rocaya¹⁷, paṭisedhā 'ti paṭisedha¹⁸ nan ti rājānaṃ
ovadati, vaddhavan ti paññāvaddhabhāvaṃ paṇḍitabhāvaṃ, raṭṭhābhi-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dhanatodā, Cks vanātodā, read vanat'; odā or vanato 'dā?
2 Bd -talamudumparā.
3 Ck cāhaṃ.
4 Bd adds hutvā.
5 Cs tattha.
6 Bd adds pi, Ck vi.
7 Bd saṇhabhūtā.
8 Bd vuṭhā.
9 Ck bhūye, Bd bhūse.
10 Bd -tena.
11 Ck -jā.
12 Ck vanamānā.
13 Ck tīti.
14 Bd vittakaṃraṇena, Ck vittikarena.
15 Bd dhana-, Ck adds vā.
16 Bd ākaḍhanti.
17 Bd rocatha.
18 Bd -dhehi.

[page 007]
1. Kiṃchandajātaka. (511.) 7
vaddhanā 'ti raṭṭhassa abhivaddhana, āceyyamāno ti maṃsalohitehi
ācīyanto¹ vaḍḍhanto² taruṇo va hutvā ti attho, rājisīti taṃ ālapati, idaṃ
vuttaṃ hoti: yaṃ tvaṃ nirāhāratāya sussamāno taruṇo va samāno ambalobhena
maraṇaṃ abhikaṃkhasi na ve ahaṃ tava³ paṇḍitabhāvaṃ maññāmīti, tassā
'ti yo puggalo taṇhāvasiko hoti tassa taṇhāvasikabhāvaṃ, pitaro ti saṃkhā-
gatā brāhmaṇā ca saddhiṃ kāmāvacaradevehi gandhabbā ca vuttapakārā dibba-
cakkhukā isayo ca asaṃsayaṃ jānanti, anacchariyaṃ c'; etaṃ yan te iddhimanto⁴
jāneyyuṃ: asuko nāma taṇhāvasiko ti⁵, tesaṃ bhāsamānānaṃ vacanaṃ sutvā ye
pi tesaṃ vaddhabhūtā⁶ yasassino paricārikā⁷ te pi jānanti, pāpaṃ⁸ karontassa
hī raho nāma n'; atthīti tāpasassa saṃvegam uppādentī evam āha.
     Tato tāpaso catasso gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.1(=511).19: Evaṃ viditvā vidū sabbadhammaṃ
                    viddhaṃsanaṃ cavanaṃ⁹ jīvitassa
                    na cīyatī¹⁰ tassa narassa pāpam
                    sace na ceteti vadhāya tassa. || Ja_XVI:19 ||

  Ja_XVI.1(=511).20: Isipūgasamaññāte evaṃ lokyā¹¹ viditā sati¹²
                    anariyaparisaṃbhāse pāpakammaṃ jigiṃsasi¹³. || Ja_XVI:20 ||

  Ja_XVI.1(=511).21: Sace ahaṃ marissāmi tīre te puthusussoṇi
                    asaṃsayaṃ asiloko mayi pete¹⁴ āgamissati. || Ja_XVI:21 ||

  Ja_XVI.1(=511).22: Tasmā hi pāpakaṃ kammaṃ rakkhass'; eva sumajjhime
                    mā taṃ¹⁵ sabbo jano pacchā pakatthāsi¹⁶ mayi mate ti. || Ja_XVI:22 ||

     Tattha evaṃ viditvā ti yathā ahaṃ sīlañ ca aniccatañ ca jānāmi evaṃ
jānitvā ṭhitassa, vidū ti viduno, sabbadhamman ti sabbaṃ sucaritadhammaṃ,
tividhaṃ sucaritaṃ hi idha sabbadhammo ti adhippetaṃ, viddhaṃsanan
ti bhaṅgaṃ, cavanan ti cutiṃ, jīvitassā 'ti āyuno, idaṃ vuttaṃ hoti: evaṃ
viditvā ṭhitassa paṇḍitassa sabbasucaritadhammaṃ jīvitassa ca aniccataṃ jānan-
tassa evarūpassa narassa pāpaṃ na cīyati na vaḍḍhati, sace naceteti
vadhāya tassā 'ti¹⁷ saṃkhaṃ gatassa parapuggalassa vadhāya na ceteti na
kappeti, n'; eva parapuggalaṃ vadhāya ceteti nāpi parasantakaṃ nāseti¹⁸, ahañ
ca kassaci vadhāya {acetetvā} kevalam ambapakke āsaṃ¹⁹ katvā Gaṅgaṃ olokento
nisinno, tvaṃ²⁰ mayhaṃ kin nāma akusalaṃ passasīti, isipūgasamaññāte

--------------------------------------------------------------------------
1 ? Ck Bd ac-, Cs ajīyanto.
2 Cks vaṭṭanto.
3 Bd adds idaṃ.
4 Ck -te.
5 Bds hotīti puna.
6 Bd pasaṇhabhūtā.
7 Ck -vārakā.
8 Bd pāpakammaṃ.
9 all three MSS. vacanaṃ.
10 Ck nāciyati, Bd najiyyati.
11 Ck -a.
12 Bd viditā ti.
13 Cks jigiṃsati, Bd jigīsasi.
14 Bd mate.
15 Bd tvaṃ.
16 Cks -katvāsi, Bd pakvatthāsi.
17 Bd adds tassā.
18 Cks puggalānaṃ pissa santikaṃ vināseti.
19 Ck āsaṃgaṃ katvā.
20 Bds add olokenti.

[page 008]
8 XVI. Tiṃsanipāta.
ti isigaṇena suṭṭhu aññāte isīnaṃ sammate¹, evaṃ lokyā ti tvaṃ nāma
pāpapavāhanena lokassa hitā ti evaṃ viditvā, satīti² sati³ sobhane uttame
ti ālapanam etam, anariyaparisambhāse ti tassa jānanti pitaro ti ādikāya⁴
asundarāya paribhāsāya samannāgate⁵, jigiṃsasīti⁶ mayi pāpe avijjante pi
maṃ⁷ paribhāsantī maramānaṃ⁸ ajjhupekkhantī ca attano⁹ pāpakammaṃ
gavesasi uppādesi, tīre te ti tava tīre, puthusussoṇīti puthulāya sunda-
rāya soṇiyā samannāgate, pete¹⁰ ti ambapakkaṃ alabhitvā paralokaṃ gate,
mate ti attho, pakatthāsīti¹¹ akkosi garahi nindi, paccakkhāsīti¹² pi pāṭho.
     Taṃ sutvā devadhītā pañca gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.1(=511).23: Aññātam etaṃ avisayhasāhi,
                    attānaṃ ambañ ca dadāmi te taṃ
                    yo duccaje kāmaguṇe pahāya
                    santiñ ca dhammañ ca adhiṭṭhito si. || Ja_XVI:23 ||

  Ja_XVI.1(=511).24: Yo hitvā pubbasaṃyogaṃ pacchā saṃyojane ṭhito
                    adhammañ c'; eva carati pāpañ c'; assa pavaḍḍhati. || Ja_XVI:24 ||

  Ja_XVI.1(=511).25: Ehi, taṃ pāpayissāmi, kāmaṃ¹³ appossuko bhava,
                    upanayāmi¹⁴ sītasmiṃ, viharāhi anussuko. || Ja_XVI:25 ||

  Ja_XVI.1(=511).26: Taṃ puppharasamattehi vakkaṅgehi arindama,
                    koñcā mayūrā diviyā koyaṭṭhimadhusāliyā
                    kūjitā haṃsapūgehi kokil'; ettha pabodhare. || Ja_XVI:26 ||

  Ja_XVI.1(=511).27: Amb'; ettha vippasūnaggā palālakhalasannibhā
                    kosumbhasalaḷānīpā pakkatālavilambino ti. || Ja_XVI:27 ||

     Tattha aññātametan ti garahā te bhavissatīti vadanto ambapakkatthāya
vadasīti etaṃ kāraṇaṃ¹⁵ mayā ñātaṃ, avisayhasāhīti rājāno nāma dussahaṃ
sahantīti¹⁶ tena naṃ ālapantī evam āha, attānan ti taṃ {āliṅgitvā} ambavanaṃ
nayantī attānañ ca te dadāmi tañ ca ambaṃ, kāmaguṇe ti kañcanamāla-
setacchattapaṭimaṇḍite vatthukāme, santiñca dhammañcā 'ti dussīlyapasa-
mena¹⁷ santisaṃkhātaṃ sīlañ c'; eva sucaritadhammañ cā 'ti, adhiṭṭhitosīti
yo¹⁸ tvaṃ ime guṇe upagato etesu vā patiṭṭhito sīti attho, pubbasaṃyogan
ti purimabandhanaṃ, pacchāsaṃyojane ti pacchimabandhane, idaṃ vuttaṃ
hoti: ambho tvam tāpasa yo mahantaṃ rajjasirivibhavaṃ¹⁹ pahāya amba-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sammame.
2 Bd patīti.
3 Bd pati.
4 Bd adds kathā.
5 Bd -to.
6 Ck jihiṃsasīti, Bd jigīsatīti.
7 Bds add evaṃ
8 Bds caparamaraṇaṃ.
9 Cks -nā, Bd adds ca.
10 Bd mate.
11 Cks pakatvā-, Bd pakvatthā-.
12 Bd pakvatvā-
13 Bd komaṃ.
14 Bd upā-.
15 Bd adds mahāyanā.
16 Bds sahanti.
17 Bd dussilavūpasamena.
18 Cks so.
19 Ck rajjaṃ.

[page 009]
1. Kiṃchandajātaka. (511.) 9
pakkamatte rasataṇhāya bajjhitvā vātātapaṃ agaṇetvā nadītīre sussamāno
nisīdati so mahāsamuddaṃ taritvā velante saṃsīdanapuggalasadiso, yo puggalo
rasataṇhāvasiko adhammañ c'; eva carati rasataṇhāvasena kariyamānaṃ pāpañ¹ c'
assa pavaḍḍhatīti, iti sā tāpasaṃ garahantī evam āha, kāmaṃ appossukko
bhavā 'ti ekaṃsen'; eva ambapakke nirālayo hohi², sītale ambavane etan ti
evaṃ vadamānā devatā tāpasaṃ āliṅgitvā ure nipajjāpetvā ākāse pakkhantā³,
tiyojanikaṃ dibbaṃ ambavanaṃ disvā sakuṇasaddañ ca sutvā tāpasassa
ācikkhantī ehi tan⁴ ti⁵ āha, puppharasamattehīti puppharasehi mattehi,
vakkaṅgehīti vakkaṅgīvehi sakuṇehi abhināditan ti attho, idāni te sakuṇe
ācikkhantī koñcā ti ādim āha, tattha diviyā ti dibbā⁶, koyaṭṭhimadhusā-
liyā⁷ ti koyaṭṭhisakuṇā⁸ ca nāma suvaṇṇasālikasakuṇā⁹ ca ete dibbasakuṇā
ettha vasantīti dasseti, kūjitā haṃsapūgehīti haṃsagaṇehi upakūjitā¹⁰
virāvasaṃghaṭitā¹¹, kokilettha pabodhare ti ettha ambavane kokilā
vassantiyo attānaṃ pabodhenti ñāpenti, ambetthā ti ambā ettha, vippa-
sūnaggā ti phalabhārena uddhumātasākhaggā¹², palālakhalasannibhā ti
pupphasannicayena sālipalālakhalasadisā¹³, pakkatālavilambinoti pakkatāla-
phalavilambino¹⁴, evarūpā rukkhā ca ettha atthīti ambavanaṃ vaṇṇeti.
     Vaṇṇayitvā ca pana tāpasaṃ tattha otaretvā "imasmiṃ
ambavane ambāni khādanto attano taṇhaṃ pūrehīti" vatvā
pakkāmi. Tāpaso ambāni khāditvā taṇhaṃ pūretvā vissamitvā
ambavane vicaranto taṃ petaṃ dukkhaṃ anubhontaṃ disvā
kiñci vattuṃ nāsakkhi, suriye pan'; atthamite¹⁵ taṃ nāṭaka-
parivāritaṃ dibbasampattiṃ anubhavamānaṃ disvā tisso
gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.1(=511).28: Mālī tirīṭī kāyūrī aṅgadī candanussado
                    rattiṃ tvaṃ paricāresi divā vedesi vedanaṃ. || Ja_XVI:28 ||

  Ja_XVI.1(=511).29: Soḷas'; itthisahassāni yā te 'mā¹⁶ paricārikā,
                    evaṃ mahānubhāvo si abbhuto lomahaṃsano. || Ja_XVI:29 ||

  Ja_XVI.1(=511).30: Kiṃ kammaṃ akarī pubbe pāpaṃ attadukhāvahaṃ
                    yaṃ karitvā manussesu piṭṭhimaṃsāni khādasīti. || Ja_XVI:30 ||

     Tattha mālīti dibbamāladharo, tirīṭīti dibbaveṭhanadharo¹⁷, kāyūrīti
dibbābharaṇapatimaṇḍito, aṅgadīti dibbaṅgadasamannāgato, candanussado

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kayiramānaṃ-.
2 Bd hotīti.
3 Ck -tī, Bd -ti.
4 Ck etan, Bd tan.
5 Bd adds evam.
6 Ck divya.
7 Cks kosaṭṭhi-, Bd kopaṭhi-.
8 Cks kos-.
9 Bd -sāliyā-.
10 Cks pak-.
11 Ck -saṃghāṭika, Bds saṃghaṭṭitā.
12 Bds onamita sā-.
13 Bd omits khala.
14 Ck omits phala.
15 Bd aṭaṅgamite, Bs atthagamite.
16 Ck yāmāte.
17 Ck -vedhana-, Bd -vettana-.

[page 010]
10 XVI. Tiṃsanipāta.
ti dibbacandanavilitto, paricāresīti indriyāni dibbavisayesu cāresi¹, divā ti
divā pana mahādukkhaṃ anubhosi, yā te mā ti yā te ima, abbhuto ti
manussaloke abhūtapubbo, lomahaṃsano ti ye taṃ passanti tesaṃ lomāni
haṃsanti, pubbe ti purimabhave, attadukhāvahan ti attano dukkhāvahaṃ,
manussesū 'ti yaṃ² manussaloke katvā idāni attano piṭṭhimaṃsāni khāda-
sīti pucchati.
     Peto taṃ sañjānitvā "tumhe maṃ na³ sañjānātha, ahaṃ
pana tumhākaṃ purohito ahosiṃ, idam me rattiṃ sukhānu-
bhavanaṃ tumhe nissāya katassa upaḍḍhuposathassa nissan-
dena laddhaṃ, divā dukkhānubhavanaṃ pana mayā katapā-
pass'; eva nissando⁴, ahaṃ hi tumhehi vinicchaye ṭhapito
kūṭaṭṭaṃ karitvā lañcaṃ gahetvā parapiṭṭhimaṃsiko hutvā
tassa divā katassa kammassa nissandena idaṃ dukkhaṃ anu-
bhavāmīti" vatvā gāthadvayam āha:

  Ja_XVI.1(=511).31: Ajjhenāni patiggayha kāmesu gathito⁵ ahaṃ,
                    acariṃ dīgham addhānaṃ paresaṃ ahitāy'; ahaṃ. || Ja_XVI:31 ||

  Ja_XVI.1(=511).32: Yo piṭṭhimaṃsiyo⁶ hoti evaṃ ukkacca khādati
                    yathāham ajja khādāmi piṭṭhimaṃsāni attano ti. || Ja_XVI:32 ||

     Tattha ajjhenānīti vede, patiggayhā 'ti paṭiggahetvā adhīyitvā, acarin
ti paṭipajji, ahitāyahan ti⁷ attanāsanāya ahaṃ, yo piṭṭhimaṃsiko ti yo
puggalo paresaṃ piṭṭhimaṃsakhādako pisuno hoti, ukkaccā 'ti ukkantitvā⁸.
     Idañ ca pana vatvā tāpasaṃ pucchi: "tumhe kathaṃ
idhāgatā" ti. Tāpaso sabbaṃ vitthārena kathesi. "Idāni pana
bhante idh'; eva vasissatha gamissathā" 'ti. "Na vasissāmi,
assamapadaṃ yeva gamissāmīti". Peto "sādhu bhante, ahaṃ
vo⁹ nibaddhaṃ ambapakkena upaṭṭhahissāmīti" vatvā attano
ānubhāvena assamapade yeva otāretvā "anukkaṇṭhantā idh'
eva vasathā" 'ti patiññaṃ gahetvā gato¹⁰. Tato paṭṭhāya
nibaddhaṃ ambapakkena upaṭṭhahi. Tāpaso taṃ paribhuñjanto
kasiṇaparikammaṃ jhānābhiññaṃ¹¹ nibbattetvā Brahmaloka-
parāyano ahosi.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds vicā-.
2 Bd omits yaṃ.
3 Ck maṃ nana, Bd ma na.
4 Bd -ena.
5 Bd giddhito.
6 Bd -iko.
7 Bd adds ahitāya.
8 Bd ukkanditvā.
9 Bds te.
10 Ck omits gato.
11 Bd -ā.

[page 011]
2. Kumbhajātaka. (512). 11
     S. upāsakānaṃ i. d. ā. s. p. j. s. (Saccapariyosāne keci sotāpannā
ahesuṃ, keci sakadāgāmino, keci anāgāmino: "Tadā devatā¹ Uppala-
vaṇṇā ahosi, tāpaso aham evā" 'ti. Kiṃchandajātakaṃ.

                      2. Kumbhajātaka.
     Ko pāturāsīti. Idaṃ S. J. v. Visākhāya sahāyikā surā-
pātikā² pañcasatā itthiyo ā. k. Sāvatthiyaṃ kira surāchaṇe ghuṭṭhe³
tā pañcasatā itthiyo sāmikānaṃ chaṇakīḷāvasāne tikkhasuram paṭi-
yādetvā⁴ "chaṇaṃ kīḷissāmā" 'ti sabbāpi Visākhāya santikaṃ gantvā
"sahāyike chaṇaṃ kīḷissāmā" 'ti vatvā⁵ "ayaṃ surācchaṇo, ahaṃ
suraṃ na pivissāmīti" vutte "tumhe Sammāsambuddhassa dānaṃ
detha, mayaṃ chaṇaṃ karissāmā" 'ti āhaṃsu. "Sādhū" 'ti sam-
paṭicchitvā tā⁶ uyyojetvā S-raṃ nimantāpetvā mahādānaṃ datvā
bahuṃ⁷ gandhamālaṃ ādāya sāyaṇhasamaye dhammakathaṃ sotuṃ tāhi
parivāritā⁸ Jetavanaṃ agamāsi. Tā pan'; itthiyo suraṃ⁹ pivanamanā¹⁰
va¹¹ tāya saddhiṃ gantvā dvārakoṭṭhake ṭhatvāpi¹² suraṃ pivitvā va
tāya saddhiṃ Satthu santikaṃ agamaṃsu. Visākhā S-raṃ vanditvā
ekamantaṃ nisīdi, itarāsu ekaccā Satthu santike yeva nacciṃsu
ekaccā gāyiṃsu ekaccā hatthakukkuccapādakukkuccāni¹³ ekaccā
kalahaṃ akaṃsu. S. tāsaṃ saṃvegaṃ¹⁴ jananatthāya¹⁵ bhamukalo-
mato raṃsim¹⁶ vissajjesi, andhakāratimisā¹⁷ ahosi. Tā bhītā¹⁸ ahesuṃ
maraṇabhayatajjitā, tena tāsaṃ surā jīri¹⁹. S. nisinnapallaṃke
antarahito²⁰ Sinerumuddhani ṭhatvā uṇṇalomato raṃsiṃ vissajjesi,
candasahassuggamanaṃ²¹ viya ahosi. S. tattha ṭhito va tāsaṃ saṃ-
vegajananatthāya
Ko nu hāso kim ānando niccaṃ pajjalite sati, (Dhp. p. 146.)
andhakārena onaddhā padīpaṃ na gavessathā 'ti
imaṃ gātham āha. Gāthāpariyosāne tā pañcasatāpi sotāpattiphale
patiṭṭhahiṃsu. S. āgantvā gandhakuṭicchāyāya Buddhāsane nisīdi.
Atha naṃ Visākhā vanditvā "bhante idaṃ hirottappabhedanaṃ surā-
pānaṃ nāma kadā²² uppannan" ti pucchi. So tassā ācikkhanto a. ā.:

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd devadhītā.
2 Bd surāpitā.
3 Bd saṃghuṭhe.
4 Bd pati-.
5 Bd gatvā.
6 Cks taṃ.
7 Ck -u.
8 Bd -vutā.
9 Ck -raṃ.
10 Ck pivamānā, Cs pivamanā corr. to pivamānā, Bd pivanamānā.
11 Bd ca.
12 Bd omits pi.
13 Cks -ccāpāda-, Bd -ccāpādakukkuccā.
14 Cs -ga, Bd savega.
15 Bd janatthāya.
16 all three MSS. -i.
17 Bd -ssā.
18 Ck Bd bhi-, Cs si- corr. to bhi-.
19 Bd jiri.
20 Bd -hino.
21 Bds candasuriyasahassa-.
22 Bd adds kāle.

[page 012]
12 XVI. Tiṃsanipāta.
     A. B. Br. r. k. eko Kāsiraṭṭhavāsī¹ Suro nāma vanacarako
bhaṇḍapariyesanatthāya Himavantaṃ agamāsi. Tatth'; eko
rukkho uggantvā porisamatte ṭhāne tidhākappo ahosi, tassa
tiṇṇaṃ kappānaṃ antare surācāṭippamāṇo² āvāṭo ahosi, so
deve vassante udakena pūri³. Taṃ parivāretvā harīṭakī⁴
āmalakī maricagaccho ca ahosi, tesaṃ pakkāni phalāni⁵
chijjitvā⁶ patanti. Tassāvidūre sayañjāto⁷ va⁸ sāli. Tato
suvā⁹ sālisīsāni āharitvā¹⁰ tasmiṃ rukkhe nisīditvā khādanti,
tesaṃ khādamānānaṃ patito¹¹ sāli pi taṇḍulāpi tattha patanti,
iti taṃ¹² udakaṃ suriyātapena¹³ paccamānaṃ¹⁴ salohita-
vaṇṇaṃ¹⁵ ahosi. Nidāghasamaye pipāsitā sakuṇagaṇā¹⁶ taṃ
pivitvā mattā¹⁷ patitvā¹⁸ rukkhamūle thokaṃ niddāyitvā
vikūjamānā¹⁹ pakkamanti, rukkhasunakhamakkaṭādīsu pi es'
eva nayo. Vanacarako taṃ disvā "sace idaṃ visaṃ bhaveyya
ime mareyyuṃ²⁰, ime pana thokaṃ niddāyitvā yathāsukhaṃ
gacchanti²¹, na idaṃ²² visan" ti²³ sayaṃ pivitvā matto hutvā
maṃsaṃ²⁴ khāditukāmo ahosi, tato aggiṃ katvā²⁵ rukkhamūle
patite²⁶ tittirakukkuṭādayo²⁷ māretvā maṃsaṃ aṅgāresu pacitvā
ekena hatthena naccanto ekena maṃsaṃ²⁸ khādanto ekāha-
dvīhaṃ tatth'; eva ahosi. Tato pana avidūre eko Varuṇo
nāma tāpaso vasati. Vanacarako aññadāpi²⁹ tassa santikaṃ
gacchati. Ath'; assa etad ahosi: "idaṃ pānaṃ³⁰ tāpasena
saddhiṃ pivissāmīti" so ekaṃ veḷunāḷikaṃ³¹ pūretvā pakka-
maṃsena saddhiṃ haritvā³² paṇṇasālaṃ gantvā "bhante imaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS. -i.
2 Bd sucāṭi-.
3 Bds pūrito.
4 Bd harittaki.
5 Cks vaṇṭā.
6 Bds add tattha.
7 Bds sayaṃ jāta.
8 Bd omits va.
9 Bd suvakā.
10 Bd haritvā.
11 Cks -tāya, Bd patita.
12 Cks tā, omiting iti.
13 Bd -yasantāpena.
14 Bs -na.
15 Cks sasalo-, Bd lo-, Bs rasaṃlo-.
16 Bd -gaṇāgantvā.
17 Bd adds upari, Bs uparisākhā.
18 Cks paṭipaṭitvā.
19 Cs viku-, Bd vikuñca-.
20 Bd mā-.
21 Bs kūjitvā uṭṭhāya pakkaman ti in the place of y.g.
22 Bd yidaṃ.
23 Bd adds tato thokaṃ gahetvā.
24 Bd maṃsādi, Bs maṃsāni.
25 Bd adds nippajji, Bs pajjalitvā.
26 Bd patita.
27 Cks tittura-, Bd titthira-.
28 Bd omits ma-.
29 Bd aññe divase.
30 Ck pana, Cs pana corr. to pānaṃ, Bd pipāṇaṃ.
31 Ck -nalakaṃ, Cs -nāḷikaṃ corr. to -nalakaṃ.
32 Bd gahetvā.

[page 013]
2. Kumbhajātaka. (512.) 13
pānaṃ¹ pivathā" 'ti vatvā ubho pi maṃsaṃ khādantā pi-
viṃsu. Iti Surena ca Varuṇena ca diṭṭhattā tassa pānassa
"surā" ti ca "vāruṇīti²" ca nāmaṃ jātaṃ. Te ubho pi "atth'
eso³ upāyo" ti veḷunāḷiyo pūretvā kācenādāya⁴ paccantana-
garaṃ gantvā "pānāgārikā⁵ nāma āgatā" ti rañño ārocāpesuṃ.
Rājā pakkosāpesi, te tassa pānaṃ upanesuṃ, rājā dve tayo
vāre pivitvā majji, tassa taṃ⁶ ekāhadvīhamattam eva ahosi.
Atha ne "aññam pi atthīti⁷" pucchi, "atthi devā" 'ti, "kuhin"
ti, "Himavante devā" 'ti, "tena hi ānethā" 'ti. Te gantvā⁸
ekadvevāre⁹ ānetvā "nibaddhaṃ¹⁰ gantuṃ na sakkhissāmā" 'ti
sambhāre sallakkhetvā tassa rukkhassa tacaṃ ādiṃ katvā
sabbasambhāre¹¹ parikkhipitvā¹² nagare suraṃ kariṃsu. Nāgarā
suraṃ pivitvā pamādam āpannā duggatā ahesuṃ, nagaraṃ
suññaṃ viya ahosi. Te pānāgārikā¹³ tato palāyitvā Bārāṇasiṃ
gantvā "pānāgārikā¹⁴ āgatā" ti rañño ārocāpesuṃ. Rājā
pakkosāpetvā paribbayaṃ adāsi, tatthāpi suraṃ akaṃsu, tam
pi nagaraṃ tath'; eva vinassi. Tato palāyitvā Sāketaṃ¹⁵ Sāke-
tato Sāvatthiṃ agamaṃsu¹⁶. Tadā Sāvatthiyaṃ Sabbamitto
nāma rājā ahosi¹⁷, so tesaṃ saṃgahaṃ katvā "kena vo
attho" ti pucchitvā "sambhāramūlena c'; eva sālipiṭṭhena¹⁸
pañcah'; eva ca¹⁹ cāṭisatehīti" vutte sabbaṃ dāpesi. Te pañ-
casu cāṭisatesu suraṃ saṇṭhāpetvā²⁰ cāṭirakkhanatthāya²¹ eke-
kāya cāṭiyā santike ekekaṃ biḷālaṃ²² bandhiṃsu, te²³ paccitvā²⁴
uttaraṇakāle²⁵ cāṭikucchisu paggharantaṃ suraṃ pivitvā mattā
niddāyiṃsu²⁶, mūsikā āgantvā tesaṃ²⁷ kaṇṇanāsikadāṭhikanaṃ-
guṭṭhe khāditvā agamiṃsu²⁸. "Biḷālā²⁹ suraṃ pivitvā matā"

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck naṃ, Cs naṃ corr. to pānaṃ.
2 Bd varuṇo ti.
3 Bd eko.
4 Bd kāje-.
5 Bd pāṇaṃkārikā.
6 Bd omits taṃ.
7 Bd atthinatthīti.
8 Cks āg-.
9 Bd ekaṃdvevāraṃ.
10 Bd nibandhaṃ.
11 Bd -raṃ.
12 Bd pakkhi-.
13 Bd pāṇakāguṇā.
14 Ck -ke, Cs -ko, Bd pāṇakārikā, Bs pānākārikā.
15 Ck -ta, Bd omits sāketaṃ.
16 Bd āg-.
17 Bd hoti.
18 Bds add ca.
19 Ck pañcameva, omitting ca, Cs pañcameva ca, Bd pañcahi,
omitting eva ca.
20 Cs Bd saṇṭha-, Bds add mūsikā bhayena.
21 Bd -ṇa-.
22 Ck bilā-, Cs bilā corr. to biḷā-, Bd bilāraṃ.
23 Bd bilārā te.
24 Ck paṇḍitvā, Bd pacitvā, Bs muñcitvā.
25 Bd uttārana-, Bs uttānakāye.
26 Bds nicātiyaṃ.
27 Bd ne-.
28 āg.
29 Bd rājā bilārā.

[page 014]
14 XVI. Tiṃsanipāta.
ti āyuttakapurisā rañño ārocesuṃ. Rājā "visakārakā ete
bhavissantīti" dvinnaṃ pi janānaṃ sīsāni chindāpesi, te "suraṃ
detha¹, madhuraṃ dethā²" 'ti vadentā³ va mariṃsu⁴. Rājā
te mārāpetvā "cāṭiyo bhindathā" 'ti āṇāpesi. Biḷālāpi⁵ surāya
jiṇṇāya uṭṭhahitvā kīḷantā vicariṃsu. Te disvā rañño āro-
cesuṃ⁶. Rājā "sace visaṃ assa ete mareyyuṃ, madhuren'
eva⁷ bhavitabbaṃ, pivissāma⁸ nan" ti nagaraṃ alaṃkārāpetvā⁹
rājaṅgaṇe maṇḍapaṃ kāretvā¹⁰ alaṃkatamaṇḍape samussita-
setacchatte¹¹ rājapallaṃke nisīditvā amaccagaṇaparivuto suraṃ
pātuṃ ārabhi. Tadā Sakko devarājā "ke nu kho mātu-
paṭṭhānādīsu appamattā tīṇi sucaritādīni pūrentīti" lokaṃ
volokento¹² taṃ rājānaṃ suraṃ pātuṃ nisinnaṃ disvā "sac'
āyaṃ suraṃ pivissati sakala-Jambudīpo nassissati, yathā na
pivati¹³ tathā naṃ karissāmīti" ekaṃ surāpuṇṇaṃ kumbhaṃ
hatthatale ṭhapetvā brāhmaṇavesenāgantvā rañño sammu-
khaṭṭhāne ākāse ṭhatvā "imaṃ kumbhaṃ kiṇatha imaṃ kum-
bhaṃ kiṇathā" 'ti āha. Sabbamittarājā taṃ tathā vadantaṃ
ākāse ṭhitaṃ disvā "kuto nu kho brāhmaṇo āgacchatīti" tena
saddhiṃ sallapanto¹⁴ tisso gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.2(=512).1: Ko pātur āsī tidivā nabhamhi
                    obhāsayaṃ saṃvariṃ candimā va,
                    gattehi te rasmiyo niccharanti
                    sateratā¹⁵ vijju-r-iv'; antalikkhe. || Ja_XVI:33 ||

  Ja_XVI.2(=512).2: So chinnavātaṃ¹⁶ kamasī aghamhi¹⁷,
                    vehāsayaṃ gacchasi tiṭṭhasī ca,
                    iddhī nu te vatthukatā¹⁸ subhāvitā
                    anaddhagūnām api¹⁹ devatānaṃ. || Ja_XVI:34 ||

  Ja_XVI.2(=512).3: Vehāsayaṃ saṃkammāgamma²⁰ tiṭṭhasi
                    ‘kumbham kiṇāthā'; 'ti yam etam atthaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds deva.
2 Bds devā.
3 Bd viravantā.
4 Bd mā-.
5 Bd bilār-.
6 Bd -cāpesuṃ.
7 Cks -renekena.
8 Bd -mi.
9 Bd -karetvā.
10 Bd kārāpetvā.
11 Bd omits seta.
12 Bd olo-.
13 Bds pivissati.
14 Bd -pento.
15 Bds -ri-.
16 Ck jiṇṇa-, Bd channa-.
17 Bd agghasmi.
18 Ck -thā.
19 Bd andhagnṇamasi.
20 Ck saṃtamamāg-, Cs saṃkamamāg-, Bds saṃgammamāg-.

[page 015]
2. Kumbhajātaka. (512.) 15
                    ko vā tuvaṃ¹ kissa vatāya² kumbho
                    akkhāhi me brāhmaṇa etam atthan ti. || Ja_XVI:35 ||

     Tattha ko pāturāsīti kuto pātubhūto kuto āgato sīti attho, tidivā
nabhamhīti kiṃ Tāvatiṃsabhavanā āgantvā idha nabhamhi ākāse pākaṭo jāto
sīti pucchati, saṃvarin ti rattiṃ, sateratā³ ti evaṃnāmikā⁴, so ti so tvaṃ,
chinnavātan ti valāhako pi tāva vātena kamati, tassa pana so pi vāto n'
atthi, ten'; evam āha, kamasīti pavattasi, aghamhīti⁵ appaṭighe ākāse,
vatthukatā⁶ ti vatthu viya patiṭṭhā viya katā, anaddhagūnāmapi⁷ deva-
tānan ti yā va padasā addhānaṃ agamanena⁸ anaddhagūnaṃ⁹ devānaṃ¹⁰ iddhi
yā api¹¹ tava subhāvitā ti pucchati, vehāsayaṃ saṃkammāgammā¹² 'ti
ākāse pavattapadavītihāraṃ¹³ paṭicca nissāya ca¹⁴ tiṭṭhasi¹⁵, imassa ko vā
tuvan¹⁶ ti iminā sambandho, evaṃ tiṭṭhamāno ko vā¹⁷ tvan ti attho, yam
etamatthan ti yam¹⁸ etaṃ¹⁹ vadasi imissa²⁰ kissa vatāyan ti iminā
sambandho, yaṃ etaṃ kumbhaṃ kiṇāthā 'ti vadasi²¹ kissa vā te ayaṃ kum-
bho ti attho.
     Tato Sakko "tena hi suṇāhīti" vatvā surāya dose das-
sento āha:

  Ja_XVI.2(=512).4: Na sappikumbho na pi telakumbho
                    na phāṇitassa na madhussa kumbho,
                    kumbhassa vajjāni anappakāni,
                    dose bahū kumbhagate²² suṇātha. || Ja_XVI:36 ||

  Ja_XVI.2(=512).5: Gaḷeyya yaṃ²³ pītvā²⁴ pate papātaṃ
                    sobbhaṃ guhaṃ candaniyoligallaṃ²⁵
                    bahum pi bhuñjeyya abhojaneyyaṃ
                    tassā puṇṇaṃ kumbham imaṃ kiṇātha. || Ja_XVI:37 ||

  Ja_XVI.2(=512).6: Yaṃ²⁶ pītvā²⁷ cittasmi²⁸ anesamāno
                    āhiṇḍatī go-r-iva bhakkhasārī²⁹

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tvaṃ, Bd tuvā.
2 Ck tāya, Cs catāya, Bd vatāyaṃ.
3 Bds -ri-.
4 so Cks; Bd -mako.
5 Bd agghasmi.
6 Ck -thā.
7 Cks -bhūnāmapi, Bd anantaguṇamasi.
8 Bd yā padisā andhāna andhāgamanena, Bs addhāgamanena.
9 Ck anaṇḍabhūnaṃ, Cs anaddhabhūnaṃ corr. to anaddhagūnaṃ,
Bd anandhaguṇaṃ.
10 Ck devāna, Bd devatānaṃ.
11 read: sā api? Bd iddha va yā asi.
12 Cks saṃkamamāgammā, Bds saṃgammamāgammā.
13 Bds pavattaṃpa-.
14 Bd omits ca.
15 Bd -siti.
16 Cks tvan.
17 Bds nāma.
18 Bs paraṃ.
19 Bd evaṃ.
20 Bd imassa.
21 Bd -ti.
22 Bd -ghaṭe.
23 Ck gaḷeyyam, omitting yaṃ, Bd galeyyaṃ, omitting yaṃ.
24 Bds pivitvā.
25 Cks -nioli-.
26 Cks yam.
27 Bd pivitvā, Bs ve pivitvā.
28 Cks -smiṃ.
29 Cks -sāvī.

[page 016]
16 XVI. Tiṃsanipāta.
                    anāthamāno¹ upagāti² naccati³
                    tassā puṇṇaṃ kumbham imaṃ kiṇātha. || Ja_XVI:38 ||

  Ja_XVI.2(=512).7: Yaṃ ve⁴ pivitvā acelo va naggo
                    careyya gāme visikhantarāni
                    sammūḷharitto ativelasāyī⁵
                    tassā puṇṇaṃ kumbham imaṃ kiṇātha. || Ja_XVI:39 ||

  Ja_XVI.2(=512).8: Yaṃ⁶ pītvā⁷ uṭṭhāya pavedhamāno
                    sīsañ ca bāhañ⁸ ca pacālayanto
                    so naccatī dārukaṭallako va etc. || Ja_XVI:40 ||

  Ja_XVI.2(=512).9: Yaṃ ve⁴ pivitvā aggidaḍḍhā sayanti
                    atho sigālehi pi⁹ khāditāse
                    bandhaṃ vadhaṃ bhogajāniṃ c'; upenti etc. || Ja_XVI:41 ||

  Ja_XVI.2(=512).10: Yaṃ⁶ pītvā¹⁰ bhāseyya abhāsaneyyaṃ
                    sabhāyam āsīno¹¹ apetavattho
                    sammakkhito vantagato vyasanno etc. || Ja_XVI:42 ||

  Ja_XVI.2(=512).11: Yaṃ⁶ pītvā¹² ukkaṭṭho āvilakkho¹³
                    mam'; eva sabbā puthavīti¹⁴ maññe
                    na me samo cāturanto pi rājā etc. || Ja_XVI:43 ||

  Ja_XVI.2(=512).12: Mānātimānā¹⁵ kalahāni¹⁶ pesuṇāni¹⁷
                    dubbaṇṇinī naggayinī palāyinī
                    corāna¹⁸ dhuttānaṃ gatī niketo etc. || Ja_XVI:44 ||

  Ja_XVI.2(=512).13: Iddhāni phītāni kulāni assu
                    anekasāhassadhanāni¹⁹ loke
                    ucchinnadāyajjakatān'; imāya etc. || Ja_XVI:45 ||

  Ja_XVI.2(=512).14: Dhaññam dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ
                    khettaṃ gavaṃ yattha vināsayanti
                    ucchedanī vittavataṃ²⁰ kulānaṃ etc. || Ja_XVI:46 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds va.
2 Bd -gāyati.
3 Bd adds ca.
4 Cks yañce.
5 Cks -sāsi.
6 Cks yam.
7 Bd pivitvā, Bs ve pivitvā.
8 Bd bāhuñ.
9 Cks -lepihi, Bd atho pisiṅgalehi.
10 Bd yaṃ ve pivitvā.
11 Cks āsi-, Bd abhāsamāsino.
12 Bd ve pivitvā, adding bhāseyya.
13 Bd ava-.
14 Bd patha-.
15 Bd māṇātimāno.
16 Cks kalahā.
17 Bd paresuni, Bs pesuni.
18 all three MSS. -naṃ.
19 Ck -sasāhassahananāni, Cs -sāhassagaṇanāni, Bd -sahassāni dhanāni,
Bs -sāhassadhanāni.
20 Bd vattataṃ.

[page 017]
2. Kumbhajātaka. (512.) 17

  Ja_XVI.2(=512).15: Yañ ce pītvā¹ dittarūpo va² poso
                    akkosatī pitaraṃ mātarañ ca
                    sassum pi³ gaṇheyya atho pi suṇhaṃ etc. || Ja_XVI:47 ||

  Ja_XVI.2(=512).16: Yañ ce pītvā¹ dittarūpā va nārī
                    akkosatī sasuraṃ sāmikañ ca
                    dāsam pi gaṇhe paricārakam pi etc. || Ja_XVI:48 ||

  Ja_XVI.2(=512).17: Yañ ce pītvāna⁴ haneyya poso
                    dhamme ṭhitaṃ samaṇaṃ⁵ brāhmaṇaṃ vā
                    gacche apāyam pi⁶ tatonidānaṃ etc. || Ja_XVI:49 ||

  Ja_XVI.2(=512).18: Yañ ce pītvā⁴ duccaritaṃ caranti
                    kāyena vācāya ca cetasā ca
                    nirayaṃ vajanti⁷ duccaritaṃ caritvā etc. || Ja_XVI:50 ||

  Ja_XVI.2(=512).19: Yaṃ yācamānā⁸ na labhanti pubbe
                    bahuṃ hiraññam pi pariccajantā
                    so taṃ pivitvā alikaṃ bhaṇāti etc. || Ja_XVI:51 ||

  Ja_XVI.2(=512).20: Yaṃ pivitvā⁹ pesane pesiyanto¹⁰
                    accāyike karaṇīyamhi jāto¹¹
                    attham pi so na-ppajānāti vutto etc. || Ja_XVI:52 ||

  Ja_XVI.2(=512).21: Hirīmanāpi ahirīkabhāvaṃ
                    pātuṃkaronti¹² madirāya¹³ mattā,
                    dhīrāpi santā bahukaṃ bhaṇanti etc. || Ja_XVI:53 ||

  Ja_XVI.2(=512).22: Yañ ce¹⁴ pītvā¹⁵ ekathūpā¹⁶ sayanti
                    anāsakā¹⁷ thaṇḍiladukkhaseyyā¹⁸
                    dubbaṇṇiyaṃ āyasakkañ¹⁹ c'; upenti etc. || Ja_XVI:54 ||

  Ja_XVI.2(=512).23: Yañ ce pītvā²⁰ pattakkhandhā [sayanti]
                    gāvo kūṭahatā-r-iva²¹

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd yaṃ ve pivitvā.
2 Bd ca.
3 Bd sassurampi.
4 Bd yaṃ ve pivitvā.
5 Cks -ṇa.
6 Bd -yamhi.
7 so all three MSS.
8 Ck yā yañcamānā, Cs yā yācamānā, Bd yaṃ yoca-.
9 so Bd; Cks yampītvā.
10 Cks posi-, Bd pisi-, Bs pesa-.
11 Bds -te.
12 Cks pātuk-.
13 Bds madanāya.
14 Bd yaṃ ve.
15 all three MSS. pivitvā.
16 Bd -thupā.
17 Bs -sanā.
18 Ck -yya, Bd -yyaṃ.
19 Cks -kkā, Bd ayyasayyaṃ.
20 Bd yaṃ ve pivitvā.
21 Bd -ṭāriva.

[page 018]
18 XVI. Tiṃsanipāta.
                    na hi vāruṇiyā vego¹
                    narena susaho-r-iva². || Ja_XVI:55 ||

  Ja_XVI.2(=512).24: Yaṃ manussā vivajjenti³
                    sappaṃ ghoravisaṃ⁴ iva⁵
                    taṃ loke visasamānaṃ
                    ko naro pātum arahati. || Ja_XVI:56 ||

  Ja_XVI.2(=512).25: Yañ ce pivitvā⁶ Andhakaveṇhuputtā⁷
                    samuddatīre paricārayantā
                    upakkamuṃ musalehi⁸ aññamaññaṃ etc. || Ja_XVI:57 ||

  Ja_XVI.2(=512).26: Yañ ce pītvā⁶ pubbadevā pamattā
                    tidivā cutā sassatiyā samāyā
                    taṃ tādisaṃ majjam imaṃ niratthakaṃ
                    jānaṃ mahārāja kathaṃ pipeyya⁹. || Ja_XVI:58 ||

  Ja_XVI.2(=512).27: Na imasmi kumbhasmiṃ¹⁰ dadhi vā madhuṃ vā
                    evaṃ abhiññāya kiṇāhi rāja,
                    evaṃ hi maṃkumbhagatā mayā te,
                    akkhātarūpaṃ tava Sabbamittā 'ti. || Ja_XVI:59 ||

     Tattha vajjānīti ādīnavā, gaḷeyyā 'ti gacchanto pade pade pari-
vaṭṭeyya¹¹, yaṃ pītvā¹² pate ti yaṃ pivitvā pateyya, sobbhan ti āvāṭaṃ,
candaniyoḷigallan ti candanikañ¹³ ca oḷigallañ¹⁴ ca, abhojaneyyan ti
bhuñjituṃ ayuttaṃ, anesamāno ti anissaro, gorivā 'ti goṇo viya, bhakkha-
sārīti¹⁵ purāṇakasaṭakhādako¹⁶, yathā so tattha tattha bhakkhaṃ¹⁷ sampari-
yesanto āhiṇḍati¹⁸ evaṃ āhīṇḍatīti attho, anāthamāno ti niravassayo anātho
viya, upagāyatīti aññaṃ gāyantaṃ disvā upagantvā va¹⁹ gāyati, acelo vā 'ti
acelako viya, visikhantarānīti antaravīhiyā, ativelasāyīti²⁰ aticiram²¹
pi niddaṃ okkameyya, ativelacātīti pi pāṭho, ativelacārī hutvā careyyā 'ti attho,
dārukaṭallako vā 'ti dārumayayantarūpakaṃ viya, bbogajāniñcupentīti
bhogajāniñ ca upenti pāṇātipātādīni katvā daṇḍapīḷitā dhanajāniñ ca aññañ
c'; eva²² vadhabandhādidukkhaṃ pāpuṇantīti attho, vantagato ti attano²³

--------------------------------------------------------------------------
1 Bs saṃvego.
2 Bs narakesussābhoriva.
3 Bd -jjanti.
4 Bd ghoraṃvi-.
5 Ck civa, Cs miva, Bd -visamiva.
6 Bd yaṃ ve pivitvā.
7 Cs -kāveṇṇu-, Ck -kaveṇṇu-, Bd -kāveṇha-.
8 so all three MSS. for musale or -leh'?
9 Bds pive-.
10 Bd na himasmi kumbhamhi, Cks na imasmiṃ-, read n'; imasmi kumbhe.
11 Bd paripateyya.
12 Ck pivitvā, Bd pitvā.
13 Bds -yañ.
14 Ck oli-.
15 Cks -sāvīti.
16 Cks surākasaṭe-.
17 Bd -ā.
18 Bd omits āh-.
19 Bd omits va.
20 Ck -sāsiti.
21 Bd atirekataram.
22 Cks aññaṃ.
23 Ck -nā.

[page 019]
2. Kumbhajātaka. (512.) 19
vantasmiṃ gato, vyasanno¹ ti vyasanāpanno, visanno² ti pi pāṭho, tasmiṃ
vante osanno³ ti attho, ukkaṭṭho ti ayaṃ mahāyodhako⁴ mayā sadiso atthīti
evaṃ ukkaṃsagato hutvā, āvilakkho ti rattakkho, sabbā paṭhavīti sabbā
paṭhavi, sabbā puthavīti pi pāṭho, cāturanto ti catusamuddantāya⁵ paṭha-
viyā⁶ issaro, mānātimānā ti mānakārikā, sesapadesu pi es'; eva nayo, gatīti
nipphatti⁷, niketo ti nivāso, tassā puṇṇan ti yā evarūpā tassā puṇṇaṃ⁸
yattha vināsayantīti yaṃ nissāya yattha patiṭṭhitā evaṃ bahum pi dhaññā-
disāpateyyaṃ⁹ nāsenti kapaṇā¹⁰ honti, iddhānīti samiddhāni¹¹, phītānīti
vatthālaṃkārabhaṇḍehi¹² pupphitāni, ucchinnadāyajjakatānīti ucchinna-
dāyajjāni niddhanāni katāni¹³, dittarūpo ti gabbitarūpo¹⁴, gaṇheyyā 'ti
bhariyasaññāya¹⁵ kilesavasena hatthena gaṇheyya, dāsampi gaṇhe ti attano
dāsam pi kilesavasena sāmiko me ti gaṇheyya, pivitvānā ti pivitvā, duc-
caritaṃ caritvā ti evaṃ tīhi dvārehi dasavidham pi akusalaṃ katvā, yaṃ
yācamānā ti yaṃ purisaṃ pubbe suraṃ apivantaṃ, bahuṃ hiraññaṃ paricca-
jantāpi musāvādaṃ karohīti yācamānā na labhanti, pītvā¹⁶ ti pivitvā ṭhito
nappajānāti vutto ti ken'; atthena¹⁷ gatosīti vutto sāsanassa duggahitattā¹⁸
taṃ¹⁹ atthaṃ²⁰ na jānāti, hirimanāpīti hiriyuttacittāpi, ekathūpā²¹ ti
sūkarapotakā viya hīnjaccehi²² saddhim ekarāsī hutvā, anāsakā ti nirāhārā²³,
thaṇḍiladukkhaseyyan ti bhūmiyaṃ dukkhaseyyaṃ sayanti, āyasakkan²⁴
ti garahaṃ, pattakkhandhā ti patitakkhandhā, kūṭahatā²⁵ ti gīvāya bad-
dhena kūṭena hatā²⁶ gāvo viya²⁷, yathā tā²⁸ tiṇaṃ akādantiyo pānīyaṃ api-
vantiyo sayanti tathā sayantīti²⁹ attho, ghoravisammivā³⁰ 'ti ghoravisaṃ
viya, visasamānan ti visasadisaṃ, Andhakaveṇhuputtā³¹ ti dasabhātika-
rājāno, upakkamun ti pahariṃsu, pubbadevā ti Asurā, tidivā ti Tāva-
tiṃsadevalokā³², sassatiyā ti sassatā³³ dīghāyukabhāvena³⁴ niccasammatā³⁵
devalokā³⁶ ti attho, samāyā ti saddhiṃ asuramāyāhi³⁷, jānan ti evaṃ ni-
ratthakaṃ etan³⁸ ti jānanto tumhādiso paṇḍitapuriso kathaṃ pipeyya³⁹, kum-
bhagatā mayā⁴⁰ ti kumbhagataṃ mayi⁴¹ ayaṃ eva vā pāṭho, akkhāta-
rūpan ti sabhāvato akkhātaṃ.
     Taṃ sutvā rājā surāya ādīnavaṃ ñatvā⁴² tuṭṭho Sakkassa
thutiṃ karonto dve gāthā abhāsi:

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks vyaccannā.
2 Bd viphanno, Ck visatto.
3 Cks osanto.
4 Bds -yodhoko.
5 Ck -tā, Bd cāturasamuddantā.
6 Ck sabbapa-.
7 Ck Bds nibbatti.
8 yā evarūpā tassā puṇṇaṃ wanting in Cks.
9 Cks yaṃñādi-.
10 all three MSS. -nā.
11 Cks -ddhā.
12 Bd -kārakappabhaṇḍehi.
13 Cks repeat katāni.
14 Bd dippata-, Bs dappita-.
15 Bd -yyā-.
16 Bd pivitvā vā.
17 Bd tenatthenā.
18 Ck -tthā.
19 Cks naṃ.
20 Ck omits atthaṃ.
21 Cks -thupo, Bd -thupā.
22 Bd -ena.
23 Cks nirabhārā.
24 Bk -saṇyan.
25 Ck ku-, Bd kuṭahaṭā.
26 Bd haṭā.
27 Bd omits viya.
28 Bd omits tā.
29 Bd omits tathā--ti.
30 Bd -visamivā.
31 Ck -vennu-, Cs -veṇhu-, Bs -veṇḍu-.
32 Cks -ke.
33 Bd -ti.
34 Bd -kābhavena.
35 Ck tiḍasamattā? Bd niccasamatā.
36 Cks -ko.
37 Cks -yābhi.
38 Cks patan.
39 Bd pive-.
40 Bd māyā.
41 Bd -gatā mayā.
42 Cks add disvā.

[page 020]
20 XVIṬiṃsanipāta.

  Ja_XVI.2(=512).28: Na me pitā vā athavāpi mātā
                    etādisā yādisako tuvaṃ si,
                    hitānukampī paramatthakāmo
                    So 'haṃ karissaṃ vacanaṃ tav'; ajja. || Ja_XVI:60 ||

  Ja_XVI.2(=512).29: Dadāmi te gāmavarāni pañca
                    dāsīsataṃ satta gavaṃ satāni
                    ājaññayutte ca rathe dasā ime,
                    ācariyo hosi mam'; atthakāmo ti. || Ja_XVI:61 ||

     Tattha gāmavarānīti brāhmaṇa ācariyassa nāma ācariyabhāgo icchi-
tabbo saṃvacchare satasahassaṭṭhānake tuyhaṃ pañce gāme dadāmīti vadati,
dasā ime ti dasa¹ ime purato ṭhite kañcanavicittarathe² dassento evam āha.
     Taṃ sutvā Sakko devadattabhāvaṃ dassetvā attānaṃ
jānāpento ākāse ṭhatvā dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.2(=512).30: Tav'; eva dāsīsatam atthu rāja³,
                    gāmā ca gāvo ca tav'; eva hontu,
                    ājaññayuttā ca rathā tav'; eva,
                    Sakko 'ham asmī tidasānam indo. || Ja_XVI:62 ||

  Ja_XVI.2(=512).31: Maṃsodanaṃ sappipāyāsaṃ bhuñja,
                    khādassu⁴ ce⁵ tvaṃ madhunā apūpe⁶,
                    evaṃ tuvaṃ⁷ dhammarato janinda
                    anindito saggam upehi ṭhānan ti. || Ja_XVI:63 ||

     Tattha evaṃ tuvaṃ⁷ dhammarato ti evaṃ tvaṃ nānaggarassasu-
bhojanaṃ bhuñjanto surāpānavirato tīṇi duccaritāni pahāya tividhasucarita-
dhamme⁸ rato hutvā kenaci anindito saggaṭṭhānaṃ⁹ upehiti¹⁰.
     Iti Sakko tassa ovādaṃ datvā saggaṭṭhānam eva gato.
So pi suraṃ apivitvā surābhājanāni bhindāpetvā sīlaṃ samā-
dāya dānaṃ datvā saggaparāyano ahosi. Jambudīpe pi anukka-
mena surūpānaṃ vepullappattaṃ jātaṃ.
     S. i. d. ā. j. s.: "Tadā rājā Anando ahosi, Sakko aham evā" 'ti.
Kumbhajātakaṃ.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ime dasa.
2 Bd -tte rathe.
3 Cks rājā.
4 Cks -dassa.
5 so all three MSS. for ca?
6 Bd sapūve.
7 Cks tvaṃ
8 Bd -mma.
9 Cks -nā.
10 Cs -hīti, Bd upeti.

[page 021]
3. Jayaddisajātaka. (513.) 21

                      3. Jayaddisajātaka
     Cirassaṃ¹ vata me ti. Idaṃ S. J. v. mātiposaka-
bhikkhuṃ² ā. k. Paccuppannavatthuṃ Sāmajātake vatthusadisaṃ.
Tadā pana S. "porāṇakapaṇḍitā kañcanamālaṃ setacchattaṃ pahāya
mātāpitaro posesun" ti vatvā a. ā.:
     Atīte³ Kampillaraṭṭhe Uttarapañcālanagare Pañcālo
nāma rājā ahosi. Tassa aggamahesī gabbhaṃ paṭilabhitvā
puttaṃ vijāyi. Tassā purimabhave ekā sapattikā⁴ kujjhitvā
"tuyhaṃ jātaṃ pajaṃ khādituṃ samatthā bhavissāmīti⁵" pat-
thanaṃ {ṭhapetvā} yakkhinī ahosi. Sā tadā okāsaṃ labhitvā
tassā passantiyā va⁶ taṃ allamaṃsapesivaṇṇaṃ kumārakaṃ⁷
gahetvā murumurā⁸ ti khāditvā pakkāmi. Punavāre⁹ pi tath'
eva akāsi. Tatiyavāre pana tassā sūtigharaṃ paviṭṭhakāle
gehaṃ parivāretvā gāḷhaṃ¹⁰ ārakkhaṃ akaṃsu. Vijātadivase
yakkhinī āgantvā puna ‘dārakaṃ gahesi¹¹. Devī "yakkhinīti"
mahāsaddam akāsi. Āvudhahatthā purisā āgantvā deviyā
dinnasaññāya¹² yakkhiniṃ anubandhiṃsu. Sā khādituṃ okā-
saṃ alabhantī palāyitvā udakaniddhamanaṃ pāvisi. Dārako
mātusaññāya¹³ tassā thanaṃ¹⁴ mukhena gaṇhi, sā puttasinehaṃ
uppādetvā susānaṃ gantvā dārakaṃ pāsāṇalene¹⁵ katvā¹⁶ paṭi-
jaggi. Ath'; assa anukkamena vaḍḍhamānassa manussamaṃ-
saṃ āharitvā adāsi, ubho pi manussamaṃsaṃ khāditvā vasiṃsu.
Dārako attano manussabhāvaṃ na jānāti. "yakkhinīputto
'smīti" saññāya¹⁷ attabhāvaṃ jahitvā antaradhāyituṃ na
sakkoti. Ath'; assa sā antaradhānatthāya ekaṃ mūlaṃ adāsi.
So mūlānubhāvena antaradhāyitvā¹⁸ manussamaṃsaṃ khādanto
vicarati. Yakkhinī Vessavaṇamahārajassa veyyāvaccatthāya
gatā¹⁹ tatth'; eva kālam akāsi. Devī pi catutthe²⁰ vāre aññaṃ

--------------------------------------------------------------------------
3. Cfr. Cariyāp. p. 90.
1 Ck -ssa.
2 Bds mātu-.
3 Bd adds kira.
4 Bd omits kā.
5 Bs bhaveyyanti.
6 Bd ga.
7 Bd -raṃ.
8 Bd muruṃmurā. Cs murū corr. to murūmurā.
9 Bd dutiyavāro.
10 Bd daḷham.
11 Bd agga-.
12 Bd dinnāya sa-, Ck diyādinnasañāya
13 Bd mātā ti saññāya.
14 Bd thaññaṃ.
15 Bd -leṇe.
16 Bd kapetvā, Bs ṭhapetvā.
17 Ck asaṃñāya.
18 Bd -yi.
19 Bs gantvā.
20 Bd -a.

[page 022]
22 XVI. Tiṃsanipāta.
puttaṃ vijāyi, so yakkhiniyā matattā¹ ārogo² ahosi³, tassa
paccāmittaṃ yakkhimiṃ jinitvā jātattā Jayaddisakumāro
ti⁴ nāmaṃ akaṃsu⁵. So vayappatto sabbasippe⁶ nipphattiṃ
patvā chattaṃ ussāpetvā rajjaṃ⁷ anusāsi. Tadā Bo. tassa
aggamahesiyā kucchismiṃ⁸ nibbatti, Alīnasattukumāro ti
'ssa nāmaṃ kariṃsu. So vayappatto uggahitasabbasippo
uparājā ahosi. So pi⁹ yakkhinīputto aparabhāge pamādena
taṃ mūlaṃ nāsetvā antaradhāyituṃ asakkonto dissamānarūpo
va susāne manussamaṃsaṃ khādati. Manussā taṃ disvā bhīta
āgantvā rañño upakkosiṃsu¹⁰ "deva eko yakkho dissamāna-
rūpo¹¹ susāne manussamaṃsaṃ khādati, so anukkamena na-
garaṃ pavisitvā manusse māretvā khādissati, taṃ gāhāpetuṃ¹²
vaṭṭatīti". Rājā "sādhū" 'ti paṭisuṇitvā "gaṇhatha¹³ nan" ti
āṇāpesi. Balakāyo gantvā susānaṃ parivāretvā aṭṭhāsi.
Yakkhinīputto naggo uggarūpo¹⁴ maraṇabhayabhīto viravanto
manussānaṃ antaram¹⁵ pakkhandi. Manussā "yakkho" ti
maraṇabhayabhītā dvidhā bhijjiṃsu. So pi tato palāyitvā
araññaṃ pāvisi, na puna manussapathaṃ āgañchi¹⁶ So ekaṃ
mahāvattaniaṭaviṃ¹⁷ nissāya maggapaṭipannesu manussesu
ekekaṃ gahetvā araññaṃ pavisitvā māretvā khādanto ekasmiṃ
nigrodharukkhamūle vāsaṃ kappesi. Ath'; eko satthavāha-
brāhmaṇo aṭavipālānaṃ sahassaṃ datvā pañcahi sakaṭasatehi
taṃ maggaṃ paṭipajji. Manussayakkho viravanto pakkhandī.
Bhītā manussā ure nipajjiṃsu. So brāhmaṇaṃ gahetvā palā-
Yanto khāṇunā¹⁸ viddho aṭavipālesu anubandhantesu brāhmaṇaṃ
chaḍḍetvā¹⁹ gantvā attano vasanarukkhamūle nipajji. Tassa
tattha nipannassa sattame divase Jayaddisarājā migavam²⁰
āṇāpetvā nagarā nikkhami. Taṃ²¹ nagarā nikkhantamattam

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mutattā, Bs vuttattā.
2 Bd a-.
3 Bd -sīti.
4 Bd tissa.
5 Bd kariṃsu.
6 Bd -āni.
7 Bd -am.
8 Bd -imhi.
9 Bd omits pi.
10 Bd ārocesi.
11 Cks -rūpena.
12 Bd ga-.
13 Bd -hā-.
14 Bd ubbhiggatarū-, Bs uggata-.
15 Bd re.
16 Cs āgañji, Bd āgacchi.
17 Cks -viyaṃ, Bd -vi, Bs mahāaṭaviṃ
18 Bds add pāde.
19 Ck ja-, Bd chaṭṭe-.
20 Bd adds vadhāya.
21 Ck naṃ.

[page 023]
3. jayaddisajātaka (513.) 23
eva¹ Takkasila-vāsī² Nando nāma mātiposakabrāhmaṇo³ catasso
satārahā gāthā ādāya āgantvā⁴ addasa. Rājā nivattitvā
"suṇissāmīti" tassa nivāsagehaṃ⁵ dāpetvā nigavaṃ gantvā
"yassa passena⁶ migo palāyati tass'; eva⁷ gīvā" ti āha. Ath'
eko pasadamigo uṭṭhahitvā rañño abhimukhaṃ gantvā palāyi. ⁵
Amaccā parihāsaṃ kariṃsu. Rājā khaggaṃ gahetvā taṃ
anubandhitvā tiyojanamatthake patvā⁸ khaggena paharitvā dve
khaṇḍāni kāce katvā⁹ āgacchanto manussayakkhassa nisin-
naṭṭhānaṃ¹⁰ patvā dabbatiṇesu nisīditvā thokaṃ vissamitvā
gantuṃ ārabhi. Atha naṃ so uṭṭhāya "tiṭṭha kuhiṃ gacchasi,
bhakkho me sī¹¹" ti¹² hatthe gahetvā paṭhamaṃ gāthaṃ āha:

  Ja_XVI.3(=513).1: Cirassaṃ vata me¹³ udapādi ajja
                    bhakkho mahā sattamibhattakāle¹⁴,
                    kuto si ko vāsi tad iṃgha brūhi,
                    ācikkha jātiṃ vidito¹⁵ yathāsīti. || Ja_XVI:64 ||

     Tattha bhakkho mahā ti mahābhakkho, sattamibhattakāle¹⁴ ti
pāṭipadato paṭṭhāya nirāhārassa sattamiyaṃ bhattakāle, kuto sīti kuto āgato si.
     Rājā yakkhaṃ disvā bhīto ūrukkhambhaṃ¹⁶ patvā¹⁷ palā-
yituṃ nāsākkhi, dhitiṃ pana paccupaṭṭhāpetvā dutiyaṃ
gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).2: Pañcālarājā migavaṃ pavuttho¹⁸
                    Jayaddiso nāma yadi-ssuto te
                    carāmi kacchāni¹⁹ vanāni cāhaṃ,
                    pasadaṃ²⁰ imaṃ khāda, mam ajja muñcā 'ti. || Ja_XVI:65 ||

     Tattha migavaṃ pavuttho¹⁸ ti migavadhatthāya²¹ raṭṭhā nikkhanto,
kacchānīti¹⁹ pabbatassā 'ti²²

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nikkantameva.
2 all three MSS. -i.
3 Bd mātu-.
4 Bd adds taṃ.
5 Bd nivesana-.
6 Ck passeva.
7 Cks add so.
8 Bds gantvā.
9 Bd kājenāadāya, Bs kājenādāya.
10 Bds nipanna-.
11 Bds si me.
12 Cks omit ti.
13 so all three MSS. for cirassa ve me?
14 Bd -me-.
15 Ck vidhito, Bd viditvā.
16 Ck ūrukamhaṃ, Bd urukammaṃ.
17 Bd katvā.
18 Bd paviṭho.
19 Bds ga-.
20 Cks visa-.
21 Bd migaṃvādhaya.
22 Bd pappatapassāni, adding pasadanti sarabhamigaṃ.

[page 024]
24 XVI. Tiṃsanipāta.
     Taṃ sutvā yakkho tatiyaṃ gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).3: Sen'; eva tvaṃ paṇasī¹ sassamāno²,
                    mam'; esa bhakkho pasad'; āyaṃ³ vadesi,
                    taṃ khādiyānaṃ⁴ pasadaṃ dighaññaṃ⁵
                    khādissaṃ⁶ pacchā, na vilāpakālo⁷ ti. || Ja_XVI:66 ||

     Tattha senevā 'ti mama santaken'; eva, paṇasīti⁸ voharasi⁹ attānaṃ
vikkiṇasi, sassamāno¹⁰ ti hiṃsamāno¹¹, taṃ khādiyānan¹² ti taṃ paṭha-
maṃ¹³ khāditvā, pasadan ti pasadamigaṃ, dighaññan⁵ ti ghasitukāmo
'smi¹⁴, khādissan⁶ ti tasmā etaṃ pacchā khādissāmi, na vilāpakālo ti
mā vilāpi¹⁵ nāyaṃ vilāpakālo ti vadati.
     Taṃ sutvā rājā Nandabrāhmanaṃ saritvā catutthaṃ
gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).4: Na c'; atthi mokkho mama nikkayena
                    gantvāna paccāgamanāya¹⁶ paṇhe¹⁷
                    taṃ saṃgaraṃ¹⁸ brāhmaṇassa-ppadāya¹⁹
                    saccānurakkhī punar āvajissan ti. || Ja_XVI:67 ||

     Tattha na catthīti na²⁰ ce mayhaṃ nikkayena vinimayena²¹ mokkho
atthi, gantvānā ti evaṃ sante ajja imaṃ migaṃ²² khāditvā mama nagaraṃ
gantvā paṇhe²³ ti²⁴ page²⁵ yeva sve tava pātarāsakāle paccāgamanatthāya¹⁶
paṭiññaṃ gaṇhā 'ti adhippāyo, tam saṃgaran¹⁸ ti mayā dhanan te dassamīti
brāhmaṇassa saṃgaro¹⁸ kato, taṃ tassa datvā imaṃ mayā vuttaṃ saccaṃ
anurakkhanto ahaṃ puna āgamissāmīti²⁶ attho.
     Taṃ sutvā yakkho pañcamaṃ gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).5: Kiṃ kammajātaṃ anutappatī taṃ²⁷
                    pattaṃ samīpaṃ maraṇassa rāja²⁸,
                    ācikkha me taṃ, api sakkuṇemu
                    anujānituṃ āgamanāya paṇhe¹⁷ ti. || Ja_XVI:68 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd palassi.
2 Ck sasmāno, Bd sayamāno.
3 Ck pasadayaṃ, Bd pasadoyaṃ, read pasado, omitting yaṃ?
4 Bd -na.
5 Bd ji-; {C} tator jighacchaṃ?
6 Bd -disaṃ.
7 Bs -le.
8 Bd palāsiti.
9 Cs Bd -hā-.
10 Cs ssamāno, Bd sayamāno.
11 Bd vihisayamāno.
12 Bd -nā.
13 Bd pasadamaṃsaṃ.
14 Bd si.
15 Cs vilapa, Bd lapi.
16 Bds pacchā-.
17 Cks pañhe.
18 Bds saṅka-.
19 Bd -ṇassasampadāya.
20 Bds sa.
21 Bd pi na vi in the place of vi-.
22 Bds migamaṃsaṃ.
23 Ck pañhe, Cs paṃñhe.
24 Cs su, Ck omits ti.
25 Bd padose.
26 Bd punāga-.
27 Bd tvaṃ.
28 Ck Bd rājā.

[page 025]
3. Jayaddisajātaka. (513.) 25
     Tattha kammameva kammajātaṃ, anutappatīti¹ anutappati, pattan
ti upagataṃ, api sakkuṇemū 'ti api nāma taṃ tava sokakāraṇaṃ sutvā pāto
vā āgamanāya taṃ anujānituṃ sakuṇeyyāmā 'ti attho.
     Rājā taṃ kāraṇaṃ kathento chaṭṭhaṃ gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).6: Katā mayā² brāhmaṇassa dhanāsā³,
                    taṃ saṃgaraṃ⁴ paṭimokkhaṃ⁵ na muttaṃ,
                    taṃ saṃgaraṃ⁴ brāhmaṇassa-ppadāya⁶
                    saccānurakkhī punar āvajissan⁷ ti. || Ja_XVI:69 ||

     Tattha paṭimokkhaṃ na muttan ti catasso satārahā gāthā sutvā
dhanan te dassāmīti paṭiññāya mayā attani paṭimuñcitvā ṭhapitaṃ na pana
muttaṃ dhanassa adinnattā.
     Taṃ sutvā yakkho sattamaṃ gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).7: Yā te katā brāhmaṇassa dhanāsā⁸
                    taṃ saṃgaraṃ⁴ paṭimokkhaṃ⁹ na muttaṃ,
                    taṃ saṃgaraṃ⁴ brāhmaṇassa-ppadāya⁶
                    saccānurakkhī punar āvajassū¹⁰ 'ti. || Ja_XVI:70 ||

     Tattha punarāvajassū¹¹ 'ti puna āgacchassu¹².
     Evañ cā pana vatvā rājānaṃ vissajjesi. So tena vissaṭ-
ṭho "tvaṃ mā cintaya¹³, ahaṃ pāto va āgamissāmīti" vatvā
magganimittāni sallakkhanto attano balakāyaṃ upagantvā
balaparivuto nagaraṃ pavisitvā Nandabrāhmaṇaṃ pakkosā-
petvā mahārahe āsane nisīdāpetvā tā gāthā sutvā cattāri
sahassāni datvā yānaṃ āropetvā "imaṃ Takkasilam eva
nethā" 'ti manusse pesetvā¹⁴ brāhmaṇaṃ uyyojetvā¹⁵ dutiyadivase
paṭigantukāmo hutvā puttaṃ āmantetvā anusāsi.
     Tam atthaṃ dīpento S. dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.3(=513).8: Mutto ca so purisādassa¹⁶ hatthā
                    gantvā sakaṃ mandiraṃ kāmakāmī

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tappatīti.
2 Bd mahā.
3 Cks -sa, read: -ṇassa-ddhanāsā?
4 Bd saṅka-.
5 Bd pati-.
6 Bd -ṇassasampadāya.
7 Cks -jissun.
8 Ck -sa.
9 Bd -mukkaṃ.
10 Cs -jissu, Ck āvapussu, Bd āvajassu.
11 Cks -jassu, Bd punarājavassu.
12 Ck āgacchessuṃ.
13 Bds -yi.
14 Cks datvā.
15 Ck uyyedetvā, Cs uyyodetvā, Bd uyotvā.
16 Cks purisodassa.

[page 026]
26 XVI. Tiṃsanipāta.
                    taṃ saṃgaraṃ¹ brāhmaṇassa-ppadāya²
                    āmantayī puttaṃ Alīnasattuṃ³: || Ja_XVI:71 ||

  Ja_XVI.3(=513).9: Ajj'; eva rajjaṃ abhisecayassu.
                    dhammañ cara⁴ sesu⁵ paresu cāpi.
                    adhammakāro te māhu raṭṭhe,
                    gacchām'; ahaṃ porisādassa ñatte⁶ ti. || Ja_XVI:72 ||

     Tattha Alīnasattun⁷ ti evaṃnāmakaṃ kumārakaṃ⁸ Pāḷiyaṃ⁹ pana
Adīnasattun¹⁰ tī likhitaṃ, ajjeva rajjan ti putta rajjaṃ te dammi tvaṃ ajj'
eva muddhanī abhisekaṃ abhisecayassu¹¹, ñatte¹² ti ty-ante¹³ santike ti attho.
     Taṃ sutvā kumāro dasamaṃ gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).10: Kiṃ kamma kubbaṃ tava deva pāde
                    nārādhayim, tad icchāmi sotuṃ
                    yam ajja rajjamhi udassaye¹⁴ tuvaṃ¹⁵,
                    rajjam pi n'; iccheyyaṃ¹⁶ tayā vinā ahan ti. || Ja_XVI:73 ||

     Tattha kubban ti karonto, yamajjā 'ti yena anārādhanena¹⁷ kammena
ajja maṃ rajjamhi tvaṃ udassaye ussayāpesi¹⁸ tam me ācikkha, ahaṃ hi¹⁹
tayā vinā rajjaṃ pi na icchāmīti attho:
     Taṃ sutvā rājā anantaraṃ gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).11: Na kammanā²⁰ vā²¹ vacasā va²² tāta
                    aparādh'; ito²³ 'haṃ tuyhaṃ²⁴ sarāmi,
                    sandhiñ ca²⁵ katvā purisādakena
                    saccānurakkhī pun'; ahaṃ²⁶ gamissan ti. || Ja_XVI:74 ||

     Tattha aparādhito²³ ti aparādhaṃ²³ ito, tuyhan ti²⁷ tava santakam²⁸
idaṃ vuttaṃ hoti: tāta ahaṃ ito tava kammato vā vacanato vā kiñci²⁹ mama
appiyaṃ aparādhaṃ²³ na sarāmīti, sandhiñca katvā ti maṃ pana mi-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd saṅka-.
2 Bd -ṇassa sampadāya.
3 Bd alinnasuttaṃ.
4 Bd care.
5 Bds sesa.
6 Cs ñatetta, Bd ñante, Bs dassu sante.
7 Bd alinna-.
8 Bd -raṃ.
9 Ck pāliyam, Cs pāḷiyam.
10 Cs ādīnasattan, Bd arindasattun, Bs adinnasattun.
11 Ck abhiseka abhisekaca, Cs abhisekaṃ abhisekañcayaṃ, Bd abhisekaṃ
abhisecassu, Bs abhiseceyyuṃ.
12 Bd ñante, Bs sante.
13 Cs ñante, Ck omits ti tyante.
14 Bs udi-.
15 Ck tvaṃ, Cs tvā.
16 Cks na iccheyya.
17 Cs -dhane, Bd -dhanaṃ.
18 Bd ussayyāpesi, Cks assasāpesi.
19 Bd ahañhi.
20 Bds -unā.
21 vā wanting in all three MSS.
22 Bds ca.
23 Cks ava-
24 Bd yantuviyaṃ in the place of haṃ tuyhaṃ.
25 Bd saddhiñca
26 Ck puṇāhaṃ, Bd punarā.
27 Bd hantuviyanti in the place of tuyhanti.
28 Bd -ti-.
29 Bd adds tava santikaṃ.

[page 027]
3. Jayaddisajātikā (513.) 27
gavaṃ¹ gataṃ eko yakkho khādisamīti gaṇhi athāhaṃ brāhmaṇassa dhamma-
kathaṃ sutvā tassa sakkāraṃ katvā sve tava pātarāsakāle āgamissāmīti tena
purisādakena sandhiṃ² katvā āgato tasmā taṃ saccaṃ anurakkhanto puna
tattha gamissāmīti³ tvaṃ rajjaṃ kārehīti vadati.
     Taṃ sutvā kumāro gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).12: Ahaṃ gamissāmi, idh'; eva hohi,
                    n'; atthi tato jīvato vippamokkho,
                    sace tuvaṃ⁴ gacchasi yeva rāja
                    aham pi gacchāmi, ubho na homā 'ti. || Ja_XVI:75 ||

     Tattha idhevā 'ti tvaṃ idh'; eva hohi, tato ti tassa santikā jīvantassa
mokkho nāma n'; atthi, ubho ti evaṃ sante⁵ ubho pi na bhavissāma.
     Taṃ sutvā rājā gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).13: Addhā hi tāta satān'; esa⁶ dhammo,
                    maraṇā ca me dukkhataraṃ tad assa⁷
                    kammāsapādo taṃ yadā pacitvā
                    pasayha⁸ khāde hitarukkhasūle⁹ ti. || Ja_XVI:76 ||

     Tass'; attho: addhā¹⁰ esa tāta satānaṃ paṇḍitānaṃ dhammo sabhāvo
yuttaṃ tvaṃ vadasi¹¹, api ca kho pana mayhaṃ maraṇato p'; etaṃ¹² dukkha-
taraṃ assa yadā taṃ so kammāsapādo hitarukkhasūle¹³ ti tikhiṇarukkha-
sūle¹⁴ hitvā¹⁵ pacitvā¹⁶ pasayha balakkārena khādeyyā 'ti.
     Taṃ sutvā kumāro gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).14: Pāṇena te pāṇam ahaṃ nimissaṃ,
                    mā tvaṃ agā porisādassa ñatte¹⁷,
                    evañ ca¹⁸ te pāṇam ahaṃ nimissaṃ,
                    tasmā mataṃ jīvitassa vaṇṇemīti. || Ja_XVI:77 ||

     Tattha nimissan ti aham idh'; eva tava pāṇena mama pāṇam pari-
vattessaṃ¹⁹, tasmā ti yasmā²⁰ etaṃ pāṇaṃ tava pāṇenāhaṃ nimissaṃ tasmā²¹

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -vadhaṃvanaṃ.
2 Ck saddhiṃ, Bds saddhiṃ saccaṃ.
3 Bd -ssāmi.
4 Cks tvaṃ.
5 Cks omit ubho ti evaṃ sante
6 Cks sutanesa.
7 Bd tavassa.
8 Bd paseyha.
9 so Ck; Cs hirutakkha-, Bd bhidārukkha-, Bs tidārukkha-.
10 Bds add ekaṃsena
11 Bd -desi.
12 Bd metaṃ
13 Cs hitarukkhamūle, Bd bhidārukkhamūle
14 Ck tinarukkha-, Bd tikkhaṇesukkharukkhasūle.
15 Bd bhitvā.
16 Bd omits pa-.
17 Bd ñante.
18 Bd etañca.
19 Bds -eyyaṃ.
20 Ck yatasmā, Bd omits ti yasmā
21 Cks omit tasmā.

[page 028]
28 XVI. Tiṃsanipāta.
tava jīvitass atthāya mama maraṇaṃ¹ vaṇṇemi, maraṇam eva vāremi²
icchāmīti attho.
     Taṃ sutvā rājā puttassa balaṃ³ jānanto "Sādhu tāta,
gacchā 'ti sampaṭicchi. So mātāpitaro vanditvā nagarā
nikkhami.
     Tam atthaṃ pakāsento S. upaḍḍhagāthaṃ āha:

  Ja_XVI.3(=513).15a: tato have⁴ dhitimā rājaputto
                    vandittha⁵ mātuc ca pituc ca pāde ti. || Ja_XVI:78a ||

     Tattha pāde ti pāde vanditvā nikkhanto ti attho.
     Ath'; assa mātāpitaro pi bhaginī pi bhariyāpi amacca-
janāpi⁶ saddhiṃ yeva⁷ nikkhamiṃsuṃ So nagarā nikkhamitvā
pitaraṃ maggaṃ pucchitvā suṭṭhu vavatthapetvā⁸ sesānaṃ
ovādaṃ datvā asambhīto kesarasīho viya maggaṃ āruyha
yakkhāvāsaṃ⁹ pāyāsi. Taṃ gacchantaṃ disvā mātā saka-
bhāvena saṇṭhātuṃ¹⁰ asakkontī paṭhaviyaṃ papati¹¹. Pitā
bāhā paggayha mahantena saddena kandati.
     Tam pi atthaṃ pakāsento S.

  Ja_XVI.3(=513).15b: Dukhini 'ssa mātā nipatī¹² pathavyā,
                    pit'; assa paggayha bhujāni kandatīti || Ja_XVI:78b ||

upaḍḍhagāthaṃ vatvā tassa pitarā payuttaṃ āsiṃsaṃ¹³ mātibhagi-
nibhariyāhi¹⁴ kataṃ¹⁵ saccakiriyaṃ pakāsento aparāpi catasso
gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.3(=513).16: Taṃ gacchataṃ¹⁶ tāva¹⁷ pitā viditvā
                    parammukho vandati pañjalī so:
                    Somo ca rājā Varuṇo ca rājā
                    Pajāpatī candimā sūriyo ca¹⁸ --
                    etehi gutto purisādakamhā
                    anuññāto¹⁹ sotthi paccehi²⁰ tāta. || Ja_XVI:79 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mataṃ.
2 Bd omits maraṇameva vāremi.
3 Bd phalaṃ.
4 Cks bha-.
5 Cks -tva, Bd -tvā.
6 Bd -parijanāpi.
7 Bd ñeva.
8 Ck Bd -tta-, Cs -tva- corr. to -ttha-?
9 Bd yakkha-.
10 Bd sandhāretuṃ.
11 Bd pati.
12 Cks -tā, Bd -ti.
13 Cks -sa, Bd tāsisavādaṃ, Bs āsiṃsavāda.
14 Bd mātā-, Cs -yāya, Ck matiyāya.
15 Ck katā, Cs katā corr. to kataṃ.
16 Cks -ti.
17 Cks teva.
18 Cks va.
19 so all three MSS.
20 Bds muñcehi.

[page 029]
3. Jayaddisajātaka. (513.) 29

  Ja_XVI.3(=513).17: Yaṃ Daṇḍakāraññagatassa¹ mātā
                    Rāmass'; akā² sotthānaṃ sugattā³
                    tan te⁴ ahaṃ sotthānaṃ karomi,
                    etena saccena sarantu devā,
                    anuññāto⁵ sotthi paccehi⁶ putta⁷. || Ja_XVI:80 ||

  Ja_XVI.3(=513).18: Āvī raho pi manopadosaṃ
                    nāhaṃ sare jātum Ālīnasatte⁸,
                    etena saccena sarantu devā,
                    anuññato⁹ sotthi paccehi¹⁰ bhātā¹¹. || Ja_XVI:81 ||

  Ja_XVI.3(=513).19: Yasmā ca me anadhimano¹² si¹³ sāmi
                    na cāpi me manasā appiyo si,
                    etena saccena sarantu devā,
                    anuññāto sotthi paccehi¹⁴ sāmīti. || Ja_XVI:82 ||

     Tattha parammukho ti ayam me putto parammukho gacchatīti taṃ
viditvā¹⁵, pañjalīti tasmiṃ kāle sirasi añjaliṃ ṭhapetvā vandati devatā na-
massati, purisādakamhā 'ti purisādakassa santikā tena anuññāto sotthinā
paccehi¹⁶, Rāmassakā¹⁷ ti Rāmassa akāsi, eko kira Bārāṇasivāsi¹⁸ Rāmo
nāma mātiposako¹⁹ mātāpitaro paṭijagganto vohāratthāya gato Daṇḍakirañño
vijite Kumbhavatinagaraṃ gantvā navavidhena vassena sakalaraṭṭhe vināsiya-
māne mātāpitunnaṃ²⁰ guṇaṃ sari, atha naṃ mātupaṭṭhānadhammassa²¹ balena²²
devatā sotthinā ānayitvā mātu adaṃsu, taṃ kāraṇaṃ sutivasena²³ āharivā evam
āha, sotthānan ti sotthibhāvaṃ²⁴ pana kiñcāpi devatā kariṃsu mātupaṭṭhānan
nissāya nibbattattā pana mātā akāsīti vuttuṃ, taṃ te²⁵ ahan ti aham pi te
tath'; eva sotthānaṃ²⁶ karomi, maṃ nissāya tath'; eva²⁷ sotthibhāvo hotū 'ti
attho, atha vā karomīti icchāmi, etena saccenā 'ti sace devatāhi tassa
sotthinā ānītabhāvo sacco etena saccena mātāpitunnaṃ²⁸ sarantu devā, Rāmaṃ
viya tam pi ānetvā mama dassentū 'ti attho, auññāto ti porisādena gacchā
'ti anuññāto devatānaṃ ānubhāvena sotthiṃ²⁹ paṭiāgaccha puttā 'ti vadati,
jātumālīnasatte³⁰ ti jātu³¹ Ālīnasatte³² mama bhātike ahaṃ sammukhā
vā parammukhā vā manopadosaṃ na sarāmi, na mayā tamhi manopadoso kata-
pubbo pi³³, evam assa kaniṭṭhā saccam akasi, yasmā ca me anadhimano

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -kirañño-.
2 Bd akosi, Bs akāsi.
3 Bd sugutto, Bs suguttā.
4 Bd bhante.
5 so all three MSS.
6 Bd muñcehi.
7 Ck puttaṃ.
8 Ck jāmadina, Bd jātumalinasatte.
9 Bd -āto.
10 Bd muccehi, Ck paṇḍehi.
11 Ck hoti.
12 Bd -māno.
13 Bd pi.
14 Bd mañceti.
15 Bd adds mātāpitaro vanditvā gacchatīti iti etaṃ taṃ puraṃmukkha
gacchantaṃ puttaṃ disvā in the place of taṃ viditvā.
16 Bd muñcehi.
17 Bd -kāsiti.
18 so all three MSS.
19 Bd mātu-.
20 Bd -tu.
21 Bd -kammassa.
22 Bd phalena.
23 Bd suta-.
24 Bds add taṃ.
25 Bd bhante.
26 Bd tameva sotthinaṃ.
27 Bd tattheva.
28 Bd mamapiputtaṃ.
29 all three MSS. -i.
30 Cks jātumādīna-, Bd jātumandalisatte.
31 Bds add ekaṃsena.
32 Cks ādī-, Bd {alindasatte}, Bs alina-.
33 Bds ti.

[page 030]
30 XVI. Tiṃsanipāta.
si sāmīti mama sāmi Alīnasattu¹ yasmā tvaṃ adhimano² maṃ³ adhibhavitvā⁴
atikkamitvā aññaṃ manena na patthesi⁵, na cāpi me manasā appiyo sīti
mayham pi ca⁶ manasā tvaṃ⁷ appiyo na hosi, aññamaññaṃ piyasaṃvāsā va
mayan ti evam assa aggamahesī saccam akāsi.
     Kumāro pi⁸ pitarā akkhātanayena yakkhāvāsamaggaṃ paṭi-
pajji. Yakkho pi⁹ "khattiyā nāma bahumāyā honti, ko jānāti
kiṃ bhavissatīti" rukkhaṃ abhirūhitvā rañño āgamanaṃ¹⁰
olokento nisīdi. So kumāraṃ āgacchantaṃ disvā "pitaraṃ
nivattetvā¹¹ putto āgato bhavissati¹², n'; atthi me bhayan" ti
otaritvā tassa piṭṭhiṃ dassento nisīdi. So āgantvā tassa purato
aṭṭhāsi. Atha¹³ yakkho g. ā.:

  Ja_XVI.3(=513).20: Brahā¹⁴ ujū cārumukho kuto si,
                    na maṃ pajānāsi vane vasantaṃ,
                    luddaṃ maṃ ñatvā purisādako ti
                    ko sotthim ājānam idhāvajeyyā 'ti. || Ja_XVI:83 ||

     Tattha ko sotthimājānami dhāvajeyyā 'ti kumārako nāma puriso
attano sotthibhāvaṃ jānanto icchanto¹⁵ idhāgaccheyya¹⁶, ajānanto āgato maññe ti.
     Taṃ sutvā kumāro gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).21: Jānāmi ludda: purisādako tvaṃ,
                    na taṃ na¹⁷ jānāmi vane vasantaṃ,
                    aham pi¹⁸ putto 'smi Jayaddisassa,
                    mam ajja khāda pituno pamokkhā¹⁹ ti. || Ja_XVI:84 ||

     Tattha pamokkhā ti pamokkhahetu²⁰, ahaṃ pitu jīvitaṃ datvā idha-
gato, tasmā taṃ²¹ muñca maṃ khādā 'ti attho.
     Tato yakkho gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).22: Jānāmi: putto ti²² Jayaddisassa,
                    tathā hi vo mukhavaṇṇo ubhinnaṃ,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd alinda-.
2 Bd anadhimāno.
3 Bd nāma.
4 Bds abhibha-.
5 Bd paṭhesi.
6 Bd omits ca.
7 Bd adds pi.
8 Cks omit pi.
9 Bs adds evaṃ cintesi.
10 Bd ga-, Bs āgamanamaggaṃ?
11 Bd -itvā.
12 Bd -tīti.
13 Bd athassa, Bs atha naṃ.
14 Ck brū-? Bd brahmā.
15 Bd omits ic-.
16 Bds add tvaṃ
17 Cks Bd omit na.
18 Bds ahañca.
19 Bd -o, Bs pamukhā.
20 Bd -kkhā-.
21 Cks tvaṃ.
22 Bd si.

[page 031]
3. Jayaddisajātaka. (513.) 31
                    sudukkaraṃ c'; eva kataṃ tavedaṃ
                    yo maccum¹ icche pituno pamokkhā² ti. || Ja_XVI:85 ||

     Tattha tathā hi vo ti tādiso va³ vo tumhākaṃ ubhinnam pi sadiso va
mukhavaṇṇo ti attho, kataṃ tavedan ti idaṃ tava kammaṃ sudukkaraṃ.
     Tato kumāro g. ā.:

  Ja_XVI.3(=513).23: Na dukkaraṃ kiñci-m-ah'; ettha maññe
                    Yo maccum⁴ icche pituno pamokkhā
                    mātu⁵ ca hetū paraloka gamya⁶
                    sukhena saggena ca sampayutto ti. || Ja_XVI:86 ||

     Tattha kiñci mahettha maññe ti kiñci ahaṃ ettha na maññāmi, idaṃ
vuttaṃ hoti: yakkha yo puggalo pitu vā pamokkhatthāya⁷ mātu vā⁸ hetu⁹
paralokaṃ gantvā sukhena¹⁰ sagge nibbattanasukhena¹¹ sampayutto bhavituṃ
maccum icche¹² maritum icchati, tasmā ahaṃ ettha mātāpitunnaṃ atthāya
jīvitapariccāge kiñci dukkaraṃ na maññāmīti.
     Taṃ sutvā yakkho "kumāra maraṇassa abhayanakasatto¹³
nāma n'; atthi, tvaṃ kasmā na bhāyasīti" pucchi. So tassa
kathento dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.3(=513).24: Ahañ ca kho attano pāpakiriyaṃ
                    āvī¹⁴ raho vāpi¹⁵ sare na jātu,
                    saṃkhātajātīmaraṇo¹⁶ 'ham asmi,
                    yath'; eva me idha tathā parattha. || Ja_XVI:87 ||

  Ja_XVI.3(=513).25: Khād'; ajja man dāni mahānubhāva,
                    karassu kiccāni imaṃ sarīraṃ,
                    rukkhassa vā te papatāmi¹⁷ aggā,
                    chādayamāno¹⁸ me yan¹⁹ tvam adesi maṃsan ti. || Ja_XVI:88 ||

     Tattha sare na jātu 'ti ekaṃsen'; eva na²⁰ sarāmi, saṃkhātajātī-
maraṇohamasmīti²¹ ahaṃ ñānena suparicohinnajātimaraṇo jātasatto²² amara-
nadhammo nāma n'; atthīti jānāmi. yatheva me idhā 'ti yath'; eva²³ mama

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mattam.
2 Bs pamukhā.
3 Cks ca.
4 Bd matthum.
5 so all three MSS. for matuc-?
6 Bd -kaṃ gantvā.
7 Bd pamukkha-.
8 Bs adds pitu vā.
9 Bd atthāya.
10 Bd sukha saggenā ti.
11 Bd nippatita-.
12 Bd mattumicche ti.
13 Cks abhā-.
14 Ck Bd avi.
15 Cks cāpi.
16 all three MSS. -jāti-.
17 Cs pipatāmi, Bd omits pi.
18 so Cks; Bd chādamāno.
19 Cks me ya, Bd mayhaṃ.
20 Cks omit na.
21 Cks -jāti- asminti, Bd -jātimaraṇo, omitting hamasmīti.
22 Bd ti attho in the place of jā-.
23 Cks tatheva.

[page 032]
32 XVI. Tiṃsanipāta.
idha tathā paraloke tathā idhāpi maraṇato mutti¹ nāma n'; atthīti idam me²
ñāṇena suparicchinnaṃ, karassu kiccānīti iminā sarīrena kattabbakiccāni
kara³, iman te mayā nissaṭṭhaṃ sarīraṃ, chādayamāno⁴ me yantvama-
desimaṃsan⁵ ti mayi rukkhaggā patitvā mate mama sarīrato⁶ tvaṃ chāda-
yamāno⁷ rocayamāno yaṃ yaṃ icchasi taṃ taṃ maṃsaṃ adesi⁸ khādeyyā-
sīti attho.
     Yakkho tassa vacanaṃ sutvā bhīto hutvā "na sakkā imassa
maṃsāni khādituṃ, upāyena naṃ palāpessāmīti" cintetvā

  Ja_XVI.3(=513).26: Idañ ca⁹ te ruccati rājaputta:
                    cajāsi¹⁰ pāṇaṃ pituno pamokkhā¹¹,
                    tasmā hi so¹² tvaṃ taramānarūpo
                    sambhañja kaṭṭhāni jalehi¹³ aggin ti ā. || Ja_XVI:89 ||

Tattha jalehīti¹³ araññaṃ pavisitvā sāradārūni āharitvā aggiṃ jaletvā¹³
niddhūme¹⁴ aṅgāre kara tattha te maṃsaṃ pacitvā khādissāmīti dīpeti.
     So tathā katvā tassa santikaṃ agamāsi.
     Taṃ kāraṇaṃ pakāsento S. itaraṃ gātham āha:

  Ja_XVI.3(=513).27: Tato have¹⁵ dhitimā rājaputto
                    dārū samāhatva¹⁶ mahantam aggiṃ¹⁷
                    sandīpayitvā¹⁸ paṭivedayittha¹⁹:
                    ādīpito dāni mahāyam aggīti²⁰. || Ja_XVI:90 ||

     Yakkho aggiṃ katvā āgataṃ kumāraṃ oloketvā "ayaṃ
purisasīho²¹, maraṇena²² pi 'ssa bhayaṃ n'; atthi, mayā etta-
kaṃ kālaṃ evaṃ nibbhayo nāma na diṭṭhapubbo" ti loma-
haṃsajāto kumāraṃ punappuna²³ olokento nisīdi. Kumāro
tassa kiriyaṃ disvā g. ā.:

  Ja_XVI.3(=513).28: Khād'; ajja man dāni²⁴ pasayhakārī²⁵,
                    kiṃ maṃ muhuṃ pekkhasi haṭṭhalomo,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mutto.
2 Bd mama.
3 Bd karaṇa.
4 Bd khādamāno.
5 Ck yantvaṃ mandesi-, Cs yantvaṃ madesi-, Bd mayhaṃ tvamadesi maṃsaṃ
in the place of me--.
6 Cks sarīro.
7 Bd khādayamāno.
8 Bd khādesi.
9 so all three MSS. for ce?
10 Ck carāsi, Cs cchāsi.
11 Bd -o.
12 Ck han, Cs bha.
13 Bd jā-,
14 Bd nanidhū-.
15 Cks bha-.
16 Ck -bhatva, Bd -hantvā.
17 all three MSS. -i.
18 Ck sandhī-, Bd sanni-.
19 Cks -ttho, Bd pati-.
20 Bd mahāyakkhamaggiti.
21 Bd -sosīho viya.
22 Bd haraṇā.
23 Bd -naṃ
24 Bd maddāni.
25 Ck Bd -ri.

[page 033]
3. Jayaddisajātaka. (513.) 33
                    tathā tathā tuyham ahaṃ karomi
                    yathā yathā maṃ chādamāno¹ adesīti. || Ja_XVI:91 ||

     Tattha muhun ti punappuna, tathā tathā tuyhamahan ti ahaṃ
tuyhaṃ tathā tathā² vacanaṃ karomi, idāni³ karissāmi yathā yathā maṃ
chādayamāno⁴ adesi khādissasi, tasmā khād'; ajja man ti.
     Ath'; assa⁵ vacanaṃ sutvā yakkho g. ā.:

  Ja_XVI.3(=513).29: N'; etādisaṃ⁶ arahati khāditāye⁷
                    dhamme ṭhitaṃ saccavādiṃ vadaññuṃ,
                    muddhāpi tassa vipphaleyya⁸ sattadhā
                    yo tādisaṃ saccavādiṃ adeyyā 'ti. || Ja_XVI:92 ||

     Taṃ sutvā kumāro "sace maṃ na khāditukāmo si atha
kasmā dārūni⁹ bhañjāpetvā aggiṃ kāresīti¹⁰" vatvā "palā-
yissati nu kho no ti tava parigaṇhatthāyā" 'ti vutte "tvaṃ
idāni maṃ kathaṃ parigaṇhissasi, so¹¹ 'haṃ tiracchānayoniyaṃ
nibbatto Sakkassa¹² devarañño attānaṃ parigaṇhituṃ¹³ na¹⁴
adāsin" ti vatvā

  Ja_XVI.3(=513).30: Indaṃ¹⁵ hi so brāhmaṇaṃ¹⁶ maññamāno (vol. III p. 51.)
                    saso¹⁷ avāsesi¹⁸ sake sarīre,
                    ten'; eva so candimā devaputto
                    sasatthuto¹⁹ kāmaduh'; ajja²⁰ yakkho ti ā. || Ja_XVI:93 ||

     Tass'; attho: Indaṃ²¹ hi so sasapaṇḍito brāhmaṇo eso ti brāhmaṇaṃ
maññamāno ajja imaṃ sarīraṃ khāditvā idha vasā 'ti²² evaṃ sake sarīre attano
sarīraṃ dātuṃ avāsesi²³ vāsāpesīti²⁴ attho sarīrañ c'; assa bhakkhatthāya adāsi,
Sakko pabbatarasaṃ pīḷetvā ādāya candamaṇḍale sasalakkhaṇaṃ akāsi, tato
paṭṭhāya ten'; eva sasalakkhaṇena so candimā devaputto sasī sasīti evaṃ sa-
satthuto²⁵ lokassa kāmaduho²⁶ pemavaddhano²⁷ ajja²⁸ yakkho virocati,
kappaṭṭhiyaṃ h'; etaṃ²⁹ paṭihāriyan ti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd khāda-; read chādamān'?
2 Cks omit one tathā.
3 Bd adds kiṃ.
4 Ck cā-, Bd khā-, adding rocanamāno, Bs adds rocayamāno.
5 Bd kumārassa in the place of athassa
6 Bd ko tā-.
7 Bd -tāse.
8 Ck vipa-, Cs vipha-, Bd phaleyyuṃ.
9 all three MSS. -uni.
10 Bd kāresiti, Cks karohīti.
11 Bd yo.
12 Bd sakka.
13 Ck -tun.
14 Bd omits na.
15 so Cs; Bd idaṃ, Ck na idaṃ.
16 Bs -ṇo.
17 Bd yaso.
18 Ck Bd ā-, Cs ā- corr. to a-.
19 Bd sasatthako.
20 Bd -ruhajja.
21 Cs indaṃ corr. to idaṃ, Bd idaṃ Ck na idaṃ.
22 Bd hi.
23 Ck āva-, Cs āvā-.
24 Cs va.
25 Ck sasutthato, Bd sasatthuko.
26 Bd -ruho.
27 Bd -vaḍhano.
28 Bd ajjāpi.
29 Bd kappatthiyañhetaṃ, Cks kappaṭhitiyaṃ-.

[page 034]
34 XVI. Tiṃsanipāta.
     Taṃ sutvā yakkho kumāraṃ vissajjento

  Ja_XVI.3(=513).31: Cando yathā Rāhumukhā pamutto
                    virocate pannarase va bhānumā
                    evaṃ tuvaṃ¹ porisādā pamutto
                    viroca Kampilla mahānubhāva²
                    āmodavaṃ³ pitaraṃ mātarañ ca,
                    sabbo ca te nandatu ñātipakkho⁴ ti ā. || Ja_XVI:94 ||

     Tattha bhānumā ti suriyo. i. v. h.: yathā⁵ pannarase Rāhumukhā pa-
mutto cando vā bhānumā vā virocati evaṃ tvam pi mama santikā mutto
Kampillaraṭṭhe viroca mahānubhāvā 'ti, nandatū 'ti tussatu⁶
     "Gaccha mahāvīrā" 'ti M-aṃ uyyojesi. So pi taṃ
nibbisevanaṃ katvā pañcasīlāni⁷ datvā "yakkho nu kho eso
no" ti parigaṇhanto "yakkhānaṃ akkhīni rattāni honti animi-
sāni, chāyā na paññāyati, asaṃbhītā honti, nāyaṃ yakkho,
manusso esa, mayhaṃ kira pitu⁸ tayo bhātaro yakkhiniyā
gahitā, tesu tāya⁹ dve khāditā bhavissanti eko¹⁰ puttasinehena
paṭijaggito bhavissati¹¹, iminā tena bhavitabbaṃ, imaṃ netvā
mayhaṃ pitu⁸ ācikkhitvā rajje patiṭṭhāpessāmīti" cintetvā
"evam¹² bho, na tvaṃ yakkho, pitu me jeṭṭhabhātiko si, ehi
mayā saddhiṃ gantvā kulasantake rajje chattaṃ ussāpehīti"
vatvā itarena "nāhaṃ manusso" ti vutte "na tvaṃ mayhaṃ
saddahasi, atthi pana so yassa saddahasīti" pucchitvā "atthi
asukaṭṭhāne dibbacakkhutāpaso¹³" ti vutte taṃ ādāya tattha
agamāsi. Tāpaso tam disvā va "kiṃ karonto¹⁴ pitāputtā
araññe carathā" 'ti vatvā tesaṃ ñātibhāvaṃ kathesi. So¹⁵
porisādo tassa saddahitvā "tāta tvaṃ gaccha, ahaṃ ekasmiṃ
yeva¹⁶ attabhāve dvidhā¹⁷ jāto, na me rajjen'; attho, pabba-
jissām ahan" ti tāpasassa santike isipabbajjaṃ pabbaji. Atha
naṃ kumāro vanditvā nagaram agamāsi.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tvaṃ.
2 Cks -vā.
3 Bd amodaya.
4 Cks pamokkhā.
5 Bd tathā.
6 Bd adds vā.
7 Bd -lādi.
8 Bds -tuno.
9 Bd omits tāya.
10 Ck eke, Cs eke corr. to eko.
11 Bd -tīti.
12 Bd ehi.
13 Bd -kkhukatā-.
14 so all three MSS.
15 Bd omits so.
16 Bd -ññeva.
17 Cs duvidhā, Ck dvi- corr. to duvi-, Bd duvidho.

[page 035]
3. Jayaddisajātaka. (513.) 35
     Tam atthaṃ pakāsento S. ¹

  Ja_XVI.3(=513).32: Tato have² dhitimā rājaputto
                    katañjalī paggayha³ porisādaṃ
                    anuññāto sotthi sukhī arogo
                    paccāga⁴ Kampillam Alīnasatto⁵ ti || Ja_XVI:95 ||

gāthaṃ vatvā tassa nagaraṃ gatassa negamādīhi katakiriyaṃ das-
sento osānagātham ā.:

  Ja_XVI.3(=513).33: Taṃ negamā jānapadā ca sabhe
                    hatthārohā rathikā pattikā ca
                    namassamānā pañjalikā-m-upāgamuṃ⁶:
                    nam'; atthu te, dukkarakārako sīti. || Ja_XVI:96 ||

     Rājā⁷ "kumāro kirāgato" ti sutvā paccuggamanaṃ akāsi.
Kumāro mahājanaparivāro gantvā rājānaṃ vandi. Atha naṃ
so pucchi: "tāta kathaṃ tādisā porisādā mutto sīti". "Tāta
nāyaṃ yakkho, tumhākaṃ jeṭṭhabhātā⁸ esa mayhaṃ petteyyo"
ti sabbapavattiṃ⁹ ārocetvā "tumhehi mama petteyyaṃ daṭṭhuṃ
vaṭṭatīti" āha. Rājā taṃ khaṇaṃ ñeva bheriṃ carāpetvā
mahantena parivārena tāpasānaṃ santikaṃ¹⁰ agamāsi. Mahātā-
paso tassa¹¹ yakkhiniyā ānetvā akhāditvā positakāraṇañ ca
yakkhabhāvakāraṇañ ca¹² tesaṃ ñātibhāvañ ca sabbaṃ vitthā-
rena kathesi. Rājā "ehi bhātika, rajjaṃ kārehīti" āha.
"Alaṃ mahārājā" 'ti. "Tena hi etha¹³, uyyāne vasissatha,
ahaṃ vo catupaccayehi¹⁴ upaṭṭhahissāmīti". "Nāgacchāmi¹⁵
mahārājā" 'ti. Rājā tesaṃ assamato¹⁶ avidūre ekaṃ pabba-
tantaraṃ¹⁷ khandhāvāram¹⁸ bandhitvā mahantaṃ taḷākaṃ
kāretvā kedāre sampādetvā mahādhanaṃ¹⁹ kulasahassaṃ ānetvā²⁰
mahāgāmaṃ²¹ nivesetvā²² tāpasānaṃ bhikkhāhāraṃ²³ paṭṭha-
pesi. So gāmo Cullakammāsadammanigamo²¹ jāto. Suta-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds āha.
2 Ck bha-.
3 Bd -hā, Cks pariyagā.
4 Bd paccāgamā.
5 Bd -linna-.
6 read: namassamān'; añj-? Bd pañjaligatā up-.
7 Cks rāja.
8 Bd -tiko.
9 Bd sabbaṃ-.
10 Bd -ke.
11 Bd tassā.
12 Ck omits yakkha-.
13 Bd ettha.
14 Bd catūhi-.
15 Bd na āg-, Cs na ga-.
16 Bd asamāpadato.
17 Cs pabbatattaraṃ? Bd pappantaraṃ.
18 Cks omit khan-.
19 Bd mahantaṃ.
20 Bd adds mahādhanaṃ kulasahassaṃ.
21 Bd omits mahā.
22 Bd nivāsetvā.
23 Bds -ācāraṃ
24 Bd khuddakak -- nāma.

[page 036]
36 XVI. Tiṃsanipāta
somamahāsattena porisādassa damitapadeso¹ Mahākammāsa-
dammaṃ² nāmā 'ti veditabbo.
     S. i. d. ā. s. p. j. s. (Saccapariyosāne mātiposakatthero⁸ sotā-
pattiphale patiṭṭhahi): "Tadā mātāpitaro mahārājakulāni ahesuṃ,
tāpaso Sāriputto, porisādo Aṅgulimālo, kaniṭṭhā Uppalavaṇṇā, agga-
mahesī Rāhulamātā, Alīnasattukumāro⁴ aham evā" 'ti. Jayaddisa-
jātakaṃ.

                      4. Chaddantajātaka.
     Kinnu socasīti. Idam S. J. v. ekaṃ daharabhikkhuniṃ
ā. k. Sā kira Sāvatthiyaṃ ekā kuladhītā gharāvāse ādīnavaṃ disvā
pabbajitvā ekadivasaṃ bhikkhunīhi saddhiṃ dhammasavanāya gantvā
alaṃkatadhammāsane nisīditvā dhammaṃ desentassa Dasabalassa
aparimāṇapuññappabhāvanibbattaṃ uttamarūpasampattiyuttaṃ atta-
bhāvaṃ oloketvā "pariciṇṇapubbā⁵ nu kho me bhavamhi carantiyā⁶
imassa purisassa pādaparicārikā⁷" ti cintesi. Ath'; assā taṃ khaṇaṃ
ñeva jātissaraññāṇaṃ uppajji: "Chaddantavāraṇakāle ahaṃ imassa
purisassa pādaparicārikā bhūtapubbā" 'ti. Ath'; assā sarantiyā
mahantaṃ pītipāmojjaṃ uppajji. Sā pītivegena mahāhasitaṃ hasitvā
puna cintesi: "pādaparicārikā nāma sāmikānaṃ hitajjhāsayā hi⁸
appakā⁹ ahitajjhasayā va bahutara, hitajjhāsayā nu kho ahaṃ imassa
purisassa ahosiṃ ahitajjhāsayā" ti sā anussaramānā "ahaṃ appa-
mattakaṃ¹⁰ dosaṃ hadaye ṭhapetvā vīsaṃratanasatikaṃ Chaddanta-
mahāgajissaraṃ Sonuttaraṃ nāma nesādaṃ pesetvā visapītasallena¹¹
vijjhāpetvā jīvitakkhayaṃ pāpesin¹²" ti addasa. Ath'; assā soko
udapādi, hadayaṃ uṇhaṃ ahosi, sā sokaṃ sandhāretuṃ asakkonti
assasitvā passasitvā¹³ mahāsaddena parodi. Taṃ disvā S. sitaṃ
pātukaritvā¹⁴ "ko nu kho bhante hetu¹⁵ sitassa pātukammāyā" 'ti
bhikkhusaṃghena puṭṭho "bhikkhave ayaṃ daharabhikkhunī pubbe
mayi kataṃ aparādhaṃ saritvā rodīti¹⁶" vatvā a. ā.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bs adds pana.
2 Bds -dammanigamo
3 Bd mātu-.
4 Bd alina-.
5 Ck -ciṇṇā-, Cs pariminnā-, Bd pariciṇṇaṃ-, Bs paricchiṇṇa.
6 Bd vica-.
7 so all three MSS. for -cāriyā?
8 Bd omits hi.
9 Cks omit appakā.
10 Bd -kampi.
11 Bd visayantena sallena.
12 Ck -sen, Bd -sī.
13 Bd omits pa-.
14 Bd pātuṃ-.
15 Bd adds ko paccayo.
16 Bd rodatīti.

[page 037]
4. Chaddantajātaka. (514.) 37
     Atīte Himavati¹ Chaddanta-dahaṃ upanissāya aṭṭhasa-
hassā hatthināgā vasiṃsu iddhimanto vehasayaṃgamā². Tadā
Bo. jeṭṭhakavāraṇassa putto hutvā nibbatti, so sabbaseto ahosi
rattamukhapādo. So aparabhāge vuddhippatto³ aṭṭhāsīti-
hatthubbedho ahosi vīsaṃratanasatāyāmo⁴ aṭṭhapaṇṇāsahatthāya
rajatadāmasadisāya soṇḍāya samannāgato, dantā pan'; assa
parikkhepato paṇṇarasahatthā ahesuṃ dīghato tiṃsahatthā⁵
chabbaṇṇāhi rasmīhi⁶ samannāgatā. So aṭṭhannam nāgasa-
hassānaṃ jeṭṭhako ahosi, paccekabuddhe⁷ pūjesi. Tassa dve
aggamahesiyo ahesuṃ Cullasubhaddā Mahāsubbaddā cā 'ti.
Nāgarājā aṭṭhasahassanāgaparivāro Kañcanaguhāyaṃ vasati.
So pana Chaddantadaho āyāmato ca vitthārato ca paññāsa-
yojano hoti, tassa majjhe dvādasayojanappamāṇe ṭhāne sevālaṃ
vā paṇakaṃ⁸ vā n'; atthi, maṇikkandhavaṇṇaṃ udakam eva
santiṭṭhati. Tadanantaraṃ yojanavitthataṃ suddhaṃ kalla-
hāravanaṃ⁹ taṃ udakaṃ parikkhipitvā ṭhitaṃ. Tadanantaraṃ
yojanavitthatam eva suddhaṃ¹⁰ nīluppalavanaṃ taṃ parikkhi-
pitvā ṭhitaṃ, yojanayojanavitthatān'; eva rattuppalasetuppala
rattapadumasetapadumakumudavanāni purimaṃ purimaṃ pa-
rikkhipitvā ṭhitāni, imesaṃ pana sattannaṃ vanānaṃ anantaraṃ
sabbesam pi tesaṃ kallahārādivasena¹¹ omissakavanaṃ yojana-
vitthatam eva tāni parikkhipitvā ṭhitaṃ. Tadanantaraṃ nā-
gānaṃ patiṭṭhappamāṇe¹² udake yojanavitthatam eva rattasāli-
vanaṃ. Tadanantaraṃ udakapariyante nīlapītalohitodātasura-
bhisukhumakusumasamākiṇṇaṃ khuddakagacchavanaṃ. Iti
imāni dasa vanāni yojanayojanavittharān'; eva. Tato khuddaka-
rājamahārājamāsamuggavanaṃ. Tadanantaraṃ tipusaelāḷukalā-
bukakumbhaṇḍavallivanāni¹³. Tato pūgarukkhappamāṇaṃ¹⁴
ucchuvanaṃ. Tato hatthidantappamāṇaṃ¹⁵ kadaliphalaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -vante.
2 Bd vehāsaṃ-.
3 Bd vuḍhi-.
4 Bd visa ra-.
5 Bd casa-.
6 Bd raṃsihi.
7 Bd pañcasate pacceka-.
8 Ck pāna-, Cs panna-.
9 Bd kallā.
10 Cks suddha
11 Bd kallāhārādīnaṃ vasena.
12 Bds kaṭippa-.
13 Bd -vanaṃ.
14 Ck puga-, Bd pugga-.
15 -daṇḍa-, adding phalaṃ.

[page 038]
38 XVI. Tiṃsanīpāta
kadalivanaṃ. Tato sālivanaṃ. Tadanantaraṃ cāṭippamāṇa-
phalaṃ¹ panasavanaṃ. Tato madhuraphalaṃ ciñcavanaṃ.
Tato kaviṭṭhavanaṃ². Tato omissako mahāvanasaṇḍo³. Tato
veṇuvanaṃ. Ayam assa tasmiṃ kāle sampatti, Saṃyuttaṭṭha-
kathāya pana idāni vattamānasampatti yeva kathitā. Veṇu-
vanaṃ⁴ pana parikkhipitvā sattapabbatā ṭhitā, tesaṃ bāhiran-
tato⁵ paṭṭhāya paṭhamo Cullakālapabbato⁶ nāma, dutiyo
Mahākālapabbato⁷ nāma, tato Udakapabbato⁸ nāma, tato
Candapassapabbato nāma, tato Suriyapassapabbato nāma, tato
Maṇipassapabbato nāma, tato⁹ sattamo Suvaṇṇapassapabbato
nāma, so ubbedhato sattayojaniko Chaddantadahaṃ parikkhi-
pitvā pattassa mukhavaṭṭi viya ṭhito, tassa abbhantarimapassaṃ
suvaṇṇavaṇṇaṃ, tato nikkhantena obhāsena Chaddantadaho
samuggatabālasuriyo viya hoti, bāhirimapabbatesu¹⁰ pana eko
ubbedhato cha yojanāni eko pañca eko cattāri eko tīni eko
dve eko yojanaṃ. Evaṃ sattapabbataparikkhittassa pana
tassa dahassa pubbuttarakaṇṇe udakavātapaharaṇokāse mahā-
nigrodharukkho¹¹, tassa khandho parikkhepato pañcayojaniko
ubbedhato sattayojaniko, catūsu disāsu catasso sākhā chayo-
janikā, uddhaṃ uggatasākhāpi chayojanikā va, iti so mūlato
paṭṭhāya ubbedhena terasayojaniko sākhānaṃ orimantato yāva
pārimantā dvādasayojaniko¹² aṭṭhahi pārohasahassehi¹³ paṭi-
maṇḍito Muṇḍamaṇipabbato viya vilasamāno¹⁴ tiṭṭhati. Chad-
dantadahassa pana pacchimadisābhāgena¹⁵ Suvaṇṇapabbate
dvādasayojanikā Kañcanaguhā. Chaddanto¹⁶ nāgarājā vassā-
ratte aṭṭhasahassanāgaparivuto Kañcanaguhāyaṃ vasati, gimha-
kāle udakavātaṃ sampaṭicchamāno mahānigrodhamūle pāro-
hantare¹⁷ tiṭṭhati. Ath'; assa ekadivasaṃ "mahāsālavanaṃ
pupphitan" ti ārocayiṃsu, so saparivāro "sālakīlaṃ kīḷissāmīti"

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ṇaṃ-.
2 Bd kapiṭha-, Bs kapittha-.
3 Bd soṇḍo.
4 Bd tato veḷuvanam.
5 Bd -rantarato.
6 Cs -kāḷa-, Bd cuḷa-.
7 Cs -kāḷa-.
8 Cks udakapassapab-.
9 Cs Bd omit tato.
10 so Cks; Bd bāhīrapa-.
11 Bds add atthi.
12 Bd -kā.
13 Ck roha-, Bd poro-.
14 Ck Bd vilā-, Cs vila- corr. to vilā-.
15 Cs Bd -ge.
16 Bd adds nāma.
17 Bd poro-.

[page 039]
4. Chaddantajātaka. (514.) 39
taṃ sālavanaṃ gantvā ekaṃ supupphitaṃ sālarukkhaṃ kum-
bhena pahari. Tadā¹ Cullasubhaddā uparivātapasse ṭhitā,
tassā sarīre sukkhadaṇḍakamissāni² purāṇapaṇṇāni c'; eva
tambakipillikāni ca patiṃsu. Mahāsubhaddā pana³ adhovāta-
passe ṭhitā, tassā sarīre pupphareṇukiñjakkhapattāni patiṃsu.
Cullasubhaddā⁴ "attano piyabhariyāya upari pupphareṇukiñ-
jakkhapattāni pātesi, mama sarīre sukkhadaṇḍakamissāni
purāṇapaṇṇāni c'; eva tambakipillikāni ca⁵, hotu jānissāmīti"
Mahāsatte veraṃ bandhi. Aparam pi divasaṃ nāgarājā sa-
parivāro nahānatthāya Chaddantadahaṃ otari, atha dve taruṇa-
nāgā soṇḍehi usīrakalāpe gahetvā Kelāsakūṭaṃ majjantā viya
nahāpesuṃ, tasmiṃ nahātvā uttiṇṇe dve kaṇeruyo⁶ nahāpesuṃ,
tāpi uttaritvā M-assa santike aṭṭhaṃsu. Tato aṭṭhasahassa-
nāgā saraṃ otaritvā udakakīḷaṃ kīḷitvā sarato nānāpupphāni
āharitvā rajatathūpaṃ alaṃkarontā⁷ viya M-aṃ alaṃkaritvā
pacchā dve kaṇeruyo⁶ alaṃkariṃsu. Ath'; eko hatthi sare
vicaranto sattuddayamahāpadumaṃ⁸ labhitvā āharitvā M-assa
adāsi. So taṃ soṇḍāya gahetvā reṇuṃ kumbhe okiritvā
jeṭṭhikāya⁹ Mahāsubhaddāya adāsi. Taṃ disvā itarā "idam pi
sattuddayamahāpadumaṃ¹⁰ attano piyabhariyāya eva dadāti
na mayhan" ti puna pi tasmiṃ veraṃ bandhi. Ath'; eka-
divasaṃ B-tte madhuraphalāni c'; eva bhisamuḷālāni¹¹ ca
pokkharamadhunā yojetvā pañcasate paccekabuddhe bhojente¹²
Cullasubhaddā⁴ attanā laddhaphalāphalaṃ paccekabuddhānaṃ
datvā "ito dāni cavitvā Maddarājakule nibbattitvā Subhaddā nāma
rājakaññā hutvā vayappattā Bārāṇasirañño aggamahesibhāvaṃ
patvā tassa piyā manāpā taṃ attano ruciṃ kāretuṃ samatthā
hutvā tassa ācikkhitvā ekaṃ luddakaṃ¹³ pesetvā imaṃ hat-
thiṃ visapītena kaṇḍena vijjhāpetvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit ta-.
2 Bd rukkha--missakāni.
3 Cks omit pana.
4 Bd cūḷa-.
5 Bd adds pātesi.
6 Bd kareṇukāyo.
7 Bd -to, Cs -tā corr. to -to.
8 Bd -ddayaṃ nāma mahā-.
9 Ck jeṭṭhitā ti, Cs jeṭṭhitā ni.
10 Bd -yaṃmahā-.
11 Bd -mūlāni.
12 Cs -to corr. to -te. Bd -jante.
13 Bd luddaṃ.

[page 040]
40 XVI. Tiṃsamipāta.
chabbaṇṇaraṃsī vissajjente yamakadante āhārāpetuṃ samatthā
homīti" patthanaṃ ṭhapesi. Sā tato paṭṭhāya gocaraṃ aga-
hetvā sussitvā nacirass'; eva kālaṃ katvā Maddaraṭṭhe rāja-
mahesiyā kucchismiṃ nibbatti, Subhaddā ti 'ssā nāmaṃ
kariṃsu. Atha naṃ vayappattam Bārāṇasirañño adaṃsu, sā
tassa piyā ahosi manāpā soḷasannam itthisahassānaṃ jeṭṭhikā,
jātissaraññāṇaṃ patilabhi. Sā cintesi: "samiddhā me patthanā,
idāni tassa nāgassa yamakadante āhārāpessāmīti" Tato sarīraṃ
telena makkhetvā kiliṭṭhavatthaṃ nivāsetvā gilānākāraṃ das-
setvā¹ mañcake nipajji. Rājā "kuhiṃ Subhaddā²" ti vatvā
"gilānā" ti sutvā sirigabbhaṃ pavisitvā mañcake nisīditvā
tassā piṭṭhiṃ parimajjanto paṭhamam g. ā.:

  Ja_XVI.4(=514).1: Kin nu socasi anujjaṅgi³, paṇḍu sī varavaṇṇini,
                    milāyasi visālakkhi, mālā va parimadditā ti. || Ja_XVI:97 ||

     Tattha anujjaṅgīti⁴ kañcanasannibhasarīre, mālā va parimadditā
ti hatthehi parimadditapadumamālā viya.
     Taṃ sutvā sā itaraṃ gāthaṃ āha:

  Ja_XVI.4(=514).2: Dohaḷo me mahārāja supinanten'; upaccagā,
                    na so sulabharūpo va yādiso mama dohaḷo ti. || Ja_XVI:98 ||

     Tattha na so ti yādiso mama supinantena upaccagā supinaṃ passantiyā
mayā diṭṭho dohaḷo so sulabharūpo viya na hoti dullabho so. mayhaṃ pana
taṃ⁵ alabhantiyā jīvitaṃ n'; atthīti avoca⁶.
     Taṃ sutvā rājā gātham āha:

  Ja_XVI.4(=514).3: Ye keci mānusā kāmā idhalokasmiṃ nandane
                    sabbe te pacurā mayhaṃ, ahan te dammi dohaḷan ti. || Ja_XVI:99 ||

     Tattha pacurā ti bahū sulabhā⁷.
     Taṃ sutvā devī "mahārāja, dullabho mama dohaḷo, na
naṃ idāni kathemi, yāvatakā pana vo⁸ vijite luddā te sabbe

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds sirigabbhaṃ pavisitvā.
2 Bd cūḷasu-.
3 Bd -caṅgī.
4 Bd -caṅgiti.
5 Bd tañca.
6 Bd -caṃ.
7 Bds add bhadde subhaddā idhalokasmi manussā kāmā manussehi
paṭhiyamānā ye keci sattaratanamandane manussehi ye keci
pañca kāmaguṇā atthi sabbe te vatthukāmakilesakāme ahaṃ te
tuyhaṃ dadāmi
8 Bd te.

[page 041]
4.Chaddantajātaka.(514) 41
sannipātāpetha¹, tesaṃ majjhe kathessāmāti" dīpentī anan-
taraṃ g. ā.

  Ja_XVI.4(=514).4: Luddā deva samāyantu ye keci vijite tava,
                    etesaṃ aham akkhissaṃ yādiso mama dohaḷo ti². || Ja_XVI:100 ||

     Rājā "sādhū" 'ti sirigabbhā nikkhamitvā "‘yāvatikā³
tiyojanasatike Kāsiraṭṭhe luddā te sabbe⁴ sannipātentū'; 'ti⁵
bheriñ carāpethā" 'ti amacce āṇāpesi, te tathā akaṃsu.
Nacirass'; eva Kāsiraṭṭhavāsino⁶ luddā yathābalaṃ paṇṇākāraṃ
gahetvā⁷ āgatabhāvaṃ rañño ārocāpesuṃ, te sabbe pi saṭṭhi-
sahassamattā ahesuṃ. Rājā tesaṃ āgatabhāvaṃ ñatvā vāta-
pāne ṭhito hatthaṃ pasāretvā tesaṃ āgatabhāvaṃ deviyā
kathento

  Ja_XVI.4(=514).5: Ime te luddakā devi katahatthā visāradā
                    vanaññū ca migaññū ca, mama te⁸ cattajīvitā ti ā. || Ja_XVI:101 ||

     Tattha ime te ti ye tvaṃ sannipātāpesi ime te, katah atthā ti vijjhana-
chedane sukatahatthā kusalā susikkhitā, visāradā ti nibbhayā, vanaññū ca
migaññā cā 'ti vanāni ca mige ca jānanti, mama te⁹ ti sabbe pite mama¹⁰
cattajīvitā, yam ahaṃ¹¹ icchāmi tam karontīti.
     Taṃ sutvā devī te āmantetvā itaraṃ g. ā.:

  Ja_XVI.4(=514).6: Luddaputtā nisāmetha yāvant'; ettha samāgatā:
                    chabbisāṇaṃ¹² gajaṃ setaṃ addasaṃ supinen'; ahaṃ¹³,
                    tassa dantehi me attho, alābhe n'; atthi jīvitan ti. || Ja_XVI:102 ||

     Tattha nisāmethā ti suṇātha, chabbisāṇan ti chabbaṇṇavisāṇaṃ.
     Taṃ sutvā luddaputtā

  Ja_XVI.4(=514).7: Na no pitunnaṃ na pitāmahānaṃ
                    dittho suto kuñjaro chabbisāṇo

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -pātetha.
2 Bds add tattha deva ye keci tava vijitā yattakā luddā atthi
sabbe te luddā samāyanti pakkosiṃsu ahaṃ yādiso mama dohaḷo
etesaṃ luddānaṃ akkhissaṃ akkhissāma taṃ.
3 Bd -vattakā.
4 Bd saṃ.
5 Bd sannipātatthāya in the place of san-.
6 Bd kāsikaraṭha-.
7 Bds add āgantvā.
8 Cs omits te, Bd has hatthe.
9 Cs mama te corr. to mamatthe, Bd mamatte.
10 Bd pi ca ete mamatte.
11 Bd -tā yam ayaṃ.
12 Ck Bd -naṃ.
13 Bd supine ahaṃ.

[page 042]
42 XVI. Tiṃsanīpāta
                    yam addasā¹ supine rājaputti,
                    akkāhi no yādiso hatthināgo² ti bhāsiṃsu. || Ja_XVI:103 ||

     Tattha pitunnan ti karaṇatthe sāmivacanaṃ, i. v. h.: n'; eva amhākaṃ
pitūhi na pitāmahehi evarūpo kuñjaro diṭṭhapubbo pageva amhehi, tasmā attanā
diṭṭhalakkhaṇavasena akkhāhi³ no yādiso tayā diṭṭho hatthināgo ti.
     Anantaraṃ gāthāpi tehi⁴ yeva vuttā:

  Ja_XVI.4(=514).8: Disā catasso vidisā catasso⁵ (vol. I p. 401)
                    uddhaṃ adho, dasa disā⁶ imāyo,
                    katamaṃ disaṃ tiṭṭhati nāgarājā
                    yam addasā¹ supine chabbisāṇan ti. || Ja_XVI:104 ||

     Tattha disā⁷ ti disā⁸, kataman ti etāsu disāsu katamāya disāya.
     Evaṃ vutte Subhaddā⁹ sabbe ludde oloketvā tesaṃ
antare patthaṭapādaṃ¹⁰ bhattapuṭasadisajaṃghaṃ¹¹ mahājānuṃ
mahāphāsukaṃ¹² bahalamassuṃ tambadāṭhikaṃ nibbiddha-
piṅgalaṃ¹³ dussaṇṭhānaṃ bhībhacchaṃ¹⁴ sabbesaṃ matthaka-
matthakena paññāyamānaṃ M-assa pubbe veriṃ Sonuttaraṃ¹⁵
nāma nesādaṃ disvā "esa mama vacanaṃ¹⁶ kātuṃ sakkhissa-
tīti" rājānaṃ anujānāpetvā taṃ ādāya sattabhūmakapāsādassa
uparimatalaṃ āruyha uttarasīhapañjaraṃ vivaritvā Uttara-
himavantābhimukhaṃ hatthaṃ pasāretvā catasso gāthā āthāsi.

  Ja_XVI.4(=514).9: Ito ujuṃ¹⁷ uttariyaṃ¹⁸ disāyaṃ
                    atikamma¹⁹ so satta girī²⁰ brahante
                    Suvaṇṇapasso nāma²¹ girī²⁰ uḷāro
                    supupphito kimpurisānuciṇṇo. || Ja_XVI:105 ||

  Ja_XVI.4(=514).10: Āruyha selaṃ bhavanaṃ²² kinnarānaṃ
                    olokaya²³ pabbatapādamūlaṃ,

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -sā corr. to -saṃ, Bd -sa.
2 Cks hatthināho.
3 Bd bhak-.
4 Cks gāthāhi te.
5 Ck omits vi-.
6 Cks desā tā.
7 Ck disatā, Cs disātā.
8 Bds disāsu.
9 Bd cūḷasu-.
10 Bd patthatha-.
11 Cks hattapuṭasādisaṃ-, Cs bha--saṃ-, Bd -sadīgha-.
12 Ck Bd -pā-
13 Bd nippaddhaṃ-.
14 Bd vibhajjaṃ
15 Cs soṇu-.
16 Ck esa camamaṃ, Cs esa mamamanaṃ?
17 Cks -ū.
18 Bd -rā-.
19 Cks atikka-.
20 all three MSS. -ri.
21 so all three MSS. for pi?
22 so all three MSS. for bhavaṃ?
23 so all three MSS. for -yā?

[page 043]
4. Chaddantajātaka (514.) 43
                    atha dakkhasī meghasamānavaṇṇaṃ
                    nigrodharājaṃ aṭṭhasahassapādaṃ¹. || Ja_XVI:106 ||

  Ja_XVI.4(=514).11: Tath'; acchatī kuñjaro chabbisāṇo
                    sabbaseto² duppasaho parehi³,
                    rakkhanti naṃ⁴ aṭṭhasahassanāgā
                    īsādantā⁵ vātajavappahārino. || Ja_XVI:107 ||

  Ja_XVI.4(=514).12: Tiṭṭhanti te bhimūla⁶ passasantā,
                    kuppanti vātassa pi eritassa,
                    manussabhūtaṃ pana tattha disvā
                    bhasmaṃ⁷ kareyyaṃ, nāssa⁸ rajo pi tassā 'ti. || Ja_XVI:108 ||

     Tattha⁹ ito ti imamhā ṭhānā, uttariyan¹⁰ ti uttarāyaṃ¹¹, uḷāro ti
mahā¹² itarehi chahi pabbatehi uccataro, olokayā 'ti¹³ olokeyyāsi, tatthac-
chatīti tasmiṃ nigrodharukkhamūle gimhasamaye udakavātaṃ sampaṭicchanto¹⁴
tiṭṭhati, duppasaho ti aññe¹⁵ taṃ upagantvā pasayhakāraṃ kātuṃ samatthā
nāma n'; atthīti duppasaho parehi¹⁶, Isādantā ti rathīsāsamānadantā, vāta-
javappahārino ti vātajaveṇa gantvā paccāmitte paharaṇasīlā¹⁷, bhīmūlā¹⁸
ti bhiṃsanakamahāsaddā nibaddhaṃ¹⁹ assāsaṃ²⁰ muñcantā²¹, eritassā 'ti
vātassa yaṃ²² saddānubaddhaṃ eritaṃ calanaṃ kampanaṃ tassa²³ pi kuppanti²⁴
evaṃ pharusaṃ, nāssā²⁵ 'ti tassa nāsāvātena²⁶ viddhaṃsitvā bhasmaṃ ka-
tassa²⁷ tassa rajo²⁶ pi na²⁹ bhaveyya.
     Taṃ sutvā Sonuttaro³⁰; maraṇabhayabhīto³¹

  Ja_XVI.4(=514).13: Bahū h'; ime rājakulamhi santi
                    pilandhanā³² jātarūpassa devi

--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks; Bds -poraṃ; read pi for aṭṭha?
2 so all three MSS.
3 Bd -bhi.
4 Cks taṃ.
5 Bd byāsanadantā.
6 so Bd for bhīmalā, Cks timūlaṃ.
7 Bd asmī.
8 so Cks for na? Bd nasā, Bs nāsā.
9 Bds add bho luddaputta so tvaṃ.
10 Bd -rā-.
11 Bd -rāya dīsāyaṃ, adding ujuṃ gaccha gacchāhi gaṃtvāna brahante
sattagīri atikkamma atikkantena tayā pathamameva chapabbate
atikkamitvā suvaṇṇapasso nāma gīri kidiso.
12 Bd mahanto.
13 Cks si
14 Bd adds acchatī.
15 Bds -ehi.
16 Bd parebhi, adding evarūpo kuñcaro tattha tasmi nigrodhamūle
gimhasamaye udakavātaṃ sampaṭicchanto acchati tiṭṭhati ludda
aṭha sahassanāgā kiṃdisā.
17 Bd adds evarūpā aṭhassa nāgā naṃ rakkhanti.
18 Bd bhimūlan, Cks timūlā.
19 Bd nubandhaṃ.
20 Bd -sa passāsantā.
21 Cks muccantā, Bd muñcantā tiṭhanti.
22 Bd vātapaharitassa yaṃ.
23 Bd tassā.
24 Bd adds te nāgā tattha tasmi ṭhāne āgataṃ manussabhūtaṃ disvā.
25 Bd nassā.
26 Bd nāsavāteneva.
27 Bd katvā.
28 Bd adds rajaññabhāvaṃ bhasmaṃ pi kareyyuṃ.
29 Bd omits pina.
30 Cs Bd soṇu-.
31 Bd adds hutvā.
32 Bd piladdhanā.

[page 044]
44 XVI. Tiṃsanipāta.
                    muttā maṇī veluriyāmayā ca,
                    kiṃ kāhasī dantapilandhanena¹,
                    udāhu ghātessasi luddaputte ti āha. || Ja_XVI:109 ||

     Tattha pilandhanā² ti ābharaṇāni, veḷuriyāmayā ti veḷuriyāmayāni,
ghātessasīti udāhu pilandhanapadesena luddaputte ghātāpetukāmāsīti pucchati³.
     Tato devī gātham āha:

  Ja_XVI.4(=514).14: Sā issitā dukkhitā c'; asmi ludda,
                    uddhañ ca⁴ sussāmi anussarantī,
                    karohi me luddaka etam atthaṃ,
                    dassāmi te gāmavarāni pañcā 'ti. || Ja_XVI:110 ||

     Tattha sā ti sā ahaṃ, anussarantīti tena vāraṇena⁵ mayi kataṃ
varaṃ anussaramānā, dassāmi te ti etasmiṃ te atthe nipphādite⁶ saṃ-
vacchare satasahassuṭṭhānake pañca gāme⁷ dadāmīti.
     Evañ ca pana vatvā "samma luddaka ‘ahaṃ etaṃ⁶
chaddantahatthiṃ mārāpetvā⁹ yamakadante āharāpetuṃ¹⁰
samatthā homīti'; paccekabuddhānaṃ dānaṃ datvā patthanaṃ
ṭhapesiṃ, mayā supinantena diṭṭhan¹¹ nāma n'; atthi, sā pana
mayā patthitapatthanā samijjhissati, tvaṃ gacchanto mā bhā-
yīti" taṃ samassāsesi¹². So "sādhu ayyo¹³" ti tassā va-
canaṃ sampaticchitvā "tena hi me pākaṭaṃ katvā tassa
vasanaṭṭhānaṃ kathehīti" pucchanto

  Ja_XVI.4(=514).15: Katth'; acchatī¹⁴ kattha-m-upeti ṭhānaṃ,
                    vīthi 'ssa kā nahānagatassa hoti,
                    kathaṃ¹⁵ hi so nahāyati nāgarājā,
                    kathaṃ vijānemu gatiṃ gajassā 'ti ā. || Ja_XVI:111 ||

     Tattha katthacchatīti kattha vasati, katthamupeti ṭhānan ti
kattha ṭiṭṭhatīti attho, vīthissa kā ti tassa nahānagatassa kā vīthi hoti,
kataramaggena nāma¹⁶ gacchatīti¹⁷, kathaṃ vijānemū 'ti tayā akathite
mayaṃ kathaṃ tassa gajassa gatiṃ vijānissāma, tasmā kathehi no ti attho.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd piladdhanena, adding māretukāmā kuñjaraṃ chabbisāṇaṃ.
2 Cks -nānī, Bd piladdhanā.
3 Bd pucchi.
4 Bds uddhacca.
5 Bd adds pūre.
6 Ck Bd nippā-.
7 Bd varagāme te tuyhaṃ dassāmi.
8 Bd eka.
9 Bd māretvā.
10 Cs -tu.
11 Bd diṭhā.
12 Bd -ssāsiti.
13 Bd -e.
14 all three MSS. -ti.
15 Ck kattha, Cs kattha corr. to kathaṃ, Bd kathañ.
16 Bd adds so.
17 Bd -ati.

[page 045]
4. Chaddantajātaka. (514.) 45
     Tato sā jātissaraññāṇena paccakkhato diṭṭhaṭṭhānaṃ tassa
ācikkhantī dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.4(=514).16: Tatth'; eva sā pokkharaṇī adūre
                    rammā sutitthā ca mahodikā¹ ca
                    sampupphitā bhamaragaṇānuciṇṇā,
                    ettha hi so nahāyati nāgarājā. || Ja_XVI:112 ||

  Ja_XVI.4(=514).17: Sīsaṃ nahāto² uppalamālabhārī
                    sabbaseto puṇḍarīkattacaṃgī³
                    āmmodamāno⁴ gacchatī [san] niketaṃ
                    purakkhatvā mahesiṃ sabbabhaddan ti. || Ja_XVI:113 ||

     Tattha tatthevā 'ti tassa vasanaṭṭhāne yeva, pokkharaṇīti Chad-
dantadaham sandhāyāha, sampupphitā ti duvidhehi kumudehi tividhehi
uppalehi pañcavaṇṇehi ca padumehi samantato pupphitā, ettha hi so ti so
nāgarājā ettha Chaddantadahe nahāyati, uppalamālabhārīti uppalādīnaṃ
jalajathalajānaṃ pupphānaṃ mālaṃ bharanto⁵, puṇḍarīkattacaṃgīti⁶ puṇ-
ḍarīkasadisattacabhāvena⁷ odātena aṅgena samannāgato, āmodamāno⁸ ti
āmoditapamodito, sanniketan ti attano vasanaṭṭhānaṃ, purakkhatvā ti
sabbabhaddaṃ⁹ nāma mahesiṃ purato katvā aṭṭhahi nāgasahassehi parivuto
attano vasanaṭṭhānaṃ gacchati.
     Taṃ sutvā Sonuttaro "sādhu ayye, ahan taṃ vāraṇaṃ
māretvā dante āharissāmīti" sampaṭicchi. Ath'; assa sā
tuṭṭhā sahassaṃ datvā "gehaṃ tāva gaccha, ito sattāhacca-
yena tattha gamissasīti" taṃ uyyojetvā kammāre pakkosā-
petvā "tāta¹⁰ amhākaṃ vāsipharasukuddālanikhādanamuṭṭhika-
veḷugumbacchedanasatthitiṇalāyanāsilohadaṇḍakhānukāyasiṃ-
ghāṭakehi attho, sabbaṃ sīghaṃ katvā āharā" 'ti āṇāpetvā
cammakāre pakkosāpetvā "tāta amhākaṃ kumbhakāragāhikaṃ¹¹
cammabhastaṃ¹² kātuṃ vaṭṭati¹³, cammayottavarattahatthipāda-
upāhanacammachattehi¹⁴ pi no attho, sabbaṃ sīghaṃ katvā
āharā 'ti āṇāpesi. Te ubho pi sabbāni tāni sīghaṃ katvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -dakā.
2 read nahāt'?
3 Ck -i, Bd puṇṇarikatthacaṅgi.
4 Ck Bd a-.
5 Bd dhārento.
6 Ck puṇḍarīkattha-, Bd puṇṇarikatthacaṅgiti.
7 Bd puṇṇarikasadisattabhāvena.
8 Ck a-.
9 Cks sabbaṃ-.
10 Ck tātā, Cs tātā corr. to tāta.
11 Bd -gāhakaṃ.
12 Cs cammaṃ bhastaṃ.
13 Cks vaṭṭatīti.
14 Cks yottañcaratta--, Cs -upāhanañca cam-, Bd -yottaṃ varattaṃ--
upāhanaṃ.

[page 046]
46 XVI. Tiṃsanipāta.
āharitvā adaṃsu. Sā tassa pātheyyaṃ saṃvidahitvā araṇīsa-
hitaṃ ādiṃ katvā¹ sabbaṃ upakaraṇañ ca baddhasattuādikaṃ³
pātheyyañ ca cammabhastāyaṃ pakkhipi, taṃ sabbam pi
kumbhabhāramattaṃ ahosi. Sonuttaro pi attano parivacchaṃ
katvā sattame divase āgantvā deviṃ vanditvā aṭṭhāsi. Atha
naṃ sā "niṭṭhitaṃ te samma³ panthūpakaraṇaṃ⁴, imaṃ⁵ tāva
pasibbakaṃ gaṇhā" 'ti āha. So pana mahāthāmo pañcannaṃ
hatthīnaṃ balaṃ dhāreti, tasmā taṃ pūpapasibbakaṃ⁶ viya
ukkhipitvā upakacchantare ṭhapetvā rittahattho viya aṭṭhāsi.
Cullasubhaddā⁷ luddassa dārakānaṃ paribbayaṃ datvā rañño
ācikkhitvā Sonuttaraṃ uyyojesi. So pi rājānañ ca deviñ ca
vanditvā rājanivesanā oruyha rathe ṭhapetvā mahantena pari-
vārena nagarā nikkhamitvā gāmanigamaparamparāya⁸ paccan-
taṃ patvā jānapade⁹ nivattetvā paccantavāsīhi saddhiṃ
araññaṃ pavisitvā manussapathaṃ atikkamma paccantavāsino
pi nivattetvā ekako va gacchanto tiṃsayojanikaṃ maggaṃ¹⁰
dabbagahanaṃ kāsagahanaṃ tiṇagahanaṃ¹¹ tulasigahanaṃ¹²
saragahanaṃ¹³ tirivacchagahanādīni¹⁴ chakaṇṭakagumbaka-
gahanānī vettagahanaṃ omissakagahanaṃ naḷavanasaravana-
gahanasadisaṃ¹⁵ uragena pi dubbinivijjhaṃ ghanavanagahanaṃ
rukkhagahanaṃ veḷugahanaṃ¹⁶ kalalagahanaṃ udakagahanaṃ
pabbatagahanan ti aṭṭhārasagahanāni paṭipāṭiyā patvā¹⁷ dabba-
gahanādīni asitena lāyitva¹⁸ tulasigahanādīni veṇugumbaccahe-
danasatthena chinditvā rukkhe pharasunā koṭṭetvā¹⁹ atimahante
nikhādanena vijjhitvā maggaṃ karonto veḷuvane nisseṇiṃ katvā
veḷugumbaṃ²⁰ āruyha veḷuṃ chinditvā aparassa veḷugumbassa
upari pātetvā veḷugumbamatthaken'; eva gantvā kalalagahane

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd āharitvā.
2 Ck -sattuṃ-, Bd bandhasatthuādikaditvā.
3 Bd omits sa-.
4 Bd sabbūpa-.
5 Bd idaṃ.
6 Ck puppasimbakaṃ, Bd tampulapasippa-.
7 Bd omits culla.
8 Bd -nigama janapadaṃparamparāya.
9 Bd ja-.
10 Ck tiṃyojana, Cs tiṃsayojanikaṃ maggaṃ corr. to tiṃsayojanaṃ.
11 Bd adds saragahaṇaṃ
12 Bd tū-.
13 Cks sarasiga-.
14 Bd -dīnaṃ vasena.
15 Bd naḷagahaṇaṃ sara-.
16 Cs omits rukkhagahanaṃ veḷugahanaṃ.
17 Bd petvā upagantvā.
18 Bd palā-.
19 Cks koṭṭhe-, Bds koṭe-.
20 Bd veḷuvanagumbaṃ.

[page 047]
4.Chaddantajātaka (514.) 47
sukkhapadaraṃ¹ attharitvā tena gantvā aparaṃ attharitvā
itaraṃ khipitvā puna purato attharanto taṃ atikkamitvā
doṇiṃ katvā tāya udakagahanaṃ taritvā pabbatapāde ṭhatvā
ayasiṃghāṭakaṃ yottena bandhitvā uddhaṃ khipitvā pabbate
laggāpetvā yottenāruyha vajiraggena lohadaṇḍena pabbataṃ
vijjhitvā khāṇukam koṭṭetvā tattha ṭhatvā siṃghāṭakaṃ
ākaḍḍhitvā puna upari laggāpetvā tattha ṭhito cammayottaṃ
olambetvā taṃ ādāya otaritvā heṭṭhimakhāṇuke bandhitvā
vāmahatthena yottaṃ gahetvā dakkhiṇahatthena muggaraṃ
ādāya yottaṃ paharitvā khāṇukaṃ nīharitvā puna abhirūhati,
eten'; upāyena pabbatamatthakaṃ āruyha parato² otaranto³
purimanayen'; eva paṭhamapabbatamatthake khāṇukaṃ koṭṭetvā
cammapasibbake yottaṃ⁴ bandhitvā khāṇuke⁵ veṭhetvā⁶ sayaṃ
antopasibbake nisīditvā makkaṭakānaṃ makkaṭasuttavissajjanā-
kārena yottaṃ viniveṭhento otari⁷, cammachattena vātaṃ gāhā-
petvā sakuṇo viya otaratīti⁸ pi vadanti yeva. Evaṃ tassā
Subhaddāya vacanaṃ ādāya nagarā nikkhamitvā sattarasa-
gahanāni atikkamitvā pabbatagahanaṃ patvā tarāpi cha
pabbate atikkamitvā Suvaṇṇapassapabbatamatthakaṃ abhirūḷha-
bhāvaṃ⁹ ācikkhanto¹⁰ S. ā.:

  Ja_XVI.4(=514).18: Tatth'; eva so uggahetvāna vākyaṃ
                    ādāya tūṇiñ ca dhanuñ ca luddo
                    vitureyyati¹¹ satta girī¹² brahante
                    Suvaṇṇapassaṃ nāma giriṃ¹³ uḷāraṃ. || Ja_XVI:114 ||

  Ja_XVI.4(=514).19: Āruyha selaṃ bhavanaṃ¹¹ kinnarānaṃ
                    olokayī¹⁵ pabbatapādamūlaṃ.
                    tatth'; addasā meghasamānavaṇṇaṃ
                    nigrodharājaṃ aṭṭhasahassapādaṃ¹⁶. || Ja_XVI:115 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sukkharukkhapa-.
2 Bd pu-.
3 Bd adds itare.
4 Bd yottakaṃ.
5 Bd -kaṃ.
6 Bd pavedhitvā.
7 Bd -riti.
8 Bd otarantiti.
9 Bd abhirūyha.
10 Bds āvikaronto.
11 so Cks; Bd vitariyati.
12 all theee MSS. -i.
13 so all three MSS. for pi?
14 so all three MSS. for bhavaṃ?
15 all three MSS. -yi.
16 so Cks; Bds -poraṃ; read pi for aṭṭha

[page 048]
48 XVI. Tiṃsanipāta.

  Ja_XVI.4(=514).20: Tatth'; addasā kuñjaraṃ chabbisāṇaṃ
                    sabbasetaṃ duppasahaṃ parehi¹,
                    rakkhanti naṃ aṭṭhasahassanāga
                    isādantā² vātajavappahārino. || Ja_XVI:116 ||

  Ja_XVI.4(=514).21: Tatth'; addasā pokkharaṇiṃ adūre
                    rammaṃ sutitthañ ca mahodikañ⁸ ca
                    sampupphitaṃ bhamaragaṇānuciṇṇaṃ
                    yattha hi so nahāyati nāgarājā. || Ja_XVI:117 ||

  Ja_XVI.4(=514).22: Disvāna nāgassa gatiṃ ṭhitiñ ca
                    vīthi 'ssa yā nahānagatassa hoti
                    opātam āgañchi anariyarūpo
                    payojito cittavasānugāyā 'ti. || Ja_XVI:118 ||

     Tattha so ti bhikkhave so luddo tatth'; eva sattabhūmikapāsādatale
ṭhitāya tassā⁴ vacanaṃ uggahetvā saratūṇīrañ⁵ ca mahādhanuñ ca ādāya
pabbatagahanaṃ patvā kataro nu kho Suvaṇṇapassapabbato nāmā 'ti satta
mahāpabbate vitureyyāti⁶ tasmiṃ kāle tuleti tīreti, so evaṃ tīrento Suvaṇṇa-
passaṃ nāma girivaraṃ⁷ disvā ayaṃ so bhavissatīti cintesi, olokayīti taṃ
kinnarānaṃ bhavanabhūtaṃ⁸ pabbataṃ āruyha Subhaddāya dinnasaññāvasena⁹
heṭṭhā¹⁰ olokesi, tatthā 'ti tasmim pabbatapādamūle avidūre yeva taṃ
nigrodhaṃ addasa, tatthā 'ti tasmiṃ nigrodhamūle ṭhitaṃ tatthā 'ti tatth'
eva antopabbate tassa nigrodhassa avidūre¹¹ yattha so nahāyati taṃ pokkha-
raṇiṃ addasa, disvānā 'ti gāthāyaṃ Suvaṇṇapassapabbatā oruyha hatthīnaṃ
gatakāle hatthipādakaupāhanaṃ āruyha tassa nāgarañño gataṭṭhānaṃ nibaddha-
vasanaṭṭhānāni¹² upadhārento iminā maggena gacchati idha nahāyati nahāyitvā¹³
uttiṇṇo idha tiṭṭhatīti sabbaṃ disvā ahirikabhāvena anariyarūpo tāya citta-
vasānugāya payojito tasmā opātaṃ āgañchi¹⁴ paṭipajji, āvāṭaṃ khanīti attho.
     Tatthāyaṃ¹⁵ anupubbikathā: so kira M-assa vasanokāsaṃ
sattamāsādhikehi sattehi saṃvaccharehi¹⁶ sattadivasehi patvā
vuttanayena tassa¹⁷ vasanokāsaṃ sallakkhetvā "idha āvāṭaṃ
khaṇitvā¹⁸ tasmiṃ ṭhito vāraṇādhipatiṃ¹⁹ vijjhitvā jīvitakkha-
yaṃ pāpessāmīti" vavatthapetvā araññaṃ pavisitvā thambhā-
dīnaṃ²⁰ atthāya rukkhe chinditvā dabbasambhāre sajjetvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -bhi.
2 Bd byāsā-.
3 Bd -da-.
4 Bd adds subhaddāya.
5 Cks -tuṇhīrañ, Bd -tuṇhiñ.
6 so Cks; Bd vitariyatīti.
7 Bd gīriuḷāraṃ.
8 Cks -naṃbhū-.
9 Bd -saññāyavasena.
10 Cks add na.
11 Bd adds patvā.
12 Bd nibandhaṃ vasanaṭhānaṃ.
13 Bd nhatvā.
14 Bd tasmā upātaṃ āgacchi, Cks tassā ovādaṃ āgañchi.
15 Bd tatrāyaṃ.
16 Bd adds ca.
17 Ck tassā, Cs tassā corr. to tassa.
18 Cs Bd -ṇi, Ck -ni-.
19 Bd adds visapitena kaṇḍena.
20 Bd sambhārādinam.

[page 049]
4. Chaddantajātaka. (514.) 49
hatthīsu nahānatthāya gatesu tassa ṭhānokāse¹ mahākuddālena
caturassaṃ āvāṭaṃ khaṇitvā uddhaṭapaṃsuṃ² bījaṃ vapanto viya
udake vikiritvā udukkhalapāsāṇānaṃ upari thambhe patiṭṭhā-
petvā tulā ca kāce³ ca datvā padarāni attharitvā kaṇḍappa-
māṇaṃ chiddaṃ katvā upari paṃsuñ ca kacavarañ ca pakkhi-
pitvā ekena passena attano pavisanaṭṭhānaṃ katvā evaṃ
niṭṭhite āvāṭe paccūsakāle yeva paṭisīsakaṃ paṭimuñcitvā
kāsāvāni paridahitvā saddhiṃ visapītena⁴ sallena dhanuṃ
ādāya āvāṭaṃ otaritvā aṭṭhāsi.
     Tam atthaṃ pakāsento S. ⁵:

  Ja_XVI.4(=514).23: Katvāna⁶ kāsuṃ phalakehi chādayi
                    attānam odhāya dhanuñ ca luddo,
                    passāgataṃ puthusallena nāgaṃ
                    samappayī dukkatakammakārīti vatvā⁷ || Ja_XVI:119 ||

  Ja_XVI.4(=514).24: Viddho ca nāgo⁸ koñcam anādi ghoraṃ⁹,
                    sabbe va¹⁰ nāgā ninnaduṃ¹¹ ghorarūpaṃ.
                    tiṇañ ca kaṭṭhañ ca cuṇṇaṃ¹² karontā
                    dhāviṃsu te aṭṭhadisā samantato. || Ja_XVI:120 ||

  Ja_XVI.4(=514).25: Vadhissam etan ti¹³ parāmasanto
                    kāsāvam¹⁴ addakkhi dhajaṃ isīnaṃ,
                    dukkhena phuṭṭass'; udapādi¹⁵ saññā:
                    arahaddhajo¹⁶ sabbhi avajjharūpo¹⁷ ti ā. || Ja_XVI:121 ||

     Tattha odhāyā 'ti odahitvā pavesetvā, passāgatan ti attano¹⁸ āvāṭassa
passaṃ āgataṃ, so kira dutiyadivase āgantvā nahātvā¹⁹ uṭṭiṇṇo²⁰ tasmiṃ
mahāvisālamālake nāma padese aṭṭhāsi, ath'; assa sarīrato udakaṃ²¹ nābhippa-
desena ogaḷitvā²² tena chiddena²³ luddassa sarīre pati, tāya saññāya so M-assa
āgantvā ṭhitabhāvaṃ ñatvā taṃ²⁴ passāgataṃ puthunā sallena samappayi²⁵ vijjhi,
dukkatakammakārīti tassa M-assa²⁶ kāyikacetasikassa dukkhassa uppā-
danena dukkatassa kammassa kārakko, koñcamanādīti koñcanādaṃ kari, tassa
kira taṃ sallaṃ²⁷ nābhiyā pavisitvā pihakādīni saṃcuṇṇitvā antāni chinditvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vasanokāsaṃ.
2 Cs -su, Bd uddhataṃpaṃsu.
3 Bd -je.
4 Bd adds ca.
5 Bd adds āha.
6 Bd khaṇitvā.
7 Cs Bd omit vatvā.
8 so all three MSS. for so?
9 Cks ku-.
10 Bd ca.
11 so all three MSS. for naduṃ?
12 Cks raṇaṃ.
13 Bd vadhissāminanti.
14 Cks -yaṃ.
15 Ck puṭṭh-, Bd puṭh-.
16 Bd aharaddhajo.
17 Ck avajja-, Bd apajha.
18 Bd add ca.
19 Bd nhatvā.
20 Ck -e.
21 Ck Bd -ka.
22 Bd ogaḷhitvā.
23 Cks omit chiddena.
24 Bd omits taṃ
25 Ck samapayi. Cs sampayi.
26 Bd omits m-assa.
27 Bd sallena.

[page 050]
50 XVI. Tiṃsanipāta.
piṭṭhibhāgaṃ pharasunā phālentaṃ¹ viya uggantvā ākāse pakkhandi, bhinna-
rajatakumbhato rajataṃ² viya pahāramukhena lohitaṃ pagghari, balavavedanā
uppajji, so vedanaṃ adhivāsetuṃ asakkonto vedanāmatto sakalapabbataṃ eka
ninnādaṃ karonto tikkhattuṃ mahantaṃ koñcanādaṃ nadi, sabbevā³ 'ti te
pi sabbe aṭṭhasahassā nāgā taṃ saddaṃ sutvā maraṇabhayabhītā ghorarūpaṃ
ninaduṃ⁴, cuṇṇaṃ⁵ karontā ti tena saddenāgantvā⁶ chaddantavāraṇaṃ
vedanāmattaṃ disvā paccāmittaṃ gaṇhissāmā 'ti tiṇañca kaṭṭhañ ca cuṇṇavi-
cuṇṇaṃ karontā dhāviṃsu, vadhissametan ti⁷ bhikkhave so chaddanta-
vāraṇo disā pakkhantesu nāgesu Subhaddāya kaṇeruyā⁸ passe ṭhatvā sandhāretvā
samassāsayamānāya vedanaṃ adhivāsetvā kaṇḍassa āgataṭṭhānaṃ sallakkhento⁹
sace imaṃ¹⁰ puratthimadisādīhi āgataṃ bhavissa¹¹ kumbhādīhi pavisitvā pacchi-
makāyādīhi nikkhamissati imaṃ¹⁰ pana nābhiṃ¹² pavisitvā ākāsaṃ pakkhantaṃ
tasmā paṭhaviyaṃ ṭhitena vossaṭṭhaṃ¹³ bhavissatīti upadhāretvā ṭhitaṭṭhānaṃ
upaparikkhitukāmo ko jānāti kiṃ bhavissati Subhaddaṃ apanetuṃ {vaṭṭatīti¹⁴}
cintetvā bhadde aṭṭhasahassanāgā mama paccāmittaṃ pariyesantā disā pakkhantā
tvaṃ idha kiṃ karosīti vatvā deva ahaṃ tumhe sandhāretvā {samassāsentīti}
ṭhitā khamatha me ti tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā catūsu ṭhānesu vanditvā
tāya ākāsaṃ pakkhantāya bhūmiṃ pādaṅkhena pabari, padaraṃ uppatitvā
gataṃ, so¹⁵ chiddena olokento Sonuttaraṃ¹⁶ disvā vadhissaṃ etan ti⁷ cittaṃ
rajatadāmavaṇṇaṃ soṇḍaṃ pavesetvā parāmasanto Buddhādīnaṃ isīnaṃ dhajaṃ
kāsāvaṃ addakkhi, luddo kāsāvaṃ M-assa hatthe ṭhapesi, so tam ukkhipitvā
purato ṭhapesi, ath'; assa tena¹⁷ tatharūpenāpi dukkhena phuṭṭhassa¹⁸ ara-
haddhajo¹⁹ nāma sabbhi²⁰ paṇḍitehi avajjharūpo²¹ aññadatthu²² sakkātabbo
garukātabbo yevā ti ayaṃ saññā udapādi, so tena saddhiṃ sallapanto gātha-
dvayam ā.:

  Ja_XVI.4(=514).26: Anikkasāvo kāsāvaṃ yo vatthaṃ paridahessati²³
                    apeto damasaccena na so kāsāvam arahati. || Ja_XVI:122 ||

(Dhp. 9-10. Jāt. II. 198|8 Therag. v. 969.)

  Ja_XVI.4(=514).27: Yo ca vantakāsāv'; assa sīlesu susamāhito
                    upeto damasaccena sa ve kāsāvam arahahīti. || Ja_XVI:123 ||

     Tass'; attho: samma luddaputta yo puriso rāgādīhi kasāvehi anikkasāvo
indriyadamanena²⁴ c'; eva vacīsaccena ca²⁵ anupagato tehi guṇehi kāsāyarasa-
pītaṃ kāsāvavatthaṃ paridahati so²⁶ taṃ kāsāvaṃ nārahati, ananucchaviko²⁷ so

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck pāḷ-, Cs phāḷ-, Bd padāl-.
2 Ck Bd -naṃ.
3 Bd -cā.
4 Bd ninnādaṃ.
5 Bd cūṇṇaṃ, Cks raṇaṃ.
6 Bd -na-.
7 Bd vadhissāminanti.
8 Bd kareṇuyā.
9 Bd -etvā.
10 Bd idaṃ.
11 Bd abha-.
12 Bd -iyā.
13 Bd visaṭhaṃ
14 Cks -santī.
15 Bd adds taṃ
16 Cs soṇ-.
17 Bd omits tena.
18 Ck pu-.
19 Bd arahattadhajo.
20 Ck sabba
21 Bd abajha-.
22 Bd aññaṃdaṭhuṃ.
23 read paridhassati?
24 Bd -damena.
25 Bd adds apeto.
26 Bd yo.
27 Bd nānu-.

[page 051]
4. Chaddantajātaka. (514.) 51
tassa vatthassa, yo pana tesaṃ kāsāvānaṃ¹ vantattā² vantakasāvo³ assa sīlesu
susamāhito suppatiṭṭhito paripuṇṇasīlācāro so etaṃ kāsāvaṃ arahati nāmā 'ti.
     Evaṃ vatvā M. tasmiṃ cittaṃ nibbāpetvā "samma ki-
matthaṃ tvaṃ maṃ vijjhi⁴ attano atthena⁵ udāhu aññena
payojito sīti" pucchi.
     Tam attham āvikaronto S. ⁶

  Ja_XVI.4(=514).28: Samappito puthusallena nāgo
                    aduṭṭhacitto luddakaṃ ajjhabhāsi⁷:
                    kimatthiyaṃ kissa vā samma hetu
                    mamaṃ vadhī kassa vāyaṃ payogo ti. || Ja_XVI:124 ||

     Tattha kimatthiyan ti āyatiṃ kiṃ patthento, kissa va ti kissa hetu
kena kāraṇena, kiṃ nāma tava mayā saddhim veran ti adhippāyo, kassa vā
ti kassa vā aññassa ayaṃ payogo, kena payojito maṃ vadhīti attho.
     Ath'; assa ācikkhanto luddo gātham āha:

  Ja_XVI.4(=514).29: Kāsissa rañño mahesī⁸ bhadante,
                    sā pūjitā rājakule Subhaddā
                    [sā] taṃ addasā sā ca mamaṃ asaṃsi,
                    dantehi attho ti⁹ ca maṃ avocā 'ti. || Ja_XVI:125 ||

     Tattha pūjitā ti aggamahesiṭṭhānena¹⁰ pūjitā, addasā ti sā kira taṃ
supinena addasa, asaṃsīti sā ca mama sakkāraṃ kāretvā Himavantapadese
evarūpo nāma nāgo asukasmiṃ nāma ṭhāne vasīti ācikkhi, dantehīti tassa
nāgassa chabbaṇṇaraṃsī samujjaladantā¹¹ tehi mam'; attho¹² pilandhanaṃ
kātukāmo¹³ mhi te me āharā 'ti maṃ avoca.
     Taṃ sutvā "idaṃ¹⁴ Cullasubhaddāya kamman" ti ñatvā
M. vedanaṃ adhivāsetvā "tassā mama dantehi attho n'; atthi,
māretukāmatāya pana pahiṇīti" dīpento gāthadvayam ā.:

  Ja_XVI.4(=514).30: Bahū hi me dantayugā uḷārā
                    ye me pitunnam pi pitāmahānaṃ,
                    jānāti sā kodhanā rājaputtī,
                    vadhatthikā veram akāsi bālā. || Ja_XVI:126 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -vaṃ.
2 Cks vantatā
3 Bd -kā-.
4 Bd vijhasi, adding kiṃ
5 Bd omits atthena.
6 Bd adds āha.
7 so all three MSS. for ajjhabhāsi luddaṃ?
8 all three MSS. -i
9 Bd te.
10 Bd -ṭhāne ṭhapetvā.
11 Cks -lantā.
12 Bd adds atthi.
13 Bd kāretukāma.
14 Bd imaṃ.

[page 052]
52 XVI. Tiṃsampāta

  Ja_XVI.4(=514).31: Uṭṭhehi tvaṃ ludda, khuraṃ¹ gahetvā
                    dante ime chinda purā marāmi,
                    vajjāsi taṃ kodhanaṃ rājaputtiṃ:
                    nāgo hato, handa im'; assa dantā ti. || Ja_XVI:127 ||

     Tattha ime ti² tassa kira pitupitāmahānaṃ dantā mā vinassiṃsū 'ti
guhāya sannicitā, te sandhāya evam āha, jānātīti bahunnaṃ vāraṇānaṃ idha
sannicite dante jānāti, vadhatthikā ti kevalaṃ pana sā maṃ māretukāmā
appamattā³ dosaṃ hadaye ṭhapetvā attano veraṃ akāsi, evarūpena pharusa-
kammena matthakaṃ pāpesi, khuran¹ ti kakacaṃ, purā marāmīti yāva na
marāmi⁴, vajjāsīti⁵ vadeyyāsi, handa imassa dantā ti hato so mayā
nāgo manoratho te matthakaṃ patto, gaṇha ime tassa dantā ti.
     So tassa vacanaṃ sutvā nisinnaṭṭhānā uṭṭhāya⁶ kakacaṃ
ādāya "dante chindissāmīti" tassa santikaṃ upagato. So pana
ubbedhato aṭṭhāsītihattho pabbato viya⁷ apaviddho, ten'; assa
so dantaṭṭhānaṃ na pāpuṇi⁸. Atha M. kāyaṃ upanāmento
heṭṭhāsīsako⁹ nipajji, tadā nesādo M-assa rajatadāmasadisaṃ
soṇḍaṃ maddanto abhirūhitvā Kelāsakūte viya kumbhe ṭhatvā
mukhakoṭimaṃsaṃ jānunā¹⁰ paharitvā anto pakkhipitvā kum-
bhato oruyha kakacaṃ antomukhe pavesesi. M-assa balava-
vedanā uppajji, mukhaṃ lohitena pūri. Nesādo ito c'; ito ca
sañcārento¹¹ kakacena chindituṃ na¹² sakkhi. Atha naṃ M.
mukhato lohitaṃ chaḍḍetvā vedanaṃ adhivāsetvā "kiṃ samma
chindituṃ na sakkosīti¹³" pucchi. "Āma sāmīti" vutte¹⁴ M.
satiṃ paccupaṭṭhāpetvā "tena hi samma mama soṇḍaṃ ukkhi-
pitvā kakacakoṭiyaṃ¹⁵ gaṇhāpehi, mama sayaṃ soṇḍaṃ ukkhi-
pituṃ balaṃ n'; atthīti" āha. Nesādo tathā akāsi. M. soṇ-
dāya kakacaṃ gahetvā aparāparaṃ cālesi, dantā kaḷīra viya
chijjiṃsu. Atha ne āharāpetvā gaṇhitvā "samma luddaputta,
ahaṃ ime dante tuyhaṃ dadamāno n'; eva "mayhaṃ appiyā"

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kha-.
2 all three MSS. ime hi.
3 Bd appamattakaṃ.
4 Bd adds tāva ime dantā kacchaṃ kakacaṃ pūretvā chinda te gahetvā
kāsipuraṃ gaṃtvā devīyā datvā taṃ kodhanaṃ rājaputti.
5 Bd vajjāsiti, Cks vajjeyyāsīti.
6 Bd vuthāya.
7 Bd adds aṭhāsi
8 Bd -ṇāti.
9 Bd hatthā-.
10 Bd jaṇṇunā.
11 Cs sañcārente, Bd sañcaranto.
12 Cs Bd nā.
13 Bd nāsakkhiti.
14 Bd omits vu-.
15 Bd -ṭi.

[page 053]
4. Chaddantajātaka. (514.) 53
ti dammi na Sakkatta-Māratta-Brahmādiṃ¹ patthento, imehi
pana me dantehi satasahassaguṇena² sabbaññutañāṇadantā
va piyatarā³, sabbaññutañāṇapaṭivedhāya me idaṃ puññām
paccayo hotū" 'ti dante datvā "samma tvaṃ imaṃ ṭhānaṃ
kittakena kālena āgato⁴" ti pucchitvā "sattamāsasattadivasā-
dhikehi sattasaṃvaccharehīti" vutte "gaccha imesaṃ dan-
tānaṃ ānubhāvena sattadivasabbhantare yeva Bārāṇasiyaṃ⁵
pāpuṇissasīti" vatvā tassa parittaṃ katvā⁶ uyyojesi, uyyo-
jetvā ca pana anāgatesu⁷ yeva tesu nāgesu c'; eva Subhad-
dāya ca⁸ kālam akāsi.
     Imam atthaṃ pakāsento S.⁹

  Ja_XVI.4(=514).32: Uṭṭhāya so luddo khuraṃ¹⁰ gahetvā
                    chetvāna dantāni gajuttamassa
                    vaggū subhe appaṭime pathavyā
                    ādāya pakkāmi tato hi khippan ti āha¹¹ || Ja_XVI:128 ||

     Tattha vaggū ti vilāsavante, subhe ti sundare, appaṭime ti imissā
puthuviyaṃ aññehi¹² asadise.
     Tasmiṃ pakkante nāgā paccāmittaṃ adisvā āgamiṃsu.
     Tam atthaṃ pakāsento S. ¹³

  Ja_XVI.4(=514).33: Bhayadditā nāgavadhena aṭṭā
                    ye te nāgā aṭṭha¹⁴ disā vidhāvuṃ
                    adisva¹⁵ posaṃ gajapaccamittaṃ¹⁶
                    paccāgamuṃ yena so nāgarājā ti āha¹⁷. || Ja_XVI:129 ||

     Tattha bhayadditā ti maraṇabhayena upaddutā, aṭṭā ti dukkhitā,
gajapaccamittan¹⁶ ti gajassa paccāmittaṃ, yena so ti yattha mahāvisāla-
mālake¹⁸ so nāgarājā kālaṃ katvā Kelāsapabbato viya patito taṃ ṭhānaṃ
paccāgamun ti attho.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sakkasampatti na mārasampatti na brahmasampatti.
2 Bd satagguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena
3 Ck omits sabba-- tarā, Bd omits tarā.
4 Ck ahato, Bd adds si.
5 Bd -sī, Cs -siṃ.
6 Bd adds taṃ.
7 Ck āgatesu.
8 Bd omits ceva and ca
9 Bd adds āha.
10 Bd kha-.
11 Bd omits āha.
12 Bds add dantehi.
13 Bd adds āha.
14 Ck -ā.
15 Cs adisvā, Bds adisvāna.
16 Bd paccā-
17 Bd omits āha.
18 Cks -māḷake, Bd omits mahā.

[page 054]
54 XVI. Tiṃsanipāta.
     Tehi¹ saddhiṃ Subbhaddāpi āgatā, te sabbe tattha roditvā
kanditvā M-assa kulūpakapaccekabuddhānaṃ² santikaṃ gantvā
"bhante tumhākaṃ paccayadāyako visasallena³ viddho kāla-
kato, sīvathikadassanam assa āgacchathā" 'ti vadiṃsu
Pañcasatāpi⁴ paccekabuddhā⁵ ākāsenāgantvā mālake.⁶ otariṃsu.
Tasmiṃ khaṇe dve taruṇanāgā nāgarañño sarīraṃ dantehi
ukkhipitvā paccekabuddhe vandāpetvā citakaṃ āropetvā⁷ jhā-
payiṃsu. Paccekabuddhā sabbarattiṃ āḷāhane⁸ sajjhāyam
akaṃsu. Aṭṭhasahassā⁹ nāgā āḷāhanaṃ¹⁰ nibbāpetvā nahātvā
Subhaddaṃ purato katvā attano vasanaṭṭhānaṃ gamiṃsu¹¹
     Etam atthaṃ pakāsento S.

  Ja_XVI.4(=514).34: Te tattha kanditvā roditva¹² nāgā
                    sīse sake¹³ paṃsukaṃ okiritvā
                    agamaṃsu¹⁴ te sabbe sakaṃ niketaṃ
                    purakkhatvā mahesiṃ sabbabhaddan¹⁵ ti ā. || Ja_XVI:130 ||

     Tattha paṃsukan ti āḷāhanapaṃsukaṃ.
     Sonuttaro¹⁶ pi appatte yeva sattame divase dante ādāya
Bāraṇasiṃ pāvisi¹⁷.
     Tam atthaṃ pakāsento S. ¹⁸

  Ja_XVI.4(=514).35: Ādāya dantāni gajuttamassa
                    vaggū subhe appaṭime pathavyā
                    suvaṇṇarājāhi samantamodare
                    so luddako Kāsipuraṃ upāgami,
                    upanesi so rājakaññāya dante:
                    nāgo hato, handa im'; assa dantā ti. || Ja_XVI:131 ||

     Tattha suvaṇṇarājīhīti suvaṇṇaraṃsīhi¹⁹, samantamodare ti sa-
mantato obhāsente²⁰, sakalavanasaṇḍaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ viya karonte²¹,
upanesīti Chaddantavāraṇassa chabbaṇṇaraṃsī viya vissajjamāne yamakadante

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tena hi.
2 Bd -kānaṃpac-.
3 Bd visapitena sa-.
4 Bd omits pi.
5 Bd adds pi.
6 Cks māḷ-, Bd visālamālake
7 Ck citaṃ āpetvā, Bd cittakaṃ-.
8 Ck Bd ālā-, Bd adding dhammaṃ.
9 Bd -a.
10 Ck ālā-.
11 Bd āg-.
12 Cks -tvā, Bd tvāna.
13 Ck sisakena, Cs sīsakena.
14 Bd āgamiṃsu.
15 read: katvā pure sabbabhaddaṃ mahesiṃ?
16 Cs soṇ-
17 Bd -ṇasiyaṃ sampāpuṇi.
18 Bd adds āha.
19 Cks -rājīhi.
20 Bd -sante, Cks -sento
21 Cks -to.

[page 055]
4. Chaddantajātaka. (514.) 55
ādāya āgacchāmi¹ nagaraṃ alaṃkārāpetū 'ti deviyā sāsanaṃ pesetvā tāya rañño
ārocetvā² devanagare³ viya nagare alaṃkārāpite Sonuttaro⁴ pi nagaraṃ pavi-
sitvā pāsādaṃ āruyha⁵ dante upanesi.
     Upanetvā⁶ ca pana "ayye yassa kira tumhe appamattakaṃ⁷
dosaṃ hadaye karittha⁸ so nāgo mayā⁹ hato mato" ti¹⁰ "Mata-
bhāvam me āroceyyāsīti" āha. "Tassa matabhāvaṃ jānātha,
ime tassa¹¹ dantā" ti dante adāsi. Sā M-assa chabbaṇṇa-
raṃsivicitte dante maṇitālavaṇṭena¹² gahetvā ūrūsu ṭhapetvā
purimabhave¹³ attano piyasāmikassa dante olokentī "evarūpaṃ
nāma sobhaggappattaṃ vāraṇaṃ visapītena sallena jīvitakkha-
yaṃ pāpetvā¹⁴ dante chinditvā¹¹ āgato" ti M-aṃ¹⁶ anussarantī
sokaṃ uppādetvā adhivāsetuṃ nāsakkhi, ath'; assā tatth'; eva
hadayaṃ phali¹⁷, taṃ divasam eva kālam akāsi¹⁸.
     Tam atthaṃ-pakāsento S. ¹⁹

  Ja_XVI.4(=514).36: Disvāna dantāni gajuttamassa
                    bhattu-ppiyassa purimāya jātiyā
                    tatth'; eva tassā hadayaṃ aphāli,
                    ten'; eva sā kālam akāsi bālā ti āha. || Ja_XVI:132 ||

  Ja_XVI.4(=514).37: Sambodhipatto va²⁰ mahānubhāvo
                    sitaṃ akāsi parisāya majjhe,
                    pucchiṃsu bhikkhū suvimuttacittā,
                    nākāraṇe pātukaronti buddhā. || Ja_XVI:133 ||

  Ja_XVI.4(=514).38: Yam addasātha²¹ dahariṃ kumāriṃ
                    kāsāya vatthaṃ anagāriyañ²² carantiṃ
                    sā kho tadā rājakaññā ahosi,
                    ahaṃ tadā nāgarājā ahosiṃ. || Ja_XVI:134 ||

  Ja_XVI.4(=514).39: Ādāya dantāni gajuttamassa
                    vaggū subhe appaṭime pathavyā

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks ga-.
2 Bd -cāpetvā.
3 Bd -raṃ.
4 Cs soṇ-.
5 Cks oruyha, Bd āruyhitvā.
6 Bd upanāmesi upanāmetvā.
7 Bd -ka.
8 Bd -tthā ti vadati.
9 Cks omit mayā.
10 Cks omit matoti.
11 Bd jānāthā ti handa tassa ime.
12 so Cks, Bd maṇikālahatthavaṇṇe, Bs maṇitālahatthavaṇṇe
13 Bd porāṇaka, Bs porāṇakassa.
14 Bds add ime.
15 Bds add sonuttaro.
16 Bd mahāsuttaṃ.
17 Bds phalitvā.
18 Bd -siti.
19 Bd adds āha.
20 Bd ca.
21 Bd -ssatha
22 Bd anāgāriyaṃ.

[page 056]
56 XVI. Tiṃsanipāta
                    Yo¹ luddako kāsipuraṃ upāgami
                    so kho tadā Devadatto ahosi. || Ja_XVI:135 ||

  Ja_XVI.4(=514).40: Anāvasūraṃ cirarattasaṃsitaṃ²
                    uccāvacaṃ³ caritam idaṃ purāṇaṃ
                    vītaddaro vītasoko visallo
                    sayaṃ abhiññāya abhāsi Buddho. || Ja_XVI:136 ||

  Ja_XVI.4(=514).41: Ahaṃ vo tena kālena ahosiṃ tattha bhikkhavo
                    nāgarājā tadāhosiṃ, evaṃ dhāretha jātakan ti || Ja_XVI:137 ||

imā gāthā Dasabalassa guṇe vaṇṇentehi dhammasaṃgāyikattherehi
ṭhapitā.
     Tattha sitaṃ akāsīti āvuso⁴ sambodhippato S. mahānubhāvo⁵ alaṃ-
katadhammāsane parisamajjhe nisinno ekadivasaṃ sitaṃ akāsi, na akāraṇe ti
bhante buddhā nāma akāraṇe sitaṃ na karonti tumhehi⁶ ca sitaṃ kena nu
kho kāranena taṃ katan ti mahākhīṇāsavā bhikkhū pucchiṃsu, yamadda-
sāthā⁷ 'ti evaṃ puṭṭho āvuso S. attano sitakāraṇaṃ ācikkhanto ekaṃ danara-
bhikkhuniṃ dassetvā evam āha: bhikkhave yaṃ etaṃ⁸ daharaṃ yobbanap-
pattaṃ kumāriṃ kāsāyavatthaṃ anagāriyaṃ upetaṃ pabbajitvā imasmiṃ sāsane
carantiṃ addasātha⁹ passatha sā tadā visapītasallena¹⁰ nāgaṃ¹¹ gantvā¹²
vadhehīti Sonuttaraṃ¹³ pesetvā¹⁴ rājakaññā ahosi tena gantvā jīvitakkhayaṃ
pāpito ahaṃ tadā¹⁵ nāgarājā ahosin ti attho, Devadatto ti bhikkhave idāni
Devadatto tadā so luddo¹⁶ ahosi, anāvasūran ti na avasuraṃ anatthaṃ
gatasuriyan ti attho, cirarattasaṃsitan¹⁷ ti ito ciraratte anekavassakoṭi-
matthake saṃsitaṃ¹⁸ caritaṃ¹⁹ anuciṇṇaṃ, i. v. h: āvuso ito anekavassakoṭi-
matthake saṃsaritam²⁰ pi pubbaṇhe kataṃ taṃ divasam eva sāyaṇhe saranto
viya attano caritavasena uccaṃ tāya rājadhītāya ca²¹ Sonuttarassa²² ca carita
tavasena nīcattā uccānīcacaritaṃ²³ idaṃ purāṇaṃ rāgādīnaṃ darānaṃ²⁴ vigata-
tāya²⁵ vītaddaro ñātidhanasokādīnaṃ²⁷ abhāvena vītasoko rāgasallādīnaṃ
vigatattā²⁸ visallo attanā²⁹ jānitvā Buddho abhāsi³⁰, ahaṃ vo ti ettha vo ti
nipātamattaṃ, bhikkhave ahaṃ tena kālena tattha Chaddantadahe ahosin ti
attho, nāgarājā ti bhonto³¹ va³² na añño koci tadā homi, attha kho
nāgarājā homīti attho, evaṃ dhārethā 'ti tumhe etaṃ³³ jātakaṃ evaṃ dhā-
rethā³⁴ pariyāpuṇātha.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks so, Bd ya.
2 Bd -rattaṃ saṃsitaṃ.
3 Ck uccāni, Cs uccānīcaṃ.
4 Bd so.
5 Bd adds alaṃkatasabāyaṃ
6 Cks tumhe.
7 Bd -ssathā.
8 Bd ekaṃ, omitting yaṃ.
9 Bd adassatha.
10 Bd -pitena-
11 Bd nāgarājaṃ, adding vijhitvā.
12 Bd gaṃtvā, Cks hantvā.
13 Cs soṇ-, Bd sonuttarassa.
14 Cks pesitā.
15 Bd adds so.
16 Bd -ako.
17 Bd -rattiyaṃsitan.
18 Bd saṃsaritaṃ.
19 Bd omits ca
20 Bd sitaṃ.
21 Bd omits ca.
22 Ck Bd son-.
23 Bd -nicaṃca-.
24 Cks dā-, Bd purāṇa, Bs ariṇānaṃ.
25 Bd vigatāya, Cks vihatatāya.
26 Bds adds pana.
27 Bd omits dhana, Cks sokadhanasokā-.
28 Cs viha-.
29 Bd -no ca.
30 Bd -siti
31 Ck homto, Bd hontā,
32 Bd ca.
33 Bd taṃ
34 Bd upadhāretha, adding gaṇhātha.

[page 057]
5. Sambhavajātaka. (515). 57
     Imañ ca pana desanaṃ sutvā bahū sotāpannādayo ahesuṃ, sā
pana bhikkhunī pacchā vipassitvā arahattaṃ pattā ti. Chaddanta-
Jātakaṃ.

                      5. Sambhavajātaka.
     Rajjañca paṭipannasmā 'ti. Idaṃ S. J. v. paññāpāramiṃ
ā. k. Paccuppannavatthuṃ Mahāummaggajātake āvibhavissati.
     Atīte pana Kururaṭṭhe Indapattanagare Dhanañ-
jayakorabyo nāma¹ rajjaṃ kāreti². Tassa Sucīrato nāma
brāhmaṇo purohito atthadhammānusāsako ahosi. Rājā
dānādīni puññāni karonto dhammena rajjaṃ anusāsi. So ekā-
divasaṃ dhammayāgaṃ nāma pañhaṃ abhisaṃkharitvā Sucī-
rataṃ brāhmaṇaṃ āsane nisīdāpetvā sakkāraṃ katvā pañhaṃ
pucchanto catasso gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.5(=515).1: Rajjañ ca paṭipann'; asmā adhipacca. Sucīrata,
                    mahattaṃ³ pattum icchāmi vijetuṃ paṭhaviṃ imaṃ || Ja_XVI:138 ||

  Ja_XVI.5(=515).2: Dhammena no adhammena, adhammo me na ruccati,
                    kicco va⁴ dhammo carito rañño hoti Sucīrata, || Ja_XVI:139 ||

  Ja_XVI.5(=515).3: Idha c'; evāninditā⁵ yena pecca⁶ yena aninditā
                    Yasaṃ devamanussesu yena pappomu brāhmaṇa. || Ja_XVI:140 ||

  Ja_XVI.5(=515).4: Yo 'ham⁷ atthañ ca dhammañ ca kattum icchāmi brāhmaṇa
                    taṃ tvaṃ atthaṃ ca dhammañ ca
                    brāhmaṇ'; akkhāhi pucchito ti. || Ja_XVI:141 ||

     Tattha rajjan ti ācariya mayaṃ imasmiṃ sattayojanike Indapattanagare
rajjañ ca tiyojanasatike Kururaṭṭhe issariyabbāvasaṃkhātaṃ adhipaccañ ca
paṭipannā adhigatā, mahattan⁸ ti idāni mahantabhāvaṃ pattum icchāmi,
vijetun ti imaṃ paṭhaviṃ dhammena abhibhavituṃ ajjhottharituṃ icchāmi,
kicco⁹ vā¹⁰ 'ti avasesajanehi rañño va¹¹ dhammo kicco¹² karanīyataro, rājā-
nuvattako hi loko, so tasmiṃ dhammike sabbo¹³ dhammiko hoti, tasmā esa
dhammo¹⁴ rañño va kicco ti, idha cavaninditā ti yena mayaṃ idhaloke

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds add rājā.
2 Bds -si.
3 Ck Bd mahantaṃ, Cs mahattaṃ?
4 Bd ca.
5 Ck idha vevā-.
6 Bd pacca.
7 Cks sohaṃ.
8 Bd mahantan
9 Cks kiso.
10 Bd cā
11 Bd carito.
12 Bd adds ca.
13 Bds add pi.
14 Bds add nāma.

[page 058]
58 XVI. Tiṃsanipāta.
ca¹ paraloke ca aninditā, yena pappomū² 'ti yena mayaṃ³ nirayādīsu
anibbattitvā devesu ca manussesu ca⁴ yasaṃ⁵ issariyaṃ sobhaggaṃ pāpuṇey-
yāma taṃ⁶ kāraṇaṃ kathehīti, yo han ti brāhmaṇo yo ahaṃ phalavipākasaṃ-
khātaṃ atthañ ca tassa⁷ atthassa hetubhūtaṃ dhammañ ca kattuṃ samādāya
vattituṃ uppādetuñ ca icchāmi, taṃ tvan ti⁸ taṃ⁹ tassa¹⁰ mayhaṃ tvaṃ
sukhen'; eva nibbānagāmimaggaṃ āruyha appaṭisandhikabhāvaṃ patthentassa taṃ
atthañ ca dhammañ ca pucchito akkhāhi me pākaṭaṃ katvā kathehiti brāh-
maṇaṃ dhammayāgapañhaṃ pucchi.
     Ayaṃ pana pañho gambhīro Buddhavisayo, sabbaññu-
buddham ev'; etam¹¹ pucchituṃ yuttaṃ, tasmiṃ asati sabbaññu-
tañāṇapariyesakaṃ Bodhisattaṃ. Sucīrato pana attano abodhi-
sattatāya pañhaṃ kathetuṃ nāsakkhi asakkonto ca paṇḍita-
mānaṃ akatvā attano asamatthabhāvaṃ kathento

  Ja_XVI.5(=515).5: Nāññatra¹² Vidhurā¹³ rāja etad akkhātum¹⁴ arahati
                    yaṃ tvaṃ atthañ ca dhammañ ca
                    kattum icchasi khattiyā 'ti g. ā. || Ja_XVI:142 ||

     Tass'; attho¹⁵: avisayo esa mahārāja pañho mādisānaṃ, ahaṃ hi n'; ev'
assa ādiṃ na pariyosānaṃ passāmi, andhakāram¹⁶ paviṭṭho viya homi, Bārāṇasi-
rañño pana purohito Vidhuro nāma brāhmaṇo atthi so etaṃ ācikkheyya,
taṃ ṭhapetvā yaṃ tvaṃ atthañ ca dhammañ ca kātum icchasi etad¹⁷ akkhātuṃ
na añño arahatīti.
     Rājā tassa vacanaṃ sutvā "tena hi brāhmaṇa khippaṃ
tassa santikam gacchā" 'ti paṇṇākāraṃ datvā taṃ pesetukāmo
  Ja_XVI.5(=515).6: Ehi kho pahito gaccha Vidhurassa upantikaṃ,
                    nikkham imaṃ¹⁸ suvaṇṇassa haraṃ gaccha Sucīrata,
                    abhihāraṃ imaṃ dajjā atthadhammānusatthiyā ti g. ā. || Ja_XVI:143 ||

     Tattha upantikan ti santikaṃ, nikkhan ti pañcadasasuvaṇṇā¹⁹ eko
nikkho, ayaṃ pana rattasuvaṇṇassa nikkhasahassaṃ datvā evam āha, imaṃ
dajjā ti tena imasmiṃ dhammayāgapañhe kathite tassā²⁰ atthadhammānu-
satthiyā abhihāraṃ pūjaṃ karonto imaṃ nikkhasahassaṃ dadeyyāsīti²¹.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits ca
2 Bd pappe-.
3 Bd mayā
4 Bd ma.
5 Cks yaṃ.
6 Bds taṃ no.
7 Cks cassa.
8 Ck omits taṃ tvan ti
9 Bd omits taṃ.
10 Ck omits tassa.
11 Ck eveṇaṃ, Bd buddhametaṃ.
12 Cks nā-.
13 Bd vidhūrā.
14 Ck akko-, Cs akkho-.
15 Ck has etadakkhātuṃ na aṃño arahatīti in the place of
khattiyā--attho.
16 Bd -ra
17 Bd etaṃ.
18 Bd nikkhañci-.
19 Ck -e, Cs -o.
20 Bd tassa.
21 Cks dadeyyāti

[page 059]
5Sambhavajātaka. (515.) 59
     Evañ ca pana vatvā pañhavissajjanassa likhanatthāya
satasahassagghanikaṃ suvaṇṇapaṭṭaṃ¹ gamanatthāya yānaṃ
parivāraṭṭhāya² balakāyaṃ³ tañ ca paṇṇākāraṃ datvā taṃ
khaṇañ ñeva uyyojesi. So⁴ Indapattanagarā nikkhamitvā
ujukam eva Bārāṇasiṃ agantvā⁵ yattha yattha paṇḍitā vasanti
sabbāni tāni ṭhānāni upasaṃkamitvā sakala-Jambudīpe pañ-
haṃ⁶ vissajjetāraṃ⁷ alabhitvā anupubbena Bārāṇasiṃ patvā
ekasmiṃ ṭhāne nivāsaṃ gahetvā katipayehi⁸ saddhiṃ pātarā-
saṃ⁹ bhuñjanavelāya Vidhurassa¹⁰ nivesanaṃ gantvā āgata-
bhāvaṃ ārocāpetvā tena pakkosāpito taṃ sake ghare bhuñja-
mānaṃ addasa.
     Tam atthaṃ pakāsento S. sattamaṃ gātham āha:

  Ja_XVI.5(=515).7: Sv-ādhippāgā¹¹ Bhāradvājo Vidhurassa upantikaṃ.
                    tam addasa mahābrahmā asamānaṃ sake ghare ti. || Ja_XVI:144 ||

     Tattha svādhippāgā¹² ti so Bhāradvājagotto Sucīrato adhippāgato¹³
ti attho, mahābrahmā ti mahābrāhmaṇo, asamānan ti bhuñjamānaṃ.
     So pana tassa bālasahāyako ekācariyakule uggahitasippo,
tasmā tena saddhiṃ ekato bhuñjitvā bhattakiccapariyosāne
sukhanisinno "samma kimatthaṃ āgato sīti" puṭṭho āgamana-
kāraṇaṃ ācikkhanto aṭṭhamaṃ g. ā.

  Ja_XVI.5(=515).8: Rañño 'haṃ pahito dūto Korabyassa¹⁴ yasassino,
                    ‘atthaṃ dhammañ ca pucchesi'; icc-abravi Yudhiṭṭhilo,
                    taṃ tvaṃ atthañ ca dhammañ ca
                    Vidhur'; akkhāhi¹⁵ pucchito ti. || Ja_XVI:145 ||

     Tattha rañño ti ahaṃ rañño Korabyassa¹⁶ yasassino dūto. pahito¹⁷ ti
tena pesito idhāgamiṃ, pucchesiti so Yudhiṭṭhilagotto Dhanañjayarājā maṃ
dhammayāgapañhaṃ nāma pucchi, ahaṃ kathetuṃ asakkonto tvaṃ¹⁵ sakkhissa-
sīti ñatvā tassāroccesiṃ¹⁹, so paṇṇākāraṃ datvā pañhaṃ pucchanatthāya maṃ
tava santikaṃ pesento Vidhurassa²⁰ santikaṃ gantvā imassa pañhassa atthañ {ca}
pāḷidhammañ ca puccheyyāsīti iti abravi. taṃ tvaṃ idāni mayā pucchito akkhāhīti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -paṭṭañca.
2 Bd -raṇatthāya.
3 Bd -yañca.
4 Bd adds pana.
5 Ck Bd āg-.
6 Ck -a.
7 Bd panhassa visajjanākāraṃ.
8 Bd adds janehi.
9 Bd -a.
10 Bd -dhū-.
11 Ck svādhippākāgā, Cs -ppagākā.
12 Cks svādhippakā.
13 Cks adhippagāhato, Bs adhippagā āgato?
14 Bd korabbassa.
15 Bd vidūra-.
16 Cks -vyassa.
17 Cs pahī-, Bd pāhi-.
18 Cks taṃ.
19 Bd tassa ā-
20 Bd vidhūra.

[page 060]
60 XVI. Tiṃsanipāta.
     Tadā pana so brāhmaṇo "mahājanassa cittaṃ gaṇhissā-
mīti" Gaṅgaṃ pidahanto viya vinicchayaṃ vicāreti, nāssa
pañhavissajjane okāso atthi¹.
     So tam atthaṃ ācikkhanto navamaṃ gātham āha:

  Ja_XVI.5(=515).9: Gaṃgaṃ me pidahissanti, na naṃ² sakkomi brāhmaṇa
                    apidhetuṃ mahāsindhuṃ, taṃ kathaṃ so bhavissati,
                    na te sakkomi akkhātuṃ
                    atthaṃ dhammaṃ ca pucchito ti. || Ja_XVI:146 ||

     Tass'; attho: brāhmaṇa mayhaṃ³ mahājanassa nānācittagatisaṃkhātaṃ
gaṃgaṃ pidahisanti, vyāpāro uppanno, tam ahaṃ mahāsindhuṃ apidhetuṃ na
sakkomi⁴, tasmā kathaṃ so okāso bhavissati yasmiṃ⁵ te ahaṃ pañhe⁶ vissaj-
jeyyaṃ, iti cittekaggatañ c'; eva⁷ okāsañ ca alabhanto na te sakkomi akkhātuṃ
atthaṃ dhammañ ca pucchito ti.
     Evañ ca pana vatvā "putto me paṇḍito mayā ñāṇavanta-
taro, so te vyākarissati⁸, tassa santikaṃ gacchā" 'ti vatvā
dasamaṃ gātham āha:

  Ja_XVI.5(=515).10: Bhadrakāro ca me putto oraso mama atrajo,
                    taṃ tvaṃ atthañ ca dhammañ ca
                    gantvā pucchassu brāhmaṇā 'ti. || Ja_XVI:147 ||

     Tattha oraso ti ure saṃvaddho, atrajo ti attano jāto.
     Taṃ sutvā Sucīrato Vidhurassa⁹ gharā nikkhamitvā Bha-
drakārassa bhuttapātarāsassa attano parisāya majjhe nisinna-
kāle nivesanaṃ agamāsi¹⁰.
     Tam atthaṃ pakāsento S. ekādasamaṃ g. āha:

  Ja_XVI.5(=515).11: Sv-ādhippāgā¹¹ Bhāradvājo Bhadrakārass'; upantikaṃ,
                    tam addasa mahābrahmā nisinnaṃ samhi vesmanīti. || Ja_XVI:148 ||

     Tattha vesmanīti ghare.
     So tattha gantvā Bhadrakāramāṇavena katāsanābhihāra-
sakkāro nisīditvā āgamanakāraṇaṃ puṭṭho dvādasamaṃ g. āha:

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tassa pañhassa vi--natthi.
2 Bd taṃ.
3 Bd pañhaṃ.
4 Bd na taṃ sakkomi brahmaṇa apidhetuṃ mahāsindhuṃ.
5 Bd yasmā.
6 Bd -aṃ.
7 Bd tava.
8 Bd -titi.
9 Cks -nā.
10 Bd āg-.
11 Cks svādhippakā

[page 061]
5. Sambhavajātaka (515.) 61

  Ja_XVI.5(=515).12: Rañño 'haṃ pahito dūto Koravyassa¹ yasassino,
                    ‘atthaṃ dhammañ ca pucchesi'; icc-abravi Yudhiṭṭhilo,
                    taṃ tvaṃ atthañ ca dhammañ ca
                    Bhadrakāra brāvīhi² me ti. || Ja_XVI:149 ||

     Atha naṃ Bhadrakāro "tāta ahaṃ imesu divasesu
paradārakakamme³ abhiniviṭṭho, cittaṃ me vyākulaṃ⁴, tena
ty-āhaṃ⁵ vissajjetuṃ na sakkhissāmi, mayhaṃ pana kaniṭṭho
Sañjayakumāro⁶ mayā. ⁷ visadañāṇataro⁸, taṃ puccha, so te
taṃ pañhaṃ vissajjessatīti" tassa santikaṃ pesetuṃ dve
gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.5(=515).13: Maṃsakācaṃ⁹ avahāya godhaṃ anupatām'; ahaṃ,
                    na te sakkomi akkhātuṃ atthaṃ dhammañ ca pucchito. || Ja_XVI:150 ||

  Ja_XVI.5(=515).14: Sañjayo nāma me bhātā kaniṭṭho me Sucīrata,
                    taṃ tvaṃ atthañ ca dhammañ ca
                    gantvā pucchassu brāhmaṇā 'ti. || Ja_XVI:151 ||

     Tattha maṃsakācan⁹ ti yathā nāma puriso thūlamigamaṃsaṃ kācena-
dāya¹⁰ gacchanto antaramagge godhapotakaṃ disvā maṃsakācaṃ⁹ chaḍḍetvā taṃ
anubandheyya evam evaṃ¹¹ attano ghare vasantiṃ¹² bhariyaṃ chaḍḍetvā parassa
rakkhitagopitaṃ¹³ itthiṃ anubandhanto homīti dīpento evam āha.
     So tasmiṃ yeva khaṇe Sañjayassa nivesanaṃ gantvā tena
katasakkāro āgamanakāraṇaṃ puṭṭho ācikkhi.
     Taṃ atthaṃ pakāsento S. dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.5(=515).15: Sv-adhippāgā¹⁴ Bhāradvājo Sañjayassa upantikaṃ,
                    tam addassa mahābrāhmā nisinnaṃ sa [mhi] parīsati¹⁵. || Ja_XVI:152 ||

  Ja_XVI.5(=515).16: Rañño 'haṃ pahito dūto Koravyassa¹ yasassino,
                    ‘atthaṃ dhammañ ca pucchesi'; icc-abravi Yudhiṭṭhilo.
                    taṃ tvaṃ atthañ ca dhammañ ca Sañjay'; akkhāhi pucchito ti. || Ja_XVI:153 ||

     Sañjayakumāro pi pana tadā paradāram eva sevati, ath'
assa "so ahaṃ tāta paradāraṃ sevāmi, sevanto ca¹⁶ Gaṃgaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -byassa.
2 Bd pabrūhi.
3 Cks pā-.
4 Bd byā-.
5 Bd kyāhaṃ.
6 Bd sañceyya-.
7 Bd mahā.
8 Bd ativiyañāṇavantataro.
9 Bds -jaṃ.
10 Bds kāje-.
11 Bd eva.
12 Bds vasavattaniṃ.
13 Bd -taṃgo-.
14 Cks -ppakā.
15 Ck Bd parisati, Cs parisatiṃ.
16 Bd adds pana.

[page 062]
62 XVI. Tiṃsanipāta.
taritvā paratīraṃ gacchāmi, taṃ maṃ sāyañ ca pāto ca nadiṃ
tarantaṃ maccu gilati nāma, tena me cittaṃ vyākulaṃ, na
ty-āhaṃ ācikkhituṃ sakkhissāmi¹, kaniṭṭho pana me² Sam-
bhavakumāro nāma atthi jātiyā sattavassiko mayā sata-
guṇena sahassaguṇena³ adhikañāṇo⁴, so te ācikkhissati, gaccha
taṃ⁵ pucchā⁶" 'ti.
     Tam atthaṃ pakāsento S. dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.5(=515).17: Sadā maṃ gilati⁷ maccu sāyaṃ pāto Sucīrata,
                    na te sakkomi akkhātuṃ atthaṃ dhammañ ca pucchito. || Ja_XVI:154 ||

  Ja_XVI.5(=515).18: Sambhavo nāma me bhātā kaniṭṭho me Sucīrato.
                    taṃ tvaṃ atthañ ca dhammañ ca
                    gantvā pucchassu brāhmaṇā 'ti. || Ja_XVI:155 ||

     Taṃ sutvā Sucīrato "ayaṃ pañho imasmiṃ loke abbhuto
bhavissati, imaṃ vissajjetuṃ samattho nāma n'; atthi, maññe"
ti cintetvā dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.5(=515).19: Abbhuto vata bho dhammo, nāyaṃ asmāka ruccati,
                    tayo janā pitā puttā te su paññāya no vidu. || Ja_XVI:156 ||

  Ja_XVI.5(=515).20: Na taṃ sakkotha akkhātuṃ atthaṃ dhammañ ca pucchitā,
                    kathan nu daharo jaññā atthaṃ dhammañ ca pucchito ti. || Ja_XVI:157 ||

     Tattha nāyan ti ayaṃ pañhadhammo⁸ abbhuto, imaṃ kathetuṃ sa-
mathena⁹ nāma na bhavitabbaṃ, tasmā yan tvaṃ kumāraṃ kathessatīti vadesi¹⁰
nāyaṃ amhākaṃ ruccati, te sū 'ti ettha sukāro nipātamattaṃ, pitā Vidhuro¹¹
putto Bhadrakāro ca Sañjayo cā 'ti te pi me tayo pitā puttā paññāya imaṃ
dhammaṃ no vidu na vijānanti¹²³, añño ko jānissatīti attho, na tan ti tumhe
tayo jānā pucchitā etaṃ akkhātuṃ na sakkotha daharo sattavassikakumāro puc-
chito nu jaññā, kena kāraṇena jānituṃ sakkhissatīti attho.
     Taṃ sutvā Sañjayakumāro "tāta Sambhavakumāraṃ
dharo ti mā maññāsi, sace pi pañhaṃ¹³ vissajjane n'; atthi
ko¹⁴ gaccha taṃ pucchā¹⁵" 'ti atthadīpanāhi upamāhi kumā-
rassa vaṇṇam pakāsento dvādasa gāthā abhāsi:

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -miti.
2 Cks omit me.
3 Bd adds satasahassaguṇena.
4 Bd -ñāṇataro.
5 Bd tvaṃ.
6 Bd pucchāhi.
7 Bd -te.
8 Bd -hā-.
9 Cks -ttho.
10 Bd vada-.
11 Bd -dhū-.
12 Cks viditanti, Bd vidu ti.
13 Bd pañhā.
14 so all three MSS. for koci?
15 Ck gacchā, omitting taṃ pucchā, Bd gaccha naṃ pucchā.

[page 063]
5. Sambhavajātaka. (515.) 63

  Ja_XVI.5(=515).21: Mā naṃ daharo [ti] uññāsi¹ apucchitvāna² Sambhavaṃ,
                    pucchitvā Sambhavaṃ jaññā
                    atthaṃ dhammañ ca brāhmaṇa. || Ja_XVI:158 ||

  Ja_XVI.5(=515).22: Yathāpi cando vimalo gacchaṃ {ākāsadhātuyā}
                    sabbe tārāgaṇe³ loke ābhāya atirocati || Ja_XVI:159 ||
  Ja_XVI.5(=515).23: Evam pi dahar'; ūpeto⁴ paññāyogena Sambhavo,
                    mā naṃ daharo [ti] uññāsi¹ apucchitvāna² Sambhavaṃ,
                    pucchitvā Sambhavaṃ jaññā
                    athaṃ dhammañ ca brāhmaṇa. || Ja_XVI:160 ||

  Ja_XVI.5(=515).24: Yathāpi rammako⁵ māso gimhānaṃ hoti brāhmaṇa
                    at'; ev'; aññehi māsehi dumapupphehi sobhati || Ja_XVI:161 ||

  Ja_XVI.5(=515).25: Evam pi dahar'; ūpeto --pe--. || Ja_XVI:162 ||

  Ja_XVI.5(=515).26: Yathāpi himavā brahme pabbato Gandhamādano
                    nānārukkhehi sañchanno⁶ mahābhūtagaṇālayo
                    osadhehi ca dibbehi disā bhāti pavāti ca || Ja_XVI:163 ||

  Ja_XVI.5(=515).27: Evam pi dahar' ūpeto --pe--. || Ja_XVI:164 ||

  Ja_XVI.5(=515).28: Yathāpi pāvako brahme accimālī yasassimā
                    jalamāno caraṃ kacchi⁷ analo⁸ kaṇhavattanī || Ja_XVI:165 ||

  Ja_XVI.5(=515).29: Ghatāsano⁹ dhumaketu uttamāhevanandaho¹⁰
                    nisīthe¹¹ pabbataggasmiṃ pahūtedho¹² virocati || Ja_XVI:166 ||

  Ja_XVI.5(=515).30: Evam pi dahar'; ūpeto --pe--. || Ja_XVI:167 ||

  Ja_XVI.5(=515).31: Javena bhadraṃ jānanti balivaddañ ca vāhiye¹³
                    dohena dhenuṃ jānanti bhāsamānañ ca paṇḍitaṃ, || Ja_XVI:168 ||

  Ja_XVI.5(=515).32: Evam pi dahar'; ūpeto paññāyogena Sambhavo,
                    mā naṃ daharo [ti] uññāsi apucchitvāna² Sambhavaṃ,
                    pucchitvā Sambhavaṃ jaññā
                    atthaṃ dhammañ ca brāhmaṇā 'ti. || Ja_XVI:169 ||

     Tattha jaññā ti jānissasi¹⁴, cando ti puṇṇacando, vimalo ti abbhā-
dimalarahito, evampi daharūpeto ti evaṃ Sambhavakumāro daharabhāvena

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd maññāsi.
2 Bd āp-.
3 Ck tarāgāṇā, Bd tāragaṇe.
4 Cks upe-.
5 Ck raṃñako.
6 Ck sañjenno, Cs sañjatto, Bd sacchanno.
7 Ck varaṃ kacche, Cs varaṃ kaccho, Bs vane gacche
8 Cs atalo yathā pi pāvako --- analo wanting in Bd.
9 Ck -ne.
10 Ck -hemanañcaho, Cs -hevanaṇḍaho, Bd -hevandaneho.
11 Ck -te, Bds nisive.
12 Bd bahutejo.
13 Cks -se, Bds vāhaye.
14 Cks -ti.

[page 064]
64 XVI. Tiṃsanipāta.
upeto pi paññāyogena sakale pi¹ Jambudīpatale avasesapaṇḍitehi² atirocati³
bhāsati⁴, rammako ti cittamāso, atevaññehīti ativiya aññehi ekādasahi
māsehi, evan ti evaṃ Sambhavo pi paññāyogena sobhati, himavā ti hima-
pātasamaye himayutto ti himavā, gimhakāle himaṃ vamatīti⁵ himavā, sampatta-
janaṃ⁶ gandhena madayatīti⁷ Gandhamādano, mahābhūtagaṇālayo ti
devagaṇanivāso, disā bhātīti sabbadisā ekobhāso⁸ viya karoti, pavātīti
gandhena sabbadisā⁹ pharati¹⁰, evan ti Sambhavo pi ñāṇayogena¹¹ sabba-
disā¹² bhāti¹³ c'; eva pavāti ca, yasassimā ti tejasampattiyā yasassinīhi
accīhi¹⁴ yutto, jalamāno caraṃ¹⁵ kacche¹⁶ ti kacchasaṃkhāte¹⁶ mahāvane
jalanto carati, analo ti atitto gatamaggassa kaṇhabhāvena kaṇhavattanī yaññe
āhutivasena¹⁷ āhutaṃ¹⁸ ghataṃ asanātīti ghatāsano dhūmaketu kiccaṃ assa
sādhetīti dhūmaketu, uttamāhevanandaho¹⁹ ti ahevanaṃ vuccati
vanasaṇḍo, uttamavanasaṇḍadaho ti²⁰ attho, nisīthe²¹ ti rattibhāge, pabba-
taggasmin ti pabbatasikhare, pahūtedho²² ti bahuindhano²³, virocatīti
sabbadisāsu obhāsati²⁴, evan ti evaṃ mama kaniṭṭho Sambhavakumāro pi
paññāyogena virocati, bhadran ti bhadraṃ assājānīyaṃ javasampattiyā jānanti
na sarīrena, vāhiye²⁵ ti vahitabbe bhāre sati bhāravahanatāya²⁶ ayaṃ uttamo
ti²⁷ balivaddaṃ jānanti, dohenā ti dohasampattiyā dhenuṃ sakhīra ti jānanti,
bhāsamānan ti ettha pana²⁸ bhāsamānaṃ jānanti missaṃ bālehi paṇḍitan
ti suttaṃ āharitabbaṃ
     Sucīrato evaṃ etasmiṃ²⁹ Sambhavaṃ vaṇṇante "pañhaṃ
pucchitvā jānissāmīti" "kahaṃ pana te kumārakaniṭṭho" ti
pucchi. Ath'; assa so sīhapañjaraṃ vivaritvā hatthaṃ pasā-
retvā "so esa³⁰ pāsādadvāre antaravīthiyaṃ kumārakehi sad-
dhiṃ suvaṇṇavaṇṇo kīḷati ayaṃ mama kaniṭṭho, upasaṃkamitvā
naṃ puccha³¹, Buddhalīḷhāya te pañhaṃ kathessatīti" āha.
Sucīrato tassa vacanaṃ sutvā pāsādā oruyha kumārassa
santikaṃ agamāsi, kāya velāyā 'ti kumārasya³² nivatthasāṭakaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sakala.
2 Bd -te.
3 Bd atikkamitvā pirocati, Cs atirocati atakkamitvā virocati.
4 Bd sobhati.
5 Ck himaṃ vatiti, Bd himañca vamati.
6 Bd -ttaṃja-.
7 Bds mo-.
8 so all three MSS.
9 Bds sabbā-.
10 Cks pa-, Bds vāyati.
11 Bd paññāyo-.
12 Bd sabbā-.
13 Bd bhāsati.
14 Bd -yā yasassimā acchimāhiti acchihi.
15 Bds vane
16 Bd ga-.
17 Cs āhū-.
18 Cs āhū-, Bd ahuti.
19 Cks -naṇḍaho.
20 Bd -saṇḍaṃ dahatīti.
21 Ck nisice, Bd nisive.
22 Ck bahu-, Cs bahū-, Bd bahūtejo, Bs pahūtejo.
23 Bd bahutaiddhino, Bs pahūtaindhano.
24 Cks obhāsāsati.
25 Bds vāhaye.
26 Ck -vahantāya, Bd -vahatāya.
27 Cks omit ti.
28 Bd nā.
29 Bd tasmiṃ.
30 Bd eso; all three MSS. so for yo
31 Bd taṃ pucchatha.
32 Cks -re.

[page 065]
5. Sambhavajātaka. (515.) 65
mocetvā khandhe¹ khipitvā ubhohi hatthehi paṃsuṃ gahetvā
ṭhitavelāya.
     Tam atthaṃ āvikaronto S.

  Ja_XVI.5(=515).33: Sv-ādhippāgā² Bhāradvājo Sambhavassa upantikaṃ,
                    tam addasa mahābrahmā kīḷamānaṃ bahī pure ti g. ā. || Ja_XVI:170 ||

     Tattha bahī pure ti bahi nivesane.
     M. pi brāhmaṇaṃ āgantvā purato ṭhitaṃ disvā "tāta
ken'; atthenāgato sīti" pucchitvā "tāta kumāra ahaṃ Jambudī-
patale āhiṇḍanto mayā pucchitaṃ pañhaṃ kathetuṃ samatthaṃ
alabhitvā tava santikaṃ³ āgato 'mhīti" vutte "sakala-Jam-
budīpe kira avinicchito pañho, mama santikaṃ āgato, ahaṃ
ñāṇena mahallako" ti hiriottappaṃ paṭilabhitvā hatthagataṃ
paṃsuṃ chaḍḍetvā khandhato sāṭakaṃ ādāya nivāsetvā "puc-
cha brāhmaṇa, Buddhalīḷhāya te kathessāmīti" sabbaññū pavā-
raṇaṃ pavāresi. Tato brāhmaṇo

  Ja_XVI.5(=515).34: Rañño 'haṃ pahito dūto Koravyassa yasassino,
                    ‘atthaṃ dhammañ ca pucchassu'; icc-abravi Yudhiṭṭhilo,
                    taṃ tvaṃ atthañ ca dhammañ ca
                    Sambhav'; akkhāhi pucchito ti || Ja_XVI:171 ||

gāthāya pañhaṃ pucchi.
     Tass'; attho Sambhavapaṇḍitassa gaganamajjhe puṇṇa-
cando viya pākato ahosi. Atha naṃ "tena hi suṇāhīti" vatvā
dhammayāgapañhaṃ vissajjento

  Ja_XVI.5(=515).35: Taggha⁴ te aham akkhissaṃ yathāpi kusalo tathā,(=Sumaṅgala I 156,1)
                    rājā ca kho naṃ⁵ jānāti yadi kāhati vā na vā ti g. ā. || Ja_XVI:172 ||

     Tassa antaravīthiyaṃ ṭhatvā madhurassarena⁶ dhammaṃ
desentassa saddo dvādasayojanikaṃ sakala-Bārāṇasinagaraṃ⁷
avatthari⁸, atha rājā⁹ uparājādayo ca sabbe sannipatiṃsu, M.
mahājanamajjhe¹⁰ dhammadesanaṃ paṭṭhapesi.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds kaṇṭhe.
2 Cks -ppakā.
3 Bd -ke.
4 Ck -ā.
5 Bd taṃ.
6 Bd -rena sarena.
7 Bd -lambārā-.
8 Bd atthari.
9 Bd adds ca.
10 Bd -nassamajhe.

[page 066]
66 XVI. Tiṃsanipāta.
     Tattha tagghā 'ti ekaṃsavacanaṃ, yathāpi kusalo ti yathā atikusalo
sabbaññū Buddho ācikkhati tathā ekaṃsen'; eva aham akkhissan ti attho. rājā
ca kho nan¹ ti ahaṃ etam² pañhaṃ yathā tumhākaṃ rājā jānituṃ sakkoti
tathā kathessāmi, tato uttariṃ rājā evaṃ taṃ jānāti yadi karissati vā na vā
karissati, karontassa hi vā akarontassa vā tass'; eva naṃ² bhavissati mayhaṃ
pana daso n'; atthīti dīpeti.
     Evaṃ imāya gāthāya pañhakathanaṃ paṭijānitvā idāni
dhammayāgapañhaṃ kathento

  Ja_XVI.5(=515).36: Ajja suve ti saṃseyya raññā puṭṭho Sucīrata
                    mā katvā avasī rājā atthe jāte Yudhiṭṭhilo. || Ja_XVI:173 ||

  Ja_XVI.5(=515).37: Ajjhattaṃ ñeva saṃseyya raññā puṭṭho Sucīrata,
                    kummaggaṃ na niveseyya³ yathā mūḷho acetaso. || Ja_XVI:174 ||

  Ja_XVI.5(=515).38: Attānaṃ⁴ nātivatteyya, adhammaṃ na samācare,
                    atitthe na-ppātareyya⁵, anatthe na yuto⁶ siyā. || Ja_XVI:175 ||

  Ja_XVI.5(=515).39: Yo ca etāni ṭhānāni kattuṃ jānāti khattiyo
                    sadā⁷ so vaḍḍhate rājā sukkapakkhe va candimā. || Ja_XVI:176 ||

  Ja_XVI.5(=515).40: Ñatīnañ ca piyo hoti mittesu ca virocati,
                    kāyassa bhedā sappañño saggaṃ so upapajjātīti āha. || Ja_XVI:177 ||

     Tattha saṃseyyā 'ti katheyya, i. v h: tāta Sucīrata sace tumhākaṃ
raññā ajja dānaṃ dema sīlaṃ rakkhāma uposathakammaṃ karomā⁸ 'ti koci
puṭṭho mahārāja ajja tāva pāṇaṃ hanāma⁹ kāme paribhuñjāma suraṃ pipāma¹⁰
kusalaṃ pana¹¹ karissāma sve ti rañño saṃseyya¹² tassa timahantassāpi
amaccassa vacanaṃ katvā tumhākaṃ rājā Yudhiṭṭhilagotto tathārūpe atthe jāte
taṃ divasaṃ pamādena vītināmento mā avasi tassa vacanaṃ akatvā uppannaṃ
kusalacittaṃ aparihāpetvā kusalapaṭisaṃyuttaṃ kammaṃ karotu yeva idam assa
katheyyāsīti, evaṃ M. imāya gāthāya ‘ajj'; eva kiccaṃ ātappaṃ ko jaññā mara-
naṃ suve'; ti Bhaddekarattasuttañ c'; eva ‘appamādo amatapadaṃ pamādo mac-
cuno padan'; ti Appamādovādañ ca kathesi, ajjhattaṃ yevā 'ti tāta Sucīrata
Sambhavapaṇḍito tayā dhammayāgapañhi pucchite kiṃ kathesīti raññā¹³ puṭṭho
samāno tumhākaṃ rañño¹³ ajjhattam eva saṃseyya niyakajjhattasaṃkhātaṃ¹⁴
khandhapañcakaṃ hutvā abhāvatāya¹⁵ aniccan ti katheyyāsi, ettāvatā M. ‘sabbe
saṃkhārā aniccā ti yadā paññāya passati'; ‘aniccā vata saṃkhārā uppādavaya-
dhammino'; ti evam pi bhāsitaṃ aniccataṃ kathesi, kummaggan ti brāhmaṇa

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tan
2 Bd taṃ.
3 Bd niseveyya.
4 ajja suve--- attānaṃ wanting in Cs
5 Bd pahāreyya.
6 Bd yutto.
7 Cks sataṃ.
8 Cks karissāmā.
9 Bd pākema
10 Cs Bd pivā-.
11 Cs patata corr. to pana, Ck pana na.
12 Bds add katheyya.
13 Cks -ā.
14 Ck niyakajjhattasaṃkhāta, Cs tikajjhatta-, Bd niyyakajha.
15 Bds abhāvato.

[page 067]
6. Mahākapijātaka. (516.) 67
Yathā mūḷho acetano andhabālaputhujjano dvāsaṭṭhidiṭṭhigatasaṃkhātaṃ kum-
maggaṃ sevati etaṃ tava rājā taṃ na seveyya niyyānikaṃ dasakusalakamma-
pathamaggaṃ eva sevatū 'ti evam assa vadeyyāsīti, attānan ti imaṃ sugatiyaṃ
ṭhitaṃ¹ attabhāvaṃ nātivatteyya, yena kammena tisso kusalasampattiyo sabba-
kāmamagge² atikkamitvā apāye nibbattati taṃ³ kammaṃ na kareyyā 'ti attho,
adhamman ti tividhaduccaritasaṃkhātaṃ adhammaṃ na samācareyya, atitthe
ti dvāsaṭṭhisaṃkhāte atithe nappatāreyya⁴, na otāreyyā 'ti pi pāṭho, attano
diṭṭhānugatiṃ āpajjantaṃ janaṃ na otāreyya, anatthe 'ti akāraṇe⁵, yuto⁶
ti yuttapayutto na siyā, brāhmaṇa yadi te rājā dhammayāgapañhe vattitu-
kāmo imasmiṃ ovāde vattatū 'ti tassa katheyyāsīti ayam ettha adhippāyo,
sadā ti satataṃ, i. v. h.: yo khattiyo etāni kāraṇāni kātuṃ jānāti so rājā
sukkapakkhe⁷ cando viya sadā vaḍḍhati, virocatīti⁸ mittāmaccamajjhe attano
sīlācārañāṇādiguṇehi⁹ sobhati virocatīti.
     Evaṃ M. gaganatale candaṃ uṭṭhāpento viya Buddhalīḷ-
hāya brāhmaṇassa pañhe¹⁰ kathesi. Mahājano nadanto selento¹¹
appoṭhento sādhukārasahassāni adāsi cellukkhepe ca aṅguli-
poṭhe ca pavattesi, hattapilandhanādīni khipi, evaṃ khitta-
dhanaṃ koṭimattaṃ ahosi. Rājāpi 'ssa tuṭṭho mahantaṃ yasaṃ
adāsi. Sucīrato pi nikkhasahassena pūjetvā¹² suvaṇṇapaṭṭe
jātihiṅgulakena pañhe¹³ vissajjanaṃ likhitvā Indapattanagaraṃ
gantvā rañño dhammayāgapañhaṃ kathesi. Rājā tasmiṃ
dhamme vattitvā saggapadaṃ¹⁴ pūresi.
     S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi T. mahāpañho yevā"
'ti vatvā j. s.: "Tadā Dhanañjayarājā Ānando ahosi, Sucīrato Anu-
ruddho¹⁵, Vidhuro Kassapo¹⁵, Bhadrakāro Moggallāno¹⁵, Sañjaya-
māṇavo Sāriputto¹⁵, Sambhavapaṇḍito aham evā" 'ti. Sambhava-
jātakaṃ.

                      6. Mahākapijātaka.
     Bārāṇassaṃ¹⁶ ahū rājā ti. Idaṃ S. Veḷuvane v. Deva-
dattassa silāpavijjhanaṃ ā. k. Tena hi dhanuggahe payojetvā apara-

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -yaṭṭhitaṃ.
2 Cks -kāmagge, Bd -kāmasagge.
3 Ck saṃ, Cs yaṃ.
4 Bd nappakāreyya.
5 Bd -ṇena.
6 all three MSS. yutto.
7 Ck adds va.
8 Ck -cati.
9 Bd -dīhigu-
10 Bds -aṃ.
11 Bd omits se-.
12 Bd pūjaṃ katvā.
13 Bd -aṃ.
14 Bd -pūraṃ.
15 Bd adds ahosi.
16 Bd -syaṃ.

[page 068]
68 XVI. Tiṃsanipāta.
bhāge silāya paviddhāya¹ bhikkhūhi Devadattassa avaṇṇe kathite S.
"na bhikkhave idān'; eva pubbe pi Devadatto mayhaṃ silaṃ² pa-
vijjhi yevā" 'ti vatvā a. ā.:
     A. B. Br. r. k. Kāsigāmake³ eko kassakabrāhmaṇo khet-
taṃ kasitvā goṇe vissajjetvā kuddālakammaṃ kātuṃ ārabhi.
Goṇā ekasmiṃ gacche paṇṇāni⁴ khādantā anukkamena aṭaviṃ
pavisitvā palāyiṃsu. So velaṃ sallakkhetvā kuddālaṃ ṭha-
petvā goṇe olokento adisvā domanassappatto te pariyesanto
aṭaviṃ⁵ pavisitvā āhiṇḍanto anto⁶ Himavantaṃ pāvisi, so tattha
disāmūḷho⁷ sattāhaṃ nirāhāro vicaranto ekaṃ ṭiṇḍukarukkhaṃ
disvā abhiruyha phalāni khādanto⁸ parigalitvā⁹ saṭṭhihatthe
narakapapāte pati, tatr'; assa dasadivasā vītivattā. Tadā Bo.
kapiyoniyaṃ nibbattitvā phalāphalāni khādanto taṃ purisaṃ
disvā silāya yoggaṃ¹⁰ katvā taṃ purisaṃ uddhari. So tassa
niddāyantassa silāya matthakaṃ padālesi¹¹. M. tassa taṃ
kammaṃ ñatvā uppatitvā sākhāya nisīditvā "bho purisa, tvaṃ
bhūmiyaṃ¹² gaccha, ahaṃ sākhaggena tuyhaṃ maggaṃ ācik-
khanto gamissāmīti" taṃ purisaṃ araññato nīharitvā magge
ṭhapetvā pabbatapādam eva pāvisi. So¹³ puriso M-e aparaj-
jhitvā kuṭṭhī¹⁴ hutvā diṭṭhadhamme yeva manussapeto ahosi,
so sattavassāni dukkhapīḷito vicaranto Bārāṇasiyaṃ Miga-
ciraṃ¹⁵ uyyānaṃ pavisitvā pākārantare kadalipaṇṇaṃ attharitvā
vedanāmatto¹⁶ nipajji. Tadā Bārāṇasirājā uyyānaṃ gantvā
tattha vicaranto taṃ disvā "ko si tvaṃ, kiṃ vā katvā imaṃ
duddhaṃ patto" ti pucchi. So pi 'ssa sabbaṃ vitthārato
ācikkhi.
     Tam atthaṃ pakāsento S. āha:

  Ja_XVI.6(=516).1: Bārāṇassaṃ¹⁷ ahū rājā Kāsīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano,
                    mittāmaccaparibbūḷho agamāsi Migāciraṃ¹⁵. || Ja_XVI:178 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -vijhāya-
2 Ck Bd sī-.
3 Bd -gāme.
4 Bd tiṇāni.
5 Bd anto aṭavi.
6 Bd omits anto.
7 Bd adds hutvā.
8 Bds tiṇḍukarukkhato.
9 Bd -ḷi-.
10 Ck bhoggaṃ.
11 Cks pā-.
12 Bd -yā.
13 Bd adds pi
14 Ck tuṭṭhi.
15 so Cks; Bds migājinaṃ.
16 Bds -patto.
17 Bd -ṇasyaṃ.

[page 069]
6. Mahākapijātaka. (516.) 69

  Ja_XVI.6(=516).2: Tattha brāhmaṇam addakkhi setaṃ citraṃ kilāsinaṃ
                    viddhastaṃ kuviḷāram¹ va kisaṃ dhamanisanthataṃ. || Ja_XVI:179 ||

  Ja_XVI.6(=516).3: Paramakāruññataṃ pattaṃ disvā kicchagataṃ naraṃ
                    avaca² vyamhito³ rājā: yakkhānaṃ katamo nu si, || Ja_XVI:180 ||

  Ja_XVI.6(=516).4: Hatthapādā ca te setā, tato setataro⁴ siro,
                    gattaṃ kammāsavaṇṇan te. kilāsabahulo c'; asi. || Ja_XVI:181 ||

  Ja_XVI.6(=516).5: Vaṭṭhanāvalisaṃkāsā⁵ piṭṭhi te ninnatunnatā,
                    kāḷā pabbā⁶ ca te aṅgā, nāññaṃ⁷ passāmi edisaṃ, || Ja_XVI:182 ||

  Ja_XVI.6(=516).6: Ugghaṭṭapādo⁸ tasito kiso dhamanisanthato
                    chāto ātattarūpo⁹ si, kuto nu tvaṃ¹⁰ agacchasi¹¹, || Ja_XVI:183 ||

  Ja_XVI.6(=516).7: Duddasī appakāro si dubbaṇṇo bhīmadassano¹²,
                    janetti yāpi te mātā na taṃ iccheyya passituṃ, || Ja_XVI:184 ||

  Ja_XVI.6(=516).8: Kiṃ kammaṃ akarā¹³ pubbe, kaṃ avajjhaṃ aghātayi¹⁴,
                    kibbisaṃ yaṃ karitvāna idaṃ dukkhaṃ upāgamīti. || Ja_XVI:185 ||

     Tattha Bārāṇassan¹⁵ ti Bārāṇasiyaṃ, mittāmaccaparibbūḷho ti
mittehi ca daḷhabhattīhi amaccehi parivuto, Migāciran¹⁶ ti evannāmakaṃ
uyyānaṃ, setan ti satakuṭṭhena setaṃ kabarakuṭṭhena citraṃ¹⁷ pabhinnena
kaṇḍūyanakilāsakuṭṭhena¹⁸ kilāsinaṃ vedanāmattaṃ¹⁹ kadalipaṇṇe nipannaṃ
addasa, viddhastaṃ kuviḷāraṃ vā 'ti vaṇamukhehi patantena²¹ maṃsena
viddhastaṃ supupphitakuviḷārasadisaṃ²², kisan ti ekaccesu padesesu aṭṭhi-
cammamattasarīraṃ²³ sirājālasantharaṃ²⁴, vyamhito²⁵ ti bhīto vimhaya-
puṇṇo²⁶ vā, yakkhānan ti yakkhānaṃ antare tvaṃ katarayakkho nāmā 'ti,
vaṭṭhanāvalisaṃkāsā²⁷ ti piṭṭhikaṭṭhāne²⁸ āvuṇitvā ṭhāpitā vaṭṭhanāvali-
sadisā²⁷, aṅgā ti kāḷapabbavallisadisāni²⁹ te aṅgāni, nāññan ti aññaṃ purisañ
ca³⁰ edisaṃ na passāmi, ugghaṭṭapādo⁸ ti rajokiṇṇapādo, ātattarūpo³¹
ti sukkhasarīro, duddasīti dukkhena passitabbo, appakāro sīti sarīrappa-
kārarahito, dussaṇṭhāno sīti attho, kiṃ kammaṃ akaran³² ti ito pubbe kiṃ
kammaṃ akara³³, akāsīti attho, kibbisan³² ti dāruṇakammaṃ.
     Tatoparaṃ brāhmaṇo āha:

  Ja_XVI.6(=516).9: Taggha te aham akkhissaṃ yathāpi kusalo tathā,
                    saccavādiṃ hi³⁴ lokasmiṃ pasaṃsant'; idha paṇḍitā. || Ja_XVI:186 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ko-.
2 Ck avañca.
3 Bd byamitto.
4 Bds -raṃ.
5 so Ck; Cs vaṭṭhatāvaḷi-, Bd vaṭṭanā-, Bd vaḍḍhana-.
6 Bd kālapubbā.
7 Bd naññaṃ.
8 Bd ugghaṭha-.
9 Ck ātattha-, Bds āditta-.
10 Cks Bd tvam.
11 Bd kuto si kattha gacchasi.
12 Ck hima-, Bd bhimm-.
13 Bd -raṃ.
14 Cks -si, Bd aghāṭayi.
15 Bd -syan.
16 Bds migājinan.
17 Bd vici-.
18 Bd kaṇḍupharaṇaki-.
19 Bd -nappattaṃ.
20 Cs tipa-, Bd nippa-.
21 Bds paggharan-.
22 Bd puppitaṃ ko-.
23 Cs Bd -mattaṃ-.
24 Ck -santhavaṃ, Cs -santhavaṃ corr. to -santhataṃ, Bd sīrajālasaṇataṃ.
25 Bd by-.
26 Bd vimhayamāpanno.
27 so Ck; Cs vaṇṭhatāvali-, Bd vaṭṭanāvaḷi-.
28 Bd piṭhikaṇḍukaṭhāne.
29 Ck kālāvalli-, Cs kaḷāpavalli-.
30 Bd -saṃ, omitting ca-.
31 Bd atitta-, Bs āditta-,
32 so all three MSS. for -rā?
33 Bd -raṃ.
34 Ck -dimhi, Bd -dī hi.

[page 070]
70 XVI. Tiṃsanipāta.

  Ja_XVI.6(=516).10: Eko caraṃ gogaveso mūḷho¹ accasariṃ vane
                    araññe īriṇe² vane³ nānākuñjarasevite. || Ja_XVI:187 ||

  Ja_XVI.6(=516).11: Vāḷamigānucarite vippanaṭṭho 'smi kānane,
                    acariṃ tattha sattāhaṃ khuppipāsāsamappito. || Ja_XVI:188 ||

  Ja_XVI.6(=516).12: Tattha tindukaṃ addakkhiṃ visamatthabubhukkhito
                    papātam abhilambantaṃ sampannaphaladhārinaṃ. || Ja_XVI:189 ||

  Ja_XVI.6(=516).13: Vātasītāni bhakkhesiṃ, tāni rucciṃsu me bhusaṃ,
                    atitto⁴ rukkham āruhiṃ⁵, ‘tattha hessāmi āsito'. || Ja_XVI:190 ||

  Ja_XVI.6(=516).14: Ekaṃ me bhakkhitaṃ āsi dutiyaṃ abhipatthitaṃ,
                    tato sā bhañjatha⁶ sākhā chinnā pharasunā viya. || Ja_XVI:191 ||

  Ja_XVI.6(=516).15: So 'haṃ sahā va sākhāhi uddhapādo⁷ avaṃsiro
                    appatiṭṭhe anālambe giriduggasmi pāpataṃ. || Ja_XVI:192 ||

  Ja_XVI.6(=516).16: Yasmā ca vāri gambhīraṃ tasmā na samabhajjisaṃ⁸,
                    tattha sesiṃ nirānando anūnā dasa rattiyo. || Ja_XVI:193 ||

  Ja_XVI.6(=516).17: Ath'; ettha kapi-m-āgañchi⁹ gonāgulo¹⁰ darīcaro
                    sākhā [hi] sākhaṃ vicaranto¹¹ khādamāno dumapphalaṃ.
                    so maṃ disvā kisaṃ paṇḍuṃ kāruññam akaraṃ¹⁰ mayi: || Ja_XVI:194 ||

  Ja_XVI.6(=516).18: Ambho ko nāma so ettha evaṃ dukkhena aṭṭito,
                    manusso amanusso vā attānaṃ me pavedaya. || Ja_XVI:195 ||

  Ja_XVI.6(=516).19: Tass'; añjalim paṇāmetvā idaṃ vacanam abraviṃ:
                    manusso 'haṃ vasaṃ patto, sā me n'; atthi ito gati,
                    taṃ vo¹³ vadāmi: bhaddaṃ vo¹³ tvañ ca me saraṇaṃ bhava¹⁴. || Ja_XVI:196 ||

  Ja_XVI.6(=516).20: Garusilaṃ¹⁵ gahetvāna vicari pabbate kapi,
                    silāya yoggaṃ katvāna nisabho etad abravi: || Ja_XVI:197 ||

  Ja_XVI.6(=516).21: Ehi me piṭṭhim āruyha gīvaṃ gaṇhāhi bāhuhi¹⁶,
                    ahan taṃ uddharissāmi giriduggato vegasā. || Ja_XVI:198 ||

  Ja_XVI.6(=516).22: Tassa taṃ vacanaṃ sutvā vānarindassa sirīmato
                    piṭṭhiṃ āruyha dhīrassa gīvaṃ bāhāhi aggahiṃ. || Ja_XVI:199 ||

  Ja_XVI.6(=516).23: So maṃ tato samuṭṭhāsi tejasī¹⁷ balavā kapi
                    vihaññamāno kicchena giriduggato vegasā. || Ja_XVI:200 ||

  Ja_XVI.6(=516).24: Uddharitvāna maṃ santo nisabho etad abravi:
                    iṃgha maṃ samma rakkhassu, passupissaṃ¹⁸ muhuttakaṃ¹⁹. || Ja_XVI:201 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -e, Cs -a.
2 Cks iriṇe, Bd iraṇe
3 Ck viciṇe, Cs vicine.
4 Bd atīto.
5 Bd āruyhi.
6 Cks bhajjitā.
7 Bd uddhaṃ-.
8 Bd sampapajjiyaṃ.
9 Ck gañji, Bd gacchi.
10 Bds -guṭṭho.
11 so all three MSS.
12 so all three MSS. for -rā?
13 Bd te.
14 Ck -vaṃ, Cs -ve.
15 Ck Bd sīlaṃ.
16 Cks -hāhi.
17 Ck terasī, Bd tejasi.
18 Cks passa-, Bd pasu-.
19 Bd -tti.

[page 071]
6. Mahākapijātaka. (516.) 71

  Ja_XVI.6(=516).25: Sīhavyagghā¹ ca dīpī² ca acchako kataracchayo
                    te maṃ pamattaṃ hiṃseyyuṃ, te tvaṃ disvānā³ vāraya. || Ja_XVI:202 ||

  Ja_XVI.6(=516).26: Evam me paritātūna⁴ passupi so muhuttakaṃ;
                    tadāhaṃ pāpikaṃ diṭṭhiṃ paṭilacchiṃ ayoniso: || Ja_XVI:203 ||

  Ja_XVI.6(=516).27: Bhakkho ayaṃ manussānaṃ yathā c'; aññe vane migā,
                    yan nūn'; imaṃ vadhitvāna chāto khādeyya vānaraṃ. || Ja_XVI:204 ||

  Ja_XVI.6(=516).28: Āsito⁵ ca gamissāmi maṃsam ādāya sambalaṃ,
                    kantāraṃ nittharissāmi, pātheyyam me bhavissati. || Ja_XVI:205 ||

  Ja_XVI.6(=516).29: Tato silaṃ⁶ gahetvāna matthakaṃ sannitāḷayiṃ⁷,
                    mama hatthakilantassa⁸ pahāro dubbalo ahu. || Ja_XVI:206 ||

  Ja_XVI.6(=516).30: So ca vegen'; udappatto⁹ kapi rubiramakkhito
                    assupuṇṇehi nettehi rodanto maṃ udikkhati: || Ja_XVI:207 ||

  Ja_XVI.6(=516).31: Māyyo¹⁰ maṃ kari¹¹, bhaddan te, tvaṃ ca nām'; edisaṃ kari,
                    tvaṃ ca kho nāma dīghāyu¹² aññaṃ¹³ vāretuṃ arahasi. || Ja_XVI:208 ||

  Ja_XVI.6(=516).32: Aho vata re purisa tāva dukkarakāraka¹⁴
                    edisā visamā duggā papātā uddhaṭo¹⁵ mayā. || Ja_XVI:209 ||

  Ja_XVI.6(=516).33: Anīto¹⁶ paralokā va dubbheyyaṃ¹⁷ maṃ amaññatha,
                    taṃ tena¹⁸ pāpadhammena¹⁹ pāpaṃ pāpena cintitaṃ. || Ja_XVI:210 ||

  Ja_XVI.6(=516).34: Mā²⁰ h'; eva tvaṃ adhammaṭṭha vedanaṃ kaṭukaṃ phusi,
                    mā h'; eva pāpaṃ kammantaṃ phalaṃ veḷuṃ va taṃ²¹ vadhi. || Ja_XVI:211 ||

  Ja_XVI.6(=516).35: Tayi me n'; atthi vissāso, pāpadhammaṃ amaññatha²²,
                    ehi me piṭṭhito gaccha dissamāno va santike. || Ja_XVI:212 ||

  Ja_XVI.6(=516).36: Mutto si hatthā vāḷānaṃ²³, patto si mānusiṃ padaṃ,
                    esa maggo adhammaṭṭha, tena gaccha²⁴ yathāsukhaṃ. || Ja_XVI:213 ||

  Ja_XVI.6(=516).37: Idaṃ vatvā giricaro rahade²⁵ pakkhalya matthakaṃ
                    assūni sampamajjitvā tato pabbatam āruhi. || Ja_XVI:214 ||

  Ja_XVI.6(=516).38: So 'haṃ tenābhisatto²⁶ '; smi pariḷāhena aṭṭito²⁷,
                    ḍayhamānena gattena vāriṃ²⁸ pātum upāgamiṃ. || Ja_XVI:215 ||

  Ja_XVI.6(=516).39: Agginā viya santatto rahado ruhiramakkhito
                    pubbalohitasaṃkāso sabbo²⁹ me samapajjatha³⁰. || Ja_XVI:216 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sīhā byagghā.
2 all three MSS. -i.
3 Bd -ni
4 Ck -tetuna, Cs -tātūna? Bd -ttātuna.
5 Ck āsino, Cs āsito? Bd asito
6 all three MSS. sī.
7 Cs -layim, Bd -layi.
8 Cs bhatta-, Bd -gatta-, Bs -gattaṃ-.
9 Bd -naduppatto.
10 Ck māyye.
11 Cks omit kari.
12 Bd dighāvu.
13 Bd -e.
14 Ck -kā, Bd -rikaṃ.
15 Bd -to.
16 Ck ānito, Bd anito.
17 Cks dumbheyya.
18 Cks tataṃ.
19 Bd -kammena.
20 Cks me.
21 Cks va kaṃ.
22 Cks asaññata.
23 Ck vālā-.
24 Ck -e.
25 Bds ruhiraṃ.
26 Cks tenāhisatto, Bd tenābhisitto.
27 Ck aṭṭhi-, Bd aṇḍito.
28 Bd -i.
29 Cks -e.
30 all three MSS. sammap-.

[page 072]
72 XVI. Tiṃsanipāta

  Ja_XVI.6(=516).40: Yāvanto udabindūni kāyasmiṃ nipatiṃsu me
                    tāvanto gaṇḍū¹ jāyetha addhabeluvasādisā². || Ja_XVI:217 ||

  Ja_XVI.6(=516).41: Pabhinnā pagghariṃsu me³ kuṇapā pubbalohitā,
                    yena yen'; eva⁴ gacchāmi gāmesu nigamesu ca || Ja_XVI:218 ||

  Ja_XVI.6(=516).42: Daṇḍahatthā nivārenti itthiyo purisā ca maṃ:
                    okkitā⁵ pūtigandhena māssu orena-m-āgamā⁶. || Ja_XVI:219 ||

  Ja_XVI.6(=516).43: Etādisaṃ idaṃ dukkhaṃ sattavassāni dāni me
                    anubhomi sakaṃ kammaṃ pubbe dukkatam attano. || Ja_XVI:220 ||

  Ja_XVI.6(=516).44: Taṃ vo vadami bhaddaṃ vo yāvant'; ettha samāgatā: (Dhp. v. 337.)
                    māssu mittānaṃ dubbhittho⁷, mittadubbho⁸ hi pāpako. || Ja_XVI:221 ||

  Ja_XVI.6(=516).45: Kuṭṭhī kilāsī bhavati yo mittānaṃ idha⁹ dubbhati.
                    kāyassa bhedā mittaddu¹⁰ nirayaṃ [so] upapajjatīti. || Ja_XVI:222 ||

     Tattha kusalo ti yathā cheko kusalo katheti¹¹ tathā¹² kathesāmi, go-
gaveso ti naṭṭhagoṇe¹³ gavesanto, accasarin ti manussapathaṃ atikkamitvā
Himavantaṃ pāvisiṃ, araññe ti arājake¹⁴ suññe, īriṇe¹⁵ ti sukkhakantāre,
vicine¹⁶ ti vivitte¹⁷, vippanaṭṭho ti maggamūḷho, bubhukkhito ti sañ-
jātabubhukkho chātajjhatto, papātamabhilambantan ti papātābhimukhaṃ¹⁸
olambantaṃ, sampannaphaladhārin ti madhuraphaladhārinaṃ, vātasītānīti
paṭhamaṃ tāva vātapatitāni khādiṃ¹⁹, tattha²⁰ hessāmīti tasmiṃ rukkhe
suhito bhavissāmiti ārūḷho 'mhi, tato sā²¹ ti tassa abhipatthitassa atthāya
hatthe pasārite sā mayā abhirūḷhasākhā²² pharasunā chinnā viya abhañjatha²³,
anālambe ti ālambitaṭṭhānarahite²⁴, giriduggasmin ti girivisame. sesin
ti sayito mhi, kapimāgañchīti²⁵ kapi āgacchi²⁶, gonaṅgulo²⁷ ti gunnaṃ²⁸
naṅguṭṭhasadisanaṅguṭṭho, gonaṅguṭṭho²⁹ ti pi pāṭho, gonaṅgulīti pi paṭhanti,
akaraṃ mayīti akari mayi, ambho ti maharāja so kapirājā tasmiṃ Nara-
kapapāte³⁰ mama udakapothanasaddaṃ sutvā maṃ ambho ti ālapitvā ko
nāma³¹ so ti pucchi, vasappatto ti vyasanaṃ patto³², papātassa vasam
patto³³ ti attho, bhaddaṃ³⁴ vo³⁵ ti tasmā tumhe vadāmi: bhaddaṃ tum-
hākaṃ hotu, garusilan ti mahārāja so kapirājā maya evaṃ vutte mā bhāyīti
maṃ assāsetvā paṭhamaṃ tāva garuṃ silaṃ³⁶ gahetvā yoggaṃ karonto pabbate

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds gaṇḍu, Cks anu.
2 Bd aḍha-
3 Cks omit me.
4 Bd yena ca.
5 Ck osakkhitā, Cs osakkitā
6 Ck oṇemāgamaṃ, Cs oreṇa-, Bd orena āmāha.
7 Bd dubbi-.
8 Cks -dubho.
9 so all three MSS.
10 Bd -dubbhi.
11 Bd -si.
12 Bds add vo.
13 Bds naṭṭhe-.
14 Bd araññe ti rājake, Cks āraññake ti arājake.
15 Ck irino, Cs irine, Bds iraṇe.
16 so Cs; Ck -ṇe, Bd vivane.
17 Cks vicitte.
18 Bd -tābhi-.
19 Bd omits khā-.
20 Cks omit tattha.
21 Bds sākhā.
22 Bd -hā sākhā.
23 Ck abhijja, Cs abhijjatha, Bd abhañcatha-.
24 Bds ālambitabba-.
25 Ck -gacchiti, Cs -gañjīti? Bd -gacchiti.
26 Ck āgachi, Cs āgañji?
27 Bd gonaṅguṭho.
28 Ck gunnā, Cs guṇṇa.
29 Bd omits go-.
30 Bd -ke-.
31 Cks -mo
32 Cks panno.
33 Bd omits va.
34 Cks bhadraṃ.
35 Bds bhaddante.
36 Ck Bd sī-.

[page 073]
6. Mahākapijātaka. (516.) 73
vicari, nisabho ti purisanisabho uttamavānarindo papātataṭe¹ ṭhatvā maṃ
etad² abravi, bāhuhīti³ dvīhi bāhāhi mama gīvaṃ sugahitaṃ gaṇhi⁴, vegasā
ti vegena, sirīmato ti paññāvantassa, aggahin, ti saṭṭhihatthaṃ Narakapa-
pātaṃ⁵ vātavegena otaritvā⁶ udakapiṭṭhe ṭhitassa ahaṃ vegena piṭṭhiṃ abhirū-
hitvā ubhohi bāhāhi gīvaṃ aggahesiṃ, vihaññāmāno ti kilanto, kicchenā
'ti dukkhena santo paṇḍito athavā parisanto kilamanto, rakkhassū 'ti ahaṃ
taṃ uddharanto va⁷ kilanto⁸ muhuttaṃ vissamanto passupissaṃ tasmā maṃ⁹
rakkhāhīti, yathā c'; aññe¹⁰ vane migā ti sīhādīhi¹¹ aññe pi ye imasmiṃ
ṭhāne¹² vāḷamigā, pāliyaṃ pana acchako¹³ kataracchayo ti likhanti, pari-
tātūnan¹⁴ ti mahārāja evaṃ¹⁵ so kapirājā maṃ attano parittāṇaṃ katvā
muhuttaṃ passupi ayonisomanasikārena, bhakkho ti khāditabbayuttako, āsito
ti dhāto¹⁶ suhito, sambalan ti⁶ pātheyyaṃ, matthakaṃ sannitāḷayin¹⁷
ti tassa vānarindassa matthakaṃ pahariṃ¹⁸, sannitālayin¹⁹ ti pi pāṭho, dub-
balo ahū 'ti na balavā āsi²⁰ yathādhippāyaṃ na agamāsi, vegenā 'ti mayā
pahaṭapāsāṇavegena²¹, udappatto²² ti uṭṭhito, māyyo²³ ti tena mittadūbhi-
purisena²⁴ silāya paviddhāya²⁵ mahācammaṃ chijjitvā²⁶ olambi, ruhiraṃ pag-
ghari, M. vedanamatto²⁷ cintesi: imasmiṃ ṭhāne añño²⁶ n'; atthi, idaṃ bhayaṃ
imaṃ²⁰ purisaṃ nissāya uppannan ti so maraṇabhayabhīto olambantaṃ camma-
vaṭṭiṃ³⁰ hatthena gahetvā uppatitvā sākhaṃ abhiruyha tena pāpena saddhiṃ
sallapanto māyyo²³ man ti ādim āha, tattha māyyo²³ maṃ bhaddante ti mā
ayyo³¹ maṃ bhaddante ti³² taṃ nivāreti, tvaṃ nāma evaṃ mayā papātā uddhato¹¹
edisaṃ pharusakammaṃ mayi kari aho te ayuttaṃ katan ti, aho vatā 'ti gara-
hanto evam āha, tāva dukkarakārakā³³ 'ti mayi aparajjhanena atidukkata-
kammakāraka}, paralokā vā 'ti paralokato viya ānīto, dūbheyyan³⁴ ti {dubbhi-
tabbaṃ vadhitabbaṃ, vedanaṃ kaṭukan ti evaṃ sante pi tvaṃ adhammaṭṭha
yādisaṃ³⁵ ahaṃ phusāmi edisaṃ³⁶ vedanaṃ kaṭukaṃ mā phusi, taṃ pāpā-
kammaṃ phalaṃ veluṃ va taṃ mā vadhīti maṃ mahārāja piyaputtakaṃ viya
anukampi, atha naṃ ahaṃ etad avocaṃ: ayya mayā kataṃ dosaṃ hadaye³⁷ mā
kari, mā maṃ asappurisaṃ evarūpe araññe mārayi³⁸, ahaṃ disāmūḷho maggaṃ
na jānāmi, attanā katakammaṃ³⁹ mā⁴⁰ nāsetha, jīvitadānaṃ me detha, araññā
nīharitvā manussapathe⁴¹ ṭhapethā 'ti evaṃ vutto so mayā saddhiṃ sallapanto
tayi me n'; atthi vissāso ti ādiṃ āha, tattha tayīti ito paṭṭhāya mayhaṃ tayi

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds pabbatapapāte.
2 Bd etaṃ.
3 all three MSS. bāhāhīti.
4 Cks -a.
5 Bd -te.
6 Cks notaritvā.
7 Bd omits va.
8 Bd kilamanto.
9 Bs naṃ.
10 Cks yo cevaññe.
11 so all three MSS.
12 Bd vane.
13 Cks acchā-.
14 Ck -tātun, Bd parittānā.
15 Bd omits e-.
16 Bd khādito.
17 Ck -tālayin, Bd -taḷayin.
18 all three MSS. ri-.
19 Cks -tāḷayin, Bd -tāḷan.
20 Bd asi.
21 Bd pahita-.
22 Cks udapa-.
23 Ck māyye.
24 Ck -dubhi-, Cs -dūbhī, Bd -dubbhi-.
25 Bd paviṭhāya
26 Bd bhijjitvā.
27 Bd -ppatto
28 Bd -e.
29 Bd omits i-.
30 Bds cammabandhaṃ.
31 Ck Bd -e.
32 Bd omits mā--ti.
33 Cks -rikā.
34 Bd dubbh-.
35 Bds adds vedanaṃ.
36 Bd id-.
37 Cks omit dosaṃ hadaye.
38 Bd mā nassa.
39 Bd kataṃ-.
40 so all three MSS. for mā maṃ?
41 Bd -aṃ.

[page 074]
74 XVI. Tiṃsanipāta.
vissāso n'; atthi, ehīti bho purisa ahaṃ tayā saddhiṃ magge na gamissāmi
tvaṃ pana ehi mama piṭṭhito avidūre dissamānasarīto va gaccha ahaṃ ruk-
khaggen'; eva¹ gamissāmīti, mutto sīti atha maṃ so mahārāja araññā nīharitvā
bho purisa mutto si vāḷamigānaṃ hatthā², patto si mānusiṃ padan ti
manussupacāraṃ³ āgato si, esa te maggo etena gacchā 'ti āha, giricaro ti
giricārivānaro, pakkhalyā 'ti dhovitvā, tenābhisatto ti so ahaṃ mahārāja
tena vānarena abhisatto pāpakamme pariṇate⁴ tenābhisatto⁵ smīti maññamāno
evam āha, aṭṭito⁶ ti upadduto, upāgamin ti ekaṃ rahadaṃ upagato 'smi,
samapajjathā⁷ 'ti jāto evarūpo hutvā upaṭṭhāsi, yāvanto ti yattakāni,
gaṇḍū⁸ jāyethā 'ti gaṇḍā jāyiṃsu, so kira pipāsaṃ sandhāretuṃ asakkonto
udakañjaliṃ ukkhipitvā⁹ thokaṃ pivitvā sesaṃ sarīre siñci¹⁰, ath'; assa tāvad
eva udabindugaṇanāya addhabeluvapakkapamāṇā¹¹ gaṇḍā uṭṭhahiṃsu, tasmā
evaṃ āha, pabhinnā ti te gaṇḍā taṃ divasam eva bhijjitvā kuṇapā¹² pūti-
gandhikā hutvā pubbalohitāni pagghariṃsu, yenā 'ti yena¹³ maggena, okkitā¹⁴
ti¹⁵ pūtigandhena okiṇṇā parikkitā¹⁶ parivāritā. māssu orena āgamā ti¹⁷
duṭṭhasatta orena māssu āgamā, amhākaṃ santikaṃ mā agamāsi¹⁸, evaṃ vadantā
nivārentīti¹⁹ attho, dāni me ti mahārāja tato paṭṭhāya idāni sattavassāni mama
ettakaṃ kālaṃ sakakammaṃ anubhomi, iti so attano mittadūbhikammaṃ²⁰
vitthāretvā mahārāja maṃ yeva oloketvā evarūpaṃ kammaṃ na kenaci kattabban
ti vatvā taṃ vo ti ādiṃ āha, tattha tan ti tasmā yasmā evarūpaṃ kammaṃ
evaṃ dukkhavipākaṃ tasmā ti attho, kuṭṭhī kilāsī bhavati yo mittānaṃ idha
dubbhati kāyassa bhedā mittaddu²¹ nirayaṃ so upapajjatīti²² ayaṃ abhisam-
buddhagāthā, bhikkhave yo idha imasmiṃ²³ loke mittānaṃ dubbhati hiṃsati
so evarūpo hotīti²⁴ attho.
     Tassāpi purisassa raññā saddhiṃ kathentassa kathentass'
eva paṭhavi vivaram adāsi, taṃ khaṇaṃ ñeva cavitvā avīcimhi
nibbatto. Rājā tasmiṃ paṭhaviṃ paviṭṭhe uyyānā nikkhamitvā
nagaraṃ paviṭṭho:
     S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi Devadatto mayhaṃ
silaṃ²⁵ pavijjhi²⁶ yevā" 'ti vatvā j. s.: "Tadā mittadūbhipuriso Deva-
datto ahosi, kapirājā aham evā" 'ti. Mahākapijātakaṃ.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ggeheva.
2 Cks hattha.
3 Bd adds patto.
4 Bd -to.
5 Cks tena satto.
6 Cks aṭṭhi-, Bd aṇḍi-.
7 Cks sammap-.
8 Cks andu, Bd gaṇḍu.
9 Cks udakajaliṃ-, Bd udakañcalikkhipitvā.
10 Bd -cati.
11 Bd aḍhabelupakka-.
12 Cks -pa.
13 Bd repeats yena.
14 Ck okkhitā.
15 Cks add okkitā.
16 Ck -kkhata, Cs -kkhita, Bd -kkhitā.
17 māssu--ti wanting in Cks.
18 Bd -siti.
19 Cks -retīti.
20 Bd attanā dubbhi-.
21 Bd -dubbhi.
22 all three MSS. uppa-.
23 Bd omits im-.
24 Cks ahosīti.
25 all three MSS. sīlaṃ.
26 Bd pativijjhi, cfr Dhp. p. 279.

[page 075]
7. Dakarakkhasajātika. (517.) - 8. Paṇḍarajātaka.(518.) 75

                      7. Dakarakkhasajātaka.
     Sace vo vuyhamānānan ti. Dakarakkhasajātakaṃ. Taṃ
sabbaṃ Mahāummaggajātake āvibhavissati. Dakarakkhasa-
jātakaṃ.

                      8. Paṇḍarajātaka.
     Vikiṇṇavācan ti. Idaṃ S. J. v musāvādaṃ katvā Deva-
dattassa paṭhavipavesanaṃ ā. k. Tadā hi S. bhikkhūhi tassa
avaṇṇe kathite "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi Devadatto musā-
vādaṃ katvā paṭhaviṃ paviṭṭho yevā" 'ti vatvā a. ā.:
     A. B. Br. r. k. pañcasatavāṇijā nāvāya samuddaṃ pakkhan-
ditvā sattame divase atīradassaniyāya nāvāya samuddapiṭṭhe
bhinnāya ṭhapetvā ekaṃ avasesā macchabhattā¹ ahesuṃ. Eko
pana vātavasena² Karambiyapaṭṭanaṃ nāma pāpuṇi, so sa-
muddato uttaritvā naggabhoggo tasmiṃ paṭṭane³ bhikkhāya
cari. Tam enaṃ manussā "ayaṃ samaṇo apiccho santuṭṭho"
ti sambhāvetvā sakkāraṃ kariṃsu. So "laddho me jīviko-
pāyo⁴" ti tesu nivāsanapāpuraṇaṃ⁵ dadantesu⁶ pi na icchi⁷.
Te "n'; atthi ito uttariṃ appiccho samaṇo" ti bhiyyo bhiyyo
pasīditvā tassa assamapadaṃ katvā tattha naṃ vāsesuṃ⁸.
So karambiyācelo⁹ ti paññayi. Tassa tattha vasantassa
mahālābhasakkāro udapādi, eko nāgarājāpi 'ssa supaṇṇarājā
ca upaṭṭhānaṃ āgacchanti, tesu nāgarājā nāmenā Paṇḍaro
nāma. Ath'; ekadivasaṃ supaṇṇarājā tassa santikaṃ gantvā
vanditvā ekamantaṃ nisinno evam āha: "bhante amhākaṃ
ñātakā nāge gaṇhantā bahu vinassanti, etesaṃ nāgānaṃ
gaṇhananiyāmaṃ¹⁰ mayaṃ na jānāma, guyhakāraṇaṃ¹¹ kira
nesaṃ atthi, sakkheyyātha¹² nu kho tumhe ete piyāyamānā¹³

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds macchakacchapabhakkhā.
2 Bd -vegena.
3 Bd adds neva.
4 Bd -topāyo.
5 Bd -pāruppanaṃ.
6 Bd dentesu; ahesuṃ eko --- tesu wanting in Ck.
7 Bd icchati.
8 Bd vāsāpesuṃ.
9 Bd -biyaṃ acelo, Cks -biyavelo.
10 Bd -taniyāmaṃ.
11 Cks guyhaṃ-.
12 Bds sakkuṇeyyātha.
13 Bd piyamānā.

[page 076]
76 XVI. Tiṃsanipāta.
viya taṃ kāraṇaṃ pucchitun" ti. So "sādhū" 'ti sampa-
ṭicchitvā supaṇṇarāje vanditvā pakkante¹ nāgarājassa āgata-
kāle vanditvā nisinnaṃ nāgarājānaṃ pucchi: "nāgarāja su-
paṇṇā kira tumhe gaṇhantā bahu vinassanti, tumhe gaṇhantā
kathaṃ gaṇhitum sakkontīti". "Bhante, idaṃ amhākaṃ
guyhaṃ² rahassaṃ, mayā imaṃ kathentena ñātisaṃghassa mara-
ṇaṃ ābhataṃ³ hotīti". "Kiṃ pana tvaṃ āvuso ‘ayaṃ⁴
aññassa kathessatīti⁵'; evaṃsaññī hosi⁶, nāhaṃ aññassa⁷
kathessāmi, attanā⁸ pana jānitukāmatāya pucchāmi⁹, tvaṃ
mayhaṃ saddahitvā nibbhayo hutvā kathehīti". Nāgarājā
"kathemi bhante" ti vanditvā pakkāmi. Punadivasam¹⁰ pi
pucchi, tadāpi 'ssa na kathesi. Atha naṃ tatiyadivase
āgantvā nisinnaṃ nāgarājānaṃ "ajja tatiyo divaso, mama
pucchantassa kimatthaṃ na kathesīti". "Tumhe aññassa
ācikkhissathā 'ti bhayena bhante" ti. "Kassaci na kathessāmi,
nibbhayo kathehīti". "Tena hi bhante aññassa mā katha-
yitthā" 'ti paṭiññaṃ gahetvā "bhante mayaṃ mahante mahante
pāsāṇe gilitvā bhāriyā hutvā nipajjitvā supaṇṇānaṃ āgamana-
kāle mukhaṃ nibbāhetvā dante vivaritvā supaṇṇe ḍasituṃ
gacchama¹¹, te āgantvā amhākaṃ sīsaṃ gaṇhanti, tesaṃ
amhe garubhāre hutvā nipanne uddharituṃ vayamantānaṃ¹²
ñeva udakaṃ ottharati, te anto udake yeva maranti, iminā
kāraṇena bahū supaṇṇā vinassanti, tesaṃ amhe gaṇhantānaṃ
kiṃ sīsena gahitena, bālā naṅguṭṭhe¹³ gahetvā amhe heṭṭhā-
sīsake¹⁴ katvā gahitagocaraṃ¹⁵ mukhena chaḍḍāpetvā la-
huke katvā gantuṃ¹⁶ sakkontīti". Iti so attano rahassa-
kāraṇaṃ tassa dussīlassa kathesi. Atha tasmiṃ pakkante
supaṇṇarājā āgantvā karambiyācelakaṃ¹⁷ vanditvā "kiṃ
bhante pucchitaṃ te nāgarājassa guyhakāraṇan¹⁸ ti āha. So

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck pakkhante.
2 Bd guyha.
3 Bd ahataṃ, Cks āvāṭaṃ.
4 Bds ahaṃ.
5 Bd kathissāmi, Bs kathissanti.
6 Bds ahosīti.
7 Bd aññaṃ.
8 Bd -no.
9 Cks pucchi.
10 Bd -se.
11 Bd icchāma.
12 Bd vāyamāna.
13 Bd -ena.
14 Bd sīse.
15 Ck -ti, Bd gahitaṃ.
16 Cks add na.
17 Bd -laṃ.
18 Cks guyhaṃ-.

[page 077]
8. Paṇḍarajātaka. (518.) 77
"āma āvuso¹" ti vatvā sabbaṃ tena kathitaniyāmen'; eva
kathesi. Taṃ sutvā supaṇṇo "nāgarājena ayuttaṃ kataṃ²,
ñātīnaṃ nāma nassananiyāmo parassa na³ kathetabbo, hotu
ajja mayā supaṇṇavātaṃ⁴ katvā paṭhamaṃ evam⁵ eva gahe-
tuṃ vaṭṭatīti" so supaṇṇavātaṃ katvā Paṇḍaranāgarājānaṃ
naṅguṭṭhe⁶ gahetvā heṭṭhāsīsakaṃ⁷ katvā gahitagocaraṃ⁸
chaḍḍāpetvā uppatitvā ākāsaṃ pakkhandi. Paṇḍarakko⁹ ākāse
heṭṭhāsīsakaṃ olambanto "mayā va¹⁰ mama dukkhaṃ ābha-
tan" ti paridevanto āha

  Ja_XVI.8(=518).1: Vikiṇṇavācaṃ anigūḷhamantaṃ¹¹
                    asaññataṃ aparicakkhitāraṃ¹²
                    bhayaṃ tam anveti¹³ sayaṃ abodhaṃ¹⁴
                    nāgaṃ yathā Paṇḍarakaṃ supaṇṇo. || Ja_XVI:223 ||

  Ja_XVI.8(=518).2: Yo guyhamantaṃ parirakkhaneyyaṃ¹⁵
                    mohā naro saṃsati bhāsamāno¹⁶
                    taṃ bhinnamantaṃ bhayam¹⁷ anveti khippaṃ
                    nāgaṃ yathā Paṇḍarakaṃ supaṇṇo. || Ja_XVI:224 ||

  Ja_XVI.8(=518).3: Nānumitto garuṃ¹⁸ atthaṃ guyhaṃ vedetum arahati
                    sumitto ca asambuddhaṃ sambuddhaṃ vā¹⁹ anatthavā. || Ja_XVI:225 ||

  Ja_XVI.8(=518).4: Vissāsam āpajjim²⁰ ahaṃ: acelo
                    samaṇo ayaṃ sammato bhāvitatto,
                    tassāham akkhiṃ vivariṃ guyhaṃ atthaṃ²¹,
                    ātītamattho kapaṇo²² rudāmi. || Ja_XVI:226 ||

  Ja_XVI.8(=518).5: Tassāhaṃ paramaṃ brahme guyhaṃ²³
                    vācaṃ h'; imaṃ nāsakkhi saṃyametuṃ,
                    tappakkhato hi bhayam āgataṃ mama,
                    atītamattho kapaṇo³² rudāmi, || Ja_XVI:227 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kāraṇanti āmāvuso.
2 Bd ak-.
3 Bd omits na.
4 Bd -vākaṃ.
5 Bd etam.
6 ti vatvā---naṅguṭṭhe wanting in Ck.
7 Bd sīsaṃ.
8 Ck -te-.
9 Ck -ra, Bd -ro.
10 Bd omits va.
11 Bd -guyha-.
12 Bd aparirakkhi-.
13 Cks anve.
14 Ck akkho-, Cs akho-.
15 Bd -rakkheyyaṃ.
16 Bd hā-.
17 so all three MSS. for bhay'?
18 Bd guru.
19 Cks ca
20 Bd -i.
21 Ck Bd guyhamattaṃ, Cs guyhamatthaṃ for guyhatthaṃ?
22 Bds -ṇaṃ.
23 so all three MSS. for tassāha brahme paramaṃ guyhatthaṃ?

[page 078]
78 XVI. Tiṃsanipāta.

  Ja_XVI.8(=518).6: Yo ve naro suhadaṃ maññamāno
                    guyhaṃ atthaṃ saṃsati dukkulīne¹
                    dosā bhayā athavā rāgaratto
                    pallittho² bālo asaṃsayaṃ so. || Ja_XVI:228 ||

  Ja_XVI.8(=518).7: Tirokkhavāco³ asataṃ paviṭṭho
                    yo saṃgatīsu⁴-m-udīreti⁵ vākyaṃ
                    āsīviso dummukho ty-āhu taṃ naraṃ,
                    ārā⁶ arā⁷ saṃyame tādisamhā. || Ja_XVI:229 ||

  Ja_XVI.8(=518).8: Annaṃ pānaṃ kāsikaṃ⁸ candanañ ca
                    manāpiṭṭhiyo mālamucchādanañ ca
                    ohāya gacchāmase sabbakāme,
                    supaṇṇa pāṇupagatā va ty-amhā 'ti. || Ja_XVI:230 ||

     Tattha vikiṇṇavācan ti patthaṭavacanaṃ, anigūḷhamantan⁹ apa-
ṭicchannamantaṃ, asaññatan ti kāyadvārādīni rakkhituṃ asakkontaṃ, apari-
cakkhitāran¹⁰ ti ayaṃ mayā kathitamantaṃ rakkhituṃ¹¹ na¹² sakkhissatīti
puggalaṃ oloketuṃ upaparikkhituṃ asakkontaṃ, bhayaṃ tan¹³ ti taṃ imehi
catūhi aṅgehi samannāgataṃ abodhaṃ¹⁴ nippaññaṃ puggalaṃ sayaṃkatam eva
bhayaṃ anveti¹⁵ yathā maṃ Paṇḍarakaṃ nāgaṃ supaṇṇo anvāgato ti, saṃ-
sati bhāsamāno ti rakkhituṃ asamatthassa pāpapurisassa bhāsamāno ka-
theti¹⁶, nānumitto ti na anumitto anuvattanamattena¹⁷ yo mitto na hadayena
so guyham¹⁸ atthaṃ jānituṃ nārahatīti¹⁹ paridevati, asambuddhan ti asam-
buddhaṃ ajānanto, appañño ti attho, sambuddhan ti sambuddhaṃ jānanto
ti attho, i. v. h.: yo pi suhadayo mitto apañño sapañño pi vā yo²⁰ anatthavā
anatthacaro so pi guyhaṃ vedituṃ nārahat'; eva 'ti, samaṇo ayan ti ayaṃ
samaṇo ti ca lokasammato ti ca bhāvitatto ti ca maññamāno ahaṃ etasmiṃ
vissāsaṃ āpajjiṃ, akkhin ti kathesiṃ, atītamattho ti atītattho atikkan-
tattho hutvā idāni kapaṇaṃ rudāmīti paridevati, tassā 'ti tassa acelassa
brahme ti supaṇṇaṃ ālapati, saṃyametun ti idaṃ²¹ guyhaṃ vācaṃ ra-
hassakāraṇaṃ²² rakkhituṃ guyhituṃ²³ na²¹ sakkhiṃ, tappakkhatohīti idāni
idaṃ bhayaṃ mama tassa acelassa pakkhato²⁵ koṭṭhāsato santikā āgataṃ iti
atītattho kapaṇaṃ rudāmīti. suhadan ti suhado me ayan ti maññamāno.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -no.
2 so Cs; Ck pallitto, Bds pallatthito.
3 Ck nirukkha-, Cs rikarukkha-.
4 Bd -tisu, Cks -tīsa.
5 Bs sumu-.
6 Bds arā.
7 Cs ārā.
8 Bd -ka.
9 Bd -guyha-.
10 Ck parimakkhi-, Cs paricakkhi-, Bd aparirakkhi-.
11 Cks add rakkhissati.
12 Bd nā.
13 Bd bhayamanvetī.
14 Ck akhodaṃ, Cs akhodaṃ corr. to abo-.
15 Cks ārocati.
16 Bd kathesi.
17 Cks -mantena.
18 Cs Bd -a.
19 Bd araha-.
20 Cks so.
21 Bd imaṃ.
22 Cks rahassaṃ-
23 Bds rahituṃ c: gu-.
24 Bd nā.
25 Ck ra-.

[page 079]
8. Paṇḍarajātaka. (518.) 79
dukkulīne ti akulīne¹ nīce, dosā ti etehi dosādīhi kāreṇehi yo evarūpe²
guyhaṃ saṃsati so bālo asaṃsayaṃ pallatthito³ parivattetvā patito⁴ hato yeva
nāmā 'ti attho, tirokkhavāco ti attano⁵ vācaṃ bhāsitukāmo⁶ tassa tirokkha-
kattā⁷ paṭicchannavāco⁸, asataṃ paviṭṭho ti asappurisānaṃ antaraṃ pa-
viṭṭho asappurisesu pariyāpanno, saṃgatisu mudīretīti⁹ saṃgatisu udīreti
yo evarūpo paresam rahassaṃ sutvā parisamajjhesu asukena asukaṃ nāma
kataṃ vā vuttaṃ vā ti vākyaṃ udīreti taṃ naraṃ āsīviso dummukho pūti-
mukho ti āhu, tādisamhā purisā ārā ārā¹⁰ saṃyame dūradūrato¹¹ virameyya,
parivajjeyyā¹² 'ti attho, mālamucchādanañcā¹³ 'ti mālā¹⁴ ca dibbaṃ catu-
jātigandhaucchādanañ ca¹⁵, ohāyā¹⁶ 'ti etehi¹⁷ dibbānnādayo sabbakāme ajja¹⁰
mayaṃ ohāya chaḍḍetvā gamissāma, supaṇṇapāṇupagatāvatyamhā 'ti bho
supaṇṇa pāṇehi upagatā va te amhe¹⁸ saraṇaṃ no hohīti.
     Evaṃ Paṇḍarako ākāse heṭṭhasīsako olambanto aṭṭhahi
gāthāhi paridevi¹⁹. Supaṇṇo tassa paridevanasaddaṃ sutvā
"nāgarāja attano rahassaṃ acelakassa kathetvā idāni ki-
matthaṃ paridevasīti" taṃ garahitvā

  Ja_XVI.8(=518).9: Ko n'; idha tiṇṇaṃ garahaṃ upeti
                    asmin dha loke pāṇabhū³ nāgarāja:
                    samaṇo supaṇṇo athavā tav'; eva,
                    kiṃkāraṇā Paṇḍaraka-ggahīto ti gātham āha. || Ja_XVI:231 ||

     Tattha konīdhā 'ti idha amhesu tīsu janesu ko nu, asmiṃ²⁰ dhā 'ti
ettha, idhā 'ti nipātamattaṃ, asmiṃ loke ti attho, pāṇabhū ti pāṇabhūto,
athavā tavevā 'ti udāhu tava yeva, tattha samaṇaṃ tāva mā garaha, so hi
upāyena taṃ rahassaṃ pucchi, supaṇṇam pi mā garaha aham, pi tava²¹ pac-
catthiko, Paṇḍarakaggahīto ti samma Paṇḍaraka ahaṃ kiṃkāraṇā supaṇṇena
gahito ti cintetvā pana attānam eva garaha tayā hi rahassaṃ kathentena attanā
va attano anattho kato ti ayam ettha adhippāyo.
     Taṃ sutvā Paṇḍarako itaraṃ gātham āha:

  Ja_XVI.8(=518).10: Samaṇo ti²² me sammatatto ahosi
                    piyo ca me manasā bhāvitatto,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd akusalaje, Bs akulaje.
2 Bds -paṃ.
3 so all three MSS.
4 Bd pāpito.
5 Cks add yā.
6 Bd kathetu-.
7 Ck tirokatatthā, Cs tirokatattā.
8 Bds apaṭi-.
9 Ck saṃhatisa-, Cs saṃgatisa-.
10 Bds arā arā.
11 Bd omits dūra.
12 all three MSS. -yyan-.
13 Cks mālāucchā-.
14 Bd -laṃ.
15 Bds -jātiyagandhañca-.
16 Cks -ya.
17 Bds omit hi.
18 Bd amhaṃ.
19 Bd -viti.
20 all three MSS. asmi.
21 Bd tāva.
22 Cks hiyo.

[page 080]
80 XVI. Tiṃsanipāta.
                    tasmāham¹ akkhiṃ vivariṃ guyham atthaṃ²,
                    atītamattho kapaṇaṃ rudāmīti. || Ja_XVI:232 ||

     Tattha sammatatto ti so samaṇo mayhaṃ sappuriso ayan ti sammata-
bhāvo³ ahosi, bhāvitatto ti sambhāvitabhāvo³ ca me ahosi.
     Tato supaṇṇo catasso gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.8(=518).11: Na c'; atthi satto amaro pathavyā,
                    paññāvidhā n'; atthi na⁴ ninditabbā⁵,
                    saccena dhammena dhiyā⁶ damena
                    alabbham avyāharatī naro idha. || Ja_XVI:233 ||

  Ja_XVI.8(=518).12: Mātāpitā paramā bandhavānaṃ,
                    nāssa⁷ tatiyo⁸ anukampak'; atthi,
                    tesam pi guyhaṃ paramaṃ na saṃse
                    mantassa bhedaṃ parisaṃkamāno. || Ja_XVI:234 ||

  Ja_XVI.8(=518).13: Mātāpitā bhaginī bhātaro ca
                    sabhāya vā⁹ yassa hontī¹⁰ sapakkhā
                    tesam pi guyhaṃ paramaṃ na saṃse
                    mantassa bhedaṃ parisaṃkamāno. || Ja_XVI:235 ||

  Ja_XVI.8(=518).14: Bhariyā ce purisaṃ vajjā komārī piyabhāṇinī
                    puttarūpayasūpetā ñātisaṃghapurakkhatā
                    tassāpi guyhaṃ paramaṃ na saṃse
                    mantassa bhedaṃ parisaṃkamāno ti. || Ja_XVI:236 ||

     Tattha amaro ti amaraṇasabhāvo satto nāma n'; atthi, paññāvidhā
natthīti nakāro padasandhikaro, paññāvidhā atthīti attho, i. v. h.: nāgarāja
loke amaro pi n'; atthi, paññāvidhāpi atthi, sā aññesaṃ paññākoṭṭhāsasaṃkhātā
paññāvidhā attano jīvitahetu na ninditabbā ti, athavā paññāvidhā ti
paññāsadisā na¹¹ ninditabbā¹² nāma, paññājātidhammā¹³ n'; atthi, taṃ
kasmā nindasīti, yesaṃ pana paññāvidhānam pi na ninditabban ti pi pāṭho
tesaṃ¹⁴ ujukam eva saccenā 'ti ādīsu vacīsaccena ca sucaritadhammena ca
paññāsaṃkhātāya dhiyā¹⁵ ca indriyadamanena¹⁶ alabbhaṃ dullabhaṃ aṭṭha-
samāpattiphalanibbānasaṃkhātam¹⁷ pi¹⁸ visesaṃ avyāharati¹⁹ āvahati taṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tassā-.
2 so all three MSS. for guyhatthaṃ?
3 Cks -tasabhāvo.
4 Cks omit na.
5 Cks nandi-.
6 Cks viyā, Bd dhītiyā for dhiccā, Bs dhitiyā.
7 Bd nassa.
8 Bd tiyo; read na assa tacco?
9 Cs sabhāvā, Bd sahāyāvā.
10 all three MSS. -i.
11 Ck omits na.
12 Ck nandi-.
13 Ck aṃñāchātidhammā, Bds aññādhammajāti.
14 Cks tejasaṃ.
15 Cks viyā, Bd dhitiyā, Bs vīthiyāya.
16 Bd -dhammena.
17 Bd -pattimaggaphala-.
18 Cks hi.
19 Bd abyā-.

[page 081]
8. Paṇḍarajātaka. (518.) 81
nipphādeti¹ naro idha, tasmā nārahasi² acelaṃ nindituṃ, attānam eva garaha,
acelena hi attano paññāvantatāya³ upāyakusalatāya taṃ⁴ vañcetvā tvaṃ⁵ ra-
hassaṃ gūḷhamantaṃ⁶ pucchito ti attho, paramā ti ete ubho bandhavānaṃ
uttamabandhavā nāma, nāssa⁷ tatiyo ti assa puggalassa mātāpitūhi añño
tatiyo satto anukampako nāma n'; atthi mantassa bhedaṃ parisaṃkamāno
paṇḍito, tesaṃ mātāpitunnam pi paramaguyhaṃ na saṃseyya, tvaṃ pana
mātāpitunam pi akathetabbaṃ acelassa kathesīti attho, sabhāyā⁸ vā ti suha-
dayamittā vā, sapakkhā⁹ ti petteyyamātulapitucchāmātucchādayo samāna-
pakkhā ñātayo¹⁰, tesampīti nesam¹¹ pi ñātimittānaṃ na katheyya, tvaṃ
pana¹² acelakassa kathesi, attano va kujjhassū 'ti dīpeti, bhariyā vā¹³ ti
komārī piyabhāṇinī¹⁴ puttehi ca rūpena ca yasena ca upetā evarūpā bhariyāpi
ce¹⁵ ācikkhāhi me tava guyhan ti vadeyya tassāpi na saṃseyya.
     Tatoparā¹⁶:

  Ja_XVI.8(=518).15: Na guyham atthaṃ vivareyya rakkheyya naṃ yathā nidhiṃ,
                    na hi pātukato sādhu guyho¹⁷ attho pajānatā¹⁸. || Ja_XVI:237 ||

  Ja_XVI.8(=518).16: Thiyā¹⁹ guyhaṃ na saṃseyya amittassa ca paṇḍito
                    yo cāmisena²⁰ saṃhīro²¹ hadayatthe no ca yo naro. || Ja_XVI:238 ||

  Ja_XVI.8(=518).17: Guyham attham asambuddhaṃ sambodhayati yo naro
                    mantabhedabhayā tassa dāsabhūto tikkhati. || Ja_XVI:239 ||

  Ja_XVI.8(=518).18: Yāvanto purisass'; atthaṃ guyhaṃ jānanti mantinaṃ
                    tāvanto tassa ubbegā, tasmā guyhaṃ na vissaje²². || Ja_XVI:240 ||

  Ja_XVI.8(=518).19: Vivicca bhāseyya divā rahassaṃ,
                    rattiṃ giraṃ nātivelaṃ pamuñce,
                    upassutikā hi suṇanti mantaṃ,
                    tasmā manto khippam upeti bhedan ti || Ja_XVI:241 ||

pañca gāthā Ummaggajātake Pañcapaṇḍitapañhe āvibhavissanti²³.
     Tatoparāsu:

  Ja_XVI.8(=518).20: Yathāpi assa²⁴ nagaraṃ mahantaṃ
                    āḷārakaṃ²⁵ āyasaṃ Bhaddasālaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bd nippā-.
2 Bd nāharasi.
3 Bd paññavantāya.
4 Bd omits taṃ.
5 Cks omit tvaṃ.
6 Bd guyha-.
7 Bd nassa.
8 all three MSS. sahāya.
9 Cks saparikkhā.
10 Cs Bd ñāti-.
11 Bds ete-.
12 Cs adds mātapitunnampī akathetabbaṃ.
13 Bds ce.
14 Bd adds ti.
15 Cks me.
16 Bd adds āha.
17 Ck -aṃ.
18 Bds -to.
19 Cks piyā, Bd tiyā.
20 Cs -naṃ.
21 all three MSS. -hi-.
22 Bd vissajje.
23 Cks -ssati.
24 Bds aya.
25 Bds advār-.

[page 082]
82 XVI. Tiṃsanipāta.
                    samantakhātāparikhāupetaṃ
                    evam pi me te idha guyhamantā. || Ja_XVI:242 ||

  Ja_XVI.8(=518).21: Ye guyhamantā avikiṇṇavācā
                    deḷhā sadatthesu narā dujivhā¹
                    ārā amittā vyavajanti tehi
                    āsīvisā vā-r-iva sattusaṃghā² ti dvīsu gāthāsu. || Ja_XVI:243 ||

     Bhaddasālan ti āpaṇādīhi³ sālādīhi sampannaṃ, samantakhātā-
parikhāupetan ti samantakhātāhi⁴ parikhāhi upetaṃ⁵. evampi me ti
evam pi mayhaṃ te purisā khāyanti katare ye idha guyhamantā, i. v. h.: yathā
āḷādvārakassa⁶ ayomayanagarassa manussānaṃ upabhogo⁷ paribhogo anto hoti
na abbhantarimā bahi nikkhamanti na bāhirā anto pavisanti aparāparaṃ sañ-
cāro⁸ Chijjati gūḷhamantā⁹ purisā evarūpā honti attano gūḷhaṃ¹⁰ attano anto
yeva jīrāpenti¹¹ na aññassa kathentīti, daḷhā sadatthesū 'ti attano atthesu
thirā, dujivhā ti Paṇḍarakaṃ¹² nāgaṃ ālapati, vyavajantīti paṭikkamanti,
āsīvisā vāriva sattusaṃghā¹³ ti ettha vā 'ti nipātamattaṃ, āsīvisā sattu-
saṃghārivā¹⁴ 'ti attho, yathā āsīvisato sattusaṃghā¹⁵ jīvitukāmā manussā ārā
paṭikkamanti evaṃ tehi guyhamantehi narehi¹⁶ ārā amittā paṭikkamanti¹⁷
upagantuṃ otāraṃ¹⁸ na labhantīti vuttaṃ hoti.
     Evaṃ supaṇṇena dhamme kathite Paṇḍarako:

  Ja_XVI.8(=518).22: Hitvā¹⁹ gharaṃ pabbajito acelo
                    naggo muṇḍo carati²⁰ ghāsahetu,
                    tamhī nu kho vivariṃ²¹ guyham atthaṃ²²,
                    atthā ca dhammā ca avāgat'; amhā²³. || Ja_XVI:244 ||

  Ja_XVI.8(=518).23: Kathaṃkaro cā hi²⁴ supaṇṇarāja²⁵
                    kiṃsīlo kena²⁶ vatena vattaṃ
                    samaṇo caraṃ hitvā mamāyitāni
                    kathaṃkaro saggam upeti ṭhānan ti āha. || Ja_XVI:245 ||

     Tattha ghāsahetū 'ti nissiriko kucchipūraṇatthāya khādaniyabhojaniyaṃ²⁷
pariyesanto carati, avāgatamhā²³ ti apagatā parihīn'; amhā, kathaṃkaro

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dujīvā.
2 Ck satthu-, Bd satta saṅkhā.
3 Bd apanādīhi sālāhi.
4 Bds samantā-.
5 Bds upagataṃ.
6 so Ck for āla-? Cs āvarakassa, Bds advār-.
7 Bds -ga.
8 Bd -caro.
9 Bd guyha-.
10 Bd guyhaṃ-
11 Ck Bd ji-.
12 Bds -ka.
13 Bd satta-, Bs santa-.
14 Ck -gharivā, Cs -ttusaghārivā corr. to -gharivā, Bd sattasaṅkhārivā,
Bs santasaṃghā-.
15 Bd sattasaṅkhā.
16 Bd nagarehi.
17 Bd atikkamanti.
18 Bd okāsaṃ.
19 Bd hitvāna.
20 Cks vicarati.
21 Cks vicariṃ.
22 Ck Bd guyhamattaṃ.
23 Bd apagatamhā.
24 Cs ca hi, Bds hoti.
25 Ck -jā.
26 so all three MSS. for keneva?
27 Bds -ye.

[page 083]
8. Paṇḍarajātaka. (518.) 83
cā¹ ti idaṃ nāgarājā naggassa samaṇābhāvaṃ² ñatvā samaṇapaṭipattiṃ puc-
chanto āha, tattha kiṃsīlo ti katarena ācārena samannāgato, kena vatenā
'ti katarena³ vatasamādānena vattanto, samano caran ti⁴ pabbajjāya⁵ sañca-
ranto⁶ taṇhāmamāyitāni⁷ hitvā kathaṃ samitapāpasamaṇo nāma hoti, saggan
ti kathaṃkaronto ca suṭṭhu aggaṃ devanagaraṃ samaṇo upetīti.
     Supaṇṇo āha:

  Ja_XVI.8(=518).24: Hiriyā titikkhāya damena khantiyā
                    akkodhano pesuṇiyaṃ pahāya
                    samaṇo caraṃ hitvā mamāyitāni
                    evaṃkaro saggam upeti ṭhānan ti. || Ja_XVI:246 ||

     Tattha hiriyā ti samma nāgarāja ajjhattabahiddhāsamuṭṭhānehi hirottap-
pehi titikkhāsaṃkhātāya adhivāsanakhantiyā indriyadamena ca upeto akujjhana-
sīlo pisuṇavācaṃ pahāya taṇhāmamāyitāni ca hitvā pabbajjāya caranto samaṇo
nāma hoti, evaṃkaro yeva ca etāni hiriādīni ca kusalāni karonto saggam
upeti ṭhānan ti.
     Imaṃ supaṇṇarājassa dhammakathaṃ sutvā Paṇḍarako
jīvitaṃ yācanto

  Ja_XVI.8(=518).25: Mātā va⁸ puttaṃ taruṇaṃ tanujjaṃ⁹
                    sampassa taṃ¹⁰ sabbagattaṃ phareti¹¹
                    evam pi me tvaṃ pātur ahu dijinda¹²
                    mātā va puttaṃ anukampamāno ti gātham āha. || Ja_XVI:247 ||

     Tass attho: yathā mātā tanujaṃ¹³ attano sarīrajātaṃ taruṇaputtaṃ sam-
passaṃ disvā taṃ¹⁴ ure nipajjāpetvā thanaṃ¹⁵ pāyentī puttasamphassena¹⁶
sabbaṃ attano¹⁷ gattaṃ phareti na pi¹⁸ mātā puttato bhāyati na putto
mātite evam pi me¹⁹ tvaṃ pātur ahu pātubhūto dijinda²⁰ dijarāja, tasmā²¹
mātā va puttaṃ mudukena hadayena anukampamāno maṃ passa jīvitam me dehīti:
     Ath'; assa supaṇṇo jīvitaṃ dadanto itaraṃ g. ā.:

  Ja_XVI.8(=518).26: Hand'; ajja tvaṃ muñca vadhā dujivha²²
                    tayo hi puttā na hi añño atthi:

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks vā.
2 Cks assamaṇā-.
3 Bd adds saha.
4 Cks caratīti.
5 Cks -jjā.
6 Bd caranto.
7 Bds tamhā.
8 Cks ca.
9 Bds tanujaṃ.
10 Bds -tā.
11 Cks parehi.
12 Cks dichinda.
13 Cks -jjaṃ.
14 Cs samphassaṃ disvā taṃ, Bd sabbassatā, Bs sampassa tā,
omitting disvā.
15 Bds thaññaṃ.
16 Ck Bd -sampassena.
17 Bd adds va.
18 Bd hi.
19 Bd omits me.
20 Cks dichinda, Bd dījindā ti.
21 Bds tasmiṃ.
22 Cks di-

[page 084]
84 XVI. Tiṃsanipāta.
                    antevāsī dinnako atrajo¹ ca,
                    rajassu, putt'; aññataro me ahosīti. || Ja_XVI:248 ||

     Tattha {muñcā} 'ti muñcaṃ², ayam eva vā pāṭho, dujivhā 'ti taṃ ālapati,
añño ti añño catuttho putto nāma n'; atthi, antevāsīti³ sippaṃ vā uggaṇ-
hanto⁴ pañhaṃ vā suṇanto santike vuttho⁵, dinnako ti ayaṃ te putto hotū
'ti parehi dinno, rajassū 'ti abhiramassu, aññataro sīti tūsu puttesu añña-
taro⁶ antevāsiputto me tvaṃ jāto ti dīpeti.
     Evañ ca pana vatvā ākāsā otaritvā taṃ bhūmiyaṃ
patiṭṭhāpesi.
     Tam atthaṃ pakāsento S. dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.8(=518).27: Icc-eva⁷ vākyaṃ visajī⁸ supaṇṇo
                    bhumyā patiṭṭhāya dijo dujivhaṃ⁹:
                    mutt'; ajja tvaṃ sabbabhayātivatto
                    thalūdake bohi mayābhigutto. || Ja_XVI:249 ||

  Ja_XVI.8(=518).28: Ātaṃkinaṃ yathā¹⁰ kusalo bhisakko
                    pipāsitānaṃ [udaka] rahado va sīto¹¹
                    vesmaṃ yathā himasisiraṭṭitānaṃ¹²
                    evam pi te saraṇam ahaṃ bhavāmīti. || Ja_XVI:250 ||

     Tattha icceva vākyan ti iti evaṃ¹³ vacanaṃ vatvā taṃ nāgarājānaṃ
vissajjesi¹⁴, bhumyā ti so sayam pi bhūmiyaṃ patiṭṭhāya dijo taṃ dujivhaṃ
samassāsento mutto ajjā tvaṃ ito paṭṭhāya sabbabhayātivatto thale ca udake ca
mayā abhigutto rakkhito hohīti āha, ātaṃkinan ti gilānānaṃ, evaṃpi te ti
evaṃ ahaṃ tava saraṇaṃ bhavāmīti
     "Gaccha tvan" ti taṃ uyyojesi. So¹⁵ nāgabhavanaṃ pāvisi.
Itaro pi supaṇṇabhavanaṃ gantvā "mayā Paṇḍarako¹⁶ nāgo
sapathaṃ katvā saddahāpetvā vissajjito, kīdisaṃ¹⁷ nu kho mayi
tassa hadayaṃ, vimaṃsissāmi nan" ti nāgabhavanaṃ gantvā
supaṇṇavātaṃ akāsi. Taṃ disvā nāgo "supaṇṇarājā maṃ
gahetuṇi āgato bhavissatīti" maññamāno vyāmasahassamattaṃ
attabhāvaṃ māpetvā pāsāṇe ca vālukañ ca gilitvā bhāriko¹⁸

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -je.
2 Ck muñca, Cs muñcā.
3 Bds -vāsi dinnako atrajo cā ti.
4 Bd -hamāno.
5 Ck Bd vutto.
6 tīsu---ro wanting in Cks.
7 Ck iccesu, Cs iccesuva.
8 Ck visajiṃ, Cs visapiṃ, Bds vissajji.
9 Cks dijuvhaṃ.
10 so all three MSS. for va?
11 Cks sīno, Bd sito.
12 Cks -ṭṭhitānaṃ, Bd himasitaṭṭitānaṃ; read: himasisiraṭṭitānaṃ or
himasītaṭṭitānaṃ?
13 Bd etaṃ.
14 Bd vissajji vissajjesi.
15 Bd adds nāgarājā.
16 Bd -ka.
17 Cks -so, Bd kiṃdisaṃ.
18 Bd -to.

[page 085]
8. Paṇḍarajātaka (518.) 85
hutvā naṅguṭṭhaṃ heṭṭhā katvā bhogamatthake phaṇaṃ dhāra-
yamāno¹ nipajjitvā supaṇṇarājānaṃ ḍasitukāmo viya ahosi.
Taṃ disvā supaṇṇo itaraṃ g. ā.:

  Ja_XVI.8(=518).29: Sandhiṃ katvā amittena aṇḍajena jalābuja² (= II 53|15)
                    vivariya dāṭhaṃ³ sayasi⁴, kuto taṃ bhayaṃ āgatan ti. || Ja_XVI:251 ||

     Taṃ sutvā nāgarājā tisso gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.8(=518).30: Saṃketh eva⁵ amittasmiṃ, mittasmim pi na vissase, (II 53|22)
                    abhayā bhayam uppannaṃ api mūlāni kantati. || Ja_XVI:252 ||

  Ja_XVI.8(=518).31: Kathan nu vissase tyamhi yenāsi kalaho kato,
                    niccayattena⁶ ṭhātabbaṃ, so disamhi⁷ na rajjati || Ja_XVI:253 ||

  Ja_XVI.8(=518).32: Vissāsaye na ca naṃ⁸ vissaseyya,
                    asaṃkito⁹ ca¹⁰ saṃkito¹¹ bhaveyya,
                    tathā tathā viññū parakkameyya
                    yathā yathā bhāvaṃ¹² paro na jaññā ti. || Ja_XVI:254 ||

     Tattha abhayā ti abhayaṭṭhānabhūtā¹³ mittamhā bhayam uppannaṃ jīvita-
saṃkhātāni mūlān eva kantati, tyamhīti tasmiṃ, yenāsīti yena saddhiṃ
kalaho kato ahosi, niccayattenā¹⁴ 'ti niccaṃ paṭiyattena¹⁵, so disamhi
na¹⁶ rajjatīti so¹⁷ niccayatto tiṭṭhati¹⁸, so attano sattūhi saddhiṃ vissāsa-
vasena na rajjati, tato tesaṃ yathākāmakaraṇiyo¹⁹ na hotīti attho, vissāsaye
ti paraṃ attani vissāsaya, taṃ pana sayaṃ na vissaseyya, parena asaṃkito attā
va²⁰ taṃ saṃkito bhaveyya, bhāvaṃ paro ti yathā yathā paṇḍito parakka-
mati tathā tathā tassa²¹ paro bhāvaṃ na jānāti. tasmā paṇḍitena viriyaṃ kat-
tabbam evā 'ti dīpeti.
     Iti te aññamaññaṃ sallapitvā samaggā sammodamānā
udho pi acelassa assamaṃ gamiṃsu.
     Tam atthaṃ pakāsento S.:

  Ja_XVI.8(=518).33: Te devavaṇṇī²² sukhumālarūpā
                    ubho samā²³ sujayo²⁴ puññagandhā²⁵

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ri-.
2 Bd -jā.
3 Bd -dādhi.
4 Ck sasayi, Cs ḍasasi.
5 Ck yaṃ-, Bd saketeva.
6 Bd yatthena.
7 Bd risappi, Bs risabbhi.
8 Ck na, Bd taṃ.
9 Cks ās-.
10 Cks omit ca.
11 Cks add ca.
12 Cks -va.
13 Cks -nambhūtā, Bd abhatthānabhūtā.
14 Bd yatthenā.
15 niccapatiyatthena.
16 Bd so risabbhi ni.
17 Bd yo.
18 Bd niccayatthena abhitiṭhati.
19 Bd -kāmaṃ-.
20 Ck atthāva, Bds attanā ca.
21 Cks ssa.
22 Ck -i, Bd -ā.
23 Cks omit samā.
24 so Cks; Bd -yā.
25 Bd paññākhandhā.

[page 086]
86 XVI. Tiṃsanipāta.
                    apāgamuṃ kārambiyaṃ¹ acelaṃ
                    missībhūtā assavāhā va² nāgā ti āha. || Ja_XVI:255 ||

     Tattha samā ti samānarūpā sadisasaṇṭhānā hutvā, sujayo³ ti sucayo⁴
parisuddhā⁵ ayam eva vā pāṭho, puññagandhā⁶ ti katakusalatāya puñña-
gandhaṃ vissajjentā viya⁷, missībhūtā ti hatthena hatthaṃ gahetvā kāya-
missībhāvaṃ upagatā, assavāhā va⁸ nāgā ti dhurayuttakā⁹ rathavāhā¹⁰ dve
assā viya purisanāgā¹¹ tassa assamaṃ agamaṃsu, gantvā pana supaṇṇarājā
cintesi: ayaṃ nāgarājā acelassa jīvitaṃ na dassati, etaṃ¹² dussīlaṃ na van-
dissāmīti so bahi ṭhatvā nāgarājānam eva tassa santikaṃ pesesi.
     Taṃ sandhāya S. itaraṃ gātham āha;

  Ja_XVI.8(=518).34: Tato have Paṇḍarako acelaṃ
                    sayam [evaṃ] upāgamma¹³ idaṃ avoca:
                    mutt'; ajj'; ahaṃ sabbabhayātivatto,
                    na ha¹⁴ nūna tuyhaṃ manaso piy'; amhā ti. || Ja_XVI:256 ||

     Tattha piyamhā ti dussīlanaggabhoggamusāvādi nūna mayaṃ tava manaso
na-ppiyā ahumhā ti taṃ paribhāsi.
     Tato acelo itaraṃ gātham āha:

  Ja_XVI.8(=518).35: Piyo hi¹⁵ me āsi supaṇṇarājā
                    asaṃsayaṃ Paṇḍarakena saccaṃ,
                    so rāgaratto¹⁶ va akāsim etaṃ¹⁷
                    pāpaṃ kammaṃ sampajāno na mohā ti. || Ja_XVI:257 ||

     Tattha Paṇḍarakenā 'ti tayā Paṇḍarakena so¹⁸ mama piyataro ahosi
saccam etaṃ, so ti so ahaṃ tasmiṃ supaṇṇe¹⁹ rāgena ratto hutvā etaṃ²⁰
pāpakammaṃ jānanto va akāsiṃ na mohena ajānanto ti.
     Taṃ sutvā nāgarājā dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.8(=518).36: Na me piyaṃ appiyaṃ vāpi hoti
                    sampassato lokam imaṃ parañ ca, (IV 127|17)
                    susaññatānaṃ hi viyañjanena²¹
                    asaññato lokam imaṃ carāsi. || Ja_XVI:258 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs kasambi-, Bd karampi, Bs karapi-.
2 Ck ca.
3 Bd -yā.
4 Cks suṃcayo, Bd sujayā.
5 Cks -o.
6 Bd -khandhā.
7 Bd puññakhandhā viya, Ck -vi.
8 Cks ca.
9 Bd dhure-.
10 Cks -ha.
11 Cks -sā-.
12 Cks evaṃ.
13 Bd sayamevupāgamaṃ.
14 Bd hi.
15 Cks omit hi.
16 Bd so na rāgatto.
17 Bd etaṃ in the place of metaṃ.
18 Bd nāgā in the place of so.
19 Bd -ena.
20 Bd adds pi.
21 Cks piyaṃjanena, Bd vibyañj-.

[page 087]
8. Paṇḍarajātaka. (518.) 87

  Ja_XVI.8(=518).37: Ariyāvakāso si anariyo cāsi
                    asaññato saññatasannikāso,
                    kaṇhābhijātiko¹ si anariyarūpo,
                    pāpaṃ bahuṃ duccaritaṃ acārīti. || Ja_XVI:259 ||

     Tattha na me ti ambho dussīlanaggamusāvādi pabbajitassa hi imañ ca
parañ ca lokaṃ² sampassato piyaṃ vā me appiyaṃ vāpi me ti na hoti, tvaṃ
pana susaññatānaṃ sīlavantānaṃ vyañjanena pabbajitaliṅgena asaññato hutvā
imaṃ lokaṃ vañcento carasi, ariyāvakāso sīti ariyapatirūpako³ asaññato
ti kāyādīhi asaññato si, kaṇhābhijātiko⁴ ti kālakasabhāvo, anariyarūpo
ti ahirikasabhāvo, acārīti akāsi.
     Iti naṃ⁵ garahitvā idāni abhisapanto imaṃ gātham āha:

  Ja_XVI.8(=518).38: Aduṭṭhassa tuvaṃ⁶ dūbhi⁷ dūbhī⁸ ca pisuṇo c'; asi⁹,
                    etena saccavajjena muddhā [te] phalatu sattadhā ti. || Ja_XVI:260 ||

     Tass'; attho: ambho dūbhi¹⁰ tvaṃ aduṭṭhassa mittassa dūbhī¹⁰ ca pisuṇo
cāsi, etena saccena muddhā te sattadhā phalatū 'ti.
     Iti nāgarājassa passantass'; eva¹¹ acelassa sīsaṃ sattadhā
phali, nisinnaṭṭhāne yev'; assa bhūmi vivaraṃ adāsi. So
paṭhaviṃ¹² pavisitvā Avīcimhi nibbatti, nāgarājasupaṇṇarājāno
pi attano bhavanam eva agamaṃsu¹³.
     S. tassa paṭhaviṃ paviṭṭhabhāvam pakāsento osānag. ā.:

  Ja_XVI.8(=518).39: Tasmā hi mittānaṃ na dubbhitabbaṃ.
                    mittaddubhā¹⁴ pāpiyo¹⁵ n'; atthi añño,
                    āsittasatto¹⁶ nihato pathavyā,
                    {Indassa} vākyena hi {Saṃvaro} hato ti. || Ja_XVI:261 ||

     Tattha tasmā ti yasmā mittadūbhikammassa¹⁷ pharuso vipāko tasmā,
āsittasatto¹⁶ ti āsittavisena satto¹⁸, indassā 'ti nāgindassa vākyena
saṃvaro ti¹⁹ saṃvare ṭhito 'smīti paṭiññāya evaṃ²⁰ paññāto²¹ ājīviko hato.

--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS. for -jacco?
2 Cks loka.
3 Bd paṭirūpako si.
4 Cks -yo.
5 Bd taṃ.
6 Cks tvaṃ.
7 Bd dubbhi, Cks omit dūbhi.
8 Bds dubbhi, Ck dūbhi, Cs dubhaṃ omitting ca.
9 Bs cāsi.
10 Cks -i, Bd dubbhi.
11 Bd sampas-.
12 Cs -viyaṃ.
13 Bd āgamiṃsu.
14 Bd mittadubbhā.
15 Cks -ko.
16 Bd -patto.
17 Bd -dubbhi-.
18 Bd patto.
19 Bd adds ahaṃ.
20 Cs eva.
21 Bd saññāto.

[page 088]
88 XVI. Tiṃsanipāta.
     S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi Devadatto musā-
vādaṃ katvā paṭhaviṃ paviṭṭho" ti vatvā j. s.: "Tadā acelo Devadatto
ahosi, nāgarājā Sāriputto. supaṇṇarājā¹ aham evā" 'ti. Paṇḍara-
jātakaṃ².

                      9. Sambulajātaka.
     Kā vedhamānā ti. Idaṃ S. J. v. Mallikaṃ deviṃ ā, k.
Vatthuṃ Kummāsapiṇḍajātake vitthāritam eva. Sā pana T-assa
tiṇṇaṃ kummāsapiṇḍakānaṃ³ dānānubhāvena taṃ divasaṃ ñeva rañño
aggamahesibhāvaṃ patvā pubbuṭṭhāyikādīhi⁴ pañcahi kalyāṇadhammehi
samannāgatā ñāṇasampannā Buddhūpaṭṭhāyikā paṭidevatā ahosi, tassā
patidevatābhāvo sakalanagare pākaṭo ahosi. Ath'; ekadivasaṃ dh.
k. s.: "āvuso Mallikā devī kira vattasampannā patidevatā" ti. s.
āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave e. k. s." ti pucchitvā "imāya
nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva pubbe p'; esā patidevatā
yevā" 'ti vatvā a. ā.:
     A. B. Brahmadattassa rañño Sotthiseno nāma putto
ahosi, taṃ⁵ rājā vayappattaṃ uparajje patiṭṭhāpesi, Sambulā
nāma aggamahesī ahosi uttamarūpadharā sarīrappabhāsam-
pannā, nivāte jalamānā⁶ dīpasikhā viya khāyati. Aparabhāge
Sotthisenassa sarīre kuṭṭhaṃ⁷ uppajji, vejjā tikicchituṃ nā-
sakkhiṃsu. So bhijjamāne kuṭṭhe paṭikkūlo hutvā vippaṭi-
sāraṃ⁸ patvā "ko me rajjen'; attho, araññe anāthamaraṇaṃ
marissāmīti" rañño ārocāpetvā itthāgāraṃ⁹ chaḍḍetvā nik-
khami. Sambulā bahūhi upāyehi nivattiyamānāpi anivattitvā
"ahaṃ taṃ sāmi¹⁰ araññe paṭijaggissāmīti" vatvā saddhiṃ
yeva nikkhami. So araññaṃ pavisitvā sulabhaphalāphale¹¹
{chāyūdakasampanne}¹² padese paṇṇasālaṃ katvā vāsaṃ kappesi.
Rājadhītā taṃ paṭijaggi, kathaṃ: sā hi pāto uṭṭhāya assama-
padaṃ sammajjitvā pānīyaṃ¹³ paribhojanīyaṃ¹⁴ upaṭṭhāpetvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ṇṇo-
2 Bd paṇḍaranāgarājajā-.
3 Bds -piṇḍi-.
4 Bd pubbuṭhāyikādihi, Ck pubbuṭṭhakā-, Cs pubbuṭṭhukāyikā-.
5 Cks omit taṃ.
6 Ck jalamā, Cs jalamanā.
7 Bd kuṭhi.
8 Ck -ri, Cs -rī.
9 Cks iṭṭhā-.
10 Bd sāmikaṃ.
11 Bd sulabhamūlapha-.
12 Bd chāyo-.
13 Bd pāniya, Ck pāniyaṃ.
14 Ck Bd -niyaṃ.

[page 089]
9. Sambulajātaka. (519.) 89
dantakatthañ ca mukhadhovanañ ca upanāmetvā mukhe dhote
nānāosadhāni piṃsitvā tassa vaṇe¹ makkhetvā madhurāni
phalāphalāni khādāpetvā mukhaṃ vikkhāletvā hatthesu dhotesu
"appamatto hohi devā" 'ti vatvā vanditvā² pacchikhanittiaṃ-
kuse³ ādāya phalāphalatthāya araññaṃ pavisitvā phalāphalāni
āharitvā ekamante ṭhapetvā ghaṭena udakaṃ āharitvā nānā-
cuṇṇehi ca mattikāhi ca Sotthisenaṃ nahāpetvā puna madhura-
phalāphalāni⁴ upanāmetvā⁵ paribhogāvasāne vāsitapānīyaṃ
upanāmetvā⁶ sayaṃ phalāphalāni paribhuñjitvā padaratthara-
kaṃ⁷ saṃvidahitvā tasmiṃ tattha nipanne tassa pāde dhovitvā
sīsaparikammapiṭṭhiparikammapādaparikammāni katvā sayana-
passaṃ upagantvā nipajji⁸, eten'; upāyena sāmikaṃ paṭijaggi.
Sā ekadivasaṃ araññā⁹ phalāphalāni¹⁰ āharantī¹¹ ekaṃ giri-
kandaraṃ disvā sīsato pacchiṃ otāretvā kandaratīre ṭhatvā¹²
"nahāyissāmīti" otaritvā haliddāya sarīraṃ ubbaṭṭetvā¹³ na-
hātvā¹⁴ sudhotasarīrā uttaritvā vākacīraṃ nivāsetvā kandara-
tīre aṭṭhāsi. Ath'; assā sarīrappabhāya vanaṃ ekobhāsaṃ
ahosi. Tasmiṃ khaṇe eko dānavo gocaratthāya caranto taṃ¹⁵
disvā paṭibaddhacitto hutvā gāthadvayam āha:

  Ja_XVI.9(=519).1: Kā vedhamānā girikandarāyaṃ
                    ekā tuvaṃ¹⁶ tiṭṭhasi saññatūru¹⁷,
                    puṭṭhāsi me pāṇipameyyamajjhe,
                    akkhāhi me nāmañ ca bandhave ca. || Ja_XVI:270 ||

  Ja_XVI.9(=519).2: Obhāsayaṃ vanaṃ rammaṃ sīhavyagghanisevitaṃ
                    kā vā tvam asi kalyāṇi, kassa vā tvaṃ sumajjhime,
                    abhivādemi taṃ bhadde, dānav'; āhaṃ, nam'; atthu te ti. || Ja_XVI:271 ||

     Tattha¹⁸ vedhamānā ti nahātamattatāya¹⁹ sītabhāvena kampamāna,
aññatūrū²⁰ 'ti sampiṇḍitūru²¹ uttamaūrulakkhaṇe²², pāṇipameyya-

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck vaṇṇo, Bd vaṇe?
2 Cs adds saṃkappesi.
3 Bd -kusake.
4 Bd omits phalā.
5 Bd -meti.
6 Bd upanetvā.
7 Bd padarasandharaṃ.
8 Bd -iti.
9 Ck -a, Bd -e.
10 Bd -laṃ.
11 all three MSS. -i.
12 Bd thapetvā.
13 Bd uppaṭṭetvā.
14 Cs nahatvā, Bd nhāyitvā.
15 Cks tā.
16 Cks ekaṃ tvaṃ.
17 Ck -turu, Cs Bd -turū.
18 Bd adds kā.
19 Bd nhāna-.
20 all three MSS. turū.
21 Cks -turu, Bd -turū.
22 Ck Bd -uru-.

[page 090]
90 XVI. Tiṃsanipāta.
majjhe ti hatthena minitabbamajjhe¹, kā vā tvan ti kā vā tvaṃ, abhi-
vādemīti vandāmi, dānavāhan ti ahaṃ eko dānavo, ayaṃ namakkāro tava
atthu, añjalin te paggaṇhāmīti² avaca.
     Sā tassa vacanaṃ sutvā tisso gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.9(=519).3: Yo putto Kāsirājassa Sotthiseno ti taṃ vidū
                    tassāhaṃ Sambulā bhariyā, evaṃ jānāhi dānava,
                    [abhivādemi taṃ bhante, Sambulāhaṃ, nam'; atthu te ti]. || Ja_XVI:272 ||

  Ja_XVI.9(=519).4: Vedehaputto bhaddan te vane vasati āturo,
                    tam ahaṃ rogasammattaṃ³ ekā ekaṃ upaṭṭh'; ahaṃ. || Ja_XVI:273 ||

  Ja_XVI.9(=519).5: Ahañ ca⁴ vanam uñchāya⁵ madhumaṃsaṃ migābilaṃ.
                    yadā harāmi taṃ bhakkho, tassa nūn'; ajja nādhatīti⁶. || Ja_XVI:274 ||

     Tattha Vedeha putto ti Vedeharājadhītāya putto, rogasammattan⁷
ti rogapīḷitaṃ, upaṭṭhahan ti upaṭṭhāmi patijaggāmi, upaṭṭhitā⁸ ti pi pāṭho,
vanamuñchāyā⁹ 'ti vanaṃ uñchitvā¹⁰ cariyaṃ caritvā, madhumaṃsan ti
nimmakkhi kamadhuñ ca migābilamaṃsañ ca sīhavyagghamigehi khāditamaṃsato
atirittaṃ¹¹ koṭṭhāsaṃ, taṃ bhakkho ti yaṃ¹² āharāmi¹³ taṃ¹⁴ bhakkho vā,
so mama sāmiko, tassa nūnajjā 'ti tassa maññe ajja ahāraṃ alabhamānassa
sarīraṃ ātape¹⁵ pakkhittapadumaṃ viya nādhati¹⁶ upatappati milāyati¹⁷.
     Tatoparaṃ dānavassa ca tassā ca vacanapaṭivacana-
gāthā honti:

  Ja_XVI.9(=519).6: Kiṃ vane rājaputtena āturena karissasi
                    Sambule pariciṇṇena, ahaṃ bhattā bhavāmi te. || Ja_XVI:275 ||

  Ja_XVI.9(=519).7: Sokaṭṭāya¹⁸ durattāya¹⁹ kiṃ rūpaṃ vijjate mama,
                    aññaṃ pariyesa bhaddan te abhirūpataraṃ mayā. || Ja_XVI:276 ||

  Ja_XVI.9(=519).8: Ehi maṃgirim āruyha, bhariyā mayhaṃ catussatā²⁰,
                    tāsaṃ tvaṃ pavarā hohi²¹ sabbakāmasamiddhinī. || Ja_XVI:277 ||

  Ja_XVI.9(=519).9: Nanu hāṭakavaṇṇābhe²² yaṃ kiñci manas'; icchasi
                    sabban taṃ pacuraṃ mayhaṃ, ramasv-ajja²² mayā saha. || Ja_XVI:278 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd namitabba-.
2 Cks pagaṇh-.
3 Bd sampattaṃ?
4 Cks addhāma in the place of ahanca.
5 Cks uñjāya, Bd uñcāya.
6 Cks nāvatīti.
7 Bd -pattan.
8 Ck uṭṭhitā, Bd upaṭhihā.
9 Ck uñjāyā, Bd uñcāyā.
10 Bd uñchā.
11 Bd -a.
12 Bd adds ahaṃ.
13 Bd -miti.
14 Ck omits taṃ.
15 Bd ātappe.
16 Cks nāva-, Bd nādhatīti.
17 Bd adds āha.
18 Cks sokaṭṭhāya.
19 Ck duratthāya.
20 Ck matussatā, Cs caṭussatā?
21 Bd hoti.
22 Bd tārakāvaṇṇabhe, Bs bāritavaṇṇābhe.
23 Ck ramasajja? Cs ramassajja, Bd rammasvajja.

[page 091]
9. Sambulajātaka. (519.) 91

  Ja_XVI.9(=519).10: No ce tuvaṃ¹ maheseyyaṃ Sambule² kārayissasi
                    alaṃ tvaṃ³ pātarāsāya maññe bhakkhā bhavissasi. || Ja_XVI:279 ||

  Ja_XVI.9(=519).11: Tañ ca sattajaṭo luddo kaḷāro purisādako
                    vane nāthaṃ⁴ apassantiṃ⁵ Sambulaṃ aggahī bhuje. || Ja_XVI:280 ||

  Ja_XVI.9(=519).12: Adhipannā⁶ pisācena luddenāmisacakkhunā
                    sā ca sattuvasam pattā⁷ patim evānusocati. || Ja_XVI:281 ||

  Ja_XVI.9(=519).13: Na me idaṃ tathā dukkhaṃ yaṃ maṃ khādeyya rakkhaso
                    yañ ce⁸ me ayyaputtassa mano hessati aññathā. || Ja_XVI:282 ||

  Ja_XVI.9(=519).14: Na santi devā, pavasanti nūna, (II 123|15)
                    na ha⁹ nūna santi idha lokapālā,
                    sahasā karontānaṃ asaññatānaṃ
                    na ha⁹ nūna santi paṭisedhitāro¹⁰ ti. || Ja_XVI:283 ||

     Tattha pariciṇṇenā 'ti tena āturena pariciṇṇena kiṃ karissasi, so-
kaṭṭāyā 'ti sokāturāya¹¹, sokaṭṭhāyā ti pi pāṭho soke ṭhitāyā 'ti attho, du-
rattāyā¹² 'ti duggatakapaṇabhāvappattāya¹³ attabhāvāyā¹⁴, ehi man ti mā
tvaṃ duratt'; amhīti¹⁵ cintayi¹⁶, etaṃ mama girimhi dibbavimānaṃ ehi. imaṃ
giriṃ abhiruyha, catussatā ti tasmiṃ me¹⁷ vimāne aparāpi catussatā bhari-
yāyo atthi, sabbantan ti yaṃ kiñci upabhogaparibhogāya¹⁸ vatthābharaṇādi-
kaṃ¹⁹ icchasi sabban taṃ nanu mayhaṃ pacuraṃ bahuṃ sulabhaṃ, tasmā
kapaṇ'; amhīti mā cintayi, ehi mayā saha ramassū 'ti vadati, maheseyyan ti
bhadde Sambule no ce me tvaṃ mahesibhāvaṃ kāressasi pariyatta tvaṃ mama
pātarāsāya, tena taṃ balakkārena vimānaṃ nessāmi, tatra maṃ asaṃgaṇhantī
mama sve pāto va bhakkhā²⁰ bhavissasīti, taṃ cā 'ti evaṃ vatvā so sattahi
jāṭāhi²¹ samannāgato²² dāruṇo nikkhantadanto tasmiṃ vane kiñci²³ attano
nāthaṃ apassantiṃ Sambulaṃ bhuje aggahesi, adhipannā²⁴ ti ajjhotthaṭā²⁵,
āmisacakkhunā ti kilesalolena, patimevā 'ti attano acintetvā patim eva
anusocati, mano hessatīti maṃ cirāyantiṃ viditvā aññathā cittaṃ bhavissati²⁶,
na santi devā ti idaṃ sā dānavena bhuje gahitā devatujjhāpanaṃ²⁷ karontī
āha, lokapālā ti evarūpānaṃ sīlavantīnaṃ patidevatānaṃ pālakā lokapālā
nūna idhaloke na santīti paridevati.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tvaṃ.
2 Bd -lā.
3 Cks taṃ.
4 Cks -a.
5 Bd -i
6 Cks -aṃ.
7 Ck pannā, Bd satthā.
8 Cs Bd ca.
9 Cs Bd -ca.
10 Ck paṭime-, Cs paṭice-.
11 sokaṭṭāyā---turāya wanting in Cks.
12 Ck duratthāyā.
13 Cks -ppatta.
14 Ck -vā.
15 Bd durattimhīti.
16 Cks cittayi.
17 Bd omits me.
18 Bd -gaṃ.
19 Bd --kiṃ,
20 Cks -o.
21 Bd etāhi.
22 Bd adds luddako.
23 so all three MSS.
24 Bd -pattā.
25 Ck ajjhetthaṭā, Cs ajjhotthathā, Bd ajhottaṭā.
26 Bd -tīti.
27 Bd -kujjhā-.

[page 092]
92 XVI. iṃsanipāta.
     Ath'; assā sīlatejena Sakkabhavanaṃ kampi, Paṇḍu-
kambalasilāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko āvajjanto taṃ
kāraṇaṃ ñatvā vajiraṃ ādāya vegenāgantvā dānavassa mat-
thake ṭhatvā itaraṃ g. ā.:

  Ja_XVI.9(=519).15: Itthīnam esā pavarā yasassinī
                    santā samā aggi-r-iv'¹ uggatejā,
                    tañ ce² tuvaṃ³ rakkhasādesi kaññaṃ
                    muddhā va⁴ hi sattadhā te phaleyya,
                    mā tvaṃ jahī⁵ muñca patibbatā yā 'ti. || Ja_XVI:284 ||

     Tattha santā ti upasantā atha vā paṇḍitā ñāṇasampannā, samā ti kā-
yavisamādirahitā⁶, adesīti khādasi⁷, phaleyyā 'ti iminā⁸ Indavajirena pa-
haṭaṃ bhijjetha, mā tvaṃ jahīti⁹ tvaṃ imaṃ patibbataṃ mā vāraya.
     Taṃ sutvā dānavo Sambulaṃ vissajjesi. Sakko puna pi
"so esa¹⁰ evarūpaṃ kareyyā" 'ti cintetvā dānavaṃ devasaṃ-
khalikāya bandhitvā puna anāgamanāya tatiye pabbatantare
vissajjesi, rājadhītaraṃ appamādena ovaditvā sakaṭṭhānam eva
gato. Rājādhītāpi atthamite¹¹ suriye candālokena assamaṃ
pāpuṇi.
     T. a. p. S. aṭṭha gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.9(=519).16: Sā ca assamam āgañchi pamuttā purisādakā
                    nīḷaṃ¹³ phalinasakuṇīva¹¹ gatasiṃgaṃ¹⁵ va ālayaṃ. || Ja_XVI:285 ||

  Ja_XVI.9(=519).17: Sā tattha paridevesi¹⁶ rājaputtī yasassinī
                    Sambulā utumattakkhā vane nāthaṃ apassantī: || Ja_XVI:286 ||

  Ja_XVI.9(=519).18: Samaṇe brāhmaṇe vande sampannacaraṇe ise.
                    rājaputtaṃ apassantī tumhaṃ hi saraṇaṃ gatā. || Ja_XVI:287 ||

  Ja_XVI.9(=519).19: Vande sīhe ca vyagghe ca ye ca aññe¹⁷ vane migā
                    rājaputtaṃ etc. || Ja_XVI:288 ||

  Ja_XVI.9(=519).20: Tiṇalatāni¹⁸ osadhyo¹⁶ pabbatāni vanāni ca etc. || Ja_XVI:289 ||

  Ja_XVI.9(=519).21: Vande indīvarīsāmaṃ²⁰ rattiṃ nakkhattamāliniṃ²¹ etc. || Ja_XVI:290 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck aggi pi.
2 Ck tace, Bd bhance.
3 Cks tvaṃ.
4 Bd ca.
5 Cks -i, Bd dihi.
6 Bd -divira-.
7 Cks -ti.
8 Bd adds me.
9 Bd dahiti.
10 Bd omits so esa.
11 Bd atthaṅga-
12 Bd āgacchi.
13 Bd ninnaṃ.
14 Ck palinasakuṇīva, Cs palīnasakaṇīva, Bd paḷinaṃ sakuṇi ca.
15 so Cs; Bd gavāsiṅga, Ck gatasiṃhaṃ.
16 Ck Bd -vasi.
17 Cks canne.
18 Bd -tā ca.
19 Ck osaddhye, Cs -ddhyo, Bd osabyo.
20 Ck indavaraṃ-, Cs indisaraṃ-, Bd indipari.
21 Bd nikkhitta-.

[page 093]
9 Sambulajātaka (519.) 93

  Ja_XVI.9(=519).22: Vande Bhāgīrathiṃ gaṅgaṃ¹ savantīnaṃ paṭiggahaṃ etc. || Ja_XVI:291 ||

  Ja_XVI.9(=519).23: Vande ahaṃ² [pabbata]-rājaseṭṭhaṃ
                    Himavantaṃ siluccayaṃ etc, || Ja_XVI:292 ||

     Tattha nīḷaṃ³ phalinasakuṇīvā⁴ 'ti yathā sakuṇikā mukhatuṇḍa-
kena gocaraṃ gahetvā kenaci upaddavena sakuṇapotakānaṃ phalinattā⁵
phalinasakuṇī⁶ nīḷaṃ⁷ āgaccheyya yathā vā gatasiṃgan ti⁸ nikkhanta-
vacchakaṃ ālayaṃ suññaṃ⁹ vacchakasālaṃ vacchagiddhinī dhenu āgaccheyya
evaṃ suññaṃ assamaṃ |āgañchīti¹⁰ attho, tadā hi Sotthiseno Sambulāya
cirāyamānāya itthiyo nāma lolā paccāmittam pi me gahetvā āgaccheyyā 'ti
parisaṃkanto paṇṇasālato nikkhamitvā gacchantaraṃ pavisitvā nisīdi, tena
vuttaṃ utumattakkhā ti sokavegasaṃjātena¹¹ uṇhautunā¹² mattalocanā¹³,
apassantīti tasmiṃ vane nāthaṃ attano patiṭṭhaṃ apassantī ito c'; ito ca
sandhāvamānā paridevati, tattha samaṇe brāhmaṇe ti samitapāpabāhitapāpa-
samaṇabrāhmaṇena¹⁴ saha sīlānaṃ¹⁵ aṭṭhannaṃ samāpattinaṃ vasena¹⁶ sam-
pannacaraṇe ise vande ti, evaṃ vatvā rājaputtaṃ apassantī tumhākaṃ sara-
ṇaṃ gat'; amhi, sace me sāmikassa nisinnaṭṭhānaṃ jānātha ācikkhathā 'ti pari-
devesīti attho, sesagāthāsu pi es'; eva nayo, tiṇalatāni osadhyo¹⁷ ti anto-
pheggubāhisāratiṇāni ca latāni ca¹⁸ antosāraosadhiyo ca, imaṃ gāthaṃ tiṇādisu
nibbattadevatā¹⁹ sandhāyāha, indīvarīsāman ti indīvarīpupphasamānavaṇṇaṃ,
tumhaṃhīti ratiṃ sandhāya tam pi aham pīti²⁰ āha, Bhāgīrathin²¹ ti
evaṃpariyāyanāmikaṃ gañhaṃ, savantīnan ti aññāsaṃ²² bahunnaṃ nadīnaṃ
paṭiggāhikagaṅgāya nibbattadevataṃ²³ sandhāy'; evam āha, Himavante pi es'
eva nayo.
     Taṃ evaṃ {paridevamānaṃ} disvā Sotthiseno cintesi: "ayaṃ
ativiya paridevati, na kho pan'; assā bhāvaṃ jānāmi, sace mayi
sinehena etaṃ²⁴ karoti hadayam pi ‘ssā phaleyya, parigaṇhis-
sāmi tāva nan" ti gantvā paṇṇasāladvāre nisīdi. Sāpi pari-
devamānā paṇṇasāladvāraṃ gantvā uassa pāde vanditvā
"kuhiṃ gato si devā" 'ti āha. Atha naṃ 'so "bhadde tvaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck bhāgirasigaṃgā, Cs bhāgīrasīgaṃgā, Bd bhagirasiṅgaga.
2 Cks haṃ; read vande 'ham pabbataseṭṭhaṃ?
3 Ck līnaṃ, Cs ḷinaṃ? Bd niḍḍam.
4 Ck pāliṃna-, Bd paḷinna-.
5 Ck phaḷīnatthā, Cs phaḷīnattā, Bd paḷinattā?
6 Cks phaḷīnasakunaṃ, Bd paḷinasakuṇi, Cks add va gatasiṃgaṃ vā.
7 Bd ṇiḍḍaṃ.
8 so Cks; Bd yathā gavāsiṅgavanti.
9 Cks -ā.
10 Bd āgacchati.
11 Bd -vegenasañjatena.
12 Bd uṇhena-.
13 Bd maṇha- or maṇḍa-.
14 Bd -pāpe samaṇe brahmaṇe damnnacaraṇati.
15 Bd sīlena.
16 Bd adds ca.
17 Cks -ddhyo, Bd asabyo.
18 so Bd; Cks antepheggumhi sāratiṇāni.
19 Bd -ttā.
20 Cs tampi ahamabhīti, Bd tamhi amhiti.
21 Ck bhāgirasan, Cs bhāgīrasan, Bd bhagīrasan.
22 Cks aṃñesaṃ.
23 Bd -hitaṃ gaṅgāya nibbattaṃ-.
24 Ck ekaṃ, Bd evaṃ.

[page 094]
94 XVI. Tiṃsanipāta.
aññesu divasesu na imāya velāya āgacchasi, ajja atisāyaṃ
āgatāsīti" pucchanto gātham āha:

  Ja_XVI.9(=519).24: Atisāyaṃ vatāgañchi¹ rājaputti yasassini,
                    kena nu jja² samāgañchi¹, ko te piyataro mayā ti³. || Ja_XVI:293 ||

     Atha naṃ sā "ahaṃ⁴ ayyaputta phalāphalāni ādāya
āgacchantī⁵ ekaṃ dānavaṃ passiṃ, so mayi paṭibaddhacitto
hutvā maṃ hatthe gaṇhitvā ‘sace me vacanaṃ na karosi
khādissāmi tan'; ti āha, ahaṃ tāya velāya taṃ ñeva anusocantī⁶
evam paridevin" ti vatvā

  Ja_XVI.9(=519).25: Idaṃ kho 'haṃ tadāvocaṃ gahitā tena sattunā,
                    na me⁷ idaṃ tathā dukkhaṃ yaṃ maṃ khadeyya rakkhaso
                    yañ ce⁸ me ayyaputtassa mano hessati aññathā ti g. ā. || Ja_XVI:294 ||

     Ath'; assa sesam pi pavattiṃ ārocentī "tena panāhaṃ
deva dānavena gahitā attānaṃ vissajjāpetuṃ asakkontī deva-
tujjhāpanakammaṃ⁹ akāsiṃ, atha Sakko vajirahattho āgantvā
ākāse ṭhito dānavaṃ santajjetvā maṃ vissajjāpetvā taṃ¹⁰ deva-
saṃkhalikāya bandhitvā¹¹ tatiye pabbatantare khipitvā pak-
kāmi, ev'; āhaṃ Sakkaṃ nissāya jīvitaṃ labhin" ti āha. Taṃ
sutvā Sotthiseno "bhadde hotu, mātugāmassa antare saccaṃ
nāma dullabhaṃ, Himavante¹² bahū¹³ vanacarakatāpasavijjā-
dharādayo vasanti¹⁴, ko tuyhaṃ saddahissatīti" vatvā gā-
tham āha:

  Ja_XVI.9(=519).26: Corīnaṃ¹⁵ bahubuddhīnaṃ¹⁶ yāsu saccaṃ sudullabhaṃ
                    thīnaṃ bhāvo durājāno macchassevodake gatan ti. || Ja_XVI:295 ||

     Sā tassa vacanaṃ sutvā "ayyaputta¹⁷ ahaṃ taṃ¹⁸ asadda-
hantaṃ mama saccabalen'; eva¹⁹ tikicchissāmīti" udakalasaṃ
pūretvā saccakiriyaṃ katvā tassa sīse udakaṃ āsiñcantī

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -gacchi.
2 Cks nūnajja.
3 Cks omit ti.
4 Bd āha.
5 Cks -i, Bd gacchanti, Bd āgacchantiṃ.
6 all three MSS. -i.
7 Cks ime.
8 Bd ca.
9 Ck tujjāna-, Cs tujjhāna-, Bd devakujjhāpana.
10 Cks ta.
11 Bds add taṃ.
12 Bd adds hi.
13 Ck Bd -u.
14 Bd santi.
15 Ck Bd -inaṃ.
16 Ck -inaṃ, Bd -vuddhinaṃ.
17 Cks -aṃ.
18 Cks maṃ.
19 Bd saccaṃ phaleneva.

[page 095]
9. Sambulajātaka. (519.) 95

  Ja_XVI.9(=519).27: Tathā maṃ saccaṃ pāletu pālayissati ce mamaṃ
                    yathāhaṃ nābhijānāmi aññaṃ piyataraṃ tayā¹,
                    etena saccavajjena vyādhi te vūpasammatū 'ti g. ā. || Ja_XVI:296 ||

     Tattha tathāsaddo ce maman ti iminā saddhiṃ yojetabbo, i. v. h: yathā-
haṃ vadāmi tathā mama saccaṃ, atha maṃ idāni pi pāletu āyatim pi pālessati,
idāni me vacanaṃ suṇa²: yathāhaṃ nābhijānāmīti³, potthakesu pana tathā
maṃ saccaṃ pāletīti likhitaṃ taṃ⁴ Aṭṭhakathāyan n'; atthi
     Evaṃ tāya saccakiriyaṃ katvā udake āsittamatte yeva
Sotthisenassa kuṭṭhaṃ ambiladhotaṃ viya tambamalaṃ tāvad
eva apagañchi⁵. Te katipāhaṃ tattha vasitvā araññato⁶ nik-
khamma Bārāṇasiṃ patvā uyyānaṃ pavisiṃsu. Rājā tesaṃ
āgatabhāvaṃ ñatvā uyyānaṃ gantvā tatth'; eva Sotthisenassa
chattaṃ ussāpetvā Sambulaṃ aggamahesiṭṭhāne abhisiñcāpetvā
nagaraṃ pavesetvā sayaṃ isipabbajjaṃ pabbajitvā uyyāne
vāsaṃ kappesi, rājanivesane yeva nibaddhaṃ bhuñji. Sotthi-
seno pi Sambulāya aggamahesiṭṭhānamattaṃ⁷ eva adāsi, na
pana⁸ koci sakkāro ahosi, atthibhāvam pi 'ssā va na⁹ aññāsi,
aññah'; eva itthīhi saddhiṃ abhirami. Sambulā sapattirosena¹⁰
kisā ahosi uppaṇḍuppaṇḍukajātā dhamanisanthatagattā¹¹ Sā
ekadivasaṃ sokavinodanatthaṃ bhuñjituṃ āgatassa sasuratā-
pasassa santikaṃ gantvā taṃ katabhattakiccaṃ vanditvā eka-
mantaṃ nisīdi. So taṃ milātindriyaṃ¹² disvā

  Ja_XVI.9(=519).28: Ye kuñjarā sattasatā uḷārā
                    rakkhanti rattindivam uyyutāvudhā¹³
                    dhanuggahānañ ca satāni soḷasa
                    kathaṃvidhe passati bhadde sattavo ti g. ā. || Ja_XVI:297 ||

     Tass'; attho: bhadde Sambule ye amhākaṃ sattasatā kuñjarā te va
khaggagatānaṃ¹⁴ yodhānaṃ ca vasena¹⁵ uyyutāvudhā¹⁶ aparāni ca soḷasa

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck yathā.
2 Bd suṇātha.
3 Ck Bd -miti.
4 so Bs; Cks likhitāya, Bd likhitaṃ.
5 Bd -gacchi.
6 Bd araññā.
7 Bd -ṭhānaṃ.
8 Bd puna.
9 Bd pissā ni.
10 Bd yasapatidosena.
11 Ck dhamanasantagatagattā? Bd dhamanisaṇḍatagattā.
12 Bds milāyati-.
13 Ck uyyatā-, Bd uyyuttā-.
14 Bd tesañceva khandhagatānam, Bd tesañca gandha-.
15 Ck yodhānāvavasena, Bd yodhānavasena.
16 Bd uyyuttā-.

[page 096]
96 XVI. Tiṃsanipāta.
dhanuggahasatāni rattindivaṃ Bārāṇasiṃ rakkhanti, evaṃ surakkhite nagare
kathaṃvidhe tvaṃ sattavo passasi¹, yassā tava sāsaṃkā sappaṭibhayā araññā
āgatakāle² pabhāsampannaṃ sarīraṃ idāni pana milātapaṇḍupalāsavaṇṇā³ ati-
viya kilantindriyāsi, kassa nāma tvam bhāyasīti. ⁴
     Sā tassa vacanaṃ sutvā "putto te deva mayi na puri-
masadiso" ti vatvā pañca gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.9(=519).29: Alaṃkatāyo padumuttarattacā
                    virāgitā passati haṃsagaggarā,
                    tāsaṃ suṇitvā mitagītavādinaṃ⁵
                    na 'dāni⁶ me tāta tathā yathā pure. || Ja_XVI:298 ||

  Ja_XVI.9(=519).30: Suvaṇṇasaṃkaccadharā⁷ suviggahā
                    alaṃkatā mānusiy'; accharūpamā
                    senūpiyā⁸ tāta aninditaṅgiyo
                    khattiyakaññā paṭilābhayanti⁹ naṃ¹⁰. || Ja_XVI:299 ||

  Ja_XVI.9(=519).31: Sace ahaṃ tāta tathā yathā pure
                    patīta uñchāya¹¹ punā vane bhare
                    sammānaye maṃ na ca maṃ vimānaye
                    ito pi me tāta tato varaṃ¹³ siyā. || Ja_XVI:300 ||

  Ja_XVI.9(=519).32: Yaṃ annapāne vipulasmi ohite
                    nārī vimaṭṭhābharaṇā alaṃkatā
                    sabbaṅgupetā patino va¹³ appiyā
                    ābajjha¹⁴ tassā maraṇaṃ tato varaṃ. || Ja_XVI:301 ||

  Ja_XVI.9(=519).33: Api ce daḷiddā¹⁵ kapaṇā anāḷhiyā¹⁶
                    kālādutīyā¹⁷ patino ca sā piyā
                    sabbaṅgupetāya pi appiyāya
                    ayam eva seyyā kapaṇāpi yā piyā¹⁸ ti. || Ja_XVI:302 ||

     Tattha padumuttarattacā ti padumagabbhasadisauttarattacā, sabbāsaṃ
sarīrato suvaṇṇābhā niccharantīti¹⁹ vā dīpeti, virāgitā ti vilaggasarīrā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds add bhadde.
2 Bd adds pi.
3 Ck -paṇḍusālavaṇṇā.
4 Bd add pucchi.
5 Cks suṇitvamhita-, Bd suṇitvā mitagitivāditaṃ, Bs suṇitvāpita-.
6 Cks idāni.
7 Bds -saṅkañca-.
8 Bd seno-.
9 Bds -lo-.
10 Cs taṃ.
11 Ck patītā uñchāya, Bd patitaṃ uccāya.
12 Bd paraṃ.
13 Bd ca.
14 Ck ābajja, Bd abajha.
15 Bd dali-.
16 Ck anālbhiyā, Bd adināḷiyā.
17 Cks -tiyā, Bd kaṭādutiyā.
18 Ck piyā, Bd miyāyā, Bs piyāyā,
19 Ck Bd nicca-.

[page 097]
9. Sambulajātaka. (519.) 97
tanumajjhā ti attho, haṃsagaggarā ti evarūpā haṃsamadhurassarā¹ nāriyo
passati, tāsan ti so tava putto tāsaṃ nārīnaṃ gītādīnaṃ² sutvā³ idāni me
tāta yathā pure tathā na vattatīti⁴ vadati, suvaṇṇasaṃkaccadharā ti su-
vaṇṇamayā⁵ ekaccālaṃkāradharā, alaṃkatā ti nānālaṃkārapatimaṇḍitā, mānu-
siyaccharūpamā ti mānusiyo accharūpamā, senūpiyā⁶ ti sayanūpagatā⁷,
nan ti taṃ⁸ tava puttaṃ paṭilābhayanti⁹, sace ahan ti tāta yathā pure sace
ahaṃ puna pi taṃ patiṃ tath'; eva kuṭṭharogena vanaṃ paviṭṭhaṃ uñchāya
tasmiṃ vane bhare puna pi maṃ so¹⁰ sammāneyya na vimāneyya¹¹ tato me
ito pi Bārāṇasirajjato taṃ araññaṃ eva varaṃ siyā ti sapattirosena¹² sussantiyā
ti dīpeti, yamannapāne ti yaṃ annapāne, ohite ti ṭhapite paṭiyatte, iminā
{bhavannapānaṃ}¹³ gharaṃ dasseti, ayaṃ kir'; assa¹⁴ adhippāyo: yā nārī vipu-
lannapāne pi ghare ekikā va asampattisamānā vimaṭṭhābharaṇā nānāalaṃkārehi¹⁵
alaṃkatā sabbehi guṇehi upetā patino ca appiyā hoti ābajjha¹⁶ gīvāya valliṃ
vā rajjuṃ vā¹⁷ bandhitvā tassa¹⁸ tato gharāvāsato |maraṇam eva varataran ti,
anāḷhiyā ti nā āḷhikā¹⁹, kālādutiyā²⁰ ti nipajjanakakaṭasārakadutiyā,
seyyā ti kapaṇāpi samānā sā patino piyā ayam eva uttamā ti.
     Evaṃ tāya attano parisussanakāraṇe tāpasassa kathite
tāpaso rājānaṃ pakkosāpetvā "tāta Sotthisena tayi kuṭṭharo-
gābhibhūte²¹ araññaṃ pavisante tayā saddhiṃ pavisitvā taṃ
upaṭṭhahantī attano saccabalena tava rogaṃ |vūpasametvā yā
te rajjapatiṭṭhānakāraṇaṃ²² akāsi tassā nāma tvaṃ n'; eva
ṭhitaṭṭhānaṃ na nisinnaṭṭhānaṃ jānāsi, ayuttaṃ te kataṃ,
mittadūbhikammaṃ nām'; etaṃ pāpikan²³" ti vatvā puttaṃ
ovadanto

  Ja_XVI.9(=519).34: Sudullabh'; itthī purisassa yā hitā,
                    bhatt'; itthiyā dullabho yo hito ca²⁴,
                    hitā ca te sīlavatī ca bhāriyā,
                    janinda dhammañ cara Sambulāyā 'ti gātham āha. || Ja_XVI:303 ||

     Tass'; attho: tāta yā²⁵ purisassa hitā muducittā anukampikā itthi yo ca
bhattā itthiyā hito kataguṇaṃ jānāti ubho pi²⁶ te sudullabhā, ayañ ca Sambulā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bs haṃsā viya madhu-
2 Bd mihitādini, Bs mitagītā.
3 Bd suṇitvā.
4 Bd vaṭṭa-.
5 so all three MSS.
6 Bd seno-.
7 Bd sotthisenassa piyā paṭipalobhayanti in the place of sayanūpagatā.
8 Bd naṃ.
9 Bd -lo-.
10 Bd adds na.
11 Bd mānātimāneyyā, Bs nātimāneyya in the place of na vi-.
12 Bd sapatidosena, Bs apatidosena.
13 Bd bahunnaṃpāṇaṃ.
14 Cks tirassa.
15 Bd nānāla-.
16 Bd abajha.
17 Bd valliyā vajjuyā vā.
18 Bd tassā.
19 Bd na aḷhāka, Ck na anāḷhikā, Cs na anaḷhakā.
20 Bd kaṭadu-.
21 Cks -to.
22 Bd rajje-.
23 Bd pāpa.
24 Cks hitāya.
25 Cks tayā.
26 Bd pe.

[page 098]
98 XVI. Tiṃsanipāta.
tuyhaṃ hitā c'; eva sīlasampannā ca, tasmā etissā dhammañ cara, kataguṇaṃ
jānitvā muducitto hohi, cittam assā paritosehīti.
     Evaṃ so puttassa ovādaṃ datvā uṭṭhāya pakkāmi. Rājā
pitari gate Sambulaṃ pakkosāpetvā "bhadde ettakaṃ kālaṃ
mayā katadosaṃ khama¹, ito paṭṭhāya sabbissariyaṃ tuyham
eva dammīti" osānagātham āha:

  Ja_XVI.9(=519).35: Sace tuvaṃ² vipule³ laddhabhoge
                    issāvatiṇṇā⁴ maraṇaṃ upesi
                    ahañ ca te bhadde imā ca kaññā⁵
                    sabbe va te vacanakarā bhavāmā 'ti. || Ja_XVI:304 ||

     Tass'; attho: bhadde Sambule sace tvaṃ ratanarāsimhi ṭhapetvā abhisiñ-
citvā⁶ aggamahesiṭṭhānavasena vipulabhoge⁷ labhitvāpi issāya otiṇṇā maraṇaṃ
upesi ahañ ca imā ca rājakaññāyo⁸ sabbe tava vacanakarā bhavāma tvaṃ
yathādhippāyaṃ imaṃ rajjaṃ vicārehīti sabbissariyam tassā adāsi.
     Tato paṭṭhāya ubho samaggāvāsaṃ vasantā dānādīni
puññānikatvā⁹ yathākammaṃ gamaṃsu Tāpaso jhānābhiññaṃ¹⁰
nibbattetvā Brahmalokūpago ahosi.
     S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi Mallikā patidevatā
yevā" 'ti vatvā j. s.: "Tadā Sambulā Mallikā ahosi, Sotthiseno
Kosalarājā, pitā tāpaso aham evā" 'ti. Sambulajātakaṃ.

                      10. Gaṇḍatindujātaka.
     Appamādo ti. Idaṃ. S. J. v. rājovādaṃ ā. k. Rājovādo
heṭṭhā vitthārito.
     Atīte pana Kampillaraṭṭhe Uttarapañcālanagare
Pañcālo nāma rājā agatigamane ṭhito adhammena pamatto
rajjaṃ kāresi. Ath'; assa amaccādayo sabbe pi adhammikā
jātā. Balipīḷitā raṭṭhavāsino puttadāre ādāya araññe migā
viya cariṃsu. gāmaṭṭhāne gāmo nāma nāhosi, manussā rāja-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd khamatha.
2 Cks tvaṃ.
3 Ck vipulama, Cs -lam?
4 Bd issācatiṇṇā.
5 Bd imā rājakaññā.
6 Bd -sittā.
7 Bd -le-.
8 Ck -kaṃñāso, Bd rājākaññā.
9 Bd karitvā.
10 Bd -āyo.

[page 099]
10. Gaṇḍatindajātaka. (520.) 99
purisabhayena divā gehe vasituṃ na sakkonti, gehāni kaṇṭha-
kasākhāhi parikkhipitvā aruṇe uggacchante yeva araññaṃ pavi-
santi, divā rājapurisā¹ vilumpanti rattiṃ corā² Tadā Bo.
bahinagare gaṇḍatindurukkhe³ devatā hutvā nibhatti, anusaṃ-
vaccharaṃ rañño santikā sahassagghaṇakaṃ⁴ balikammaṃ
labhati, so cintesi: "ayaṃ rājā pamatto rajjaṃ kāreti, sakala-
raṭṭhaṃ vinassati, ṭhapetvā maṃ añño⁵ rājānaṃ patirūpe
nivesetuṃ samattho nāma n'; atthi, upakārako cāpi me anu-
saṃvaccharaṃ sahassabalinā pūjesi⁶, ovadisāmi nan" ti so
rattibhāge rañño sirigabbhaṃ pavisitvā ussīsakapasse ṭhatvā
obhāsaṃ vissajjento⁷ ākāse aṭṭhāsi. Rājā taṃ bālasuriyaṃ viya
jalamānaṃ disvā "ko si tvaṃ, kena vā kāraṇenāgato⁸" ti pucchi.
So tassa vacanaṃ sutvā "mahārāja ahaṃ tindukadevatā,
tuyhaṃ ovādaṃ dassāmīti āgato mhīti". "kiṃ ovādam nāma
dassasīti" evaṃ vutte M. "mahārāja, tvaṃ pamatto hutvā
jajjaṃ kāresi, tena te sakalaraṭṭhaṃ bhataviluttaṃ⁹ viya vi-
naṭṭhaṃ, rājāno nāma pamādena rajjaṃ kārentā sakala-
raṭṭhassāpi¹⁰ sāmino na¹¹ honti, diṭṭhe va dhamme vināsaṃ
patvā samparāye pana mahānirāye nibbattanti, tesu ca
pamādaṃ āpannesu antojānā bahijanā pi 'ssa pamattā va
honti, tasmā raññā atirekena appamattena bhavitabban" ti
vatvā dhammadesanaṃ paṭṭhapento āha:

  Ja_XVI.10(=520).1: Appamādo amatapadaṃ, pamādo maccuno padaṃ, (Dhp. v. 21)
                    appamattā na mīyanti, ye pamattā yathāmatā. || Ja_XVI:305 ||

  Ja_XVI.10(=520).2: Madā pamādo jāyetha, pamādā¹² jāyate khayo,
                    khayā padosā¹³ jāyanti, mā mado¹⁴ bharatūsabha¹⁵. || Ja_XVI:306 ||

  Ja_XVI.10(=520).3: Bahū hi khattiyā jīnā¹⁶ atthaṃ raṭṭhaṃ pamādino
                    atho pi gāmino gāmā anāgārā agārino. || Ja_XVI:307 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds pi.
2 Bd adds khādanti
3 Bd gaṇḍutiṇḍukarukkha.
4 Bd -nikaṃ.
5 Ck aṃñe maṃ, Cs añño maṃ.
6 Bd -ti.
7 Bd visajjetvā.
8 Bd -na idhāgato si.
9 Bds hataviluppantaṃ.
10 Bd -ssa.
11 Bd nāma.
12 Ck Bd -do.
13 Cks -de-.
14 Bds pamādo.
15 Ck -sabhaṃ.
16 Ck pītā? Bd jiṇṇā, Bs jānā.

[page 100]
100 XVI. Tiṃsanipāta.

  Ja_XVI.10(=520).4: Khattiyassa pamattassa raṭṭhasmiṃ raṭṭhavaddhana
                    sabbe bhogā vinassanti, rañño taṃ vuccate aghaṃ. || Ja_XVI:308 ||

  Ja_XVI.10(=520).5: N'; esa dhammo mahārāja, ativelaṃ pamajjasi,
                    iddhaṃ¹ phītaṃ² janapadaṃ corā viddhaṃsayanti taṃ³. || Ja_XVI:309 ||

  Ja_XVI.10(=520).6: Na te puttā bhavissanti na hiraññaṃ na dhāniyaṃ,
                    raṭṭhe vilumpamānamhi sabbabhogehi jīyasi⁴. || Ja_XVI:310 ||

  Ja_XVI.10(=520).7: Sabbabhogaparijiṇṇaṃ⁵ rājānaṃ cāpi⁶ khattiya
                    ñātimittā suhajjā ca na naṃ⁷ maññanti khattiyaṃ⁸, || Ja_XVI:311 ||

  Ja_XVI.10(=520).8: Hatthārūhā⁹ anīkaṭṭhā rathikā pattikārikā
                    tam evam upajīvantā na naṃ⁷ maññanti khattiyaṃ¹⁰. || Ja_XVI:312 ||

  Ja_XVI.10(=520).9: Asaṃvihitakammantaṃ bālaṃ dummantimantitaṃ¹¹
                    sirī jahati dummedhaṃ jiṇṇaṃ va urago tacaṃ. || Ja_XVI:313 ||

  Ja_XVI.10(=520).10: Susaṃvihitakammantaṃ kāluṭṭhāyiṃ atanditaṃ --
                    sabbe bhogābhivaḍḍhanti¹² gāvo sausabhā-m-iva. || Ja_XVI:314 ||

  Ja_XVI.10(=520).11: Upassutiṃ mahārāja raṭṭhe janapade cara,
                    tattha disvā ca sutvā ca tato taṃ paṭipajjasīti. || Ja_XVI:315 ||

     Tattha appamādo ti satiyā avippavāso, amatapadan ti amatassa
nibbānassa padaṃ adhigamakāraṇaṃ¹³, maccuno padan ti maraṇassa kāraṇaṃ,
pamatto hi vipassanaṃ avaḍḍhetvā¹⁴ appaṭisandhikabhāvaṃ pattuṃ asakkonto
punappuna saṃsāre jāyati c'; eva mīyati ca, tasmā pamādo maccuno padaṃ
nāma, na mīyantīti vipassanaṃ vaḍḍhetvā appaṭisandhikabhāvaṃ pattā puna
saṃsāre anibbattantā na mīyanti nāma, ye pamattā ti mahārāja ye puggalā
pamattā te yathāmatā¹⁵ tath'; eva daṭṭhabbā, tasmā¹⁶ aniccasādhanatāya tassāpi¹⁷
hi ahaṃ dānaṃ dassāmi sīlaṃ rakkhissāmi uposathakammaṃ karissāmi kalyāṇa-
kammaṃ karissāmīti ābhogo¹⁸ vā patthanā¹⁹ vā pariyuṭṭhānaṃ vā n'; atthi,
appattaviññāṇattā²⁰ pamattassāpi appamādābhāvā ti, tasmā ubho p'; ete ekadivasā
va²¹, madā ti mahārāja ārogyayobbanajīvitamadāsaṃkhātā tividhā madā²² pa-
mādo nāma jāyati, so pamatto pamādam āpanno pāṇātipātādīni pāpakammāni
karoti, atha naṃ rājāno chindāpenti vā hanāpenti vā sabbassa vā pan'; assa²³
haranti, evam assa pamādo²⁴ ñātidhanajīvitakkhayo jāyati, puna so²⁵ dhana-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd idaṃ.
2 Ck pītaṃ, Bd pitaṃ.
3 Bd naṃ.
4 Ck riyati, Cs jīyati, Bd jiyyasi.
5 Cks -junnaṃ, Bs -jinnaṃ.
6 Bd vāpi.
7 Bd taṃ.
8 Bd mandiyaṃ.
9 Bds -ro-.
10 Bd mantiyaṃ.
11 Ck -naṃ.
12 Bd bhogo pi vaḍhanti.
13 Bd -gamana-.
14 Cks vaḍḍhetvā, Bd avaḍhetvā.
15 Bd adds te.
16 Ck Bd kasmā.
17 so Cks Bd matassa pi.
18 Cs a-.
19 Ck pattanā, Cs pattatthanā? Bd paṭhanā.
20 Bds aparagata.
21 so Cks; Bd ekasadivasāva.
22 Ck dā, Bd omits madā.
23 so Cks; Bd sabbāsaṃ vā dhanassa.
24 so all three MSS. for -dā?
25 Cks yo.

[page 101]
10. Gaṇḍatindujātaka. (520.) 101
khayaṃ vā yasakkhayaṃ vā patto jīvituṃ asakkonto jīvitavuttatthāya kāya-
duccaritādīni karoti, icc-assa¹ khayā padosā jāyanti, tena taṃ vadāmi: mā
mado² bharatūsabha raṭṭhabharaṇakajeṭṭha³ Bharatūsabha mā pamajja⁴, mā
pamādīti⁵ attho, atthaṃ raṭṭhan ti janapadavāsīnaṃ vuddhiṃ c'; eva⁶ sakala-
raṭṭhañ ca bahū pamādino⁷ jīnā⁸, tesaṃ āvibhāvatthāya Khantivādijātaka-
Mātaṅgajātaka-Sarabhaṅgajātaka-Bharujātaka-Cetiyajātakādīni kathetabbāni, gā-
mino ti gāmabhojakāpi⁹ te te gāmino¹⁰ bahupamādadosena jīnā⁸ parihīnā
vinaṭṭhā, anāgārā agārino ti pabbajitāpi pabbajitapaṭipattito gihī pi gharā-
vāsato c'; eva dhanadhaññādīhi ca bahū jīnā⁸ parihīna ti vadati, taṃ vuccate
aghan ti mahārāja bhogaparihāni¹¹ nāma taṃ rañño dukkhaṃ vuccati, bhogā-
bhāvena hi niddhanassa yaso hāyati, hīnayaso mahantaṃ kāyikacetasikadukkhaṃ
pāpuṇāti, nesa dhammo ti mahārāja esa porāṇakarājūnaṃ dhammo na hoti,
iddhaṃ phītan ti annapānādinā hiraññasuvaṇṇādinā phītaṃ pupphitaṃ, na
te puttā¹² ti mahārāja paveṇipālakā¹³ te puttā na bhavissanti, raṭṭhavāsino
hi adhammikarañño esa putto kim amhākaṃ vaḍḍhiṃ¹⁴ karissati nāssa chattaṃ
dassāmā 'ti chattaṃ na denti, evam evaṃ¹⁵ tesaṃ paveṇipālakā¹³ puttā na
honti nāma, parijiṇṇan¹⁶ ti paribīnaṃ rājānaṃ, cāpīti¹⁷ sace hi¹⁸ so rājā
hoti atha naṃ rājānaṃ samānam pi khattiyan¹⁹ ti ayaṃ rājā ti garucittena²⁰
mānetabbaṃ katvā na maññanti, upajīvantā ti upanissāya jīvantāpi ete
ettakā janā garucittena maññitabbaṃ na maññanti. kiṃkāraṇā: adhammika-
bhāvena, sirīti yasavibhāvo²¹, tacan²² ti yathā urago jiṇṇaṃ tacaṃ
jigucchamāno jahati²³ na puna oloketi evaṃ tādisaṃ rājānaṃ sirī jahati, su-
saṃvihitakamantan²⁴ ti kāyadvārādīhi pāpakammaṃ akarontaṃ²⁵, abhi-
vaḍḍhantīti abhimukhaṃ gacchantā²⁶ vaḍḍhanti, sausabhāmivā 'ti sa-
usabhā iva, {appamattassa} hi usabhajeṭṭhako²⁷ gogaṇo viya bhogā vaḍḍhanti,
upassutin ti janapadacārittasavanāya cārikaṃ attano sakalaraṭṭhe janapade ca
cara, tatthā 'ti tasmiṃ raṭṭhe caranto daṭṭhabbaṃ disvā sotabbaṃ sutvā
attano guṇāguṇaṃ paccakkhaṃ katvā tato attano hitapaṭipattiṃ paṭijaggissasi²⁸.
     Iti M. ekādasahi gāthāhi rājānaṃ ovaditvā "gaccha pa-
pañcaṃ akatvā parigaṇha raṭṭhaṃ, mā nāsayīti" vatvā sa-
kaṭṭhānam eva gato. Rājāpi tassa vacannaṃ sutvā saṃ-
vegappatto hutvā²⁹ punadivase rajjaṃ amacce paṭicchāpetvā³⁰
purohitena saddhiṃ kālass'; eva pācīnadvārena nagarā nikkha-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd imassa.
2 Bds pamādo.
3 Cks raṭṭhaṃ-.
4 Cks pajja.
5 Bd mā pamādamāpajji.
6 Bd vuddhicceva, Cks vuddhameva.
7 Ck -ne, Bd padāmādino.
8 Bd jiṇṇā.
9 Bd -bhojanakāpi.
10 Bd gāmāpi.
11 Bds yasabhoga-.
12 Cks vuttā.
13 Cks pameṇi-
14 Bd vuddhi.
15 Bd eva.
16 Cks pārijunnan.
17 Bd vāpiti.
18 Bds pi.
19 Bd mantiyan.
20 Bd tigarukacittenasa.
21 Ck siriniyasavibhāvo, Cs siritīyasavibhāvo, Bd sīriti-.
22 Cks tan.
23 Bd hoti.
24 Bd -kamman.
25 Bd -to
26 Cks -taṃ.
27 Bd sa usabho jeṭhako.
28 Bds -pajjissasi.
29 Bd omits hutvā.
30 Bd -detvā.

[page 102]
102 XVI. Tiṃsanipāta.
mitvā yojanamattam gato. Tatth'; eko gāmavāsimahallako
aṭavito kaṇṭhakasākhā¹ āharitvā gehadvāraṃ parikkhipitvā
pidahitvā puttadāraṃ ādāya araññaṃ pavisitvā sāyaṃ rāja-
purisesu pakkantesu attano gharaṃ āgacchanto gehadvāre
pāde kaṇṭakena² viddho ukkuṭikaṃ nisīditvā kaṇṭakaṃ² nī-
haranto

  Ja_XVI.10(=520).12: Evaṃ vedetu Pañcālo saṃgāme sarasamappito³
                    yathāham ajja vedemi kaṇṭakena² samappito ti || Ja_XVI:316 ||

imāya gāthāya rājānaṃ akkosi, taṃ pan'; assa akkosanaṃ⁴
B-ssānubhāven'; eva ahosi, B-ttena adhiggahīto va so akkosīti
veditabbo. Tasmiṃ pana samaye rājā ca purohito ca aññā-
takavesena⁵ ṭassa santike va aṭṭhaṃsu. Ath'; assa vacanaṃ
sutvā purohito itaraṃ g. ā.:

  Ja_XVI.10(=520).13: Jiṇṇo dubbalacakkhū sī, na rūpaṃ sādhu passasi,
                    kiṃ attha Brahmadattassa
                    yan taṃ maggheyya⁶ kaṇṭako² ti. || Ja_XVI:317 ||

     Tattha maggheyyā⁷ 'ti vijjheyya⁸, i. v. h: yadi tvaṃ attano avyatta-
tāya kaṇṭakena² viddho ko ettha rañño doso ti yena rājānaṃ akkosasi kiṃ te
raññā⁹ kaṇṭako² oloketvā ācikkhitabbo ti.
     Taṃ sutvā mahallakko tisso gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.10(=520).14: Pahottha¹⁰ Brahmadattassa yo¹¹ 'haṃ maggo¹² 'smi brāhmaṇa,
                    arakkhitā jānapadā adhammabalinā hatā¹³. || Ja_XVI:318 ||

  Ja_XVI.10(=520).15: Rattimhi corā khādanti, divā khādanti tuṇḍiyā,
                    raṭṭhasmiṃ kuḍḍarājassa¹⁴ bahu adhammiko jano. || Ja_XVI:319 ||

  Ja_XVI.10(=520).16: Etadise bhaye tāta bhayaṭṭhā tāva¹⁵ mānavā
                    nillenakāni kubbanti vane āhatvā¹⁶ kaṇṭakan² ti. || Ja_XVI:320 ||

     Tattha pahotthā¹⁷ 'ti brāhmaṇa yo¹⁸ kaṃsakaṇṭake magge¹⁹ patito
sannisinno bahū²⁰ ettha Brahmadattassa dosā²¹, tvaṃ ettakaṃ kālaṃ rañño

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kaṇḍakasākhaṃ.
2 Bd kaṇḍa-.
3 Bd saramappito.
4 Cks -taṃ.
5 Bd -neva.
6 Bd yaṃ tvaṃ maggeyya.
7 Bd maggeyyā.
8 Ck Bd vijjeyya.
9 Bd -o.
10 so Cs; Ck bhotta, Bd pahettha.
11 Bd so.
12 so Cks for magge? Bd magga.
13 Bd matā.
14 Bd kuṭa-, Bs kūṭa-.
15 Ck nāna, Cs tāta.
16 Bd āhantā.
17 Bd pahvetthā.
18 Bd so.
19 Cks kaṇṭakena maggo.
20 Cks -u.
21 Bd -o.

[page 103]
10. Gaṇḍatindujātaka. (520.) 103
dosena mama sakaṇṭake magge vicaraṇabhāvaṃ na jānāsi¹, arakkhitā-pe-
kaṇṭakan ti, tattha khādantīti vilumpanti, tuṇḍiyā² 'ti vadhabandhanādīhi
pīḷetvā adhammabalisādhakā³, kuḍḍarājassā⁴ 'ti pāparañño. adhammiko ti
paṭicchannakammanto, tātā 'ti purohitaṃ ālapati, mānavā ti manussā⁵,
nillenakānīti nilīyanaṭṭhānāni, vane āhatva⁶ kaṇṭakan ti kaṇṭakaṃ
{āharitvā} dvārāni pidahitvā gharaṃ chaḍḍetvā puttadāraṃ ādāya vanaṃ pavi-
sitvā tasmiṃ vane attano nilīyanaṭṭhānāni karonti, athavā vane yo kaṇṭako taṃ
āharitvā gharāni parikkhipanti, iti rañño dosen'; ev'; amhi kaṇṭakena viddho mā
evarūpassa rañño upatthambho hohīti.
     Taṃ sutvā rājā purohitaṃ āmantetvā "ācariya mahallako
yuttaṃ bhaṇati, amhākam eva doso, ehi nivattāma, dhammena
rajjaṃ kāressāmā" 'ti āha. Bo. purohitassa sarīre adhi-
muccitvā⁷ purato ṭhatvā⁸ "parigaṇhāma tāva mahārājā" 'ti
āha. Te tamhā gāmā aññaṃ gāmaṃ gacchantā antarāmagge
ekissā mahallikāya saddaṃ assosuṃ, sā kir '; ekā daḷidditthi dve
dhītaro vayappattā rakkhamānā tāsaṃ araññaṃ gantuṃ na
deti, sayaṃ araññato dārūni c'; eva sākañ ca āharitvā dhītaro
paṭijaggi⁹. Sā taṃ divasaṃ ekaṃ gumbaṃ āruyha sakaṃ
gaṇhantī pavaṭṭamānā¹⁰ bhūmiyaṃ patitvā rājānaṃ maraṇena
akkosantī

  Ja_XVI.10(=520).17: Kadāssu nām'; ayaṃ rājā Brahmadatto marissati
                    yassa raṭṭhasmiṃ jīvanti¹¹ appatītā¹² kumārikā ti g. ā. || Ja_XVI:321 ||

     Tattha appatītā¹³ ti assāmikā, sace hi tā sassāmikā¹⁴ assu maṃ po-
seyyuṃ, pāparañño pana rajje ahaṃ dukkhaṃ anubhomi, kadā nu kho esa
marissatīti evaṃ Bodhisattānubhāvena¹⁵ akkosi.
     Atha naṃ purohito paṭisedhento

  Ja_XVI.10(=520).18: Dubbhāsitaṃ hi te jammi anatthapadakovide,
                    kuhiṃ rājā¹⁶ kumārīnaṃ
                    bhattāraṃ pariyesatīti g. ā. || Ja_XVI:322 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds add tassa hi.
2 Bd ku-.
3 Cks -sāṭakā, Bd adhammena balisādhakā.
4 Bd kuṭa-, Bs kūṭa-.
5 Bd adds pi.
6 Cs āgatva, Bd āgantvā, Ck āhatvā.
7 Bd -muñci-.
8 Bd gaṃtvā.
9 Bd -ggati.
10 Bd pavatta-.
11 Bd raṭhamhi jiyanti.
12 Bd appatikā.
13 Ck Bd appatikā, Cs appatītikā corr. to appatīkā.
14 Bds tasamsāmikā.
15 Bd -neva.
16 Cs -a.

[page 104]
104 XVI. Tiṃsanipāta.
     Taṃ sutvā mahallikā dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.10(=520).19: Na me dubbhāsitaṃ brahme¹, kovid'; atthapadā ahaṃ,
                    arakkhitā jānapadā adhammabalinā hatā. || Ja_XVI:323 ||

  Ja_XVI.10(=520).20: Rattimhi corā khādanti, divā khādanti tuṇḍiyā,
                    raṭṭhasmiṃ kuḍḍarājassa² bahu adhammiko jano,
                    dujjīve dubbhare dāre kuto bhattā³ kumāriyo ti. || Ja_XVI:324 ||

     Tattha kovidatthapadā ti ahaṃ atthapade kāraṇapade⁴ kovidā chekā,
mā tvaṃ etaṃ pāparājānaṃ pasaṃsi, dujjīve ti dujjīve raṭṭhe⁵ dubbhare dāre
jate manussesu⁶ bhītatasitesu araññe vasantesu, kuto bhattā kumāriyo ti⁷
kuto kumāriyo bhattāraṃ labhissantīti attho.
     Te tassā vacanaṃ sutvā "yuttaṃ⁸ kathetīti" parato⁹ gac-
chantā ekassa kassakassa saddaṃ assosuṃ, tassa kira kassan-
tassa Sāliyo¹⁰ nāma balivaddo phālena pahaṭo¹¹ sayi, so rājā
naṃ akkosanto

  Ja_XVI.10(=520).21: Evaṃ sayatu Pañcālo saṅgāme sattiyā hato¹²
                    yathāyaṃ kapaṇo seti hato phālena Sāliyo ti g. ā. || Ja_XVI:325 ||

     Tattha yathā ti yathā ayaṃ vedanāmatto¹³ Sāliyabalivaddo seti evaṃ
sayatū 'ti attho.
     Atha naṃ purohito paṭisedhento

  Ja_XVI.10(=520).22: Adhammena tuvaṃ¹⁴ Jamma Brahmadattassa kujjhasi
                    yo tvaṃ sapasi¹⁵ rājānaṃ aparajjhitvāna attanā ti g. ā. || Ja_XVI:326 ||

     Tattha adhammenā 'ti akāraṇena asabhāvena.
     Taṃ sutvā so¹⁶ tisso gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.10(=520).23: Dhammena Brahmadattassa ahaṃ kujjhāmi brāhmaṇa,
                    arakkhitā jānapadā adhammabalinā hatā. || Ja_XVI:327 ||

  Ja_XVI.10(=520).24: Rattimhi corā khādanti, divā khādanti tuṇḍiyā,
                    raṭṭhasmiṃ kuḍḍarājassa¹⁷ bahu adhammiko jano. || Ja_XVI:328 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -a.
2 Bd kuṭa-, Bs kūṭa-
3 Ck hatthā, Bd tatthā.
4 Bd kāraṇe.
5 Cs adds raṭṭhaṃ.
6 Cs -sse.
7 Cs omits ti.
8 ti ahaṃ--- yuttaṃ wanting in Ck.
9 Bds pu-.
10 Ck sālittassayo.
11 Bd mahato.
12 Cks bhato.
13 Bd -nāppatto.
14 Cks tvaṃ.
15 Ck yapaṃsi, Cs pasaṃsi, Bd samasi or sapasi?
16 Cks omit so.
17 Bd kuṭa-

[page 105]
10. Gaṇḍatindujātaka. (520.) 105

  Ja_XVI.10(=520).25: Sā nūna puna re pakkā vikāle bhattam āhari,
                    bhattahāriṃ¹ apekkhanto hato phālena Sāliyo ti. || Ja_XVI:329 ||

     Tattha dhammenā 'ti kāraṇen'; eva na akāraṇena akkosatīti saññaṃ mā
kari, sā nūna puna re pakkā vikāle bhattamāharīti brāhmaṇa sā mama
bhattahārikā itthi pāto va mama bhattaṃ pacitvā āharantī adhammabalisādha-
kehi Brahmadattassa dāsehi palibuddhā bhavissati, te parivisitvā puna mayhaṃ
bhattaṃ pakkaṃ bhavissati, tena kāraṇena vikāle bhattaṃ āhari, ajja vikāle
bhattaṃ āharīti cintetvā chātajjhatto ahaṃ taṃ bhattahāriṃ olokento goṇaṃ
aṭṭhāne patodena vijjhiṃ, ten'; esa pādaṃ ukkhipitvā² phālena paharanto hato
phālena Sāliyo, tasmā esa mayā hato ti saññaṃ mā kari, pāparañño yeva hato
nām'; esa, mā narass'³ avaṇṇaṃ bhaṇīti.
     Te parato⁴ gantvā ekasmiṃ gāme vasiṃsu. Punadivase
pāto va ekā kūṭadhenu godohakaṃ pādena paharitvā saddhiṃ
khīrena⁵ pavaṭṭesi⁶, so Brahmadattaṃ akkosanto

  Ja_XVI.10(=520).26: Evaṃ haññatu Pañcālo saṃgāme asinā daḷhaṃ⁷
                    yathāham ajja pahato khīrañ ca me pavaṭṭitan⁸ ti g. ā. || Ja_XVI:330 ||

     Taṃ sutvā⁹

  Ja_XVI.10(=520).27: Yaṃ pasu khīraṃ chaḍḍeti¹⁰ pasu phālañ ca hiṃsati
                    kiṃ tattha Brahmadattassa yaṃ no garahato¹¹ bhavan ti || Ja_XVI:331 ||

brāhmaṇena gāthāya vuttāya puna¹² tisso gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.10(=520).28: Gārayho brahme Pañcālo, Brahmadattassa rājino
                    arakkhitā jānapadā adhammabalinā hatā. || Ja_XVI:332 ||

  Ja_XVI.10(=520).29: Rattimhi corā khādanti, divā khādanti tuṇḍiyā
                    raṭṭhasmiṃ kuḍḍarājassa¹³ bahu adhammiko jano. || Ja_XVI:333 ||

  Ja_XVI.10(=520).30: Caṇḍā aṭanakagāvī¹⁴ yaṃ pure na duhāmase
                    taṃ dāni ajja dohāma khīrakāmeh'; upaddutā ti. || Ja_XVI:334 ||

     Tattha caṇḍā ti pharusā, aṭanakagāvīti¹⁵ palāyanasīlā, khīrakā-
mehīti addhammikarañño purisehi bahuṃ khīraṃ āharāpentehi upaddutā
duhāma, sace hi so dhammena rajjaṃ kāreyya na no evarūpaṃ bhayaṃ
āgaccheyyā 'ti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs bhattagāriṃ, Ck -bhāriṃ.
2 Bds add tena.
3 Bd Ck tarass.
4 Bd pu-.
5 Cks sakhīrena.
6 Bd -ttesi.
7 Bds hato.
8 Cks pavaṭṭhi-, Bd pavatti.
9 Bds add purohito.
10 Bd chaḍḍetvā.
11 so Cks for -te? Bd -hito.
12 Bd punaṃ so.
13 Bd kuṭa-.
14 Cs aṭakanāgāvī, Bd akatanā-, Bs akaṭanā-.
15 Cs aṭanakanāgāvīti, Bds akaṭanāti.

[page 106]
106 XVI. Tiṃsanipāta.
     Te "yuttaṃ kathetīti" tamhā gāmā nikkhamitvā mahā-
maggaṃ āruyha nagarābhimukhā gamiṃsu. Ekasmiñ ca
gāme balisādhakā¹ asikosatthāya ekaṃ taruṇaṃ kabara-
vacchaṃ² māretvā cammaṃ gaṇhiṃsu, vacchakamātā dhenu
puttasokena tiṇaṃ na khādati pānīyaṃ³ na pivati parideva-
mānā āhiṇḍati. Taṃ disvā gāmadārakā rājānaṃ akkosantā

  Ja_XVI.10(=520).31: Evaṃ kandatu Pañcālo viputto vippasukkhatu
                    yathāyaṃ kapaṇā gāvī viputtā paridhāvatīti g. ā. || Ja_XVI:335 ||

     Tattha paridhāvatīti paridevamānā dhāvatīti.
     Tato purohito itaraṃ gātham āha:

  Ja_XVI.10(=520).32: Yaṃ pasu pasupālassa⁴ pabbhameyya⁵ raveyya vā
                    ko n'; īdha aparādh'; atthi Brahmadattassa rājino ti. || Ja_XVI:336 ||

     Tattha pabbhameyya⁵ raveyya vā ti bhameyya vā viraveyya vā,
i. v. h.: pasu nāma pasupālassa⁴ rakkhantass'; eva dhāvati pi viravati tiṇam
pi na khādati pānīyam pi na pivati, idha rañño ko nu aparādho ti.
     Tato gāmadārakā dve gāthā abhāsiṃsu⁶:

  Ja_XVI.10(=520).33: Aparādho mahābrahme Brahmadattassa rājino,
                    arakkhitā jānapadā adhammabalinā hatā. || Ja_XVI:337 ||

  Ja_XVI.10(=520).34: Rattimhi corā khādanti, divā khādanti tuṇḍiyā,
                    raṭṭhasmiṃ kuḍḍarājassa⁷ bahu adhammiko jano,
                    kathaṃ no⁸ asikosatthā khīrapā haññate pajā ti. || Ja_XVI:338 ||

     Tattha mahābrahme ti mahābrāhmaṇa, rājino ti rañño, kathaṃ no
ti kathaṃ nu kena nāma kāraṇena, khīrapā haññate pajā ti pāparājassa
sevakehi khīrapako vacchako haññati, idān'; eva sā dhenu puttasokena paridevati,
so pi rājā ayaṃ dhenu viya parīdevatū 'ti rājānaṃ akkosiṃsu yeva.
     Te⁹ "kāraṇaṃ vadathā" 'ti vatvā pakkamiṃsu. Ath'
antarāmagge ekissā sukkhapokkharaniyā kākā¹⁰ tuṇḍehi vij-
jhitvā maṇḍūke¹¹ khādanti. Boṭesu taṃ ṭhānaṃ sampattesu
attano ānubhāvena maṇḍukena

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks baliṃsādhako.
2 Bd -akaṃ.
3 Cks pāni-, Bd pāṇi-.
4 Bd -phā-.
5 Bd sambha-.
6 Ck abhāsuṃ.
7 Bd kuṭa-.
8 Bd nu.
9 Bds add sādhu vo.
10 Cks kāka.
11 Cks Bd -uke.

[page 107]
10. Gaṇḍatindujātaka. (520.) 107

  Ja_XVI.10(=520).35: Evaṃ khajjatu Pañcālo hato yuddhe saputtako
                    yathāham ajja khajjāmi gāmakehi¹ araññajo ti || Ja_XVI:339 ||

rājānaṃ akkosāpesi.
     Tattha gāmakehīti¹ gāmavāsīhi.
     Taṃ sutvā purohito maṇḍukena² saddhiṃ sallapanto:

  Ja_XVI.10(=520).36: Na sabbabhūtesu vidhenti rakkhaṃ
                    rājāno maṇḍūka manussaloke,
                    n'; ettāvatā rājā adhammacārī
                    yaṃ tādisaṃ jīvam adeyyu³ dhaṃkā ti g. ā. || Ja_XVI:340 ||

     Tattha jīvan ti jīvantaṃ, adeyyun⁴ ti khādeyyuṃ⁵, dhaṃkā kākā.
Ettāvatā rājā adhammiko nāma na hoti, kiṃ sakkā araññaṃ pavisitvā raññā
taṃ rakkhantena caritun ti.
     Taṃ sutvā maṇḍuko dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVI.10(=520).37: Adhammarūpo vata brahmacārī
                    anuppiyaṃ bhāsati khattiyassa,
                    vilumpamānāya puthuppajāya
                    pūjesi rājā⁶ paramappavādiṃ⁷. || Ja_XVI:341 ||

  Ja_XVI.10(=520).38: Sace imaṃ brahme surajjakaṃ siyā
                    phītaṃ raṭṭhaṃ muditaṃ vippasannaṃ
                    bhutvā baliṃ aggapiṇḍañ ca kākā
                    na mādisaṃ jīvam adeyyu dhaṃkā ti. || Ja_XVI:342 ||

     Tattha brahmacārīti purohitaṃ garahantaṃ⁸ āha, khattiyassā 'ti
evarūpassa pāparañño, vilumpamānāyā⁹ ti viluppamānāya¹⁰, ayam eva vā
pāṭho, puthuppajāyā 'ti vipulāya pajāya vināsiyamānāya, pūjesīti pasaṃsi¹¹
surajjakan ti chandādivasena agantvā¹² dasa rājadhamme akopentena¹³
rakkhiyamānaṃ sace idaṃ surajjaṃ¹⁴ bhaveyya, phītan ti devesu¹⁵ sammā
dhāraṃ¹⁶ anuppavacchantesu¹⁷ sampannasassaṃ¹⁸, na mādisan ti¹⁹ evaṃ sante
mādisaṃ jīvamānaṃ yeva kākā na khādeyyuṃ, evaṃ chasu ṭhānesu akkosanaṃ
Bodhisattānubhāvena ahosi.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds -mi-.
2 Bd -ehi.
3 Cks adheyya, Bd adeyyuṃ.
4 Ck adheyyun.
5 Cks -dhe-.
6 Cks Bd rājaṃ.
7 Bd -daṃ.
8 Bds -to.
9 Bd viluppa-.
10 Cks vilumpa-.
11 Ck -sayaṃ, Cs -sayiṃ.
12 Bd āg-.
13 Bd adds raññā.
14 Bd -akaṃ.
15 Cks deve.
16 Cks samma-.
17 Bd -va-.
18 Bd -ssīsaṃ.
19 Ck khādiyan, Cs khādisan.

[page 108]
108 XVI. Tiṃsanipāta
     Tam sutvā rājā ca purohito ca araññe vāsitiracchāna-
maṇḍukaṃ¹ upādāya sabbe amhe yeva akkosantīti. Tato va
nagaraṃ gantvā dhammena rajjaṃ kāretvā M-assa ovāde ṭhitā
dānādīni puññāni kariṃsu.
     S. Kosalarañño i. d. ā. "mahārāja raññā nāma agatigamanaṃ
pahāya dhammena rajjaṃ kāretabban" ti vatvā j. s.: "Tadā gaṇḍa-
tindukadevatā² aham evā" 'ti. Gaṇḍatindukajātakaṃ³. Tiṃ-
sanipātavaṇṇanā niṭṭhitā⁴.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks vāsaṃ-.
2 Bd gaṇḍutiṇḍuka-.
3 Bd gaṇḍutiṇḍukajātakaṃ niṭhitaṃ.
4 Bd omits tiṃsa--tā.

[page 109]
109
XVII. CATTĀLĪSANIPĀTA.

                      1. Tesakuṇajātaka. (cfr. Senart, Mahāvastu I p.282)
     Vessantarantaṃ pucchāmīti. Idaṃ S. J. Kosalarañño
ovādavasena¹ kathesi. Taṃ hi rājānaṃ dhammasavanatthāya āgataṃ
S. āmantetvā "mahārāja raññā nāma dhammena rajjaṃ kāretabbaṃ,
yasmiṃ hi samaye rājāno adhammikā honti rājayuttāpi tasmiṃ² samaye
adhammikā hontīti" Catukkanipāte āgatayuttanayena³ ovaditvā agati-
gamane ca agamane ca ādīnavañ ca ānisaṃsañ ca kathetvā supina-
kūpamā⁴ ti ādinā nayena kāmesu ādīnavaṃ vitthāretvā⁵ "mahā-
rāja imesaṃ⁶
Maccunā saṃgaro⁷ n'; atthi lañcaggāho na vijjati
yuddhaṃ n'; atthi jayo n'; atthi, sabbe maccuparāyanā,
tesaṃ paralokaṃ gacchantānaṃ ṭhapetvā attanā katakalyāṇakammaṃ⁸
aññā⁹ patiṭṭhā nāma n'; atthi, evaṃ ittarapaccupaṭṭhānaṃ avassaṃ
pahātabbaṃ, yasaṃ nissāya pamādaṃ kātuṃ na vaṭṭati¹⁰, appamat-
tena¹¹ hutvā dhammena rajjaṃ kāretuṃ vaṭṭati¹⁰, porāṇakarājāno¹²
anuppanne pi Buddhe paṇḍitānaṃ ovade ṭhatvā dhammena r. kāretvā
devanagaraṃ pūrayamānā gamiṃsū" 'ti vatvā tena yācito a. ā.:
     A. B. Br-o r. k-o aputtako ahosi, patthento puttaṃ vā
dhītaraṃ vā na labhi¹³. So ekadivasaṃ mahantena parivārena
uyyānaṃ gantvā divasabhāgaṃ uyyāne kīḷitvā maṅgalasāla-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds ārabbha.
2 Bd adds hi.
3 Ck -suttanayena, Bd -vuttanayeneva.
4 Ck -ku-, Bd -kupamā kāmā.
5 Bd vivaretvā.
6 Bd -sañhi.
7 Bd saṃka-.
8 Bd kataṃ-.
9 Cks aṃñaṃ.
10 Cks vaṭṭatīti.
11 Bd appamattena.
12 Ck pārānakā.
13 Bd -ati.

[page 110]
110 XVII. Cattālīsanipāta.
rukkhamūle sayanaṃ attharāpetvā¹ thokaṃ niddāyitvā pabuddho
sālarukkhaṃ olokento² tattha sakuṇakulāvakaṃ passi, saha
dassanen'; ev'; assa sineho³ uppajji, so ekaṃ purisaṃ pakkosā-
petvā "imaṃ rukkhaṃ abhirūhitvā⁴ etasmiṃ⁵ kulāvake kassaci
atthitaṃ vā natthitaṃ vā jānāhīti" āha. So abhirūhitvā⁴ tattha
tīṇi aṇḍakāni disvā rañño ārocesi. "Tena hi etesaṃ⁶ upari
nāsāvātaṃ⁷ mā vissajjesīti" vatvā caṃgoṭake⁸ kappāsapicuṃ
attharitvā "tatth'; etāni⁹ aṇḍakāni ṭhapetvā sanikaṃ otarā¹⁰" 'ti
otarāpetvā caṃgoṭakaṃ¹¹ hatthena gahetvā "katarasakuṇaṇḍa-
kāni¹² nām'; etānīti" amacce pucchi. Te "mayaṃ na jānāma,
nesādā jānissantīti" vadiṃsu. Rājā nesāde pakkosāpetvā
pucchi. Nesādā "mahārāja¹³, ekaṃ ulūkaṇḍaṃ¹⁴, ekaṃ sāli-
kāya aṇḍaṃ, ekaṃ sukaṇḍan¹⁵" ti kathayiṃsu. "Kiṃ pana
ekasmiṃ kulāvake tiṇṇaṃ sakuṇikānaṃ aṇḍāni hontīti".
"Āma deva paripanthe asati sunikkhittāni na nassantīti".
Rājā tussitvā "ime mama puttā bhavissantīti" tāni tīṇi aṇḍāni
tayo amacce paṭicchāpetvā¹⁶ "ime mayhaṃ puttā bhavissanti,
tumhe sādhukaṃ paṭijaggitvā aṇḍakosato nikkhantakāle mama
āroceyyāthā" 'ti āha. Te¹⁷ sādhukaṃ rakkhiṃsu. Paṭhamaṃ¹⁸
ulūkaṇḍaṃ bhijji, amacco ekaṃ nesādaṃ pakkosāpetvā "itthi-
bhāvaṃ vā purisabhāvaṃ vā jānāhīti" vatvā tena {vīmaṃsitvā}
"puriso" ti vutte rājānaṃ upasaṃkamitvā "putto te deva jāto"
ti āha. Rājā tuṭṭho tassa bahuṃ¹⁹ dhanaṃ datvā "putta-
kaṃ²⁰ sādhukaṃ paṭijagga, Vessantaro ti c'; assa nāmaṃ
karohīti" vatvā uyyojesi. So tathā akāsi. Tato katipāhacca-
yena sālikāya aṇḍaṃ bhijji, so pi amacco taṃ nesādena vī-
maṃsāpetvā "itthīti" sutvā rañño santikaṃ gantvā "dhītā
deva jātā" ti āha. Rājā tuṭṭho tassāpi dhanaṃ²¹ datvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd attharitvā.
2 Bd -etvā.
3 Cks sneho.
4 Bd -ruyhitvā.
5 Bd ekasmiṃ.
6 Bd tesaṃ.
7 Bd nāsa-.
8 Bd caṅkotake.
9 Bd eva.
10 Bd -āhi.
11 Bd caṅkoṭakaṃ
12 Cks -kā.
13 Bd adds tesu.
14 Bd -kāṇḍaṃ.
15 Bd suvakāṇḍan.
16 Bd -detvā.
17 Bd adds tāni.
18 Bd tesu pa-.
19 Cs Bd -u.
20 Bd adds me.
21 Bds bahudha-.

[page 111]
1. Tesakuṇajātaka. (521.) 111
"dhītaraṃ me sādhukaṃ paṭijagga, Kuṇḍalinīti c'; assā
nāmaṃ karohīti" vatvā uyyojesi. So¹ tathā akāsi. Puna
katipāhaccayena sukaṇḍaṃ² bhijji, so pi amacco taṃ ne-
sādena vīmaṃsāpetvā "puriso" ti vutte rañño santikaṃ gantvā
"putto te deva jāto" ti āha. Rājā tuṭṭho dhanaṃ³ datvā
"puttassa me mahantena parivārena maṃgalaṃ katvā Jam-
buko ti⁴ nāma karohīti" vatvā uyyojesi. So¹ tathā akāsi.
Te tayo pi sakuṇā tiṇṇaṃ amaccānaṃ gehesu rājakumāra-
parihārena vaḍḍhanti. Rājā "mama putto, mama dhītā" ti
voharati. Atha⁵ amaccā aññamaññaṃ avahasanti⁶: "passatha
rañño kiriyaṃ, tiracchānagate¹ ‘putto dhītā me'; ti vadanto
vicaratīti" Rājā cintesi: "ime amaccā etesaṃ pamāṇaṃ⁷
paññāsampadaṃ na jānanti, pākaṭaṃ nesaṃ karissāmīti".
Ath'; ekaṃ amaccaṃ Vessantarassa santikaṃ pesesi: "tumhe⁸
pitā pañhaṃ pucchitukāmo, kadā kira āgantvā pucchatīti⁹".
Amacco āgantvā¹³ Vessantaraṃ vanditvā taṃ sāsanaṃ ārocesi.
Vessantaro attano paṭijaggakaṃ¹¹ amaccaṃ pakkhositvā¹²
"mayhaṃ kira pitā maṃ¹³ pañhaṃ pucchitukāmo, tassa idhā-
gatassa sakkāro¹⁴ kātuṃ vaṭṭatīti¹⁵", "kadā āgacchatīti¹⁶"
pucchi. Amacco "ito sattame divase āgacchatū" 'ti āha. Taṃ
sutvā Vessantaro "pitā me ito sattame divase āgacchatū" ti vatvā
uyyojesi. So gantvā¹⁷ rañño ārocesi¹⁸. Rājā sattame divase
nagare bheriṃ carāpetvā puttassa vasananivesanaṃ¹⁹ agamāsi.
Vessantaro rañño mahantaṃ sakkāraṃ kāresi, antamaso dāsa-
kammakarādīnam²⁰ pi sakkāraṃ kārāpesi²¹. Rājā Vessantarasa-
kuṇassa gehe bhuñjitvā mahantaṃ yasaṃ anubhavitvā sakani-
vesanaṃ āgantvā rājaṃgane mahāmaṇḍapaṃ kāretvā²² nagare
bheriñ carāpetvā alaṃkatamaṇḍape mahājanaparivāro nisīditvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds pi.
2 Bd suvāṇḍaṃ.
3 Bd bahudha-.
4 Bd adds cassa.
5 Bd athassa.
6 Cks abbhasanti.
7 Bd mama puttānaṃ in the place of pamāṇaṃ.
8 Bd -hākaṃ.
9 Bd -tūti.
10 Bd gantvā.
11 Bd -naṃ.
12 Bd pakkosāpetvā.
13 Bd omits maṃ
14 Bds -raṃ.
15 Cks vaṭṭati.
16 Bd rājā āgacchatūti.
17 Bd āg-.
18 Bds ācikkhi.
19 Bds omit vasana.
20 Bds -kārānaṃ.
21 Bd kāresi.
22 Bd kārāpetvā.

[page 112]
112 XVII.Cattālīsanipāta.
"Vessantaraṃ ānetū" 'ti amaccassa santikaṃ pesesi. Amacco
Vessantaraṃ suvaṇṇapīṭhe nisīdāpetvā ānesi. Sakuṇo pitu
aṃke nisīditvā pitarā saha kīḷitvā gantvā¹ tatth'; eva pīṭhe
nisīdi. Atha naṃ rājā mahājanamajjhe rājadhammaṃ puc-
chanto paṭhamaṃ gātham āha:

  Ja_XVII.1(=521).1: Vessantaran taṃ pucchāmi², sakuṇa³ bhaddam atthu te,
                    rajjaṃ kāretukāmena kiṃ su kiccaṃ kataṃ varan ti. || Ja_XVII:1 ||

     Tattha sakuṇā 'ti taṃ ālapati, kiṃsū 'ti katarakiccaṃ, kataṃ varan ti
uttamaṃ hoti, kathehi me tāta sakalaṃ rājadhammaṃ ti evaṃ kira naṃ⁴
so pucchi.
     Taṃ sutvā Vessantaro pañhaṃ akathetvā va rājānaṃ
tāva pamādena codento dutiyaṃ gātham āha:

  Ja_XVII.1(=521).2: Cirassaṃ vata maṃ⁵ tāto Kaṃso Bārāṇasiggaho
                    pamatto appamattaṃ maṃ pitā puttaṃ acodayīti. || Ja_XVII:2 ||

     Tattha tāto 'ti pitā, Kaṃso ti idaṃ tassa nāmaṃ, Bārāṇasiggaho
ti catūhi saṃgahavatthūhi Bārāṇasiṃ gahetvā vattanto, pamatto ti evarūpānaṃ
paṇḍitānaṃ santike vasanto pañhassa apucchanena pamatto, appamattan ti
sīlādiguṇayogena maṃ appamattaṃ, pitā ti posakapitā, acodayīti amaccehi
tiracchānagate putte katvā voharatīti avahasiyamāno pamādaṃ āpajjitvā cirassaṃ
ajja codesi pañhaṃ pucchīti vadati.
     Imāya gāthāya codetvā "mahārāja raññā nāma tīsu⁶
dhammesu ṭhatvā dhammena rajjaṃ kāretabban" ti vatvā
rājadhammaṃ kathento āha:

  Ja_XVII.1(=521).3: Paṭhamen'; eva vitathaṃ kodhaṃ hāsaṃ⁷ nivāraye,
                    tato kiccāni kāreyya, taṃ vataṃ⁸ āhu khattiya. || Ja_XVII:3 ||

  Ja_XVII.1(=521).4: Yaṃ tvaṃ tāta tape kammaṃ pubbe katam asaṃsayaṃ
                    ratto duṭṭho ca yaṃ kayirā na taṃ kayirā tato punaṃ⁹. || Ja_XVII:4 ||

  Ja_XVII.1(=521).5: Khattiyassa pamattassa raṭṭhasmiṃ raṭṭhavaddhana¹⁰
                    sabbe bhogā vinassanti, rañño taṃ vuccate aghaṃ. || Ja_XVII:5 ||

  Ja_XVII.1(=521).6: Sirī ca tāta Lakkhī ca pucchitā etad abravuṃ:
                    uṭṭhānaviriye¹¹ pose ram'; āhaṃ¹² anusuyyake. || Ja_XVII:6 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits ga-.
2 Cks -ma.
3 Cks -ṇaṃ.
4 Bd taṃ.
5 Bd me.
6 Ck nāmātisu.
7 Ck haṃsaṃ, Cs hasaṃ.
8 Bds vattaṃ.
9 Cs Bd puna.
10 Bd -vaḍḍhana.
11 Bd uṭhāne-.
12 Ck ramahaṃ, Bd ramāmahaṃ.

[page 113]
1. Tesakuṇajātaka. (521.) 113

  Ja_XVII.1(=521).7: Ussuyyake duhadaye purise kammadussake
                    kālakaṇṇī mahārāja ramati cakkabhañjanī. || Ja_XVII:7 ||

  Ja_XVII.1(=521).8: So [tvaṃ] sabbesaṃ¹ suhadayo sabbesaṃ rakkhito bhava,
                    alakkhiṃ² nuda mahārāja lakkhī³ bhava nivesanaṃ. || Ja_XVII:8 ||

  Ja_XVII.1(=521).9: Salakkhi dhitisampanno puriso hi⁴ mahaggato
                    amittānaṃ Kāsipati mūlaṃ aggañ ca chindati. || Ja_XVII:9 ||

  Ja_XVII.1(=521).10: Sakko pi hi bhūtapati uṭṭhāne⁵ na-ppamajjati
                    sa kalyāṇe dhitiṃ katvā uṭṭhāne kurute mano. || Ja_XVII:10 ||

  Ja_XVII.1(=521).11: Gandhabbā pitaro devā sañjīvā honti tādino,
                    uṭṭhahato appamajjato anutiṭṭhanti devatā. || Ja_XVII:11 ||

  Ja_XVII.1(=521).12: So appamatto akkuṭṭho tāta kiccāni kāraye
                    vāyamassu ca⁶ kiccesu, nālaso vindate sukhaṃ. || Ja_XVII:12 ||

  Ja_XVII.1(=521).13: Tatth'; eva te vattapadā esā ca⁷ anusāsanī
                    alaṃ mitte sukhāpetuṃ amittānaṃ dukkhāya cā⁸ 'ti. || Ja_XVII:13 ||

     Tattha paṭhameneva vitathan ti tāta rājā nāma ādito va musāvādaṃ
nivāraye, musāvādino hi rañño raṭṭhaṃ nirojaṃ hoti, paṭhaviyā ojā⁹ kamma-
karaṇaṭṭhānato sattaratanamattaṃ heṭṭhā bhassati¹⁰, tato āhāre¹¹ telamadhu-
phāṇitādisu vā osadhesu¹² ojā⁹ na hoti, nirojāhārabhojino¹³ manussā bavhā-
bādhā¹⁴ honti, raṭṭhe thalajalapathesu āyo n'; uppajjati, tasmiṃ anuppajjante
rājāno duggatā honti, te sevake saṃgaṇhituṃ na sakkonti, asaṃgahītā rājānaṃ
garucittena olokenti, evaṃ tāta musāvādo nām'; esa nirojo, so jīvitahetu pi
na¹⁵ kātabbo, saccaṃ pana sādhutaraṃ¹⁶ rasānan ti tad eva pariggahetabbaṃ,
api ca musāvādo nāma guṇaparidhaṃsako vipattipariyosāno dutiyakacittavāre
avīciparāyanaṃ karoti, imasmiṃ pan'; atthe ‘dhammo have hato hantīti Cetiya-
jātakaṃ kathetabbaṃ, kodhan ti tāta rājā nāma paṭhamam eva kujjhanalakkha-
ṇaṃ kodham pi nivāreyya, tāta aññesaṃ hi kodho khippaṃ matthakaṃ na
pāpuṇāti rājūnaṃ¹⁷ pāpuṇāti, rājāno nāma |vācāvudhā kujjhitvā olokitamatte-
nāpi paresaṃ vināsenti, tasmā raññā aññehi manussehi atirekataraṃ nikkodhena
bhavitabbaṃ khantimettānuddayasampannena attano piyaputtaṃ viya lokaṃ
volokentena, tāta atikodhano hi rājā uppannaṃ yasaṃ rakkhitum na sakkoti,
imassa pan'; atthassa dīpanatthaṃ Khantivādijātaka-Culladhammapālajātakāni
kathetabbāni. Culladhammapālajātakasmiṃ hi Mahāpatāpano¹⁸ rājā puttaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sabbe.
2 Cks -ī, Bd -i.
3 Bd -i, Bs -khyā.
4 Bd ca.
5 Cs -no.
6 Bds sa.
7 Bd va.
8 Cks vā.
9 Cks ojo.
10 so Cs; Ck hassati, Bd bhavissati.
11 Cs -ro, Bds -re vā.
12 Bd adds vā.
13 Bd -janā.
14 Cs bahmā, Bd bahvā.
15 Bd na so j. pi musāvādo.
16 Ck sādhurasa, Cs sādurasaṃ.
17 Bd rājānaṃ.
18 Bd mahātāpano, Jāt. III 178|19 mahāpatāpo.

[page 114]
114 XVII. Cattālīsanipāta.
ghātetvā¹ puttasokena hadaye² phalite matāya deviyā sayaṃ pi deviṃ anuso-
canto hadayaphālanen'; eva³ mari, atha ne tayo pi ekāaḷāhanen'; eva⁴ jhāpesuṃ,
tasmā raññā paṭhamam eva musāvādaṃ vajjetvā dutiyaṃ kodho vajjetabbo,
hāsan⁵ ti hassaṃ⁶, ayam eva vā pātho, tesu tesu kiccesu ubbillāvitacittatāya⁷
keḷisīlataṃ parihāsaṃ nivāreyya, tāta raññā nāma keḷisīlena na⁸ bhavitabbaṃ,
aparapattiyena⁹ hutvā sabbakiccāni¹⁰ attapaccakkhen'; eva kātabbāni, ubbilā-
vitacitto¹¹ hi rājā atuletvā kammāni karonto laddhaṃ yasaṃ vināseti, imasmiṃ
pan'; atthe Sarabhaṅgajātake purohitassa vacanaṃ gahetvā rañño¹² kisavacche
aparajjhitvā saha raṭṭhena ucchijjitvā¹³ Kukkulaniraye nibbattabhāvo¹⁴ Mā-
taṅgajātake Mejjharañño brāhmaṇānaṃ kathaṃ gahetvā Mātaṅgatāpase aparaj-
jhitvā saha¹⁵ raṭṭhena ucchijjitvā¹³ niraye nibbattabhāvo¹⁴ Ghatajātake dasa-
bhātikarājadārakānaṃ lobhamūḷhānam¹⁶ Kaṇhadīpāyane aparajjhitvā Vāsudeva-
kulassa nāsitabhāvo ca kathetabbo, tato kiccāni kāreyyā¹⁷ 'ti evaṃ tāta
paṭhamaṃ musāvādaṃ dutiyaṃ kodhaṃ tatiyaṃ adhammahāsaṃ vajjetvā tato
pacchā rājā raṭṭhavāsinaṃ katabbakiccāni kāreyya¹⁷, taṃ vataṃ¹⁸ āhu
khattiyā 'ti khattiya mahārāja yaṃ mayā vuttaṃ etaṃ rañño vatasamādānan
ti porāṇakapaṇḍitā kathayiṃsu, na taṃ kayirā ti yaṃ tayā rāgādivasena
pacchātāpakaraṃ kammaṃ kataṃ hoti tato pubbe kataṃ tato¹⁹ puna tādisaṃ
kammaṃ na kayirā²⁰ mā kareyyāsi²¹ tātā 'ti vuccate ti taṃ rañño aghan
ti vuccati, evaṃ porāṇakapaṇḍitā kathayiṃsū 'ti, siri cā 'ti²² Vessantara-
sakuṇe²³ pubbe Bārāṇasiyaṃ pavattitaṃ kāraṇaṃ āharitvā dassento āha, tattha
abravun ti Suciparivāraseṭṭhinā pucchitā kathayiṃsu, uṭṭhānaviriye²⁴ ti
yo poso uṭṭhāne ca viriye ca patiṭṭhito na ca paresaṃ sampattiṃ disvā usuyyati²⁵
tasmiṃ ahaṃ abhiramāmīti²⁶ evaṃ²⁷ tāta Siri kathesi, usuyyake²⁸ ti Alakkhi
pana tāta pucchitā ahaṃ parasampattiusuyyake duccite²⁹ kalyānakammadussake,
yo³⁰ kalyāṇakammaṃ dussento³¹ appiyāyanto aṭṭiyanto³² na karoti tasmiṃ
abhiramāmīti āha, evaṃ sā kālakaṇṇī mahārāja ramati paṭirūpadesavāsādino
kusalacakkassa bhañjanī, suhadayo ti sundaracitto hitacittako, nudā³³ 'ti
nīhara³⁴, nivesanan ti lakkhyā³⁵ pana³⁶ nivesanaṃ bhava patiṭṭhā hohi.
salakkhī dhitisampanno ti mahārāja Kāsipati so puriso paññāya c'; eva
viriyena ca sampanno, mahaggato ti³⁷ mahajjhāsayo, corānaṃ paccayabhūte
gaṇhanto amittānam mūlaṃ³⁸ core gaṇhanto amittānaṃ³⁹ aggaṃ chindatīti vadati,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ghāṭe-.
2 Ck -ya, Cs -yaṃ.
3 Bd hadayena phaliteneva.
4 Bd ekālāhāne.
5 Bd ha-.
6 Bd hā-.
7 Bd uppilāya cittakāya.
8 Cks keḷisīlaṃ nāma.
9 Cks -patta-.
10 Bd sabbāni-.
11 Bd uppilāpita-.
12 Bds daṇḍakirañño.
13 Cks ucchinditvā.
14 Bds add ca.
15 Bd saka.
16 Bds moha muḷhānaṃ vacanaṃ gahetvā.
17 Bd ka-.
18 Bd vattaṃ.
19 so Bd; Cks kataro in the place of kataṃ tato.
20 Cks -ra.
21 Ck -rati, Cs -rāti.
22 Bd adds idaṃ, Bs imaṃ.
23 Bd -ṇo.
24 Bds -ne-.
25 Bd ussuyati.
26 Bd adds āha.
27 Bds add tāva.
28 Bd ussuya-.
29 Bds duhadaye.
30 Cks so.
31 Cs Bd dussanto.
32 Ck aṭṭhi-, Bd aṭi-.
33 Ck nudhā.
34 Cks add ti.
35 Ck -a, Cs lakhyā, Bd lakkhā.
36 Bd ṇanaṃ.
37 Cks omit ti.
38 Cks -le.
39 so Bd; Cks omit amittānaṃ.

[page 115]
1. Tesakuṇajātaka. (521.) 115
Sakko ti Indo, bhūtapatīti rājānaṃ ālapati, uṭṭhāne ti uṭṭhānaviriye na-
ppamajjati¹ sabbakiccāni karoti, sa² kalyāne ti so devarājā uṭṭhānaviriye
manaṃ karonto pāpakammaṃ akatvā kalyāṇe puññakammasmim ñeva dhitiṃ
katvā appamatto uṭṭhāne manaṃ karoti, tassa pana kalyāṇakamme viriyakaraṇa
bhāvadassanatthaṃ³ dvīsu devalokesu devatāhi saddhiṃ Kaviṭṭhārāmaṃ⁴
āgantvā pañhaṃ pucchitvā dhammassa sutabhāvo Mahākaṇhajātake attano ānu-
bhāvena janaṃ tāsetvā osakkantassa pavattitabhāvo ti evam ādīni vatthūni
kathetabbānīti, gandhabbā ti cātummahārājikānaṃ heṭṭhā catuyonikadevā
catuyonikattā yeva kir'; ete⁵ gandhabbā nāma jātā, pitaro ti brahmagaṇadevā⁶
ti uppattivasena⁷ chakāmāvacarā⁸, tādino ti tathāvidhassa kusalābhiratassa⁹
rañño¹⁰ te sejīvā honti samānajīvikā upajīvitabbā, tādisā hi rājāno dānādīni
puññāni karonto¹¹ devatānaṃ pattiṃ denti, tā¹² taṃ pattiṃ¹³ anumoditvā
sampaṭicchitvā dibbayasena vaḍḍhanti, anutiṭṭhantīti, tādissa¹⁴ rañño viriyaṃ
karontassa appamādaṃ āpajjantassa devatā anutiṭṭhanti anugacchanti¹⁵ dhammika-
rakkhaṃ saṃvidahanti, so ti so tvaṃ, vāyamassu cā¹⁶ 'ti tāni raṭṭha-
kiccāni karonto tulanavasena tīraṇavasena paccakkhakammavasena¹⁷ tesu¹⁸ kic-
cesu viriyaṃ karassu, tattheva te vattapadā ti tāta yaṃ maṃ tvaṃ¹⁹ kiṃ
su²⁰ kiccaṃ kataṃ varan ti pucchi tattha vata²¹ pañhe ye²² ete mayā paṭha-
men'; eva vitathan ti ādayo vuttā ete vattapadā vattakoṭṭhāsā ettha vattassu,
esā ti yā te mayā kathitā esā vata²³ anusāsanī, alan ti evaṃ vattamāno
hi rājā attano mitte sukhāpetuṃ amittānañ ca dukkhāya alaṃ pariyatto²⁴
samatto²⁴ ti.
     Evaṃ Vessantarasakuṇena ekāya²⁵ gāthāya rañño pa-
mādaṃ codetvā ekādasahi gāthāhi dhamme kathite Buddha-
līḷhāya pañho kathito ti. Mahājano acchariyabbhutacittajāto
sādhukārasatāni pavattesi. Rājā somanassappatto amacce
āmantetvā "bho²⁶ amaccā mama puttena Vessantarena evaṃ
kathentena kena²⁷ kattabbakiccaṃ" ti²⁸ "mahāsenaguttena²⁹ devā"
ti "tena hi 'ssa mahāsenaguttaṭṭhānaṃ²⁹ dammīti" Vessantaraṃ
ṭhānantare ṭhapesi. So³⁰ tato paṭṭhāya mahāsenaguttaṭṭhāne²⁹
ṭhito pitu kammaṃ akāsīti. Vessantarapañho niṭṭhito.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -tīti.
2 Cks omit sa.
3 Bd adds sarabhaṅgajātake.
4 Bd kapiṭhā-.
5 Bd kira te.
6 Ck brā-, Bd brahmāno devā, Bs brāhmagaṇā-.
7 Bd upattidevavasena.
8 Bd adds deva.
9 Bd kusalavasenābhiratassa.
10 Bd adds tādisassa rañño viriyaṃ karontassa rañño.
11 so all three MSS.
12 Bd te.
13 Cks pavattiṃ.
14 Bd tādisassa.
15 Cks gacchanti.
16 Cks vā.
17 Ck paccakkhayadhammavasena, Cs paccakkayadh-.
18 Bds repeat tesu.
19 Bd omits tvaṃ.
20 Bd ki su, Ck omits kiṃ su.
21 Bds tava.
22 Bd yeva.
23 Bd vatava.
24 so Bd for samattho? Cks -anto.
25 Bd ettakāya.
26 Bd bhonto.
27 Bd kiṃ.
28 Cks omit mahāsenaguttena devā ti tena hissa.
29 Bd -senaṅgutta-.
30 Cks omit so.

[page 116]
116 XVII. Cattālīsanipāta.
     Puna rājā katipāhaccayena purimanayen'; eva Kuṇḍaliniyā
santikaṃ dūtaṃ pāhetvā¹ sattame divase tattha gantvā paccā-
gantvā tath'; eva² maṇḍapamajjhe nisīditvā Kuṇḍaliniṃ ānā-
petvā³ suvaṇṇapīṭhe nisinnaṃ rājadhammaṃ pucchanto

  Ja_XVII.1(=521).14: Sakkhī tuvaṃ Kuṇḍalini maññasi khattiyabandhunī:
                    rajjaṃ kāretukāmena kiṃ su kiccaṃ kataṃ varan ti g. ā. || Ja_XVII:14 ||

     Tattha sakkhīti mayā puṭṭhaṃ pañhaṃ kathetuṃ sakkhissasīti pucchati⁴,
Kuṇḍalinīti saliṅgato⁵ āgatanāmenālapati, tassā kira dvīsu kaṇṇapiṭṭhesu
kuṇḍalisaṇṭhānā⁶ dve lekhā ahesuṃ, tena tassā⁷ Kuṇḍalinīti nāmaṃ kāresi,
maññasīti jānissasi mayā puṭṭhapañhassa atthan ti, khattiyabandhunīti
khattiyassa mahāsenaguttassa⁸ bhaginībhāvena nam evaṃ ālapati, kasmā pan'
esa Vessantarasakuṇaṃ evaṃ apucchitvā imam eva pucchatīti itthibhāvena,
itthiyo hi⁹ parittapaññā, tasmā sace sakkoti pucchissāmi no ce na pucchissā-
mīti¹⁰ vīmaṃsanavasena evaṃ pucchitvā taṃ ñeva pañhaṃ pucchi.
     Sā evaṃ raññā rājadhamme pucchite "tāta maṃ ‘itthikā
nāma kiṃ kathessatīti 'vīmaṃsasi¹¹ maññe, sakalan te rāja-
dhammaṃ dvīsu yeva padesu pakkhipitvā kathessāmīti"
vatvā¹² āha:

  Ja_XVII.1(=521).15: Dve va tāta padakāni yesu¹³ sabbaṃ patiṭṭhitaṃ
                    aladhassa ca yo lābho laddhassa anurakkhanā¹⁴. || Ja_XVII:15 ||

  Ja_XVII.1(=521).16: Amacce tāta jānāhi dhīre atthassa kovide
                    anakkh'; ākitave tāta asoṇḍe avināsake. || Ja_XVII:16 ||

  Ja_XVII.1(=521).17: Yo ca taṃ tāta rakkheyya dhanaṃ yañ c'; eva te¹⁵ siyā
                    sūto¹⁶ va rathaṃ saṃgaṇhe so te {kiccāni} kāraye. || Ja_XVII:17 ||

  Ja_XVII.1(=521).18: Susaṃgahītantajano¹⁷ sayaṃ cittaṃ avekkhiya
                    nidhiñ ca iṇadānañ ca na kare parapattiyā¹⁸. || Ja_XVII:18 ||

  Ja_XVII.1(=521).19: Sayaṃ āyavayaṃ¹⁹ jaññā, sayaṃ jaññā katākataṃ,
                    niggaṇhe niggahārahaṃ, paggaṇhe paggahārahaṃ. || Ja_XVII:19 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pesetvā.
2 Bd tattheva.
3 Bds āharāpe-.
4 Bd pucchi.
5 Bds tassāliṅgato.
6 Cks -naṃ
7 Bd tenassā.
8 Bd -senaṅgutta-.
9 Cks pi.
10 Cks -mi.
11 Cks vimaṃsati.
12 Cks omit vatvā.
13 Bds yattha.
14 Bd -ṇā.
15 Cks vane.
16 all three MSS. su-.
17 Cs -antajano? Ck Bd -atthajano.
18 so all three MSS.
19 Bds āyaṃvayaṃ, Cks ayavayaṃ.

[page 117]
1. Tesakuṇajātaka (521.) 117

  Ja_XVII.1(=521).20: Sayaṃ jānapadaṃ atthaṃ¹ anusāsa rathesabha,
                    mā te adhammikā yuttā dhanaṃ raṭṭhañ ca nāsayuṃ. || Ja_XVII:20 ||

  Ja_XVII.1(=521).21: Mā ca vegena kiccāni kāresi kārayesi vā,
                    vegasā hi kataṃ kammaṃ mando pacchānutappati. || Ja_XVII:21 ||

  Ja_XVII.1(=521).22: Mā te avisare² muñca³ subāḷham adhikodhitaṃ,
                    kodhasā hi bahū pi tā kulā akulataṃ⁴ gatā. || Ja_XVII:22 ||

  Ja_XVII.1(=521).23: Mā tāta issaro 'mhīti anatthāya patārayi,
                    itthīnaṃ purisānañ ca mā te āsi dukhudrayo⁵. || Ja_XVII:23 ||

  Ja_XVII.1(=521).24: Apetalomahaṃsassa rañño kāmānusārino
                    sabbe bhogā vinassanti, rañño taṃ vuccate aghaṃ. || Ja_XVII:24 ||

  Ja_XVII.1(=521).25: Tatth'; eva te vattapadā esā ca⁶ anusāsanī,
                    dakkh'; assu dāni puññakaro asoṇḍo avināsako,
                    sīlav'; assu⁷ mahārāja, dussīlo vinipātako⁸ ti. || Ja_XVII:25 ||

     Tattha padakānīti kāraṇapadāni, yesū⁹ 'ti yesu dvīsu padesu sabbaṃ
atthaṃ jātaṃ¹⁰ hitasukhaṃ¹¹ patiṭṭhitaṃ, aladdhassā 'ti yo pubbe aladdhassa
lābhassa lābho yā ca¹² laddhassa anurakkhanā, tāta anuppannassa hi lābhassa
uppādanaṃ nāma na¹³ bhāro uppannassa pana anurakkhanam¹⁴ eva bhāro,
ekacco hi yasaṃ¹⁵ uppādetvāpi yase pamatto mānaṃ¹⁶ uppādetvā pāṇātipātā-
dīni karoti mahācoro hutvā raṭṭhaṃ vilumpamāno carati, atha naṃ rājāno
gāhāpetvā mahāvināsaṃ pāpenti, athavā pana¹⁷ rūpādīsu kāmaguṇesu pamatto
ayoniso dhanaṃ nāsento sabbasāpateye¹⁸ khīṇe kapaṇo hutvā cīrakavasano¹⁹
kapālam²⁰ ādāya carati, pabbajito vā²¹ pana gandhadhurādivasena lābhasakkāraṃ
nibbattetvā pamatto hīnāya vattati, aparo paṭhamajjhānādīni nibbattetvāpi
muṭṭhassatitāya²² tathārūpe ārammaṇe bajjhitvā jhānā parihāyati, evaṃ uppannassa
yasassa vā jhānādilābhassa vā rakkhanam²³ eva dukkaraṃ, tadatthadīpanatthaṃ
pana²⁴ Devadattassa vatthuṃ Mudulakkhaṇa-Lomasakassapa-Hāritajātaka-Saṃ-
kappajātakāni ca kathetabbāni, eko pana lābhasakkāraṃ uppādetvā appamāde
ṭhatvā kalyāṇakammaṃ karoti, tassa so yaso sukkapakkhe cando viya pavaḍḍhati,
tasmā mahārāja²⁵ appamatto payogasampattiyā ṭhatvā dhammena r. kārento tava
uppannaṃ yasaṃ²⁶ anurakkhāhīti, jānāhīti bhaṇḍāgārikakammādikāraṇatthaṃ
upadhārehi. anakkhākitave ti anakkhe akitave ajūtakare²⁷ c'; eva akerāṭike

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks raṭṭhaṃ, Bd janapade attaṃ, Bs atthaṃ.
2 Cks avisara, Bds adhisare.
3 Cks mucca
4 Bd kusalā akusalaṃ.
5 Bd asi dukkhindriyo.
6 Bd va.
7 Bd silavāssu, Cks sīlavassa.
8 Bd -tiko.
9 Bds yatthā.
10 Cs atthajātaṃ, Ck atthajāta
11 Bd hitaṃ-.
12 Cks va.
13 Bd omits na.
14 Bd -ṇam.
15 Bd sayaṃ.
16 Bd pamādaṃ.
17 Bd uppanna.
18 Cks -patiyye.
19 Bd pilotikavasano.
20 Bd kapalam?
21 Bd omits vā.
22 Bd muṭhassatitāya, Cks muṭṭhasatiyā.
23 Bd -ṇam.
24 Bd omits pana.
25 Bd adds tvaṃ.
26 Ck sayaṃ.
27 Bds ajuta-, Cks adūta.

[page 118]
118 XVII. Cattālīsanipāta.
ca, asoṇḍe ti pūvasurāgandhamālāsoṇḍabhāvarahite, avināsake ti tava
santakānaṃ dhanadhaññādīnaṃ anāsake¹, yo ti yo amacco taṃ c'; eva² yañ ca
te ghare dhanaṃ siyā taṃ rakkheyya, sūto³ vā 'ti rathasārathi viya yathā
sārathi visamamagganivāraṇatthaṃ⁴ asse⁵ saṃgaṇhanto rathaṃ saṃganheyya
evaṃ yo saha bhogehi taṃ rakkhituṃ sakkoti so te amacco nāma, tādisaṃ gahetvā
bhaṇḍāgārikakiccāni⁶ kāraye⁷, susaṃgahītantajano⁸ ti tāta yassa hi rañño
attano antojano antovaḷañjanakaparijano⁹ ca dānādīhi asaṃgahīto hoti tassa
antonivesane suvaṇṇahiraññādīni tesaṃ¹⁰ asaṃgahitamanussānaṃ vasena nassanti,
antomanto bahi gacchati¹¹, tasmā tvaṃ¹² suṭṭhugahitāntojano¹³ hutvā etta-
kaṃ hi¹⁴ nāma me vittan ti sayaṃ attano dhanaṃ avekkhitvā asukaṭṭhāne
nāma nidhiṃ nidhema asukassa iṇaṃ demā 'ti idaṃ ubhayam pi, na kare
parapattiyā¹⁵ ti¹⁶ parapattiyāyitvā¹⁷ mā kari, sabbaṃ¹⁸ attapaccakkhen'
eva¹⁹ kareyyāsīti vadati, āyavayan²⁰ ti tato uppajjanakaṃ²¹ āyañ ca²² tesaṃ
tesaṃ dātabbavayañ ca sayam eva jāneyyāsīti, katākatan ti saṃgāme vā
navakamme vā aññesu vā kiccesu iminā idaṃ nāma mayhaṃ kataṃ iminā na
katan ti evam²³ pi sayam eva vā²⁴ jāneyyāsi²⁵ mā parapattiyā²⁶ ahosi,
niggaṇhe ti tāta rājā nāma sandhicchedakārakaṃ niggahāraham ānetvā
dassitaṃ upaparikkhitvā sodhetvā porāṇakarājūhi ṭhapitadaṇḍaṃ oloketvā
dosānurūpaṃ niggaṇheyya, paggaṇhe ti yo pana paggahāraho hoti abhinnassa
vā parabalassa bhettā²⁷ bhinnassa vā sakabalassa ārādhako²⁸ aladdhassa vā
rajjassa āharako²⁹ laddhassa vā thāvarakārako yena vā pana jīvitaṃ dinnaṃ
hoti evarūpaṃ paggaṇheyya³⁰ mahantaṃ sakkārasammānaṃ kareyya, evaṃ hi
'ssa kiccesu aññesu³¹ pi uraṃ datvā kattabbaṃ karissanti, jānapadan ti
janapadavāsīnaṃ atthaṃ yasaṃ attapaccakkhen'; eva anusāsa, adhammikā
yuttā ti adhammikā tattha tattha niyuttā ayuttakālañ ca gahetvā vinicchayaṃ
bhindantā tava dhanañ ca raṭṭhañ ca mā nāsayuṃ, iminā kāraṇena appamatto
hutvā sayam eva anusāsa, vegenā 'ti sahasā atuletvā atiretvā, vegasā ti
atuletvā chandādivasena sahasā kataṃ kammaṃ³² na hi sādhukaṃ³³ na
sundaraṃ, kiṃkāraṇā: tādisaṃ hi katvā mando pacchā vippaṭisāravasena
idhaloke apāyadukkhāni³⁴ anubhonto³⁵ paraloke ca anutappati³⁶, ayaṃ pan'
attho³⁷ 'isīnam antaraṃ katvā Bharurājā³⁸ ti me sutan 'ti Bharujātakena³⁹

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds avinā-.
2 Bd yañcevā.
3 all three MSS. su-.
4 Bds -maggagamanani-.
5 Cks asesu.
6 Bds -kādikiccāni.
7 Bds kāreyya, Cks kāraya.
8 Ck -atthajano, Cs -attajano? Bd -attajano.
9 Ck -antojana-, Cs rañño anne antovalañj-, Bd -antojano valañc-.
10 Cks tesu.
11 so Cks; Bd anto bahi ca gacchantā.
12 Bd taṃ.
13 Bd saṃga-.
14 Bd omits hi.
15 so all three MSS.
16 Cks omit ti.
17 Ck -patthiyāyitvā, Cs -patitiyādhitvā, Bd -pattiyāpitvaṃ.
18 Bd tabbaṃ.
19 Ck -paccavekkheneva, Cs antopaccavekkheneva, Bds attapaccakkhameva.
20 Cks āya-, Bd ayaṃ.
21 Cks -ka.
22 Bd ayañca.
23 Bd etaṃ.
24 Bd omits vā.
25 Cks -ti.
26 so Bd; Cks -yo.
27 Bd tinno.
28 Bd adhārako.
29 Cks āhā-.
30 Bds paggaṇhārakaṃ paggahetvā in the place of paggaṇheyya.
31 Cks añño.
32 Bd kappañhi.
33 Cs sādukaṃ.
34 Bd -aṃ.
35 Bd -bhavanto.
36 Bd -tapati.
37 Bd adds ti.
38 Bds garu-, Vol. II 172|18.
39 Bd garurājājāt-.

[page 119]
1. Tesakuṇajātaka. (521.) 119
dīpetabbo, mā te avisare muñca¹ subāḷhamadhikodhitaṇ ti tāta tava
hadayaṃ² kusalaṃ avisaritvā³ atikkamitvā⁴ pavatte paresaṃ akusaladhammesu⁵
subāḷham⁶ adhikodhitaṃ kujjhāpitaṃ⁷ hutvā mā muñca⁸ mā patitthayatū⁹ 'ti
attho, i. v. h.: tāta yadā te vinicchaye ṭhitassa iminā puriso¹⁰ vā hato sandhi
vā chinno¹¹ ti¹² coraṃ dassenti¹³ tadā te paresaṃ vacanehi suṭṭhu kodhitaṃ¹⁴
pi hadayaṃ kodhavasena mā muñca⁸ apariggahetvā mā daṇḍaṃ panesi¹⁵, kiṃ-
kāraṇā: acoram pi hi¹⁶ coro ti gahetvā ānenti, tasmā akujjhitvā¹⁷ ubhinnaṃ
attapaccakkhikānaṃ¹⁸ kathaṃ sutvā suṭṭhu sodhetvā attapaccakkhena tassa
corabhāvaṃ ñatvā paveṇiyā ṭhapitadaṇḍavasena kattabbaṃ karohi, raññā hi
uppanne pi koddhe hadayaṃ sītalaṃ akatvā kammaṃ na kātabbaṃ, yadā
pan'; assa hadayaṃ nibbutaṃ hoti mudukaṃ tadā vinicchayakammaṃ kā-
tabbaṃ, pharusehi cittehi¹⁹ pakkaṭṭhite²⁰ udake mukhanimittaṃ viya kāraṇaṃ
na paññāyati, kodhasāhīti²¹ tāta kodhane hi bahūni pi tāni²² rājakulāni
akulabhāvaṃ²³ gatāni mahāvināsam eva pattānīti, imassa pan'; atthassa dīpa-
natthaṃ Khantivādijātakaṃ²⁴ Nāḷikerarājassa vatthuṃ sahassabāhu-Ajjunavatthu-
ādīni²⁵ kathetabbāni, patārayiti tāta ahaṃ paṭhavissaro ti mā mahājanaṃ
kāyaduccaritādianatthāya patārayi²⁶ otārayi, yathā taṃ anatthaṃ samādāya
vattati mā evam akāsīti attho, mā te āsīti²⁷ tāta²⁸ tava vijite manussa-
jātikānaṃ vā tiracchānajatikānaṃ vā itthipurisānaṃ dukkhudrayo²⁹ dukkhuppatti
mā āsi³⁰, yathā hi adhammikarājūnaṃ vijite manussā kāyaduccaritādīni karitvā³¹
niraye uppajjanti tava raṭṭhavāsīnaṃ dukkhaṃ yathā na hoti tathā karohiti
attho, apetalomahaṃsassā 'ti attānuvādādibhayehi nibbhayassa, iminā
idaṃ dasseti: tāta yo rājā kismiñci āsaṃkaṃ akatvā attano kammam³² eva
anussarati chandavasena yaṃ yaṃ icchati taṃ taṃ karoti vissaṭṭhayaṭṭhi viya
andho niraṃkuso viya caṇḍahatthi hoti tassa sabbe bhogā vinassanti, tassa
taṃ bhogavyasanaṃ dukkhan ti vuccati³³, tatth'; eva te vattapadā ti³⁴
purimanayen'; eva veditabbaṃ³⁵, dakkhassu dānīti tāta tvaṃ imaṃ anusā-
saniṃ³⁶ sutvā idāni dakkho analaso puññānaṃ karaṇena puññakaro surādi-
pariharaṇena asoṇḍo diṭṭhadhammikasamparāyikassa atthassa avināsanena avinā-
sako bhaveyyāsi, sīlavassū³⁷ 'ti sīlavā³⁸ ācārasampanno bhava, dasasu rāja-
dhammesu patiṭṭhāya r. kārehi³⁹, dussīlo vinipātiko ti dussīlo hi mahā-
rāja⁴⁰ attānaṃ niraye vinipātento vinipātako⁴¹ nāma hotīti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks mucca, all three MSS. avisare.
2 Bd adds dukkhaṃ.
3 Bd adhi-.
4 Bd aviti-.
5 Bds -kamme.
6 Bd suṭhu-.
7 Cks kujjha-, Bd kujhāmitaṃ.
8 Cks mucca.
9 so Cks; Bd patiṭha.
10 Bs -sena.
11 Bd chinnaṃ.
12 Bd iti.
13 Bd dassissanti.
14 Cks kotam.
15 Cs paṇe-.
16 Ck acoramhi.
17 Bds add va.
18 Bd -paccatthikānaṃ.
19 Cks ecitte.
20 Cs pakkaṭṭhate, Bd pakkutike, Bs pakkuthiti.
21 Cks hi, omitting ti.
22 Ck bahunīpītā ti, Cs bahūni, Bd bahūhi pi tāni.
23 Bd akusala-.
24 Cks -vādajātakaṃ, Bd -dijātake.
25 Bd -añcuna-
26 Cs adds mā, Bd ha.
27 Bd asiti.
28 Bs adds ahaṃ pathavissaro.
29 Cks dukkhadrayo? Bd dukkhindriyo.
30 Bd dukkhuppattamakāsi.
31 Bd -tāni katvā.
32 Bd kāmam.
33 Cks -anti.
34 Cks omit ti.
35 Bd yojetabbaṃ.
36 Bd -naṃ.
37 Cks -vassā.
38 Cks add ca.
39 Ck ka-.
40 Bd adds attā.
41 Bd -tiko.

[page 120]
120 XVII. Cattālīsanipāta.
     Evaṃ Kuṇḍalinī pi ekādasahi gāthāhi dh. desesi. Rājā
tuṭṭho amacce āmantetvā pucchi: "bho¹ amaccā mama dhītāya
Kuṇḍaliniyā evaṃ kathayamānāya kena kattabbakiccaṃ katan"
ti. "Bhaṇḍāgārikena devā" 'ti. "Tena hi 'ssā bhaṇḍāgāri-
kaṭṭhānaṃ dammīti" Kuṇḍaliniṃ² ṭhānantare ṭhapesi. Sā
tato paṭṭhāya bhaṇḍāgārikaṭṭhāne ṭhatvā pitu kammaṃ akāsīti.
Kuṇḍalinipañho niṭṭhito.
     Puna rājā katipāhaccayena purimanayen'; eva Jambuka-
paṇḍitassa santikaṃ dūtaṃ pesetvā sattame divase tattha
gantvā sampattiṃ anubhavitvā paccāgato² tath'; eva maṇḍapa-
majjhe nisīdi. Amacco Jambukapaṇḍitaṃ kañcanabaddha-
pīṭhe⁴ nisīdāpetvā pīṭhaṃ sīsenādāya āgañchi⁵. Paṇḍito pitu
aṃke⁶ nisīditvā kīḷitvā gantvā kañcanapīṭhe yeva nisīdi. Atha
naṃ rājā pañhaṃ pucchanto

  Ja_XVII.1(=521).26: Apucchamhāpi⁷ kosikaṃ⁸ Kuṇḍaliniñ ca tath'; eva⁹,
                    Jambuka tvaṃ dāni vadehi¹⁰ balānaṃ balam uttaman ti g. ā. || Ja_XVII:26 ||

     Tass'; attho: tāta Jambuka ahaṃ tava bhātaraṃ kosiyagottaṃ Vessantaraṃ
bhaginiñ ca te Kuṇḍaliniṃ rajadhammaṃ pucchiṃ¹¹, te attano balena kathe-
suṃ, yathā pana te¹² pucchiṃ¹³ tath'; eva idāni puttaṃ Jambukaṃ pucchāmi,
tvaṃ me rājadhammañ ca uttamabalañ ca kathehīti.
     Evaṃ rājā M-aṃ pañhaṃ pucchanto aññesaṃ pucchita-
niyāmena apucchitvā visesetvā pucchi. Ath'; assa paṇḍito "tena
hi mahārāja ohitasoto suṇa¹⁴, sabban te kathesāmīti" pasārita-
hatthe sahassatthavikaṃ ṭhapento viya dhammadesanam ārabhi:

  Ja_XVII.1(=521).27: Balaṃ pañcavidhaṃ loke purisasmiṃ mahaggate,
                    tattha bāhābalaṃ¹⁵ nāma carimaṃ vuccate balaṃ,
                    bhogabalañ ca dīghāvu dutiyaṃ vuccate balaṃ, || Ja_XVII:27 ||

  Ja_XVII.1(=521).28: Amaccabalañ ca dīghāvu tatiyaṃ vuccate balaṃ,
                    abhijaccabalañ c'; eva¹⁶ taṃ catutthaṃ asaṃsayaṃ,
                    yāni¹⁷ c'; etāni sabbāni adhigaṇhāti paṇḍito || Ja_XVII:28 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd bhonto.
2 Bd -niyāva.
3 Bds pacchā-.
4 Bd -bandha-.
5 Bd āgacchi.
6 Bd aṅge.
7 Cks -hāsi, Bd āpucchimha.
8 Bd kosiyagottaṃ.
9 so all MSS. for tatheva ca?
10 so all three MSS. for vada?
11 Bd āpucchimhi, Ck pucchi, Cs pucchin.
12 Bds panete.
13 Bd pucchitā.
14 Bd suṇāhi.
15 Bd -hu-.
16 Ck ahimajjaccabalaṃ, Cs abhimajjabalaṃ, Bd abhijjañcaba-.
17 so all three MSS. for yena?

[page 121]
1. Tesakuṇajātaka. (521.) 121

  Ja_XVII.1(=521).29: Taṃ balānaṃ balaṃ seṭṭhaṃ aggaṃ paññābalaṃ balaṃ¹,
                    paññābalen'; upatthaddho atthaṃ vindati paṇḍito. || Ja_XVII:29 ||

  Ja_XVII.1(=521).30: Api ce labhati mando phītaṃ dharaṇim² uttamaṃ
                    akāmassa pasayhaṃ³ vā añño taṃ paṭipajjati. || Ja_XVII:30 ||

  Ja_XVII.1(=521).31: Abhijāto pi ce hoti rajjaṃ laddhāna khattiyo
                    duppañño hi Kāsipati sabbena pi na jīvati. || Ja_XVII:31 ||

  Ja_XVII.1(=521).32: Paññā sutavinicchinī paññā [kitti] silokavaddhanī,
                    paññāsahito naro idha [api] dukkhe⁴ sukhāni vindati. || Ja_XVII:32 ||

  Ja_XVII.1(=521).33: Paññañ ca kho asussūsaṃ na koci adhigacchati
                    bahussutaṃ anāgamma dhammaṭṭhaṃ avinibbhujaṃ⁵. || Ja_XVII:33 ||

  Ja_XVII.1(=521).34: Yo dhammañ ca vibhāgaññū kāluṭṭhāyī atandito
                    anuṭṭhahati kālena kammaphalaṃ tassa ijjhati. || Ja_XVII:34 ||

  Ja_XVII.1(=521).35: Nānāyatanasīlassa⁶ nānāyatanasevino⁶
                    na nibbindiyakārissa samma-d-attho vipaccati. || Ja_XVII:35 ||

  Ja_XVII.1(=521).36: Ajjhattañ ca payuttassa tathāyatanasevino
                    anibbindiyakārissa samma-d-attho vipaccati. || Ja_XVII:36 ||

  Ja_XVII.1(=521).37: Yogappayogasaṃkhātaṃ sambhatassānurakkhanaṃ⁷
                    tāni tvaṃ tāta sevassu, mā akammāya randhayi⁸,
                    akammanā⁹ hi dummedho naḷāgāraṃ va sīdatīti. || Ja_XVII:37 ||

     Tattha mahaggate ti mahārāja imasmiṃ sattaloke mahajjāsaye purise
pañcavidhaṃ balaṃ hoti, bāhābalan¹⁰ ti kāyabalaṃ, cariman ti taṃ ati-
mahantam pi samānaṃ lāmakam eva, kiṃkāraṇā: dandhabalabhāvena¹¹, sace hi
kāyabalaṃ mahantaṃ nāma bhaveyya vāraṇabalato laṭukikāya¹² balaṃ khudda-
kaṃ bhaveyya vāraṇabalaṃ pana andhabālabhāvena¹³ maraṇassa paccayo
jātaṃ, laṭukikā¹² attano ñāṇakusalatāya vāraṇaṃ jīvitakkhayaṃ pāpesīti¹⁴,
imasmiṃ pan'; atthe na h'; eva sabbattha balena kiccaṃ, ‘balaṃ hi bālassa
vadhāya hotīti'; suttaṃ āharitabbaṃ, bhogabalan ti upatthambhanavasena
sabbaṃ¹⁵ hiraññasuvaṇṇādiupabhogajātaṃ bhogabalaṃ nāma, taṃ kāyabalato
mahantataraṃ, amaccabalan ti abhejjamantassa sūrassa suhadassa¹⁶ amacca-
maṇḍalassa atthitā¹⁷, taṃ balaṃ saṃgāmasūratāya purimehi belehi mahanta-
taraṃ¹⁸, abhijaccabalan¹⁹ ti tīṇi kulāni atikkamitvā khattiyakulavasena

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -balabala, Cs -balaṃbala.
2 Bd dhā-.
3 Cks akāmasā-, Bd akāmapakāsayhaṃ, Bs akāmassa paseyhaṃ.
4 Cks add pi.
5 Bds -ijaṃ.
6 Bds anāya-
7 Ck sambhakassā-, Cs samhakassā-, Bd sambhūta-.
8 Bd raddhayi, Cks ru-
9 Bds -unā.
10 Bd -hu-.
11 Bd andabāla.
12 Bd le-.
13 Cs -ba-.
14 Bd -si.
15 Cks sabba.
16 Bds -dayassa.
17 Bds -tāya.
18 Bd Cs mahantaraṃ
19 Bd abhijja-.

[page 122]
122 XVII. Cattālīsanipāta.
jātisampatti, taṃ itarehi balehi mahantataraṃ¹, jātisampannā eva hi yujjhanti
na itare, yānicetānīti yāni ca etāni² cattāri pi balāni paṇḍito paññānu-
bhāvena³ adhigaṇhāti⁴ abhibhavati taṃ sabbabalānaṃ paññābalaṃ seṭṭhan ti ca
aggan ti ca⁵ vuccati, kiṃkāraṇā: tena hi balen'; upatthaddho paṇḍito atthaṃ
vindati vaḍḍhiṃ pāpuṇāti, tadatthajotanatthaṃ ‘puṇṇaṃ nadiṃ yena ca peyya-
māhū'; 'ti Puṇṇanadījātakaṃ Sirikāḷakaṇṇipañho⁶ Pañcapaṇḍitapañho⁶ Sattu-
bhastajātaka-Sambhavajātaka-Sarabhaṅgajātakādīni kathetabbāni, mando ti
mandapañño bālo, phītan⁷ ti tāta mandapañño puggalo sattaratanapuṇṇaṃ ce
pi⁸ uttamaṃ dharaṇiṃ labhi⁹ tassa anicchamānass'; eva pasayhakāraṃ¹⁰ vā
pana katvā añño paññāsampanno taṃ paṭipajjati mando¹¹ laddham pi¹² yasaṃ
rakkhituṃ kulasantakaṃ vā pana paveṇiāgatam pi r. adhigantuṃ na sakkoti,
tadatthajotanatthaṃ ‘addhā Pādañjalī sabbe paññāya atirocatīti'; Pādañjali-
jātakaṃ¹³ kathetabbaṃ, laddhānā 'ti jātisampattiṃ nissāya kulasantakaṃ
r. labhitvāpi, sabbena pīti¹⁴ sakalena pi rajjena (add: na) jīvati anupāya-
kusalatāya duggato va hotīti, evaṃ M. ettake ṭhāne apaṇḍitassa aguṇaṃ
kathetvā idāni paññaṃ¹⁵ pasaṃsanto paññā ti ādim āha, tattha sutan ti
sutapariyattakaṃ¹⁶, taṃ hi paññavā¹⁷ vinicchinati¹⁸, kittisilokavaddhanīti
kittighosassa ca lābhasakkārassa ca vaddhanī, sukhāni vindatīti dukkhe
uppanne pi nibbhayo hutvā upāyakusalatāya sukhaṃ paṭilabhati, tadatthadīpa-
natthaṃ ‘yass'; ete caturo dhammā vānarinda yathā tava¹⁹', ‘alam etehi jambūhi²⁰
ambehi²¹ panasehi cā²² 'ti ādīni jātakāni kathetabbāni, asussūsan ti
paṇḍitapuggale apayirupasanto asuṇanto, dhammaṭṭhan ti sabhāvakāraṇe
ṭhitaṃ, bahussutaṃ anāgamma tassa²³ asaddahanto, avinibbhujan²⁴ ti
atthānatthaṃ kāraṇākāraṇaṃ anogāhanto atīrento na koci paññaṃ²⁵ adhigacchati
tāta²⁶, dhammavibhāgaññū²⁷ ti dasakusalakammapathavibhāgakusalo, kā-
luṭṭhāyīti viriyaṃ kātuṃ yuttakāle viriyassa²⁸ kārako, anuṭṭhatīti tasmiṃ
tasmiṃ kāle taṃ taṃ kiccaṃ karoti, tassā 'ti²⁹ tassa puggalassa kammaphalaṃ
samijjhati nippajjati, anāyatanasīlassā 'ti anāyatanaṃ vuccati lābhayasa-
sukhānaṃ anākaro³⁰ dussīlyakammaṃ³¹ taṃsīlassa tena dussīlyakammena sa-
mannāgatassa anāyatanabhūtaṃ dussīlapuggalaṃ sevantassa, kusalassa kammassa
karaṇakāle nibbindiyakārissā 'ti³² nibbinditvā ukkaṇṭhitvā³³ karontassa,
evarūpassa³⁴ puggalassa kammānaṃ³⁵ attho sammā na vipaccati na sam-
pajjati³⁶, tīni³⁷ kulaggāni cha kāmaggāni na upetīti³⁸ attho, ajjhattañ cā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mahantaraṃ
2 Cks add ca.
3 Bd paññānabhā-, Cks yassānu-.
4 Cks Cks asaṃgaṇhāti.
5 Cks omit ca.
6 Bd -aṃ.
7 Cks jīvitan.
8 Cks cetipi, Bd ce.
9 Bds labhati.
10 Bd paseyyākāraṃ.
11 Bd adds hi.
12 Bd omits pi.
13 Bd adds vā.
14 Bds add tena.
15 Cks paṃñā.
16 Ck -santakaṃ, Bds pariyatti.
17 Bd paññāva.
18 Bd -cchindati.
19 Cks add yassete tayo dhammā vānarinda yathā tava.
20 Bd appehi.
21 Ck jambehi, Bd jappuhi.
22 Ck vā.
23 Bds taṃ.
24 Bd -bbhajan.
25 Cs -ā.
26 Cs nāni or tāti.
27 so Cs Bd; asussusan ti --- ññū wanting in Ck.
28 Bd viya.
29 Cks omit tassāti.
30 Bs anācāro, Bd anācoro.
31 Cks -an.
32 Cks -rissa, omitting ti.
33 Ck ukkaṭṭhi-, Bd ukkanitvā corr. to ukkaṇḍi-.
34 Bds add tāta.
35 Bd -āni.
36 Ck -tī, Bd omits na sampajjati.
37 Ck tinī, Cs tini, Bd kini.
38 Bd upanevvatīti.

[page 123]
1. Tesakuṇajātaka. (521.) 123
'ti attano niyakajjhattaṃ aniccabhāvanādivasena payuttassa, tathāyatana-
sevino ti tath'; eva sīlavante puggale sevamānassa, vipaccatīti¹ sampajjati,
mahantaṃ yasaṃ deti, yogappayogasaṃkhātan ti yogayuñjitabbayuttake²
kāraṇe payogakoṭṭhāsabhūtaṃ paññam³, sambhatassā⁴ 'ti rāsikatassa anu-
rakkhanaṃ⁵, tāni tvan ti etāni ca dve purimāni ca mayā vuttakāraṇāni⁶
sabbāni tāta sevassu, mayā vuttaṃ ovādaṃ hadaye katvā attano ghare dhanaṃ
rakkha, mā⁷ akammāya randhayīti⁸ ayuttena akāraṇena mā randhayi,
taṃ dhanaṃ mā jhāpayi mā nāsayi, kiṃkāraṇā: akammanā⁹ hīti ayutta-
kammakāraṇena¹⁰ dummedho puggalo sabbaṃ¹¹ dhanaṃ nāsetvā pacchā dug-
gato naḷāgāraṃ va sīdatīti¹² yathā naḷāgāraṃ mūlato paṭṭhāya jīramānaṃ
appatiṭṭhaṃ patati evaṃ akāraṇena dhanaṃ nāsetvā apāyesu nibbattatīti.
     Evam pi Bo. ettakena ṭhānena pañca balāni vaṇṇetvā
paññābalaṃ ukkhipitvā candamaṇḍale¹³ paharanto¹⁴ viya ka-
thetvā idāni dasahi gāthāhi rañño ovādaṃ deti:

  Ja_XVII.1(=521).38: Dhammañ cara mahārāja mātāpitusu khattiya, (IV p. 421.)
                    (cfr. Mahāvastu I p.282)
                    idha dhammaṃ caritvāna rāja saggaṃ gamissasi. || Ja_XVII:38 ||

  Ja_XVII.1(=521).39: Dhammañ cara mahārāja puttadāresu khattiya --pe--. || Ja_XVII:39 ||

  Ja_XVII.1(=521).40: Dhammañ cara mahārāja mittāmaccesu khattiya --pe--. || Ja_XVII:40 ||

  Ja_XVII.1(=521).41: Dhammañ cara mahārāja vahanesu balesu ca --pe--. || Ja_XVII:41 ||

  Ja_XVII.1(=521).42: Dhammañ cara mahārāja gāmesu nigamesu ca --pe--. || Ja_XVII:42 ||

  Ja_XVII.1(=521).43: Dhammañ cara mahārāja raṭṭhe¹⁵ janapadesu ca --pe--. || Ja_XVII:43 ||

  Ja_XVII.1(=521).44: Dhammañ cara mahārāja samaṇabrāhmaṇesu ca --pe--. || Ja_XVII:44 ||

  Ja_XVII.1(=521).45: Dhammañ cara mahāraja migapakkhisu khattiya --pe--. || Ja_XVII:45 ||

  Ja_XVII.1(=521).46: Dhammañ cara mahārāja, dhammo ciṇṇo¹⁶ sukhāvaho¹⁷,
                    idha dhammaṃ caritvāna rāja saggaṃ gamissasi. || Ja_XVII:46 ||

  Ja_XVII.1(=521).47: Dhammañ cara mahārāja Indo¹⁸ devā sabrahmakā
                    suciṇṇena divaṃ pattā, mā dhammaṃ rāja pamādo¹⁹ ti. || Ja_XVII:47 ||

     Tattha paṭhamagāthāya tāva dhamman ti mātupaṭṭhānaṃ pitupaṭṭhānaṃ,
dhammaṃ kālass'; eva vuṭṭhāya mātāpitunnaṃ mukhodakadantakaṭṭhadānaṃ
ādiṃ katvā sabbaṃ sarīrapariharaṇaṃ²⁰ karonto ca²¹ pūrehīti vadati, putta-
dāresū 'ti puttadhītaro tāva pāpā nivāretvā kalyāne nivesento²² sippaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks vipajja-.
2 Cks yoga--ko, Bd yoga-- tabbake, omitting yutta, Bs yoge-.
3 Cks paṃñā.
4 Bs sambhū.
5 Bds -ṇaṃ.
6 Cks -kara-.
7 Bd adds naṃ.
8 Bd raddha-.
9 Bd -unā.
10 Cks -kara-.
11 Bds sakaṃ.
12 Cks sīdati.
13 Bds -laṃ.
14 Bds saṃha-.
15 Bd raṭhesu.
16 Bd suciṇṇo.
17 Bd sukhamāvahā.
18 Ck Bd indā.
19 read pāmado, cfr. IV. p.422.
20 Bd sabba sarirapaṭijaggaharaṇaṃ.
21 Bd va.
22 Bd nisevanto.

[page 124]
124 XVII Cattālīsanipāta.
uggaṇhāpento vayappattakāle patirūpakulavasena¹ āvāhavivāhaṃ karonto samaṃ-
vasena² dhanaṃ dento puttesu dhammaṃ carati nāma, bhariyaṃ samānento³
anaticaranto issariyaṃ⁴ vossajjanto alaṃkāraṃ anuppādento dāresu dhammaṃ
carati nāma, mittāmaccesū 'ti mittāmacce catūhi saṅgahavatthūhi saṃgaṇ-
hanto⁵ avisaṃvādento⁶ tesu⁷ dhammaṃ carati nāma, vāhanesu balesu
cā 'ti hatthiassādīnaṃ vāhanānaṃ balakāyassa⁸ dātabbayuttakaṃ dento sakkā-
raṃ karonto⁹ hatthiassādayo mahallakakāle kamme¹⁰ ayojento tesu dhammaṃ
carati nāma, gāmesu nigamesu cā 'ti gāmanigamavāsino daṇḍabalīhi apī-
ḷento va tesu dhammaṃ carati nāma, raṭṭhe¹¹ janapadesu cā 'ti raṭṭhañ
ca janapadañ ca akāraṇena kilamanto hitacittaṃ accupaṭṭhapento¹² tattha adham-
maṃ carati nāma apīḷento pana hitacittena pharanto¹³ tattha dhammaṃ carati
nāma, samaṇabrāhmaṇesu cā 'ti tesu cattāro paccaye dento va tesu
dhammaṃ carati nāma, migapakkhisū 'ti sabbacatuppadasakuṇānaṃ abhayaṃ
dento tesu dhammaṃ carati nāma, dhammo ciṇṇo¹⁴ ti samacariyadhammo
ciṇṇo nisammacariyadhammo ciṇṇo¹⁵, sukhāvaho¹⁶ ti tīsu kusalasampadāsu¹⁷
chasu kāmasaggesu sukhaṃ āvahati¹⁸, suciṇṇenā 'ti idha ciṇṇena kāyasu-
caritādinā suciṇṇena, divaṃ pattā ti devalokabrahmalokasaṃkhātaṃ divaṃ
gatā, tattha dibbayasapaṭilābhino jātā, mā dhammaṃ rāja pamādo ti
tasmā tvaṃ mahārāja jīvitaṃ jahanto pi dhammaṃ mā pamajjīti.
     Evaṃ dasa dhammacariyagāthā¹⁹ vatvā uttarim pi ova-
danto osānagātham āha:

  Ja_XVII.1(=521).48: Tatth'; ev'; ete²⁰ vattapadā esā ca anusāsanī
                    sappaññe²¹ sevi²² kalyāṇi²² samattaṃ sāmataṃ²³ vidū ti. || Ja_XVII:48 ||

     Tattha tatthevete²⁴ vattapadā ti idaṃ purimanayen'; eva {yojetabbaṃ,}
sappaññe sevi kalyāṇi²⁵ samattaṃ²⁶ sāmataṃ²⁷ vidū ti mahārāja
taṃ mayā vuttaṃ ovādaṃ tvaṃ niccakāle sappañño²⁸ puggalasevi kalyāṇaguṇa-
samannāgato hutvā samattaṃ paripuṇṇaṃ sāmaṃ vidū attapaccakkhato va
jānitvā yathānusiṭṭhaṃ²⁹ paṭipajjā 'ti.
     Evaṃ M. ākāsagaṃgaṃ otārento viya Buddhalīḷhāya dh.
d. Mahājano mahāsakkāraṃ akāsi sādhukārasahassāni adāsi.
Rājā tuṭṭho amacce āmantetvā pucchi: "bho amaccā mama

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -kusala-.
2 so Cks for samena? Bds samaye.
3 Bd adds anavamānento.
4 Cks -rāyaṃ.
5 Bd omits saṃ.
6 Bd omits avi-.
7 Bd etesu.
8 Bd adds ca.
9 Bd omits s.k.
10 Bd -esu.
11 Bd -esu.
12 Cks apaccupa-.
13 Ck pa-, Bd ramanto.
14 Bds suc-.
15 Bd sucaritadhammo in the place of sama---ciṇṇo.
16 Cks sukhāvahatī, Bd sukhamāvahatī.
17 Bd adds ca.
18 Bd -tīti.
19 Bd -āyo.
20 Bds tattheva te, Cks tatthete.
21 so Cks for sappañña Bd sabbaññu?
22 so all three MSS.
23 Bd samaṃttaṃ corr. to sāmaṃ, Bs sāntaṃ.
24 Ck tatthete, Bd tatheva te.
25 Bd adds ti.
26 Bd sāmattaṃ.
27 Bd sāmaṃ taṃ.
28 so Cks for sappañña? Bd sappaññu-.
29 Bd -seṭhaṃ.

[page 125]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 125
puttena taruṇajambuphalasamānatuṇḍena¹ Jambukapaṇḍitena
evaṃ kathentena kena kattabbakiccaṃ katan" ti. "Senāpatinā
devā" ti. "Tena hi 'ssa senāpatiṭṭhānaṃ dammīti" Jambukaṃ
ṭhānantare ṭhapesi, so tato paṭṭhāya² senāpatiṭṭhāne ṭhatvā
pitukammāni akāsi. Tiṇṇaṃ sakuṇānaṃ mahanto sakkāro
ahosi, tayo pi janā³ atthañ ca dhammañ ca anusāsiṃsu.
Mahāsattass'; ovāde ṭhatvā rājā dānādīni puññāni katvā sagga-
parāyano ahosi. Amaccā rañño sarīrakiccaṃ kāretvā⁴ sakuṇā-
naṃ ārocetvā "sāmi Jambusakuṇa rājā tumhākaṃ chattaṃ
ussāpetabbaṃ akāsīti" vadiṃsu. M. "na mayhaṃ rajjen'
attho, tumhe appamattā r. kārethā" 'ti mahājanaṃ sīlesu
patiṭṭhāpetvā "evaṃ vinicchayaṃ pavatteyyāthā" 'ti viniccha-
yadhammaṃ suvaṇṇapaṭṭe likhāpetvā araññaṃ pāvisi. Tass'
ovādo cattālīsa vassasahassāni pavatti⁵.
     S. rañño ovādavasena imaṃ dh. desetvā j. s.: "Tadā rājā
Anando ahosi, Kuṇḍalinī Uppalavaṇṇā, Vessantaro Sāriputto, Jambu-
kasakuṇo aham evā" 'ti. Tesakuṇajātakaṃ.

                      2. Sarabhaṅgajātaka.
     Alaṃkatā kuṇḍalino suvatthā ti. Idaṃ S. Veḷuvane
v. Mahāmoggallānattherassa parinibbānaṃ ā. k. Sāriputtathero⁶
T-taṃ⁷ J. viharantaṃ⁷ parinibbānaṃ anujānāpetvā gantvā Nālagāmake
jātovarake⁸ parinibbāyi. Tassa parinibbutabhāvaṃ sutvā S.Rāja-
gahaṃ gantvā Veḷuvane vihāsi. Tadā thero Isigilipasse Kāḷasilāyaṃ
viharati, So pana iddhibalena⁹ koṭippattabhāvena devacārikañ ca
ussadacārikañ ca gacchati, devaloke Buddhasāvakānaṃ mahantaṃ
issariyaṃ ussadanirayesu ca titthiyasāvakānaṃ mahantaṃ dukkhaṃ
anubhavantaṃ disvā manussalokaṃ āgantvā "asukaupāsako asuka-
upāsikā ca¹⁰ asukasmiṃ nāma devaloke nibbattitvā mahāsampattiṃ
anubhavanti¹¹ titthiyasāvakesu asuko ca asukā ca¹² nirayādisu

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -pala--tuccena, Cs -pala--tudhena.
2 Bd adds tuṭho.
3 Bd adds rañño.
4 Bd katvā.
5 Bd -ttayi.
6 Bd adds hi.
7 Bd -tena.
8 Cs.-vārake.
9 Cks -le.
10 Bd asukā va upasikā.
11 Cks -vati.
12 Ck -ko ca, Cs omits asukā ca.

[page 126]
126 XVII. Cattālīsanipāta.
asukāpāyesu¹ nāma nibbattā²" ti manussānaṃ katheti³. Manussā
sāsane pasīdanti titthiye parivajjenti⁴. Buddhasāvakānaṃ sakkāro
mahanto ahosi, titthiyānaṃ parihāyati. Te there āghātaṃ bandhitvā
"imasmiṃ jīvante amhākaṃ upaṭṭhākā bhijjanti, sakkāro parihāyati,
mārāpessāma nan" ti therassa māraṇatthaṃ samaṇaguttakassa⁵ nāma
corassa sahassaṃ adaṃsu. So "theram māressāmīti" mahantena pari-
vārena Kāḷasilaṃ agamāsi. Thero taṃ āgacchantaṃ disvā iddhiyā
uppatitvā pakkāmi. Coro taṃ divasaṃ theraṃ adisvā nivattitvā
punadivase pi punadivase pi ti cha divase agamāsi. Thero pi tath'
eva iddhiyā pakkāmi. Sattame divase therassa pubbe kataṃ aparā-
pariyavedaniyakammaṃ okāsam labhi⁶, so kira pubbe bhariyāya va-
canaṃ gahetvā mātapitaro māretukāmo yānakena araññaṃ netvā
corānam uṭṭhitākāraṃ katvā matāpitaro potheti paharati, te cakkhu-
dubbalatāya rūpadassanarahitā⁷ puttaṃ asañjānantā "corā evā⁸" 'ti
saññāya "tāta asukā⁹ nāma corā no mārenti, tvaṃ pakkamā¹⁰" 'ti
etass'; eva parideviṃsu, so cintesi: "ime mayā va¹¹ pothiyamānā¹²
mayhaṃ ñeva atthāya paridevanti, ayuttaṃ karomīti¹³", atha ne assā-
setvā corānaṃ palātākāraṃ katvā hatthapāde sambāhitvā¹⁴ "amma
tāta, mā bhāyittha, corā palātā" ti vatvā puna attano geham eva
ānesi. Taṃ kammaṃ ettakaṃ kālaṃ okāsaṃ alabhitvā bhasmā-
pāṭicchanno aggirāsi¹⁵ viya ṭhatvā¹⁶ imaṃ antimasarīraṃ upadhāvitvā
gaṇhi, thero tassa nissandena ākāse uppatituṃ nāsakkhi, Nando-
pananda-Damana-Vejayantassa¹⁷ kampanasamatthā¹⁸ pi 'ssa iddhi kamma-
balena dubbalattaṃ pattā¹⁹. Coro therassa aṭṭhīni sañcuṇṇetvā
palālapiṭṭhikakāraṇaṃ²⁰ nāma katvā "mato" ti saññāya saparivāro²¹
pakkāmi. Thero pi²² satiṃ labhitvā²³ jhānaveṭhanena²⁴ sarīraṃ
veṭhetvā²⁵ uppatitvā Satthu santikaṃ gantvā vanditvā "bhante āyu-
saṃkhāro me ossaṭṭho, parinibbāyissāmīti" parinibbānaṃ anujānāpetvā
tatth'; eva parinibbāyi. Taṃ khaṇaṃ ñeva chadevalokā ekakolāhalaṃ
ahesuṃ²⁶, "amhākaṃ kirācariyo²⁷ parinibbuto" ti dibbagandhamālā-
vāsadhūpe²⁸ c'; eva²⁹ nānādārūni³⁰ c'; eva gahetvā āgamiṃsu. ekūna-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -niraye.
2 Bd nippatto.
3 Bd -si.
4 Bd -vajjanti.
5 so Cks; Bd -rattassa.
6 Bd -ati.
7 Cks -tāya.
8 Bds etā.
9 Cks -ka.
10 Cks -mī, Bd pakkāmā corr. to pakkamā.
11 Cks ca, Bd omits va.
12 Bd adds ca.
13 Bd a. me katan ti.
14 Bd -etvā.
15 Bd aṅgārāsi.
16 Bd adds sinerurājaṃ vijhitvā pathavi nimmujjitvā.
17 Cs Bd -ta.
18 Ck -ttham.
19 Ck patta, Cs pattaṃ.
20 Bd -pitakaraṇaṃ.
21 Bd adds yasaparivāro.
22 Bd omits pi.
23 Bd patila-.
24 Bd -vedhanena.
25 Bd vedhitvā.
26 so all three MSS.
27 Bd kira ā-.
28 Bd gandha -- dhumehi, omitting dibba.
29 Bd adds manussā.
30 Ck -dāru, Bd -dāruṇi.

[page 127]
2. Sarabhaṅgajātaka (522.) 127
sataratanacandanacitakā ahosi. S. therassa santike ṭhatvā sarīra-
nikkhepaṃ kāresi. āḷāhanassa samantā yojanamatte pupphavassaṃ
vassi, devānaṃ antare manussā manussānaṃ antare devā aṭṭhaṃsu¹,
sattadivasāni sādhukīḷaṃ kīḷiṃsu. S. therassa dhātuṃ gāhāpetvā
Veḷuvanadvārakoṭṭhake cetiyaṃ kārāpesi. Tadā dh. k. s. "āvuso
Sāriputtathero T-assa santike aparinibbutattā Buddhānaṃ² santikā
mahantaṃ sammānaṃ na labbi, Mahāmoggallānatthero pana³ samīpe
parinibbutattā mahāsammānaṃ labhīti⁴". S. āgantvā "kāya nu 'ttha
bhikkhave e. k. s." ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhik-
khave Moggallāno idān'; eva mama santikā sammānaṃ labhi⁵ pubbe
pi labhi yevā" 'ti vatvā a. ā.:
     A. B. Br. r. k. Bo. purohitassa brāhmaṇiyā kucchimhi paṭi-
sandhiṃ gahetvā dasamāsaccayena paccūsasamaye mātu kuc-
chimhā nikkhami. Tasmiṃ khaṇe dvādasayojanike Bārāṇasi-
nagare sabbāvudhāni pajjaliṃsu. Purohito puttassa jātakkhaṇe
bahe nikkhamitvā ākāsaṃ olokento nakkhattayogaṃ disvā⁶
"iminā nakkhattena jātattā esa kumāro sakala-Jambudīpe dha-
nuggahānaṃ aggo bhavissatīti" ñatvā kālass'; eva rājakulaṃ
gantvā rājānaṃ sukhasayitabhāvaṃ pucchitvā "kuto me ācariya
sukhaṃ⁷, ajja sakalanivesane āvudhāni pajjalitānīti" vutte "mā
bhāyi deva, na tumhākaṃ nivesane yeva sakalanagare pi⁸
pajjaliṃsu yeva, ajja⁹ amhākaṃ gehe kumārassa jātattā etad
ahosīti" "Ācariya evaṃ jātakumārassa pana kiṃ bhavissa-
tīti". "Na kiñci mahārāja¹⁰, so pana sakala-Jambudīpe agga
dhanuggaho bhavissatīti." "Sādhu ācariya, tena hi naṃ¹¹
paṭijaggitvā vayappattakāle amhākaṃ dasseyyāsīti" vatvā
khīramūlaṃ¹² sahassaṃ dāpesi. Purohito taṃ gahetvā nive-
sanaṃ gantvā puttassa nāmagahaṇadivase jātakkhaṇe āvudhāni¹³
pajjalitattā Jotipālo ti nāmam akāsi. So¹⁴ mahantena pari-
vārena vaḍḍhamāno soḷasavassakāle uttamarūpadharo ahosi.
Ath'; assa pitā sarīrasampattiṃ olokento¹⁵ "tāta Takkasilaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds ahesuṃ.
2 Bd -assa.
3 Bd omits pana.
4 Bd labhatīti.
5 Bd labhati.
6 Bd oloketvā.
7 Bd omits su-.
8 Bd omits pi.
9 Bd omits a-.
10 Bd -jāti.
11 Bd taṃ.
12 Bd adds tāva.
13 so all three MSS. for -naṃ?
14 Bd adds pana.
15 Bd -etvā.

[page 128]
128 XVII. Cattālīsanipāta.
gantvā disāpāmokkhassa ācariyassa santike sippaṃ uggaṇhā¹"
'ti āha. So "sādhū" 'ti ācariyabhāgaṃ gahetvā mātāpitaro
vanditvā tattha gantvā sahassaṃ datvā sippaṃ paṭṭhāpetvā²
sattāhen'; eva nipphattiṃ pāpuṇi. Ath'; assa ācariyo tussitvā
attano santakaṃ khaggaratanaṃ sandhiyuttameṇḍakasiṅga-
dhanuṃ³ sandhiyuttatuṇhīraṃ⁴ attano sannāhakañcukaṃ⁵
uṇhīsañ ca datvā "tāta Jotipāla, ahaṃ mahallako, idāni tvaṃ
ime māṇavake sikkhāpehīti" pañcasate māṇavake pi tass'; eva
niyyādesi. Boṣabbaṃ gahetvā ācariyaṃ vanditvā Bārāṇasim
eva āgantvā mātāpitaro passi. Atha naṃ vanditvā thitaṃ pitā
avoca: "uggahītaṃ te tāta sippan" 'ti. "Āma tātā" 'ti. So
tassa vacanaṃ sutvā rājakulaṃ gantvā "putto me deva sippaṃ
sikkhitvā⁶ āgato, kiṃ karotīti⁷" āha. "Ācariya amhākaṃ⁸
upaṭṭhahatū" 'ti. "Paribbayam assa jānātha⁹ devā" 'ti.
"Devasikaṃ¹⁰ sahassaṃ labhatū" 'ti. So "sādhū" 'ti sampa-
ṭicchitvā gehaṃ gantvā kumāraṃ pakkosāpetvā "tāta rājānaṃ
upaṭṭhahā" 'ti āha. So tato paṭṭhāya devasikaṃ sahassaṃ
labhitvā rājānaṃ upaṭṭhahi¹¹. Rājapādamūlikā ujjhāyiṃsu¹²:
"mayaṃ Jotipālena katakammaṃ na passāma, devasikaṃ sa-
hassaṃ gaṇhati¹³, mayam assa sippaṃ passitukāmā¹⁴" 'ti.
{Rājā} tesaṃ vacanaṃ sutvā purohitassa kathesi. Purohito
"sādhu devā" 'ti puttassārocesi. So "sādhu tāta, ito sattame
divase dassessāmi, rājā attano vijite dhanuggahe sannipātāpetū"
'ti āha. Purohito gantvā tam atthaṃ rañño ārocesi. Rājā
nagare bheriñ carāpetvā dhanuggahe sannipātāpesi¹⁵. Saṭṭhi-
sahassā dhanuggahā sannipatiṃsu. Rājā tesaṃ sannipātita-
bhāvaṃ ñatvā va¹⁶ "nagaravāsino Jotipālassa sippaṃ passantū"
'ti¹⁷ bheriñ carāpetvā rājaṅgaṇaṃ sajjāpetvā mahājanaparivuto

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd gaṇhāhi.
2 Cs -ap-, Bd upaṭha-.
3 Bd sandhimeṇḍika-.
4 Ck -tuṃhīraṃ, Bd -yuttaṃ tuṇḍilaṃ or tuṇhilaṃ.
5 Ck -hamukhaṃ, Bd -hakaccukaṃ.
6 Bd sikkhāpetvā.
7 Bd -tūti.
8 Bds amhe.
9 so Bd; Ck jānapa, Cs jāna.
10 Bd so de-.
11 Bd -ahati.
12 Ck upajjhā-, Bd ujjhiyisu.
13 Bd -āti.
14 Bd -mamhā.
15 Bd -pātesi.
16 Bd omits va.
17 Bds add nagare.

[page 129]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 129
pallaṃkavare nisīditvā dhanuggahe pakkositvā¹ "Jotipālo
āgacchatū" 'ti pesesi. So ācariyena dinnāni dhanutuṇhīra-
sannāhakañcukauṇhīsāni² nivāsanantare ṭhapetvā khaggaṃ gāhā-
petvā pakativesen'; eva³ rañño santikaṃ gantvā⁴ ekamantaṃ
aṭṭhāsi. Dhanuggahā "Jotipālo kira dhanusippaṃ dassetuṃ
āgato, dhanuṃ agahetvā⁵ pana āgatattā amhākaṃ hatthato
dhanuṃ gahetukāmo bhavissati, nāssa⁶ dassāmā" 'ti katikaṃ
kariṃsu. Rājā Jotipālaṃ āmantetvā "sippaṃ dassehīti" āha.
So sāṇiṃ parikkhipāpetvā antosāṇiyaṃ ṭhito sāṭakaṃ apanetvā
sannāhaṃ sannayha kañcukaṃ pavisitvā⁷ uṇhīsaṃ sīse paṭi-
muñcitvā meṇḍakasiṅgadhanumhi pavālavaṇṇaṃ jiyaṃ āropetvā
tuṇhīraṃ⁸ piṭṭhe bandhitvā khaggaṃ vāmato katvā vajiraggaṃ
nārācaṃ nakhapiṭṭhe parivattento⁹ sāṇiṃ vivaritvā paṭhaviṃ
bhinditvā alaṃkatanāgakumāro viya nikkhamitvā¹⁰ rañño apa-
citiṃ dassetvā aṭṭhāsi. Taṃ disvā mahājano vaggati nadati
appoṭheti¹¹. Rājā "dassehi Jotipāla sippan" ti āha. "Deva
tumhākaṃ dhanuggahesu akkhaṇavedhivālavedhisaddavedhisara-
vedhino, caturo dhanuggahe pakkosāpehīti" Rājā pakkosā-
pesi. M. rājaṅgaṇe caturassaparicchedabbhantare maṇḍapaṃ¹²
katvā catūsu kaṇṇesu cattāro dhanuggahe ṭhapetvā ekekassa
tiṃsa tiṃsa kaṇḍasahassāni dāpetvā ekekassa santike kaṇḍa-
dāyake ṭhapetvā sayaṃ vajiraggaṃ nārācaṃ gahetvā maṇḍala-
majjhe ṭhatvā "mahārāja, ime cattāro dhanuggahā ekappahārena¹³
sare khipitvā maṃ vijjhantu¹⁴, etehi khittakaṇḍāni vāressā-
mīti" āha. Rājā "evaṃ karothā" 'ti āṇāpesi. "Mahārāja, mayaṃ
akkhaṇavedhivālavedhisaddavedhisaravedhino, Jotipālo taruṇa-
dārako, na mayaṃ vijjhissāmā" 'ti. M. "sace sakkotha vijjhatha
man" ti āha. Te "sādhū" 'ti¹⁵ ekappahārena¹³ kaṇḍāni khi-
piṃsu. M.¹⁶ tāni nārācena paharitvā paharitvāna¹⁷ yathā vā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -sāpetvā.
2 Bd -tuṇhisarasannāhakaccukauṇhissādini.
3 Bd -na.
4 Bd āg-.
5 Cs āg-.
6 Bd -tīti na.
7 Bd kaccukaṃ pavesetvā.
8 Bd tuṇhisaraṃ.
9 Bd parivatte galitvā.
10 Bds add āgaṃtvā.
11 Bd vagganti nadanti appoṭenti.
12 Bd maṇḍalaṃ.
13 Bd -neva.
14 Bds add ahaṃ.
15 Bd adds sampaṭicchitvā.
16 Bd bodhisatto.
17 so Cks; Bd omits paharitvā pa.

[page 130]
130 XVII. Cattālīsanipāta.
tathā vā pātesi, Bodhisatto koṭṭhakaṃ¹ parikkhipanto viya tālena²
tālaṃ³ daṇḍakena daṇḍakaṃ vājena vājaṃ anatikkamanto⁴
khipitvā⁵ saragabbhaṃ akāsi, dhanuggahānaṃ kaṇḍāni khīṇāni,
so tesaṃ khīṇabhāvaṃ ñatvā saragabbhaṃ avināsento va⁶
uppatitvā⁷ rañño santike aṭṭhāsi. Mahājano unnadanto vag-
ganto⁸ appoṭhento⁹ mahākolāhalaṃ katvā vatthābharaṇāni
khipi¹⁰, evam rāsibhūtaṃ aṭṭhārasakoṭisaṃkhaṃ dhanam ahosi.
Atha naṃ rājā pucchi: "kiṃ sippaṃ nām'; etaṃ Jotipālā" 'ti.
"Sarapaṭibāhanaṃ nāma devā" 'ti. "Aññe p'; etaṃ jānantā¹¹
atthīti" "Sakala-Jambudīpe mam ṭhapetvā n'; atthi devā"
'ti. "Aparaṃ dassehi tātā" 'ti¹². "Deva¹³, ete tāva catusu
kaṇṇesu ṭhatvā cattāro pi janā maṃ vijjhituṃ nāsakkhiṃsu,
ahaṃ pana te catūsu¹⁴ kaṇṇesu ṭhite¹⁵ eken'; eva sarena
vijjhissāmīti". Dhanuggahā ṭhātuṃ na ussahiṃsu¹⁶. M. catūsu
kaṇṇesu catasso kadaliyo ṭhapetvā¹⁷ nārācapuṃkhake¹⁸ ratta-
suttakaṃ¹⁹ bandhitvā ekaṃ kadaliṃ sandhāya²⁰ khipi, nārāco
taṃ²¹ vijjhi²² tato dutiyaṃ tato tatiyaṃ tato catutthaṃ, tato
paṭhamam²³ viddham²⁴ eva vijjhitvā puna hatthe yeva patiṭ-
ṭhahi²⁵, kadaliyo suttaparikkhittā²⁶ aṭṭhaṃsu. Mahājano
nādasahassāni²⁷ pavattesi. Rājā "kiṃ sippaṃ nām'; etaṃ²⁸
ṭātā" 'ti. "Cakkaviddhaṃ nāma devā" 'ti. "Aparam pi dasse-
hīti²⁹" M. saralaṭṭhiṃ nāma sararajjuṃ nāma saraveṇiṃ³⁰
nāma dassesi, sarapāsādaṃ nāma saramaṇḍapaṃ³¹ saraso-
pānaṃ nāma sarapokkharaṇiṃ nāma akāsi, sarapadumaṃ nāma
pupphāpesi, saravassaṃ nāma vassāpesi. Iti aññehi asādhā-

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks bodhi koṭṭhakaṃ.
2 Cks ta-.
3 Bd adds vālena vālaṃ.
4 Bd ati-
5 Bd repeats khi-.
6 Bd omits va.
7 Bd adds gaṃtvā.
8 Cks omit va-.
9 Bd -ṭento seḷento accharaṃ paharanto.
10 Bd khipisu.
11 Bd añño eva jānanto.
12 Bd adds vadati.
13 Bd so.
14 Ck pana te catusu, Cs pana te casu.
15 Bd panetesu catūsu kaṇṇesu ṭhitesu.
16 Bd -hanti.
17 Cs ṭhapāpetvā.
18 Bd narācapokhe.
19 Cks rattasuttaka.
20 Bd kadalikhandhaṃ.
21 Bd adds kadali.
22 Cks vijjhitvā.
23 Ck Bd patha-.
24 Bd vijham.
25 Bd patithati.
26 Bd suttaṃ parikkhipitvā.
27 Bd uṇṇāda-.
28 Bd nāmetaṃ sippaṃ.
29 Bd dassehi tātā ti.
30 so Cks; Bd sarapavedhani.
31 Bd adds sarapākāraṃ nāma.

[page 131]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 131
raṇāni imāni dvādasa sippāni dassetvā puna aññehi asādhā-
raṇe yeva satta mahākāye padālesi, aṭṭhaṅgulabahalaṃ udum-
barapadaraṃ vijjhi, caturaṅgulabahalaṃ asanapadaraṃ duvaṅ-
gulabahalaṃ tambapaṭṭaṃ¹ ekaṅgulabahalaṃ ayapaṭṭaṃ¹ ekā-
baddhaṃ phalakasataṃ vinivijjhitvā² palālasakaṭavālukasakaṭa-
padarasakaṭānaṃ purimabhāge saraṃ khipitvā pacchima-
bhāgena nikkhāmesi³, pacchābhāge⁴ khipitvā purimabhāgena⁵
nikkhāmesi³, udake catūsabhaṃ thale aṭṭhausabhaṃ ṭhānaṃ⁶
kaṇḍaṃ⁷ pesesi, vātiṅgaṇasaññāya usabhamatthake vālaṃ
vijjhi. Tassa ettakāni sippāni dassentass'; eva suriyo atthaṃ-
gato⁸. Ath'; assa rājā senāpatiṭṭhānaṃ paṭijānitvā "Jotipāla,
ajja vikālo, sve senāpatisakkāraṃ⁹ gaṇhissasi, massuṃ¹⁰ kāre-
tvā nahātvā ehīti" taṃ divasaṃ paribbayatthāya satasahassaṃ
adāsi. M. "iminā me¹¹ attho n'; atthīti" aṭṭhārasakoṭidhanaṃ¹²
sāmikānaṃ ñeva datvā mahantena parivārena nahāyituṃ
gantvā massuṃ¹⁰ kāretvā nahātvā sabbālaṃkārapatimaṇḍito
anopamāya siriyā nivesanaṃ pavisitvā nānaggarasabhojanaṃ
bhuñjitvā sirisayanaṃ abhiruyha nipanno, dve yāme sayitvā
pacchimayāme pabuddho¹³ pallaṃkaṃ ābhuñjitvā⁴ sayana-
piṭṭhe nisinno, attano sippassa ādimajjhapariyosānaṃ olokento,
mama sippaṃ¹⁵ ādito¹⁶ param maraṇaṃ¹⁷ paññāyati, majjhe
kilesaparibhogo pariyosāne nirayamhi paṭisandhi¹⁸, pāṇātipāto
hi¹⁹ kilesaparibhogesu ca adhimattappamādo²⁰ niraye paṭi-
sandhiṃ deti, raññā mayhaṃ senāpatiṭṭhānam dinnaṃ, mahan-
taṃ me issariyaṃ bhavissati, bhariyā ca puttadhītaro ca bahū
bhavissanti, kilesavatthuṃ kho pana vepullagataṃ duccajaṃ
hoti, idān'; eva nikkhamitvā ekako va²¹ araññaṃ pavisitvā isi-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -paṭṭanaṃ.
2 Bd -vijjhi.
3 Bd nikkhamāpesi.
4 Cks -gena, Bd adds saraṃ.
5 Bd -ge.
6 Cks -bhaṭṭhānaṃ.
7 Ck kaṇṭhaṃ, Bd omits ka-.
8 Bd aṅgamito.
9 Bd -tiṭhānaṃsakkāraṃ.
10 Bd kesamassuṃ.
11 Bd mayhaṃ.
12 Bd -koṭisaṇkhyadhanaṃ.
13 Bd adds uṭhāya.
14 Cs ābhuj-.
15 Cks -assa.
16 Bd adds va.
17 Cs paraṃma-, Bd paramā-.
18 Cks -dhiṃ, Bd adds paraṃparānaṃ, Bs paravaparā.
19 Bd omits hi.
20 Cks -dā, Bd adhimpattippamādo.
21 Cks ekena.

[page 132]
132 XVII. Cattālīsanipāta.
pabbajjaṃ pabbajituṃ yuttaṃ mayhan" ti M. sayanato¹ uṭ-
ṭhāya kañci² ajānāpetvā pāsādā oruyha aggadvārena nikkha-
mitvā ekako va araññaṃ pavisitvā Godhāvarītīre³ tiyojanikaṃ
Kaviṭṭhavanaṃ⁴ sandhāya pāyāsi⁵. Tassa nikkhantabhāvaṃ
ñatvā Sakko Vissakammaṃ⁶ pakkosāpetvā "tāta, Jotipālo
abhinikkhamanaṃ nikkhanto⁷, mahāsamāgamo bhavissati, Go-
dhāvarītīre Kaviṭṭhavane⁸ assamaṃ māpetvā pabbajitaparik-
khāre paṭiyādehīti" āha. So tathā akāsi. M. taṃ ṭhānaṃ
patvā ekapadikamaggaṃ disvā "pabbajitānaṃ vasanaṭṭhānena
bhavitabban" ti tena maggena tattha gantvā kañci apassanto
paṇṇasālaṃ pavisitvā pabbajitaparikkhāre disvā "Sakko deva-
rājā mama nikkhamanabhāvaṃ⁹ aññāsi, maññe¹⁰" ti cintetvā
sāṭakaṃ apanetvā rattavākacīraṃ nivāsetvā ca pārupitvā¹¹ ca
ajinacammaṃ ekaṃsagataṃ¹² akāsi, jaṭāmaṇḍalaṃ bandhitvā
khārikājaṃ aṃse katvā kattaradaṇḍaṃ gahetvā paṇṇasālato
nikkhamitvā caṃkamaṃ āruyha katipayavāre¹³ aparāparaṃ
caṃkami¹⁴. Pabbajjāsiriyā vanaṃ upasobhayamāno so kasiṇa-
parikammaṃ katvā pabbajjato¹⁵ sattame divase aṭṭha samā-
pattiyo pañca abhiññā ca¹⁶ nibbattetvā uñchacariyāya vana-
mūlaphalāhāro¹⁷ eko¹⁸ va vihāsi. Mātāpitumittasuhajjañāti-
vaggo¹⁹ pi 'ssa taṃ apassanto rodanto carati²⁰. Ath'; eko
vanacarako²¹ Kaviṭṭhaka-assamapade²² M-aṃ disvā sañjānitvā
tassa mātāpitunnaṃ ārocesi, te rañño ārocayiṃsu. Rājā "etha,
naṃ passissāmā" 'ti mātāpitaro tassa²³ gahetvā mahājana-
parivāro vanacarakadesitena maggena²⁴ Godhāvarītīraṃ pāpuṇi.
Bo. nadītīraṃ āgantvā ākāse nisinno dh. desetvā te sabbe

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mahāsattho sayanato, Cks mahāsayanapiṭṭhaṃ.
2 Bd kiñci.
3 Bd -rinaditire.
4 Ck kapittha-, Bd kapiṭhanavanaṃ.
5 Bd vāsivapāvisi, Bs pāvāsi.
6 Bd visu-.
7 Cks nikkhamanto.
8 Bd kapiṭha-, cfr. vol.III p.463.
9 Bd nikkhanta-.
10 Bd omits maññe.
11 Bd pārump-.
12 Bd ekaṃsaṃ.
13 Bd -pāye-.
14 Bds -itvā.
15 Bd pappaji tato.
16 Bd -āyo, omitting ca.
17 Bd omits vana.
18 Bd ekako.
19 Bd -jjā--vaggā.
20 Bd -tā rodantā paridevantā vivaranti.
21 Bd adds araññaṃ pavisitvā.
22 Bd kapiṭhaka-- de nisinnaṃ.
23 Bd omits ta-.
24 Bd vanacarikena maggadesakena.

[page 133]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 133
assamaṃ pavesesi¹, tatrāpi tesaṃ ākāse nisinno va kāmesu
ādīnavaṃ pakāsetvā dh. d. Rājānaṃ ādiṃ katvā sabbe va
pabbajiṃsu. Bo isigaṇaparivuto tatth'; eva vasi. Ath'; assa
tattha vasanabhāvo sakala-Jambudīpe pākaṭo ahosi. Rājāno²
raṭṭhavāsīhi saddhiṃ āgantvā tassa santike pabbajanti³, sam-
āgamo mahā ahosi, anupubbena anekasahassā⁴ parisā. Yo
kāmavitakkaṃ vā⁵ vyāpādavitakkaṃ vā⁵ vihiṃsāvitakkaṃ vā⁵
vitakketi M. gantvā tassa purato ākāse nisīditvā dhḍeseti⁶,
kasiṇaparikammaṃ ācikkhati. Tass'; ovāde ṭhatvā samāpattiṃ⁷
uppādetvā nipphattiṃ pattā Sālissaro Meṇḍissaro Pabbato
Kāḷadevalo Kisavaccho Anusisso Nārado ti satta jeṭṭhante-
vāsino ahesuṃ. Aparabhāge Kaviṭṭhassamo⁸ paripūri, isigaṇassa
vasanokāso n'; atthi⁹. Atha M. Sālissaraṃ āmantetvā "Sālissara,
ayaṃ assamo isigaṇassa na-ppahoti, tvaṃ imaṃ isigaṇaṃ¹⁰
gahetvāna¹¹ Caṇḍapajjotarañño¹² vijite Lambacūlakaṃ¹³ ni-
gamaṃ upanissāya vasā¹⁴" 'ti āha. So "sādhū" 'ti tassa
vacanaṃ sampaṭicchitvā anekasahassaṃ isigaṇaṃ gahetvā¹⁵
tattha gantvā vāsaṃ kappesi. Manussesu āgantvā pabba-
jantesu puna assamo pūri¹⁶. Bo. Meṇḍissaraṃ āmantetvā¹⁷
"imaṃ isiganaṃ ādāya Suraṭṭhajanapadassa¹⁸ sīmantare Sāto-
dikā¹⁹ nāma nadī atthi, tassā tīre vasā²⁰" 'ti uyyojesi²¹. Eten'
eva upāyena tatiyavāre Pabbataṃ "mahāaṭaviyaṃ²² Añjana-
pabbato nāma atthi, taṃ upanissāya vasā²⁰" 'ti pesesi. Ca-
tutthavāre Kāḷadevalaṃ "Dakkhiṇāpathe Avantiraṭṭhe Ghana-
selapabbato nāma atthi, taṃ upanissāya vasā²⁰" 'ti pesesi.
Puna Kaviṭṭhassamo pūri²³, pañcasu ṭhānesu anekasahasso²⁴
isigaṇo ahosi. Kisavaccho pana M-aṃ āpucchitvā Daṇḍakī-

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -setvā.
2 Bd aññepi rā-.
3 Bds -jiṃsu.
4 Bd anekasatasahassa.
5 Bd omits vā.
6 Bd -si.
7 Bd -iyo.
8 Bd kapiṭhakassa ārāmo.
9 Bd nappahoti.
10 Bd omits isi.
11 Bd -tvā.
12 Bd tattha gaṃtvā Mejhakarañño.
13 Bd kalamba-.
14 Bd vasissāhi.
15 Cs -tvāna.
16 Bd paripūri.
17 Bd adds meṇḍissara tvaṃ.
18 Bd suratta-.
19 Cks se-, Bd sātodakā.
20 Bd vasāhi.
21 Bd adds puna kapiṭhāssamo paripuri.
22 Bd pappatamāha aṭṭa-, Bs pabbataṃ māha aṭa-.
23 Bd kapiṭha ka ārāmo paripūri.
24 Bd -a.

[page 134]
134 XVII. Cattālīsanipāta.
rañño vijite Kumbhavatīnagare senāpatiṃ upanissāya uyyāne
vihāsi, Nārado Majjhimadese¹ Arañjaragirināmake² pabbata-
jālantare vihāsi, Anusisso pana M-assa santike va³ ahosi. Tas-
miṃ kāle Daṇḍakirājā ekaṃ laddhasakkāraṃ gaṇikam ṭhānā
cāvesi, sā attano dhammatāya vicarantī uyyānaṃ gantvā Kisa-
vacchatāpasaṃ disvā "ayaṃ kālakaṇṇī bhavissati, imassa
sarīre⁴ kaliṃ pavāhetvā nahātvā gamissāmīti" dantakaṭṭhaṃ⁵
khāditvā sabbapaṭhamaṃ tassa⁶ bahalakheḷaṃ niṭṭhubhantī
Kisavacchatāpasassa jaṭantare niṭṭhubhitvā dantakaṭṭhaṃ⁵ pi
'ssa sīse yeva khipitvā sayaṃ sīsaṃ⁷ nahāyitvā gatā⁸, rājāpi
taṃ saritvā⁹ pākatikam eva akāsi, sā mohamūḷhā hutvā "kāḷa-
kaṇṇisarīre kaliṃ pavāhetvā mayā yaso laddho" ti saññam
akāsi. Tato nacirass'; eva rājā purohitaṃ ṭhānato cāvesi, so
tassā santikaṃ gantvā "tvaṃ kena kāraṇena puna ṭhānaṃ
labhīti¹⁰" pucchi. Ath'; assa sā "rājuyyāne kāḷakaṇṇisarīre
kalissa pavāhitattā" ti ārocesi. Purohito gantvā tath'; eva
tassa sarīre kaliṃ pavāhesi, tam pi rājā puna ṭhāne ṭhapesi.
Ath'; assa aparabhāge paccanto kuppi¹¹, so senaṅgaparivuto
yuddhāya nikkhami. Atha naṃ mohamūḷho purohito "mahā-
rāja tumhe jayaṃ icchatha parājayan" ti pucchitvā "jayan{"}
ti vutte "tena hi rājuyyāne kāḷakaṇṇī vasati, tassa sarīre
kaliṃ¹² pavāhetvā yāhīti". So tassa kathaṃ¹³ gahetvā "mayā
saddhiṃ gacchantā uyyāne kāḷakaṇṇisarīre kaliṃ pavāhentū"
'ti vatvā¹⁴ uyyānaṃ pavisitvā dantakaṭṭhaṃ⁸ khāditvā sabba-
paṭhamaṃ sayam eva tassa jaṭantare khelañ ca dantakaṭṭhañ
ca khipitvā sīsaṃ nahāyi, balakāyo pi 'ssa tathā akāsi. Tasmiṃ
pakkante senāpati¹⁵ gantvā tāpasaṃ disvā dantakaṭṭhāni nī-
haritvā sādhukaṃ nahāpetvā¹⁶ "rañño kiṃ¹⁷ bhavissatīti"
pucchi¹⁸. "Āvuso mayhaṃ manopadoso n'; atthi, devatā pana

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pacchima-.
2 Bd añcanagiri-.
3 Ck ca, Bd yeva.
4 Bd imassupari.
5 Bd daṇḍakoṭhaṃ.
6 Bds tassupari.
7 Bd omits sī-.
8 Bd gami.
9 Bd adds puna.
10 Bd labhasiti.
11 Bd kupito.
12 Cks -lim.
13 Bd adds sutvā.
14 Cks -hetū ti gantvā.
15 Cks -tiṃ.
16 Bd nhāyitvā bhante.
17 Bd ki rañño.
18 Cks pucchitvā.

[page 135]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 135
kupitā, ito sattame divase sakalaraṭṭhaṃ araṭṭhaṃ bhavissati,
tvaṃ sīghaṃ palāyitvā aññattha yāhīti¹". So bhītatasito
gantvā rañño ārocesi. Rājā tassa vacanaṃ agaṇhi². So
nivattitvā attano gehaṃ gantvā puttadāraṃ ādāya palāyitvā
aññaṃ raṭṭhaṃ agamāsi. Sarabhaṅgasatthā taṃ kāraṇaṃ
ñatvā dve taruṇatāpase pesetvā Kisavacchaṃ mañcasivikāya
ākāsena ānāpesi³. Rājā yujjhitvā core gahetvā nagaram eva
paccāgami. Tasmiṃ āgate devatā paṭhamaṃ devaṃ vassa-
pesuṃ, vassoghena sabbakuṇapesu avahaṭesu⁴ suddhavāluka-
matthake dibbapupphavassaṃ vassi, pupphamatthake māsaka-
vassaṃ, māsakamatthake kahāpaṇavassaṃ, kahāpaṇamatthake
dibbābharaṇavassaṃ vassi. Manussā somanassappattā hirañña-
suvaṇṇābharaṇāni gaṇhituṃ ārabhiṃsu. Atha nesaṃ sarīre
pajjalitaṃ⁵ nānappakāraṃ⁶ āvudhavassaṃ vassi, manussā
khaṇḍākhaṇḍikaṃ chijjiṃsu⁷. Atha nesaṃ upari mahantā
vītaccikaṅgārā patiṃsu, nesaṃ upari mahantāni pajjalita-
pabbatakūṭāni, tesaṃ upari saṭṭhihatthaṭṭhānaṃ pūrayantaṃ
sukhumavālukavassaṃ vassi. Evaṃ saṭṭhiyojanaṭṭhānaṃ araṭ-
ṭhaṃ ahosi, tassa⁸ evaṃ vinaṭṭhabhāvo⁹ sakala-Jambudīpe
paññāyi¹⁰. Ath'; assa raṭṭhassa antararaṭṭhādhipatino Kaliṅgo¹¹
Aṭṭhako Bhīmaratho¹² tayo rājāno cintayiṃsu: "pubbe Rārāṇa-
siyaṃ Kalābu¹³ Kāsirājā Khantivāditāpase aparajjhitvā paṭhaviṃ
paviṭṭho ti sūyati, tathā Nāḷikīro¹⁴ tāpase sunakhehi khādā-
petvā sahassabāhu Ajjuno ca Aṅgīrase aparajjhitvā idāni
Daṇḍakīrājā Kisavacche aparajjhitvā saha raṭṭhena vināsaṃ
patto ti sūyati, imesaṃ¹⁵ catunnaṃ rājūnaṃ nibbattaṭṭhānaṃ
mayaṃ na jānāma, taṃ no ṭhapetvā Sarabhaṅgasatthāraṃ
añño kathetuṃ samattho¹⁶ n'; atthi, taṃ upasaṃkamitvā¹⁷

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds āha.
2 so Cks; Bd nagaṇhi.
3 Bd ānehiti āṇāpesi.
4 Bd apaharantesu suddhavālukaṃ vassaṃ vassāpesuṃ.
5 Bd sampajjalikaṃ.
6 Bd -ṇaṃ.
7 Bd bhijjiṃsu.
8 Bd omits tassa.
9 Bd omits na.
10 Bd -yati.
11 Bd -ka-.
12 Bd bhimparaṭho.
13 Bd -pu.
14 Bd nāḷikerarājā.
15 Bd adds pana.
16 Bd adds nāma.
17 Bd adds ime pañhe.

[page 136]
136 XVII. Cattālīsanipāta.
pucchissāmā" 'ti tayo pi mahantena parivārena pañhaṃ
pucchanatthāya nikkhamiṃsu. Te¹ pana² "asuko pi nikkhanto"
ti³, "asuko pi nikkhanto" ti na jānanti⁴, ekeko "aham eva
gacchāmīti" maññati, tesaṃ Godhāvarīto avidūre samāgamo
ahosi, te rathehi otaritvā tayo pi ekam eva rathaṃ abhiruyha
Godhāvarītīraṃ sampāpuṇiṃsu. Tasmiṃ khaṇe Sakko Paṇḍu-
kambalasilāsane nisinno satta pañhe cintetvā "ime pañhe
ṭhapetvā Sarabhaṅgasatthāraṃ añño sadevake loke kathetuṃ
samattho nāma n'; atthi, taṃ pañhaṃ⁵ pucchissāmi, ime pi
tayo rājāno Sarabhaṅgasatthāraṃ pañhaṃ pucchituṃ Godhā-
varītīram pattā, etesaṃ pañhe pi ahaṃ pucchissāmīti" dvīsu
devalokesu devatāhi parivuto devalokato otari. Taṃ divasam
eva Kisavaccho kālam akāsi, tassa sarīrakiccaṃ kātuṃ catūsu
ṭhānesu anekasahassā⁶ isigaṇā Kisavacchassa candanacitakaṃ
katvā sarīraṃ jhāpesuṃ, āḷāhanassa samantā addhayojanamatte
ṭhāne⁷ dibbakusumavassaṃ vassi. M. tassa sarīranikkhepaṃ
kāretvā⁸ assamaṃ pavisitvā tehi isigaṇehi parivuto nisīdi.
Tesam pi rājūnaṃ nadītīraṃ⁹ āgatakāle mahāsenāvāhanaturi-
yasaddo¹⁰ ahosi. M. taṃ sutvā Anusissatāpasaṃ āmantetvā
"tāta gantvā tāva jānāhi: kiṃsaddo nām'; eso¹¹" ti āha. So
pānīyaghaṭaṃ ādāya tattha gantvā te rājāno disvā pucchā-
vesena paṭhamaṃ g. ā.:

  Ja_XVII.2(=522).1: Alaṃkatā kuṇḍalino suvatthā
                    veluriyamuttā tharukhaggabaddhā
                    rathesabhā tiṭṭhatha, ke¹² nu tumhe,
                    kathaṃ vo jānanti manussaloke ti. || Ja_XVII:49 ||

     Tattha veluriyamuttā tharukhaggabaddhā ti veluriyamaṇīhi c'; eva
muttolambakehi¹³ ca alaṃkatatharūhi khaggaratanehi samannāgatā, tiṭṭhathā
'ti ekasmiṃ rathe tiṭṭhatha, ke¹² nū 'ti ke¹² nu tumhe, kathaṃ vo sañjānantīti.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs tesaṃ.
2 Ck omits te pana.
3 Cks omit ti, but add tesaṃ pana.
4 Cks jānāti.
5 Bd taṃ ime pañhe
6 Bd adds issayo tattheva gaṃtvā pañcasu ṭhānesu maṇḍappaṃ kāretvā
anekasahassā.
7 Cks omit ṭhāne.
8 Bd -rāpetvā.
9 Bd -re.
10 Cks -aṃ, Bd adds mahā.
11 Bd kiṃ nāmeso saddo.
12 Cks ko.
13 Bds muttā.

[page 137]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 137
     Te tassa vacanaṃ sutvā rathā otaritvā vanditvā aṭṭhaṃsu.
Tesu Aṭṭhakarājā tena saddhiṃ sallapanto dutiyaṃ g. ā.:

  Ja_XVII.2(=522).2: Aham Aṭṭhako, Bhīmaratho panāyaṃ,
                    Kāliṅgarājā¹ pana uggato ayaṃ,
                    susaññatān'² isinaṃ³ dassanāya
                    idhāgatā pucchitāyemha pañhe ti. || Ja_XVII:50 ||

     Tattha uggato ti cando viya suriyo viya ca pākaṭo paññāto, susañña-
tānaṃ⁴ isinan⁵ ti bhante na mayaṃ⁶ idha vanakīḷādīnaṃ atthāya āgatā,
atha kho kāyādīhi susaññatānaṃ sīlasampannānaṃ isīnaṃ dassanatthāya idhā-
gatā, pucchitāyemha pañhe ti Sarabhaṅgasatthāraṃ pañhe pucchituṃ emha
āgat'; amhā 'ti attho, yakāro vyañjanasandhikaro ti veditabbo.
     Atha te⁷ tāpaso "sādhu mahārāja, āgantabbaṭṭhānaṃ ñeva
āgat'; attha, tena hi nahātvā vissamitvā assamapadaṃ pavisi-
tvā isigaṇaṃ vanditvā satthāraṃ⁸ pañhaṃ pucchathā" 'ti tehi
saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā pānīyaghaṭaṃ ukkhipitvā uda-
kaccheve⁹ puñjanto¹⁰ ākāsaṃ oloketvā Sakkaṃ devarājānaṃ
devagaṇaparivāraṃ Erāvaṇakkhandhagataṃ otarantaṃ disvā
tena sallapanto tatiyaṃ g. ā.:

  Ja_XVII.2(=522).3: Vehāsayaṃ tiṭṭhati antalikkhe
                    pathaddhuno paṇṇarase va cando, (IV 384|20)
                    pucchāmi taṃ yakkha mahānubhāva:
                    kathaṃ naṃ jānanti manussaloke ti. || Ja_XVII:51 ||

     Tattha vehāsayan ti¹¹ antalikkhe¹², pathaddhuno ti pathaddhagato,
addhapathe gaganamajjhe ṭhito ti attho.
     Taṃ sutvā Sakko catutthaṃ g. ā.:

  Ja_XVII.2(=522).4: Yam āhu devesu Sujampatīti (IV 403|27)
                    Maghavā ti naṃ¹³ āhu manussaloke,
                    sa devarājā idam ajja¹⁴ patto
                    susaññatān'; isinaṃ¹⁵ dassanāyā 'ti. || Ja_XVII:52 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ka-.
2 Cks -te, Bds -tānaṃ.
3 Cs isīnaṃ.
4 Cks -te.
5 Ck isī-.
6 Bd adds idha.
7 Bd ne.
8 Bd sarabhaṅga-.
9 so Cks, Cs udaccheve, Bd udakatheve.
10 Bd muñcanto.
11 Bd adds abbhuggaṃtvā.
12 Bd adds ākāse tiṭhasi.
13 Bd taṃ.
14 Cks idhamajja.
15 Ck -te isinā, Cs -te isīnaṃ.

[page 138]
138 XVII. Cattālīsanipāta.
     Tattha sa devarājā ti so ahaṃ Sakko devarājā, idamajja¹ patto ti
idaṃ ṭhānaṃ ajja āgato, dassanāyā 'ti dassanatthāya vandanatthāya Sara-
bhaṅgasatthārañ ca pañhaṃ pucchanatthāyā 'ti āha.
     Atha naṃ Anusisso "sādhu mahārāja tumhe pacchā-
gacchathā²" 'ti vatvā pānīyaghaṭaṃ ādāya assamaṃ pavisitvā
pānīyaghaṭaṃ paṭisāmetvā tiṇṇaṃ rājānaṃ devarājassa ca
pañhe³ pucchanatthāya āgatabhāvaṃ M-assa ārocesi. So isi-
gaṇaparivuto mahāvisālamāḷake⁴ nisīdi. Tayo rājāno gantvā⁵
isigaṇaṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Sakko pi otaritvā
isigaṇaṃ upasaṃkamitvā añjaliṃ pagayha⁶ isigaṇaṃ vaṇṇetvā
vandamāno pañcamaṃ g. ā.:

  Ja_XVII.2(=522).5: Dūre sutā no isayo samāgatā
                    mahiddhikā iddhiguṇūpapannā,
                    vandāmi te ayire⁷ pasannacitto
                    ye jīvalok'; ettha manussaseṭṭhā ti. || Ja_XVII:53 ||

     Tattha dūre sutā no ti bhante amhehi tumhe dūre devaloke ṭhitehi
yeva sutā⁸, mamāyanto evam āha, i. v. h.: ime idha samāgatā amhākaṃ isayo
dūre sutā yāva Brahmalokā vissutā pākaṭā ti, mahiddhikā ti⁹ mahānubhāvā,
iddhiguṇūpapannā¹⁰ ti pañcavidhena iddhiguṇena samannāgatā, ayire⁷ ti
ayye¹¹, ye ti¹² ye tumhe imasmiṃ jīvaloke manussaseṭṭhā.
     Evaṃ isigaṇaṃ vanditvā Sakko cha nisajjadose pariharanto
ekamantaṃ nisīdi. Atha naṃ isīnaṃ adhovāte nisinnaṃ disvā
Anusisso chaṭṭhaṃ g. ā.:

  Ja_XVII.2(=522).6: Gandho isīnaṃ ciradakkhitānaṃ
                    kāyā cuto gacchati mālutena,
                    ito parakkamma¹³ sahassanetta
                    gandho isīnaṃ asuci devarājā 'ti. || Ja_XVII:54 ||

     Tattha ciradakkhitānan ti cirapabbajitānaṃ, parakkammā¹⁴ 'ti
parakkama¹³ apehi, sahassanettā 'ti ālapanam etaṃ, Sakko hi amacca-
sahassehi¹⁵ cintitaṃ atthaṃ¹⁶ ekako¹⁷ va passati, tasmā sahassanetto ti

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs idhammajja.
2 Bd pacchā āg-.
3 Bd -aṃ.
4 Bd -lake.
5 Bd āg-.
6 Bd adds ṭhito.
7 Bd ayyare.
8 Cks sutam.
9 Ck omits ti.
10 Bd -guṇo-.
11 Cks ayyā, Bd ayyākā.
12 Cks yo, omitting ti.
13 Bd paṭikkamma.
14 Bd paṭikammā.
15 Bd -ssena.
16 Bd omits atthaṃ.
17 Bd ekameko.

[page 139]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 139
vuccati, asucīti sedamalādiparibhāvitattā duggandho, tumhe ca sucikāmā, tena
vo esa gandho khādatīti¹.
     Taṃ sutvā Sakko itaraṃ g. ā.:

  Ja_XVII.2(=522).7: Gandho isīnaṃ ciradakkhitānaṃ
                    kāyā cuto gacchatu mālutena,
                    vicitrapupphaṃ² surabhiṃ va mālaṃ
                    gandhaṃ etaṃ pāṭikaṃkhāma bhante,
                    na h'; ettha devā paṭikkūlasaññino ti. || Ja_XVII:55 ||

     Tattha gacchatū 'ti yathāsukhaṃ pavattatu, nāsāpuṭaṃ no paharatū 'ti
attho, pāṭikaṃkhāmā 'ti icchāma patthema, etthā 'ti etasmiṃ gandhe devā
jegucchasaññino³ na honti, dussīle⁴ yeva hi devā jigucchanti na sīlavante ti.
     Evañ ca pana vatvā "bhante Anusissa, ahaṃ mahantena
ussāhena pañhaṃ pucchituṃ āgato, okāsaṃ me karohīti" āha.
So tassa vacanaṃ sutvā uṭṭhāyāsanā isigaṇaṃ okāsaṃ karonto
gāthadvayaṃ āha:

  Ja_XVII.2(=522).8: Purindado bhūtapatī yasassī
                    devānaṃ indo Maghavā Sujampati
                    sa devarājā Asura[gaṇa]ppamaddano⁵
                    okāsam ākaṃkhati⁶ pañha⁷ pucchituṃ. || Ja_XVII:56 ||

  Ja_XVII.2(=522).9: Ko n'; ev'; imesaṃ⁸ idha paṇḍitānaṃ
                    pañhe puṭho⁹ nipuṇe vyākarissati,
                    tiṇṇaṃ ca raññaṃ manujādhipānaṃ
                    devānam indassa ca Vāsavassā 'ti. || Ja_XVII:57 ||

     Tattha purindado ti ādīni Sakkass'; eva gaṇanāmāni, so hi pure dānaṃ
dinnattā purindado, bhūtesu¹⁰ jeṭṭhakattā bhūpati, parivārasampadāya yasassī¹¹,
paramissaratāya devānam indo, sattannaṃ vatasamādānānaṃ suṭṭhukatattā Sakko,
purimajātivasena Maghavā, Sujāya¹² patibhāvena Sujampati, rañjanatāya¹³ rājā,
ko nevā 'ti ko nu eva, nipuṇe ti saṇhasukhumapañhe¹⁴, raññan ti rājū-
naṃ, imesaṃ catunnaṃ janānaṃ¹⁵ manaṃ gahetvā ko imesaṃ paṇḍitānaṃ isī-
naṃ pañhaṃ kathessati, pañhe¹⁶ nesaṃ kathetuṃ samatthaṃ jānāthā 'ti vadati.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs khādha-? Bd bādha-.
2 Bd vicittaṃ-.
3 Bd jigucchi-.
4 Bds -lino.
5 Bd asūrānappa-.
6 Cks -si.
7 Cs -he, Bd pañaṃ.
8 Cs novimesaṃ, Bds nevatesaṃ.
9 Cks puṭṭho.
10 Cks santesu.
11 Ck -dāya ssī, Cs -resampadāya sassī, Bd -rasampadāya yassi.
12 Bd sujātāya asukaññāya.
13 Ck rañjantāya.
14 Cks -haṃ.
15 Bd rājūnaṃ.
16 Bd -haṃ.

[page 140]
140 XVII.Cattālīsanipāta.
     Taṃ sutvā isigaṇo "mārisa Anusissa, tvaṃ paṭhaviyaṃ
ṭhatvā paṭhaviṃ apassanto viya kathesi, ṭhapetvā Sarabhaṅga-
satthāraṃ ko añño ete pañhe kathetuṃ samattho" ti vatvā

  Ja_XVII.2(=522).10: Ayaṃ isī Sarabhaṅgo tapassī
                    yato jāto¹ virato methunasmā
                    ācariyaputto suvinītarūpo
                    so nesaṃ pañhāni viyākarissatīti g. ā. || Ja_XVII:58 ||

     Tatha² Sarabhaṅgo ti sare khipitvā ākāse sarapāsādādīni³ katvā puna
ekena sarena te sare pātento bhaggavibhagge⁴ akāsīti Sarabhaṅgo, methu-
nasmā ti methunadhammato, so kira methunaṃ asevitvā va pabbajito, ācari-
yaputto ti rañño ācariyassa purohitassa putto.
     Evañ ca pana vatvā isigaṇo Anusissaṃ āha: "mārisa
tvam eva satthāraṃ vanditvā isigaṇassa vacanena Sakkena
pucchitapañhaṃ kathanāya okāsaṃ karohīti⁵". So "sādhū"
'ti sampaṭicchitvā satthāraṃ vanditvā okāsaṃ karonto anan-
taraṃ g. ā.:

  Ja_XVII.2(=522).11: Koṇḍañña pañhāni viyākarohi,(cfr. Sumaṅgala - I155|17)
                    yācanti taṃ isayo sādhurūpā,
                    Koṇḍañña eso manujesu dhammo
                    yaṃ vaddham⁶ āgacchati esa bhāro ti. || Ja_XVII:59 ||

     Tattha Koṇḍaññā 'ti taṃ gottenālapati, dhammo ti sabhāvo, yaṃ
vaddhan⁷ ti yaṃ paññāya vuddhaṃ⁸ purisaṃ esa pañhaṃ⁹ vissajjanabhāvo¹⁰
nāma āgacchati, esa¹¹ manujesu sabhāvo, tasmā candasuriyasahassaṃ¹² uṭṭhā-
pento viya pākaṭaṃ katvā devarañño pañhaṃ kathehīti.
     Tato Mahāpuriso okāsaṃ karonto anantaraṃ g. ā.:

  Ja_XVII.2(=522).12: Katāvakāsā pucchantu bhonto
                    yaṃ kiñci pañhaṃ manasābhipatthitaṃ,
                    ahaṃ hi taṃ taṃ vo viyākarissaṃ
                    ñatvā sayaṃ lokaṃ imaṃ parañ cā 'ti. || Ja_XVII:60 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 read: jāto yato?
2 Bd adds bhante anusissa.
3 Cks -pāsādīni.
4 Cs -ggo, Bd bhaṅgavibhaṅgo.
5 Bd kāre-.
6 Bd buddham.
7 Bd buddhan.
8 Bd buddhaṃ.
9 Bd -hānam.
10 Bds -bhāro.
11 Bd eso.
12 Bd candima-.

[page 141]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 141
     Tattha yaṃ kiñcīti na kevalaṃ tumhākam eva sadevakassa lokassa yaṃ
manasābhipatthitaṃ taṃ maṃ bhavanto pucchantu ahaṃ hi¹ idhalokanissitaṃ
vā paralokanissitaṃ vā² sabbapañhaṃ³ imañ ca parañ ca⁴ lokaṃ sayaṃ
abhiññāya sacchikatvā kathessāmīti sabbaññū pavāraṇaṃ pavāresi⁵.
     Evaṃ tena okāse kate Sakko attano⁶ abhisaṃkaṭaṃ pañ-
haṃ pucchi.
     Tam atthaṃ pakāsento S. āha:

  Ja_XVII.2(=522).13: Tato ca Maghavā Sakko atthaddassī purindado
                    apucchi paṭhamaṃ pañhaṃ yañcāsi abhipatthitaṃ: || Ja_XVII:61 ||

  Ja_XVII.2(=522).14: Kiṃ sū vadhitvā na kadāci socati,
                    kissa-ppahānaṃ⁷ isayo⁸ vaṇṇayanti,
                    kass'; īdha vuttaṃ pharusaṃ khametha,
                    akkhāhi me Koṇḍañña etam atthan ti. || Ja_XVII:62 ||

     Tattha yañcāsīti yaṃ tassa manasā abhipatthitaṃ āsi taṃ pucchīti
attho, etan ti etaṃ mayā pucchitam atthaṃ akkhāhi me ti ekagāthāya tayo
pañhe pucchi.
     Tato⁹ pañhaṃ vyākaronto

  Ja_XVII.2(=522).15: Kodhaṃ vadhitvā na kadāci socati,
                    makkhappahānaṃ isayo vaṇṇayanti,
                    sabbesaṃ vuttaṃ pharusaṃ khametha,
                    etaṃ khantiṃ uttamam āhu santo ti āha. || Ja_XVII:63 ||

     Tattha kodhaṃ vadhitvā ti socanto hi paṭighacitten'; eva socati, kodhā-
bhāvā kuto soko, tena vuttaṃ na kadāci socatīti, makkhappahānan ti
pucchi attano kataguṇamakkhanassa akataññūbhāvasaṃkhātassa makkhassa pa-
hānaṃ isayo vaṇṇayanti, sabbesan ti hīnamajjhimokkaṭṭhānaṃ¹⁰ sabbesaṃ
pharusavacanaṃ khametha, santo ti porāṇakapaṇḍitā evaṃ kathenti.

  Ja_XVII.2(=522).16: Sakkā hi dvinnaṃ¹¹ vacanaṃ titikkhituṃ
                    sadisassa vā seṭṭhanarassa vāpi,
                    kathan nu hīnassa vaco khametha,
                    akkhāhi me Koṇḍañña etam atthaṃ¹². || Ja_XVII:64 ||

  Ja_XVII.2(=522).17: Bhayā hi seṭṭhassa vaco khametha
                    sārambhahetu¹³ pana sādisassa¹⁴,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds vo.
2 Cks omit para- vā.
3 Bd sabbaṃ-.
4 Cks para.
5 Bd sampa-.
6 Bd -nā.
7 Bd kiṃsu-.
8 so all three MSS. for isī?
9 Bd tatoparaṃ.
10 Bds -mukka-.
11 Bd sakkā ubhinnaṃ.
12 Bd adds: sarabhaṅgo āha.
13 Cs Bd sārabbha-.
14 Bd sa-.

[page 142]
142 XVII. Cattālīsanipāta.
                    Yo c'; īdha hīnassa vaco kametha
                    etaṃ khantiṃ uttamam āhu santo ti || Ja_XVII:65 ||

evamādīnaṃ gāthānaṃ vacanapaṭivacanavasena sambandho
veditabbo.
     Tattha akkhāhīti bhante Koṇḍañña tumhehi¹ dve pañhā sukathitā, eko
cittaṃ me² na gaṇhāti kathaṃ sakkā attano³ hīnatarassa vacanaṃ adhivāsetuṃ tam
me akkhāhīti pucchanto evam āha, etaṃ khantin ti yam p'; etaṃ jātigottādīhi
hīnassa vacanaṃ khama naṃ, etaṃ khantiṃ uttaman ti porāṇakapaṇḍitā va-
danti, yaṃ pan'; etaṃ jātiādīhi seṭṭhassa bhayena sadisassa kāraṇuttariya-
lakkhaṇe sārambhe ādīnavadassanena khamanaṃ n'; esā adhivāsanakhanti nāmā
'ti attho.
     Evaṃ vutte Sakko M-aṃ āha⁴: "bhante paṭhamaṃ tumhe
‘sabbesaṃ vuttaṃ pharusaṃ khametha etaṃ khantiṃ uttamam
āhū⁵'; ti vatvā idāni ‘yo c'; īdha hīnassa vaco khametha etaṃ
khantiṃ uttamam āhū'; 'ti vadatha, na vo purimena pacchimaṃ
sametīti". Atha naṃ M. "Sakka, pacchimaṃ mayā ayaṃ
hīno ti ñatvā pharusavacanaṃ adhivāsentassa vasena vuttaṃ,
yasmā pana na sakkā rūpadassanamattena sattānaṃ seṭṭhādi-
bhāvo ñātuṃ tasmā purimaṃ vuttan" ti vatvā sattānaṃ aññatra
saṃvāsā rūpadassanamattena seṭṭhādibhāvassa duviññeyyataṃ
pakāsento

  Ja_XVII.2(=522).18: Kathaṃ vijaññā catumaṭṭharūpaṃ
                    seṭṭhaṃ sarikkhaṃ athavāpi hīnaṃ,
                    virūparūpena caranti santo,
                    tasmā hi sabbesaṃ vaco khamethā 'ti g. ā. || Ja_XVII:66 ||

     Tattha catumaṭṭharūpan ti catūhi iriyāpathehi paṭicchannasabhāvaṃ,
virūparūpenā 'ti virūpānaṃ lāmakapuggalānaṃ rūpena uttamaguṇā⁶ santo
pi caranti, imasmiṃ pan'; atthe Majjhantikatherassa vatthuṃ kathetabbaṃ.
     Taṃ sutvā Sakko nikkaṃkho hutvā "bhante etāya no
khantiyā ānisaṃsaṃ kathethā" 'ti yāci. Ath'; assa⁷ M.:

  Ja_XVII.2(=522).19: Na h'; etam atthaṃ mahatī hi senā
                    sarājikā yujjhamānā labhetha

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -he.
2 Cks omit ne.
3 Bd -nā.
4 Cks omit āha.
5 Bd adds santo.
6 Bd -ṇena.
7 Ck atha.

[page 143]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 143
                    yaṃ khantimā sappuriso labhetha,
                    khantībalass'; ūpasamanti¹ verā ti g. ā. || Ja_XVII:67 ||

     Tattha etamatthan ti etaṃ veravūpasamanaṃ nippaṭighabhāvasaṃ-
khātaṃ atthaṃ.
     Evaṃ M-ena khantiguṇe kathite te rājāno cintayiṃsu:
"Sakko attano pañhaṃ² pucchati, amhākaṃ pucchanokāsaṃ
na dassatīti". Atha nesaṃ ajjhāsayaṃ viditvā³ attanābhisaṃ-
khaṭe⁴ cattāro pañhe ṭhapetvā va tesaṃ kaṃkhā⁵ pucchanto

  Ja_XVII.2(=522).20: Subhāsitan te anumodiyānaṃ
                    aññaṃ taṃ pucchāmi, tad iṃgha brūhi,
                    yathā ahū Daṇḍakī Nāḷikīro
                    ath'Ajjuno Kalābu cāpi⁶ rājā
                    tesaṃ gatiṃ brūhi supāpakamminaṃ
                    katth'; ūpapannā isinaṃ viheṭhakā ti g. ā. || Ja_XVII:68 ||

     Tattha anumodiyānan ti idaṃ mayā puṭṭhānaṃ tiṇṇaṃ pañhānaṃ
vissajjanasaṃkhātaṃ tava subhāsitaṃ anumoditvā, yathā ahū ti yo nāma
ahosi⁷, Kalābu cā 'ti Kalābu ca rājā⁸.
     Ath'; assa vissajjento⁹ M. pañca gāthā abhāsi:

  Ja_XVII.2(=522).21: Kisam pi¹⁰ Vacchaṃ avakiriya Daṇḍakī
                    ucchinnamūlo sajano saraṭṭho
                    Kukkulanāme¹¹ nirayamhi paccati,
                    tassa pulliṅgāni¹² patanti kāye. || Ja_XVII:69 ||

  Ja_XVII.2(=522).22: Yo saññate pabbajite avañcasi¹³
                    dhammaṃ bhaṇante samaṇe adūsake
                    taṃ Nāḷikīraṃ sunakhā parattha
                    saṃgamma khādanti viphandamānaṃ. || Ja_XVII:70 ||

  Ja_XVII.2(=522).23: Ath'; Ajjuno niraye sattisūle¹⁴
                    avaṃsiro patito addhapādo

--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks for ūpasammanti? Bd upamanti.
2 Bd -e.
3 Bd adds sakko.
4 Bd attano abhisaṅkhāte.
5 Bd -aṃ.
6 read: cāpi kalābu?
7 Bd cattāro janā ca ahesuṃ in the place of yo - ahosi.
8 Cks omit rājā.
9 Bd visajja-.
10 Bd kissañhi? Cks kisaṃvi.
11 Cks -a.
12 Ck puli-, Bd phulli-.
13 so Cks; Bd acchedayi.
14 Bd satta-.

[page 144]
144 XVII. Cattālīsanipāta.
                    {Aṅgīrasaṃ} Gotamaṃ heṭhayitvā
                    khantiṃ tapassiṃ cirabrahmacāriṃ. || Ja_XVII:71 ||

  Ja_XVII.2(=522).24: Yo khaṇḍaso pabbajitaṃ achedayi
                    khantiṃ vadantaṃ samaṇaṃ adūsakaṃ
                    Kalābu vīcim upapajja paccati
                    mahābhitāpaṃ¹ kaṭukaṃ bhayānakaṃ. || Ja_XVII:72 ||

  Ja_XVII.2(=522).25: Etāni sutvā nirayāni paṇḍito
                    aññāni pāpiṭṭhatarāni² c'; ettha
                    dhammaṃ care samaṇabrāhmaṇesu,
                    evaṃkaro saggam upeti ṭhānan ti. || Ja_XVII:73 ||

     Tattha kisan ti appamaṃsalohitattā kisasarīraṃ, avakiriyā 'ti avakiritvā
nuṭṭhubhanadantakaṭṭhapātanena² tassa sarīre kalim pavāhetvā, ucchinna-
mūlo ti chinnamūlo hutvā, sajano ti sapariso, Kukkulanāme³ nira-
yamhīti yojanasatappamāṇe kappena saṇṭhite uṇhachārikaniraye, pulliṅgā-
nīti⁴ vītaccikaṃgārā⁵ tassa kira tattha uṇhakukkule nimuggassa navahi vaṇa-
mukhehi uṇhachārikā pavisanti⁶. sīse mahantamahantā aṃgārā patanti yesaṃ⁷
patanakāle sarīraṃ⁸ dīparukkho viya jalati, balavedanā vattanti, taṃ⁹ adhi-
vāsetuṃ asakkonto mahāravaṃ ravati, Sarabhaṅgasatthā paṭhaviṃ bhinditvā taṃ
tathā¹⁰ paccamānaṃ dassesi, mahājano bhayasantāsam āpajji, tassa atīta-
bhāvaṃ¹¹ ñatvā M. taṃ nirayaṃ antaradhāpesi, dhammaṃ bhaṇante ti
dasakusalakammapathadhammaṃ bhāsante. samaṇe ti samitapāpe, adūsake
niraparādhe, Nāḷikīran ti evaṃnāmakarājānaṃ, paratthā 'ti paraloke niraye
nibbattaṃ, saṃgammā 'ti ito c'; ito ca samāgantvā¹³ mahantā sunakhā khā-
danti, tasmiṃ kira Kāliṅgaraṭṭhe Dantapuranagare Nāḷikīre rajjaṃ kārayamāne
eko mahātāpaso pañcasatatāpasaparivuto Himavantā āgamma rājuyyāne vāsaṃ
kappetvā mahājanassa dhammaṃ desesi, dhammikatāpaso uyyāne vasatīti rañño
ārocayiṃsu, rājā pana adhammiko adhammena rajjaṃ kāreti, so amaccesu
pasaṃsantesu aham pi dhammaṃ suṇissāmīti uyyānaṃ gantvā tāpasaṃ vanditvā
nisīdi, tāpaso raññā saddhiṃ paṭisanthāraṃ karonto kiṃ mahārāja dhammena
rajjaṃ kāresi janaṃ¹³ na¹⁴ pīḷesīti āha, so tassa kujjhitvā ayaṃ kūtajatilo
ettakaṃ kālaṃ nāgarānaṃ santike mamaṃ ñeva aguṇaṃ kathesi maññe hotu
jānissāmīti cintetvā sve amhākaṃ gharadvāraṃ āgaccheyyāthā 'ti nimantetvā
punadivase purāṇagūthassa cāṭiyo pūrāpetvā tāpasesu āgatesu tesaṃ bhikkhā-
bhājanāni gūthassa pūrāpetvā dvāraṃ pidahāpetvā musalāni ca lohadaṇḍe ca

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mahāpa-.
2 Bd nuṭhabhitadanta-.
3 Cks -ma.
4 Cks puli-, Bd phulli-.
5 Bd vitacchitaṅgārā.
6 Cks -sati.
7 Bd tesaṃ.
8 Bd sakalasarire.
9 Bd so.
10 Bd tattha.
11 so Ck for atibhīta-? Bds ativiyabhitabhāvaṃ, Cs anibhītabhāvaṃ.
12 Bd adds chinditvā.
13 Cks jana.
14 Bds na raṭhaṃ in the place of janana.

[page 145]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 145
gāhāpetvāna isīnaṃ sīsāni bhindāpetvā jaṃghāsu¹ gahetvā kaḍḍhāpetvā suna-
khehi khādāpetvā bhinnaṃ paṭhaviṃ pavisitvā Sunakhamahāniraye nibbatti, tatr'
assa tigāvutikaṃ sarīraṃ ahosi, atha naṃ mahantā hatthikucchippamāṇā pañca-
vaṇṇasunakhā² anubandhitvā ḍasitvā navayojanāya jalitāyapaṭhaviyaṃ pātetvā
mukhapūraṃ³ luñcantā vipphandamānaṃ khādiṃsu, M. paṭhaviṃ dvidhā
bhetvā⁴ taṃ nirayaṃ dassetvā mahājanassa bhītabhāvaṃ ñatvā puna antara-
dhāpesi; athajjuno ti sahassabāhurājā, Aṅgīrasan ti aṅgehi raṃsīnaṃ
niccharaṇato evaṃ laddhanāmaṃ, heṭhayitvā ti viheṭhetvā visapītakaṇḍena
vijjhitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā, so kira⁵ Mahiṃsakaraṭṭhe Kekarājadhāniyaṃ⁶
rajjaṃ kārento migavaṃ gantvā mige vadhitvā aṅgāramaṃsaṃ⁷ khādanto vicari,
ath'; ekadivasaṃ migānaṃ āgamanaṭṭhāne koṭṭhakaṃ katvā mige olokayamāno
aṭṭhāsi, tadā so tāpaso tassa rañño avidūre ekaṃ kārarukkhaṃ abhirūhitvā
phalāni ocinanto ocitaphalaṃ⁸ sākhaṃ muñci, tassā vissaṭṭhāya⁹ taṃ ṭhānaṃ
pattā migā palāyiṃsu, rājā kujjhitvā tāpasaṃ visena sallena vijjhi, so patitvā
gaḷanto¹⁰ matthakena khadirakhāṇuṃ¹¹ āsādetvā sūlagge yeva kālam akāsi, rājā
taṃ khaṇaṃ ñeva dvidhābhinnaṃ paṭhaviṃ pavisitvā Sattisūlaniraye nibbatti,
tigāvutappamāṇaṃ sarīraṃ ahosi, tatra taṃ¹² nirayapālā jalitehi āvudhehi
koṭṭetvā¹³ jalitaṃ ayapabbataṃ āropenti, pabbatamatthake ṭhitakāle¹⁴ vāto
paharati, so vātappahārena patitvā parigaḷati¹⁵, tasmiṃ khaṇe heṭṭhā nava-
yojanāya jalitāyapaṭhavito¹⁶ mahātālakkhandhappamāṇaṃ¹⁷ jalantaṃ¹⁸ aya-
sūlaṃ uṭṭhahati, so sūlaggaṃ matthaken'; eva āsādetvā sūlāvuto tiṭṭhati, tasmiṃ
khaṇe paṭhavi jalati, sūlaṃ jalati¹⁹, sarīraṃ²⁰ jalati, so tattha mahāravaṃ
ravanto paccati, M. paṭhaviṃ dvidhā katvā nirayaṃ²¹ dassetvā mahājanassa
bhītabhāvaṃ ñatvā antaradhāpesi, khaṇḍaso ti cattāro²² cattāro hatthapāde
kaṇṇanāsañ ca khaṇḍākhaṇḍaṃ katvā, adūsakan ti niraparādhaṃ, tathā che-
dāpetvā dvīhi kasāpahārasahassehi²³ tāḷāpetvā jaṭāsu gahitaṃ²⁴ ākaḍḍhāpetvā
paṭikujjaṃ nipajjāpetvā piṭṭhiyaṃ paṇhiyā paharitvā mahādukkhasamappitaṃ
akāsi, Kalābuvīcin ti Kalābuaviciṃ, kaṭukan ti tikhiṇavedanaṃ, evaṃ²⁵
nirayaṃ upapajjitvā channaṃ jālānaṃ antare paccati, vitthārato pana Kalābu-
rañño vatthuṃ Khantivādajātake kathitam eva, pāpiṭṭhatarāni cetthā 'ti
etehi nirayehi pāpiṭṭhatarāni ca aññāni nirayāni sutvā, dhammaṃ care ti
Sakka devarāja paṇḍito kulaputto na kevalaṃ ete²⁶ cattāro nirayā ete yeva ca
rājāno nerāyikā atha kho aññe pi nirayā aññe pi rājāno nirayesu upapannā ti
viditvā catupaccayadānadhammikarakkhāvaraṇasaṃvidhānasaṃkhātaṃ samaṇa-
brāhmaṇesu dhammaṃ careyya.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds -ghādisu.
2 Bd -ṇṇā-.
3 Ck repeats mukha-, Cs mukhapuraṃmuka.
4 Ck hetvā, Bd bhinditvā.
5 Bd adds ajjuno nāma rājā.
6 Bd kevaka.
7 Bds aṅgārapakkamaṃsaṃ.
8 Cs ocati-, Bds ocinaphala.
9 Bd adds saddena.
10 Bd parig-.
11 Bds khadirakhāṇuke, Cks khārakhāṇuṃ.
12 Cks tatrāyaṃ.
13 Ck koṭṭhe-, Bd koṭe-.
14 Bd patitakāle.
15 Cks -ḷeti.
16 Bd -pathaviyā.
17 Ck -ṇā, Cs -ṇa.
18 Ck jaḷ-, Cs jalintaṃ, Bd jalitaṃ.
19 Bd sūlāni jalanti.
20 Bd tassa sa-.
21 Bd taṃ ni-.
22 Ck varo, Bd omits cattāro.
23 Bd kasāhi pa-.
24 Bd gahitvā corr. to gahetvā.
25 Bds evarūpaṃ.
26 Bd adds yeva.

[page 146]
146 XVII. Cattālisanipāta.
     Evaṃ M-ena catunnaṃ rājūnaṃ nibbattaṭṭhāne dassite
tayo rājāno nikkaṃkhā ahesuṃ. Tato Sakko avasese cattāro
pañhe pucchanto g. ā.:

  Ja_XVII.2(=522).26: Subhāsitan te anumodiyānaṃ
                    aññaṃ taṃ pucchāmi, tad iṃgha brūhi,
                    kathaṃvidhaṃ sīlavantaṃ vadanti,
                    kathaṃvidhaṃ paññāvantaṃ vadanti,
                    kathaṃvidhaṃ sappurisaṃ vadanti,
                    kathaṃvidhaṃ no¹ siri no jahātīti. || Ja_XVII:74 ||

     Tattha kathaṃvidhaṃ no¹ siri no jahātīti kathaṃvidhan nu
purisaṃ paṭiladdhasirī² na jahāti.
     Ath'; assa vissajjanto M. catasso gāthā abhāsi:

  Ja_XVII.2(=522).27: Kāyena vācāya ca yo³ ca⁴ saññato
                    manasā ca kiñci na karoti pāpaṃ
                    na attahetu⁵ alikaṃ bhaṇāti
                    tathāvidhaṃ sīlavantaṃ vadanti. || Ja_XVII:75 ||

  Ja_XVII.2(=522).28: Gambhīrapañhaṃ manasābhicintayaṃ⁶
                    nāccāhitaṃ kamma⁷ karoti luddaṃ (IV 46|24)
                    kālābhataṃ⁸ atthapadaṃ na riñcati
                    tathāvidhaṃ paññavantaṃ vadanti. || Ja_XVII:76 ||

  Ja_XVII.2(=522).29: Yo ve kataññū⁹ katavedi dhīro
                    kalyāṇamitto daḷhabhatti¹⁰ ca hoti¹¹
                    dukhitassa¹² sakkacca karoti kiccaṃ
                    tathāvidhaṃ sappurisaṃ vadanti. || Ja_XVII:77 ||

  Ja_XVII.2(=522).30: Etehi sabbehi guṇeh'; upeto¹³
                    saddho mudū saṃvibhāgī vadaññū --
                    saṃgāhakaṃ sakhilaṃ¹⁴ saṇhavācaṃ (IV 110|19)
                    tathāvidhaṃ no siri no jahātīti. || Ja_XVII:78 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nu.
2 Bd -sīri, Cks -siriṃ.
3 Cs so.
4 Bds dha.
5 so all three MSS. for -tū?
6 Bd -tiyaṃ.
7 Bd -aṃ.
8 Bds -gataṃ.
9 all three MSS. -u.
10 Cks -bhanti, Bd -bhitti.
11 so all three MSS. for hoti ca?
12 Bd dukkhi-, Ck dukkhī- corr. to dukhī-:
13 Ck -hipeto.
14 Ck sakhī-.

[page 147]
2. Sarabhaṅgajātaka (522.) 147
     Tattha kāyenā 'ti ādīni tividhasucaritadvāravasena vuttāni, na attahetū
ti¹ desanāsīsam, etaṃ attahetu vā parahetu vā yasahetu vā dhanahetu vā lābha-
hetu vā alikaṃ na kathetīti attho, kāmañ c'; esa² attho vācāsaññato ti iminā va
siddho, musāvādino pana akattabbaṃ pāpakammaṃ nāma n'; atthīti garuka-
bhāvadīpanatthaṃ puna evam āhā 'ti veditabbo³, gambhīrapañhan ti⁴
atthato ca pālito ca gambhīraṃ gūḷhaṃ paṭicchannaṃ Sattubhastajātaka-
Ummaggajātakesu āgatasadisaṃ pañhaṃ, manasābhicintayan ti manasābhi-
cintento atthapadaṃ⁵ paṭivijjhitvā candasahassaṃ uṭṭhāpento viya pākaṭaṃ
katvā yo kathetuṃ sakkotīti attho, nāccāhitan ti na atiahitaṃ⁶ hitātikkantaṃ
luddaṃ pharusaṃ sāhasikakammañ ca yo na karotīti attho, imassa ca pan'
atthassa vibhāvanatthaṃ
Na paṇḍitā attasukhassa hetu
pāpāni kammāni samācaranti⁷,
dukkhena phuṭṭhā khalitāpi santā⁸
chandā ca dosā na jahanti dhamman ti
Bhūripañho kathetabbo, kālābhatan⁹ ti tattha dānaṃ dātabbakāle sīlaṃ
rakkhanakāle¹⁰ uposathavāsakāle saraṇesu patiṭṭhāpabbajjākāle¹¹ samaṇa-
dhammakaraṇakāle vipassanācārasmiṃ yuñjanakāle¹² ca imāni¹³ dānādīni sam-
pādento¹⁴ kālābhataṃ⁹ atthapadaṃ na riñcati na gaḷāpeti nāma, tathā-
vidhan ti sabbaññū Buddhā ca Paccekabuddhā ca Bodhisattā ca paññavantaṃ
kathentā evarūpaṃ puggalaṃ kathenti, yo ve ti gāthāya parena attano kata-
guṇaṃ jānātīti kataññū evaṃ ñatvā pana yen'; assa guṇo kato tassa guṇaṃ
paṭikaronto katavedi nāma, dukhitassā¹⁵ 'ti attano sahāyassa dukkhappattassa
dukkhaṃ attani āropetvā yo tassa uppannaṃ kiccaṃ sahatthā sakkacaṃ karoti
Buddhādayo evarūpaṃ sappurisaṃ kathenti, api ca sappurisā nāma kataññū
katavedino hontīti Satapattajātaka-Cullahaṃsa-Mahāhaṃsajātakādīni¹⁶ kathe-
tabbāni¹⁷, etehi sabbehīti Sakka yo etehi heṭṭhāvuttehi sīlādīhi sabbehi pi
guṇehi upeto okappanasaddhāya samannāgato mudu¹⁸ piyabhānī¹⁹ saṃvibhāgā-
bhiratattā saṃvibhāgī yācakānaṃ vacanaṃ ñatvā²⁰ dānavasena vadaññā catūhi
saṃgahavatthūhi tesaṃ tesaṃ saṃgaṇhanato²¹ saṃgāhakaṃ madhuravacanatāya
sakhilaṃ maṭṭavacanatāya saṇhavācaṃ tathāvidhaṃ no puggalaṃ²² adhigata-
yasasobhaggasaṃkhātā siri no jahāti, nāssa siri vinassatīti.

--------------------------------------------------------------------------
1 mitto daḷha--- na attahetū ti wanting in Cs.
2 Bd ceva.
3 Bd adds taṃ puggalaṃ silavantaṃ vadanti.
4 Bd adds bho sakka yo gambhirapañhaṃ.
5 Bd atthaṃ.
6 Cks atihitaṃ.
7 Ck samāha-, Bd sammāca-.
8 Bd pilitāpi-, Ck khaḷinantānisannā? Cs balitatattānisantā?
9 Bds kālāga-.
10 Ck Bd -ṇa-.
11 Bds patiṭhānakāle pabbajitakāle.
12 Ck puñjana-, Bd yujjana-.
13 Cks idāni.
14 Bd samādento.
15 Ck Bd dukkhi-.
16 Cks -dīhi.
17 Cks -bbaṃ.
18 Bd mudu ti.
19 Bd adds saṃvibhāgi ti silasaṃvibhāgadāna.
20 Bd sutvā.
21 Bd -gaṇhato.
22 Bd tathāvidhanti tathāvidhaṃ mudupuggalaṃ.

[page 148]
148 XVII. Cattālīsanipāta.
     Evaṃ M. gaganatale candaṃ uṭṭhāpento viya cattāro
pañhe vissajjesi. Tatoparaṃ sesapañhānaṃ pucchā ca¹ vissaj-
janañ ca hoti:

  Ja_XVII.2(=522).31: Subhāsitan te anumodiyānaṃ
                    aññaṃ taṃ pucchāmi, tad iṃgha brūhi,
                    sīlaṃ sirī² cāpi satañ ca dhammā³
                    paññā ca⁴ -- kaṃ seṭṭhataraṃ vadanti. || Ja_XVII:79 ||

  Ja_XVII.2(=522).32: Paññā hi seṭṭhā kusalā vadanti (III 348|18)
                    nakkhattarājā-r-iva tārakānaṃ,
                    sīlaṃ sirī⁵ cāpi satañ ca dhammā⁶
                    anvāyikā paññavato bhavanti. || Ja_XVII:80 ||

  Ja_XVII.2(=522).33: Subhāsitan te anumodiyānaṃ
                    aññaṃ taṃ pucchāmi, tad iṃgha brūhi,
                    kathaṃkaro kintikaro kiṃ ācaraṃ (IV 339|25)
                    kiṃ sevamāno labhatīdha paññaṃ,
                    paññayā dāni paṭipadaṃ vadehi,
                    kathaṃkaro paññavā hoti macco. || Ja_XVII:81 ||
  Ja_XVII.2(=522).34: Sevetha vaddhe⁷ nipuṇe bahussute,
                    uggāhako vā⁸ paripucchako siyā,
                    suṇeyya sakkacca sabhāsitāni,
                    evaṃkaro paññavā hoti macco. || Ja_XVII:82 ||

  Ja_XVII.2(=522).35: Sa paññavā kāmaguṇe avekkhati
                    aniccato dukkhato rogato ca,
                    evaṃvipassī pajahāti chandaṃ
                    dukkhesu kāmesu mahabbhayesu. || Ja_XVII:83 ||

  Ja_XVII.2(=522).36: Sa vītarāgo pavineyya⁹ dosaṃ,
                    mettaṃ¹⁰ cittaṃ bhāvaye¹¹ appamāṇaṃ,
                    sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ (IV 452|23)
                    anindito Brahmam upeti ṭhānan ti. || Ja_XVII:84 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit ca.
2 Ck siriṃ, Cs Bd siriñ.
3 Bd -aṃ.
4 Cks paṃñā vā, Bd paññañca.
5 Cks -riṃ, Bd -riñ.
6 Bd -o.
7 Bd buddhe.
8 Bd -hato ca.
9 Bd savineyya.
10 Bd -a.
11 Bd -veyya.

[page 149]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 149
     Tattha sīlan ti ācārasīlaṃ vā issariyasīlaṃ¹ vā sappurisadhammaṃ vā
paññaṃ vā ti imesaṃ dhammānaṃ kataradhammaṃ seṭṭhataraṃ vadantīti pucchati,
paññā hīti Sakka etesu catūsu dhammesu yā esā paññā nāma sā² va seṭṭhā
iti Buddhādayo kusalā vadanti, yathā³ hi tārakā candaṃ parivārenti cando va⁴
tnesaṃ⁵ uttamo evaṃ sīlaṃ sirī⁶ cāpi satañ ca dhammo ti ete tayo pi anvā-
yikā⁷ paññavato bhavanti paññāvantam eva anugacchanti⁸, paññāya eva parivārā
hontīti attho, kathaṃkaro ti ādīni aññamaññavevacanān'; eva⁹, kathaṃ
karonto¹⁰ kiṃ nāma kammaṃ karonto kim ācaranto kiṃ sevamāno bhajamāno¹¹
idhaloke paññaṃ¹² labhati, paññāyam eva paṭipadaṃ vadehi, jānitukāmo 'mhi,
kathaṃkaro macco paññavā nāma hotīti pucchati, vaddhe¹³ ti paññāya vud-
dhippatte paṇḍite nipuṇe sukhumakāraṇajānanasamatthe, evaṃkaro ti¹⁴ yo
puggalo evaṃvuttappakāre puggale sevati bhajati payirupāsati pāḷiṃ uggaṇhāti
punappuna atthaṃ pucchati pāsāṇe lekhaṃ khaṇanto viya kañcananāḷiyā sīha-
vasaṃ paṭicchanto¹⁵ viya ohitasoto sakkaccaṃ subhāsitāni suṇāti ayaṃ evaṃ-
karo macco paññavā hotīti evaṃ M. pācīnalokadhātuto suriyaṃ uṭṭhāpento viya
paññāya paṭipadaṃ kathetvā idāni tassā paññāya guṇaṃ kathento sa paññavā
ti ādim āha, tattha kāmaguṇe ti kāmakoṭṭhāse hutvā abhāvaṭṭhena¹⁶ aniccato
diṭṭhadhammikasamparāyikānaṃ dukkhānaṃ vatthubhāvena dukkhato aṭṭha-
navutiyā rogamukhānaṃ kāme nissāya uppattisambhavena rogato avekkhati¹⁷
oloketi, so evaṃvipassī¹⁸ etehi kāraṇehi kāmānaṃ aniccāditaṃ passanto kāme
nissāya uppajjanakadukkhānaṃ¹⁹ anto n'; atthi kāmānaṃ pahānam eva sukhan
ti viditvā dukkhesu kāmesu mahabbhayesu chandaṃ pajahati, sa vītarāgo ti
Sakka so puggalo evaṃ vītarāgo navāaghātavatthuvasena uppajjanakabhāvaṃ²⁰
dosaṃ vinetvā²¹ mettacittaṃ bhāveyya, appamāṇasattā rammaṇattā appamāṇan
taṃ²² bhāvetvā aparihīnajjhāno agarahito Brahmaloke uppajjatīti.
     Evaṃ M-e kāmānaṃ dose²³ kathente yeva tesaṃ tiṇṇam
pi rājūnaṃ²⁴ sabalakāyānaṃ tadaṅgappahānena kāmaguṇarāgo²⁵
pahīno. Taṃ ñatvā M. tesaṃ pahaṃsanavasena

  Ja_XVII.2(=522).37: Mahiddhiyaṃ āgamanaṃ ahosi
                    tava-m-Aṭṭhakā²⁶ Bhīmarathassa cāpi
                    Kāliṅgarājassa ca uggatassa,
                    sabbesaṃ vo kāmarāgo pahīno ti g. ā. || Ja_XVII:85 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -yasīri.
2 Bd nāmesā.
3 Cks tathā.
4 Bd ca.
5 Bd te-
6 all three MSS. siriñ.
7 Cks -ko.
8 Bd omits paññā--- gacchanti.
9 Ck aññamaññamevamānāneva.
10 Bd -karoti.
11 Bd omits bha-.
12 Cks -ā.
13 Bd vuddhe
14 Cks omit ti.
15 Ck -channo, Cs vaṭicchanto, Bds sampaṭicchanto
16 Bd -tthena
17 Ck ape-, Cs āve-, Bd avekkhatīti.
18 Bd -ssati.
19 Cs uppajjanadu-, Bd uppajjamānaka-.
20 Bds -kasabhāvaṃ.
21 Bd viditvā.
22 Bd -naṃ, omitting taṃ.
23 Bd -aṃ.
24 Cks -nampi.
25 Bd pancakā-.
26 all three MSS. -ka.

[page 150]
150 XVII. Cattālīsanipāta.
     Tattha mahiddhiyan ti mahatthaṃ mahāvipphāram mahājutikaṃ, tava
maṭṭhakā ti tava Aṭṭhakā¹, pahīno ti tadaṅgappahānena pahīno.
     Taṃ sutvā mahārājāno M-assa thutiṃ karontā²

  Ja_XVII.2(=522).38: Evam etaṃ³ paracittavedi:
                    sabbesaṃ no kāmarāgo pahīno,
                    karohi okāsam anuggahāya
                    yathā gatiṃ te abhisambhavemā 'ti g. āhaṃsu. || Ja_XVII:86 ||

     Tattha anuggahāyā 'ti pabbajjatthāya no okāsaṃ karohi yathā mayaṃ
pabbajitvā tava gatiṃ nipphattiṃ abhisambhavema pāpuṇeyyāma tayā paṭi-
laddhaṃ⁴ guṇaṃ paṭivijjheyyāmā⁵ 'ti vadiṃsu.
     Atha nesaṃ okāsaṃ karonto M. itaraṃ g. ā.:

  Ja_XVII.2(=522).39: Karohi okāsam anuggahāya
                    tathā hi vo kāmarāgo pahīno,
                    pharātha⁶ kāyaṃ vipulāya pītiyā
                    yathā gatiṃ me⁷ abhisambhavethā 'ti. || Ja_XVII:87 ||

     Tattha pharāthā⁶ 'ti jhānapītiyā vipulāya kāyaṃ pharathā 'ti.
     Taṃ sutvā te⁸ saṃpaṭicchantā⁹.

  Ja_XVII.2(=522).40: Sabbaṃ karissāma tavānusāsaniṃ
                    yaṃ yaṃ tuvaṃ¹⁰ vakkhasi bhūripañña,
                    pharāma kāyaṃ vipulāyā pītiyā
                    yathā gatiṃ te abhisambhavemā 'ti g. āhaṃsu. || Ja_XVII:88 ||

     Atha nesaṃ balakāyānaṃ¹¹ M. pabbajjaṃ dāpetvā isi-
gaṇaṃ uyyojento

  Ja_XVII.2(=522).41: Katāyaṃ Vacchassa Kisassa pūjā,
                    gacchantu bhonto isayo¹² sādhurūpā,
                    jhāne ratā bhotha sadā samāhitā,
                    esā ratī¹³ pabbajitassa seṭṭhā ti g. ā. || Ja_XVII:89 ||

     Tattha gacchantū 'ti attano attano vasanaṭṭhānāni gacchantu.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ka.
2 all three MSS. -to.
3 so all three MSS. for evam pi etaṃ?
4 Bd paṭividdha.
5 Bd -viddhe-.
6 Bd phara-.
7 Ck gatimeva, Bd gati me.
8 Bd omits te.
9 Bd taṃ- corr. to saṃ-.
10 Cks yaṃ tvaṃ.
11 Bd sabbaba-.
12 so all three MSS. for isī?
13 Ck -tiṃ, Cs Bd -ti.

[page 151]
2. Sarabhaṅgajātaka. (522.) 151
     Isayo tassa¹ vacanaṃ sirasā sampaṭicchitvā² vanditvā
ākāsaṃ uppatitvā sakaṭṭhānāni³ gamiṃsu. Sakko pi uṭṭhā-
yāsanā M-assa thutiṃ katvā añjalim paggayha suriyaṃ na-
massanto viya M-aṃ namassamāno sapariso pakkāmi.
     Etam atthaṃ viditvā S. imā gāthā āha⁴:

  Ja_XVII.2(=522).42: Sutvāna gāthā paramatthasaṃhitā⁵
                    subhāsitā isinā paṇḍitena
                    te vedajātā anumodamānā
                    pakkāmu devā⁶ devapuraṃ yasassino. || Ja_XVII:90 ||

  Ja_XVII.2(=522).43: Gāthā imā atthavatī suvyañjanā
                    subhāsitā isinā paṇḍitena,
                    yo koc'; imā aṭṭhikatvā suṇeyya
                    labhetha pubbāpariyaṃ visesaṃ,
                    laddhāna pubbāpariyaṃ visesaṃ
                    adassanaṃ maccurājassa gacche ti. || Ja_XVII:91 ||

     Tattha paramatthasaṃhitā⁷ ti⁸ aniccādīni dīpanena nibbānanissitā,
gāthā imā ti idaṃ S. Sarabhaṅgasatthuno nibbānadāyakaṃ subhāsitaṃ
vaṇṇento āha, tattha atthavatīti nibbānadāyakatthena paramatthanissitā, su-
vyañjanā ti suparisuddhavyañjanā⁹, subhāsitā ti sukathitā, aṭṭhikatvā ti
attano atthikabhāvaṃ katvā atthiko hutvā sakkaccaṃ suṇeyya, pubbāpariyan
ti paṭhamajjhānaṃ pubbaviseso dutiyajjhānaṃ aparaviseso tatiyajjhānaṃ apara-
viseso ti evam aṭṭhasamāpatticatumaggavasena pubbāparabhāvena ṭhitaṃ¹⁰
visesaṃ, adassanan ti pariyosāne aparavisesaṃ arahattaṃ labhitvā nibbānaṃ
pāpuṇeyya, nibbānappatto hi puggalo maccurājassa adassanaṃ gato nāma hotīti.
     Evaṃ S. arahattena desanākūṭaṃ gaṇhitvā "na bhikkhave idān'
eva pubbe pi Moggallānassa āḷāhane pupphavassaṃ vassīti" vatvā
s. p. j. samodhānento

  Ja_XVII.2(=522).44: Sālissaro Sāriputto Meṇḍissaro ca Kassapo
                    Pabbato Anuruddho ca Kaccāyano ca Devalo
                    Anusisso ca Anando Kisavaccho ca¹¹ Kolito¹²
                    Sarabhaṅgo Bodhisatto, evaṃ dhāretha jātakan ti āha. || Ja_XVII:92 ||

Sarabhaṅgajātakaṃ.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds sarabhaṅgasatthuno.
2 Cks paṭicch-.
3 Bd sakāni vasanaṭhānāni.
4 Bd gāthāyo abhāsi.
5 Bd -saññitā.
6 so Ck Bd for te?
7 Ck -matthaṃ-, Bd -saññitā.
8 subhāsitā --- ti wanting in Cs.
9 Bd omits su.
10 Bd taṃ.
11 Cks pana
12 Bds add nārado udāyitthero.

[page 152]
152 XVII. Cattālīsanipāta.

                      3. Alambusajātaka.
     Atha bravīti. Idaṃ S. J. v. purāṇadūtiyikapalobha-
naṃ¹ ā. k. Vatthuṃ Indriyajātake vitthāritam eva. S. pana taṃ
bhikkhuṃ "saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhito" ti² pucchitvā
"saccaṃ bhante" ti "kena ukkaṇṭhāpito sīti³" purāṇadutiyikāyā 'ti
vutte "bhikkhu esā itthi tuyhaṃ anatthakārikā, tvaṃ etaṃ nissāya
jhānaṃ nāsetvā tīṇi saṃvaccharāni mūḷho visaññī⁴ nipajjitvā uppan-
nāya saññāya mahāparidevaṃ paridevīti" vatvā a. ā.:
     A. B. Br. r. k. Bo. Kāsiraṭṭhe brāhmaṇakule nibbat-
titvā vayappatto sabbasippesu⁵ nipphattiṃ patvā isipabbajjaṃ
pabbajitvā araññāyatane vanamūlaphalāhāro yāpesi. Ath'; ekā
migī⁶ tassa passāvaṭṭhāne sambhavamissakaṃ tiṇaṃ khādi⁷
udakaṃ pivi, ettaken'; eva tasmiṃ paṭibaddhacittā gabbhaṃ
paṭilabhitvā tato paṭṭhāya tattha āgantvā⁸ assamasāmante⁹
yeva carati. M. parigaṇhanto taṃ kāraṇaṃ aññāsi. Sā apara-
bhāge manussadārakaṃ vijāyi, M. taṃ puttasinehena paṭijaggi,
Isisiṅgo ti 'ssa nāmaṃ ahosi. Atha naṃ viññūbhāvaṃ pattaṃ¹⁰
{pabbājetvā} attano mahallakakāle taṃ ādāya Nārivanaṃ nāma
gantvā "tāta imasmiṃ Himavante imehi pupphehi sadisā itthiyo
nāma honti, tā¹¹ attano vasagate mahāvināsaṃ pāpenti, tāsaṃ
vasaṃ nāma gantuṃ na vaṭṭatīti" ovaditvā aparabhāge Brahma-
lokaparāyano ahosi. Isisiṅgo pi jhānakīḷaṃ kīḷanto Himavanta-
padese vāsaṃ kappesi ghoratapo, parimāritindriyo ahosi. Ath'
assa sīlatejena Sakkabhavanaṃ kampi. Sakko āvajjanto taṃ
kāraṇaṃ ñatvā "ayaṃ maṃ Sakkattā cāveyyā¹²" 'ti "ekaṃ
accharaṃ pesetvā sīlam assa bhindāpessāmīti" sakaladevalokaṃ
upaparikkhanto attano aḍḍhateyyakoṭisaṃkhānaṃ¹³ paricārikā-
naṃ majjhe ekaṃ Alambusaṃ nāma accharaṃ ṭhapetvā aññaṃ
tassa sīlaṃ bhindituṃ samatthaṃ adisvā taṃ pakkosāpetvā
tassa sīlabhedaṃ kātuṃ āṇāpesi.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ukkaṇṭhitabhikkhum.
2 Bds sīti.
3 Cks si.
4 Bd -o.
5 Cks -e.
6 Bd -ā.
7 Bd -itvā.
8 Bd katthaci agantvā, adding tattheva tiṇaṃ khādi.
9 Bd assamassa-.
10 Bd vññiūtappattaṃ.
11 Cks taṃ.
12 Cks cāpe-.
13 Ck -saṃkhātātaṃ, Cs -saṃkānaṃ, Bd -saṅkhātānaṃ.

[page 153]
3. Alambusajātaka. (523.) 153
     Etam¹ atthaṃ āvikaronto S. imaṃ² g. ā.:

  Ja_XVII.3(=523).1: Ath'; abravī brahā Indo Vatrabhū³ jayatam pitā
                    devakaññaṃ parābhetvā Sudhammāyaṃ Alambusan: ti. || Ja_XVII:93 ||

     Tattha brahā ti mahā, Vatrabhū ti Vatrassa nāma asurassa abhi
bhavitā, jayatampitā ti jayantānam sesānaṃ tettiṃsāya devaputtānaṃ piti-
kiccasādhanena⁴ pitā, parābhetvā ti hadayaṃ bhinditvā olokento viya taṃ
paṭibalā ayan ti natvā ti attho, Sudhammāyan ti Sudhammāya devasabhāya
Paṇḍukambalasilāsane nisinno taṃ Alambusaṃ pakkosāpetvā idam āha:

  Ja_XVII.3(=523).2: Misse devā taṃ⁵ yācanti Tāvatiṃsā saindakā:
                    isiṃ palobhike gaccha Isisiṅgaṃ Alambuse ti. || Ja_XVII:94 ||

     Tattha Misse ti taṃ ālapati, idan⁶ tassā nāmaṃ, sabbāpi pana itthiyo
purise⁷ kilesamissanena⁸ missanato missā ti vuccanti, tena sādhāraṇena nāme-
nālapanto⁹ evam āha, isiṃ palobhike ti isīnaṃ palobhanasamatthe,
Isisiṅgan ti tassa kira matthake migasiṅgākārena dve cūḷā uṭṭhahiṃsu, tasmā
evaṃ vuccati.
     Sakko¹⁰ "gaccha Isisiṅgaṃ upasaṃkamitvā attano vasaṃ
ānetvā sīlam assa bhindā" ti Alambusaṃ āṇāpesi.

  Ja_XVII.3(=523).3: Purāyaṃ amhe acceti¹¹ vatavā brahmacariyavā
                    nibbānābhirato vaddho¹²
                    tassa maggāni ācara¹³ iti vacanaṃ ā. || Ja_XVII:95 ||

     Tattha purāyan ti ayaṃ tāpaso vattasampanno ca brahmacariyavā ca, so
kho pan'; esa dīghāyukatāya nibbānasaṃkhāte magge abhirato guṇavuddhiyā ca
vaddho¹⁴, tasmā yāva esa amhe nātikkamati na abhibhavitvā imamhā ṭhānā
cāveti¹⁵ tāvad eva tvaṃ gantvā tassa devalokagamanāni maggāni ācara¹⁶, yathā
idhā nāgacchati evaṃ karohīti attho.
     Taṃ sutvā Alambusā gāthadvayam āha:

  Ja_XVII.3(=523).4: Devarāja kim eva tvam, mam'; eva tuvaṃ¹⁷ s'; ikkhasi¹⁸:
                    ‘isiṃ palobhike¹⁹ gaccha', santi aññāpi accharā || Ja_XVII:96 ||

  Ja_XVII.3(=523).5: Mādisiyo pavarā c'; eva asoke Nandane vane,
                    tāsam pi hotu pariyāyo, tāpi yantu palobhikā ti. || Ja_XVII:97 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tam.
2 Bds pathamaṃ.
3 so all three MSS. and Abhidhānappadīpikā for -hū = hā?
4 Cks pīti-, Bd pitukiccaṃsā-.
5 Cks naṃ.
6 Bd idañca.
7 Bd -sena.
8 Bd -missena.
9 Bd guṇanāmenā-.
10 Bd iti sakko.
11 Bd nācceti.
12 Bd buddho.
13 Bds āvara.
14 Bd vu-.
15 Ck cāpesi, Bd cāvesi.
16 Bd ava.
17 Cks tvaṃ.
18 so all three MSS. for yikkhasi
19 Bd -bhake, Bs -bhane.

[page 154]
154 XVII. Cattālīsanipāta.
     Tattha kimeva tvan ti kiṃ nām'; etaṃ tvaṃ karosīti dīpeti, mameva
tuvaṃ¹ sikkhasīti² imasmiṃ sakaladevaloke mam eva tuvaṃ ikkhasi³ aññaṃ
na passasīti adhippāyena vadati, sakāro⁴ pan'; ettha {vyañjanasandhikaro}, isiṃ
palobhike gacchā 'ti kiṃkāraṇā mañ ñeva evaṃ vadasīti adhippāyo, pavarā
cevā 'ti mayā uttaritarā c'; eva, asoke ti sokarahite, nandane ti nandi-
janake, pariyāyo ti vāro.
     Tato Sakko tisso gāthā abhāsi:

  Ja_XVII.3(=523).6: Addhā hi saccaṃ bhaṇasi, santi aññāpi accharā,
                    tādisiyo pavarā c'; eva asoke Nandane vane. || Ja_XVII:98 ||

  Ja_XVII.3(=523).7: Na tā evaṃ pajānanti pāricariyaṃ pumaṃ gatā
                    yādisaṃ tvaṃ pajānāsi nāri sabbaṅgasobhane⁵. || Ja_XVII:99 ||

  Ja_XVII.3(=523).8: Tvam eva gaccha kalyāṇi, itthīnaṃ pavarā c'; asi,
                    tam eva vaṇṇarūpena vasam ānāmayissasīti⁶. || Ja_XVII:100 ||

     Tattha pumaṃ gatā ti purisaṃ upasaṃkantā samānā purisapalobhanī-
pāricariyaṃ na jānanti, vaṇṇarūpenā 'ti sarīravaṇṇen'; eva ca rūpasampattiyā
ca, ānāmayissasīti⁷ taṃ tāpasaṃ attano vasaṃ ānessasi.
     Taṃ sutvā Alambusā dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVII.3(=523).9: Na v'āhaṃ na gamissāmi devarājena pesitā,
                    vihemi⁸ c'; etaṃ āsāduṃ, uggatejo hi brāhmaṇo. || Ja_XVII:101 ||

  Ja_XVII.3(=523).10: Aneke nirayaṃ pattā isiṃ āsādiyā⁹ janā
                    āpannā¹⁰ mohasaṃsāraṃ, tasmā lomāni haṃsaye ti. || Ja_XVII:102 ||

     Tattha na vāhan ti na ve ahaṃ, vihemīti¹¹ bhāyāmi, āsādun ti āsā-
ditum, i. v. h.: nāhaṃ deva tayā pesitā na gamissāmi, na v'āhaṃ taṃ isiṃ
sīlabhedanatthāya allīyituṃ¹³ bhāyāmi, uggatejo hi so ti, āsādiyā ti āsādetvā
mohasaṃsāran ti mohena¹⁴ saṃsāraṃ, mohena isiṃ palobhetvā saṃsāraṃ
āpannā¹⁵ vaṭṭadukkhe patiṭṭhitā sattā gaṇanapathaṃ atikkantā, tasmā ti tena
kāraṇenāhaṃ lomāni haṃsaye ti lomāni uṭṭhāpemi, tassa kirāhaṃ sīlaṃ
bhindissāmīti cintayamānāya me lomāni haṃsantīti vadati.

  Ja_XVII.3(=523).11: Idaṃ vatvāna pakkāmi accharā nāma vaṇṇinī
                    missā missetum icchantī Isisiṅgaṃ Alambusā. || Ja_XVII:103 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tvaṃ.
2 so all three MSS. for yikkha-?
3 Cks sikkhasi.
4 Cks yakāro.
5 Bd -ṇe.
6 Bd ānayissasiti.
7 Cks anā-.
8 so Cks for bibhemi? Bd viromi.
9 Bd -ya
10 Cks -a.
11 Bd viromiti.
12 Bd api cāhan in the place of na vāhaṃ.
13 Ck illī-.
14 Cks moha.
15 Ck Bd -a, Cs -a corr. to -ā.

[page 155]
3. Alambusajātaka. (523.) 155

  Ja_XVII.3(=523).12: Sā ca naṃ¹ vanam ogayha Isisiṅgena rakkhitaṃ
                    bimbijālakasañchannaṃ samantā aḍḍhayojanaṃ || Ja_XVII:104 ||

  Ja_XVII.3(=523).13: Pāto va pātarāsamhi udaṇhasamayaṃ² pati.
                    aggiṭṭhaṃ parimajjantaṃ Isisiṅgaṃ upāgamīti || Ja_XVII:105 ||

imā abhisambuddhagāthā.
     Tattha pakkāmīti tena hi devarājā āvajjeyyāsi man ti attano sayana-
gabbhaṃ pavisitvā alaṃkaritvā Isisiṅgaṃ kilesena missetuṃ icchantī pakkāmi,
bhikkhave sā accharā tassa assamaṃ gatā ti³, bimbijālakasañchannan ti
rattakuravakavanena⁴ sañchannaṃ, pāto va pātarāsamhīti bhikkhave pātarā-
savelāya pāto va page yeva kīvapage ⁵ ti udaṇhasamayaṃ⁶ patīti⁷ suri-
yuggamanavelāyam eva, aggiṭṭhan ti aggisālaṃ rattipadhānaṃ⁸ anuyuñjitvā
pāto va nahātvā udakakiccaṃ katvā paṇṇasālāya thokaṃ jhānasukhena vītinā-
metvā nikkhamitvā aggisālaṃ sammajjantaṃ⁹ isiṃ sā upāgami, itthivilāsaṃ
dassentī¹⁰ tassa purato aṭṭhāsi.
     Atha naṃ tāpaso pucchamāno āha:

  Ja_XVII.3(=523).14: Kā nu vijju-r-ivābhāsi osadhī viya tārakā
                    vicitrahatthābharaṇā¹¹ āmuttamaṇikuṇḍalā || Ja_XVII:106 ||

  Ja_XVII.3(=523).15: Ādiccavaṇṇasaṃkāsā hemacandanagandhanī
                    saññatūrū mahāmāyā kumārī cārudassanā || Ja_XVII:107 ||

  Ja_XVII.3(=523).16: Vilākā mudukā suddhā, pādā te suppatiṭṭhitā,
                    kamanā¹² kamanīyā te harantī¹³ ñeva me mano. || Ja_XVII:108 ||

  Ja_XVII.3(=523).17: Anupubbā va¹⁴ te ūrū nāganāsasamūpamā,
                    vimaṭṭhā tuyhaṃ sussoṇī akkhassa phalakaṃ yathā¹⁵. || Ja_XVII:109 ||

  Ja_XVII.3(=523).18: Uppalasseva kiñjakkhā nābhi te sādhusaṇṭhitā
                    purā kaṇhañjanasseva dūrato patidissati. || Ja_XVII:110 ||

  Ja_XVII.3(=523).19: Duvidhā jātā urajā avaṇṭā¹⁶ sādhupaccudā¹⁷
                    payodharā appatītā addhalābusamā¹⁸ thanā. || Ja_XVII:111 ||

  Ja_XVII.3(=523).20: Dīghā kambutalābhāsā¹⁹ gīvā eṇeyyakā yathā
                    paṇḍarāvaraṇā vaggu catutthamanasannibhā. || Ja_XVII:112 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd taṃ.
2 Bd uṇhesa-.
3 Bd omits ti.
4 Bd -vaṇṇena.
5 Bd atipage.
6 Bd udaṇhe-.
7 Cks pati.
8 Cs rattiṃ-, Bd rattipatanam.
9 Bd adds taṃ.
10 all three MSS.-i.
11 Bd vicitta-.
12 Bd gamanā.
13 Bd -ti, Cks -tiṃ.
14 Bd ca.
15 Bd adds atha naṃ tāpaso pucchamāno.
16 Bd avaṇḍā?
17 Cks paṇḍu-.
18 Bd aḍaphālu-.
19 Bd kappukalā.

[page 156]
156 XVII. Cattālīsanipāta.

  Ja_XVII.3(=523).21: Uddhaggā ca adhaggā ca dumaggaparimajjitā
                    duvijā nelasambhūtā dantā tava sudassanā. || Ja_XVII:113 ||

  Ja_XVII.3(=523).22: Apaṇḍarā lohitantā jiñjukaphalasannibhā¹
                    āyatā ca visālā ca nettā tava sudassanā. || Ja_XVII:114 ||

  Ja_XVII.3(=523).23: Nātidīghā susammaṭṭhā² kanakaggāsamocitā³
                    uttamaṅgaruhā tuyhaṃ kesā candanagandhikā⁴. || Ja_XVII:115 ||

  Ja_XVII.3(=523).24: Yāvatā kasigorakkhā vaṇijānañ ca yā gati
                    isīnañ ca parakkantaṃ saññatānaṃ tapassinaṃ -- || Ja_XVII:116 ||

  Ja_XVII.3(=523).25: Na te samasamaṃ passe asmiṃ puthuvimaṇḍale⁵,
                    ko vā tvaṃ kassa vā putto, kathaṃ jānenu taṃ mayan ti. || Ja_XVII:117 ||

     Tattha vicitrahatthābharaṇā⁶ ti vicirehi⁶ hatthābharaṇehi samannā-
gatā, hemacandanagandhinīti suvaṇṇavaṇṇacandanagandhavilepanā, sañña-
tūrū ti suvaṭṭitaghanaūru sampannaūrulakkhaṇā⁷, vilākā ti saṃkhittamajjhā⁸,
mudukā ti mudusukhumālā⁹, suddhā ti nimmalā, suppatiṭṭhitā ti samaṃ
paṭhaviṃ phussantā suṭṭhu patiṭṭhitā, Kamanā¹⁰ ti gacchamānā¹¹, kamanīyā
ti kantā kāmetabbayuttakā, haranti¹² ñeva me mano ti ete evarūpā¹³
paramena itthivilāsena caṃkamantiyā tava pādā mama cittaṃ haranti yeva,
vimaṭṭhā ti visālā, sussoṇīti sundarasonī, akkhassā 'ti suvaṇṇaphalakaṃ¹⁴
viya visālā te soṇīti vadati, uppalasseva kiñjakkhā¹⁵ 'ti nīluppalakaṇṇikā
viya, kaṇhañjanassevā¹⁶ 'ti sukhumakaṇhalomācitattā evam āha, duvidhā
ti gāthā thane vaṇṇaṃ vadanto¹⁷ āha, te hi dve hutvā ure jātā vaṇṭassa abhāvā
avaṇṭā ure laggā eva hutvā suṭṭhu nikkhantattā sādhupaccudā¹⁸ payassādhā-
ranato¹⁹ payodharā, appatītā ti na-ppatītā amilātatāya²⁰ vā anabbhuṇṇatatāya²¹
vā na anto²² paviṭṭhā ti appatītā, suvaṇṇaphalake ṭhapitasuvaṇṇamayavaṭṭā-
lābuno²³ addhena sadisatāya addhalābusamānā thanā eṇeyyakā yathā ti
enimigassa hi²⁴ dīghā ca vaṭṭā ca gīvā sobhati evam ṭava gīvā²⁵ thokaṃ dīghā
kambutalābhāsā²⁶ suvaṇṇāliṅgatalasannibhā gīvā ti attho, paṇḍarāvaraṇā
ti dantāvaraṇā, catutthamanasannibhā ti catutthamano vuccati catuttha-
vatthubhūtā²⁷ jivhā, abhirattabhāvena jivhāsadisan te oṭṭhapariyosānan ti vadati,
uddhaggā ti heṭṭhimadantā, addhaggā ti uparimadantā, dumaggapari-

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck jiṃjūka-, Cs jīndhuka-.
2 Cks susama-, Bd susampaṭhā.
3 Bds -kabyā?
4 Bd -itā.
5 Bd pathavī-.
6 Bd vicitt-.
7 Cks -ṇe
8 Cks -majjhe, Bd -majhā.
9 Cks -e.
10 Cs kāmānā, Bds gamanā.
11 so all three MSS.
12 Cks garahantiṃ.
13 Bd -pena.
14 Bd sundaravaṇṇassasuvaṇṇassapalakaṃ.
15 Bd kiñcikkhā.
16 Ck kaṇhāja-, Cs kaṇṭabhaja-.
17 Ck gāthā ne vaṇṇaṃ-, Bd kathaṃ thane vaṇṇayanto.
18 Cks paṇḍudā.
19 Bd -ssa-.
20 Cks amiyāmānatāya.
21 Cs -tatayā, Bd anubbhannatatāya.
22 Cks add na.
23 Cks -mayācabundo.
24 Cks omit hi.
25 Cks omit givā.
26 Bd adds ti.
27 Cs catutthabhūtā, Bd catutthamanavatthubhūtā.

[page 157]
3. Alambusajātaka. (523.) 157
majjitā ti dantakaṭṭhaparimajjitā¹ parisuddhā, duvijā ti dvijā, nelasam-
bhūtā ti niddosesu hanumaṃsapariyosānesu sambhūtā, apaṇḍarā ti kaṇhā,
lohitantā² ti rattapariyantā, jiñjukaphalasannibhā ti rattaṭṭhāne jiñjuka-
phalasadisā, sudassanā ti passantānaṃ atittakarā³ pañcappasādasamannāgatā,
nātidīghā ti pamāṇayuttā, susammaṭṭhā ti suṭṭhu sammaṭṭhā, kana-
kaggā⁴ samocitā ti kanakaggā⁴ vuccati suvaṇṇaphaṇikā tāya⁵ gandhatelaṃ⁶
ādāya paharitā⁷ suracitā⁸, kasigorakkhā ti iminā kasiñ⁹ ca gorakkhañ ca
nissāya jīvanasatte¹⁰ dasseti, yā gatīti¹¹ yattikā¹² nipphatti, parakkantan
ti yattakaṃ isīnaṃ parakkantaṃ¹³, vitthārikatā¹⁴ imasmiṃ Himavante yattakā
isayo vasantīti attho, na te samasaman ti tesu sabbesu ekam pi rūpalīlā-
vilāsādisamatāya¹⁵ tayā¹⁶ samaṃ na passāmi, ko vā tvan ti idaṃ tassā itthi-
bhāvaṃ na jānanto pi purisavohāravasena pucchi.
     Evaṃ pādato paṭṭhāya yāva kesā attano vaṇṇaṃ bhāsante
tāpase Alambusā tuṇhī hutvā tassa kathāya yathānusandhiṃ
gatāya tassa sammūḷhabhāvaṃ ñatvā

  Ja_XVII.3(=523).26: Na pañhakālo bhaddan te Kassap'; evaṃ gate sati,
                    ehi samma ramissāma ubho amhākaṃ assame,
                    ehi¹⁷ taṃ upagūhissaṃ ratīnaṃ kusalo bhavā 'ti g. ā. || Ja_XVII:118 ||

     Tattha Kassapevaṃ gate satīti Kassapagotta evaṃ¹⁸ tava citte
pavatte sati pañhakālo na hoti, sammā 'ti vayassa¹⁹, ratīnan ti pañca-
kāmaguṇaratīnaṃ.
     Evaṃ vatvā Alambusā cintesi: "nāyaṃ mama ṭhitāya²⁰
hatthapassaṃ²¹ āgamissati, gacchantī viya bhavissāmīti²²" sā
itthimāyāya kusalatāya tāpasaṃ kampetvā āgatamaggābhi-
mukhī²³ pāyāsi.
     Taṃ atthaṃ pakāsento Satthā:

  Ja_XVII.3(=523).27: Idaṃ vatvāna pakkāmi accharā kāmavaṇṇinī
                    missā missetum icchantī Isisiṅgaṃ Alambusā ti g. ā. || Ja_XVII:119 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dantaoṭhapari-.
2 Bd lohitan
3 Bd atitti-.
4 Bds -kabyā.
5 Cks -phaṇikāya, Bds -palikātāya.
6 Ck -tela, Cs -kelaṃ, Bd -tesaṃ.
7 Bd -kā.
8 Bd sucaritā.
9 Ck -i, Cs -ī.
10 Bds jivanakasatte.
11 Ck gati, Cs gaṇī.
12 Bd yattha.
13 Ck -ta.
14 Bd -ritakatvā?
15 Bds -līḷhā-.
16 Bd tassa.
17 Cs adds ca, Ck ma.
18 ehi samma--- evaṃ wanting in Bd.
19 Cks cayassa, Bd piyavacanaṃ mā lapanametaṃ.
20 Cks ṭhitassa, Bd mayi ṭhitāya.
21 Bd -pāsaṃ.
22 Bds gamissāmiti.
23 Bd -khaṃ.

[page 158]
158 XVII. Cattālīsanipāta.
     Atha naṃ tāpaso gacchantiṃ disvā "ayaṃ gacchatīti"
attano dandhaparakkamaṃ¹ mandagamanaṃ chinditvā vegena
dhāvitvā kesesu hatthena parāmasi.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā āha:

  Ja_XVII.3(=523).28: So ca vegena nikkhamma chetvā dandhaparakkamaṃ²
                    tam uttamāsu veṇīsu ajjhāpatto parāmasi. || Ja_XVII:120 ||

  Ja_XVII.3(=523).29: Tam udāvattaṃ kalyāṇī palissaji³ susobhanā⁴
                    cavi tamhi⁵ brahmacariyā⁶ yathā taṃ atha tositā. || Ja_XVII:121 ||

  Ja_XVII.3(=523).30: Manasā⁷ āgamā Indaṃ vasantaṃ Nandane vane,
                    tassā saṃkappam aññāya Maghavā devakuñjaro
                    pallaṃkaṃ pahiṇī khippaṃ sovaṇṇaṃ sopavāhanaṃ || Ja_XVII:122 ||

  Ja_XVII.3(=523).31: Sauttaracchadapaññāsaṃ⁸ sahassapaṭiyatthataṃ⁹,
                    taṃ enaṃ tattha dhāresi ure katvāna sobhanā. || Ja_XVII:123 ||

  Ja_XVII.3(=523).32: Yathā ekamuhuttaṃ va tīṇi vassāni dhārayi
                    vimado tīhi vassehi paṭibujjhitvāna¹⁰ brāhmaṇo. || Ja_XVII:124 ||

  Ja_XVII.3(=523).33: Addasāsi harīrukkhe¹¹ samantā¹² aggiyāyanaṃ
                    navapattavanaṃ phullaṃ kokilagaṇaghositaṃ¹³. || Ja_XVII:125 ||

  Ja_XVII.3(=523).34: Samantā paviloketvā¹⁴ rudaṃ assūni vattayi,
                    na juhe na jape mante, aggihuttaṃ {pahāpitaṃ}. || Ja_XVII:126 ||

  Ja_XVII.3(=523).35: Ko nu me pāricariyāya pubbe cittaṃ palobhayi
                    araññe me viharato yo me tejā ha sambhataṃ¹⁵
                    nānāratanaparipūraṃ nāvaṃ va gaṇhi aṇṇave ti. || Ja_XVII:127 ||

     Tattha ajjhāpatto ti sampatto, tamudāvattaṃ¹⁶ kalyāṇīti taṃ
kese parāmasitvā ṭhitaṃ isiṃ udāvattitvā nivattitvā kalyāṇadassanā sā suṭṭhu
sobhanā, palissajīti āliṅgi, cavi tamhi¹⁷ brahmacariyā yathā taṃ
atha tositā ti bhikkhave tassa isino tāvad eva jhānaṃ antaradhāyi, tasmiṃ
tamhā jhānā brahmacariyā cavite yathā taṃ Sakkena patthitaṃ¹⁸ tath'; eva
ahosi, atha Sakkassa patthanāsamiddhabhāvaṃ¹⁹ viditvā sā devakaññā tositā,
tassa tena brahmacariyāvināsena²⁰ sañjanitapīti pāmojjakatā²¹ ti attho, manasā
āgamā ti sā taṃ āliṅgitvā ṭhitā aho vata Sakko pallaṃkaṃ peseyyā 'ti evaṃ²⁴
pavattena manasā Indaṃ āgamā, Nandane ti nandijananasamatthatāya
Nandanavanasaṃkhāte Tāvatiṃsabhavane vasantaṃ, devakuñjaro ti Deva-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd daddhu-.
2 Bd daddha-.
3 Ck palissapī, Bd palisajji.
4 Bd ssusobhaṇi.
5 Bd tehi.
6 Cks -yāya.
7 Cks sā ma-.
8 Bd -sa.
9 Ck -sattataṃ, Cs -yattataṃ, Bd yatthakaṃ.
10 Bd parivijhitvāna.
11 Bd haritaru-.
12 Bd samannā.
13 Cks -lā-.
14 Cks paṭi-.
15 so Ck; Cs tejābhasam-, Bds tejāhasambhū-.
16 all three MSS. -tta.
17 Bd tehi.
18 so all three MSS.
19 Bds -nāyasami-.
20 Bd -yāvanāsane.
21 Bd -mejjā, omitting katā.
22 Cks eva.

[page 159]
3. Alambusajātaka. (523.) 159
seṭṭho, pahiṇīti¹ pesesi, pāhiṇīti² pi pāṭho, sopavāhanan ti sapari-
vāraṃ, sauttaracchadapaññāsan ti paññāsāya uttaracchadehi paṭicchāditaṃ,
sahassapaṭiyatthatan ti sahassadibbakojavatthataṃ³, tamenaṃ tatthā 'ti
taṃ Isisiṅgaṃ tattha dibbapallaṃke nisinnā sā ure⁴ katvā dhāresi, tīṇi
vassānīti⁵ ekaṃ⁶ muhuttaṃ viya manussagaṇanāya tīṇi vassāni taṃ ure
nipajjāpetvā tattha nisinnaṃ⁷ dhāresi, vimado ti nimmado vigatavisaññabhāvo,
so hi tīṇi saṃvaccharāni visañño sayitvā pacchā paṭiladdhasañño pabujjhi⁸,
tasmiṃ pabujjhamāne hatthādiphandanaṃ disvā va Alambusā tassa pabujjhana-
bhāvaṃ ñatvā pallaṃkaṃ antaradhāpetvā sayam pi antarahitā⁹ aṭṭhāsi,
addasāsīti¹⁰ assamapadaṃ olokento kena nu kho 'mhi sīlavināsanaṃ¹¹
pāpito ti cintetvā mahantena saddena paridevamāno addasa¹², harīrukkhe¹³
ti aggiyāyatanasaṃkhātaṃ¹⁴ aggisālaṃ samantā parivāretvā ṭhite haritapatte¹⁵
rukkhe, navapattavanan ti taruṇehi navapattehi saṃchannaṃ vanaṃ,
rudan ti paridevanto, na juhe na jape¹⁶ mante¹⁷ ti ayam assa pari-
devanagāthā, ahāpitan ti hāpitaṃ, akāro¹⁸ upasaggamattaṃ, pāricariyāyā
'ti ko nu kilesapāricariyāya ito pubbe mama cittaṃ palobhayīti paridevati,
yo¹⁹ me tejāhasambhatan²⁰ ti hakāro²¹ nipātamattaṃ yo mama samaṇa-
tejena sambhataṃ²² jhānaguṇaṃ nānāratanapuṇṇaṃ²³ mahaṇṇave nāvaṃ viya
gaṇhi vināsaṃ pāpesi ko nām'; eso ti paridevi²⁴.
     Taṃ sutvā Alambusā cintesi: "sac'; āhaṃ na kathessāmi
ayaṃ me abhisapissati, hand'; assa kathessāmīti" sā dissa-
mānena²⁵ kāyena ṭhatvā

  Ja_XVII.3(=523).36: Ahan te pāricariyāya devarājena pesitā
                    avadhī²⁶ cittaṃ cittena, pamādā tvaṃ na bujjhasīti g. ā. || Ja_XVII:128 ||

     So tassā kathaṃ sutvā pitarā dinnaovādaṃ²⁷ saritvā
"pitu vacanaṃ akatvā mahāvināsaṃ patto 'mhīti" paridevanto
catasso gāthā abhāsi:

  Ja_XVII.3(=523).37: Imāni kira maṃ tāto Kassapo anusāsate²⁸:
                    kamalāsaris'; itthiyo²⁹, tāyo bujjhesi māṇava, || Ja_XVII:129 ||

  Ja_XVII.3(=523).38: Ure gaṇḍāyo bujjhesi, tāyo bujjhesi māṇava,
                    icc-ānusāsi man tāto yathā maṃ anukampako. || Ja_XVII:130 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pā-, Cks pahinīti.
2 Ck pahiṇīti, Cs pahīnīti. Bd pahiṇiti.
3 Bd -kaṃ.
4 Bd uttare.
5 Cks omit vassānīti.
6 Bd eka.
7 Bd -nnā.
8 Bd -itvā addasāsiti.
9 Bd -itvā.
10 Bd adds so.
11 Bd -nāsaṃ.
12 Bd -sāsi.
13 Bd haritaru-.
14 Cks aggiyāyana-.
15 Bd -tta.
16 Bd jappe.
17 Cks -to.
18 Bd ā-.
19 Cks ye.
20 Cks -bhasamahatan, Bd -hasambhutan.
21 Cs bhākāro
22 Bd -bhūtaṃ.
23 Bd -pāri puṇṇaṃ mahantaṃ.
24 Bd -vati.
25 Ck disasa-, mānena, Ck disassamānena, Bd disamānena.
26 so Cs for -dhiṃ? Ck Bd -dhi.
27 Bd dinnaṃ-.
28 Bd -ti.
29 Cks kamma-, Bd kamalāsiripittiso.

[page 160]
160 XVII. Cattālisanipāta.

  Ja_XVII.3(=523).39: Tassāhaṃ vacanaṃ nākaṃ pitu vaddhassa¹ sāsanaṃ,
                    araññe nimmanussamhi sv-ājja-jjhāyāmi² ekako. || Ja_XVII:131 ||

  Ja_XVII.3(=523).40: So 'haṃ tathā karissāmi, dhi-r-atthu jīvitena me,
                    puna vā tādiso hessaṃ, maraṇaṃ³ me bhavissatīti. || Ja_XVII:132 ||

     Tattha imānīti imāni vacanāni, kamalāsarisitthiyo⁴ ti kamalā⁵
vuccati nārī phullatāya⁶, pupphasadisā itthiyo, tāyo bujjhesiti⁷ māṇava
tāyo jāneyyāsi, ñatvā dassanapathaṃ agantvā⁸ palāyeyyāsi⁹, yāni evarūpāni
vacanāni tadā maṃ tāto anusāsati imāni kira tānīti¹⁰, ure gaṇḍāyo ti
uramhi dvīhi dvīhi¹¹ gaṇḍehi camannāgatāyo, tāyo bujjhesīti¹² tāyo attano
vasagate¹³ vināsaṃ pāpentīti jāneyyāsi¹⁴, nākan ti nākariṃ, jhāyāmīti
pajjhāyāmi¹⁵ paridevāmi, dhiratthu jīvitena me ti dhi-r-atthu garahitaṃ
mama jīvitaṃ¹⁶, jīvitena me ko attho, puna vā ti tathā karissāmi yathā puna
tādiso¹⁷ na bhavissāmi, naṭṭhajjhānaṃ¹⁸ uppādetvā vītarāgo bhavissāmi,
maraṇaṃ¹⁹ me bhavissatīti.
     So kāmarāgaṃ²⁰ pahāya²¹ jhānaṃ uppādesi. Ath'; assa
samaṇatejaṃ disvā jhānassa ca uppāditabhāvaṃ ñatvā Alam-
busā bhītā khamāpesi.
     Tam atthaṃ pakāsento Satthā dve gāthā²² abhāsi:

  Ja_XVII.3(=523).41: Tassa tejañ ca viriyañ ca dhitiñ ca ñatvā avatthitaṃ
                    sirasā aggahi pāde Isisiṅgaṃ Alambusā. || Ja_XVII:133 ||

  Ja_XVII.3(=523).42: Mā me kujjhi²³ mahāvīra, mā me kujjhi²³ mahāisi²⁴,
                    mahā attho mayā ciṇṇo tidasānaṃ yasassinaṃ,
                    tayā pakampitaṃ āsi sabbaṃ devapuraṃ tadā ti. || Ja_XVII:134 ||

     Atha naṃ so "khamāmi te bhadde, yathāsukhaṃ gacchā"
'ti vissajjento

  Ja_XVII.3(=523).43: Tāvatiṃsā ca ye devā tidasānañ ca Vāsavo
                    tvañ ca bhadde sukhī hohi,
                    gaccha kaññe yathāsukhan ti g. ā. || Ja_XVII:135 ||

     Sā taṃ vanditvā ten'; eva suvaṇṇapallaṅkena deva-
puraṃ gatā.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vuḍh-.
2 Bd svajjajhā-.
3 Cks add vā.
4 Cks kamma-, Bd kamalāsiripittiyo.
5 Cks kammalā.
6 Ck phalla, Bd phullatātāsaṃ.
7 Bd bujjha-.
8 Bd ā-.
9 Bd malāpeyyāsiti.
10 Bd tāni.
11 Bd omits one dvihi.
12 Bd bujhasiti māṇava.
13 Bds vasaṃ-.
14 Bd omits jā-.
15 Ck omits pa-, Bd has sajhā-.
16 Cks omit jī-.
17 Bd adds vā.
18 Bd naṭhaṃjhā-.
19 Bd adds vā.
20 Cks -gaṃ.
21 Bd adds puna.
22 Bd -āyo.
23 Bd -a.
24 Bd -e.

[page 161]
4. Saṃkhapālajātaka. (524.) 161
     Tam attham pakāsento S. tisso gāthā abhāsi:

  Ja_XVII.3(=523).44: Tassa pāde gahetvāna katvā ca naṃ padakkhiṇaṃ
                    añjaliṃ¹ paggahetvāna tamhā ṭhānā apakkami. || Ja_XVII:136 ||

  Ja_XVII.3(=523).45: Yo ca tassāsi² pallaṃko sovaṇṇasopavāhano³
                    sauttaracchadapaññāso⁴ sahassapaṭiyatthato⁵
                    taṃ eva pallaṃkam āruyha agā devāna santike. || Ja_XVII:137 ||

  Ja_XVII.3(=523).46: Tam okkam iva āyantiṃ⁶ jalantaṃ vijjutaṃ yathā
                    patīto sumano vitto devindo⁷ adadā varan ti. || Ja_XVII:138 ||

     Tattha okkamivā 'ti dīpaṃ⁸ viya, patīto ti ādīhi pi tuṭṭhākāro va
dassito⁹, adadā varan ti āgantvā vanditvā ṭhitāya tuṭṭho varaṃ adāsi.
     Sā tassa santikā¹⁰ varaṃ gaṇhantī osānagātham ā.:

  Ja_XVII.3(=523).47: Varañ ce me ado Sakka sabbabhūtānam issara
                    na isipalobhiyaṃ¹¹ gacche, etaṃ¹² Sakka varaṃ vare ti. || Ja_XVII:139 ||

     Tass'; attho: Sakka devarāja sace me tvaṃ varaṃ ado puna isipalobhikāya
na gaccheyyaṃ mā maṃ etadatthāya pahiṇeyyāsi etaṃ varaṃ varemīti.
     S. tassa bhikkhuno i. d. ā. s. p. j. s. (Saccapariyosāne so bhikkhu
sotāpattiphale patiṭṭhahi): "Tadā Alambusā purāṇadutiyikā ahosi,
Isisiṅgo ukkaṇṭhitabhikkhu, pitā mahāisi aham evā" 'ti. Alam-
busajātakaṃ.

                      4. Saṃkhapālajātaka.
     Ariyāvakāso sīti. Idaṃ S. J. v. uposathakammaṃ ā. k.
Tadā hi S. "uposathike upāsake sampahaṃsetvā porāṇakapaṇḍitā
mahatiṃ¹³ nāgasampattiṃ¹⁴ pahāya uposathaṃ upavasiṃsu yevā" 'ti
vatvā tehi yācito a. ā.:
     A. Rājagahe Magadharājā r. kāresi. Tadā B. tassa rañño
aggamahesiyā kucchimhi nibbatti, Duyyodhano ti 'ssa nāmaṃ
kariṃsu. So vayappatto Takkasilāya¹⁵ sippaṃ¹⁶ uggaṇhitvā
āgantvā pitaraṃ addasa. Atha naṃ pitā rajje abhisiñcitvā isi-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ī.
2 Bd tassābhi.
3 Cs -ṇṇāso-, Bd -ṇṇoso-.
4 Bd saṃ-.
5 Bd -ko.
6 Cs Bd -ti.
7 Ck cino, Cs citto.
8 Bds dipakaṃ.
9 Cks va ssito.
10 Bd -ke.
11 Bds -itaṃ.
12 Cks evaṃ.
4. Cfr. B.& Cariyāp. by. R. Morris p. 91.
13 Cks -tī, Bd -ti.
14 Ck -ī, Bd -i.
15 Bd -yaṃ.
16 Bds sabbasippāni.

[page 162]
162 XVII.Cattālīsanipāta.
pabbajjaṃ pabbajitvā uyyāne vasi, B. divasassa¹ tikkhattuṃ
pitu santikaṃ agamāsi², mahālābhasakkāro udapādi. So tena³
palibodhena kasiṇaparikammamattam pi kātuṃ asakkonto cin-
tesi "mahā me lābhasakkāro, na sakkā mayā idha vasantena
imaṃ jaṭaṃ bhindituṃ, puttassa anārocetvā va aññattha ga-
missāmīti" so kañci⁴ ajānāpetvā uyyānā nikkhamma Magadha-
raṭṭham atikkamitvā Mahiṃsakaraṭṭhe⁵ Saṃkhapāladahato
nāma nikkhantāya Kaṇṇapeṇṇāya⁶ nadiyā nivattane Candaka-
pabbataṃ nissāya⁷ paṇṇasālaṃ katvā tattha⁸ vasanto kasiṇa-
parikammaṃ katvā jhānābhiññaṃ⁹ nibbattetvā uñchācariyāya
yāpesi. Tam enaṃ Saṃkhapālo nāma nāgarājā mahantena
parivārena Kaṇṇapeṇṇanadito¹⁰ nikkhamitvā antarantarā upa-
saṃkamati, so tassa dhammaṃ deseti¹¹. Ath'; assa putto
pitaraṃ daṭṭhukāmo gataṭṭhānaṃ ajānanto anuvijjāpetvā¹²
"asukaṭṭhāne nāma vasatīti" ñatvā tassa dassanatthāya
mahantena parivārena tattha gantvā ekamante¹³ khandhāvāraṃ
nivesetvā¹⁴ katipayehi amaccehi saddhiṃ assamapadābhimukho
pāyāsi. Tasmiṃ khaṇe Saṃkhapālo mahantena parivārena dh.
suṇanto nisīdi, so taṃ rājānaṃ āgacchantaṃ disvā isiṃ van-
ditvā uṭṭhāya¹⁵ pakkāmi. Rājā pitaraṃ vanditvā paṭisanthāraṃ
katvā nisīditvā pucchi: "bhante katararājā nām'; esa tumhākaṃ
santikaṃ āgato" ti. "Tāta Saṃkhapālanāgarājā nam'; eso"
ti. So tassa sampattiṃ nissāya nāgabhavane lobhaṃ
katvā katipāham vasitvā pitu bhikkhāhāraṃ nibaddhaṃ dā-
petvā¹⁶ attano nagaram eva gantvā catūsu dvāresu dānasālaṃ¹⁷
kāretvā¹⁸ sakala-Jambudīpaṃ khobhento²⁰ dānaṃ datvā sīlaṃ
rakkhitvā uposathakammaṃ²⁰ katvā nāgabhavanaṃ patthetvā
āyupariyosāne nāgabhavane nibbattitvā Saṃkhapālanāgarājā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd divase divase.
2 Bd ā-.
3 Bd teneva.
4 Bd kiñci.
5 Cks mahiseka-.
6 Bd kaṇṇavaṇṇāya.
7 Cs Bd upani-.
8 Cks omit tattha.
9 Bd -ññā.
10 Bd kaṇṇavaṇṇa-.
11 Bd -si.
12 Cks -vijjhā-, Bds anuvicārāpetvā.
13 Bd -taṃ.
14 Bd nivā-.
15 Bd uṭhāyāsanā.
16 Ck nibaddhāpetvā, Cs nioddhāpetvā, Bd nibandhaṃ dā-.
17 Bd -lāyo.
18 Bd kārāpetvā.
19 Bd saṅkhobbhanto.
20 Bd -thavāsaka-.

[page 163]
4. Saṃkhapālajātaka. (524.) 163
ahosi. So gacchante¹ kāle tāya sampattiyā vippaṭisārī hutvā
tato paṭṭhāya manussayoniṃ patthento uposathavāsaṃ vasi,
ath'; assa nāgabhavane vasantassa uposathavāso na sampajjati,
sīlavināsaṃ pāpuṇāti, so tato paṭṭhāya nāgabhavanā nikkha-
mitvā Kaṇṇapeṇṇāya² avidūre mahāmaggassa ca ekapadika-
maggassa ca antare ekaṃ vammīkaṃ parikkhipitvā uposathaṃ
adhiṭṭhāya samādinnasīlo "mama cammena atthikā³ camma-
maṃsādīhi⁴ atthikā maṃsādīni⁵ harantū" 'ti attānaṃ dāna-
mukhe vissajjetvā vammīkamatthake nipanno samaṇadhammaṃ
karonto cātuddase⁶ pannarase vasitvā pāṭipade⁷ nāgabhāvanaṃ
gacchati. Tasmiṃ ekadivasaṃ evaṃ sīlaṃ samādiyitvā ni-
panne⁸ paccantagāmavāsino soḷasa janā "maṃsaṃ āharissāmā"
'ti āvudhahatthā araññe carantā⁹ kiñci alabhitvā nivattā¹⁰ taṃ
vammīkamatthake nipannaṃ disvā "mayaṃ ajja godhapotakaṃ
pi na labhimha, imaṃ nāgārājānaṃ vadhitvā khādissāmā" 'ti
cintetvā "mahā kho pan'; esa, gayhamāno palāyeyyāpi¹¹, yathā
nipannam eva taṃ¹² bhogesu sūlehi vijjhitvā dubbalaṃ katvā
gaṇhissāmā" 'ti sūlāni ādāya upasaṃkamiṃsu. B-assāpi
sarīraṃ mahantaṃ ekadoṇikanāvappamāṇaṃ vattetvā¹³ ṭhapita-
sumanapupphadāmaṃ viya jiñjukaphalasannibhehi akkhīhi
jayasumanapupphasadisena sīsena samannāgataṃ¹⁴ ativiya so-
bhati, so tesaṃ soḷasannaṃ janānaṃ padasaddena bhoganta-
rato sīsaṃ nīharitvā rattakkhīni ummīletvā te sūlahatthe
āgacchante disvā cintesi: "ajja mayhaṃ manoratho matthakaṃ
pāpuṇissati, ahaṃ attānaṃ dānamukhe niyyādetvā viriyaṃ
adhiṭṭhahitvā nipanno, ime me sarīraṃ sattīhi koṭṭetvā¹⁵
chiddavichiddaṃ karonte kodhavasena akkhīni ummīletvā na
olokessāmīti¹⁶" attano sīlabhedabhayena daḷhaṃ adhiṭṭhānaṃ¹⁷

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs Bd repeat ga-.
2 Ck -pinnāya, Bd -vaṇṇāya.
3 Bd omits cammena atthikā.
4 Cks cammaṃ-.
5 Bd cammamaṃsā-.
6 Cks -sī.
7 Cs -pāde, Bd paṭipade.
8 Cks -o.
9 Bd vicaranto.
10 Bds nikkhamantā.
11 Bd -ti, Bs palāpeyyāte.
12 Ck evaṃ naṃ
13 Cs vaṭṭe-.
14 Bds -to.
15 Cs Bd koṭe-.
16 Bd -eyyāmiti.
17 Bd omits adhi-.

[page 164]
164 XVII. Cattālīsanipāta.
adhiṭṭhāya sīsaṃ bhogantare yeva pavesetvā nipajji. Atha
naṃ te upagantvā naṅguṭṭhe gahetvā kaḍḍhantā bhūmiyaṃ
pātetvā tikhiṇasūlehi¹ aṭṭhasu ṭhānesu vijjhitvā sakaṇṭakā²
kāḷavettayaṭṭhiyo pahāramukhehi pavesetvā aṭṭhasu ṭhānesu
kāceh'; ādāya³ maggaṃ paṭipajjiṃsu. M.⁴ sūlehi vijjhanato
paṭṭhāya ekaṭṭhāne pi kodhavasena akkhīni ummīletvā te na
olokesi, tassa aṭṭhahi kāceh'ādāya⁵ niyyamānassa sīsaṃ olam-
bitvā bhūmiyaṃ pahari. Atha naṃ "sīsaṃ assa olambatīti"
mahāmagge nipajjāpetvā taruṇasūlena nāsāpuṭe⁶ vijjhitvā
rajjukaṃ pavesetvā sīsaṃ ukkhipitvā ca koṭiyaṃ⁷ laggetvā
puna⁸ ukkhipitvā maggaṃ paṭipajjiṃsu. Tasmiṃ khaṇe Vide-
haraṭṭhe Mithilanagaravāsī Āḷāro nāma kuṭumbiko pañca sa-
kaṭasatāni ādāya sukhayānake nisīditvā gacchanto te bhoja-
putte B-aṃ tathā gaṇhitvā gacchante disvā tesaṃ soḷasannam
pi soḷasahi vāhagoṇehi saddhiṃ pasataṃ pasataṃ suvaṇṇa-
māsake sabbesaṃ nivāsanapārupaṇāni bhariyānaṃ pi tesaṃ
vatthābharaṇāni datvā vissajjāpesi. So nāgabhavanaṃ gantvā
tattha papañcaṃ akatvā mahantena parivārena nikkhamitvā
Āḷāraṃ upasaṃkamitvā nāgabhavanassa vaṇṇaṃ kathetvā taṃ
ādāya nāgabhavanaṃ gantvā tīhi⁹ nāgakaññāsatehi saddhiṃ
mahantam assa yasaṃ datvā dibbehi kāmehi santappesi.
Āḷāro nāgabhavane ekaṃ¹⁰ vassaṃ vasitvā dibbe¹¹ kāme
paribhuñjitvā "icchām'; ahaṃ samma pabbajitun" ti nāgarā-
jassa kathetvā pabbajitaparikkhāre gahetvā nāgabhavanato
Himavantapadesaṃ gantvā pabbajitvā tattha ciraṃ vasitvā
aparabhāge cārikaṃ caranto Bāraṇasiṃ patvā¹² rājuyyāne va-
sitvā punadivase bhikkhāya nagaraṃ pavisitvā rājadvāraṃ aga-
māsi¹³. Atha naṃ Bārāṇasirājā disvā iriyāpathe pasīditvā
pakkosāpetvā paññattāsane nisīdāpetvā nānaggarasabhojanaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tikkhi.
2 Bd -ka.
3 Cs kācehā ādāya, Bds kājenādaya.
4 Cks -e.
5 Bd kājehi ā-.
6 Bd nāsapuṭaṃ.
7 Bd kājako.
8 Bd adds pi.
9 Cks tīṇi.
10 Bd -a.
11 Bd dippa.
12 Bds gantvā.
13 Bd -ā.

[page 165]
4. Saṃkhapālajātaka. (524.) 165
bhojetvā aññatarasmiṃ nīce āsane nisinno vanditvā tena sad-
dhiṃ sallapanto paṭhamaṃ g. ā.:

  Ja_XVII.4(=524).1: Ariyāvakāso si pasannanetto
                    maññe bhavaṃ pabbajito kulamhā,
                    kathan nu vittāni¹ pahāya bhoge
                    pabbaji² nikkhamma gharā sapaññā² 'ti. || Ja_XVII:140 ||

     Tattha ariyāvakāsosīti niddosasundarasarīrāvakāso abhirūpo sīti attho,
pasannanetto ti pañcahi pasādehi yuttanetto, kulamhā ti khattiyabrāh-
maṇakulā vā seṭṭhikulā vā pabbajito sīti maññāmi, kathan nū 'ti kena nu
kāraṇena kiṃ ārammaṇaṃ katvā dhanañ ca upabhoge ca pahāya gharā nikkha-
mitvā pabbajito si sapañña⁴ paṇḍitapurisā³ 'ti pucchati.
     Tatoparaṃ tāpasassa ca rañño ca vacanapaṭivacanavasena
gāthānaṃ sambandho veditabbo:

  Ja_XVII.4(=524).2: Sayaṃ vimānaṃ naradeva disvā
                    mahānubhāvassa mahoragassa
                    disvāna puññānaṃ mahāvipākaṃ
                    saddhāyāhaṃ pabbajito 'mhi rāja. || Ja_XVII:141 ||

  Ja_XVII.4(=524).3: Na kāmakāmā na bhayā na dosā
                    vācaṃ musā pabbajitā bhaṇanti,
                    akkhāhi me pucchito etam atthaṃ,
                    sutvāna me jāyihiti-ppasādo⁵. || Ja_XVII:142 ||

  Ja_XVII.4(=524).4: Vaṇijja⁶ raṭṭhādhipa gacchamāno
                    pathe addasāsim hi milācaputte⁷
                    pavaṭṭakāyaṃ⁸ uragaṃ mahantaṃ
                    ādāya gacchante pamodamāne⁹. || Ja_XVII:143 ||

  Ja_XVII.4(=524).5: So 'haṃ samāgamma janinda tehi
                    saṃhaṭṭhalomo¹⁰ avacasmi¹¹ bhīto:
                    kuhiṃ ayaṃ nīyati bhīmakāyo,
                    nāgena kiṃ kāhathā bhojaputtā. || Ja_XVII:144 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ci-.
2 Cks pabbajja
3 Bd -o.
4 Bd -o ti.
5 Ck mehi jāyihiti-, Bd me jāyiti.
6 Bd vāṇijjaṃ.
7 Cs bhīlāca- corr. to calāca, Bd bhojana pu-.
8 Bd pavaḍha-.
9 Bd -o.
10 Bds pah-.
11 Bd avacasi, Cks avacasmiṃ.

[page 166]
166 XVII. Cattālīsanipāta.

  Ja_XVII.4(=524).6: Nāgo ayaṃ nīyati bhojanatthaṃ
                    pavaṭṭakāyo¹ urago mahanto,
                    sāduñ ca thūlañ ca muduñ ca maṃsaṃ
                    na tvaṃ ras'; {aññāsi} Videhaputta. || Ja_XVII:145 ||

  Ja_XVII.4(=524).7: Ito mayaṃ gantvā sakaṃ niketanaṃ²
                    ādāya satthāni vikopayitvā
                    maṃsaṃ thokkhāma pamodamānā,
                    mayaṃ hi vo sattavo pannagānaṃ. || Ja_XVII:146 ||

  Ja_XVII.4(=524).8: Sace ayaṃ nīyati bhojanatthaṃ
                    pavaṭṭakāyo¹ urago mahanto
                    dadāmi vo balivaddāni soḷasa,
                    nāgaṃ imaṃ muñcatha bandhanasmā. || Ja_XVII:147 ||

  Ja_XVII.4(=524).9: Addhā hi no bhakkho ayaṃ manāpo
                    bahū³ ca no uragā⁴ bhuttapubbā⁴,
                    karoma te taṃ vacanaṃ Aḷāra,
                    mittañ ca no hohi Videhaputta. || Ja_XVII:148 ||

  Ja_XVII.4(=524).10: Tad assu⁵ te bandhanā mocayiṃsu
                    yaṃ natthuto paṭimokkh'; assa pāse,
                    mutto ca so bandhanā nāgarājā
                    pakkāmi pācīnamukho muhuttaṃ. || Ja_XVII:149 ||

  Ja_XVII.4(=524).11: Gantvāna pācīnamukho muhuttaṃ
                    puṇṇehi nettehi palokayī maṃ,
                    tad ass'; ahaṃ piṭṭhito anvagañchiṃ
                    dasaṅguliṃ añjaliṃ paggahetvā. || Ja_XVII:150 ||

  Ja_XVII.4(=524).12: Gacch'; eva⁶ kho tvaṃ taramānarūpo,
                    mā taṃ amittā punar aggahesuṃ,
                    dukkho hi luddehi punā samāgamo,
                    adassanaṃ bhojaputtāna⁷ gaccha. || Ja_XVII:151 ||

  Ja_XVII.4(=524).13: Agamāsi so rahadaṃ vippasannaṃ
                    nīlobhāsaṃ ramaṇīyaṃ sutitthaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pavaḍha-
2 Bd niketaṃ.
3 Cks -uñ.
4 Bd -o.
5 so all three MSS.
6 Cks gaccheca.
7 Cs Bd -naṃ , Ck -naṃna.

[page 167]
4. Saṃkhapālajātaka. (524.) 167
                    samotataṃ¹ jambuhi vetasāhi²,
                    pāvekkhi niṭṭiṇṇabhayo³ paṭīto. || Ja_XVII:152 ||

  Ja_XVII.4(=524).14: So taṃ pavissa⁴ nacirassa nāgo
                    dibbena⁵ me pātur ahū janinda,
                    upaṭṭhahī maṃ pitaraṃ va putto
                    hadayaṅgamaṃ kaṇṇasukhaṃ bhaṇanto. || Ja_XVII:153 ||

  Ja_XVII.4(=524).15: Tvaṃ me si mātā ca pitā ca Aḷāra⁶
                    abbhantaro pāṇadado sahāyo,
                    sakañ ca iddhiṃ paṭilābhito smi,
                    Aḷāra passa me nivesanāni
                    pahūtabhakkhaṃ bahuannapānaṃ
                    Masakkasāraṃ⁷ viya Vāsavassā 'ti. || Ja_XVII:154 ||

     Tattha vimānan ti Saṃkhapālanāgarañño anekasatanāṭakasampatisam-
pannaṃ kañcanamaṇivimānaṃ, puññānan ti tena katānaṃ puññānaṃ ma-
hantaṃ vipākaṃ disvā kammañ ca phalañ ca paralokañ ca saddahitvā pavattāya
saddhāya ahaṃ pabbajito, na kāmakāmā ti na vatthukāmena na pi bhaya-
dosehi⁹ musā bhaṇanti, jāyihitīti¹⁰ bhante tumhākaṃ vacanaṃ sutvā mayham
pi pasādo somanassaṃ jāyissati, vaṇijjan ti vaṇijjakammaṃ karissāmīti gac-
chanto, pathe addasāsin ti pañcannaṃ sakaṭasatānaṃ purato sukhayānake
nisīditvā gacchanto mahāmagge janapadamanusse addasaṃ, pavaṭṭakāyan¹¹
ti vaḍḍhitakāyaṃ, ādāyā 'ti aṭṭhahi kācehi¹² gahetvā, avacasmin¹³ ti abhāsiṃ,
bhīmakāyo ti bhayajanakakāyo, bhojaputtā ti luddake piyasamudācārenāla-
pati, Vedehaputtā¹⁴ 'ti Videharaṭṭhavāsitāya¹⁵ Aḷāraṃ¹⁶ ālapiṃsu, vikopa-
yitvā ti chinditvā, mayaṃ hi vo sattavo ti mayaṃ pannagānaṃ verino
nāma, bhojanatthā ti¹⁷ khādanatthāya, mittañca no hohīti tvaṃ amhākaṃ
mitto hohi, kataguṇaṃ jāna, tadassu te ti mahārāja tehi bhojaputtehi evaṃ
vutte ahaṃ tesaṃ soḷasavāhagoṇe¹⁸ nivāsanapārupanāni pasatam pasataṃ su-
vaṇṇamāsake bhariyānañ ca tesaṃ¹⁹ {vatthālaṃkāraṃ} adāsiṃ, atha Saṃkhapāla-
nāgarājānaṃ bhūmiyaṃ nippajjāpetvā attano kakkhaḷatāya kaṇṭakācitā kāḷavetta-
latā¹⁸ koṭiyaṃ gahetvā ākaḍḍhituṃ ārabhiṃsu, athāhaṃ nāgarājānaṃ kilamantaṃ
disvā akilamanto va asinā tā latā chinditvā dārakānaṃ kaṇṇavedhato vaṭṭinī-
haraṇaniyāmena²⁰ adukkhāpento saṇikaṃ nīhariṃ, tasmiṃ kāle te bhojaputtā
yaṃ bandhanaṃ assa natthuto pavesetvā pāse paṭimokkhaṃ tasmā bandhanā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sammonataṃ.
2 Cks ceta-, Bd vedisāhi.
3 Ck -yā, Cs -ye.
4 Cks -issaṃ, Bd -issati.
5 Cks -ehi.
6 so all three MSS. for c'; Aḷāra?
7 Bd pasakkāraṃsāraṃ.
8 Bd -a.
9 Bd bhayena pi dasena pi.
10 Bd jāyihiti, Cks jāyīhīti, Cs jāyihīti.
11 Bd pavaḍha--.
12 Bd kājehi.
13 so all three MSS. = avacaṃ asmin?
14 so all three MSS.
15 Bd ve.
16 Bd ā-.
17 Bd adds bhojanatthāya.
18 Cks -goṇena.
19 Bd ne-.
20 So Cks; Bd sakaṇḍakacitakālavettalatāya.
21 Bd atthihāra.

[page 168]
168 XVII. Cattālīsanipāta
taṃ uragaṃ mocayiṃsu, tassa nāsato saha pāsena naṃ rajjukaṃ nīhariṃsū 'ti
dīpeti, iti te uragaṃ vissajjetvā thokaṃ gantvā ayaṃ urago bubbalo matakāle
naṃ¹ gahetvā va gacchissāmā² 'ti nilīyiṃsu, puṇṇehīti so pi muhuttaṃ pā-
cīnamukho³ gantvā assupuṇṇehi nettehi maṃ palokayi, tadassahan⁴ ti tadā
assa ahaṃ, gacchevā 'ti evaṃ taṃ avacan ti vadati, rahadan ti Kaṇṇa-
peṇṇadahaṃ⁵, samotatan⁶ ti ubhayatīresu jamburukkhavetasarukkhehi⁷ ota-
taṃ⁸ vitataṃ⁹, nittiṇṇabhayo patīto ti so kira taṃ rahadaṃ¹⁰ pavisanto
Aḷārassa¹¹ nipaccākāraṃ dassetvā yāva naṅguṭṭhā otari, udake paviṭṭhapa-
viṭṭhaṭṭhānam¹² ev'; assa nibbaṇaṃ¹³ ahosi, tasmā nittiṇṇabhayo patīto haṭṭha-
tuṭṭho pāvekkhi¹⁴, pavissā 'ti pavisitvā, dibbena me ti nāgabhavane pa-
mādaṃ anāpajjitvā mayi Kaṇṇapeṇṇatīraṃ¹⁵ anatikkamante¹⁶ yeva dibbena
parivārena mama purato pātur ahosi, upaṭṭhahīti upāgami, abbhantaro ti
hadayamaṃsasadiso, passa me ti tvaṃ mama bahūpakāro sakkāraṃ te karis-
sāmi passa me nivesanāni¹⁷ mama nāgabhavanaṃ passa, Masakkasāraṃ
viyā 'ti Masakkasāro vuccati osakkanaparisakkanābhāvena ghanasāratāya¹⁸ ca
Sinerupabbatarājā, ayaṃ pana tattha māpitaṃ Tāvatiṃsabhavanaṃ sandhāy'
evam āha.
     Mahārāja evaṃ vatvā so nāgarājā uttariṃ attano bha-
vanaṃ vaṇṇento gāthadvayam āha:

  Ja_XVII.4(=524).16: Taṃ bhūmibhāgehi upetarūpaṃ,
                    asakkharā¹⁹ c'; eva mudū subhā ca
                    nīcātiṇā²⁰ apparajā²¹ ca²² bhūmi
                    pāsādikā yattha jahanti sokaṃ || Ja_XVII:155 ||

  Ja_XVII.4(=524).17: Anāvakulā²³ veḷuriyūpanīlā,
                    catuddisaṃ ambavanaṃ surammaṃ,
                    pakkā ca pesī²⁴ ca phalā suphullā²⁵,
                    niccotukā dhārayantī phalānīti. || Ja_XVII:156 ||

     Tattha asakkharā ti²⁶ yā tattha bhūmi pāsāṇasakkhararahitā²⁷, mudu
subhā kañcanarajatamaṇimayā sattaratanavālikākiṇṇā, nīcātiṇā²⁸ ti indago-
pakapiṭṭhisadisavaṇṇehi nīcatiṇehi²⁸ samannāgatā, apparajā ti paṃsurahitā,
yattha jahanti sokan ti yattha paviṭṭhamattā va nissokā honti, anāva-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd phaṃsaṃ.
2 Bd gami-.
3 Bd pācinābhi-.
4 Cks tassahan, Bd tadassāhan.
5 Bd -veṇṇudahaṃ.
6 Bds -natan.
7 Ck -rukkheve-, Cs -rukkhece-, Bd jambuka -rukkhavedisā-.
8 Cks -ta, Bds onataṃ.
9 Bd vinataṃ.
10 Bd dahaṃ.
11 Bd a-.
12 Bd omits one paviṭṭha.
13 Bd nippaṇṇaṃ.
14 Cks pa-.
15 Bd -vaṇṇa-.
16 Bd -kknte
17 Bd -nanti.
18 Cks -tā.
19 Cks -ārā.
20 Cks -ṇaṃ, Bds nicca-.
21 Cks -jaṃ.
22 Cks va.
23 so all three MSS. for anukkulā?
24 Cks kesī, Bd pesi.
25 Cks du-.
26 Bd adds paṃsurahitā.
27 Bd omits sakkhara.
28 Bd nicca-.

[page 169]
4. Saṃkhapālajātaka. (524.) 169
kulā ti na avakulā¹ akhanimā² ukkulabhāvarahitā³ va⁴ samasaṇṭhitā, veḷuri-
yūpanīlā ti veḷuriyena upanīlā, tasmiṃ nāgabhavane veḷuriyamayā pasanna-
salilā nīlobhāsā anekavaṇṇakamaluppalasañchannā pokkharaṇīti attho, catuddi-
san ti tassā pokkharaṇiyā catūsu disāsu, pakkā cā 'ti tasmiṃ ambavane am-
barukkhe⁵ pakkaphalā ca addhapakkaphalā⁶ ca taruṇaphalā ca phullitā yevā
'ti attho, niccotukā⁷ ti channam pi utūnaṃ anurūpehi pupphaphalehi
samannāgatā ti.

  Ja_XVII.4(=524).18: Tesaṃ vanānaṃ naradeva majjhe
                    nivesanaṃ bhassarasannikāsaṃ
                    rajataggaḷaṃ sovaṇṇamayaṃ uḷāraṃ
                    obhāsatī vijjur iv'; antalikkhe || Ja_XVII:157 ||

  Ja_XVII.4(=524).19: Maṇimayā⁸ sovaṇṇamayā⁸ uḷārā⁸
                    anekacittā⁸ satataṃ sunimmitā⁸
                    paripūra⁹ kaññāhi alaṃkatāhi
                    suvaṇṇakāyūradharāhi rāja. || Ja_XVII:158 ||

  Ja_XVII.4(=524).20: So Saṃkhapālo taramānarūpo
                    pāsādam āruyha¹⁰ anomavaṇṇo
                    sahassathambhaṃ atulānubhāvaṃ
                    yatth'; assa bhariyā mahesī ahosi. || Ja_XVII:159 ||

  Ja_XVII.4(=524).21: Ekā ca nārī taramānarūpā
                    ādāya veḷuriyamayaṃ mahagghaṃ
                    subhaṃ maṇiṃ jātimantūpapannaṃ
                    acoditā āsanam abbhihāsi. || Ja_XVII:160 ||

  Ja_XVII.4(=524).22: Tato maṃ urago hatthe gahetvā¹¹
                    nisīdayī pamukhamāsanasmiṃ¹²:
                    idam¹³ āsanaṃ atrabhavaṃ nisīdatu,
                    bhavaṃ hi me¹⁴ aññataro garūnaṃ. || Ja_XVII:161 ||

  Ja_XVII.4(=524).23: Aññā ca nārī taramānarūpā
                    ādāya vāriṃ upasaṃkamitvā
                    pādāni pakkhālayi¹⁵ me janinda
                    bhariyā ca¹⁶ bhattū patino piyassa. || Ja_XVII:162 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks ā-.
2 so Cs; Ck akkhamā, Bd akhāṇuni.
3 Bds ukkulavikkula-.
4 Bds vā.
5 Bd apparukkhā.
6 Bd aḍha-.
7 Cks -dukā.
8 so all three MSS. for -aṃ?
9 Bd -ā.
10 so all three MSS.
11 Cks -tvāna.
12 Bd -namhi.
13 Bd imam.
14 Bd ve.
15 Cks -si.
16 Bd va.

[page 170]
170 XVII. Cattālīsanipāta.

  Ja_XVII.4(=524).24: Aparā ca nārī taramānarūpā
                    paggayha sovaṇṇamayā¹ pātiyā
                    anekasūpaṃ vividhaṃ viyañjanaṃ
                    upanāmayī bhatta manuññarūpaṃ. || Ja_XVII:163 ||

  Ja_XVII.4(=524).25: Turiyehi maṃ Bhārata² bhuttavantaṃ
                    upaṭṭhahuṃ bhattu mano viditvā
                    tatuttariṃ maṃ nipati mahantaṃ
                    dibbehi kāmehi anappakehīti. || Ja_XVII:164 ||

     Tattha nivesanan ti pāsādo, bhassarasannikāsan ti pabhassara-
dassanaṃ, rajataggaḷan ti rajatadvārakavāṭaṃ, maṇimayā ti evarūpā tattha
kūṭāgārā ca gabbhā ca, paripūrā ti sampuṇṇaṃ³, so Saṃkhapālo ti mahā-
rāja ahaṃ evaṃ tasmiṃ nāgabhavanaṃ vaṇṇente taṃ daṭṭhukāmo ahosiṃ, atha
maṃ⁴ tattha netvā so Saṃkhapālo hatthe gahetvā taramāno veluriyathambhehi
sahassathambhaṃ pāsādaṃ āruyha⁵ yasmiṃ ṭhāne assa mahesī ahosi taṃ ṭhānaṃ
isīti⁶ dīpeti, ekā cā 'ti mayi pāsādaṃ abhirūḷhe ekā itthi aññehi pi⁷ maṇīhi
jātimantehi upetaṃ sabbaṃ veḷuriyāsanaṃ tena nāgarājena avuttā va, abbhihā-
siti⁸ abhihari, attharīti vuttaṃ hoti, pamukhamāsanasmin ti pamukhā-
sanasmiṃ, uttamāsane nisīdāpesīti attho. garūnan ti mātāpitunnaṃ me tvaṃ
aññataro ti vatvā nisīdāpeti, vividhaṃ viyañjanan ti vividhavyañjanaṃ,
bhattamanuññarūpan ti bhattaṃ manuññarūpaṃ, Bhāratā⁹ 'ti rājānaṃ
ālapati, bhuttavantan ti bhuttāviṃ¹⁰ katabhattakiccaṃ upaṭṭhahanti, anekasa-
tehi turiyehi gandhabbaṃ kurumānā upaṭṭhahiṃsu, bhattumano viditvā ti
attano patino cittaṃ jānitvā, tatuttarin ti tato gandhabbakaraṇato uttariṃ,
maṃ nipatīti so nāgarājā maṃ¹¹ upasaṃkami, mahantaṃ dibbehīti¹²
mahantehi uḷārehi dibbehi kāmehi tehi ca pana na appehi na appakehi¹³.
     Evaṃ upasaṃkamitvā ca pana

  Ja_XVII.4(=524).26: Bhariyā mam'; etā tisatā Aḷāra
                    sabb'; atthamajjhā padumuttarābhā,
                    Aḷāra etā su te kāmakāro¹⁴
                    dadāmi te tā paricārayassū¹⁵ 'ti gātham āha. || Ja_XVII:165 ||

     Tattha sabb'; atthamajjhā ti sabbā atthamajjhā¹⁶, pāṇinā gahitappa-
māṇamajjhā ti attho, aṭṭhakathāyaṃ pana sumajjhā ti pāṭho, padumutta-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd su-.
2 Bds -tha.
3 Bd sappannā.
4 Cks omit maṃ.
5 Bd abhirūyha.
6 so Cks; Bd netīti.
7 Bd omits pi.
8 Cks abhibhāsīti, Bd mabbhiyāsiti.
9 Bds -thā.
10 Bd gantabbaṃ
11 Bd naṃ.
12 Cks add mahantaṃ dibbehi.
13 Bd anappakehi in the place of na appehi.
14 so Bd for -rā? Cks -karo.
15 Bd -cāri-, Cks -vāra-.
16 Bd atta-.

[page 171]
4. Saṃkhapālajātaka. (524.) 171
rābhā ti padumavaṇṇauttarābhā, padumavaṇṇacchaviyo¹ ti attho, paricāra-
yassū 'ti² pādaparicārikā karohīti vatvā tīhi itthisatehi saddhiṃ mahāsam-
pattiṃ³ mayhaṃ adāsi.
     So āha⁴:

  Ja_XVII.4(=524).27: Saṃvaccharaṃ dibbaras'; ānubhutvā
                    tadass'; ahaṃ⁵ uttariṃ paccabhāsiṃ⁶:
                    nāgass'; idaṃ kinti⁷ kathañ ca laddhaṃ
                    kath'; ajjhagamāsi vimānaseṭṭhaṃ. || Ja_XVII:166 ||

  Ja_XVII.4(=524).28: Adhicca⁸ laddhaṃ pariṇāmajan te
                    sayaṃkataṃ udāhu⁹ devehi dinnaṃ,
                    pucchāmi te¹⁰ nāgarāja¹¹ tam atthaṃ,
                    kath'; ajjhagamāsi¹² vimānaseṭṭhan ti. || Ja_XVII:167 ||

     Tattha dibbarasānubhutvā ti dibbakāmaguṇarase¹³ anubhavitvā, ta-
dassahan¹⁴ ti tadāssa¹⁵ ahaṃ, nāgassidan ti bhadramukhassa Saṃkha-
pālanāgassa idaṃ sampattijātaṃ, kin ti kiṃ nāma kammaṃ katvā laddhaṃ,
katham etaṃ vimānaseṭṭhaṃ tvaṃ¹⁶ ajjhagamāsīti¹⁷, iti naṃ ahaṃ pucchiṃ
adhicca laddhan ti ahetunā laddhaṃ, pariṇāmajante ti kenaci tava
atthāya paniṇāmiṭattā pariṇāmato jātaṃ, sayaṃkatan ti kārake pakkositvā
ratanāni datvā kāritan ti.
     Tatoparā dvinnam pi vacanapaṭivacanagāthā ca

  Ja_XVII.4(=524).29: Nādhicca laddhaṃ na pariṇāmajam me
                    na sayaṃkataṃ na pi devehi dinnaṃ,
                    sakehi kammehi apāpakehi
                    puññehi me laddham idaṃ vimānaṃ. || Ja_XVII:168 ||

  Ja_XVII.4(=524).30: Kin te vataṃ¹⁸ kiṃ pana brahmacariyaṃ
                    kissa suciṇṇassa ayaṃ vipāko,
                    akkhāhi me nāgarāje tam atthaṃ:
                    kathan nu te laddhaṃ idaṃ vimānaṃ. || Ja_XVII:169 ||

  Ja_XVII.4(=524).31: Rājā ahosiṃ Magadhānam issaro
                    Duyyodhano nāma mahānubhāvo,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -iko.
2 Bds add tā attano.
3 all three MSS. -i
4 Cks ahaṃ.
5 Bd tadāsutehaṃ.
6 Cks paccahāsiṃ, Bd pajhabhāsi.
7 Cks kiñci.
8 Bd avicca.
9 so all three MSS. for ādu?
10 Bd taṃ.
11 Bd -je.
12 Cks tadajjha-.
13 Bd dibbe-guṇe-.
14 Bd tadāsuhan, Bs tadassuhan.
15 Bd tadāsu, Bs tadāssu.
16 Cks taṃ.
17 Bd pajha-.
18 Bd vattaṃ.

[page 172]
172 XVII. Cattālīsanipāta.
                    so¹ ittaraṃ jīvitaṃ saṃviditvā
                    asassataṃ vipariṇāmadhammaṃ || Ja_XVII:170 ||

  Ja_XVII.4(=524).32: Annañ ca pānañ ca pasannacitto
                    sakkacca dānaṃ vipulaṃ adāsi¹,
                    opānabhūtaṃ me gharaṃ tadāsi,
                    santappitā samaṇabrāhmaṇā² ca³. || Ja_XVII:171 ||

  Ja_XVII.4(=524).33: Tam me vataṃ⁴ taṃ pana brahmacariyaṃ
                    tassa suciṇṇassa ayaṃ vipāko,
                    ten'; eva me laddham idaṃ vimānaṃ
                    pahūtabhakkhaṃ⁸ bahuannapānaṃ || Ja_XVII:172 ||

  Ja_XVII.4(=524).34: Naccehi gītehi upetarūpaṃ
                    ciraṭṭhitikaṃ⁶, na ca⁷ sassat'āyaṃ,
                    appānubhāvā taṃ mahānubhāvaṃ
                    tejassinaṃ hanti atejavanto,
                    kim eva dāṭhāvudha⁸ kiṃ paṭicca
                    hatthattham āgañchi⁹ vanibbakānaṃ. || Ja_XVII:173 ||

  Ja_XVII.4(=524).35: Bhayan nu te anvagataṃ mahantaṃ
                    tejo nu te nānvagaṃ dantamūlam,
                    kim eva¹⁰ dāṭhāvudha¹¹ kiṃ paṭicca
                    kilesam āpajji vanibbakānaṃ. || Ja_XVII:174 ||

  Ja_XVII.4(=524).36: Na me bhayaṃ anvagataṃ¹² mahantaṃ
                    tejo na sakkā mama tehi hantuṃ,
                    satañ ca dhammāni sukittitāni
                    samuddavelā va duraccayāni. || Ja_XVII:175 ||

  Ja_XVII.4(=524).37: Cātuddasiṃ pannarasiñ c'; Aḷāra¹³
                    uposathaṃ niccam upāvasāmi,
                    athāgamuṃ soḷasa bhojaputtā
                    rajjuṃ gahetvāna daḷhañ ca pāsaṃ. || Ja_XVII:176 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 so all three MSS. for -ṇā brā-?
3 Bds add mālañca gandhañca vilepanañca pacipayaṃ yānamupassayañca
acchādanaṃ sayanamathannapāṇaṃ sakkacca dānāni adamma tattha
4 Bd vattaṃ
5 Bd bahūta.
6 so Bds; Cs -tiṃkā, Ck -tikā.
7 Cks va.
8 Cks kimmeva-, Bd kimeva dhāvudha.
9 Bd āgacchi.
10 Cs kameva, Bd kiṃ meva.
11 Bd dhāvudha.
12 Cks anvagamaṃ
13 Ck ca ulāra, Cs calāra, Bd cāḷāra.

[page 173]
4. Saṃkhapālajātaka. (524.) 173

  Ja_XVII.4(=524).38: Bhetvāna nāsaṃ atikassa¹ rajjuṃ
                    nayiṃsu maṃ sampaṭiggayha² luddā,
                    etādisaṃ³ dukkham ahan titikkhiṃ
                    uposathaṃ appaṭikopayanto. || Ja_XVII:177 ||

  Ja_XVII.4(=524).39: Ekāyane taṃ pathe addasāsiṃ⁴
                    balena vaṇṇena upetarūpaṃ,
                    siriyā ca⁵ paññāya ca bhāvito si,
                    kimatthiyaṃ nāga tapo karosi. || Ja_XVII:178 ||

  Ja_XVII.4(=524).40: Na puttahetu na dhanassa hetu (= IV 466|11)
                    na āyuno cāpi Aḷāra hetu,
                    manussayoniṃ abhipatthayāno
                    tasmā parakkamma tato karomi. || Ja_XVII:179 ||

  Ja_XVII.4(=524).41: Tvaṃ lohitakkho vihatantaraṃso
                    alaṃkato kappitakesamassu
                    surosito⁶ lohitacandanena
                    gandhabbarājā va disā pabhāsasi⁷. || Ja_XVII:180 ||

  Ja_XVII.4(=524).42: Deviddhipatto si mahānubhāvo
                    sabbehi kāmehi samaṅgibhūto,
                    pucchāmi taṃ nāgarāje tam atthaṃ:
                    seyyo ito kena manussaloko. || Ja_XVII:181 ||

  Ja_XVII.4(=524).43: Aḷāra nāññatra⁸ manussalokā
                    suddhī ca⁹ saṃvijjati saññamo vā,
                    ahañ ca laddhāna manussayoniṃ
                    kāhāmi jātīmaraṇassa antaṃ. || Ja_XVII:182 ||

  Ja_XVII.4(=524).44: Saṃvaccharo me vusito¹⁰ tav'; antike,
                    annena pānena upaṭṭhito 'smi,
                    āmantayitvāna palemi¹¹ nāga,
                    cirappavuttho 'smi ahaṃ janinda. || Ja_XVII:183 ||

  Ja_XVII.4(=524).45: Puttā ca dārā c'; anujīvino¹² ca
                    niccānusiṭṭhā upatiṭṭhate taṃ,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd anti-.
2 Bd samparipaggayha.
3 Cks -iṃ.
4 Bd addasaṃsu.
5 Cks -yāya, Bd siriyā, omitting ca.
6 Ck sure-, Bd surohi-.
7 Ck -sasiṃ, Cs pabhassi, Bd -āsi.
8 Cks na añ-.
9 Ck -iñca, Cs -iṃñca, Bd suddhivā.
10 Bd -ro va me vasato.
11 Cks pha-, Bd paḷe-,
12 Cks ca anu-, Bd ca manu-.

[page 174]
174 XVII. Cattālisanipāta.
                    kaccin¹ nu te nābhisaṃsittha² koci,
                    piyaṃ hi me dassanaṃ tuyh'; Aḷāra. || Ja_XVII:184 ||

  Ja_XVII.4(=524).46: Yathā ca mātā ca pitā c'; agāre³
                    putto piyo paṭivihito va seyyo
                    tato pi mayhaṃ idha-m-eva seyyo
                    cittaṃ hi te nāga mayī pasannaṃ. || Ja_XVII:185 ||

  Ja_XVII.4(=524).47: Maṇī mama⁴ vijjati lohitaṃko⁵
                    dhanāhāro⁶ maṇiratanaṃ uḷāraṃ,
                    ādāya taṃ gaccha sakaṃ niketaṃ
                    laddhā dhanaṃ taṃ maṇim ussajassū⁷ 'ti. || Ja_XVII:186 ||

     Tattha kinte vatan ti kiṃ tava vatasamādānaṃ, brahmacariyan ti
seṭṭhacariyaṃ, opānabhūtan ti catumahāpathe khatapokkharaṇī⁸ viya dham-
mikasamaṇabrāhmaṇānaṃ yathāsukhaṃ paribhuñjitabbavibhavaṃ, na ca sassa-
tāyan ti ciraṭṭhitikaṃ samānam pi kataṃ⁹ mayhaṃ sassataṃ na hotīti me
kathesi, appānubhāvā ti bhojaputte sandhāyāha, hantīti aṭṭhasu ṭhānesu
sūlehi vijjhantā kiṃkāraṇā haniṃsu, kiṃ paṭiccā 'ti kiṃ sandhāya tvaṃ tadā
tesaṃ hatthatthaṃ¹⁰ āgañchi¹¹ vasaṃ upagato, vanibbakānan ti bhojaputtā
idha vanibbakā ti vuttā, tejo nu te nānvagaṃ dantamūlan ti kin nu tava
te¹² bhojaputte disvā tadā bhayaṃ mahantaṃ anvāgataṃ¹³ udāhu visaṃ danta-
mūlaṃ na anvāgataṃ¹³, kilesan ti dukkhaṃ, vanibbakānan ti bhoja-
puttānaṃ santike, bhojaputte nissāyā 'ti attho, tejo na sakkā mama tehi
hantun ti mama visatejo aññassa tejena abhihantum pi na sakkā, satan ti
Buddhādīnaṃ dhammānīti sīlasamādhipaññākhantianuddayamettābhāvanāsaṃ-
khātadhammā¹⁴, sukittitānīti suvaṇṇitāni sukathitāni, kin ti katvā ti samudda-
velā va¹⁵, tāni hi¹⁶ tehi samuddavelā viya¹⁷ sappurisehi jīvikattham¹⁸ pi duracca-
yānīti vaṇṇitāni, tasmā ahaṃ sīlabhedabhayena khantimettāsamannāgato hutvā
mama kopassa¹⁹ sīlavelaṃ²⁰ atikkamituṃ nādāsin ti āha, imissā pana Saṃkha-
pāladhammadesanāya dasa pāramiyo labbhanti, tadā hi M-ena sarīrassa paric-
cattabhāvo dānapāramī nāma hoti, tathārūpena pi visatejena sīlassa abhinnattā
sīlapāramī, nāgabhavanato nikkhamitvā samaṇadhammakaraṇaṃ²¹ nekkhamma-
pāramī²², idañ c'; idañ ca kātuṃ vaṭṭatīti saṃvidahanaṃ paññāpāramī, adhivā-
sanaviriyaṃ viriyāpāramī, adhivāsanakhanti khantipāramī, saccasamādānaṃ
saccapāramī, mama sīlaṃ na bhindissāmīti adhiṭṭhānaṃ²³ adhiṭṭhānapāramī,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kiñci.
2 Cks -sidha, Bd -saṃbhittha.
3 Bd ca agāre.
4 Bd mayhaṃ, Cks mama.
5 Bd -taṅgo.
6 so all three MSS. for -haro?
7 Cs maṇimusa-, Bd maṇimāssa-,
8 Ck Bd khaṇa-.
9 Bds cetaṃ.
10 Bd -ttaṃ?
11 Bd -acchi.
12 Bd tejo.
13 Bd anva-.
14 Bd -tāni dhammāni.
15 so Bd; Ck kintikatvā samuddavelaṃ, Cs -- velava.
16 Bd duraccayā ti in the place of tāni hi.
17 Cks samuddena velāya-.
18 so Bd; Cks jivitam.
19 Bd kopathassa, Bs gopayasa?
20 Bd -lantaṃ.
21 Cks -dhammaṃ-.
22 Bd nikkhama-.
23 Bd omits adhi.

[page 175]
4. Saṃkhapālajātaka. (524.) 175
anuddayabhāvo mettāpāramī, vedanāya majjhattabhāvo upekkhāpāramī, athā-
gamun ti ath'; ekadivasaṃ vammikamatthake nipannaṃ disvā soḷasa bhojaputtā
khararajjuñ ca daḷhapāsañ ca sūlāni ca gahetvā mama santikaṃ āgatā, bhet-
vānā 'ti mama sarīraṃ aṭṭhasu thānesu bhinditvā kaṇṭakalatā pavesetvā, nā-
saṃ atikassa¹ rajjun ti thokaṃ gantvā sīsaṃ² olambantaṃ disvā mahā-
magge nipajjāpetvā puna nāsam pi me bhinditvā rajjuṃ³ atikassa¹ kācakoṭi-
yaṃ⁴ laggetvā samantato pariggahetvā maṃ nayiṃsu, addasaṃsū 'ti samma
Saṃkhapāla te bhojaputtā ekāyane ekagamane⁵ jaṃghapadikamagge taṃ balena⁶
vaṇṇena⁶ upetarūpaṃ passiṃsu, tvaṃ pana issariyasobhaggasiriyā ca paññāya ca
bhāvito vaḍḍhito, so tvaṃ evarūpo samāno⁷ kimatthaṃ tapaṃ karosi⁸, kiṃ icchanto
uposathāvāsaṃ vasasi⁹, sīlaṃ rakkhasīti¹⁰ pi pāṭho ahaṃ ekāyane mahāmagge
taṃ addasan ti attho, abhipatthayāno ti patthento, tasmā ti yasmā
manussayoniṃ patthemi tasmā viriyena parakkamitvā tapokammaṃ karomīti,
surosito ti suanulitto¹¹, ito ti imamhā nāgabhavanā mama manussaloko
kena uttaritaro ti¹², suddhīti maggaphalanibbānasaṃkhātā¹³ visuddhi, saṃ-
yamo ti sīlaṃ, idaṃ so manussaloke va¹⁴ Buddhapaccekabuddhānaṃ uppattiṃ
sandhāyāha, kāhāmīti attano appaṭisandhikabhāvaṃ¹⁵ karonto jātimaraṇassa
antaṃ¹⁶ karissāmīti¹⁷, evaṃ-mahārāja so Saṃkhapālo manussalokaṃ vaṇṇe-
sīti¹⁸, saṃvaccharo me ti evaṃ mahārāja tasmiṃ manussalokaṃ vaṇṇente
ahaṃ pabbajjāya sinehaṃ katvā etad avocaṃ, tattha upaṭṭhito 'smīti¹⁹
annapānehi²⁰ c'; eva dibbehi ca kāmaguṇehi pariciṇṇo mānito²¹, paḷemīti²²
paremi gacchāmi, cirappavuttho 'smīti²³ ahaṃ manussalokato cirappavuttho.
nābhisaṃsitthā²⁴ 'ti kacci²⁵ nu²⁶ mama puṭṭādīsu koci taṃ nu akkosi
paribhāsīti pucchati²⁷, nābhisajjethā²⁶ 'ti pāṭho, na kopesīti attho, paṭivi-
hito ti paṭijaggito, maṇi maman ti sace samma²⁹ Aḷāra³⁰ gacchasi yeva
evaṃ sante mama lohitaṃko³¹ dhanāharaṇo³² sabbakāmadado maṇi saṃvijjati,
taṃ uḷāraṃ maṇiratanaṃ ādāya tava gehaṃ gaccha, tattha imassānubhāvena
yāvadicchakaṃ laddhā dhanaṃ puna imaṃ maṇiṃ ossajassu³³ ossajanto³³ ca
aññattha anussajitvā³⁴ attano udakacāṭiyaṃ ossajeyyāsīti³³ vatvā mayhaṃ
maṇiratanaṃ upanesīti vadati.
     Evaṃ vatvā Aḷāro³⁰ "athāhaṃ mahārāja taṃ³⁵ nāgarā-
jānaṃ³⁶ ‘samma nāhaṃ dhanen'; atthiko, pabbajituṃ pana

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd antikassa.
2 Bd siramme.
3 Bds vaṭṭarajjuṃ.
4 Bd kāja-.
5 Bd omits eka-.
6 Bd adds ca.
7 Bd adds si.
8 Bd adds ti.
9 Cks vassī, Bd vasi.
10 Bd -asi addasāsinti.
11 Bd suṭhu-.
12 Bd omits ti.
13 Ck -laṃnibbānana-, Cs -laṃ nibbānaṃ-.
14 Bd yeva.
15 Cks -ṭikasan-.
16 Bds jātijarāmaraṇassantaṃ.
17 Cks -māti.
18 Bd -esi.
19 Ck -smiṃtī, Bd -sminti.
20 Bd -ṇena.
21 Ck māṇato, Bd hanito.
22 Cks phale-.
23 -sminti.
24 Cks nāhisaṃsībha, Cs nābhisaṃsīcā.
25 Bd kañci.
26 Bd adds kho.
27 Bd pucchi.
28 Ck abhiyajethā, Cs -tā, Bd nābhisajjetā.
29 Ck mama.
30 Bd ā-.
31 Bds -taṅgo.
32 Bd -ko.
33 Bd uss-.
34 Bd manussajjetvā.
35 Bd omits taṃ.
36 Bd adds etadavoca.

[page 176]
176 XVII. Cattālīsanipāta.
icchāmīti'; pabbajitaparikkhāre yācitvā ten'; eva saddhiṃ nāga-
bhavanā nikkhamitvā taṃ¹ nivattetvā Himavantaṃ pavisitvā
pabbajito" ti vatvā rañño dhammakathaṃ kathento gātha-
dvayaṃ ā.:

  Ja_XVII.4(=524).48: Diṭṭhā mayā mānusikāpi kāmā
                    asassatā vipariṇāmadhammā,
                    ādīnavaṃ kāmaguṇesu disvā
                    saddhāy'; ahaṃ pabbajito 'mhi rāja. || Ja_XVII:187 ||

  Ja_XVII.4(=524).49: Dumapphalān'; eva² patanti mānavā³
                    daharā ca vuddhā⁴ ca sarīrabhedā,
                    etam pi disvā⁵ pabbajito 'mhi rāja
                    apaṇṇakaṃ sāmaññam eva seyyo. || Ja_XVII:188 ||

     Tattha saddhāyā 'ti kammañ ca phalañ ca nibbānañ ca saddahitvā, du-
mapphalānevā 'ti yathā rukkhaphalāni pakkāni pi apakkāni pi patanti tathā
daharā ca vuddhā ca patanti, apaṇṇakan ti aviruddhaṃ niyyānikaṃ, sā-
maññameva seyyo ti pabbajjā va uttamā ti pabbajjāya guṇaṃ disvā pab-
{bajito} 'mhi mahārājā 'ti.
     Taṃ sutvā rājā anantaraṃ gātham āha:

  Ja_XVII.4(=524).50: Addhā have sevitabbā sapaññā
                    bahussutā ye bahuṭhānacintino,
                    nāgañ ca sutvāna tavañ c'; Aḷāra
                    karomi⁶ puññāni anappakānīti. || Ja_XVII:189 ||

     Tattha ye bahuṭhānacintino ti ye ca⁷ bahūni kāraṇāni⁸ jānanti,
nāgan⁹ ti tathā appamādavihāriṃ¹⁰ nāgarājānañ ca tava ca¹¹ vacanaṃ sutvā.
     Ath'; assa ussāhaṃ janento tāpaso osānagātham ā.:

  Ja_XVII.4(=524).51: Addhā have sevitabbā sapaññā
                    bahussutā ye bahuṭhānacintino,
                    nāgañ ca sutvāna mamañ ca rāja
                    karohi puññāni anappakānīti. || Ja_XVII:190 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit taṃ
2 so all three MSS. for -nīva?
3 Cks -ṇa-
4 Bd vuḍhā.
5 so all three MSS. for disvāpi taṃ?
6 Bds kāhāmi.
7 Ck va, Bd omits ca.
8 Ck kāraṇakāraṃṇāni, Cs karaṇākāraṇāni.
9 Bd nāgañcā.
10 Bd -rinaṃ.
11 Cks tava, Bd taṃ, all three MSS. omitting ca.

[page 177]
5. Cullasutasomajātaka. (525.) 177
     Evaṃ so rañño dh. desetvā tatth'; eva cattāro vassāna-
māse vasitvā¹ puna Himavantaṃ gantvā yāvajīvaṃ cattāro
brahmavihāre bhāvetvā Brahmalokūpago ahosi. Saṃkhapālo
pi yāvajīvaṃ uposathavāsaṃ vasi², rājā ca dānādīni puññāni
karitvā yathākammaṃ gato.
     S. i. d. ā. j. s.: "Tadā pitā tāpaso Kassapo ahosi, Bārāṇasirājā
Ānando, Aḷāro Sāriputto, Saṃkhapālo aham evā" 'ti. Saṃkhā-
pālajātakaṃ.

                      5. Cullasutasomajātaka.
     Āmantayāmi nigaman ti. Idaṃ S. J. v. nekkhammapāramiṃ
ā. k. Paccuppannavatthuṃ Mahānāradakassapajātakasadisam eva.
     A. pana Bārāṇasī³ Sudassanaṃ nāma nagaraṃ ahosi, taṃ
Brahmadatto nāma rājā ca⁴ ajjhāvasi. B. tassa aggamahesiyā
kucchimhi nibbatti, tassa⁵ puṇṇacandasassirikaṃ⁶ mukhaṃ
ahosi, ten'; assa Somakumāro ti nāmaṃ kariṃsu. So viññū-
taṃ patto⁷ sutavitto⁸ savanasīlo ahosi, tena naṃ Sutasomo
ti sañjāniṃsu. So vayappatto Takkasilāya⁹ sippaṃ¹⁰ uggahetvā
āgato pitu santikā setacchattaṃ labhitvā dhammena r. kāresi,
mahantaṃ issariyaṃ ahosi, tassa Candadevi-pamukhāni soḷasa
itthisahassāni ahesuṃ. So aparabhāge puttadhītāhi vaḍḍhento
gharāvāse anabhirato araññaṃ pavisitvā pabbajitukāmo ahosi.
'So ekadivasaṃ kappakaṃ āmantetvā "yadā me samma siras-
miṃ phalitaṃ¹¹ passeyyāsi atha me āroceyyāsīti" āha. Kap-
pako tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā aparabhāge phalitaṃ¹¹
disvā ārocetvā "tena hi naṃ samma kappaka uddharitvā
mama hatthe patiṭṭhāpehīti" vutto¹² suvaṇṇasaṇḍāsena ud-
dharitvā hatthe ṭhapesi. Taṃ disvā M. "jarāya me sarīraṃ
abhibhūtan" ti bhīto tam phalitaṃ gahetvā va¹³ pāsādā otaritvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pavīsetvā.
2 Bd -itvā.
3 Cks -siyaṃ.
4 Bd omits ca.
5 Bd adds pana.
6 so all three MSS.
7 Bd -tappatto.
8 Ck -citto?
9 Bd -yaṃ.
10 Bd sabbasippāni.
11 Bd pa-.
12 Bd -e.
13 Bd pi.

[page 178]
178 XVII. Cattālīsanipāta.
mahājanassa dassanaṭṭhāne paññattarājapallaṃke¹ nīsīditvā
senāpatipamukhāni asītiamaccasahassāni purohitapamukhāni
saṭṭhibrāhmaṇasahassāni aññe ca² raṭṭhikanegamādayo bahū
pakkosāpetvā "sirasmiṃ me phalitaṃ jātaṃ³, mahallako 'smi,
mama pabbajjabhāvaṃ⁴ jānāthā" 'ti paṭhamaṃ g. ā.:

  Ja_XVII.5(=525).1: Āmantayāmi nigamaṃ mittāmacce parīsaje⁵:
                    sirasmiṃ phalitaṃ jātaṃ, pabbajjaṃ dāni roc'; ahan⁶ ti. || Ja_XVII:191 ||

     Tattha āmantayāmīti jānāpemi, rocahan⁶ ti rocemi ahaṃ, tassa me
bhonto pabbajanabhāvaṃ⁴ jānāthā 'ti.
     Taṃ sutvā tesu ekeko visādappatto⁷ hutvā

  Ja_XVII.5(=525).2: Abhumme kathan nu bhaṇasi
                    sallam me deva urasi kampesi,
                    sattasatā te bhariyā
                    kathan nu te tā bhavissantīti g. ā. || Ja_XVII:192 ||

     Tattha abhumme ti avaḍḍhiṃ⁸, urasikampesīti urasmiṃ nisitaṃ⁹
sattiṃ cāresi¹⁰, sattasatā ti samajātikā khattiyakaññā sandhāy'; etaṃ vuttaṃ,
kathannu te tā bhavissantīti tāta tava bhariyāyo¹¹ tayi pabbajite anāthā
nippaccayā kathaṃ bhavissanti¹², etā anāthā katvā tumhākaṃ pabbajjā nāma
yuttā¹³ ti.
     Tato M. tatiyaṃ gātham āha:

  Ja_XVII.5(=525).3: Paññāyihinti etā,
                    daharā, aññam pi tā gamissanti,
                    saggañ ca¹⁴ patthayāno¹⁵
                    tena-m-ahaṃ¹⁶ pabbajissāmīti. || Ja_XVII:193 ||

     Tattha paññāyihintīti attano kammena paññāyissanti, ahaṃ etāsaṃ kiṃ
homi, sabbā p'; etā daharāyo, añño¹⁷ rājā bhavissati, taṃ etā gamissantīti.
     Amaccā¹⁸ B-assa paṭivacanaṃ dātuṃ asakkontā¹⁹ tassa
mātu santikaṃ gantvā tam atthaṃ ārocesuṃ. Sā turitaturitā

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -ttaṃ-, Bd -tte-
2 Cks añña, omitting ca.
3 Bd adds ahaṃ.
4 Bd pappajita-.
5 Cks pārisajje ca, Bd parisajje
6 Bd rocāhan.
7 Bd visārappatto.
8 Cks -ī, Bd avuḍhi.
9 Bd sunissitatetaṃ.
10 Ck vā-.
11 Bd -riyā.
12 Bd -tīti.
13 Bd nayuttā.
14 Bd cassa.
15 Bd payaṭhayamāno.
16 Bd tena ahaṃ.
17 Cks Bd -e.
18 Bd -ccādayo.
19 all three MSS. -to.

[page 179]
5. Cullasutasomajātaka (525.) 179
āgantvā "saccaṃ kira tvaṃ tāta pabbajitukāmo" ti vatvā dve
gāthā¹ abhāsi:

  Ja_XVII.5(=525).4: Dulladdham me āsi²
                    Sutasoma yassa te ahaṃ³ mātā
                    yaṃ me vilapantiyā
                    anapekho pabbajasi deva. || Ja_XVII:194 ||

  Ja_XVII.5(=525).5: Dulladdham me āsi⁴
                    Sutasoma yaṃ taṃ ahaṃ vijāyissam
                    yaṃ me vilapantiyā
                    anapekho pabbajasi deva. || Ja_XVII:195 ||

     Tattha dulladdhan ti yaṃ etaṃ mayā⁵ labhantiyā puttaṃ jammaṃ
laddhan ti dulladdhaṃ, yaṃ me ti yena kāraṇena mayi nānappakāraṃ⁶ vila-
pantiyā tvaṃ pabbajituṃ icchasi tena kāraṇena tādisassa puttassa labhanaṃ
mama⁷ dulladdhaṃ nāma.
     B. evaṃ paridevamānāya pi mātarā⁸ saddhiṃ kiñci na
kathesi. Sā roditvā sayam eva ekamantaṃ ahosi. Ath'; assa
pitu ārocesuṃ. So āgantvā⁹ ekaṃ tāva g. ā.:

  Ja_XVII.5(=525).6: Ko nām'; eso dhammo
                    Sutasoma kā¹⁰ nāma pabbajjā
                    yaṃ no amhe jiṇṇe¹¹
                    anapekho pabbajasi devā 'ti. || Ja_XVII:196 ||

     Tattha yaṃ no amhe ti yaṃ tvaṃ amhākaṃ putto samāno amhe¹²
jiṇṇe paṭijaggitabbakāle apaṭijaggitvā papāte silaṃ¹³ pavaṭṭento viya chaḍḍetvā
anapekho pabbajasi, tena taṃ vadāmi: ko nām'; eso tava dhammo ti adhippāyo.
     Taṃ sutvā M. tuṇhī ahosi. Atha naṃ pitā "tāta Suta-
soma sace pi te mātāpitusineho¹⁴ n'; atthi puttadhītaro te bahū
taruṇā, ne¹⁵ tayā vinā vattituṃ na sakkhissanti, tesaṃ vuddhip-
pattakāle¹⁶ pabbajissasīti" sattamaṃ g. ā.:

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -āyo.
2 Cs Bd asi.
3 Bd homahaṃ.
4 Bd asi. Cs ādī.
5 Cks adds taṃ etaṃ.
6 Bd -raṇaṃ.
7 Bd omits mama.
8 Cks -rāya.
9 Bd ga-.
10 Bd adds ca.
11 Cs -o.
12 Cks add hi.
13 all three MSS. sī-.
14 Bd -tūsu si-
15 Bd omits ne.
16 Bd vuḍhi.

[page 180]
180 XVII. Cattālīsanipāta.

  Ja_XVII.5(=525).7: Puttāpi tuyhaṃ bahavo
                    daharā appattayobbanā,
                    mañjū te¹ taṃ apassantā
                    maññe dukkhaṃ nigacchantīti². || Ja_XVII:197 ||

     Tattha mañjū ti madhuravacanā nigacchantīti nigacchissanti kāyika-
cetasikadukkhaṃ paṭilabhissantīti maññāmi.
     Taṃ sutvā M. gātham āha:

  Ja_XVII.5(=525).8: Puttehi ca me etehi
                    daharehi appattayobbanehi
                    mañjūhi sabbehi pi tumhehi
                    ciram pi katvā vinābhāvo³ ti. || Ja_XVII:198 ||

     Tattha sabbehi pi tumhehīti tāta na kevalaṃ⁴ putteh'; eva atha kho
tumhehi pi⁵ sabbasaṃkhārehi ciram pi katvā⁶ dīgham addhānaṃ ṭhatvāpi vinā-
bhāvo⁷ va niyato, sakalasmim pi⁸ lokasannivāse ekasaṃkhāro pi nicco nāma
n'; atthīti.
     Evaṃ M. pitu dh.⁹ kathesi. So tassa dhammakathaṃ¹⁰
sutvā tuṇhī ahosi. Ath'; assa sattasatānaṃ bhariyānaṃ āroca-
yiṃsu, tā pāsādā oruyha tassa santikam āgantvā gopphakesu¹¹
gahetvā paridevamānā

  Ja_XVII.5(=525).9: Chinnaṃ nu tuyhaṃ hadayaṃ
                    ādu {karuṇā} ca n'; atthi amhesu
                    yaṃ no pi¹² kandantiyo
                    anapekho pabbajasi devā 'ti g. ā. || Ja_XVII:199 ||

     Tass'; attho: sāmi Sutasoma amhe hi¹³ vidhavā katvā gacchantassa appa-
mattakassa pi sinehassa abhāvena chinnan nu tava amhesu hadayaṃ udāhu
karuṇāya abhāvena kāruññaṃ vā n'; atthi yaṃ no evam kandantiyo¹⁴ pahāya
pabbajasīti.
     M. tāsaṃ pādamūle pavaṭṭetvā paridevamānānaṃ taṃ¹⁵
paridevaṃ¹⁶ sutvā anantaraṃ g. ā.:

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks add pi.
2 Cks dukkhānigacch-.
3 Bds ṭhatvā vināsabhāvo.
4 Cks -lañca.
5 Bds add aññehi pi.
6 Bd omits cirampi katvā.
7 Bd vināsa-.
8 Cks add hive.
9 Bds dhammakathaṃ.
10 Bd omits dhamma.
11 all three MSS. goppa-.
12 Cs Bd vi.
13 Bd omits hi.
14 Bd vik-.
15 Bd omits taṃ.
16 Bd -vasaddaṃ.

[page 181]
5. Cullasutasomajātaka. (525.) 181

  Ja_XVII.5(=525).10: Na ca mayhaṃ chinnaṃ hadayaṃ
                    atthi karuṇāpi mayhaṃ tumhesu,
                    saggañ ca patthayāno¹
                    tena-m-ahaṃ² pabbajissāmīti. || Ja_XVII:200 ||

     Tattha saggañcā 'ti ahaṃ saggañ ca patthayāno³ yasmā cāyaṃ⁴ pab-
bajjā nāma Buddhādīhi vaṇṇitā tasmā pabbajissāmi tumhe mā cintayitthā 'ti
tā assāsesi.
     Ath'; assa aggamahesiyā ārocesuṃ, sā garubhārā pari-
puṇṇagabbhāpi samānā āgantvā M-aṃ vanditvā ekamante
ṭhitā tisso gāthā⁵ abhāsi:

  Ja_XVII.5(=525).11: Dulladdham me āsi⁶
                    Sutasoma yassa⁷ te ahaṃ bhariyā
                    yam me vilapantiyā
                    anapekho pabbajasi deva. || Ja_XVII:201 ||

  Ja_XVII.5(=525).12: Dulladdham me āsi⁶
                    Sutasoma yassa te ahaṃ bhariyā
                    yam maṃ kucchimatiṃ santiṃ⁸
                    anapekho pabbajasi deva. || Ja_XVII:202 ||

  Ja_XVII.5(=525).13: Paripakko me gabbho
                    kucchigato, yāva naṃ vijāyāmi
                    māhaṃ ekā vidhavā
                    pacchā dukkhāni addakkhin ti. || Ja_XVII:203 ||

     Tattha yamme ti yasmā mama vilapantiyā tvam anapekho pabbajasi
tasmā yaṃ mayā tava santikā aggamahesiṭṭhānaṃ laddhaṃ taṃ dulladdhaṃ me
dutiyagāthāya⁹ yasmā maṃ tvaṃ kucchimatiṃ santiṃ¹⁰ pahāya anapekko pabba-
jasi tasmā yaṃ mayā tava bhariyattaṃ taṃ dulladdham me ti attho, yāva nan
ti yāva ahaṃ¹¹ taṃ gabbhaṃ vijāyāmi tāva adhivāsehīti
     Tato M. gātham āha:

  Ja_XVII.5(=525).14: Paripakko te gabbho
                    kucchigato, iṃgha naṃ vijāyassu

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd paṭhayamāno.
2 Ck tena mayhaṃ, Bd tena ahaṃ.
3 Bd paṭhayanto.
4 Bd ayaṃ.
5 Bd -āyo.
6 Bd asi.
7 Ck sassa, Bd passa.
8 Bds me kucchipaṭisandhi.
9 so Cks; Bd -kathāya?
10 Bd kucchipaṭisandhi.
11 Bd yāvāhan.

[page 182]
182 XVII Cattālīsanipāta.
                    puttaṃ anomavaṇṇaṃ,
                    taṃ hitvā pabbajissāmīti. || Ja_XVII:204 ||

     Tattha puttan ti bhadde tava gabbho paripakko ti jānāmi, tvaṃ pana
vijāyamānā puttaṃ vijāyissasi na dhītaraṃ, sā tvaṃ sotthinā vijāyassu puttaṃ,
ahaṃ pana saddhiṃ tayā taṃ puttaṃ hitvā pabbajissāmi yevā 'ti.
     Sā tassa vacanaṃ sutvā sokaṃ sandhāretuṃ asakkontī
"ito dāni paṭṭhāya deva amhākaṃ siri nāma n'; atthīti" ubhohi
hatthehi hadayaṃ dhārayamānā¹ assūni puñjantī mahasaddena
paridevi. Atha naṃ samassāsento M.:

  Ja_XVII.5(=525).15: Mā tvaṃ Cande rudi²
                    mā soci vanatimiramattakkhi, (IV 285|24)
                    āroha³ ca pāsādaṃ,
                    anapekho ahaṃ gamissāmīti g. ā. || Ja_XVII:205 ||

     Tattha mā tvaṃ Cande rudīti⁴ bhadde Candā devī tvaṃ mā rodi
mā soci, vanatimiramattakkhīti⁵ girikaṇṇikasamānanette⁶, Pāḷiyaṃ pana
koviḷāratambakkhīti likhitaṃ, tassa⁷ koviḷārapupphaṃ⁸ viya tambanette ti attho.
     Sā tassa vacanaṃ sutvā ṭhātuṃ asakkontī pāsādaṃ āruyha
rodamānā nisīdi. Atha naṃ B-assa jeṭṭhaputto disvā "kin
nu kho me mātā rodantī nisinnā" 'ti taṃ pucchanto:

  Ja_XVII.5(=525).16: Ko taṃ amma kopesi,
                    kim rodasi pekkhasi⁹ ca maṃ bāḷhaṃ,
                    ghātemi kaṃ avajjhaṃ
                    ñātīnaṃ udikkhamānānan ti g. ā. || Ja_XVII:206 ||

     Tattha kopesīti amma ko nāma taṃ kopesi, ko te appiyaṃ akāsi,
pekkhasi⁸ cā 'ti maṃ bāḷhaṃ pekkhantī¹⁰ kiṃkāranā rodasīti adhippāyo,
ghātemi kaṃ avajjhan¹¹ ti aghātetabbaṃ pi kaṃ attano ñātīnaṃ udikkha-
mānānam¹² ñeva akkhāhi me ti pucchati.
     Tato devī gātham āha:

  Ja_XVII.5(=525).17: Na hi so sakkā hantuṃ
                    Jīvitāvī yo¹³ maṃ [tātā¹⁴] kopesi,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vāra-.
2 Cks rucci.
3 Cks -hañ, Bs -hiṃ.
4 Cks ruccīti.
5 Cks -netta, Bd -ṇṇakapuppasa-.
6 Bd -rarattakkhiti.
7 so Cks; Bd -ā.
8 Cks -ā.
9 Ck -siṃ, Cs -sī.
10 Bd -taṃ.
11 Bds taṃ avajjhaṃ ghātemi.
12 Cks ude-.
13 Cks so.
14 Bd tāta.

[page 183]
5.Cullasutasomajātaka.(525.) 183
                    pitā te maṃ tāta avaca:
                    anapekkho ahaṃ gamissāmiti. || Ja_XVII:207 ||

     Tattha vijitāviti tāta yo maṃ imissā paṭhaviyā vijitāvī kopesi appiya-
samudācārena me hadaye kopañ ca sokañ ca pavesesi so tāyā hantuṃ na sakkā,
maṃ hi tāta tava pitā ahaṃ rajjasiriñ ca tañ ca pahāya araññaṃ pavisitvā
pabbajissāmīti avaca, idaṃ me rodanakāraṇan ti.
     So tassā vacanaṃ sutvā va¹, amma, kin nāma tvaṃ
kathesi, nanu evaṃ sante mayaṃ anāthā² bhavissāmā" 'ti
paridevanto

  Ja_XVII.5(=525).18: Yo 'haṃ pubbe niyyāmi
                    uyyānaṃ mattakuñjare³ ca yodhemi
                    Sutasome pabbajite
                    kathan nu dāni karissāmīti g. ā. || Ja_XVII:208 ||

     Tass'; attho: yo ahaṃ pubbe caturājaññayuttaṃ⁴ sabbālaṃkārapatimaṇḍi-
taṃ rathaṃ abhiruyha uyyānaṃ gacchāmi mattakuñjare yodhemi aññehi ca
assakīḷādīhi kīḷāmi sv-āhaṃ idāni Sutasome pabbajite kathaṃ karissāmīti.
     Ath'; assa kaniṭṭhabhātā sattavassiko te ubho pi⁵ rodante
disvā mātaraṃ upasaṃkamitvā "amme⁶ kiṃkārāṇā⁷ rodathā"
'ti pucchitvā tam atthaṃ sutvā "tena hi mā rodatha, ahaṃ
tāt'; assa⁸ pabbajituṃ na dassāmīti" ubho pi te assāsetvā
dhātiyā saddhiṃ pāsādā oruyha pitu santikaṃ gantvā "tāta
tvaṃ kira amhe akāmake pahāya ‘pabbajāmīti'; vadasi, ahan te
pabbajituṃ na dassāmīti" pitaraṃ gīvāya daḷhaṃ gahetvā

  Ja_XVII.5(=525).19: Mātucca⁹ me rudatyā¹⁰
                    jeṭṭhassa ca bhātuno akāmassa
                    hatthe pi te gahessaṃ,
                    na hi gañchisi¹¹ no akāmānan ti g. ā. || Ja_XVII:209 ||

     M. cintesi: "ayam me paripanthakaro ti, kena nu kho
naṃ upāyena paṭikkamāpeyyan" ti, tato dhātiṃ oloketvā "amma
dhāti hand'; imaṃ maṇikkhandhapilandhanaṃ¹² tav'; eso

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck ca, Bd omits va.
2 Bd adds nāma.
3 Cks omit matta.
4 Cks -ā, Bds catuāj-.
5 Cks mi.
6 Cs -a, Bd amhe.
7 Bds add tumhe.
8 Bd tāpassa, Bs tāvassa
9 Bd -tuñca.
10 Ck rudaṃtyā, Bd rudatyāsi.
11 Bd gacchasi, Cks gañjisi.
12 Cks -aṃpil-.

[page 184]
184 XVII. Cattālīsanipāta.
hoti¹, puttaṃ apanehi, mā me antarāyaṃ karīti" sayaṃ puttaṃ
hatthe gahetvā apanetuṃ asakkonto tassā lañcaṃ paṭījānitvā

  Ja_XVII.5(=525).20: Uṭṭhehi tvaṃ dhāti,
                    imaṃ kumāraṃ ramehi aññattha,
                    mā me paripantham akā
                    saggaṃ mama patthayānassā 'ti g. ā. || Ja_XVII:210 ||

     Tattha imaṃ kumāran ti amma dhāti tvaṃ uṭṭhehi, imaṃ kumāraṃ
apanetvā āgantvā imaṃ maṇiṃ gahetvā aññattha naṃ abhiramehi.
     Sā lañcaṃ labhitvā² kumāraṃ saññapetvā ādāya aññattha
gantvā paridevamānā

  Ja_XVII.5(=525).21: Yan nūn'; imaṃ jaheyyaṃ³
                    pabhaṃkaraṃ, ko nu me n'; attho⁴,
                    Sutasome pabbajite
                    kin nu me naṃ karissāmīti g. ā. || Ja_XVII:211 ||

     Tass'; attho: yan nūna ahaṃ imaṃ lañcatthāya gahiṃ taṃ pabhaṃkaraṃ
suppabhāsaṃ maṇiṃ jaheyyaṃ³, ko nu mayhaṃ Sutasomanarinde⁵ pabbajite
iminā attho, kin nu me taṃ⁶ karissāmi⁷, ahaṃ tasmiṃ pabbajite imaṃ⁸
labhissāmi, labhantī pi ca kin nu etaṃ karissāmi, passatha me kamman ti.
     Tato mahāsenagutto cintesi: "ayaṃ rājā ‘gehe me dhanaṃ⁹
mandan'; ti saññaṃ karoti maññe, bahubhāvam assa¹⁰ kathessā-
mīti" so uṭṭhāya vanditvā

  Ja_XVII.5(=525).22: Koso ca tuyhaṃ vipulo,
                    koṭṭhāgārañ ca tuyhaṃ paripūraṃ¹¹,
                    paṭhavī ca tuyhaṃ vijitā¹²,
                    ramassu mā pabbaja¹³ devā 'ti g. ā. || Ja_XVII:212 ||

     Taṃ sutvā M. gātham āha:

  Ja_XVII.5(=525).23: Koso mayhaṃ vipulo,
                    koṭṭhāgārañ ca mayhaṃ paripūraṃ,
                    paṭhavī ca mayhaṃ vijitā,
                    naṃ¹⁴ hitvā pabbajissāmīti. || Ja_XVII:213 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -tu.
2 Bd gahetvā.
3 Bd dadeyyaṃ.
4 so Cks for me ten'; attho? Bd me iminā attho, Bs -iminattho.
5 Bd -me-.
6 Cs naṃ, Bd na.
7 Bd -miti.
8 Cks add na.
9 Bd vana? Cs danaṃ.
10 Bd bahutāpassa.
11 Cks add saṃ.
12 Cks -ta, Bd -tāvi.
13 Bds -ji.
14 Cs Bd taṃ.

[page 185]
5. Cullasutasomajātaka. (525.) 185
     Taṃ sutvā tasmiṃ apagate Kulavaddhanaseṭṭhi nāma
uṭṭhāya vanditvā g. ā.

  Ja_XVII.5(=525).24: Mayham pi dhanaṃ pahūtaṃ
                    saṃkhātuṃ no pi deva sakkomi,
                    tan te dadāmi sabbaṃ¹,
                    ramassu mā pabbaja² devā 'ti. || Ja_XVII:214 ||

     Taṃ sutvā M. gātham āha:

  Ja_XVII.5(=525).25: Jānāmi dhanaṃ pahūtaṃ
                    Kulavaddhana pūjito tayā c'; asmi,
                    saggañ ca patthayāno
                    tena ahaṃ³ pabbajissāmīti. || Ja_XVII:215 ||

     Taṃ {sutvā} Kulavaddhane apagate⁴ Somadattaṃ nāma
kaniṭṭhabhātaraṃ āmantetvā "tāta ahaṃ pañjaraparikkhitto⁵
vanakukkuṭo viya ukkaṇṭhito, maṃ gharāvāse arati⁶ abhi-
bhavati, ajj'; eva pabbajissāmi⁷, tvaṃ imaṃ r. paṭipajjā" 'ti⁸
r. niyyādento

  Ja_XVII.5(=525).26: Ukkaṇṭhito smi bāḷhaṃ,
                    arati maṃ Somadatta āvisati⁹,
                    bahukāpi¹⁰ antarāyā¹¹,
                    ajj'; ev'; ahaṃ¹² pabbajissāmīti g. ā. || Ja_XVII:216 ||

     Taṃ sutvā so pi pabbajitukāmo taṃ¹³ dīpento itaraṃ g. ā.

  Ja_XVII.5(=525).27: Idañ ca tuyhaṃ rucitaṃ
                    Sutasoma ajj'; evā dāni tvaṃ¹⁴ pabbaja¹⁵,
                    aham pi pabbajissāmi,
                    na ussahe tayā vinā ahaṃ ṭhātun¹⁶ ti. || Ja_XVII:217 ||

     Atha naṃ so paṭikkhipitvā upaḍḍhag. ā.

  Ja_XVII.5(=525).28a: Na hi sakkā pabbajituṃ,
                    nagare na hi paccati janapade vā¹⁷ ti. || Ja_XVII:218a ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -mpi.
2 Bd -ji.
3 Cks mayhaṃ.
4 Bd adds mahāsatto.
5 Bds -pakkhitto.
6 Bd anabhirati.
7 Cks -mīti.
8 Bd paṭiccādihi.
9 Bd āgissati, Bs vissati.
10 Bds add me.
11 Cks -ya.
12 Bds āhaṃ.
13 Cks -kāmaṃ.
14 Cks omit tvaṃ
15 Cks pabbajjaṃ, Bds pabbajja
16 Bd kātun.
17 Bds cā.

[page 186]
186 XVII. Cattālīsanipāta.
     Tattha na hi paccatīti idaṃ n'; eva tāva¹ mama pabbajjādhippāyaṃ
{sutvā} va imasmiṃ dasayojanike² Sudassananagare ca sakalajanapade ca na
paccati, koci uddhane aggiṃ na jāleti³, amhesu pana dvīsu pabbajitesu anāthā
ca raṭṭhavāsino bhavissanti, tasmā na hi sakkā tayā pabbajituṃ, aham eva
pabbajissāmīti.
     Taṃ sutvā mahājano M-assa pādamūle pavaṭṭitvā⁴ pari-
devanto

  Ja_XVII.5(=525).28b: Sutasome pabbajite
                    kathan nu dāni karissāmā 'ti āha. || Ja_XVII:218b ||

     Tato M. "alaṃ, mā socittha, ahaṃ ciram pi ṭhatvā tum-
hehi vinā bhavissāmi, uppannasaṃkhāro hi nicco nāma n'
atthīti" mahājanassa dh. desento⁵

  Ja_XVII.5(=525).29: Upanīyat'; idaṃ maññe (IV 284|9)
                    parittaṃ udakaṃ va caṃgavāramhi⁶,
                    evaṃ suparittake jīvite
                    na-ppamajjitukālo⁷. || Ja_XVII:219 ||

  Ja_XVII.5(=525).30: Upanīyat'; idaṃ maññe
                    parittaṃ udakaṃ va caṃgavāramhi⁶,
                    evaṃ suparittake jīvite
                    atha bālā pamajjanti. || Ja_XVII:220 ||

  Ja_XVII.5(=525).31: Te vaḍḍhayanti⁸ nirayaṃ
                    tiracchānayoniñ ca pettivisayañ ca,
                    taṇhābandhanabaddhā⁹
                    vaḍḍhenti asurakāyan ti āha. || Ja_XVII:221 ||

     Tattha upanīyatidaṃ maññe ti tāta idaṃ jīvitaṃ upanīyatīti ahaṃ
maññāmi, aññesu suttesu upasaṃharaṇattho upanayanattho¹⁰ idha pana pari-
yādānattho, tasmā yathā parittaṃ udakaṃ rajakānaṃ khāracaṅgavāre¹¹ pak-
khittaṃ sīghaṃ pariyādiyati tathā jīvitam pi, evaṃ suparittake jīvite taṃ
parittakaṃ āyusaṃkhāraṃ gahetvā vicarantānaṃ sattānaṃ na puññakiriyāya
pamajjitum¹² kālo, appamādo va¹³ kātuṃ vaṭṭatīti ayam ettha attho, atha
bālā pamajjantīti ajarāmarā viya hutvā gūthakalale sūkarā viya kāmapaṃke

--------------------------------------------------------------------------
1 so Bd; Cks idaṃ nevatava.
2 Bd dvādasa-.
3 Bd jālehi, Cks jaleti.
4 Bd pavattetvā.
5 Bd kathento.
6 Bd caṃka-.
7 Bd na ca papajjitu-.
8 Bd vaḍhanti.
9 Bd taṇhāyabandhanaṃ-.
10 Bd -niyya-.
11 Bd -caṃka-.
12 Bd papajj-.
13 Bd ca.

[page 187]
5. Cullasutasomajātaka. (525.) 187
nimujjantā¹ pamajjanti, asurakāyan ti² kālakañjakāsurayoniñ ca³ vaḍḍhen-
tīti⁴ attho.
     Evaṃ M. mahājanassa dh. desetvā Pupphakaṃ nāma
pāsādaṃ āruyha sattamāya bhūmiyā ṭhito khaggena cūḷaṃ
chinditvā "ahaṃ tumhākaṃ kiñci na homi, attano rājānaṃ
gaṇhathā" 'ti saveṭhanacūḷaṃ mahājanassa antare khipi. Taṃ
gahetvā mahājano bhūmiyaṃ pavaṭṭento⁵ vippavaṭṭento⁶ pari-
devi, tasmiṃ ṭhāne mahantaṃ rajaggaṃ uṭṭhahi, paṭikkamitvā
ṭhitajano taṃ oloketvā "raññā⁷ cūḷaṃ chinditvā saveṭhanacūḷā⁸
mahājanantare khittā bhavissati, tenāyaṃ pāsādassa avidūre
rajavaṭṭi uggatā" ti paridevanto

  Ja_XVII.5(=525).32: Ūhaññate rajaggaṃ
                    avidūre Pupphakamhi⁸ pāsāde,
                    maññe no kesā¹⁰ chinnā
                    yasassino dhammarājassā 'ti g. ā. || Ja_XVII:222 ||

     Tattha ūhaññate ti uṭṭhahati, rajaggan ti rajakkhandho, avidūre
ti ito amhākaṃ ṭhitaṭṭhānato avidūre, Pupphakamhīti Pupphakapāsādassa
samīpe, maññe no ti amhākaṃ dhammarājassa kesā chinnā bhavissantīti
maññe.
     M. pi paricārakaṃ¹¹ pesetvā pabbajitaparikkhāre āharā-
petvā kappakena kesamassuṃ oharāpetvā alaṃkāraṃ sayana-
piṭṭhe pātetvā rattapaṭṭānaṃ¹² dasāni chinditvā tāni kāsāyāni
nivāsetvā mattikāpattaṃ¹³ vāmaṃsakūṭe¹⁴ laggetvā kattara-
daṇḍaṃ ādāya mahātale aparāparaṃ caṃkamitvā pāsādā ota-
ritvā antaravīthiṃ paṭipajji, gacchantaṃ pana taṃ¹⁵ na koci
sañjāni. Ath'; assa sattasatā khattiyakaññā pāsādaṃ abhirū-
hitvā taṃ adisvā ābharaṇabhaṇḍam eva disvā otaritvā avase-
sānaṃ soḷasasahassānaṃ itthīnaṃ santikaṃ gantvā "tumhā-
kaṃ piyasāmiko Sutasomo mahissaro pabbajito" ti mahā-
saddena paridevamānā¹⁶ bahi nikkhamiṃsu. Tasmiṃ khaṇe

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds viya.
2 Cks omit asu-.
3 Bd -kañcika-.
4 Cks vaḍḍhantī-, Bd vadhantī-.
5 Bd -tt-.
6 Bd omits vi-.
7 Bd -o.
8 Bd -nā-.
9 Bd adds ca.
10 Cks -e.
11 Bd -ikaṃ.
12 Ck -ṭṭha, Bd -paṭā-.
13 Bd -ka-.
14 Bd vāmāṃsa-.
15 Bd omits taṃ.
16 Bd adds va.

[page 188]
188 XVII. Cattālīsanipāta.
mahājano tassa pabbajitabhāvaṃ aññāsi, sakalanagaraṃ saṃ-
khubhitvā "rājā kira no pabbajito" ti¹ rājadvāre sannipati,
mahājano "rājā idha bhavissati, ettha bhavissatīti" pāsādā-
dīni² paribhogaṭṭhānāni gantvā rājānaṃ adisvā

  Ja_XVII.5(=525).33: Ayam assa pāsādo
                    suvaṇṇo² pupphamalyavītikiṇṇo
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo itthāgārehi. || Ja_XVII:223 ||

  Ja_XVII.5(=525).34: Ayam assa pāsādo
                    sovaṇṇo³ pupphamalyavītikiṇṇo
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo ñātisaṃghena. || Ja_XVII:224 ||

  Ja_XVII.5(=525).35: Idam assa kūṭāgāraṃ
                    sovaṇṇaṃ pupphamalyavītikiṇṇaṃ
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo itthāgārehi. || Ja_XVII:225 ||

  Ja_XVII.5(=525).36: Idam assa kūṭāgāraṃ
                    sovaṇṇaṃ pupphamalyavītikiṇṇaṃ
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo ñātisaṃghena. || Ja_XVII:226 ||

  Ja_XVII.5(=525).37: Ayam assa asokavanikā
                    supupphitā sabbakālikā rammā
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo itthāgārehi. || Ja_XVII:227 ||

  Ja_XVII.5(=525).38: Ayam assa asokavanikā
                    supupphitā sabbakālikā rammā
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo ñātisaṃghena. || Ja_XVII:228 ||

  Ja_XVII.5(=525).39: Idam assa uyyānaṃ
                    supupphitaṃ sabbakālikaṃ rammaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds tadā
2 Ck -e, Bd -a.
3 Cs -e, Bd -a.

[page 189]
5. Cullasutasomajātaka. (525.) 189
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo itthāgārehi. || Ja_XVII:229 ||

  Ja_XVII.5(=525).40: Idam assa uyyānaṃ
                    supphitaṃ sabbakālikaṃ rammaṃ
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo ñātisaṃghena. || Ja_XVII:230 ||

  Ja_XVII.5(=525).41: Idam assa kaṇikāravanaṃ
                    supupphitaṃ sabbakālikaṃ rammaṃ
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo itthāgārehi. || Ja_XVII:231 ||

  Ja_XVII.5(=525).42: Idaṃ assa kaṇikāravanaṃ
                    supupphitaṃ sabbakālikaṃ rammaṃ
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo ñātisaṃghena. || Ja_XVII:232 ||

  Ja_XVII.5(=525).43: Idam assa pāṭalivanaṃ
                    supupphitaṃ {sabbakālikaṃ} rammaṃ
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo itthāgārehi. || Ja_XVII:233 ||

  Ja_XVII.5(=525).44: Idam assa pāṭalivanaṃ
                    supupphitaṃ sabbakālikaṃ rammaṃ
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo ñātisaṃghena. || Ja_XVII:234 ||

  Ja_XVII.5(=525).45: Idam assa ambavanaṃ
                    supupphitaṃ sabbakālikaṃ rammaṃ
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo itthāgārehi. || Ja_XVII:235 ||

  Ja_XVII.5(=525).46: Idam assa ambavanaṃ
                    supupphitaṃ sabbakālikaṃ rammaṃ
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo ñātisaṃghena. || Ja_XVII:236 ||

  Ja_XVII.5(=525).47: Ayam assa pokkharaṇī
                    sañchannā aṇḍajehi vītikiṇṇā

--------------------------------------------------------------------------

[page 190]
190 XVII. Cattālīsanipāta.
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo itthāgārehi. || Ja_XVII:237 ||

  Ja_XVII.5(=525).48: Ayam assa pokkharaṇī
                    sañchannā aṇḍajehi vītikiṇṇā
                    yamhi-m-anuvicari rājā
                    parikiṇṇo ñātisaṃghenā 'ti || Ja_XVII:238 ||

imāhi gāthāhi paridevanto vicari.
     Tattha vītikiṇṇo ti sovaṇṇapupphehi ca nānāmalyehi ca samokiṇṇo,
parikiṇṇo ti parivārito, itthāgārehīti¹ dāsiyo upādāya itthiyo itthāgāro
nāma, ñātisaṃghenā 'ti amaccāpi idha ñātiyo eva, kūṭāgāran ti sattara-
tanavicitto sayanakūtāgāragabbho, asokavanikā ti asokavanabhūmi, sabba-
kālikā ti sabbakālaparibhogakkhamā niccapupphitā vā, uyyānan ti Nandana-
vana-Cittalatāvana-sadisaṃ uyyānaṃ, sabbakālikan ti tīsu² pi utūsu up-
pajjanakapupphaphalasampannaṃ kaṇikāravanādisu sabbakālikan ti sabbakāle
pupphitaphalitam eva, sañchannā ti nānāvidhehi jalajakusumehi³ suṭṭhu
sañchannā, aṇḍajehi vītikiṇṇā ti sakuṇasaṃghehi okiṇṇā.
     Evaṃ tesu tesu ṭhānesu paridevitvā mahājano puna rājaṅ-
gaṇaṃ āgantvā

  Ja_XVII.5(=525).49: Rājā kho pabbajito
                    Sutasomo rajjaṃ imaṃ pahatvāna
                    kāsāyavatthavasano
                    nāgo va ekako caratīti || Ja_XVII:239 ||

gāthaṃ vatvā attano gharavibhavaṃ pahāya puttadhītaro
hatthesu gahetvā nikkhamitvā B-ttass'; eva santikaṃ aga-
māsi, tathā mātāpitaro puttadaharā⁴ soḷasasahassā ca nāṭa-
kitthiyo ti sakalanagaraṃ tucchaṃ viya ahosi, janapadavāsino
pi tesaṃ pacchato⁵ agamaṃsu. B. dvādasayojanikaṃ⁶ parisaṃ
gahetvā himavantābhimukho pāyāsi. Ath'; assa abhinikkha-
manaṃ ñatvā Sakko Vissakammaṃ⁷ āmantetvā "tāta Vissa-
kamma⁷, Sutasomarājā abhinikkhamanaṃ nikkhanto⁸, vasa-

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -enā ti.
2 Bds chasu.
3 Bd jalajathalajaku-.
4 Bd -dārā, Cks -daharo.
5 Bd repeats pa-.
6 Ck -ke, Bd -niyaṃ.
7 Bd visu-.
8 Bd adds ca.

[page 191]
5. Cullasutasomajātaka. (525.) 191
naṭṭhānaṃ laddhuṃ¹ vaṭṭati, samāgamo mahā bhavissati,
gaccha Himavantapadese Gaṅgātīre tiṃsayojanāyāmaṃ pañca-
yojanavitthataṃ assamapadaṃ māpehīti" pesesi, so tathā
katvā tasmiṃ assamapade pabbajitaparikkhāre paṭiyādetvā
ekapadikamaggaṃ nīharitvā devalokam eva gato. M. tena
maggena² taṃ assamaṃ³ pavisitvā paṭhamaṃ sayaṃ pabha-
jitvā pacchā sese pabbājesi, aparabhāge bahū pabbajiṃsu,
tiṃsayojanikāṭṭhānaṃ⁴ paripūri. Vissakammena⁵ pan'; assa
assamaṃ māpitaniyāmo ca bahunnaṃ pabbajitaniyāmo ca
B-assa assamapadaṃ saṃvidahananiyāmo⁶ ca Hatthipāla-
jātake āgatanayen'; eva veditabbo. Tattha M. yassa yass'
eva kāmavitakkādimicchāvitakko uppajjati taṃ taṃ ākāsena
upasaṃkamitvā ākāse pallaṃkena nisīditvā ovadanto⁷ gātha-
dvayaṃ abhāsi:

  Ja_XVII.5(=525).50: Māssu⁸ pubbe ratikīḷitāni
                    hasitāni anussarittho⁹,
                    mā vo kāmā haniṃsu
                    rammaṃ hi Sudassanaṃ nagaraṃ. || Ja_XVII:240 ||

  Ja_XVII.5(=525).51: Mettañ ca cittañ ca bhāvetha
                    appamāṇaṃ divā ca ratto ca,
                    atha gañchittha¹⁰ devaṃ puraṃ
                    āvāsaṃ puññakammānan¹¹ ti. || Ja_XVII:241 ||

     Tattha ratikīḷitānīti kāmaratiyo ca kāyavācākīḷāvasena¹² pavatta-
kīḷitāni ca, mā vo kāmā haniṃsū 'ti mā tumhe vatthukāmakilesakāmā
haniṃsu, rammaṃ hīti Sudassananagaraṃ nāma ramaṇīyaṃ, taṃ mā anussa-
rittha, mettan ti idaṃ desanāmattam eva, so pana cattāro pi brahmavihāre
ācikkhi, appamāṇan ti appamāṇasattārammaṇaṃ, gacchitthā 'ti gamissa-
tha¹³, devapuran ti Brahmalokaṃ.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds ca.
2 Bd adds gaṃtvā.
3 Bd -mapadaṃ.
4 Bd -kaṃ ṭhā-, Ck -kaṭhā-.
5 Bd visu-.
6 Bd -dahita-.
7 Bd ovāde-.
8 Bd māsu.
9 Bd -ittha.
10 Ck gañji-, Bd gacchi-.
11 Bd -minan.
12 Bd -khiḍā-.
13 Cks -issaṃ.

[page 192]
192 XVII. Cattālīsanipāta.
     So pi isigaṇo tassa ovāde ṭhatvā Brahmaloka-parāyano
ahosīti sabbaṃ Hatthipālajātakanayen'; eva kathetabbaṃ.
     S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi T. mahānekkham-
maṃ nikkhami yevā" 'ti vatvā j. s.: "Tadā mātāpitaro mahārāja-
kulāni ahesuṃ. Candā Rāhulamātā, jeṭṭhaputto Sāriputto, kaniṭṭha-
putto Rāhulo, dhātī Khujjuttarā, Kulavaddhanaseṭṭhi Kassapo, mahā-
senagutto Moggallāno, Somadattakumāro Ānando, Sutasomarājā aham
evā" 'ti Cullasutasomajātakaṃ. Cattālīsanipātavaṇṇanā
niṭṭhitā.

--------------------------------------------------------------------------

[page 193]
193
XVIII. PAṆṆĀSANIPĀTA.

                      1. Naḷinikājātaka.
     Uḍḍayhate janapado ti. Idaṃ S. j. v. purāṇadutiyika-
palobhanaṃ ā. k., kathento ca taṃ bhikkhuṃ "kena ukkaṇṭhā-
pito sīti" pucchitvā "purāṇadutiyikāyā" 'ti vutte "esā kho bhikkhu tava
anatthakārikā, pubbe tvaṃ etaṃ nissāya jhānā parihāyitvā mahāvi-
nāsaṃ patto" ti vatvā a. ā.:
     A. B. Br. r. k. Bo. udiccabrāhmaṇamahāsālakule nib-
battitvā vayappatto uggahitasippo isipabbajjaṃ pabbajitvā
jhānābhiññaṃ¹ nibbattetvā Himavantapadese vāsaṃ kappesi.
Alambusājātake vuttanayen'; eva taṃ paṭicca ekā migā gab-
bhaṃ paṭilabhitvā puttaṃ vijāyi, Isisiṅgo t'; ev'; assa nāmaṃ
ahosi. Atha naṃ pitā vayappattaṃ pabbājetvā kasiṇapari-
kammaṃ² uggaṇhāpesi. So nacirass'; eva jhānābhiññaṃ nib-
battetvā³ Himavantapadese⁴ jhānasukhena kīḷi⁵, ghoratapo
parimāritindriyo ahosi, tassa sīlatejena Sakkabhavanaṃ kampi.
Sakko āvajjanto taṃ kāraṇaṃ ñatvā "upāyen'; assa sīlaṃ
bhindissāmīti" tīṇi saṃvaccharāni sakala-Kāsiraṭṭhe vuṭṭhiṃ
vāresi, raṭṭhaṃ aggidaḍḍhaṃ viya ahosi, sasse asampajjamāne
dubbhikkhapīḷitā manussā sannipatitvā rājaṅgaṇe upakkosiṃsu.
Atha ne rājā vātapāne ṭhito "kim etan" ti pucchi. "Mahārāja

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ā.
2 Bd adds vatvā.
3 Bd -ā uppādetvā.
4 Bd omits hi.
5 Bd adds so.

[page 194]
194 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
tīṇi saṃvaccharāni devassa avassantassa sakalaraṭṭhaṃ¹ uḍ-
ḍayhati, manussā dukkhitā, devaṃ² vassāpehi devā" 'ti. Rājā
sīlaṃ samādiyitvā uposathaṃ upavasanto vassāpetuṃ nāsakkhi.
Tasmiṃ kāle Sakko aḍḍharattasamaye tassa sirigabbhaṃ pavi-
sitvā ekobhāsaṃ katvā vehāsaṃ aṭṭhāsi. Rājā taṃ disvā "ko
si tvan" ti pucchi. "Sakko 'ham asmīti" "Ken'; atthenā-
gato sīti". "Vassati te mahārāja rajje³ devo" ti. "Na vassa-
tīti". "Jānāsi pan'; assa avassanakāraṇan" ti. "Na jānā-
mīti". "Mahārāja Himavantapadese Isisiṅgo nāma tāpaso
vasati ghoratapo parimāritindriyo, so nibaddhaṃ deve vassante
kujjhitvā ākāsaṃ olokesi, tasmā devo na vassatīti". "Idān'
ettha kiṃ kātabban" ti. "Tassa tape bhinne devo vassatīti".
"Ko pan'; assa tapaṃ bhindituṃ samattho" ti. "Dhītā te
mahārāja Naḷinikā⁴ samatthā, taṃ pakkositvā⁵ ‘asukaṭṭhānaṃ
nāma gantvā tāpasassa tapaṃ bhindā'; 'ti pesehīti". Evaṃ so
rājānaṃ anusāsitvā sakaṭṭhānam eva agamāsi. Rājā puna-
divase amaccehi saddhiṃ mantetvā dhītaraṃ pakkosāpetvā
paṭhamaṃ g. ā.:

  Ja_XVIII.1(=526).1: Uḍḍayhate janapado raṭṭhañ cāpi vinassati,
                    ehi Naḷinike gaccha, tam me brāhmaṇam ānayā 'ti. || Ja_XVIII:1 ||

     Tattha tamme ti taṃ mama anatthakāriṃ brāhmaṇaṃ attano vasaṃ
ānehi, kilesarativasen'; assa sīlaṃ bhindā 'ti.
     Taṃ sutvā sā dutiyaṃ g. ā.:

  Ja_XVIII.1(=526).2: Nāhaṃ dukkhakkhamā rāja, nāhaṃ addhānakovidā,
                    kathaṃ ahaṃ gamissāmi vanaṃ kuñjarasevitan ti. || Ja_XVIII:2 ||

     Tattha dukkhakkhamā ti ahaṃ mahārāja dukkhassa khamā na homi,
addhānam pi na jānāmi, sāhaṃ kathaṃ gamissāmīti.
     Tato rājā dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVIII.1(=526).3: Phītaṃ janapadaṃ gantvā hatthinā ca rathena ca
                    dārusaṃghāṭayānena evaṃ gaccha Naḷīniye. || Ja_XVIII:3 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds pi.
2 Bd vassaṃ.
3 Bd raṭhe.
4 Bd milikā.
5 Bd pakkosāpetvā.

[page 195]
1. Naḷinikājātaka. (526.) 195

  Ja_XVIII.1(=526).4: Hatthī assarathā patti -- gacch'; evādāya khattiye
                    tav'; eva¹ vaṇṇarūpena vasaṃ taṃ ānayissasīti. || Ja_XVIII:4 ||

     Tattha dārusaṃghāṭayānenā 'ti amma Naḷinike tvaṃ padasā na
gamissasi, phītaṃ pana subhikkhaṃ khemaṃ attano janapadaṃ hatthivāhanehi²
gantvā tatoparam pi ajjhokāse paṭicchannena vayhādinā udakaṭṭhāne nāvāsaṃ-
ghāṭena³ dārusaṃghāṭayānena gaccha, vaṇṇarūpenā 'ti evaṃ akilamamānā⁴
gantvā tava⁵ vaṇṇena c'; eva rūpasampadāyā ca taṃ⁶ brāhmaṇaṃ attano vasaṃ
ānayissasīti.
     Evaṃ so dhītarā saddhiṃ akathetabbam pi raṭṭhapari-
pālanaṃ nissāya kathesi. Sāpi "sādhū" 'ti sampaṭicchi. Ath'
assā sabbaṃ dātabbayuttakaṃ datvā amaccehi saddhiṃ uyyo-
jesi. Amaccā paccantaṃ gantvā tattha khandhāvāraṃ nivā-
setvā rājadhītaraṃ ukkhipāpetvā vanacarakadesitena maggena
Himavantaṃ pavisitvā pubbaṇhasamaye tassa assamasamīpaṃ⁷
pāpuṇiṃsu. Tasmiṃ khaṇe Bo.puttaṃ assamapade nivattetvā
sayaṃ phalāphalatthāya araññaṃ paviṭṭho hoti. Vanacarakā
sayaṃ assamaṃ āgantvā tassa pana dassanaṭṭhāne ṭhatvā
Naḷinikāya taṃ dassetvā⁸ dve gāthā vadiṃsu:

  Ja_XVIII.1(=526).5: Kadalidhajapaññāṇo ābhujīparivāraṇo⁹
                    eso padissati rammo Isisiṅgassa assamo¹⁰. || Ja_XVIII:5 ||

  Ja_XVIII.1(=526).6: Eso aggi 'ssa saṃkhāto, eso dhūmo padissati,
                    maññe no aggiṃ hāpeti Isisiṅgo mahiddhiko ti. || Ja_XVIII:6 ||

     Tattha kadalisaṃkhātā dhajā paññāṇaṃ¹¹ assā 'ti kadalidhajapaññāṇo,
ābhujīparivāraṇo¹² ti bhūjapattavanaparikkhitto, saṃkhāto ti eso aggi
assa Isisiṅgassa ñāṇena¹³ saṃkhāto paccakkhato jalati, maññe no aggin ti
na aggiṃ hāpeti juhati¹⁴ paricaratīti¹⁵ maññe¹⁶.
     Amaccāpi¹⁷ B-assa araññaṃ paviṭṭhavelāyam eva assa-
maṃ parivāretvā ārakkhaṃ ṭhapetvā rājadhītaraṃ isivesaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck tadveva.
2 Bd adds ca raṭhavāhanehi ca.
3 Cks -nā.
4 Bd akiḷimānā.
5 Ck tañca.
6 Ck tu, Cs ta.
7 Bd assamāpadassasa-.
8 Bd dassanto.
9 Cks -jiṃ-, Bd -javārito.
10 Cks -e.
11 Ck -ṇā.
12 Bd ābhūjaparivārito, Cks abhūjiṃpariharaṇo.
13 Bd jhānena.
14 so Bd; Cks duggatiṃ.
15 Cks -hara-.
16 Bd -āmi.
17 Bd adds kho.

[page 196]
196 XVIII. Pāṇṇāsanipāta.
gāhāpetvā suvaṇṇacīrakaṃ¹ nivāsanapārupanaṃ² katvā sab-
bālaṃkārehi alaṃkaritvā tantubaddhaṃ³ cittabheṇḍukaṃ⁴ gāhā-
petvā assamapadaṃ pavesetvā sayaṃ bahi rakkantā aṭṭhaṃsu.
Sā tena bheṇḍukena⁵ kīḷantī caṃkamanakoṭiṃ⁶ otari. Tasmiṃ
khaṇe Isisiṅgo paṇṇasāladvāre paṇṇasālaphalake⁷ nisinno hoti,
so taṃ āgacchantiṃ disvā bhītatasito uṭṭhāya paṇṇasālaṃ
pavisitvā aṭṭhāsi. Sāpi 'ssa paṇṇasāladvāraṃ gantvā kīḷi yeva.
     S. tañ ca tato ca uttariṃ atthaṃ pakāsento tisso gāthā abhāsi:

  Ja_XVIII.1(=526).7: Tañ ca disvāna āyantiṃ āmuttamaṇikuṇḍalaṃ⁸
                    Isisiṅgo pāvisi bhīto assamaṃ paṇṇachādanaṃ. || Ja_XVIII:7 ||

  Ja_XVIII.1(=526).8: Assamassa ca sā dvāre bheṇḍuken'; assa kīḷati
                    vidaṃsayantī aṅgāni guyhaṃ pakāsitāni⁹ ca. || Ja_XVIII:8 ||

  Ja_XVIII.1(=526).9: Tañ ca disvāna kīḷantiṃ paṇṇasālaṃ gato jaṭī,
                    assamā nikkhamitvāna idaṃ vacanam abravīti. || Ja_XVIII:9 ||

     Tattha bheṇḍukenassā 'ti assa Isisiṅgassa assamadvāre bheṇḍukena
kīḷati, vidaṃsayantīti dassentī, guyhaṃ pakāsitāni⁹ cā 'ti guyhañ ca
rahassaṅgaṃ pakāsitāni⁹ ca pākaṭāni mukhahatthādīni, abravīti¹⁰ so kira
paṇṇasālāya ṭhatvā cintesi: sac'; āyaṃ yakkho bhaveyya paṇṇasālaṃ pavisitvā
maṃ¹¹ murumurāpetvā khādeyya, nāyaṃ¹² yakkho tāpaso bhavissatīti, tasmā¹³
nikkhamitvā pucchissāmi nan ti vatvā gātham¹⁴ āha.

  Ja_XVIII.1(=526).10: Ambho ko nāma so rukkho yassa tevaṃgataṃ phalaṃ,
                    dūre pi khittaṃ pacceti, na taṃ ohāya gacchatīti kathesi. || Ja_XVIII:10 ||

     Tattha yassa tevaṃgatan ti yassa tava rukkhassa evaṃgatikaṃ
manoramaṃ phalaṃ ko nāma so rukkho ti citrabheṇḍukena adiṭṭhapubbattā
rukkhaphalen'; etena bhavitabban ti maññamāno evaṃ pucchi.
     Ath'; assa sā rukkhaṃ ācikkhantī:

  Ja_XVIII.1(=526).11: Assamassa mama¹⁵ brahme samīpe Gandhamādane
                    bahavo¹⁶ tādisā rukkhā yassa tevaṃgataṃ phalaṃ,
                    dūre pi khittaṃ pacceti, na maṃ¹⁷ ohāya gacchatīti g. ā. || Ja_XVIII:11 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -kena
2 Ck -ṇaṃ, Cs -pāpuranaṃ, Bd nivāsena pāruppanaṃ.
3 Bd -bandhaṃ.
4 Bd citrage-.
5 Bds ge- throughout.
6 Bds -ṭiyaṃ.
7 Bd pāsāṇapha-.
8 Bds -liṃ.
9 Cks -kāni.
10 Bd adds pucchissāmi nanti, Bs pucchissāmi nanti gāthamāha.
11 Cks taṃ.
12 Cks nacāyaṃ.
13 Bd tasmā corr. to assamā.
14 Cks omit pucchissāmi nanti vatvā gātham.
15 Cs ca maṃ, Ck ca, omitting maṃ.
16 Cks -ve.
17 Bd vanaṃ in the place of na maṃ.

[page 197]
1. Naḷinikājātaka. (526.) 197
     Tattha samīpe Gandhamādane ti Gandhamādanapabbate mama assa-
masamīpe, yassa tevaṃgatan ti yassa evaṃgataṃ, takāro sandhikaro¹
     Iti sā musā² abhāsi, itaro pana saddahitvā "tāpaso eso"
ti saññāya paṭisanthāraṃ karonto:

  Ja_XVIII.1(=526).12: Etū bhavaṃ assam'; imaṃ adetu,
                    pajjañ ca bhakkhañ ca paṭiccha dammi,
                    idam āsanaṃ atrabhavaṃ nisīdatu,
                    ito bhavaṃ mūlaphalāni bhuñjatū 'ti g. ā. || Ja_XVIII:12 ||

     Tattha assamiman ti assamaṃ imaṃ bhavaṃ pavisatu, adetū 'ti yathā-
sannihitaṃ āhāraṃ bhuñjatu. pajjan ti pādabbhañjanaṃ. bhakkhan ti
madhuraphalāphalaṃ, paṭicchā 'ti patigaṇha. idam āsanan ti paviṭṭhakāle
evam āha.
     "Kin te idan" ti tassā³ paṇṇasālaṃ pavisitvā kaṭṭhatthare⁴
nisīdantiyā suvaṇṇacīrake dvidhāgate⁵ sarīraṃ appaṭicchannaṃ
ahosi, tāpaso mātugāmasarīrassa adiṭṭhapubbattā disvā "vaṇo
eso" ti saññāya evaṃ āha:

  Ja_XVIII.1(=526).13: Kin te idaṃ ūrunam antarasmiṃ
                    supicchitaṃ kaṇha-r-iva-ppakāsati,
                    akkhāhi me pucchito etam atthaṃ,
                    kose⁸ nu te uttamaṅgam paviṭṭhan⁷ ti. || Ja_XVIII:13 ||

     Tattha supicchitan ti dvinnaṃ ūrūnaṃ samāgamakāle⁸ suphassitaṃ⁹
sippimukhasaṇṭhānaṃ¹⁰ subhalakkhaṇena hi¹¹ asamannāgatāya taṃ ṭhānaṃ
āvāṭadhātukaṃ hoti samannāgatāya abbhunnataṃ¹² sippipuṭamukhasaṇṭhānaṃ.
kaṇharivappakāsatīti¹³ ubhosu passesu kāḷakaṃ¹⁴ viya khāyati, kose⁶
nu te uttamaṅgaṃ paviṭṭhan ti tava uttamaṅgaṃ liṅgasaṇṭhānaṃ na
paññāyati, kin nu taṃ tava sarīrasaṃkhāte kose paviṭṭhan ti pucchi.
     Atha naṃ sā vañcayantī gāthadvayam āha:

  Ja_XVIII.1(=526).14: Ahaṃ vane mūlaphalesanam caraṃ
                    āsādayiṃ acchaṃ sughorarūpaṃ¹⁵,

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -karena, Cs -karona, Bd byañjanasandhikāro.
2 Bd musāvādaṃ.
3 Ck Bd tassa.
4 Bd kaṭhantare.
5 Bd -kate.
6 Cks -so.
7 Cks -ṭṭho.
8 Bd -gamana-.
9 Bd -phu-.
10 Bd sippipuṭamukha-, Bs sippibalamukha-.
11 Bd -ṇe ti.
12 so Cks; Bd abbhantaraṃ.
13 Cks -kāsīti, Bd -kāsaniti.
14 Ck kālamkaṃ.
15 Cks omit su.

[page 198]
198 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
                    so maṃ patitvā sahas'; ajjhapatto
                    panujja maṃ abbahi¹ uttamaṅgaṃ. || Ja_XVIII:14 ||

  Ja_XVIII.1(=526).15: Sv-āyaṃ vaṇo khajjati kaṇḍuvāyati,
                    sabbañ ca kālaṃ na labhāmi sātaṃ,
                    paho bhavaṃ kaṇḍum imaṃ vinetuṃ,
                    kurute² bhavaṃ yācito brāhmaṇatthan ti. || Ja_XVIII:15 ||

     Tattha āsādayin ti ghaṭṭesiṃ³, āgacchantaṃ disvā leḍḍunā paharin⁴ ti
attho, patitvā ti upadhāvitvā, sahasajjhapatto ti⁵ sahasā ajjhapatto
sampatto, panujjā 'ti atha maṃ pātetvā, abbahīti⁶ mukhena mama utta-
maṅgaṃ luñcitvā pakkāmi, tato paṭṭhāya imasmiṃ ṭhāne vaṇo jāto, svāyan ti
so ayaṃ tato paṭṭhāya mayhaṃ vaṇo khajjati c'; eva kaṇḍuñ ca karoti, tappac-
cayā cāhaṃ⁷ sabbakālaṃ kāyikacetasikasukhaṃ na labhāmi, paho⁸ ti pahū⁹
samattho, brāhmaṇatthan ti bhavaṃ mayā yācito idaṃ¹⁰ brāhmaṇassa
atthaṃ karotu idam me dukkhaṃ harā¹¹ 'ti vadati.
     So tassā musāvādaṃ sabhāvo ti saddahitvā "sace vo¹²
evaṃ sukhaṃ hoti karissāmīti" taṃ padesaṃ oloketvā anan-
taraṃ g. ā.:

  Ja_XVIII.1(=526).16: Gambhīrarūpo te vaṇo salohito
                    apūtiko pannagandho¹³ mahā ca,
                    karomi te kiñci kasāyayogaṃ¹⁴
                    yathā bhavaṃ paramasukhī bhaveyyā¹⁵ 'ti. || Ja_XVIII:16 ||

     Tattha salohito ti rattobhāso, apūtiko ti pūtimaṃsarahito, panna-
gandho¹⁶ ti thokaṃ duggandho, kasāyayogan¹⁷ ti ahaṃ kecikecirukkha-
kasāye¹⁸ gahetvā tava ekaṃ kasāyayogaṃ¹⁷ karomīti.
     Tato Naḷinikā gātham āha:

  Ja_XVIII.1(=526).17: Na mantayogā na kasāvayogā
                    na osadhā brahmacārī kamanti,
                    yam te mudū tena¹⁹ vinehi kaṇḍukaṃ
                    yathā ahaṃ paramasukhī bhaveyyan ti. || Ja_XVIII:17 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -bu-.
2 Bds karutaṃ.
3 Bd ghāte-.
4 Cks -ran.
5 Bd adds mamaṃ.
6 Cks avyahīti, Bds abbuhīti.
7 Bd khohaṃ.
8 Cks -ū.
9 Bd -o.
10 Bd imaṃ.
11 Bd -āhi, Bs -rāpehi.
12 Bd te.
13 so Cks; Bd vaṇṇa- corr. to vaṇa-.
14 Cks kā-.
15 Cks -yyan.
16 Bd vaṇṇa corr. to vaṇa-.
17 Cks kā-.
18 so Cks; Bd keciruk.
19 Bd ghaṭṭena mudukena.

[page 199]
1. Naḷinikājātaka. (526.) 199
     Tattha kamantīti bho brahmacāri imasmiṃ mama vaṇe n'; eva manta-
yogā na kasāvayogā na pupphaphalādīni osadhāni kamanti, anekavāraṃ katehi
pi tehi etassa phāsubhāvo na bhūtapubbo, yaṃ pana te etaṃ mudu aṅgajātaṃ
tena ghaṭṭiyamānass'; eva¹ tassa kaṇḍu na hoti, tasmāssa tena vinehi²
kaṇḍun ti.
     So "saccaṃ esā bhaṇatīti" sallakkhetvā "methunasaṃ-
saggena sīlaṃ bhijjāti jhānaṃ antaradhāyatīti" ajānanto mātu-
gāmassa adiṭṭhapubbattā methunadhammassa ca ajānanabhāvena
bhesajjan ti vadantiyā tāya methunaṃ patisevi³, tāvad ev'
assa sīlaṃ bhijji⁴ jhānaṃ parihāyi, so dve tayo vāre saṃ-
saggaṃ katvā kilanto hutvā nikkhamitvā saraṃ oruyha nahātvā
paṭippassaddhadaratho āgantvā paṇṇasālāya nisīditvā puna pi
taṃ tāpaso ti maññamāno vasanaṭṭhānaṃ pucchanto:

  Ja_XVIII.1(=526).18: Ito nu bhoto katamena assamo,
                    kacci⁵ bhavaṃ abhiramasī⁶ araññe,
                    kacci⁷ te mūlaphalaṃ pahūtaṃ,
                    kacci⁷ bhavantaṃ na vihiṃsanti vāḷā ti g. ā. || Ja_XVIII:18 ||

     Tattha katamenā 'ti ito katamena disābhāgena bhoto assamo, bhavan
ti ālapanam etaṃ
     Tato Naḷinikā catasso gāthā āha:

  Ja_XVIII.1(=526).19: Ito ujuṃ uttarāyaṃ⁸ disāyaṃ
                    Khemā nadī Himavantā pabhāti,
                    tassā tīre assamo mayha⁹ rammo,
                    aho bhavaṃ assamaṃ mayhaṃ⁹ passe. || Ja_XVIII:19 ||

  Ja_XVIII.1(=526).20: Ambā ca sālā tilakā ca jambuyo (IV 466|6)
                    uddālakā pāṭaliyo ca phullā,
                    samantato kimpurisābhigītaṃ
                    aho bhavaṃ assamaṃ mayha¹⁰ passe. || Ja_XVIII:20 ||

  Ja_XVIII.1(=526).21: Tālā ca mūlā ca phalā ca mettha,
                    vaṇṇena gandhena upetarūpaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ghaṭṭay-.
2 Bd tasmā vi-
3 Bd paṭisevati.
4 Cks -itvā.
5 Bd kiñci.
6 Bd -misaṃ.
7 Bd -kicci.
8 Cks ujuttarāyaṃ.
9 all three MSS. mayhaṃ.
10 Cs Bd -aṃ.

[page 200]
200 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
                    taṃ bhūmibhāgehi upetarūpaṃ
                    aho bhavaṃ assamaṃ mayha¹ passe. || Ja_XVIII:21 ||

  Ja_XVIII.1(=526).22: Phalā ca mūlā ca pahūta mettha²
                    vaṇṇena gandhena rasen'; upetā,
                    āyanti³ ca luddakā taṃ padesaṃ,
                    mā me tato mūlaphalaṃ ahaṃsū³ 'ti. || Ja_XVIII:22 ||

     Tattha uttarāyan ti uttarāya, Khemā ti evaṃnāmikā nadī, Himavantā
pabhātīti Himavantato pavattati, aho ti patthanatthe nipāto, uddālakā ti
vātaghātakā, kimpurisābhigītan ti sabbadā⁴ parivāretvā madhurasaddena
gāyantehi kimpurisehi abhigītaṃ, tālā ca mūlā ca phalā ca metthā 'ti
ettha mama assame pāsādikā tālarukkhā ca tesam yeva vaṇṇādīhi⁵ sampannā
kandasaṃkhātā tālamūlā ca tālā ca mūlā ca⁶ pahūtametthā 'ti nānārukkha-
phalāphalā⁷ ca rukkhavallimūlā ca pahūtā ettha, mā me tato ti taṃ mama
assamapadesaṃ pahūtaluddakā āgacchanti, mayā c'; ettha āharitvā ṭhapitaṃ
bahuṃ madhurarasaṃ mūlaphalaṃ⁸ atthi, te mayi cirāyante mūlaphalāphalaṃ
hareyyuṃ, te tato mama mūlaphalāphalaṃ mā āhariṃsu, tasmā sace mayā
saddhiṃ āgantukāmo ehi noce ahaṃ gamissāmīti āha.
     Taṃ sutvā tāpaso yāva pitu āgamanā⁹ adhivāsāpetuṃ g. ā.:

  Ja_XVIII.1(=526).23: Pitā mamaṃ mūlaphalesanaṃ gato
                    idāni āgacchati sāyakāle,
                    ubho va gacchāmase assamaṃ taṃ
                    yāva pitā mūlaphalato¹⁰ etū 'ti. || Ja_XVIII:23 ||

     Tattha ubho va gacchāmase ti mamaṃ¹¹ pitu ārocetvā ubho va
gamissāma.
     Tato sā cintesi: "ayaṃ tāva araññe vaḍḍhitabhāvena
mama itthibhāvaṃ na jānāti, pitā pan'; assa maṃ¹² disvā va
jānitvā ‘tvaṃ idha kiṃ karosīti'; kājakoṭiyā¹³ paharitvā sīsam
pi me bhindeyya, tasmiṃ anāgate yeva mayā gantuṃ vaṭṭati,
āgamanakammam pi me niṭṭhitan" ti sā tassa āgamanūpāyaṃ
ācikkhanti itaraṃ g. ā.

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -aṃ.
2 Ck -tamattha, Cs Bd -tamatthe corr. to -tāmetha.
3 so all three MSS. for cā.
4 Bds samantato.
5 Bd vaṇṇagandhādi.
6 Bs phalā ca, Bd mūlā caphalā ca in the place of tālamūlā ---.
7 Bd only one phalā.
8 Bd bahū madhū rasaphalāphalaṃ.
9 Bd adds tāva.
10 so all three MSS. for -lāto?
11 Cks maṃ.
12 Cks mama.
13 Cks -yāya.

[page 201]
1. Naḷinikājātaka. (526) 201

  Ja_XVIII.1(=526).24: Aññe bahū isayo sādhurūpā
                    rājīsayo anumagge vasanti,
                    te yeva pucchesi mam'; assaman taṃ
                    te taṃ nayissanti mamaṃ sakāse ti. || Ja_XVIII:24 ||

     Tattha rājīsayo ti samma na sakkā mayā cirāyituṃ, aññe pana sādhusa-
bhāvā brāhmaṇīsayo ca rājīsayo ca anumagge mama assamamaggapasse vasanti
ahaṃ te taṃ¹ ācikkhitvā gamissāmi, tvaṃ te puccheyyāsi, te taṃ mama
santikaṃ nayissantīti.
     Evaṃ sā attano palāyanūpāyaṃ katvā paṇṇasālāto nikkha-
mitvā olokantam² eva "tvaṃ invattā" 'ti vatvā āgamana-
maggen'; eva amaccānaṃ santikaṃ agamāsi, te taṃ gahetvā
khandhāvāraṃ gantvā anupubbena Bārāṇasiṃ saṃpāpuṇiṃsu.
Sakko pi taṃ divasam eva tussitvā sakalaraṭṭhe devaṃ
vassāpesi³. Isisiṅgatāpasassāpi⁴ tāya pakkantamattāya sarīre⁵
ḍāho uppajji, so kampanto paṇṇasālaṃ pavisitvā vākacīraṃ
pārupitvā socanto nipajji. Bo. sāyaṃ āgantvā puttaṃ apas-
santo "kuhin un kho gato" ti kācaṃ otāretvā paṇṇasālaṃ
pavisitvā⁶ nipannakaṃ disvā "tāta kiṃ karosīti" piṭṭhiṃ pari-
majjanto tisso gāthā abhāsi:

  Ja_XVIII.1(=526).25: Na te kaṭṭhāni bhinnāni, na te udakam ābhataṃ, (IV 221|19)
                    aggi pi te na hāpito, kin nu mando va jhāyasi. || Ja_XVIII:25 ||

  Ja_XVIII.1(=526).26: Bhinnāni kaṭṭhāni huto ca⁷ aggi
                    tapanī pi te samitā brahmacārī
                    pīṭhañ ca mayhaṃ udakañ ca hoti
                    ramasi tuvaṃ brahmabhūto puratthā. || Ja_XVIII:26 ||

  Ja_XVIII.1(=526).27: Abhinnakaṭṭho si anābhatodako
                    ahāpitaggī si⁸ asiddhabhojano⁹
                    na me tuvaṃ ālapasī mam'; ajja,
                    naṭṭhan nu kiṃ cetasikañci¹⁰ dukkhan ti. || Ja_XVIII:27 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd te saṃ .
2 Bds taṃ olokentaṃ.
3 Bd -ti.
4 Cks -so-.
5 Bds evaṃkāye.
6 Bd adds taṃ.
7 Bd va.
8 Bd ahositaggi pi.
9 Cs asiṭṭha-, Bd āsiṭha.
10 so Cks for -kañ ca? Bd -ka.

[page 202]
202 XVIII. Paṇṇasanipāta.
     Tattha bhinnānīti araññato uddhaṭāni, na hāpito ti na jalito, bhin-
nānīti pubbe tayā mamāgamanavelāya kaṭṭhāni uddhata n'; eva honti, huto
ca aggīti aggi ca huto¹ hoti², tapanīti³ visīvanāggiṭṭhasaṃkhātā⁴ tapanī
pi te samitā va⁵ saṃvidahitā va hoti, pīṭhan ti mama āsanatthāya pīṭhan ca
paññattam eva hoti, udakañ cā 'ti pādadhovanodakañ ca upaṭṭhitam⁶ eva
hoti, brahmabhūto ti tvaṃ hi⁷ ito puratthā seṭṭhabhūto imasmiṃ araññe
abhiramasi, abhinnakaṭṭho sīti so dāni ajja anuddhaṭakaṭṭho⁸, asiddha-
bhojano⁹ ti na te kiñci amhākaṃ kandamūlaṃ vā paṇṇaṃ vā seditaṃ,
mamajjā 'ti mama putta ajja na me tvaṃ ālapasi, naṭṭhannu kin ti kin
te naṭṭhaṃ, kiṃ cetasikadukkhaṃ, akkhāhi me nipannakāraṇan ti pucchati.
     So pitu vacanaṃ sutvā taṃ kāraṇaṃ kathento ā.:

  Ja_XVIII.1(=526).28: Idhāgamā jaṭilo brahmacārī
                    sudassaneyyo sutanū vineti
                    n'; evātidīgho na punātirasso
                    sukaṇhakaṇhacchadanehi¹⁰ bhoto. || Ja_XVIII:28 ||

  Ja_XVIII.1(=526).29: Amassu jāto apurāṇavaṇṇī,
                    ādhārarūpañ ca pan'; assa kaṇṭhe¹¹,
                    dv'; āssa gaṇḍā ure¹² sujātā
                    sovaṇṇapiṇḍūpanibhā¹³ pabhassarā¹⁴. || Ja_XVIII:29 ||

  Ja_XVIII.1(=526).30: Mukhañ ca tassa bhusadassaneyyaṃ¹⁵,
                    kaṇṇesu¹⁶ lambanti ca kuñcitaggā,
                    te jotare carato māṇavassa
                    suttañ ca yaṃ saṃyamanaṃ jaṭānaṃ. || Ja_XVIII:30 ||

  Ja_XVIII.1(=526).31: Aññā ca tassa¹⁷ saññamanī catasso
                    nīlāpi tā lohitakā ca satā
                    tā piṃsare¹⁸ carato māṇavassa
                    cirīṭisaṃghā-r-iva¹⁹ pāvusamhi. || Ja_XVIII:31 ||

  Ja_XVIII.1(=526).32: Na mekhalaṃ muñjamayaṃ dhareti,
                    na santacaṃ²⁰ no²¹ pana pabbaj'; assa²²,

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks add ca.
2 Bs jahāti.
3 Cks -nīyā ti.
4 Bd visibbana aggi saṅkhātā.
5 Bd adds sayameva.
6 Bds upaṭhāpi-.
7 Bd tuvampi.
8 Ck anuṭṭhava-, Cs anuddhava-.
9 Bd asiṭha-.
10 Cs Bd omit one kaṇha.
11 Cs -o, Bd -kaṇhe.
12 read: duv'; āssa gaṇḍā urato? Bd dveyamāgandhā-.
13 Bd suvaṇṇatiṇḍu-.
14 Cks -bhāsare.
15 Bd bhūsaṃ-, Cks bhuja-.
16 Cks -osu, Bd -āsu.
17 sa all three MSS.
18 Cks siṃsare, Bds pisare.
19 Ck virīṭi-, Cs cipīṭi, Bd tiriṭi-.
20 so Cs; Ck santamaṃ, Bs saṇhare, Bd saṇhare corr. to santare.
21 Cks vo.
22 Cks -ssu.

[page 203]
1. Naḷinikājātaka. (526.) 203
                    tā¹ jotare jaghanavare² vilaggā
                    sateratā vijjur-iv'; antalikkhe. || Ja_XVIII:32 ||

  Ja_XVIII.1(=526).33: Akhīlakāni³ ca avaṇṭakāni
                    heṭṭhā nabhyā kaṭisamohitāni
                    avighaṭṭitā niccaṃ kiliṃ⁴ karonti,
                    han tāta kiṃ rukkhaphalāni tāni. || Ja_XVIII:33 ||

  Ja_XVIII.1(=526).34: Jaṭā ca tassa bhusadassaneyyā⁵
                    parosataṃ vellitaggā sugandhā,
                    dvedhāsiro sādhuvibhattarūpo,
                    aho nu kho mayha tathā jaṭāssu. || Ja_XVIII:34 ||

  Ja_XVIII.1(=526).35: Yadā ca so parikati tā⁶ jaṭāyo
                    vaṇṇena gandhena upetarūpā
                    nīluppalaṃ vātasameritam va
                    tath eva saṃkhāti⁷ vanassamo ayaṃ. || Ja_XVIII:35 ||

  Ja_XVIII.1(=526).36: Paṃko ca tassa bhusadassaneyyo⁵
                    n'; etādiso yādiso mayha kāyo,
                    so vāyatī erito mālutena
                    vanaṃ yathā aggagimhesu phullaṃ. || Ja_XVIII:36 ||

  Ja_XVIII.1(=526).37: Nihanti so rukkhaphalaṃ pathavyā
                    sucittarūpaṃ ruciraṃ⁸ dassaneyyaṃ
                    khittañ ca nassa⁹ punar eti hatthaṃ,
                    han tāta kiṃ rukkhaphalan nu kho taṃ. || Ja_XVIII:37 ||

  Ja_XVIII.1(=526).38: Dantā ca tassa bhusadassaneyyā⁵
                    suddhā samā saṃkhavarūpapannā
                    mano pasādenti vivariyamānā,
                    na ha¹⁰ nūna so sākam akhādi tehi¹¹. || Ja_XVIII:38 ||

  Ja_XVIII.1(=526).39: Akakkasaṃ agaḷitaṃ¹² muhuṃ muduṃ¹³
                    (ujuṃ) anuddhataṃ¹⁴ acapalam assa bhāsitaṃ,

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks sā.
2 Bd jaṅghatane corr. to jaṅghanantare?
3 Cks abīla-, Bd akhila-.
4 Bd kiḷaṃ.
5 Bd bhusaṃ-, Cks bhuja-.
6 Bd pakirati tā.
7 Bd saṃvāyati corr. to -vāti, Bs -vāti.
8 so Bds; Cks suci-.
9 Bd ta-.
10 Cs bha, Bd hi.
11 Ck kehi.
12 Ck agala, Cs agaḷa, Bd aggaṭitaṃ.
13 Cks muhuṃ.
14 Bd -ṭaṃ.

[page 204]
204 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
                    rudaṃ manuññaṃ karavīkasussaraṃ
                    hadayaṅgamaṃ rañjayat'; eva me mano. || Ja_XVIII:39 ||

  Ja_XVIII.1(=526).40: Bindussaro nātivissaṭṭhavākyo
                    na nūna sajjhāyamatippayutto,
                    icchāmi kho taṃ punar eva daṭṭhuṃ
                    mittaṃ¹ hi me māṇav'; āhū puratthā. || Ja_XVIII:40 ||

  Ja_XVIII.1(=526).41: Susandhi sabbattha vimaṭṭh'; imaṃ vaṇaṃ
                    puthuṃ² sujātaṃ kharapattasannibhaṃ --
                    ten'; eva maṃ uttariyāna³ māṇavo
                    vivariya ūruṃ⁴ jaghanena pīḷayi. || Ja_XVIII:41 ||

  Ja_XVIII.1(=526).42: Tapanti ābhanti⁵ virocare va
                    sateratā⁶ vijjur-iv'; antalikkhe
                    bāhā mudū añjanalomasādisā
                    vicitravaṭṭaṅgulikāssa sobhare. || Ja_XVIII:42 ||

  Ja_XVIII.1(=526).43: Akakkasaṅgo na ca⁷ dīghalomo
                    nakhāssa⁸ dūghā api lohitaggā,
                    mudūhi bāhāhi palissajanto⁹
                    kalyāṇarūpo ramayaṃ¹⁰ upaṭṭhahi. || Ja_XVIII:43 ||

  Ja_XVIII.1(=526).44: Dumassa tūlūpanibhā⁹ pabhassarā¹¹
                    suvaṇṇakambūtalavaṭṭasucchavī
                    hatthā mudū, tehi maṃ saṃphusitvā¹²
                    ito gato, te maṃ dahanti tāta. || Ja_XVIII:44 ||

  Ja_XVIII.1(=526).45: Na ha¹³ nūna so khārividhaṃ ahāsi¹⁴,
                    na nūna¹⁵ kaṭṭhāni sayaṃ abhañji¹⁶,
                    na nūna so hanti dume kuṭhāriyā¹⁷,
                    na pi 'ssa¹⁸ hatthesu khīḷāni¹⁹ atthi. || Ja_XVIII:45 ||

  Ja_XVIII.1(=526).46: Accho ca²⁰ kho tassa vaṇaṃ akāsi,
                    so maṃ bravi: sukhitaṃ maṃ karohi,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -o, Bs -ā.
2 Cks -ū, Bd -u.
3 Cks -yāya.
4 Cks ūru.
5 Cks āhanti.
6 Bds -ri-.
7 Cks va.
8 Cks nagh-, Bds nakhassa.
9 Bd palissajjanto, Cks pajalissajanto.
10 Cs marayaṃ, Bd ramayhaṃ, Bs ramayaṃ?
11 Cks pabhāsarā.
12 Cks mamaṃphu-.
13 Bd omits ha.
14 Cks abhāsi, Bd ahosi.
15 Bd adds so.
16 Bd abhu-.
17 Bd kumā-.
18 Bd hissa.
19 Bs khilāni, Cks khiṇāni.
20 Cks ajjeva.

[page 205]
1. Naḷinikājātaka. (526) 205
                    t'; āhaṃ¹ kariṃ², tena mamāpi³ sokhyaṃ.
                    so ca bravī sukhito smīti brahme. || Ja_XVIII:46 ||

  Ja_XVIII.1(=526).47: Ayañ ca te māluvapaṇṇasanthatā
                    vikiṇṇarūpā va mayā ca tena ca,
                    kilantarūpā udake ramitvā
                    punappunaṃ c'; assa kuṭiṃ vajāma. || Ja_XVIII:47 ||

  Ja_XVIII.1(=526).48: Na m'; ajja mantā paṭibhanti⁴ tāta
                    na aggihuttaṃ na pi {yañña} tatra,
                    na cāpi te mūlaphalāni bhuñje
                    yāva na passāmi taṃ brahmacāriṃ. || Ja_XVIII:48 ||

  Ja_XVIII.1(=526).49: Addhā pajānāsi tuvam pi tāta
                    yassaṃ disāyaṃ⁵ vasate brahmacārī,
                    taṃ maṃ disaṃ pāpaya tāta khippaṃ
                    mā te ahaṃ amariṃ assamamhi. || Ja_XVIII:49 ||

  Ja_XVIII.1(=526).50: Vicitrapupphaṃ hi vanaṃ sutaṃ mayā
                    dijābhighuṭṭhaṃ⁶ dijasaṃghasevitaṃ,
                    taṃ maṃ disaṃ⁷ pāpaya tāta khippaṃ
                    purā te pāṇaṃ vijahāmi assame ti. || Ja_XVIII:50 ||

     Tattha idhāgamā ti tāta imaṃ⁸ assamapadaṃ āgato, sudassaneyyo
ti suṭṭhu dassaneyyo, sutanū ti suṭṭhu tanuko nātikiso nātithūlo, vinetīti
attano sarīrappabhāya assamapadaṃ ekobhāsaṃ viya pūreti, sukaṇhakaṇ-
hacchadanehi bhoto ti tāta tassa bhoto kaṇhehi kaṇhacchadanehi bha-
maravaṇṇehi kesehi sukaṇhasīsaṃ sumajjitamaṇimayaṃ viya khāyati, amassu-
jāto ti na tāv'; assa massu jāyati, taruṇo jeva, apurāṇavaṇṇīti acirapabba-
jito, ādhārarūpañca panassa kaṇṭhe ti kaṇṭhe ca pan'; assa amhākaṃ
bhikkhābhājanaṭhapanapaṇṇadhārasadisaṃ⁹ pilandhanaṃ atthīti muttābharaṇaṃ¹⁰
sandhāya vadati, gaṇḍā¹¹ ti thane sandhāyāha, uresujātā ti uramhi sujātā,
urato ti pi pāṭho, pabhassarā ti pabhāsampannā, pabhāsare ti pi pāṭho,
obhāsayantīti attho, bhusadassaneyyan¹² ti ativiya dassaneyyaṃ, kuñci-
taggā¹³ ti sihakuṇḍale¹⁴ sandhāya vadati, suttañcā 'ti yaṃ tassa jaṭā-
bandhanasuttaṃ¹⁵ tam pi jotati¹⁶ pabhañ ca muñcati, saññāmanī¹⁷
catasso ti iminā maṇisuvaṇṇapavāḷarajatamayāni pi cattāri pilandhanāni

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks nāham, Bd tāmahaṃ.
2 all three MSS. kari.
3 Bd -si.
4 Cks -hanti.
5 read: disā?
6 Cks -ghuṭṭā, Bd -ghuṭhaṃ.
7 Bds vanaṃ.
8 Bd idaṃ.
9 Bds -pattādhāra-.
10 Bds muttāhāraṃ.
11 Bd kaṇhā.
12 Cks bhuja-, Bd bhusaṃ-.
13 Bd kiñci-.
14 Bd -laṃ.
15 Cks -aṃsu-.
16 Bd -teti-.
17 Bd ayamāni.

[page 206]
206 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
dasseti, tā piṃsare¹ ti tāni pilandhanāni pāvusena va vaṭṭe² deve cirīṭi-
saṃghā³ viya viravanti⁴, mekhale⁵ ti mekhalaṃ, ayam eva vā pāṭho,:
idaṃ⁶ nivatthakañcanacīraṃ⁷ sandhāyāha, na santace⁸ ti na vāke⁹, i. v. h.
tāta yathā mayaṃ tiṇamayaṃ vā vākamayaṃ vā vākacīraṃ¹⁰ katvā¹¹ dhārema
na tathā so¹² so pana suvaṇṇacīraṃ dhāretīti, akhīlakānīti¹³ akācāni¹⁴ nik-
kaṇṭakāni¹⁵, kaṭisamohitānīti kaṭiyaṃ nibaddhāni¹⁶, niccaṃ kiliṃ¹⁷
karontīti aghaṭṭitāni pi niccaṃ kilikilāyanti¹⁸, ahantātā¹⁹ ti ambho²⁰ tāta,
kiṃ rukkhaphalāni²¹ tānīti tāni tassa²² māṇavassa²³ suttārūḷhāni kaṭiyaṃ
baddhāni katararukkhaphalāni nāmā 'ti maṇisaṃghāni²⁴ sandhāyāha, jaṭā ti
jaṭāmaṇḍalākārena baddhā ratanamissakakesavaṭṭiyo sandhāyāha, vellitaggā ti
kuñcitaggā²⁵, dvedhāsiro ti tassa sīsaṃ dvedhā katvā baddhānaṃ jaṭānaṃ
vasena²⁶ suṭṭhu vibhattarūpaṃ, tathā ti yathā tassa māṇavassa jaṭā tathā
tumhehi mama na baddhā²⁷, aho vata mamāpi tathā assū 'ti patthento²⁸,
upetarūpā ti upetasabhāvā, vātasameritaṃ vā ti yathā nāma nīluppalaṃ
vātena samīritaṃ tath'; eva ayaṃ imasmiṃ vanasaṇḍe assamo saṃvāti, netā-
diso ti na etādiso, mama²⁹ kāye paṃko n'; etādiso tassa, so hi dassanīyo c'
eva sugandho ca, aggagimhesū 'ti vasantasamaye, nihantīti paharati, kiṃ
rukkhaphalaṃ nu kho tan ti katararukkhassa nu kho taṃ phalaṃ, saṃ-
khavarūpapannā³⁰ ti sudhotasaṃkhapaṭibhāgā, sākamakhādīti³¹ nūna so
māṇavo mayaṃ viya tehi dantehi rukkhapaṇṇāni c'; eva mūlaphalāni ca na
khādi, amhākaṃ hi tāni khādantānaṃ³² sākapaṇṇavaṇṇadantā³³ ti dīpeti,
akakkasan ti tāta tassa bhāsitaṃ apharusaṃ agaḷitaṃ, punappuna vadan-
tassāpi madhuratāya muhuṃ muduṃ³⁴ amammanatāya³⁵ ujuṃ ācikkhittatāya³⁶
anuddhataṃ³⁷ patiṭṭhitatāya acapalaṃ³⁸, rudan ti bhāsamānassa pan'; assa³⁹
sarasaṃkhātaṃ rudam pi manoharaṃ karavīkassa viya sussaraṃ sumadhuraṃ,
rañjayatevā 'ti mama mano rañjeti⁴⁰ yeva, bindussaro ti piṇḍitassaro,
māṇavāhū ti so hi māṇavo puratthāya mama mittaṃ⁴¹ ahū, susandhi sab-
battha vimaṭṭhimaṃ vaṇan ti tāta tassa māṇavassa ūrūnam antare ekaṃ
vaṇaṃ atthi, taṃ susandhiṃ suphussitaṃ⁴² sippipuṭamukhasadisaṃ sabbattha vi-
maṭṭhaṃ samantato maṭṭhaṃ, puthun⁴³ ti mahantaṃ, sujātan ti susaṇṭhitaṃ,

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tā siṃsare, Bd tā pi sare.
2 Bd pavuṭhe.
3 Ck ciri-, Bd tiritisaṅkhāghā, Bs tirati-, Cks -ghāti.
4 Bd vadanti.
5 Bd mikhalan, Bs makhalan.
6 Cks idanti.
7 Bd vattha-.
8 Bd saṇhare? Bs sandhare.
9 Bd nivāte.
10 Cs ciraṃ.
11 Bd omits ka-.
12 Cks omit so.
13 Cks abīla-, Bd akhi-.
14 Ck akāmāni, Bd akāni.
15 Ck nikkhaṇṭhakāni, Bd nippannāni, Cs nibanṭa-.
16 Bd bandhāni.
17 Bd kiḷaṃ.
18 Bds nicca kālaṃ kiḷā-.
19 Cks ahantā.
20 Cks amhe.
21 Cks -kkhe-.
22 Cks ssa.
23 Ck pamāṇamassa, Cs -ṇacassa.
24 so Ck; Cs -ṇi, Bds -ṭi.
25 Ck kuṇḍinaggā.
26 Bd bandhānaṃ vasena, omitting jaṭānaṃ.
27 Bd maṇibandhā in the place of mama-.
28 Bd assuti paṭhento.
29 Bd to tādiso ti tāta yādiso maṃma.
30 Bd saṅkhā-.
31 Bd -maṅkhāditehitina.
32 Bd -tā.
33 Bd sapaṅkāpaṇṇavaṇṇādantā.
34 Cks muhuṃ.
35 so Cks; Bd apamussatāya, Bs āpapussatāya.
36 so Cks; Bs āvi-, Bd omits utāya.
37 Bd -ṭaṃ.
38 all three MSS. -phalaṃ
39 Bd omits panassa.
40 Bd -ja-.
41 Bd -o.
42 Bd -phuppasitaṃ, Cks -passitaṃ.
43 Cks -ū, Bd -u.

[page 207]
1. Niḷinikājātaka. (526.) 207
kharapattasanniban¹ ti padumamakuḷasannibhaṃ, uttariyānā 'ti utta-
ritvā avattharitvā, pīḷayīti pīḷesi², tapantīti tassa māṇavassa sarīrato
niccharantā suvaṇṇavaṇṇā³ raṃsiyo jalanti⁴ obhāsenti⁵ virocenti⁵ ca, bāhā ti
bāhā pi 'ssa mudū, añjanalomasadisā ti añjanasadisehi romehi⁶ samannā-
gatā, vicitravaṭṭaṅgulikāssa⁷ sobhare⁸ ti hatthāpi 'ssa dhuvalakkhaṇa-
vicitrāhi⁹ pavāḷaṃkurasadisāhi¹⁰ vaṭṭaṅgulīhi samannāgatā sobhanti, akakka-
saṅgo ti kacchupiḷakādirahitaṅgapaccaṅgo, ramayaṃ upaṭṭhahīti maṃ
ramayanto¹¹ upaṭṭhāsi paricari, tūlūpanibhā ti mudubhāvassa upamā, su-
vaṇṇakambutalavaṭṭasucchavīti suvaṇṇamayaṃ ādāsatalaṃ viya vaṭṭā ca succhavī
ca parimaṇḍalā c'; eva sundaracchavī cā 'ti attho, samphussitvā ti suṭṭhu
phussitvā attano hatthasaṃphassaṃ mama sarīre pharāpetvā¹², ito gato ti
mama olokentass'; eva ito gato, te maṃ ḍahantīti te tassa hatthasamphassā
idāni maṃ dahanti, tathā hi tassa gatakālato paṭṭhāya mama sarīre ḍāho
uṭṭhito, ten'; amhi domanassappatto nipanno¹³ ti, khārividhan ti tāta nūna
so māṇavo na khāribhāraṃ ukkhipitvā vicari, khīḷānīti¹⁴ khiṇāni¹⁵, ayam
eva vā pātho, sokhyan ti sukhaṃ, santhatā ti santhāro, vikiṇṇarūpāvā
'ti tāta ayaṃ tava māluvapaṇṇasanthāro ajja mayā ca tena ca aññamaññaṃ
parāmasanāliṅganavasena sammā parivattantehi vikiṇṇā viya ākulavyākulā jātā,
punappunaṃcassā¹⁶ 'ti tāta ahañ ca so ca abhiramitvā kilantarūpā paṇṇa-
sālato nikkhamitvā udakaṃ pavisitvā ramitvā vinītadarathā¹⁷ punappuna imam
eva kuṭiyaṃ¹⁸ pavisāmā 'ti vadati, mantā¹⁹ ti ajja mama tassa gatakālato
paṭṭhāya n'; eva mantā paṭibhanti²⁰ na²¹ upaṭṭhahantīti²¹ na ruccanti, na
aggihuttaṃ na pi {yaññaṃ} tatrā 'ti²³ mahābrahmuno ārādhanatthāya
kattabbaṃ havyadhūmādiyaññakiriyāpi²⁴ me na paṭibhāti²⁵ na ruccati, na
cāpi te ti tayā ābhatamūlaphalāni pi na bhuñjissāmi, yassaṃ²⁶ disāyan²⁷
yassan²⁸ disāyaṃ, vanan ti tassa māṇavassa assamaṃ parivāretvā ṭhitavanaṃ.
     Tass'; evaṃ vilapantassa taṃ vippalāpaṃ sutvā M. "ekāya
itthiyā imassa sīlaṃ bhinnaṃ bhavissatīti" ñatvā taṃ ovadanto
cha gāthā abhāsi:

  Ja_XVIII.1(=526).51: Imasmā²⁹ haṃ jotirase vanamhi
                    gandhabbadevaccharasaṃghasevite

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks khura-.
2 Bds paṭipī-.
3 Cs Bd -a.
4 Bd -tā.
5 Bd -anti.
6 Bd lo-.
7 Ck -kassa, Bd -tassa.
8 Bd -ṇe.
9 Cks -ṇaṃvicitrahi.
10 Cs -sehi.
11 Cks add maṃ.
12 Bd parāmasitvā.
13 Bd omits ni-.
14 Cks khīṇā-, Bd khiṇā-.
15 so Cs; Bd kiṇāni, Ck omits khiṇāni.
16 Cs vassā.
17 Bds vigata-.
18 Bd -i.
19 Bd namajjamantā.
20 Cks -hanti.
21 Cks naṃ.
22 Bd -anti.
23 Cks piyaṃñatantranti.
24 Cks bhavyā-, Bd kattabbahopividhumanādi-.
25 Bd adds na upaṭhahati.
26 Cks yassa, Bd yassā.
27 Cks disan for disa?
28 Bd yassa.
29 so all three MSS. for imasmi?

[page 208]
208 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
                    isīnaṃ āvāse sanantanamhi
                    n'; etādisaṃ aratiṃ pāpuṇetha. || Ja_XVIII:51 ||

  Ja_XVIII.1(=526).52: Bhavanti mittāni atha na honti,
                    ñātīsu mittesu karonti pemaṃ,
                    ayañ ca jammo kissa vā niviṭṭho¹
                    yo n'; eva jānāti; kuto 'mhi āgato. || Ja_XVIII:52 ||

  Ja_XVIII.1(=526).53: Saṃvāsena hi mittāni sandhīyanti punappunaṃ,
                    sā ca metti asaṅgantu² asaṃvāsena jīrati. || Ja_XVIII:53 ||

  Ja_XVIII.1(=526).54: Sace tuvaṃ dakkhasi brahmacāriṃ
                    sace tuvaṃ sallape brahmacārinā
                    sampannasassaṃ va mahodakena
                    tapoguṇaṃ khippam imaṃ pahassasi³. || Ja_XVIII:54 ||

  Ja_XVIII.1(=526).55: Punap-pi⁴ ce dakkhasi brahmacāriṃ
                    punap-pi ce sallape brahmacārinā
                    sampannasassaṃ va mahodakena
                    usmāgataṃ khippam imaṃ pahassasi⁵. || Ja_XVIII:55 ||

  Ja_XVIII.1(=526).56: Bhūtāni etāni caranti tāta
                    virūparūpena manussaloke.
                    na tāni sevetha⁶ naro sapañño,
                    āsajjanaṃ⁷ tassati⁸ brahmacārīti. || Ja_XVIII:56 ||

     Tattha imasmā⁹ ti imasmiṃ, han ti nipātamattaṃ, jotirase ti hūya-
mānassa jotino raṃsiobhāsite¹⁰, sanantanamhīti¹¹ porāṇake, pāpuṇethā¹²
'ti pāpuṇeyya, i. v. h.: tāta evarūpe vane vasanto yaṃ aratiṃ¹³ tvaṃ patto
etādisaṃ na pāpuṇeyya paṇḍito kulaputto, pattuṃ¹⁴ na arahatīti attho, bha-
vantīti imaṃ g. M. antagatam eva bhāsati, ayaṃ h'; ettha¹⁵ adhippayo: loke
sattānaṃ mittāni nāma honti pi na honti pi, tattha yesaṃ honti te attano
ñātīsu ca mittesu ca pemaṃ karonti, ayañ ca jammo migasiṅgo kissavāni-
viṭṭho¹⁶ ti¹⁷ kena nāma kāraṇena tasmiṃ mātugāme mittasaññāya niviṭṭho,
so migiyā kucchimhi nibbattitvā araññe vaḍḍhitattā kutomhi āgato ti āgataṭṭhā-

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kissavāniniviṭho, Cks kissarivāniviṭṭho.
2 Ck yā ca menti asaggantuṃ, Bd sveva mitto asaṅgantu.
3 Cks pabha-, Bd hessasi? Bs pahissasi.
4 Bds puna pi.
5 Bd pahissasi, Cks pabha-.
6 Cks na tādiso cetha.
7 Bd āsajja naṃ corr. to āpa-.
8 Bds na-.
9 so all three MSS. for imasmi?
10 Cks -tena.
11 Cks sanantamhīti, Bd sanantaramhiti corr. to -tanamhiti.
12 Bd -ṇitthā.
13 Bd anabhiratiṃ.
14 Bd puttuṃ corr. to pattuṃ, Cks vattuṃ.
15 Bd ayaññettha.
16 Cks kissarini-.
17 Cks omit ti.

[page 209]
2. Ummadantījātaka (527.) 209
nam¹ eva na jānāti pag eva ñātimitte ti², punappunan ti tāni³ mittāni
nāma punappuna saṃvāsena saṃsevanena sandhīyanti⁴, sā ca mettīti⁵ sā
eva metti⁶ asaṅgantu⁷ asamāgacchantassa purisassa tena asamāgamanasaṃ-
khātena asaṃvāsena jīrati vinassati, sace ti⁸ tasmā tāta sace tvaṃ puna pi
taṃ dakkhasi tena vā sallapissasi atha yathā nāma sunipphannaṃ sassaṃ maho-
ghena harīyati evaṃ imaṃ attano tapoguṇaṃ pahassasi⁹ pahāressasīti attho,
usmāgatan ti samaṇatejaṃ, virūparūpenā 'ti vividharūpena. i. v. h.: tāta
manussalokasmiṃ hi etāni yakkhinisaṃkhātāni bhūtāni vividharūpapaṭicchan-
nena¹⁰ attano rūpena attano vasaṃgate khādituṃ caranti, tāni sapañño naro na
sevetha, tādisaṃ hi bhūtaṃ āsajjanaṃ¹¹ patvā nassati brahmacārī, diṭṭho si
tāya¹² yakkhiniyā na khādito ti evaṃ puttaṃ ovadi¹³.
     So pitu kathaṃ sutvā "yakkhinī kira sā" ti bhīto cittaṃ
nivattetvā "tāta, etto na gamissāmi, khamatha me" ti khamā-
pesi. So pi naṃ samassāsetvā "ehi tvaṃ māṇava, mettaṃ
bhāvehi karuṇaṃ¹⁴ muditaṃ¹⁵ upekkhan" ti brahmavihārabhāva-
naṃ ācikkhi. So tathā paṭipajjitvā puna jhānaṃ nibbattesi¹⁶.
     S. i. d. ā. s. p. j. s. (Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotā-
pattiphale patiṭṭhahi): "Tadā Naḷinikā purāṇadutiyikā¹⁷ ahosi, Isisiṅgo
ukkaṇṭhitabhikkhu, pitā aham evā" 'ti. Naḷinijātakaṃ¹⁸.

                      2. Ummadantījātaka.
     Nivesanaṃ kassa nudaṃ Sunandā 'ti. Idam S. J. v. uk-
kaṇṭhitabhikkhuṃ ā. k. So kir'; ekadivasaṃ Sāvatthiyaṃ piṇ-
ḍāya caranto ekaṃ alaṃkatapaṭiyattaṃ uttamarūpadharaṃ itthiṃ olo-
ketvā paṭibaddhacitto hutvā cittaṃ nivattetuṃ asakkonto vihāram eva
āgantvā tato paṭṭhāya sallaviddho viya rāgāturo bhantamigapaṭi-
bhāgo¹⁹ kiso dhamanisanthatagatto uppaṇḍuppaṇḍukajāto anabhirato
ekiriyāpathe cittassādaṃ alabhanto ācariyavattādīni pahāya uddesapari-
pucchākammaṭṭhānānuyogavirahito vihāsi. So sahāyabhikkhūhi²⁰ "pubbe
tvaṃ āvuso pasannindriyo²¹, vippasannamukhavaṇṇo idāni, na²⁷ tathā,

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd attano gatathā-.
2 Bd hi.
3 Bds tāta.
4 Bds add ghaṭṭīyanti.
5 Bd sveva mitto ti.
6 Bd sova mitto.
7 Bd asagantu, Cks asaṅgantuṃ.
8 Cks omit ti.
9 Cks pabha-, Bs pahi-.
10 Cks add ca.
11 Bds āsajjasam.
12 Cks Bd tā.
13 Bd -diti.
14 Bd kāruññaṃ corr. to kāruṇam, Cks karuṇā.
15 Cks -tā.
16 Bd jhānābhiññā-, Cks jhānaṃ pabha-.
17 Cks -tī-.
18 so all three MSS.
2. cfr. Th. Zachariae: Die 16te Erzahl der Vetālap.
in Beitrage z. Kunde d. ig. Sprachen IV.
19 Bd bhanda-.
20 Bd -yobhikkhuhi.
21 Bs santindr-.
22 Bd no-.

[page 210]
210 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
kin nu kho kāraṇan¹" ti puṭṭho "āvuso anabhirato 'smīti" āha. Atha
naṃ te "abhirama āvuso, Buddhuppādo nāma dullabho, tathā sad-
dhammasavanaṃ manussapaṭilābho ca, so tvaṃ manussapaṭilābhaṃ
labhitvā dukkhassa antakiriyaṃ patthayamāno assumukhaṃ ñātijanaṃ
pahāya saddhāya² pabbajitvā kiṃkāraṇā kilesavasaṃ yāsi, kilesā nām'
ete gaṇḍuppādapāṇaṃ³ upādāya sabbabālajanasādhāranā, ye tesaṃ
vatthubhūtā te pi appassādā, kāmā bahudukkhā bahupāyāsā, ādīnavo
ettha bhiyyo, aṭṭhikaṃkalūpamā kāmā, maṃsapesūpamā kāmā⁴, tiṇukkū-
pamā kāmā⁴, aṅgārakāsūpamā kāmā, supinakūpamā kāmā, yācitakū-
pamā⁵ rukkhaphalūpamā⁵ sattisūlūpamā⁵ sappasirūpamā⁶ kāmā, tvaṃ
nāma evarūpe sāsane pabbajitvā evaṃ anatthakārakānaṃ⁷ kilesānaṃ
vasaṃ gato" ti⁸ ovaditvā attano kathaṃ⁹ gāhāpetuṃ asakkontā Satthu
santikaṃ dhammasabhaṃ netvā "kiṃ bhikkhave anicchamānakaṃ bhik-
khuṃ ānayitthā" 'ti vutte "ayaṃ kira ukkaṇṭhito" ti āhaṃsu. S. "sac-
caṃ kirā" 'ti pucchitvā "saccaṃ bhante" ti vutte "bhikkhu porāṇaka-
paṇḍitā rajjaṃ anusāsantāpi kilese kilese uppanne tassa vasaṃ āgantvā
cittaṃ nivāretvā na ayuttaṃ kariṃsū" 'ti vatvā a. ā.:
     A. Siviraṭṭhe Ariṭṭhapuranagare Sivi nāma rājā r. kāresi.
Bo. tassa aggamahesiyā kucchimhi nibbati, Sivikumāro t'
ev'; assa nāmaṃ kariṃsu. Senāpatissāpi putto¹⁰ vijāyi, Ahi-
pārako¹¹ ti 'ssa nāmaṃ kariṃsu. Te ubho pi sahāyakā hutvā
abhivaḍḍhantā soḷasavassikā hutvā Takkasilaṃ gantvā sippaṃ
uggaṇhitvā āgamiṃsu. Rājā tassa r. adāsi, so pi Ahipārakaṃ
senāpatiṭṭhāne ṭhapetvā dhammena r. kāresi. Tasmiṃ yeva
nagare Tirīṭavacchassa¹² nāma¹³ asītikoṭidhanavibhavassa seṭ-
ṭhino dhītāpi nibbatti uttamarūpadharā sobhaggappattā su-
bhalakkhaṇena samannāgatā, tassā nāmagahaṇadivase Umma-
dantīti nāmaṃ kariṃsu. Sā soḷasavassakāle atikkanta-
mānusakavaṇṇā devaccharā viya abhirūpā¹⁴ ahosi, ye ye
puthujjanā taṃ passanti te te sakabhāvena¹⁵ saṇṭhātuṃ¹⁶ na

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ṇenā.
2 Cks saddhā, Bd omits sa-.
3 Ck -ṇa, Bds -ṇakaṃ.
4 Bd tiṇikkupamā kāmā, cfr. M. N. 1,130; Cks omit tiṇu-.
5 Bd adds kāmā.
6 Bd visasappabhirū-.
7 Cks -raṃkānaṃ, Bd -raṇānaṃ.
8 Bd siti.
9 Bd gātaṃ.
10 Cks -aṃ.
11 Bd abhi- throughout.
12 Bd tiriva-.
13 all three MSS. nāmaṃ.
14 Bd abhirūpadassaniyā pāsādikā paramāya vaṇṇāya samannāgatā.
15 Cks sakabhā-.
16 Bd sandhāretuṃ.

[page 211]
2. Ummadantījātaka. (527.) 211
sakkonti, surāpānamadena¹ viya kilesamadena mattā hutva
satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ samatthā nāhesuṃ. Ath'; assā pitā
Tirīṭavaccho² rājānaṃ upasaṃkamitvā "deva mama gehe
itthiratanaṃ uppannaṃ rañño va anucchavikaṃ, lakkhaṇa-
pāṭhake³ pesetvā taṃ vīmaṃsāpetvā yathāruciṃ karohīti" āha.
Rājā "sādhū" 'ti vatvā brāhmaṇe peseti, te seṭṭhigehaṃ
gantvā katasakkārasammānā pāyāsaṃ paribhuñjiṃsu. Tasmiṃ
khaṇe Ummadantī sabbālaṃkārapaṭimaṇḍitā tesaṃ santikaṃ
agamāsi. Te taṃ disvā satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ asakkontā
kilesamadamattā hutvā attano vippakatabhojanabhāvaṃ na
jāniṃsu, ekacce ālopaṃ gahetvā bhuñjāmā⁴ 'ti saññāya sīse
ṭhapesuṃ, ekacce upakacchantare⁵ khipiṃsu, ekacce bhittiṃ⁶
pahariṃsu, sabbe ummattakā ahesuṃ. Sā te disvā "ime kira
mama lakkhaṇaṃ vīmaṃsantīti⁷, gīvāya ne gahetvā nīharathā"
'ti nīharāpesi. Te maṃkubhūtā rājanivesanaṃ gantvā Umma-
dantiyā ruṭṭhā⁸, "deva sā itthi kāḷakaṇṇī, na tumhākaṃ anuc-
chavikā" ti vadiṃsu. Rājā "kāḷakaṇṇī kirā" 'ti taṃ na ānā-
pesi⁹. Sā taṃ pavattiṃ sutvā "ahaṃ kira {kālakaṇṇīti} raññā
na gahitā, kāḷakaṇṇiyo nāma evarūpā¹⁰ hontīti" vatvā "hotu,
sace pi taṃ rājānaṃ passissāmi jānissāmīti" tasmiṃ āghātaṃ
bandhi. Atha naṃ pitā Ahipārakassa adāsi, sā tassa piyā
ahosi manāpā. -- Kassa pana kammassa phalena¹¹ evaṃ abhi-
rūpā ahosīti rattavatthadānassa¹²: sā kira atīte Bārāṇasiyaṃ
daliddakule nibbattitvā ussavadivase puññasampannā itthiyo
kusumbharattavatthaṃ nivāsetvā alaṃkatā kīḷantiyo disvā
tādisaṃ vatthaṃ nivāsetvā kīḷitukāmā hutvā mātāpitunnaṃ
ārocetvā tehi "amma mayaṃ daḷiddā, kuto no evarūpaṃ
vatthan" ti vutte "tena hi maṃ ekasmiṃ aḍḍhakule bhatiṃ
kātuṃ anujānātha, te mama guṇaṃ ñatvā dassantīti" vatvā

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit surā.
2 Bd titiṭi-.
3 Bd adds brahmaṇe.
4 Cs -jamā, Bd bhuñjaha, Bs bhuñjamānā.
5 Bd adds bhattaṃ.
6 Ck -i, Bd bhittiyādisu.
7 Bd -sissanti, Bs -sissantikim.
8 Bds kuddhā.
9 Bd āṇā-.
10 Bds add na.
11 Bd adds sā.
12 Bds add nissandena.

[page 212]
212 XVIII. Paṇṇāsanipāta
tehi anuññātā ekaṃ kulaṃ upasaṃkamitvā "kusumbharatta-
vatthena bhatiṃ karomīti" āha. Atha naṃ te "tīni saṃ-
vaccharāni kamme kate tava guṇāguṇaṃ¹ ñatvā dassāmā" 'ti
vadiṃsu. Sā "sādhū" 'ti paṭisuṇitvā kammaṃ paṭipajji. Te
tassā guṇaṃ ñatvā aparipuṇṇesu yeva tīsu saṃvaccharesu
tassā ghanakusumbharattavatthena² saddhiṃ aññam pi vatthaṃ
datvā "tava sahāyikāhi saddhiṃ gantvā nahāyitvā nivāsehīti"
taṃ pesayiṃsu. Sā sahāyikā ādāya gantvā rattavatthaṃ tīre
ṭhapetvā nahāyi. Tasmiṃ khaṇe eko Kassapadasabalassa
sāvako acchinnacīvaro sākhābhaṅgaṃ nivāsetvā ca pārupitvā
ca taṃ padesaṃ pāpuṇi. Sā taṃ disvā "ayaṃ bhadanto
acchinnacīvaro bhavati³, pubbe pi adinnabhāvena mama nivā-
sanaṃ dullabhaṃ jātan 'ti⁴ vatthaṃ dvidhā phāletvā ekaṃ
koṭṭhāsaṃ ayyassa dassāmīti" cintetvā uttaritvā attano nivā-
sanaṃ nivāsetvā "tiṭṭhatha bhante" ti vatvā theraṃ vanditvā
vatthaṃ phāletvā tass'; ekakoṭṭhāsam⁵ adāsi. So ekamante
paṭicchannaṭṭhāne ṭhatvā sākhabhaṅgaṃ chaḍḍetvā tass'; ekaṃ
kaṇṇaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā nikkhami, ath'; assa vattho-
bhāsena sakalasarīraṃ taruṇasuriyo viya ekobhāsaṃ ahosi.
Sā taṃ disvā "ayaṃ⁶ ayyo paṭhamaṃ na sobhi⁷ idāni taruṇa-
suriyo viya virocati, idam pi tass'; eva⁸ dassāmīti" dutiyaṃ pi
koṭṭhāsaṃ datvā "bhante ahaṃ bhave carantī uttamarūpa-
dharā bhaveyyaṃ, maṃ disvā koci puriso sakabhāvena saṇṭhā-
tuṃ⁹ mā asakkhi¹⁰, mayā abhirūpatarā nāma aññā mā hotū"
'ti patthanaṃ ṭhapesi. Thero anumodanaṃ katvā pakkāmi.
Sā devaloke sañcarantī¹¹ tasmiṃ kāle Ariṭṭhapure nibbattitvā
tathārūpā ahosi.--Atha tasmiṃ nagare kattikachaṇaṃ gho-
sayiṃsu, kattikapuṇṇamāya nagaraṃ sajjayiṃsu. Ahipārako
attano ārakkhaṭṭhānaṃ gacchanto taṃ āmantetvā "bhadde

--------------------------------------------------------------------------
1 Bds omit guṇā.
2 Bd ghaṭanaku-.
3 Bds bhavissatiṃ.
4 Bds adds taṃ.
5 Bd sā taṃ koṭhāsaṃ.
6 Bds mayhaṃ.
7 Bd -ati.
8 Bd etasseva.
9 Bds sandhāretuṃ.
10 Cks -īti.
11 Bds saṃsaranti.

[page 213]
2. Ummadantījātaka. (527.) 213
Ummadanti, ajja kattikacchaṇo¹, rājā nagaraṃ padakkhiṇaṃ
karonto paṭhamaṃ imaṃ gehadvāraṃ āgamissati, mā kho tassa
attānaṃ dassesi, so hi taṃ disvā satiṃ upaṭṭhāpetuṃ na
sakkhissatīti" āha. Sā gacchantaṃ² "ahaṃ jānissāmīti".
Tasmiṃ gate dāsiṃ³ āṇāpesi: "rañño imaṃ gehadvāraṃ āgata-
kāle mayhaṃ āroceyyāsīti". Atha suriye atthaṃgate uggate
puṇṇacande⁴ devanagare⁵ viya alaṃkate nagare sabbadisāsu
dīpesu jālantesu⁶ rājā sabbālaṃkārapatimaṇḍito ājaññaratha-
varagato amaccagaṇaparivuto mahantena yasena nagaraṃ
padakkhiṇaṃ karonto paṭhamam eva Ahipārakassa gehadvāraṃ
agamāsi, taṃ pana gehaṃ manosilāvaṇṇapākāraparikkhittaṃ
alaṃkataṃ dvāraṭṭālakaṃ sobhaggappattaṃ pāsādikaṃ. Tas-
miṃ khaṇe dāsī Ummadantiyā ārocesi, sā pupphasamuggaṃ
gāhāpetvā kinnarīlīḷhāya⁷ vātapānaṃ nissāya ṭhitā rañño
pupphāni khipi. So taṃ ulloketvā⁸ kilesamadamatto satiṃ
paccupaṭṭhāpetuṃ asakkonto "Ahipārakass'; etaṃ gehan" ti
sañjānitum pi nāsakkhi. Atha sārathiṃ āmantetvā pucchanto
dve gāthā abhāsi:

  Ja_XVIII.2(=527).1: Nivesanaṃ kassa nu 'daṃ Sunanda
                    pākārena paṇḍumayena guttaṃ,
                    kā dissati aggisikhā va dūre
                    vehāsayaṃ pabbatagge va acci. || Ja_XVIII:57 ||

  Ja_XVIII.2(=527).2: Dhītā n'; ayaṃ kassa Sunanda hoti,
                    suṇisā n'; ayaṃ kassa atho pi bhariyā,
                    akkhāhi me khippam id'; eva⁹ puṭṭho:
                    avāvaṭā, yadivā atthi bhattā ti. || Ja_XVIII:58 ||

     Tattha kassa nudan ti kassa nu¹⁰ idaṃ, paṇḍumayenā 'ti rattiṭṭhi-
kāmayena¹¹, dissatīti vātapāne ṭhitā paññāyati, aggīti¹² analajālakkhandho¹³.

--------------------------------------------------------------------------
1 Cs kattikarattikacchaṇo, Bd -ratti gāro chaṇo.
2 Bds gaccha tvaṃ sāmi.
3 Cks -aṃ.
4 Cks -o.
5 Bds -raṃ.
6 Bd jalitesu.
7 Bd liḷāya.
8 Bd disvā olo-.
9 Ck idheva, Bd imeva.
10 Cks omit nu.
11 Bds rattiṭhakapākāramayena.
12 Ck aggati, Bd acchiti.
13 Cks naḷajā-.

[page 214]
214 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
dhītā nayan ti dhītā¹ nu ayaṃ, avāvaṭā ti apetābharaṇā² apariggahitā³,
bhattā ti yadivā assā sāmiko atthi, idaṃ akkhāhīti.
     Ath'; assa so ācikkhanto dve gāthā⁴ abhāsi:

  Ja_XVIII.2(=527).3: Ahaṃ hi jānāmi janinda etaṃ
                    matyā ca petyā ca atho pi assā⁵,
                    tath'; eva⁶ so puriso bhūmipāla
                    rattiṃdivaṃ appamatto tav'; atthe. || Ja_XVIII:59 ||

  Ja_XVIII.2(=527).4: Iddho ca phīto⁷ ca subāḷhiko⁸ ca
                    amacco te aññataro janinda,
                    tass'; esā bhariyā Ahipārakassa
                    Ummadantī⁹ nāmadheyyena rājā 'ti. || Ja_XVIII:60 ||

     Tattha matyā ca petyā cā 'ti mātito ca pitito ca taṃ jānāmīti vadati,
atho pi assā ti atha sāmikam pi 'ssā jānāmīti vadati, iddho ti samiddho,
phīto⁷ ti vatthālaṃkārehi phullito¹⁰, subāḷhiko¹¹ ti suṭṭhu aḍḍho, nāma-
dheyyenā 'ti nāmena, ayaṃ hi¹³ yo naṃ passati taṃ ummādeti satim assa
paccupaṭṭhāpetuṃ na deti tasmā Ummadantīti vuccati.
     Taṃ sutvā rājā nāmam assā thomento anantaraṃ g. ā.:

  Ja_XVIII.2(=527).5: Ambho ambho¹³ nāmam idaṃ imissā
                    matyā ca petyā ca kataṃ susādhu,
                    tathā¹⁴ hi mayhaṃ apalokayantī
                    ummattakaṃ Ummadantī akāsīti. || Ja_XVIII:61 ||

     Tattha matyā ca petyā cā 'ti mātarā ca pitarā ca, mayhan ti upa-
yogatthe sampadānaṃ, apalokayantīti mayā apalokitā sayaṃ maṃ apaloka-
yantī maṃ ummattakaṃ akāsīti attho.
     Sā tassa kampitabhāvaṃ {ñatvā} vātapānaṃ thaketvā siri-
gabbham eva agamāsi. Rañño pi 'ssā¹⁵ diṭṭhakālato paṭṭhāya
nagarapadakkhiṇakaraṇe¹⁶ cittam eva nāhosi. So sārathiṃ
āmantetvā "samma Sunanda rathaṃ nivattehīti" vatvā "ayaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds kā.
2 Bds -varaṇā.
3 Bd -ggahā.
4 Bd -āyo.
5 Cks tassā.
6 Bds taveva.
7 Ck pī-, Cs thī-, Bd phi-.
8 Bd suvaḍhito, Bs suvaddhito.
9 Bd umaddantīti, read: ummādinī? cfr. Zachariae supra.
10 Bd puppito.
11 Bd suvaḍhito.
12 Bd ayañhi, Cks ahaṃhi.
13 so all three MSS. for aho?
14 Bd tadā.
15 Bd tassā.
16 Cks -ṇaṃka-, Bd -ṇakā-.

[page 215]
2. Ummadantījātaka. (527.) 215
chaṇo amhākaṃ nānucchaviko, Ahipārakasenāpatiss'; evānuccha-
viko, r. pi tass'; evānucchavikan" ti rathaṃ nivattāpetvā pāsā-
daṃ abhiruyha sirisayane nipajjitvā vippalapanto āha:

  Ja_XVIII.2(=527).6: Sā¹ puṇṇamāse migamandalocanā
                    upāvisī puṇḍarīkattacaṅgī,
                    dve puṇṇamāyo tadahū amaññaṃ²
                    disvāna pārāpatarattavāsiniṃ. || Ja_XVIII:62 ||

  Ja_XVIII.2(=527).7: Aḷārapamhehi subhehi vagguhi
                    palobhayantī⁴ maṃ yadā udikkhati
                    vijambhamānā harat'; eva me mano
                    jātā vane kimpurisīva pabbate. || Ja_XVIII:63 ||

  Ja_XVIII.2(=527).8: Tadā hi brahatī⁵ sāmā⁶ āmuttamaṇikuṇḍalā
                    ekaccavasanā nārī migī bhantā⁷ v'; udikkhati. || Ja_XVIII:64 ||

  Ja_XVIII.2(=527).9: Kadāssu maṃ tambanakhā sulomā
                    bāhāmudū candanasāralittā
                    vaṭṭaṅgulī sannatavīrakuttiyā⁸
                    nārī upaññissati sīsato subhā. || Ja_XVIII:65 ||

  Ja_XVIII.2(=527).10: Kadāssu maṃ kañcanamāluracchadā⁹
                    dhītā Tirīṭissa vilākamajjhā
                    mudūhi bāhāhi palissajissati¹⁰
                    brahāvane jātadumaṃ va māluvā. || Ja_XVIII:66 ||

  Ja_XVIII.2(=527).11: Kadāssu lākhārasarattasucchavī
                    bindutthanī puṇḍarīkattacaṅgī
                    mukhaṃ mukhena upanāmayissati
                    soṇḍo va soṇḍassa surāya¹¹ thālaṃ¹². || Ja_XVIII:67 ||

  Ja_XVIII.2(=527).12: Yathāddasaṃ naṃ¹³ tiṭṭhantiṃ sabbagattaṃ manoramaṃ
                    tato sakassa cittassa nāvabodhāmi kiñcanaṃ. || Ja_XVIII:68 ||

  Ja_XVIII.2(=527).13: Ummadantī¹⁴ mayā diṭṭhā āmuttamaṇikuṇḍalā¹⁵,
                    na supāmi divārattiṃ sahassaṃ va parājito. || Ja_XVIII:69 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck so, Bd yā
2 Bd tadahumaññāhaṃ, Bs akhaññātaṃ.
4 Ck sa-, Cs sā-.
5 Bd brahmāhi.
6 Cs samāsemigamandā.
7 Bd phandā.
8 Bd -dhira-.
9 Bd -jālura-.
10 Cks -dissati
11 Ck phu-, Cs pu-.
12 Ck phā-.
13 Bd yadaddasantaṃ.
14 Cks -tiṃ, Bd -ti.
15 Bs -laṃ.

[page 216]
216 XVIII. Paṇṇāsanipāta.

  Ja_XVIII.2(=527).14: Sakko ca¹ me varaṃ dajjā, so ca labbhetha me varo:
                    ekarattiṃ² dirattiṃ³ vā bhaveyyaṃ Ahipārako
                    Ummadantyā ramitvāna, Sivirājā tato siyā ti. || Ja_XVIII:70 ||

     Tattha puṇṇamāse ti puṇṇacandāya rattiyā, migamandalocanā ti
kaṇḍasantāsena palāyitvā vanantare ṭhatvā luddaṃ olokentiyā migiyā viya man-
dāni locanāni assā ti migamandalocanā, upāvisīti padumavaṇṇena karata-
lena pupphāni khipitvā maṃ olokentī vātapāne nisīdi, puṇḍarīkattacaṅgīti
rattapadumapattavaṇṇasarīrā, dve puṇṇamāyo ti ahaṃ tadā tasmiṃ chaṇa-
divase taṃ pārāpatapādasamānavaṇṇaṃ rattavatthanivatthaṃ disvā tassā mu-
khaṃ⁴ olokento ekassa pācīnalokadhātuto ekassa Ahipārakasenāpatino nive-
sane ti dvinnaṃ puṇṇacandānaṃ uggatattā dve puṇṇamāyo amaññiṃ, aḷāra-
pamhehīti visālapakhumehi⁵, subhehīti parisuddhehi, vagguhīti madhurā-
kārehi, udikkhatīti evarūpehi nettehi yasmiṃ khaṇe oloketi, pabbate ti
yathā Himavantapabbate suphullitavane⁶ vīṇaṃ ādāya tantissarena attano saraṃ
saṃsandentī⁷ kimpurisā kimpurisassa manaṃ harati⁶ evaṃ harateva me
mano ti vippalapati, brahatīti⁹ ulārā, sāmā ti suvaṇasāmā, ekacca-
vasanā ti ekaccikavasanā, ekapaṭṭanivatthā ti attho, bhantā vudikkhatīti
saṇhakesā¹⁰ puthunalāṭā āyatabhamū visālakkhī tuṅganāsā rattoṭṭhī¹¹ setadantā
tikhiṇadāṭhā suvaṭṭagīvā tanubāhu susaṇṭhitapayodharā karamitamajjhā visāla-
soṇī¹² suvaṇṇakadalisamānarūpā¹³ sā¹⁴ uttamitthi tasmiṃ khaṇe maṃ udik-
khantī bhayena vanaṃ pavisitvā puna nivattitvā luddaṃ udikkhantī bhanta-
migīva¹⁵ maṃ udikkhatīti vadati, bāhāmudū ti mudubāhā, sannatavīra-
kuttiyā¹⁶ ti suphassitachekakaraṇā¹⁷ upaññissati man ti sā subhā nārī
kadā nu maṃ tehi tambhanakhehi sīsato paṭṭhāya sannatena vīrena¹⁸ karaṇena
paritosessatīti patthento vilapati, kañcanamāluracchadā¹⁹ ti kañcanamaya-
uracchadālaṃkārā, vilākamajjhā ti vilaggasarīrā sā, brahāvane ti mahā-
vane, rattasucchavīti hatthapādatalāgganakhaoṭṭhamaṃsesu lākhārasaratta-
samānavaṇṇā, bindutthanīti udakabubbuḷaparimaṇḍalatthanī, tato ti yadā
taṃ tiṭṭhantiṃ addasaṃ tato patthāya, sakassa {cittassā} 'ti attano cittassa
anissaro jāto 'mhīti adhippāyo, kiñcanan²⁰ ti kiñci, ayam²¹ asukā nāmā
'ti na jānāmi, ummattako jāto 'mhīti vadati, diṭṭhā ti disvāna²², supāmīti
n'; eva rattiṃdivaṃ²³ niddaṃ labhāmi, so ca labbhethā 'ti yam me Sakko
varaṃ dadeyya so ca me varo labheyya²⁴, labheyyañ c'; āhaṃ varan ti attho.
     Atha te amaccā²⁵ Ahipārakassāpi ārocayaṃsu: "sāmi rājā
nagaraṃ padakkhiṇaṃ karonto tumhākaṃ gharadvāraṃ gantvā²⁶

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ce.
2 Bd -aṃ.
3 Bd dvirattaṃ.
4 Bd mukhassa sukhaṃ.
5 Cks -pamukhehi.
6 Bd supuppita-.
7 Bd -dati.
8 Cks haranti.
9 Bd brahāti.
10 Bd kaṇha-.
11 Ck ratto, Bd rattāti.
12 Ck -soṇi, Cs -yoṇi, Bd -yoni.
13 Cks -noruyā.
14 Cks omit sā.
15 Bd bhanda-.
16 Bds -dhīra-.
17 Cks supa-, Bd suphuyita-.
18 Bd dhirena.
19 Bd -jālura-.
20 Bd kañci-.
21 Bd aññaṃ.
22 so Cks; ditthāti disvāna wanting in Bd.
23 so Cks; Bd rattidivā.
24 so all three MSS.
25 Cks omit atha-.
26 Bd patvā.

[page 217]
2. Ummadantījātaka. (527.) 217
nivattitvā pāsādaṃ abhirūḷho" ti¹. So attano gehaṃ gantvā
Ummadantiṃ {āmantetvā} "bhadde kacci² rañño attānaṃ dasse-
sīti" pucchi. "Sāmi, eko mahodaro mahādāṭhiko rathe ṭhatvā
āgato puriso atthi, ahan taṃ rājā³ vā rājako⁴ vā ti na jānāmi,
eko issaro ti pana⁵ vutto⁶, vātapāne ṭhatvā pupphāni khipiṃ⁷,
so tāvad eva nivattitvā gato" ti. So taṃ sutvā "nāsito 'mhi
tayā" ti punadivase pāto va rājanivesanaṃ āruyha siri-
gabbhadvāre ṭhatvā rañño Ummadantiṃ nissāya vippalāpaṃ
sutvā "ayaṃ Ummadantiyā paṭibaddhacitto jāto, taṃ alabhanto
marissati, rañño ca mamañ ca aguṇaṃ mocetvā imassa mayā
jīvitaṃ dātuṃ vaṭṭatīti" attano nivesanaṃ gantvā ekaṃ daḷha-
mantaṃ⁸ upaṭṭhākaṃ pakkosāpetvā "tāta asukaṭṭhāne susira-
cetiyarukkho atthi, tvaṃ kañci⁹ ajānāpetvā atthaṅgate suriye
tattha gantvā anto rukkhe nisīda, ahaṃ tattha balikammaṃ
karonto taṃ ṭhānaṃ patvā devatā namassanto yācāmi: ‘deva-
rāja, amhākaṃ rājā nagare chaṇe vattamāne akīḷitvā va siri-
gabbhaṃ pavisitvā vippalapanto nipanno, mayaṃ tattha kāra-
ṇaṃ na jānāma, rājā¹⁰ devatānaṃ bahūpakāro anusaṃvaccharaṃ
sahassaṃ vissajjetvā balikammaṃ karoti¹¹, idaṃ¹² nāma nis-
sāya rājā vippalapatīti ācikkha¹³, rañño no jīvitadānaṃ dethā'
'ti yācissāmi, tvaṃ tasmiṃ khaṇe saraṃ parivattetvā¹⁴ ‘senā-
pati, tumhākaṃ rañño vyādhi nāma n'; atthi, so pana tava
bhariyāya Ummadantiyā paṭibaddhacitto, sace taṃ¹⁵ labhissati
jīvissati noce marissati, sace tassa jīvitaṃ icchasi Ummadantiṃ
assa dehīti'; katheyyāsīti¹⁶" evaṃ taṃ uggaṇhāpetvā uyyojesi.
So gantvā tasmiṃ rukkhe nisīditvā punadivase senāpatinā taṃ
ṭhānaṃ gantvā āyācite¹⁷ tathā abhāsi, senāpati "sādhū" 'ti
vatvā devataṃ vanditvā amacce jānāpetvā nagaraṃ pavisitvā
rājanivesanaṃ {abhiruyha} sirigabbhadvāraṃ ākoṭesi. Rājā satiṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -rūyhatīti.
2 Bd kiñci.
3 Bd adds ti.
4 Bds rājapurisoti, Cks rajako.
5 Cks omit pana.
6 Cks -e.
7 Bd -i.
8 Bd -mittaṃ, Bs duṭṭhaṃmantaṃ.
9 Bd ki-.
10 Cks omit rājā.
11 Bds kāreti.
12 Cs Bd imaṃ.
13 Bd -atha.
14 Bd paṭivattitvātāta.
15 Bd naṃ.
16 Bd vadeyyāsīti.
17 Bd -to.

[page 218]
218 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
upaṭṭhapetvā¹ "ko eso" ti pucchi. "Ahaṃ deva Ahipārako"
ti. Ath'; assa rājadvāraṃ² vivari. So pavisitvā rājānaṃ
vanditvā g. ā.:

  Ja_XVIII.2(=527).15: Bhūtāni me bhūtapatī namassato
                    āgamma yakkho idam evam³ abravi:
                    rañño mano Ummadantyā niviṭṭho,
                    dadāmi te taṃ, parivārayassū⁴ 'ti. || Ja_XVIII:71 ||

     Tattha namassato ti tumhākaṃ vilāpakāraṇaṃ jānanatthaṃ balikammaṃ
katvā namassantassa, tan ti ahaṃ taṃ Ummadantiṃ tumhākaṃ paricārikaṃ
katvā dadāmīti.
     Atha naṃ rājā "samma Ahipāraka mama Ummadantiyā
paṭibaddhacittatāya vilapitabhāvaṃ yakkhāpi jānantīti" pucchi.
"Āma devā" 'ti. So "sabbalokena kira me lāmakabhāvo ñāto"
ti lajji, dhamme patiṭṭhāya anantaraṃ g. ā.:

  Ja_XVIII.2(=527).16: Puññā⁵ ca dhaṃse amaro na c'; amhi,
                    jano ca no⁶ pāpam idan ti jaññā,
                    bhuso ca ty-āssa manaso vighāto
                    datvā piyaṃ Ummadantiṃ adiṭṭhā⁷ ti. || Ja_XVIII:72 ||

     Tattha dhaṃse ti samma Ahipāraka ahaṃ tāya saddhiṃ kilesavasena
paricārayanto puññato ca dhaṃseyyaṃ, tāya saddhiṃ paricāritamattena amaro
ca na homi, mahājano ca me idaṃ⁸ lāmakabhāvaṃ jāneyya, tato ayuttaṃ raññā
katan ti garaheyya, tañ ca mama datvā pacchā piyabhariyaṃ adiṭṭhā⁹ tava
manaso vighāto c'; assā 'ti attho.
     Sesā ubhinnam pi vacanapaṭivacanagāthā:

  Ja_XVIII.2(=527).17: Janinda nāññatra tayā mayā vā
                    sabb'; āpi kammassa katassa jaññā
                    yan te mayā Ummadantī padinnā,
                    bhusehi rājā vanathaṃ sajāhi¹⁰. || Ja_XVIII:73 ||

  Ja_XVIII.2(=527).18: Yo pāpakaṃ kamma¹¹ karaṃ manusso
                    so maññatī: mā-y-idha maññiṃsu aññe¹²,

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ahetvā.
2 so all three MSS. for rājā dvāraṃ?
3 Bd idametad.
4 Bds -cāra-
5 Cks puññañ.
6 Bd me.
7 Ck adhiṭṭhā.
8 Bd imaṃ.
9 Ck adhiṭṭā, Cs adiṭṭhe, Bd adiṭhā.
10 Bd adds rājā āha.
11 Bd kammaṃ.
12 so all three MSS. for jāni añño?

[page 219]
2. Ummadantījātaka. (527.) 219
                    passanti bhūtāni karontam etaṃ
                    yuttā ca ye honti narā pathavyā. || Ja_XVIII:74 ||

  Ja_XVIII.2(=527).19: Añño nu te ko 'dha¹ naro pathavyā
                    saddheyya lokasmi: na sā² piyā ti,
                    bhuso ca ty-āssa manaso vighāto
                    datvā piyaṃ Ummadantiṃ adiṭṭhā³. || Ja_XVIII:75 ||

  Ja_XVIII.2(=527).20: Addhā piyā mayha janinda esā,
                    na sā mamaṃ appiyā bhūmipāla,
                    gacch'; eva tvaṃ Ummadantiṃ bhadante
                    sīho va selassa guhaṃ upeti⁴. || Ja_XVIII:76 ||

  Ja_XVIII.2(=527).21: Na pīḷitā attadukkhena dhīrā
                    sukhapphalaṃ kamma pariccajanti,
                    sammohitā cāpi sukhena mattā
                    na pāpakaṃ kamma samācaranti. || Ja_XVIII:77 ||

  Ja_XVIII.2(=527).22: Tuvaṃ hi mātā ca pitā ca mayhaṃ
                    bhattā patī posako devatā ca,
                    dāso ahaṃ tuyha saputtadāro,
                    yathāsukhaṃ Sibba⁵ karohi kāmaṃ. || Ja_XVIII:78 ||

  Ja_XVIII.2(=527).23: Yo issaro 'mhīti karoti pāpaṃ
                    katvā ca⁶ so n'; uttapate paresaṃ
                    na tena so jīvati dīgham āyu⁷,
                    devāpi pāpena samekkhare na⁸. || Ja_XVIII:79 ||

  Ja_XVIII.2(=527).24: Aññātakaṃ⁹ sāmikehi padinnaṃ
                    dhamme ṭhitā ye paṭicchanti dānaṃ
                    paṭicchakā dāyakā cāpi¹⁰ tattha
                    sukhapphalaṃ ñeva karonti kammaṃ¹¹. || Ja_XVIII:80 ||

  Ja_XVIII.2(=527).25: Añño nu te ko 'dha¹² naro pathavyā
                    saddheyya lokasmi: na sā piyā ti

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd aṃñe te koci.
2 Bd name sā.
3 Ck adhi-.
4 Cks upehi.
5 Bd siva, Bs sivi.
6 Bd na.
7 Bd -uṃ.
8 Bd adds athassa abhipārakassa āha.
9 Cks aññākataṃ.
10 Bd vāpi, Cks cāpi.
11 Bd adds rājā āha.
12 Bd koci.

[page 220]
220 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
                    bhuso ca ty-āssa manaso vighāto
                    datvā piyaṃ Ummadantiṃ adiṭṭhā¹. || Ja_XVIII:81 ||

  Ja_XVIII.2(=527).26: Addhā piyā mayha janinda esā,
                    na sā mamaṃ appiyā bhūmipāla
                    yan te mayā Ummadantī padinnā,
                    bhusehi rājā vanathaṃ sajāhi². || Ja_XVIII:82 ||

  Ja_XVIII.2(=527).27: Yo attadukkhena parassa dukkhaṃ
                    sukhena vā attasukhaṃ dahāti
                    yath'; ev'; idaṃ³ mayha tathā paresaṃ
                    so⁴ evaṃ jānāti sa vedi dhammaṃ. || Ja_XVIII:83 ||

  Ja_XVIII.2(=527).28: Añño⁵ nu te ko dha⁶ naro pathavyā
                    saddheyya etc. || Ja_XVIII:84 ||

  Ja_XVIII.2(=527).29: Janinda jānāsi piyā mam'; esā,
                    na sā mamaṃ appiyā bhūmipāla,
                    piyena te dammi piyaṃ janinda,
                    piyadāyino deva piyaṃ labhanti. || Ja_XVIII:85 ||

  Ja_XVIII.2(=527).30: So nūn'; ahaṃ⁷ vadhissāmi attānaṃ kāmahetukaṃ,
                    na hi dhammaṃ adhammena ahaṃ vadhituṃ⁸ ussahe. || Ja_XVIII:86 ||

  Ja_XVIII.2(=527).31: Sace tuvaṃ mayha satiṃ janinda
                    na kāmayāsi naraviriyaseṭṭha
                    cajāmi naṃ sabbajanassa Sibba⁹,
                    mayā pamuttaṃ¹⁰ tato nam avhayesi. || Ja_XVIII:87 ||

  Ja_XVIII.2(=527).32: Adūsiyañ ce Ahipāraka tvaṃ
                    cajāsi katte ahitāya ty-āssa
                    mahā ca te upavādo pi assa
                    na cāpi ty-āssa nagaramhi pakkho. || Ja_XVIII:88 ||

  Ja_XVIII.2(=527).33: Ahaṃ sahissaṃ upavādam etaṃ
                    nindaṃ pasaṃsaṃ garaham pi¹¹ sabbaṃ,
                    mam etam āgacchatu bhūmipāla,
                    yathāsukhaṃ Sibba¹² karohi kāmaṃ. || Ja_XVIII:89 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck adhi-, adding abhipārako āha.
2 Cks -āti.
3 Cks idā, Bd idhaṃ.
4 Bd yo.
5 Cks -ā.
6 Bd koci.
7 Bd so nunāhaṃ.
8 Cks vyādhi.
9 Bd asibyā, Bs sibyā.
10 Cs pavuttaṃ.
11 Bd -hañ ca.
12 Bd sivi.

[page 221]
2. Ummadantījātaka. (527.) 221

  Ja_XVIII.2(=527).34: Yo n'; eva nindaṃ na puna-ppasaṃsaṃ
                    ādiyatī garahaṃ no pi pūjaṃ
                    sirī ca lakkhī ca apeti tamhā
                    āpo suvuṭṭhī va¹ yathā thalamhā. || Ja_XVIII:90 ||

  Ja_XVIII.2(=527).35: Yaṃ kiñci dukkhaṃ ca sukhañ ca etto²
                    dhammātisāraṃ va³ manovighātaṃ
                    urasā ahaṃ paccupadissāmi⁴ sabbaṃ
                    pathavī yathā thāvarānaṃ tasānaṃ. || Ja_XVIII:91 ||

  Ja_XVIII.2(=527).36: Dhammātisāraṃ va³ manovighātaṃ
                    dukkhañ ca n'; icchāmi ahaṃ paresaṃ,
                    eko p'; imaṃ hārayissāmi⁵ bhāraṃ
                    dhamme ṭhito kañci na tāpayanto⁶. || Ja_XVIII:92 ||

  Ja_XVIII.2(=527).37: Saggūpagaṃ puññakammaṃ janinda,
                    mā me tuvaṃ antarāyaṃ akāsi,
                    dadāmi te Ummadantiṃ pasanno
                    rājā va yaññe dhanaṃ brāhmaṇānaṃ. || Ja_XVIII:93 ||

  Ja_XVIII.2(=527).38: Addhā tuvaṃ katte hitesi mayhaṃ,
                    sakhā mamaṃ Ummadantī tuvañ ca,
                    nindeyyuṃ devā pitaro ca sabbe,
                    pāpañ ca passa⁷ abhisamparāyaṃ. || Ja_XVIII:94 ||

  Ja_XVIII.2(=527).39: Na h'; et'; adhammaṃ⁸ Sivirāja vajjuṃ⁹
                    sanegamā jānapadā ca sabbe
                    yan te mayā Ummadantī padinnā,
                    bhusehi rāja vanathaṃ sajāhi. || Ja_XVIII:95 ||

  Ja_XVIII.2(=527).40: Addhā tuvaṃ katte hitesi mayhaṃ
                    sakhā mamaṃ Ummadantī tuvañ ca,
                    satañ ca dhammāni sukittitāni
                    samuddavelā va duraccayāni. || Ja_XVIII:96 ||

  Ja_XVIII.2(=527).41: Āhūniyo¹⁰ me si hitānukampī
                    dhātā vidhātā c'; asi kāmapālo,

--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -ṭṭhi va, Bd -ṭhivi.
2 Bd ettho.
3 Bd -rañ ca.
4 so Cks for upa-? Bd accuttarissāmi.
5 Cks kāra-.
6 Bds kiñci ahāpayanto.
7 Cks māssa.
8 Ck na henadh-, Bds na hetaṃdh-.
9 Bds vajje.
10 Ck āhu-, Cs ahū-, Bd āhuṇeyyo.

[page 222]
222 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
                    tayī hutā deva mahapphalā hi me,
                    kāmena me Ummadantiṃ paṭiccha. || Ja_XVIII:97 ||

  Ja_XVIII.2(=527).42: Addhā hi sabbaṃ¹ Ahipārakā² tuvaṃ
                    dhammaṃ acārī mama kattaputta,
                    añño nu te ko idha sotthikattā
                    dipado naro aruṇe³ jīvaloke. || Ja_XVIII:98 ||

  Ja_XVIII.2(=527).43: Tuvan nu seṭṭho, tvam⁴ anuttaro si,
                    tvaṃ dhammagū dhammavidū sumedho,
                    so dhammagutto ciram eva jīva,
                    dhammañ ca me desaya dhammapāla. || Ja_XVIII:99 ||

  Ja_XVIII.2(=527).44: Tad iṃgha Ahipāraka suṇohi vacanam mama,
                    dhammaṃ te desayissāmi sataṃ āsevitaṃ ahaṃ. || Ja_XVIII:100 ||

  Ja_XVIII.2(=527).45: Sādhu dhammaruci rājā, sādhu paññāṇavā⁵ naro,
                    sādhu mittānaṃ adubbho⁶, pāpass'⁷ akaraṇaṃ sukhaṃ. || Ja_XVIII:101 ||

  Ja_XVIII.2(=527).46: Akkodhanassa vijite ṭhitadhammassa rājino
                    sukhaṃ manussā āsetha sītacchāyāya saṃghare. || Ja_XVIII:102 ||

  Ja_XVIII.2(=527).47: Na vāham etaṃ abhirocayāmi
                    kammaṃ asamekkha kataṃ asādhuṃ⁸,
                    ye vāpi⁹ ñatvā na sayaṃ karonti,
                    upamā imā mayhaṃ tuvaṃ suṇohi: || Ja_XVIII:103 ||

  Ja_XVIII.2(=527).48: Gavañ ce taramānānaṃ jimhaṃ gacchati puṅgavo (III 111|17)
                    sabbā tā jimhaṃ gacchanti nette jimhagate¹⁰ sati. || Ja_XVIII:104 ||

  Ja_XVIII.2(=527).49: Evam evaṃ manussesu yo hoti seṭṭhasammato
                    so ce adhammaṃ carati pag eva itarā pajā,
                    sabbaṃ raṭṭhaṃ dukkhaṃ seti rājā ce hoti¹¹ adhammiko. || Ja_XVIII:105 ||

  Ja_XVIII.2(=527).50: Gavañ ce taramānānaṃ ujuṃ gacchati puṅgavo
                    sabbā tā ujuṃ gacchanti nette ujugate¹² sati. || Ja_XVIII:106 ||

  Ja_XVIII.2(=527).51: Evam eva manussesu yo hoti seṭṭhasammato
                    so ce pi dhammaṃ carati pag eva itarā pajā,
                    sabbaṃ raṭṭhaṃ sukhaṃ seti rājā ce hoti dhammiko. || Ja_XVIII:107 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks saccaṃ.
2 all three MSS. -ka.
3 Cks -o.
4 Cks tav.
5 Bd -navā.
6 Bd ā-.
7 all three MSS. -ssa.
8 read: kataṃ asādhuṃ asamekkha kammaṃ?
9 Ck yoyavāpi, Cs yo vāpi.
10 Bd -aṃgate.
11 read hot'.
12 Bd ujuṃ-.

[page 223]
2. Ummadantījātaka. (527.) 223

  Ja_XVIII.2(=527).52: Na cāp'; ahaṃ adhammena amarattam pi patthaye
                    imaṃ vā paṭhaviṃ sabbaṃ vijetuṃ¹ Ahipāraka. || Ja_XVIII:108 ||

  Ja_XVIII.2(=527).53: Yaṃ hi kiñci manussesu ratanaṃ idha vijjati
                    gāvo dāso hiraññañ ca vatthiyaṃ² haricandanaṃ || Ja_XVIII:109 ||

  Ja_XVIII.2(=527).54: [Assitthiyo ratanaṃ maṇikañca
                    yañ cāp'; ime candimasuriyā abhipālayanti]
                    na tassa hetu visamaṃ careyya,
                    majjhe Sivīnaṃ usabho 'mhi jāto. || Ja_XVIII:110 ||

  Ja_XVIII.2(=527).55: Netā pitā uggato raṭṭhapālo
                    dhammaṃ Sivīnaṃ apacāyamāno
                    so dhammam evānuvicintayanto
                    tasmā sake cittavase na vatto. || Ja_XVIII:111 ||

  Ja_XVIII.2(=527).56: Addhā tuvaṃ mahārāja niccaṃ avyasanaṃ³ sivaṃ
                    karissasi ciraṃ rajjaṃ, paññā hi tava tādisī. || Ja_XVIII:112 ||

  Ja_XVIII.2(=527).57: Etaṃ te⁴ anumodāma yaṃ dhammaṃ na-ppamajjasi,
                    dhammaṃ pamajja khattiyo raṭṭhā cavati issaro. || Ja_XVIII:113 ||

  Ja_XVIII.2(=527).58: Dhammañ cara mahārāja mātāpitusu khattiya (supra p. 123)
                    idha dhammaṃ caritvāna rāja⁵ saggaṃ gamissasi⁶. || Ja_XVIII:114 ||

  Ja_XVIII.2(=527).59: Dhammañ cara mahārāja puttadāresu khattiya, etc. || Ja_XVIII:115 ||

  Ja_XVIII.2(=527).60: Dhammañ cara mahārāja mittāmaccesu khattiya, etc. || Ja_XVIII:116 ||

  Ja_XVIII.2(=527).61: Dhammañ cara mahārāja vāhanesu balesu ca, etc. || Ja_XVIII:117 ||

  Ja_XVIII.2(=527).62: Dhammañ cara mahārāja gāmesu nigamesu ca, etc. || Ja_XVIII:118 ||

  Ja_XVIII.2(=527).63: Dhammañ cara mahārāja raṭṭhe janapadesu ca, etc. || Ja_XVIII:119 ||

  Ja_XVIII.2(=527).64: Dhammañ cara mahārāja samaṇe brāhmaṇesu ca, etc. || Ja_XVIII:120 ||

  Ja_XVIII.2(=527).65: Dhammañ cara mahārāja migapakkhīsu khattiya, etc. || Ja_XVIII:121 ||

  Ja_XVIII.2(=527).66: Dhammañ cara mahārāja, dhammo ciṇṇo sukhāvaho,
                    idha dhammaṃ caritvāna rāja saggaṃ gamissasi. || Ja_XVIII:122 ||

  Ja_XVIII.2(=527).67: Idha dhammaṃ caritvāna saindadevā sabrahmakā⁷
                    suciṇṇena divam pattā, mā dhammaṃ rāja pamādo ti. || Ja_XVIII:123 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -tu.
2 Bd vattiya.
3 Cks avyasaniṃ, Bd abyāsannaṃ.
4 Cks me.
5 Bd rājā.
6 Cks -ti.
7 Bd dhammañ cara mahārāja indo devā sabrahmakā.

[page 224]
224 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
     Tattha sabbāpīti janinda aham p'; etaṃ ekako va paṭicchādetvā ānessāmi
tasmā ṭhapetvā tañ ca mamañ ca añño sabbo pi jano¹ imassa kammassa katassa
ākāramattam pi na jaññā na jānissanti², bhusehīti tāya saddhiṃ abhiramanto
attano taṇhāvanathaṃ bhusaṃ karohi vaḍḍhehi, manorathaṃ pūrehīti, sajāhīti
manorathaṃ pana pūretvā sace te na ruccati atha naṃ sajāhi, mayham eva
paṭicchāpehi³, kamma⁴ karan ti samma Ahipāraka yo manusso pāpakammaṃ
karonto so pacchā mā idha aññe idaṃ pāpakammaṃ maññiṃsu mā jānantū 'ti
maññe ti cinteti, duccintitam⁵ etaṃ tassa, kiṃkāraṇā: karontam eva hi naṃ
passanti bhūtāni ye ca⁶ Buddhā Paccekabuddhā Buddhaputtā iddhiyogena yuttā
te ca naṃ passanti yeva, na me piyā ti samma Ahipāraka añño nu te koci⁷
idha imasmiṃ sakalāya pi paṭhaviyā na me Ummadantī piyā⁸ ti evaṃ⁹ sadda-
heyya¹⁰, sīho va selassa guhan ti mahārāja sace taṃ tvaṃ idha na ānesi
atha yathā sīho kilesapariḷāhe uppanne sīhapotikāya vasanaṭṭhānaṃ maṇiguhaṃ
upeti evaṃ tassā vasanaṭṭhānaṃ gaccha, gantvā tattha attano patthanaṃ¹¹
pūrehīti, sukhapphalan ti samma Ahipāraka, paṇḍitā attano dukkhena
puṭṭhā¹² samānā na sukhavipākadāyakakammaṃ pariccajanti, sammohitā vāpi
hutvā mohena mūḷhā sukhena mattā pāpakammaṃ nāma¹³ na samācaranti,
yathāsukhaṃ Sibba¹⁴ karohi kāman ti sāmi Sivirāja, attano dāsiṃ pari-
vārentassa¹⁵ garahā nāma n'; atthi, tvaṃ yathāsukhaṃ yathājjhāsayaṃ kāmaṃ
karohi, attano icchaṃ pūrehīti, na tena so jīvatīti samma Ahipāraka, yo
issaro 'mhīti pāpaṃ karoti katvā ca kiṃ¹⁶ maṃ devamanussā vakkhantīti¹⁷ na
uttasati na ottapati na so tena kammena dīghaṃ kālaṃ jīvati khippam eva
marati, devatāpi ca naṃ kiṃ imassa pāparañño rajjena varam assa vālukāghaṭaṃ
gale bandhitvā maraṇan ti lāmakena cakkhunā olokenti, aññātakan ti mahārāja
aññesaṃ santakaṃ tehi sāmikehi padinnadānaṃ ye attano dhamma ṭhitā paṭic-
chanti te tattha¹⁸ paṭicchakā ca dāyakā ca sabbe pi sukhapphalam eva kammaṃ
karonti, paṭiggāhake hi paṭigaṇhante taṃ dānaṃ dāyakassa mahantaṃ vipākaṃ¹⁹
detīti añño nu te --pe-- addhā piyā --pe--, yo attadukkhenā 'ti samma Ahi-
pāraka yo attano dukkhena pīḷito taṃ dukkhaṃ parassa dahati attano sarīrato
parasarīre khipati parassa vā²⁰ sukhena attano sukhaṃ dahati taṃ parassa
sukhaṃ gahetvā attani pakkhipati attano dukkhaṃ harissāmīti paraṃ dukkhitaṃ
karoti attānaṃ sukhessāmīti parasukhaṃ nāseti na so dhammaṃ jānāti, yo
pana evaṃ jānāti yath'; ev'; idaṃ mayhaṃ sukhadukkhaṃ tathā paresan ti sa vedi
dhammaṃ so dhammaṃ jānāti nāma, ayam etissā gāthāya attho, piyena te
dammīti piyena kāraṇabhūtena piyaṃ phalaṃ patthento dammīti attho, piyaṃ
labhantīti saṃsāre saṃsarantā piyam eva labhanti, kāmahetukan ti samma

--------------------------------------------------------------------------
1 Bd añña sabbāpi janā, Cks aññe sabbo pi jano.
2 so all three MSS. for -issati?
3 Cks -cchādehi, Bd paṭidehi.
4 all three MSS. -iṃ.
5 Bds duci-. Cks duccaritaṃ.
6 Cks va.
7 Cks konu.
8 Ck yā, Cs viyā.
9 Cks etaṃ.
10 Cks -hessati.
11 Bd manaṃ.
12 so all three MSS.
13 Bd adds manasā.
14 Bd sīvi.
15 Cs Bd -cā-.
16 Bds kam.
17 Bd ra-, Bd da-.
18 Bd nattha.
19 Bds vipphāraṃ.
20 Cks omit vā.

[page 225]
2. Ummadantījātaka. (527.) 225
Ahipāraka kāmahetukaṃ ayuttakaṃ katvā¹ attānaṃ² vadhissāmīti³ me pari-
vitakko uppajjissati⁴, mayhaṃ satin ti mama santakaṃ, mama santi⁵ pi
pāṭho, mama santikāyā⁶ ti evaṃ maññamāno, sace tvaṃ taṃ na kāmesīti attho,
sabbajanassā 'ti sabbe⁷ seniye⁸ sannipātetvā tassa sabbajanassā 'ti⁹ ayaṃ
mayhaṃ ahitā ti pariccajissāmi, tato avhayesīti tato naṃ aparigghattā¹⁰
ānāpeyyāsi¹¹, adūsiyan ti anaparādhaṃ, katte ti tam eva aparena nāmena
ālapati, so hi rañño hitaṃ karoti tasmā kattā¹² ti vuccati, na cāpi tyāssā
'ti evaṃ akiccakārīti nagare tava koci pakkho pi na bhaveyya, nindan ti na
kevalaṃ upavādam eva sace pi maṃ koci sammukhā nindissati pasaṃsissati vā
dosaṃ vā pana āropento garahissati tan p'; ahaṃ nindaṃ pasaṃsaṃ garahañ
ca sabbaṃ sahissāmi, sabbam etaṃ mamāgacchatū 'ti vadati, tamhā ti yo ete
nindādayo na gaṇhāti tamhā purisā issariyasaṃkhātā sirī ca paññāsaṃkhātā
lakkhī ca thalaṭṭhānato suvuṭṭhisaṃkhātā āpo viya apeti na patiṭṭhāti, etto ti
ito mama tassā pariccattakāraṇato, dhammātisāram vā ti dhammaṃ atikka-
mitvā pavattaṃ¹³ akusalaṃ vā yaṃ kiñci hoti, paccupadissāmīti sam-
paṭicchissāmi¹⁴, thāvarānaṃ tasānan ti yathā mahāpaṭhavī khīnāsavānañ ca
puthujjanānañ ca na kiñci na paṭicchati sabbaṃ adhivāseti tath'; evāham pi
sabbam etaṃ paṭicchissāmi adhivāsessāmīti dīpeti, eko pi man ti ahaṃ eko¹⁵
va imaṃ attano dukkhabhāraṃ hārayissāmi¹⁶ vahissāmi¹⁷, dhamme ṭhito ti
vinicchayadhamme paveṇidhamme¹⁸ tividhasucaritadhamme ṭhito hutvā, saggū-
pagan ti devapuññakammaṃ nām'; etaṃ saggūpagaṃ hoti, yaññe¹⁹ dhanan
ti yaññadhanaṃ, ayam eva vā pāṭho, Ummadantīti Ummadantī pi mama
sahāyikā tvam pi sahāyako, pitaro ti brahmāno²⁰, sabbe ti na kevalaṃ
devabrahmuno²¹ sabbe raṭṭhavāsino maṃ passatha bho sahāyakassa bhariyā
sahāyikā iminā gehe katā ti nindeyyuṃ, na hetadhamman²² ti na hi etaṃ
adhammikaṃ, yaṃ te mayā ti yasmā mayā sā²³ tuyhaṃ dinnā²⁴ tasmā etaṃ
adhammo ti na vadissanti²⁵, satan ti satānaṃ Buddhādīnaṃ khantimettā-
bhāvanāsīlācārasaṃkhātāni dhammāni suvaṇṇitāni, tāni²⁶ samuddavelā va durac-
cayāni, tasmā yathā samuddo velaṃ nātikkamati evaṃ aham pi sīlavelaṃ²⁷
nātikkamāmīti²⁸ vadati, āhuneyyo me sīti mahārāja tvaṃ mama āhuna-
pāhunasakkārassa²⁹ anucchaviko, dhātā vidhātā casi³⁰ kāmapālo ti tvaṃ
deva mama dhāraṇato dhātā issariyamukhassāpi³¹ dahanato vidhātā icchita-

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks akatvā, Bd ayuttaṃ katvā.
2 Bs adds na.
3 Bd pavissāmiti.
4 Bds uppajati.
5 so Cks for santiṃ? Bd mayhaṃ pasinti, Bs mayhaṃ seti.
6 so Cks; Bd santakāsāyā.
7 Bds -ā.
8 Ck Bd -yo, Cs seṇiyo.
9 Bds -nassa, omitting ti.
10 Bd -hitattā.
11 Bd āneyyāsi, Ck anāpeyyāsi, Bs aneyyāsi.
12 Cks kaccā.
13 Cks -ā.
14 Cs sampaṭissacchisāmi, Bd paccuttarissāmiti sampaṭicchissami
dhārayissāni, Bs paccuparissāmīti sampaṭicchā dhāressāmi.
15 Bd ekako.
16 Cks kār-, Bs tār-?
17 Cks ehiss-, Bd vah or gah-, Bs pah-.
18 Bds -ṇiyadh-.
19 Cks -ā.
20 Ck brahmaṇo, Cs brāhmano.
21 so Cks for -māno; Bd brahmaṇo, omitting deva.
22 all three MSS. hetaṃdh.
23 Cks omit sā.
24 Cks -aṃ.
25 Bd nevadissati.
26 Bd omits tāni.
27 Cks sīlaṃ-.
28 Bks -missāmīti.
29 Bd omits pāhuna.
30 Bds vasi.
31 Bds -sukhassāpi.

[page 226]
226 XVIII. Paṇṇāsanipāta.
patthitānaṃ kāmānaṃ pālanato kāmapālo, tayi¹ hutā ti tuyhaṃ dinnā²,
kāmena me ti mama patthanāya³ Ummadantiṃ paṭicchā⁴ 'ti; evaṃ Ahipārako
rañño deti, rājā na mayhaṃ attho ti paṭikkhipati, gūthapatitaṃ⁵ sākuṇikaṃ⁶
pacchiṃ piṭṭhipādena paharitvā aṭaviyaṃ khipantā viya ubho pi naṃ jahant'
eva, idāni rājā punākathanatthāya taṃ santajjento addhā hīti g. ā., tattha
kattaputtā⁷ 'ti pitā⁸ pi 'ssa kattā va⁹ teṇa taṃ evaṃ ālapati, i. v. h.: addhā
tvaṃ ito pubbe mayhaṃ sabbaṃ dhammaṃ acari hitam eva¹⁰ akāsi, ajja¹¹ pana
paṭipakkho hutvā bahuṃ¹² kathesi, mā evaṃ vippalapi, añño nu te dipado
naro ko idha jīvaloke aruṇe yeva sotthiṃ kattā¹³, sace hi ahaṃ viya añño
rājā tava bhariyāya paṭibaddhacitto abhavissa anto aruṇe yeva tava sīsaṃ chindā-
petvā taṃ attano ghare kareyya, ahaṃ pana akusalabhayen 'eva na karomi,
tuṇhī hohi, na me tāya¹⁴ attho ti santajjesi; so taṃ sutvā puna pi kiñci
vattuṃ asakkonto rañño thutivasena tvaṃ nū¹⁵ 'ti g. ā., tass 'attho mahārāja
tvaṃ ñeva sakala-Jambudīpe sabbesaṃ narindānaṃ seṭṭho tvaṃ anuttaro tvaṃ
vinicchayadhammapaveṇidhammasucaritadhammānaṃ¹⁶ gopāya tena dhammagū
tesaṃ¹⁷ vidahitattā dhammavidū tvaṃ sumedho¹⁸ tvam yaṃ dhammaṃ gopesi
ten 'eva gutto, ciraṃ jīva dhammañ ca me desehi dhammapāla dhammagopaka
rāja pavarā¹⁹ 'ti; atha rājā dh. desento tadiṃghā, ti ādim ā., tattha iṃghā
'ti codanatthe nipāto, yasmā maṃ tvaṃ codesi tasmā ti attho, satan ti Bud-
dhādīhi sappurisehi āsevitaṃ, sādhū ti sundaro²⁰ pasattho vinicchayapaveṇi-
sucaritadhammo rocesīti dhammaruci, tādiso hi jīvitaṃ jahanto pi akiccaṃ na
karoti tasmā sādhu, paññāṇavā ti ñāṇasampanno, mittānaṃ adubbho ti
mittassa adubbhanabhāvo²¹, ṭhitadhammassā 'ti patiṭṭhitatividhadhammassa,
āsethā 'ti āseyyum nisīdeyyuṃ, desanāsīsam ev'; etaṃ²², cattāro iriyāpathe su-
khaṃ kappeyyun ti ayaṃ pan 'ettha attho, sītacchāyāyā 'ti puttadārañāti-
mittānaṃ sītacchāyāya, saṃghare ti saṃghare attano gehe adhammabalidaṇḍā-
dīhi anupaddutasukhaṃ passeyyun²³ ti dasseti, na vāhametan ti samma Ahi-
pāraka yaṃ etaṃ²⁴ asamekkhitvā kataṃ asādhukammaṃ etaṃ ahaṃ na roca-
yāmi, ye vāpi ñatvāna ti ye vā pana rājāno ñatvā tulayitvā tīretvāosayaṃ
karonti tes'; āhaṃ kammaṃ rocemīti adhippāyo, imā upamā ti imasmiṃ pan'
atthe tvaṃ mayhaṃ imā dve upamā suṇohi, jimhan ti vaṃkaṃ, nette ti yo
tā gāviyo neti²⁵ tasmiṃ jeṭṭhakausabhe, pagevā 'ti tasmiṃ adhammaṃ
carante itarā pajā pag eva carati ativiya karotīti attho, dhammiko ti
cattāri agatigamanāni pahāya dhammena r. kāreti²⁶, amarattan ti devattaṃ,
ratanan ti saviññāṇakaratanaṃ²⁷, vatthiyan ti kāsikavattham eva, as-
sitthiyo ti vātasamagatiasse pi uttamarūpadharā itthiyo pi, ratanaṃ
maṇikañcā 'ti sattavidharatanañ ca māṇikkamayabhaṇḍañ ca²⁸, abhipāla-

--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tayā.
2 Cks -a.
3 Bs kāmena.
4 Cks -a.
5 Bds bhūmiyaṃ pa-.
6 Cks -ka, Bd -ṇinaṃ.
7 all three MSS. kattha-.
8 so all three MSS.
9 Ck katthā va, Bd kattā ca.
10 Bd adds vaḍhimeva.
11 Bd idāni.
12 Cks -u.
13 Cks katvā.
14 Bd ettāya.
15 Cks nūnā.
16 Bd -paveṇiya-.
17 Cks -guttosaṃ.
18 Bd adds so.
19 Ck carā, Cs pacarā, Bds javarā.
20 Cks add ti.
21 Cks -bhāge.
22 Bd eva cetaṃ.
23 Cks vase-.
24 Bd yathā taṃ.
25 Cks neneti.
26 Bd -ento.
27 Bds saviññāṇakāviññāṇakaratanaṃ.
28 Ck māni-, Bds mahagghabhaṇḍakañca.

[page 227]
3. Mahābodhijātaka. (528.) 227
yantīti alaṃkarontā¹ rakkhanti, na. tassā 'ti tassa cakkavattirajjassāpi hetu
na visamaṃ careyya², usabho 'smīti yasmā ahaṃ Sivīnaṃ majjhe jeṭṭhakarājā
hutvā jāto tasmā cakkavattirajjakaraṇam³ pi visamaṃ na carāmīti attho, netā
ti mahārājānaṃ⁴ kusalesu patiṭṭhapetvā devanagaraṃ netā hitakāraṇena tassa
pitā⁵ Sivirājā kira dhammarājā⁶ ti sakala-Jambudīpe ñātattā uggato samena
raṭṭhaṃ pālanato⁷ raṭṭhapālo, apacāyamāno ti Sivīnaṃ porāṇakarājūnaṃ
paveṇidhammaṃ apacāyamāno, so ti so ahaṃ tam eva dhammaṃ cintemi⁸
manasikaromi, na vatte ti⁹ tena kāraṇena attano cittassa vase na vattāmi;
evaṃ M-assa dhammakathaṃ sutvā Ahipārako thutiṃ karonto addhā hīti
ādim ā., na pamajjasīti attanā¹⁰ kathitadhammaṃ¹¹ na-ppamajjasi tatth'
eva vattesi, dhammaṃ pamajjā 'ti¹² dhammaṃ pammussitvā