Jataka: X. Dasanipata; XI. Ekadasanipata; XII. Dvadasanipata;
XIII. Terasanipata; XIV. Pakinnakanipata; XV. Visatinipata.
Based on the ed. by V. Fausböll: The Jātaka together with its commentary,
being tales of the anterior births of Gotama Buddha.
For the first time edited in the original Pāli, Vol. IV,
London : Pali Text Society 1887.
(Reprinted 1963)
Input by the Dhammakaya Foundation, Thailand, 1989-1996
[GRETIL-Version vom 16.3.2015]
NOTICE
This file is (C) Copyright the Pali Text Society and the Dhammakaya Foundation, 2015.
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
These files are provided by courtesy of the Pali Text Society for
scholarly purposes only.
In principle they represent a digital edition (without revision or
correction) of the printed editions of the complete set of Pali
canonical texts published by the PTS. While they have been subject to a
process of checking, it should not be assumed that there is no
divergence from the printed editions and it is strongly recommended that
they are checked against the printed editions before quoting.
ANNOTATED VERSION IN PTS LAYOUT
STRUCTURE OF REFERENCES (added):
1. Reference at the beginning of Jātaka verses:
Ja_n,n.nn(=nnn).nn = Ja_Nipāta,Vagga[in Nipātas I-VIII only!].Jātaka in that Nipāta/Vagga(=running Jātaka number).Verse
2. Reference at the end of Jātaka verses:
Ja_n:nnn = Ja_Nipāta:running verse number
EXAMPLE:
In Nipāta III, the 10th Jātaka of the 5th Vagga
is the altogether 300th Jātaka (counted from Nipāta I, Vagga 1, Jātaka 1).
Accordingly, the 3rd verse of this Jātaka is introduced with the reference:
"Ja_III,5.10(=300).3:"
[Nipātas IXff. having no Vagga division, the Nipāta number is followed by
a full-stop (not a comma, as after Vagga numbers) and the number of the Jātaka,
e.g. "Ja_IX.2(=428).2:"]
Counted from the beginning of Nipāta III, the 3rd verse of Ja_III,5.10
is the altogether 150th verse in that Nipāta, as indicated by the additional reference
at the end of that same verse:
"Ja_III:150"
THIS GRETIL TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Unicode (UTF-8).
(This file is to be used with a UTF-8 font and your browser's VIEW configuration
set to UTF-8.)
| description: | multibyte sequence: |
| long a | ā |
| long A | Ā |
| long i | ī |
| long I | Ī |
| long u | ū |
| long U | Ū |
| vocalic r | ṛ |
| vocalic R | Ṛ |
| long vocalic r | ṝ |
| vocalic l | ḷ |
| vocalic L | Ḷ |
| long vocalic l | ḹ |
| velar n | ṅ |
| velar N | Ṅ |
| palatal n | ñ |
| palatal N | Ñ |
| retroflex t | ṭ |
| retroflex T | Ṭ |
| retroflex d | ḍ |
| retroflex D | Ḍ |
| retroflex n | ṇ |
| retroflex N | Ṇ |
| palatal s | ś |
| palatal S | Ś |
| retroflex s | ṣ |
| retroflex S | Ṣ |
| anusvara | ṃ |
| visarga | ḥ |
| long e | ē |
| long o | ō |
| l underbar | ḻ |
| r underbar | ṟ |
| n underbar | ṉ |
| k underbar | ḵ |
| t underbar | ṯ |
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.
For a comprehensive list of GRETIL encodings and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf
For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm
Jātaka with Commentary Vol. IV
[page 001]
1
X. DASANIPĀTA.
1. Catudvārajātaka.
Catudvāramidaṃ nagaran ti. Idaṃ S. J. v. ekaṃ dub-
bacaṃ1 ā. k. Paccuppannavatthuṃ Navanipātassa paṭhamajātake
vitthāritam eva, idha pana S. taṃ bhikkhuṃ "saccaṃ kira tvaṃ dub-
baco" ti pucchitvā "saccaṃ bhante" ti vutte "pubbe pi tvaṃ bhik-
khu dubbacatāya paṇḍitānaṃ vacanaṃ akatvā khuracakkaṃ āsāde-
sīti3" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Kassapadasabalassakāle Bārāṇasiyaṃ asīti-
koṭivibhavassa seṭṭhino4 putto Mittavindako nāma ahosi.
Tassa mātāpitaro sotāpannā ahesuṃ, so pana dussīlo assaddho.
Atha naṃ aparabhāge pitari kālakate5 mātā kuṭumbaṃ vicā-
rentī āha: "tāta tayā dullabhamanussattaṃ6 laddhaṃ, dānaṃ
dehi, sīlaṃ rakkha7, uposathakammaṃ kara8, dhammaṃ suṇā-
hīti". "Amma na mayhaṃ dānādīhi attho. mā maṃ kiñci
avaca, ahaṃ yathākammaṃ gamissāmīti" evaṃ vadantam9 pi
naṃ ekadivasaṃ puṇṇamuposathadivase mātā āha: "tāta, ajja
abhilakkhito mahāuposathadivaso, ajja uposathaṃ samādiyitvā
vihāraṃ gantvā sabbarattiṃ dhammaṃ sutvā ehi, ahaṃ te
sahassaṃ dassāmīti". So "sādhū" 'ti dhanalobhena uposathaṃ
samādiyitvā bhuttapātarāso vihāraṃ gantvā divasaṃ vītināmetvā
rattiṃ yathā ekam pi dhammapadaṃ kaṇṇaṃ na paharati tathā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dubbacabhikkhuṃ.
2 Bd adds bhikkhu.
3 Cks -do-, Bd āharesīti, Bs bhārasīti.
4 Bd adds eko.
5 Bd kālaṅka-.
6 Bd -bhaṃma-.
7 Bd -khāhi
8 Bd karohi.
9 Bd caran-.
[page 002]
2 X. Danasipāta.
ekasmiṃ padese nipajjitvā niddaṃ okkamitvā punadivase pāto
va mukhaṃ dhovitvā gehaṃ gantvā nisīdi. Mātā pan'; assa
"ajja me putto dhammaṃ sutvā pāto va dhammakathikatheraṃ1
ādāya āgamissatīti" yāguṃ2 khādaniyaṃ bhojaniyaṃ paṭiyāde-
tvā āsanaṃ paññāpetvā3 tassāgamanaṃ4 patimānentī5 taṃ eka-
kaṃ āgataṃ disvā "tāta dhammakathiko kena nānīto6" ti vatvā
"na mayhaṃ dhammakathiken'7 attho" ti vutte8 "tena hi yā-
guṃ9 pivā" 'ti āha. So "tumhehi mayhaṃ sahassaṃ paṭi-
sutaṃ, taṃ tāva me detha, pacchā pivissāmīti" āha. "Piva tāta,
pacchā10 gaṇhissasīti". "Gahetvā va pivissāmīti". Ath'; assa
mātā sahassabhaṇḍikaṃ purato ṭhapesi. So yāguṃ9 pivitvā
sahassabhaṇḍikaṃ gahetvā vohāraṃ karonto nacirass'; eva
vīsaṃ11 satasahassaṃ uppādesi. Ath'; assa etad ahosi: "nāvaṃ
upaṭṭhapetvā12 vohāraṃ karissāmīti". So nāvaṃ upaṭṭhapetvā12
"amma ahaṃ nāvāya vohāraṃ karissāmīti" āha. Atha naṃ
mātā "tvaṃ tāta ekaputtako, imasmiṃ ghare dhanam pi ba-
huṃ13, samuddo anekādīnavo, mā gamīti" vāresi. So "ahaṃ
gamissām'; eva, na sakkā maṃ vāretun" ti vatvā "ahaṃ14 tāta
vāressāmīti" mātarā hatthe gahito15 hatthaṃ vissajjāpetvā
mātaraṃ paharitvā pātetvā antaraṃ katvā gantvā16 nāvāya sam-
uddaṃ pakkhandi. Nāvā sattame divase Mittavindakaṃ nissāya
samuddapiṭṭhe niccalā aṭṭhāsi. Kālakaṇṇisalākā vāriyamānā17
Mittavindakass'; eva hatthe tikkhattuṃ pati. Ath'; assa uḷum-
paṃ18 datvā "imaṃ ekaṃ nissāya bahū19 mā vinassantū" 'ti
taṃ samudde20 khipiṃsu, tāvad eva nāvā javena samuddaṃ21
pakkhandi. So pi uḷumpe22 nipajjitvā ekaṃ dīpaṃ23 pāpuṇi.
Tattha phaḷikavimāne24 catasso petiyo addasa. Tā sattāhaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -kattheram.
2 Cks -gu.
3 Bd pañña-.
4 Bd tassa āg-.
5 Bd paṭimāntena.
6 Ck tena āni-, Bd kena nānito. Cb Ba kena ā-.
7 Bd -na.
8 Cks -o.
9 Bd -gum.
10 Bd adds te dassāmīti.
11 Bd vīsasahassāḍhikaṃ, Bs visatisahassādhika.
12 Bd upaṭha-, Cks uṭṭhā-.
13 Bd -hu, Cs -huṃ corr. to hu.
14 Bd ahantaṃ.
15 Bd adds pi.
16 Bd omits ga-.
17 all three MSS. -salākaṃ, Cs vāpiya-, Bd cāriyamāno, Bs karīyamāno.
18 Cs uln- corr. to uḷu-, Bd ulu-.
19 Cks -u.
20 Bd -ddapiṭhe.
21 Bd mahāsa-.
22 Bd ulu-.
23 Bd dipakaṃ, Cs ekadipakaṃ.
24 Cs Bd -li-.
[page 003]
1. Catudvārajātaka. (439) 3
dukkhaṃ anubhavanti sattāhaṃ sukhaṃ. So tāhi saddhiṃ
dibbasampattiṃ anubhavi. Atha naṃ tā1 dukkhānubhavanat-
thāya gacchamānā "sāmi, mayaṃ sattame divase āgamissāma,
yāva mayaṃ āgacchāma tāva anukkaṇṭhamāno idh'; eva vasā"
'ti vatvā agamaṃsu. So taṇhāvasiko hutvā tasmiṃ yeva pha-
lake nipajjitvā puna samuddapiṭṭhena gacchanto aparam pi
dīpaṃ2 patvā tattha rajatavimāne aṭṭha petiyo disvā eten'; eva
upāyena aparasmiṃ dīpake maṇivimāne soḷasa aparasmiṃ3 kana-
kavimāne dvattiṃsa petiyo disvā tāhi saddhiṃ dibbasampattiṃ
anubhavitvā tāsam pi dukkhaṃ anubhavituṃ gatakāle puna
samuddapiṭṭhena gacchanto ekaṃ pākāraparikkhittaṃ catudvā-
raṃ4 nagaraṃ5 addasa, ussadanirayo6 kira so bahunnaṃ7 nerayi-
kasattānaṃ kammakaraṇānubhavanaṭṭhānaṃ8, Mittavindakassa
pana alaṃkatapaṭiyattaṃ nagaraṃ viya hutvā upaṭṭhāsi. So
"imaṃ nagaraṃ pavisitvā rājā bhavissāmīti" cintetvā pavisitvā
khuracakkaṃ ukkhipitvā9 paccamānaṃ nerayikasattaṃ addasa,
ath'; assa taṃ10 tassa sīse khuracakkaṃ padumaṃ11 hutvā upaṭ-
ṭhāsi, ure pañcaṅgikabandhanaṃ12 uracchadapasādhanaṃ hutvā
sarīrato galantaṃ13 lohitaṃ lohitacandanavilepanaṃ14 hutvā
paridevanasaddo madhuragītasaddo15 hutvā upaṭṭhāsi. So tassa
santikaṃ gantvā "bho purisa ciraṃ tayā padumaṃ dhāritaṃ,
dehi me etan" ti āha. "Samma, na-y-idaṃ padumaṃ, khura-
cakkaṃ16 etan" ti. "Tvaṃ mayhaṃ adātukāmatāya evaṃ vada-
sīti". Nerayikasatto cintesi: "mayhaṃ kammaṃ khīṇaṃ
bhavissati, imināpi mayā viya mātaraṃ paharitvā āgatena bha-
vitabbaṃ, dassāmi 'ssa khuracakkan" ti. Atha naṃ "ehi bho,
gaṇha imaṃ paduman17" ti vatva khuracakkaṃ tassa sīse khipi.
taṃ tassa matthakam18 piṃsamānaṃ19 bhassi. Tasmiṃ khaṇe
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds tattha.
2 Bd dipakaṃ.
3 Bd adds dipake.
4 Bd -ra.
5 Bd -ram.
6 Cks -dā-.
7 Bd -hūnaṃ
8 Cks -bhāvaṭṭhā-.
9 Bd adds sīse.
10 Ck naṃ. Bd omits taṃ.
11 Bd adds viya.
12 Bd -kaṃba-.
13 Bd gaḷ-.
14 Bd omits lohita, and adds viya.
15 Bd -rasarogi-, and adds viya.
16 Cks -kam.
17 Bd iman, omitting pa-.
18 Cks -kaṃ.
19 Cks pisamānaṃ, Bs khipamanaṃ.
[page 004]
4 X. Dasanipāta.
Mittavindako tassa khuracakkabhāvaṃ ñatvā "tava khuracakkaṃ
gaṇha, tava khuracakkaṃ ganhā" 'ti vedanāmatto1 paridevi.
Itaro antaradhāyi. Tadā Bodhisatto2 mahantena parivārena
ussadacārikam caramāno taṃ ṭhānaṃ pāpuṇi. Mittavindako
taṃ ulloketvā3 "sāmi devarāja, idaṃ maṃ4 cakkaṃ saṇhakara
ṇī5 viya tilāni piṃsamānaṃ6 otarati, kin nu kho mayā pāpaṃ
katan7" ti pucchanto dve gāthā abhāsi:
Ja_X.1(=439).1: Catudvāram idaṃ nagaraṃ āyasaṃ daḷhapākāraṃ8,
oruddhapatiruddho9 'smi kiṃ pāpaṃ pakatam mayā. || Ja_X:1 ||
Ja_X.1(=439).2: Sabbe apihitā10 dvārā, oruddho 'smi yathā dvijo,
kimādhikaraṇaṃ yakkha cakkābhinihato ahan ti. || Ja_X:2 ||
Tattha daḷhapākāran ti thirapākāraṃ, daḷhatoraṇan ti pi pāṭho, thira-
dvāran ti attho, oruddhapatiruddhosmīti anto katvā samantā pākārena
ruddho, palāyanaṭṭhānaṃ na paññāyati, kiṃ pāpaṃ pakatan ti kin nu kho
mayā pāpakammaṃ kataṃ, apihitā ti thakitā, yathā dvijo11 ti pañjare
pakkhitto sakuṇo viya, kimādhikaraṇan ti12 kiṃ kāraṇaṃ, cakkābhinihato
ti cakkena abhinihato.
Ath'; assa devarājā13 kāraṇaṃ kathetuṃ14 cha gātha abhāsi:
Ja_X.1(=439).3: Laddhā satasahassāni atirekāni vīsati
anukampakānaṃ ñātīnaṃ vacanaṃ samma nākari. || Ja_X:3 ||
Ja_X.1(=439).4: Laṃghī samuddaṃ pakkhandi sāgaraṃ appasiddhikaṃ,
catūhi15 aṭṭh'; ajjhagamā aṭṭhāhi pi ca16 soḷasa (=III p. 207.) || Ja_X:4 ||
Ja_X.1(=439).5: Soḷasāhi17 ca battiṃsa18, atriccho19 cakkam āsado,
icchāhatassa posassa cakkaṃ bhamati matthake. || Ja_X:5 ||
Ja_X.1(=439).6: Uparivisālaṃ duppūraṃ icchāvisaṭagāminiṃ20
ye va21 taṃ anugijjhanti te honti cakkadhārino. || Ja_X:6 ||
Ja_X.1(=439).7: Bahuṃ22 bhaṇḍaṃ apahāya23 maggaṃ appaṭivekkhiya
yesaṃ c'; etaṃ asaṃkhātaṃ24 te honti cakkadhārino. || Ja_X:7 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -patto, Bs -naṃ patto.
2 Bd adds rukkhadevatā hutvā.
3 Bd olo-.
4 Bd imaṃ in the place of idaṃ maṃ.
5 Cs Bd -ṇi.
6 Ck pisaṃsa-, Bd sīsamānaṃ.
7 Bd paka-.
8 Cks daḷhatoraṇaṃ.
9 Bd -paṭi-.
10 Cks hi pi-.
11 Ck Bd dijo.
12 Bd adds kiṃ adhikaraṇaṃ.
13 Bd omits de-.
14 Bd adds devaputto.
15 Bdf -tubbhi.
16 Ck ca omitting pi, Cs catu omitting pi, Bd aṭhāsi vāpi,
Bs attha pi vā ca, Bf aṭhābhi sā ca.
17 Ck -sāpi, Cs -sāri, Bf -sābhi.
18 Cks -sā.
19 Cs -ccha, {Ck Bf -cchaṃ.}
20 Ck -nī, Cs -ni, Bd visaragāmini.
21 Cks omit va.
22 Bds u.
23 Cs avhāya, Bf vahāya, Bd ca ohāya, Bs bahubhaṇḍa ca ohāya.
24 Cks -kha-.
[page 005]
1. Catudvārajātaka. (439.) 5
Ja_X.1(=439).8: Kammaṃ samekkhe vipulañ ca bhogaṃ,
icchaṃ na seveyya anatthasaṃhitaṃ1,
kareyya vākyaṃ anukampakānaṃ,
taṃ tādisaṃ nātivatteyya cakkan ti. || Ja_X:8 ||
Tattha laddhā satasahassāni2 atirekāni visatīti tvaṃ uposathaṃ
katvā mātu santikā sahassaṃ gahetvā vohāraṃ karonto satasahassañ3 ca atire-
kāni vāsati labhitvā, nākarīti tena dhanena atuṭṭho nāvāya samuddaṃ pavisanto
samudde āḍīnavaṃ4 kathetvā mātarā vāriyāmāno pi anukampakānaṃ ñātīnaṃ
samma vacanaṃ5 nākari6, sotāpannaṃ mātaraṃ paharitvā antaraṃ katvā nik-
khanto yevāsīti dīpeti, laṃghīti nāvaṃ ullaṃghanasamatthaṃ (?), pakkhandīti
pakkhanto si, appasiddhikan7 ti mandasiddhiṃ8 vināsabahulam catūhi9
aṭṭhā 'ti atha naṃ nissāya ṭhitāya nāvāya phalakaṃ datvā samudde khitto
pi10 tvaṃ11 mātaraṃ nissāya ekadivasaṃ katassa uposathakammassa nissan-
dena phalikavimāne catasso itthiyo labhitvā tato rajatavimāne aṭṭha maṇivimāne
soḷasa kanakavimāne dvattiṃsa adhigato si12, atriccho13 cakkamāsado ti
atha tvaṃ yathā laddhena asantuṭṭho atra uttaritaraṃ labhissāmīti evaṃ laddhaṃ
laddhaṃ atikkamanalobhasaṃkhātāya14 atricchāya samannāgatattā atriccho15
pāpapuggalo tassa uposathakammassa khīṇattā dvattiṃsa itthiyo atikkamitvā
imaṃ petanagaraṃ āgantvā tassa mātupahāradānākusalassa nissandena idaṃ
cakkaṃ sampatto si, atricchan ti pi pāṭho, atra atra icchamāno ti16 attho,
atricchā ti pi pāṭho, atricchāyā17 'ti attho, bhamatīti tassa te icchāhatassa
posassa idaṃ cakkaṃ matthakaṃ nipiṃsamānaṃ18 idāni kumbhakārakacakkaṃ19
viya matthake bhamatīti attho, ye va20 taṃ anugijjhantīti taṇhā nām'; esā
gacchantī uparūpari visālā hoti samuddo viya ca21 duppūrā rūpādisu tassa tassa
icchanaicchāya visaṭagāminī22, taṃ evarūpaṃ taṇhaṃ ye anugijjhanti giddhā23
gathitā hutvā punappuna24 allīyanti, te honti cakkadhārino ti te evaṃ
paccantā25 khuracakkaṃ dhārenti, bahuṃ26 bhaṇḍan ti mātāpitunnaṃ27
santakaṃ bahuṃ26 dhanaṃ ohāya, maggan ti28 gantabbaṃ appasiddhikaṃ
samuddamaggaṃ apaccavekkhitvā, yathā tvaṃ paṭipanno evam evaṃ aññesam pi
yesaṃ c'; etaṃ asaṃkhātaṃ29 avīmaṃsitaṃ te30 yathā31 tvaṃ tath'; eva taṇhāva-
sikā32 hutvā dhanaṃ pahāya33 gamanamaggaṃ anavekkhitvā paṭipaṇṇā34 cak-
kadhārino honti, kammam samekkhe ti tasmā paṇḍito puriso attano35
kattabbakammaṃ36 sadosaṃ nu kho niddosan ti samekkheyya paccavekkheyya,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd atthasañhi-.
2 Cks -na.
3 Bd -ssāni.
4 Bd -vañca.
5 Cs samma- corr. to sacca-, Bd sammā-
6 Cs na-.
7 Cks -yan.
8 Bd ddhani.
9 Bd -tubbhi.
10 Bd si.
11 Cks taṃ.
12 Bd sīti.
13 Cks -cchaṃ.
14 Cks -nakālābhāsaṃ-.
15 Cks -ā.
16 Cks add pi.
17 Ck -cchā.
18 Bd omits ni.
19 Cd -kāraca-.
20 Cks omit va.
21 Ck omits ca.
22 Bd visara-.
23 Bd gijjhā.
24 Bd -naṃ.
25 Bd iccbantā.
26 Bd -u.
27 Bd -tūnaṃ.
28 Cks maggaṃ gacchanti.
29 Bd -kha-.
30 Cks ye. Bd vo.
31 Ck tathā, Cs ta or na.
32 Cks -ko.
33 Bd ohā-.
34 Bd pati-.
35 Bd -nā.
36 Bd -bbaṃka-.
[page 006]
6 X. Dasanipāta.
vipulañca bhogan ti attano dhammaladdhaṃ dhanarāsim pi avekkheyya,
nātivatteyyā 'ti taṃ tādisaṃ puggalaṃ idaṃ cakkaṃ na ativatteyya1
nāvatthareyya2, nātivattetīti pi pāṭho, nāvattharatīti attho.
Taṃ sutvā Mittavindako "iminā devaputtena mayā kata-
kammaṃ tatvato3 ñātaṃ, ayaṃ mayhaṃ paccanapamānaṃ pi
jānissati, pucchāmi4 nan" ti cintetvā navamaṃ gāham āha:
Ja_X.1(=439).9: Kīva ciraṃ nu me yakkha cakkaṃ sirasi5 ṭhassati,
kati vassasahassāni, tam me akkhāhi pucchito ti. || Ja_X:9 ||
Ath'; assa kathento Mahāsatto dasamaṃ gātham āha:
Ja_X.1(=439).10: Atisaro accasaro Mittavinda, suṇohi me:
cakkaṃ te sirasi-m-5 āviddhaṃ, na taṃ jīvaṃ pamokkhasīti. || Ja_X:10 ||
Tattha atisarīti pi atisaro, atisarissatīti pi atisaro6, accasaro ti tass'
eva vevacanaṃ, idaṃ vuttaṃ hoti: ambho Mittavindaka7 suṇāhi8 mama vacanaṃ,
tvaṃ hi atidāruṇassa kammassa katattā atisaro, tassa pana na sakkā vassagaṇa-
nāya vipāko paññāpetun ti9 aparimāṇaṃ atimahantaṃ vipākadukkhaṃ sarissasi10
paṭipajjissasīti11 pi atisaro, tena te ettakāni vassasahassānīti vattuṃ na sakko-
mīti, sirasimāviddhan ti yaṃ pana te idaṃ cakkaṃ sirasi12 āviddhaṃ
kumbhakāracakkam13 iva14 bhamati15, na taṃ jīvaṃ pamokkhasīti16 taṃ17
tvaṃ yāva te kammavipāko na khīyati tāva jīvamāno na mokkhasi18, kammavi-
pāke pana khīṇe idaṃ cakkaṃ pahāya yathākammaṃ gamissasīti.
Idaṃ vatvā devaputto attano ṭhānaṃ19 eva gato, itaro pi
mahādukkhaṃ paṭipajji.
S. i. d. ā. j. s.: "Tadā Mittavindako20 dubbacabhikkhu ahosi,
devarājā21 aham evā" 'ti. Catudvārajātakaṃ22.
2. Kaṇhajātaka.
Kaṇho vatāyaṃ puriso ti. Idaṃ S. Kapilavatthuṃ
nissāya23 Nigrodhārāme viharanto sitapātukammaṃ ā. k. Tadā kira S.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks nāti-.
2 Cks nātivatteyya.
3 Bd tatthato, Bs tathato?
4 Bd pucchissāmi.
5 Cks sirasmiṃ.
6 Bd tattha atisaro ti atipsarīti pi atisaro atisarissatīti pi
atisaro.
7 Bd -da.
8 Bd -ṇo-.
9 Bd vipākaṃ vattanti.
10 Cks pariss-.
11 Ck -pajjasīti, Bd patipaccissasīti.
12 Bd sirasmiṃ.
13 Ck -raṃ ca-, Cs -rāṃ ca- corr. to -raca-.
14 Cks add ca.
15 Cks add taṃ.
16 Cks -si.
17 Bd omits taṃ.
18 Bd pamo-.
19 Bd devaṭhā-.
20 Bd adds ayaṃ.
21 Bd adds pana.
22 Bd adds paṭhamaṃ.
23 Bds upani-.
[page 007]
2. Kaṇhajātaka. (440.) 7
sāyaṇhasamaye Nigrodhārāme bhikkhusaṃghaparivuto jaṃghāvihāraṃ1
anucaṃkamanto aññatarasmiṃ padese sitaṃ pātvākāsi. Ānandathero2
"ko nu kho hetu ko paccayo Bhagavato sitassa pātukammāya, na3
ahetu Tathāgatā sitaṃ pātukaronti, puchissāmi tāvā" 'ti añjalim4
paggayha sitakaraṇaṃ pucchi. Ath'; assa S. "bhūtapubbaṃ Ānanda
Kaṇho nāma isi ahosi, so imasmiṃ bhūmippadese5 vihāsi jhāyī jhānarato,
tassa sīlatejena Sakkabhavanaṃ kampīti" sitakāraṇaṃ vatvā tassa
vatthuno apākaṭattā6 therena yācito a. ā.:
A. B. Br. r. k. Bārāṇasiyaṃ7 asītikoṭivibhavena aput-
takena brāhmaṇena sīlaṃ samādiyitvā putte patthite Bodhisatto
tassa brāhmaṇiyā kucchismiṃ nibbatti, kāḷavaṇṇattā pan'
assa nāmagahaṇadivase Kaṇhakumāro ti nāmaṃ akaṃsu. So
soḷasavassakāle maṇipaṭimā8 viya sobhaggappatto9 hutvā pitarā
sippuggahaṇatthāya pesito Takkasilāya10 sabbasippāni ugga-
hetvā paccāgañchi11. Atha naṃ pitā anurūpena dārena saṃ-
yojesi. So aparabhāge mātāpitunnaṃ12 sabbaissariyaṃ paṭipajji.
Ath'; ekadivasaṃ ratanakoṭṭhāgārāni viloketvā varapallaṃka-
majjhagato suvaṇṇapaṭṭaṃ13 āharāpetvā "ettakaṃ dhanaṃ
asukena14 uppāditaṃ ettakaṃ asukenā" 'ti pubbañātīhi su-
vaṇṇapaṭṭe15 likhitāni akkharāni disvā cintesi: "yehi imaṃ
dhanaṃ uppāditaṃ te na paññāyanti, dhanam eva paññāyati,
eko pi idaṃ16 gahetvā gato n'; atthi, na kho pana sakkā dhanaṃ
bhaṇḍikaṃ bandhitvā paralokaṃ netuṃ, pañcasādhāraṇabhāvena17
hi18 asārassa dhanassa19 dānaṃ sāro, bahurogasādhāraṇabhāvena
asārassa kāyassa sīlavantesu abhivādanādikammaṃ sāro, anic-
catābhibhūtassa asārassa jīvitassa aniccādivasena vipassanāyogo
sāro, tasmā asārehi bhogehi sāragahaṇatthaṃ dānaṃ dassāmīti"
so āsanā uṭṭhāya20 rañño santikaṃ gantvā rājānaṃ āpuc-
chitvā mahādānaṃ pavattesi. Yāva sattamā divasā dhanaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -gha-.
2 Bd -datthe-.
3 Bd tana.
4 Bd -liṃ.
5 Bd -mipa-.
6 Cs apa-, Ck apāhaṭattā, Bs apaka-.
7 Bd adds ekena.
8 Bd -pati-
9 Bd sobhaggayasaggapatto.
10 Bd -yaṃ.
11 Bd -gacchi.
12 Bd -tūnaṃ.
13 Bd -pattaṃ.
14 Bd adds nāma.
15 Bd -patte.
16 Bd adds dhanaṃ.
17 Bd pañcannaṃ verānaṃ sā-.
18 Bd omits hi
19 Bd asāradussadha-.
20 Bd vu-.
[page 008]
8 X. Dasanipāta.
aparikkhīyamānaṃ1 disvā "kiṃ me dhanena, yāva maṃ jarā
nābhibhavati tāvad eva pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca
nibbattetvā brahmalokaparāyano bhavissāmīti" cintetvā gehe
{sabbadvārāni} vivarāpetvā "dinnaṃ ñeva2 harantū" 'ti asucī viya
jigucchanto vatthukāme pahāya mahājanassa rodantassa paridevan-
tassa nagarā nikkhamitvā Himavantapadesaṃ pavisitvā isipab-
bajjaṃ pabbajitvā attano vasanatthāya ramaṇīyaṃ bhūmibhāgaṃ
olokento imaṃ ṭhānaṃ patvā "idha vasissāmīti" ekaṃ inda-
vāruṇikarukkhaṃ3 gocaragāmaṃ katvā adhiṭṭhāya tass'; eva
rukkhassa mūle vihāsi, gāmantasenāsanaṃ pahāya āraññako
ahosi, paṇṇasālaṃ akatvā rukkhamūliko ahosi abbhokāsiko
nesajjiko, sace3 nipajjitukāmo4 bhūmiyaṃ yeva nipajjati, dan-
tamusaliko5 hutvā anaggipakkam eva khādati, thusaparikkhit-
taṃ kiñci na khādati, ekadivase ekavāram eva khādati,
ekāsaniko ahosi. Khamāya6 paṭhaviāpatejavāyusamo7 hutvā ete
ettake dhutaguṇe samādāya vatti8. Imasmiṃ kira jātake Bodhi-
satto paramappiccho9 ahosi. So nacirass'; eva abhiññā ca samā-
pattiyo ca nibbattetvā jhānakīḷikaṃ10 kīḷanto tatth'; eva vasati,
phalāphalattham pi aññattha na gacchati, rukkhassa phalitakāle
phalaṃ khādati, pupphitakāle pupphaṃ khādati11, sapattakāle12
pattāni13 khādati, nippattakāle14 papaṭikaṃ15 khādati11. Evaṃ
paramasantuṭṭho hutvā imasmiṃ ṭhāne ciraṃ vasi. So eka-
divasam pi16 pubbaṇhasamaye tassa rukkhassa pakkāni17 gaṇ-
hanto pana loluppacārena uṭṭhāya aññasmiṃ padese na gaṇhāti18.
Yathānisinno va hatthaṃ pasāretvā hatthappamāṇe ṭhāne19 ṭhitāni
phalāni saṃharati, tesu pi manāpāmanāpaṃ avicinitvā sampatta-
sampattam eva gaṇhi. Evaṃ paramasantuṭṭhassa tassa sīlatejena
Sakkassa Paṇḍukambalasilāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Taṃ
kira Sakkassa āyukkhayena vā uṇhaṃ hoti puññakkhayena vā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -kkhi-, Bd -kkha-.
2 Bd yeva.
3 Bd adds pi.
4 Bd nipajjati.
5 Bd -la-.
6 Bds chamā-.
7 Bd -pamo, Bs -yuparamo
8 Bd vasati.
9 Ck -mapariccho.
10 Bd -kiḷaṃ.
11 Cks omit khā-.
12 Bd omits sa.
13 Bd -ttaṃ.
14 Ck Bd nipa-.
15 Bd pappati-.
16 Bd -saṃ, omitting pi.
17 Bd adds phalānigaṇhi.
18 Bd gaṇhabhi.
19 Ck hatthampamāne ṭhāne, Bd hatthappasādaṭhāne.
[page 009]
2. Kaṇhajātaka. (440.) 9
aññasmiṃ vā mahānubhāvasatte1 taṃ ṭhānaṃ patthente2 dhammi-
kānaṃ vā mahiddhiyasamaṇabrāhmaṇānaṃ3 sīlatejena4 uṇhaṃ
ahosi. Sakko "ko nu kho maṃ6 cāvetukāmo" ti āvajjitvā
imasmiṃ padese vane7 vasantaṃ Kaṇhaṃ isiṃ rukkha-
phalāni uccinantaṃ disvā cintesi: "ayaṃ isi ghoratapo
parimāritindriyo8, imaṃ dhammakathāya sīhanādaṃ nadāpetvā
sukhakāraṇaṃ sutvā varena9 santappetvā imassa rukkhaṃ
dhuvaphalaṃ katvā āgamissāmīti" so mahantenānubhāvena
sīghaṃ otaritvā tasmiṃ rukkhamūle tassa piṭṭhipasse ṭhatvā
"attano avaṇṇe kathite kujjhissati nu kho no" ti vīmaṃsanto
paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_X.2(=440).1: Kaṇho vatāyaṃ puriso, kaṇhaṃ bhuñjati bhojanaṃ
kaṇhe bhūmipadesasmiṃ10, na mayhaṃ manaso piyo ti. || Ja_X:11 ||
Tattha kaṇhan11 ti kāḷavaṇṇaṃ12, rukkhaphalabhojanatāya kaṇho13.
Kaṇho tassa14 vacanaṃ sutvā "ko mu kho mayā saddhiṃ
kathetīti15" dibbacakkhunā upadhārento "Sakko" ti ñatvā ani-
vattitvā16 anoloketvā va dutiyaṃ gātham āha:
Ja_X.2(=440).2: Na kaṇho tacasā hoti, antosāro hi brāhmaṇo,
yasmiṃ pāpāni kammāni sa ve kaṇho Sujampatīti. || Ja_X:12 ||
Tattha tacasā ti tacena kaṇho nāma na hotīti attho, antosāro ti
abbhantare sīlasamādhipaññāvimuttiñāṇadassanasārehi samannāgato, evarūpo
hi bāhitapāpattā brāhmaṇo nāma hoti, sa ve ti yasmiṃ pana pāpāni17 kam-
māni so yattha katthaci kule18 jāto yena kenaci sarīravaṇṇena samannāgato pi
kāḷako va.
Evañ ca pana vatvā imesaṃ sattānaṃ kaṇhabhāvakarāni
pāpakammāni ekavidhādīhi bhedehi vitthāretvā sabbāni pi tāni
garahitvā19 sīlādayo guṇe pasaṃsitvā ākāse candaṃ uṭṭhāpento
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -ve-, Cs -ve-, Bs -vasattehi.
2 Bs adds na vā.
3 Bd -ddhikasa-.
4 Cs adds tadā sīlatejena, Bd dānatejena vā.
5 Cks omit vā.
6 Bd adds ṭhānā.
7 Bd omits vane.
8 Bd paramajitindriyo.
9 Cks sukāraṇaṃ suvarena, Bs sukhakāraṇaṃ sāvetvā varena.
10 Bdf -mippa-.
11 Bd -ho.
12 Bd -ṇo.
13 Bds bhojananti rukkhaphalabhojanaṃ in the place of rukkha---
14 Bd isi sakkassa.
15 Ck -theti, Cs -theti corr. to -thetīti.
16 Cks ni-.
17 Bd pāpakāni.
18 Bd -lesu.
19 Bd -hetvā.
[page 010]
10 X. Dasanipāta.
viya Sakkassa dhammaṃ desesi1. Sakko tassa dhammakathaṃ
sutvā pamudito somanassajāto Mahāsattaṃ varena nimantento
tatiyaṃ gātham āha:
Ja_X.2(=440).3: Etasmiṃ te sulapite patirūpe2 subhāsite
varaṃ brāhmaṇa te dammi yaṃ kiñci manas'; icchasīti. || Ja_X:13 ||
Tattha etasmin ti yaṃ idaṃ tayā sabbaññū-Buddhena viya sulapitaṃ
tasmiṃ sulapite tumhākam eva ca anucchavikattā patirūpe2 subhāsite, yaṃ
kiñcīti yaṃ yaṃ3 kiñci manasā icchasi sabbaṃ te taṃ varaṃ taṃ4 icchitaṃ
patthitaṃ dammīti attho.
Taṃ sutvā Mahāsatto cintesi: "ayaṃ ‘kin nu kho attano
avaṇṇe kathite kujjhissati no'; ti maṃ vīmaṃsanto mayhaṃ
chavivaṇṇañ ca bhojanañ ca vasanaṭṭhānañ ca garahitvā5 idāni
mayhaṃ akuddhabhāvaṃ ñatvā pasannacitto varaṃ deti, maṃ
kho pan'; esa ‘Sakkissariya-Brahmissariyānaṃ atthāya brah-
macariyaṃ caratīti'; pi maññeyya, tatr'; assa nikkaṃkhābhāvat-
thaṃ6 ‘mayham paresu kodho vā doso vā mā uppajjatu parasam-
pattiyaṃ lobho vā paresu sineho vā mā uppajjatu majjhatto
va bhaveyyan'; ti ime mayā cattāro vare gahetuṃ vaṭṭatīti" so
tassa nikkaṃkhābhāvatthāya cattāro vare gaṇhanto catutthaṃ
gātham āha:
Ja_X.2(=440).4: Varañ ce me ado Sakka sabbabhūtānam issara
sunikkodhaṃ suniddosaṃ nillobhaṃ vattiṃ7 attano
nisneham abhikaṃkhāmi, ete me caturo vare ti. || Ja_X:14 ||
Tattha varañce me ado ti sace tvaṃ mayhaṃ varaṃ adāsi, sunik-
kodhan ti akujjhanavasena suṭṭhunikkodhaṃ, suniddosan ti adussanavasena
suṭṭhuniddosaṃ, nillobhan ti parasampattisu suṭṭhunillobhaṃ, vattimattano7
ti evarūpaṃ attano pavattiṃ, nisnehan ti puttadhītādīsu saviññāṇakesu dhana-
dhaññādīsu vā aviññāṇakesu attano santakesu pi8 nisnehaṃ apagatalobhaṃ,
abhikaṃkhāmīti evarūpaṃ imehi catuaṅgehi9 samannāgataṃ attano vuttiṃ
abhikaṃkhāmi, ete me caturo vare ti ete nikkodhādike caturo mayhaṃ vare
dehīti vadati, kim pan'; esa na jānāti yathā na sakkā Sakkassa santikā10 va-
raṃ11 gahetvā va12 'me13 kodhādayo haritun ti: no na jānāti, Sakke14 pana va-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ti.
2 Bd paṭi-.
3 Bd omits one yaṃ
4 Bd omits taṃ.
5 Bd -he-.
6 Bd nikhaṃka-.
7 Bdf vu-.
8 Cks ca.
9 Bd catuhaṅ-.
10 Bd -ke.
11 Bd taṃ.
12 Bd varena.
13 Cs meme, Bd omits me.
14 Bd adds kho.
[page 011]
2. Kaṇhajātaka. (440.) 11
raṃ dadante1 na gaṇhāmīti vacanaṃ na yuttan ti ca tassa ca nikkaṃkhābhā-
vatthāya2 gaṇhi.
Tato Sakko cintesi: "Kaṇhapaṇḍito varaṃ ganhanto ati-
viya anavajjavare3 gaṇhi, etesu varesu guṇadosaṃ etam eva
pucchissāmīti". Atha naṃ pucchanto pañcamaṃ gātham āha:
Ja_X.2(=440).5: Kin nu kodhe va4 dose vā lobhe snehe va5 brāhmaṇa
ādīnavaṃ sampassasi6, tam me akkhāhi pucchito ti. || Ja_X:15 ||
Tass'; attho: brāhmaṇa kiṃ nu tvaṃ kodhe vā dose vā lobhe vā snehe
vā ādīnavaṃ passasi7, taṃ tāva me pucchito akkhāhi, na hi mayaṃ tattha ādīnavaṃ
pajānāmā 'ti.
Atha naṃ Mahāsatto "tena hi suṇāhīti" vatvā catasso
gāthā abhāsi:
Ja_X.2(=440).6: Appo hutvā bahu8 hoti vaḍḍhat'; eso9 akhantijo,
āsaṅgi bahupāyāso, tasmā kodhaṃ na rocaye. || Ja_X:16 ||
Ja_X.2(=440).7: Duṭṭhassa paṭhamā10 vācā parāmāso11 anantarā
tato pāṇi tato daṇḍo satthassa paramā gati,
doso kodhasamuṭṭhāno, tasmā dosaṃ na rocaye. || Ja_X:17 ||
Ja_X.2(=440).8: Ālopasahasākārā nikatī vañcanāni ca
dissanti lobhadhammesu, tasmā lobhaṃ na rocaye. || Ja_X:18 ||
Ja_X.2(=440).9: Snehasaṃgathitā ganthā senti manomayā puthu,
te bhusaṃ upatāpenti, tasmā snehaṃ na rocaye ti. || Ja_X:19 ||
Tattha akhantijo ti yo12 anadhivāsikajātikassa akkhantito jāto13 kodho
paṭhamaṃ paritto hutvā bahu hoti aparāparaṃ vaḍḍhati tassa vaḍḍhanabhāvo
Khantivādijātakena c'; eva Culladhammapālajātakena ca vaṇṇetabbo, api ca Tissa-
maccassa p'; ettha14 bhariyaṃ ādiṃ katvā sabbaṃ sajanasaparijanaṃ māretvā
pacchā attano māritavatthuṃ kathetabbaṃ, āsaṃgīti āsaṃgakaraṇo15, yassa
uppajjati taṃ āsattaṃ lagitaṃ16 karoti taṃ vatthuṃ vissajjetvā gantuṃ na deti
nivattitvā nivattitvā17 akkosanādīni kāreti, bahupāyāso ti bahunā kāyikacetasika-
dukkhasaṃkhātena upāyāsena kilamathena samannāgato, kodhaṃ nissāya hi kodha-
vasena ariyādīsu katavītikkamā diṭṭhadhamme c'; eva samparāye ca vadhabandhana-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dente.
2 Bd -kha-.
3 Bd -jje-.
4 Bdf vā.
5 Bd ca.
6 Cks -passi, Bf ādinava tvampassi.
7 Cks passi.
8 Ck Bd -ū.
9 Bd vaḍhateso, Cks vaḍḍheteso.
10 Bdf pharusā.
11 Cks para-.
12 Bd so.
13 Ck joto, Bd omits jāto.
14 Bd cettha.
15 Bd āsaṅgisabhāvakaraṇo.
16 Bd laggi-
17 Bd only one ni-.
[page 012]
12 X. Dasanipāta.
vippaṭisārādīni1 {c'eva} pañcavinibandhanakammakaraṇādīni2 ca bahūni dukkhāni
anubhavantīti kodho bahupāyāso nāma, tasmā ti yasmā esa evaṃ anekādīnavo
tasmā kodhaṃ na rocemi, duṭṭhassā 'ti kodhanalakkhaṇena3 kodhena kujjhit-
vā aparabhāge dussanalakkhaṇena dosena duṭṭhassa paṭhamaṃ tāva are dāsa
pessā 'ti4 pharusavācā niccharati5, vācāya antarā ākaḍḍhanavikaḍḍhanavasena
hatthaparāmāso tato anantarā upakkamanavasena pāṇi pavattati, tato daṇḍo6,
daṇḍappahāre7 atikkamitvā8 pana ekatodhāraubhatodhārassa satthassa paramā
gati9 sabbapariyantā satthanipphatti10 hoti yadā hi satthena paraṃ jīvitā
voropetvā pacchā ten'; eva satthena attānaṃ jīvitā voropeti tadā doso matthakaṃ
patto hoti, doso kodhasamuṭṭhāno ti yathā anambilaṃ takkaṃ vā kañjikaṃ11
vā pariṇāmavasena parivattitvā ambilaṃ hoti tam ekajātikam pi samānaṃ am-
bilaṃ anambilan ti nānā vuccati tathā12 pubbakāle kodho pariṇamitvā apara-
bhāge doso hoti, so akusalamūlattena ekajātiko pi samāno kodho doso ti nānā
vuccati, yathā ca anambilato ambilaṃ evaṃ so pi kodhato samuṭṭhātīti kodha-
samuṭṭhāno, tasmā ti yasmā evaṃ anekādīnavo doso tasmā dosam pi na rocemi,
ālopasahasākārā ti divādivass'; eva13 gāmaṃ paharitvā vilumpanāni14 ca āvudhaṃ
sarīre ṭhapetvā idaṃ15 nāma me dehīti sahasākārā ca16, nikati vañcanāni
cā 'ti patirūpakaṃ17 dassetvā parassa haraṇaṃ nikati nāma, sā asuvaṇṇam eva
suvaṇṇan ti kūṭakahāpaṇañ18 ca kahāpaṇo ti datvā parasantakagahaṇe19
daṭṭhabbā, paṭibhānavasena pana upāyakusalatāya parasantakagahaṇaṃ vañcanaṃ20
nāma, tass'; evaṃ pavatti daṭṭhabbā: eko kira ujujātiko gāmikapuriso araññato
sasakaṃ ānetvā nadītīre ṭhapetvā nahāyituṃ otari, ath'; eko dhutto taṃ sasakaṃ
sīse katvā nahāyituṃ otiṇṇo, itaro uttaritvā sasakaṃ apassanto ito c'; ito ca
vilokesi21, tam enaṃ dhutto kiṃ22 vilokesīti vatvā imasmiṃ me23 ṭhāne
sasako ṭhapito taṃ na passāmīti vutte andhabāla24 na tvaṃ25 jānāsi sasakā
nāma nadītīre ṭhapitā palāyanti passa26 ahaṃ attano sasakaṃ sīse ṭhapetvā va
nahāyāmīti, so appaṭibhānatāya evaṃ bhavissatīti pakkāmi, ekakahāpaṇena
migapotakaṃ gahetvā puna taṃ datvā dvikahāpaṇakagghanakassa27 migassa
gahitavatthuṃ p'; ettha28 kathetabbaṃ, dissanti lobhadhammesū 'ti Sakka29
ime alobhādayo pāpadhammā lobhasabhāvesu30 lobhābhibhūtesu sattesu dissanti,
na hi aluddhā evarūpāni kammāni karonti, evaṃ lobho anekādīnavo, tasmā lo-
bham pi na rocemi, snehasaṃgathitā ganthā ti ārammaṇesu allīyanalak-
khaṇena snehena saṃgathitā31 punappuna uppādavasena32 ghāṭitā suttena
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -bandhavippati-.
2 Bd pañcavidhabandhana-.
3 Bd kujjhana-.
4 Bd adosaṃ passā ti in the place of are-.
5 Bd nicchāreti.
6 Bd omits daṇḍo,
7 Bd -rena.
8 Bd upakka-.
9 Bd paraṃ māreti in the place of pa-.
10 Bd nipphutti.
11 Bd kañcikaṃ.
12 Cks tadā.
13 Bd -vaseva.
14 Bd viluppamānāni.
15 Cks idan.
16 Bd va.
17 Bd paṭi-.
18 Bd -ṇe, omitting ca kahāpaṇo,
19 Bd -ṇena.
20 Bd -nan.
21 Ck olo-.
22 Bd kimbho.
23 Bd omits me.
24 Cks -le.
25 Ck adds na.
26 Bd -yantīti passa, Cks -yanti tassa.
27 Bd ṇaggha-.
28 Bd adds dipetvā.
29 Ck omits sakka
30 Bd -venasu-
31 Bd -itvā.
32 Bd -danava-.
[page 013]
2. Kaṇhajātaka. (440.) 13
pupphāni viya baddhā nānappakāresu ārammaṇesu pavattamānā abhijjhākāyaganthā,
senti manomayā puthū ti te1 puthusu ārammaṇesu uppannā suvaṇṇādīhi
nibbattāni suvaṇṇādimeyāni ābharaṇādīni2 viya manena nibbattattā manomayā
abhijjhākāyaganthā tesu ārammaṇesu senti anusenti, te bhusaṃ upatāpentīti
te evaṃ3 anusayitā balavatāpaṃ janentā4 bhusaṃ upatāpenti atikilamenti, tesaṃ
pana bhusaṃ upatāpane ‘sallaviddho va ruppatitī'; gāthāya vatthuṃ ‘piyajātikā kho
gahapati sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā piyappabhutikā'; ‘piyato jāyate5
pemato jāyate6 soko'; ti ādīni suttāni ca āharitabbāni, api ca Maṅgalabodhisattassa7
dārake datvā balavasokena hadayaṃ phali, Vessantarabodhisattassa mahantaṃ
domanassaṃ udapādi, evaṃ pūritapāramīnaṃ mahāsattānaṃ p'; ete8 opatāpaṃ
karonti9 yeva, ayaṃ snehe ādīnavo, tasmā sneham pi na rocemīti.
Sakko pañhavissajjanaṃ10 sutvā "Kaṇhapaṇḍita, tayā ime
pañhā Buddhalīhāya sādhukaṃ kathitā, ativiya tuṭṭho 'smi te,
aparam pi11 varaṃ gaṇhāhīti" vatvā dasamaṃ gātham āha:
Ja_X.2(=440).10: Etasmin12 te sulapite patirūpe subhāsite
varaṃ brāhmaṇa te dammi yaṃ kiñci manas'; icchasīti. || Ja_X:20 ||
Tato Bodhisatto anantaraṃ gātham āha:
Ja_X.2(=440).11: Varaṃ13 ce ma ado Sakka sabbabhūtānam issara
araññe me viharato niccaṃ ekavihārino
ābādhā na14 uppajjeyyuṃ antarāyakarā bhusā ti. || Ja_X:21 ||
Tattha antarāyakarā15 ti imassa16 tapokammassa antarāyakārakā17.
Taṃ sutvā Sakko "Kaṇhapaṇḍito varaṃ gaṇhanto na
āmisasannissitaṃ18 gaṇhāti19, tapokammanissitam eva gaṇhā-
tīti19" cintetvā bhiyyosomattāya pasanno aparam pi varaṃ
dadamāno itaraṃ gātham āha:
Ja_X.2(=440).12: Etasmiṃ te sulapite patirūpe subhāsite
varaṃ brāhmaṇa te dammi yaṃ kiñci manas'; icchasīti. || Ja_X:22 ||
B. pi varagahaṇāpadesena20 dhammaṃ desento osānagātham
āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tesu.
2 Bd -ṇāni.
3 Cks etaṃ.
4 Bd balavantāsañjanentā.
5 Cs sujāyate
6 Bd omits pe- jā-, and adds soko me bho jāyate.
7 Bd suma-.
8 Bd pemaṃ.
9 Bd karoti.
10 Ck -he-, Bd -hā-.
11 Bd -raṃ, omitting pi.
12 Bd -iṃ.
13 Cks -rañ.
14 Bdf mā.
15 Bd adds bhūsā.
16 Bd adds me.
17 Cs -karā corr. to -kārā, Bd -karā.
18 Bd adds varaṃ.
19 Bd -ha-.
20 Ck varaṃgahana-, Bd varaṃgahaṇā-, Cs varagahaṇa-.
[page 014]
14 X. Dasanipāta.
Ja_X.2(=440).13: Varaṃ ce me ado Sakkasabbabhūtānam issara (Milindap. p. 384.)
na mano vā sarīraṃ vā maṃkate1 Sakka kassaci
kadāci upahaññetha, etaṃ Sakka varaṃ vare ti. || Ja_X:23 ||
Tattha mano vā ti manodvāraṃ vā, sarīraṃ vā ti kāyadvāraṃ vā,
vacīdvāram pi2 etesaṃ gahaṇena gahitam evā 'ti3 veditabbaṃ, maṃkate4 ti
mama kāraṇā, upahaññethā5 'ti upaghātaṃ6 āpajjeyya, aparisuddhaṃ assa,
idaṃ vuttaṃ hoti: Sakka devarāja, mama kāraṇā maṃ nissāya mama anattha-
kāmatāya kassaci sattassa kismici7 kāle idaṃ tividham pi8 kammadvāraṃ na9
upahaññetha10, pāṇātipātādīhi dasahi akusalakammapathehi vimuttaṃ parisud-
dham eva bhaveyyā 'ti.
Iti M. Chasu pi ṭhānesu varaṃ gaṇhanto nekkhammanis-
sitam eva gaṇhi, jānāti c'; esa sarīraṃ11 nāma vyāhidhammaṃ,
na taṃ sakkā Sakkena avyādhidhammaṃ12 kātuṃ, sattānaṃ
hi13 tīsu dvāresu parisuddhabhāvo na sakkāyatto va14, evaṃ
sante pi tassa dhammadesanatthaṃ ime vare gaṇhi. Sakko
pi taṃ rukkhaṃ dhuvaphalaṃ15 katvā Mahāsattaṃ vanditvā
sirasi añjaliṃ16 patiṭṭhapetvā "ārogā17 idh'; eva vasathā" 'ti
vatvā sakaṭṭhānam gato. B. pi aparihīnajjhāno brahmalokūpago
ahosi.
S. i. d. ā. "Ananda pubbe mayā nivutthabhūmippadeso v'; eso18"
ti vatvā j. s.: "Tadā Sakko Anuruddho ahosi, Kaṇhapaṇḍito19 aham
evā" 'ti. Kaṇhajātakaṃ20.
3. Catuposathikajātaka.
Yo kopaneyyo ti. Idaṃ Catuposathikajātakaṃ Puṇṇakajātake
āvibhavissatīti21. Catuposathikajātakaṃ22.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks maṃkato, Bd maṃkute.
2 Cks -raṃ vā.
3 Cks eva, omitting ti.
4 Cks maṃkato, Bd maṃkute.
5 Cks -haṃñathā
6 Bd adds mā.
7 Ck -smi, Cs smicci corr. to -smici, Bd -smiṃvi.
8 Cks -dhaṃhi.
9 Bd omits na.
10 Cks -haṃñatha, Bd -haññethā ti.
11 Bd -ran.
12 Bd -dhikadha-.
13 Bd -nañca, omitting hi.
14 Bd na sakkā sakkena attānaṃ sakko va.
15 Bd madurapha-
16 Cks -lim, Bd lī.
17 Bd Cs a-.
18 Cks ceso.
19 Bd adds pana.
20 Bd adds dutiyaṃ.
21 Cks -ssati.
22 Bd adds tatiyaṃ.
[page 015]
4. Saṃkhajātaka. (442.) 15
4. Saṃkhajātaka.
Bahussuto ti. Idaṃ S. J. v. sabbaparikkhāradānaṃ
ā. k. Sāvatthiyaṃ kir'; eko upāsako Tathāgatassa dhammadesanaṃ
sutvā pasannacitto svātanāya nimantetvā attano gharadvāre maṇḍapaṃ
kāretvā alaṃkaritvā punadivase1 kālaṃ ārocāpesi. S. pañcasatabhikkhu-
parivāro2 tattha gantvā paññattavarāsane3 nisīdi. Upāsako4 Buddha-
pamukkhassa bhikkhusaṃghassa mahādānam datvā "puna svātanāyā"
'ti evaṃ sattāhaṃ nimantetvā mahādānaṃ pavattetvā sattame divase
sabbaparikkhāradānaṃ adāsi. Taṃ5 pana dadamāno upāhanadānaṃ
ussannaṃ katvā adāsi. Dasabalassa dinno upāhanasaṃghāṭo6 sahas-
sagghanako ahosi, dvinnaṃ aggasāvakānaṃ7 pañcasataggha nakā,
sesānaṃ8 pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ satagghanakā8 ti. Iti so sabba-
parikkhā radānaṃ datvā attano parisāya saddhiṃ Bhagavato santike
nisīdi. Ath'; assa S. madhurena sarena {anumodanaṃ} karonto "upāsaka,
uḷārante9 sabbaparikkhāradānaṃ, attamano hohi, pubbe anuppanne Buddhe
paccekabuddhassa ekaṃ upāhanasaṃghāṭaṃ datvā nāvāya bhinnāya
appatiṭṭhe samudde10 upāhanadānanissandena11 patiṭṭhaṃ labhiṃsu,
tvaṃ pana Buddha-pamukhassa saṃghassa12 sabbaparikkhāradānaṃ
adāsi, tassa te upāhanadānaṃ13 kasmā patiṭṭhā na14 bhavissatīti"
vatvā tena yācito a. ā.:
A. ayaṃ Bārāṇasī Molinī nāma ahosi. Molinīnagare
Brahmadatte rajjaṃ kārente Saṃkho nāma brāhmaṇo
aḍḍho mahaddhano15 catusu nagaradvāresu nagaramajjhe nive-
sanadvāre16 ti chasu ṭhānesu dānasālā17 kāretvā devasikaṃ
cha satasahassāni vissajjento18 kapaṇiddhikānaṃ19 mahādānaṃ
pavattesi. So ekadivasaṃ cintesi: "ahaṃ gehe dhane khīṇe
dānaṃ dātuṃ na sakkhissāmi, aparikkhīṇe yeva dhane nāvāya
Suvaṇṇabhūmiṃ gantvā dhanaṃ āharissāmīti" so nāvaṃ bandhā-
petvā bhaṇḍassa pūretvā20 puttadāraṃ āmantetvā "yāvāhaṃ21
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds tathāgatassa.
2 Bd -bhikkhusata-.
3 Bd -tte-.
4 Bd adds saputtadāraparijano,
5 Bd taṃ.
6 Bds -to.
7 Cks dinnaṃ, and omit agga, Bd dvi-.
8 Bd -ni-.
9 Ck -ranto, Cs -ranto corr. to -rante, Bd -raṃ te.
10 Bd mahāsa-.
11 Bd -dānassa ni-.
12 Bd bhikkusa-.
13 Cd -dānassaphalaṃ.
14 Bd na patiṭhā.
15 Bd adds mahābhogo pahūtavittapakaraṇo pahūtadhanadhaññasuvaṇṇarajato.
16 Bd adds cā.
17 Bd -lāyo.
18 Bd -etvā.
19 Bd -kādīnaṃ.
20 Bd pūrāpetvā.
21 Bd yāva a.-.
[page 016]
16 X. Dasanipāta.
āgacchāmi tāva me dānaṃ anupacchindantā1 pavatteyyāthā"
'ti vatvā dāsakammakaraparivuto chattaṃ ādāya upāhanaṃ
āruyha majjhantikasamaye paṭṭanagāmābhimukho pāyāsi. Tasmiṃ
khaṇe Gandhamādane eko paccekabuddho āvajjitvā2 dhanā-
haraṇatthāya gacchantaṃ disvā "mahāpuriso dhanaṃ āharituṃ
gacchati, bhavissati nu kho assa samudde antarāya no" ti
āvajjitvā "bhavissatīti" ñatvā "esa maṃ disvā chattañ ca
upāhanañ ca mayhaṃ datvā upāhanadānanissandena3 samudde
bhinnāya nāvāya patiṭṭhaṃ labhissati, karissāmi 'ssa4 anuggahan"
ti4 ākāsenāgantvā tassāvidūre otaritvā caṇḍavātātape aṅgāra-
santharasadisaṃ uṇhavālukaṃ maddanto tassābhimukho5
āgañchi6. So taṃ disvā va "puññakkhettaṃ me āgataṃ, ajja
mayā ettha bījaṃ7 ropetuṃ vaṭṭatīti" tuṭṭhacitto vegena taṃ8
upasaṃkamitvā vanditvā "bhante mayhaṃ anuggahatthāya9
thokaṃ maggā okkamma imaṃ rukkhamūlaṃ upagacchathā"
'ti vatvā tasmiṃ rukkhamūlaṃ10 upasaṃkamante11 rukkhamūle
vālukaṃ ussāpetvā uttarāsaṃgaṃ paññapetvā12 paccekabuddhaṃ
nisīdāpetvā vāsitaparissāvitena udakena pāde dhovitvā gandha-
telena makkhetvā attano upāhanā omuñcitvā puñchitvā13
gandhatelena makkhetvā tassa paṭimuñcitvā14 bhante imā
upāhanā āruyha chattaṃ matthake katvā gacchathā" 'ti chat-
tupāhanaṃ15 adāsi. So tassānuggahatthāya16 taṃ gahetvā
pasādasaṃvaddhanatthaṃ17 passantass'; ev'; assa uppatitvā Gan-
dhamādanam evāgamāsi18. B. pi taṃ disvā ativiya pasannacitto
paṭṭanaṃ gantvā nāvaṃ abhirūhi. Ath'; assa mahāsamuddaṃ
paṭipannassa sattame divase nāvā vivaram adāsi, udakaṃ
ussiñcituṃ nāsakkhiṃsu. Mahājano maraṇabhayabhīto attano
attano devatā namassitvā mahāviravaṃ viravi. M. ekaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -cchindāttā, Bds -cchinditvā.
2 Bd -jje-.
3 Bd -dānassa ni-.
4 Ck ssaṃ. Cs ss.
5 Bd tassa a-.
6 Bk āgacchi.
7 Bd dānabijam.
8 Cs naṃ, Bd omits taṃ.
9 Bd -haṇatthāya.
10 Bd -le.
11 Bd -saṅkamante.
12 Bd paññā-,
13 Bd pucchi-.
14 Bd paṭi-.
15 Bd -ttaṃ upā-.
16 Bd tassa a-.
17 Cks pā-, Bd vaḍḍha-.
18 Bd eva a-.
[page 017]
4. Saṃkhajātaka. (442.) 17
upaṭṭhākaṃ gahetvā sakalasarīraṃ teḷena makkhetvā sappinā
saddhiṃ sakkharacuṇṇaṃ yāvadatthaṃ khāditvā tam pi1 khā-
dāpetvā tena saddhiṃ kūpakayaṭṭhimatthakaṃ āruyha "imāya
disāya amhākaṃ nagaran" ti disaṃ vavatthapetvā maccha-
kacchapaparipanthato attānaṃ mocento tena2 saddhiṃ usabha-
mattaṃ atikkamitvā pati. Mahājano vināsaṃ pāpuṇi. M. pana
upaṭṭhākena saddhiṃ samuddaṃ tarituṃ ārabhi. Tassa taran-
tass'; eva satta3 divasā gatā4. So tasmim pi kāle loṇodakena
mukhaṃ vikkhāletvā uposathiko ahosi yeva. Tadā pana catūhi
lokapālehi Maṇimekhalā nāma devatā5 "sace6 nāvāya bhinnāya
tisaraṇagatā7 vā sīlasampannā vā mātāpitidevatā vā8 manussā
dukkhappattā honti te rakkheyyāsīti" samudde ārakkhatthāya9
ṭhapitā hoti. Sā attano issariyena sattāhaṃ pamajjitvā sat-
tame divase samuddaṃ olokentī sīlācārayuttaṃ10 Saṃkhabrāh-
maṇaṃ disvā "imassa sattamo11 divaso11 samudde patitassa,
sace amarissa12 ativiya gārayhā13 abhavissan" ti14 saṃvigga-
mānasā25 ekaṃ suvaṇṇapātiṃ nānaggarasassa16 dibbabhojanassa
pūretvā vātavegena tattha gantvā tassa purato ākāse ṭhatvā
"brāhmaṇa tvaṃ sattāhaṃ nirāhāro, imaṃ dibbabhojanaṃ
bhuñ jā" 'ti7 āha. So taṃ oloketvā18 "apanehi tava bhattaṃ,
ahaṃ uposathiko" ti19. Ath'; assa upaṭṭhāko pacchato āgac-
chanto devataṃ adisvā saddam eva sutvā "ayam brāhmaṇo
pakatisukhumālo sattāhaṃ nirāhāratāya dukkhito maraṇabhayena
vilapati maññe, assāsissāmi20 nan" ti cintetvā paṭhamaṃ gātham
āha:
Ja_X.4(=442).1: Bahussuto sutadhammo si Saṃkha,
diṭṭhā tayā samaṇabrāhmaṇā ca,
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks hi.
2 Bd upaṭhakena.
3 Ck tassa, Bd sattamo.
4 Bd divaso jāto.
5 Bd devadhitā.
6 Bd has added samudde.
7 Bd -naṃgā-.
8 Bd -pitu devatā vā tathā corr. to -pitupaṭhakā vā tathā.
9 Bd -kkhanatthāya.
10 Bd -rasaṃyu-.
11 Ck -e.
12 Bd sace so marissati.
13 Bd -reyhaṃ me.
14 Bd bhavissati ti.
15 Bd -mānahadayā hutvā.
16 Bd -rasa.
17 Ck jati, Cs -jāni corr. to -jāti?
18 Bd ullo-.
19 Bd adds āha.
20 so all three MSS.
[page 018]
18 X. Desanipāta.
ath'; akkhaṇe dassayase vilāpaṃ,
añño nu ko te paṭimantako1 mayā ti. || Ja_X:24 ||
Tattha sutadhammo ti dhammo pi tayā dhammikasamaṇabrāhmaṇānaṃ
santike suto, diṭṭhā ti tesaṃ paccaye dadantena veyyāvaccaṃ karontena
dhammikasamaṇabrāhmaṇā tayā diṭṭhā, evaṃ akaronto hi passanto pi te na
passati yeva, athakkhaṇe ti atha akkhaṇe sallapantassa kassaci abhāvena
vacanassa anokāse, dassayase ti ahaṃ uposathiko ti vadanto vilāpaṃ
dassesi2, paṭimantako1 ti mayā añño ko tava paṭimantako1 paṭivacanadāyako1,
kiṃkāraṇā evaṃ vippalapasīti.
So tassa vacanaṃ sutvā "imassa sā3 devatā na paññāyati
maññe" ti cintetvā "samma nāhaṃ maraṇassa bhāyāmi, atthi
pana me añño paṭimantako1" ti vatvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_X.4(=442).2: Subbhu subhā4 suppaṭimuttakambu
paggayha sovaṇṇamayāya pātiyā
bhuñjassu bhattaṃ iti maṃ vadeti,
saddhā cittā tam ahaṃ no ti brūmīti. || Ja_X:25 ||
Tattha subbhū 'ti subhamukhā5, subhā ti pāsādikā uttamarūpadharā,
suppaṭimuttakambū 'ti paṭimuttasuvaṇṇālaṃkārā, paggayhā 'ti suvaṇṇa-
pātiyā bhattaṃ gahetvā ukkhipitvā, saddhā cittā ti saddhā c'; eva6 tuṭṭhacittā
ca7, saddhaṃ8 cittan9 ti pi pāṭho, tass'; attho: saddhan10 ti saddahantaṃ11, cit-
tan ti tuṭṭhacittaṃ tamahaṃ no tīti12 tam ahaṃ13 devataṃ uposathikattā
paṭikkhipanto no ti brūmi14, na vippalāmi sammā 'ti.
Ath'; assa so tatiyaṃ gātham āha:
Ja_X.4(=442).3: Etādisaṃ brāhmaṇa disva yakkhaṃ
puccheyya poso sukham āsasāno15,
uṭṭhehi, naṃ16 pañjalik'; ābhipuccha:
devī nu si17 tvaṃ uda mānusī nū 'ti. || Ja_X:26 ||
Tattha sukhamāsasāno18 ti etādisaṃ yakkhaṃ disvā attano sukhaṃ
āsiṃsanto paṇḍito puriso amhākaṃ sukhaṃ bhavissati na bhavissatīti puccheyya,
uṭṭhehīti udakato uṭṭhānākāraṃ dassento uṭṭhaha19, pañjalikābhipucchā 'ti20
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pati-.
2 Ck -ti.
3 Bd omits sā.
4 Bf sumbhā subhā, Bd subhamukhā in the place of sṣ.
5 so Cks for -mukā? Bd tattha subhamukhā ti.
6 Bd veca.
7 Ck ti.
8 Ck Bd saddhā.
9 Ck cittā.
10 Ck Bd saddhā.
11 Ck saddhahatthaṃ.
12 Ck devataṃ no tīti tamahaṃ devataṃ no tīti in the place of
tamahaṃ notīti.
13 subbhū--- tamahaṃ wanting in Cs.
14 Bd -mīti.
15 Bd āsamāno, Bf āsisamāno.
16 Ck taṃ.
17 Cks sī.
18 Bd āsamāno.
19 Bd uṭhehi taṃ.
20 Bd adds sa.
[page 019]
4. Saṃkhajātaka. (442.) 19
pañjaliko hutvā abhipuccha, uda mānusī nū 'ti udāhu mahiddhikā siddhatapā1
mānusī tvan ti.
B. "yuttaṃ kathesīti" taṃ pucchanto catutthaṃ gātham āha:
Ja_X.4(=442).4: Yaṃ tvaṃ sukhenābhisamekkhase maṃ2
bhuñjassu bhattaṃ iti maṃ vadesi
pucchāmi taṃ nāri mahānubhāve:
devī nu si3 tvaṃ uda mānusī nū 'ti. || Ja_X:27 ||
Tattha yaṃ tvan ti yasmā tvaṃ sukhena maṃ abhisamekkhase piyacak-
khūhi olokesi, pucchāmi tan ti tena kāraṇena taṃ pucchāmi.
Tato devatā dve gāthā abhāsi:
Ja_X.4(=442).5: Devī ahaṃ Saṃkha mahānubhāvā
idhāgatā sāgaravārimajjhe4
anukampikā no ca paduṭṭhacittā,
tav'; eva5 atthāya idhāgatāsmi6. || Ja_X:28 ||
Ja_X.4(=442).6: Idh'; annapānaṃ sayanāsanañ ca
yānāni nānā vividhāni7 Saṃkha
sabbassa ty-āhaṃ paṭipādayāmi8
yaṃ kiñci tuyhaṃ manasābhipatthitan ti. || Ja_X:29 ||
Tattha idhā 'ti imasmiṃ samudde, nānā vividhānīti9 bahūni ca
anekappakārāni ca hatthiyānāssayānādīni atthi, sabbassa tyāhan ti tass'10
annapānādino sabbassa sāmikaṃ katvā taṃ te annapānādiṃ paṭipādayāmi dadāmi,
yaṃ kiñcīti aññam pi yaṃ kiñci tava manasā icchitaṃ sabbaṃ te dammīti.
Taṃ sutvā M. "ayaṃ devatā11 samuddapiṭṭhe mayhaṃ
‘idañ c'; idañ ca dammīti'; vadati, kin nu kho esā12 mayā katena
puññakammena dātukāmā udāhu attano balena, pucchissāmi
tāva nan" ti cintetvā pucchanto sattamaṃ gātham āha:
Ja_X.4(=442).7: Yaṃ kiñci yiṭṭhaṃ va13 hutaṃ va14 mayhaṃ
sabbassa no issarā tvaṃ sugatte15,
sussoṇi subbhuru16 vilākamajjhe
kissa me kammassa ayaṃ vipāko ti. || Ja_X:30 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd si tvaṃ atha.
2 Cks tvaṃ.
3 Cks sī.
4 Bd sālapādīmajjhe.
5 Cks tameva, Bd tatheva, Bf bhaveva.
6 Cks -gatosmiṃ, Bd -gatāsmiṃ.
7 Bd vidhā-, Bf nā vidhā-.
8 Cks -ma, Bf -dessāmi.
9 all three MSS. vidhā-.
10 Bd tassa.
11 Bd devadhitā.
12 Cks esa.
13 Ck omits va, Cs has ba, Bdsf ca.
14 Bdsf ca.
15 Bd sabhatte.
16 Bd subbhamusu, Bf sumbhamu.
[page 020]
20 X. Dasanipāta.
Tattha yiṭṭhan ti dānavasena yajitaṃ, hutan ti āhunapāhunavasena
dinnaṃ, sabbassa no issarā tvan ti tassa amhākaṃ puññakammassa sabbassa
tvaṃ issarā, imassa ayaṃ vipāko imassa ayan1 ti jānituṃ samatthā ti attho,
sussoṇīti sundaraūrulakkhaṇe, subbhurū 'ti2 sundarabhamuke, suvilāka-
majjhe3 ti suṭṭhuvilaggitatanumajjhe, kissa me ti4 mayā katakammesu katara-
kammassāyaṃ5 vipāko yenāhaṃ appatiṭṭhe samudde patiṭṭhaṃ labhāmīti.
Taṃ sutvā devatā "ayaṃ brāhmaṇo yaṃ6 kusalakammaṃ
kataṃ taṃ maṃ7 ‘na jānātīti'; saññāya8 pucchati maññe,
kathessāmi dāni 'ssā" 'ti kathentī9 aṭṭhamaṃ gātham āha:
Ja_X.4(=442).8: Ghamme pathe brāhmaṇa ekabhikkhuṃ
ugghaṭṭhapādaṃ10 tasitam kilantaṃ
paṭipādayi Saṃkha upāhanāhi11,
sā12 dakkhiṇā kāmaduhā tav'; ajjā 'ti. || Ja_X:31 ||
Tattha ekabhikkhun ti taṃ paccekabuddhaṃ sandhāyāha, ugghaṭṭha-
pādan13 ti uṇhavālukāya ghaṭṭhapādaṃ14, tasitan ti pipāsitaṃ, paṭipādayīti
paṭipādesi yojesi15, kāmaduhā ti sabbakāmadāyikā.
M. etaṃ16 sutvā17 "evarūpe pi nāma appatiṭṭhe mahā-
samudde mayā dinnaṃ upāhanadānaṃ mama sabbakāmadadaṃ
jātaṃ, aho sudinnaṃ me paccekabuddhassa dānan" ti tuṭṭha-
citto navamaṃ gātham āha:
Ja_X.4(=442).9: Sā hotu nāvā phalakūpapannā
anavassutā erakavātayuttā,
aññassa yānassa na h'; atthi bhūmi,
ajj'; eva maṃ Moliniṃ pāpayassū 'ti. || Ja_X:32 ||
Tass'; attho: devate evaṃ sante mayhaṃ ekaṃ nāvaṃ māpehi, khuddikaṃ18
pana ekadoṇikaṃ19 nāvaṃ mā20 māpehi, yaṃ pana māpesi21 sā hotu nāvā bahūhi
susibbitehi22 phalakehi upapannā udakapavesanābhāvena23 anavassutā erakena
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks imissāyan.
2 Bd subbhamūti.
3 read: -bhamu, kesu: vi-?
4 Cks add kissa.
5 Bd -massa ayaṃ.
6 Bd yante.
7 Bd kammaṃ.
8 Bd paññāya.
9 all three MSS. -ti.
10 Bd -ṭṭa-, Bf ughaṭṭitapā-.
11 Bdf -nāni.
12 Bd dasā.
13 Bd -ṭṭa-.
14 Ck ghaṭṭa-, Bd ghaṭṭhitapā-.
15 Bd yojesīti attho, Cks add na mama sabbakāmadadaṃ jātaṃ.
16 Cs taṃ.
17 Bd taṃ sutvā mahāsatto.
18 Bd -dda-.
19 Bd -kappamāṇaṃ.
20 all three MSS. omit mā.
21 Bd -pessasi.
22 Cks -siddhi-?
23 Bd -nassābh-.
[page 021]
4. Saṃkhajātaka. (442.) 21
sammā gahetvā gacchantena1 vātena yuttā, ṭhapetvā hi nāvaṃ3 aññassa yānassa3
ettha bhūmi n'; atthi, tāya pana nāvāya4 maṃ ajj'; eva Molinīnagaraṃ pāpayā5 'ti.
Devatā6 tassa vacanaṃ sutvā tuṭṭhacittā sattaratanamayaṃ
nāvaṃ māpesi, sā dīghato aṭṭhausabhā ahosi, vitthārato catu-
usabhā7, gambhīrato vīsatiyaṭṭhikā, tassā indanīlamayā tato
kūpakā, sovaṇṇamayāni yottāni, rajatamayāni8 sītāni, sovaṇṇa-
mayān'; eva9 phiyārittāni10 ahesum. Devatā taṃ nāvaṃ sattan-
naṃ ratanānaṃ pūretvā brāhmaṇaṃ āliṅgitvā alaṃkatanāvāya
āropesi, upaṭṭhākaṃ pan'; assa na olokesi, brāhmaṇo attanā
katakalyāṇato tassa pattiṃ adāsi, so anumodi, tadā devatā tam11
pi āliṅgitvā nāvāya patiṭṭhāpesi. Atha naṃ nāvaṃ Molinī-
nagaraṃ netvā brāhmaṇassa ghare dhanaṃ patiṭṭhāpetvā attano
vasanaṭṭhānam eva agamāsi.
Satthā abhisambuddho hutvā
Ja_X.4(=442).10: Sā tattha vittā12 sumanā patītā
nāvaṃ sucittaṃ abhinimminitvā13
ādāya Saṃkhaṃ purisena saddhiṃ
upānayī nagaraṃ sādhuramman ti || Ja_X:33 ||
imaṃ osānagātham abhāsi.
Tattha sā ti bhikkhave sā devatā tattha samuddamajjhe tassa vacanaṃ
sutvā vittisaṃkhātāya pītiyā samannāgatattā vittā14, sumanā ti15 sunda-
ramanā16 pāmujjena patītacittā hutvā citraṃ17 nāvaṃ nimminitvā18 taṃ19
brāhmaṇaṃ paricārakena20 saddhiṃ ādāya sādhurammaṃ atiramaṇīyaṃ nagaraṃ
upānayi.
Brāhmaṇo ti yāvajīvaṃ aparimitadhanaṃ21 gehaṃ ajjhā-
vasanto dānaṃ datvā sīlaṃ rakkhitvā āyupariyosāne22 sapariso
devanagaraṃ pūresi22
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -tenā.
2 Cks nāvā, Bd dibbanāvaṃ.
3 Cks omit yānassa.
4 Bd nāvāya corr. to dibbanā-.
5 Bd pāpayassu.
6 Bd devatā corr. to devadhītā.
7 Cks catuttha us-.
8 Cks -yā,
9 Bd -yāni ca.
10 Cks piyā-.
11 Bd naṃ.
12 Ck vitthā, Bdf tuṭhacittā in the place of tattha vittā.
13 Ck -nimmitvā.
14 Bd cittā corr. to tuṭhacittā.
15 Bd has added sumanā ti, Cks omit them.
16 Cs suramaṇā, Bdf sundaramanasā.
17 Bd vicitra.
18 Ck nimmitvā.
19 Bd omits taṃ.
20 Bd -rik-.
21 Bd amita-
22 Bd jīvitapa-.
23 Bd paripū-.
[page 022]
22 X. Dasanipāta.
S. i. d. ā. saccāni pakāsetvā j. s. (Saccapariyosāne upāsako
sotāpattiphale patiṭṭhahi): "Tadā devatā1 Uppalavaṇṇā ahosi, puriso2
Ānando, Saṃkhabrāhmaṇo aham evā" 'ti. Saṃkhajātakaṃ3.
5. Cullabodhijātaka.
Yo te imaṃ visālakkhin ti. Idaṃ S. J. v. ekaṃ kodha-
naṃ ā. k. So kira bhikkhu niyyānikasāsane pabbajitvāpi kodhaṃ
niggahetuṃ nāsakkhi, kodhano ahosi upāyāsabahulo, appam pi vutto
samāno abhisajji kuppi vyāpajji patitthīyi4. S. tassa kodhanabhāvaṃ5
sutvā pakkosāpetvā "saccaṃ kira tvaṃ kodhano6" ti7 pucchitvā
"saccaṃ bhante" ti vutte "bhikkhu, kodho nāma vāretabbo, evarūpo
hi idhaloke ca paraloke ca anatthakārako nāma n'; atthi8, tvaṃ9 nikko-
dhassa Sambuddhassa sāsane pabbajitvā kasmā kujjhasi, porāṇakapaṇḍitā
bāhirāasane pabbajitvāpi kodhaṃ na kariṃsū" 'ti vatvā a. ā.:
A. B. Br. r. k. aññatarasmiṃ Kāsinigame10 eko brāhmaṇo
aḍḍho mahaddhano mahābhogo aputtako ahosi, tassa brāhmaṇī
puttaṃ patthesi. Tadā Bodhisatto Brahmalokā cavitvā tassa
brāhmaṇiyā11 kucchiyaṃ nibbatti, tassa nāmagahaṇadivase
Bodhikumāro ti nāmaṃ kariṃsu. Tassa vayappattakāle Takka-
silaṃ gantvā sabbasippāni uggahetvā paccāgatassa aniccha-
mānass'; eva mātāpitaro samajātikakulā12 kumārikaṃ ānesuṃ.
Sāpi Brahmalokā cutā va uttamarūpadharā devaccharapaṭibhāgā.
Tesaṃ anicchamānānaṃ ñeva aññamaññaṃ āvāhavivāhaṃ kariṃsu.
Ubhinnam pi13 pana tesaṃ kilesasamudācāro nāma na bhūtapubbo,
saṃrāgavasena14 aññamaññassa olokanaṃ nāma nāhosi15, su-
pinena16 pi nehi17 methunadhammo nāma na diṭṭhapubbo, evaṃ
parisuddhasīlā ahesuṃ. Athāparabhāge M. mātāpitūsu kālaka-
tesu18 tesaṃ sarīrakiccaṃ katvā taṃ pakkositvā "bhadde tvaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd devatā corr. to devadhīta.
2 Bd upaṭhākāpu-.
3 Bd adds catutthaṃ.
4 Ck -tthiyi, Bd patiṭhasi, Bs patiṭṭhayi.
5 Cks kodhabhā-.
6 Bd has added sī.
7 Bd adds taṃ.
8 Bd has crossed out nāma natthi.
9 Ck omit tvaṃ.
10 Bd kāsikani-.
11 Bd tassā, omitting brāhmaṇiyā.
12 Cs -ka- corr. to -kā-, Bd samānajātikā-.
13 Bd -naṃ, omitting pi.
14 Bd sarā-.
15 Cks nahosi.
16 Bd -ine.
17 Bd omits nehi.
18 Bd kālaṃ-.
[page 023]
5. Cullabodhijātaka. (443.) 23
imaṃ asītikoṭidhanaṃ gahetvā sukhena jīvāhīti" āha1. "Tvaṃ
pana ayyaputtā" 'ti. "Mayhaṃ dhanena kiccaṃ n'; atthi, Hima-
vantapadesaṃ pavisitvā pabbajitvā attano patiṭṭhaṃ karissāmīti".
"Kiṃ pana ayyaputta pabbajjā nāma purisānaṃ yeva2 vaṭṭatīti"
"Itthīnam pi vaṭṭati bhadde" ti. "Tena hi ahaṃ tayā chaḍḍi-
takheḷapiṇḍaṃ3 na gaṇhissāmi4, mayham pi dhanena kiccaṃ
n'; atthi, aham pi pabbajissāmīti". "Sādhu bhadde" ti. Ubho
pi5 mahādānaṃ datvā nikkhamitvā ramaṇīye bhūmibhāge assa-
maṃ katvā pabbajitvā uñchāphalāphalehi6 yāpento7 tattha
dasamattāni saṃvaccharāni vasiṃsu, jhānaṃ pana nesaṃ na
tāva uppajjati. Te tattha pabbajjāsukhen'; eva dasasaṃvaccharaṃ
vasitvā loṇambilasevanatthāya janapadacārikaṃ8 carantā anu-
pubbena Bārāṇasiṃ patvā rājuyyāne vasiṃsu. Ath'; ekadivasaṃ
rājā uyyānapālaṃ paṇṇākāraṃ ādāya āgataṃ disvā "uyyāna-
kīḷikaṃ9 kīḷissāma, uyyānaṃ sodhehīti" vatvā tena sodhitasajji-
taṃ10 uyyānaṃ mahantena parivārena agamāsi. Tasmiṃ khaṇe
te ubho pi janā uyyānassa ekasmiṃ passe pabbajjāsukhena
vītināmentā nisinnā honti. Atha rājā uyyāne vicaranto te ubho
nisinnake disvā paramapāsādikaṃ uttamarūpadharaṃ parib-
bājikaṃ11 olokento paṭibaddhacitto ahosi. So kilesavasena
kampanto "pucchissāmi tāva" ayaṃ paribbājikā imassa kiṃ
hotīti"'; Bodhisattaṃ upasaṃkamitvā "pabbajita ayaṃ te parib-
bājikā kiṃ hotīti" pucchi. "Mahārāja, kiñci na hoti, kevalaṃ
ekapabbajjāya pabbajitā, api12 kho pana me gihikāle pāda-
paricārikā ahosīti". Taṃ sutvā rājā "ayaṃ kir'; etassa kiñci
na hoti, api12 kho pana gihikāle pādaparicārikā kir'; assa ahosi,
sace panāhaṃ imaṃ issariyabalena gahetvā gaccheyyaṃ kin
nu kho esa karissati, parigaṇhāmi13 tāva nan" ti14 cintetvā
upasaṃkamitvā paṭhamaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd has added kiṃ karissatha tumhe, and scratched out tvaṃ;
so reads Bs also.
2 Bd -naññeva.
3 Ck chaḍḍhi-.
4 Cks -mīti.
5 Bd has added jānā.
6 Cs uccāpha-, Ba ucchācariyāyaṃ pha-, Bs uñchāriyā pha-.
7 so all three MSS.
8 Bd -kañ.
9 Bd -kiḷaṃ.
10 Bd susodhitaṃ sus-.
11 Cks add disvā.
12 Bds add ca.
13 Bd parigaṇhissāmi.
14 Cks tāvanti.
[page 024]
24 X. Dasanipata.
Ja_X.5(=443).1: Yo te imaṃ visālakkhiṃ piyaṃ sammillabhāsiniṃ1
ādāya balā gaccheyya kin nu kayirāsi brāhmaṇā 'ti. || Ja_X:34 ||
Tattha sammillabhāsinin1 ti mandahasitabhāsiniṃ2, balā gaccheyyā
'ti balakkārena ādāya gaccheyya, kinnu kayirāsīti tassa tvaṃ brāhmaṇa kiṃ
kareyyāsīti.
Ath'; assa kathaṃ sutvā M. dutiyaṃ gātham aha:
Ja_X.5(=443).2: Uppajja3 me na mucceyya na me mucceyya jīvato4
rajaṃ va vipulā vuṭṭhi khippam eva nivāraye ti. || Ja_X:35 ||
Tass'; attho: mahārāja sace imaṃ gahetvā gacchante kismici mama abbhan-
tare kopo uppajjeyya so me anto uppajjitvā na mucceyya yāvāhaṃ jīvāmi tāva
me na mucceyya, nāssa anto ghanasannivesena5 patiṭṭhātuṃ dassāni, atha kho
yathā uppannaṃ rajaṃ vipulā meghavuṭṭhi khippaṃ nivārayati6 tathā khippam
eva taṃ7 mettābhāvanāya niggahetvā vāressāmīti.
Evaṃ M. sīhanādaṃ nadi. Rājā pan'; assa kathaṃ sutvāpi
andhabālatāya paṭibaddhaṃ attano cittaṃ nivāretuṃ asakkonto
aññataraṃ amaccaṃ āṇāpesi: "imaṃ paribbājikaṃ rājanive-
sanaṃ nehīti". So "sādhū" 'ti paṭisuṇitvā "adhammo loke vattati,
ayuttan" ti ādīni vatvā paridevamānaṃ ñeva naṃ ādāya pāyāsi.
B. tassā paridevanasaddaṃ sutvā ekavāraṃ oloketvā puna na
olokesi. Taṃ rodantiṃ paridevantiṃ rājanivesanam eva nayiṃsu.
So pi Bārāṇasirājā uyyāne papañcaṃ akatvā va sīghaṃ gha-
raṃ8 gantvā taṃ paribbājikaṃ pakkosāpetvā mahantena yasena
nimantesi. Sā9 yasassāguṇaṃ10 pabbajjāy'; eva11 ca guṇaṃ
kathesi. Rājā kenaci pariyāyena tassā manaṃ alabhanto taṃ
ekasmiṃ gabbhe karitvā cintesi: "ayaṃ paribbajikā12 evarūpaṃ
yasaṃ na icchati, so pi tāpaso evarūpaṃ mātugāmam gahetvā gac-
chante13 kujjhitvā olokitamattam pi na akāsi, pabbajitā kho pana
bahumāyā honti, kiñci payojetvā anattham pi me kareyya,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bdsf saṃmilhahāsi-.
2 Ck mandanāhasitabhāsinī, Cs manāhasitabhāsinī, Bd mandahasini.
3 Cs -jjā? Bdsf -jje.
4 Cks jīvi-.
5 Bd antogharassannivāsena.
6 Cks -yeti, Bd -reti.
7 Bd naṃ.
8 Bd gharaṃ corr. to taraṃ.
9 Bds add pana.
10 Bds yasassa ag-.
11 Bd -jjāya eva.
12 Bd adds silavati kalyāṇadhammā.
13 Bd -to.
14 Bd -mīti.
[page 025]
5. Cullabodhijātaka. (443.) 25
gacchāmi tāva, jānami14 ‘kiṃ karonto nisinno"'; ti saṇṭhātum asak-
konto uyyānaṃ agamāsi. B. pi cīvaraṃ sibbento1 nisīdi. Rājā
mandaparivāro2 va padasaddaṃ akaronto saṇikaṃ upasaṃkami. B.
rājānaṃ anoloketvā cīvaram eva sibbi. Rājā "ayaṃ kujjhitvā mayā
saddhiṃ na kathetīti3" maññamāno "ayaṃ kūṭatāpaso ‘kopassa4
uppajjituṃ na dassāmi, uppanne5 pi naṃ khippam eva niggahessā-
mīti'; paṭhamam eva gajjitvā idāni kodhen'; eva thaddho6 hutvā
mayā saddhiṃ na sallapatīti" saññāya tatiyaṃ gātham āha:
Ja_X.5(=443).3: Yan nu pubbe vikatthittho7 balamhi va8 apassito9
sv-ājja10 tuṇhikkhako11 dāni saṃghāṭiṃ sibbam acchasīti. || Ja_X:36 ||
Tattha balamhiva8 apassito9 ti balanissito viya butvā tuṇhikkhako12
ti kiñci avadanto, sibbamacchasīti sibbanto acchasi.
Taṃ sutvā M. "ayaṃ rajā ‘kodhavasena maṃ nālapatīti'
maññati13, kathessāmi dāni 'ssa uppannassa kodhassa vasaṃ
agatabhāvan14" ti cintetvā catutthaṃ gātham āha:
Ja_X.5(=443).4: Uppajji me, na muccittha, na me mucceyya15 jīvato,
rajaṃ va vipulā vuṭṭhi khippaṃ eva nivārayin16 ti. || Ja_X:37 ||
Tass'; attho: mahārāja uppajji17 me, na na18 uppajji, na pana me muc-
cittha, nāssa patthayitvā19 hadaye thātuṃ adāsiṃ, iti so mama jīvato na muc-
citth'; eva, rajaṃ va vipulā vuṭṭhi viya khippam eva naṃ nivārayin ti.
Taṃ sutvā rājā "kin nu kho esa kopam eva sandhāya
vadati udāhu aññaṃ kiñci sippaṃ20 sandhāya kathesīti21, puc-
chissami tāva nan" ti cintetvā pucchanto pañcamaṃ gātham
āha:
Ja_X.5(=443).5: Kin te uppajji no22 mucci, kin te no23 mucci jīvato,
rajaṃ va vipulā vuṭṭhi katamaṃ tvaṃ nivārayīti. || Ja_X:38 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sibbanto.
2 Ck manāpari-, Cs manapa- corr. to manāpa-, Bd manta-, Bs manda-.
3 Bd sallapasīti.
4 Bd kodhassa.
5 Bd -naṃ.
6 Bd baddho.
7 Ck Bd -kattittho, Cs -katthittho corr. to -katthito, Bf kattitto.
8 Cks ca, Bs balamiva.
9 Cks -no.
10 Bdf svajja.
11 Ck -ikkako, Bd ikkato, Bs -īkato? Bf -ikabho.
12 Cs ikkako, Cs ikkako corr. to -ikkhako, Bds ikkato.
13 Bd maññeti.
14 Cks apagata-.
15 Bd muccittha,
16 Bdf -yi.
17 Cks -jja.
18 Bd omits one na.
19 so Cks; Bd patiṭhahitvā.
20 Ck omits sippaṃ.
21 Cks kathesīti.
22 Cks na.
23 Cks na, Bd nā.
[page 026]
26 X. Dasanipāta.
Tattha kin te uppajji no1 muccīti kiṃ tava uppajji c'; eva na ca
mucci.
Taṃ sutvā B. "mahārāja, evaṃ kodho2 anekādīnavo3 mahā-
vināsadāyako, eko mama uppajji uppannañ ca taṃ4 mettā-
bhāvanāya nivāresin" ti kodhe ādīnavaṃ kathento
Ja_X.5(=443).6: Yamhi jāte na passati ajāte sādhu passati
so me uppajji no1 mucci kodho dummedhagocaro. || Ja_X:39 ||
Ja_X.5(=443).7: Yena jātena nandanti amittā dukkhamesino
so me uppajji no mucci kodho dummedhagocaro. || Ja_X:40 ||
Ja_X.5(=443).8: Yasmiñ ca jāyamānasmiṃ sadatthaṃ nāvabujjhati
so me uppajji no mucci kodho dummedhagocaro. || Ja_X:41 ||
Ja_X.5(=443).9: Yenābhibhūto kusalaṃ jahāti
parakkare vipulañ cāpi atthaṃ
sa bhīmaseno balavā pamaddī
kodho mahārāja na me amuccatha. || Ja_X:42 ||
Ja_X.5(=443).10: Kaṭṭhasmiṃ manthamānasmiṃ5 pāvako nāma jāyati,
tam eva kaṭṭhaṃ ḍahati6 yasmā so jāyate gini. || Ja_X:43 ||
Ja_X.5(=443).11: Evaṃ mandassa posassa bālassa-m-avijānato7
sārambhā jāyate kodho, so pi ten'; eva ḍayhati6. [S. P. p. 299.) || Ja_X:44 ||
Ja_X.5(=443).12: Aggīva tiṇakaṭṭhasmiṃ kodho yassa8 pavaḍḍhati (Grimblot, 7)
nihīyati tassa yaso kāḷapakkhe va candimā. || Ja_X:45 ||
Ja_X.5(=443).13: Anedho9 dhūmaketu va kodho yass'; upassammati
āpūrati tassa yaso sukkapakkhe va candimā ti || Ja_X:46 ||
ime gāthā āha.
Tattha na passatīti attattham pi na passati pag eva parattaṃ, sādhu
passatīti attatthaparatthaṃ10 ubhayatthaṃ11 sādhu passati, dummedhagocaro
ti nippaññānaṃ āharabhūto12, dukkhamesino ti dukkhaṃ icchantā, sadatthan
ti attano atthabhūtaṃ atthato c'; eva dhammato ca vaḍḍhiṃ13, parakkare ti
vipulam pi atthaṃ uppannaṃ parato kāreti, apanetha na me iminā attho ti
vadati, sa bhīmaseno ti so bhīmāya bhayajananiyā mahatiyā kilesa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks na.
2 Cks omit kodho.
3 Bd bahuādinavo.
4 Bd naṃ.
5 Bd mattha-, Bf maddamā-.
6 Bdf da-.
7 Bdf omit m.
8 Ck yassu, Cs yassū.
9 Bd anindho, Bf aniddho.
10 Cks -ttha.
11 Cks -tthe.
12 Bds ādhāra-, Bd adds karoti.
13 Ck -ī, Cs -i, Bd buddhi.
[page 027]
6. {Kaṇhadīpāyanajātaka}. (444.) 27
senāya samannāgato1, pammaddīti attano balavabhāvena2 uḷāre pi satte gahetvā
attano vase karaṇena maddanasamattho, na me amuccathā 'ti mama santikā
mokkhaṃ na labhi, hadaye vā pana me khīraṃ3 viya muhuttaṃ dadhibhāvena
na patitthiyyatthā3 'ti attho, kaṭṭhasmiṃ manthamānasmin4 ti araṇisahite
mathiyamāne5, matthamānasmin ti pi pāṭho, yasmā ti yato kaṭṭhā jāyati tam
eva dahati, ginīti aggi, bālassamavijānato ti bālassa avijānantassa, sāram-
bhā jāyate ti ahaṃ tvan ti ākaḍḍhanavikaḍḍhanaṃ karontassa kāraṇuttariya-
lakkhaṇasārambhā6 araṇimatthanāya7 viya pāvako kodho jāyati, so pi tenevā 'ti so
pi bālo ten'; eva kodhena kaṭṭhaṃ viya agginā ḍayhati8, anedho9 dhūmaketu
vā 'ti anindhano aggi viya, tassā 'ti tassa adhivāsanakhantiyā samannāgatassa
puggalassa sukkapakkhe10 cando viya laddho yaso aparāparaṃ āpūrati.
Rājā M-ssa dhammakathaṃ sutvā tuṭṭho ekaṃ amaccaṃ
āṇāpetvā11 paribbājikaṃ ānāpetvā12 "bhante nikkodhatāpasa13,
ubho pi tumhe pabbajjāsukhena vītināmentā idh'; eva uyyāne
vasatha, ahaṃ vo dhammikaṃ14 rakkhāvaraṇaguttiṃ15 karissāmī-
ti" vatvā khamāpetvā vanditvā pakkāmi. Te ubho pi tatth-
eva vasiṃsu. Aparabhāge paribbājikā kālam akāsi. B. tassā
kālakatāya Himavantaṃ pavisitvā abhiññā ca samāpattiyo ca
nibbattetvā16 brahmavihāre bhāvetvā Brahmaloka-parāyano
ahosi.
S. i. d. ā. saccāni pakāsetvā j. s. (Saccapariyosāne kodhano
bhikkhu anāgāmiphale patiṭṭhahi): "Tadā paribbājikā Rāhulamātā
ahosi, rājā Ānando, paribbājako aham evā" 'ti. Cullabodhi-
jātakaṃ.
6. Kaṇhadīpāyanajātaka.
Sattāhamevāhan ti. Idaṃ S. J. v. ekaṃ17 ukkaṇṭhita-
bhikkhuṃ ā. k. Vatthuṃ Kusajātake āvibhavissati. S. taṃ
bhikkhuṃ "saccaṃ kira tvaṃ18 ukkaṇṭhito19" ti pucchitvā "saccan"
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd has added balavā.
2 Bd balabhā-.
3 Bds patiṭṭhahitthā.
4 Bd maṭhahaṇasmiṃ?
5 Bd matthi-.
6 Bd ka-, Cks -bho.
7 Ck araṇiṃ-, Cs araniṃ-.
8 Bd da-.
9 Bd anindho.
10 Cks add va.
11 Ck ānā-.
12 Bds āharāpetvā.
13 Bd adds te
14 Bd -ka.
15 Bd -caraṇa-.
16 Bd adds cattāro.
17 Bd omits ekaṃ.
18 Bd adds bhikkhu.
19 Bd adds sī.
[page 028]
28 X. Dasanipāta
ti vutte "bhikkhu porāṇakapaṇḍitā anuppanne Buddhe bāhirakapab-
bajjaṃ pabbajitvā. atirekapaññāsavassāni anabhiratā brahmacariyaṃ
carantā hirottappabhedabhayena attano ukkaṇṭhitabhāvaṃ kassaci na
kathesuṃ, tvaṃ kasmā evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā mādisassa
garuno Buddhassa sammukhe ṭhatvā catuparisamajjhe ukkaṇṭhita-
bhāvaṃ āvikarosi, kimatthaṃ attano hirottappaṃ na rakkhasīti"
vatvā a. ā.:
A. Vaṃsaraṭṭhe1 Kosambiyaṃ Kosambiko nāma rājā
rajjaṃ kāresi. Tadā aññatarasmiṃ nigame dve brāhmaṇā
asītikoṭidhanavibhavā aññamaññaṃ piyasahāyakā kāmesu
dosaṃ disvā mahādānaṃ pavattetvā ubho pi kāme pahāya
mahājanassa rodantassa paridevantassa2 nikkhamitvā Hima-
vantapadese assamapadaṃ katvā pabbajitvā uñchācariyāya3
vanamūlaphalāphalena yāpentā4 paṇṇāsavassaṃ5 vasiṃsu, jhānaṃ
uppādetuṃ nāsakkhiṃsu6. Te paññāsavassaccayena loṇambilase-
vanatthāya janapadaṃ carantā Kāsiraṭṭhaṃ7 pāpuṇiṃsu8.
Tatr'; ekasmiṃ9 nigamagāme10 Dīpāyanatāpasassa gihisahāyo11
maṇḍavyo12 nāma atthi. Te ubho pi tassa santikaṃ aga-
maṃsu. So te disvā va attamano13 paṇṇasālaṃ kāretvā ubho
pi catūhi paccayehi upaṭṭhahi. Te tattha tīṇi cattāri vassāni
vasitvā taṃ āpucchitvā cārikaṃ carantā Bārāṇasiṃ patvā Ati-
muttakasusāne14 vasiṃsu. Tattha Dīpāyano yathābhirantaṃ
viharitvā puna tass'; eva sahāyakassa santikaṃ gato. Maṇḍavya-
tāpaso15 tatth'; eva vasi. Ath'; ekadivasaṃ eko coro antonagare
corikaṃ katvā dhanarāsiṃ16 ādāya nikkhamanto "coro" ti ñatvā
paṭibuddhehi gharasāmikehi c'; eva ārakkhamanussehi ca anu-
baddho17 niddhamanena nikkhamitvā vegena susānam pavisitvā
tāpasassa paṇṇasāladvāre bhaṇḍikaṃ chaḍḍetvā18 palāyi. Dhana-
sīmikā19 bhaṇḍikaṃ disvā "are duṭṭhajaṭila tvaṃ rattiṃ corikaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vaṃṅkaraṭhe, Bs vaṃsika-.
2 Bd -tasseva.
3 Cs Bd ucchā-.
4 Cks -to.
5 Bds -ssāni.
6 Bd na-.
7 Bd kāsikara-.
8 Bd saṃpā-.
9 Bs tatra tasmiṃ.
10 Bd nigame.
11 Cks gihī-, Bd hīhi-.
12 Cs maṇḍabba, Ck Bd -byo.
13 Ck attano.
14 Cks -kaṃ-, Bds adhimuttika-?
15 Bd -bya-.
16 Cs dhanasāpaṃ, Bds dhanasāraṃ.
17 Bds -bandhanto.
18 Cks chaḍḍhe-
19 Bds manussā.
[page 029]
6. Kaṇhadīpāyanajātaka. (444.) 29
katva divā tāpasarūpena carasīti" tajjetvā pothetvā taṃ ādāya
netvā rañño dassayiṃsu. Rājā anupaparikkhitvā va "gacchatha,
naṃ sūle uttāsetha" 'ti āha. Taṃ susānaṃ netvā khadira-
sūlaṃ1 āropayiṃsu. Tāpasassa sarīre sūlaṃ na pavisati. Tato
nimbasūlaṃ āhariṃsu, tam pi na pavisati. Ayasūlaṃ2 āhariṃsu,
tam pi na pavisati. Tāpaso "kin nu kho me pubbakamman"
ti olokesi. Ath'; assa jātissarañāṇaṃ uppajji, tena pubbakam-
maṃ olokento addasa3. Kiṃ pan'; assa pubbakamman ti:
Koviḷārasūle makkhikāvedhanaṃ4. So kira purimabhave vaḍ-
ḍhakiputto5 hutvā pitu rukkhatacchanaṭṭhānaṃ gantvā ekaṃ
makkhikaṃ gahetvā koviḷārasakalikāya6 sūle viya7 vijjhi. Tam
enaṃ pāpaṃ8 imaṃ ṭhānaṃ patvā gaṇhi. So9 "na sakkā ito
pāpā10 muccitun" ti ñatvā rājapurise āha: "sace maṃ sūle
uttasetukām'; attha11 koviḷārasūlaṃ āharathā" 'ti. Te tathā
katvā taṃ sūle uttāsetvā ārakkhaṃ datvā pakkamiṃsu. Ārak-
khikā paṭicchannā hutvā tassa santikaṃ āgacchante olokenti.
Tadā Dīpāyano ciradiṭṭho12 me sahāyo" ti Maṇḍavyassa13 san-
tikaṃ āgacchanto "sūle uttāsito" ti taṃ divasaṃ ñeva antarā-
magge sutvā taṃ ṭhānaṃ gantvā ekamantaṃ ṭhito "kiṃ samma
kārako sīti" pucchitvā "akārako 'mhīti" vutte "attano mano-
padosaṃ rakkhituṃ sakkhi na sakkhīti" pucchi. "Samma yehi
ahaṃ gahito n'; eva tesaṃ na rañño upari mayhaṃ manopadoso
atthīti". "Evaṃ sante tādisassa sīlavato chāyā mayhaṃ sukhā"
ti vatvā Dīpāyano sūlaṃ nissāya nisīdi14. Ath'; assa sarīre
Maṇḍavyassa sarīrato lohitabindūni patiṃsu, tāni suvaṇṇavaṇṇa-
sarīre15 patitapatitāni sukkhitvā kāḷakāni sampajjiṃsu, tato paṭ-
ṭhāya ca so Kaṇhadīpāyano nāma ahosi. So sabbarattiṃ tatth'; eva
nisīdi. Punadivase ārakkhapurisā gantvā taṃ pavattiṃ rañño
ārocesuṃ. Rājā "anisāmetvā va16 me katan" ti vegena tattha
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds -le.
2 Bd tato aya-.
3 Ck -si.
4 Cks -vedanaṃ.
5 Ck -kī-.
6 Bs -salākaya?
7 Bd omits viya.
8 Bds pāpakammaṃ.
9 Bd adds taṃ.
10 Bd adds mayā.
11 Bd -kāmāttha.
12 Bd ciraṃ-.
13 Bd -byassa.
14 Bd -dati.
15 Bd -vaṇṇe-.
16 Bd omits va.
[page 030]
30 X. Dasanipāta
gantvā "pabbajita kasmā sūlaṃ nissāya nisinno sīti" Dīpāyanaṃ
pucchi. "Mahārāja imaṃ tāpasaṃ rakkhanto nisinno 'smi2,
kiṃ pana tvaṃ imassa kārakabhāvaṃ vā akārakabhāvaṃ vā
ñatvā evaṃ karosīti2." So kammassa asodhitabhāvaṃ ācikkhi.
Ath'; assa so "mahārāja raññā nāma nisammakārinā bhavittabbaṃ,
‘alaso gihī3 bhogakāmo4 na sādhū"'; 'ti ādīni vatvā dham-
maṃ desesi. Rājā Maṇḍavyassa niddosabhāvaṃ ñatvā "sūlaṃ
harathā" 'ti āṇāpesi. Sūlaṃ harantā harituṃ na sakkhiṃsu.
Maṇḍavyo āha: "mahārāja, ahaṃ pubbe katakammadosena eva-
rūpaṃ ayasam5 patto, mama sarīrato sūlaṃ harituṃ na sakkā,
sace pi mayhaṃ jīvitaṃ dātukāmo kakacaṃ6 āharāpetvā imaṃ
sūlaṃ cammasamaṃ7 chindāpehīti". Rājā tathā kāresi. Anto-
sarīre sūlo anto yeva ahosi. Tadā kira so sukhumaṃ sakalika-
hīraṃ8 gahetvā makkhikāya vaccamagaṃ9 pavesesi, taṃ tassā
antosarīre yeva ahosi, sā tena kāraṇena amaritvā attano āyuk-
khayen'; eva mari, tasmā ayam pi na mato ti. Rājā tāpase vanditvā
khamāpetvā ubho pi uyyāne vasāpento paṭijaggi. Tato paṭṭhāya
Maṇḍavyo10 Aṇimaṇḍavyo nāma jāto. So rājānaṃ upanissāya
tatth'; eva vasi. Dīpāyano pana tassa vaṇaṃ11 phāsukaṃ katvā
attano gihisahāya-Maṇḍavyassa santikam eva gato. Taṃ paṇṇa-
sālaṃ pavisantaṃ disvā sahāyassa ārocesuṃ12. So sutvā13 tuṭṭha-
citto saputtadāro bahuṃ gandhamālatelaphāṇitādiṃ ādāya taṃ
paṇṇasālaṃ gantvā Dīpāyanaṃ vanditvā pāde dhovitvā14 makkhetvā
pānakaṃ pāyetvā Āṇimaṇḍavyassa pavattiṃ suṇanto nisīdi. Ath'
assa putto Yaññadattakumāro nāma caṃkamanakoṭiyaṃ bheṇḍu-
kena15 kīḷi. Tatra c'; ekasmiṃ vammike āsīviso vasati. Kumārassa
bhūmiyaṃ pahaṭabheṇḍuko16 gantvā vammīkabile āsīvisassa mat-
thake pati. So ajānanto bile hatthaṃ pavesesi. Atha naṃ kuddho
āsīviso hatthe ḍasi, so visavegamucchito17 tatth'; eva pati. Ath'; assa
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -smīti.
2 Bd kāresīti
3 Cs gihi, Bd gīhi.
4 Cks repeat kāmo, Bd alaso gīhi gāmabhogini, cfr. III p. 154.
5 Bd bhayaṃsam.
6 Ck cakataṃ corr. to cakacaṃ, Ck kkamaṃ? corr. to kakacaṃ.
7 Ck cammaṃ sa-.
8 Bd -kaṃ hiraṃ.
9 Bd vecca-.
10 Cks omit maṇḍavyo.
11 Ck vanaṃ, Cs vanaṃ corr. to vaṇaṃ.
12 Bd disvā eko puriso sahāyakassa ārocesi.
13 Bd adds va.
14 Bd adds telena.
15 Bd geṇ-.
16 Bd -geṇ-.
17 Bd -gena mu-.
[page 031]
6. Kaṇhadīpāyanajātaka. (444.) 31
mātāpitaro sappena daṭṭhabhāvaṃ1 ñatvā kumāraṃ2 ukkhipitvā
tāpasassa santikaṃ ānetvā pādamūle nipajjāpetvā "bhante,
pabbajitvā nāma osadhaṃ vā parittaṃ vā jānanti, puttakaṃ no
nīrogaṃ3 karothā" 'ti āhaṃsu4. "Ahaṃ osadhaṃ na jānāmi,
nāhaṃ vejjakammaṃ karissāmīti". "Pabbajito ti5 tena hi bhante
imasmiṃ kumārake mettaṃ katvā saccakiriyaṃ karothā" 'ti6.
Tāpaso "sādhu saccakiriyam karissāmīti" vatvā Yaññadattassa
sīse hatthaṃ ṭhapetvā paṭhamam gātham āha:
Ja_X.6(=444).1: Sattāham evāhaṃ pasannacitto (= Morris, Cariyāp. p. 100)
puññatthiko acariṃ7 brahmacariyaṃ,
athāparaṃ yaṃ caritaṃ mamā-y-idaṃ8
vassāni paññāsa samādhikāni
akāmako vā hi ahaṃ carāmi,
etena saccena suvatthi hotu,
hataṃ visaṃ, jīvatu Yaññadatto ti. || Ja_X:47 ||
Tattha athāparaṃ yaṃ caritan ti atha tasmā9 sattāhā10 uttari yaṃ11
brahmacariyacaraṇaṃ, akāmako vā hīti pabbajjaṃ anicchanto yeva, etena
saccena suvatthi hotū 'ti sace atirekapaññāsa vassāni anabhirativāsaṃ12
vasantena mayā kassaci ajānāpitabhāvo saccaṃ etena saccena Yaññadattakumā-
rassa sotthi13 hotu jīvitaṃ paṭilabhatū 'ti.
Saha saccakiriyāya Yaññadattassa thanappadesato14 uddhaṃ
visaṃ bhassitvā paṭhaviṃ pāvisi. Kumāro akkhīni ummīletvā
mātāpitaro oloketvā "ammā" 'ti vatvā parivattitvā nipajji. Ath'
assa pitaraṃ Kaṇhadīpāyano āha: "mayā tāva mama balaṃ
kataṃ, tvam pi attano balaṃ karohīti". So "aham pi15 saccaṃ
karissāmīti" puttassā ure hatthaṃ ṭhapetvā dutiyaṃ gātham
āha:
Ja_X.6(=444).2: Yasmā dānaṃ n'; abhinandiṃ16 kadāci
disvānāhaṃ atithiṃ vāsakāle
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ḍaṭha-.
2 Bd -rakaṃ.
3 all three MSS. ni-.
4 Bd ti āha taṃ sutvā tāpaso āha.
5 Bd omits pabbajito ti.
6 Bd adds vutte.
7 Ck acariyaṃ, Bd ācari.
8 Cks mama-, Bf mama idaṃ.
9 Bd tasmiṃ.
10 Cs -ha.
11 Bd adds mama.
12 Bp -rataṃ vā-.
13 Bs adds bhāvo.
14 Bd vinappa-.
15 Bd pi ahaṃ.
16 Cs Bd nābhinandi.
[page 032]
32 X. Dasanipāta.
na cāpi me appiyataṃ1 aveduṃ
bahussutā samaṇabrāhmaṇā ca
akāmako vā hi ahaṃ dadāmi,
etena saccena suvatthi hotu,
hataṃ visaṃ, jīvatu Yaññadatto ti. || Ja_X:48 ||
Tattha vāsakāle ti vasanatthāya gehaṃ āgatakāle, na cāpi me appiyataṃ1
avedun ti bahussutāpi pana samaṇabrāhmaṇā ayaṃ n'; eva dānaṃ abhinandati
na amhe ti imaṃ mama appiyabhāvaṃ n'; eva jāniṃsu, ahaṃ2 hi te piyacakkhūhi
yeva olokemīti dīpeti, etena saccenā 'ti sace ahaṃ dānaṃ dadamāno pi3
vipākaṃ asaddahitvā attano anicchāya dammi anicchanabhāvañ ca4 mama pare
na5 jānanti etena saccena suvatthi hotū 'ti attho.
Evaṃ tena6 saccakiriyāya katāya kaṭito uddhaṃ visaṃ
bhassitvā paṭhaviṃ pāvisi. Kumāro uṭṭhāya nisīdi, ṭhātuṃ
pana na sakkoti. Ath'; assa pitā mātaraṃ aha: "bhadde mayā
attano balaṃ kataṃ, tvaṃ dāni1 saccakiriyaṃ katvā puttassa
uṭṭhāya8 gamanabhāvaṃ karohīti". Sā8 "atthi mayhaṃ ekaṃ10
saccaṃ, tava pana santike kathetuṃ na sakkomīti11". "Bhad-
de yathātathā me puttaṃ ārogaṃ12 karohīti". Sā "sādhū" 'ti
sampaṭicchitvā saccaṃ karontī tatiyaṃ gātham āha:
Ja_X.6(=444).3: Āsīviso13 tāta pahūtatejo
yo taṃ aḍatthi14 patarā15 udicca,
tasmiñ ca16 me appiyatāya ajja
pitari17 ca te n'; atthi koci viseso,
etena --pe-- Yaññadatto ti. || Ja_X:49 ||
Tattha tātā 'ti puttaṃ ālapati, pahūtatejo18 ti balaviseso, patarā ti
padarā19, ayam eva vā pāṭho, udiccā 'ti uddhaṃ ñatvā20 vammīkabilato
uṭṭhito21 ti attho, pitari ca22 te ti te pitari23, aṭṭhakathāyaṃ pana ayam
eva vā pāṭho, idaṃ vuttaṃ hoti: tāta Yaññadatta asmiñ ca āsīvise tava ca
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -tā.
2 Bd ahañ.
3 Bd omits pi.
4 Cks anicchitabhā-, Bd anicchānabhāvaṃ, omitting ca.
5 Bd neva in the place of pare na.
6 Bd e tena.
7 Bd idāni.
8 Ck vu-.
9 Bd adds pi.
10 Ck eka Bd ekañca.
11 Bd sakkāti.
12 Bds ar-
13 Cks as-.
14 Bd aḍassi viraḷā aṭacchi, Bsf aḍassi.
15 Bd satarā, Bsf biḷārā.
16 Bd va.
17 Ck -rī.
18 Bd bahuta-.
19 Bd viguḷā ti vivarā satarā ti satasarasā, Bs viḷārā ti vivarā.
20 so Cks for ṭhatvā? Bds uddharitvā in the place of u ñ.
21 Bds uṭṭhāyā.
22 Ck -rī, Bd omits ca.
23 Bd pitari va te, Bs pitari ca tava.
[page 033]
6. Kaṇhadīpāyanajātaka. (444.) 33
pitari appiyabhāvena mayhaṃ koci viseso n'; atthi, tañ ca pana appiyabhāvaṃ
ṭhapetvā ajja mayā koci1 jānāpitapubbo nāma n'; atthi, sace etaṃ saccaṃ etena
saccena tava sotthi hotu2.
Saha saccakiriyāya sabbaṃ visaṃ bhassitvā paṭhaviṃ pāvisi,
Yaññadatto nibbisena sarīrena uṭṭhāya kīḷituṃ āraddho. Evaṃ
putte uṭṭhite Maṇḍavyo Dīpāyanassa ajjhāsayaṃ pucchanto
catutthaṃ gātham āha:
Ja_X.6(=444).4: Santā dantā yeva paribbajanti
aññatra Kaṇhā anakāmarūpā,
Dīpāyana kissa jigucchamāno
akāmako carasi brahmacariyan ti. || Ja_X:50 ||
Tass'; attho: ye keci3 khattiyādayo kāme pahāya idhaloke pabbajanti te
aññatra Kaṇhā bhavantaṃ kaṇhaṃ ṭhapetvā aññe akāmarūpā nāma n'; atthi,
sabbe jhānabhāvanāya kilesānaṃ samitattā santā tīṇi4 dvārāni yathā nibbisevanāni
honti tathā tesaṃ damitattā dantā hutvā abhiratā va5 brahmacariyaṃ caranti,
tvaṃ pana bhante Dīpāyana kiṃkāraṇā tapaṃ jigucchamāno akāmako hutvā
brahmacariyaṃ carasi, kasmā puna agāram eva na ajjhāvasīti.
Ath'; assa so kāraṇaṃ kathento pañcamaṃ gātham āha:
Ja_X.6(=444).5: ‘Saddhāya nikkhamma punaṃ nivatto,
so elamūgo va6 bālo7 vatāyaṃ',
etassa vādassa jigucchamāno
akāmako carāmi brahmacariyaṃ
viññūpasatthañ ca8 satañ ca9 ṭhānaṃ,
evaṃ p'; ahaṃ10 puññakaro bhavāmīti. || Ja_X:51 ||
Tass'; attho: kaṇho kammañ ca phalañ ca saddahitvā tāva mahantaṃ
vibhavaṃ pahāya agārā nikkhamitvā yaṃ pajahi puna tadattham eva nivatto, so
ayaṃ lālamukho vata11 gāmadārako viya12 bālo13 vatā 'ti imaṃ14 vādaṃ jiguc-
chamāno ahaṃ attano hirottappabhedabhayena anicchamāno pi brahmacariyaṃ
carāmi15, kiñca16 bhiyyo: pabbajjāpuññañ ca nām'; etaṃ viññūhi Buddhādīhi
pasatthaṃ17 tesaṃ ñeva18 ca19 sataṃ nivāsanaṭṭhānaṃ, evaṃ20 imināpi kāra-
ṇena ahaṃ puññakaro bhavāmi, assumukho pi rudamāno brahmacariyaṃ carāmi
yevā 'ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks kenaci.
2 Bd hotū ti.
3 Bd adds pi.
4 Bd cakkhādīni.
5 Bd abhiramitvā ca.
6 Cks ca, Bf omits va.
7 Ck Bd balo, Bf selo, Cs bāle.
8 Bd viññuppasaṭhaṃ va.
9 Bd va.
10 Bd evamahaṃ, Bf evamā puñña-.
11 Bd te.
12 Bd adds ca.
13 Bd ba.
14 Bd idaṃ.
15 Ck carasi.
16 Cks kiñci.
17 Bd -saṭhaṃ.
18 Bd yeva.
19 Bd va.
20 Cks adds pahaṃ.
[page 034]
34 X. Dasanipāta.
Evaṃ so attano ajjhāsayaṃ kathetvā puna Maṇḍavyaṃ
pucchanto chaṭṭhaṃ gātham āha:
Ja_X.6(=444).6: Samaṇe tuvaṃ1 brāhmaṇe addhike2 ca
santappayāsi annapānena3 bhikkhuṃ,
opānabhūtaṃ va gharaṃ tavā-y-idaṃ4
annena pānena upetarūpaṃ,
atha kissa vādassa jigucchamāno
akāmako dānam imaṃ5 dadāsīti. || Ja_X:52 ||
Tattha bhikkhun ti bhikkhaṃ carantānaṃ6 bhikkhañ ca sampādetvā
dadāsi7 (-?), opānabhūtaṃ vā 'ti catumahāpathe8 katasādhāraṇā9 pokkha-
raṇī viya.
Tato ca10 Maṇḍavyo attano ajjhāsayaṃ kathento sattamaṃ
gātham āha:
Ja_X.6(=444).7: Pitaro ca11 me āsu12 pitāmahā ca11
saddhā, ahū13 dānapatī vadaññū,
taṃ kullavattaṃ14 anuvattamāno
‘māhaṃ kule antimagandhino ahuṃ
etassa vādassa jigucchamāno
akāmako dānam imaṃ dadāmīti. || Ja_X:53 ||
Tattha āsū15 'ti padassa saddhā ti iminā sambandho, saddhā ahesun ti
attho, ahū ti saddhā hutvā16 uttari dānajeṭṭhakā c'; eva dethā karothā ti vutta-
vacanassa17 atthajānanakā ca ahesuṃ, taṃ kullavattan18 ti taṃ kulavattaṃ19,
aṭṭhakathayā20 pana ayam eva vā pāṭho, māhaṃ kule antimagandhino
ahun ti ahaṃ attano kule sabbapacchimako c'; eva kulapalāpo21 ca mā assan22
ti sallakkhetvā etaṃ kulantimo kulapalāpo23 ti vādaṃ jigucchamāno ahaṃ
anicchamāno pi idaṃ dānaṃ dadāmīti dīpeti.
Evañ ca pana vatvā Maṇḍavyo attano bhariyaṃ pucchanto24
aṭṭhamaṃ gāthaṃ āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tvaṃ.
2 Bd andhi-.
3 so Bf ; Bd annapānehi, Cks annenapānena.
4 Cks tava-, Bd tava sariraṃ, Bf tavassidaṃ.
5 Bd idaṃ.
6 Bd bhikkhañ ca varadantānaṃ.
7 Bd dadāmi.
8 Bd cā-.
9 Ck katha-, Cs katha- corr. to kata-, Bd khata-.
10 Bd omits ca.
11 Bd va.
12 Bdf āsuṃ.
13 all four MSS. -u.
14 Bds kulavataṃ.
15 Ck ahū.
16 Bd adds tato.
17 Bd vuttanayena va-.
18 Bd kulavatan.
19 Ck kulla-.
20 Bd -yam.
21 Bd -palāso.
22 Bd assun.
23 Cks kulantimā--, Bd etaṃ kulaṃ antimo kulapalāso.
24 Bd phucchamāno.
[page 035]
6. Kaṇhadīpāyanajātaka. (444.) 35
Ja_X.6(=444).8: Dahariṃ kumāriṃ asamatthapaññaṃ
yan t'; ānayiṃ ñātikulā sugatte
na vāpi1 me appiyataṃ2 avedi
aññatra kāmā paricārayantī3,
atha kena vaṇṇena mayā te4 bhoti
saṃvāsadhammo ahu evarūpo ti. || Ja_X:54 ||
Tattha asamatthapaññan ti kuṭumbaṃ vicāretuṃ appaṭibalapaññaṃ5
atitaruṇiṃ ñeva samānaṃ, yantānayin ti yan taṃ ānayiṃ, yaṃ6 ahaṃ daharam
eva samānaṃ taṃ ñātikulato ānesin ti vuttaṃ hoti, aññatra kāmā pari-
cārayantīti7 ettakaṃ kālaṃ vinā kāmena anicchāya maṃ paricārayantāpi attano
appiyabhāvam pi maṃ na jānāpesi, sampiyāyamānarūpā va8 maṃ paricāri9,
kena vaṇṇenā 'ti kena kāraṇena, bhotīti taṃ ālapati, evarūpo ti āsīvisa-
samānapaṭikūlabhāvena10 mayā saddhiṃ tava {saṃvāsadhammo} evārūpo piyasaṃ-
vāso viya kathaṃ jāto ti.
Ath'; assa sā kathentī navamaṃ gātham āha:
Ja_X.6(=444).9: Ārā dūre na idha11 kadāci atthi
paramparā nāma kule imasmiṃ,
taṃ kullavattaṃ12 anuvattamānā
‘māhaṃ kule antimagandhinī ahuṃ'
etassa vādassa jigucchamānā
akāmikā baddha13 carāmi14 tuyhan ti. || Ja_X:55 ||
Tattha ārā dūre ti aññamaññavevacanaṃ, atidūre ti vā15 dassentī16
evam āha, idhā 'ti nipātamattaṃ, na kadācīti attho, paramparā ti purisapa-
ramparā, idaṃ vuttaṃ hoti: sāmi17, imasmiṃ amhākaṃ ñātikule dūrato paṭṭhāya
yāva sattamā kulaparivaṭṭā18 purisaparamparā nāma n'; atthi, ekitthiyāpi sāmikaṃ
chaḍḍetvā añño puriso gahitapubbo19 nāma n'; atthīti, taṃ kullavattan20
ti21 aham pi taṃ kulavattaṃ kulapameṇiṃ anuvattamānā attano kule pacchimikā
pālāpabhūtā22 mā assan23 ti sallakkhetvā etaṃ kulantimā kulagandhinīti24 vādaṃ
jigucchamānā akāmikāpi25 tuyhaṃ baddha26 carāmi, veyyāvaccakārikā padacārikā27
jāt'; amhīti28.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks cāpi
2 Cks Bf -tā.
3 Cks -ti, Bd parivārayantā, Bf -cārayantā.
4 Bdf hi.
5 Cks apaṭi-.
6 Bd ānayissam.
7 Bd -yantāti.
8 Bds ya.
9 Cks -ra.
10 Bd -tīkkū.
11 Bdf yidha.
12 Bdf kulavattaṃ.
13 Cs baṇḍa, Bd paṭha, Bf patta.
14 Bd varami.
15 Bds add taṃ.
16 Cks dasseti, Bds dassenti.
17 Bd adds idha.
18 Bd -vattā.
19 Ck aṃñaṃ purisaṃ gahitapubba, Cs aṃnaṃ purisaṃ gahitapubbā.
20 Ck Bd kula-.
21 Bd hi hoti.
22 Bd palāla-, Bd palāsa-.
23 Bd assun.
24 Ck -dhini, Cs -dhinī.
25 Bd -kāsi.
26 Cs baṇḍa, Bd paṭha.
27 Bd padaparicā-.
28 Bd -tasmīti.
[page 036]
36 X. Dasanipāta.
Evañ ca pana vatvā "mayā sāmikassa santike abhāsitapub-
baṃ1 guyhaṃ bhāsitaṃ, kujjheyya pi2 me ayaṃ, amhākaṃ kulū-
pakatāpasassa sammukhā3 yeva naṃ khamāpessāmīti" cintetvā
khamāpentī dasamaṃ gātham āha:
Ja_X.6(=444).10: Maṇḍavya bhāsissaṃ abhāsaneyyaṃ,
taṃ khamyataṃ puttahetu mam'; ajja,
puttapemā na idha par'; atthi4 kiñci,
so no ayaṃ jīvati Yaññadatto ti. || Ja_X:56 ||
Tattha taṃ khamyatan ti taṃ khamyatu5, puttahetu mamajjā 'ti6
mama bhāsitaṃ ajja imassa puttassa hetu khamīyatu7, so no ayan ti yassa
puttassa kāraṇā mayā etaṃ bhāsitaṃ so no putto jīvati, imassa jīvitalābhen'; eva8
me khama sāmi, ajja paṭṭhāya tava vasavattinīnaṃ9 bhavissāmīti.
Atha maṃ Maṇḍavyo "uṭṭhehi bhadde, khamāmi te, ito
pana paṭṭhāya mā pharusacittā ahosi, ahaṃ10 te appiyaṃ na
karissāmīti" āha. B. pi Maṇḍavyaṃ āha: "āvuso tayā dussaṃ-
gharaṃ dhanaṃ saṃgharitvā kammañ ca phalañ ca asaddahitvā
dānaṃ dentena ayuttaṃ kataṃ, ito paṭṭhāya dānāni saddahitvā
dadeyyāsīti". So "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā11 B-aṃ āha:
"bhante tayā12 amhākaṃ dakkhiṇeyyabhāve ṭhatvā anabhiratena13
brahmacariyaṃ carantena14 ayuttaṃ kataṃ, ito paṭṭhāya dāni15
yathā tayi katā kārā mahapphalā honti evaṃ cittaṃ pasādetvā
suddhacitto jhānābhirato hutvā brāhmacariyaṃ carā16" 'ti. Te
M-aṃ vanditvā uṭṭhāya agamaṃsu. Tato paṭṭhāya bhariyā
sāmike sasnehā17 ahosi, Maṇḍavyo pasannacitto saddhāya dānaṃ
adāsi, B. anabhiratiṃ vinodetvājhānābhiññaṃ uppādetvā Brahma-
loka-parāyano ahosi.
S. i. d. ā. saccāni pakāsetvā j. s. (Saccapariyosāne ukkaṇ-
ṭhito18 sotāpattiphale patiṭṭahi): "Tadā Maṇḍavyo Ānando ahosi,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -sitabbaṃ.
2 Cs kujjheyanapi, Ck kujjhe pi, Bd kujjheyyāsi, Bs jiguccheyyāsi.
3 Bds -khe.
4 Bd panatthi, Bf paritti.
5 Bd khamyapiyyatu.
6 Bds add taṃ.
7 Cks khalīyatu, Bd khamiyyatu.
8 Cks -lābhova.
9 Bd vasaṃvattini.
10 Bd ahampi.
11 Bds add maṇḍabyo.
12 Cks yadā.
13 Bd adds hutvā, Bs has -rato hutvā.
14 Bs -nto.
15 Bd id-.
16 Bd carāhi.
17 Bd sneho.
18 Bd adds bhikkhu.
[page 037]
7. Nigrodhajātaka. (445.) 37
bhariyā Visākhā, putto Rāhulo, Āṇimaṇḍavyo Sāriputto, Kaṇhadīpāyano
aham evā" 'ti. Kaṇhadīpāyanajātakaṃ.
7. Nigrodhajātaka.
Navāhametaṃ jānāmīti. Idaṃ S. Veḷuvane v. Devadattaṃ
ā. k. Ekadivasaṃ hi1 tena "āvuso Devadatta, S. tava bahūpakāro,
tvaṃ hi Satthāraṃ nissāya pabbajjaṃ labhi, upasampadaṃ labhi,
Tepiṭakaṃ Buddhavacanaṃ uggaṇhi, jhānaṃ uppādesi, lābhasakkāro
pi te Dasabalass'; eva santako" ti bhikkhūhi vuttena2 tiṇasalākaṃ
ukkhipitvā "ettakam pi samaṇena Gotamena mayhaṃ kataguṇaṃ3 na
passāmīti" vutte dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ. S. āgantvā
"kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā
"imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi Devadatto
akataññū mittadūbhī yevā"4 'ti vatvā a. ā.:
Atīte Rājagahe Magadhamahārājānāma rajjaṃ kāresi.
Tadā Rājagahaseṭṭhi attano puttassa janapadaseṭṭhino dhītaraṃ
ānesi. Sā vaṃjhā ahosi. Ath'; assā aparabhāge sakkāro pari-
hāyi. "Amhākaṃ puttassa gehe vaṃjhitthiyā vasantiyā kathaṃ
kulavaṃso vaḍḍhissatīti" yathā sā5 suṇāti evam pi kathaṃ
samuṭṭhāpenti. Sā taṃ sutvā "hotu, gabbhinīālayaṃ katvā ete
vañcessāmīti" cintetvā attano atthacārikaṃ dhātiṃ6 "amma
gabbhiniyo nāma kiñca kiñca karontīti" gabbhinipari-
hāraṃ pucchitvā sutvā utukālaṃ7 paṭicchādetvā ambilādirucikā8
hutvā hatthapādānaṃ uddhumāyanakāle hatthapādapiṭṭhiyo
koṭṭhāpetvā9 bahalā10 kāresi, divase divase pi pilotikāveṭhanena11
udaravaḍḍhanaṃ vaḍḍhesi12, thanamukhāni kāḷāni13 kāresi,
sarīrakiccaṃ karontī pi aññatra tassā14 dhātiyā aññesaṃ sam-
mukhe15 na karoti. Sāmiko pi 'ssā gabbhaparihāraṃ adāsi.
Evaṃ16 nava māse vasitvā "idāni janapade pitu gharaṃ gantvā
vijāyissāmīti" sassusasure āpucchitvā rathaṃ abhiruyha mahantena
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds add bhikkhū.
2 Bd vutte.
3 Bd kataṃ-.
4 Bd omits yevā.
5 Cks sādhu.
6 Bds dhāti āha.
7 Bd utunikāle.
8 Bd -diniru-.
9 Bd koṭṭā-.
10 Bd pahalaṃ
11 Bd adds ca.
12 Bd dassesi.
13 Bd kāḷakāni.
14 Cks tassa, Bd tayā.
15 Bd aññe pi saṃmukkhaṭhāne.
16 Cks eva.
[page 038]
38 X. Dasanipāta.
parivārena Rājagahā nikkhamitvā maggaṃ paṭipajji. Tassā
pana purato purato eko sattho gacchati, satthena vasitvā gataṭ-
ṭhānaṃ esā pātarāsakāle pāpuṇāti. Ath'; ekadivasaṃ tasmiṃ
satthe ekā duggatitthi rattiṃ ekasmiṃ nigrodharukkhamūle
puttaṃ vijāyitvā pāto1 satthe gacchante "ahaṃ vinā satthena
gantuṃ na sakkhissāmi2, sakkā kho pana jīvantiyā puttaṃ
labhitun" ti nigrodhamūle3 jalābuñ c'; eva gabbhama-
lañ ca attharitvā puttaṃ chaḍḍetvā agamāsi5. Dārakassāpi
devatā rakkhaṃ gaṇhiṃsu, so hi na yo vā so vā, B. yeva6
pana tadā tādisaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Itarā pātarāsakāle
taṃ ṭhānaṃ patvā "sarīrakiccaṃ karissāmīti" tāya dhātiyā
saddhiṃ nigrodhamūlaṃ7 gatā suvaṇṇavaṇṇaṃ dārakaṃ disvā
"amma nipphannaṃ no kiccan" ti pilotikā8 apanetvā ucchaṅ-
gapadesaṃ lohitena ca9 gabbhamalena ca10 makkhetvā attano
gabbhavuṭṭhānabhāvaṃ ārocesi. Tāvad eva naṃ sāṇiyā parik-
khipitvā haṭṭhatuṭṭho parijano Rājagaham paṇṇaṃ pesesi. Ath'
assā sassusasurā "vijātakālato paṭṭhāya pitu kule kiṃ karissati,
idh'; eva āgacchatū" 'ti pesayiṃsu. Sā paṭinivattitvā Rājaga-
ham eva pāvisi. Tatra naṃ sampaṭicchitvā dārakassa nāmaṃ
karontā nigrodhamūle jātattā Nigrodhakumāro ti nāmaṃ kariṃsu.
Taṃ divasaṃ ñeva seṭṭhisuṇisāpi11 vijāyanatthāya kulagharaṃ
āgacchantī12 antarāmagge ekissā rukkhasākhāya heṭṭhā puttaṃ
vijāyi, tassa Sākhakumāro ti nāmaṃ kariṃsu. Taṃ divasaṃ
ñeva seṭṭhiṃ nissāya vasantassa tunnakārassa13 bhariyāpi pilo-
tikantare puttaṃ vijāyi, tassa Pottiko14 ti nāmaṃ kariṃsu.
Mahāseṭṭhi ubho pi te dārake "Nigrodhakumārassa jātadivase15
jātā" ti ānāpetvā16 ten'; eva saddhiṃ saṃvaḍḍhesi. Te ekato
vaḍḍhitvā vayappattā Takkasilaṃ gantvā sippaṃ uggaṇ-
hiṃsu. Ubho pi seṭṭhiputtā ācariyassa dve sahassāni adaṃsu.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds va.
2 Bd mīti, Cs -mīti corr. to -mī.
3 Cks -mūlajāle.
4 Ck jālāmukhañ, Cs jālabuñ, Bd jalapuñ.
5 Ck Bd āg-.
6 Bd adds so-.
7 Bd -le.
8 Bd -kāyo.
9 Bd -teneva.
10 Cks omit ca.
11 Bds anuse-.
12 Bd gacchanti.
13 Bd tuṇṇakārakassa.
14 Cs potta-, Bd potthi-.
15 Bd -saññeva.
16 Bd āharāpetvā.
[page 039]
7. Nigrodhajātaka. (445.) 39
Nigrodhakumāro Pottikassa attano santike sippaṃ paṭṭhapesi.
Te nipphannasippā ācariyaṃ āpucchitvā nikkhantā "janapada-
cārittaṃ jānissāmā1" 'ti anupubbena Bārāṇasiṃ patvā ekasmiṃ
devakule2 nipajjiṃsu. Tadā Bārāṇasirañño kālakatassa sattamo
divaso. "Sve phussarathaṃ yojessāmā" 'ti nagare bheriñ
carāpesuṃ. Tesu pi sahāyesu rukkhamūle nipajjitvā niddāyan-
tesu Pottiko paccūsakāle uṭṭhāya Nigrodhakumārassa pāde
parimajjanto nisīdi3. Tasmiṃ rukkhe vutthakukkuṭesu4 upari-
kukkuṭo heṭṭhākukkuṭassa sārīre vaccaṃ pātesi. Atha naṃ5
so "ken'; etaṃ pātitan" ti āha6. "Samma, mā kujjhi, mayā
ajānantena pātitan" ti7. "Are tvaṃ mama sarīraṃ attano
vaccaṭṭhanaṃ8 maññasi9, mama pamāṇaṃ na jānāsīti". Atha
naṃ itaro10: "are tvaṃ" ajānantena me katan'; ti vutte pi
kujjhasi11 yeva, kiṃ pana te pamāṇan" ti āha. "Yo12 maṃ
māretvā maṃsaṃ khādati13 so14 pāto va sahassaṃ labhati15,
kasmā16 ahaṃ mānaṃ na karissāmīti". Atha naṃ itaro āha:
"are ettakamattena tvaṃ mānaṃ karosi, maṃ pana māretvā
yo thūlamaṃsaṃ khādati so pāto va rājā hoti, yo majjhimamaṃ-
saṃ khādati so senāpati hoti, yo aṭṭhinissitaṃ17 khādati so
bhaṇḍāgāriko hotīti" āha. Pottiko tesaṃ kathaṃ sutvā "kin
no sahassena, rajjam eva varan" ti saṇikaṃ rukkhaṃ abhirū-
hitvā uparisayitakukkuṭaṃ18 gahetvā māretvā aṅgārakesu19
pacitvā ṭhūlamaṃsaṃ Nigrodhassa adāsi majjhimamaṃsaṃ
Sākhassa aṭṭhimaṃsaṃ attanā khādi, khāditvā ca pana "samma
Nigrodha tvaṃ ajja rājā bhavissasi, samma Sākha tvaṃ senā-
pati bhavissasi, ahaṃ pana bhaṇḍāgāriko" ti vatvā "kathaṃ
jānāsīti" puṭṭho taṃ pavattiṃ ārocesi. Te tato20 pi pātarāsa-
velāya Bārāṇasiṃ pavisitvā ekassa brāhmaṇassa gehe sappi-
sakkharāyuttaṃ pāyāsaṃ21 bhuñjitvā nagarā nikkhamitvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds -cārikaṃ carissāmā.
2 Bd rukkhamūle.
3 Bd nisinno hoti.
4 Cs vutta-, Bd dvīsu nivutta-.
5 Bd adds itaro.
6 Cks ahaṃ.
7 Bd adds āha.
8 Cks vaccanaṭṭhā-. Bd vaccaṭhā-.
9 Bd adds kiṃ.
10 Bd adds āha.
11 Ck kujjhi-.
12 Bd adds pana.
13 Bd khādeti.
14 Cks omit so.
15 Bd labhissati
16 Bd tasmā.
17 Bd adds maṃsaṃ, cfr. vol. II 412|4.
18 Bd -taṃ ku-.
19 Bd -re.
20 Bd tayo.
21 Bd pātarāsaṃ.
[page 040]
40 X. Dasanipāta.
uyyānaṃ pavisiṃsu1. Nigrodhakumāro silāpaṭṭe nipajji, itare
dve bahi nipajjiṃsu. Tasmiṃ samaye pañca rājakakudha-
bhaṇḍāni anto ṭhapetvā phussarathaṃ vissajjesum. Tassa
vitthārakathā Mahājanakajātaka āvibhavissati. Phussaratho
uyyānaṃ gantvā nivattitvā ārohanasajjo hutvā aṭṭhāsi. Purohito
"uyyāne puññavatā sattena bhavitabban" ti uyyānaṃ pavisitvā
kumāraṃ disvā pādato2 sāṭakaṃ apanetvā pādesu lakkhaṇānī
upadhāretvā ‘tiṭṭhatu Bārāṇasīrajjaṃ3, sakala-Jambudīpassa
pi4 rājā bhavituṃ yutto" ti sabbatālāvacare5 paggaṇhāpesi.
Nigrodhakumāro pabujjhitvā mukhato sāṭakaṃ apanetvā
mahājanaṃ oloketvā parivattitvā6 nipanno thokaṃ vītināmetvā
silāpaṭṭe pallaṃkena nisīdi. Atha naṃ purohito jānunā7 patiṭ-
ṭhāya "rajjaṃ te deva pāpuṇātīti" vatvā "sādhū" 'ti vutte
tatth'; eva ratanarāsimhi ṭhapetvā abhisiñci. So rajjaṃ patvā
Sākhassa senāpatiṭṭhānaṃ datvā mahantena sakkārena nagaraṃ
pāvisi. Pottiyo pi tehi8 saddhiṃ ñeva agamāsi8. Tato paṭṭhāya
M. Bārāṇasiyaṃ dhammena rajjaṃ kāresi. So ekadivasaṃ
mātāpitunnaṃ saritvā Sākhaṃ āha: "samma, na sakkā
mātāpitūhi vinā vattituṃ, mahantena parivārena gantvā mātā-
pitaro no ānehīti". Sākho10 "na me tattha kammaṃ atthīti"
paṭikkhipi. Tato Pottikaṃ āṇāpesi. So "sādhū" 'ti tattha
gantvā Nigrodhassa mātāpitaro "putto vo11 rajje patiṭṭhito,
etha gacchāmā" 'ti āha. Te "atthi no tāta vibhavamattā12,
alaṃ tattha gamanenā" 'ti paṭikkhipiṃsu. Sākhassāpi mātā-
pitaro avoca, te pi na icchiṃsu, attano mātapitaro avoca,
"mayaṃ13 tunnakammena14 jīvissāma, alan" ti paṭikkhipiṃsu.
So tesaṃ manaṃ alabhitvā Bārāṇasim eva paccāgantvā15 "senā-
patissa ghare maggakilamathaṃ vinodetvā pacchā Nigrodhaṃ
passissāmīti" cintetvā tassa nivesanadvāraṃ gantvā "‘sahāyo
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pā-.
2 Bd pādantato.
3 Bd -sīyaṃ rajjaṃ.
4 Bds adhipati in the place of pi.
5 Ck -tāḷavacare, Bd sabbatūriyāni.
6 Cks -vattetvā.
7 Bd jaṇṇunā, Cs jāṇunā.
8 Cks omit tehi.
9 Ck āg-.
10 Bd adds sāmi.
11 Ck vā, Bd te.
12 Bds -mattaṃ.
13 Bds add tāta.
14 Bd tunnakārakakammena.
15 Bd pacchāg.
[page 041]
7. Nigrodhajātaka. (445.) 41
kira te Pottiyo nāma āgato'; ti senāpatissa ārocethā1" 'ti
dovārikaṃ āha. So tathā akāsi2. Sākho pana "ayaṃ3 mayhaṃ
rajjaṃ adatvā sahāyassa Nigrodhassa adāsīti" tasmiṃ veraṃ
bandhi, so taṃ kathaṃ sutvā va kuddho āgantvā "ko imassa
sahāyo, ummattako dāsiputto, gaṇhatha tan4" ti vatvā hattha-
pādajānukapparehi koṭṭhāpetvā5 gīvāya6 gāhāpetvā nīharāpesi.
So cintesi: "Sākho mama santikā senāpatiṭṭhānaṃ labhitvā
akataññū mittadūbhī7 maṃ koṭṭetvā8 nīharāpesi, Nigrodho
pana paṇḍito kataññū sappuriso, tass'; eva santikaṃ gamissā-
mīti" so rājadvāraṃ gantvā8 "Pottiyo kira nāma te sahāyo
dvāre ṭhito" ti rañño ārocāpesi. Rājā pakkosāpetvā taṃ
āgacchantaṃ disvā āsanā vuṭṭhāya paccuggantvā paṭisanthā-
raṃ katvā massukammādīni kārāpetvā sābbābharaṇapati-
maṇḍitena paribhuttanānaggarasabhojanena10 tena saddhiṃ
sukhanisinno mātāpitunnaṃ pavattiṃ pucchitvā anāgamana-
bhāvaṃ suṇi. Sākho pi "Pottiyo maṃ rañño santike pari-
bhindeyyā 'ti, mayi pana gate kiñci vattuṃ na sakkhissatīti"
tatth'; eva agāmasi. Pottiyo tassa santike yeva rājānaṃ
āmantetvā "deva ahaṃ maggakilanto ‘Sākhassa gehaṃ gantvā
vissamitvā idhāgamissāmīti'; āgamiṃ11, atha maṃ Sākho
‘nāhaṃ12 jānāmīti'; vatvā koṭṭhāpetvā13 gīvāya14 gāhāpetvā
nīharāpesīti saddaheyyāsi tvaṃ etan15" ti vatvā tisso gāthā
abhāsi:
Ja_X.7(=445).1: Na vāham etaṃ jānāmi ko vāyaṃ kassa vā ti vā
yathā Sākho vadī16 evaṃ Nigrodha kin ti maññasi. || Ja_X:57 ||
Ja_X.7(=445).2: Tato galavinītena purisā niddhāpayiṃsu17 maṃ
datvā mukhapahārāni Sākhassa vacanaṃkarā. || Ja_X:58 ||
Ja_X.7(=445).3: Etādisaṃ dummatinā akataññuna18 dubbhinā
kataṃ anariyaṃ19 Sākhena sakhinā te janādhipā 'ti. || Ja_X:59 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -cehi.
2 Bd adds so cintesi.
3 Cks ahaṃ, Bd omits ayaṃ.
4 Bd nan.
5 Bd koṭṭā-.
6 Bd -yaṃ.
7 Cks -dubhi, Bd dubbhi.
8 Bd koṭṭāpe-.
9 Bd adds deva.
10 Cks -rasaparibho-.
11 Cs -mi, Bd idhāgamīti.
12 Bds add taṃ.
13 Bds koṭtā-.
14 Bd -yaṃ.
15 Cks evan.
16 Bd yadi, Bf cari.
17 Bs niddā-.
18 Bd -nā.
19 Bd anadiyaṃ.
[page 042]
42 X. Dasanipāta.
Tattha kinti maññasīti yathā maṃ Sākho avadi1 kiṃ tvam pi evam
eva maññasi udāhu aññathā2 maññasi, maṃ Sākho evaṃ vadeyyā 'ti3 saddahasi,
taṃ4 na saddahasīti, galavinītenā 'ti galaggahena, dubbhinā ti mittadub-
bhinā.
Taṃ sutvā Nigrodho catasso gāthā abhāsi:
Ja_X.7(=445).4: Na vāham etaṃ jānāmi na pi me koci saṃsati
yam me tvaṃ5 samma akkhāsi Sākhena katanaṃ6 kataṃ. || Ja_X:60 ||
Ja_X.7(=445).5: Sakhīnaṃ sājīvakaro mama Sākhassa c'; ūbhayaṃ,
tvaṃ no 's'; issariyaṃ dātā manussesu mahantataṃ,
tay'; amhā labbhitā iddhi7, ettha me n'; atthi saṃsayo. || Ja_X:61 ||
Ja_X.7(=445).6: Yathāpi bījaṃ aggismiṃ ḍayhati na virūhati
evaṃ kataṃ asappurise nassati na virūhati. || Ja_X:62 ||
Ja_X.7(=445).7: Kataññumhi ca8 posamhi sīlavante ariyavuttine
sukhette viya bījāni kataṃ tamhi na nassatīti. || Ja_X:63 ||
Tattha9 saṃsatīti10 ācikkhati, katanaṃ katan ti ākaḍḍhanavikaḍ-
ḍhanapothanakoṭṭanasaṃkhātaṃ12 katanaṃ13 katan ti attho, sakhīnaṃ sājīva-
karo ti samma Pottiya tvaṃ sahāyakānaṃ sāajīvakaro13 jīvikāya uppādetā14,
mama Sākhassa cūbhayan ti mayhañ ca Sākhassa ca ubhinnam pi sakhīnan
ti attho, tvaṃ no sissariyan ti tvaṃ no āsi issariyaṃ dātā15, tava santikā
amhehi imaṃ laddhaṃ16, mahantatan ti mahantabhāvaṃ.
Evaṃ17 pana18 ettakaṃ kathente Nigrodhe Sākho tatth'
eva aṭṭhāsi. Atha naṃ rājā "Sākha imaṃ Pottikaṃ sañjānā-
sīti" pucchi. So tuṇhī ahosi. Ath'; assa rājāṇaṃ19 āṇāpento20
aṭṭhamaṃ gātham āha:
Ja_X.7(=445).8: Imañ ca jammaṃ nekatikaṃ asappurisacintakaṃ21
hanantu Sākhaṃ sattīhi22, nāssa icchāmi jīvitan ti. || Ja_X:64 ||
Tattha jamman ti lāmakaṃ, nekatikan ti vañcakaṃ23.
Taṃ sutvā Pottiko "mā esa bālo maṃ nissāya nassatū"
'ti cintetvā navamaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bs acari.
2 Bd yathā.
3 Bd si.
4 Bd me.
5 Cks taṃ.
6 Bd kataṃ na, Bf kaḍhanaṃ, Cs kantaṃ.
7 so Cks; Bf labhitvā iddhi.
8 Bd va.
9 Bds add me.
10 Bds add maṃ.
11 Cks -kodhana saṃ-.
12 Bd kataṃ na.
13 Bd su-.
14 Cs -to, Bd -detvā.
15 all three MSS. āsi, Cs -yadātā.
16 Bd imaṃ sampatti amhehi laddhaṃ.
17 Bd evañca.
18 Bd adds vatvā.
19 Ck rājānaṃ, Bd rājaḍaṇḍaṃ.
20 Cs ānā-.
21 Cs cittakaṃ, Bdsf cintitaṃ.
22 Ck sahintī? Cs santīhi, Bdf sattihi?
23 Bd vañcanikaṃ.
[page 043]
8. Takkaḷajātaka. (446.) 43
Ja_X.7(=445).9: Khamyat'; assa mahārāja, pāṇā duppaṭiānayā,
khama deva asappurisassa, nāssa icchām'; ahaṃ vadhan ti. || Ja_X:65 ||
Tattha khamyatassā 'ti khamyataṃ1 assa, etassa asappurisassa khamathā
'ti attho, duppaṭiānayā ti matassa nāma pāṇaṃ paṭiānetuṃ2 na
sakkā.
Rājā tassa vacanaṃ sutvā Sākhassa khami, senāpatiṭṭhānam
pi Pottiyassa3 dātukāmo āsi4, so pana na icchi. Ath'; assa
sabbaseṇīnaṃ5 vicāraṇārahaṃ bhaṇḍāgārikaṭhānaṃ nāma
adāsi. Pubbe6 kir'; etaṃ ṭhānantaraṃ nāhosi, tato paṭṭhāya
jātaṃ7. Aparabhāge Pottikabhaṇḍāgāriko8 puttadhītāhi vaḍ-
ḍhamāno attano puttadhītānaṃ ovādavasena osānagātham
āha:
Ja_X.7(=445).10: Nigrodham eva seveyya,
na Sākham upasaṃvase, (J. I. p. 152. Māhavastu I. p. 366. Dhp. p. 329.)
Nigrodhasmiṃ9 mataṃ seyyo
{yañce} Sākhasmi10 jīvitan ti. || Ja_X:66 ||
S. i. d. ā, "evaṃ bhikkhave Devadatto pubbe pi akataññū
yevā" 'ti vatvā j. s.: "Tadā Sākho Devadatto ahosi, Pottiko Ānando
Nigrodho aham evā" 'ti. Nigrodhajātakaṃ.
8. Takkaḷajātaka.
Na takkaḷā11 santi na āḷupānīti12. Idaṃ S. J. v. ekaṃ
pituposakaṃ upāsakaṃ ā. k. So kira ekasmiṃ daḷiddakule13
paccājāto14 mātari kālakatāya pāto va uṭṭhāya15 dantakaṭṭhamukho-
dakādīni karonto bhatiṃ vā kasiṃ vā katvā laddhavibhavānurūpena
yāgubhattādīni sampādetvā pitaraṃ posesi. Atha naṃ pitā āha:
"tāta tvaṃ ekako va anto ca bahi ca kattabbaṃ karosi, ekaṃ te kula-
dārikaṃ ānessāma16, sā te gehe kattabbaṃ karissatīti". "Tāta
itthiyo nāma gharaṃ āgatā n'; eva mayhaṃ na tumhākaṃ cittasukhaṃ17
karissanti, mā evarūpaṃ cintayittha, ahaṃ yāvajīvaṃ tumhe posetvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd khamatu
2 Bd pati-.
3 Bd -yasseva.
4 Bd ahosi.
5 Bd -senānaṃ, Cs -senīnaṃ.
6 Bd adds pi.
7 Bd jānāti.
8 Bd -ko-.
9 Cs -smi.
10 Ck Bd -smiṃ.
11 Ck -lā.
12 Ck ālu-, Bd āluvā-.
13 Cs Bd -li-.
14 Bds pacchā-
15 Bd upaṭhāya.
16 Bd ānema.
17 Bd cittaṃ-.
[page 044]
44 X. Dasanipāta.
tumhākaṃ accayena jānissāmīti1". Ath'; assa pitā anicchamānakassa2
ekaṃ kumārikaṃ ānesi, sā sasurassa ca sāmikassa ca upakārikā ahosi
nīcavutti. Sāmiko pi 'ssā "mama pitu upakārikā" ti tussitvā laddhaṃ
laddhaṃ manāpaṃ manāpaṃ āharitvā deti, sāpi taṃ sasurass'; eva
upanāmeti3. Sā aparābhāge cintesi: "mayhaṃ sāmiko laddhaṃ
laddhaṃ pitu adatvā mayham eva deti, addhā pitari nisneho jāto,
imaṃ mahallakaṃ eken'; upāyena mama sāmikassa paṭikkūlaṃ katvā
gehā nīharāpessāmīti" sā tato paṭṭhāya udakaṃ atisītaṃ vā accuṇhaṃ
vā4 atiloṇaṃ vā aloṇaṃ vā bhattaṃ uttaṇḍulaṃ vā atikilinnaṃ5 vā
ti6 evamādīni tassa kodhuppattikāraṇāni katvā tasmiṃ kujjhante "ko
imaṃ mahallakaṃ upaṭṭhātuṃ sakkhissatīti" pharusāni vatvā kalahaṃ
vaḍḍheti7. Tattha tattha kheḷapiṇḍādīni chaḍḍetvāpi sāmikaṃ ujjhā-
pesi8, "passa9 pitu kammaṃ, ‘idañ c'; idañ ca mā karīti'; vutto10
kujjhati, imasmiṃ gehe pitaraṃ vā11 vāsehi maṃ vā" ti. Atha naṃ
so "bhadde, tvaṃ daharā, yattha katthaci jīvituṃ sakkhissasi, mayhaṃ
pitā mahallako, tvaṃ tassa12 asahantī imamhā gehā nikkhamā" 'ti
āha. Sā bhītā "ito13 paṭṭhāya evaṃ na karissāmīti" sasurassa
pādesu patitvā khamāpetvā pakatiniyāmen'; eva paṭijaggituṃ ārabhi.
Atha so upāsako purimadivasesu tāya ubbāḷho Satthu santikaṃ14
dhammasavanāya agantvā15 tassā pakatiyaṃ ṭhitakāle agamāsi16. Atha
naṃ S. "kiṃ upāsaka sattaṭṭhadivasāni dhammasavanāya nāgato
sīti" pucchi. So taṃ kāraṇaṃ kathesi. "Idāni tāva17 tassā kathaṃ aga-
hetvā pitaraṃ na nīharāpesi, pubbe pana18 etissā kathaṃ19 gahetvā
pitaraṃ āmakasusānaṃ netvā āvāṭe nikhaṇi20, maraṇakāle ahaṃ21
sattavassiko hutvā mātāpitunnaṃ guṇaṃ kathetvā pitughātakammaṃ22
nivāresiṃ, tadā tvaṃ mama kathaṃ sutvā tava pitaraṃ yāvajīvaṃ
paṭijaggitvā saggaparāyano jāto, sv-āyaṃ mayā dinnaovādo23 bhavantara-
gatam pi taṃ24 na vijahīti25 iminā kāraṇena tassā kathaṃ gahetvā26
idāni tayā pitā na nīhaṭo27" ti vatvā tena yācito a. ā.:
A. B. Br. r. k. aññatarasmiṃ Kāsigāme ekassa kulassa28
ekaputto ahosi nāmena Vasiṭṭhako29 nāma. So mātāpitaro
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pabbajissāmīti.
2 Ck -mānatassa, Bd -mānasseva.
3 Cks -mesīti.
4 Bd adds āhari sūpaṃ.
5 Bd -kilinaṃ, Cks -kilantaṃ.
6 Bd omits ti.
7 Cs -esi, Bd -etvā.
8 Bd kujjhā-.
9 Bd has added te.
10 Bd -e.
11 Bd mā added afterwards in the place of vā.
12 Bd et-.
13 Bd ito.
14 Bd -ke.
15 Cks āg-.
16 Ck āg-.
17 Bd satthā idāni tuvaṃ.
18 Bd adds te.
19 Bd adds sutvā.
20 Ck nikhaṇitvā, Cs nikkhaṇitvā, Bd khīpitvā, Bs āvāṭaṃ khaṇitadā.
21 Bd omits ahaṃ.
22 Ck kammā, Cs -takakammā, Bd -takakammaṃ.
23 Bd dinno-.
24 Cks naṃ.
25 Bd -hati.
26 Bd ag-.
27 Bd nihato.
28 Bd kulaghare.
29 Bd paviṭhako corr. to savi-.
[page 045]
8. Takkaḷajātaka. (446.) 45
patijagganto aparabhāge mātari kālakatāya pitaraṃ posesīti
sabbaṃ1 paccuppannavatthuniyāmen'; eva kathetabbaṃ. Ayaṃ
pan'; ettha viseso: Tadā sā itthi "passa pitu kammaṃ, ‘idañ'
c'; idañ ca mā karīti'; vutto2 kujjhatīti" vatvā "sāmi pitā te
caṇḍo pharuso niccaṃ kalahaṃkaro3, jarājiṇṇo vyādhipīḷito
nacirass'; eva marissati, ahaṃ4 etena saddhiṃ ekagehe vasituṃ
na sakkomi, sayam p'esa5 katipāhen'; eva6 marissat'; eva7, tvaṃ
etaṃ āmakasusānaṃ netvā āvāṭaṃ khaṇitvā tattha naṃ pak-
khipitvā kuddālena sīsaṃ chinditvā8 jīvitakkhayaṃ pāpetvā
upari paṃsunā chādetvā āgacchā" 'ti āha. So9 punappuna
vuccamāno10 "bhadde purisamāraṇaṃ11 nāma bhāriyaṃ, kathaṃ
nam māressāmīti" āha. "Ahaṃ te upāyaṃ ācikkhissāmīti".
"Acikkha tāvā" 'ti. "Sāmi, tvaṃ paccūsakāle pitu nipannaṭ-
ṭhānaṃ gantvā yathā sabbe suṇanti evaṃ mahāsaddaṃ katvā
‘tāta asukagāme tumhākakaṃ dhāraṇako12 atthi, mayi gate na deti,
tumhākaṃ accayena na dassat'; eva, sve yānake nisīditvā pāto
va gacchissāmā13'; 'ti vatvā tena vuttavelāyam eva vuṭṭhāya14
yānakaṃ yojetvā tattha naṃ nisīdāpetvā āmakasusānaṃ netvā
āvāṭe nikhaṇitvā15 corehi acchinnasaddaṃ katvā16 sīsaṃ17
nahāyitvā āgacchā" 'ti. Vasiṭṭhako18 "atth'; esa upāyo" ti
tassā vacanaṃ sampaṭicchitvā yānakaṃ gamanasajjakaṃ19
akāsi. Tassa pan'; eko20 sattavassiko putto atthi paṇḍito
vyatto, so mātu vacanaṃ sutvā "mayhaṃ mātā pāpadhammā,
pitaraṃ me pitighātakammaṃ21 kāreti22, ahaṃ imassa pitighā-
takammaṃ22 kātuṃ na dassāmīti" saṇikaṃ23 gantvā ayyakena
saddhiṃ nipajji. Vasiṭṭhako24 pi itarāvuttavelāya25 yānakaṃ yoje-
tvā "ehi tāta uddhāraṃ sodhessāmā26" 'ti pitaraṃ yānake nisīdā-
pesi. Kumārako pi paṭhamataraṃ yānakaṃ abhirūhi. Vasiṭṭhako24
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds vatthu.
2 Bd -e.
3 Bd -karoti.
4 Bd ahañ ca.
5 Bd nisaṃsayaṃ so.
6 Bd -hena.
7 Bd -ti yeva.
8 Bd bhind-.
9 Bd adds tāya.
10 Bd -nāya.
11 Cks -ma-.
12 Bd uddhā-.
13 Bd Cs -mī.
14 Bd uṭhāya.
15 Bd -taṃ khaṇitvā.
16 Bd adds māretvā āvāṭe pakkhipetvā.
17 Bd adds bhinnitvā.
18 Bd paviṭhako pi corr. to sav-.
19 Bd -sajjaṃ.
20 Cks eke.
21 Bd pitu-.
22 Bd -si.
23 Bd santikaṃ.
24 Bd paviṭhako corr. to sav-
25 Bd -rā corr. to rāya.
26 so all three MSS.
[page 046]
46 X. Dasanipāta.
taṃ nivāretuṃ asakkonto ten'; eva saddhiṃ āmakasusānaṃ
gantvā pitarañ ca puttañ1 ca yānakena saddhiṃ ekamante
ṭhapetvā sayaṃ otaritvā kuddālapiṭakaṃ ādāya ekasmiṃ
paṭicchannaṭṭhāne2 caturassāavāṭaṃ khaṇituṃ ārabhi. Kumāro3
otaritvā tassa santikaṃ gantvā ajānanto viya kathaṃ4 samuṭṭhā-
petvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_X.8(=446).1: Na takkaḷā5 santi na ālupāni6
na biḷāliyo7 na kalambāni8 tāta,
eko araññamhi susānamajjhe
kimatthiko tāta khaṇāsi9 kāsun ti. || Ja_X:67 ||
Tattha na takkaḷā10 ti piṇḍālukandā na santi11, ālupānīti12 āluka-
kandā13, biḷāliyo14 ti biḷārivallīkandā, kalambānīti tālakandā15.
Ath'; assa pitā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_X.8(=446).2: Pitāmaho tāta sudubbalo te
anekavyādhīhi dukhena16 phuṭṭho17,
tam ajj'; ahaṃ nikhaṇissāmi sobbhe,
na hi 'ssa taṃ jīvitaṃ rocayāmīti. || Ja_X:68 ||
Tattha anekavyādhīhīti anekehi vyādhīhi uppannena dukkhena
phuṭṭho17, na hissa tan ti ahaṃ hi assa tava pitāmahassa taṃ dujjīvitaṃ na
icchāmi, evarūpā jīvitā maraṇam ev'; assa varan ti maññamāno taṃ sobbhe
nikhaṇissāmīti.
Taṃ sutvā kumāro upaḍḍhagātham18 āha:
Ja_X.8(=446).3a: Saṃkappam etaṃ paṭiladdha pāpaṃ19
accāhitaṃ20 kamma21 karosi luddan ti. || Ja_X:69a ||
Tass'; attho: tāta tvaṃ pitaraṃ dukkhā mocessamīti22 maraṇadukkhena
yojento etaṃ pāpakaṃ saṃkappaṃ paṭiladdhā23 tassa ca saṃkappassa vasena
hitaṃ atikkamma ṭhitattā accāhitaṃ kamma karosi luddan ti.
Evañ ca pana vatvā pitu hatthato kuddālaṃ gahetvā
avidūre aññaṃ24 āvāṭaṃ khaṇituṃ ārabhi. Atha naṃ pitā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kumārakañ.
2 Bd -nne ṭhāne.
3 Bd -rako.
4 Ck taṃ.
5 Cks Bf -lā.
6 Bds -vāni.
7 Ck bilā-.
8 Bd kaḷ- corr. to kal-, Cs kalambiyo.
9 Ck Bdf khaṇasi.
10 Ck -lā.
11 kandā na santi wanting in Cks.
12 Bds -vānīti.
13 Cks -da, Bd āluva-.
14 Ck bilā-.
15 Bd kāla-.
16 Bdf dukkhena.
17 Cks puṭṭho.
18 Bd -ḍḍhaṃgā-.
19 Bd pāpakaṃ.
20 Cks asāhi-.
21 Bdf kammaṃ.
22 Bd pamo-.
23 Bd -laddhaṃ.
24 Bd aññataraṃ.
[page 047]
8. Takkaḷajātaka. (446.) 47
upasaṃkamitvā "kasmā tāta āvāṭaṃ khaṇasīti" pucchi. So1
tassa kathento tatiyaṃ gāthaṃ pūresi2:
Ja_X.8(=446).3b: Mayāpi tāta paṭilacchase tuvaṃ
etādisaṃ kamma jarūpanīto3,
taṃ kullavattaṃ4 anuvattamāno
aham pi taṃ nikhaṇissāmi sobbhe ti. || Ja_X:69b ||
Tass'; attho: tāta aham pi etasmiṃ5 sobbhe taṃ mahallakakāle nikhaṇis-
sāmi, iti kho tāta mayāpi kate6 imasmiṃ sobbhe tuvaṃ jarūpanīto7 etādisaṃ
kammaṃ paṭilacchase, yaṃ etaṃ tayā pavattitaṃ kulavattaṃ anuvattamāno
vayappatto bhariyāya saddhiṃ vasanto aham pi taṃ nikhaṇissāmi sobbhe ti.
Ath'; assa8 pitā catutthaṃ gātham āha:
Ja_X.8(=446).4: Pharusāhi vācāhi pakubbamāno
āsajja maṃ tvaṃ vadase kumārā,
putto mama9 orasako samāno
ahitānukampi me tvaṃ si puttā 'ti. || Ja_X:70 ||
Tattha pakubbamāno ti abhibhavanto, āsajjā 'ti ghaṭṭetvā.
Evaṃ vutte paṇḍitakumārako ekaṃ paṭivacanagāthaṃ dve
udānagāthā ti tisso gāthā abhāsi:
Ja_X.8(=446).5: Na t'; āhaṃ10 tāta ahitānukampi
hitānukampi te aham pi tāta,
pāpañ ca taṃ kamma11 pakubbamānaṃ
arahāmi no vārayituṃ tato hi. || Ja_X:71 ||
Ja_X.8(=446).6: Yo12 mātaraṃ13 pitaraṃ vā Vasiṭṭha14
adūsake15 hiṃsati pāpadhammo16
kāyassa bhedā abhisamparāyaṃ
asaṃsayaṃ so nirayaṃ pareti17. || Ja_X:72 ||
Ja_X.8(=446).7: Yo18 mātaraṃ19 pitaraṃ vā Vasiṭṭha14
annena pānena upaṭṭhahāti
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit so.
2 Bd gāthamāha.
3 Bdf kammaṃ jaro-.
4 Bdf kula-.
5 Bd eka-.
6 Cs tate, Bd nikkhaṇite.
7 Bd jaro-.
8 Bd tassa in the place of athassa.
9 Ck mamaṃ.
10 Bd natahaṃ corr. to na cāhaṃ.
11 Bd kammaṃ.
12 Cks so.
13 Cks add vā.
14 Cks saviṭṭha, Bdf saviṭha.
15 Cks -ko, Bd -ko corr. to -ke.
16 Cks -ā.
17 Ck paroti, Cs papoti, Bd pureti, Bf upeti
18 Cks so.
19 all three MSS. add vā.
[page 048]
48 X. Dasanipāta.
kāyassa bhedā abhisamparāyaṃ
asaṃsayaṃ so sugatiṃ paretīti1. || Ja_X:73 ||
Imaṃ2 pana puttassa dhammakathaṃ sutvā pitā aṭṭhamaṃ
gātham āha:
Ja_X.8(=446).8: Na me tvaṃ putta ahitānukampī
hitānukampi me tvaṃ si putta,
ahañ ca taṃmātarā vuccamāno
etādisaṃ kamma3 karomi luddan ti. || Ja_X:74 ||
Tattha ahañca taṃmātarā ti ahañ ca te mātarā, ayam eva vā pāṭho.
Taṃ sutvā kumārako4 "tāta, itthiyo nāma uppanne dose
aniggayhamāna punappuna pāpaṃ karonti, mama mātā yathā
puna evarūpaṃ na karoti tathā naṃ paṇāmetuṃ5 vaṭṭatīti"
navamaṃ gātham āha:
Ja_X.8(=446).9: Yā te sā bhariyā anariyārūpā
mātā mam'; esā sakiyā6 janettī
{niddhāpaye}7 taṃ sakā agārā, (cfr. 41|26, III 99|8)
aññam pi te sā dukkham āvaheyyā 'ti. || Ja_X:75 ||
Vasiṭṭhako8 paṇḍitaputtassa kathaṃ sutvā somanassajāto
hutvā "gacchāma tātā" 'ti saddhiṃ puttena ca pitarā ca yānake
nisīditvā pāyāsi. Sāpi kho anācārā "nikkhantā no gehā kāḷa-
kaṇṇīti" haṭṭhatuṭṭhā allagomayena puñchitvā9 pāyāsaṃ pacitvā
āgamanamaggaṃ olokentī te āgacchānte disvā "nikkhantaṃ
kāḷakaṇṇiṃ puna gahetvā āgato" ti kujjhitvā "are niggatika10
nikkhantaṃ kāḷakaṇṇiṃ puna ādāya āgato sīti" paribhāsi11.
Vasiṭṭhako12 kiñci avatvā yānakaṃ mocetvā "anācāre kiṃ
vadesīti" taṃ sukoṭṭhitaṃ koṭṭhetvā13 "ito paṭṭhāya imaṃ
gehaṃ mā pāvisīti14" pāde gahetvā nikkaḍḍhi. Tato
pitarañ ca puttañ ca15 nahāpetvā sayam pi nahāyitvā16
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pureti, Bf upeti.
2 Cks idaṃ.
3 Bdf kammaṃ.
4 Bd -ro.
5 Ck pana-, Bd panā-.
6 Bdf jātiyā.
7 Bdf niddhāpaye.
8 Bd saviṭhako.
9 Cs pucchitvā, Bd upalimpetvā, Bs upalimpitvā.
10 Bd nikatika.
11 Cks -hāsi.
12 Cks saviṭṭha-, Bd paviṭha- corr. to sav-.
13 Bd -koṭṭi-koṭṭe-.
14 Cks pa-.
15 Cks add sayaṃ.
16 Cks omit sayampi nahāyitvā.
[page 049]
8. Takkaḷajātaka. (446.) 49
tayo pi pāyāsaṃ paribhuñjiṃsu. Sāpi pāpadhammā
katipāhaṃ aññasmiṃ gehe vasi. Tasmiṃ kāle putto pitaraṃ āha:
"tāta mama mātā ettakena na bujjhati, tumhe mama mātu
maṃkubhāvakaraṇatthaṃ1 ‘asukagāme mama mātuladhītā atthi,
sā mayhaṃ pitarañ ca puttañ ca mañ ca paṭijaggissati, taṃ
ānessāmīti'; vatvā mālāgandhādīni ādāya yānakena nikkhamitvā
khettaṃ anuvicaritvā sāyaṃ āgacchathā" 'ti. So tathā akā-
si. Paṭivissakakule itthiyo "sāmiko kira te aññaṃ bhariyaṃ
ānetuṃ asukagāmaṃ nāma gato" ti tassā acikkhiṃsu. Sā
"idāni 'mhi naṭṭhā, n'; atthi me puna okāso" ti bhītatasitā hutvā
"puttam eva yācissāmīti" saṇikaṃ puttassa santikaṃ gantvā
tassa pādesu patitvā "taṃ ṭhapetvā2 añño mama paṭisaranaṃ
n'; atthi, ito paṭṭhāya tava pitarañ ca pitāmahañ ca alaṃka-
tacetiyaṃ viya paṭijaggissāmi3, puna mayhaṃ imasmiṃ ghare
pavesaṃ4 karohīti" āha. So "sādhu amma, sace puna eva-
rūpaṃ na karissatha5 karissāmi6, appamattā hothā" 'ti vatvā
pitu āgamanakāle dasamaṃ gātham āha:
Ja_X.8(=446).10: Yā te sā7 bhariyā anariyarūpā
mātā mam'; esā sakiyā8 janettī
dantā kaṇerū9 va vasūpanītā
sā pāpadhammā punar'; āvajātū 'ti. || Ja_X:76 ||
Tattha kaṇeru9 vā 'ti10 idāni sā ānañjakāraṇaṃ11 kāritā hatthinī viya
dantā vasaṃ upanītā nibbisevanā, punarāvajātū 'ti puna imaṃ gehaṃ
āgacchatū 'ti.
Evaṃ so pitu12 kathetvā gantvā mātaraṃ ānesi. Sā sāmi-
kañ ca sasurañ ca khamāpetvā tato paṭṭhāya dantā13 dham-
mena samannāgatā hutvā sāmikañ ca sasurañ ca puttañ ca
paṭijaggi, ubho pi ca puttassa ovāde ṭhatvā dānādīni puññāni
karitvā14 saggaparāyanā ahesuṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -kāraṇa-.
2 Bd tāta ṭhapetvā taṃ.
3 Bd -mīti.
4 Bd -sanaṃ.
5 Cks na karissa e, Bd na karisssaī,
6 after karissasī Bd has added ti na karissāmi tātā ti tena hi.
7 Bd omits sā.
8 Bd satiyā? corr. to jātiyā, Bf jātiyā.
9 Bdf kareṇu.
10 Bd adds tāta.
11 all three MSS. āṇ-.
12 Bd adds dhammaṃ.
13 Cks -ta.
14 Bd kāretva.
[page 050]
50 X. Dasanipāta.
S. i. d. ā. saccāni pakāsetvā j. s. (Saccapariyosāne pituposako
sotāpattiphale patiṭṭhahi): "Tadā pitā ca putto ca suṇisā ca ete1
yeva ahesuṃ, paṇḍitakumārako pana2 aham evā" 'ti. Takkaḷa-
jātakaṃ.
9. Mahādhammapālajātaka.
Kinte vatan ti. Idaṃ S. paṭhamagamanena Kapilapuraṃ
gantvā Nigrodhārāme v. pitu nivesane rañño asaddahanaṃ ā.
k. Tadā hi Suddhodana-mahārājā vīsatisahassabhikkhuparivārassa
Bhagavato attano nivesane yāgukhajjakaṃ datvā antarābhatte
sammodanīyaṃ karonto "bhante tumhākaṃ padhānakāle devatā
āgantvā ākāse ṭhatvā ‘putto te Siddhatthakumāro apāhāratāya mato'
ti mayhaṃ ārocesun" ti āha, Satthārā ca "saddahi3 mahārājā" ti
vutte "na saddahiṃ bhante4, ākāse ṭhatvā kathentiyo pi pana5 devatā
‘mama puttassa bodhitale buddhattaṃ apatvā6 parinibbānaṃ nāma n'
atthīti'; paṭikkhipin" ti āha. "Mahārāja pubbe7 tvaṃ Mahādhamma-
pālakāle pi ‘putto te mato, imāni 'ssa aṭṭhīnīti8'; dassetvā vadantassa
pi disāpāmokkhācariyassa ‘amhākaṃ kule taruṇakāle kālakiriyā nāma
n'; atthīti'; na saddahi, idāni pana kasmā saddahissatīti"9 vatvā tena
yācito a. ā.:
A. B. Br. r. k. Kāsiraṭṭhe Dhammapālagāmo nāma ahosi,
so Dhammapālakulassa vasanatāya etaṃ nāmaṃ labhi, tattha
dasannaṃ kusalakammapathadhammānaṃ pālanato Dhammapālo
tv-eva10 paññāto brāhmaṇo11 paṭivasati. Tassa12 kule antamaso
dāsakammakarāpi dānaṃ denti sīlaṃ rakkhanti uposathakam-
maṃ13 karonti. Tadā B. tasmiṃ kule nibbatti, Dhamma-
pālakumāro tv-ev'; assa14 nāmaṃ kariṃsu. Atha naṃ vayap-
pattaṃ pitā sahassaṃ datvā sippuggahaṇatthāya15 Takkasilaṃ
pesesi. So tattha gantvā disāpāmokkhācariyassa santike sippaṃ
uggaṇhi16, pañcannaṃ māṇavakasatānaṃ jeṭṭhantevāsiko ahosi.
Tadā ācariyassa jeṭṭhaputto kālam akāsi. Acariyo māṇava-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks te.
2 Bd -māro pi.
3 Bd saddahasi pana.
4 Bd adds ti.
5 Bd omits pana.
6 Cks āpatvā, Bd app-.
7 Bd adds pi.
8 Bd adds aṭhini.
9 so all three MSS.
10 Bd teva.
11 Bd adds tattha.
12 Bd tasmiṃ.
13 Bd -sathaṃ, omitting kammaṃ.
14 Bd tevassa.
15 Cks sippagah-.
16 Bd gaṇhi.
[page 051]
9. Mahādhammapālajātaka. (447.) 51
parivuto1 ñātigaṇena saddhiṃ rodanto2 susāne tassa sarīrakiccaṃ
kāreti3, tattha ācariyo ca ñātivaggo c'; assa antevāsikā ca
rodanti paridevanti, Dhammapālo c'; eko4 na rodati na pari-
devati, api ca kho pana tesu pañcasatesu māṇavesu susānā
āgamma5 ācariyassa santike nisīditvā "aho evarūpo nāma
ācārasampanno taruṇamāṇavo taruṇakāle yeva mātāpitūhi
vippayutto maraṇaṃ patto" ti vadantesu "sammā6 tumhe
‘taruno'; ti bhaṇatha, atha kasmā7 taruṇakāle yeva mato8 "ayuttaṃ
taruṇakāle maritun" ti aha. Atha naṃ te āhaṃsu: "kiṃ pana
samma tvaṃ imesaṃ sattānaṃ maraṇasabhāvaṃ9 na jānāsīti".
"Jānāmi, taruṇakāle pana na maranti, mahallakakāle yeva
marantīti". "Nanu aniccā sabbe saṃkhārā hutvā abhāvino"
ti. "Saccaṃ aniccā10, daharakāle pana sattā na maranti,
mahallakakāle11 aniccataṃ12 pāpuṇantīti". "Kiṃ pana samma13
Dhammapāla tumhākaṃ gehe na keci14 marantīti". "Daharakāle
pana15 na maranti, mahallakakāle yeva marantīti16. Kiṃ pan'
esā tumhākaṃ kule17 paveṇīti". "Āma kule17 paveṇīti".
Māṇavā taṃ tassa kathaṃ ācariyassa ārocesum. Atha naṃ
so pakkosāpetvā pucchi: "saccaṃ kira tāta Dhammapāla tumhā-
kaṃ kule daharakāle na mīyantīti". "Saccaṃ ācariyā" 'ti.
So tassa vacanaṃ sutvā cintesi: "ayaṃ ativiya acchariyaṃ
vadati, imassa pitu santikaṃ gantvā pucchitvā sace etaṃ sac-
caṃ aham pi tam eva dhammaṃ paripūressāmīti18". So put-
tassa kattabbakiccaṃ katvā sattaṭṭhadivasaccayena Dhamma-
pālaṃ pakkosāpetvā "tāta ahaṃ vippavasissāmi19, tvaṃ yāva
mamāgamanā ime māṇave sippaṃ vācehīti" vatvā ekass'
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -vakapa-.
2 Bd adds kandanto.
3 Bd -resi, Ck -resiti corr. to -reti.
4 Bd veko.
5 Bd gamma.
6 Bd -a.
7 Ck a kasmā, Bd kasmā.
8 Bd marati nanu.
9 Bd -nabhāvaṃ.
10 Cks -aṃ.
11 Bd adds pana maranti, Cs pana sattā na maranti mahallakakāle.
12 Ck aniccaṃtaṃ, Cs aniccaṃntaṃ corr. to aniccantaṃ.
13 Bd omits samma.
14 Cks kiñci, Bd teci corr. to keci.
15 Bd adds sattā.
16 Bd -ranti.
17 Bd kula.
18 Bd purissāmīti.
19 Cks -vassissāmi, Bd khippaṃ āgamissāmi in the place of vi-.
[page 052]
52 X. Dasanipāta
eḷekassa1 aṭṭhīni gahetvā dhovitvā vāsetvā pasibbake katvā ekaṃ
cullupaṭṭhākaṃ ādāya Takkasilato nikkhamitvā anupubbena
taṃ gāmaṃ patvā "kataraṃ Mahādhammapālassa gehan" ti
pucchitvā gantvā dvāre aṭṭhāsi. Brāmaṇassa dāsamanussesu
yo yo paṭhamaṃ addasa so so ācariyassa hatthato chattaṃ
gaṇhi, upāhanaṃ gaṇhi upaṭṭhākassāpi2 hatthato pasibbakaṃ
gaṇhi, "‘puttassa vo3 Dhammapālakumārassa ācariyo dvāre
ṭhito'; ti kumārassa pitu ārocethā" 'ti ca vuttā te "sādhū" 'ti
vatvā4 ārocayiṃsu. So vegena dvāramūlaṃ gantvā "ito ethā"
'ti taṃ gharaṃ ānetvā5 pallaṃke nisīdāpetvā sabbaṃ pāda-
dhovanādikiccaṃ akāsi. Ācariyo bhuttabhojano sukhakathāya
nisinnakāle "brāhmaṇa putto te Dhammapālakumāro paññavā
tiṇṇaṃ vedānaṃ aṭṭhārasannañ ca sippānaṃ nipphattiṃ patto,
api kho6 pan'; ekena aphāsukena jīvitakkhayaṃ patto, sabbe
saṃkhārā aniccā, mā socitthā" 'ti āha. Brāhmaṇo pāṇiṃ
paharitvā mahāhasitaṃ hasi, "kin nu brāhmaṇa hasasīti" ca vutte
"mayhaṃ putto na marati, añño koci mato bhavissatīti" āha.
"Brāhmaṇa, putto yeva mato7, aṭṭhīni disvā saddahā" 'ti
aṭṭhīni8 nīharitvā "imāni te puttassa aṭṭhīnīti" āha. "Etāni
eḷakassa vā sunakhassa vā bhavissanti, mayhaṃ pana putto
na marati, amhākaṃ9 kule yāva sattamā kulaparivaṭṭā taruṇa-
kāle matapubbā nāma n'; atthi, tvaṃ musā bhaṇasīti". Tas-
miṃ khaṇe sabbe pi pāṇiṃ paharitvā mahāhasitaṃ hasiṃsu.
Acariyo taṃ acchariyaṃ disvā somanassappatto hutvā, brāh-
maṇa, tumhākaṃ kulapaveṇiyaṃ daharānaṃ amaraṇena na sakkā
ahetukena bhavituṃ, kena vo10 kāraṇena daharā na mīyantīti"
pucchanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_X.9(=447).1: Kiṃ te vataṃ kiṃ pana brahmacariyaṃ,
kissa suciṇṇassa ayaṃ vipāko,
akkhāhi me brāhmaṇa etam atthaṃ,
kasmā hi tuyhaṃ daharā na mīyare ti. || Ja_X:77 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ekassa e-.
2 Bd -kassa pi-
3 Bd te?
4 Bd gantvā.
5 Cks atine-.
6 Cs pi mo, Bd api va kho.
7 Bd ate corr. to te.
8 Cks omit aṭṭhīni.
9 Bd adds hi.
10 Bd omits vo.
[page 053]
9. Mahādhammapālajātaka. (447.) 53
Tattha vatan ti vatasamādānaṃ, brahmacariyan ti seṭṭhacariyam,
kissa suciṇṇassā 'ti tumhākaṃ kule daharānaṃ amaraṇaṃ nāma katara-
sucaritassa vipāko1.
Taṃ sutvā brāhmaṇo yesaṃ guṇānaṃ ānubhāvena tasmiṃ
kule daharā na mīyanti te vaṇṇayanto
Ja_X.9(=447).2: Dhammaṃ carāma, na musā bhaṇāma,
pāpāni kammāni vivajjayāma2,
anariyaṃ parivajjemu sabbaṃ,
tasmā ti3 amhaṃ daharā na mīyare. || Ja_X:78 ||
Ja_X.9(=447).3: Suṇoma dhammaṃ asataṃ satañ ca,
na cāpi dhammaṃ asataṃ rocayāma,
hitvā asante na jahāma sante,
tasmā --pe--. || Ja_X:79 ||
Ja_X.9(=447).4: Pubbe va4 dānā sumanā bhavāma, (J. III p. 300.)
dadam pi ce5 attamanā bhavāma,
datvāpi ce nānutappāma pacchā --pe--. || Ja_X:80 ||
Ja_X.9(=447).5: Samaṇe mayaṃ brāhmaṇe addhike ca
vanibbake yācanake dalidde
annena pānen'; abhitappayāma6 --pe--. || Ja_X:81 ||
Ja_X.9(=447).6: Mayañ ca bhariyaṃ nātikkamāma,
amhe ca bhariyā nātikkamanti,
aññatra tāhi brahmacariyaṃ carāma --pe--. || Ja_X:82 ||
Ja_X.9(=447).7: Etāsu ve jāyare suggavāsu7
medhāvino honti pahūtapaññā
bahussutā vedaguno8 ca honti --pe--. || Ja_X:83 ||
Ja_X.9(=447).8: Mātā pitā ca bhaginī bhātaro ca
puttā ca dārā ca mayañ ca sabbe
dhammaṃ carāma paralokahetu --pe--. || Ja_X:84 ||
Ja_X.9(=447).9: Dāsā ca dasso9 anujīvino ca
paricārikā kammakarā ca sabbe
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds add ti.
2 Bdf pariva-.
3 Bdf hi.
4 Ck na.
5 Bd ca.
6 Ck pānenahatappayāma, Cs pānenahatatapp- corr. to pānenabhitatapp-.
7 Bf suttamāsu, Bd muttamāsu.
8 Ck -nā, Cs Bdf -ṇā.
9 Bd dāvesyo? Bf dāyyo.
[page 054]
54 X. Dasanipatā.
dhammaṃ caranti paralokahetu
tasmā ti1 amhaṃ daharā na mīyare ti || Ja_X:85 ||
imā gāthā āha.
Tattha dhammaṃ carāmā 'ti dasakusalakammapathadhammaṃ carā-
ma2, attano jīvitahotu kunthakipillakam3 pi jīvitā na voropema, parabhaṇḍaṃ
lobhacittena na olokemā 'ti sabbaṃ vitthāretabbaṃ musāvādo4 c'; ettha5 musā-
vādissa akaraṇapāpaṃ nāma n'; atthīti6 ussadavasena7 puna8 vutto, te kira
hassādhippāyena pi musā na bhaṇanti, pāpānīti sabbāni pi nirayagāmīni9
lāmakakammāni10, anariyan ti ariyagarahitaṃ sabbaṃ asundaraṃ aparisuddhaṃ11
kammaṃ parivajjayāma, tasmā ti amhan ti ettha tikāro nipātamatto, tena
kāraṇena amhākaṃ daharā na mīyanti, antarā12 akālamaraṇaṃ nāma no n'; atthīti
attho, tasmā hi13 amhan ti pi pāṭho, suṇomā 'ti mayaṃ kiriyavādā14 nāma
sappurisānaṃ kusaladīpanam pi asappurisānaṃ akusaladīpanam pi dhammaṃ
suṇāma15, so pana no sutamattako va hoti, taṃ na rocayāma16, tehi pana no sad-
dhiṃ viggaho vā17 vivādo vā mā hotū 'ti, dhammaṃ suṇoma, sutvāpi hitvā18 asante19
sante vattāma, ekam pi khaṇaṃ na jahāma20 sante21, pāpamitte pahāya
kalyāṇamitte sevino va homā 'ti, samaṇe mayaṃ brāhmaṇe ti brāhmaṇa
mayaṃ samitapāpabāhitapāpe paccekabuddhasamaṇabrāhmaṇe pi22 avasesadham-
mikasamaṇabrāhmaṇe pi addhikādayo22 sesajane pi annapānena abhitappemā
'ti attho, pāḷiyaṃ pana ayaṃ gāthā pubbe va dānā ti gāthāya24 pacchato
āgacchati25, nātikkamāmā 'ti attano bhariyaṃ atikkamitvā bahi aññaṃ
micchācāraṃ na karoma, {aññatra} tāhīti tā attano bhariyā26 ṭhapetvā sesa-
itthīsu brahmacariyaṃ carāma, amhākaṃ bhariyāpi27 sesapurisesu evam eva
pavattanti28, jāyare ti jāyanti, suggavāsū29 'ti susīlāsu uttamitthīsu, idaṃ
vuttaṃ hoti: ye etāsu sampannasīlāsu30 uttamitthīsu amhākaṃ puttā jāyanti te
medhāvino ti evaṃpakārā honti, kuto tesaṃ antarā maraṇaṃ, tasmāpi amhākaṃ
kule daharā na marantīti, dhammaṃ carāmā 'ti paralokatthāya tividhasucari-
tadhammaṃ31 carāma, dasso32 ti dāsiyo.
Avasāne
Ja_X.9(=447).10: Dhammo have rakkhati dhammacāriṃ,
dhammo suciṇṇo sukham āvahāti,
esānisaṃso dhamme suciṇṇe:
na duggatiṃ gacchati dhammacārī. || Ja_X:86 ||
(Dhp. p. 126, Jāt. vol. I. p. 31, Theragāthā by Oldenberg p. 35.)
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd hi.
2 Cks dhammakarā.
3 Bd -pilli-.
4 Bd omits mu-.
5 Bd tattha.
6 Bd natthi
7 Bd ussannavasena.
8 Bd pana.
9 Ck -minī, Cs Bd -mini.
10 Bd omits lāmāk.
11 Cks -ddha.
12 Bd -re.
13 Bd omits hi.
14 Cs kiriyāvadā corr. to -ya-, Bd kiriyathā.
15 Bd suṇo-.
16 Ck -mi.
17 Cks omit vā.
18 Bds labhitvā.
19 Bd omits asante.
20 Bd paja-.
21 Bd asante.
22 Ck hi.
23 Bd addhikayācaka.
24 Ck gāthā, Cs thā.
25 Bd āgacchato āgacchati corr. to āgato.
26 Bds -yāyo.
27 Bd -yayo pi.
28 Ck pattanti, Bd vattanti.
29 Bd muttamāsū.
30 Cks sammantasi-
31 Bd -taṃdha-.
32 Bd dāsyo.
[page 055]
10. Kukkuṭajātaka. (448.) 55
Ja_X.9(=447).11: Dhammo have rakkhati dhammacāriṃ
chattaṃ mahantaṃ viya vassakāle,
dhammena gutto mama Dhammapālo,
aññassa aṭṭhīni, sukhī kumāro ti || Ja_X:87 ||
imāni dvīhi gāthāhi dhammacārīnam guṇaṃ kathesi.
Tattha rakkhatīti dhammo nām'; esa1 rakkhito attano2 rakkhakaṃ3
paṭirakkhati, sukhamāvahātīti devamanussasukhañ c'; eva nibbānasukhañ ca
āharati4, na duggatin ti nirayādibhedaṃ duggatiṃ na gacchati, evaṃ brāh-
maṇa mayaṃ dhammaṃ rakkhāma, dhammo pi amhe rakkhatīti dasseti,
dham mena gutto ti mahāchattasadisena attano gopitadhammena gutto, aññassa
aṭṭhīnīti tayā ānītāni pan'; aṭṭhīni5 aññassa eḷakassa vā sunakhassa vā6
bhavissanti, chaḍḍeh'; etāni7, mama putto sukhī kumāro ti.
Taṃ sutvā ācariyo āha: "mayhaṃ āgamanaṃ suāgamanaṃ
saphalaṃ no nipphalan" ti sañjātasomanasso Dhammapālassa
pitaraṃ khamāpetvā "mayā āgacchantena tumhākaṃ vīmaṃsa-
natthāya imāni eḷakaṭṭhīni ābhatāni8, putto te ārogo9 yeva,
tumhākaṃ rakkhaṇadhammaṃ10 mayham pi dethā" 'ti paṇṇe
likhitvā katipāhaṃ tattha vasitvā Takkasilaṃ gantvā Dhamma-
pālaṃ sabbasippāni sikkhāpetvā mahantena parivārena pesesi.
S. Suddhodanamahārājassa imaṃ dhammadesanaṃ ā. saccāni
pakāsetvā j. s. (Saccapariyosāne rājā anāgāmiphale patiṭṭhahi): "Tadā
mātāpitaro mahārājakulāni ahesuṃ, ācariyo Sāriputto, parisā Buddha-
parisā, Dhammapālakumāro pana aham evā" 'ti. Mahādhammapāla-
jātakaṃ.
10. Kukkuṭajātaka.
Nāsmase katapāpamhīti. Idaṃ S. Veḷuvane v. va-
dhāya parisakkanam ā. k. Dhammasabhāyaṃ11 bhikkhū
Devadattassa aguṇakathaṃ12 samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso Devadatto dha-
nuggahādipayojanena Dasabalassa vadhattham13 eva upāyaṃ karotīti".
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -so.
2 Cks add rakkhataṃ, Bd rakkhitaṃ.
3 Bd omits rakkhakaṃ.
4 Bd āvahati.
5 Bd pana aṭhīni.
6 Bd adds aṭhīni.
7 Cs tiḍḍehotāni, Bd chaḍḍesotāni, Bd chaḍḍetha tāni.
8 Bd āgatāni.
9 Bd ar-.
10 Ck -na-, Bd rakkhita-.
11 Bd -yañhi.
12 Ck agunaṃkā-, Bd aguṇā-.
13 Bd dhanattham.
[page 056]
56 X. Dasanipāta.
S. āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā"
ti pucchitvā "imāya nāmā" ti vutte "na bhikkhave idān'; eva pubbe
p'; esa mayhaṃ vadhāya parisakki1 yevā" 'ti vatvā a. ā.:
A. Kosambiyaṃ Kosambako2 nāma rājā rajjaṃ kāresi.
Tadā B. ekasmiṃ veḷuvane kukkuṭayoniyaṃ3 nibbattitvā4 aneka-
satakukkuṭaparivāro araññe vasati. Tassāvidūre eko seno
vasati, so upāyena ekaṃ6 kukkuṭaṃ gahetvā khādanto ṭhapetvā
B-aṃ sese6 khādi, B. ekako va ahosi. So appamatto velāya
gocaraṃ gahetvā veṇugahanaṃ6 pavisitvā vasati. Seno8 taṃ
gaṇhituṃ asakkonto "ekena naṃ upāyena upalāpetvā gaṇhissā-
mīti" cintetvā tassāvidūre sākhāya nilīyitvā "samma kukku-
ṭarāja, tvaṃ mayhaṃ kasmā bhāyasi, ahaṃ tayā saddhiṃ
vissāsaṃ kattukāmo, asuko9 nāma padeso10 sampannagocaro,
tattha ubho pi gocaraṃ gahetvā aññamaññaṃ piyasaṃvāsaṃ
vasissāmā" 'ti āha. Atha naṃ B. āha: "samma mayhaṃ tayā
saddhiṃ vissāso nāma n'; atthi, gaccha tvan" ti. "Samma, tvaṃ
mayā pubbe katapāpatāya na saddahasi, ito paṭṭhāya evarūpaṃ
na karissāmīti". "Na mayhaṃ tādisena sahāyen'; attho, gacch'
eva11 tvan" ti. Iti naṃ yāva tatiyaṃ paṭikkhipitvā "ettakehi
aṅgehi samannāgatena puggalena saddhiṃ vissāso nāma kātuṃ
na vaṭṭatīti" vanaghaṭaṃ unnādento devatāsu12 sādhukāraṃ
dadamānāsu dhammakathaṃ paṭṭhapento
Ja_X.10(=448).1: Nāsmase katapāpamhi, nāsmase alikavādine,
nāsmas'; attaṭṭhapaññamhi13, atisante pi nāsmase. || Ja_X:88 ||
Ja_X.10(=448).2: Bhavanti h'; eke purisā gopipāsakajātikā14,
ghaṃsanti15 maññe mittāni vācāya na ca kammanā16. || Ja_X:89 ||
Ja_X.10(=448).3: Sukkhañjalīpaggahītā vācāya paliguṇṭhitā
manussapheggū -- nāsīde17 yasmiṃ n'; atthi kataññutā. || Ja_X:90 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -sakkhi, Bd -sakkati.
2 Bd -piko.
3 Cks kukkuha- throughout.
4 Cks nibbatti.
5 Bd ekekaṃ.
6 Bd sesaṃ.
7 Bd veḷu-.
8 Bd so se-.
9 Bd -kasmiṃ.
10 Bd -se.
11 Bd gaccha, omitting eva.
12 Cks -tā.
13 Bd nāsmāse attatthap-, Bf nasmāse akkattap-.
14 Bdf -pāsi-.
15 Cks ghas-.
16 Bdf -unā.
17 Bdf nāsite, Cks nāside-.
[page 057]
10. {Kukkuṭajātaka}. (448.) 57
Ja_X.10(=448).4: Na hi aññasacittānaṃ1 itthīnaṃ2 purisānaṃ vā-
nānā va3 katvā saṃsaggaṃ tādisam pi {na asmase}4. || Ja_X:91 ||
Ja_X.10(=448).5: Anariyakammaṃ okkantaṃ5 atthetaṃ6 sabbaghātinaṃ
nisitaṃ va paṭicchannaṃ tādisam pi7 nāsmase. || Ja_X:92 ||
Ja_X.10(=448).6: Mittarūpen'; idh'; ekacce sākhallena acetasā
vividehi upāyehi -- tādisam pi7 nāsmase. || Ja_X:93 ||
Ja_X.10(=448).7: Āmisaṃ vā dhanaṃ vāpi yatha passati tādiso
dūphiṃ8 karoti dummedho tañ ca jhatvāna9 gacchatīti || Ja_X:94 ||
imā gāthā āha.
Tattha nāsmase ti nāssase, ayam eva vā pāṭho, na vissase ti vuttaṃ
hoti, katapāpamhīti paṭhamakatapāpe10 puggale, alikavādine ti musāvādimhi
pi na vissase, tassa hi akattabbaṃ nāma papaṃ n'; atthi, nāsmasattaṭṭha-
paññamhīti11 attano atthāya eva yassa paññā snehavasena na bhajati dhanatthiko
va bhajati12 tasmiṃ attaṭṭhapaññe pi na vissase, atisante ti anto upasame
avijjamāne yeva bahi upasamadassanena atisante viya paṭicchannakammante
bilapaṭicchannāasīvisasadise13 kuhakapuggale, go pipāsakajātikā14 ti gunnaṃ
pipāsakajātikā15, pipāsitagosadisā16 ti vuttaṃ hoti, yathā pipāsitagāvo titthaṃ
otaritvā mukhapūraṃ udakaṃ pivanti na pana udakassa kattabbayuttakaṃ
karonti evam evaṃ ekacce idañ c'; idañ ca karissāmā 'ti madhuravacanena
mittāni ghaṃsanti17 piyavacanānucchavikaṃ pana na karonti, tādisesu vissāso
mahato anatthāya hotīti dīpeti, sukkhañjalīpaggahītā ti paggahitatuccha-
añjalino18, vācāya paliguṇṭhitā ti idaṃ dassāma karissāmā 'ti vacanena
paṭicchāditā19, manussapheggū ti evarūpā asārakā manussapheggū nāma,
nāsīde20 ti nāsīde21 evarūpe na upagaccheyya, yasmiṃ natthīti yasmiñ ca
puggale kataññutā n'; atthi tam pi nāsīde21 ti attho, aññasacittānan22 ti aññen'
aññena cittena samannāgatānaṃ, lahucittānan ti attho, evarūpānaṃ itthīnaṃ vā
purisānaṃ vā na vissase ti dīpeti, nānā va23 katvā saṃsaggan ti yo24 pi
na sakkā anupagantvā etassa antarāyaṃ kātun ti antarāyakaraṇatthaṃ nānākara-
ṇehi25 saṃsaggaṃ katvā26 daḷhaṃ karitvā pacchā antarāyaṃ karoti tādisamhi27
puggale28 nāsmase na vissaseyyā 'ti dasseti, anariyakammaṃ okkantan ti
anariyānaṃ dussīlānaṃ kammaṃ otaritvā ṭhitaṃ, atthetan29 ti athiraṃ30 appa-
tiṭṭhitavacanaṃ, sabbaghātinan ti okāsaṃ labhitvā sabbesaṃ upaghātakaraṃ31,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd aññamaññacittānaṃ, Bf natthi anaññaññacittāna.
2 Bd adds vā.
3 Bdf vi.
4 Bf casmase, Bd na vissase.
5 Ck -ti, Cs -tiṃ.
6 Bd aṭhetaṃ.
7 Bd adds hi.
8 Cks du-, Bdf dubhi.
9 Bd chetvāna, Bf hantāna.
10 Cs paṭhamaṃ-.
11 Bd nāsmā attattha-.
12 Cks bhajeti, Bd anatthiko pi bhajati.
13 Bd sidhilapaṭicchannaṃ-.
14 Bd -si-.
15 Bd omits gu--kā.
16 Bd -sika-.
17 Cks ghas-.
18 Cks paggahitā-, Bd -hitarittatuccha-.
19 Cs -dinā, Bds -dikā.
20 Bds nāsite.
21 so Cks; Bds nāhare.
22 Ck aññaci-, Bd aññamaññaci-.
23 Bd vī.
24 Cks so.
25 Bd -kā-.
26 Bd āvīka-.
27 Cks -simhi, Bd -sampi.
28 Bd elaṃ.
29 Bd aṭhetan.
30 Ck ati-, Bd adhi-.
31 Bd -kaṃ.
[page 058]
58 X. Dasanipāta.
nisitaṃ va paṭicchannan ti kosiyā vā pilotikāya vā paṭicchannaṃ nisi-
takhaggam iva, tādisampīti evarūpam1 pi amittaṃ mittapatirūpakaṃ na
vissaseyya. sākhallenā2 ti maṭṭhavacanena, acetasā ti acittakena, vacanam
eva hi nesaṃ maṭṭhaṃ3 cittaṃ pana thaddhaṃ4 pharusaṃ, vividhehīti vividhehi
upāyehi otārāpekhā5 upagacchanti, tādisampīti yo tehi amittehi mittapati-
rūpakehi sadiso hoti tam pi na vissase ti attho, āmisan ti khādaniyabhoja-
niyaṃ6, dhanan ti mañcapaṭipādakaṃ ādiṃ katvā avasesaṃ, yattha passa-
tīti sahāyassa7 gehe yasmiṃ ṭhāne passati, dūbhiṃ8 karotīti dūbhicittaṃ9 uppā-
deti taṃ dhanaṃ harati tañ ca jhatvānā10 ti tañ ca sahāyakaṃ hantvāpi11 gacchati.
Iti imā satta gāthā kukkuṭarājā kathesi.
Ja_X.10(=448).8: Mittarūpena bahavo channā sevanti sattavo,
jahe kāpurise h'; ete kukkuṭo viya senakaṃ. || Ja_X:95 ||
Ja_X.10(=448).9: Yo ca uppatitaṃ atthaṃ na khippam anubujjhati (III. p. 438.)
amittavasam anveti pacchā ca-m-anutappati. || Ja_X:96 ||
Ja_X.10(=448).10: Yo ca uppatitaṃ atthaṃ khippam eva nibodhati
muccate sattusambādhā kukkuṭo viya senakā. || Ja_X:97 ||
Ja_X.10(=448).11: Taṃ tādisaṃ kūṭam iv'; oḍḍitaṃ vane
adhammikaṃ niccavidhaṃsakārinaṃ12
ārā vivajjeyya naro vicakkhaṇo
senaṃ yathā kukkuṭo vaṃsakānane ti13 || Ja_X:98 ||
imā catasso dhammarājena bhāsitā abhisambuddhagāthā.
Tattha jahe kāpurise hete ti bhikkhave ete kāpurise paṇḍito jaheyya,
hakāro pan'; ettha nipātamattaṃ, pacchā ca manutappatīti pacchā ca anu-
tappati, kūṭamivoḍḍitan ti vane migānaṃ bandhanatthāya kūṭapāsaṃ viya
oḍḍitaṃ, niccaṃ viddhaṃsakārinan ti niccaṃ viddhaṃsanakaraṃ14, vaṃ-
sakānane ti yathā15 vaṃsavane kukkuṭo senaṃ vivajjesi evaṃ vicakkhaṇo pāpa-
mitte vivajjeyya.
So pi16 tā gāthā vatvā senaṃ āmantetvā "sace imasmiṃ
ṭhāne vasissasi jānissāmi te kattabban" ti tajjesi. Seno tato
palāyitvā aññattha17 gato.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -paṃ, omitting pi.
2 Bd sākhalyenā.
3 Bds maṭhaṃ, Cks maṭṭha.
4 Ck panatthaddhaṃ? Bd omits thaddhaṃ.
5 Cks ota-, Bd -kā, Bs -kkhā.
6 Bd -yaṃ bho-.
7 Bd -ya.
8 Ck dūbhī, Cs dubhi, Bd dubbhi.
9 Cks omit dūbhi.
10 Bd chetvānā
11 Bd -kampi hantvā, Cks -kaṃ gantvā.
12 Bd niccaṃ.
13 Cks omit ti.
14 Bd -sakaraṃ.
15 Cks omit yathā.
16 Bd hi.
17 Bd -tra.
[page 059]
11. Maṭṭakuṇḍalijātaka. (449.) 59
S. i. d. ā. "evaṃ bhikkhave Devadatto pubbe pi mayhaṃ va-
dhāya parisakkīti1" vatvā j. s.: "Tadā senako Dvadatto ahosi,
kukkuṭo aham evā" 'ti. Kukkuṭajātakaṃ.
11. Maṭṭakuṇḍalijātaka.
Alaṃkato maṭṭakuṇḍalīti. Idaṃ S. J. v. mataputta-
{kuṭumbikaṃ}2 ā. k. Sāvatthiyaṃ kir'; ekassa buddhupaṭṭhākassa
{kuṭumbikassa} piyaputto kālam akāsi. So puttasokasamappito na
nahāyati na bhuñjati na kammante vicāreti na Buddhupaṭṭhānaṃ gacchati,
kevalaṃ "piyaputtaka maṃ ohāya paṭhamataraṃ gato sīti" ādīni vatvā
vilapati. S. paccūsasamaye lokaṃ volokento3 tassa sotāpattiphalūpanis-
sayaṃ disvā punadivase bhikkhusaṃghaparivuto Sāvatthiyaṃ piṇḍāya
caritvā katabhattakicco bhikkhū uyyojetvā Ānandattherena pacchāsama-
ṇena tassa gharaṭṭhānaṃ4 agamāsi. Satthu āgatabhāvaṃ kuṭumbikassa
ārocesuṃ. Ath'; assa gehajano5 āsanaṃ paññāpetvā Satthāraṃ nisīdāpetvā
kuṭumbikaṃ pariggahetvā Satthu santikaṃ ānesi. Taṃ vanditvā eka-
mantaṃ nisinnaṃ S. karuṇāsītalena vacanena āmantetvā "kiṃ upāsaka
ekaputtakaṃ6 anusocasīti" pucchitvā "āma bhante" ti vutte "upāsaka
porāṇakapaṇḍitā putte kālakate sokasamappitā vicarantā paṇḍitānaṃ
kathaṃ sutvā alabhanīyaṭṭhānan7 ti tattato ñatvā appam8 pi9 sokaṃ
na kariṃsū" 'ti vatvā tena yācito a. ā.:
A. B. Br. r. k. ekassa mahāvibhavassa brāhmaṇassa putto
pañcadasasoḷasavassakāle ekena vyādhinā phuṭṭho10 kālaṃ katvā
devaloke nibbatti. Brāhmaṇo tassa kālakiriyato11 paṭṭhāya
susānaṃ gantvā chārikapuñjaṃ12 āvijjhanto paridevati, sabba-
kammante pacchinditvā13 sokasamappito vicarati. Devaputto
anuvicaranto taṃ disvā "ekaṃ upāyaṃ14 katvā sokaṃ harissāmīti"
tassa susānaṃ gantvā paridevanakāle tass'; eva puttavaṇṇī hutvā
sabbābharaṇapatimaṇḍito ekasmiṃ passe15 ṭhatvā ubho hatthe sīse
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -sakkhīti, Bd -sakkatīti.
2 Bd -puttaṃ-.
3 Bd olo-.
4 Bds gharadvāraṃ.
5 Bd gehe-.
6 Bd omits eka.
7 Bd Cks alabbhaniya-.
8 Bd appamattakaṃ.
9 nisinnaṃ---appampi wanting in Ck.
10 Cks puṭṭho.
11 Bd kālaṃkatakālato.
12 Cks -chaṃ, Bd -puñcaṃ.
13 Bd paricajitvā.
14 Bd upamaṃ.
15 Bd padese.
[page 060]
60 X. Dasanipāta.
ṭhapetvā mahāsaddena paridevi. Brāhmaṇo saddaṃ sutvā taṃ
oloketvā puttapemaṃ paṭilabhitvā tassa santike ṭhatvā "tāta
māṇava imasmiṃ susānamajjhe kasmā paridevasīti" pucchanto
paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_X.11(=449).1: Alaṃkato maṭṭakuṇḍalī1 (Dhp. p. 95.)
mālabhārī2 haricandanussado
bāhā paggayha kandasi,
vanamajjhe kiṃ dukkhito tuvan3 ti. || Ja_X:99 ||
Tattha alaṃkato nānābharaṇabhūsito4, maṭṭakuṇḍalīti5 karaṇapari-
niṭṭhitehi6 kuṇḍalehi samannāgato, mālābhārīti7 vicitrakusumamāladharo8,
haricandanussado ti suvaṇṇavaṇṇena candanena anulitto, vanamajjhe ti
susānamajjhe, kiṃ dukkhito tuvan9 ti kiṃkāraṇā dukkhito tvaṃ ācikkha, ahaṃ
te yaṃ10 icchasi taṃ dassāmīti āha.
Ath'; assa kathento māṇavo dutiyaṃ gātham āha:
Ja_X.11(=449).2: Sovaṇṇamayo pabhassaro
uppanno rathapañjaro mama,
tassa cakkayugaṃ na vindami11,
tena dukkhena jahāmi jīvitan ti. || Ja_X:100 ||
Brāhmaṇo sampaṭicchanto
Ja_X.11(=449).3: Sovaṇṇamayaṃ maṇīmayaṃ11
lohamayaṃ atha rūpiyāmayaṃ12
[atha] pāvada, rathaṃ kārayāmi13 te,
cakkayugaṃ paṭipādayāmi14 tan ti || Ja_X:101 ||
tatiyaṃ gātham aha.
Tattha pāvadā 'ti yādisena te attho yādisañ ca15 rocesi16 tādisaṃ vada
ahan te rathaṃ kārayāmi17, paṭipādayāmīti pañjarānurūpaṃ cakkayugaṃ
taṃ18 adhigacchāpemi.
Taṃ sutvā māṇavena kathitāya gāthāya19
Ja_X.11(=449).4a: So māṇavo tassa pāvadīti || Ja_X:102a ||
paṭhamapadaṃ S. abhisambuddho hutvā kathesi,
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -li, Bdf maṭha-.
2 Cks mālabhāri, Bf māladhāri.
3 Cks tvan.
4 Bd -vibhūsito.
5 Bd maṭha-.
6 Bd -paṭini-.
7 Cs Bd māla-.
8 Bd -mālā-.
9 Cks tvan.
10 Cks saṃ.
11 Cs Bdf -dami.
12 all four MSS. maṇi-.
12 Bdf -yamā-.
13 Cks kareyyāmi, Bsf karissāmi.
14 Ck paṭilabhayāmi, Cs -lābh-.
15 Bd -saṃ. omitting ca.
16 Cks rocasi.
17 Bds karissāmi.
18 Bd omits taṃ.
19 Bd omits so māṇavo---padaṃ.
20 Ck sutvā.
21 Bf so haṇavo tassa pāvadi;
[page 061]
11. Maṭṭakuṇḍalijātaka. (449.) 61
Ja_X.11(=449).4b: Candasuriyā1 ubhay'; ettha2 bhātaro3,
sovaṇṇamayo ratho mama
tena cakkayugena sobhatīti || Ja_X:102b ||
sesaṃ māṇavo4. Tadanantaraṃ5
Ja_X.11(=449).5: Bālo kho tvaṃ si māṇava
yo7 tvaṃ patthayase8 apatthiyaṃ,
maññāmi tuvaṃ9 marissasi
na hi10 tuvaṃ lacchasi candasūriye11 ti || Ja_X:103 ||
brāhmaṇena vuttagāthāya apatthiyan ti apatthetabbaṃ.
Tato
Ja_X.11(=449).6: Gamanāgamanam pi dissati vaṇṇadhātū ubhay'; ettha vīthiyo,
peto pana n'; eva dissati, ko nu kho kandataṃ balyataro12 ti || Ja_X:104 ||
māṇavena vuttagāthāya13 gamanāgamanan ti uggamanañ ca atthagamanañ
ca, vaṇṇo yeva vaṇṇadhātu, ubhayettha14 vīthiyo ti ettha ākāse ayaṃ can-
dassa vīthi ayaṃ suriyassā 'ti evaṃ ubhayāgatabhūmiyo15 pi paññāyanti, peto
panā 'ti paralokaṃ gatasatto pana na dissat'; eva, ko nu kho ti evaṃ sante
amhākaṃ dvinnaṃ kandantānaṃ ko nu kho balyataro16.
Evaṃ māṇave kathente brāhmaṇo sallakkhetvā
Ja_X.11(=449).7: Saccaṃ kho vadesi māṇava,
aham eva kandataṃ balyataro,
candaṃ viya dārako rudaṃ
petaṃ kālakat'; ābhipatthaye ti || Ja_X:105 ||
gātham āha.
Tattha candaṃ viya dārako17 ti yathā daharo gāmadārako candaṃ18
dethā 'ti candass'; atthāya rodeyya evaṃ aham pi petaṃ kālakataṃ abhipatthemīti.
Iti brāhmaṇo māṇavassa kathāya nissoko hutvā tassa thu-
tiṃ karonto sesagāthā abhāsi:
Ja_X.11(=449).8: Ādittaṃ vata maṃ santaṃ ghatasittaṃ va pāvakaṃ
vārinā viya osiñci19, sabbaṃ nibbāpaye20 daraṃ. || Ja_X:106 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd candima-.
2 Bd -yattha.
3 Bd adds vehāyasaṃgamo.
4 Bd brāhmaṇo.
5 Bd tassa an-.
6 Cks omit āha.
7 Cks so.
8 Bd satthassasi.
9 Ck paṃñāmitvā. Cs maṃñāvitatvaṃ, Bd aññāpituvaṃ, Bf maññāpituvaṃ.
10 Bd omits hi.
11 Bd candimasu-.
12 Cks -karo.
13 Bd -yaṃ.
14 Bd -yattha.
15 Bd ubhayagamanāgamanabhū-
16 Ck -karo, Bdsf bālyataro.
17 Bd adds rudan.
18 Bd adds me.
19 Bd -ce.
20 Ck -yo; cfr. Thiessen, Die Legende von Kisāgotamī p. 45.
[page 062]
62 X. Dasanipāta.
Ja_X.11(=449).9: Abbahi1 vata me sallaṃ yam āsi2 hadayanissitaṃ
yo me sokaparetassa puttasokaṃ apānudi. || Ja_X:107 ||
Ja_X.11(=449).10: So 'haṃ abbūḷhasallo 'smi vītasoko anāvilo, (III. 390,215.)
na socāmi na rodāmi tava sutvāna māṇavā 'ti. || Ja_X:108 ||
Atha nam māṇavo "brāhmaṇa yass'; atthāya tvaṃ rodasi
ahan te putto, ahaṃ devaloke nibbatto, ito paṭṭhaya mā maṃ
anusoci, dānaṃ dehi sīlaṃ rakkha3 uposathakammaṃ karohīti"
ovaditvā sakaṭṭhānam eva gato. Brāhmaṇo pi tass'; ovāde
ṭhatvā dānādīni puññāni katvā kālakato devaloke nibbatti.
S. i. d. ā. saccāni pakāsetvā j. s. (Saccapariyosāne kuṭumbiko
sotāpattiphale patiṭṭhahi): "Tadā dhammadesakadevaputto aham eva
ahosin" ti. Maṭṭakuṇḍalijātakaṃ4.
12. Biḷārikosiyajātaka.
Apacanto pīti. Idaṃ S. J. v. ekaṃ dānavataṃ5 bhikkhuṃ
ā. k. So kira Bhagavato dhammadesanaṃ sutvā sāsane pabbajita-
kālato paṭṭhāya dānavato6 ahosi dānajjhāsayo7, pattapariyāpannaṃ8
aññassa adatvā na bhuñji, antamaso pānīyam pi labhitvā aññassa adatvā na
pivati9, evaṃ dānābhirato ahosi. Ath'; assa10 dhammasabhāyaṃ guṇakathaṃ
kathesuṃ. S. āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā"
ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte taṃ bhikkhuṃ pakkosāpetvā "saccaṃ
kira tvaṃ11 dānavato6 dānajjhāsayo" ti pucchitvā "saccaṃ bhante" ti
vutte "bhikkhave ayaṃ pubbe assaddho ahosi appasanno, tiṇaggena12
telabindum13 pi uddharitvā kassaci na adāsi, atha naṃ ahaṃ dametvā nibbi-
sevanaṃ katvā dānaphalaṃ ñāpesiṃ14, taṃ enaṃ dānaninnaṃ15 cittaṃ
bhavantare pi na vijahatīti" vatvā16 a. ā.:
A. B. Br. r. k. Bodhisatto seṭṭhikule nibbattitvā vayap-
patto kuṭumbaṃ saṇṭhāpetvā pitu accayena seṭṭhiṭṭhānaṃ
patvā ekadivasaṃ dhanavilokanaṃ katvā "dhanaṃ paññāyati,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd abbuḷhi, Bs abbūḷhaṃ,
2 Cks yasmāhi.
3 Bd rakkhāhi.
4 Cks -la-.
5 Bd -vantaṃ.
6 Bds -vanto.
7 Cs -yā. corr. to -yo.
8 Bd adds pi piṇḍapātaṃ.
9 Bd pivi.
10 Bd adds bhikkhū.
11 Bd adds bhikkhu.
12 Bd tiṇena
13 Bd -dumattaṃ.
14 Bd -phale patiṭṭhā pesiṃ.
15 Bd tameva dānaṃ dinna.
16 Bd adds bhikkhuhi yācito.
[page 063]
12. Biḷārikosiyajātaka. (450.) 63
etassa uppādakā na paññāyanti, imaṃ dhanaṃ vissajjetvā mayā1
dānaṃ dātuṃ vaṭṭatīti" dānasālaṃ kāretvā yāvajīvaṃ mahādānaṃ
pavattetvā āyupariyosāne "idaṃ dānavaṭṭaṃ2 mā upacchindīti3"
puttassa ovādaṃ datvā Tāvatiṃsabhavane Sakko hutvā nibbatti.
Putto pi 'ssa tath'; eva dānaṃ datvā puttaṃ ovaditvā āyupari-
yosāne Cando devaputto hutvā nibbatti. {Tassa} putto Suriyo hutvā4
tassāpi5 putto Mātalisaṃgāhako hutvā4 tassa putto Pañcasikho
gandhabbaputtako6 hutvā nibbati. Chaṭṭho pana assaddho
ahosi thaddhacitto nisneho maccharī, so7 dānasālaṃ viddhaṃsetvā
jhāpetvā8 yācake pothetvā9 nīharāpesi, kassaci tiṇaggena10
uddharitvā telabidum11 pi na deti. Tadā Sakko devarājā
attano pubbakammaṃ oloketvā "pavattati nu kho me dānavaṃso
udāhu no" ti upadhārento "putto me dānaṃ12 pavattetvā
Cando hutvā nibbatti, tassa putto Suriyo13 tassa putto Mātali14
tassa putto Pañcasikho hutvā nibbatti, chaṭṭho pana taṃ vaṃ-
saṃ upacchindīti15" passi. Ath'; assa etad16 ahosi: "imaṃ
pāpadhammaṃ dametvā dānaphalaṃ jānāpetvā āgamissāmīti"
so Canda-Suriya-Mātali-Pañcasikhe pakkosāpetvā "sammā17
amhākaṃ vaṃse chaṭṭho kulavaṃsaṃ samucchinditvā dānasālaṃ
jhāpetvā yācanake18 nīharāpesi, na kassaci kiñci deti, etha19
naṃ damayissāmā" 'ti tehi saddhiṃ Bārāṇasiṃ agamāsi20
Tasmiṃ khaṇe seṭṭhi rājupaṭṭhānaṃ katvā21 āgantvā sattame
dvārakoṭṭhake antaravīthiṃ olokento caṃkamati22. Sakko
"tumhe mama paviṭṭhakāle pacchato paṭipāṭiyā āgacchathā" 'ti
vatvā gantvā seṭṭhissa santike ṭhatvā "bho seṭṭhi23 bhojanaṃ
me dehīti" āha. "Brāhmaṇa n'; atthi tava idha bhattaṃ,
aññattha gacchā24" 'ti. "Bho mahāseṭṭhi brāhmaṇehi bhatte
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mahā.
2 Bd -vattaṃ.
3 Bd -dāti.
4 Bd adds nibbatti.
5 Bd tassa.
6 Cs -putto, Bd -devaputto.
7 Bd yo.
8 Bd omits jhā-.
9 Cks poṭh-.
10 Bd tiṇena.
11 Bd -dumattaṃ.
12 Cks omit dānaṃ.
13 Bd adds hutvā.
14 Bd adds saṃgāhako hutvā.
15 Ck -dati, Cs Bd -diti, Bs -datīti.
16 Cks etaṃ.
17 Bd -a.
18 Bd -cake.
19 Cks atha.
20 Ck Bd āg-.
21 Bd gantvā.
22 Ck okkamati.
23 Bd mahāse-.
24 gacchāhīti.
[page 064]
64 X. Dasanipāta.
yācite na1 dātuṃ na labbhatīti". "Brāhmaṇa, mama gehe
pakkam pi pacitabbam2 pi bhattaṃ n'; atthi, apagacchā3" 'ti
āha. "Mahāseṭṭhi, ekaṃ te silokaṃ kathessāmi4, suṇāhīti".
"N'; atthi mayhaṃ tava silokenāttho5, gaccha mā idha tiṭṭhā"
'ti. Sakko tassa kathaṃ asuṇanto viya dve gāthā abhāsi:
Ja_X.12(=450).1: Apacantāpi6 dicchanti santo laddhāna bhojanaṃ,
kim eva tvaṃ pacamāno yaṃ na dajjā na7 taṃ samaṃ. || Ja_X:109 ||
Ja_X.12(=450).2: Maccherā ca pamādā ca evaṃ dānaṃ na diyyati, (cfr. Feer, Saṃyutta- I p. 18 sq.)
puññaṃ ākaṃkhamānena deyyaṃ hoti vijānatā ti. || Ja_X:110 ||
Tāsaṃ attho: mahāseṭṭhi apacantāpi6 santo8 sappurisā bhikkhācariyāya
laddham pi bhojanaṃ dātuṃ icchanti, na ekakā9 paribhuñjanti, kim eva tvaṃ10
pacamāno yaṃ na dadeyyāsi na taṃ saman taṃ11 tava anurūpaṃ anucchavikaṃ
na hoti, dānaṃ hi maccherena ca pamādena cā 'ti dvīhi dosesi na diyyati,
puññaṃ pana ākaṃkhamānena vijānatā paṇḍitamanussena12 dātabbam eva hotīti.
So tassa vacanaṃ sutvā "tena hi gehaṃ pavisitvā nisīda,
thokaṃ lacchasīti" āha. Sakko pavisitvā te siloke sajjhāyanto13
nisīdi. Atha Cando āgantvā bhattaṃ yāci, "n'; atthi te bhattaṃ,
gacchā" 'ti ca vutto "mahāseṭṭhi, anto eko brāhmaṇo nisinno,
brāhmaṇavācanakaṃ maññe bhavissati, aham pi pavisissāmīti"
vatvā "n'; atthi brāhmaṇavācanakaṃ, nikkhamā" 'ti vuccamāno
pi "mahāseṭṭhi iṃgha tāva silokaṃ suṇāhīti dve gāthā abhāsi:
Ja_X.12(=450).3: [Yass'; eva bhīto na dadāti maccharī tad eva adadato14 bhayaṃ]
dighacchā16 ca pipāsā ca yassa bhāyati maccharī
tam eva bālaṃ phusati asmiṃ loke paramhi ca. || Ja_X:111 ||
Ja_X.12(=450).4: Tasmā vineyya maccheraṃ dajjā dānaṃ malābhibhū,
puññāni paralokasmiṃ patiṭṭhā honti pāṇinan ti. || Ja_X:112 ||
Tattha yassa bhāyatīti ahaṃ aññesaṃ datvā sayaṃ jighacchito ca
pipāsito ca bhavissāmīti yassa17 jighacchāya ca pipāsāya ca bhāyati, tamevā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd a.
2 Cks pacitam.
3 Bd aññattha gacchāhīti.
4 Bd adds taṃ.
5 Bd -kenattho.
6 Cks Bf -to pi.
7 Bd ne.
8 Bd omits sa-.
9 Bd eki-.
10 Cs adds hi, Bd reads kimeva tvanti tvaṃ kiṃ.
11 Bd samantitaṃ.
12 Bd adds tava sadisena.
13 Cks sajjh-.
14 Bs suṇo.
15 Ck addato, Bd adato.
16 Bds jigh.-
17 Ck yassā.
[page 065]
12. Biḷārikosiyajātaka. (450.) 65
'ti taṃ yeva1 jighacchāpipāsāsaṃkhātabhayaṃ2 etaṃ bālaṃ nibbattanibbattaṭṭhāne
idhaloke ca paraloke ca phusati pīḷeti, accantadāliddiyaṃ3 pāpuṇāti, malābhi-
bhū ti macchariyamalaṃ4 abhibhavanto.
Tassāpi vacanaṃ sutvā "tena hi pavisa, thokaṃ labhis-
sasīti" āha. So5 pavisitvā Sakkassa santike nisīdi. Tato thokaṃ
vītināmetvā Suriyo āgantvā bhattaṃ yācitvā6 dve gāthā abhāsi:
Ja_X.12(=450).5: Duddadaṃ dadamānānaṃ dukkaraṃ kamma7 kubbataṃ
asanto nānukubbanti, sataṃ dhammo durannayo. || Ja_X:113 ||
Ja_X.12(=450).6: Tasmā satañ ca8 asatañ ca nānā hoti itogati: (II 86 | 1.)
asanto nirayaṃ yanti, santo saggaparāyanā ti. || Ja_X:114 ||
Tattha duddadan ti dānaṃ nāma9 duddadaṃ maccheraṃ abhibha-
vitvā dātabbato taṃ dadamānānaṃ, dukkaran ti tad eva dānakammaṃ dukka-
raṃ10 yuddhasadisaṃ taṃ kubbataṃ, nānukubbantīti11 asappurisā dānaphalaṃ
ajānantā tesaṃ gatamaggaṃ nānugacchanti, sataṃ dhammo ti sappurisānaṃ
Bodhisattānaṃ dhammo aññehi duranugamo12, asanto ti macchariyavasena dānaṃ
adatvā13 asappurisā nirayaṃ yanti.
Seṭṭhi gahetabbagahaṇaṃ apassanto "tena hi pavisitvā
brāhmaṇānaṃ santike nisīda, thokaṃ lacchasīti" āha. Tato
thokaṃ vītināmetvā Mātali āgantvā bhattaṃ yācitvā "n'; atthīti"
vacanasamakālam14 eva sattamaṃ gātham āha:
Ja_X.12(=450).7: Appasm'; eke15 pavecchanti, bahunā eke16 na dicchare,
appasmā dakkhiṇā dinnā sahassena samaṃ mitā17 ti. || Ja_X:115 ||
Tattha appasmeke pavecchantīti mahāseṭṭhi ekacce paṇḍitapurisā
appe pi deyyadhamme pavecchanti dadanti yevā'; ti attho, bahunāpi deyyadham-
mena samannāgatā eke hīnasattā18, na dicchare ti na dadanti, dakkhiṇā ti
kammañ ca phalañ ca saddahitvā dinnaṃ19 dānaṃ, sahassena samaṃ mitā
ti evaṃ dinnā kaṭacchubhattamattāpi dakkhiṇā sahassadānena saddhiṃ mitā20,
mahāphalattā sahassadānasadisī yeva21 hotīti attho.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd taññeva.
2 Bd -taṃbhayaṃ.
3 Cs -dāliddayaṃ, Bd daliddaṃyaṃ.
4 Cs -yaṃmale, Ck -yamale.
5 Bd adds pi.
6 Bd yācanto.
7 Bdf -aṃ.
8 Bdf sataṃ, omitting ca.
9 Cks dāma.
10 Cks -ra.
11 Cks nānugacchantīti.
12 Cks durā-, Bd duradugamo.
13 Bd adantā.
14 Bd -namattakā-.
15 Bd appamheke.
16 Bd peke, Bsf bahuneke.
17 Ck samappitā.
18 Ck hina, Cs hīsattā, Bd omits hīna.
19 Bd dinna.
20 Ck matā, Cs manā.
21 Cks eva.
[page 066]
66 X. Dasanipāta.
Tam pi so "tena hi pavisitvā nisīdā" 'ti āha. Tato tho-
kaṃ vītināmetvā Pañcasikho āgantvā bhattaṃ yācitvā "n'; atthi,
gacchā" 'ti vutte "ahaṃ kahaṃ1 gatapubbo, imasmiṃ gehe brāh-
maṇavācanakaṃ bhavissati2 maññe" ti tassa dhammakathaṃ
ārabhanto aṭṭhamaṃ gātham āha:
Ja_X.12(=450).8: Dhammaṃ care yo pi samuñchakaṃ3 care
dārañ4 ca posaṃ dadaṃ appakasmi pi,
sataṃ sahassānaṃ sahassayāginaṃ
kalaṃ pi nāgghanti tathāvidhassa te5 ti. || Ja_X:116 ||
Tattha dhamman ti tividhasucaritadhammaṃ6, samuñchakan7 ti gāme
vā āmapakkabhikkhācariyaṃ8 araññe vā phalāphalaharaṇasaṃkhātaṃ uñchaṃ9 yo
careyya so pi dhammam eva care, dārañca posan ti attano ca10 puttadāraṃ
posento yeva, dadaṃ appakasmin ti paritte pi ca10 deyyadhamme dhammika-
samaṇabrāhmaṇānaṃ dadamāno va11 dhammaṃ care ti attho, sataṃ12 sahassa-
naṃ sahassayāginan ti paraṃ heṭhetvā viheṭhetvā sahassena sahassena13
yāgaṃ yajantānaṃ sahassayāginaṃ14 issarānaṃ satasahassam15 pi, kalam pi
nāgghanti tathāvidhassa te16 ti tesaṃ satasahassasaṃkhātānaṃ17 sahas-
sayāginaṃ18 yāgā tathāvidhassa dhammena samena deyyadhammaṃ uppādetvā
dadantassa duggatamanussassa soḷasiṃ kalaṃ nāgghantīti.
Seṭṭhi19 Pañcasikhassa kathaṃ sutvā sallakkhesi. Atha
naṃ anagghakāraṇaṃ20 pucchanto navamaṃ gātham āha:
Ja_X.12(=450).9: Ken'; esa yañño vipulo mahagghato21
samena dinnassa na aggham eti,
kathaṃ sahassānaṃ sahassayāginaṃ
kalam pi nāgghanti tathāvidhassa te ti. || Ja_X:117 ||
Tattha yañño ti dānayogo satasahassapariccāgavasena22 vipulo vipulat-
tā23 ca24 mahagghato, samena dinnassā 'ti25 dhammena dinnassa26
kena27 kāraṇena agghaṃ na upeti, kathaṃsahassānan ti brāhmaṇa
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd na.
2 Ck -tīti.
3 Ck -kañ, Cs samuñjakañ, Bd samucchakaṃ.
4 Bd puttadāraṃ.
5 Cks ne.
6 Bd -taṃdha-.
7 Cs samuñja-, Bd samuccha-.
8 Bd āmakapakka-.
9 Cs uñjaṃ, Bd ucchaṃ.
10 Bd omits ca.
11 Bd omits va.
12 Ck Bd sata.
13 Bd only one sah-.
14 Bd -gīnaṃ.
15 Bd -hassānaṃ.
16 Cks -dhassā, omitting te.
17 Bd omits sata, Cks read -khātaṃ.
18 Bd gīnaṃ, Ck -giniṃ.
19 Bd atha kho se-.
20 Cks anagghanaṃ-.
21 Cks -ano.
22 Cks satasahassassa sahassapari-.
23 Bd vipulaphalattā, Bs -halatāya.
24 Cks va, Bs adds mahagghatāya ca.
25 Cks dinnassa, omitting ti.
26 Cks omit dhdi-.
27 Bd tena.
[page 067]
12. Biḷārikosiyajātaka. (450.) 67
kathaṃ sahassayāginaṃ purisānaṃ bahunnaṃ sahassānaṃ1 satasahassa-
saṃkhātā2 issarā tathāvidhassa dhammena uppādetvā dāyakassa ekassa duggata-
manussassa8 kalaṃ nāgghantīti.
Ath'; assa kathento Pañcasikho osānagātham āha:
Ja_X.12(=450).10: Dadanti h'; eke visame niviṭṭhā
jhatvā4 vadhitvā atha socayitvā,
sā dakkhiṇā assumukhā sadaṇḍā
samena dinnassa na aggham eti,
evaṃ sahassānaṃ sahassayāginaṃ
kalam pi nāgghanti tathāvidhassa te ti. || Ja_X:118 ||
Tattha visame ti visame kāyakammādimhi niviṭṭhā, jhatvā4 ti kilametvā,
vadhitvā ti māretvā, socayitvā ti sasoke katvā.
So Pañcasikhassa dhammaṃ5 sutvā "tena hi gaccha, gehaṃ
pavisitvā nisīda, thokaṃ lacchasīti" āha. So pi gantvā tesaṃ
santike nisīdi. Tato Biḷārikosiyaseṭṭhi6 dāsiṃ āmantetvā7
"etesaṃ brāhmaṇānaṃ palāpavīhīnaṃ8 nāḷiṃ nāḷiṃ9 dehīti" āha.
Sā vīhī9 gahetvā brāhmaṇe upasaṃkamitvā "ime ādāya
yattha katthaci pacāpetvā bhuñjathā" 'ti āha10. "Na mayaṃ
vīhi āmasāmā" 'ti11. "Ayya12 vīhī kira na āmasantīti". "Tena
hi nesaṃ13 taṇḍule dehīti". Sā taṇḍule ādāya gantvā brāh-
maṇe "taṇḍule gaṇhathā14" 'ti āha. Mayaṃ āmakaṃ na pati-
gaṇhāmā" 'ti. "Ayya āmakaṃ kira na gaṇhantīti". "Tena hi
nesaṃ15 karoṭiyaṃ vaḍḍhetvā gobhattaṃ dehīti". Sā tesaṃ
karoṭiyaṃ vaḍḍhetvā mahāgoṇānaṃ16 pakkabhattaṃ āharitvā
adāsi. Pañca pi janā kabale vaḍḍhetvā mukhe pakkhipitvā
gale laggāpetvā akkhīni parivattetvā vissaṭṭhasaññā matā viya
nipajjiṃsu. Dāsī17 te disvā "matā bhavissantīti" bhītā gantvā
seṭṭhino ārocesi: "ayya te brāhmaṇā gobhattaṃ gilituṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits sah-.
2 Cks purisasatasahassasaṃkhā.
3 Bd adds dānaṃ.
4 Bdf chetvā.
5 Bd dhammakathaṃ.
6 Bd -ra-,
7 Bd -tesi.
8 Bd palāsa-,
9 Bd only one nāḷiṃ.
9 Cks vīhi, Bd vīhināḷiṃ.
10 Bd adds brahmaṇā na amhākaṃ vihinā attho.
11 Bd adds taṃ sutvā sā.
12 Bd adds ime brahmaṇa.
13 Bd te-.
14 Bd pag-
15 Ck saṃ, Bd jetesam.
16 Bd omits mahā.
17 Bd sādāsī.
[page 068]
68 X. Dasanipāta.
asakkontā matā" ti. So cintesi: "idāni ‘ayaṃ pāpadhammo
sukhumālabrāhmaṇānaṃ1 gobhattaṃ dāpesi, te taṃ gilituṃ
asakkontā matā'; ti maṃ garahissantīti". Tato dāsiṃ āha:
"khippaṃ gantvā etesaṃ karoṭikesu2 bhattaṃ haritvā nānagga-
rasaṃ3 sālibhattaṃ vaḍḍhehīti". Sā tathā akāsi. Seṭṭhi antara-
vīthipaṭipanne manusse pakkosāpetvā "ahaṃ mama4 bhuñjana-
niyāmena etesaṃ brāhmaṇānaṃ bhattaṃ dāpesiṃ, ete lobhena
mahante piṇḍe katvā bhuñjamānā gale laggāpetvā matā, mama
niddosabhāvaṃ jānāthā5" 'ti vatvā parisaṃ sannipātāpesi6.
Mahājāne7 sannipatite brāhmaṇā uṭṭhāya mahājanaṃ oloketvā
"passath'; imassa seṭṭhissa musāvāditaṃ8, amhākaṃ attano
bhuñjanabhattaṃ dāpesin ti vadati, paṭhamaṃ amhākaṃ gobhat-
taṃ dento9 amhesu matakesu10 viya nipannesu imaṃ bhattaṃ
vaḍḍhāpesīti" vatvā attano mukhehi gahitabhattaṃ11 bhūmiyaṃ
pātetvā dassesuṃ. Mahājano seṭṭhiṃ garahitvā12 "andhabāla
attano kulavaṃsaṃ nāsesi, dānasālaṃ jhāpesi, yācanake13 gī-
vāya gahetvā nīharāpesi, idāni imesaṃ sukhumālabrāhmaṇānaṃ
bhattaṃ dento gobhattaṃ14 dāpesi, paralokaṃ gacchanto tava
gharavibhavaṃ15 gīvāya bandhitvā gamissasi maññe" ti. Tas-
miṃ khaṇe sakko mahājanaṃ pucchi: "jānātha tumhe imas-
miṃ gehe16 dhanaṃ kassa santakan" ti. "Na jānāmā" 'ti.
"‘Imasmiṃ nagare asukakāle Bārāṇasimahāseṭṭhi nāma dāna-
sālā17 kāretvā mahādānaṃ pavattayīti'; sutapubbaṃ tumhehīti".
"Āma suṇāmā" 'ti. "Ahaṃ so seṭṭhi, taṃ dānaṃ datvā
Sakko devarājā hutvā nibbatto, putto pi me taṃ vaṃsaṃ
anāsetvā18 Cando devaputto hutvā nibbatto, tassa putto Suriyo
tassa putto Mātali tassa putto Pañcasikho19 hutvā nibbatto,
tesu ayaṃ Cando ayaṃ Suriyo ayaṃ Mātali saṃgāhako ayaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -lānaṃbrā-.
2 Cks etesu, Ck -ṭitesu, Bd karotikesu.
3 Bd -sa.
4 Cks omit mama.
5 Cks jāna-.
6 Bd -pātesi,
7 Cks -no.
8 Cks -dinaṃ, Bd -vādissa taṃ, Bs -vādī taṃ.
9 Bd datvā.
10 Bd matesu.
11 Bd taṃ bhattaṃ.
12 Ck garahi, Cs -hindā?
13 Bd yavake.
14 Cks repeat vaḍḍhāpesīti---gobhattaṃ.
15 Bd ghare-.
16 Bd adds janasāmikaṃ.
17 Bd -laṃ
18 Bd avinā-, adding dānaṃ datvā.
19 Bd adds gandhabbadevaputto.
[page 069]
12. Biḷārikosiyajātaka. (450.) 69
imassa pāpadhammassa pitā Pañcasikho gandhabbaputto1, evaṃ
bahuguṇaṃ2 dānaṃ nāma kattabbam eva3 kusalaṃ paṇḍitehīti"
kathentā4 mahājanassa kaṃkhacchedanatthaṃ ākāse uppatitvā
mahantenānubhāvena mahantena parivārena jalamānasarīrā
aṭṭhaṃsu, sakalanagaraṃ pajjalitaṃ5 viya ahosi. Sakko mahā-
janaṃ āmantetvā "mayaṃ6 attano dibbasampattiṃ pahāya
āgacchantā7 imaṃ kulapacchimakaṃ8 kulagaraṃ9 pāpadhammaṃ
Biḷārikosikaṃ nissāya āgatā, ‘ayaṃ papadhammo attano kulavaṃ-
saṃ nāsetvā dānasālaṃ jhāpetvā yācanake11 gīvāya gahetvā nīharā-
petvā amhākaṃ vaṃsaṃ samucchindi12, ayaṃ adānasīlo hutvā
niraye nibbatteyyā'; 'ti imassa anukampāya āgat'; amhā" 'ti vatvā
dānaguṇaṃ pakāsentā mahājanassa dhammaṃ desesi. Biḷariko-
siyo13 añjaliṃ patiṭṭhāpetvā "deva ahaṃ ito paṭṭhāya porāṇakula-
vaṃsaṃ anāsetvā dānaṃ pavattessāmi, ajja ādiṃ katvā va antamaso
udakadantapoṇaṃ upādāya attanā laddhāhāraṃ parassa adatvā
na khādissamīti14" paṭiññaṃ adāsi. Sakko taṃ dametvā nib-
bisevanaṃ katvā pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā cattāro devaputte
ādāya sakaṭṭhānam eva gato. So pi seṭṭhi yāvajīvaṃ dānaṃ
datvā Tāvatiṃsabhavane nibbatti.
S. i. d. ā. "evaṃ bhikkhave ayaṃ bhikkhu pubbe assaddho
ahosi kassaci {kiñci} adātā15, ahaṃ pana naṃ dametvā dānaphalam
jānāpesiṃ, tam eva cittaṃ16 bhavantaragatam pi na jahātīti" vatvā j.
s.: "Tadā seṭṭhi ayaṃ dānapatikabhikkhu17 ahosi, Cando Sāriputto,
Suriyo18 Moggallāno, Mātali Kassapo, Pañcasikho Ānando, Sakko pana
aham evā" 'ti. Biḷārikosiyajātakaṃ19.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd gandhabbadevaputto ti.
2 Cks add etaṃ.
3 Cks etaṃ.
4 Cks repeat ka-, Bd reads kathento va.
5 Bd -lantaṃ.
6 Bd adds bho.
7 Cks -to.
8 Ck kusalaṃ pa-, Cs kulavaṃpa-.
9 so Cks; Bd kulavaṃsanāsaṃ.
10 Bd -siyaṃ, all three MSS. read here biḷāre.
11 Bd yācake.
12 Ck -diya, Bd chindi.
13 Bd bilāra-, and adds pi sirasmiṃ.
14 Bd adds Sakkassa.
15 Bd adatvā.
16 Bd dānacittaṃ.
17 Bd -kobhi-.
18 Bd puriso.
19 Bd -ra-, Bf appacantijātakaṃ.
[page 070]
70 X. Dasanipāta.
13. Cakkavākajātakaṃ.
Vaṇṇavā abhirūpo sīti. Idaṃ S. J. v. ekaṃ lolabhikkhuṃ
ā. k. So kira cīvaradīhi atitto "kahaṃ saṃghabhattaṃ kahaṃ ni-
mantaṇan" ti1 pariyesanto vicarati, āmisakathāyam evābhiramati2.
Ath'; aññe pesalā bhikkhū tassānuggahena Satthu ārocesuṃ, S. taṃ
pakkosāpetvā "saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu lolo" ti pucchitvā3 "saccaṃ
bhante" ti vutte "bhikkhu, kasmā evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā
lolo ahosi4, lolabhāvo5 nāma pāpako6, pubbe pi tvaṃ lolabhāvaṃ nissāya
Bārāṇasiyaṃ hatthikuṇapādīhi atitto mahāaraññaṃ paviṭṭho" ti vatvā
a. ā.:
A. B. Br. r. k. eko lolakāko Bārāṇasiyaṃ hatthikuṇapā-
dīhi atitto "araññaṃ nu kho kīdisan" ti araññaṃ gantvā tattha
pi7 phalāphalehi asantuṭṭho Gaṅgātīraṃ gantvā vicaranto jayaṃ-
patike cakkavāke disvā "ime sakuṇā ativiya sobhanti, ime8
imasmiṃ Gaṅgātīre bahuṃ maṃsaṃ9 khādanti maññe10, ime
paṭipucchitvā mayāpi imesaṃ gocaraṃ khāditvā vaṇṇavantena
bhavituṃ vaṭṭatīti" tesaṃ avidūre nisīditvā cakkavākaṃ puc-
chanto dve gāthā abhāsi:
Ja_X.13(=451).1: Vaṇṇavā abhirūpo si ghano sañjātarohito
cakkavāka surūpo si vippasannamukhindriyo. || Ja_X:119 ||
Ja_X.13(=451).2: Pāṭhīnaṃ pāvusaṃ11 macchaṃ vālajaṃ12 muñjarohitaṃ
Gaṅgātīresu13 nisinno14 evaṃ bhuñjasi bhojanan ti. || Ja_X:120 ||
Tattha ghano ti ghanasarīro, sañjātarohito ti uttattasuvaṇṇaṃ viya
uṭṭhujātarohitavaṇṇo pāṭhīnan ti pāṭhīnanāmakaṃ15 pāsānamacchaṃ pāvu-
san ti mahāmukhamacchaṃ, pāgusan16 ti pi pāṭho, vālajan17, vālajamacchaṃ17
muñjarohitan ti muñjamacchañ ca rohitamacchañ ca, evaṃ bhuñjasīti
evarūpaṃ bhojanaṃ maññe bhuñjasīti pucchi18
Cakkavāko tassa vacanaṃ paṭikkhipanto tatiyaṃ gātham
āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds ādinā.
2 Bd eva abh-.
3 Cks pucchi.
4 Bd si.
5 Bd adds ca.
6 Bd mahāpā-.
7 Bd omits pi.
8 Bd omits ime.
9 Bd bahūmacchamaṃsaṃ.
10 Bd adds ti.
11 Cks paṭusaṃ, Bd pāvumaṃ.
12 Ck vālam, Cs vālajam, Bd thalajaṃ, Bf talakhaṃ.
13 Cks gaṅgāya tī-.
14 Bdf gaṅgātire nisinno si.
15 Bd omits pā-.
16 Bds pātusan.
17 Cks va-, Bd tha-.
18 Bd pucchati.
[page 071]
13. Cakkavākajātaka. (451). 71
Ja_X.13(=451).3: Na vāham1 etaṃ bhuñjāmi jaṅgalān'; odakāni2 vā
aññatra sevālapaṇakā3, etam me samma bhojanan ti. || Ja_X:121 ||
Tass'; attho: ahaṃ aññatra sevālā ca paṇakā ca sesāni jaṅgalāni vā odakāni
vā maṃsāni ādāya etaṃ bhojanaṃ na4 bhuñjāmi, yaṃ pan'; etaṃ sevālapaṇakaṃ
etaṃ me samma bhojanan ti.
Tato kāko dve gāthā abhāsi:
Ja_X.13(=451).4: Na vāhaṃ etaṃ saddahāmi cakkavākassa bhojanaṃ,
ahaṃ hi samma bhuñjāmi gāme loṇiyateliyaṃ, || Ja_X:122 ||
Ja_X.13(=451).5: Manussesu kataṃ bhattaṃ suciṃ5 maṃsūpasecanaṃ,
na ca me tādiso vaṇṇo cakkavāka yathā tavan ti. || Ja_X:123 ||
Tattha yathā tavan ti yathā tava sobhaggappatto sarīravaṇṇo tādiso
mayhaṃ vaṇṇo n'; atthi, etena kāraṇena nāhaṃ tava sevālapaṇakaṃ mama bhojanan
ti vadantassa vacanaṃ na6 saddahāmīti.
Ath'; assa cakkavāko dubbaṇṇakāraṇaṃ kathetvā dhammaṃ
desento sesagāthā abhāsi:
Ja_X.13(=451).6: Sampassaṃ attani veraṃ hiṃsāya mānusiṃ pajaṃ
utrasto ghasasī bhīto, tena vaṇṇo te ediso7. || Ja_X:124 ||
Ja_X.13(=451).7: Sabbalokaviraddho8 si dhaṃka pāpena kammanā9, (cfr. III 313|10-11)
laddho piṇḍo na pīṇeti, tena vaṇṇo te ediso7. || Ja_X:125 ||
Ja_X.13(=451).8: Aham pi samma bhuñjāmi ahiṃsā sabbapāṇinaṃ
appossukko nirāsaṃkī asoko akutobhayo. || Ja_X:126 ||
Ja_X.13(=451).9: So karassu ānubhāvaṃ, vītivattassu sīliyaṃ,
ahiṃsāya cara10 loke, piyo hohisi mammiva. || Ja_X:127 ||
Ja_X.13(=451).10: Yo na hanti na ghāteti na jināti na jāpaye11 (cfr. Milindap. p.402)
mettaṃso sabbabhūtesu veraṃ tassa na kenacīti. || Ja_X:128 ||
Tattha sampassan ti samma kāka tvaṃ paresu uppannaṃ attani vera-
cittaṃ sampassamāno mānusiṃ pajan hiṃsanto12 viheṭhento utrasto bhīto
ghasasī13 bhuñ jasi, tena te edis'; obībhacchavaṇṇo ti14, dhaṃkā 'ti kākaṃ ālapati,
piṇḍo ti bhojanaṃ, ahiṃsā sabbapāṇīnan15 ti ahaṃ pana sabbasatte
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd cāham.
2 Bdf uda-.
3 Bd -lā-.
4 Cks omit na.
5 Bdf suci.
6 Cks omit na.
7 Bdsf tavediso.
8 Bdsf -rudd ho.
9 Bdf kammunā.
10 Cks Bf caraṃ.
11 Cks hāpaye.
12 Bds pajanti satte.
13 Bd ghassasīti.
14 Bd cigaccho vaṇṇo jāto.
15 Cks -ṇino.
[page 072]
72 X. Dasanipāta.
ahiṃsanto bhuñjāmīti vadati, so karassu ānubhāvan ti so tvaṃ pi1 viriyaṃ
karohi, attano sīliyasaṃkhātaṃ, dussīlabhāvaṃ vītivattassu, ahiṃsāyā 'ti ahiṃ-
sāya samannāgato hutvā loke vicara, piyo hohisi mammivā1 ti evaṃ sante
mayā sadiso va lokassa piyo hohisi3, na jinātīti4 dhanajāniṃ5 na karoti, na
jāpaye ti aññena6 pi na kāreti, mettaṃso ti mettakoṭṭhāso mettacitto, na
kenacīti kenaci ekasattena pi saddhiṃ tassa veraṃ nāma n'; atthīti.
"Tasmā sace lokassa piyo bhavituṃ icchasi sabbaverehi vi-
ramāhīti" evaṃ cakkavāko kākassa dhammaṃ desesi. Kāko
"tumhe attano gocaraṃ mayhaṃ na kathethā" 'ti kā kā ti vas-
santo uppatitvā Bārānasiyaṃ ukkārabhūmiyaṃ ñeva otari.
S. i. d. ā. saccāni pakāsetvā j. s. (Saccapariyosāne lolabhikkhu
anāgamiphale patiṭṭhahi): "Tadā kāko lolabhikkhu ahosi, cakkavākī
Rāhulamātā cakkavāko aham evā" 'ti. Cakkavākajātakaṃ.
14. Bhūripañhājataka.
Saccaṃ kirā 'ti. Idaṃ Bhūripañhajātakaṃ8 Ummaggajātake
āvibhavissati. Bhūripañhajātakaṃ9.
15. Mahāmaṅgalajātakaṃ.
Kiṃ su naro ti. Idaṃ S. J. v. Mahāmaṅgalasuttaṃ
ā. k. Rājagahanagarasmiṃ hi10 kenacid eva karaṇīyena santhāgāre
sannipatitassa11 mahājanassa majjhe eko puriso "ajja me maṅgalakiriyā
atthīti" uṭṭhāya agamāsi. Aparo tassa vacanaṃ12 sutvā "ayaṃ ‘maṅ-
galan'; ti vatvā13 gato14, kiṃ etaṃ maṅgalaṃ nāmā" 'ti āha. Tam
añño "abhimaṅgalarūpadassanaṃ maṅgalaṃ nāma, ekacco hi kālass'
eva uṭṭhāya sabbasetaṃ vā usabhaṃ15 passati gabbhinitthiṃ vā rohita-
macchaṃ vā puṇṇaghaṭaṃ vā navavilīnagosappiṃ16 vā ahatavatthaṃ17
vā pāyāsaṃ vā18 passati, ito uttariṃ19 maṅgalaṃ nāma n'; atthīti"
āha. Ekacce tena kathiyaṃ20 "sukathitan" ti abhinandiṃsu. Aparo
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds attano.
2 Bd maṃpivā.
3 Ck hoti, Cs hohi.
4 Cks jināti.
5 Cs -jātiṃ, Bd -hāniṃ.
6 Bd añño.
7 Cks omit kāko.
8 Cks Bd -pañña-.
9 Bd -pañña-.
10 Bd adds mahājano.
11 Cks -titvāssa.
12 Bd omits va-.
13 Bd adds va.
14 Bd adds ki esa maṅgalaṃ gato.
15 Bd -setaṃ maṅgala usabhaṃ vā.
16 Cks -sippiṃ, Bd navaṇitaṃ vā gosappiṃ vā.
17 Bd āharaṃ vā vatthaṃ.
18 Cks omit vā.
19 Cs -riyaṃ, Bd -ri.
20 Bd tena k. ekacce.
[page 073]
15. Mahāmaṅgalajātaka. (453.) 73
"na1 etaṃ maṅgalaṃ, sutaṃ2 nāma3 maṅgalaṃ, ekacco hi4 puṇṇā ti
vandantānaṃ suṇāti, tathā vaḍḍhā ti5 vaḍḍhamānā ti suṇāti6, bhuñjā
'ti khādā 'ti vadantānaṃ suṇāti, ito uttariṃ maṅgalaṃ nāma n'; at-
thīti" āha. Tena7 kathitam pi8 ekacce "sukathitan" ti abhinandiṃsu.
Aparo "na etaṃ maṅgalaṃ, mutaṃ9 nāma10 maṅgalaṃ, ekacco11 hi
kālass'; eva uṭṭhāya paṭhaviṃ āmasati12, haritaṃ13 tiṇaṃ allagomayaṃ14
parisuddhasāṭakaṃ rohitamacchaṃ15 suvaṇṇarajataṃ16 bhojanaṃ17 āma-
sati17, ito uttari maṅgalaṃ nāma n'; atthīti" āha. Tena18 kathitam
pi19 ekacce "sukathitan" ti abhinandiṃsu20. Evaṃ diṭṭhamaṅgalikā
sutamaṅgalikā mutamaṅgalikā ti tisso parisā21 hutvā aññamaññaṃ
saññāpetuṃ22 nāsakkhiṃsu23. Bhummadevatā ādiṃ katvā yāva Brahma-
lokā "idaṃ maṅgalan" ti tatvato24 najāniṃsu. Sakko cintesi: "imaṃ maṅga-
lapañhaṃ sadevake loke aññatra bhagavatā añño kathetuṃ samattho nāma
n'; atthi, Bhagavantaṃ upasaṃkamitvā25 pañhaṃ pucchissāmīti" so
rattibhāge Satthāraṃ upasaṃkamitvā vanditvā añjaliṃ paggayha
"bahū devā manussā cā" 'ti pañhaṃ pucchi. Ath'; assa S. dvādasahi26
gāthāhi aṭṭhatiṃsa mahāmaṅgalāni kathesi. Maṅgalasutte vinivaṭṭente
vinivaṭṭente27 koṭisahassamattā devatā arahattaṃ pāpuṇiṃsu, sotapannā-
dīnaṃ gaṇanapatho n'; atthi. Sakko maṅgalaṃ28 sutvā sakaṭṭhānam
eva gato. Satthārā maṅgale kathite sadevako29 loko29 "sukathitan"
ti abhinandi. Tadā30 dhammasabhāyaṃ Tathāgatassa guṇakathaṃ
samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso S. aññesaṃ avisayaṃ maṅgalapañhaṃ sadeva-
kassa lokassa cittaṃ gahetvā kukkuccaṃ chinditvā31 gaganatale candaṃ
uṭṭhāpento viya kathesi, evaṃ mahāpañño āvuso Tathāgato" ti. S.
āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti
pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "anacchariyaṃ bhikkhave idāni
sambodhipattassa mama32 maṅgalapañhakathanaṃ, sv-āham Bodhisatta-
cariyaṃ caranto pi devamanussānaṃ kaṃkhā33 chinditvā maṅgala-
pañhaṃ kathesin" ti vatvā a. ā.:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs taṃ.
2 Cs mata.
3 Ck maṅgalannāma, Cs omits nāma.
4 Ck ekasohi Cs ekahiso.
5 Bd omits vaḍḍhā ti.
6 Bd sukhan ti.
7 Bd tenāpi-.
8 Bd -thitaṃ, omitting pi.
9 Ck muta.
10 Ck omits nāma.
11 Bd -cce.
12 Ck aṃma-, Bd āmasanti.
13 Bd -ta.
14 Ck -malayaṃ.
15 Bd -a.
16 Bd bhā-.
17 Bd -santi.
18 Bd tehi.
19 Bd -taṃ, omitting pi.
20 aparo na---abhinandiṃsu wanting in Cs,
21 Bd tayo visadisā in the place of tisso parisā.
22 Cks -pesuṃ.
23 Bd na-.
24 Bd tathato
25 Bd adds imaṃ.
26 cfr. Suttanipāta, Bd -sa
27 Bd vitivatte only once.
28 Bd -lasuttaṃ.
29 Cks -ke.
30 Cks tathā.
31 Bd bhin-.
32 Bd omits mama.
33 Bd -khaṃ.
[page 074]
74 X. Dasanipāta.
A. Bo. ekasmiṃ nigame vibhavasampannassa brāhmaṇassa
kule nibbatti, Rakkhitakumāro ti 'ssa nāmaṃ kariṃsu1.
So vayappatto Takkasilāya2 uggahitasippo katadārapariggaho
mātāpitunnaṃ accayena ratanavilokanaṃ katvā saṃviggamānaso
mahādānaṃ pavattetvā kāme pahāya Himavantapadese pabbaji-
tvā jhānābhiññaṃ nibbattetvā vanamūlaphalāhāro ekasmiṃ
padese vāsaṃ kappesi. Anupubben'; assa parivāro mahā ahosi
pañca antevāsikasatāni. Ath'; ekadivasaṃ te tāpasā B-aṃ upa-
saṃkamitvā3 "ācariya vassārattasamaye Himavantato otaritvā
loṇambilasevanatthāya janapadacārikaṃ gacchāma, evaṃ no
sarīrañ ca thiraṃ bhavissati jaṃghāvihāro ca kato bhavissatīti"
āhaṃsu. Te4 "tena hi5 tumhe gacchatha, ahaṃ idh'; eva
vasissāmīti" vuttā6 taṃ vanditvā Himavantā otaritvā cārikañ
caramānā Bārāṇasiṃ patvā rājuyyāne vasiṃsu. Tesaṃ mahā-
sakkārasammāno ahosi. Ath'; ekadivasaṃ Bārānasiyaṃ san-
thāgāre sannipatite mahājanakāye maṅgalapañho samuṭṭhahi
Sabbaṃ paccuppannanayen'; ena veditabbaṃ. Tadā pana
manussānaṃ kaṃkhaṃ chinditvā maṅgalapañhaṃ kathetuṃ
samatthaṃ apassanto mahājano uyyānaṃ gantvā isigaṇaṃ
maṅgalapañhaṃ pucchi. Isayo rājānaṃ āmantetvā "mahārāja,
mayaṃ etaṃ7 kathetuṃ na sakkhissāma8, amhākaṃ pana
ācariyo Rakkhitatāpaso nāma mahāpañño9 Himavante vasati,
so sadevakassa lokassa cittaṃ gahetvā etaṃ maṅgalapañhaṃ
kathessatīti" vadiṃsu. Rājā10 "bhante Himavanto nāma dūre
duggamo ca11, na sakkhissāma mayaṃ12 gantuṃ, sādhu vata
tumhe yeva ācariyassa13 santikaṃ gantvā pañhaṃ pucchitvā
uggaṇhitvā puna āgantvā14 amhākaṃ kathethā" 'ti āha. Te
"sadhū" 'ti sampaṭicchitvā ācariyassa santikaṃ gantvā15 kata-
paṭisanthārā ācariyena rañño dhammikabhāve janapadacāritte
ca pucchite taṃ diṭṭhamaṅgalādīnaṃ uppattiṃ ādito paṭṭhāya
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd akaṃsu.
2 Bd -yaṃ.
3 Bd adds vanditvā.
4 Bd omits te.
5 Cks omit hi.
6 Bd vutte.
7 Bd evaṃ.
8 Bd adds ahi ca kho.
8 Cks -pañho.
10 Bd taṃ sutvā rājā.
11 Bd va.
12 Bd adds tattha.
13 Bd -ya.
14 Bd punāgantva.
15 Bd adds vanditvā.
[page 075]
15. Mahāmaṅgalajātaka. (453.) 75
kathetvā rañño yācanāya1 ca2 attano pañhasavanatthaṃ3 āga-
tabhāvaṃ pakāsetvā "sādhu no bhante maṅgalapañhaṃ pākaṭaṃ
katvā kathethā" 'ti yāciṃsu. Tato jeṭṭhantevāsiko ācariyaṃ
pucchanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_X.15(=453).1: Kiṃ su naro jappam adhicca kāle
kaṃ vā vijjaṃ katamaṃ vā sutānaṃ
so macco asmiṃ va4 paramhi loke
kathaṃkaro sotthānena gutto ti. || Ja_X:129 ||
Tattha kāle ti maṅgalapatthanakāle, vijjan ti vedaṃ, sutānan ti
sikkhitabbayuttakapariyattīnaṃ, asmiṃ va5 ti ettha vā6 ti nipātamattaṃ,
sotthānenā 'ti sotthibhāvāvahena7 maṅgalena, idaṃ vuttaṃ hoti: ācariya
puriso maṅgalaṃ icchanto maṅgalakāle kiṃ su nāma jappanto tīsu vedesu
kataraṃ vā vedaṃ katamaṃ8 vā sutānaṃ antare sutapariyattiṃ9 adhīyitvā so
macco imasmiṃ loke paramhi ca kathaṃkaro10 etesu jappādīsu kiṃ kīdisena11
kena kena12 niyāmena karonto sotthānena niraparādhamaṅgalena13 gutto rakkhito
hoti14, ubhayalokahitaṃ gahetvā ṭhitamaṅgalaṃ15 amhākaṃ kathehīti.
Evaṃ jeṭṭhantevāsinā16 maṅgalapañhaṃ puṭṭho M. deva-
manussānaṃ kaṃkhā17 chindanto "idañ c'; idañ ca maṅgalan"
ti Buddhalīḷhāya maṅgalaṃ kathento
Ja_X.15(=453).2: Yassa devā pitaro ca sabbe
siriṃsapā sabbabhūtāni cāpi
mettāya niccaṃ apacitāni honti
bhūtesu ve18 sotthānaṃ tad āhū 'ti āha. || Ja_X:130 ||
Tattha yassa19 devā ti bhummadeve ādiṃ katvā sabbe pi kāmāvacara-
devatā20, pitaro cā 'ti tatuttariṃ21 rūpāvacarārūpāvacarabrahmāno22, siriṃ-
sapā ti dīghajātikā. sabbabhutāni cāpīti23 vuttāvasesāni ca sabbāni pi
bhūtāni, mettāya niccaṃ apacitāni hontīti ete sabbe sattā dasa disā24
pharaṇavasena pavattāya appanappattāya25 mettāya26 apacitā honti mānitā27,
bhūtesu ve28 ti taṃ tassa puggalassa sabbasattesu29 sotthānam niraparādha-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd āyā-.
2 Bd va.
3 Bd attano sattapañhāya ñāpanatthaṃ.
4 Bd asmīdha, Ck Bf asmiṃ ca, Bs asmiṃ vā.
5 Cs pa, Bd dhā.
6 Bd idhā.
7 Bd suttibhāvaṃ gatena Bs suddhibhāvaṃ gatena.
8 Bd kataraṃ.
9 Ck -yanti, Cs yantī, Bs -yattinaṃ.
10 Bd adds ti.
11 Bd omits kī-.
12 Bd omits one kena.
13 Ck -rādhaṃ-.
14 Bd adds taṃ.
15 Bd thitaṃ-.
16 Bd -vāsikena.
17 Bds khaṃ.
18 Cs Bd ce.
19 Bd yassā ti yassa puggalassa.
20 Bd devā.
21 Bd taduttari.
22 Bd rūpāvacarā arūpāvacarā-.
23 Cks cā, omitting pī.
24 Bd da odisā, Bs odissa?
25 Cs appanāpp-, Bd appanāpa-.
26 Bds mettābhāvanāya.
27 Bd omits mā-.
28 Ck ce.
29 Bd sabbesu-.
[page 076]
76 X. Dasanipāta.
maṅgalaṃ1 āhu, mettāvīhārī hi2 sabbesaṃ piyo hoti parūpakkamena3 avidhiko
piyo hoti5, iti so iminā maṅgalena rakkhito gopito hotīti.
Iti M. paṭhamamaṅgalaṃ kathetvā dutiyādīni kathento
Ja_X.15(=453).3: Yo4 sabbalokassa nivātavutti
itthīpumānaṃ sahadārakānaṃ
khantā duruttānaṃ apaṭikkūlavādī --
adhivāsanaṃ sotthānaṃ tad āhu. || Ja_X:131 ||
Ja_X.15(=453).4: Yo6 nāvajānāti sahāyamatte7
sippena kulyābhi dhanena8 jaccā
rucipañño atthakāle9 mutīmā10 --
sahāyesu ve11 sotthānaṃ tad āhu. || Ja_X:132 ||
Ja_X.15(=453).5: Mittāni12 ve13 yassa bhavanti santo
saṃvissatthā avisaṃvādakassa
na mittadūbhī saṃvibhāgī14 dhanena --
mittesu ve13 sotthānaṃ tad āhu. || Ja_X:133 ||
Ja_X.15(=453).6: Yassa bhariyā tulyavayā samaggā
anubbatā dhammakāmā pajātā15
koliniyā sīlavatī patibbatā --
dāresu ve11 sotthānaṃ tad āhu. || Ja_X:134 ||
Ja_X.15(=453).7: Yassa rājā bhūtapatī yasassī
jānāti soceyyaṃ16 parakkamañ ca
advejjhatā suhad ayaṃ maman ti --
rājūsu ve11 sotthānaṃ tad āhu. || Ja_X:135 ||
Ja_X.15(=453).8: Annañ ca pānañ ca dadāti saddho
mālañ ca gandhañ ca vilepanañ ca
pasannacitto anumodamāno --
saggesu ve11 sotthānaṃ tad āhu. || Ja_X:136 ||
Ja_X.15(=453).9: Yam ariyadhammena punanti17 vaddhā
ārādhitā18 samacariyāya santo
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -rādhaṃ-.
2 Bds add puggalo.
3 Bd parakk-.
4 so Cs; Ck avidhi corr. to avidhiko'; Bds aviko.
5 Bd omits hoti.
6 Cks so.
7 Bdsf -mitte.
8 Bd tulyā-.
9 Cks -la.
10 Ck bhūtima, Cs munīmā, Bd sumatimā.
11 Bd ce.
12 Bd me-.
13 Bdf ce.
14 Bd -gi, Cks -gaṃ.
15 Bd sajāta.
16 Cks soveyya, Bd soveyyaṃ.
17 Bd sunanti.
18 Bd anādhitā.
[page 077]
15. Mahāmaṅgalajātaka. (453.) 77
bahussutā isayo sīlavanto
arahantamajjhe sotthānaṃ tad āhū 'ti imā gāthā āha1. || Ja_X:137 ||
Tattha nivātavuttīti muducittatāya sabbalokassa nīcavutti hoti, khantā
duruttānan ti parehi vuttānaṃ duṭṭhavacanānaṃ adhivāsako hoti, appaṭik-
kūlavādīti ‘akkocchi maṃ avadhi man'; ti yugaggāhaṃ akaronto anukūlam eva
vadati, adhivāsanan ti idaṃ adhivāsanaṃ tassa narassa sotthānaṃ niraparādha-
maṅgalaṃ2 paṇḍitā vadanti, sahāyamatte3 ti sahāye ca sahāyamatte4 ca, tattha
sahapaṃsukīḷitā sahāyā nāma, dasadvādasa vassāni ekato vutthā sahāyamattā5 nāma6,
te sabbe pi ‘ahaṃ sippavā ime nisippā7'; ti evaṃ sippena vā ‘ahaṃ kulīno ime
nikkulīnā8'; ti evaṃ kulasampattisaṃkhātāhi kulyābhi9 vā ‘ahaṃ aḍḍho ime duggatā'
ti evaṃ dhanena vā ‘ahaṃ jātisampanno ime dujjāta'; ti evaṃ jaccā vā nāvajā-
nāti, rucipañño ti sādhupañño sundarapañño, atthakāle ti kassacid eva
atthassa kāraṇassa uppannakāle, mutīmā10 ti taṃ11 atthaṃ paricchinditvā
vicāraṇasamatthatāya mutimā12 hutvā te sahāye nāvajānāti, sahāyesū 'ti taṃ12
tassa anavajānanaṃ sahāyesu sotthānaṃ nāmā 'ti porāṇakapaṇḍitā āhu, tena hi
so niraparādhamaṅgalena14 idhaloke ca paraloke ca gutto hoti, tattha paṇḍite
sahāye15 nissāya sotthibhāvo Kusanāḷijātakena kathetabbo, santo ti paṇḍitā
sappurisā va16 yassa mittāni bhavanti, saṃvissatthā ti gharaṃ pavisitvā
icchiticchitassa17 gahaṇavasena vissāsam āpannā, avisaṃvādakassā 'ti avisaṃ-
vādasīlassa, na mittadūbhīti17 yo ca mittadūbhī na hoti, saṃvibhāgī dha-
nenā 'ti attano dhanena mittānaṃ saṃvibhāgaṃ karoti, mittesū 'ti mitte
nissāya laddhabbaṃ tassa taṃ mittesu sotthānaṃ nāma hoti, so hi evarūpehi
mittehi rakkhito sotthiṃ pāpuṇāti, tattha mitte nissāya sotthibhāvo Mahāuk-
kusajātakādīhi18 kathetabbo, tulyavayā ti samānavayā, samaggā ti samagga-
vāsā20, anubbatā ti anuvattikā, dhammakāmā ti tividhasucaritadhammaṃ
roceti, pajātā21 ti vijāyanī22 na vaṃjhā23, dāresū 'ti etehi guṇehi24 saman-
nāgate mātugāme gehe vasante25 sāmikassa sotthi hotīti paṇḍitā kathenti, tattha
sīlavantaṃ matugāmaṃ nissāya sotthibhāvo Maṇicorajātaka-Sambulajātaka-Khaṇḍa-
hālajatakehi26 kathetabbo, soceyyan ti sucibhāvaṃ, advejjhatā ti advejjha-
tāya, ‘na esa mayā saddhiṃ bhijjitvā dvidhā bhavissatīti'; evaṃ advejjhabhāvena
yaṃ jānāti, suhadayaṃ maman ti suhado27 ayaṃ maman ti ca yaṃ jānāti28,
rājūsu ve29 ti evaṃ rājūsu sevakānaṃ sotthānaṃ nāmā 'ti paṇḍitā kathenti,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd abhāsi.
2 Bd -rādhaṃ-.
3 Ck -vatte, Bd -mitte.
4 Ck -matthe, Bd mitte.
5 Bd -mittā.
6 Bd adds hotīti.
7 Cks nasippā.
8 Cks nakul-.
9 Cks kalyābhi, Bd -saṃkhātā parikulyābhi.
10 Cs munīmā, Bds matimā.
11 Bd taṃ taṃ.
12 Bd ma-.
13 Bd omits taṃ.
14 Bd -rādhena attano mañga-.
15 Bd -taṃ sahāyaṃ.
16 Bd ca.
17 Bd -tasseva.
18 Cks -dubhi.
19 Cks -kukkusa-.
20 Cks avagga-.
21 Bd sajātā.
22 Bd -yinī.
23 Bd sa vajjhā.
24 Bd silagu-.
25 Bd gahessante.
26 Cks -jātakehikhaṇḍahāla-.
27 Bd -hadayo.
28 Bd ayanti mamaṃ jānāti.
29 Bd ce.
[page 078]
78 X. Dasanipāta.
dadāti saddho ti kammañ ca phalañ ca saddahitvā dadāti, saggesu ve1 ti
evaṃ sagge devaloke sotthānaṃ niraparādhamaṅgalan2 ti paṇḍitā kathenti, taṃ
Petavatthu-Vimānavatthūhi vitthāretvā kathetabbaṃ, punanti vaddhā3 ti yaṃ
puggalaṃ ñāṇavaddhā4 ariyadhammena sundaradhammena5 punanti6 pariso-
dhenti7, samacariyāyā8 'ti sammāpaṭipattiyā9, bahussutā ti paṭivedhaba-
hussutā, isayo ti isigaṇā, sīlavanto10 ti ariyasīlena samannāgatā, arahan-
tamajjhe ti arahantānaṃ majjhe paṭilabhitabban ti sotthānaṃ paṇḍitā11
kathenti, arahanto hi attanā12 paṭividdhamaggaṃ ācikkhitvā paṭipādentā13
ārādhakaṃ14 puggalaṃ ariyadhammena punanti15, so pi arahā15 va hoti.
Evaṃ M. arahattena desanāya kūṭaṃ gaṇhanto aṭṭhahi
gāthāhi maṅgalāni16 kathetvā tesaṃ yeva maṅgalānaṃ thutiṃ
karonto osānagātham āha:
Ja_X.15(=453).10: Etāni kho sotthānāni loke
viññūpasatthāni sukhindriyāni17,
tānīdha sevetha naro sapañño,
na hi maṅgale kiñcanam atthi saccan ti. || Ja_X:138 ||
Tattha na hi maṅgale ti tasmiṃ pana diṭṭhasutamuttappabhede maṅgale
kiñcanaṃ ekamaṅgalam18 pi saccaṃ nāma n'; atthi, nibbānam eva pan'; ekaṃ19
paramasaccan ti.
Isayo tāni maṅgalāni sutvā sattaṭṭhadivasaccayena ācari-
yaṃ āpucchitvā tatth'; eva agamaṃsu20. Rājā21 tesaṃ santikaṃ
gantvā pucchi. Te tassa ācariyena kathitaniyāmen'; eva22
maṅgalapañhaṃ kathetvā Himavantam eva agamaṃsu. Tato
paṭṭhāya loke maṅgalaṃ pākaṭaṃ ahosi. Maṅgalesu vattitvā
matamatā23 saggapathaṃ24 pūresuṃ. B. 25 brahmavihāre bhā-
vetvā isigaṇaṃ ādāya Brahmaloke nibbatti.
S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe p'; āhaṃ maṅgala-
pañhaṃ kathesin" ti26 vatvā j. s.: "Tadā isigaṇo27 Buddhaparisā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ce.
2 Bd -rādhaṃ-.
3 Bd sunanti vuddhā.
4 Bd -vu-.
5 Bd omits su-.
6 Bd sun-.
7 Cks puri-, Bd sodhenti.
8 Bd sampaca-.
9 Bd vattapatipattiyā.
10 Cks -tā.
11 Cks -tānaṃ.
12 Bd no.
13 Bd -to.
14 Ck -dhanaṃkaṃ.
15 Cks -ho.
16 Bd aṭhamahāmaṅg-.
17 Ck sucudriyānī, Cs sumudiyāni.
18 Bd ekaṃ-.
19 Bd etaṃ.
20 Cs Bd āg-.
21 Bd atha rā-.
22 Bd -mena, omitting eva.
23 Cs matā, Bd matāmatā.
24 saggapuraṃ.
25 Bd adds cattāro.
26 Bd kathesi yevā ti.
27 Bd -ṇā.
[page 079]
16. Ghatajātaka. (454.) 79
ahosi1, maṅgalapañhapucchako2 jeṭṭhantevāsī3 Sāriputto, ācariyo aham
evā" 'ti. Mahāmaṅgalajātakaṃ.
16. Ghatajātaka.
Uṭṭhehi Kaṇhā 'ti. Idaṃ S. J. v. mataputtaṃ4 ā. k. Vatthuṃ
Maṭṭhakuṇḍalivatthusadisam5 eva. Idha pana S. taṃ upāsakaṃ6 "kiṃ
upāsaka socasīti" vatvā "āma bhante" ti vutte "upāsaka porāṇaka-
paṇḍitā paṇḍitānaṃ kathaṃ sutvā mataputtaṃ7 nānusociṃsū" 'ti vatvā
tena yācito a. ā.:
A. Uttarāpathe Kaṃsabhoge Asitañjananagare8 Ma-
kākaṃso nāma9 r. kāresi. Tassa Kaṃso ca Upakaṃso cā 'ti
dve puttā ahesuṃ, Devagabbhā nāma ekā dhitā. Tassā jātadivase
nemittikabrāhmaṇā "etissā kucchiyaṃ nibbattaputto Kaṃsa-
bhogaṃ10 Kaṃsavaṃsaṃ nāsessatīti" vyākariṃsu. Rājā bala-
sinehena dhītaraṃ nāsetuṃ11 nāsakkhi, "bhātaro12 jānissan-
tīti13" yāvatāyukaṃ ṭhatvā kālam akāsi. Tasmiṃ kālakate
Kaṃso rājā ahosi, Upakaṃso uparājā, te14 cintayiṃsu: "sace
mayaṃ bhaginiṃ nāsessāma gārayhā bhavissāma, etaṃ kassaci
adatvā nissāmikaṃ katvā paṭijaggissāmā" 'ti te ekathūṇakaṃ15
pāsādaṃ kāretvā taṃ tattha vasāpesuṃ. Nandagopā nām'
assā16 paricārikā ahosi, Andhakaveṇhu17 nāma dāso tassā
sāmiko ārakkham akāsi. Tadā Uttaramadhurāyaṃ18 Mahāsāgaro
nāma rajjaṃ kāreti19, tassa Sāgaro ca Upasāgaro cā 'ti dve
puttā ahesuṃ. Tesu pitu accayena Sāgaro rājā ahosi,
Upasāgaro uparājā. So Upakaṃsassa sahāyako ekā-
cariyakule ekato20 uggahitasippo, so21 bhātu antepure
dubbhitvā gayhamāno22 palāyitvā Kaṃsabhoge23 Upakaṃ-
sassa santikaṃ agamāsi. Upakaṃso Kaṃsarañño dassesi, rājā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ahesuṃ.
2 Bd -pañhaṃ pucchanto.
3 Bd -vāsiko.
4 Bd adds kuṭumbikaṃ.
5 Cks -kuṇḍalasadisam.
6 Bd adds pucchi.
7 Cs -putta, Ck -puttā.
8 Ck aṃsit-.
9 Bd adds rājā.
10 Bd kaṃsagottaṃ.
11 Bd vinā-.
12 Bd adds pi.
13 Bd adds mahākaṃso.
14 Bd tadā.
15 Bd ekathambhaṃ.
16 Bd nāma tassā.
17 Bd addhakaveṇḍo.
18 Bd -mathūrāyaṃ.
19 Bd -resi
20 Cks eko.
21 Bd adds sāgarassa.
22 Bd bhayamāno.
23 Cks -bhogge.
[page 080]
80 X. Dasanipāta.
tassa mahantaṃ yasaṃ adāsi. So rājupaṭṭhānaṃ gacchanto
Devagabbhāya nivāsaṃ ekatthūṇakapāsādaṃ1 disvā "kass'; eso
nivāso" ti pucchitvā taṃ kāraṇaṃ sutvā Devagabbhāya paṭi-
buddhacitto ahosi. Devagabbhāpi ekadivasaṃ taṃ Upakaṃsena
saddhiṃ rājupaṭṭhānaṃ gacchantaṃ disvā "ko eso" ti pucchi-
tvā "Mahāsāgarassa putto Upasāgaro nāmā" 'ti Nandagopāya
santikā sutvā tasmiṃ paṭibaddhacittā ahosi. Upasāgaro Nan-
dagopāya lañcaṃ datvā "bhagini sakkhissasi me Devagabbhaṃ
dassetun" ti āha. Sā "na etaṃ sāmi garukan" ti vatvā taṃ
kāraṇaṃ Devagabbhāya ārocesi. Sā pakatiyā va tasmiṃ
paṭibaddhacittā taṃ vacanaṃ sutvā "sādhū" 'ti sampaṭicchi2.
Nandagopā Upasāgarassa saññaṃ datvā rattibhāge taṃ3 pāsādaṃ
āropesi. So Devagabbhāya saddhiṃ saṃvāsaṃ kappesi. Atha
nesaṃ punappunasaṃvāsena Devagabbhā gabbhaṃ paṭilabhi.
Aparabhāge tassā gabbhapatiṭṭhānaṃ pākaṭaṃ ahosi. Bhātaro
Nandagopaṃ4 pucchiṃsu. Sā abhayaṃ yācitvā taṃ antaraṃ
kathesi. Te sutvā "bhaginiṃ5 nāsetuṃ na sakkā, sace dhīta-
raṃ vijāyissati tam pi na nāsessāma, sace pana putto bhavis-
sati nāssesāmā" 'ti cintetvā Devagabbhaṃ Upasāgarass'; eva
adaṃsu. Sā paripuṇṇagabbhā dhītaraṃ vijāyi. Bhātaro sutvā
haṭṭhatuṭṭhā tassā Añjanadevīti nāmaṃ kariṃsu. Tesaṃ
Govaḍḍhamānaṃ6 nāma bhogagāmaṃ adaṃsu. Upasāgaro7
Devagabbhaṃ gahetvā Govaḍḍhamānagāme6 vasi. Devagab-
bhāya puna pi gabbho patiṭṭhāsi. Nandagopāpi taṃ divasam
eva gabbhaṃ paṭilabhi. Tāsu pariṇatagabbhāsu8 ekadivasam
eva Devagabbhā puttaṃ vijāyi Nandagopā dhītaraṃ. Deva-
gabbhā puttassa nāsanabhayena9 puttaṃ Nandagopāya rahassena
pesetvā tassā dhītaraṃ ānāpesi10. Tassā vijātabhāvaṃ bhāti-
kānaṃ ārocesuṃ. Te "puttaṃ vijātā11 dhītaran" ti pucchitvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ekathaṃbhaṃ-.
2 Bd -itvā.
3 Ck naṃ.
4 Bd -pakaṃ.
5 Bd bhagīni.
6 Bd bhogavaḍḍha-.
7 Bd adds ca.
8 Ck parinātha-, Cs paiṇāna-, Bd paripuṇṇa-.
9 Bd vināsabhayena.
10 Bd āharāpesi.
11 Bd omits vi-.
[page 081]
16. Ghatajātaka. (454.) 81
"dhītaran" ti vutte "tena hi posethā" 'ti āhaṃsu. Eten
upāyena Devagabbhā dasa putte vijāyi, Nandagopā dasa dhītaro.
Puttā Nandagopāya santike vaḍḍhanti dhītaro Devagabbhāya, taṃ
antaraṃ koci na jānāti. Devagabbhāya jeṭṭhaputto Vāsudevo nāma
ahosi dutiyo Baladevo nāma tatiyo Candadevo nāma catuttho
Suriyadevo pañcamo Aggidevo chaṭṭho Varuṇadevo sattamo
Ajjuno aṭṭhamo Pajjuno navamo Ghatapaṇḍito dasamo Aṃkuro
nāma ahosi. Te "Andhakaveṇhudāsaputtā1 dasa bhātikā
ceṭakā" ti pākaṭā ahesuṃ. Te aparabhāge vuddhim2 anvāya
thāmabalasampannā kakkhalapharusā3 hutvā vilopaṃ karontā
caranti4, rañño gacchantaṃ paṇṇākāraṃ5 vilumpant'; eva
Manussā sannipatitvā "Andhakaveṇhudāsaputtā6 dasa bhātikā
raṭṭhaṃ vilumpantīti" rājaṅgaṇe upakkosiṃsu. Rājā Andhaka-
veṇhuṃ7 pakkosāpetvā "kasmā puttehi vilopaṃ kārāpesīti"
tajjesi. Evaṃ dutiyam pi tatiyam pi manussehi upakkose kate
rājā taṃ santajjesi. So maraṇabhayabhīto rājānaṃ varaṃ8
yācitvā "deva ete na mayhaṃ puttā, Upasāgarassa puttā" ti
taṃ9 antaraṃ ārocesi. Rājā bhīto "kena ne10 upāyena gaṇhāmā"
'ti amacce pucchitvā "ete deva mallayuddhakā11, nagare yuddhaṃ
kāretvā tattha ne yuddhamaṇḍalaṃ āgate gāhāpetvā māressāmā"
'ti vutte Cānurañ ca Muṭṭhikañ cā 'ti dve malle pesetvā "ito
sattame divase yuddhaṃ bhavissatīti" nagare bheriñ carāpetvā
rājadvāre12 yuddhamaṇḍalaṃ sajjāpetvā akkhavāṭaṃ kāretvā
yuddhamaṇḍalaṃ alaṃkārāpetvā jayapaṭākā13 bandhāpesuṃ.
Sakalanagaraṃ saṃkhubhi14, cakkāticakkaṃ mañcātimañcaṃ
bandhiṃsu. Cānura-Muṭṭhikā yuddhamaṇḍalaṃ āgantvā vaggantā
gajjantā appoṭhentā vicariṃsu. Dasa bhātikāpi āgantvā raja-
kavīthiṃ15 vilumpitvā vaṇṇasāṭake nivāsetvā gandhāpaṇesu
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd antakaveṇḍa-.
2 Bd vaḍḍhiṃ.
3 Bd -lā-.
4 Bd vica-.
5 Bd -te paṇṇā kārepi.
6 Bd andhakaveṇḍa-.
7 Bd aṇḍakaveṇḍaṃ.
8 Bd abhayaṃ.
9 Cks omit taṃ.
10 Bd te.
11 Bd -yuddhacittakā.
12 Bd rājaṅgaṇe.
13 Bd dhajapaṭākaṃ.
14 Bd -khubbhitaṃ, Cs -khubhitaṃ.
15 Bds bhattagandharajaka-.
[page 082]
82 X. Dasanipāta.
gandhe mālākārāpaṇesu mālaṃ vilumpitvā vilittagattā1 māla-
bhārino2 katakaṇṇapūrā3 vaggantā gajjantā appoṭhentā yuddha-
maṇḍalaṃ pavisiṃsu. Tasmiṃ khaṇe Cānuro appoṭhento
vicarati4. Baladevo taṃ disvā "na naṃ hatthena chupissāmīti"
hatthisālato mahantaṃ hatthiyottaṃ āharitvā vaggitvā gajjitvā
yottaṃ khipitvā Cānuraṃ udare veṭhetvā dve yottakoṭiyo ekato
katvā veṭhetvā5 ukkhipitvā sīsamatthake bhametvā bhūmiyaṃ
pothetvā6 bahi akkhavāṭe7 khipi. Cānure mate rājā Muṭṭhika-
mallaṃ āṇāpesi. So uṭṭhāya vaggitvā gajjitvā appoṭhesi.
Baladevo taṃ pothetvā aṭṭhīni sañcuṇṇetvā "amallo 'mhi amallo
'mhīti" vadantam eva "nāhaṃ tava mallabhāvaṃ vā amalla-
bhāvaṃ vā jānāmīti" hatthe gahetvā bhūmiyaṃ pothetvā
jīvitakkhayaṃ pāpetvā bahi akkhavāṭe khipi. Muṭṭhiko
maranto8 "yakkho hutvā taṃ khādituṃ labhissāmīti" patthanaṃ
ṭhapesi, so Kāḷamattiyāṭaviyaṃ9 nāma yakkho hutvā nib-
batti. Rājā "gaṇhatha dasa bhātikaceṭake10" ti uṭṭhahi.
Tasmiṃ khaṇe Vāsudevo cakkaṃ khipi, taṃ dvinnam pi bhāti-
kānaṃ sīsāni pātesi. Mahājano bhītatasito "avassayo no ho-
thā" 'ti tesaṃ pādesu patitvā nipajji. Te dve mātule māretvā
Asitañjananagare11 rajjaṃ gahetvā mātāpitaro tattha katvā
dasa pi janā "sakala-Jambudīpe rajjaṃ gaṇhissāmā" 'ti nikkha-
mitvā anupubbena Kāḷasenarañño12 nivāsaṃ Ayojjhanagaraṃ
gantvā nagaraṃ13 parikkhipitvā ṭhitarukkhagahanaṃ14 viddhaṃ-
setvā pākāraṃ bhinditvā rājānaṃ gahetvā taṃ rajjaṃ attano
hatthagataṃ katvā Dvāravatiṃ saṃpāpuṇiṃsu. Tassa pana
nagarassa ekato samuddo ekato pabbato. Amanussapariggahītaṃ
kira taṃ ahosi, tassa ārakkhaṃ katvā15 ṭhitayakkho paccāmitte
disvā gadrabhavesena gadrabharavaṃ ravati, tasmiṃ khaṇe
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -gatta.
2 Bd -dhārino.
3 Bd -durā.
4 Bd vivarati.
5 Bd vaṭṭetvā.
6 Cks poṭhe-.
7 Ck Bd -te.
8 Bd mahanto.
9 Ck kālamaṭṭiyaṃ, omitting aṭaviyaṃ, Cs kāḷaṃmatthiyaṃ,
Bd kāḷamattiya aṭṭaviyaṃ.
10 Cs bhātice-, Bd -kece-.
11 Ck asitajjana-, Cs asitajannagare.
12 Bd kāḷayāna-.
13 Bd taṃ.
14 Bd gahaṇaṃ. omitting ṭhitarukkha.
15 Bd gahetvā.
[page 083]
16. Ghatajātaka. (454.) 83
yakkhānubhāvena sakalanagaraṃ uppatitvā samuddamajjhe
ekasmiṃ dīpake tiṭṭhati, paccāmittesu gatesu punāgantvā1
sakaṭṭhāne yeva patiṭṭhāti. Tadāpi so gadrabho tesaṃ dasan-
naṃ bhātikānaṃ āgamaṇaṃ ñatvā gadrabharavaṃ ravi, na-
garaṃ uppatitvā dīpake patiṭṭhāya2 tesu nagaraṃ adisvā
nivattesu punāgantvā1 sakaṭṭhāne patiṭṭhahi. Te puna nivat-
tiṃsu, puna4 gadrabho tath'; eva akāsi. Te Dvāravatīnagare
rajjaṃ gaṇhituṃ5 asakkontā Kaṇhadīpāyanassa santikaṃ gantvā
vanditvā "bhante mayaṃ Dvāravatīrajjaṃ gahetuṃ na sakkoma,
ekaṃ no upāyaṃ kathethā" 'ti pucchitvā "parikhāpiṭṭhe asu-
kasmiṃ nāma ṭhāne eko gadrabho carati, so6 amitte disvā
viravati, tasmiṃ khaṇe nagaraṃ uppatitvā gacchati, tumhe
tassa pāde gaṇhatha, ayaṃ vo nipphajjanupāyo" ti vutte tāpa-
saṃ vanditvā7 dasa pi janā gadrabhassa pādesu8 patitvā9
"sāmi ṭhapetvā tumhe añño amhākaṃ nissayo10 n'; atthi,
amhākaṃ nagaraṃ gaṇhanakāle mā ravitthā11" ti yāciṃsu.
Gadrabho "na sakkā mayā na viravituṃ12, tumhe pana paṭha-
mataraṃ āgantvā cattāro janā mahantāni ayanaṅgalāni ādāya13
catūsu nagaradvāresu14 mahante ayakhāṇuke bhūmiyaṃ koṭṭe-
tvā15 nagarassa uppatanakāle naṅgalāni16 gahetvā naṅgalābad-
dhaṃ17 ayasaṃkhalikaṃ ayakhāṇuke bandheyyātha, nagaraṃ uppa-
tituṃ na sakkhissatīti" āha. Te "sādhū" 'ti vatvā tasmiṃ
aviravante18 yeva naṅgalāni ādāya catūsu nagaradvāresu khāṇuke
bhūmiyaṃ ākoṭetvā19 aṭṭhaṃsu. Tasmiṃ khaṇe gadrabho ravi20,
nagaraṃ uppatituṃ ārabhi, catūsu dvāresu ṭhitā catūhi ayanaṅgalehi
gahetvā naṅgalābaddhā ayasaṃkhalikā khāṇuke21 bandhiṃsu, na-
garaṃ uppatituṃ nāsakkhi. Dasa bhātikā tato nagaraṃ pavisitvā
rājānaṃ māretvā rajjaṃ gaṇhiṃsu. Evaṃ te sakala-Jambudīpe
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks puna-.
2 Bd patiṭṭhāti.
3 Cks puna-.
4 Bd adds pi.
5 Bd gahi-.
6 Bd adds hi.
7 Bd adds gantvā.
8 Bds add gahetvā.
9 Bd nipati-.
10 Bd avassayo.
11 Bd vira-.
12 Bd ravituṃ.
13 Bd gahetvā.
14 Bd omits nagara.
15 Cks koṭṭhe-, Bd ākoṭetvā.
16 Cks -le.
17 Bd -bandhaṃ.
18 Bd aḍḍharatte.
19 Cks -ṭhe-.
20 Bd vir-,
21 Bd ayakhāṇukesu.
[page 084]
84 X. Dasanipāta.
tesaṭṭhiyā nagarasahassesu sabbe rājāno cakkena jīvitakkhayaṃ
pāpetvā Dvāravatiyaṃ vasamānā rajjaṃ dasa koṭṭhāse katvā
vibhajiṃsu. Bhaginiṃ pana1 Añjanadeviṃ2 na sariṃsu3. Tato
puna "ekādasa koṭṭhāse karomā" 'ti vutte Aṃkuro4 "mama
koṭṭhāsaṃ tassā detha, ahaṃ vohāraṃ katvā jīvissāmi, kevalaṃ
tumhe attano attano janapade mayhaṃ suṃkaṃ vissajjethā" 'ti
āha. Te "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā tassa koṭṭhāsaṃ bhaginiyā
datvā saddhiṃ tāya nava rājāno Dvāravatiyaṃ vasiṃsu, Aṃkuro
pana vāṇijjaṃ akāsi. Evaṃ tesu aparāparaṃ puttadhītāhi vaḍ-
ḍhamānesu addhāne5 gate mātāpitaro kālam akaṃsu. Tadā kira
manussānaṃ vīsativassasahassāyukālo hoti. Tadā Vāsudeva-
mahārājassa eko piyaputtako6 kālam akāsi. Rājā sokapareṭo
sabbakiccāni pahāya mañcassa aṭaniṃ pariggahetvā vilapanto
nipajji. Tasmiṃ kāle Ghatapaṇḍito8 cintesi: "ṭhapetvā maṃ
añño8 mama bhātu sokaṃ harituṃ9 samattho nāma n'; atthi,
upāyen'; assa sokaṃ harissāmīti" so ummattakavesaṃ gahetvā
"sasaṃ me detha sasaṃ me dethā" 'ti ākāsaṃ ullokento10 sakala-
nagaraṃ vicari. "Ghatapaṇḍito ummattako jāto" ti sakala-
nagaraṃ saṃkhubhi. Tasmiṃ kāle Rohiṇeyyo nāma amacco
Vāsudevarañño santikaṃ gantvā tena saddhiṃ kathaṃ samuṭ-
ṭhāpento paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_X.16(=454).1: Uṭṭhehi Kaṇha, kiṃ sesi, ko attho supinena te,
yo pi t'; āyaṃ sako11 bhātā hadayaṃ cakkhuṃ12 va13 dakkhiṇaṃ
tassa vātā balīyanti14, Ghato jappati Kesavā 'ti. || Ja_X:139 ||
Tattha Kaṇhā 'ti gottenālapati, Kaṇhāyanagotto kir 'esa, ko attho ti
katarā nāma vaḍḍhi, hadayaṃ cakkhuṃ12 va13 dakkhiṇan ti hadayena
c'; eva dakkhiṇacakkhunā ca samāno ti attho, tassa vātā balīyantīti15
tassa hadayaṃ apasmāravātāvattharantīti16 attho, jappatīti sasaṃ me dethā
ti vippalapati, kesavā 'ti so kira kesasobhanatāya kesavo ti paññāyittha, tena
taṃ nāmena ālapati.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks add vāṇijjaṃ akāsi.
2 Bd -vī.
3 Bd adaṃsu.
4 Bd aṅg-.
5 Cks -naṃ.
6 Bd -putto.
7 Bd ghaṭa-.
8 Bd adds koci.
9 Bd paha-.
10 Bd olo-.
11 Bdsf tuyhaṃ sakā.
12 Ck Bf -u.
13 Bd Bf ca.
14 Cks khalī-, Bd bali-, Bf paliyyanti.
15 Cks khal-, Bds paleyyantīti.
16 Bd asamāvātā avattha-, Bs aghasmiṃ vātā ava-.
[page 085]
16. Ghatajātaka. (454.) 85
Evaṃ amaccena vutte tassa vuṭṭhitabhāvaṃ ñatvā S. abhisam-
buddho hutvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_X.16(=454).2: Tassa taṃ vacanaṃ sutvā Rohiṇeyyassa Kesavo
taramānarūpo vuṭṭhāsi bhātu sokena aṭṭito ti. || Ja_X:140 ||
Rājā uṭṭhāya sīghaṃ pāsādā otaritvā Ghatapaṇḍitassa
santikaṃ gatvā, ubhosu hatthesu daḷhaṃ gahetvā tena saddhiṃ
sallapanto tatiyaṃ gātham āha:
Ja_X.16(=454).3: Kin nu ummattarūpo va2 kevalaṃ Dvārakaṃ3 imaṃ
saso saso ti lapasi, ko nu te sasam āharīti. || Ja_X:141 ||
Tattha kevalaṃ dvārakaṃ3 iman ti kasmā ummattako viya hutvā
sakalaṃ imaṃ Dvāravatīnagaraṃ vicaranto4 saso saso ti lapasi5, ko tava sasaṃ
hari6, kena te saso gahito ti pucchati.
So raññā7 evaṃ vutte pi punappuna8 tad eva vacanaṃ
vadati. Rājā puna dve gāthā abhāsi:
Ja_X.16(=454).4: Sovaṇṇamayaṃ maṇīmayaṃ9 (cfr. supra p. 60.)
lohamayaṃ atha rūpiyāmayaṃ
saṃkhasilāpavāḷamayaṃ
kārayissāmi te sasaṃ. || Ja_X:142 ||
Ja_X.16(=454).5: Santi aññe pi sasakā araññe vanagocarā,
te pi te ānayissāmi, kīdisaṃ sasam icchasīti. || Ja_X:143 ||
Tatrāyaṃ saṃkhepattho: etesu suvaṇṇamayādīsu yaṃ icchasi taṃ vada,
ahaṃ te kāretvā dassāmi, atha pi te na rocesi10 aññe pi araññe vanagocarā
sasakā atthi, te pi11 te ānayissāmi, vada bhadramukha kīdisaṃ sasaṃ icchasīti.
Rañño kathaṃ sutvā paṇḍito12 chaṭṭhaṃ gātham āha:
Ja_X.16(=454).6: Na vāham13 etaṃ icchāmi ye sasā paṭhaviṃ sitā,
candato sasam icchāmi, tam me ohara Kesavā 'ti. || Ja_X:144 ||
Tattha oharā ti otārehi14.
Rājā tassa kathaṃ sutvā "nissaṃsayaṃ me bhātā um-
mattako jāto" ti domanassappatto sattamaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks adhito.
2 Ck Bf ca.
3 Bd nagaraṃ.
4 Bd caranto.
5 Bd vilapati.
6 Bds avahari.
7 Cks rañño.
8 Bd -nampi.
9 all four MSS. maṇi-.
10 Bd athāpi ete na rocasi.
11 Cks omit pi.
12 Bd ghatapa-.
13 Bdf cā-.
14 Bd ohārehi.
[page 086]
86 X. Dasanipāta.
Ja_X.16(=454).7: So nūna madhuraṃ ñāti jīvitaṃ vijahissasi
apatthiyaṃ yo patthayasi candato sasam icchasīti. || Ja_X:145 ||
Tattha ñātīti kaniṭṭhaṃ ālapanto āha, idaṃ vuttaṃ hoti: tāta mayhaṃ
piyañāti so tvaṃ nūna atimadhuraṃ attano jīvitaṃ jahissasi1 yo apatthetabbaṃ
patthesīti.
Ghatapaṇḍito rañño vacanaṃ sutvā niccalo ṭhatvā "bhā-
tika tvaṃ candato sasakaṃ patthentassa taṃ alabhitvā2 jī-
vitakkhayabhāvaṃ jānanto kiṃkāraṇā mataputtaṃ {anusocasīti}"
vatvā aṭṭhamaṃ gātham āha:
Ja_X.16(=454).8: Evaṃ ce Kaṇha jānāsi yad'; aññam anusāsasi
kasmā pure mataṃ puttaṃ ajjāpi-m-anusocasīti. || Ja_X:146 ||
Tattha evan ti idaṃ alabbhaneyyaṭhānaṃ3 nāma na patthetabban ti yadi
evaṃ jānāsi, yadaññan ti evaṃ jānanto ca4, yadi aññaṃ5 anusāsasīti attho,
pure ti atha kasmā6 catutthamāsamatthake mataṃ puttaṃ ajjāpi anusocasīti
vadati.
Iti7 so antaravīthiyaṃ ṭhitako va "bhātika ahaṃ tāva
paññāyamānaṃ patthemi, tvaṃ pana apaññāyamānassa8 so-
casīti" vatvā tassa dhammaṃ desento puna dve gāthā abhāsi:
Ja_X.16(=454).9: Yaṃ na labbhā manussena amanussena vā puna
jāto me mā marī putto kuto labbhā alabbhiyaṃ. || Ja_X:147 ||
Ja_X.16(=454).10: Na mantā mūlabhesajjā osadhehi dhanena vā
sakkā ānayituṃ Kaṇha yaṃ petam anusocasīti. || Ja_X:148 ||
Tattha yan ti bhātika yaṃ etaṃ9 jāto me putto mā marīti manussena vā
devena10 vā puna na labbhā na sakkā laddhuṃ taṃ tvaṃ patthesi, taṃ pan'
etaṃ kuto labbhā kena kāraṇena sakkā laddhuṃ, na sakkā ti dīpeti, kasmā:
yasmā11 alabbhiyaṃ alabbhaneyyaṭṭhānaṃ hi nām'; etan ti attho, mantā ti
mantappayogena, mūlabhesajjāti mūlabhesajjena, osadhehīti nānāvidhosadhehi,
dhanena vā ti koṭisatasaṃkhenāpi dhanena vā, idaṃ vuttaṃ hoti: yaṃ tvaṃ
petam anusocasi etehi mantappayogādīhi pi ānetuṃ na sakkā ti.
Rājā taṃ sutvā "yuttaṃ tāta sallakkhitaṃ12, mama soka-
haraṇatthāya tayā idaṃ katan" ti Ghatapaṇḍitaṃ vaṇṇento catasso
gāthā abhāsi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks jahati, Bd vijahessasi.
2 Bd adds va.
3 Bd -ṇeyyakaṃ.
4 Cks va.
5 Cks aññe.
6 Bd adds ito.
7 Bd evaṃ.
8 Bd -mānassatthāya.
9 Bd evaṃ.
10 Bd amanussena.
11 Bd omits ya-.
12 Cs adds ce, Ck me.
[page 087]
16. Ghatajātaka. (454.) 87
Ja_X.16(=454).11: Yassa etādisā assu amaccā purisapaṇḍitā
yathā nijjhāpaye ajja Ghato purisapaṇḍito --. || Ja_X:149 ||
Ja_X.16(=454).12: Ādittaṃ vata maṃ santaṃ --pe-- (cfr. supra p. 61.) || Ja_X:150 ||
Ja_X.16(=454).13: Abbahi vata me sallaṃ --pe-- || Ja_X:151 ||
Ja_X.16(=454).14: So 'haṃ1 abbūḷhasallo 'smi vītasoko anāvilo
na socāmi na rodāmi tava sutvāna māṇavā 'ti || Ja_X:152 ||
Tattha paṭhamagāthāya ayaṃ saṃkhepattho: yathā yenākārena2 ajja maṃ
puttasokaparetaṃ Ghato purisapaṇḍito sokaharaṇatthāya nijjhāpaye nijjhāpesi
bodhesi yassa aññassāpi etādisā purisapaṇḍitā amaccā assu tassa kuto soko ti,
sesagāthā vuttatthā yeva.
Avasāne
Ja_X.16(=454).15: Evaṃ3 karonti sappaññā ye honti anukampakā
vinivattayanti sokamhā Ghato jeṭṭhaṃ va bhātaran ti || Ja_X:153 ||
ayaṃ abhisambuddhagāthā.
Evaṃ Ghatakumārena visoke kate Vāsudeve rajjam anu-
sāsente dīghassa addhuno accayena dasabhātikaputtā4 kumārā
cintayiṃsu: "Kaṇhadīpāyanaṃ ‘dibbacakkhuko'; ti vadanti,
vīmaṃsissāma tāva nan" ti ete5 ekaṃ daharakumāraṃ alaṃ-
karitvā gabbhiniākārena6 dassetvā udare masūrakaṃ7 bandhitvā
tassa santikaṃ netvā "bhante ayaṃ kumārikā kiṃ vijāyissatīti"
pucchiṃsu. Tāpaso8 "dasabhātikarājūnaṃ vināsakālo patto,
mayhaṃ nu kho āyusaṃkhāro kīdiso9" ti olokento "ajj'; eva
me maraṇaṃ bhavissatīti" ñatvā "kumārā iminā tumhākaṃ ko
attho" ti vatvā "katheth'; eva no10" ti nibaddho "ayaṃ ito
sattame divase khadiraghaṭikaṃ vijāyissati, tāya Vāsudeva-
kulaṃ nassissati, api11 kho pana tumhe khadiraghaṭikaṃ gahetvā
jhāpetvā chārikaṃ nadiyaṃ pakkhipeyyāthā12" 'ti āha. Atha
naṃ te "kūṭajaṭila puriso vijāyanako nāma n'; atthīti" vatvā
tantarajjukaṃ13 nāma kāraṇaṃ katvā tatth'; eva jīvitakkhayaṃ
pāpayiṃsu. Rājāno kumāre pakkosāpetvā "kiṃkāraṇā tāpasaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck so ahaṃ.
2 Bd yena kāraṇena.
3 Bd etaṃ.
4 Bd -kānaṃ puttā.
5 Bd te.
6 Bd -raṃ.
7 Bd massu-, Bs mayū-.
8 Bd adds dibbacakkhunā olokento.
9 Bd adds hotī.
10 Ck -tha va no, Bd -tha bhante.
11 Bd api ca.
12 Cks -peyyathā.
13 Bd -rajju.
[page 088]
88 X. Dasanipāta.
mārayitthā" 'ti pucchitvā sabbaṃ sutvā bhītā tassa ārakkhaṃ
datvā sattame divase tassa1 kucchito nikkhantaṃ khadiragha-
ṭikaṃ jhāpetvā chārikaṃ nadiyā pakkhipiṃsu. Sā nadiyā
vuyhamānā mukhadvāre ekapasse laggi, tato erakaṃ nibbatti.
Ath'; ekadivasaṃ te rājāno "samuddakīḷikaṃ2 kīḷissāmā" 'ti
mukhadvāraṃ gantvā mahāmaṇḍapaṃ kāretvā alaṃkatamaṇḍape
khādantā pivantā keḷivasen'; eva pavattahatthapādaparāmāsā3
dvidhā bhijjitvā mahākalahaṃ kariṃsu. Ath'; eko aññaṃ mug-
garaṃ alabhanto erakavanato ekaṃ erakapattaṃ gaṇhi, taṃ
gahitamattam eva khadiramusalaṃ ahosi, so tena mahājanaṃ
potheti. Ath'; aññehi4 sabbehi gahitagahitaṃ5 musalam eva ahosi,
te aññamaññaṃ paharitvā vināsaṃ pāpuṇiṃsu. Tesu vinassantesu
Vāsudevo Baladevo bhaginī Añjanadevī purohito6 ti cattāro
janā rathaṃ abhirūhitvā palāyiṃsu, sesā sabbe pi vinaṭṭhā.
Te pi cattāro rathena palāyantā kāḷamattikāṭaviṃ7 pāpuṇiṃsu.
Muṭṭhikamallo patthanaṃ katvā yakkho hutvā tattha nibbatto
Baladevassa āgatabhāvaṃ ñatvā tattha gāmaṃ māpetvā malla-
vesaṃ gahetvā "ko yujjhitukāmo" ti vagganto gajjanto appo-
ṭhento9 vicari. Baladevo taṃ disvā va "bhātika ahaṃ iminā
saddhiṃ8 yujjhissāmīti" vatvā Vāsudeve vārente vārente yeva rathā
oruyha tassa santikaṃ gantvā10 appoṭhesi11. Atha naṃ so
pasāritahatthe yeva gahetvā mūlakakandaṃ viya khādi. Vāsudevo
tassa matabhāvaṃ ñatvā bhaginiñ ca purohitañ ca ādāya sabba-
rattiṃ gantvā suriyodaye ekaṃ paccantagāmaṃ patvā11 "āhāraṃ
pacitvā āharathā" 'ti bhaginiñ ca purohitañ ca gāmaṃ pahiṇitvā
sayaṃ ekasmiṃ gacchantare paṭicchanno nipajji. Atha naṃ Jarā
nāma eko luddo gacchaṃ calantaṃ disvā "sūkaro13 ettha
bhavissatīti" saññāya sattiṃ khipitvā pāde vijjhitvā14 "ko maṃ
vijjhītī" vutte manussassa viddhabhāvaṃ ñatvā bhīto palāyituṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tassā.
2 Bd -kilitaṃ.
3 Bd pavattā-.
4 Cks athaṃño athaṃño ti.
5 Ck sabbe gahitaṃ, Cs sabbehitagahitaṃ.
6 Bd has added cā.
7 Ck kāla-, Bd kālamattika aṭavi.
8 Bd omits saddhiṃ.
9 Bd -ṭento.
10 Bd has added vagganto gajjanto.
11 Bd -ṭesi.
12 Cks omit patvā.
13 Bd sukkaro.
14 Bd vijjhi.
[page 089]
16. Ghatajātaka. (454.) 89
ārabhi. {Rājā satiṃ} paccupaṭṭhapetvā uṭṭhāya "mātula mā bhāyi,
ehīti" pakkositvā āgataṃ "ko si nāma1 tvan" ti pucchitvā
"ahaṃ sāmi Jarā nāmā3" 'ti "‘Jarāya viddho marissatīti'; kira
maṃ porāṇā vyākariṃsu, nissaṃsayaṃ ajja mayā maritabban"
ti ñatvā "mātula, mā bhāyi, ehi, pahāram3 me bandhā4" 'ti tena
pahāramukhaṃ bandhāpetvā taṃ uyyojesi, balavavedanā pavat-
tiṃsu, itarehi ābhataṃ āhāraṃ paribhuñjituṃ nāsakkhi. Atha
te āmantetvā "ajja ahaṃ4 marissāmi, tumhe pana sukhumālā
aññaṃ kammaṃ katvā jīvituṃ na sakkhissattha, imaṃ vijjaṃ
sikkhathā" 'ti ekaṃ vijjaṃ sikkhāpetvā te uyyojetvā tatth'; eva
jīvitakkhayaṃ pāpuṇi. Evaṃ Añjanadeviṃ ṭhapetvā sabbe va
vināsaṃ pāpuṇiṃsū 'ti.
S. i. d. ā. "upāsaka, evaṃ porāṇakapaṇḍitānaṃ kathaṃ sutvā
attano puttasokaṃ hariṃsu, mā6 cintayīti" vatvā saccāni pakāsetvā
j. s. (Upāsako saccapariyosāne sotāpattiphale patiṭṭhahi): "Tadā
Rohiṇeyyo Ānando ahosi, Vāsudevo Sāriputto, avasesā7 Buddhaparisā,
Ghatapaṇḍito pana aham evā8" 'ti. Ghatajātakaṃ. Dasanipāta-
vaṇṇanā9 niṭṭhitā10.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits nāma.
2 Ck nāmo- Cs nāmā altered to nāmo.
3 Bd pādaṃ.
4 Bd -āhī.
5 Bd ajjāhaṃ.
6 Bd tvaṃ mā.
7 Bd sabbe parisā.
8 Bd ahameva sammāsambuddho loke vivattacchedo ahosī.
9 Bd Ghaṭapaṇḍitajātakaṃ iti soḷasajātakapaṇḍitassa dasanipātassa
atthavaṇṇanā.
10 Bd adds akkharā ekamekañca buddharūpaṃ samaṃ siyā tasmā hi paṇḍito
poso likkheyya piṭakattiyaṃ. Nibbānapaccayo hotu. Sakkarāj 1150 etc.
[page 090]
90
XI. EKĀDASANIPĀTA.
1. Mātiposakajātaka.
Tassa nāgassa vippavāsenā 'ti. Idaṃ S. J. v. mātuposa-
katheraṃ ā. k. Paccuppannavatthuṃ Sāmajātakavatthu-sadisaṃ.
S. pana bhikkhū āmantetvā "mā bhikkhave etaṃ ujjhāyittha, porāṇa-
kapaṇḍitā tiracchānayoniyaṃ nibbattāpi mātarā viyuttā sattāhaṃ nirā-
hāratāya sussamānā rājārahaṃ bhojanaṃ labhitvāpi ‘mātaraṃ1 vina
na bhuñjissāmā'; 'ti mātaraṃ disvā va gocaraṃ gaṇhiṃsū" 'ti vatvā
ā. a.:
A. B. Br. r. k. Bo. Himavantapadese hatthiyoniyaṃ
nibbattitvā sabbaseto ahosi abhirūpo2 asītihatthisahassapari-
vāro3, mātā pan'; assa andhā. So madhuramadhurāni4 phalā-
phalāni hatthīnaṃ datvā mātu peseti5, hatthī6 tassā adatvā
attanā va khādanti. so parigaṇhanto taṃ pavattiṃ ñatvā
"yūthaṃ chaḍḍetvā mātaram me7 posessāmīti" rattibhāge
aññesaṃ hatthīnaṃ ajānantānaṃ mātaraṃ gahetvā Caṇḍoraṇa-
pabbatapādaṃ gantvā ekaṃ naḷiniṃ upanissāya ṭhitāya pabbata-
guhāya mātaraṃ ṭhapetvā posesi8. Ath'; eko Bārāṇasi-vāsī9
vanacarako maggamūḷho disaṃ vavatthapetuṃ asakkonto
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -rā.
2 Bd adds dassaniyo pāsādiko lakkhaṇasampanno,
Bs pāsādiko manavaḍḍhikaro.
3 Bd adds so jarājiṇṇaṃ mātaraṃ poseti.
4 Ck dhuramadhurāni.
5 Cs poseti, Bd mātu santikaṃ pesesi.
6 Bd hatthayo.
7 Bd -rameva.
8 Ck pe-.
9 all three MSS. -si.
[page 091]
1. Mātiposajātaka. (455.) 91
mahantena saddena paridevi. B. tassa saddaṃ sutvā "ayaṃ
puriso anātho, na kho pana me taṃ patirūpaṃ yaṃ esa mayi
ṭhite idha vinasseyyā" 'ti tassa santikaṃ gantvā taṃ bhayena
palāyantaṃ disvā "ambho purisa, n'; atthi te maṃ nissāya
bhayaṃ, mā palāyi, kasmā tvaṃ paridevanto vicarasīti" puc-
chitvā "sāmi ahaṃ maggamūḷho, ajja me sattamo divaso" ti
vutte "bho purisa, mā bhāyi, ahan taṃ manussapathe ṭhapes-
sāmīti" taṃ attano piṭṭhiyaṃ nisīdāpetvā araññā nīharitvā
nivatti. So pi pāpo "nagaraṃ gantvā rañño ārocessāmīti"
rukkhasaññaṃ pabbatasaññaṃ karonto va nikkhamitvā Bārā-
ṇasiṃ agamāsi. Tasmiṃ kāle rañño maṅgalahatthi1 kālam
akāsi. Rājā "sace kenaci katthaci opavayhaṃ2 kātuṃ yutta-
rūpo hatthi1 diṭṭho atthi so ācikkhatū" 'ti bheriñ carāpesi.
So puriso rājānaṃ upasaṃkamitvā "mayā deva tumhākaṃ
opavayho3 bhavituṃ yuttarūpo sabbaseto sīlavā hatthirājā
diṭṭho, ahaṃ maggaṃ desessāmi, mayā saddhiṃ hatthācariye
pesetvā taṃ gaṇhāpethā" 'ti āha. Rājā "sādhū" 'ti vanacara-
kena4 saddhiṃ mahantena parivārena hatthācariyaṃ pesesi.
So tena saddhiṃ gantvā B-aṃ naḷiniṃ pavisitvā gocaraṃ
gaṇhantaṃ passi. B. pi hatthācariyaṃ disvā "idaṃ bhayaṃ
na aññato uppannaṃ, tassa purisassa5 santikā uppannaṃ
bhavissati, ahaṃ kho pana mahābalo hatthisahassam pi vid-
dhaṃsetuṃ samattho, pahomi6 kujjhitvā raṭṭhakaṃ7 senāvāha-
naṃ nāsetuṃ, sace pana kujjhissāmi sīlaṃ me bhijjissati, tasmā
ajja sattīhi koṭṭiyamāno pi na kujjhissāmīti" adhiṭṭhāya sīsaṃ
nāmetvā niccalo8 aṭṭhāsi. Hatthācariyo padumasaraṃ otaritvā
tassa lakkhaṇasampattiṃ disvā "ehi puttā" 'ti rajatadāma-
sadisāya soṇḍāya gahetvā sattame divase Bārāṇasiṃ pāpuṇi9.
Bodhisattamātā10 putte anāgacchante "putto me rājamahāmattehi
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 Bd opaguyhaṃ.
3 Bd -guyho
4 Bd rājā sādhu imaṃ maggadesikaṃ katvā araññaṃ gantvā iminā vuttaṃ
hatthināgaṃ ānethā ti tena.
5 Bd pāpapu-.
6 Bd homi.
7 Bd sara-.
8 Bd adds va.
9 Bd -ṇāti.
10 Bd -sattassa mātā pana.
[page 092]
92 XI. Ekādasanipāta.
nīto bhavissati, idāni tassa vippavāsena ayaṃ vanasaṇḍo
vaḍḍhissatīti" paridevamānā dve gāthā abhāsi:
Ja_XI.1(=455).1: Tassa nāgassa vippavāsena
virūḷhā sallakī ca kuṭajā ca
kuruvindakaravīrā1 bhisasāmā ca
nivāte pupphitā kaṇikārā. || Ja_XI:1 ||
Ja_XI.1(=455).2: Kocid eva suvaṇṇakāyūrā
nāgarājaṃ bharanti piṇḍena
yattha rājā2 rājakumāro vā3
kavacam abhihessati asambhīto ti. || Ja_XI:2 ||
Tattha virūḷhā ti vaḍḍhitā nāma, n'; atth'; ettha saṃsayo ti āsaṃsāvasen'
evam āha, sallakī ca kuṭajā cā 'ti4 indasālarukkhā kūṭajarukkhā ca,
kuruvin dakaravīrā5 bhisasāmā cā 'ti kuruvindarukkhā ca karavīranā-
makāni6 mahātiṇāni ca bhisāni ca sāmākā cā 'ti attho, ete ca sabbe idāni
vaḍḍhissantīti paridevati, nivāte ti pabbatapāde, pupphitā ti mama puttena
sākhā7 bhañjitvā8 akhādiyamānā kaṇikārāpi pupphitā9 bhavissantīti vuttaṃ
hoti, kocidevā 'ti katthacid eva gāme vā nagare vā, suvaṇṇakāyūrā
ti suvaṇṇābharaṇā rājarājāmahāmattā, bharanti piṇḍenā 'ti ajja māti-
posakaṃ10 nāgarājānaṃ11 rājārahassa bhojanassa suvaḍḍhitena piṇḍena
posenti, yatthā 'ti yasmiṃ nāgarāje rājā nisīditvā, kavacamabhihessatīti12
saṅgāmaṃ pavisitvā paccāmittānaṃ kavacaṃ abhihanissati bhindissati, idaṃ
vuttaṃ hoti: yattha mama putte nisinno rājā vā rājakumāro vā asambhīto
hutvā paccāmittānaṃ kavacaṃ hanissati taṃ maññe13 nāgarājānaṃ suvaṇṇā-
bharaṇā ajja piṇḍena bharantīti.
Hatthācariyo pi antarāmagge14 va rañño sāsanaṃ pesesi15.
Rājā nagaraṃ alaṃkārāpesi. Hatthācariyo B-aṃ katagandha-
paribhaṇḍaṃ alaṃkatapaṭiyattaṃ hatthisālaṃ netvā citrasāṇiyā16
parikkhipāpetvā rañño ārocesi. Rājā nānaggarasabhojanaṃ
ādāya gantvā B-assa dāpesi. So "mātaraṃ vinā gocaraṃ na
gaṇhissāmīti" piṇḍaṃ na gaṇhi. Atha naṃ yācanto rājā tati-
yaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -varā.
2 Cks Bd rāja.
3 Cks omit vā.
4 Cks ca, omitting ti.
5 Bd -varā.
6 Bd -vara-, Cks -vīrānāmakāti.
7 Bd -khaṃ.
8 Cks bhaṇḍitvā.
9 Cks add viya vaḍḍhitā.
10 Bd mātuposaka.
11 Bd -rājaṃ.
12 Bd -bhihanessa-.
13 Bd me.
14 Bd adds vattamāno.
15 Bd adds taṃ sutvā.
16 Bd vicitra-.
[page 093]
1. Mātiposakajātaka. (455.) 93
Ja_XI.1(=455).3: Gaṇhāhi nāga kabalaṃ, mā nāga kisako bhava,
bahūni rājakiccāni yāni1 nāga karissasīti. || Ja_XI:3 ||
Taṃ sutvā B. catutthaṃ gātham āha:
Ja_XI.1(=455).4: Sā nūna sā kapaṇiyā2 andhā aparināyikā3
khāṇuṃ pādena ghaṭṭeti giriṃ Caṇḍoraṇam patīti. || Ja_XI:4 ||
Tattha sā nūna sā ti mahārāja nūna sā esā4, kapaṇiyā2 ti puttaviyo-
gena kapaṇā, khāṇun ti tattha tattha patitaṃ rukkhakaliṃgaraṃ5, ghaṭṭetīti
paridevamānā tattha tattha pādena6 pothentī7 nūna pādena hanati8 caṇ-
ḍoraṇam patīti caṇḍoraṇapabbatābhimukhī pabbatapāde pariphandamānā ti
attho.
Atha naṃ pucchanto rājā
Ja_XI.1(=455).5: Kā nu te sā mahānāga andhā aparināyikā9
khāṇuṃ pādena ghaṭṭeti giriṃ Caṇḍoraṇam patīti || Ja_XI:5 ||
pañcamaṃ gāthaṃ vatvā10
Ja_XI.1(=455).6: Mātā me sā mahārāja andhā aparināyikā11
khāṇuṃ pādena ghaṭṭeti giriṃ Caṇḍoraṇam patīti12 || Ja_XI:6 ||
chaṭṭhagāthāya13 tam atthaṃ sutvā muñcāpento sattamaṃ
gātham āha:
Ja_XI.1(=455).7: Muñcath'; etaṃ mahānāgaṃ yo 'yaṃ bharati mātaraṃ,
sametu mātarā nāgo saha sabbehi ñātibhīti. || Ja_XI:7 ||
Tattha yoyaṃ bharatīti ayaṃ nāgo ‘ahaṃ mahārāja andhamātaraṃ
posemi, mayā vinā mayhaṃ mātā jīvitakkhayaṃ pāpuṇissati, tāya vinā mayhaṃ
issariyena attho n'; atthi, ajja me mātu gocaraṃ agaṇhantiyā14 sattamo divaso'
ti vadati15, tasmā yo ayaṃ mātaraṃ bharati etaṃ mahānāgaṃ khippaṃ muñ-
catha, sabbehi ñātīhi16 saddhiṃ esa mātarā sametu samāgacchatū 'ti.
Aṭṭhamanavamā abhisambuddhagāthā honti:
Ja_XI.1(=455).8: Mutto ca bandhanā nāgo mutto dāmāto17 kuñjaro
muhuttaṃ assasitvāna18 agamā19 yena pabbato. || Ja_XI:8 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tāni.
2 Bd kapaṇikā.
3 Bd -ṇā-.
4 Bd omits esā.
5 Ck -liṃgharaṃ Bd dukkharakaḷikaraṃ.
6 all three MSS. pāde.
7 Cks poṭhenti, Bd pothenti.
8 Cks -haranti.
9 Ck Bd -ṇā-.
10 Bd āha.
11 Cs Bd -ṇā-.
12 Bd adds rājā.
13 Cks chaṭṭhaṃ-, Bd chaṭhamagā-.
14 Bds alabhantiyā.
15 Ck omits va-.
16 Cs Bd ñātibhīti.
17 Bd dāmāya.
18 Bd assāsetvānā.
19 Cks āg-.
[page 094]
94 XI. Ekādasanipāta.
Ja_XI.1(=455).9: Tato so naḷiniṃ1 gantvā sītaṃ kuñjarasevitaṃ
soṇḍāya udakam āhatvā2 mātaraṃ abhisiñcathā 'ti. || Ja_XI:9 ||
So kira nāgo bandhanā mutto thokaṃ vissamitvā rañño dasarājadhamma-
gāthāya dhammaṃ desetvā ‘appamatto hohi mahārājā'; 'ti ovādaṃ datvā mahā-
janena gandhamālādīhi pūjiyamāno nagarā nikkhamitvā tadahe va taṃ paduma-
saraṃ patvā ‘mama mātaraṃ gocaraṃ gāhāpetvā va sayaṃ gaṇhissāmīti'; bahuṃ
bhisamuḷālaṃ3 ādāya soṇḍapūraṃ udakaṃ gahetvā guhālenato nikkhamitvā
guhādvāre nisinnāya mātu4 santikaṃ gantvā sattāhaṃ nirāhāratāya mātu
sarīraṃ5 phassapaṭilābhatthaṃ6 upari udakaṃ siñci. Tam atthaṃ āvikaronto
S. dve gāthā abhāsi.
Bodhisattamātāpi7 "devo vassatīti" saññāya taṃ akkosan-
tī8 dasamaṃ gātham āha:
Ja_XI.1(=455).10: Ko 'yaṃ anariyo devo akālen ativassati,
gato me atrajo putto yo mayhaṃ paricārako ti. || Ja_XI:10 ||
Tattha atrajo ti attano10 jāto.
Atha naṃ samassāsento B. ekādasamaṃ gātham āha:
Ja_XI.1(=455).11: Uṭṭhehi amma, kiṃ sesi, āgato ty-āham atrajo,
mutto 'mhi Kāsirājena Vedehena11 yasassinā ti. || Ja_XI:11 ||
Tattha āgato tyāhan ti āgato te ahaṃ, vedehenā 'ti ñāṇasampan-
nena19, yasassinā ti mahāparivārena, tena raññā maṅgalahatthibhāvāya gahito
pi ahaṃ mutto idāni tava santikaṃ āgato, uṭṭhehi gocaraṃ gaṇhāhīti.
Sā13 rañño anumodanaṃ karontī osānagātham āha:
Ja_XI.1(=455).12: Ciraṃ jīvatu so rājā Kāsīnaṃ raṭṭhavaddhano14
yo me puttaṃ amocesi15 sadā vaddhāpacāyikan16 ti. || Ja_XI:12 ||
Rājā17 B-assa guṇe pasīditvā naḷiniyā avidūre gāmaṃ
māpetvā B-assa ca mātu c'; assa18 nibaddhavattaṃ19 paṭṭha-
pesi. Aparabhāge B. mātari kālakatāya tassā sarīraparihāraṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs nali-.
2 Ck āhattha, Cs āhatva, Bd āharitvā, Bs -kaṃ gahetvā.
3 Bd mū-, Cks -mūlā-.
4 Bd mātuyā.
5 Bd -ra.
6 Cks -ttaṃ, Bd samphassapatilābhattaṃ.
7 Bd -sattassamā-.
8 all three MSS. -ti.
9 Bd sa.
10 Bd -nā.
11 Ck vedena.
12 Ck ñānās-, Cs ñānas-, Bs kātis-.
13 Bd adds tuṭhamānasā.
14 Bd -vaḍḍhano.
15 Bd pamo-.
16 Bd vu-.
17 Bd tadā rājā.
18 Ck mātuccassa, Cs mātussa ca, Bds mātuyā cassa.
19 Cks nibaṇḍavaṭṭaṃ.
[page 095]
2. Juṇhajātaka. (456.) 95
katvā Karaṇḍakaṃ1 assamapadaṃ2 nāma gato. Tasmiṃ pana
ṭhāne Himavantato otaritvā pañcasatā isayo vasiṃsu, taṃ
vattaṃ3 tesaṃ adāsi. Rājā B-assa samānarūpaṃ silāpaṭimaṃ4
kāretvā mahāsakkāraṃ pavattesi. Jambudīpa-vāsino anusaṃ-
vaccharaṃ sannipatitvā hatthimahaṃ nāma kariṃsu.
S. i. d. ā. saccāni pakāsetvā j. s. (Saccapariyosāne mātiposaka-
bhikkhu5 sotāpattiphale patiṭṭhahi): "Tadā rājā Ānando ahosi6,
hatthinī Mahāmāyā devī7, mātiposakanāgo8 pana aham evā" 'ti.
Mātiposakajātakaṃ.
2. Juṇhajātaka.
Suṇohi mayhaṃ vacanaṃ janindā 'ti. Idaṃ S. J. {v.}
Ānandatherena laddhavare ā. k. Paṭhamabodhiyaṃ hi9 vīsativas-
sāni Bhagavato anibaddhaupaṭṭhākā ahesuṃ, ekadā thero Nāgasamālo
{ekadā} Nāgito10 Upavāṇo11 Sunakkhatto12 Cundo12 Sāgalo13 ekadā
Meghiyo Bhagavantaṃ upaṭṭhahi14- Ath'; ekadivasaṃ Bhagavā bhik-
khū āmantesi: "bhikkhave idāni 'mhi mahallako, ekacce bhikkhū
‘iminā maggena gacchāmā'; 'ti vutte aññena gacchanti, ekacce may-
haṃ pattacīvaraṃ bhūmiyaṃ nikkhipanti, nibaddhaupaṭṭhākam me15
ekaṃ bhikkhuṃ jānāthā" 'ti. "Bhante ahaṃ upaṭṭhahissāmi ahaṃ
upaṭṭhahissāmīti" sirasi añjaliṃ katvā uṭṭhite Sāriputtatherādayo "tum-
hākaṃ patthanā16 mattakaṃ pattā17, alan" ti paṭikkhipi18. Tato
bhikkhū Ānandattheraṃ "tvaṃ āvuso upaṭṭhākaṭṭhānaṃ yācā19" 'ti
āhaṃsu. Thero20 "sace me21 Bhagavā attanā laddhaṃ23 cīvaraṃ na
dassati piṇḍapātaṃ na dassati ekagandhakuṭiyaṃ vasituṃ na dassati
maṃ gahetvā nimantanaṃ na gamissati, sace pana Bhagavā mayā
gahitaṃ23 nimantanam gamissati sac'; āhaṃ24 tiroraṭṭhā tirojanapadā
Bhagavantaṃ daṭṭhuṃ āgataparisaṃ āgatakkhaṇe yeva dassetuṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kadaṇḍaka.
2 Cs -desaṃ, Bd assamasapadaṃraṃ.
3 Cks vaddhaṃ i. e. vaṭṭaṃ.
4 Ck silāyapa-.
5 Bds mātu-.
6 Bd adds pāpapuriso devadatto ahosi hatthācariyo sāriputto ahosi mātā.
7 Bd omits devī.
8 Bd mātuposakahatthi.
9 Bd -yañhi.
10 Bd nābhito ekadā.
11 Cks -no, Bd adds ekadā.
12 Bd adds ekadā.
13 Bd sāgato.
14 Cks -hiṃsu.
15 Bds maṃ.
16 Cks -naṃ.
17 Ck patvā.
18 Ck pari-.
19 Bd yācāhi.
20 Cks add me.
21 Bds add bhante.
22 Bd laddha.
23 Ck -ta.
24 Bd sacehaṃ.
[page 096]
96 XI. Ekādasanipāta.
labhissāmi yadā me kaṃkhā uppajjati tasmiṃ khaṇe1 Bhagavantaṃ
upasaṃkamituṃ labhissāmi sace yaṃ Bhagavā mama parammukkhā
dhammaṃ katheti2 taṃ āgantvā mayhaṃ kathessati ev'āhaṃ3 Bhaga-
vantaṃ upaṭṭhahissāmīti" ime cattāro paṭikkhepe catasso ca4 āyā-
canā ti5 aṭṭha vare yāci. Bhagavāpi 'ssa adāsi. So tato paṭṭhāya
pañcavīsativassāni6 nibaddhaupaṭṭhāko ahosi. So pañcasu ṭhānesu7
etadagge ṭhapanaṃ patvā āgamasampadā adhigamasampadā pubbahetu-
sampadā attatthaparipucchāsampadā8 titthavāsasampadā yonisomanasikā-
rasampadā Buddhūpanissayasampadā ti imāhi sattahi sampadāhi saman-
nāgato Buddhassa10 santike aṭṭha vare dāyajjaṃ labhitvā Buddhasāsane
paññāto gaganamajjhe11 cando viya pākaṭo ahosi. Ath'; ekadivasaṃ12
dhammasabhāyaṃ katham samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso Tathāgato Ānandat-
theraṃ varadānena santappesīti". Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhik-
khave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte
"na bhikkhave idān'; eva pubbe p'; āhaṃ13 Anandaṃ varena santappesiṃ,
pubbe p'; āhaṃ yaṃ yaṃ esa yāci taṃ taṃ adāsim evā" 'ti vatvā
a. ā.:
A. B. Br. r. k. tassa putto Juṇhakumāro nāma Takka-
silāyaṃ sippaṃ uggahetvā ācariyassa anuyogaṃ datvā rattibhāge
andhakāre ācariyagharā nikkhamitvā attano nivāsanaṭṭhānaṃ
vegena gacchanto aññataraṃ brāhmaṇaṃ bhikkhaṃ caritvā
attano nivāsanaṭṭhānaṃ gacchantaṃ apassanto bāhunā paha-
ritvā tassa bhattapātiṃ bhindi. Brāhmaṇo patitvā viravi. Ku-
māro kāruññena nivattitvā taṃ hatthe gahetvā uṭṭhāpesi14.
Brāhmaṇo "tayā tāta mama bhikkhābhājanaṃ bhinnaṃ, bhatta-
mūlaṃ me dehīti" āha. Kumāro "brāhmaṇa, idān'; āhaṃ tava
bhattamūlaṃ dātuṃ na sakkomi, ahaṃ kho pana Kāsirañño
putto Juṇhakumāro nāma, mayi rajje patiṭṭhite āgantvā maṃ
dhanaṃ yāceyyāsīti" vatvā niṭṭhitasippo ācariyaṃ vanditvā
Bārāṇasiṃ gantvā pitu sippaṃ dassesi. Pitā "jīvantena me
putto diṭṭho, rājabhūtaṃ pi naṃ passissāmīti" rajje abhisiñci.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds yeva.
2 Bd -thessati.
3 Bds -hantaṃ.
4 Cs Bd omit ca.
5 Cks -nānīti.
6 Bd vassādīni.
7 Bd adds te.
8 Cks atthatthapaṭi-.
9 Cs tattha-, Bd tiṭha-.
10 Cks buddhānaṃ.
11 Bd -ṇa-.
12 Bds add bhikkhū.
13 Ck pahaṃ.
14 Ck upaṭṭhā-.
[page 097]
2. Juṇhajātaka. (456.) 97
So Juṇharājā nāma hutvā dhammena rajjaṃ kāresi. Brāhmaṇo
taṃ pavattiṃ sutvā "idāni mama bhattamūlaṃ āharissāmīti1"
Bārāṇasiṃ gantvā rājānaṃ alaṃkatanagaraṃ padakkhiṇaṃ
karontam eva disvā ekasmiṃ unnatapadese2 ṭhito hatthaṃ
pasāretvā jayāpesi. Rājā anoloketvā va atikkami3. Brāhmaṇo
tena adiṭṭhabhāvaṃ ñatvā kathaṃ samuṭṭhapento paṭhamaṃ
gātham āha:
Ja_XI.2(=456).1: Suṇohi mayhaṃ vacanam janinda,
atthena Juṇh'; amhi idhānupatto,
na brāhmaṇe addhike tiṭṭhamāne
gantabbam āhu dipadāna4 seṭṭhā 'ti. || Ja_XI:13 ||
Tattha Juṇhamhīti mahārāja tayi Juṇhamhi ahaṃ eken'5 atthena
idhānupatto, na nikkāraṇā idhāgato6 'mhīti dīpeti, addhike ti addhānaṃ āgate.
gantabban ti taṃ addhikaṃ7 addhānam āgataṃ yācamānaṃ brāhmaṇaṃ
anoloketvā va gantabban ti paṇḍitā na āhu na kathentīti.
Rājā tassa vacanaṃ sutvā hatthiṃ vajiraṃkusena niggahetvā
dutiyaṃ gātham āha:
Ja_XI.2(=456).2: Suṇomi tiṭṭhāmi, vadehi brahme
yenāsi8 atthena idhānupatto,
kaṃ vā tvam9 atthaṃ mayi patthayāno
idhāgamo10 brahme tad iṃgha brūhīti. || Ja_XI:14 ||
Tattha iṃghā 'ti codanatthe nipāto.
Tatoparaṃ brāhmaṇassa ca rañño ca vacanapaṭivacana-
vasena sesagāthā kathitā:
Ja_XI.2(=456).3: Dadāhi me gāmavarāni pañca
dāsīsataṃ satta gavaṃ satāni
parosahassañ ca suvaṇṇanikkhe
bhariyā ca11 me sādisī12 dve dadāhi. || Ja_XI:15 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd āharāpessāmīti.
2 Bd -ppa-.
3 Ck anikkami, Cs akkami.
4 Bd dvi-.
5 Bd -na.
6 Bd āgāto omitting idh.
7 Bd omits addhi-.
8 Bdf yenāpi.
9 Cks tam.
10 Cks -me, Bdf -mā.
11 Bd va.
12 all four MSS. -si.
[page 098]
98 XI. Ekādasanipāta.
Ja_XI.2(=456).4: Tapo nu te brāhmaṇa bhiṃsarūpo,
mantā nu te brāhmaṇa cittarūpā,
yakkhā va1 te assavā santi keci,
atthaṃ vā2 me abhijānāsi3 kattaṃ. || Ja_XI:16 ||
Ja_XI.2(=456).5: Na me tapo atthi na cāpi mantā,
yakkhā ca me assavā n'; atthi keci,
attham pi4 te5 nābhijānāmi kattaṃ,
pubbe ca kho saṅgati mattam āsi. || Ja_XI:17 ||
Ja_XI.2(=456).6: Paṭhamaṃ imaṃ dassanaṃ jānato me,
na t'; ābhijānāmi ito puratthā,
akkhāhi me pucchito etam atthaṃ,
kadā kuhiṃ vā ahu saṅgamo no. || Ja_XI:18 ||
Ja_XI.2(=456).7: Gandhārarājassa puramhi ramme
avasimhase Takkasilāya deva,
tatth'; andhakāramhi6 timīsikāyaṃ7
aṃsena aṃsaṃ samaghaṭṭayimha. || Ja_XI:19 ||
Ja_XI.2(=456).8: Te tattha ṭhatvāna ubho janinda
sārāṇiyaṃ vītisārimha8 tattha,
sā yeva no saṅgati mattam āsi
tato na pacchā na pure kadāci. || Ja_XI:20 ||
Ja_XI.2(=456).9: Yadā kadāci manujesu brahme
samāgamo sappurisena hoti
na paṇḍitā saṅgatisanthavāni
pubbe kataṃ vāpi vināsayanti. || Ja_XI:21 ||
Ja_XI.2(=456).10: Bālā ca9 kho saṅgatisanthavāni
pubbe kataṃ vāpi vināsayanti,
bahum10 pi bālesu kataṃ vinassati,
tathā hi bālā akataññurūpā. || Ja_XI:22 ||
Ja_XI.2(=456).11: Dhīrā ca9 kho saṅgatisanthavāni
pubbe kataṃ vāpi na nāsayanti,
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs ca, Bdf nu.
2 Bd si.
3 Bd ā-.
4 Bd atthaṃ si.
5 Ck ce.
6 Ck Bd -hī.
7 Cs Bdf timi-.
8 Bd -sāramha.
9 Bd va.
10 Cks -ū.
[page 099]
2. Juṇhajātaka. (456.) 99
appam pi dhīresu kataṃ na nassati,
tathā hi dhīrā sukataññurūpā. || Ja_XI:23 ||
Ja_XI.2(=456).12: Dadāmi te gāmavarāni pañca
dāsīsataṃ satta gavaṃ satāni,
parosahassañ ca suvaṇṇanikkhe
bhariyā ca te sādisī dve dadāmi. || Ja_XI:24 ||
Ja_XI.2(=456).13: Evaṃ sataṃ hoti samecca1 rāja,
nakkhattarājā-r-iva tārakānaṃ
āpūratī Kāsipatī yathā ahaṃ,
tayā hi9 me saṅgamo ajja laddho ti. || Ja_XI:25 ||
Tattha sādisīti rūpavaṇṇajātikulapadesena mayā sādisiyo3 dve mahā-
yasā bhariyā ca me dehīti attho, bhiṃsarūpo ti kin nu te brāhmaṇa bala-
varūpasīlācāraguṇasaṃkhātaṃ tapokammaṃ atthīti pucchati, mantā nu te ti
udāhu vicitrarūpā sabbatthasādhakā mantā te atthi, assavā ti vacanakārakā4
icchiticchitadāyakā5 vā te keci santi, kattan ti kataṃ, udāhu tayā kataṃ, kiñci
mama atthaṃ abhijānāsīti pucchati, saṅgatimattan ti samāgamamattaṃ tayā
saddhiṃ pubbe mama āsīti vadati, jānato me ti jānantassa mama imaṃ6
paṭhamaṃ kataṃ6 tava dassanaṃ, na7 tābhijānāmīti8 na taṃ abhijānāmi9,
timīsikāyan10 ti bahalatimirāya11 rattiyaṃ, te tattha ṭhatvānā 'ti te
mayaṃ tasmiṃ aṃsena aṃsaṃ ghaṭṭitaṭṭhāne ṭhatvā, vītisārimha tatthā 'ti
tasmiṃ yeva ṭhāne sāritabbayuttakaṃ kathaṃ sārayimha12, ahaṃ ‘bhikkhābhāja-
naṃ me tayā bhinnaṃ, bhattamūlaṃ me dehīti13, avacaṃ, tvaṃ ‘idān'; āhaṃ tava
bhattamūlaṃ dātuṃ na sakkomi, ahaṃ kho pana Kāsirañño putto Juṇhakumāro
nāma, mayi rajje patiṭṭhite āgantvā maṃ dhanaṃ yāceyyāsīti'; avacā 'ti imaṃ
sārāṇīyaṃ kathaṃ kariṃhā 'ti āha, sā yeva no saṅgati mattamāsīti deva
amhākaṃ sā yeva aññamaññaṃ saṅgati mattam āsi ekamuhuttaṃ ahosīti dīpeti,
tato ti tato pana15 muhuttikamittadhammato pacchā vā pure vā kadāci amhā-
kaṃ saṅgati nāma na bhūtapubbā, na paṇḍitā ti brāhmaṇa paṇḍitā nāma taṃ
muhuttikasaṅgatiṃ16 vā cirakālasanthavāni vā yaṃ kiñci pubbe kataguṇaṃ vā na
nāsenti, bahum17 pīti bahukam pi, akataññurūpā ti yasmā19 bālā aka-
taññusabhāvā tasmā tesu bahum16 pi kataṃ nassatīti attho, sukataññurūpā
ti suṭṭhukataññusabhāvā19, etthāpi20 tathā hīti hikāro kāraṇattho va, dadāmi
te ti brāhmaṇena yācitayācitaṃ21 dadanto evam āha, evaṃ satan ti brāhmaṇo
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds samacca.
2 Bs pi.
3 Ck -soyo, Bs -sā.
4 Bd -ikā.
5 Bds add yakkhā.
6 Bd omits ka-.
7 Cks omit na.
8 Cks nābhi-.
9 Cks -mīti.
10 Cs Bd timi-.
11 Bds balava-.
12 Bd vitisā-.
13 Cks dehitaṃ.
14 Cks idaṃ.
15 Bd adds taṃ.
16 Cks -kā.
17 Cks -hū.
18 Cks yasavā.
19 Cks -vo.
20 Ck etthā, Cs etthāti.
21 Bd omits yācita.
[page 100]
100 XI. Ekādasanipāta.
rañño anumodanaṃ karonto vadati, sataṃ1 sappurisānaṃ ekavāram pi samecca2
saṅgati nāma evaṃ hoti, rivā 'ti ettha rakāro3 nipātamattaṃ, tārakānan ti
tārakagaṇamajjhe, Kāsipatīti rājānaṃ ālapati, idaṃ vuttaṃ hoti: deva Kāsi-
raṭṭhādhipati yathā cando tārakāmajjhe4 ṭhito tārāgaṇaparivuto pāṭipadato5
paṭṭhāya yāva puṇṇamā āpūrati tathā aham pi ajja tayā dinnehi gāmavarādīhi
āpūrāmīti, tayā hi6 me ti mayā pubbe tayā saddhiṃ laddho pi saṃgamo
aladdho7, ajja pana mama manorathassa nipphannattā mayā tayā saha saṅgamo
laddho nāmā 'ti, nipphannaṃ me tayā saddhiṃ mettaphalan ti vadati.
Bodhisatto tassa mahantaṃ yasaṃ adāsi.
S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe p'; āhaṃ Ānandaṃ
varena santappemi8 yevā" 'ti vatvā j. s.: "Tadā brāhmano Ānando
ahosi, rājā9 aham evā" 'ti. Juṇhajātakaṃ.
3. Dhammajātakaṃ.
Yasokaro puññakaro hamasmīti. Idaṃ S. J. v. Deva-
dattassa paṭhavipavesannaṃ10 ā. k. Dhammasabhāyaṃ11 ka-
thaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso Devadatto Tathāgatena saddhiṃ paṭi-
virujjhitvā paṭhaviṃ paviṭṭho" ti. S. āgantvā "kāya nu 'ttha bhik-
khave etarahi kathāya sannisinnā" 'ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti
vutte "idāni tāv'; esa bhikkhave mama Jina-cakke pahāraṃ datvā
paṭhaviṃ paviṭṭho, pubbe pana12 dhammacakke pahāraṃ datvā pa-
ṭhaviṃ pavisitvā Avīci-parāyano jāto" ti vatvā a. ā.:
A. B. Br. r. k. Bo. kāmāvacaraloke Dhammo nāma
devaputto hutvā nibbatti, Devadatto Adhammo nāma. Tesu
Dhammo dibbālaṃkārapatimaṇḍito dibbaṃ rathavaram abhi-
ruyha accharāgaṇaparivuto manussesu sāyamāsaṃ13 bhuñjitvā
attano attano14 gharadvāre15 sukhakathāya nisinnesu puṇṇa-
muposathadivase gāmanigamarājadhānīsu16 ākāse ṭhatvā "pāṇā-
tipātādīhi dasahi akusalakammapathehi viramitvā mātupaṭṭhā-
naddhammaṃ pitupaṭṭhānadhammaṃ tividhasucaritadhammaṃ17
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck omits sataṃ.
2 Bd samacca.
3 Bd rivakāro.
4 Bd -kānaṃ ma-.
5 Cks paṭipā-.
6 Bd hi corr. to pi.
7 Cks ajjaladdho, Bd aladdho va
8 Bds -esi.
9 Bds add pana.
10 Bd pathavippa-.
11 Bd tadā hi dham-.
12 Bd pi.
13 Bds sāyaṃ bhattaṃ.
14 Bd only one a-.
15 Bd -resu.
16 Bd -gamajanapadarājaṭhānīsu.
17 Bd -dhamme ca.
[page 101]
3. Dhammajātaka. (457.) 101
pūretha, evaṃ saggaparāyanā hutvā mahantaṃ yasaṃ anubha-
vissathā" 'ti manusse dasakusalakammapathe samādapento
Jambudīpaṃ padakkhiṇaṃ karoti, Adhammo1 "pāṇaṃ hanathā"
'ti ādinā nayena2 akusalakammapathe3 samādapento Jambudīpaṃ
vāmaṃ karoti. Atha tesaṃ ākāse rathā sammukhā ahesuṃ,
atha nesaṃ parisā "tumhe kassa tumhe kassā" 'ti pucchitvā
"mayaṃ Dhammassa, mayaṃ Adhammassā" 'ti vatvā maggā
ukkamitvā4 dvidhā jātā. Dhammo pi Adhammaṃ āmantetvā
"samma tvaṃ Adhammo ahaṃ Dhammo, maggo mayhaṃ
anucchaviko, tava rathaṃ okkāmetvā5 mayhaṃ maggaṃ dehīti"
paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_XI.3(=457).1: Yasokaro puññakaro 'ham asmi
sadatthuto6 samaṇabrāhmaṇānaṃ,
maggāraho devamanussapūjito
Dhammo ahaṃ, dehi Adhamma maggan ti. || Ja_XI:26 ||
Tattha yasokaro ti ahaṃ devamanussānaṃ yasodāyako, dutiyapade pi
es'; eva nayo, sadatthuto7 ti sadā thuto8 niccapasattho9.
Tatoparā;
Ja_XI.3(=457).2: Adhammayānaṃ daḷham āruhitvā
asantasanto balavāham asmi,
sa kissa hetumhi tav'; ajja dajjaṃ10
maggaṃ ahaṃ Dhamma adinnapubbaṃ. || Ja_XI:27 ||
Ja_XI.3(=457).3: Dhammo have pātur ahosi pubbe, (III,29|4.)
pacchā Adhammo udapādi loke,
jeṭṭho ca seṭṭho ca sanantano11 ca,
uyyāhi jeṭṭhassa kaniṭṭha maggā. || Ja_XI:28 ||
Ja_XI.3(=457).4: Na yācanāya na pi pātirūpā
na arahati vo12 'haṃ dadeyya maggaṃ,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds pana devaputto.
2 Bd adds dasa.
3 Ck adds hi, Cs hi ramitvā.
4 Bd okk-.
5 Cks okkamitvā.
6 Cs -tthato.
7 Cks -tthato.
8 Cks sadatthato.
9 Bd niccaṃ-.
10 Bd rajjaṃ corr. to da-, Cks vajjaṃ.
11 Bd -nandano.
12 Bd te.
[page 102]
102 XI. Ekādasanipāta.
yuddhañ ca no hotu1 ubhinnam ajja,
yuddhasmi yo jessati tassa maggo. || Ja_XI:29 ||
Ja_XI.3(=457).5: Sabbā disā anuvisaṭo 'ham asmi
mahabbalo amitayaso atullo4,
guṇehi sabbehi upetarūpo
Dhammo, Adhamma tvaṃ kathaṃ vijessasi3. || Ja_XI:30 ||
Ja_XI.3(=457).6: Lohena ve haññati jātarūpaṃ,
na jātarūpena hananti lohaṃ,
sace Adhammo hañchati4 Dhammam ajja
ayo suvaṇṇaṃ viya dassaneyyaṃ. || Ja_XI:31 ||
Ja_XI.3(=457).7: Sace tuvaṃ5 yuddhabalo s'; Adhamma6
na tuyha vaddhā ca garū7 ca atthi,
maggañ8 ca te dammi piyāppiyena
vācāduruttāni pi te khamāmīti || Ja_XI:32 ||
imā cha9 gāthā tesaṃ yeva10 vacanapaṭivacanavasena ṭhitā11.
Tattha sa kissa hetumhi tavajjā 'ti12 so 'mhi ahaṃ Adhammo,
Adhammayānaṃ rathaṃ12 ārūḷho abhīto balavā kiṃkāraṇā ajja bho Dhamma
kassaci adinnapubbaṃ maggaṃ tuyhaṃ dammīti14, pubbe ti15 paṭhamakappi-
kakāle imasmiṃ loke dasakusalakammapathadhammo16 ca pubbe pātur ahosi
pacchā adhammo, jeṭṭho cā 'ti pure nibbattabhāvena ahaṃ jeṭṭho ca17 seṭṭho
ca porāṇako ca, tvaṃ pana kaniṭṭho, tasmā maggā uyyāhīti vadati, na pipāti-
rūpā18 ti ahaṃ hi vo19 n'; eva yācanāya na patirūpavacanena20 maggāraha-
tāya maggaṃ dadeyyaṃ, anuvisaṭo21 ti ahaṃ catasso disā catasso anu-
disā ti sabbadisā attano guṇena patthaṭo paññāto, lohenā 'ti ayamuṭṭhikena,
hañchatīti22 hanissati, yuddhabalo sadhammā 'ti sace tvaṃ yuddhabalo
si Adhamma, vaddhā23 ca garū24 cā 'ti yadi tuyhaṃ ime vuddhā23
ime garupaṇḍitā25 evaṃ n'; atthi, piyāppiyenā 'ti piyena pi26 appiyenāpi
dadanto27 piyena viya te maggaṃ dadāmīti attho.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks ti-.
2 Bds atulyo.
3 Cks -ti.
4 Ck hañjati, Cs haṃjiti, Bd haññati.
5 Cks tvaṃ.
6 Ck saddhamma, Bd adhamma.
7 Bd guru? Cks garu.
8 Cks maggā.
9 Cks ca.
10 Bd tesaññeva.
11 Bd kathitā.
12 Bds tavajja dajjanti.
13 Cs omits rathaṃ.
14 Cs dammī pi, Ck dhammī pi.
15 Ck pi.
16 Cks -e.
17 Cks omit ca.
18 Bd pātiruppā corr. to pāṭirupā.
19 Bd te.
20 Bd pati- corr. to paṭi-.
21 Cks anusaṭo.
22 all three MSS. hañña-.
23 Bd vuḍḍhā.
24 Bd guru.
25 Bd adds cā ti.
26 Bd viya.
27 Bd anto.
[page 103]
3. Dhammajātaka. (457.) 103
Bodhisattena pana imāya gāthāya kathitakhaṇe1 yeva
Adhammo rathe ṭhātuṃ asakkonto avaṃsiro paṭhaviyaṃ patitvā
paṭhaviyā vivare dinne gantvā Avīcimhi yeva nibbatti.
Etam athaṃ viditvā Bhagavā abhisambuddho hutvā sesagāthā
abhāsi:
Ja_XI.3(=457).8: Idañ ca sutvā vacanaṃ Adhammo
avaṃsiro patito uddhapādo:
yuddhatthiko ce na labhāmi yuddhaṃ,
ettāvatā hoti hato Adhammo. || Ja_XI:33 ||
Ja_XI.3(=457).9: Khantībalo2 yuddhabalaṃ vijetvā
hantvā Adhammaṃ nihanitva3 bhumyā4
pāyāsi vitto5 abhiruyha sandanaṃ
maggen'; eva atibalo saccanikkamo6. || Ja_XI:34 ||
Ja_XI.3(=457).10: Mātāpitā samaṇabrāhmaṇā ca
asammānitā yassa sake agāre
idh'; eva nikkhippa sarīradehaṃ
kāyassa bhedā nirayaṃ vajanti7
yathā Adhammo patito avaṃsiro. || Ja_XI:35 ||
Ja_XI.3(=457).11: Mātāpitā samaṇabrāhmaṇā ca
susammānitā yassa sake agāre
idh'; eva nikkhippa sarīradehaṃ
kāyassa bhedā sugatiṃ vajanti8
yathāpi Dhammo abhiruyha sandanan ti. || Ja_XI:36 ||
Tattha yuddhatthiko ce ti ayaṃ tassa vilāpo, so kir'; evaṃ vilapanto
yeva {patitvā} paṭhaviṃ paviṭṭho, ettāvatā ti bhikkhave yāvatā paṭhaviṃ paviṭṭho
tāvatā9 Adhammo10 hato nāma hoti, khantībalo11 ti bhikhave evaṃ
Adhammo paṭhaviṃ paviṭṭho, adhivāsanakhantibalo taṃ yuddhabalaṃ vijetvā
vadhitvā bhūmiyaṃ nihanitvā pātetvā vittijātatāya12 vitto13 attano rathaṃ āruyha
maggen'; eva saccanikkamo14 tathaparakkamo15 Dhammadevaputto pāyāsi,
asammānitā ti asakkatā, sarīradehan ti imasmiṃ yeva loke sarīrasaṃ-
khātaṃ dehaṃ nikkhipitvā, nirayaṃ vajantīti16 yassa pāpapuggalassa ete
sakkārārahā17 gehe asakkatā tathārūpā18, yathā Adhammo patito avaṃsiro evaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -kkhaṇe.
2 all four MSS. -ti-.
3 Bdf vihanetvā.
4 Bd -yā corr. to -yaṃ
5 Ck Bf citto.
6 Ck -kkhamo.
7 Bdsf add te.
8 Bdf add te.
9 Bd ettā-.
10 Bd adds patito.
11 all three MSS. -ti-.
12 Ck vintijānatāya? Cs vittijānatāya, Bd cittajātatāya.
13 Bs citto.
14 Bds add ti.
15 Cs tatha- corr. to tathā-.
16 Ck vajanti.
17 Cks -rarahā, Bd -rārahe.
18 Ck adds ti; Cs tathārūpā ti yāthārūpā, Bd yathā ti in the place
of tathārūpā.
[page 104]
104 XI. Ekādasanipāta.
avaṃsirā nirayaṃ vajantīti attho, sugatiṃ vajantīti yassa pan'; ete sakkatā
tādisā paṇḍitā yathāpi Dhammo sandanaṃ abhiruyha devalokaṃ gato evaṃ
sugatiṃ vajanti1.
S. evaṃ dhammaṃ desetvā "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi
Devadatto mayā saddhiṃ paṭivirujjhitvā paṭhaviṃ paviṭṭho" ti vatvā j.
s.: "Tadā Adhammo Devadatto ahosi, parisāpi 'ssa Devadattaparisā
va2, Dhammo pana ahaṃ3, parisā4 Buddhaparisā yevā" 'ti, Dham-
majātakaṃ5.
4. Udayajātaka.
Ekā nisinnā ti. Idaṃ S. J. v.6 ukkaṇṭhita {bhikkhuṃ} ā.
k. Vatthuṃ Kusajātake āvibhavissati. S. pana taṃ bhikkhuṃ āman-
tetvā7 "saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu {ukkaṇṭhito}" ti8 pucchitvā "saccaṃ
bhante" ti vutte "bhikkhu kasmā kilesavasena evarūpe niyyānika-
sāsane9 ukkaṇṭhasi, porānakapaṇḍitā samiddhe dvādasayojanike Su-
rundhananagare10 rajjaṃ kārentā11 devaccharapaṭibhāgāya itthiyā sad-
dhiṃ satta vassasatāni ekagabbhe vasantā indriyāni bhinditvā lobhavasena
na olokesun" ti vatvā a. ā.:
A. Kāsiraṭṭhe Surundhananagare Kāsirājā r. kāresi,
tassa n'; eva putto na dhītā ahosi. So attano deviyo "putte
patthethā" 'ti āha12. Tadā Bo. Brahmalokā cavitvā tassa13
aggamahesiyā kucchimhi14 nibbatti. Ath'; assa mahājanassa
hadayaṃ vaḍḍhetvā jātabhāvena Udayabhaddo15 ti nāmaṃ
kariṃsu. Kumārassa pādacāraṃ16 caraṇakāle añño pi satto
Brahmalokā cavitvā tass'; eva rañño aññatarāya17 deviyā kuc-
chimhi18 kumārikā hutvā nibbatti, tassāpi Udayabhaddā19 ti
nāmaṃ kariṃsu. Kumāro vayappatto sabbasippe20 nipphattiṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -tīti.
2 Cs yeva, Bd ca.
3 Bd ahameva.
4 Bd adds pana.
5 Bd dhammadevaputtajā-.
6 Bds add ekaṃ.
7 Bd omits ā-.
8 Bd sīti.
9 Bds add pabbajitvā.
10 Ck surundana-
11 Bd -to. Cks -te.
12 Bs āṇāpesi, Bd adds aggamahesī pi rañño. vacanaṃ sampaṭicchitvā
tathā akāsi tassā sīlatejena.
13 Bd rañño.
14 Bd -ismiṃ.
15 Bd -bhaṭ- throughout.
16 Cs -vāraṃ, Bd pāda corr. to pādatā, Bs padasā.
17 Cks -rā.
18 Cks -ismim.
19 Bd -bhaṭā.
20 Bd -a.
[page 105]
4. Udayajātaka. (458). 105
pāpuṇi, jātibrahmacārī pana ahosi, supinantenāpi1 methuna-
dhammaṃ na jānāti, nāssa2 kilesesu cittaṃ allīyi. Rājā
puttaṃ3 rajje abhisiñcitvā "nāṭakāni 'ssa4 paccupaṭṭhāpessāmīti"
sāsanaṃ pesesi. Bo. "na mayhaṃ rajjen'; attho, kilesesu
cittam me na allīyatīti" paṭikkhipitvā punappuna vuccamāno
rattajambunadamayaṃ itthirūpaṃ kāretvā "evarūpaṃ itthiṃ
labhamāno rajjaṃ paṭicchissāmīti5" mātāpitunnaṃ pesesi. Te
taṃ suvaṇṇarūpakaṃ sakala-Jambudīpaṃ pariharāpetvā tathā-
rūpaṃ itthiṃ alabhantā Udayabhaddaṃ alaṃkaritvā tassa
santike ṭhapesuṃ sā taṃ suvaṇṇarūpaṃ6 abhibhavitvā aṭṭhāsi.
Atha tesaṃ7 anicchamānānaṃ ñeva vamātikabhaginiṃ Udaya-
bhaddhakumāriṃ4 aggamahesiṃ katvā B-aṃ rajje abhisiñciṃsu.
Te pana dve pi brahmacariyavāsam eva vasiṃsu. Aparabhāge
mātāpitunnaṃ accayena B. rajjaṃ kāresi. Ubho8 ekagabbhe
vasamanāpi lobhavasena indriyāni bhinditvā aññamaññaṃ na
olokesuṃ, api10 kho pana "yo amhesu paṭhamataraṃ kālaṃ
karoti so nibbattaṭṭhānato āgantvā ‘asukaṭṭhāne nibbatto
'smīti'; ārocetū" 'ti saṅgaram11 akaṃsu. Atha kho B. abhisekato
sattavassasataccayena kālam akāsi. Añño rājā nāhosi, Udaya-
bhaddāya eva12 āṇā pavatti, amaccā rajjaṃ anusāsiṃsu. B.
pi Tāvatiṃsabhavane Sakkattaṃ patvā yasamahantatāya sattā-
haṃ anussarituṃ nāsakkhi. Iti so manussagaṇanāya satta-
vassasataccayena āvajjitvā "Udayabhaddharājadhītaraṃ13
dhanena vīmaṃsitvā sīhanādaṃ nadāpetvā14 dhammaṃ desetvā
saṅgaraṃ mocetvā āgamissāmīti" cintesi. Tadā kira manus-
sānaṃ dasavassasahassāyukālo ahosi15. Rājadhītā taṃ di-
vasaṃ rattibhāge supihitesu17 dvāresu ṭhapite ārakkhe satta-
bhūmakapāsādavaratale18 alaṃkatasirigabbhe ekikā19 niccalā at-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -napi.
2 Bd na tassa.
3 Ck putte.
4 Bd -kānissa corr. to -kāpissa.
5 Bd sampaṭi-.
6 Bd -rūpakaṃ.
7 Bd nesaṃ.
8 Cks udayaku-.
9 Bd adds pi.
10 Bd adds ca.
11 Bd saṅk-.
12 Bd -bhaṭāyeva.
13 Bd -bhaṭaṃ-.
14 Bd naṭā-, Ck vadā-.
15 Bd hoti.
16 Bd adds pi.
17 Bd pihi-.
18 Bd -mi-.
19 Bd adds va.
[page 106]
106 XI. Ekādasanipāta.
tano sīlaṃ āvajjamānā nisīdi. Atha Sakko suvaṇṇamāsakapūraṃ
ekaṃ suvaṇṇapātiṃ ādāya āgantvā sayanagabbhe yeva pātu
bhavitvā ekamantaṃ ṭhito tāya saddhiṃ sallapanto paṭhamaṃ
gātham āha:
Ja_XI.4(=458).1: Ekā nisinnā suci saññatūrū
pāsādam āruyha aninditaṅgī,
yācāmi taṃ kinnaranettacakkhu:
im'; ekarattiṃ ubhayo vasemā 'ti. || Ja_XI:37 ||
Tattha sucīti sucivatthanivatthā, saññatūrū ti suṭṭhuṭhapitaūrū iriyā-
pathaṃ saṇṭhapetvā sucivatthā ekikā va nisinnāsīti vuttaṃ hoti, aninditaṅgīti
pādantato yāva kesantā1 aninditasarīrā paramasobhaggappattasarīrā ti, kinna-
ranettacakkhū 'ti tīhi maṇḍalehi pañcahi ca pasādehi upasobhitattā kinnarānaṃ
nettasadisehi cakkhūhi samannāgate, imekarattin ti imaṃ ekarattiṃ ajja īmas-
miṃ alaṃkatasayanagabbhe ekato vaseyyāmā 'ti yācati.
Tato rājadhītā dvā gāthā abhāsi:
Ja_XI.4(=458).2: Ukkiṇṇantaraparikhaṃ2 daḷhamaṭṭālakoṭṭhakaṃ3
rakkhitaṃ khaggahatthehi duppavesam idaṃ puraṃ. || Ja_XI:38 ||
Ja_XI.4(=458).3: Daharassa yuvino4 cāpi āgamo ca5 na vijjati,
atha kena nu vaṇṇena saṅgamaṃ icchase mayā ti. || Ja_XI:39 ||
Tattha ukkiṇṇantaraparikhan6 ti idaṃ dvādasayojanikaṃ Surun-
dhanapuraṃ antarantarā udakaparikhānaṃ kaddamaparikhānaṃ sukkhapari-
khānañ7 ca ukkiṇṇattā8 ukkiṇṇantaraparikhaṃ9, daḷhamaṭṭālakoṭṭhakan10
ti thirehi aṭṭālakehi dvārakoṭṭhakehi ca samannāgataṃ, khaggahatthehīti
āvudhahatthehi dasahi yodhasahassehi rakkhitaṃ, duppavesam idaṃ puran
ti idaṃ sakalapuram pi tassa anto māpitaṃ mayhaṃ nivāsapuram11 pi ubha-
yaṃ12 kassaci pavisituṃ na sakkā, āgamo cā13 'ti idha imāya velāya taru-
ṇassa vā yobbanappattassa vā thāmasampannayodhassa vā aññassa vā mahantam
pi paṇṇākāraṃ gahetvā āgacchantassa āgamo nāma n'; atthi, saṅgaman ti
atha tvaṃ kena kāranena imāya velāya mayā saha samāgamaṃ14 icchasi15.
Atha Sakko catutthaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kesaggā.
2 Ck ukkinn-, Bd okkhiṇṇ-, Bf okki-.
3 Bd daḷha aṭṭā-.
4 Bd yūdino, Bf yuddhino.
5 Ck va, Bd vā.
6 Cs ukkinn-, Bd okkhiṇṇ-.
7 Cks sukka-.
8 Cs ukkinna-, Bd ukkhiṇṇa-.
9 Bd ukkh-.
10 Bd daḷha aṭṭa-.
11 Bd -sanapu-.
12 Bd -yampi.
13 Cs Bd vā.
14 Bd saṅgamaṃ.
15 Bd -sīti.
[page 107]
4. Udayajātaka. (458). 107
Ja_XI.4(=458).4: Yakkho 'ham asmi kalyāṇi, āgato 'smi tamantikaṃ1,
tvaṃ maṃ nandaya2 bhaddan te, puṇṇakaṃsaṃ dadāmi te. || Ja_XI:40 ||
Tass'; attho: kalyāṇi sundaradassane, aham ev'; eko3 devaputto devānubhā-
vena4 idhāgato, tvaṃ ajja maṃ5 nandaya tosehi, ahaṃ te imaṃ suvaṇṇa-
māsakapuṇṇaṃ6 suvaṇṇapātiṃ7 dadāmīti.
Taṃ sutvā rājadhītā pañcamaṃ gātham āha:
Ja_XI.4(=458).5: Devaṃ va yakkhaṃ atha vā manussaṃ
na patthaye Udayam aticca-m-aññaṃ,
gacch'; eva tvaṃ yakkha mahānubhāva,
mā c'; assu gantvā punar āvajitthā 'ti. || Ja_XI:41 ||
Tass'; attho: ahaṃ devarāja devaṃ vā yakkhaṃ vā Udayaṃ atikkamitvā
aññaṃ na patthemi, so tvaṃ gacch'; eva, mā idha aṭṭhāsi, na me tayā ābha-
tena8 paṇṇākārena attho, gantvā ca9 māssu imaṃ ṭhānaṃ punar āvajitthā
'ti.
So tassā sīhanādaṃ sutvā aṭhatvā gatasadiso hutvā tat-
th'; ev'; antarahito10 aṭṭhāsi. So punadivase tāyam {eva} velāya
suvaṇṇamāsakapūraṃ rajatapātiṃ ādāya tāya saddhiṃ sallapanto
chaṭṭhaṃ gātham āha:
Ja_XI.4(=458).6: Yā sā11 ratī uttamā12 kāmabhoginaṃ
yaṃhetu sattā visamaṃ caranti13
mā taṃ ratiṃ jīyi tuvaṃ sucimhite14,
dadāmi te rūpiyaṃ kaṃsapūran ti. || Ja_XI:42 ||
Tass'; attho: bhadde rājadhīte yā esā kāmabhogisattānaṃ15 rati sumethu-
naṃ16 kāmarati nāma uttamarati yassā ratiyā17 kāraṇā sattā kāyaduccaritādivi-
samaṃ caranti taṃ ratiṃ tvaṃ bhadde sucimhite manāpahasite mā jīyi, aham
pi āgaccahanto na tucchahattho āgato, hiyyo suvaṇṇamāsakapūraṃ suvaṇṇapātiṃ
āhariṃ ajja rūpiyapātiṃ18, imaṃ te ahaṃ rūpiyapātiṃ suvaṇṇapūraṃ dadāmīti.
Rājadhītā cintesi: "ayaṃ kathāsallāpaṃ labhanto punap-
punāgamissati, na dāni tena saddhiṃ kathessāmīti" sā kiñci
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tavantike, Bf bhavantike.
2 Bd nandassa, Bf nandassu.
3 Bd omits ev.
4 Bd devatānu-.
5 Cks mama.
6 Cks -kaṃ-, Cs svaṇṇamāsakapuṇṇa.
7 Cs svaṇ-
8 Ck āha-, Bd āga-.
9 Ck Bd va.
10 Bd tattheva an-.
11 Bdsf omit sā.
12 Bd -ma, Bsf -maṃ.
13 Bd varanti.
14 Bd -to.
15 Bd -gīnaṃ satt-.
16 Bd -na, Cks ratisumethūnaṃ.
17 Bd dutiyā.
18 Bd adds suvaṇṇapūraṃ.
[page 108]
108 XI. Ekādasanipāta.
na kathesi. Sakko tassā akathanabhāvaṃ1 ñatvā tatth'; ev'
antarahito2 ṭhatvā3 punadivase tāyam eva velāya lohapātiṃ
kahāpaṇapūraṃ ādāya "bhadde4 maṃ kāmaratiyā santappehi,
imaṃ te kahāpaṇapūraṃ lohapātiṃ dassāmīti" āha. Taṃ
disvā rājadhītā sattamaṃ gātham āha:
Ja_XI.4(=458).7: Nārī naro nijjhapayaṃ5 dhanena
ukkaṃsatī yattha karoti chandaṃ,
vipaccanīko tava devadhammo
paccakkhato thodatarena esīti. || Ja_XI:43 ||
Tass'; attho: bho purisa tvaṃ jaḷo, naro hi nāma nāriṃ kilesaratikāraṇā
dhanena nijjhāpento saññapento yattha nāriyā chandaṃ karoti taṃ ukkaṃsati
vaṇṇetvā thometvā bahutarena dhanena palobheti, tuyhaṃ pan'; eso devasabhāvo
vipaccanīko, tvaṃ hi mayā paccakkhato thokatarena esi paṭhamadivase suvaṇṇa-
pūraṃ suvaṇṇapātiṃ āharitvā dutiyadivase6 rūpiyapātiṃ tatiyadivase kahāpaṇa-
pūraṃ lohapātiṃ āharasīti.
Taṃ sutvā M.7 "bhadde rājakumāri8, ahaṃ chekavāṇijo,
na niratthakena atthaṃ nāsemi9, sace tvaṃ āyunā vā vaṇṇena
vā vaḍḍheyyāsi ahaṃ te paṇṇākāraṃ vaḍḍhetvā āhareyyaṃ,
tvaṃ pana parihāyas'; eva, tenāham pi dhanaṃ parihāpemīti"
vatvā tisso gāthā abhāsi:
Ja_XI.4(=458).8: Āyuñ ca vaṇṇañ ca manussaloke
nihiyyati manujānaṃ sugatte,
ten'; eva vaṇṇena dhanam10 pi tuyhaṃ
nihiyyati, jiṇṇatarāsi ajja. || Ja_XI:44 ||
Ja_XI.4(=458).9: Evaṃ me pekkhamānassa rājaputti yasassini
hāyat'; eva tato vaṇṇo ahorattānam accaye. || Ja_XI:45 ||
Ja_XI.4(=458).10: Iminā ca11 tvaṃ vayasā12 rājaputti sumedhase
brahmacariyaṃ careyyāsi, bhiyyo vaṇṇavatī siyā ti. || Ja_XI:46 ||
Tattha nihiyyatīti parissāvane āsittaudakaṃ viya parihāyati, manussa-
lokasmiṃ hi sattā jīvitena vaṇṇena cakkhupasādādīhīti dine dine parihāyant'; eva13,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bs akatana-, Cs akathata-, Bd akathita-.
2 Bd tattheva an-.
3 Bd hutvā.
4 Bd adds tvaṃ.
5 Bdf nijjhā-, Bs niṭṭhā-.
6 Bd adds suvaṇṇapūraṃ.
7 Bd sakko.
8 Ck -rī.
9 Bd nāmemi.
10 Cks -ne.
11 Bds va.
12 Cks vasasā.
13 Cks -yateva.
[page 109]
4. Udayajātaka. (458.) 109
{jiṇṇatarāsīti} mama paṭhamaṃ āgatadivase pavattaṃ hi te āyuṃ1 hiyyo-
divasaṃ na pāpuṇi, kuṭhāriyā chinnaṃ viya tatth'; eva nirujjhi, hiyyo pavattaṃ2
ajjadivasaṃ na pāpuṇi, hiyyo3 kuṭhāriyā chinnaṃ viya4 nirujjhi, tasmā ajja
jiṇṇatarāsi5 jātā, evaṃ me ti tiṭṭhatu hiyyo ca paramaho6 ca, ajj'; eva pana may-
haṃ evaṃ pekkhamānassa7 pekkhamānass'; eva, hāyat'; eva tato vaṇṇo aho-
rattānam accaye ti ito paṭṭhāya pana8 rattiṃdivesu vītivattesu ahorattānam
accayena apaṇṇattikabhāvam eva gamissasīti9 dasseti, iminā cā10 'ti tasmā
bhadde sace tvaṃ iminā va vayena11 imasmiṃ suvaṇṇavaṇṇe sarīre jarāya avilutte
yeva seṭṭhacariyaṃ careyyāsi12 pabbajitvā samaṇadhammaṃ kareyyāsi13 bhiyyo
vaṇṇavatī siyā14 atirekataravaṇṇā15 bhaveyyāsīti.
Tato rājadhītā itaraṃ gātham āha:
Ja_XI.4(=458).11: Devā na jīranti16 yathā manussā,
gattesu tesaṃ valiyo na honti,
pucchāmi taṃ yakkhā mahānubhāva17:
kathaṃ na18 devānaṃ sarūradeho ti. || Ja_XI:47 ||
Tattha sarīradeho ti sarīrasaṃkhāto deho devānaṃ sarīraṃ kathaṃ na
jīrati, idan taṃ ahaṃ19 pucchāmīti vadati.
Ath'; assā kathento Sakko itaraṃ gātham āha:
Ja_XI.4(=458).12: Devā na jīranti yathā manussā,
gattesu tesaṃ valiyo na honti,
suve suve bhiyyataro va tesaṃ
dibbo ca vaṇṇo vipulā ca bhogā ti. || Ja_XI:48 ||
Tattha yathā manussā ti yathā manussā jīrantā20 rūpena vaṇṇena
bhogena cakkhupasādādīhi ca jīranti na evaṃ devā, tesaṃ21 gattesu valiyo pi
na santi, maṭṭakañcanapaṭṭam eva vaṇṇasarīram22 hoti, suve suve ti divase
divase, bhiyyataro vā 'ti atirekataro va tesaṃ dibbo ca vaṇṇo vipulā ca
bhogā honti, manussesu hi23 rūpaparihāni24 cirajātabhāvassa25 sakkhi, devesu26
atirekarūpasampatti atirekaparivārasampatti ca27, evaṃ aparihānadhammo nāma28
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -u.
2 Bd -ampi.
3 Bd adds va.
4 Bd adds tattheva.
5 Bd -rāpi.
6 Bd parato
7 Bd omits pe-.
8 Bd omits pa-,
9 Ck -tīti. Bd bhavissatīti.
10 Bd vā.
11 Cks upāyena.
12 Bd vadeyyāsīti.
13 Bd -sīti.
14 Bd adds ti.
15 Bd -ī, Cks -tarā-.
16 Cks jīyanti, Bd jinanti, Bf jiranti.
17 Bd -vaṃ.
18 Cks -nu.
19 Bd idaṃ ahaṃ taṃ.
20 Ck -ti.
21 Bd adds hi.
22 so Cks; Bd maṭhakañcanapattaveṇayamevasariraṃ.
23 Cs bhī.
24 Cs rupa-, Bd rūpaṃ-.
25 Bd ciraṃjāti-.
26 Bd pasakkhi-.
27 Bd adds hoti.
28 Bd nāmesa.
[page 110]
110 XI. Ekādasanipāta.
devaloka, tasmā tvaṃ jaraṃ apatvā1 va nikkhamitvā pabbaja2, evaṃ parihāniyasabhāvā
manussalokā muccitvā3 aparihāniyasabhāvaṃ evarūpaṃ develokaṃ gamissasīti.
Sā devalokassa vaṇṇaṃ sutvā4 gamanamaggaṃ puc-
chantī5 itaraṃ gātham āha:
Ja_XI.4(=458).13: Kiṃ sū 'dha bhītā janatā anekā,
maggo ca nekāyatanaṃ6 pavutto,
pucchāmi taṃ yakkha mahānubhāva:
katthaṭṭhito paralokaṃ na bhāye ti. || Ja_XI:49 ||
Tattha kiṃ sū dha bhītā ti devarāja ayaṃ khattiyādibhedā anekā
janatā kiṃbhītā kassa7 bhayena parihāniyasabhāvā8 manussalokā devalokaṃ na
gacchatīti pucchati, maggo8 ti devalokagāmimaggo, idha pana in ti āharitvā
ko ti pucchā kātabbā, ayam h ettha attho: nekatitthāyatanavasena10 paṇḍitehi
pavutto devalokamaggo11 ko kataro ti vuttaṃ hoti, katthaṭṭhito ti paralokaṃ
gacchanto katarasmiṃ magge ṭhito na bhāyatīti.
Ath'; assā kathento Sakko itaraṃ gātham āha:
Ja_XI.4(=458).14: Vācaṃ manañ ca paṇidhāya sammā
kāyena pāpāni akubbamāno
bavhannapānaṃ12 gharam āvasanto
saddho mudū saṃvibhāgī vadaññū
saṅgāhako sakhilo saṇhavāco (III. 262|21)
etthaṭṭhito paralokaṃ na bhāye ti. || Ja_XI:50 ||
Tass'; attho: bhadde Udaye vācaṃ manañ ca sammā ṭhapetvā kāyena pi
pāpāni akaronto ime dasakusalakammapathe samādāya vattanto bahū annapāne
bahū vā13 deyyadhamme ghare vasanto ‘dānassa vipāko atthīti'; saddhāya saman-
nāgato muducitto dānasaṃvibhāgatāya13 saṃvibhagī15, pabbajitā bhikkhāya
caramāna vadanti16 nāma paccayadānena tesaṃ tassa vādassa jānanato vadaññū,
catūhi saṅgahavatthūhi saṅgāhako17, piyavāditāya sakhilo, maṭṭavacanatāya18
saṇhavāco, ettha etthake19 guṇarāsimhi ṭhito paralokaṃ gacchanto na bhāyatīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd appatvā.
2 Bd -jāhi.
3 Bd cavitvā.
4 Bds add tassa,
5 all three MSS. -ti.
6 Ck -yatānaṃ, Bd -kāyanaṃ.
7 Bd kissa.
8 Ck adds nu.
9 Bd kiṃ ma-.
10 Cks nekā-, Bd aneka-.
11 Bd adds ca.
12 Bdf bahunna-.
13 Cks ta.
14 Cks -bhāgaratāya, Bs bhāgatāyaṃ.
15 Ck -gi.
16 Bds caranti.
17 Ck -ga-, Cs -gā- corr. to -ga-.
18 Cs maṭṭha-. Bd maṭha-.
19 so all three MSS.
[page 111]
4. Udayajātaka. (458.) 111
Tato rājadhītā1 tassa vacanaṃ sutvā thutiṃ karontī2
itaraṃ gātham āha:
Ja_XI.4(=458).15: Anusāsasi maṃ yakkha yathā mātā yathā pitā,
uḷāravaṇṇa3 pucchāmi: ko nu tvam asi subrahā ti. || Ja_XI:51 ||
Tass'; attho: yathā mātāpitaro puttake anusāsanti tathā maṃ anusāsasi,
uḷāravaṇṇa4 sobhaggappattarūpa5 ko nu si tvan ti6 accuggatasarīro7 ti.
Tato B. itaraṃ gātham āha:
Ja_XI.4(=458).16: Udayo 'ham asmi kālyāṇi saṅgaratthā8 idhāgato,
āmanta kho taṃ gacchāmi, mutto 'smi tava saṅgarā9 ti. || Ja_XI:52 ||
Tass'; attho: kalyāṇadassane ahaṃ purimabhave tava sāmiko Udayo nāma
Tāvatiṃsabhavane Sakko hutvā nibbatto, idhāgacchanto na kilesavasenāgato, taṃ
vīmaṃsitvā10 pana saṃgaraṃ11 mocessamīti saṃgaratthāya11 pubbe saṃga-
ressa11 katattā āgato 'smi, idāni taṃ āmantevā gacchāmi, mutto 'smi tava saṃ-
garā11 ti.
Rājadhītā assasitvā12 "sāmi, tvaṃ Udayabhaddarājā" ti as-
sudhārāya pavattamānāya13 "ahaṃ tumhe14 vinā vasituṃ na
sakkomi, yathā tumhākaṃ santike vasāmi tathā maṃ anu-
sāsathā" 'ti vatvā itaraṃ gātham āha:
Ja_XI.4(=458).17: Sace kho tvaṃ Udayo si15 saṃgaratthā16 idhāgato
anusāsa maṃ rājaputta yathāssu puna saṅgamo ti. || Ja_XI:53 ||
Atha naṃ anusāsanto17 catasso gāthā abhāsi
Ja_XI.4(=458).18: Adhipatatī18 vayo khaṇo tath'; eva,
ṭhānaṃ n'; atthi dhuvaṃ, cavanti sattā,
parijīyati addhuvaṃ sarīraṃ,
Udaye mā pamāda, carassu dhammaṃ. || Ja_XI:54 ||
Ja_XI.4(=458).19: Kasiṇā19 paṭhavī dhanassa pūrā
ekass'; eva siyā anaññadheyyā,
tañ cāpi jahāti avītarāgo,
Udaye mā pamāda, carassu dhammaṃ. || Ja_XI:55 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds taṃ.
2 all three MSS. -ti
3 Cs -aṃ.
4 Cs -aṃ.
5 Bs -paṃ
6 Bd asi.
7 Bd tvaṃ evaṃ.
8 Cks -rā.
9 Cs -ratthā, Bd saṃkarattā.
10 Bd adds ca.
11 Bd saṃka-.
12 Cks assā-, Bd assāsetvā.
13 Bd -dhārā--mānā.
14 Bd -ehi.
15 Cks omit si.
16 Cs saṃgaratthā. Bs saṅgaraṭhā.
17 Bd adds mahāsatto.
18 all four MSS. -ti.
19 Cks kasiṇa.
[page 112]
112 XI. Ekādasanipāta.
Ja_XI.4(=458).20: Mātā ca pitā ca1 bhātaro ca
bhariyā yāpi2 dhanena hoti kītā
te cāpi jahanti aññamaññaṃ,
Udaye mā pamāda, carassu dhammaṃ. || Ja_XI:56 ||
Ja_XI.4(=458).21: Kāyo parabhojanan ti ñatvā
saṃsāre sugatī ca3 duggatī ca3
ittaravāso ti jāniyā,
Udaye mā pamāda, carassu dhamman ti. || Ja_XI:57 ||
Tattha adhipatatīti ativiya patati sīghaṃ atikkamati, vayo ti paṭhamavayādi
tividho pi, khaṇo4 tathevā5 'ti uppādaṭṭhitibhaṅgakhaṇo pi tath'; eva adhi-
patati6, ubhayenāpi7 bhadde imesaṃ sattānaṃ āyusaṃkhāro nāma sīghasotanadī8
viya anivattanto sīghaṃ atikkamatīti9 dasseti, ṭhānaṃ natthīti uppannasaṃ-
khārā10 abijjitvā tiṭṭhantū 'ti patthanāya pi tesaṃ ṭhānaṃ nāma n'; atthi, evaṃ
ekaṃsen eva Buddhaṃ Bhagavantaṃ ādiṃ katvā sabbe pi sattā cavanti, dhuvaṃ
maraṇaṃ, addhuvaṃ jīvitan ti evaṃ maraṇasatiṃ bhāvehīti dīpeti, parijīyatīti
idaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ sarīraṃ jīrat'; eva, evaṃ jānāhi, māpamādā 'ti tasmā tvaṃ
Udayabhadde mā pamādaṃ āpajji, appamattā hutvā dasakusalakammapathadhammaṃ
carāhīti, kasiṇā ti sakalā, ekass'; evā ti yadi ekass'; eva rañño va tasmiṃ ekasmiṃ
ñeva12 anaññādhīnā13 assa, taṃ cāpi14 jahāti avītarāgo ti taṇhāvasiko puggalo
ettakena pi yasena atitto maraṇakāle avītarāgo va taṃ vijahati, evaṃ taṇhāya
apūraṇīyabhāvaṃ15 jānāhīti dīpeti, te vāpīti mātā puttaṃ putto mātaraṃ
pitā puttaṃ putto pitaraṃ bhātā bhaginiṃ bhaginī bhātaraṃ bhariyā sāmikaṃ
sāmiko bhariyan ti ete aññamaññaṃ jahanti16, nānā honti, evaṃ sattānaṃ
vinābhāvaṃ jānāhīti dipeti, parabhojanan ti vividhānaṃ kākādīnaṃ parasat-
tānaṃ bhojanaṃ, ittaravāso ti yā esā imasmiṃ saṃsāre manussabhūtā sugati17
ca tiracchānabhūtā duggati17 ca etaṃ ubhayam pi ittaravāso ti jānitvā
mā pamāda, carassu dhammaṃ, imesaṃ sattānaṃ nānāṭhānato āgantvā {ekaṭ-
ṭhāne} samāgamo paritto, ime sattā appakam eva kālaṃ ekato vasanti, tasmā
appamattā hohīti.
Evaṃ M. tassā ovādam adāsi. Sāpi tassa dhammaka-
thāya pasīditvā thutiṃ karontī18 osānagātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit ca.
2 Bd cāpi, Bf bhariyāpi.
3 Bd -tiñca.
4 Bd si.
5 Cks omit vā.
5 Bd ati.
7 Cks udayenā ti.
8 Bd -sotā-.
9 Cks -mīti.
10 Bd -nā-.
11 Bd omits va,
12 Bd yeva.
13 Ck aṃṅadhītā corr. to anaṃṅadhītā, Bd avinā, Cs ataññevadhītā.
14 Cks vāpi, Bd tathāpi in the place of taṃ cāpi.
15 Cks āp-
16 Bd paja-.
17 Cks -tiyañ.
18 all three MSS. -ti.
[page 113]
5. Pānīyajātaka. (459.) 113
Ja_XI.4(=458).22: Sādhu bhāsat'; ayaṃ1 yakkho: appaṃ maccāna jīvitaṃ,
kasirañ ca parittañ ca tañ ca dukkhena saṃyutaṃ,
sāhaṃ ekā pabbajissāmi hitvā Kāsiṃ Surundhanan ti. || Ja_XI:58 ||
Tattha sādhū 'ti2 appaṃ maccāna jīvitan ti bhāsamāno ayaṃ devarājā
sādhu bhāsati, kiṃkāraṇā: idaṃ hi kasirañ ca dukkhaṃ assādarahitaṃ parittañ
ca na bahukaṃ ittarakālaṃ, sace hi kasiram pi3 samānaṃ dīghakālaṃ pavatteyya
parittakam pi4 samānaṃ sukhaṃ bhaveyya vaṭṭeyya5, idaṃ pana kasirañ c'; eva
parittañ ca sakalena vaṭṭadukkhena6 saṃyutaṃ7 sannītaṃ8, sāhan ti sā ahaṃ
Surundhanan ti Surundhananagarañ ca Kāsiraṭṭhaṅ9 ca chaḍḍetvā10 ekikā
pabbajissāmīti āha.
B. tassa ovādaṃ datvā sakaṭṭhānam eva gato. Sāpi pu-
nadivase amacce rajjaṃ paṭicchāpetvā attano11 nagare yeva
ramaṇīye uyyāne isipabbajjaṃ pabbajitvā dhammaṃ caritvā
āyupariyosāne Tāvatiṃsabhavane B-assa pādaparicārikā hutvā
nibbatti.
S, i. dhammadesanaṃ ā. saccāni pakāsetvā j. s. (Saccapariyo-
sāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi): "Tadā rājadhītā
Rāhulamātā ahosi, Sakko pana aham evā" 'ti. Udayajātakaṃ.
5. Pānīyajātaka.
Mitto mittassā 'ti. Idaṃ S. J. v. kilesaniggahaṃ ā.
k. Ekasmiṃ hi samaye Sāvatthi-vāsino pañcasatā gihī sahāyakā
Tathāgatassa dhammadesanaṃ sutvā pabbajitvā upasampannā anto-
koṭisanthāre vasantā aḍḍharattasamaye kāmavitakkaṃ vitakkesuṃ,
sabbaṃ heṭṭhāvuttanayen'; eva vitthāretabbaṃ. Bhagavato āṇattiyā
panāyasmatā Ānandena bhikkhusaṃghe sannipatite S. paññattāsane
nisīditvā anodissakaṃ katvā "kāmavitakkaṃ vitakkayitthā" 'ti avatvā
sabbasaṅgāhikavasen'; eva "bhikkhave kileso khuddako nāma n'; atthi,
bhikkhunā nāma uppannuppannā12 kilesā niggahetabbā va13, porāṇa-
kapaṇḍitā anuppanne Buddhe kilese niggahetvā paccekabodhiñāṇaṃ14
pattā" ti vatvā a. ā.:
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -sathayaṃ, Cs -satatiyaṃ, Bdf -satiyaṃ.
2 Bd adds bhadde.
3 Bd omits pi.
4 Bd adds ca.
5 Cks vaddheyya.
6 Cks vaddha-.
7 Bd -yuttaṃ.
8 Bd -nīhitaṃ.
9 Bd kāsikara-.
10 Cks chaḍḍhe-.
11 Bd anto.
12 Bd uppanna.
13 Bd omits va.
14 Bd -buddha-.
[page 114]
114 XI. Ekādasanipāta.
A. B. Br. r. k. Kāsiraṭṭhe ekasmiṃ gāmake dve
sahāyakā1 pānīyatumbāni ādāya khettaṃ gantvā ekamante
ṭhapetvā khettaṃ koṭṭetvā2 pipāsitakāle āgantvā pānīyaṃ
pivanti. Tesu eko pānīyatthāya āgantvā attano pānīyaṃ
rakkhanto itarassa tumbato pivitvā sāyaṃ araññā nikkhamitvā
nahāyitvā ṭhito "atthi nu kho me kāyadvārādīhi ajja kiñci
pāpaṃ katan" ti upadhārento thenetvā pānīyassa pītabhāvaṃ
disvā3 saṃvegappatto hutvā "ayaṃ taṇhā vaḍḍhamānā maṃ
apāyesu khipissati, imaṃ kilesaṃ niggaṇhissāmīti" pānīyassa
thenetvā pītabhāvaṃ ārammaṇaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā
paccekabodhiñāṇaṃ nibbattetvā paṭiladdhañāṇaṃ4 āvajjanto5
aṭṭhāsi. Atha naṃ itaro nahāyitvā uṭṭhito "ehi samma
gharaṃ gacchāmā" 'ti āha. "Gaccha tvaṃ, mama gharena
kiccaṃ n'; atthi, paccekabuddhā nāma mayan" ti. "Pacceka-
buddhā nāma tumhādisā6 hontīti". "Atha7 kidisā hontīti".
"Dvaṅgulakesā kāsāyavatthavasanā8 Uttarahimavante Nanda-
mūlakapabbhāre vasantīti". So sīsaṃ parāmasi, taṃ khaṇaṃ
yev'; assa gihiliṅgaṃ antaradhāyi, surattadupaṭṭaṃ nivattham
eva, vijjullatāya sadisaṃ kāyabandhanaṃ baddham eva,
alattakapāṭalavaṇṇaṃ9 uttarāsaṅgacīvaraṃ ekaṃsakatam eva,
meghavaṇṇaṃ paṃsukūlacīvaraṃ aṃse10 ṭhapitam eva, bhama-
ravaṇṇo mattikāpatto11 vāmaṃsakūṭe12 laggito va ahosi, so
ākāse ṭhatvā dhammaṃ desetvā uppatitvā Nandamūlakapab-
bhāre yeva otari. Aparo pi Kāsigāme13 yeva kuṭumbiko
āpaṇe nisinno ekaṃ purisaṃ attano bhariyaṃ ādāya gacchan-
taṃ disvā taṃ uttamarūpadharaṃ itthiṃ indriyāni bhinditvā
oloketvā puna cintesi: "ayaṃ me lobho vaḍḍhamāno apāyesu
khipissatīti" saṃviggamānaso vipassanaṃ vaḍḍhetvā pacceka-
bodhiñāṇaṃ nibbattetvā ākāse ṭhito dhammaṃ desetvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -yā.
2 Ck khothetvā, Cs koṭṭhetvā.
3 Bd adds so.
4 Bd -laddhaguṇaṃ.
5 Cks -jjento.
6 Bd has added na.
7 Bd adds naṃ.
8 Bd vatthaniva-.
9 Bd -pa-.
10 Bd aṃsakuṭe.
11 Bd -ka-.
12 Bd vāma aṃ-.
13 Bd kāsika gā-.
[page 115]
4. Pānīyajātaka. (455.) 115
Nandamūlakapabbhāram eva gato. Kāsigāmavāsino1 yeva
dve pitāputtā ekato maggaṃ paṭipajjiṃsu, aṭavimukhe
va2 corā ṭhitā honti, te pitāputte labhitvā puttaṃ gahetvā
"dhanaṃ āharitvā tava puttaṃ gaṇhā" pitaraṃ vissaj-
jenti, dve bhātaro labhitvā kaniṭṭhaṃ gahetvā jeṭṭhaṃ
vissajjenti, ācariyantevāsike labhitvā ācariyaṃ gahetvā
antevāsikaṃ vissajjenti, antevāsiko sippalabhena dhanaṃ
āharitvā ācariyaṃ gaṇhitvā gacchati. Atha te pitāputtā tattha
corānaṃ ṭhitabhāvaṃ ñatvā "tvaṃ maṃ3 ‘pitā'; ti mā vadi,
aham pi taṃ4 ‘putto'; ti na vakkhāmīti" katikaṃ katvā corehi
gahitakāle "tumhe aññamaññaṃ kiṃ hothā" 'ti puṭṭhā "na
kiñci homā" 'ti sampajānamusāvādaṃ kariṃsu. Tesu aṭavito
nikkhamitvā sāyaṃ nahāyitvā5 ṭhitesu putto attano sīlaṃ
sodhento taṃ musāvādaṃ disvā "idaṃ pāpaṃ vaḍḍhamānaṃ
maṃ apāyesu khipissati, imaṃ kilesaṃ niggaṇhissāmīti"
vipassanam vaḍḍhetvā paccekabodhiñāṇaṃ nibbattetvā ākāse
ṭhito pitu dhammaṃ desetvā Nandamūlakapabbhāram eva gato.
Kāsigāmake6 yeva7 pana eko gāmabhojako māghātaṃ kārāpesi,
atha naṃ balikammakāle mahājano sannipatitvā āha: "sāmi
mayaṃ migasūkarādayo māretvā yakkhānaṃ balikammaṃ
karissāma, balikammakālo eso" ti. "Tumhākaṃ pubbekaraṇa-
niyāmen'; eva karothā" 'ti. Manussā bahuṃ pāṇātipātam
akaṃsu. So bahuṃ macchamaṃsaṃ disvā "ime manussā
ettake pāṇe mārentā mam'; ekassa8 vacanena mārayiṃsū" 'ti
kukkuccaṃ katvā vātapānaṃ nissāya ṭhitako va vipassanaṃ
vaḍḍhetvā paccekabodhiñāṇaṃ nibbattetvā ākāse ṭhito9
dhammaṃ desetvā Nandamūlakapabbhāram eva gato. Aparo
pi Kāsiraṭṭhe10 yeva gāmabhojako majjavikkayaṃ vāretvā
"sāmi, pubbe imasmiṃ kāle surāchaṇo11 nāma hoti, kiṃ
karomā" 'ti mahājanena vutte12 ‘tumhākaṃ porāṇakaniyāmen'
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd aparo pi kāsikagā-.
2 Bd ca.
3 Cks mama.
4 Bd omits taṃ.
5 Bd -yitā-.
6 Bd aparo pi kāsikagāme.
7 Bd adds ca.
8 Bd mamevekassa.
9 Bd adds va.
10 Bd kāsikara-.
11 Ck -chano, Cs -pāṇo.
12 Bd -o.
[page 116]
116 XI. Ekādasanipāta.
karothā" 'ti āha. Manussā chaṇaṃ katvā suraṃ pivitvā
kalahaṃ karontā hatthapāde bhinditvā1 sīsaṃ bhinditvā kaṇṇe
chinditvā bahudaṇḍe bajjhiṃsu. Gāmabhojako te disvā
cintesi: "mayi ananujānante3 ime etaṃ dukkhaṃ na vindeyyun"
ti so ettakena kukkuccaṃ katvā3 vipassanaṃ vaḍḍhetvā
paccekaboddhiñāṇaṃ nibbattetvā "appamattā hothā" 'ti ākāse
ṭhatvā dhammaṃ desetvā Nandamūlakapabbhāram eva gato.
Aparabhāge pañca paccekabuddhā bhikkhācāratthāya Bārāṇasi-
dvāre otaritvā sunivatthā supārutā pāsādikehi4 abhikkamādīhi
piṇḍāya carantā rājadvāraṃ pāpuṇiṃsu. Rājā te disvā va
pasannacitto rājanivesanaṃ pavesāpetvā5 pāde dhovitvā
gandhatelena makkhetvā paṇītena khādaniyena bhojaniyena
parivisitvā ekamantaṃ nisīditvā "bhante tumhākaṃ paṭhama-
vaye pabbajjā sobhati, imasmiṃ vaye pabbajjantā kāmesu
ādīnavaṃ passittha, kiṃ vo ārammaṇaṃ ahosīti" pucchi. Te
tassa kathentā6
Ja_XI.5(=459).1: Mitto mittassa pānīyaṃ adinnaṃ paribhuñjisaṃ7,
tena pacchā vijigucchiṃ taṃ pāpaṃ pakatam mayā,
mā puna akaraṃ pāpaṃ tasmā pabbajito ahaṃ. || Ja_XI:59 ||
Ja_XI.5(=459).2: Paradārañ ca disvāna chando me udapajjatha8,
tena pacchā vijigucchiṃ taṃ pāpaṃ pakatam mayā,
mā puna akaraṃ pāpaṃ tasmā pabbajito ahaṃ. || Ja_XI:60 ||
Ja_XI.5(=459).3: Pitaraṃ me mahārāja corā agaṇhuṃ kānane,
tes'; āhaṃ pucchito jānaṃ aññathā naṃ viyākariṃ,
tena pacchā --pe--. || Ja_XI:61 ||
Ja_XI.5(=459).4: Pāṇātipātam akaruṃ somayāge upaṭṭhite,
tes'; āhaṃ samanuññāsiṃ,
tena pacchā vijigucchiṃ --pe--. || Ja_XI:62 ||
Ja_XI.5(=459).5: Surāmerayamadhukā ye janā paṭham'; āsu no
bahunnaṃ te anatthāya majjapānam akappayuṃ,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd bhañjitvā.
2 Cks anu-.
3 Bd adds vātapānaṃ nissāya ṭhitako va.
4 Cs pa-.
5 Bd -setvā.
6 Bd adds gāthamāhaṃsu.
7 Cks -jiyaṃ, Bdf -jissaṃ.
8 Bdsf upapajj-.
[page 117]
5. Pānīyajātaka. (459.) 117
tes'; āhaṃ samanuññāsiṃ,
tena pacchā vijigucchiṃ taṃ pāpaṃ pakatam mayā,
mā puna akaraṃ pāpaṃ tasmā pabbajito ahan ti || Ja_XI:63 ||
imā1 paṭipāṭiyā pañca gāthā abhāsiṃsu.
Rājāpi ekamekassa vyākaraṇaṃ sutvā "bhante ayaṃ
pabbajjā tumhākam eva anucchavikā" ti thutiṃ akāsi.
Tattha mitto mittassā 'ti mahārāja ahaṃ ekassa mitto hutvā tassa
mittassa santakaṃ pānīyaṃ iminā nāma niyāmena paribhuñjiṃ, tasmā ti
yasmā puthujjanā nāma pāpaṃ4 karonti tasmā aham pi, mā puna akaraṃ
pāpan ti taṃ pāpaṃ ārammaṇaṃ katvā pabbajito 'mhīti, chando ti mahārāja
iminā nāma niyāmena mama paradāraṃ disvā kāme chando uppajji, {agaṇhun}
ti gaṇhiṃsu3, jānan ti tesaṃ corānaṃ ahaṃ4 kin te ayaṃ5 hotīti pucchite6
jānanto yeva na kiñci hotīti aññathā vyākāsi somayāge ti navachande uṭṭhite
somayāgaṃ nāma yakkhabaliṃ7 kariṃsu, tasmiṃ upaṭṭhite, samanuññāsim ti
samanuñño āsiṃ, surāmerayamadhukā ti piṭṭhasurādiṃ surañ ca pup-
phāsavādimerayañ ca pakkamadhu8 viya madhuraṃ maññamānā, ye janā
paṭhamāsuno ti ye no9 gāme janā10 paṭhamaṃ evarūpā āsuṃ ahesuṃ,
bahunnaṃ te ti te ekadivasaṃ ekasmiṃ chaṇe11 patte bahunnaṃ anatthāya
majjapānaṃ kappayiṃsu12
Rājā tesaṃ dhammaṃ sutvā pasannacitto cīvarasāṭake
ca bhesajjāni ca datvā paccekabuddhe uyyojesi. Te pi tassa
anumodanaṃ katvā tatth'; eva agamaṃsu. Tato paṭṭhāya rājā
vatthukāmesu viratto anapekho13 hutvā nānaggarasabhojanaṃ
bhuñjitvā itthiyo anālapitvā14 anoloketvā virattacitto uṭṭhāya
sirigabbhaṃ pavisitvā nisinno setabhittiyaṃ kasiṇaparikammaṃ
katvā jhānaṃ nibbattesi. So jhānappatto kāme15 garahanto
Ja_XI.5(=459).6: Dhi-r-atthu subahū kāme duggandhe bahukaṇṭake
ye aham16 patisevanto na labhiṃ tādisaṃ sukham ti || Ja_XI:64 ||
gātham āha.
Tattha bahukaṇṭake ti bahupaccāmitte, ye han17 ti ye18 ahaṃ, ayam
eva vā pāṭho, tādisan ti etādisaṃ kilesarahitajhānasukhaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd paccekabuddhā imā.
2 Bd pāpakammaṃ.
3 Bd ag-.
4 Bd ayaṃ.
5 Bd omits ayaṃ.
6 Bd -to.
7 Bd yakkhaṃ-.
8 Bd -uṃ.
9 Cks yo no, Bd ye janā.
10 Cks gāmajanā.
11 Cks -ṇo.
12 Bd ak-.
13 Bd -pekkho.
14 Cks -petvā.
15 Cks -maṃ.
16 Bd yomāhaṃ, Bf yo ayaṃ.
17 Cs ye ahan, Bd yo māhan.
18 Bd yo.
[page 118]
118 XI. Ekādasanipāta.
Ath'; assa aggamahesī "ayaṃ rājā paccekabuddhānaṃ
dhammakathaṃ sutvā ukkaṇṭhitarūpo1 amhehi saddhiṃ
akathetvā2 sirigabbhaṃ paviṭṭho, parigaṇhissāmi tāva nan" ti
cintetvā sirigabbhadvāraṃ gantvā dvāre ṭhitā rañño kāme
garahantassa udānaṃ sutvā "mahārāja, tvaṃ kāme garahasi,
kāmasukhasadisaṃ nāma sukhaṃ n'; atthīti" kāme3 vaṇṇentī4
itaraṃ gātham āha:
Ja_XI.5(=459).7: Mahassādā5 sukhā kāmā, n'; atthi kāmaparaṃ6 sukhaṃ,
ye kāme patisevanti saggan te upapajjare ti. || Ja_XI:65 ||
Tattha mahassādā ti mahārāja ete kāmā nāma mahāassādā, ito uttariṃ
aññaṃ sukhaṃ n'; atthi, kāmasevino hi apāye anupagamma sagge nibbattantīti
attho.
Taṃ sutvā B. tassā "nassa vasali, kiṃ kathesi, kāmesu7
sukhaṃ nāma kuto8, vipariṇāmadukkhā hi9 ete" ti garahanto
sesagathā abhāsi:
Ja_XI.5(=459).8: Appassādā dukkhā kāmā, n'; atthi kāmaparaṃ10 dukhaṃ,
ye kāme patisevanti nirayan te upapajjare. || Ja_XI:66 ||
Ja_XI.5(=459).9: Asi11 yathā sunisito nettiṃso va supāyiko12
sattīva urasī khitto13 -- kāmā dukkhatarā14 tato. || Ja_XI:67 ||
Ja_XI.5(=459).10: Aṅgārānaṃ va jalitaṃ kāsuṃ sādhikaporisaṃ15
phālaṃ va divasaṃtattaṃ -- kāmā dukkhatarā tato. || Ja_XI:68 ||
Ja_XI.5(=459).11: Visaṃ yathā halāhalaṃ telam ukkaṭṭhitaṃ16 yathā
tambalohavilīnaṃ va -- kāmā dukkhatarā tato ti. || Ja_XI:69 ||
Tattha nettiṃso ti nikkaruṇo, idam pi ekassa khaggassa nāmaṃ, duk-
khatarā17 ti evaṃ jalitaṅgārakāsuṃ vā divasantattaṃ phālaṃ vā paṭicca yaṃ
dukkhaṃ uppajjati tato pi kāmā yeva dakkhatarā ti attho, anantaragāthāya:
yathā etāni visādīni dukkhāvahanato dukkhāni evaṃ kāmāpi dukkhā, taṃ pana
kāmadukkhaṃ itarehi dukkhehi dukkhataran ti attho.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds ahosi.
2 Bd adds va.
3 Cks -maṃ.
4 all three MSS. -ti.
5 Bd mahāssā-.
6 Bd kāmā-.
7 Cks -me.
8 Bd adds atthi.
9 Bd omits hi.
10 Bd kāmā-.
11 Ck āsiṃ, Cs āsi.
12 Bd -yito.
13 Bd -ā.
14 Ck -raṃ, Cs -ran.
15 Bd vātikapodisaṃ, Bf sākhitaporisaṃ.
16 so Cks; Bdf telaṃ pakkudhitaṃ.
17 Cks -ran.
[page 119]
5. Pānīyajātaka. (459.) 119
Evaṃ M. deviyā dhammaṃ desetvā amacce sannipātetvā
"bho amaccā tumhe rajjaṃ paṭipajjatha1, ahaṃ pabbajissāmīti"
vatvā mahājanassa rodantassa paridevantassa2 uṭṭhāya ākāse
ṭhatvā ovādaṃ datvā anilapathen'; eva Uttarahimavantaṃ
gantvā ramaṇīye padese assamaṃ māpetvā isipabbajjaṃ
pabbajitvā āyupariyosāne Brahmaloka-parāyano ahosi.
S. i. d. ā. "bhikkhave, kileso khuddako nāma3 n'; atthi, appa-
mattako pi paṇḍitena niggahetabbo yevā" 'ti vatvā saccāni pakāsetvā
j. s. (Saccapariyosāne pañcasatā bhikkhū arahatte patiṭṭhahiṃsu):
"Tadā paccekabuddhā parinibbāyiṃsu, devī Rāhulamātā ahosi, rājā
pana aham evā" 'ti. Pānīyajātakaṃ.
6. Yuvañjayajātaka.
Mittāmaccaparibbūḷhan ti. Idaṃ S. J. v. mahābhinik-
khamanaṃ ā. k. Ekadivasaṃ hi dhammasabhāyaṃ sannipatitā4
bhikkhū "āvuso sace Dasabalo agāraṃ ajjhāvasissa5 sakalacakkavāḷa-
gabbhe cakkavattirājā abhavissa6 sattaratanasamannāgato catuiddhīhi7
samiddho parosahassaputtaparivāro, so evarūpaṃ sirivibhavaṃ pahāya
kāmesu dosaṃ disvā aḍḍharattasamaye Channasahāyo8 Kanthakam9
āruyha nikkhamitvā Anomanadītīre10 pabbajitvā chavassāni dukkara-
kārikaṃ katvā sammāsambodhiṃ patto" ti Satthu guṇakathaṃ
kathayiṃsu. S. āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya
sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'
eva Tathāgato11 mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto, pubbe pi dvādasa-
yojanike Bārāṇasinagare rajjaṃ pahāya nikkhanto yevā" 'ti vatvā
a. ā.:
A. Rammanagare Sabbadatto nāma rājā ahosi.
Ayaṃ hi Bārāṇasī Udayajātake Surundhananagaraṃ 'āma
jātaṃ12 Cullasutasomajātake Sudassanaṃ nāma Soṇananda-
jātake13 Brahmavaddhanaṃ14 nāma Khaṇḍahālajātake Puppha-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd paṭicchhatha.
2 Bd -sseva.
3 Bd nāma khuddako.
4 Bd repeats san-.
5 Bd -vassissaṃ.
6 Bd -vissaṃ.
7 Bd -iddhi.
8 Bd chanda-.
9 Bd kaṇṭha-.
10 Bd -mā-.
11 Bd tathāidāneva.
12 Bd -tā.
13 Cks sona-.
14 Cks -nī.
[page 120]
120 XI. Ekādasanipāta.
vatī nāma1, imasmiṃ pana Yuvañjayajātake Rammanagaraṃ
nāma ahosi, evam assā2 kadāci kadāci nāmaṃ parivattati3.
Tattha4 Sabbadattarañño puttasahassaṃ ahosi. Yuvañjayassa5
nāma jeṭṭhaputtassa uparajjaṃ adāsi. So6 ekadivasaṃ pāto va
rathavaram āruyha mahantena sirivibhavena uyyānakīlaṃ gac-
chanto rukkhaggatiṇaggasākhaggamakkaṭakasuttajālādīsu muttā-
jālākāre nalagge ussāvabinduṃ disvā "samma sārathi kin nām'
etan" ti pucchitvā "etaṃ7 deva himasamaye patanaussāva-
bindū8 nāmā" 'ti sutvā divasabhāgaṃ uyyāne kīḷitvā sāyaṇhakāle
paccāgacchanto9 te adisvā "samma sārathi, kahaṃ te10 ussāva-
bindū, na te idāni passāmīti" pucchi. "Deva te suriye
uggacchante sabbe va11 chijjitvā12 paṭhaviyaṃ pavisantīti13".
Taṃ14 sutvā saṃvegappatto hutvā "imesaṃ sattānaṃ jīvita-
saṃkhārāpi tiṇagge ussāvabindusadisā, mayā vyādhijarāma-
raṇehi apīḷiten'; eva mātāpitaro āpucchitvā pabbajituṃ vaṭṭatīti"
ussāvabindum eva ārammaṇaṃ katvā āditte15 viya tayo bhave
passanto attano gehaṃ agantvā16 alaṃkatapaṭiyattayā viniccha-
yasālāya nisinnassa pitu santikam eva gantvā pitaraṃ vanditvā
ekamantaṃ ṭhito pabbajjaṃ yācanto
Ja_XI.6(=460).1: Mittāmaccaparibbūḷhaṃ ahaṃ vande rathesabhaṃ,
pabbajissaṃ mahārāja17, taṃ devo anumaññatū 'ti || Ja_XI:70 ||
paṭhamaṃ gātham āha19.
Tattha paribbūḷhan ti parivāritaṃ, taṃ devoti19 mama pabbajjaṃ devo
anujānātū 'ti attho.
Atha naṃ rājā vārento20 dutiyaṃ gātham āha:
Ja_XI.6(=460).2: Sace te ūnaṃ kāmehi ahaṃ paripūrayāmi te
yo taṃ hiṃsati vāremi, mā pabbaji21 Yuvañjayā 'ti || Ja_XI:71 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds sankhabrahmaṇajātake molini nāma.
2 Cks assa.
3 Bd -vattīti.
4 Cs ttha.
5 Bd yudhañ- throughout.
6 Bd adds divase divase mahādānaṃ pavattesi evaṃ gacchante kāle
bodhisatto.
7 Bd ete.
8 Bd -nakaṃus-, Cs -nahimabhindū.
9 Cks pacchā-.
10 Bd ete.
11 Bd omits va.
12 Bd bhijjitvā.
13 Bd patantīti.
14 Cks omit taṃ.
15 Bd -o.
16 Cks gantvā.
17 Bk -jissa ma-. Bd -jissāmahaṃ rāja, Bf -jisso.
18 Cks omit p. g. āha.
19 Bd adds taṃ.
20 Bd nivā-.
21 Cks -jji, Bd -aja, Bf -jja.
[page 121]
6. Yuvañjayajātaka. (460.) 121
Taṃ sutvā kumāro tatiyaṃ gātham āha:
Ja_XI.6(=460).3: Na m'; atthi ūnaṃ kāmehi, hiṃsitā me na vijjati,
dīpañ ca kātum icchāmi yaṃ jarā1 nābhikīratīti. || Ja_XI:72 ||
Tattha dīpañcā 'ti tāta n'; eva mayahaṃ kāmehi ūnaṃ atthi na maṃ
hiṃsitā2 koci vijjati, ahaṃ pana paralokagamanāya attano patiṭṭhaṃ kātuṃ
icchāmīti, kīdisaṃ3: yaṃ jarā nābhikīrati4 na viddhaṃseti tam ahaṃ kātum
icchāmi, amatamahānibbānaṃ gavesissāmi, na me kāmehi attho, anujāna maṃ
mahārājā 'ti vadati. Iti punappuna kumāro pabbajjaṃ yāci rājā mā pabbajā 'ti
vāresi5
Taṃ atthaṃ āvikaronto S. upaḍḍhagātham āha:
Ja_XI.6(=460).4a: Putto vā pitaraṃ yāce pitā vā puttam orasan ti. || Ja_XI:73a ||
Tattha vākāro sampiṇḍanattho, idaṃ vuttaṃ hoti: evaṃ bhikkhave putto
ca pitaraṃ yācati pitā ca orasaṃ puttaṃ yācatīti.
Sesaṃ upaḍḍhagāthaṃ rājā āha:
Ja_XI.6(=460).4b: Negamo6 yācate tāta: mā pabbaja Yuvañjayā 'ti. || Ja_XI:73b ||
Tass'; attho: ayaṃ te tāta nigamavāsī mahājano yācati, nagarajano pi: mā
tvaṃ pabbajīti7.
Kumāro puna pi
Ja_XI.6(=460).5: Mā maṃ deva nivāresi pabbajantaṃ rathesabha,
māhaṃ kāmehi sammatto jarāya vasam anvagū8 ti || Ja_XI:74 ||
imaṃ9 gātham āha.
Tattha vasamantagū8 ti māhaṃ10 kāmehi sammatto pamatto jarāya
vasagāmī11 nāma homi, vaṭṭadukkhaṃ pana khepetvā yathā sabbaññūtañāṇa-
paṭivijjhanako12 homi tathā maṃ olokehīti adhippāyo.
Evaṃ vutte rājā appaṭibhāno13 ahosi, mātā pan'; assa
"putto te devi pitaraṃ pabbajjaṃ anujānāpetīti" sutvā "kiṃ
tumhe kathethā" 'ti nirussāsena14 mukhena sovaṇṇasivikāya15
nisīditvā sīghaṃ vinicchayaṭṭhānaṃ gantvā yācamānā chaṭṭhaṃ
gātham āha:
Ja_XI.6(=460).6: Ahaṃ taṃ tāta yācāmi, ahaṃ putta nivāraye,
ciran taṃ daṭṭhum icchāmi, mā pabbaji16 Yuvañjayā 'ti. || Ja_XI:75 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd janā.
2 Bd hiṃsanto.
3 Cks -sā.
4 Bd -tīti yaṃ dipaṃ jarā nābhikirati.
5 Cks -eti.
6 Cks tegāmo.
7 Bd -jāti.
8 Cks antagū.
9 Bd pañcamaṃ.
10 Bd mā ahaṃ.
11 all three MSS. -mi.
12 Cks -ṇaṃ pa-.
13 Bd -ṇo.
14 Cks nira-.
15 Bd su-.
16 Bd -jja.
[page 122]
122 XI. Ekādasanipāta.
Taṃ sutvā kumāro sattamaṃ gātham āha:
Ja_XI.6(=460).7: Ussāvo va tiṇaggamhi suriyass'; uggamanam pati
evam āyu manussānaṃ, mā maṃ amma nivāraye ti. || Ja_XI:76 ||
Tass'; attho: amma yathā tiṇagge ussāvabindu suriyass'; uggamanam1 {pati-
ṭhātuṃ} asakkoti2 paṭhaviṃ patati evaṃ imesañ ca3 sattānaṃ jīvitaṃ parittaṃ
tāvakālikaṃ aciraṭṭhitikaṃ, evarūpe lokasannivāse4 kathaṃ su5 tvaṃ ciraṃ maṃ
passissasi, mā maṃ nivārehīti.
Evaṃ vutte pi sā punappuna yāci yeva. Tato M. pitaraṃ
āmantetvā aṭṭhamaṃ gātham āha:
Ja_XI.6(=460).8: Taramānā imaṃ yānaṃ āropentu rathesabha,
mā me mātā tarantassa antarāyakarā ahū ti. || Ja_XI:77 ||
Tass'; attho: tāta rathesabha imaṃ mama6 mātaraṃ taramānā purisā
sovaṇṇasivikāyānaṃ7 āropentu, mā me jātijarāvyādhimaraṇakantāraṃ tarantassa
atikkamantassa mātā antarāyakarā ahū ti.
Rājā puttassa vacanaṃ sutvā "gaccha bhadde tava sivikāya
nisīditvā Rativaddhanapāsādaṃ yeva abhirūhā" 'ti āha. Sā
tassa vacanaṃ sutvā thātuṃ asakkontī8 nārīgaṇaparivutā
gantvā pāsādaṃ āruyha "kā9 nu kho puttassa10 pavattīti"
vinicchayadvāraṃ olokentī8 aṭṭhāsi. B. pi mātu gatakāle
puna pitaraṃ yāci. Rājā taṃ paṭibāhituṃ asakkonto "tena
hi tāta tava manaṃ matthakaṃ pāpehi, pabbajāhīti11"
anujāni12. Anuññātakāle B-assa kaniṭṭho Yudhiṭṭhilakumāro
nāma pitaraṃ vanditvā "tāta mayham pi13 pabbajjaṃ anujānāthā"
'ti anujānāpesi. Ubho pi bhātaro pitaraṃ vanditvā kāme
pahāya mahājanaparivutā14 vinicchayato nikkhamiṃsu. Devī15
M-am oloketvā "mama putte pabbajite Rammanagaraṃ tucchaṃ
bhavissatīti" paridevamānā gāthadvayam16 āha:
Ja_XI.6(=460).9: Abhidhāvatha, bhaddan te, suññaṃ hessati Rammakaṃ17
Yuvañjayo anuññāto Sabbadattena rājinā. || Ja_XI:78 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -yassa ug-.
2 Bd na sak-.
3 Bd -saṃ, omitting ca.
4 Ck -so, Cs -so corr. to -se.
5 Bd omits su.
6 Cks omit mama.
7 Bd su-.
8 all three MSS. -ti.
9 Cks ko.
10 Cks omit pu-.
11 all three MSS. -jjāhīti, Bd adds rājā.
12 Bd adds rājā.
13 Bd -haṃ, omitting pi.
14 Cks -to.
15 Bd adds pi.
16 Cs Bd gāthā-.
17 Cks -ko, Bd -ṇaṃ.
[page 123]
6. Yuvañjayajātaka. (460.) 123
Ja_XI.6(=460).10: Y'; āhu seṭṭho sahassassa yuvā kañcanasannibho
so 'yaṃ kumāro pabbajito kāsāyavasano balīti1. || Ja_XI:79 ||
Tattha abhidhāvathā 'ti parivāretvā ṭhitanāriyo sabbā vegena dhāvathā
'ti āṇāpeti, bhaddante ti etaṃ gantvā bhaddaṃ tava hotū 'ti vadatha2,
Rammakan3 ti Rammanagaraṃ sandhāyāha, yāhu seṭṭho ti yo4 rañño
puttasahassassa seṭṭho ahosi so5, pabbajito ti pabbajjāya gacchantaṃ sandhāy'
evam āha.
B. pi na tāva pabbajati so hi mātāpitaro vanditvā ka-
niṭṭhaṃ6 Yudhiṭṭhilakumāraṃ gahetvā nagarā nikkhamma
mahājanaṃ nivattetvā ubho pi7 Himavantaṃ pavisitvā mano-
ramaṭṭhāne8 assamapadaṃ katvā isipabbajjaṃ pabbajitvā jhā-
nābhiññaṃ nibbattetvā vanamūlaphalādīhi yāvajīvaṃ yāpen-
tā9 Brahmaloka-parāyanā ahesuṃ.
Tam atthaṃ osāne abhisambuddhagāthā10 dīpeti:
Ja_XI.6(=460).11: Ubho kumārā pabbajitā Yuvañjayo ca Yudhiṭṭhilo
pahāya mātāpitaro saṅgaṃ chetvāna maccuno ti. || Ja_XI:80 ||
Tattha maccuno ti Mārassa, idaṃ vuttaṃ hoti: bhikkhave Yuvañjayo
Yudhiṭṭhilo ti11 te ubho pi komārā mātāpitaro pahāro Mārassa santakaṃ
rāgadosamohasaṅgaṃ bhinditvā12 pabbajitā ti.
S. i. d. ā. 13 "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi Tathāgato rajjaṃ
chaḍḍetvā14 pabbajito yevā" 'ti vatvā j. s.: "Tadā mātāpitaro ma-
hārājakulāni ahesuṃ, Yudhiṭṭhilakumāro Ānando15. Yuvañjayo aham
evā" 'ti. Yuvañjayajātakaṃ16
7. Dasarathajātaka.
Etha {Lakkhaṇa} Sītā cā 'ti. Idaṃ S. J. v. ekaṃ mata-
pitikaṃ17 kuṭumbikaṃ ā. k. So hi pitari kālakate sokābhibhūto
sabbakiccāni pahāya sokānuvattako18 ahosi. S. paccūsasamaye lokaṃ
olokento tassa sotāpattiphalūpanissayaṃ disvā punadivase Sāvatthiyaṃ
piṇḍāya caritvā katabhattakicco bhikkhū uyyojetvā ekaṃ pacchāsama-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks balo ti.
2 Bd -ti.
3 Cks -ko, Bd -kaṃ.
4 Cks omit yo.
5 Cks omit so.
6 Cks -ṭṭha.
7 Bd adds bhātaro.
8 Bd -ramme ṭhāne.
9 Bd -etvā.
10 Bd -thāya.
11 Bd ca.
12 Bd chin-.
13 Bd adds saccāni pākāsetvā.
14 Cks chaḍḍhe-.
15 Bd adds ahosi.
7. Cfr. The Dasaratha-Jātaka by V. Fausbell 1871.
16 Bd yudhañ- throughout.
17 Cks -pītikaṃ, Bd -pitaraṃ.
18 Bd adds va.
[page 124]
124 XI. Ekādasanipāta.
ṇaṃ gahetvā tassa gehaṃ gantvā vanditvā nisinnaṃ madhuravacanena
ālapanto "socasi upāsakā" 'ti vatvā "āma bhante pitusoko maṃ
bādhatīti" vutte "upāsaka porāṇakapaṇḍitā aṭṭha1 lokadhamme tatvato2
jānantā pitari kālakate appamattakam pi sokaṃ na kariṃsū" 'ti vatvā
tena yācito a. ā.:
A. B. Dasaratha-mahārājā nāma agatigamanaṃ
pahāya dhammena rajjaṃ kāresi. Tassa3 soḷasannaṃ itthi-
sahassānaṃ jeṭṭhikā4 aggamahesī dve putte ekañ ca dhītaraṃ
vijāyi, jeṭṭhaputto Rāmapaṇḍito nāma ahosi, dutiyo Lakkhaṇa-
kumāro nāma, dhītā Sītā devī nāma. Aparabhāge aggamahesī
kālam akāsi. Rājā tassā kālakatāya ciraṃ5 sokavasaṃ gantvā
amaccehi saññāpito tassā kattabbaparihāraṃ katvā aññaṃ
aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi. Sā rañño piyā ahosi manāpā. Sāpi
aparabhāge gabbhaṃ gaṇhitvā laddhagabbhaparihārā puttaṃ
vijāyi, Bharatakumāro ti 'ssa nāmaṃ kariṃsu. Rājā puttasi-
nehena "bhadde, varaṃ te dammi, gaṇhāhīti" āha. Sā gahi-
takaṃ katvā ṭhapetvā kumārassa saṭṭhavassakāle rājānaṃ upa-
saṃkamitvā "deva tumhehi mayhaṃ puttassa varo dinno,
idāni 'ssa naṃ7 dethā" 'ti āha. "Gaṇha bhadde" ti. "Deva
puttassa me rajjaṃ dethā" 'ti. Rājā accharaṃ paharitvā
"nassa vasali, mayhaṃ dve puttā aggikkhandhā viya jalanti, te
mārāpetvā tava puttassa rajjaṃ yācasīti" tajjesi. Sā bhītā sirigab-
bhaṃ pavisitvā aññesu7 divasesu rājānaṃ punappuna rajjam eva
yāci. Rājā tassā taṃ varaṃ adatvā va cintesi: "mātugāmo nāma
akataññū mittadūbhī8, ayaṃ me kūṭapaṇṇaṃ vā kūṭalañcaṃ vā
katvā putte ghātāpeyyā9" 'ti so putte pakkosāpetvā tam atthaṃ
ārocetvā: "tāta tumhākaṃ idha vasantānaṃ antarāyo pi bhaveyya,
tumhe sāmantarajjaṃ vā araññaṃ vā gantvā mama dhūmakāle āgan-
tvā kulasantakaṃ rajjaṃ gaṇheyyāthā10" 'ti vatvā puna nemittake11
pakkosāpetvā attano āyuparicchedaṃ pucchitvā "aññāni dvādasa
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd aṭhavidhe.
2 Bd tatthato.
3 Cs tatthassa.
4 Cks jeṭṭhakā.
5 Bd cirataraṃ.
6 Bd varaṃ.
7 Bd adds pi.
8 Cks -bhi, Bd -dubbhi.
9 Cks -yyasī.
10 Ck -yyathā, Cs gaṇhethā.
11 Bd ni-.
[page 125]
7. Dasarathajātaka. (461.) 125
vassāni pavattissatīti1" sutvā "tāta ito dvādasavassaccayena
āgantvā chattaṃ ussāpeyyāthā2" 'ti āha. Te "sādhū" 'ti vatvā
pitaraṃ vanditvā rodantā pāsādā otariṃsu. Sītā devī "aham
pi bhātikehi saddhiṃ gamissāmīti" pitaraṃ vanditvā rodantī3
nikkhami. Te tayo pi mahājanaparivārā4 nikkhamitvā mahājanaṃ
nivattetvā anupubbena Himavantaṃ pavisitvā sampannodake
sulabhaphalāphale padese assamaṃ māpetvā phalāphalena
yāpentā vasiṃsu. Lakkhaṇapaṇḍito pana5 Sītā ca Rāmāpaṇḍitaṃ
yācitvā "tumhe amhākaṃ pituṭṭhāne ṭhitā, tasmā assame yeva
hotha, mayaṃ phalāphalaṃ āharitvā tumhe posessāmā" 'ti
paṭiññaṃ gaṇhiṃsu. Tato paṭṭhāya Rāmapaṇḍito tatth'; eva
hoti, itare6 phalāphalaṃ7 āharitvā taṃ paṭijaggiṃsu. Evaṃ
tesaṃ phalāphalena yāpetvā vasantānaṃ Dasarathamahārājā
puttasokena navame saṃvacchare kālam akāsi. Tassa sarīra-
kiccaṃ kāretvā devī attano puttassa Bharatakumārassa
"chattaṃ ussāpethā" 'ti āha. Amaccā pana "chattasāmikā
araññe vasantīti" na adaṃsu8. Bharatakumāro "mama bhātaraṃ
Rāmapaṇḍitaṃ araññā10 ānetvā chattaṃ ussāpessāmīti" pañca
rājakakudhabhaṇḍāni gahetvā caturaṅginiyā senāya tassa vasanaṭ-
ṭhānaṃ patvā avidūre khandhāvāraṃ nivāsetvā10 katipayehi11
amaccehi saddhiṃ Lakkhaṇapaṇḍitassa ca Sītāya ca araññaṃ
gatakāle assamapadaṃ pavisitvā assamapadadvāre suṭṭhuṭha-
pitakañcanarūpakaṃ12 viya Rāmapaṇḍiṭaṃ nirāsaṃkaṃ13 sukha-
nisinnaṃ upasaṃkamitvā vanditvā ekamantaṃ ṭhito rañño pavattiṃ
ārocetvā saddhiṃ amaccehi pādesu patitvā rodi. Rāmāpaṇḍito
n'; eva soci na rodi14, indriyavikāramattam pi 'ssa nāhosi.
Bharatassa pana roditvā nisinnakāle sāyaṇhasamaye itare dve
phalāphalaṃ ādāya āgamiṃsu. Rāmapaṇḍito cintesi: "ime
daharā, mayhaṃ viya parigaṇhanapaññā etesaṃ n'; atthi,
--------------------------------------------------------------------------
1 so all three MSS.
2 Cks -yyathā.
3 all three MSS. -ti.
4 Bd adds nagarā.
5 Bd ca.
6 Cks -ro.
7 Cks -le.
8 Bd nād-.
9 Bd -ñato.
10 Cks nivāretvā.
11 Bd -pā-
12 Bd omits suṭṭhu.
13 Ck nirāsakaṃ, Bd nirāsañkaṃ.
14 Bd Paridevi.
[page 126]
126 XI. Ekādasanipāta.
sahasā pitā vo1 mato'; ti vutte sokaṃ dhāretuṃ2 asakkontānaṃ
hadayaṃ pi tesaṃ phaleyya3, upāyena te udakaṃ otāretvā etaṃ
pavattiṃ sāvessāmīti". Atha nesaṃ purato ekaṃ udakaṭṭhānaṃ
dassetvā "tumhe aticirena āgatā, idaṃ vo daṇḍakammaṃ hotu:
imaṃ udakaṃ otaritvā tiṭṭhathā" 'ti upaḍḍhagāthaṃ tāva āha:
Ja_XI.7(=461).1a: Etha Lakkhaṇa Sītā ca ubho otarathodakan ti. || Ja_XI:81a ||
Tass'; attho: etha Lakkhaṇa Sītā ca, āgacchantu4, ubho pi otaratha imaṃ
udakan ti.
Te ekavacanena otaritvā aṭṭhaṃsu. Atha nesaṃ taṃ
pavattiṃ ārocento sesaṃ upaḍḍhagātham āha:
Ja_XI.7(=461).1b: Evāyaṃ Bharato āha: rājā Dasaratho mato ti. || Ja_XI:81b ||
Te pitu matasāsanaṃ sutvā va visaññā5 ahesuṃ. Puna pi
nesaṃ kathesi, puna visiññā5 ahesun ti evaṃ yāvatatiyaṃ
visaññitaṃ patte te amaccā ukkhipitvā udakā nīharitvā thale
nisīdāpetvā6 laddhassāsesu tesu7 sabbelaññamaññaṃ roditvā
paridevitvā nisīdiṃsu. Tadā Bharatakumāro cintesi: "mayhaṃ
bhātā Lakkhaṇakumāro bhaginī ca Sītā devī pitu8 matasāsanaṃ
sutvā va sokaṃ sandhāretuṃ na sakkonti, Rāmapaṇḍito pana
na socati na paridevati, kin nu kho tassa9 asocanakāraṇaṃ,
pucchissāmi nan" ti so taṃ pucchanto dutiyaṃ gātham āha:
Ja_XI.7(=461).2: Kena Rāma ppabhāvena10 socitabbaṃ na socasi,
pitaraṃ kālakataṃ sutvā na taṃ pasahate10 dukhan11 ti. || Ja_XI:82 ||
Tattha pabhāvenā 'ti ānubhāvena, na taṃ pasahate12 ti evarūpaṃ
dukkhaṃ kena kāraṇena taṃ na pīḷeti, kiṃ te asocanakāraṇaṃ, kathehi tāva
nan13 ti.
Ath'; assa Rāmapaṇḍito attano asocanakāraṇaṃ kathento14
Ja_XI.7(=461).3: Yaṃ na sakkā pāletuṃ15 posena lapataṃ16 bahuṃ
sa17 kissa viññū medhāvī attānam upatāpaye. || Ja_XI:83 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks te.
2 Bd sandhā-.
3 Ck phā-.
4 so Cks; Bd -ta.
5 Bd -ñi.
6 Bd omits thale ni-.
7 Cks omit tesu.
8 Bd pitussa.
9 Cks cassa.
10 Bdf sabhāvena.
11 Bd pi sahate.
12 all three MSS. dukkhan.
13 Bd no.
14 Bd adds āha.
15 Bd nipā-, Bf nivā-.
16 Bf labataṃ, Cks lapitaṃ.
17 Bd taṃ.
[page 127]
7. Dasarathajātaka. (461.) 127
Ja_XI.7(=461).4: Daharā ca hi vuddhā1 ca ye bālā ye ca paṇḍitā
aḍḍhā c'; eva daliddā ca sabbe maccuparāyanā. || Ja_XI:84 ||
Ja_XI.7(=461).5: Phalānam iva pakkānaṃ niccaṃ papatanā2 bhayaṃ
evaṃ jātānaṃ maccānaṃ niccaṃ maraṇato bhayaṃ. || Ja_XI:85 ||
Ja_XI.7(=461).6: Sāyam eke na dissanti pāto diṭṭhā bahujjanā3,
pāto eke na dissanti sāyaṃ diṭṭhā bahujjanā. || Ja_XI:86 ||
Ja_XI.7(=461).7: Paridevayamāno ce kañcid4 atthaṃ udabbahe
sammūḷho hiṃsam attānaṃ kayira5 c'; enaṃ6 vicakkhaṇo. || Ja_XI:87 ||
Ja_XI.7(=461).8: Kiso vivaṇṇo bhavati hiṃsam attānam attano,
na tena petā pālenti, niratthā paridevanā. || Ja_XI:88 ||
Ja_XI.7(=461).9: Yathā saranam ādittam vārinā parinibbaye
evam pi dhīro sutavā medhavī paṇḍito naro
khippam uppatitaṃ sokaṃ vāto tūlaṃ va dhaṃsaye. || Ja_XI:89 ||
Ja_XI.7(=461).10: Eko va macco acceti, eko va jāyate kule,
saññogaparamā tv-eva7 sambhogā sabbapāṇinaṃ. || Ja_XI:90 ||
Ja_XI.7(=461).11: Tasmā hi dhīrassa bahussutassa
sampassato lokam imaṃ parañ ca
aññāya dhammaṃ hadayaṃ manañ ca
sokā mahantāpi na tāpayanti. || Ja_XI:91 ||
Ja_XI.7(=461).12: So 'haṃ8 dassañ ca bhokkhañ ca9 bharissāmi10 ca ñātake,
sesaṃ sampālayissāmi, kiccam evaṃ11 vijānato ti. || Ja_XI:92 ||
imāhi gāthāhi aniccataṃ pakāsesi.
Tattha pāletun ti rakkhituṃ, lapatan12 ti lapantānaṃ, idaṃ vuttaṃ
hoti: tāta Bharata yaṃ sattānaṃ jīvitaṃ13 bahum pi vippalappantānaṃ14
purisānaṃ ekenāpi15 mā upacchijjīti na sakkā rakkhituṃ so dāni mādiso aṭṭha
lokadhamme tatvato16 jānanto viññū medhāvī paṇḍito maraṇapariyosānajīvitesu17
sattesu18 kissa attānamupatāpaye, kiṃkāraṇā anupakārena19 sokadukkhena
attānaṃ santāpeyyā 'ti, daharā cā 'ti gāthā ‘maccu nām'; esa tāta Bharata n'
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck uddhā, Bd buddhā.
2 Bf patanato, Cks papatato.
3 Bd bahūjanā.
4 Bd ki-.
5 Cs Bf -rā.
6 Cs ve- corr. to ce-, Bd vedaṃ.
7 Cks -paramattheva.
8 Ck ahaṃ.
9 Bd gottañca, Bf yasañca bhogañca.
10 Ck bhariyā, Cs bharisa, Bdsf bhariyāpi.
11 Bd etaṃ, Bf esaṃ.
12 Cks lapitan.
13 Bd adds taṃ.
14 Bd vilap-.
15 Bd -napi.
16 Ck -āto, Bd tattato.
17 Cks -nejī-.
18 Ck adds matesu.
19 Bd anupatāpayena.
[page 128]
128 XI. Ekādasanipāta.
eva suvaṇṇarūpakasadisānaṃ daharānaṃ khattiyakumārakādīnaṃ na vuddhippat-
tānaṃ mahāyodhānaṃ na bālānaṃ puthujjanasattānaṃ na buddhādīnam paṇ-
ḍitānaṃ na cakkavattiādīnaṃ issarānaṃ na nirasanavasanānaṃ1 daliddānaṃ2
lajjati3, sabbe p'; ime sattā maccuparāyanā maraṇamukhe sambhaggā4 bhavanti
yeva'; 'ti dassanatthaṃ vuttā5, papatanā ti papatanato6, idaṃ vuttaṃ hoti:
yathā6 tāta Bharata pakkānaṃ phalānaṃ pakkakālato paṭṭhāya idāni vaṇṭā
chijjitvā patissanti idāni patissantīti patanato bhayaṃ8 niccaṃ dhuvaṃ ekaṃsikam
eva bhavati9 evaṃ āsaṃkaniyabhāvato10 evaṃjātānaṃ11 maccānam pi ekaṃsikaṃ yevā
maraṇato bhayaṃ12, na h'; atthi13 so khaṇo vā layo vā14 yattha tesaṃ maraṇaṃ
na15 āsaṃkitabbaṃ bhaveyyā 'ti, sāyan ti vikāle, iminā rattibhāge diṭṭhānaṃ
divasabhāge16 divasabhāge ca diṭṭhānaṃ rattibhāge adassanaṃ dīpeti, kañci-
datthan16 ti pitā me putto me ti ādīhi paridevayamānoce18 poso {sammūḷho}
attānaṃ hiṃsanto kilamanto appamattakam pi atthaṃ āhareyya, kayira cetaṃ19
viccakkhaṇo ti20 atha paṇḍito puriso21 paridevaṃ kareyya, yasmā pana22
paridevanto mataṃ vā ānetuṃ aññaṃ vā tassa vaḍḍhiṃ kātuṃ na sakkoti tasmā
niratthakattā paridevitassa paṇḍitā na paridevanti23, attānamattano ti attano
attabhāvaṃ sokaparidevadukkhena hiṃsanto, na tenā 'ti tena paridevena para-
lokaṃ gatā sattā na pālenti na yāpenti, niratthā ti tasmā tesaṃ matasattānaṃ
ayaṃ paridevanā niratthakā, saraṇan ti nivāsagehaṃ, idaṃ vuttaṃ hoti: yathā
paṇḍito puriso attano vasanāgāre āditte24 muhuttaṃ pi vosānaṃ anāpajjitvā25
ghaṭasatena ghaṭasahassena vārinā naṃ26 nibbāpayat'; eva evaṃ dhiro uppatitaṃ
sokaṃ khippaṃ28 nibbāpaye, tūlaṃ viya ca vāto yathā ṭhātuṃ28 na sakkoti evaṃ
dhaṃsaye viddhaṃsayeyyā29 'ti attho, eko va macco ti ettha tātā Bharata ime
sattā kammassakā nāma, tathā hi ito paralokaṃ gacchanto satto eko va acceti30
atikkamati, khattiyādikule jāyamāno pi eko va gantvā jāyati, tattha tattha pana
ñātimittasaṃyogavasena ayaṃ me pitā ayaṃ31 mātā ayaṃ31 mitto ti saṃyoga-
paramā tv-eva sambhogā sabbapāṇinaṃ, paramatthena pana tīsu32
bhavesu kammassakā ve te sattā ti attho33, tasmā ti yasmā tesaṃ34 sattānaṃ
ñātimittasaṃyogaṃ35 ñātimittaparibhogaṃ36 ṭhapetvā ito paraṃ aññaṃ n'; atthi
tasmā sampassato37 imañ ca parañ ca lokaṃ nānābhāvavinābhāvam eva sammā
passato38, aññāya dhamman ti aṭṭhavidhalokadhammaṃ jānitvā, hadayaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck nirasavasa-, Bds nidhanānaṃ.
2 Bd daliddādīnaṃ.
3 Cks lajjā ti.
4 Cks saṃ-, Bd bhaggapalibhaggā.
5 Cks vuttaṃ.
6 Ck patanato.
7 Bd adds hi.
8 Bd tesaṃ.
9 Cks bhavanti, Bd bhayanti.
10 Bd anāsaṃkaniyato.
11 Bd evajā-.
12 Ck bhaye.
13 Bd natthi.
14 Cks add yā.
15 Bd omits na.
16 Cks omit di-,
17 Bd kiñcid-.
18 Bd -devamāno va.
19 Cs kayirā me taṃ, Bd kayira ve daṃ.
20 Cks omit ti.
21 Bd adds evaṃ.
22 Cs na.
23 Bd -tīti.
24 Cks -tto.
25 Ck pajjitvā, Cs pacchitvā corr. to āditte mahantaṃ pi vosānaṃ
anāpajjitvā.
26 Bd omits naṃ.
27 Bd khippameva.
28 Bd saṇṭhituṃ.
29 Cs Bd -seyyā.
30 Ck accayeti.
31 Bd adds me.
32 Bd adds pi.
33 Cks omit attho.
34 Bd tasmā etesaṃ.
35 Ck -saṃvegaṃ.
36 Bd -gamattaṃ.
37 Bd adds ti.
38 Cks -anto.
[page 129]
7. Dasarathajātaka. (461.) 129
manañ cā 'ti1 idaṃ ubhayam pi cittass'; eva nāmaṃ, idaṃ vuttaṃ hoti:
Lābho alābho ayaso yaso ca (vol. III, 98, Cfr. Alwis, Sidath S. CVI.)
nindā pasaṃsā ca sukhañ ca dukkhaṃ,
ete aniccā manujesu dhammā,
mā soca, kiṃ socasi Poṭṭhapādā 'ti
imesaṃ aṭṭhannaṃ lokadhammānaṃ yena tena2 cittena ñāyanti3 (-- ?) tassa ca4
aniccataṃ ñatvā ṭhitassa dhīrassa pitiputtamaraṇādivatthukāpi5 mahantā6 sokā
hadayam na tāpayantīti7, etaṃ vā aṭṭhavidhaṃ lokadhammaṃ ñatvā ṭhitassa
hadayavatthuñ ca manañ ca mahantāpi sokā na tāpayantīti evam ettha8 attho
daṭṭhabbo, sohaṃ dassañca bhokkhañcā9 'ti gāthāya: tāta Bharata
andhabālasattānaṃ viya mama rodanaṃ paridevanaṃ nāma nānucchavikaṃ10,
ahaṃ pana pitu accayena tassa ṭhāne ṭhatvā kapaṇādīnaṃ11 dānaṃ ṭhānantarā-
rahānaṃ ṭhānantaraṃ yasārahānaṃ yasaṃ dassāmīti, pitarā me paribhuttanayena
issariyaṃ bhuñjissāmi, ñātake12 posessāmi, avasesañ ca attano13 parijanādikaṃ
janaṃ pālayissāmi14, dhammikasamaṇabrāhmaṇānaṃ dhammikarakkhāvaraṇa-
guttiṃ karissāmīti, evaṃ hi vijānato paṇḍitapurisassa anurūpakiccan15
ti attho.
Parisā imaṃ16 Rāmāpaṇḍitassa aniccatāpakāsaniṃ dhamma-
desanaṃ sutvā nissokā ahosi17. Tato Bharatakumāro Rāma-
paṇḍitaṃ vanditvā "{Bārāṇasirajjaṃ} paṭicchathā" 'ti āha.
"Tāta Lakkhaṇañ ca Sītadeviñ ca gahetvā gantvā rajjaṃ
anusāsathā" 'ti. "Tumhe pana devā" 'ti. "Tātā, mama pitā
‘dvādasavassaccayenāgantvā18 rajjaṃ kareyyāsīti19'; maṃ avoca
ahaṃ idān'; eva gacchanto tassa vacanakaro nāma na homi20,
aññāni pana21 tīṇi vassāni atikkamitvā āgamissāmīti". "Etta-
kaṃ kālam ko rajjaṃ kāressatīti". "Tumhe karothā" 'ti.
"Na mayaṃ kāressāmā" 'ti. "Tena hi yāva mama āgamanā21
imā pādukā kāressantīti" attano tiṇapādukā omuñcitvā adāsi.
Te tayo pi janā pādukā gahetvā paṇḍitaṃ23 vanditvā mahājana-
parivutā Bārāṇasiṃ agamaṃsu. Tīṇi saṃvaccharāni pādukā
rajjaṃ kāresuṃ. Amaccā tiṇapādukā rājapallaṃke ṭhapetvā
aṭṭaṃ vinicchinanti, sace dubbinicchito hoti pādukā añña-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks cāpi, Bd mananti.
2 Bd kenaci.
3 Bd paññāyanti.
4 Bd omits ca.
5 Bd -kā.
6 Cs Bd -tāpi.
7 Bd bhāsayantīti.
8 Bd pettha.
9 Bd dayañca gottañcā.
10 Bd na anu-.
11 Bd adds dānarahānaṃ.
12 Bd adds ca.
13 Bd anto.
14 Bd pālessāmi.
15 Bd -paṃki-.
16 Cks imā.
17 Bd ahesuṃ.
18 Bd -na āg-.
19 Bd kā-.
20 Bd nāhosi.
21 Bd pi.
22 Bd mamāgamanā.
23 Bd rāmapa-.
[page 130]
130 XI. Ekādasanipāta.
maññaṃ paṭihaññanti1, tāya saññāya puna vinicchinanti,
sammāvinicchitakāle pādukā nissaddā sannisīdanti. Paṇḍito2
tiṇṇaṃ saṃvaccharānaṃ accayena araññā nikkhamitvā Bāraṇa-
sinagaraṃ patvā uyyānaṃ pāvisi. Tassāgatabhāvaṃ3 ñatvā
kumārā amaccaparivutā uyyānaṃ gantvā Sītaṃ aggamahesiṃ
katvā ubhinnam pi abhisekaṃ kariṃsu4. Evaṃ abhisekappatto
M. alaṃkatarathe ṭhatvā mahantena parivārena nagaraṃ pavi-
sitvā padakkhiṇaṃ katvā Sucandakapāsādavarassa mahātalaṃ
abhiruyha5 tato paṭṭhāya soḷasa vassasahassāni6 dhammena
rajjaṃ kāretvā7 saggapadaṃ8 pūresi.
Ja_XI.7(=461).13: Dasa vassasahassāni saṭṭhi vassasatāni ca
kambugīvo mahābāhu Rāmo rajjam akārayīti || Ja_XI:93 ||
ayaṃ abhisambuddhāgāthā tam atthaṃ dīpeti9.
Tattha kambugīvo ti suvaṇṇaliṅgasadisagīvo10, suvaṇṇaṃ hi kambun11
ti vuccati.
S. i. d. ā. j. s. (Saccapariyosāne kuṭumbiko sotāpattiphale
patiṭṭhahi12): "Tadā Dasarathamahārājā Suddhodanamahārājā ahosi,
mātā Mahāmāyā, Sītā13 Rāhulamātā, Bharato Ānando, Lakkhaṇo
Sāriputto, parisā Buddhaparisā, Rāmapaṇḍito aham evā" 'ti. Da-
sarathajātakaṃ14.
8. Saṃvarajātaka.
Jānanto no mahārājā 'ti. Idaṃ S. J. v. ekaṃ ossaṭṭha-
viriyaṃ bhikkhuṃ ā. k. So kira Sāvatthivāsikulaputto Satthu
dhammadesanaṃ sutvā pabbajitvā15 ācariyupajjhāyavattaṃ pūrento
ubhayāni pātimokkhāni paguṇāni katvā paripuṇṇapañcavasso "kam-
maṭṭhānaṃ gahetvā araññe vasissāmīti" ācariyupajjhāye āpucchitvā
Kosalaraṭṭhe ekaṃ paccantagāmaṃ gantvā tattha iriyāpathe pasannehi16
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ati.
2 Bd rāmapa-.
3 Bd tassa āgamanabhā-.
4 Bd akaṃsu.
5 Bd -ruhi.
6 Bd sodasa-.
7 Bd adds ayuhapariyosāne.
8 Bd saggapūraṃ.
9 Bd pakāseti.
10 Bd suvaṇṇā-, Ck -līhasagīvo, Cs -liṅgasadisigīvo.
11 Bd kambu.
12 Bd -patiṭhāsi.
13 Bd devīsītā.
14 Bd bharatarāmajā-.
15 Bd adds laddhupasampado.
16 Bds pasanna.
[page 131]
8. Samvarajātaka. (462.) 131
manussehi paṇṇasālaṃ katvā upaṭṭhiyamāno vassaṃ upagantvā yuñ-
janto ghaṭanto1 vāyamanto accāraddhena viriyena temāsaṃ kammaṭ-
ṭhānaṃ bhāvetvā obhāsamattam pi uppādetuṃ asakkonto cintesi:
"addhā-m-ahaṃ2 Satthārā desitesu catūsu puggalesu padaparamo, kim
me araññavasenā'; 'ti Jetavanaṃ gantvā "Tathāgatassa rūpasiriṃ pas-
santo madhuraṃ dhammadesanaṃ suṇanto vītināmessāmīti" so viriyaṃ ossa-
jitvā3 tato nikkhamanto anupubbena Jetavanaṃ gantvā ācariyupajjhāyehi
c'; eva sandiṭṭhasambhattehi ca āgamanakāraṇaṃ puṭṭho tam atthaṃ
kathetvā tehi4 "kasmā evam akāsīti" garahitvā Satthu santikaṃ netvā
"kiṃ bhikkhave anicchamānaṃ bhikkhuṃ ānayitthā" 'ti vutte "ayaṃ
bhante viriyaṃ ossajitvā5 āgato" ti ārocite S. "saccaṃ kirā" 'ti
pucchitvā "saccaṃ bhante6" ti vutte "kasmā bhikkhu viriyaṃ ossaji6,
imasmiṃ hi sāsane nibbiriyassa kusītapuggalassa aggaphalaṃ ara-
hattaṃ nāma n'; atthi, āraddhaviriyā c'; imaṃ dhammaṃ ārādhenti,
tvaṃ kho pana pubbe viriyavā ovādakkhamo ten'; eva kāraṇena
Bārāṇasirañño puttasatassa sabbakaniṭṭho pi8 hutvā9 paṇḍitānaṃ ovāde
ṭhatvā setacchattaṃ patto sīti" vatvā a. ā.:
A. B. Br. r. k. Saṃvarakumāro nāma puttasatassa ka-
niṭṭho ahosi. Rājā "ekekaṃ puttaṃ sikkhitabbayuttakaṃ10
sikkhāpethā" 'ti ekekassa amaccassa adāsi. Saṃvarakumārassa
ācariyo amacco Bodhisatto ahosi paṇḍito vyatto rājaputtassa
pitiṭṭhāne11 ṭhito. Amaccā sikkhitasikkhite rājaputte rañño
dassesuṃ. Rājā tesaṃ janapadaṃ datvā uyyojesi. Saṃvara-
kumāro sabbasippe nipphattiṃ patvā Bodhisattaṃ pucchi:
tāta12 sace maṃ pitā janapadaṃ peseti kiṃ karomīti". "Tāta,
tvaṃ janapade diyyamāne taṃ agahetvā ‘deva aham sabba-
kaniṭṭho, mayi pi gate tumhākaṃ pādamūlaṃ tucchaṃ hes-
sati13, ahaṃ pādamūle yeva vasissāmīti'; vadeyyāsīti". Ath'
ekadivasaṃ Saṃvarakumāraṃ vanditvā ekamantaṃ ṭhitaṃ14
rājā pucchi: "kiṃ tāta sippaṃ te niṭṭhitan" ti. "Āma devā"
'ti. "Tuyhaṃ janapadaṃ vārehīti15. "Deva tumhākaṃ pāda-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ṭento.
2 Bd addhā ahaṃ.
3 Cs -ajji- corr. to -aji-, Bd -ajji-.
4 so all three MSS. instead of kathesi?
5 Cs -ajji- corr. to -aji-, Bd -ajje-.
6 Bd saccan, omitting bhante.
7 Bd -ajji.
8 Bd omits pi.
9 Bd adds pi.
10 Bd adds sikkhaṃ.
11 Bd pati-.
12 Cks kiṃ tāta.
13 Bd bhavissati.
14 Bd nisinnaṃ.
15 Bd demīti.
[page 132]
132 XI. Ekādasanipāta.
mūlaṃ tucchaṃ bhavissati, pādamūle yeva vasissāmīti1". Rājā
tussitvā "sādhū" 'ti sampaṭicchi. Tato2 paṭṭhāya rañño pāda-
mūle yeva hutvā3 Bodhisattaṃ pucchi: "tāta aññaṃ kiṃ karo-
mīti". "Rājānaṃ ekaṃ purāṇauyyānaṃ4 yācāhīti". So
"sādhū" 'ti uyyānaṃ yācitvā tattha jātakehi pupphaphalehi
nagare issarajanaṃ saṃgaṇhitvā5 puna "kiṃ karomīti" pucchi.
"Tāta rājānaṃ āpucchitvā antonagare6 bhattavetanaṃ tvaṃ
eva dehīti". So tathā katvā antonagare kassaci kiñci ahā-
petvā7 bhattavetanaṃ datvā puna8 Bodhisattaṃ pucchitvā rā-
jānaṃ viññāpetvā antonivesane dāsaporisānam pi assānam9 pi
balakāyassāpi vaṭṭaṃ10 aparihāpetvā adāsi, tirojanapadehi11
āgatānaṃ dūtānaṃ12 nivesanaṭṭhānādīni vāṇijānaṃ suṃkāni13
sabbakaraṇīyāni attanā va akāsi. Evaṃ so M-assa ovāde
ṭhatvā sabbaṃ antojanañ ca bahijanañ ca nagare ca raṭṭha-
vāsino ca āgantuke ca {ayapaṭṭen'; eva}14 (cfr. V 359|4) tena tena saṃgaha-
vatthunā ābandhitvā saṃgaṇhi15, sabbesaṃ piyo ahosi manāpo.
Aparabhāge rājānaṃ maraṇamañcake16 nipannaṃ amaccā
pucchiṃsu: "deva tumhākaṃ accayena setacchattaṃ kassa
dassāmā17" 'ti. "Tāta mama puttā sabbe pi setacchattassa
sāmino va18, yo pana tumhākaṃ manaṃ gaṇhāti tass'; eva da-
deyyāthā19" 'ti. Te tasmiṃ kālakate20 tassa sarīraparihāraṃ
katvā sattame divase sannipatitvā "raññā ‘yo tumhākaṃ manaṃ
gaṇhāti tassa chattaṃ ussāpeyyāthā21'; 'ti vuttaṃ, amhākañ ca
ayaṃ Saṃvarakumāro manaṃ gaṇhātīti22" ñātakehi parivāri-
taṃ23 tassa kañcanamālasetacchattaṃ24 ussāpayiṃsu. Saṃvara-
mahārājā B-assa ovāde ṭhatvā dhammena rajjaṃ kāresi. Itare
ekūnasatakumārā "pitā kira no kālakato, Saṃvarassa25 kira
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd homīti.
2 Bd so tato.
3 Bd adds puna.
4 Bd -ṇuyyā-.
5 Bd -hi.
6 Bd attano na-.
7 Ck kañci āhā-.
8 Bd punappunaṃ-.
9 Bd hatthinaṃ.
10 Ck vaṭṭhaṃ, Bd vattaṃ.
11 Cks -dena.
12 Bd dūtādinaṃ.
13 Bd suṃkanti.
14 Cks ayapaṭṭaneva, Bd āyavattaneca.
15 Bd gaṇhi.
16 Bd -mañce.
17 Bd -dammā.
18 Bd ca.
19 Bd deyyāthā, Cks dadeyyathā.
20 Bd tālaṃkate.
21 Cs -yyathā.
22 Ck gaṇhatīti.
23 Bd omits ñāpari-.
24 Bd kuñcanamālaṃ-.
25 Bd -rakumārassa.
[page 133]
8. Saṃvarajātaka. (462.) 133
chattaṃ ussāpesuṃ, so sabbakaniṭṭho, tassa chattaṃ na pā-
puṇāti, sabbajeṭṭhakassa chattaṃ ussāpessāmā" 'ti sabbe va1
ekato āgantvā "chattaṃ vā no detu yuddhaṃ vā" ti Saṃvara-
mahārājassa paṇṇaṃ pesetvā nagaraṃ uparundhiṃsu. Rājā
B-assa taṃ pavattiṃ ārocetvā "idāni kiṃ karomā" ti pucchi.
"Mahārāja, tava bhātīhi2 saddhiṃ yujjhanakiccaṃ3 n'; atthi,
tvaṃ pitu santakadhanaṃ4 satakoṭṭhāse kāretvā ekūnasataṃ
bhātīnaṃ5 pesetvā ‘imaṃ tumhākaṃ pitu santakaṃ koṭṭhāsaṃ
gaṇhatha, nāhaṃ tumhehi saddhiṃ yujjhissāmīti6'; sāsanaṃ pa-
hiṇathā" 'ti. So tathā akāsi. Ath'; assa sabbajeṭṭhabhātiko
Uposathakumāro nāma sese āmantetvā "tāta, rājānaṃ nāma
abhibhavituṃ samattho nāma n'; atthi, ayañ ca no kaniṭṭha-
bhātiko paṭisattu pi hutvā na tiṭṭhati, amhākaṃ pitu santakaṃ
pesetvā ‘nāhaṃ tumhehi saddhiṃ yujjhāmīti'; pesesi, na kho
pana mayaṃ sabbe7 ekakkhaṇe chattaṃ ussāpessāma, ekass'
eva chattaṃ ussāpessāma, ayam eva rājā hotu, etha taṃ pas-
sitvā rājakuṭumbaṃ8 paṭicchāpetvā amhākaṃ janapadam eva
gacchāmā" 'ti āha9. Atha te sabbe pi kumārā nagaraṃ10
vivarāpetvā paṭisattuno ahutvā nagaraṃ pavisiṃsu. Rājāpi
tesaṃ amaccehi sakkāraṃ gāhāpetvā paṭimaggaṃ pesesi. Ku-
mārā mahantena11 parivārena pattikā va āgantvā rājanivesanaṃ
abhirūhitvā Saṃvaramahārājassa nipaccākāraṃ dassetvā nīcā-
sane nisīdiṃsu. Saṃvaramahārājā setacchattassa heṭṭhā sī-
hāsane nisīdi, mahanto yaso mahantaṃ sirisobhaggaṃ ahosi,
olokitolokitaṭṭhānaṃ kampati12. Uposathakumāro Saṃvara-
mahārājassa siribhavaṃ oloketvā "amhākaṃ pitā attano acca-
yena Saṃvarakumārassa rājabhāvaṃ ñatvā maññe amhākaṃ
janapade datvā imassa na adāsīti" cintetvā tena saddhiṃ
sallapanto tisso gāthā abhāsi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pi.
2 Bd bhātikehi.
3 Cks yuddhana-.
4 Bd santakaṃ-.
5 Bd bhātikānaṃ.
6 Bd yujjhāmīti.
7 Bd adds pi.
8 Cks -bā.
9 Cks āhaṃsu.
10 Bd -radvāraṃ.
11 Bd nātima-.
12 Bd kampi.
[page 134]
134 XI. Ekādasanipāta.
Ja_XI.8(=462).1: Jānanto no mahārāja tava sīlaṃ janādhipo
ime kumāre pujento na taṃ kenaci maññatha. || Ja_XI:94 ||
Ja_XI.8(=462).2: Tiṭṭhante no mahārāje ādu1 deve divaṃ gate
ñātī taṃ samanumaññiṃsu sampassaṃ attham attano. || Ja_XI:95 ||
Ja_XI.8(=462).3: Kena Saṃvara vattena sañjāte adhitiṭṭhasi2,
kena taṃ nātivattanti ñātisaṃghā samāgatā ti. || Ja_XI:96 ||
Tattha jānanto no ti jānanto nu, janādhipo ti amhākaṃ pitā narindo,
ime ti ime ekūnasate kumāre, Pālipotthakesu3 pana aññe kumāre ti likhitaṃ4,
pūjento ti tena tena janapadena mānento, na taṃ kenacīti khuddakena5
pi kenadi janapadena taṃ pūjetabbaṃ na maññittha, ayaṃ mama accayena rājā
bhavissatīti ñatvā va6 maññe attano pādamūle vāsesīti7, tiṭṭhante no ti
tiṭṭhante nu, dharamāne yeva nū 'ti pucchati8, ādu9 deve ti udāhu amhākaṃ
pitari deve divaṃ gate attano atthaṃ vaḍḍhiṃ passantā10 saddhiṃ rājakārakehi
negamajanapadehi ñātayo taṃ11 rājā hotū 'ti samanumaññiṃsū12 'ti13, vat-
tenā 'ti sīlācarena, sañjāte adhitiṭṭhasīti14 samānajātike ekūnasatabhātaro15
abhibhavitvā tiṭṭhasi, nātivattantīti16 nābhibhavanti.
Taṃ sutvā Saṃvaramahārājā attano guṇaṃ kathento cha
gāthā abhāsi:
Ja_XI.8(=462).4: Na rājaputta usuyyāmi samaṇānaṃ mahesinaṃ,
sakkaccaṃ te namassāmi, pāde vandāmi tādinaṃ. || Ja_XI:97 ||
Ja_XI.8(=462).5: Te maṃ dhammaguṇe yuttaṃ sussūsam anusuyyakaṃ
samaṇā anusāsanti17 isī18 dhammaguṇe ratā. || Ja_XI:98 ||
Ja_XI.8(=462).6: Tes'; āhaṃ vacanaṃ sutvā samaṇānaṃ mahesinaṃ
na kiñci19 atimaññāmi, dhamme me nirato mano. || Ja_XI:99 ||
Ja_XI.8(=462).7: Hatthārūhā20 anīkaṭṭhā rathikā pattikārikā21
tesu22 na-ppaṭibandhāmi nibaddhaṃ23 bhattavetanaṃ. || Ja_XI:100 ||
Ja_XI.8(=462).8: Mahāmattā ca me atthi mantino paricārakā24,
Bārāṇasiṃ voharanti bahumaṃsasurodakaṃ25. || Ja_XI:101 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs āhu, Bd adu.
2 Bd atitiṭhasi.
3 Bd pāḷipoṭha-.
4 Bd likkhi-.
5 Bd -nā.
6 Bd omits va.
7 Cks -tīti, Bd ṭhapesīti.
8 Bd pucchi.
9 Cs ahu, Bd anu.
10 Bd -to.
11 Cks omit taṃ.
12 Bd samanuññiṃsu.
13 Bd omits ti.
14 Bd atitiṭh-.
15 Bd -re.
16 Ck nādhi-, Cs nādhivattanti.
17 Cks samanu-.
18 Cks isiṃ, Bdf isi.
19 so all four MSS.
20 Cks -rūhā, Bdf -rohā.
21 Bdf -rakā.
22 Bdsf tesaṃ.
23 Bd niviṭhaṃ, Bf nimittaṃ.
24 Cs Bd -ikā.
25 Cks Bf bahuṃ, Cks maṃsaṃ.
[page 135]
8. Saṃvarajātaka. (462.) 135
Ja_XI.8(=462).9: Atho pi vāṇijā phītā nānāraṭṭhāto āgatā,
tesu me vihitā rakkhā, evaṃ jānāh'1 Uposathā 'ti. || Ja_XI:102 ||
Tattha na rājaputtā 'ti ahaṃ rājaputta kañci sattaṃ2 ayaṃ nāma
sampatti imassa mā hotū 'ti na usuyyāmi3, tādinan ti tādilakkhaṇayuttāṇaṃ
samitapāpatāya samaṇānaṃ mahantānaṃ sīlakkhandhādīnaṃ guṇānaṃ esitatāya
mahesīnaṃ dhammikasamaṇabrāhmaṇānaṃ pañcapatiṭṭhitena pāde vandāmi,
dānaṃ dadanto dhammikañ ca nesaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ paccupaṭṭhapento
sakkaccaṃ te namassāmi, manena sampiyāyanto va vūjemīti attho, te man ti
te samaṇā4 ayaṃ dhammakoṭṭhāse yuttapayutto sussūsaṃ anusuyyako5 ti
tatvato ñatvā maṃ dhammaguṇe yuttaṃ sussūsaṃ anusuyyakaṃ anusāsanti,
idaṃ kuru idaṃ6 mā karīti ovadantīti attho, tesāhan ti tesaṃ ahaṃ, hat-
thāruhā7 ti hatthī8 āruyha yujjhanayodhā, anīkaṭṭhā ti hatthānīkādīsu
ṭhitā, rathikā ti rathayodhā, pattikārikā9 ti pattino va10, nibaddhan11
ti yaṃ tehi sajjitaṃ12 bhattañ ca vetanañ ca taṃ13 na paṭibandhāmi, apari-
hāpetvā dadāmīti attho, mahāmattā ti bhātika mayhaṃ mahāpaññā mantesu
kusalā mahāamaccā c'; eva14 avasesamantino ca paricārikā atthi, iminā idaṃ
dasseti: tumhe mantasampanne paṇḍite ācariye na labhittha amhākaṃ pana
ācariyā paṇḍitā upāyakusalā, te no setacchattena15 yojesuṃ, Bārāṇasin ti
bhātika mama chattaṃ ussāpitakālato paṭṭhāya amhākaṃ rājā dhammiko an-
vaddhamāsaṃ devo vassati tena sassāni sampajjantīti16 Bārāṇasiyaṃ bahuṃ
khāditabbayuttakaṃ maṃsamacchaṃ17 pātabbayuttakaṃ surodakañ ca18 jātan
ti19, evaṃ raṭṭhavāsino bahumaṃsasurodakaṃ20 katvā Bārāṇasiṃ vo-
haranti, phītā21 ti hatthiratanāssaratanamuttaratanādīni āharitvā nirupaddavā
vohāraṃ karontā phītā samiddhā, evaṃ jānāhīti bhātika Uposatha ahaṃ
imehi ettakehi kāraṇehi sabbakaniṭṭho pi22 hutvā mama bhātike abhibhavitvā
setacchattaṃ patto, evaṃ maṃ jānāhīti.
Ath'; assa guṇaṃ sutvā Uposathakumāro dve gāthā abhāsi:
Ja_XI.8(=462).10: Dhammena kira ñātīnaṃ rajjaṃ kārehi Saṃvara
medhāvī paṇḍito cāpi23 atho pi ñātinaṃ hito. || Ja_XI:103 ||
Ja_XI.8(=462).11: Taṃ taṃ ñātiparibbūḷhaṃ nānāratanamocitaṃ
amittā na-ppasahanti24 Indaṃ va asurādhipo ti. || Ja_XI:104 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks jānāhi.
2 Ck kaṃvisattaṃ, Cs kavisattaṃ, Bd kiñoi mattaṃ.
3 Cks suyyāṃ.
4 Bd samaṇā maṃ.
5 Bd -kaṃ.
6 Cks imaṃ.
7 Bd -rohā.
8 all three MSS. -i.
9 Bd -rakā.
10 Ck Bd ca.
11 Bd niviṭhaṃ.
12 Ck addhitaṃ, Cs ajjitaṃ.
13 Bd ahaṃ taṃ.
14 Cks te ca.
15 Bd -ni.
16 Cks -jjatīti.
17 Bd macchamaṃsaṃ.
18 Bd -dakaṃ va, Cs -dakaṃ va corr. to - - ca? Ck ti.
19 Cs jānan ti.
20 Cks bahuṃ-, Bd -maṃsaṃsurodakanti.
21 Ck titā, Cs jītāna.
22 Bd va.
23 Cks cepi, Bf cāsi.
24 Ck -sayhanti.
[page 136]
136 XI. Ekādasanipāta.
Tattha dhammena kirā 'ti tāta Saṃvaramahārāja dhammena kira tvaṃ
ekūnasatānaṃ ñātīnaṃ attano jeṭṭhabhātikānaṃ anubhāvaṃ abhibhavasi1, ito
paṭṭhāya ca2 tvam eva rajjaṃ kārehi, tvaṃ hi3 medhāvī c'; eva paṇḍito ca
ñātīnañ ca4 hito ti attho, taṃ tan5 ti taṃ6 evaṃ vividhaguṇasampannaṃ
taṃ. ñātiparibbūḷhan ti amhehi ekūnasatehi ñātakehi parivāritaṃ, nānā-
ratanamocitan ti nānāratanehi ocitaṃ sañcitaṃ bahuratanasañcayaṃ, asurā-
dhipo ti yathā tāvatiṃsehi parivutaṃ Indaṃ asurarājā na tapati evaṃ amhehi
ārakkhaṃ karontehi7 parivāritaṃ tiyojanasatike Kāsiraṭṭhe dvādasayojanikāyā
Bārāṇasiyā rājjaṃ kārentaṃ amittā na tapissantīti dīpeti.
Saṃvaramahārājā sabbesam pi bhātikānaṃ mahantaṃ ya-
saṃ adāsi. Te tassa santike māsaddhamāsaṃ8 vasitvā "ma-
hārāja, janapadesu coresu uṭṭhahantesu mayaṃ jānissāma,
tvaṃ rajjasukhaṃ anubhavā" 'ti vatvā attano attano jana-
padaṃ gatā. Rājāpi B-assa ovāde ṭhatvā āyupariyosāne
devanagaraṃ pūrento agamāsi.
S. i. d. ā. "bhikkhu evaṃ tvaṃ pubbe ovādakkhamo idāni
kasmā viriyaṃ na akāsīti" vatvā saccāni pakāsetvā j. s. (Saccapari-
yosāne so bhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi): "Tadā Saṃvaramahārājā
ayaṃ bhikkhu ahosi, Uposathakumāro Sāriputto, Sesabhātikā therā-
nutherā, parisā Buddhaparisā, ovādadāyako amacco9 aham evā" 'ti.
Saṃvarajātakaṃ.
9. Suppārakajātaka.
Ummujjanti nimujjantīti. Idaṃ S. J. v. paññāpāra-
miṃ ā. k. Ekadivasaṃ hi sāyaṇhasamaye Tathāgatassa dhammaṃ
desetuṃ nikkhamanaṃ āgamayamānā bhikkhū dhammasabhāyaṃ ni-
sīditvā "āvuso aho10 S. mahāpañño puthupañño hāsupañño javana-
pañño tikkhapañño nibbedhikapañño tatra tatra upāyapaññāya sam-
annāgato vipulāya paṭhavisamāya mahāsamuddo viya gambhīrāya
ākāso viya vitthiṇṇāya11, sakala-Jambudīpasmiṃ hi uṭṭhitapañño Dasa-
balaṃ atikkamitvā gantuṃ samattho nāma n'; atthi yathā mahā-
samudde uṭṭhitaūmi12 velaṃ nātikkamati13 velaṃ patvā14 va bhijjati13.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -bhāvī.
2 Bd omits ca.
3 Bd pi.
4 Bd va.
5 Bd taṃ taṃ, Cks omit tan.
6 Bd omits taṃ.
7 Cks -te.
8 Bd -ḍḍha-.
9 Bd adds pana.
10 Bd adds amhākaṃ.
11 Cks vitti-.
12 Bd uṭhitā-.
13 Bd -anti.
14 Bd pattā pattā.
[page 137]
9. Suppārakajātaka. (463.) 137
evaṃ na koci paññāya Dasabalaṃ atikkamati Satthu pādamūlaṃ
patvā1 bhijjat'; evā2" 'ti Dasabalassa mahāpaññāpāramiṃ vaṇṇesuṃ3.
S. āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā"
ti pucchitvā imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva Tathā-
gato paññavā pubbe pi aparipakke4 ñāṇe5 paññavā va, andho hutvā
mahāsamudde udakasaññāya ‘imasmiṃ6 samudde idaṃ nāma idam
nāma ratanan'; ti aññāsīti" vatvā a. ā.
A. Bharuraṭṭhe7 Bharurājā7 nāma r. kāresi. Bharu-
kacchaṃ7 nāma paṭṭanagāmo8 ahosi. Tadā Bo. Bharukacche7
niyyāmajeṭṭhassa9 putto hutvā nibbatti pāsādiko suvaṇṇavaṇṇo.
Suppārakakumāro10 ti 'ssa nāmaṃ kariṃsu. So mahan-
tena parivārena vaḍḍhanto soḷasavassakāle yeva niyyāmaka-
sippe nipphattiṃ patvā aparabhāge pitu accayena niyyāmaka-
jeṭṭhako hutvā11 niyyāmakakammaṃ akāsi, paṇḍito ñāṇasampanno
ahosi12, tena ārūḷhanāvāya vyāpatti nāma n'; atthi. Tassa
aparabhāge loṇajalapahaṭāni13 dve pi cakkhūni nassiṃsu. So
tato paṭṭhāya niyyāmakajeṭṭhako hutvāpi14 niyyāmakakammaṃ
akatvā rājānaṃ nissāya jīvissāmīti" rājānaṃ upasaṃkami.
Atha naṃ rājā agghāpaniyakamme ṭhapesi. Tato paṭṭhāya
rañño hatthiratanaṃ15 assaratanaṃ15 muttasāramaṇisārādīni
agghāpeti16. Ath'; ekadivasaṃ "rañño maṅgalahatthī bha-
vissatīti" kāḷapāsāṇakūṭavaṇṇaṃ ekaṃ vāraṇaṃ ānesuṃ. Taṃ
disvā rājā "paṇḍitassa dassethā" 'ti āha. Atha naṃ tassa
santikaṃ nayiṃsu. So hatthena tassa sarīraṃ parimadditvā
"nāyaṃ maṅgalahatthī bhavituṃ anucchaviko, pacchāvāmana-
kadhātuko esa17, etaṃ hi mātā vijāyamānā aṃsena18 paṭic-
chituṃ nāsakkhi, tasmā bhūmiyaṃ patitvā pacchimapādehi
vāmanakadhātuko jāto" ti āha. Hatthiṃ gahetvā āgate puc-
chiṃsu. Te "saccaṃ paṇḍito kathetīti" vadiṃsu. Taṃ kāra-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pattā pattā.
2 Bd bhijjantevā.
3 Bd vaṇṇentā nisīdisu.
4 Bd -kka.
5 Bd -ena.
6 Bd repeats i-.
7 Bd garu.
8 Cks paddhana-.
9 Bd niyyāmakajeṭhakassa, Cs niyyāmajeṭṭhakassa.
10 Bd supā- throughout.
11 Bd -tvāpi.
12 Cks omit ahosi.
13 Cks lonajalla-, Bd loṇakajalapahatāni.
14 Cks -tvā.
15 Bd -na.
16 Bd -pesi.
17 Bd -eso.
18 Bd añgena.
[page 138]
138 XI. Ekādasanipāta.
ṇam rājā sutvā tuṭṭho tassa aṭṭha kahāpaṇe dāpesi. Pun'
ekadivasaṃ "rañño maṅgalasso1 bhavissatīti" ekaṃ assaṃ
ānayiṃsu. Tam pi rājā paṇḍitassa santikaṃ pesesi. So2 hat-
thena parāmasitvā "ayaṃ maṅgalasso1 bhavituṃ na yutto,
etassa hi jātadivase yeva mātā mari, tasmā mātu khīraṃ
alabhanto na sammā vaḍḍhito" ti āha. Sāpi 'ssa kathā saccā
va ahosi. Tam pi sutvā rājā tussitvā aṭṭh'; eva kahāpaṇe3
dāpesi. Ath'; ekadivasaṃ4 "maṅgalaratho bhavissatīti" rathaṃ
āhariṃsu, tam pi rājā tassa santikaṃ pesesi. So taṃ5 hat-
thena parāmasitvā "ayaṃ ratho susirarukkhena kato, tasmā
rañño nānucchaviko" ti āha. Sāpi 'ssa kathā saccā va ahosi.
Rājā tam pi sutvā aṭṭh'; eva kahāpaṇe dāpesi. Ath'; assa
kambalaratanaṃ mahagghaṃ ānayiṃsu6. Tam pi tass'; eva
pesesi. So2 hatthena parāmasitvā "imassa mūsikacchinnaṃ
ekaṃ7 ṭhānaṃ atthīti" āha. Sodhentā taṃ disvā rañño
ārocesuṃ. Rājā tussitvā aṭṭh'; eva kahāpaṇe dāpesi. So
cintesi: "ayaṃ rājā evarūpāni pi8 acchariyāni disvā aṭṭh'; eva
kahāpaṇe dāpesi, imassa dāyo nahāpitadāyo, nahāpitassa-
jātako9 bhavissati, kim me evarūpena rājupaṭṭhānena, attano
vasanaṭṭhānam eva gamissāmīti" so Bharukacchapaṭṭanaṃ10
eva paccāgami. Tasmiṃ tattha vasante vāṇijā nāvaṃ sajjetvā
"kaṃ11 niyyāmakaṃ karissāmā" 'ti mantentā12 "Suppāraka-
paṇḍitena ārūḷhanāvā na vyāpajjati, esa paṇḍito upāyakusalo,
andho samāno pi Suppārakapaṇḍito va uttamo" ti taṃ upa-
saṃkamitvā "niyyāmako no hohīti" vatvā "tāta13, ahaṃ andho,
kathaṃ niyyāmakakammaṃ karissāmīti" vutte "sāmi andhāpi
tumhe yeva amhākaṃ uttamo" ti14. Punappuna yāciyamāno
"sādhu tātā15, tumhehi ārocitasaññāya niyyāmako bhavissāmīti"
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -lāsso.
2 Bd adds taṃ pi.
3 Bd atha k. yeva.
4 Bd adds rañño.
5 Bd taṃ pi.
6 Bd tassa mahagghakamalaratanaṃ āhariṃsu in the place of athassa--.
7 Bd -a.
8 Bd omits pi.
9 Bd jāti-.
10 Bd garu- corr. to bharu-
11 Bd taṃ.
12 Cks -to, Bd -tetvā, Bs mantesuṃ.
13 Bd omits tāta.
14 so all three MSS., add āhaṃsu?
15 Bd -a.
[page 139]
9. Suppārakajātaka. (463.) 139
tesaṃ nāvaṃ abhirūhi. Te nāvāya1 mahāsamuddaṃ pakkhan-
diṃsu. Nāvā satta divasāni nirupaddavā agamāsi, tato akāla-
vātaṃ2 uppātitaṃ uppajji, nāvā cattāro māse pakatisamudda-
piṭṭhe vicaritvā Khuramālasamuddaṃ nāma pattā, tattha
macchā manussasamānasarīrā khuranāsā udake ummujjani-
mujjaṃ3 karonti. Vāṇijā te disvā M-aṃ tassa samuddassa
nāmaṃ pucchantā paṭhamaṃ gātham āhaṃsu:
Ja_XI.9(=463).1: Ummujjanti nimujjanti manussā khuranāsikā,
Suppārakan taṃ pucchāma: samuddo katamo ayan ti. || Ja_XI:105 ||
Evaṃ tehi puṭṭho M. attano niyyāmakasuttena saṃsandetvā
dutiyaṃ gātham āha:
Ja_XI.9(=463).2: Bharukacchā4 payātānaṃ vāṇijānaṃ dhanesinaṃ
nāvāya vippanaṭṭhāya Khuramālīti vuccatīti. || Ja_XI:106 ||
Tattha payātānan ti Bharukacchapaṭṭanā nikkhamitvā gacchantānaṃ,
dhanesinan ti tumhākaṃ vāṇijānaṃ dhanaṃ pariyesantānaṃ, vippanaṭ-
ṭhāyā 'ti tātā5 tumhākaṃ imāya videsaṃ pakkhantāya nāvāya kamma-
kārakā6 pakatisamuddaṃ atikkamitvā sampatto ayaṃ samuddo Khuramālīti vuc-
cati, evaṃ etaṃ paṇḍitā kathentīti7.
Tasmiṃ pana samudde vajiraṃ uppajjati8. M. "sac'; āhaṃ
‘ayaṃ vajirasamuddo'; ti evaṃ etesaṃ kathessāmi lobhena
bahuṃ9 vajiraṃ gaṇhitvā nāvaṃ osīdāpessantīti6" tesaṃ anā-
cikkhitvā va nāvaṃ laggāpetvā10 upāyen'; ekaṃ yottaṃ gahetvā
macchagahaṇaniyāmena jālaṃ khipāpetvā vajirasāraṃ uddha-
ritvā nāvāya11 pakkhipitvā aññaṃ appagghabhaṇḍaṃ chaḍḍā-
pesi. Nāvā taṃ12 samuddaṃ atikkamitvā parato13 Aggimālaṃ
nāma gatā. So pajjalitāggikkhandho viya majjhantikasuriyo
viya ca obhāsaṃ muñcanto14 aṭṭhāsi. Vāṇijā
Ja_XI.9(=463).3: Yathā aggīva15 suriyo va16 samuddo patidissati,
Suppārakan17 taṃ pucchāma: samuddo katamo ayan ti || Ja_XI:107 ||
gāthāya18 taṃ pucchiṃsu. M. pi tesaṃ anantaragāthāyā kathesi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks nāvā.
2 Bd ākula-.
3 Bd -nimmujjaṃ.
4 Bd garu-.
5 Cs Bḍ -a.
6 so all three MSS. instead of -kānaṃ?
7 Bd kathenti.
8 Bd ussannaṃ hoti in the place of up-.
9 Bd -u.
10 Bd ola-.
11 Bd -yaṃ.
12 Cks naṃ.
13 Bd purato.
14 Bd muccanto.
15 Bd aggī ca.
16 Bd ca.
17 Bd -kaṃ.
18 Bd adds vāṇijā.
[page 140]
140 XI. Ekādasanipāta.
Ja_XI.9(=463).4: Bharukacchā1 payātānaṃ vāṇijānaṃ dhanesinaṃ
nāvāya vippanaṭṭhāya Aggimālīti vuccatīti. || Ja_XI:108 ||
Tasmiṃ pana samudde suvaṇṇaṃ ussannaṃ ahosi. M.
purimanayen'; eva tato pi suvaṇṇaṃ gāhāpetvā nāvāya pak-
khipi2. Nāvā tam pi samuddaṃ atikkamitvā khīraṃ viya
dadhiṃ viya ca obhāsantaṃ Dadhimālaṃ3 nāma samuddaṃ pā-
puṇi Vāṇijā
Ja_XI.9(=463).5: Yathā dadhiṃ va khīraṃ va samuddo patidissati4,
Suppārakan taṃ pucchāma5: samuddo katamo ayan ti || Ja_XI:109 ||
gāthāya tassa nāmaṃ pucchiṃsu. M. anantaragāthāya ācikkhi:
Ja_XI.9(=463).6: Bharukacchā6 payātānaṃ vāṇijānaṃ dhanesinaṃ
nāvāya vippanaṭṭhāya Dadhimālīti vuccatīti. || Ja_XI:110 ||
Tasmiṃ pana samudde rajataṃ ussannaṃ7. So tam pi
upāyena gāhāpetvā8 nāvāya pakkhipāpesi. Nāvā tam pi sam-
uddaṃ atikkamitvā nīlakusatiṇaṃ viya sampannasassam iva
ca obhāsamānaṃ Nīlavaṇṇakusamālaṃ9 nāma sammuddaṃ pā-
puṇi. Vānijā
Ja_XI.9(=463).7: Yathā kuso10 va sasso11 va samuddo patidissati,
Suppārakan taṃ pucchāma, samuddo katamo ayan ti || Ja_XI:111 ||
gāthāya tassa pi nāmaṃ pucchiṃsu. So anantaragāthāya
ācikkhi:
Ja_XI.9(=463).8: Bharukacchā6 payātānaṃ vāṇijānaṃ dhanesinaṃ
nāvāya vippanaṭṭhāya Kusamālīti vuccatīti. || Ja_XI:112 ||
Tasmiṃ pana samudde nīlamaṇiratanaṃ ussannaṃ ahosi.
So tam pi upāyena gāhāpetvā nāvāya pakkhipāpesi. Nāvā
tam pi samuddaṃ atikkamitvā nalavanaṃ12 viya ca veḷu-
vanaṃ viya ca khāyamānaṃ Nalamālaṃ13 nāma samuddaṃ
pāpuṇi. Vaṇijā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd garu-.
2 Bd pakkhipāpesi.
3 Bd -li.
4 Bd patibhāsati.
5 Cks -mi.
6 Bd garu- corr. to bharu-.
7 Cks uppannaṃ, Bd adds ahosi.
8 Cks gahetvā.
9 Bd nīlavaṇṇaṃkusamālā.
10 Ck -e.
11 Cks -e.
12 Cs nīla-, Bd naḷa-.
13 Ck -li, Cs naḷamālī, Bd naḷamālin.
[page 141]
9. Suppārakajātaka. (463.) 141
Ja_XI.9(=463).9: Yathā nalo1 va veḷuṃ2 va samuddo {patidissati,}
Suppārakan taṃ pucchāma: samuddo katamo ayan ti || Ja_XI:113 ||
gāthāya tassa2 pi nāmaṃ pucchiṃsu. M. anantarāgāthāya
kathesi:
Ja_XI.9(=463).10: Bharukacchā payātānaṃ vāṇijānaṃ dhanesinaṃ
navāya vippanaṭṭhaya Nalamālīti4 vuccatīti5. || Ja_XI:114 ||
Tasmiṃ pana samudde vaṃsarāgaveḷuriyaṃ ussannaṃ6. So
tam pi7 gāhāpetvā nāvāya pakkhipāpesi.
Aparo nayo: nalo8 ti vicchikanalo8 kakkaṭakanalo8 pi so rattavaṇṇo
hoti, veḷū 'ti9 pavāḷass'; etaṃ10 nāmaṃ, so11 samuddo pavāḷussanno ratto-
bhāso ahosi, tasmā yathā nalo12 va13 veḷu14 vā15 ti pucchiṃsu. M. tato
pavāḷaṃ gāhāpesi.
Vāṇijā Nalamāliṃ atikkamantā Vaḷabhāmukhasamuddaṃ16
nāma passiṃsu, tattha udakaṃ kaḍḍhitvā kaḍḍhitvā17 sabbato-
bhāgena uggacchati, tasmiṃ sabbatobhāgena uggatoḍakaṃ18
sabbatobhāgena chinnataṭamahāsobbho19 viya paññāyati, ūmiyā
uggatāya ekato papātasadisaṃ hoti, bhayajanano saddo up-
pajjati sotāni bhindanto viya hadayaṃ phālento viya, taṃ20
disvā vāṇijā bhītatasitā
Ja_XI.9(=463).11: Mahābhayo21 bhiṃsanako samuddo suyyat'; amānuso22,
yathā sobbho papāto ca23 samuddo patidissati,
Suppārakan taṃ pucchāma: samuddo katamo ayan ti || Ja_XI:115 ||
gāthāya tassa nāmaṃ pucchiṃsu.
Tattha suyyatamānuso24 ti suyyati amānuso mahāsamuddo25.
Ja_XI.9(=463).12: Bharukacchā payātānaṃ --pe-- Vaḷabhāmukhīti vuccatīti || Ja_XI:116 ||
Bo. anantaragāthāya tassa nāmaṃ ācikkhitvā27 "tātā28 imaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds naḷo.
2 Cs Bd veḷu.
3 Bd -ā.
4 Bd naḷa-.
5 Cks -ati.
6 Bd masāragallave- ahosi, Cks vaṃsarāgaveluriyussannaṃ.
7 Bd adds upāyena.
8 Bd -ḷo.
9 Bd adds pana.
10 Bd evetaṃ.
11 Bd adds ca.
12 Ck Bd naḷo.
13 Bd ca.
14 Cks velo.
15 Bd cā.
16 Ck vala-, Cs vāla-, Bd balavā-.
17 Bd only one ka-.
18 Bd ugacchante udakaṃ.
19 Bd uchinda-.
20 Bd cataṃ, Ck naṃ.
21 Bdf mahabbh-.
22 Cs sūyyātimā- corr. to -tamā-.
23 Cs Bd va.
24 Bd suyyatimā-, Cs suyyāta-.
25 Ck adds ti; Bd has amānuso saddo mahāsatto.
26 Cs -mukhanti, Bd balavāmukhiti.
27 Bd adds tassa nāmaṃ ācikkhi evaṃ.
28 Bd tāta.
[page 142]
142 XI. Ekādasanipāta.
Vaḷabhāmukhaṃ1 samuddaṃ pattā nivattituṃ samatthā nāvā
nāma n'; atthi, ayaṃ sampattanāvaṃ2 nimujjāpetvā vināsaṃ
pāpetīti" āha. Tañ ca nāvaṃ satta manussasatāni abhirūhiṃsu,
te sabbe maraṇabhayabhītā ekappahāren'; eva3 Avīcimhi
paccamānā4 sattā viya atikaruṇasaraṃ5 muñciṃsu. M. "ṭha-
petvā maṃ añño etesaṃ sotthibhāvaṃ kātuṃ samattho nāma
n'; atthi, saccakiriyāya tesaṃ sotthiṃ karissāmīti" cintetvā te
āmantetvā "tātā6 maṃ khippaṃ gandhodakena nahāpetvā
ahatavatthāni7 nivāsāpetvā puṇṇapātiṃ8 sajjetvā nāvāya dhure
ṭhapethā" 'ti. Te vegena tathā kariṃsu. M. ubhohi hatthehi
puṇṇapātiṃ8 gahetvā nāvāya dhure ṭhito saccakiriyaṃ karonto
osānagātham āha:
Ja_XI.9(=463).13: Yato sarāmi attānaṃ yato patto 'smi viññutaṃ
nābhijānāmi saṃcicca9 ekapāṇam pi hiṃsitaṃ10,
etena saccavajjena sotthiṃ nāvā nivattatū 'ti. || Ja_XI:117 ||
Tattha yato ti yato paṭṭhāya ahaṃ attānaṃ sarāmi yato paṭṭhāya c'; amhi
viññūtaṃ patto ti attho, ekapāṇam pi hiṃsitan11 ti etthantare saṃcicca
ekaṃ kunthakipillakapāṇam pi vihiṃsitaṃ12 nābhijānāmi, desanāmattam ev'
etaṃ, Bo. pana tiṇasalākam pi upādāya mayā parasantakaṃ na gahitapubbaṃ
lobhena13 paradāraṃ na olokitapubbaṃ musā na bhāsitapubbaṃ14 tiṇaggena15
pi majjaṃ na pītapubban16 ti evaṃ pañcasīlavasena17 saccakiriyaṃ akāsi, katvā
ca pana puṇṇapātiyā udakaṃ nāvāya dhure āsiñci18
Cattāro mase videsaṃ pakkhantā nāvā nivattitvā iddhimā
viya iddhānubhāvena19 ekadivasen'; eva Bharukacchapaṭṭanaṃ20
agamāsi, gantvā ca pana thale pi aṭṭhūsabhamattaṃ ṭhānaṃ
pakkhanditvā nāvikassa gharadvāre21 aṭṭhasi. M. tesaṃ vāṇi-
jānaṃ suvaṇṇarajatamaṇippavāḷavajirāni bhājetvā adāsi, "etta-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks valabhā-, Bd balavāmukha.
2 Cks sampatti-, Bs sampattā-.
3 Cks add atikaruṇaṃ.
4 Bd -na.
5 Bd atikāruññaṃ ravaṃ.
6 Bd -a.
7 Cs Bd āh-.
8 Bd suvaṇṇapā-.
9 Ck saṃvicca.
10 Bf pihisituṃ, Bd vihiṃsituṃ.
11 Bd -situn, Cks -sito.
12 Bd kundhakipillikaṃ pi pāṇaṃ hīsituṃ.
13 Bd lobhavasena.
14 Bd -bbā, Cs omits musā--bbaṃ.
15 Bd -nā.
16 Bd pivita-.
17 Bd adds pana.
18 Bd abhisiñci.
19 Bd saccānu-.
20 Bd garu-.
21 Bd adds yeva.
[page 143]
9. Suppārakajātaka. (463.) 143
kehi vo ratanehi alaṃ, mā puna samuddaṃ pavisitthā" 'ti
ca1 tesaṃ ovādaṃ datvā yāvajīvaṃ dānādīni puññāni katvā
devapuraṃ pūresi.
S. i. d. ā. "evaṃ bhikkhave pubbe pi Tathāgato mahāpañño
yevā" 'ti vatvā j. s.: "Tadā2 parisā Buddhaparisā3, Suppāraka-
paṇḍito pana aham evā" 'ti. Suppārakajātakaṃ. Ekāda-
sanipātavaṇṇanā niṭṭhitā4.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits ca.
2 Bd adds sā.
3 Bd adds ahesuṃ
4 Bd -jātakaṃ navamaṃ. Iti Jātakaṭhakathāya navajātakapatimaṇḍitassa
ekādasanipātass'; atthavaṇṇanā niṭhitā. So(yo?) thero sārasaddena
dhammasadden'; alaṅkito jātakaṃ sodhitaṃ suṭhu tenattherena
yaṃ idaṃ iminā puññakammena buddho hessaṃ anāgate sivaṃ va
neyyalokassa pāpemi amattaṃ padaṃ nibbānapaccayo hotu
niṭhitaṃ Sakkarāj 1150 etc.
[page 144]
144
XII. DVĀDASANIPĀTA.
1. Cullakuṇālajātaka.
Khuddānaṃ lahucittānan ti. Idaṃ jātakaṃ Kuṇālajātake
āvibhavissati. Cullakuṇālajātakaṃ.
2. Bhaddasālajātaka.
Kā tvaṃ suddhehi vatthehīti. Idaṃ S. J. v. ñātattha-
cariyaṃ1 ā. k. Sāvatthiyaṃ hi Anāthapiṇḍikassa nivesane pañ-
cannaṃ bhikkhusatānaṃ nibaddhabhojanaṃ2 pavattati, tathā Visā-
khāya ca Kosalarañño ca. Tattha pana3 kiñcāpi nānaggarasabho-
janaṃ dīyati bhikkhūnam pan'; ettha koci vissāsiko n'; atthi, tasmā
bhikkhū rājanivesane na bhuñjanti, bhattaṃ gahetvā Anāthapiṇḍikassa
vā Visākhāya vā aññesaṃ vā vissāsikānaṃ gharaṃ gantvā bhuñjanti.
Rājā ekadivasaṃ "paṇṇākāraṃ āhaṭaṃ, bhikkhūnaṃ dethā" 'ti
bhattaggaṃ pesetvā "bhattagge bhikkhū n'; atthīti" vutte "kahaṃ
gatā" ti pucchitvā "attano vissāsikagehesu nisīditvā bhuñjantīti"
sutvā bhuttapātarāso Satthu santikaṃ gantvā "bhante bhojanaṃ nāma
kiṃparaman4" ti pucchi. "Vissāsaparamaṃ5 mahārāja, kañjika-
mattaṃ6 pi hi7 vissāsikena dinnaṃ madhuraṃ hotīti". "Bhante kena
pana saddhiṃ bhikkhūnaṃ vissāso hotīti". "Ñātīhi vā Sakyakulehi8
vā māhārājā" 'ti. Tato rājā cintesi: "ekaṃ Sakyadhītaraṃ ānetvā
aggamahesiṃ karissāmīti, evaṃ mayā saddhiṃ bhikkhūnaṃ ñātiko9
--------------------------------------------------------------------------
2. Cfr. Dhammapada p. 211.
1 Bd ñātakattha-.
2 Ck -ddhaṃ-.
3 Bd adds rājā.
4 Bd sarasan.
5 Bd visāsikāya sarasaṃ.
6 Cs -kamahantaṃ.
7 Bd -rājā ti kiñci kiñcikamattaṃ, omitting pi hi.
8 Cks sekhaku-.
9 Bd -ta-.
[page 145]
2 Bhaddasālajātaka. (465.) 145
viya vissāso1 bhavissatīti2" so uṭṭhāyāsanā attano nivesanaṃ gantvā
Kapilavatthuṃ dūtaṃ3 pesesi: "dhītaraṃ kira4 me dentu, ahaṃ tum-
hehi saddhiṃ ñātibhāvaṃ icchāmīti". Sākiyā dūtavacanaṃ sutvā
sannipatitvā mantayiṃsu5: "mayaṃ Kosalarañño āṇāpavattiṭṭhāne va-
sāma, sace dārikaṃ6 na dassāma mahantaṃ veraṃ bhavissati, sace
dassāma kulavaṃso no bhijjissati, kin nu kho kattabban7" ti. Atha
ne Mahānāmo āha: "mā cintayittha, mama dhīta Vāsabhakhattiyā8
nāma nāgamuṇḍāya nāma dāsiyā kucchismiṃ nibbattā soḷasavassapa-
desikā9 uttamarūpadharā sobhaggappattā pitivaṃsena khattiyajātikā,
tam assa10 "khattiyakaññā" ti11 pesessāma". Sākiyā "sādhū" 'ti sam-
paṭicchitvā dūte pakkosāpetvā "sādhu, dārikaṃ dassāma12, idān'; eva
taṃ gahetvā gacchathā" 'ti āhaṃsu. Dūtā cintesuṃ: "ime Sakyā13
nāma jātiṃ nissāya atimānino, "sadisī no'; ti vatvā asadisim pi14 da-
deyyuṃ, etehi saddhiṃ ekato bhuñjamānam eva gaṇhissāmā15" 'ti
te evam āhaṃsu: "mayam gahetvā gacchantā yā tumhehi saddhiṃ
ekato bhuñjati taṃ gahetvā gamissāmā16" 'ti. Sākiyā17 tesaṃ
nivāsanaṭṭhānaṃ dāpetvā "kiṃ karissāma" 'ti cintayiṃsu. Mahānāmo
āha: "tumhe mā cintayittha, ahaṃ upāyaṃ karissāmi, tumhe mama
bhojanakāle Vāsabhakhattiyaṃ alaṃkaritvā ānetvā18 mayā ekasmiṃ
kabale gahitamatte ‘deva, asuko rājā nāma paṇṇaṃ pahiṇi, imaṃ
tāva sāsanaṃ suṇāthā'; 'ti paṇṇaṃ dasseyyāthā19" 'ti. Te "sādhū"
'ti sampaṭicchitvā tasmiṃ bhuñjamāne kumārikaṃ alaṃkariṃsu.
Mahānāmo dhītaraṃ me ānetha, mayā saddhiṃ bhuñjatū" 'ti āha20.
Atha naṃ "alaṃkaritvā21 tāvad evā" 'ti22 thokaṃ papañcaṃ katvā
ānayiṃsu. Sā "pitarā saddhiṃ bhuñjissāmā23" 'ti ekapātiyā24 hat-
thaṃ otāresi. Mahānāmo tāya saddhiṃ ekaṃ25 piṇḍaṃ gahetvā
mukhe ṭhapesi, dutiyapiṇḍassa26 hatthe pasāritamatte27 "deva, asuka-
raññā nāma28 paṇṇaṃ pahitaṃ, imaṃ tāva sāsanaṃ suṇāthā" 'ti
paṇṇaṃ upanāmesuṃ. Mahānāmo "amma tvaṃ bhuñjā29" 'ti dakkhiṇa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits viya vissāso.
2 Bd -ssati.
3 Bd -te.
4 Bd omits ki-.
5 Bd cinta-.
6 Bd dhitaraṃ
7 Bd kāta-.
8 Bd -ttisā.
9 Cks -vassikapadesikā, Bd -vassudesikā.
10 Bd vāsabha in the place of tamassa
11 Bd taṃ.
12 Bd dammhi.
13 Bd sākiyā.
14 Cks -sī, Bd taṃ gahessāmā.
17 Ck sākiyā corr. to sā mātiyā.
18 Bd ānetha.
19 Ck Bd -yyathā, Cs -yya corr. to -yyāthā.
20 Cks omit āha.
21 Cks -riyyati.
22 Bd eva, omitting ti.
23 Bd -mi, Cs -mi corr. to -mā.
24 Ck -niyā, Cs -niyā corr. to -tiyā, Bd -tiyaṃ.
25 Bd -a.
26 Bd -ḍāya.
27 Bd -rite, omitting matte.
28 Bd -rañño, omitting nāma.
29 Bd -āhi.
[page 146]
146 XII. Dvādasanipāta.
hatthaṃ pātiyā yeva katvā vāmahatthena paṇṇaṃ1 gahetvā paṇṇaṃ
olokesi. Tassa taṃ2 sāsanaṃ upadhārentass'; eva itarā bhuñji. So
tassā bhuttakāle hatthaṃ dhovitvā mukhaṃ vikkhālesi3. Dūtā4 nic-
chayen'; eva5 "sā6 etassa dhītā" ti niṭṭhaṃ agamaṃsu7, na8 taṃ
antaraṃ jānituṃ sakkhiṃsu. Mahānāmo mahantena9 parivārena dhī-
taraṃ10 pesesi. Dūtāpi taṃ11 Sāvatthiṃ12 netvā "ayaṃ kumārikā
jātisampannā Mahānāmassa dhītā" ti vadiṃsu. Rājā tussitvā sakala-
nagaraṃ alaṃkārāpetvā taṃ ratanarāsimhi ṭhapetvā aggamahesiṭṭhāne
abhisiñcāpesi. Sā rañño piyā ahosi manāpā13. Ath'; assā nacirass'
eva gabbho patiṭṭhahi, rājā gabbhaparihāraṃ dāpesi14, sā dasamā-
saccayena suvaṇṇavaṇṇaṃ puttaṃ vijāyi. Ath'; assa nāmagahaṇa-
divase rājā attano ayyakāya15 santikaṃ pesesi: "Sakyarājadhītā
Vāsabhakhattiyā puttaṃ vijāyi, kim assa nāmaṃ karontū16" 'ti.
Taṃ pana sāsanaṃ gahetvā gato amacco thokaṃ badhiradhātuko, so
gantvā rañño ayyakāya17 ārocesi. Sā18 taṃ sutvā "Vāsabhakhattiyā
puttaṃ avijāyitvāpi sabbaṃ janaṃ abhibhavi19, idāni pana ativiya
rañño vallabhā bhavissatīti" āha. Badhirāmacco20 "vallabhā" ti va-
canaṃ dussutaṃ sutvā viḍūḍabho21" ti sallakkhetvā rājānaṃ upa-
gantvā "deva kumārassa kira ‘Viḍūḍabho'; ti nāmaṃ karothā" 'ti āha.
Rājā "porāṇakaṃ no kuladattikaṃ22 nāmaṃ bhavissatīti" cintetvā
"Viḍūḍabho" ti nāmam akāsi. Tato paṭṭhāya kumāro kumāraparihārena
vaḍḍhanto sattavassikakāle aññesaṃ kumārānaṃ mātāmahakulato23
hatthirūpakāssarūpakādīni24 āhariyamānāni25 disvā mātaraṃ pucchi:
"amma, aññesaṃ mātāmahakulato23 paṇṇākāro āhariyyati, mayhaṃ
koci kiñci na peseti26, kiṃ tvaṃ nimmātāpitikā27" ti. Atha naṃ sā28
"tāta, tava29 Sakyarājāno mātāmahā30, dūre pana31 vasanti, tena te kiñci
na pesentīti" vatvā vañcesi. Puna soḷasavassakāle32 "amma mātāmaha-
kulaṃ33 passitukāmo 'mhīti34". "Alaṃ tāta, kiṃ tattha bhavaṃ35
karissatīti" vāriyamāno pi punappunaṃ yāci. Ath'; assa mātā "tena
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits pa-.
2 Bd tassatthaṃ.
3 Bd adds taṃ disvā.
4 Cs duta, Bd dukā.
5 Ck niccayene.
6 Bd omits sā.
7 Bd niṭhamakaṃsu.
8 Bd adds te.
9 Bd adds sakkārena.
10 Bd adds rañño.
11 Bd naṃ.
12 Cks -iyaṃ, Bd -i.
13 Bd ma- ahosi.
14 Bd -ramadāsi.
15 Cs ayyi-, Bd -akassa.
16 Bd karomā.
17 Bd -kassa.
18 Bd so.
19 Bd -vati.
20 Bd -rām-.
21 Bd viḍaḍa- througout.
22 Bd rājadatthiyaṃ in the place of no kula-.
23 Cks -hā-.
24 Bd -di
25 Bd -nādīni, Cks -mānā.
26 Bd -si.
27 Bd nimātānimitāsīti.
28 Bd mātā.
29 Bd omits tava.
30 Bd pitāmahā nāma te.
31 Bd omits pana.
32 Bd -ssikakāle.
33 Ck -hā-, Bd pitāmahassa mahānāmassa kulaṃ.
34 Bd adds vatvā.
35 Bd tattha nto, Cks omit bhavaṃ.
[page 147]
2. Bhaddasālajātaka. (465.) 147
hi gacchāhīti" sampaṭicchi. So pitu ārocetvā mahantena parivārena
nikkhami. Vāsabhakhattiyā puretaraṃ paṇṇaṃ pesesi: "ahaṃ idha
sukhaṃ vasāmi, sāmino māssa kiñci antaraṃ1 dassayiṃsū" 'ti. Sā-
kiyā Viḍūḍabhassa āgamanaṃ ñatvā "vandituṃ na sakkā" ti2 tassa
daharadaharakumārake3 janapadaṃ4 pahiṇiṃsu. Kumāre Kapila-
vatthuṃ sampatte Sākiyā santhāgāre sannipatiṃsu. Kumāro santhā-
gāraṃ gantvā aṭṭhāsi. Atha naṃ "ayan te tāta mātāmaho5, ayaṃ
mātulo" ti vadiṃsu. So sabbe vandamāno vicari. So yāva piṭṭhiyā
rujanappamāṇaṃ6 vanditvā ekam pi attānaṃ vandantaṃ7 adisvā "kin
nu kho maṃ vandantā n'; atthīti" pucchi. Sākiyā "tāta kaniṭṭha-
kumārā janapadaṃ gatā" ti vatvā8 tassa mahantaṃ sakkāraṃ ka-
riṃsu. So katipāhaṃ vasitvā mahantena parivārena nikkhami. Ath'
ekā dāsī tena9 santhāgāre nisinnaphalakaṃ "idaṃ Vāsabhakhattiyādā-
siyā puttassa nisinnaphalakan" ti akkositvā khīrodakena dhovi.
Eko puriso attano āvudhaṃ pamussitvā10 nivatto taṃ gaṇhanto Vi-
ḍūḍabhakumārassa akkosanasaddaṃ sutvā taṃ antaraṃ pucchitvā11
"Vāsabhakhattiyā dāsiyā kucchismiṃ Mahānāmasakkassa jātā12" ti ñatvā
gantvā balakāyassa13 kathesi. "Vāsabhakhattiyā kira dāsiya dhītā"
ti mahākolāhalaṃ ahosi. Kumāro taṃ sutvā "ete tāva14 mama nisinna-
phalakaṃ khīrodakena dhovantu, ahaṃ pana rajje patiṭṭhitakāle ete-
saṃ galalohitaṃ gahetvā mama nisinnaphalakaṃ dhovissāmīti" cittaṃ
ṭhapesi. Tasmiṃ Sāvatthiṃ15 gate amaccā sabbaṃ pavattiṃ rañño
ārocesuṃ. Rājā16 "mayhaṃ dāsidhītaraṃ adaṃsū" 'ti Sākiyānaṃ
kujjhitvā17 Vāsabhakhattiyāya ca puttassa ca dinnaparihāraṃ18 pac-
chinditvā19 dāsadāsīhi laddhabbamattakam20 eva dāpesi. Tato kati-
pāhaccayena Satthā rājanivesanaṃ gantvā21 nisīdi. Rājā āgantvā22
vanditvā "bhante tumhākaṃ kira ñātakehi dāsidhītā mayhaṃ dinnā,
ten'; assā ahaṃ saputtāya23 parihāraṃ acchinditvā dāsadāsīhi laddhabba-
mattakam24 eva dāpesin" ti āha. Satthā "ayuttaṃ mahārāja Sāki-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks māssu-, Bd sāmino kiñci antara mā.
2 Bd sakkonti.
3 Bd -re kumārike
4 Bd -de.
5 Bd pitāmahā.
6 Bd ruccamāno.
7 Ck -tā, Bd vandanaṃ.
8 Bd omits va-.
9 Ck te, Bd tene.
10 Ck pammu-, Bd pamusitvā.
11 vārena nikkhami---pucchitvā wanting in Cs.
12 Bd dhitā.
13 Bd phalaṃ, Cs phala yassa, yassa being crossed out.
14 Ck ettova.
15 Cks -iyaṃ, Bd -i.
16 Bd adds sabbe.
17 Bd kucchitvā.
18 Ck dinnaṃ corr. to dinna.
19 Bd acchi-
20 Bd laddhaṃpparihāramattaṃ.
21 Bd āg-.
22 Bd satthāraṃ in the place of āg-.
22 Ck tenassa āhaṃ supu-, Cs tassā āhaṃ supu- corr. to
tenassā ahaṃ sapu-.
23 Bd laddhabbaparihāyamattam, Ck laddhabyamattakam.
[page 148]
148 XII. Dvādasanipāta.
yehi kataṃ, dadantehi nāma samajātikā dātabbā, assa1 taṃ2 pana
mahārāja vadāmi3: Vāsabhakhattiyā rājadhītā4 khattiyarañño5 gehe
abhisekaṃ labhi6, Viḍūḍabho ti khattiyarājānam eva paṭicca jāto,
‘mātigottaṃ7 nāma kiṃ karissati, pitigottaṃ8 eva pamāṇan'; ti porā-
ṇakapaṇḍitā daḷidditthiyā kaṭṭhahārikāya9 aggamahesiṭṭhānaṃ adaṃsu,
tassā ca kucchismiṃ10 jātakumāro dvādasayojanikāya Bārāṇasiyā11
rajjaṃ patvā Kaṭṭhavāhanarājā nāma jāto" ti vatvā12 Kaṭṭhahāri-
jātakaṃ13 kathesi. Rājā14 dhammakathaṃ sutvā ‘pitigottaṃ8 eva
kira pamāṇan'; ti tussitvā mātāputtānam pakatiparihāram eva dāpesi.
Rañño pana Bandhulo15 nāma senāpati Mallikaṃ16 nāma attano bha-
riyaṃ vaṃjhaṃ17 "tava kulagharam eva gacchā18" 'ti Kusināram
eva pesesi. Sā19 "Satthāraṃ disvā gacchissāmīti" Jetavanaṃ pavi-
sitvā Tathāgataṃ vanditvā ekamante20 ṭhitā "kahaṃ gacchasīti" ca
puṭṭhā "sāmiko me bhante kulagharaṃ pesesīti" vatvā "kasmā" ti
vutte21 "vaṃjhā aputtikā ti22 bhante" ti vatvā Satthārā "yadi evaṃ
gamanakiccaṃ n'; atthi, nivattā18" ti vuttā23 tuṭṭhā24 Satthāraṃ van-
ditvā nivesanam eva25 agamāsi26, "kasmā nivattāsīti27" ca puṭṭhā
Dasabalena nivattit'; amhi sāmīti28" āha. Senāpati "diṭṭhaṃ bha-
vissati Tathāgatena kāraṇan" ti āha. Sā nacirass'; eva gabbhaṃ
labhitvā29 uppannadohaḷā "dohaḷo me uppanno" ti ārocesi. "Kiṃ-
dohaḷo" ti. "Vesālinagare30 gaṇarājakulānaṃ31 abhisekamaṅgalapokkha-
raṇiṃ otaritvā nahātvā pānīyaṃ pātukām'; amhi32 sāmīti33". Senāpati
"sādhū" 'ti vatvā sahassatthāmaṃ dhanuṃ gahetvā taṃ rathaṃ āro-
petvā Sāvatthito nikkhamitvā rathaṃ vāhento34 Vesāliṃ35 pāvisi.
Tasmiṃ ca kāle Kosalarañño36 Bandhulasenāpatinā saddhiṃ ekā-
cariyakule uggahitasippo Mahāli nāma Licchavi andho Licchavīnaṃ
atthaṃ37 dhammañ ca anusāsanto dvārasamīpe yeva vasati38, so ra-
thassa ummāre paṭighātaṃ39 sutvā, Bandhulamallassa rathavāhana-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ayaṃ.
2 Bd omits taṃ.
3 Bd dāsi in the place of va-.
4 Cks khattiyarā-.
5 Bd -yassara-.
6 Bd -kampattā.
7 Bd mātu-.
8 Bd pitu-.
9 Bd -yampi.
10 Bd -imhi.
11 Ck -yaṃ.
12 Bd omits vatvā.
13 Cs -rikajā-, Bd kaṭhavāhanajā-, cfr J. I, p. 133.
14 Bd adds satthu.
15 Bd bandhuphalo.
16 Ck Bd -kā.
17 Bd vajjhā, Cs vandhaṃ corr. to vaṃjhaṃ.
18 Bd -āhi.
19 Bd adds ca.
20 Bd -taṃ.
21 Bd -ā.
22 Bd omits ti.
23 Bd adds sā.
24 Bd adds hattā.
25 Bd adds puna.
26 Bd āg-.
27 Bd adds vuttā.
28 Bd omits sāmī.
29 Bd patila-.
30 Bd -liyāna-.
31 Ck narā-, Cs ganarā- corr. to gaṇarā-. Bd licchavirā-.
32 Bd pivitukāmāmhi.
33 Bd omits sāmī.
34 Bd pārento.
35 Cks -liyaṃ, Bd -li-.
36 Cks -ññā ca.
37 Bd -ñca.
38 Bd vasi.
39 Bd paṭighatanan. saddaṃ.
[page 149]
2. Bhaddasālajātaka. (465.) 149
saddo1, ajja Licchavīnaṃ bhayaṃ uppajjissatīti" āha. Pokkharaṇiyā
anto ca bahi ca ārakkho balavā2, upari lohajālaṃ patthaṭaṃ3, sa-
kuṇānam pi okāso n'; atthi. Senāpati pana rathā otaritvā ārakkhike
khaggena paharanto palāpetvā lohajālaṃ chinditvā antopokkharaṇiyaṃ4
bhariyaṃ5 nahāpetvā pāyetvā sayam pi nahātvā Mallikaṃ rathaṃ āro-
petvā nagarā nikkhamitvā āgatamaggen'; eva pāyāsi. Ārakkhikā
gantvā Licchavīnaṃ ārocesuṃ. Licchavirājāno6 kujjhitvā pañcasatā
pañca rathasatāni āruyha "Bandhulamallaṃ gaṇhissāmā" 'ti nikkha-
miṃsu. Taṃ pavattiṃ Mahālissa ārocesuṃ. Mahāli "mā gamittha,
so hi vo sabbe ghātessatīti" āha. Te pi "mayaṃ gamissāmi yevā"
'ti vadiṃsu. "Tena hi cakkassa yāva nābhito paviṭṭhaṭṭhānaṃ8 disvā
nivatteyyātha, tato anivattantā purato asanisaddaṃ viya suṇissatha,
tamhā9 ṭhānā nivatteyyātha, tato anivattantā tumhākaṃ rathadhure10
chiddaṃ passissatha11, tamhā ṭhānā nivatteyyāth'; eva12, parato13 mā
gamitthā" 'ti. Te tassa vacanena anivattitvā14 anubandhiṃsu yeva.
Mallikā15 disvā "rathā sāmi paññāyantīti" āha. "Tena16 hi ekasseva
rathassa17 paññāyanakāle18 āroceyyāsīti". Sā yadā sabbe eko viya hutvā
paññāyiṃsu tadā "ekam eva sāmi rathasīsaṃ paññāyatīti" āha. Bandhulo
"tena hi imā rasmiyo gaṇhā19" 'ti tassā rasmiyo datvā20 rathe ṭhito21
dhanuṃ āropesi. Rathacakkaṃ yāva nābhito paṭhaviṃ pāvisi, Licchavī22
gantvā taṃ ṭhānaṃ disvāpi na nivattiṃsu. Itaro thokaṃ gantvā jiyaṃ
poṭhesi23, asanisaddo viya ahosi, tato24 pi na nivattiṃsu, anubandhantā
gacchant'; eva. Bandhulo rathe ṭhitako va ekaṃ saraṃ khipi, so
pañcannaṃ rathasatānaṃ rathasīsaṃ25 chiddaṃ katvā pañca rājasatāni26
parikarabandhaṭṭhāne27 vinivijjhitvā paṭhaviṃ pāvisi. Te attano
viddhabhāvaṃ ajānitvā "tiṭṭha re tiṭṭha re" ti vadantā anubandhiṃsu
yeva. Bandhulo rathaṃ ṭhapetvā "tumhe matakā, matakehi saddhiṃ
mayhaṃ yuddhaṃ nāma n'; atthīti" āha. "Matakā28 nāma amhādisā29
hontīti30". "Tena hi sabbapurimassa31 parikaraṃ32 mocethā" 'ti33.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds eso.
2 Bd ārakkhaṃ thapetvā in teh place of ā. b.
3 Bd upatthataṃ.
4 Cks -ṇiṃ.
5 Bd adds otaritvā.
6 Bd te lic-.
7 Bd ghaṭayissatīti.
8 Bd pathavipaviṭhāṭhānāni.
9 Bd tasmā.
10 Bd -resu.
11 Cks passissa.
12 Bd -yyātha.
13 Bd pu-.
14 Bd adds taṃ.
15 Bd adds rathaṃ.
16 Bd bandhulotena.
17 Bd ekassa rathassa viya.
18 Bd adds mama.
19 Bd -āhi.
20 Bd adds so.
21 Bd adds va.
22 Cks -vi, Bd -vino.
23 Bd potesi so.
24 Bd te tato.
25 so all three MSS., Dhp. -sīse.
26 Bd -naṃ.
27 Bd parikkhārabandhana-.
28 Bd te ma-.
29 Bd -so na ve.
30 Bd adds vadiṃsu.
31 Cks sabbe-, Bd sabbapacchimassa.
32 Bd -kkhāraṃ.
33 Bd adds āha.
[page 150]
150 XII. Dvādasanipāta.
Te mocayiṃsu. So muttamatte1 yeva maritvā patito. Atha ne
"sabbe pi tumhe evarūpā2, attano gharāni gantvā saṃvidhātabbaṃ
saṃvidahitvā puttadāraṃ3 anusāsitvā sannāhaṃ mocethā" 'ti āha. Te
tathā katvā sabbe4 jīvitakkhayaṃ pattā. Bandhulo pi5 Mallikaṃ
Sāvatthiṃ6 ānesi. Sā soḷasakkhattuṃ yamake7 putte vijāyi, sabbe
pi sūrā thāmasampannā ahesuṃ, sabbasippe8 nipphattiṃ pāpuṇiṃsu,
ekekassa9 purisasahassaparivāro ahosi, pitarā saddhiṃ rājanivesanaṃ
gacchantehi teh'; eva rājaṅgaṇaṃ paripūri. Ath'; ekadivasaṃ vinicchaye
kūṭaṭṭaparājitā10 manussā Bandhulaṃ āgacchantaṃ disvā mahāviravaṃ
viravantā11 vinicchayāmaccānaṃ12 kūṭaṭṭakāraṇaṃ tassa ārocesuṃ.
So13 vinicchayaṃ gantvā14 aṭṭaṃ tīretvā15 sāmikam eva sāmikaṃ16
akāsi. Mahājano mahāsaddena sādhukāraṃ pavattesi. Rājā "kiṃ
idan" ti pucchitvā tam atthaṃ sutvā tussitvā sabbe pi te amacce
hāretvā Bandhulass'; eva vinicchayaṃ niyyādesi, so tato paṭṭhāya
sammā vinicchini17. Tato18 porāṇakavinicchayikā19 lañcaṃ alabhantā
appalābhā hutvā Bandhulaṃ20 "rajjaṃ patthetīti" rajakule paribhin-
diṃsu. Rājā tesaṃ21 kathaṃ gahetvā cittaṃ niggahetuṃ nāsakkhi.
"Imasmiṃ22 idh'; eva ghātiyamāne23 garahā24 uppajjissatīti" puna
cintetvā payuttapurisehi paccantaṃ paharāpetvā25 Bandhulaṃ pakkosā-
petvā "paccanto kira kupito26, tava puttehi saddhiṃ gantvā18 core
gaṇhā27" ti pahiṇitvā28 "etth'; ev'; assa29 dvattiṃsāya puttehi saddhiṃ
sīsaṃ chinditvā āharathā" 'ti tena30 saddhiṃ aññe pi samatthe mahā-
yodhe pesesi. Tasmiṃ paccantaṃ gacchante yeva "senāpati kira
āgacchatīti31" payuttakacorā palāyiṃsu. So taṃ padesaṃ āvāsā-
petvā janapadaṃ santappetvā nivatti. Ath'; assa nagarato avidū-
raṭṭhāne32 te yodhā saddhiṃ puttehi33 sīsaṃ chindiṃsu. Taṃ divasaṃ
Mallikāya pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ dve aggasāvakā nimantitā
honti. Ath'; assā pubbaṇhe34 yeva35 "sāmikassa te36 saddhiṃ puttehi
sīsaṃ chinnaṃ37" ti38 paṇṇaṃ āharitvā adaṃsu. Sā taṃ pavattiṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ā.
2 Bd adds mataka yeva.
3 Bd -re.
4 Bd adds pi.
5 Bd omits pi.
6 Cks -iyaṃ, Bd -i.
7 Bd -ka.
8 Bd sabbe.
9 Bd -āpi.
10 Cks kūṭattaṃ-.
11 Bd mahāravaṃ ravantā.
12 Bd -yām-.
13 Bd adds pi.
14 Bd adds taṃ.
15 Bd vicāretvā.
16 Bd adds asāmikameva asāmikaṃ.
17 Bd vinicchindi.
18 Bd adds te.
19 Bd -yakāmaccā.
20 Bd -lo.
21 Bd tato rājā taṃ.
22 Bd ime.
23 Ck Bd no.
24 Bd adds me.
25 Ck -hā-, Bd adds te palāpetvā nivattakāle antarāmagge puttehi
sandiṃ māretuṃ vaṭṭatīti.
26 Bd kuppi-.
27 Bd -āhī.
28 all three MSS. -ni-.
29 Bd tatthevassa.
30 Bd tehi.
31 Bd adds sutvā.
32 Bd -re ṭhā.
33 Bd pusa-,
34 Bd -hasamaye.
35 Bd omits yeva.
36 Ck tehi, Cs ne.
37 Bd chindisū.
38 Bd adds idaṃ.
[page 151]
2. Bhaddasālajātaka. (465.) 151
ñatvā kassaci kiñci avatvā paṇṇaṃ ucchaṅge katvā bhikkhusaṃgham
eva paricari1. Ath'; assā paricārikā2 bhikkhūnaṃ bhattaṃ datvā
sappicāṭiṃ āharantā3 therānaṃ purato cāṭiṃ bhindiṃsu. Dhamma-
senāpati4 "bhedanadhammaṃ bhinnaṃ, na cintetabban" ti āha. Sā
ucchaṅgato paṇṇaṃ nīharitvā "‘dvattiṃsāya puttehi saddhiṃ pitu sīsaṃ
chinnan'; ti me imaṃ5 paṇṇaṃ āhariṃsu, ahaṃ6 idaṃ sutvāpi na cin-
temi, sappicāṭiyā bhiṇṇāya kiṃ cintessāmi bhante" ti āha. Dhamma-
senāpati "animittam anaññātan7" ti ādīni vatvā uṭṭhāyāsanā dhammaṃ
desetvā8 vihāraṃ agamāsi. Sāpi dvattiṃsu suṇisāyo9 pakkosāpetvā
"tumhākaṃ sāmikā niraparādhā attano purimakammaphalaṃ labhiṃsu,
tumhe mā socittha10, rañño pi11 upari manopadosaṃ mā karitthā" 'ti
ovadi. Rañño carapurisā naṃ12 katham sutvā gantvā13 tesaṃ niddo-
sabhāvaṃ rañño kathesuṃ14. Rājā saṃvegappatto tassā nivesanaṃ
gantvā15 Mallikañ ca suṇisāyo c'; assā khamāpetvā Mallikāya varaṃ
adāsi. Sā "gahito me hotū" 'ti vatvā tasmiṃ gate16 matakabhattaṃ
datvā nahātvā rājānaṃ upasaṃkamitvā "deva tumhehi me varo dinno,
mayhañ ca aññen'; attho n'; atthi, dvattiṃsāya17 ca me suṇisānaṃ
mamañ ca kulagharagamanaṃ18 anujānāthā19" 'ti āha. Rājā sam-
paṭicchi. Sā dvattiṃsa suṇisāyo20 sakasakakulaṃ21 pesetvā sayaṃ
Kusināranagare attano kulagharam agamāsi. Rājāpi Bandhulasenā-
patino bhāgineyyassa Dīghakārāyanassa nāma senāpatiṭṭhānaṃ adāsi.
So pana "mātulo22 iminā mārito" ti rañño otāraṃ gavesako carati23.
Rājā24 niraparādhassa Bandhulassa māritakālato paṭṭhāya vippaṭisārī
hutvā cittassādaṃ na labhati, rajjasukhaṃ25 nānubhoti. Tadā Satthā
Sakyānaṃ26 Uḷumpaṃ nāma nigamaṃ upanissāya viharati. Rājā
tattha gantvā ārāmato avidūre khandhāvāraṃ nivesetvā27 mandena28
parivārena "Satthāraṃ vandissāmīti29" vihāraṃ gantvā pañca rāja-
kakudhabhaṇḍāni Kārāyanassa30 datvā ekako va gandhakuṭiṃ pāvisi.
Sabbaṃ Dhammacetiyasutta-niyāmen'; eva veditabbaṃ. Tasmiṃ gandha-
kuṭiṃ paviṭṭhe Kārāyano30 tāni31 rājakakudhabhaṇḍāni gahetvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -vari, Cs Bd -visi.
2 Bd -kāyo.
3 Bd -tiyo.
4 Bd adds upāika.
5 Bd idaṃ.
6 Bd ahañca.
7 Suttanipāta v. 574.
8 Cs -nto, Bd omits dh. de-.
9 Cks -sā.
10 Bd adds mā paridevittha.
11 Bd omits pi.
12 Bd taṃ.
13 Bd omits ga-.
14 Bd kathayiṃsu.
15 Cks āg-.
16 Bd adds tesaṃ.
17 Cks -sā.
18 Cks -raṃga-.
19 Cks -nathā.
20 Bd -sāya suṇisāyānaṃ.
21 Cks sakyakulaṃ
22 Bd adds me.
23 Bd okāsaṃ vesanto vica-.
24 Bd adds pi; sā dvattiṃsa---rāja wanting in Cs.
25 Bd adds ca.
26 Bd sākiyā-.
27 Bd nivā-.
28 Bd mahantena.
29 Bd -māti.
30 Bd dīghakā-.
31 Bd adds pañca.
[page 152]
152 XII. Dvādasanipāta.
Viḍūḍabhaṃ rājānaṃ katvā rañño ekaṃ assaṃ ekañ c'; upaṭṭhāna-
kārikaṃ1 mātugāmaṃ nivattetvā2 Sāvatthiṃ3 agamāsi. Rājā Satthārā
saddhiṃ piyakathaṃ kathetvā nikkhamanto sena adisvā taṃ mātu-
gāmaṃ pucchitvā taṃ pavattiṃ sutvā bhāgineyyaṃ ādāya gantvā4
"Viḍūḍabhaṃ gahessāmīti5" Rajagahanagaraṃ gacchanto vikāle dvāresu
pihitesu6 nagaraṃ patvā7 ekissā sālāya nipajjitvā vātātapakilanto
rattibhāge tatth'; eva kālam akāsi. Vibhātāya rattiyā "deva Kosala-
narindo8 anātho9 jāto" ti vilapantiyā tassā itthiyā saddaṃ sutvā
rañño ārocesuṃ. So mātulassa mahantena sakkārena sarīra-
kiccaṃ kāresi. viḍūḍabho pi rajjaṃ labhitvā taṃ veraṃ saritvā
"sabbe pi Sākiye māressāmīti10" mahatiyā senāya nikkhami. Taṃ
divasaṃ S. paccūsakāle11 lokaṃ olokento12 ñātisaṃghassa vināsaṃ
disvā "ñātisaṃgahaṃ. kātuṃ vaṭṭatīti" cintetvā pubbaṇhasamaye piṇ-
ḍāya caritvā piṇḍapātapaṭikkanto gandhakuṭiyaṃ sīhaseyyaṃ kappetvā
sāyaṇhasamaye ākāsena gantvā13 Kapilavatthusāmante ekasmiṃ ka-
baracchāye rukkhamūle nisīdi. Tato avidūre Viḍūḍabhassa rajjasī-
māya mahanto sandacchāyo14 nigrodharukkho atthi. Viḍūḍabho Satthā-
raṃ15 disvā upasaṃkamitvā vanditvā16 "bhante kiṃkāraṇā evarūpāya
uṇhavelāya imasmiṃ kabaracchāye rukkhamūle nisīdittha17 etasmiṃ
sandacchāye18 nigrodhamūle nisīdatha bhante" ti vatvā "hotu mahā-
rāja, ñātakānaṃ chāyā nāma sītalā" ti vutte "ñātakānaṃ rakkha-
ṇatthāya S. āgato bhavissatīti" cintetvā Satthāraṃ vanditvā nivattitvā
Sāvatthim eva paccāgami. Satthāpi uppatitvā Jetavanam eva gato.
Rājā Sākiyānaṃ dosaṃ saritvā dutiyam pi nikkhamitvā tatth'; eva
Satthāraṃ passitvā puna nivatti, tatiyavāre19 nikkhamitvā tatth'; eva
Satthāraṃ passitvā nivatti" catutthavāre pana tasmiṃ nikkhante S. 20
Sākiyānaṃ pubbakammaṃ oloketvā tesaṃ nadiyaṃ visapakkhepana-
pāpakammassa21 appaṭibāhiyabhāvaṃ ñatvā catutthavāraṃ na aga-
māsi22. Viḍūḍabharājā khīrapāyake dārake23 ādiṃ katvā sabbe Sā-
kiye ghātetvā galalohitena phalakaṃ24 dhovitvā paccāgamāsi25.
Satthari pana tatiyavāre gamanato paccāgantvā punadivase piṇḍāya
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ca upa-.
2 Bd nivattāpetvā; vihāraṃ---nivattetvā wanting in Cs.
3 Bd -i, Ck -iyaṃ.
4 Cks āg-.
5 Bd adds so.
6 Bd pidahi-.
7 Bd paviyitumasakkonto in the place of patvā.
8 Bd -rindaṃ idāni
9 Bd adds pi.
10 Bd -māti.
11 Bd -samaye.
12 Bd vo-.
13 Bd -nāgantvā.
14 Bd sitacchāyo.
15 sarīrakiccaṃ---satthāraṃ wanting in Cs.
16 Bd omits va-.
17 Bd -datha.
18 Bd sītacāye.
19 Cs adds pi.
20 dosaṃ---satthā wanting in Bd.
21 Bd -kkhip-.
22 Bd nāg-.
23 Bd nirahaṇake, omitting dārake.
24 Bd nisinnapha-.
25 Bd -mi.
[page 153]
2. Bhaddasālajātaka. (465.) 153
caritvā niṭṭhāpitabhattakicce gandhakuṭiyaṃ vissamante1 disāhi2 sanni-
patitā bhikkhū dhammasabhāyaṃ nisīditvā "āvuso S. attānaṃ dassetvā
rājānaṃ nivattetvā3 ñātake maraṇabhayā mocesi, evam ñātakānaṃ
atthacarako4 S." ti Bhagavato guṇakathaṃ kathesuṃ5. S. āgantvā
"kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā
"imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave Tathāgato idān'; eva ñātakā-
naṃ atthaṃ carati, pubbe pi cari6 yevā" 'ti vatvā a. ā.:
A. B. Brahmadatto dasarājadhamme7 akopetvā dham-
mena rajjaṃ kārento8 ekadivasaṃ cintesi: "Jambudīpatale rā-
jāno bahutthambhesu pāsādesu vasanti, tasmā bahūhi tham-
bhehi pāsādakaraṇaṃ9 nāma anacchariyaṃ, yan nūnāhaṃ
ekatthambhakaṃ pāsādaṃ kareyyaṃ10, sabbarājūnaṃ11 agga-
rājā bhavissāmīti" so vaddhakī12 pakkosāpetvā "mayhaṃ
sobhaggappattaṃ ekatthambhakaṃ13 pāsādaṃ karothā" 'ti āha.
Te "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā araññaṃ pavisitvā14 ujū ma-
hante ekatthambhakapāsādārahe bahurukkhe disvā "ime ruk-
khā santi, maggo pana visamo, na sakkā15 otāretuṃ, rañño
ācikkhissāmā" 'ti cintetvā tathā akaṃsu. Rājā "yena16 kenaci
upāyena saṇikaṃ otārethā" 'ti vatvā "deva17 kenaci pi upā-
yena na sakkā" ti vutte "tena hi mama uyyāne ekaṃ ruk-
khaṃ upadhārethā" ti āha. Vaḍḍhakī uyyānaṃ gantvā ekaṃ
sujātaṃ18 ujukaṃ gāmanigamapūjitaṃ rājakulato pi laddha-
balikammaṃ maṅgalasālarukkhaṃ19 disvā rañño santikaṃ gan-
tvā tam atthaṃ ārocesuṃ. Rājā "uyyāne rukkho20 nāma
mama paṭiladdho, gacchatha21, naṃ22 chindathā" 'ti āha. Te
"sādhū" 'ti sampaṭicchitvā gandhamālādihatthā uyyānaṃ gan-
tvā rukkhe gandhapañcaṅgulaṃ23 datvā suttena parikkhipitvā
pupphakaṇṇikaṃ bandhitvā dīpaṃ jāletvā balikammaṃ katvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pavisante.
2 Bd disādīhi.
3 Bd nivattapetvā.
4 Ck -rato, Bd atthāyacaro.
5 Bd kathayiṃsu.
6 Bd acari.
7 Bd -maṃ.
8 Bd karonto.
9 Ck -kāraṇaṃ.
10 Ck kāreyya, Cs kāreyyaṃ.
11 Cks sabbaṃ-.
12 Bd -kiṃ.
13 Bd -ka.
14 Bd omits arpa-.
15 Cks sakkoma taṃ idha.
16 Bd omits yena.
17 Bd adds yena.
18 Bd omits su-.
19 Bd -lā-.
20 Cks -aṃ.
21 Bd adds so.
22 Bd taṃ.
23 Bd -likaṃ.
[page 154]
154 XII. Dvādasanipāta.
"ito sattame divase āgantvā rukkhaṃ chindissāma, rājā che-
dāpeti1, imasmiṃ rukkhe nibbattadevatā2 aññattha gacchantu3,
amhākaṃ doso n'; atthīti" sāvesuṃ. Atha tasmiṃ nibbatto
devaputto taṃ vacanaṃ sutvā "nissaṃsayaṃ ime vaḍḍhakī
imaṃ rukkhaṃ chindissanti, vimānaṃ me nāsessanti4, vimāna-
pariyantikam eva kho pana mayhaṃ jīvitaṃ, imañ ca rukkhaṃ
parivāretvāpi5 ṭhitesu6 taruṇasālarukkhesu7 nibbattānaṃ mama
ñātidevatānam pi bahūni vimānāni nassissanti8, na kho pana
maṃ tathā9 attano vināso bādhati yathā10 ñātīnaṃ, tasmā
tesaṃ11 mayā jīvitadānaṃ12 dātuṃ vaṭṭatīti" cintetvā aḍḍha-
rattasamaye dibbālaṃkārapatimaṇḍito rañño sirigabbhaṃ pavi-
sitvā sakalagabbhaṃ ekobhāsaṃ katvā ussīsakapasse rodamāno
aṭṭhāsi. Rājā taṃ disvā bhītatasito tena saddhiṃ sallapanto
paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_XII.2(=465).1: Kā tvaṃ uddhehi vatthehi13 aghe vehāsayaṇ ṭhitā,
kena ty-assūni vattanti kuto taṃ bhayam āgatan ti. || Ja_XII:1 ||
Tattha kā ti yakkhanāgasupaṇṇasakkādisu14 kā15 nāma tvan ti pucchati,
vatthehīti13 vacanamattam etaṃ16, sabbe pi pana dibbālaṃkāre17 sandhāy'
evam18 āha, aghe ti appaṭighe ākāse, vehāsayan ti tass'; eva vevacanam,
kena tyassūnīti19 kena kāraṇena tava assūni pavattanti20, kuto ti ñātiviyo-
gadhanavināsādim21 kiṃ nissāya tava bhayam āgatan ti pucchati.
Taṃ sutvā devarājā dve gāthā abhāsi:
Ja_XII.2(=465).2: Tav'; eva deva vijite Bhaddasālo ti maṃ vidū
saṭṭhiṃ vassasahassāni tiṭṭhato pūjitassa me || Ja_XII:2 ||
Ja_XII.2(=465).3: Kārayantā nagarāni agāre ca disampati
vividhe cāpi pāsāde na man te accamaññisuṃ22,
yath'; eva man te pūjesuṃ tath'; eva tvam pi pūjayā 'ti. || Ja_XII:3 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd chindāpesi.
2 Bd -ttā-.
3 Bd -atu.
4 Bd nassissatīti.
5 Bd omits pi.
6 Cks ṭṭhi-.
7 Bd -lā-.
8 Bd adds vimānapariyantikameva mama ñātinaṃ devatānaṃ jivitaṃ.
9 Bd yathā.
10 Bd tathā.
11 Bd nesaṃ.
12 Bd -taṃ, omitting dānaṃ.
13 Ck Bdf vatte-.
14 Cs -sakkā- corr. to -sakkhā-.
15 Cks ko.
16 Bd evetaṃ.
17 Bd sabbehi pana vatthadib-.
18 Bd -ya, omitting evam.
19 Ck tthāssunīti, Cs ttāsunīti.
20 Bd omits pa.
21 Cks -dī, Bd dinā.
22 Cks te maṃ amaññisuṃ.
[page 155]
2. Bhaddasālajātaka. (465.) 155
Tattha tiṭṭhato ti sakala-Bārāṇasi-nagarena c'; eva1 gāmanigamehi ca
tayā2 ca pūjitassa niccaṃ balikammañ ca sakkārañ ca labhantassa mayhaṃ
imasmiṃ uyyāne3 tiṭṭhantassa ettako kālo4 gato ti dasseti, nagarānīti na-
garapaṭisaṃkhārakammāni5, agāre ti bhūmigehāni6, disampatīti disānaṃ
pati mahārāja7, na8 mante ti te nagarapaṭisaṃkhārakaraṇādīni9 karontā10
imasmiṃ nagare porāṇakarājāno maṃ nātimaññiṃsu nātikkamiṃsu na viheṭha-
yiṃsu11, mama nivāsarukkhaṃ12 chinditvā attano kammāni na kariṃsu, mayhaṃ
pana sakkāram eva kariṃsū 'ti avaca, yathevā 'ti tasmā13 yath'; eva ne14
porāṇakarājāno maṃ pūjayiṃsu eko pi imaṃ rukkhaṃ na chindāpesi, tvañ15
cāpi maṃ16 tath'; eva pūjaya mā me rukkhaṃ chedayīti.
Tato rājā dve gāthā abhāsi:
Ja_XII.2(=465).4: Tañ ca17 ahaṃ na passāmi thullam18 kāyena te dumaṃ,
ārohapariṇāhena abhirūpo si19 jātiyā. || Ja_XII:4 ||
Ja_XII.2(=465).5: Pāsādaṃ kārayissāmi ekatthambhaṃ manoramaṃ,
tattha taṃ upanessāmi, ciran te yakkha jīvitan ti. || Ja_XII:5 ||
Tattha kāyenā 'ti pamāṇena20, idaṃ vuttaṃ hoti: tava pamāṇena21
taṃ22 viya thūlaṃ mahantaṃ ahaṃ aññaṃ dumaṃ na passāmi, tvañ ñeva pana
ārohapariṇāhena sujātasaṃkhātatāya23 susaṇṭhānaujubhāvappakārāya24 jātiyā ca
abhirūpo sobhaggappatto ekatthambhapāsādāraho ti, pāsādan ti tasmā taṃ
chedāpetvā25 ahaṃ pāsādaṃ kārāpessām'; eva, tattha tan ti taṃ panāhaṃ
samma devarāja26 tattha pāsāde upanessāmi27 vasāpessāmi, so28 tvaṃ mayā
saddhiṃ ekato vasanto aggagandhamālādīni labhanto sakkārappatto sukhaṃ
jīvissasīti29 nivāsanaṭṭhānābhāvena30 me vināso bhavissatīti mā cintesi31, ciran
te yakkha jīvitaṃ bhavissatīti.
Taṃ sutvā devarājā dve gāthā abhāsi:
Ja_XII.2(=465).6: Evaṃ h'; etaṃ32 udapādi sarīrena vinābhāvo
puthuso maṃ vikantetvā khaṇḍaso avakantatha. || Ja_XII:6 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck veva, Cs vevā, Bd -rehideva.
2 Bd tathā.
3 Bd adds manussānaṃ pūjitassa.
4 Bd adds va.
5 Ck -parisaṃbhāra-, Cs -parisaṃkhāra-, Bd -patisaṃkhāraṇa-.
6 Bd bhūmibhāgegehāni.
7 Bd -jā.
8 Bd naṃ.
9 Ck -patisambhāra-, Bd nagaraṭisaṃbharaṇādīni.
10 Bd -to, Cks -ti.
11 Bd vihevesuṃ.
12 Bd nivāsanaru-.
13 Bd kasmā.
14 Bd omits ne.
15 Cks tvaṃ.
16 Bd omits maṃ.
17 Bf tvaṃ vā, Bd kataṃ vā in the place of tañca.
18 Bf tulaṃ, Bd tūlaṃ.
19 Ck ti.
20 Bd tava vimānena.
21 Bd vimānena.
22 Bd samānataṃ.
23 Ck sujātatāsaṃ-, Cs sujāto saṃ-, Bd sujātasaṃkhātāya.
24 Bd samasaṇṭhānauju-, Cks susaṇṭhānaṃ-.
25 Bd ekathambhapāsādataṃ chedā-, omitting raho ti pāsādanti tasmā.
26 Ck Bd -jā.
27 all three MSS. upani-.
28 Bd omits so.
29 Ck -sītī, Cs -ssasi, Bd jivassatīti.
30 Ck -naṃbhāvena, Cs Bd -nabhāvena.
31 Bd -tayi.
32 so Cks for cetaṃ? Bdf evaṃ cittaṃ.
[page 156]
156 XII. Dvādasanipāta.
Ja_XII.2(=465).7: Agge ca chetvā majjhe ca pacchā mūlaṃ vichindatha1,
evaṃ me chijjamānassa na dukkhaṃ2 maraṇaṃ siyā ti. || Ja_XII:7 ||
Tattha evaṃ hetaṃ3 udapādīti yadi evaṃ etaṃ cittaṃ tava uppannaṃ,
sarīrena vinābhāvo ti yadi te mama sarīrena bhaddasālarukkhena saddhiṃ4
mama vinābhāvo patthito5, puthuso ti atha naṃ bahudhā6 vikantitvā
ti7 chinditvā, khaṇḍaso ti8 khaṇḍākhaṇḍaṃ9 katvā avakantatha, agge cā10
'ti avakantantā11 pana paṭhamaṃ agge12 tato majjhe12 chinditvā sabbapacchā
mūle chindatha, evaṃ hi me chijjamānassa13 na dukkhaṃ maraṇaṃ bhaveyyā
'ti yācati.
Tato rājā dve gāthā abhāsi:
Ja_XII.2(=465).8: Hatthapādaṃ14 yathā chinde15 kaṇṇanāsañ ca jīvite
tato pacchā siro chinde15, taṃ dukkhaṃ maraṇaṃ siyā. || Ja_XII:8 ||
Ja_XII.2(=465).9: Sukhaṃ nu khaṇḍaso chinnam16 bhaddasāla vanaspati,
kiṃ hetu kaṃ upādāya khaṇḍaso chinnam17 icchasīti. || Ja_XII:9 ||
Tattha hatthapādan14 ti hatthe ca pāde ca, taṃ dukkhan ti taṃ
evaṃ paṭipāṭiyā chijjantassa18 corassa19 maraṇaṃ dukkhaṃ siyā, sukhaṃ
no20 ti samma Bhaddasāla vajjhapattā21 corā22 sukhena maritukāmā sīsacche-
daṃ yācanti na23 khaṇḍaso chedanaṃ, tvaṃ pana etaṃ24 yācasi, tena taṃ
pucchāmi: sukhan nu25 khaṇḍaso chinnan ti, kiṃ hetū 'ti khaṇḍaso26 chin-
naṃ nāma na sukhaṃ, kāraṇena pan'; ettha bhavitabban ti taṃ pucchanto
evam āha.
Ath'; assa ācikkhanto Bhaddasālo dvā gāthā abhāsi:
Ja_XII.2(=465).10: Yañ ca hetuṃ upādāya hetuṃ dhammūpasaṃhitaṃ27
khaṇḍaso chinnam icchāmi mahārāja suṇohi me: || Ja_XII:10 ||
Ja_XII.2(=465).11: Nāti me sukhasaṃvaddhā28 mama passe nivātajā
te pi 'haṃ29 upahiṃseyyaṃ, paresaṃ assa dumocitan30 ti. || Ja_XII:11 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck vivin-, Bd mūlamhi chindatha.
2 Cks dukkha.
3 Bd citta.
4 Bd sama.
5 Cs pattiko, Bd patiṭhito.
6 Bd pahūdhā, Cks bahuvidhā.
7 Cks omit ti.
8 Ck omits ti.
9 Cks khaṇḍa-.
10 Cks vā.
11 Bd avakantentā ca.
12 Bd -aṃ.
13 Bd -nāya.
14 Bdf -de.
15 Bdf -nne.
16 Ck jinnaṃ, Cs cinnaṃ.
17 Bd chindaṃ, Bf chinda.
18 Bd chindantassa.
19 Bd tassa.
20 Bd dukkhan in the place of no.
21 Cs -tto, Ck vajjappattā, Bd vajhappatto.
22 Bd te.
23 Cs nā.
24 Bd evaṃ.
25 Bd sukhaṃdukkhaṃ, omitting nu.
26 Cks -to.
27 Ck sammūpasobhitaṃ, Bd dhammipasaṃhitaṃ corr. to dhamma-.
28 Bd -vaḍhā.
29 Cks ahaṃ.
30 Cks -cinan, Bd assumukhovitan, Bf asukhukhocitaṃ.
[page 157]
2. Bhaddasālajātaka. (465.) 157
Tattha hetuṃ dhammūpasaṃhitan1 ti mahārāja yaṃ2 hetusabhā-
vaṃ3 yuttam eva na hetupatirūpakaṃ4 hetuṃ upādāya ārabbha sandhāyāha
khaṇḍaso chinnaṃ icchāmi taṃ5 ohitasoto suṇāhīti6 attho, ñāti me ti mama
Bhaddasālarukkhassa chāyāya7 sukhasaṃvaddhā8 mama passe9 taruṇasāla-
rukkhesu10 nibbattā mayā katavātaparittāṇattā11 nivātajā mama ñātakā deva-
saṃghā atthi te12 ahaṃ visālasākhaviṭapo mūle chinditvā patanto upahiṃ-
seyyaṃ, sambhaggavimāne karonto vināseyyan ti attho, paresaṃ assa dumo-
citan13 ti evaṃ sante mayā tesaṃ paresaṃ ñātidevasaṃghānaṃ assa14 duk-
khaṃ ocitaṃ vaḍḍhitaṃ, na cāhaṃ15 tesaṃ dukkhakāmo16, tasmā bhaddasālaṃ
khaṇḍaso chinnam icchāmīti17 ayam ettha adhippāyo18.
Taṃ sutvā rajā "dhammiko vatāyaṃ devaputto, attano
vimānavināsato19 pi20 ñātīnaṃ vimānavināsaṃ21 na icchati,
ñātīnam atthacariyam carati22, abhayam assa dassāmīti" tus-
sitvā osānagātham āha:
Ja_XII.2(=465).12: Cetabbarūpaṃ cetasi23 bhaddasāla vanaspati,
hitakāmo so ñātīnaṃ, abhayaṃ samma dadāmi te ti. || Ja_XII:12 ||
Tattha cetabbarūpaṃ cetasīti ñātīsu muducittatāya cintento cinte-
tabbayuttakam eva cintesi samma bhaddasālā 'ti, chedassa rūpaṃ chedasīti pi
pāṭho, tass'; attho: khaṇḍaso chinnam icchanto chedetabbayuttakam eva chedesīti24,
abhayan ti etasmin te sabbaguṇe25 pasīditvā abhayaṃ dadāmi, na me pā-
sāden'; attho, nāhan taṃ chedāpessāmi, gaccha ñātisaṃghaparivuto sakkatagaru-
kato sukhaṃ jīvā 'ti26 āha.
Devarājā rañño dhammaṃ desetvā agamāsi. Rājā tass'
ovāde ṭhatvā dānādīni puññāni katvā saggapadaṃ27 pūresi.
So i. d. ā. "evaṃ bhikkhave pubbe pi Tathāgato ñātatthacariyaṃ
caratīti" vatvā j. s.: "Tadā rājā Ānando ahosi, taruṇasālesu nibbatta-
devatā Buddhaparisā, Bhaddasāladevarājā28 aham evā" 'ti. Bhadda-
sālajātakaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dhammapa-.
2 Bd omits yaṃ.
3 Bd hetuṃ sabhāva.
4 Bd adds taṃ.
5 Bd ti.
6 Bd suṇohiti.
7 Bd chāya.
8 Bd -vaḍhā.
9 Bd adds ti.
10 Ck -kkhe,
11 Bd -natthā.
12 Bd omits te.
13 Cks -citan, Bd assu mukho citan.
14 Bd assumukhaṃ.
15 Bd nevāhaṃ.
16 Ck dukkhakāmo.
17 Bd chindāpemiti.
18 Bd adds ti.
19 Cs Bd -sano.
20 Bd -vināsanaṃ. icchati.
21 Bd vimānanāsanaṃ.
22 Bd titi rājā.
23 Bd cetayyarūpaṃ cetesi, Bf ceteyyarūpaṃ cetasi.
24 Bd dāṭho tattha ceṇḍeso chinnamicchanno chedetabbayuttakameva
chedesīti.
25 Bd omits sabba.
26 Bd jīvhātīti.
27 Bd saggapūraṃ.
28 Bd adds pana.
[page 158]
158 XII. Dvādasanipāta.
3. Samuddavāṇijajātaka.
Kasanti vapanti te janā ti. Idaṃ S. J. v. Devadattassa
pañcakulasatāni gahetvā niraye paviṭṭhabhāvaṃ1 ā. k. So hi agga-
sāvakesu parisaṃ gahetvā pakkantesu sokaṃ sandhāretuṃ asakkonto
uṇhalohite2 mukhato nikkhante3 balavarogapīḷito4 Tathāgatassa guṇaṃ
anussaritvā "aham eva navamāse Tathāgatassa anatthaṃ cintesi, Satthu
pana mayi pāpacittaṃ nāma n'; atthi, asītimahātherānam pi mayi āghāto6
nāma n'; atthi, mayā katakammena aham eva idāni anātho jāto, Satthā-
rāpi 'mhi7 vissaṭṭho mahātherehi pi ñātiseṭṭhena Rāhulatherena8 Sakya-
rājakulehi9 pi10, gantvā Satthāraṃ khamāpessāmīti" parisāya saññaṃ
datvā attānaṃ mañcakena gāhāpetvā rattiṃ rattiṃ11 gacchanto Kosala-
nagaraṃ12 sampāpuṇi. Anandatthero Satthu ārocesi "Devadatto kira
bhante tumhākaṃ khamāpetuṃ āgacchatīti". "Ānanda Devadatto mama
dassanaṃ na labhissatīti". Atha tasmiṃ Sāvatthinagaraṃ13 sampatte
puna thero ārocesi. Bhagavāpi tath'; eva avaca. Tassa Jetavanadvāre14
Jetavanapokkharaṇisamīpaṃ15 āgatassa pāpaṃ matthakaṃ pāpuṇi: sarīre
ḍāho16 uppajji, nahātvā pānīyaṃ pivitukāmo hutvā "mañcakaṃ17 āvuso
otāretha, pānīyaṃ pivissāmīti" āha. Tassa otaritvā18 bhūmiyaṃ ṭhapita-
mattassa cittassāde19 aladdhe20 yeva mahāpaṭhavī vivaraṃ adāsi tāvad
eva taṃ21 Avīcito jālā22 vuṭṭhāya{23} parikkhipi24. So "pāpakammaṃ
me matthakaṃ pattan" ti T-assa guṇaṃ25 anussaritvā
"imehi aṭṭhīhi26 tam aggapuggalaṃ (Dhp. p. 148.)
devātidevaṃ naradammasārathiṃ27
samantacakkhuṃ satapuññalakkhaṇaṃ
pāṇehi Buddhaṃ saraṇaṃ upemīti28"
imāya gāthāya saraṇe29 patiṭṭhahanto va30 avīciparāyano ahosi31. Tassa
pana pañca upaṭṭhākakulasatāni32 ahesuṃ, tāni kulāni pi33 tappakkhi-
kāni34 hutvā Dasabalaṃ akkositvā paribhāsitvā Avīcimhi yeva nib-
battiṃsu. Evaṃ so35 pañca kulasatāni gaṇhitvā Avīcimhi patiṭṭhito36.
Ath'; ekadivasaṃ dh. 37 k. s.: "āvuso Devadatto pāpo lābhagiddha-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd patitabhā-.
2 Ck -to, Bd -taṃ.
3 Bd -to.
4 Bd phalavavedanāpiḷito.
5 Bd omits na-.
6 Bd -ṭo.
7 Bd amhi.
8 Bd adds pi.
9 Bd sākyarājā-.
10 Bd adds saddhiṃ.
11 Bd na sāvatthi in the place of r. r.
12 Bd -laraṭhaṃ.
13 Bd -radvāraṃ.
14 Bd omits je-.
15 Bd jetavane pokkharaṇiyāsa-.
16 Bd dā-.
17 Bd mañcakato maṃ.
18 Bd obhāretvā.
19 Cks -do, Bd -daṃ.
20 Cs alado corr. to aladdhe? Bd aladde.
21 Bd omits taṃ.
22 Bd aggijālā.
23 Cs Bd u-.
24 Bd -pitvā gaṇhi.
25 Bd -ṇe.
26 Ck -ehi.
27 Ck -dhamma-, Cs -dhamma- corr. to -damma-.
28 Bd gatosmiti.
29 Ck -ṇo, Cs -ṇo corr to -ṇe.
30 Bd omits va.
31 Bd -sīti.
32 Bd -kusalatāni.
33 Ck tāpi in the place of tāni k. pi, Cs tāni pi.
34 Cks naṃpa-.
35 Bd adds tāni.
36 Bd paṭhito.
37 Bd adds bhikkhu.
[page 159]
3. Samuddavāṇijajātaka. (466.) 159
tāya1 Sammāsambuddhe aṭṭhāne2 kopaṃ bandhetvā anāgatabhayaṃ
anoloketvā pañcahi kulasatehi saddhiṃ avīciparāyano jāto" ti. S.
āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti
pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "bhikkhave3 Devadatto lābha-
sakkāragiddho4 hutvā anāgatabhayaṃ na olokesi, pubbe pi anāgata-
bhayam na oloketvā5 paccuppannasukhagedhena6 saddhiṃ parisāya
mahāvināsaṃ patto" ti vatvā a. ā.:
A. B. Br. r. k. Bārāṇasito avidūre kulasahassanivāso7
mahāvaḍḍhakīgāmo ahosi. Tattha vaḍḍhakī "tumhākaṃ mañ-
caṃ karissāma, pīṭhaṃ karissāma, geham karissāmā" 'ti8
manussānaṃ hatthato bahuṃ iṇaṃ gaṇhitvā9 kinti10 kātuṃ na
sakkhiṃsu. Manussā diṭṭhadiṭṭhavaḍḍhakī11 codenti pali-
buddhanti12. Te iṇāyikehi13 upaddutā14 vasituṃ asakkontā
"videsaṃ gantvā yatthakatthaci vasissāmā" 'ti araññaṃ pavi-
sitvā rukkhe15 chinditvā mahatiṃ16 nāvaṃ bandhitvā nadiṃ
otāretvā āharitvā17 gāmato gāvutaḍḍhayojanamatte ṭhāne ṭha-
petvā aḍḍharattasamaye gāmaṃ āgantvā puttadāraṃ ādāya
nāvaṭṭhānaṃ gantvā taṃ nāvaṃ abhiruyha anukkamena mahā-
samuddaṃ pavisitvā vātavasena18 vicarantā samuddamajjhe
ekaṃ dīpakaṃ pāpuṇiṃsu. Tasmiṃ pana dīpake sayaṃ-
jātāni19 sāliucchukadaliambajambupanasanālikerādīni20 vi-
vidhāni phalāphalāni21 atthi. Aññataro pi bhinnanāvo puriso
paṭhamataraṃ taṃ dīpakaṃ patvā sālibhattaṃ bhuñjamāno
ucchuādīni khādamāno tasmiṃ paṭivasati thullasarīro naggo
parūḷhakesamassu22. Vaḍḍhakī cintayiṃsu: "sace ayaṃ dīpo23
rakkhasapariggahīto bhavissati sabbe24 vināsaṃ pāpuṇissāma25,
parigaṇhissāma tāva nan" ti. Atha26 satta27 purisā sūrā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd labhasakkāragi-.
2 Bd adds ca.
3 Bd na bhikkhave idāneva.
4 Ck -rāṃgi-.
5 Bd anālo-.
6 Bd -giddhena.
7 Bd -ssaparivāro.
8 Bd adds vatvā.
9 Bd gahetvā.
10 Bd kiñci.
11 Bd diṭhadiṭhā-.
12 Bd omits pa-.
13 Bd -yakehi janehi.
14 Bd adds sukhaṃ.
15 Bd -aṃ.
16 Cks -tī, Bd -mahantaṃ.
17 Bd avāhitvā.
18 Bd -vegena.
19 Bd -jāta.
20 Cks add ca.
21 Bd vividhaphalāni.
22 Bd -no thūlasariyo n. p. tasmiṃ dipake pativasati atha te pi.
23 Bd -pako.
24 Bd adds hi amhe.
25 Bd -ṇissanti.
26 Bd vatvā in the place of atha.
27 Bd sattaṭha.
[page 160]
160 XII. Dvādasanipāta.
balavanto sannaddhapañcāvudhā hutvā otaritvā dīpakaṃ pari-
gaṇhiṃsu. Tasmiṃ khaṇe so puriso bhuttapātarāso ucchurasaṃ
pivitvā sukhappatto ramaṇīye padese rajatapaṭṭasadise1 vālu-
katale sītalāya2 chāyāya uttānako nipajjitvā "Jambudīpavāsino
kasantā vapantā evarūpaṃ sukhaṃ na labhanti, Jambudīpato
mayhaṃ ayam eva dīpo3 varan" ti gāyamāno udānam udānesi.
S. 4 bhikkhū āmantetvā "so bhikkhave puriso5 udānaṃ udānesīti"
dassento paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_XII.3(=466).1: Kasanti vapanti te janā
manujā kammaphalūpajīvino,
na-y-imassa raṭṭhassa6 bhāgino,
Jambudīpā idam eva no varan ti. || Ja_XII:13 ||
Tattha te ti Jambudīpavāsino janā, kammaphalūpajīvino ti nānā-
kammānaṃ phalūpajīvino sattā.
Atha te dīpakam parigaṇhamānā purisā tassa gītasaddaṃ
sutvā "manussassaddo viya suyyati, jānissāma nan" ti saddā-
nusārena gantvā taṃ purisaṃ disvā "yakkho bhavissatīti"
bhītā sare sannahiṃsu. So pi te disvā attano vadhabhayena
"nāhaṃ sāmi yakkho, puriso 'mhi, jīvitadānaṃ me dethā" 'ti
yācanto "purisā nāma tumhādisā naggabhoggā hontīti7" vutto8
punappuna yācitvā manussabhāvaṃ ñāpesi. Te taṃ9 upasaṃ-
kamitvā sammodanīyaṃ kathaṃ katvā10 tassa tattha11 āgatani-
yāmaṃ pucchiṃsu. So pi tesaṃ saccaṃ12 kathetvā "tumhe
attano puññasampattiyā idhāgatā13, ayaṃ eko14 uttamadīpo, na
h'; ettha15 sahatthena kammaṃ katvā jīvanti, sayaṃjātasālīnaṃ
c'; eva ucchuādīnaṃ c'; ettha anto n'; atthīti anukkaṇṭhantā16
vasatha" 'ti āha. "Idha pana vasantānaṃ amhākaṃ añño
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -paṭasadisa.
2 Ck silānalāya, Cs silānalāya corr. to sītalāya, Bd sīta.
3 Bd -pako.
4 Bd atha satthā.
5 Bd adds imaṃ.
6 Ck rathasassa, Cs raḍassa corr. to raṭṭhassa, Bf dipassa.
7 bhītā--hontīti wanting in Bd.
8 Bd vutte.
9 Bd te pi taṃ purisaṃ.
10 Bd sutvā.
11 Ck omits tattha.
12 Bd sabbaṃ tesaṃ.
13 Cks -to.
14 Bd omits eko.
15 Bd na e-.
16 Bd anukkaṇṭhā hutvā.
[page 161]
3. Samuddavāṇijajātaka. (466.) 161
paripantho1 n'; atthīti2". "Aññaṃ bhayaṃ ettha n'; atthi:
ayaṃ pana amanussapariggahīto, amanussā tumhākaṃ uccārā-
passāvaṃ disvā kujjheyyuṃ, tasmā taṃ karontā vālukaṃ viyū-
hitvā vālukāya paṭicchādeyyātha, ettakaṃ idha bhayaṃ, aññaṃ
n'; atthi, niccaṃ appamattā bhaveyyāthā" 'ti. Te tattha vā-
saṃ upagañchiṃsu3. Tasmiṃ pana; kulasahasse4 pañcannaṃ
pañcannaṃ kulasatānaṃ jeṭṭhakā dve vaḍḍhakī ahesuṃ, tesu
eko bālo ahosi rasagiddho, eko paṇḍito rasesu anallīno.
Aparabhāge sabbe pi5 te tattha6 sukhaṃ vasantā thūlasarīrā
hutvā cintayiṃsu: "ciraṃ pi te7 no sūrā ucchurasena merayaṃ
katvā pivissāmā" 'ti te merayaṃ kāretvā pivitvā madavasena
gāyantā naccantā kīḷantā pamattā tattha tattha uccārapassā-
vaṃ katvā apaṭicchādetvā dīpakaṃ jegucchaṃ8 paṭikkūlaṃ
kariṃsu. Devatā "ime amhākaṃ kīḷāmaṇḍalaṃ paṭikkūlaṃ
karontīti" kujjhitvā "samuddaṃ9 uttarāpetvā dīpadhovanaṃ10
karissāmā" 'ti mantetvā11 "ayaṃ kāḷapakkho, ajj'; amhākaṃ
samāgamo ca bhinno, ito dāni pannarasame12 divase puṇṇamu-
posathe13 candassa uggatavelāya14 samuddaṃ {ubbattetvā} sabbe
p'; ime ghātessāmā15" 'ti divasaṃ ṭhapayiṃsu. Atha tesaṃ16
antare eko dhammiko devaputto "mā ime mama passantassa
nassiṃsū" 'ti anukampāya tesu sāyamāsaṃ bhuñjitvā ghara-
dvāre sukhakathāya nisinnesu17 sabbābharaṇapatimaṇḍito18 sa-
kaladīpaṃ ekobhāsaṃ katvā uttarādisāyaṃ19 ākāse ṭhatvā
"ambho vaḍḍhakī, devatā tumhākaṃ kuddhā, imasmiṃ ṭhāne
mā vasittha, ito addhamāsaccayena20 hi devatā samuddaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd paṭibandho.
2 Bd natthi.
3 Bd -gacchi-.
4 Bd kulasamasse.
5 Bd adds tatita tasitā sare saṇṭhahiṃsu so te disvā attano
vadhabhayena nāhaṃ sami yakkho pūriso mhi jīvitaṃ me dethā ti
yācanto pūrisā nāma tumhādisā naggā na hontitittha.
6 Bd omits te tattha.
7 so Cks; Bd vasitā in the place of pi te; read: pipāsitā?
8 Bd ji-.
9 Bd mahāsa-.
10 Bd dīpaka-.
11 Bd cintetvā.
12 Bd -rasa.
13 Bd -miuposasadivase.
14 Bd candassuggamanave-.
15 Bd samime ghāṭessāmi.
16 Cs Bd ne-.
17 Bd sanni-.
18 Bd sabbālaṃkārapaṭi-.
19 Bd -rāyadisāya.
20 Bd aḍḍha-.
[page 162]
162 XII. Dvādasanipāta.
ubbattetvā sabbe va tumhe ghātessanti1, ito2 nikkhamitvā
palāyathā" 'ti3 dutiyaṃ gāthaṃ āha:
Ja_XII.3(=466).2: Tipañcarattūpagamamhi cando,
vego mahā hohiti4 sāgarassa5
uplāpayaṃ6 dīpam imaṃ uḷāraṃ,
mā vo vadhī, gacchatha lenam aññan ti. || Ja_XII:14 ||
Tattha uplāpayan7 ti imaṃ dīpaṃ ajjhottharanto8 abhibhavissati, mā
vo vadhīti so sāgaravego tumhe mā vadhī9.
Iti so tesaṃ ovādaṃ datvā attano ṭhānam eva gato. Tas-
miṃ gate aparo sahāyiko kakkhaḷo devaputto "imassa va-
canaṃ gahetvā palāyeyyum pi10, ahaṃ tesaṃ11 gamanaṃ vāretvā
sabbe p'; ime mahāvināsaṃ pāpessāmīti" cintetvā dibbālaṃ-
kārapatimaṇḍito12 sakalagāmaṃ13 ekobhāsaṃ karonto āgantvā
dakkhiṇādisāya14 ākāse ṭhatvā "eko devaputto idhāgato no15"
'ti pucchitvā16 "āgato" ti vutte "so vo kiṃ kathesīti" vatvā
"imaṃ nāma sāmīti" vutte "so tumhākaṃ idhanivāsaṃ17 na
icchati, rosena18 katheti19, tumhe aññattha agantvā idh'; eva
vasathā" 'ti vatvā dve gāthā abhāsi:
Ja_XII.3(=466).3: Na jāt'; ayaṃ sāgaravārivego
uppāṭaye20 dīpam imaṃ uḷāraṃ,
taṃ me nimittehi bahūhi diṭṭhaṃ,
mā bhetha21, kiṃ socatha, modathavho22. || Ja_XII:15 ||
Ja_XII.3(=466).4: Pahūtabhakkhaṃ bahuannapānaṃ
patattha23 āvāsam imaṃ uḷāraṃ,
na vo bhayaṃ paṭipassāmi24 kiñci,
āputtaputtehi pamodathavho25 ti. || Ja_XII:16 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ṭe-.
2 Cks omit ito.
3 Bd adds vatvā.
4 Ck hohi, Cs hohīti, Bd hossati, Bf hehiti.
5 Bd -rāya.
6 Cks upalāpayaṃ, Bd uplāvassaṃ, Bf uppāvassaṃ.
7 Cks upalā-, Bd uplāvassan.
8 Ck ujjhotta-.
9 Bd vadi.
10 Bd -yeyyunti.
11 Bd ne-.
12 Bd -ṭi-.
13 Bd -dīpaṃ.
14 Bd -ṇāya di-.
15 Bd omits no.
16 Bd pucchi.
17 Bd idanivāsanaṃ.
18 Bd dosena.
19 Bd -si.
20 Bdf uplāvassaṃ.
21 Cks hetha, Bf lātha.
22 Bd pamodatha vo.
23 so Ck; Cs patatattha, Bd vatthata, Bf patatta; read: passatha?
24 Bd pati-.
25 Ck paco-, Bd mamodatha vo.
[page 163]
3. Samuddavāṇijajātaka. (466.) 163
Tattha na jātayan1 ti na jātu ayaṃ, mā bhethā 'ti mā bhāyittha, pa-
modathavho2 ti pamuditā pītisomanassajātā hotha, āputtaputtehīti yāva
puttānam pi puttehi modatha3, n'; atthi vo4 imasmiṃ ṭhāne bhayan ti.
Evaṃ so imāhi dvīhi gāthāhi te assāsetvā pakkāmi. Tassa
pakkantakāle dhammikadevaputtassa vacanaṃ anādiyitvā5 bāla-
vaḍḍhakī "suṇantu me6 bhonto vacanan" ti7 sesavaḍḍhakī
āmantetvā pañcamaṃ gātham āha:
Ja_XII.3(=466).5: Yo tv-ev'; ayaṃ8 dakkhiṇāyaṃ9 disāyaṃ
khemaṃ paṭikkosati10 tassa saccaṃ,
na uttaro vedi bhayābhayassa,
mā bhetha, kiṃ socatha {modathavho} ti. || Ja_XII:17 ||
Tattha dakkhiṇāyan11 ti dakkhiṇāya12, ayam eva vā pāṭho.
Taṃ sutvā rasagiddhā pañcasatā vaḍḍhakī tassa bālassa
vacanaṃ ādiyiṃsu. Itaro pana paṇḍitavaḍḍhakī taṃ vacanaṃ
anādāya13 te vaḍḍhakī āmantetvā catasso gāthā abhāsi:
Ja_XII.3(=466).6: Yathā ime vippavadanti yakkhā
eko bhayam saṃsati khemam eko,
tad iṃgha mayhaṃ vacanaṃ suṇātha:
khippaṃ lahuṃ mā vinasimha14 sabbe. || Ja_XII:18 ||
Ja_XII.3(=466).7: Sabbe samāgamma karoma nāvaṃ
doṇiṃ daḷhaṃ sabbayantūpapannaṃ,
sace ayaṃ dakkhiṇo15 saccam āha
moghaṃ paṭikkosati uttar'; āyaṃ16. || Ja_XII:19 ||
Ja_XII.3(=466).8: Sā17 c'; eva no hohiti18 āpadatthā19
imañ ca dīpaṃ na pariccajema,
sace va kho uttaro saccam āha20
moghaṃ paṭikkosati dakkhiṇ'; āyaṃ21,
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks jātā-.
2 Bd -tha v.
3 Bd pamo-.
4 Bd na kiñci in the place of natthi vo.
5 Bd -yanto.
6 Cs ma, Bd omits me.
7 Bd adds te.
6 Cks tvevāyaṃ vā, Bd devāya, Bf yo cetassaṃ.
9 Bd -nāvā.
10 Ck khemantipakkosīsi, Cs khemantipakkosisi, Bf khemantimaṃ
pakkosati, Bd khemantipakkoti.
11 Bd dakkhiyan.
12 Bd -yaṃ.
13 Bd -diyanto.
14 Bds vinassi-.
15 Bd mayaṃ dakkhiṇā, Bf ayaṃ dakkhiṇā.
16 Cks -ro ayaṃ.
17 Cks Bf sa.
18 Ck hoti, Cs hotīti, Bf hehiti.
19 Bdf aparattā, Cs āpadatvā.
20 Cks āhu.
21 Cks -ṇo ayaṃ.
[page 164]
164 XII. Dvādasanipāta.
tam eva nāvaṃ abhiruyha sabbe
evaṃ mayaṃ sotthi taremu1 pāraṃ. || Ja_XII:20 ||
Ja_XII.3(=466).9: Na ve sugaṇhaṃ paṭhamena seṭṭhaṃ
kaniṭṭham, āpāthagataṃ gahetvā
yo c'; īdha majjhaṃ paviceyya gaṇhati
sa ve2 naro seṭṭham upeti ṭhānan ti. || Ja_XII:21 ||
Tattha vippavandantīti aññamaññaṃ vadanti, lahun ti purimassa
atthadīpanaṃ, doṇin ti gambhīraṃ mahānāvaṃ, sabbayantūpapannan ti
sabbehi piyārittādīhi3 yantehi upapannaṃ sā ceva no hohiti4 āpadatthā5
ti sā ca6 no nāvā pacchāpi uppannāya āpadāya āpadatthā5 bhavissati imañ ca dīpaṃ
na7 pariccajissāma, taremū8 'ti tarissāma, na ve sugaṇhan ti na ve su-
khena gaṇhitabbaṃ, seṭṭhan ti uttamaṃ tathaṃ9 saccaṃ, kaniṭṭhan ti pa-
ṭhamaṃ vacanaṃ upādāya pacchimaṃ vacanaṃ kaniṭṭhaṃ nāma, idhāpi10 na ve
sugaṇhan ti anuvattane va11, idaṃ vuttaṃ hoti: ambho vaḍḍhakī yena kenaci
paṭhamena vuttaṃ12 vacanaṃ idam eva seṭṭhaṃ tathaṃ saccan ti na13 su-
khaṃ14 gaṇhitabbam eva yathā15 taṃ evaṃ kaniṭṭhaṃ pacchāvuttavaca-
naṃ16 pi17 idam eva tathan ti na18 gaṇhitabbaṃ19, yaṃ pana sotavisayaṃ20
āpāthaṃ21 gataṃ hoti taṃ āpāthagataṃ22 gahetvā yo23 idha paṇḍitapuriso
purimañ ca pacchimavacanañ ca24 paviceyya vicinitvā tīretvā upaparikkhitvā25
majjhaṃ26 gaṇhati27 yaṃ tattha28 saccaṃ sabhāvabhūtaṃ tad eva paccakkhaṃ
katvā gaṇhati29 sa ve30 naro seṭṭham upeti ṭhānaṃ31 so puriso32 uttamaṭṭhā-
naṃ upeti adhigacchati vindati paṭilabhatīti.
So33 evañ ca pana vatvā āha34: "ambho mayaṃ dvinnam
pi devaputtānaṃ35 vacanaṃ36 karissāma, nāvaṃ tāva sajjey-
yāma37, tato38 sace paṭhamassa vacanaṃ saccaṃ bhavissati
taṃ nāvaṃ39 abhirūhitvā palāyissāma, atha itarassa vacanaṃ
saccaṃ bhavissati40 nāvaṃ ekamante ṭhapetvā idh'; eva vasis-
sāmā" 'ti evaṃ vutte bālavaḍḍhakī41 "ambho tvaṃ udaka-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tā-
2 Cks ce.
3 Bd phi-.
4 Ck -hīti, Cs hoti corr. to hohiti for hotīti? Bd hotīti.
5 Bd aparatthā.
6 Bd saceva.
7 Ck dīpannaṃ, Cs imañcādīpanaṃ.
8 Cks tā-.
9 Bd tatha.
10 Bd idha pi ca.
11 Ck -vattateva, Bd anuttare carāma.
12 Cs Bd -a.
13 Bd omits na.
14 Cks add gaṇhaṃ na.
15 Bd adds ca.
16 so all three MSS.
17 Bd adds hi.
18 Ck omits na.
19 Bd idhameva thakaṃ saccanti na gaṇhitabba.
20 Cks soti-.
21 Ck āpātaṃ, Bd -tha.
22 Bd omits ā-.
23 Cks so.
24 Cks pacchimañcanaṃ.
25 Cks -kkhipitvā.
26 Bd pacchimaṃ.
27 Bd -hiti.
28 Bd tathaṃ.
29 Bd gaṇīti.
30 Cks ce.
31 Bd -nanti.
32 Bd omits pu-.
33 Bd omits so.
34 Bd omits āha.
35 Bd dinnam pi devatānam.
36 Bd -nañce.
37 Cks sajjā-.
38 Bd omits ta-.
39 Cs omits nāvam, Ck taṃ nāvam.
40 Bd -tīti.
41 Cks -lā.
[page 165]
3. Samuddavāṇijajātaka. (466.) 165
pātiyaṃ suṃsumāraṃ passasi1, atidīghasutto si2, paṭhamadeva-
putto amhesu rosena3 kathesi pacchimo4 sinehena5, imaṃ eva-
rūpaṃ pavaradīpaṃ6 pahāya kuhiṃ gamissāma, sace pana
tvaṃ gantukāmo tava parisaṃ gaṇhitvā nāvaṃ karohi, am-
hākaṃ nāvāya kiccaṃ n'; atthīti" āha. Paṇḍito attano pari-
saṃ gahetvā nāvaṃ sajjetvā sabbūpakaraṇāni āropetvā sa-
pariso nāvāya aṭṭhāsi. Tato puṇṇamadivase canduggamana-
velāya7 samuddato ūmi8 uttaritvā jaṇṇukapamāṇā9 hutvā dīpa-
kaṃ dhovitvā gatā10. Paṇḍito samuddassa uttaraṇabhāvaṃ
ñatvā nāvaṃ vissajjesi. Bālavaḍḍhakīpakkhikāni pañcakula-
satāni "samuddato11 ūmī12 dīpaṃ13 dhovanatthāya āgatā10, etta-
kam eva etan" ti kathentā10 nisīdiṃsu. Tato kaṭippamāṇā14
purisappamāṇā15 tālappamāṇā16 sattatālappamāṇā17 sāgaraūmi
dīpakam pi vahamānā18 āgañchi19. Paṇḍito upāyakusalatāya
rase alaggo sotthinā gato, bālavaḍḍhakī rasalobhena20 anāgata-
bhayaṃ anoloketvā21 pañcahi kulasatehi saddhiṃ vināsaṃ patto.
Itoparā sānusāsanī22 tam atthaṃ dīpayamānā tisso abhisam-
buddhagāthā honti:
Ja_XII.3(=466).10: Yathāpi te sāgaravārimajjhe
sakammanā23 sotthi vahiṃsu vāṇijā
anāgatatthaṃ paṭivijjhiyānaṃ
appam pi24 nācceti25 sa26 bhūripañño. || Ja_XII:22 ||
Ja_XII.3(=466).11: Bālā ca mohena rasānugiddhā
anāgataṃ appaṭivijjhiy'; atthaṃ
paccuppanne sīdanti27 atthe jāte28
samuddamajjhe yathā te manussā. || Ja_XII:23 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ti.
2 Ck -yuttosi, Bd ativadīgham passasi.
3 Bd dosavasena.
4 Bd adds pi so.
5 Bd -neva.
6 Ck paridī-, Cs caradī-.
7 Bd candassa ug-.
8 Bd ummivego.
9 so Cks; Bd kaṭippa-.
10 Bd -to.
11 Bd samudda.
12 Cks ūmi, Bd ummi.
13 Bd dīpa.
14 Ck -no, Cs -ṇo.
15 Ck -ṇe, Cs -ṇo.
16 Cks -ṇo.
17 Ck -nā, Bd omits satta-.
18 Cks sāgara dīpakam pi daha-, Bd ti uddhā ummi dīpakaṃ pi vuyumānā.
19 Bd āgacchantā.
20 Bd rasaṃgiddhena.
21 Bd -ento
22 Bd iti tassānusāsanāya in the place of ito--nī.
23 Bd -unā.
24 Ck appavi, Cs appappi.
25 Ck nāveti, Bf nāceti, Bd nacceti.
26 Cks ca, Bdf so.
27 so all four MSS. for sīdanti paccuppḍanne?
28 Cks jātā, Bf atthajāte.
[page 166]
166 XII. Dvādasanipāta.
Ja_XII.3(=466).12: Anāgataṃ paṭikayirātha kiccaṃ: (cfr. Milindap. p. 422)
mā maṃ kiccaṃ kiccakāle vyadhesi1,
taṃ tādisaṃ paṭikatakiccakāriṃ2
na taṃ kiccaṃ kiccakāle vyadhetīti3. || Ja_XII:24 ||
Tattha sakammanā4 ti anāgatabhayaṃ5 disvā puretaraṃ katena attano
kammena, sotthiṃ6 vahiṃsū 'ti khemena7 gamiṃsu, vāṇijā ti samudde
vicaraṇabhāvena vaḍḍhakī vuttā, paṭivijjhiyānan ti evaṃ bhikkhave paṭha-
mataraṃ8 kattabbaṃ anāgataṃ atthaṃ paṭivijjhitvā9 idhaloke bhūripañño kula-
putto appamattakam pi attano atthaṃ na acceti10 nātivattati na hāpetīti attho,
appaṭivijjhiyatthan11 ti appaṭivijjhitvā atthaṃ, paṭhamam eva kattabbaṃ
akatvā12 ti attho paccuppanne ti yadā taṃ anāgataṃ13 atthajātaṃ uppajjati
tadā tasmiṃ paccuppanne sīdanti, atthe jāte14 attano patiṭṭhaṃ na labhanti,
samudde te bālavaḍḍhakī manussā viya vināsaṃ pāpuṇanti anāgatan ti15
bhikkhave paṇḍitapuriso16 anāgataṃ17 paṭhamataraṃ kattabhakiccaṃ samparā-
yikaṃ vā hotu diṭṭhadhammikaṃ vā paṭikayirātha18 puretaraṃ kareyya19, kiṃ-
kāraṇā: mā maṃ kiccaṃ kiccakāle vyādhesi, pure20 kattabbaṃ hi pure akari-
yamānaṃ21 pacchā22 paccuppannabhāvapattaṃ23 attano kiccakāle kāyacittā-
bādhena vyādheti24, taṃ maṃ25 mā vyādhesīti, paṭhamam evā naṃ paṇḍito
kareyya, taṃ tādisan ti yathā26 paṇḍitaṃ purisaṃ, paṭikatakiccakārin27
ti paṭigacc'; eva28 kattabbakiccakārinaṃ29, taṃ kiccan ti30 kiccakāle paccup-
pannakāle tādisaṃ purisaṃ na vyādheti na bādhetīti31, kasmā: pure yeva32
katattā ti.
S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi Devadatto pac-
cuppannasukhe laggo anāgataṃ33 anoloketvā sapariso vināsaṃ patto"
ti vatvā j. s.: "Tadā bālavaḍḍhakī Devadatto ahosi, dakkhiṇāya34
disāya ṭhito adhammiko35 devaputto Kokāliko, uttaradisāya ṭhito36
devaputto Sāriputto, paṇḍitavaḍḍhakī37 aham evā" 'ti. Samudda-
vāṇijajātakaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd byādesi, Bf byatesi.
2 Bd paṭigataṃ-, Bf patikathaṃ-.
3 Bd byādhesīti Bf byatesiti.
4 Bd -unā.
5 Cs -taṃ-, Bd anāgataṃ anā-.
6 Bd -i.
7 Bd sukhena pana.
8 Bd pathamaṃ.
9 Bd vajjhitvā.
10 Bd nacceti.
11 Cks -yathā.
12 Bd āvīkatvā.
13 Bd omits anā-.
14 Bd adds vinā.
15 Bd omits anāgatanti.
16 Bd -sā.
17 Bd -te.
18 Bd -kariyātha.
19 Bd -reyyuṃ.
20 Bd adds ti.
21 Ck aki-.
22 yadā---pacchā wanting in Cs.
23 Cks -vaṃ.
24 Bd -si.
25 Bd tasmiṃ in the place of taṃ maṃ.
26 Bd tathā.
27 Cks paṭigatakiccakārī, Bd paṭikataṃkiccakārin.
28 Ck -gacce, Bd -kacceva.
29 Cks -ritaṃ.
30 Bd kiccaṃ omitting ti.
31 Ck bādha-.
32 Bd pūraṇakasseva.
33 Bd -tabhayaṃ.
34 Bd -ṇa.
35 Bd -ka.
36 Bd adds dhammika.
37 Bd adds pana.
[page 167]
4. Kāmajātaka. (467.) 167
4. Kāmajātaka.
Kāmaṃ Kāmayamānassā 'ti. Idaṃ S. J. v. aññataraṃ
brāhmaṇaṃ ā. k. Eko kira Sāvatthivāsi-brāhmaṇo Aciravatītīre
khettakāraṇatthāya araññaṃ koṭṭesi2. S. tassa upanissayaṃ disvā
Sāvatthiṃ3 piṇḍāya pavisanto maggā okkamma tena saddhiṃ paṭi-
santhāraṃ katvā "kiṃ karosi brāhmaṇā" 'ti vatvā "khettaṭṭhānaṃ
koṭṭāpemi2 bho Gotamā" 'ti vutte "sādhu brāhmaṇa kammaṃ karo-
hīti" vatvā agamāsi. Eten'; ev'; upāyena4 chinnarukkhe5 hāretvā
khettassa sodhanakāle6 kasanakāle kedārabandhanakāle7 cā8 ti
punappuna gantvā tena saddhiṃ paṭisanthāram akāsi. Vapana-
divase9 pana brāhmaṇo "ajja bho Gotama mayhaṃ vappamaṅ-
galaṃ10, ahaṃ11 imasmiṃ sasse nippanne Buddha-pamukhassa saṃ-
ghassa mahādānaṃ dassāmīti" āha. S. 12 adhivāsetvā pakkāmi. Pun'
ekadivasaṃ brāhmaṇaṃ13 sassaṃ olokentaṃ14 gantvā "kiṃ karosi
brāhmaṇā" 'ti pucchitvā "sassaṃ olokemi bho Gotamā" 'ti vutte
"sādhu brāhmaṇā" 'ti vatvā pakkāmi. Tadā brāhmaṇo cintesi: "sa-
maṇo Gotamo abhiṇhaṃ āgacchati, nissaṃsayaṃ bhattena atthiko,
dassāmi 'ssa15 bhattan" ti tass'; evaṃ cintetvā gehaṃ gatadivase Sat-
thāpi tattha16 agamāsi. Atha brāhmaṇassa ativiya vissāso uppajji17.
Aparabhāge pariṇate sasse "sve khettaṃ lāyissāmā" 'ti sanniṭṭhānaṃ
katvā nipanne brāhmaṇe Aciravatiyā upari sabbarattiṃ karakavassaṃ18
vassi, mahogho19 āgantvā ekanālamattam20 pi asesetvā21 sabbaṃ sas-
saṃ samuddaṃ pavesesi. Brāhmaṇo oghamhi22 otarite23 sassavināsaṃ24
oloketvā sakabhāvena saṇṭhātuṃ na sakkhi25, balavasokābhibhūto
hatthena uraṃ sandhāretvā26 paridevamāno gehaṃ gantvā27 vippala-
panto28 nipajji. S. paccūsasamaye sokābhibhūtaṃ brāhmaṇaṃ disvā
"brāhmaṇassa avassayo29 bhavissāmīti" punadivase Sāvatthiyaṃ piṇ-
ḍāya caritvā30 piṇḍapātapaṭikkanto bhikkhū vihāraṃ pesetvā pacchā-
samaṇena saddhiṃ tassa gehadvāraṃ agamāsi. Brāhmaṇo31 āgatabhā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds khettatthāya.
2 Cks koṭṭh-.
3 Cks -iyaṃ, Bd -i.
4 Bd evupā-.
5 Bd paticchanna-.
6 Bd sodhāpana-.
7 Ck kedhāra-, Bd dāra-.
8 Cks ca and add vapanakāle, Bd omits cā.
9 Bd punadivase.
10 Bd -lakiriyā.
11 Bd omits a-.
12 Bd adds tuṇhibhāvena.
13 Bd -ṇo.
14 Bd -kento satthāpi tattha.
15 Cks dassāmahaṃ tassa.
16 Ck tassa.
17 Bd ahosi.
18 Bd ghanikavassaṃ.
19 Bd mahāmegho.
20 Bd -nālimattaṃ.
21 Bd anavasesaṃ katvā.
22 Ck oghampi.
23 Bd patite.
24 Ck sassaṃ-.
25 Cs nāsakkhi, Bd -bhāvaṃ sandhāretu nāhosi.
26 Bd paharitvā.
27 Bd omits g. g.
28 Bd rodento.
29 Bd -ṇassāva-.
30 Bd adds pacchābhattam.
31 Bd adds satthu
[page 168]
168 XII. Dvādasanipāta.
vaṃ sutvā "paṭisanthāratthāya me sahāyo āgato bhavissatīti" laddhas-
sāso1 āsanaṃ paññāpesi. S. pavisitvā paññattāsane nisīditvā "brāh-
maṇa kasmā dummano2 si, kin te aphāsukan" ti pucchi. "Bho Go-
tama Aciravatītīre mayā3 rukkhe chedanato4 paṭṭhāya katakammaṃ
tumhe jānātha, ahaṃ imasmiṃ sasse nippanne5 tumhākaṃ dānaṃ dassā-
mīti vicarāmi, idāni me sabbaṃ taṃ sassaṃ mahoghena samuddam eva
pavesitaṃ, kiñci avasiṭṭhaṃ n'; atthi, sakaṭasatamattaṃ6 dhaññaṃ vi-
naṭṭhaṃ, tena me mahāsoko uppanno" ti. "Kiṃ pana brāhmaṇa so-
cantassa naṭṭhaṃ punāgacchatīti". "No h'; etaṃ bho Gotamā" 'ti.
"Evaṃ sante8 kasmā socasi, imesaṃ sattānaṃ dhanadhaññaṃ nāma
uppajjanakāle uppajjati nassanakāle nassati, kiñci saṃkhāragataṃ
anassanadhammaṃ nāma n'; atthi, mā cintayīti9". Iti naṃ S. samassā-
setvā10 tassa sappāyadhammaṃ11 desento Kāmasuttaṃ kathesi. Sutta-
pariyosāne12 socanto13 brāhmaṇo sotāpattiphale patiṭṭhahi. S.
naṃ14 nissokaṃ katvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ agamāsi. "S. asukaṃ
nāma brāhmaṇaṃ sokasallasamappitaṃ nissokaṃ katvā sotāpattiphale
patiṭṭhāpesīti15" sakalanagaraṃ aññāsi. Bhikkhū dh. hi16 k. s.:
"āvuso Dasabalo brāhmaṇena saddhiṃ17 mettiṃ18 katvā vissāsiko hutvā
upāyen'; eva tassa sokasallasamappitassa dhammaṃ desetvā taṃ nisso-
kaṃ katvā sotāpattiphale patiṭṭhāpesīti". S. āgantvā "kāya nu 'ttha
bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti
vutte "na bhikkhave idān'; eva pubbe p'; āhaṃ etaṃ nissokam akā-
sin19" ti vatvā a. ā.:
A. B. Brahmadattassa rañño dve puttā ahesuṃ. So
jeṭṭhassa20 uparajjaṃ adāsi, kaniṭṭhassa senāpatiṭṭhānaṃ.
Aparabhāge Brahmadatte kālakate amaccā21 jeṭṭhassa20 abhi-
sekaṃ paṭṭhapesuṃ. So "na mayhaṃ rajjen'; attho, kaniṭṭhassa
me dethā" 'ti vatvā punappuna yāciyamāno pi paṭikkhipitvā
kaniṭṭhassa abhiseke kate "na me issariyen'; attho" ti uparajjā-
dīni pi22 na icchi, "tena hi sādūni23 bhojanāni bhuñjanto idh'
eva vasāhīti" vutte pi "na me imasmiṃ nagare kiccaṃ atthīti"
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd paṭiladdhassaso.
2 Cks dubbalo.
3 Bd mapa.
4 Bd rukkhacche-.
5 Cks nipph-.
6 Bd pasatamattaṃ.
7 Cks -ma, omitting ti.
8 Bd adds pi.
9 Bd -yittha.
10 Bd saṃpahaṃsitvā.
11 Cks -yaṃdham-.
12 Cks -naṃ.
13 Ck gacchanto, Cs gacchante.
14 Bd taṃ.
15 Cks -ṭṭhāsīti.
16 Bd omits hi.
17 Bd adds pi.
18 Bd mittaṃ.
19 all three MSS. -sī.
20 Bd jeṭhakassa.
21 Cks -cce.
22 Bd omits pi.
23 Ck sādhūni, Bd sārasa.
[page 169]
4. Kāmajātaka. (467.) 169
Bārāṇasito nikkhamitvā paccantaṃ gantvā ekaṃ seṭṭhikulaṃ
nissāya sahatthena kammaṃ karonto vasi. Te aparabhāge
tassa rājakumārabhāvaṃ ñatvā kammaṃ kātuṃ na adaṃsu1,
kumāraparihāren'; eva taṃ parihariṃsu2. Aparabhāge rāja-
kammikā3 khettappamāṇagahaṇatthāya4 taṃ gāmaṃ agamiṃsu5.
Seṭṭhi rājakumāraṃ upasaṃkamitvā "sāmi mayaṃ tumhe po-
sema, kaniṭṭhabhātikassa paṇṇaṃ pesetvā amhākaṃ baliṃ
hārethā" 'ti. So "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā "ahaṃ6 asuka-
seṭṭhikulaṃ nāma upanissāya vasāmi7, maṃ nissāya etesaṃ
baliṃ vissajjehīti" paṇṇam pesesi. Rājā "sādhū" 'ti vatvā
tathā kāresi. Atha naṃ sakalagāmavāsino pi janapadavāsino
pi upasaṃkamitvā "mayaṃ tumhākaṃ ñeva baliṃ dassāma,
amhākaṃ vissajjāpehīti8" āhaṃsu. So tesam pi atthāya paṇ-
ṇaṃ pesetvā vissajjāpesi. Tato paṭṭhāya te tass'; eva baliṃ
adaṃsu. Ath'; assa mahālābhasakkāro nibbatti9, tena saddhiṃ
ñev'; assa10 taṇhāpi mahatī jātā. So aparabhāge sabbam pi
taṃ11 janapadaṃ yāci, uparajjaṃ yāci, kaniṭṭho pi tassa adāsi
yeva. So taṇhāya vaḍḍhamānāya uparajjena pi asantuṭṭho
"rajjaṃ gaṇhissāmīti" janapadaparivuto12 gantvā bahinagare
ṭhatvā "rajjaṃ vā me detu yuddhaṃ vā" ti kaniṭṭhassa paṇ-
ṇaṃ pahiṇi. Kaniṭṭho cintesi: "ayaṃ bālo pubbe rajjam pi
uparajjādīni pi13 paṭikkhipitvā idāni "yuddhena gaṇhāmīti'
vadati, sace kho panāhaṃ imaṃ14 yuddhena15 māressāmi
garahā me bhavissati, kiṃ me rajjenā" 'ti. Ath'; assa "alaṃ
yuddhena, gaṇhāhīti16" pesesi. So rajjaṃ gahetvā17 kaniṭ-
ṭhassa uparajjaṃ datvā tato paṭṭhāya rajjaṃ kārento taṇhā-
vasiko hutvā ekena rajjena asantuṭṭho dve tīṇi rajjāni patthe-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nādaṃsu.
2 Bd -raparivāreneva taṃ parivāresuṃ.
3 Bd adds paccantaṃ gantvā.
4 Cks -ṇaṃganhatthāya.
5 Bd āgamaṃsu.
6 Ck ahaṃsu, Cs āhaṃ corr. to āha.
7 Bd vasissāmiti.
8 Bd amhākampi suṅkaṃ visajjehīti.
9 Bd ahosi.
10 Bd tenassa, omitting saddhiṃ ñev.
11 Bd omits taṃ.
12 Cks -daṃpa-, adding taṃ nagaraṃ.
13 Bd rajjaoparajjādīni.
14 Bd omits imaṃ.
15 Bd adds naṃ.
16 Cks -hatūti.
17 Bd gaṇhitvā.
[page 170]
170 XII. Dvādasanipāta.
tvā taṇhāya koṭiṃ nāddasa. Tadā Sakko devarājā "ke nu1
kho loke mātāpitaro upaṭṭhahanti, ke dānādīni puññāni karonti,
ke taṇhāvasikā" ti olokento tassa taṇhāvasikabhāvaṃ ñatvā
"ayaṃ bālo Bārāṇasirajjena pi2 na tussati3, sikkhāpessāmi
nan" ti māṇavakavesena rājadvāre ṭhatvā "eko upāyakusalo
māṇavo dvāre ṭhito" ti ārocāpetvā "pavisatū" 'ti vutte pavi-
sitvā rājānaṃ jayāpetvā "kiṃkāraṇā āgato sīti" vutte "ma-
hārāja, tumhakaṃ kiñci vattabbaṃ atthi, raho paccāsiṃsāmīti4"
āha. Sakkānubhāvena tāvad eva manussā paṭikkamiṃsu.
Atha naṃ māṇavo "ahaṃ mahārāja phītāni5 ākiṇṇamanussāni
sampannabalavāhanāni tīṇi nagarāni passāmi, ahaṃ te6 attano
ānubhāvena tesu rajjaṃ7 gahetvā dassāmi, papañcaṃ akatvā
sīghaṃ gantum vaṭṭatīti" āha. So lobhavasiko8 rājā "sādhū"
'ti sampaṭicchitvā9 Sakkānubhāvena pana taṃ10 "ko va11 tvaṃ
kuto vā11 āgato12 kiṃ vā te laddhuṃ vaṭṭatīti" na pucchi.
So pi ettakaṃ vatvā Tāvatiṃsabhavanam eva agamāsi. Rājā
amacce pakkosāpetvā "eko māṇavo amhākaṃ tīṇi rajjāni
gahetvā ‘dammīti13'; āha, taṃ14 pakkosatha, nagare bheriñ
carāpetvā balakāyaṃ sannipātetha15, papañcaṃ akatvā tīṇi
rajjāni gaṇhissāmīti" vatvā "kiṃ pana te mahārāja tassa
māṇavassa sakkāro vā kato nivāsanaṭṭhānaṃ vā pucchitan" ti
vutte "n'; eva sakkāraṃ akāsiṃ na nivāsanaṭṭhānaṃ pucchiṃ,
gacchatha naṃ upadhārethā" 'ti āha. Upadhārentā naṃ
adisvā16 "mahārāja sakalanagare māṇavaṃ na passāmā" 'ti
ārocayiṃsu17. Taṃ sutvā rājā domanassajāto "tīsu nagaresu
rajjaṃ naṭṭhaṃ18, mahanten'; amhi19 yasena parihīno, ‘n'; eva
me paribbayaṃ adāsi na20 nivāsanaṭṭhānan'; ti mayhaṃ kujjhitvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck omits kenu, Cs has konu, Bd tenanu.
2 Bd omits pi.
3 Bd adds ahaṃ.
4 Cks pacchā-, Bd pacā-.
5 Cks thīnāni, Bd pītāni.
6 Bd omits te.
7 Bd te rajje.
8 Bd taṇhāva-.
9 Bd -cchi.
10 Bd omits pana taṃ.
11 Bd omits vā.
12 Bd omits ā-.
13 Bd dassāmīti.
14 Bd bhaṇe taṃ.
15 Bd -pātāpetha.
16 Bd upadhāretha tīṇi rajjāni gaṇhissāmā ti vatvā ca pana te.
17 Bd ārocesuṃ.
18 Bd rajje, omitting naṭṭhaṃ.
19 Cks -tenampi.
20 Bd adds ca.
[page 171]
4. Kāmajātaka. (467.) 171
māṇavo gato1 bhavissatīti2" punappuna cintesi. Ath'; assa
taṇhāvasikassa kāye3 ḍāho uppajji, sarīre pariḍayhante udaraṃ
khobhetvā lohitapakkhandikā udapādi, ekaṃ bhojanaṃ pavi-
sati ekaṃ nikkhamati, vejjā tikicchituṃ na sakkonti, rājā
kilamati. Ath'; assa vyādhitabhāvo4 sakalanagare pākaṭo ahosi.
Tadā Bo. Takkasilato sabbasippāni uggaṇhitvā Bārāṇasinagare
mātāpitunnaṃ santikaṃ āgato. Taṃ rañño5 pavattiṃ sutvā
"ahaṃ tikicchissāmīti" rājadvāraṃ6 gantvā "eko kira māṇavo7
tumhe tikicchituṃ āgato" ti ārocāpesi8. Rājā "mahanta-
mahantā9 disāpāmokkhavejjāpi maṃ tikicchituṃ na sakkonti,
taruṇamāṇavo kiṃ10 sakkhissati11, paribbayaṃ datvā vissaj-
jetha nan" ti āha. Taṃ sutvā māṇavo "mayhaṃ vejja-
vetanena kammaṃ n'; atthi12, ahaṃ tikicchissāmi13, kevalaṃ
bhesajjamūlamattaṃ detū" 'ti āha. Taṃ sutvā rājā "sādhū"
'ti14 pakkosāpesi. Māṇavo rājānaṃ vanditvā15 "mā bhāyi
mahārāja, ahaṃ te tikicchāmīti16, api ca kho pana me rogassa
samuṭṭhānaṃ ācikkhā17" 'ti. Rājā harāyamāno18 "kin te19
samuṭṭhānena, bhesajjam eva karohīti" āha. "Mahārāja vejjā
nāma ‘ayaṃ vyādhi imaṃ nissāya samuṭṭhito'; ti ñatvā tada-
nucchavikaṃ20 bhesajjaṃ karontīti". Rājā "sādhu tātā" 'ti
samuṭṭhānaṃ kathento tena māṇavena āgantvā "tīsu nagaresu
rajjaṃ gahetvā dassāmīti" ādiṃ katvā sabbaṃ kathetvā21
"iti22 me tāta taṇhaṃ nissāya vyādhi uppanno, sace tikicchi-
tuṃ sakkosi tikicchāhīti" āha. "Kiṃ pana23 mahārāja soca-
nāya tāni nagarāni24 sakkā laddhun" ti. "Na sakkā tātā" 'ti.
"Evaṃ sante kasmā socasi mahārāja, sabbam eva hi saviññā-
ṇakāviññāṇakavatthuṃ25 attano sarīraṃ26 ādiṃ katvā pahāya
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd anāgato.
2 Bd adds so.
3 Bd sarire.
4 Bd byādibhāvo.
5 Bd omits ra-.
6 Bd rājānaṃ.
7 Bd taruṇamā-.
8 Bd ārocesi.
9 Bd omits mahanta.
10 Bd kiṃ taruṇa-.
11 Bd -tīti.
12 Bd mayhaṃ vajjena kammena vettanaṃ natthi.
13 Bd -mīti.
14 Bd omits sādhū ti.
15 Bd disvā.
16 Bd -cchissāmīti.
17 Bd -āhī.
18 Bd rājā bhāyaṃ sayamāno.
19 Bd tena.
20 Bd omits tad.
21 Bd -esi.
22 Bd ito.
23 Bd omits pana.
24 Bd tīṇirajjāni.
25 Ck aviṃñānākavatthuṃ, Cs aviṃñāṇake aviṃṇānakavatthuṃ.
26 Bd sakkāraṃ.
[page 172]
172 XII. Dvādasanipāta.
gamanīyaṃ1, catūsu nagaresu rajjaṃ gahetvāpi tvaṃ2 ekappa-
hāren2 eva na catasso bhattapātiyo paribhuñjissasi, na catūsu
sayanesu sayissasi, na cattāri vatthayugāni3 acchādessasi4,
taṇhāvasikena nāma bhavituṃ na vaṭṭati, ayaṃ hi taṇhā nāma
vaḍḍhamānā catūhi apāyehi muñcituṃ na detīti". Iti5 naṃ
M. ovaditvā ath'; assa dhammaṃ desento
Ja_XII.4(=467).1: Kāmaṃ kāmayamānassa tassa ce taṃ samijjhati
addhā pītimano hoti laddhā macco yad icchati. || Ja_XII:25 ||
Ja_XII.4(=467).2: Kāmaṃ kāmayamānassa tassa ce taṃ samijjhati
tato naṃ aparaṃ kāme ghamme taṇhaṃ va vindati. || Ja_XII:26 ||
Ja_XII.4(=467).3: Gavaṃ va siṅgino siṅgaṃ vaḍḍhamānassa vaḍḍhati
evaṃ mandassa posassa bālassa avijānato
bhiyyo taṇhā pipāsā ca vaḍḍhamānassa vaḍḍhati. || Ja_XII:27 ||
Ja_XII.4(=467).4: Pathavyā sāliyavakaṃ gavāssaṃ dāsaporisaṃ
datvā vā nālam ekassa, iti vidvā samañ care. || Ja_XII:28 ||
Ja_XII.4(=467).5: Rājā pasayha paṭhaviṃ6 vijetvā
sasāgarantaṃ mahim āvasanto
oraṃ samuddassa atittarūpo
pāraṃ samuddassāpi patthayetha7. || Ja_XII:29 ||
Ja_XII.4(=467).6: Yāva8 anussaraṃ kāme manasā titti nājjhagā9
tato nivattā10 paṭikkamma11 disvā
te ve tittā ye paññāya tittā12. || Ja_XII:30 ||
Ja_XII.4(=467).7: Paññāya tittinaṃ13 seṭṭhaṃ, na so kāmehi tappati,
paññāya tittaṃ purisaṃ taṇhā na kurute vasaṃ. || Ja_XII:31 ||
Ja_XII.4(=467).8: Apacineth'; eva14 kāmāni, appicch'; assa alolupo,
samuddamatto puriso na so kāmehi tappati
rathakāro va cammassa parikantaṃ upāhanaṃ. || Ja_XII:32 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sahāyaṃ nāma nissāya in the place of pahāya gamanīyaṃ.
2 Cks taṃ.
3 Bd vatthābharaṇāni.
4 Bd chā-.
5 Bd omits iti.
6 all four MSS. -vī.
7 Bd samuddamabhipatthayeta.
8 Bd ye ca, Bf yevam.
9 Bd nagā.
10 so Bf ; Bd tato cittenivattena, Ck tato ti vatvā, Cs tato nivatvā.
11 Bd adds ādīnavaṃ.
12 Ck disvā te ce tittā ye paṃñāya tittā, Cs disvā te ve tittā ye
pamñāya tittā, Bd disvā ye te titti sapaññā.
13 Bd tittānaṃ.
14 Ck -neteva.
[page 173]
4. Kāmajātaka. (467.) 173
Ja_XII.4(=467).9: Yaṃ yaṃ cajati1 kāmānaṃ taṃ taṃ sampajjate sukhaṃ,
sabbañ ce2 sukham iccheyya sabbe3 kāme pariccaje ti || Ja_XII:33 ||
imā gāthā āha4.
Tattha kāman ti vatthukāmam pi kilesakāmam pi5, kāmayamānassā
'ti patthayamānassa, tassa ca taṃ6 samijjhatīti tassa puggalassa taṃ7
kāmitaṃ8 vatthuṃ samijjhati ce va9, nippajjati ce10 ti attho, tato naṃ
aparaṃ11 kāme ti ettha nan ti nipātamattaṃ, aparan ti parabhāgadīpanaṃ12,
kāme ti upayogabahuvacanaṃ13, idaṃ vuttaṃ hoti: sace14 kāmaṃ kāmayamā-
nassa taṃ kāmitaṃ vatthuṃ samijjhati tasmiṃ samiddhe tatoparaṃ so pug-
galo15 yathā nāma ghamme16 gimhakāle vātātapena kilanto17 taṇhaṃ vindati
pānīyapipāsaṃ paṭilabhati18 evaṃ bhiyyo bhiyyo19 kāmataṇhāsaṃkhāte kāme
vindati paṭilabhati20, rūpataṇhādikāmataṇhā v'; assa vaḍḍhanti yevā 'ti, gavaṃ
vā 'ti gorūpassa viya, siṅgino ti matthakaṃ padāletvā uṭṭhitasiṅgassa, man-
dassā 'ti mandapaññassa, bālassā 'ti bāladhamme yuttassa, idaṃ vuttaṃ
hoti: yathā vacchakassa vaḍḍhantassa sarīren'; eva saddhiṃ siṅgaṃ vaḍḍhati21
evaṃ andhabālassāpi appattakāmataṇhā ca22 pattakāmapipāsā ca23 aparāparaṃ
vaḍḍhatīti, sāliyavakan ti sālikkhettaṃ yavakhettaṃ, etena sāliyavādikaṃ sab-
baṃ dhaññaṃ dasseti, dutiyapadena sabbaṃ dipadacatuppadaṃ dasseti, paṭhama-
padena vā sabbaṃ aviññāṇakaṃ itarena saviññāṇakaṃ, datvā24 ti datvāpi25,
idaṃ vuttaṃ hoti: tiṭṭhantu tīṇi rajjāni, sace so māṇavo añño26 vā27 sakalam pi
paṭhaviṃ28 saviññāṇakaṃ aviññāṇakaṃ vā pana kassaci29 datvā gaccheyya idam pi
ettakaṃ vatthuṃ ekass'; eva apariyantaṃ30, evaṃ duppūrā esā taṇhā nāma, iti vidvā
samañcare ti31 evaṃ jānanto puriso taṇhāvasiko ahutvā32 kāyasamācārādīni33
pūrento samaṃ careyyā 'ti, oran ti orimakoṭṭhāsaṃ34 patvā tena35 atittarūpo
puna samuddassa36 pāram pi pattheyya37, evaṃ taṇhāvasikasattā nāma dup-
pūrā ti dasseti, yāvā 'ti aniyāmitaparicchedo38, anussaran ti anussaranto,
nājjhagā39 ti na vindati, idaṃ vuttaṃ hoti: mahārāja puriso apariyante pi40
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck yacchati, Bd jahati.
2 Bd ca.
3 Bd sabba.
4 Bd abhāsi.
5 Bd omits pi ki--pi.
6 Ck se taṃ.
7 Ck sataṃ, Cs ssata.
8 Bd kāmitava.
9 Cks te in the place of ceva.
10 Bd cā, Cks nipajjati ce.
11 Cks add pi.
12 Bd -ge, omitting dīpanaṃ.
13 Bd -gebahū-.
14 Bd omits sace.
15 Bd adds tatoparaṃ.
16 Ck gamhe, Bd ghamhe.
17 Cks -pe ki-, Bd vātātamenaphakilamanti.
18 Bd omits paṭi.
19 Bd only one bhiyyo.
20 Bd omits pa-.
21 Bd yaṃ vaḍḍhamānassa vaḍḍhati yeva evaṃ sarireneva saddhiṃ siṅgaṃ
vaḍḍhati in the place of yathā--.
22 Bd appattākāmataṇhā ca, Cks appamattakāmataṇhā va.
23 Bd omits patta--ca.
24 Bd adds cā.
25 Bd omits pi.
26 Cks aṃñaṃ.
27 Bd te or vo?
28 Bd omits pa-.
29 Bd saviññāṇakaṃ aviññāṇakaṃ vā na pana kassaci,
Cks -kāviññāṇanakaratanapūraṃ kassaci.
30 Bd ādiyati in the place of ap-.
31 Cks omit ti.
32 Bd samaṃ hutvā.
33 Bd -rādinā.
34 Ck otarita-, Cs orita-.
35 Bd samuddāsa in the place of patvā tena.
36 Bd -dda.
37 Bd patthayethā.
38 Cks ati-, Bd aniyataparicchādo.
39 Bd na-.
40 Bd -to, omitting pi.
[page 174]
174 XII. Dvādasanipāta.
kāme manasā1 anussaranto tittiṃ na vindati2 pattukāmo3 va hoti, evaṃ
kāmesu sattānaṃ taṇhā vaḍḍhat'; eva, tato nivattitvā4 ti tato pana5 vatthu-
kāmakilesakāmato6 nivattitvā kāyena paṭikkamma7 ñāṇena ādīnavam disvā
ye paññāya tittā paripuṇṇā8 te va9 tittā nāma, paññāya tittinaṃ10
seṭṭhan ti paññāya ayaṃ11 tittinaṃ paripūritaṃ12 seṭṭhaṃ13, ayam eva vā
pāṭho, na so kāmehi tappatīti, na hīti pi pāṭho, yasmā paññāya titto
puriso kāmehi na pariḍayhatīti attho, na kurute vasan ti tādisaṃ hi purisaṃ
taṇhāvasaṃ14 kātuṃ vase vattetuṃ na sakkoti, sv-eva15 pana taṇhāya ādīnavaṃ
disvā Gaṅgamālo16 viya Aḍḍhamāsakarājā17 viya ca taṇhāvase na pavattatīti18
attho, apacinethevā 'ti viddhaṃseyyath'; eva19, samuddamatto20 ti maha-
tiyā paññāya samannāgatattā21 samuddappamāṇo, so mahantena22 aggināpi sa-
muddo viya kilesakāmehi na tappati na ḍayhati, rathakāro ti cammakāro,
parikantan ti parikantanto23, idaṃ vuttaṃ hoti: yathā cammakāro upāhanaṃ
parikantanto24 yaṃ yaṃ cammassa agayhūpakaṭṭhānaṃ hoti taṃ taṃ cajitvā
upāhanaṃ katvā upāhanamūlaṃ labhitvā sukhito hoti evam eva25 paṇḍito
cammakārasatthasadisāya paññāya kantanto26 yaṃ yaṃ odhiṃ kāmānaṃ cajati27
tena ten assa kāmodhinā rahitaṃ28 taṃ taṃ kāyakammaṃ vacīkammaṃ mano-
kammañ29 ca sukhaṃ sampajjati30 vigatadarathaṃ, sace pana sabbam pi kāya-
kammādisukhaṃ vigataparilāham eva iccheyya kasiṇaṃ bhāvetvā jhānaṃ nib-
battetvā sabbe kāme pariccaje ti
Bodhisattassa31 pana imaṃ gāthaṃ kathentassa32 rañño
setacchattaṃ ārammaṇaṃ katvā odātakasiṇajjhānaṃ udapādi.
Rājāpi arogo ahosi, so tuṭṭho sayanā vuṭṭhāya33 "ettakā vejjā
maṃ tikicchituṃ nāsakkhiṃsu, paṇḍitamāṇavo pana attano
ñāṇosadhena maṃ nīrogaṃ34 akāsīti" tena saddhiṃ sallapanto
dasamaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits ma-.
2 Bd janeti.
3 Bd patta-.
4 Bd nivattiyyā.
5 Bd paraṃ.
6 Cks add cittena.
7 Cks -mmaṃ.
8 Bd adds ca.
9 Bd omits va.
10 Bd tittī-.
11 so Bd; Ck paṃñāayaṃ, Cs paṃayaṃ.
12 Ck -naṃ, Cs -purinaṃ, Bd -puṇṇaṃ.
13 Bd seṭho.
14 Bd taṇhāya vasaṃ.
15 Ck sve or sa ve, Bd so.
16 Bd sarabhaṅgamāṇavo.
17 Cks addha-.
18 Bd taṇhā na vaḍḍhatīti.
19 Bd -seyyameva.
20 Ck samuddhamantho, Cs samuddamanto.
21 Bd sampannattā.
22 Bd himavantena.
23 Cks -kantato, Bd -tento.
24 Bd -tento.
25 Cs evaṃ.
26 yaṃ yaṃ cammassa--- kantanto wanting in Bd.
27 Cks vajati, Bd vijahati.
28 Bd kāmāvinodati.
29 Bd paccekañ.
30 Bd -te.
31 Bd pavesanaṃ. sabbakāyakammādīsukhaṃ vigataṃ pariṇatameva iccheyya
jhānaṃ vā bhāveyya jhānaṃ pana nibbattheyya in the place of
sace pana---bodhisattassa.
32 Cks add kathentasseva.
33 Bd vuṭhahitvā.
34 Bd paññātissayena kāmānaṃ nānā ādinava in the place of ñāṇo--nirogaṃ.
[page 175]
4. Kāmajātaka. (467.) 175
Ja_XII.4(=467).10: Aṭṭha te bhāsitā gāthā, sabbā1 honti sahassiyo,
patigaṇha2 mahābrahme sādh'; etaṃ tava bhāsitan ti. || Ja_XII:34 ||
Tattha aṭṭhā 'ti dutiyaṃ gāthaṃ adiṃ katvā kāmādīnavapaṭisaññuttā3
aṭṭha, sahassiyo ti sahassārahā, paṭigaṇhā2 'ti aṭṭha sahassāni gaṇha,
sādhetaṃ tava bhāsitan ti sādhu etaṃ tava vacanaṃ.
Taṃ4 sutvā M. ekādasamaṃ gātham āha:
Ja_XII.4(=467).11: Na me attho sahassehi satehi nahutehi vā5,
pacchimaṃ bhāsato6 gāthaṃ kāme me na rato mano ti. || Ja_XII:35 ||
Tattha pacchiman ti rathakāro va cammassā7 'ti gāthaṃ, kāme me
na rato6 mano ti imaṃ gāthaṃ bhāsamānass'; eva mama vatthukāme pi kile-
sakāme pi mano nābhirami8, ahaṃ hi imaṃ gāthaṃ bhāsamāno attano va9
dhammadesanāya jhānaṃ nibbattesiṃ mahārājā 'ti.
Rājā10 bhiyyosomattāya tussitvā M-aṃ vaṇṇento osāna-
gāthaṃ āha:
Ja_XII.4(=467).12: Bhaddako11 vat'; ayaṃ12 māṇavako sabbalokavidū muni
yo13 imaṃ taṇhaṃ dukkhajananiṃ parijānāti paṇḍito ti. || Ja_XII:36 ||
Tattha dukkhajananin ti sakalavaṭṭadukkhajananiṃ, parijānātīti
parijāni paricchindi luñcitvā nīharīti14 B-aṃ vaṇṇento evam āha.
B. pi "mahārāja appamatto hutvā dhammaṃ carā" 'ti
rājānaṃ ovaditvā ākāsena Himavantaṃ gantvā isipabbajjaṃ
pabbajitvā yāvatāyukaṃ15 brahmavihāre16 bhāvetvā17 Brahma-
loka-parāyano18 ahosi.
S. i. d. ā. "evaṃ bhikkhave pubbe pi hi19 etaṃ brāhmaṇaṃ
nissokaṃ akāsin" ti vatvā j. s.: "Tadā rājā esa brāhmaṇo ahosi,
paṇḍitamāṇavo20 aham evā" 'ti. Kāmajātakaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks saccā.
2 Bd paṭi-.
3 Ck -navaṃ-, Bd -navasaṃyuttā.
4 Cks omits taṃ.
5 Bd nahūtehi pi.
6 Cks -te.
7 Ck ca kammassā, Cs ca cammassā-, Bd -ro cammakārassā.
8 Bd mama kāmehi vatthukāmehi me mano nābhiramāmi.
9 Bd bhāsamānassa kāme nirato mano arati mano in the place of -māno
attano va.
10 Bd adds pi.
11 Bdf bhadra-.
12 Bdf vatā-.
13 Bd so.
14 Bd niharati.
15 Bd adds ṭhatvā.
16 Bd -raṃ.
17 Bd adds aparihinajjhāno hutvā.
18 Bd -lokūpago.
19 Bd pāhaṃ.
20 Bd adds pana.
[page 176]
176 XII. Dvādasanipāta.
5. Janasandhajātakaṃ.
Dasa khalū 'ti. Idaṃ S. J. v. Kosalarañño ovādatthāya
kathesi. Ekasmiṃ hi kāle rājā issariyamadamatto kilesasukhanissito1
vinicchayam pi na2 paṭṭhapesi, Buddhupaṭṭhāne3 pamajji. So eka-
divasaṃ4 Dasabalaṃ anussaritvā5 "vandissāmīti" bhuttapātarāso ratha-
varam āruyha vihāraṃ gantvā Satthāraṃ vanditvā nisīdi. Atha naṃ
S. "kiṃ mahārāja ciraṃ6 na paññāyasīti7" vatvā "bahukiccatāya no
bhante Buddhupaṭṭhānassa okāso na jāto" ti vutte "mahārāja, mādise8
nāma ovādadāyake8 sabbaññūbuddhe8 dhuravihāre vasante9 ayuttaṃ
tava pamajjituṃ, raññā nāma rājakiccesu10 appamattena raṭṭhavāsīnaṃ
mātāpitusamena11 agatigamanam pahāya dasarājadhamme akopentena
rajjaṃ kāretuṃ vaṭṭati, raññe hi dhammikabhāve sati parisā pi 'ssa
dhammikā hoti, anacchariyaṃ kho12 pan'; etaṃ yaṃ mayi anusāsante13
tvaṃ dhammena rajjaṃ kareyyāsi, porāṇakapaṇḍitā anusāsakāacariye
avijjamāne pi attano matiyā14 va tividhasucaritadhamme patiṭṭhāya
mahājanassa dhammaṃ desetvā saparisā saggapadaṃ15 pūrayamāna
agamiṃsū" 'ti vatvā16 tena yācito a. ā.:
A. B. Br. r. k. Bo. tassa17 aggamahesiyā kucchimhi nib-
batti. Janasandhakumāro18 ti 'ssa nāmaṃ kariṃsu.
Ath'; assa vayappattassa Takkasilato sabbasippāni uggahetvā19
āgatakāle rājā sabbāni bandhanāgārāni sodhāpetvā uparajjaṃ
adāsi. So aparabhāge pitu accayena rajje patiṭṭhāya catūsu
nagaradvāresu20 nagaramajjhe21 rājadvāre22 ti cha dānasālāyo
kāretvā23 divase divase24 cha satasahassāni pariccajitvā sakala-
Jambudīpaṃ khobhetvā25 mahādānaṃ pavattento26 bandhanā-
gārāni niccaṃ vivaṭāni27 kāretvā dhammagaṇḍikaṃ28 bhedā-
petvā29 catūhi saṃgahavatthūhi30 lokaṃ saṃgaṇhanto pañca
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kilesaratisukhaṃ-.
2 Ck omits na.
3 Bd -nacapi.
4 Bd -se.
5 Bd adds satthāraṃ.
6 Bd civaraṃ.
7 Ck -rāja pana paṃñāyatīti, Cs -rāja na paññāyatīti.
8 Bd -o.
9 Bd viharanto.
10 Bd dasarā-.
11 Cs Bd -piti-.
12 Ck anaccariyaṃ ko, anacchariyaṃ ko corr. to -kho,
Bd rājadhamme ṭhito honti yaṃ kho.
13 Bd manussāsente.
14 Bd pakati.
15 Bd saggapatha.
16 Bd omits va-.
17 Bd omits ta-.
18 Cks -dhavaku-, Bd -sandaku-.
19 Ck -hi-, Bd uggaṇhitvā.
20 Bd adds ceva.
21 Bd adds ca.
22 Bd adds cā.
23 Bd kārāpetvā.
24 Bd only one di-.
25 Bd saṃkho.
26 Bd pattanto.
27 Cks niccavivaṭaṃdhāni.
28 Bd -bhaṇḍikaṃ.
29 Bd sodhāpetvā.
30 Bd saṅgavatthūhi.
[page 177]
5. Janasandhajātaka. (468.) 177
sīlāni rakkhanto uposathavāsaṃ vasanto dhammena rajjaṃ
kāresi, antarantarā ca raṭṭhavāsino sannipātetvā1 "dānaṃ
detha, sīlaṃ samādiyatha2, dhammena kammante ca3 vohāre
ca payojetha, daharakāle yeva sippāni uggaṇhatha, dhanaṃ
uppādetha, gāmakūṭakammaṃ4 {vā pisuṇakammaṃ5 vā mā} karittha,
caṇḍā6 pharusā mā ahuvattha, mātupaṭṭhānaṃ pitupaṭṭhānaṃ
pūretha, kule jeṭṭhāpacāyino bhavathā" 'ti dhammaṃ desetvā
mahājanaṃ7 sucaritadhamme patiṭṭhāpesi. So ekadivasaṃ
paṇṇarasiuposathadivase8 samādinnuposatho "mahājanassa
bhiyyo bhiyyo9 hitasukhatthāya appamādavihāratthāya dham-
maṃ desessāmīti" cintetvā10 bheriñ carāpetvā attano orodhe
ādiṃ katvā sabbaṃ11 nagarajanaṃ sannipātāpetvā12 rājaṅgaṇe13
alaṃkataratanamaṇḍapamajjhe paññattavarapallaṃke nisīditvā
"ambho nagaravāsino, tumhākaṃ tapanīye ca atapanīye ca
dhamme desessāmi, appamattā hutvā ohitasotā sakkaccaṃ14
suṇothā15" 'ti vatvā dhammaṃ desesi.
S. saccaparibhāvitaṃ mukharatanaṃ vivaritvā16 taṃ desanaṃ
madhurena sarena Kosalarañño āvikaronto17
Ja_XII.5(=468).1: Dasa khalu imāni ṭhānāni yāni pubbe akaritvā
sa pacchā-m-anutappati, icc-āha18 rājā Janasandho. || Ja_XII:37 ||
Ja_XII.5(=468).2: Aladdhā cittaṃ tapati pubbe asamudānitaṃ19,
‘na pubbe dhanam esissaṃ'; iti pacchānutappati. || Ja_XII:38 ||
Ja_XII.5(=468).3: ‘Sakyarūpaṃ pure santaṃ mayā sippaṃ na sikkhitaṃ,
kicchā vutti20 asippassa'; iti pacchānutappati. || Ja_XII:39 ||
Ja_XII.5(=468).4: ‘Kūṭavedī pure āsiṃ pisuṇo piṭṭhimaṃsiko,
caṇḍo pharuso cāsiṃ21'; iti pacchānutappati. || Ja_XII:40 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -teva.
2 Ck -dhiyittha, Cs -diyittha, Bd adds bhāvanaṃ bhāvetha.
3 Bd kammaṃ ceva.
4 Bd kuṭasakkhikammaṃ vāpi.
5 Bd suṇavācakammaṃ vā, Ck suna-.
6 Bd -a.
7 Bd -ne.
8 Cs Bd panna-.
9 Bd only one bhi-.
10 Bd adds nagare.
11 Bd -a.
12 Bd -tetvā.
13 Bd adds alaṃkaritvā.
14 Ck -ā.
15 Bd -ṇā-.
16 Ck -vica-, Bd vavaretvā.
17 Bd adds gāthāmāha.
18 Bd iccevāsuha.
19 Bf appamudānitaṃ, Bd asamuddhitaṃ.
20 Cks -iṃ, Bd kaccāvutti.
21 Bdf caṇḍo ca pharusso cāpi.
[page 178]
178 XII. Dvādasanipāta.
Ja_XII.5(=468).5: ‘Pāṇātipātī pure āsiṃ, luddo cāsiṃ1 anāriyo,
bhūtānaṃ nāvadāyissaṃ2'; iti pacchānutappati. || Ja_XII:41 ||
Ja_XII.5(=468).6: ‘Bahūsu vata santāsu3 anāpādāsu itthisu
paradāraṃ asevissaṃ4'; iti pacchānutappati. || Ja_XII:42 ||
Ja_XII.5(=468).7: ‘Bahumhi vata santamhi annapāne upaṭṭhite
na pubbe adadaṃ dānaṃ'; iti pacchānutappati. || Ja_XII:43 ||
Ja_XII.5(=468).8: ‘Mātaraṃ pitarañ cāpi jiṇṇake5 gatayobbane6
pahu7 santo na posissaṃ'; iti pacchānutappati. || Ja_XII:44 ||
Ja_XII.5(=468).9: ‘Ācariyam anusatthāraṃ sabbakāmarasāharaṃ
pitaraṃ accamaññissaṃ'; iti pacchānutappati. || Ja_XII:45 ||
Ja_XII.5(=468).10: ‘Samaṇe brāhmaṇe cāpi sīlavante bahussute
na pubbe payirupāsissaṃ8'; iti pacchānutappati. || Ja_XII:46 ||
Ja_XII.5(=468).11: ‘Sādhu hoti tapo ciṇṇo santo ca payirupāsito,
na ca pubbe tapo ciṇṇo'; iti pacchānutappati. || Ja_XII:47 ||
Ja_XII.5(=468).12: Yo9 ca etāni ṭhānāni yoniso paṭipajjati
karaṃ purisakiccāni sa pacchā nānutappatīti || Ja_XII:48 ||
imā gāthā āha.
Tattha ṭhānānīti kāraṇāni, pubbe ti paṭhamam eva akaritvā, sa pac-
chāmanutappatīti10 so paṭhamaṃ kattabbānaṃ akārako puggalo pacchā idha-
loke pi paraloke pi11 tappati12 kilamati, pacchā13 tappatīti pi pāṭho, iccāhā14
'ti evaṃ15 rājā janasandho avoca, iccassuhā16 'ti pi pāṭho, tattha sukāro ti
nipātamattaṃ, icc'; assu āhā17 'ti padacchedo; idāni18 tāni dasa tapanīyakāraṇāni
pakāsetuṃ B-assa dhammakathā hoti, tattha pubbe ti paṭhamam eva taruṇa-
kāle parakammaṃ katvā19 asamudānitaṃ20 asambhataṃ dhanaṃ21, mahallaka-
kāle alabhitvā tappati socati22, pare ca sukhite disvā sayaṃ dukkhaṃ jīvanto
pubbe dhanaṃ na pariyesissan ti evaṃ pacchā anutappati, tasmā mahallaka-
kāle sukhaṃ jīvitukāmā daharakāle yeva dhammikāni kasikammādīni katvā
dhanaṃ pariyesathā'; ti24 dasseti, pure santan ti pure daharakāle ācariye pa-
yirupāsitvā25 mayā kātuṃ sakyarūpaṃ samānaṃ hatthisippādikaṃ kiñci sippaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd luddho cāpi.
2 Cks nava-, Bds nānukampiyaṃ.
3 Bd santisu.
4 Bd -rañcasevi-.
5 Bd -kaṃ.
6 Bd -naṃ.
7 Bdf bahu.
8 Cks -pāsenti, Bd parirūpāsissaṃ.
9 Cks so.
10 Bd pacchā anu-.
11 Bd pacchākāle, omitting idha--pi.
12 Bd atita-.
13 Ck patipacchā.
14 Bd iccevāhā.
15 Bd ti iti evaṃ.
16 Ck iccassābhā, Cs iccassābhā corr. to -hā, Bd iccasūhā.
17 Ck iccasu ābhā, Cs iccassu ābhā corr. to -āhā.
18 Bd yāni.
19 Bds parakkamaṃ aka-.
20 Bd asamuddhitanti.
21 Bd omits dha-.
22 Cks -si.
23 Bd etaṃ.
24 Bd -yesentīti.
25 Cks payur-.
[page 179]
5. Janasandhajātaka. (468.) 179
na sikkhitaṃ, pacchā1 mahallakakāle asippassa dukkhā jīvitavutti, n'; eva sakkā
tadā sippaṃ sikkhituṃ, tasmā2 mahallakakāle sukhaṃ jīvitukāmā taruṇakāle
yeva sippāni sikkhethā3 'ti dasseti4, kūṭavedīti5 kūṭajānanako gāmakūṭo vā
lokassa anatthakārako vā6 tulākūṭādikārako7 vā kūṭaṭṭakārako vā8 ti attho,
āsin ti evarūpo ahaṃ pubbe ahosiṃ, pisuṇo ti pesuññakārako, piṭṭhi-
maṃsiko ti lañcaṃ gahetvā asāmike sāmike karonto paresaṃ piṭṭhimaṃ-
sakhādako iti, pacchā ti evaṃ maraṇamañce nipanno anutappati, tasmā sace
niraye na9 vasitukām'; attha mā evaṃ10 pāpakammaṃ karitthā 'ti ovadati,
luddo11 ti dāruṇo, anariyo ti na ariyo12 nīcasamācāro, nāvadāyissan13
ti khantimettānuddayavasena na nīcavuttiko ahosiṃ, sesaṃ purimanayen'; eva
yojetabbaṃ, anāpādāsū 'ti apādānam āpādo pariggaho ti attho, n'; atthi yā-
saṃ14 apādo na anāpadā15, aññehi akatapariggahāsū16 'ti attho, upaṭṭhite ti
paccupaṭṭhite17, na pubbe ti18 ito19 pubbe dānaṃ na adadaṃ, pahu20
santo ti dhanabalena pi21 kāyabalena pi posituṃ samattho paṭibalo22 samāno,
ācariyan ti ācāre23; sikkhāpanato24 pitā ācariyo ti adhippeto, anusatthāran
ti anusāsakaṃ, sabbakāmarasāharan ti sabbe25 vatthukāmarase āharitvā
positāraṃ26, accamaññissan27 ti tassa ovāde agaṇhanto atikkamitvā mañ-
ñissaṃ, na pubbe ti ito pubbe dhammikasamaṇabrāhmaṇe28 hi gilānāgilāne
pi29 cīvarādīni datvā apaṭijagganena30 payirupāsissan ti31, tapo ti sucaritatapo,
santo ti32 kāyādīhi33 dvārehi upasanto sīlavā, idaṃ vuttaṃ hoti: tividhasu-
sucaritasaṃkhāto tapo ca34 ciṇṇo evarūpo ca upasanto payirupāsito35 nāma
sādhu sundaro, na pubbe ti mayā daharakāle evarūpo tapo na ciṇṇo, iti
pacchā jarājiṇṇo maraṇabhayatajjito anutappati socati, sace tumhe evaṃ na
socitukāmā tapokammam karothā 'ti vadati, yo36 ca etānīti yo36 pana37
etāni dasakāraṇāni paṭhamam eva upāyena paṭipajjati samādāya vattati purisehi
kattabbāni38 dhammikakiccāni karonto39 appamādavihāripuriso pacchā nānu-
tappati somanassappatto va hotīti40.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kicchāti.
2 Bd omits ta-, Cks kasmā.
3 Bd sippaṃ sikkhathā.
4 Ck -enti, Bd omits dasseti.
5 Bd kuṭaṃverīti.
6 Cks omit vā.
7 Bd lākuṭā-.
8 Bd omits kūṭaṭṭavā.
9 Bd a.
10 Bd evarūpaṃ.
11 Bd luddho.
12 Ck ṇa anariyo, Bd anariyo, Bd anariyo, omitting na.
13 Ck -yissa, Cs nāvadāsissi corr. to -dāyissa, Bd nāpacārissan.
14 Bd omits natthiyāsaṃ.
15 so Ck; Cs apādena an-, Bd omits na an-.
16 Bd -hesu.
17 Bd pañcupa-.
18 Ck pi.
19 Bd omits pubbe ti ito.
20 Bd bahu.
21 Cks omit pi.
22 Bd pati-.
23 Cs ākāre, Bd ācāra.
24 Bd -nako idha.
25 Bd -a.
26 Cks posito.
27 Cks amaccamaññi-, Bd atimaññi-.
28 Ck -mo, Cs mano corr. to -ṇe?
29 Bd gīhino in the place of hi--pi.
30 Ck apati-, Bd patijaggaṇena.
31 Bd -sissa, omitting ti.
32 Ck pante hi, Cs santo hi, Bd santo tīti.
33 Bd omits kā-.
34 Bd omits ca.
35 Bd -pāsako.
36 Cks so.
37 Bd ca.
38 Bd kāta-.
39 Bd adds yo.
40 Cks ahosīti, Bd pacchānutappati domanassapatto hotīti.
[page 180]
180 XII. Dvādasanipāta.
Iti M. anvaddhamāsaṃ iminā va1 niyāmena mahājanassa
dhammaṃ desesi. Mahājano pi 'ssa ovāde ṭhatvā tāni dasa
ṭhānāni pūretvā saggaparāyano2 ahosi.
S. i. d. ā. "evaṃ mahārāja porāṇakapaṇḍitā anācariyakā attano
va matiyā dhammaṃ desetvā mahājanaṃ saggapade3 patiṭṭhāpesun"
ti vatvā j. s.: "Tadā parisā Buddhaparisā ahosi4, Janasandharājā5
aham evā" 'ti. Janasandhajātakaṃ.
6. Mahākaṇhajātaka.
Kaṇho kaṇho cā 'ti. Idaṃ S. J. v. lokatthacariyaṃ
ā. k. Ekadivasam hi bhikkhū dhammasabhāyaṃ nisīditvā6 "āvuso S.
bahujanahitāya paṭipanno7 attano phāsuvihāraṃ pahāya lokass'; eva
atthaṃ carati, paramābhisambodhiṃ patvā sayaṃ pattacīvaram ādāya
aṭṭhārasayojanamaggaṃ gantvā pañcavaggiyatherānaṃ dhammacakkaṃ
pavattetvā pañcamiyā pakkhassa Anattalakkhaṇasuttaṃ kathetvā
sabbesaṃ arahattaṃ adāsi, Uruveḷaṃ gantvā8 jaṭilānaṃ aḍḍhuḍḍhāni
pāṭihāriyasahassāni dassetvā pabbājetvā9 Gayāsīse10 Ādittapariyāyaṃ11
kathetvā jaṭilasahassassa12 arahattaṃ adāsi, Mahākassapassa tīṇi
gāvutāni paccuggamanam gantvā13 tīhi ovādehi upasampadaṃ adāsi,
eko pacchābhatte14 pañcacattālīsayojanamaggaṃ gantvā Pukkusāti-
kulaputtaṃ anāgāmiphale patiṭṭhāpesi, Mahākappinassa vīsaṃ yojana-
sataṃ paccuggamanaṃ katvā arahataṃ adāsi, eko pacchābhatte14
tiṃsayojanamaggaṃ gantvā tāva kakkhalaṃ15 pharussaṃ Aṅgulimālaṃ
arahatte patiṭṭhāpesi, tiṃsayojanam eva16 maggaṃ gantvā Āḷavakaṃ17
sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā kumārassa sotthiṃ akāsi, Tāvatiṃsa-
bhavane temāsaṃ vasanto asītiyā va devatākoṭīnaṃ18 dhammābhisama-
yaṃ sampādesi19, Brahmalokaṃ gantvā Bakabrahmuno diṭṭhiṃ bhin-
ditvā dasannaṃ20 Brahmasahassānaṃ arahattaṃ adāsi, anusaṃ-
vaccharaṃ tīsu maṇḍalesu cārikaṃ caramāno upanissayasampannānaṃ
manussānaṃ saraṇāni c'; eva21 sīlāni ca maggaphalāni ca deti,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits va.
2 Bd adds va.
3 Bd saggapuraṃ.
4 Bd ahesuṃ.
5 Bd adds pana.
6 Cks add yāvañcidaṃ.
7 Bd parippanno.
8 Bd adds tebhātikānaṃ.
9 Bd omits pab-.
10 Bd -sena.
11 Bd anattapa-.
12 Bd -hassānaṃ.
13 Bd katvā.
14 Bd ekaṃ pacchābhattaṃ.
15 Ck -ḷa.
16 Bd -na, omitting eva.
17 Bd -kayakkhaṃ.
18 Bd asitikoṭanaṃ devatānaṃ.
19 Bd -samayo āhosi.
20 Bd dasa.
21 Bd ca.
[page 181]
6. Mahākaṇhajātaka. (469.) 181
nāgasupaṇṇādīnaṃ pi nānappakārakaṃ atthaṃ caratīti" Dasabalassa
lokatthacariyaguṇavaṇṇaṃ vaṇṇayiṃsu1. S. āgantvā "kāya nu 'ttha
bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā"
'ti vutte "anacchariyaṃ bhikkhave, yv-āhaṃ2 idāni abhisambodhiṃ
patvā lokassa atthaṃ careyyaṃ3 so4 pubbe sarāgakāle pi lokattha-
cariyam eva carin5" 'ti vatvā a. ā.:
A. B. Kassapasammāsambuddhakāle Usīnaro nāma rājā
r. kāresi. Kassapasammāsambuddhe catusaccadesanāya māhā-
janaṃ bandhanā6 mocetvā nibbānanagaraṃ pūretvā parinibbute
dīghassa addhuno accayena sāsanaṃ osakki: bhikkhū ekavī-
satiyā anesanāhi jīvikaṃ kappenti bhikkhunīsaṃsaggaṃ7 karonti
puttadhītāhi vaḍḍhanti, bhikkhū bhikkhudhammaṃ8 bhikkhuniyo
bhikkhunidhammaṃ upāsakā upāsakadhammaṃ upāsikā upāsika-
dhammaṃ brāhmaṇā brāhmaṇadhammaṃ vissajjesuṃ, yebhuyyena
manussā dasākusalakammapathe samādāya pavattiṃsu9, matamatā
apāyesu pūriṃsu10. Tadā Sakko devarājā nave devaputte11 apas-
santo manussalokaṃ oloketvā manussānaṃ apāyesu nibbattiṃ12
ñatvā Satthu sāsanaṃ osakkitaṃ disvā13 "kin nu karissāmīti"
cintento14 "atth'; eko upāyo" ti "mahājanaṃ bhāyetvā tāsetvā15
bhītabhāvaṃ ñatvā16 assāsetvā dhammaṃ desetvā17 osakkita-
sāsanaṃ18 paggayha aparaṃ vassasahassaṃ19 pavattana-
kāraṇaṃ karissāmīti" sanniṭṭhānaṃ katvā Mātalidevaputtaṃ
mocappamāṇadāṭhaṃ catūhi dāṭhehi viniccharantar asmi20
bhayānakaṃ21 gabbhinīnaṃ22 dassanen'; eva gabbhapātanappa-
kāraṃ23 ghorarūpaṃ ajāneyyappamāṇaṃ kāḷavaṇṇaṃ Mahākaṇ-
hasunakhaṃ24 katvā25 pañcaṅgikabandhanena bandhitvā ratta-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -guṇaṃ kathayiṃsu.
2 Bd so haṃ, Cks svāhaṃ.
3 Bd lokatthacariyaṃ caranto.
4 Bd omits so.
5 Bd lokassa atthaṃ carāmi yevā.
6 Bd kilesabandhanaṃ.
7 Cks -niṃsaṃ-, Bd bhikkhugihi-.
8 Bd adds visajjesuṃ.
9 Bd -ttayiṃsu.
10 so Cks; Bd paripūresuṃ saggamaggā tucchanti.
11 Bd nave nave deve.
12 Bd -ttitabhāvaṃ.
13 Cks omit di-.
14 Bd -tetvā.
15 Bd omits tā-.
16 Bd adds pacchā.
17 Bd omits dh. d.
18 Bd -taṃ sā-.
19 Bd divasaṃ in the place of va-.
20 Bd vicinipātarasmiṃyo.
21 Bd adds katvā.
22 Bd gabbhinaṃ.
23 Bd -pāytanasamatthaṃ.
24 Bd mahākaṇṇa-.
25 Bd māpetvā.
[page 182]
182 XII. Dvādasanipāta.
mālassa1 pilandhetvā rajjukoṭiyaṃ2 ādāya sayaṃ dve kāsāyāni
nivāsetvā pacchāmukhe3 kese bandhitvā rattamālaṃ pilandhetvā
āropitapavāḷavaṇṇajiyaṃ4 mahādhanuṃ gahetvā vajiragganārā-
caṃ5 nakhamukhe6 parivattento vanacarakavesaṃ7 gahetvā
nagarato yojanamatte8 ṭhāne otaritvā "nassati loko, nassati9
loko" ti tikkhatuṃ saddaṃ10 anusāvetvā11 manusse12 utrāsetvā13
nagarūpacāraṃ patvā puna saddam akāsi. Manussā sunakhaṃ
disvā utrastā14 nagaraṃ pavisitvā taṃ pavattiṃ rañño āroca-
yiṃsu15. Rājā sīghaṃ nagaradvārāni pidhāpesi16. Sakko pi
aṭṭhārasahatthaṃ pākāraṃ17 laṃghetvā18 sunakhena saddhiṃ
antonagare19 patiṭṭhahi. Manussā bhītatasitā palāyitvā gehāni
pavisitvā dvārāni pidahiṃsu20 Mahākaṇho pi diṭṭhadiṭṭha-
manusse21 upadhāvitvā santāsento rājanivesanaṃ agamāsi.
Rājaṅgaṇe manussā bhayena palāyitvā rajanivesanaṃ pavisitvā22
dvāraṃ pidahiṃsu. Usīnararājāpi23 orodhe gahetvā pāsādaṃ
abhirūhi24. Mahākaṇho purimapāde ukkhipitvā kavāṭe ṭha-
petvā25 mahābhusitaṃ bhusi. Tassa bhusitasaddo26 heṭṭhā
avīciṃ upari bhavaggaṃ gaṇhi27, sakalacakkavāḷaṃ ekanin-
nādaṃ ahosi. Puṇṇakajātake28 Puṇṇakarañño29 Bhūridatta-
jātake Sudassananāgarañño imasmiṃ Mahākaṇhajātake ayaṃ
saddo ti ime tayo30 saddā Jambudīpe mahāsaddā nāma ahesuṃ.
Nagaravāsino bhītatasitā hutvā ekapuriso pi Sakkena31 saddhiṃ
kathetuṃ nāsakkhi32. Rājā yeva pana33 dhitiṃ34 upaṭṭhapetvā
vātapānaṃ nissāya Sakkaṃ āmantetvā "ambho ludda35 kasmā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -mālaṃ kaṇṇe.
2 Cs -koṭiviyaṃ corr. to -viya, Bd -bhoṭiyaṃ.
3 Bd pañcadhā.
4 Cks -taṃpavālavaṇṇaṃji-.
5 Bd -raggakhurammaṃ.
6 Bd nakhena.
7 Bd -cārika-.
8 Bd -a.
9 Cks vina-.
10 Cks -am.
11 Cs -sāsetvā.
12 Bd -ssacittaṃ.
13 Bd uttā-.
14 Bd utrāsā.
15 Bd -cesuṃ.
16 Bd nagaradvāraṃ pidahatthā ti dvārāni pitakkesi.
17 Bd dvāraṃ.
18 Bd uliṅghitvā.
19 Ck -ra, Cs -raṃ.
20 Bd niliyiṃsu in the place of dvā- pida-.
21 Bd diṭhadiṭhe-.
22 Bd mahābhūmigehāni, apavīsitvā dvāraṃ patvā in the place of
rājani- pavi-.
23 Cs usīnakarā-, Bd osinakarā-.
24 Bd -rūyhi.
25 Bds vātapāne ṭhatvā in the place of kāṭha-.
26 Bd omits bhusita.
27 Bds patvā.
28 Bd vidūrajā-.
29 Bd -kayakkharañño, adding kusajātake kusarañño.
30 Bd catasso.
31 Bd pakkena.
32 Bd sakkoti.
33 Bd omits pana.
34 Bd satiṃ.
35 Bd luddhaka.
[page 183]
6. Mahākaṇhajātaka. (469.) 183
te sunakho bhūsīti" āha. "Chātabhāvenā1" 'ti. "Tena hi
'ssa2 bhattaṃ dāpemīti3" antojanassa ca attano ca pakka-
bhattaṃ4 sabbaṃ dāpesi. Taṃ sabbaṃ sunakho ekaṃ5 ka-
balaṃ6 viya katvā puna saddam akāsi. Puna rājā pucchitvā
idāni "me sunakho chāto yevā" 'ti sutvā hatthiassādīnaṃ
pakkabhattaṃ sabbaṃ āharāpetvā dāpesi. Tasmiṃ pi7 ekappa-
hāren'; eva niṭṭhāpite sakalanagarassa pakkabhattaṃ8 dāpesi.
Tam pi so tath'; eva bhuñjitvā puna saddam akāsi. Rājā
"na esa sunakho, nissaṃsayaṃ yakkho esa9, āgamanakāraṇaṃ
pucchissāmīti" bhītatasito hutvā pucchanto paṭhamaṃ gā-
tham āha:
Ja_XII.6(=469).1: Kaṇho kaṇho ca ghoro ca sukkadāṭho patāpavā10
baddho pañcahi rajjūhi kiṃ dhīra sunakho tavā11 'ti. || Ja_XII:49 ||
Tattha Kaṇho kaṇho ti bhayavasena12 daḷhakammavasena13 vā āmeṇ-
ḍitaṃ14, ghoro ti passantānaṃ bhayajananako15, patāpavā16 ti dāṭhehi
nikkhamantena raṃsipatāpena patāpavā17, kiṃ dhīrā 'ti dhīra viriyavanta tav'
esa18 evarūpo kakkhalo sunakho kiṃ karoti, kiṃ mige19 gaṇhāti udāhu te
amitte, kin te20 iminā, vissajjehi nan ti adhippāyen'; evam āha.
Taṃ sutvā Sakko dutiyaṃ gātham āha:
Ja_XII.6(=469).2: Nāyaṃ migānaṃ atthāya Usīnara21 bhavissati,
manussānaṃ anayo hutvā tadā Kaṇho pamokkhatīti. || Ja_XII:50 ||
Tass'; attho: ayaṃ22 hi migamaṃsaṃ khādissāmīti idha nāgato, tasmā23
migānam attho na bhavissati, manussamaṃsaṃ pana khādituṃ24 āgato, tasmā25
nesaṃ26 anayo mahāvināsakārako hutvā yadā nena27 manussā vināsaṃ pāpitā28
bhavissanti tadā ayaṃ kaṇho pamokkhati29 mama hatthato muccissatīti30.
Atha naṃ rājā "kiṃ pana te31 bho luddaka32 sunakho
sabbesaṃ yeva manussānaṃ maṃsaṃ khādissati udāhu tava
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -na mahārājā.
2 Bd hi tassa.
3 Bd -essāmiti.
4 Bd omits anto- bhattaṃ.
5 Bd eka.
6 Cs -liṃ.
7 Cs tasmiṃ vapi, Bds tampi.
8 Bd pakkaṃ-.
9 Bd -yaṃ esa rakkho bhavissati.
10 Bd -dāṭhā pabhāsavā.
11 Cks tavan.
12 Bd ubhayavacane.
13 Bd omits kammā.
14 Bd ālapati.
15 Bd -janako.
16 Bd pabhāsavā.
17 Bd dāṭhā nikkhantaraṃsibhāsena pabhāsavā.
18 Bd viravan ti viravi yathā vuttāvasesānaṃ in the place of
kiṃ dhīrā---.
19 Bd mitte.
20 Bd ti, omitting te, Ck omits kinte.
21 Bds -naka.
22 Cks ahaṃ.
23 Bds na tesaṃ pi in the place of tasmā.
24 Bd adituṃ.
25 Bd kattha.
26 Bd te-.
27 Bd te.
28 Bd pāpitakārā.
29 Bd -tīti.
30 Bd muñci-.
31 Bd omits te.
32 Bd luddhaka.
[page 184]
184 XII. Dvādasanipāta.
amittānaṃ yevā" 'ti puchitvā "amittānaṃ yeva maharājā" 'ti
vutte "ke pana te idha1 amittā" ti pucchitvā "adhammā-
bhiratā asamacārino2 mahārājā" 'ti vutte "kathehi tāva ne
amhākan" ti pucchi3. Ath'; assa kathento devarājā dasa
gāthā abhāsi:
Ja_XII.6(=469).3: Pattahatthā samaṇakā muṇḍā4 saṃghāṭipārutā
naṅgalehi kasissanti tadā Kaṇho pamokkhati. || Ja_XII:51 ||
Ja_XII.6(=469).4: Tapassiniyo5 pabbajitā muṇḍā saṃghāṭipārutā
yadā6 loke gamissanti --pe--. || Ja_XII:52 ||
Ja_XII.6(=469).5: Dīghuttaroṭṭhā jaṭilā7 paṃkadantā rajassirā
iṇaṃ vodāya8 gacchanti tadā --pe--. || Ja_XII:53 ||
Ja_XII.6(=469).6: Adhicca9 vede10 sāvittiṃ yaññatantrañ ca11 brāhmaṇā
bhatikāya12 yajissanti tadā --pe--. || Ja_XII:54 ||
Ja_XII.6(=469).7: Mātaraṃ pitaraṃ cāpi13 jiṇṇake14 gatayobbane15
pahu santo16 na bharanti17 tadā --pe--. (Suttanip. v. 98,124.) || Ja_XII:55 ||
Ja_XII.6(=469).8: Mātaraṃ pitaraṃ cāpi18 jiṇṇake gatayobhane
‘bālā tumhe'; ti vakkhanti19 tadā --pe--. || Ja_XII:56 ||
Ja_XII.6(=469).9: Ācariyabhariyaṃ sakhābhariyaṃ20 mātulānīpitucchasaṃ21
yadā loke gamissanti --pe--. || Ja_XII:57 ||
Ja_XII.6(=469).10: Asicammaṃ gahetvāna khaggaṃ paggayha brāhmaṇā
panthaghātaṃ22 karissanti tadā --pe--. || Ja_XII:58 ||
Ja_XII.6(=469).11: Sukkacchavī23 vedhavetrā thullabāhū24 apāṭubhā25
mithubhedaṃ26 karissanti tadā --pe--. || Ja_XII:59 ||
Ja_XII.6(=469).12: Māyāvino nekatikā asappurisacintakā
yadā loke gamissanti tadā Kaṇho pamokkhatīti. || Ja_XII:60 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pana idha ke.
2 Bds adhammavisamacārino in the place of adhammā-.
3 Cs omits pucchi, Bds vutte.
4 Cks muṇḍa-.
5 Bd tapaniyo.
6 Bd yadi.
7 Bd capalā-.
8 Cks iṇāvodāya, Bdf codāya.
9 Ck Bd adicca.
10 Bd vedaṃ.
11 Cs omits yañña; Ck has saṃñātantuñca, Bdf yaññatatrañca,
Bs yaññā aṭṭha.
12 Cs bhattāya, Ck hatakāya, Bs bhantikāya.
13 Cks vāpi, Bd ca pi.
14 Bd -kaṃ.
15 Bd -naṃ.
16 Cks pahu santā, Bd bahusanto.
17 Cks bharissanti.
18 Cks vāpi.
19 Bd na bālā tumhe dadanti.
20 Bs sakhi-, Bd omits bhariyaṃ.
21 Cs -nipitucchasaṃ, Bs -nipitucchā, Bd mātulānibhariyaṃ.
mātucchāyaṃ dhitubhaginimātariñca.
22 Bs paṇḍa-, Bd pantaghāṭaṃ.
23 Bd sukkacchavi.
24 Cks -u, Bd thūlapātu.
25 Cs apāṭi-, Bd only ā.
26 Bd mitta-.
[page 185]
6. Mahākaṇhajātaka. (469.) 185
Tattha samaṇakā ti mayaṃ samaṇ'; amhā1 'ti paṭiññātā2, yadā hi loka-
vohāren'; evam3 āha, kasissantīti te kadāpi4 kasanti5 yeva, ayaṃ pana ajā-
nanto viya evam āha, ayaṃ hi 'ssa adhippāyo: ete dussīlā mama6 amittā, yadā
mama sunakho7 ete māretvā maṃsaṃ khādituṃ bhavissati8 tadā esa Kaṇho ito
pañcarajjubandhanā mokkhatīti, iminā upāyena sabbagāthāsu adhippāyo ca
yojanā ca9 veditabbā, pabbajitā ti Buddhasāsane pabbajitā, gamissantīti
agāramajjhe pañca kāmaguṇe paribhuñjantiyo vicarissantīti10, dīghuttaroṭṭhā
ti dāṭhikānaṃ vaḍḍhitattā11 dīghuttaroṭṭhā, paṃkadantā ti paṃkena12 malema
samannāgatadantā13, iṇaṃ vodāyā14 'ti bhikkhācariyāya15 dhanaṃ saṃgharitvā16
vaḍḍhiyā17 iṇaṃ payojetvā taṃ codetvā18 tato laddhena jīvikaṃ kappentā yadā
gacchantīti19 attho, sāvittin ti sāvittiñ ca20 adhīyitvā, yaññatantrañcā21
'ti yaññavidhāyakaṃ22 tantraṃ23, yaññasuttaṃ24 adhīyitvā ti attho, bhatikāyā
ti25 te te26 rājarājamahāmatte upasaṃkamitvā tumhākaṃ yaññaṃ yajissāma
dhanaṃ dethā 'ti evaṃ bhatiatthāya27 yadā28 yaññaṃ yajissanti, pahu santo29
ti bharituṃ posituṃ30 samatthā31 samānā, bālā tumhe ti tumhe32 bālā na
kiñci jānāthā33 'ti yadā vakkhanti, gamissantīti34 lokadhammasevanavasena
gamissanti, panthaghātan35 ti panthe ṭhatvā manusse māretvā tesaṃ bhaṇḍaka-
gahaṇaṃ36, sukhacchavīti kāsāvacuṇṇādighaṃsanena samuṭṭhāpitā37 sukhac-
chavivaṇṇā38, vedhaverā ti vidhavā apatikā39, tehi vidhavā sarantīti40 tividha-
verā ca41 vedhaverā42, thullabāhū ti pādaparimaddanādīhi43 samuṭṭhāpitamaṃ-
satāya44 mahābāhū45, apāṭubhā46 ti apāṭubhāvā dhanuppādavirahitā47 ti attho,
mithubhedan48 ti mittabhedaṃ49, ayam eva vā pāṭho, idaṃ vuttam hoti:
yadā evarūpā itthidhuttā imā50 amhe na jahissantīti sahiraññavidhavā51 upa-
gantvā52 saṃvāsaṃ kappetvā tāsaṃ santakaṃ khāditvā53 tāhi54 saddhiṃ mitta-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd samitamhā.
2 Cks paṭiññāmattā.
3 so Bds; Ck sarāhiḷitamohā-, Cs sārahīḷīnevam.
4 Bd tadā.
5 Bd kasissanti.
6 Bd omits mama.
7 Cks -khena.
8 Cks -vissanti, Bd vissatīti.
9 Bd -ppāyo ete dussīlā amittā ti yojanā.
10 Bd paribhuñjissantīti.
11 Bd digha thāne ṭhitattā.
12 Bd danta.
13 Bd -gatattā.
14 Bd codāyā.
15 Cks -cariya.
16 Bds saṃhari-.
17 Bd vaḍhetā.
18 Bd bhadetvā or cādetvā.
19 Bd -taṃ kappanto gacchatīti.
20 Bd savittināmapakaraṇaṃ.
21 Ck saṃñatantrāñca, Cs yaññatatrañcā, Bd añayañcatatrañcā.
22 Bd yubhavidhassa.
23 Ck tantra, Bd tatra.
24 Ck yañcasuttaṃ, Bd yaññaṃ.
25 Bd bhatikāyavati, Cks hatakāyāti.
26 Bd adds brahmaṇā.
27 Bds bhatikatthāya.
28 Bd omits yadā.
29 Bd bahusanto.
30 Bd omits po-.
31 Cks -tthāya.
32 Cks add ti.
33 Cks -na-.
34 Ck -ssanti, Bd na kiñci dhanaṃ no dethā ti gamissantīti.
35 Bd pantaghāṭabhan.
36 Cks -kaṃga-, Bd bhaṇḍagaha-.
37 Cks -taṃ, Bd -cuṇṇāniyaṃsanena samatthacittā.
38 Bd sukka-.
39 Cks vidhavapatikā, Bd vidhapā apatikā.
40 so Ck; Cs raṃrantīti, Bd vidhapā hi veranti.
41 so Cks; Bd omits ti--ca.
42 Bd adds vivo itthiyo vucchanti, Bs vidhavā itthiyo vuccanti.
43 Cks thullabahu pāda-, Bd thulabāhuti pādaparicārānārihi.
44 Ck -satā, Bd samuṭhāpitamahākāya.
45 Cs adds patvāyu.
46 Bd -tu-.
47 Cs -vādanu-, Bd apātubhāvatā anupādarahitā.
48 Bd mittabhe-.
49 Bd omits mitta.
50 Bd idha.
51 Bd pahinanto vidhavā.
52 Bd upasaṅkamati.
53 Cks santikaṃ-, Bd satakaṃ dhāretvā.
54 Bd tāya.
[page 186]
186 XII. Dvādasanipāta.
bhedaṃ karissanti1 vissāsaṃ bhinditvā aññesaṃ hiraññakoṭṭhaṃ2 gamissanti
tadā esa te core3 sabbe va4 khāditvā muccissatīti5, asappurisacintakā
ti asappurisacittaṃ6 paradukkhacittaṃ7 cintanasīlā, tadā ti tadā sabbe p'
ime8 ghātetvā9 khāditamaṃso10 Kaṇho pamokkhatīti11.
Evañ ca12 pana vatvā "ime mayhaṃ mahārāja amittā"
ti te te amittakārake13 pakkhanditvā khāditukāmataṃ14 viya
katvā dasseti. Tato15 mahājanassa utrastakāle16 sunakhaṃ
rajjuyā ākaḍḍhitvā ṭhapitaṃ viya katvā luddakavesaṃ vijahitvā
attano ānubhāvena ākāse jalamāno viya17 ṭhatvā "mahārāja
ahaṃ Sakko devarājā ‘ayaṃ loko vinassatīti'; āgato, sampati
hi matamatā adhamme vattitvā apāye18 pūrenti, devaloko
tuccho viya jāto, ito paṭṭhāya adhammikesu kattabbaṃ19 ahaṃ
jānissāmi20, tvaṃ appamatto hohīti21" catūhi satārahagāthāhi
dhammaṃ desetvā manusse22 dānasīlesu patiṭṭhāpetvā osak-
kitasāsanaṃ23 aparaṃ24 vassasahassaṃ25 pavattanasamatthaṃ
katvā Mātaliṃ ādāya sakaṭṭhānam eva gato26.
S. i. d. ā. "evaṃ bhikkhave pubbe p'; ahaṃ27 lokassa attham
eva carāmīti" vatvā j. s.: "Tadā Mātali Ānando ahosi, Sakko28 aham
evā" 'ti. Mahākaṇhajātakaṃ.
7. Kosiyajātaka.
Kosiyajātakaṃ Sudhābhojanajātake āvibhavissati. Kosiya-
jātakaṃ29.
8. Meṇḍakajātaka.
Meṇḍakapañhaṃ30 Ummaggajātake31 āvibhavissati. Meṇḍaka-
pañhajātakaṃ32.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds ti.
2 Cks -koṭṭhānaṃ, Bds aññaṃ ṭhānaṃ.
3 Bd vere in the place of te core.
4 Bd omits va.
5 Cs -ssantīti, Bd puñcissati, Bs muñcissantīti.
6 Bd omits as-.
7 Bd dukkhaṃ.
8 Bd omits me.
9 Bd -ṭe-.
10 Bd khādati tato.
11 Bd -kkhatiti, Cks -kkhāti.
12 Bd evaṃ, omitting ca.
13 Bds adhammakā-.
14 Bd -kāmo.
15 Bd omits tato.
16 Bd utrāsana-.
17 Bd omits viya.
18 Bd āgato pamattā hi mahājanā adhammaṃ. vattetvā matamatā apāye.
19 Bd omits ka-.
20 Bd adāpessāmi.
21 Bd hohi mahārājā ti.
22 Bd -ssānaṃ.
23 Cks osakkana-.
24 Bd añña.
25 Bd -ssa.
26 Bd adds mahājano dānasīlādīni puññāni katvā devaloke nibbattiṃsu.
27 Bd pāhaṃ.
28 Bd adds pana.
29 Cks omit āvi--kaṃ.
30 Bd meṇḍakajātakaṃ.
31 Bd mahāumaṅga-.
32 Cks omit me-.
[page 187]
9. Mahāpadumajātaka. (472.) 187
9. Mahāpadumajātaka.
Nādaṭṭhā1 parato dosan ti. Idaṃ S. J. v. Ciñcamāṇa-
vikaṃ ā. k. Paṭhamabodhiyaṃ hi Dasabalassa puthubhūtesu sāva-
kesu aparimāṇesu devamanussesu2 ariyabhūmiṃ okkantesu patthaṭe
guṇasamudaye3 mahālābhasakkāro udapādi. Titthiyā suriyuggamane
khajjopanakasadisā ahesuṃ, hatalābhasakkārā4 te5 antaravīthiyaṃ
ṭhatvā "kiṃ samaṇo Gotamo va6 Buddho, mayam pi Buddhā, kiṃ
tass'; eva dinnaṃ7 mahapphalaṃ amhākaṃ pi dinnaṃ8 mahapphalam
eva, amhākam pi detha karothā9" 'ti evaṃ manusse viññāpentāpi10
lābhasakkāraṃ alabhitvā11 raho sannipatitvā "kena nu kho upāyena
samaṇassa Gotamassa manussānaṃ antare avaṇṇaṃ uppādetvā12 lābha-
sakkāraṃ nāsessāmā13" 'ti mantayiṃsu. Tadā Sāvatthiyaṃ Ciñca-
māṇavikā nām'; ekā paribbājikā uttamarūpadharā sobhagappattā
devaccharā viya, tassā14 sarīrato raṃsiyo15 niccharanti. Ath'; eko
kharamantī evam āha: "Ciñcamāṇavikaṃ paṭicca samaṇassa Gota-
massa avaṇṇaṃ uppādetvā lābhasakkāraṃ nāsessāmā" 'ti17. Te
"atth'; eso upāyo" ti sampaṭicchiṃsu. Atha sā Titthiyārāmaṃ
āgantvā18 vanditvā aṭṭhāsi. Titthiyā tāya saddhiṃ na kathesuṃ. Sā
"ko nu kho me doso ti, yāvatatiyaṃ vandāmi ayyā" ti vatvā "ayya
ko nu kho me doso ti, kiṃ19 mayā saddhiṃ na kathethā" 'ti āha.
"Bhagini samaṇaṃ Gotamaṃ amhe viheṭhentaṃ hatalābhasakkāre
katvā vicarantaṃ na jānāsīti". "Na jānāmi ayyā20, kiṃ pan'; ettha
mayā21 katabban" ti. "Sace tvaṃ bhagini amhākaṃ sukhaṃ icchasi
attānaṃ paticca samaṇassa Gotamassa avaṇṇaṃ uppādetvā lābha-
sakkāraṃ nāsehīti22". Sā "Sādhu ayyā, mayh'; eso23 bhāro, mā
cintayitthā" 'ti vatvā pakkamitvā24 itthimāyākusalatāya25 tato paṭṭhāya
Sāvatthivāsīnaṃ26 dhammakathaṃ sutvā Jetavanā nikkhamaṇasamaye27
indagopakavaṇṇaṃ paṭaṃ28 pārupitvā gandhamālādihatthā29 jetavanā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds nadiṭhā.
2 Bd omits deva.
3 Bd patharantesu guṇodayesu.
4 Bd te hi alābha-.
5 Bd omits te.
6 Cks ca.
7 Bd dānaṃ.
8 Bd omits mahap--dinnaṃ.
9 Bd dethā, omitting karothā.
10 Cks hi, Bd viññāpetvāpi.
11 Bd alabhanto.
12 Bd pakāsetvā tassa.
13 Bd -seyyāmā.
14 Ck viyassā, Cs visassā, Bd devaccharapaṭibhāgā viya tassā.
15 Bd rasmiyo.
16 Bd nikkhamanti.
17 Bd vināseyyāthā ti, Cks add mantayiṃsu.
18 Bd gantvā.
19 Bd kissa.
20 Bd ayye.
21 Bd mayā kiṃ panettha.
22 Cks kāse-.
23 Bd ayaṃ me.
24 Bd pakkāmi.
25 Cks itthiyamāyā.
26 Bd -sino.
27 Bd -ne nikkhamantasa-.
28 Bd omit pa-.
29 Cs -dīhi hatthā, Bd mandhamālādīhi, omitting hatthā.
[page 188]
188 XII. Dvādasanipāta.
bhimukhī1 gacchati "imāya velāya kuhiṃ gacchasīti" ca2 vutte
"kiṃ tumhākaṃ mama3 gamanaṭṭhānenā" 'ti vatvā Jetavanasamīpe
Titthiyārāme vasitvā pāto va "aggavandanaṃ vandissāmā4" 'ti nagarā
nikkhamante upāsakajane5 Jetavane vutthā6 viya hutvā nagaraṃ
pavisantī7 "kuhiṃ vutthāsīti" vutte "kiṃ tumhākaṃ mama vutthaṭṭhā-
nenā" 'ti vatvā māsaddhamāsaccayena8 pucchiyamānā "Jetavane sama-
ṇena Gotamena saddhiṃ ekagandhakuṭiyā vutth'; amhīti9" puthujja-
nānaṃ "saccaṃ nu kho etaṃ no" ti kaṃkhaṃ uppādetvā temāsa-
catumāsaccayena10 pilotikāhi11 udaraṃ veṭhetvā gabbhinivaṇṇaṃ dasse-
tvā upari rattapaṭaṃ12 pārupitvā "samaṇaṃ Gotamaṃ paṭicca gabbho13
laddho" ti andhabāle14 gahetvā aṭṭhanavamāsaccayena udare dāru-
maṇḍalaṃ bandhitvā15 upari rattapaṭaṃ pārupitvā hatthapāda-
pitthiyo gohanukena16 koṭṭhāpetvā17 ussade dassetvā18 kilantindriyā
ti19 hutvā sāyaṇhasamaye Tathāgate alaṃkatadhammāsane nisīditvā
dhammaṃ desente dhammasabhaṃ20 gantvā Tathāgatassa purato
ṭhatvā "mahāsamaṇa mahājanassa tāva dhammaṃ desesi, madhuro te
saddo suphassitaṃ21 dantāvaraṇaṃ, ahaṃ pana taṃ paṭicca gabbhaṃ
labhitvā paripuṇṇagabbhā jātā, n'; eva me sūtigharaṃ jānāsi na
sappitelādīni, sayaṃ akaronto upaṭṭhāyakānam pi aññataraṃ22 Kosala-
rājānaṃ vā Anāthapiṇḍikaṃ23 vā Visākhaṃ mahāupāsikaṃ vā24
‘imissā māṇavikāya25 kattabbayuttakaṃ karohīti'; na vadasi, abhira-
mituṃ yeva jānāsi gabbhaparihāraṃ na jānāsīti" gūthapiṇḍaṃ gahetvā
candamaṇḍalaṃ dūsetuṃ vāyamantī viya parisamajjhe26 Tathāgataṃ
akkosi27. Tathāgato dhammakathaṃ ṭhapetvā sīho viya abhinadanto28
"bhagini tayā kathitassa29 tathabhāvaṃ vā vitathabhāvaṃ30 vā ahañ
c'; eva tvañ ca jānāmā" 'ti āha. "Āma samaṇa tayā ca31 mayā ca
ñātabhāven'; ev'; etaṃ jātan32" ti. Tasmiṃ khaṇe Sakkassa āsanaṃ33
uṇhākāraṃ dassesi, so āvajjamāno "Ciñcamāṇavikā Tathāgataṃ abhū-
tena akkosatīti" ñatvā "idaṃ34 vatthuṃ sodhessāmīti" catūhi deva-
puttehi saddhiṃ āgami35. Devaputtā mūsikapotikā hutvā dāru-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -khā va.
2 Bd omits ca.
3 Cks omit mama.
4 Bd -mi.
5 Bd -ke.
6 Bd jetavanaganasadisā, Ck vuttā.
7 Bd adds kuto.
8 Bd catumanasaccayena.
9 Bd -hātiāha.
10 Bd omits temāsa.
11 Ck -kādi, Bd pilekikāya.
12 Bd omits ratta.
13 Bd adds me.
14 Bd athamālā.
15 Bd ṭhapetvā.
16 Bd -ṇu-.
17 Bd koṭā-.
18 Bd ussāretvā in the place of us--.
19 Cks -driyāni, Bd kilitthindriyāni.
20 Bd -bhāyaṃ.
21 Bd suphūsita.
22 Bd upaṭhakaṃ pakkosāpetvā, omitting aññataraṃ.
23 Bd mahāanātha-.
24 Cks omit vā.
25 Bd ciñcamā-.
26 Cs adds na, Bd yeva.
27 Bd abbācikkhi.
28 Bd vijaṃbhiyamāno.
29 Bd katassa, omitting tayā.
30 Bd ata-.
31 Bd ceva.
32 Bd -bhāvena jāto.
33 Bd bhavanaṃ.
34 Bd imaṃ.
35 Bd agami.
[page 189]
9. Mahāpadunajātaka. (472.) 189
maṇḍalakassa bandhanarajjukāni1 ekappahāren'; eva chindiṃsu2, pāruta-
paṭaṃ2 vāto ukkhipi, dārumaṇḍalakaṃ patamānaṃ tassā pādapiṭṭhi-
yaṃ pati, ubho aggapādā ucchindiṃsu4. Manussā5 "kālakaṇṇi
Sammāsambuddhaṃ akkosasīti6" sīse khelaṃ pātetvā leḍḍudaṇḍa-
hatthā Jetavanā nīhariṃsu. Ath'; assā Tathāgatassa cakkhupathaṃ
atikkantakāle mahāpaṭhavi bhijjitvā vivaram adāsi, Avīcito jālā7
uṭṭhahi, sā kuladattiyakambalaṃ8 pārupamānā viya gantvā Avīcimhi
nibbatti. Aññatitthiyānaṃ lābhasakkāro parihāyi, Dasabalassa bhiyyo-
somattāya vaḍḍhi. Punadivase9 dh. k. s.: "āvuso Ciñcamāṇavikā
evaṃ10 uḷāraguṇaṃ aggadakkhiṇeyyaṃ Sammāsambuddhaṃ abhūtena
akkositvā mahāvināsaṃ pattā" ti. S. āgantvā "kāya nu 'ttha bhik-
khave e. k. s." ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na {bhikkhave}
idān'; eva pubbe p'; esā11 maṃ abhūtena akkositvā vināsaṃ12 pattā
yevā" 'ti vatvā a. ā.:
A. B. Br. r. k. Bo. tassa aggamahesiyā kucchismiṃ13 nib-
batti, phullapadumasassirīkamukhattā pan'; assa Paduma-
kumāro14 tv-ev'; assa nāmaṃ kariṃsu15. So vayappatto16
sabbasippāni uggaṇhi17. Ath'; assa mātā kālam akāsi. Rājā
aññaṃ aggamahesiṃ katvā puttassa uparajjaṃ adāsi. Apara-
bhāge rājā paccantaṃ kupitaṃ vūpasametuṃ gacchanto agga-
mahesiṃ18 "bhadde idh'; eva vasa, ahaṃ paccantaṃ vūpasa-
metuṃ gacchāmīti" vatvā "nāhaṃ deva nivattissāmi, aham pi
āgamissāmīti19" vutte yuddhabhūmiyaṃ20 ādīnavaṃ dassetvā
"yāva mamāgamanā21 anukkaṇṭhamāna vasa, ahaṃ Paduma-
kumāraṃ22 yathā tava kattabbakiccesu appamatto hoti evaṃ
āṇāpetvā gamissāmīti" vatvā tathā katvā gantvā23 paccāmitte
palāpetvā24 janapadaṃ santappetvā25 paccāgantvā26 bahinagare
khandhāvāraṃ27 nivāsesi28. Bo. pitu āgatabhāvaṃ ñatvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ko, Bd bandharajjukāni.
2 Bd pacchisuṃ.
3 Bd pārumapanapaṭaṃ.
4 so Cks for -jjiṃsu? Bd chinisu.
5 Bd adds uṭhāyakiṃ.
6 Bd -sesīti.
7 Bd aggijā-.
8 Bd -yaṃka-.
9 Bd adds bhikkhave.
10 Bd omits evaṃ.
11 Bd pi esā.
12 Bd mahāvi-.
13 Bd -imhi.
14 mahāpa-.
15 Cks kari.
16 Bd adds takkasilāyaṃ gantvā.
17 Bd -hitvā āgami.
18 Bd adds āha.
19 Bd nāhaṃ idheva vasissāmīti in the place of deva---āgamissāmīti.
20 Bd -yā.
21 Bd -naṃ.
22 Bd mahāpa-.
23 Bd omits ga-.
24 Bd assāsetvā.
25 Bd ṭhapetvā.
26 Bd omits pa-.
27 Bd -re.
28 Bd -setvā.
[page 190]
190 XII. Dvādasanipāta.
nagaraṃ alaṃkārāpetvā rājagehaṃ paṭijaggāpento1 ekako va
tassa santikaṃ agamāsi2. Sā tassa3 rūpasobhaṃ4 disvā paṭi-
baddhacittā ahosi. Bo.5 taṃ vanditvā "amma tumhākaṃ6
kiṃ kattabban7" ti pucchi. Atha naṃ "ammā8 'ti9 maṃ vada-
sīti" uṭṭhāya hatthe gahetvā "sayanaṃ abhirūhā" 'ti āha.
"Kiṃkāraṇā" ti. "Yāva rājā āgacchati tāva ubho pi kilesa-
ratiyā ramissāmā" 'ti. "Amma tvaṃ mama mātā ca sassā-
mikā ca, mayā10 sapariggahamātugāmo11 nāma kilesavasena
indriyāni bhinditvā na olokitapubbo pi12, kathaṃ tayā13 saddhiṃ
evarūpaṃ kiliṭṭhakammaṃ karissāmīti". Sā dve tayo vāre
kathetvā tasmiṃ anicchamāne "mama vacanaṃ na karosīti"
āha. "Āma na karomīti". "Tena hi rañño kathetvā sīsaṃ
te14 chindāpessāmīti15". M. "tava ruciṃ karohīti16" taṃ
lajjāpetvā pakkāmi. Sā bhītatasitā17 cintesi: "sac'; āyaṃ
paṭhamataraṃ18 pitu19 ārocessati jīvitaṃ me n'; atthi, aham
eva puretaraṃ kathessāmīti20" bhattaṃ abhuñjitvā21 kiliṭṭha-
lomavatthaṃ22 nivāsetvā sarīre nakharājiyo dassetvā "‘kuhiṃ
devīti'; raññā pucchitakāle23 ‘gilānā'; ti katheyyāthā" 'ti pari-
cārikānaṃ saññaṃ datvā gilānālayaṃ katvā24 nipajji. Rājāpi
nagaraṃ padakkhiṇaṃ katvā nivesanaṃ25 āruyha taṃ apas-
santo "kuhiṃ devīti" pucchitvā26 "gilānā" ti sutvā27 siri-
gabbhaṃ pavisitvā "kiṃ te devi aphāsukan" ti pucchi. Sā
tassa vacanaṃ asuṇantī viya hutvā dve tayo vāre pucchitā28
"mahārāja, kasmā29 kathesi, tuṇhī hohi30, sassāmikaitthiyo31
nāma mādisā32 hontīti" vatvā "kena viheṭhitā33, sīghaṃ me
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -petvā.
2 Ck āg-.
3 Cks tassā, Bd pi taṃ.
4 Bd -sobhaggappattaṃ.
5 Bd omits ahosi bo-.
6 Bd amhākaṃ.
7 Cks -bbā.
8 Bd omits a-.
9 Bd kiṃ.
10 Ck sayā, Bd payā ca.
11 Bd -ho-.
12 Cs hi, Bd omits pi.
13 Bd mayā.
14 Bd te sīsaṃ.
15 Bd adds āha.
16 Bd kathehītivatvā.
17 Bd omits bhī-.
18 Bd pathamaṃ.
19 Bd pituno.
20 Bd -mi nanti.
21 Bd bhutvā.
22 Bd -lāmakavatthaṃ.
23 Bd pucchanakāle.
24 Bd omits gilākatvā.
25 Bd nāgaraṃ gantvā āsanaṃ.
26 Cks pucchi.
27 Bd omits gi--sutvā.
28 Bd pucchitvā tāpi tuṇhi ahosi devī kasmā na kathesi tuṇhi ahosīti.
29 Bd kiṃ.
30 Bd omits tuṇhī hohi.
31 Bd asāmi-.
32 Bd adds nā.
33 Bd kenaci hedhitā.
[page 191]
9. Mahāpadumajātaka. (472.) 191
kathehi, sīsam assa chindissāmīti" vutte "kaṃ si1 tvaṃ ma-
hārāja nagare ṭhapetvā gato" ti "Padumakumāran2" ti "so
mayhaṃ vasanaṭṭhānaṃ āgantvā3 ‘tāta mā evaṃ kārohi4, ahaṃ
tava mātā'; ti vuccamāno5 pi ‘ṭhapetvā maṃ añño rājā nāma
atthi6, ahan taṃ gehe karitvā7 kilesaratiyā ramissāmīti'; maṃ
kesesu8 gahetvā aparāparaṃ luñcitvā attano vacanaṃ akaron-
tiṃ9 vadhitvā10 koṭṭetvā gato" ti āha. Rāja anupaparikkhitvā11
āsīviso viya kuddho purise āṇāpesi: "gacchatha, Paduma-
kumāraṃ bandhitvā ānethā" 'ti. Te nagaraṃ avattharantā
viya tassa gehaṃ gantvā taṃ bandhitvā paharitvā pacchā-
bāhaṃ gāḷhabandhanaṃ12 bandhitvā rattakaṇaveramālaṃ13
gīvāya paṭimuñcitvā vajjhaṃ katvā paharantā14 ānayiṃsu. So
"deviyā idaṃ kamman" ti ñatvā "bho purisā, nāhaṃ
rañño dosakārako, niraparādho 'ham asmīti" vilapanto āgac-
chati. Sakalanagaraṃ saṃkhubhitvā15 "rājā kira mātugā-
massa vacanaṃ gahetvā Mahāpadumakumāraṃ ghātāpetīti16"
sannipatitvā kumārassa17 pādamūle patitvā "na te18 idaṃ sāmi
anucchavikan19" ti mahāsaddena paridevi20. Atha naṃ netvā
rañño dassesuṃ. Rājā21 disvā va cittaṃ niggaṇhituṃ asak-
konto "ayaṃ arājā va22 rājalīḷhaṃ karoti, mama putto hutvā23
aggamahesiyā aparajjhi24, gacchatha naṃ corapapāte pātetvā
vināsaṃ pāpethā" 'ti āha. M. "na mayhaṃ tāta evarūpo
aparādho25 atthi, mā mātugāmassa kathaṃ26 gahetvā maṃ
nāsehīti" pitaraṃ yāci. So tassa kathaṃ na gaṇhi. Tato
soḷasasahassā antepurikā "tāta Mahāpadumakumāra attano
ananucchavikaṃ idaṃ laddhan" ti mahāviravaṃ viraviṃsu.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kassa.
2 Bd puttaṃ me pa-.
3 Bd adds evamakāsi.
4 tāta--karohi wanting in Bd.
5 Cks -ne.
6 Bd natthi in the place of nāma atthi.
7 Bd ayaṃ maṃ gahetvā in the place of ahan--karitvā.
8 Bd me kese.
9 Cks -ti, Bd maṃ akarontaṃ.
10 Bd patitvā.
11 Bd adds va.
12 Bd -haṃba-.
13 Bd rattakuramālaṃ.
14 Bd omits vajjhaṃ--tā.
15 Bd -bbhi.
16 Bd ghātāpesīti.
17 Bd rājāku-.
18 Bd omits nate.
19 Bd ananucchavikaṃ, omitting ti.
20 Bd -viṃsu.
21 Bd -jāpi.
22 Bd omits arājāva.
23 Bd -tvāpi.
24 Bd -rajjhati.
25 Bd doso.
26 Bd vacanaṃ.
[page 192]
192 XII. Dvādasanipāta.
Sabbe khattiyamahāsālādayo pi amaccaparijano pi "deva,
kumāro sīlācāraguṇasampanno vaṃsānurakkhako1 rajjadāyādo,
mā naṃ2 mātugāmassa vacanaṃ gahetvā anupaparikkhitvā
vināsesi3, raññā nāma nisammakārinā bhavitabban" ti vatvā
satta gāthā abhāsiṃsu:
Ja_XII.9(=472).1: Nādaṭṭhā4 parato dosaṃ anuṃthūlāni5 sabbaso (Dhp. p. 341)
issaro panaye daṇḍaṃ sāmaṃ appaṭivekkhiya. || Ja_XII:61 ||
Ja_XII.9(=472).2: Yo ca appaṭivekkhitvā daṇḍaṃ kubbati khattiyo
sakaṇṭakaṃ so gilati jaccandho va samakkhikaṃ. || Ja_XII:62 ||
Ja_XII.9(=472).3: Adaṇḍiyaṃ daṇḍiyati daṇḍiyañ ca adaṇḍiyaṃ
andho va visamaṃ maggaṃ na jānāti samāsamaṃ. || Ja_XII:63 ||
Ja_XII.9(=472).4: Yo ca etāni ṭhānāni anuṃthūlāni sabbaso
suddiṭṭhaṃ anusāseyya sa ve vohātum arahati6. || Ja_XII:64 ||
Ja_XII.9(=472).5: N'; ekantamudunā sakkā ekantatikhiṇena vā
attaṃ mahante7 ṭhāpetuṃ, tasmā ubhayam ācare. || Ja_XII:65 ||
Ja_XII.9(=472).6: Paribhūto mudu hoti atitikkho ca veravā,
etañ ca ubhayaṃ ñatvā anumajjhaṃ samācare. || Ja_XII:66 ||
Ja_XII.9(=472).7: Bahum pi ratto bhāseyya duṭṭho pi bahu bhāsati,
na itthikāraṇā rāja puttaṃ ghātetum arahasīti. || Ja_XII:67 ||
Tattha nādaṭṭhā8 ti na adisvā, parato ti parassa, sabbaso ti sab-
bāni aṇuṃthūlāni khuddakamahantāni9 vajjāni, sāmaṃ appaṭivekkhiyā
'ti10 paravacanaṃ11 pahāya attano paccakkhaṃ akatvā12 paṭhavissaro rājā daṇ-
ḍaṃ na panaye13 na14 paṭṭhapeyya, Mahāsammatarājakulasmiṃ15 hi satato16
uttaridaṇḍo nāma n'; atthi, tāḷanagarahanapabbājanato17 uddhaṃ18 hattha-
pādacchedanaghātanaṃ19 nāma n'; atthi, pacchā kakkhaḷarājūnaṃ kāle etaṃ
uppannaṃ, taṃ sandhāya te amaccā ekanten'; eva parassa dosaṃ sāmaṃ adisvā
kātuṃ na yuttan ti kathentā evam āhaṃsu, yo ca {appaṭivekkhitvā} ti ma-
hārāja evaṃ paṭivekkhitvā dosānucchaviko20 daṇḍo20 panetabbo21, yo rājā22
agatigamme ṭhito23 taṃ dosaṃ appaṭivekkhitvā hatthacchedādidaṇḍaṃ24 karoti
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -rakkhito.
2 Bd omits mānaṃ.
3 Bd va mā nāsesi.
4 Bdsf nadiṭhā.
5 Bd anuthū-.
6 Cks sa ce, Bd sa ve kāritumarahasi, Bs---hati.
7 Bf mahatthe, Bd atthaṃ mahatte.
8 Bd na viṭhā, Bs na diṭṭhā.
9 Bd -ta.
10 Cks -ya, omitting ti.
11 Bd parassa va-.
12 Bd katvā.
13 Cks paṇa-.
14 Bd adds ca.
15 Bd -kālasmiṃ.
16 Bd paccakkhato.
17 Bd pabbājaniyato, omitting tāḷanagarahana.
18 Bd udaṃ.
19 Bd -ṭanaṃ.
20 Cks -e.
21 Ck -ṇe-.
22 Bd sabbe rājāno, Cks so rājā.
23 Bd -ā.
24 Bd sabbache-.
[page 193]
9. Mahāpadumajātaka. (472.) 193
so attano dukkhakāraṇaṃ1 karonto sakaṇṭakabhojanaṃ2 gilati nāma jaccandho
viya ca3 samakkhikaṃ bhuñjati nāma, adaṇḍiyan ti yo adaṇḍetabbaṃ daṇḍeti
daṇḍetabbañ4 ca daṇḍiyaṃ5 adaṇḍetvā4 attano rucim eva karoti so andho va6
visamaṃ7 maggaṃ paṭipanno8 na jānātīti, samāsamaṃ tato pāsāṇādisu pakkha-
lanto andho viya catūsu apāyesu mahādukkhaṃ pāpuṇātīti attho, etānīti etāni
daṇḍiyādaṇḍiyakāraṇāni9 c'; eva daṇḍiyakāraṇesu pi aṇuṃthūlāni ca10 sabbāni
sudiṭṭhaṃ disvā anusāseyya11, sa ve12 rājā vohātuṃ13 voharituṃ14 rajjam15
anusāsitum arahatīti attho, attaṃ mahante16 ṭhāpetun ti evarūpo17 anup-
panne bhoge uppādetvā uppanne thāvare katvā attānaṃ mahante uḷāre issariye
ṭhapetuṃ na18 sakkotīti19 attho, mudū 'ti mudurājā raṭṭhavāsikānaṃ pari-
bhūto hoti20 avaññāto so21, rajjaṃ niccoraṃ22 kātuṃ na sakkoti, veravā ti
atitikkhassa23 pana sabbe pi raṭṭhavāsino24 verino hontīti saveravā nāma hoti,
anumajjhanti anubhūtaṃ mudutikhiṇabhāvānaṃ25 majjhaṃ samācāre, amudu
anatitikkho hutvā rajjaṃ kāraye26 ti attho, na itthikāraṇā27 ti pāpaṃ lāma-
kaṃ mātugāmaṃ nissāya vaṃsānurakkhakaṃ28 chattadāyādaṃ29 puttaṃ ghāṭe-
tuṃ30 nārahasi mahārājā 'ti.
Evaṃ nānākāraṇehi kathentāpi amaccā attano kathaṃ
gāhāpetuṃ nāsakkhiṃsu. B. pi yācanto attano pi31 kathaṃ
gāhāpetuṃ nāsakkhi, andhabālo pana so32 rājā "gacchatha
naṃ corapapāte khipathā" 'ti āṇāpento aṭṭhamaṃ33 gātham āha:
Ja_XII.9(=472).8: Sabbo34 ca loko ekanto35 itthī ca ayam ekikā,
tenāhaṃ paṭipajjissaṃ, gaccha pakkhipath'; eva nan ti. || Ja_XII:68 ||
Tattha tenāhan ti yena kāraṇena sabbo loko ekanto35 kumārass'; eva
pakkho hutvā ṭhito ayañ ca itthi ekikā va tena kāraṇenāhaṃ imissā vacanaṃ
paṭipajjissaṃ, gacchatha naṃ pabbataṃ āropetvā papāte khipath'; evā 'ti.
Evaṃ vutte soḷasasahassāsu rājitthīsu36 ekāpi sakabhāvena
saṇṭhātuṃ37 nāsakkhi, sakalanagaravāsino bāhā paggayha38
kese parikiriya39 vilapiṃsu. Rājā "ime40 imassa papāte
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd anatthakā-.
2 Cs Bd -kaṃbho-.
3 Bd omits ca.
4 Cks ad-.
5 Cks ad-, Bd omits daṇḍiyaṃ.
6 Bd viya.
7 Bd samāsamaṃ.
8 Bd adds pi.
9 Bd daṇḍakā-.
10 Ck va, Cs Bd omit ca.
11 Cks manu-.
12 Cks sa ce.
13 Bd cakārituṃ.
14 Bd omits voharituṃ.
15 Bd rajje.
16 Bd mahatte.
17 Bd -pe.
18 Bd omits na.
19 Cks sakkomīti.
20 Cks hotu.
21 Bd sā.
22 Bd rajjanivāraṇaṃ.
23 Bd atikkhāya.
24 Bd sabbesaṃ--vāsikānaṃ.
25 Bd mudutikkhabhāvaṃ.
26 Bd bhāreyyā.
27 Cks itthiyākā-.
28 Bd -rakkhitaṃ.
29 Bd attano dāyāda.
30 Bd -ṭe-.
31 Bd omits pi.
32 Bd omits so.
33 Cks paṭhamaṃ.
34 Cks -e.
35 Bdf ekato
36 Bd rājaitthisu.
37 Bd sandhāretuṃ.
38 Bd adds kandetvā.
39 Bd -yamānā.
40 Bd omits ime.
[page 194]
194 XII. Dvādasanipāta.
khipanaṃ paṭibāheyyuṃ pīti1" saparivāro2 mahājanassa pari-
devantass'; eva3 taṃ4 uddhapādaṃ adhosiraṃ5 katvā gāhāpetvā
papāte khipāpesi. Ath'; assa mettābhāvanānubhāvena pabbate
adhivatthā devatā "mā bhāyi Mahāpadumā" 'ti taṃ samassā-
sentī ubhohi hatthehi gahetvā hadaye ṭhapetvā dibbaphassaṃ6
pharāpetvā7 otaritvā pabbatapāde pabbataṭṭhakanāgabhavane8
nāgarājassa phaṇagabbhe ṭhapesi. Nāgarājā B-aṃ nāgabha-
vanaṃ netvā attano yasaṃ majjhe bhinditvā adāsi. So tattha
ekasaṃvaccharaṃ vasitvā "manussapathaṃ gamissāmīti9" vatvā
"kataraṭṭhānan10" ti vutte "Himavantaṃ gantvā pabbajissā-
mīti" āha. Nāgarājā "sādhū" 'ti taṃ gahetvā manussapathe
patiṭṭhāpetvā pabbajitaparikkhāre datvā sakaṭṭhānaṃ eva gato.
So pi Himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā jhānā-
bhiññaṃ11 nibbattetvā vanamūlaphalāhāro tattha paṭivasi12.
Ath'; eko Bārāṇasivāsivanacarako13 taṃ ṭhānaṃ patto M-aṃ
sañjānitvā "nanu tvaṃ deva Mahāpadumakumāro" ti vatvā
"āma sammā" 'ti vutte taṃ vanditvā katipāhaṃ tattha vasitvā
Bārāṇasiṃ gantvā rañño ārocesi: "deva putto te14 Himavanta-
padese isipabbajjaṃ pabbajito15 paṇṇasālāyaṃ vasati, ahaṃ
tassa santike vasitvā āgato" ti16. "Paccakkhan te diṭṭho"
ti. "Āma devā" 'ti. Rājā mahābalakāya parivuto tattha
gantvā vanapariyante khandhāvāraṃ bandhitvā amaccaparivuto17
paṇṇasālaṃ kañcanarūpasiriyā18 paṇṇasāladvāre nisinnaṃ M-aṃ19
vanditvā ekamantaṃ nisīdi, amaccāpi vanditvā paṭisanthāraṃ
katvā nisīdiṃsu. B. pi rājānaṃ phalāphalena20 paṭipucchitvā
paṭisanthāraṃ akāsi. Atha naṃ rājā "tāta mayā tvaṃ gam-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -yyuṃpīti, Bd -yyunti.
2 Bd adds gantvā.
3 Bd tassa, omitting eva.
4 Bd naṃ.
5 Bd uddhaṃ--avaṃ-.
6 Cks -phassa, Bd -samphassaṃ.
7 Bd paṇāmetvā.
8 Bd patiṭhita in the place of pabbataṭṭhaka--.
9 Bd -ssāmi mahārājāti.
10 Bd -raṃ ṭhā-.
11 Bd -ñā.
12 Bd pativasati.
13 Bd -cāriko.
14 Cks omit te.
15 Bd -itvā.
16 Bd adds taṃ sutvā rājā.
17 Bd amaccagaṇa-.
18 Bd pasadisaṃ.
19 Bd adds disvā.
20 Bd omits pha-.
[page 195]
9. Mahāpadumajātaka. (472.) 195
bhīre papāte khipāpito1, kathaṃ sañjīvito2 sīti" pucchanto
navamaṃ gātham āha:
Ja_XII.9(=472).9: Anekatāle3 narake gambhīre suduruttare
pātito giriduggasmiṃ kena tvaṃ tattha nāmarīti4. || Ja_XII:69 ||
Tattha anekatāle3 ti anekatālappamāṇe5, nāmarīti6 na mari.
Tatoparā:
Ja_XII.9(=472).10: Nāgo jātabalo7 tattha thāmavā girisānujo
paccaggahī8 maṃ bhogehi tenāhaṃ tattha nāmariṃ9. || Ja_XII:70 ||
Ja_XII.9(=472).11: Ehi taṃ paṭinessāmi10 rājaputta sakaṃ gharaṃ,
rajjaṃ kārehi, bhaddan te, kiṃ araññe karissasi11. || Ja_XII:71 ||
Ja_XII.9(=472).12: Yathā gilitvā balisaṃ uddhareyya salohitaṃ
uddharitvā12 sukhī assa sukhaṃ13 passāmi attani14. || Ja_XII:72 ||
Ja_XII.9(=472).13: Kin nu tvaṃ balisaṃ brūsi, kiṃ tvaṃ brūsi salohitaṃ,
kin nu15 tvaṃ ubbhataṃ brūsi, tam me akkhāhi pucchito11. || Ja_XII:73 ||
Ja_XII.9(=472).14: Kām'; āhaṃ balisaṃ brūmi, hatthiassaṃ16 salohitaṃ,
catt'; āhaṃ ubbhataṃ brūmi, evaṃ jānāhi khattiyā 'ti. || Ja_XII:74 ||
imāsu17 pañcasu ekantarikā tisso gāthā B-assa dve rañño.
Tattha paccaggahīti18 pabbatapatanakāle devatāya pariggahetvā dibba-
phassena19 samassāsetvā upanītaṃ20 maṃ paṭigaṇhi gahetvā21 pana22 nāga-
bhavanaṃ netvā28 mahantaṃ yasaṃ datvā manussapathaṃ maṃ nehīti vutto24
maṃ manussapathaṃ ānesi sv-āhaṃ25 idhāgantvā pabbajito iti tena26 devatāya
ca nāgarājassa cānubhāvenāhaṃ27 tattha na marin ti sabbaṃ28 ārocesi,
ehīti28 rājā tassa vacanaṃ sutvā somanassappatto hutvā tāta ahaṃ bālabhāvena
itthiyā vacanaṃ gahetvā evaṃ ācāraguṇena taṃ30 aparajjhiṃ khamāhi me31
ti pādesu patitvā uṭṭhehi mahārāja khamāmi te32 itoparaṃ puna mā evaṃ
anisammakārī bhaveyyāsīti vutto33 tāta tvaṃ attano kulasantakaṃ34 setacchattaṃ
ussāpetvā rajjaṃ anusāsanto35 mayhaṃ khamasi nāmā 'ti evam āha, uddha-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -petvā.
2 Bd assajī-, Bs sajī-.
3 Bd -kāle.
4 Bds na marasīti.
5 Bd anekampamāne kāle.
6 Cks na-, Bd marasīti.
7 Ck -bale, Bd -phaṇe, Bf -phalo.
8 Cks -bhī, Bdf paccuggahi.
9 Cks -ri, Bd namari.
10 Cks -ni-, Bdf patine-.
11 Bds add kumāro āha.
12 Cks uggari-.
13 Cks evaṃ.
14 Bd attanīti, and adds rājā āha, Cks attanā.
15 Cks kiṃ, omitting nu.
16 Cks -assa.
17 Ck imāsa, Bd imissā.
18 Bd paccuggahimanti.
19 Bd -sampassena.
20 Bd saṇikaṃ.
21 Bd paṭiggahetvā in the place of paṭi--.
22 Bd omits pana.
23 Bd āne-.
24 Bd -pathaṃ pahiṇā ti vutte.
25 Bd ahaṃ.
26 Bd teneva.
27 Bd ca a--na a-.
28 all three MSS. marīti, Bd so in the place of sabbaṃ.
29 Bd omits ehīti.
30 Ck -gunante taṃ, Bd sīlācārasampanne tayi.
31 Bd adds dosaṃ.
32 Bd adds dosaṃ.
33 Bd -e.
34 Bd kulavettikaṃ.
35 Cks -te.
[page 196]
196 XII. Dvādasanipāta.
ritvā ti hadayavakkādīni asampattam eva taṃ1 uddharitvā, sukhaṃ pas-
sāmi attanīti2 attānaṃ mahārāja evam aham pi puna sotthibhāvappattaṃ
gilitabalisapurisam iva attānaṃ3 passāmīti, kiṃ nu tvan ti idaṃ rājā taṃ
atthaṃ vitthārato4 sotuṃ pucchati, kāmāhan ti pañcakāmaguṇe ahaṃ, hatthi
assaṃ salohitan ti5 evaṃ hatthiassarathavāhanaṃ sattaratanādibhedaṃ6
vibhavaṃ salohitan ti brūmi7, cattāhan cattaṃ ahaṃ yadā taṃ sabbam pi
cattaṃ hoti pariccattaṃ taṃ dānaṃ ahaṃ ubbhatan ti brūmi.
"Iti kho mahārāja mayhaṃ rajjena kiccaṃ n'; atthi, tvaṃ
pana dasa rājadhamme akopetvā agatigamanaṃ pahāya dham-
mena rajjaṃ kārehīti" M. pitu ovādaṃ adāsi. So8 roditvā
kanditvā9 nagaraṃ gacchanto antarāmagge amacce pucchi:
"ahaṃ kaṃ10 nissāya evarūpena ācārasampannena11 puttena
viyogaṃ patto" ti. "Aggamahesiṃ12 devā" 'ti. Rājā taṃ
uddhapādaṃ gāhāpetvā corapapāte khipāpetvā nagaraṃ pavi-
sitvā dhammena rajjaṃ kāresi.
S. i. d. ā. "evaṃ bhikkhave pubbe p'; esā maṃ akkositvā
mahāvināsaṃ pattā" ti vatvā
Ja_XII.9(=472).15: Ciñcamāṇavikā mātā Devadatto ca me pitā
Ānando13 paṇḍito nāgo Sāriputto ca devatā
ahaṃ tadā rājaputto14, evaṃ dhāretha jātakan ti || Ja_XII:75 ||
osānagāthāya j. samodhānesi15. Mahāpadumajātakaṃ.
10. Mittāmittajātaka.
Kāni kammāni kubbānīti. Idaṃ S. J. v. Kosalarañño
atthacaraṃ16 amaccaṃ ā. k. So kira rañño bahūpakāro āhosi.
Ath'; assa rājā atirekasammānaṃ kāresi. Avasesā naṃ asahamānā
"deva asuko amacco tumhākaṃ anatthakārako" ti paribhindiṃsu.
Rājā taṃ parigaṇhanto kiñci dosaṃ adisvā "ahaṃ massa kiñci dosaṃ
na passāmi, kathaṃ nu kho sakkā mayā imassa mittabhāvaṃ vā
amittabhāvaṃ vā jānitun" ti cintetvā "imaṃ pañhaṃ ṭhapetvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits taṃ.
2 Bd attaninti, Cks sukhamassa attanti.
3 Bd balisameva attani.
4 Bd -rito.
5 all three MSS. atthi assa, Cks -taṃ hi.
6 Bd omits bhedaṃ.
7 Bd omits brūmi.
8 Bd adds rājā.
9 Bd paridevitvā.
10 Cks taṃ.
11 Bd ācāraguṇasam-.
12 all three MSS. -si.
13 Cks add ca.
14 Bd rājaputto ahaṃ āsi, Bf r. a. tadā.
15 Ck -dhani, Cs -dhāni.
16 Bd -cariyaṃ.
[page 197]
10. Mittāmittajātaka. (473.) 197
Tathāgataṃ añño jānituṃ na sakkhissati, gantvā pucchissāmīti1" so
bhuttapātarāso S-raṃ upasaṃkamitvā "bhante kathaṃ nu kho sakkā
purisena attano mittabhāvaṃ vā amittabhāvaṃ vā jānitun" ti pucchi.
Atha naṃ S. "pubbe pi mahārāja paṇḍitā imaṃ pañhaṃ cintetvā
paṇḍite pucchitvā tehi kathitavasena ñatvā amitte vajjetvā2 mitte
seviṃsū" 'ti vatvā tena yācito a. ā.:
A. B. Br. r. k. Bo. tassa atthadhammānusāsako amacco
ahosi. Tadā Bārāṇasirañño ekaṃ atthacarakaṃ amaccaṃ sesā
paribhindiṃsu. Rājā tassa dosaṃ apassanto "kathaṃ nu kho
sakkā amittaṃ vā mittaṃ vā ñātun3" ti M-aṃ pucchanto
paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_XII.10(=473).1: Kāni kammāni kubbānaṃ kathaṃ viññū parakkame
amittaṃ4 jāneyya medhāvī disvā sutvā va5 paṇḍito ti. || Ja_XII:76 ||
Tass'; attho: kāni kammāni karontaṃ medhāvī paṇḍito puriso cakkhunā
disvā sotena vā sutvā ayaṃ mayhaṃ amitto ti jāneyya tassa jānanatthāya
kathaṃ viññū parakkameyyā 'ti.
Ath'; assa amittalakkhaṇaṃ kathento6
Ja_XII.10(=473).2: Na naṃ umhayate7 disvā na ca naṃ paṭinandati (vol.III 31|22)
cakkhūni c'; assa8 na dadāti paṭilomañ ca9 vattati. || Ja_XII:77 ||
Ja_XII.10(=473).3: Amitte tassa bhajati mitte tassa na sevati
vaṇṇakāme nivāreti akkosante pasaṃsati. || Ja_XII:78 ||
Ja_XII.10(=473).4: Guyhañ ca tassa n'; akkhāti tassa guyhaṃ na gūhati
kammaṃ tassa na vaṇṇeti paññ'; assa na-ppasaṃsati. || Ja_XII:79 ||
Ja_XII.10(=473).5: Abhave nandati tassa bhave tassa na nandati
acchariyaṃ bhojanaṃ laddhā tassa n'; uppajjate sati, || Ja_XII:80 ||
tato naṃ nānukampati, aho10 so pi labheyy'; ito11.
Ja_XII.10(=473).6: Icc-ete soḷasākārā amittasmiṃ patiṭṭhitā (vol. II 131|24)
yehi amittaṃ jāneyya disvā sutvā va12 paṇḍito ti || Ja_XII:81 ||
M. 13 imā pañca gāthā vatvā puna
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -mā ti.
2 Cks vajji-.
3 Bd sakkomi taṃ ñātun in the place of sakkā--.
4 Bd mitte.
5 Bd ca.
6 Bd adds gāthāmāha.
7 Bd ummeyyate, Bf umbhayate.
8 Cks yassa.
9 Cks -māca.
10 Bd āhā, Bf ahā.
11 Cs -yyato, Ck labheyyakotā, Bd labheyito.
12 Bdf ca.
13 Bd omits mahāsatto.
[page 198]
198 XII. Dvādasanipāta.
Ja_XII.10(=473).7: Kāni kammāni kubbānaṃ kathaṃ viññū parakkame
mittaṃ jāneyya medhāvī disvā sutvā va1 paṇḍito ti2 || Ja_XII:82 ||
imāya gāthāya mittalakkhaṇaṃ puṭṭho sesagāthā abhāsi:
Ja_XII.10(=473).8: Pavutthaṃ taṃ taṃ3 sarati āgataṃ abhinandati
tato kelāyito4 hoti vācāya paṭinandati. || Ja_XII:83 ||
Ja_XII.10(=473).9: Mitte tass'; eva5 bhajati amitte tassa na sevati
akkosante nivāreti vaṇṇakāme pasaṃsati. || Ja_XII:84 ||
Ja_XII.10(=473).10: Guyhañ ca tassa akkhāti tassa guyhañ ca gūhati
kammañ ca tassa vaṇṇeti paññaṃ tassa6 pasaṃsati. || Ja_XII:85 ||
Ja_XII.11(=473).10: Bhave ca nandati tassa abhave tassa na nandati,
acchariyaṃ bhojanaṃ laddhā tassa uppajjate sati,
tato naṃ anukampati, aho7 so pi labheyy'; ito8. || Ja_XII:86 ||
Ja_XII.12(=473).10: Icc-ete soḷasākārā mittasmiṃ suppatiṭṭhitā
yehi mittaṃ su9 jāneyya disvā sutvā va1 paṇḍito ti. || Ja_XII:87 ||
Tattha na naṃ umhayate10 ti taṃ mittaṃ11 mittapatirūpako12 sitam
na karoti pahaṭṭhākāraṃ na dasseti, na ca naṃ paṭinandatīti tassa kathaṃ
paggaṇhanto na paṭinandati na tussati13, cakkhūni tassa na dadātīti
olokentaṃ na oloketi, paṭilomañcā 'ti tassa kathaṃ patippharati paṭisattu
hoti, vaṇṇakāme ti tassa vaṇṇaṃ bhaṇante14, nākkhātīti15 attano guyhaṃ
tassa nācikkhati, kammaṃ tassā 'ti tena katakammaṃ na16 vaṇṇayati17, pañ-
ñassā18 'ti tassa paññaṃ19 na-ppasaṃsati ñāṇasampadaṃ na sahati20, abha-
ve ti21 avaḍḍhiyā22, tassa nuppajjate23 ti tassa mittapaṭirūpakassa
mama24 mittassa pi ito dassāmīti sati na uppajjati, nānukampatīti mudu-
cittena na cintesi, labheyyito25 ti labheyya ito, ākārā ti kāraṇāni, pa-
vutthan ti videsagataṃ, kelāyito26 ti kelāyati mamāyati pattheti piheti
icchatīti attho, vācāya 'ti madhuravacanena taṃ samudācaranto nandati
tussati27, sesaṃ vuttapaṭipakkhanayen'; eva veditabbaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bdf ca.
2 Bd adds bodhisatto.
3 Cs pavutthantaṃ taṃ? Ck pavutthaṃ taṃ, Bd paṭhaṃ tassa,
Bf pavuṭhuṃ tassa.
4 Bd -iko.
5 Cks tassa.
6 Cks paṃñātassa.
7 Bd ahā, Bf mahā.
8 Cks -yyato, Bd labheyito.
9 Cks omit su.
10 Bd ummayyate.
11 Bd omits mittaṃ.
12 Bd -kaṃ.
13 Bd dussati.
14 Bd tassa vaṇṇente.
15 Cks na khamati.
16 Cs taṃ.
17 Bd nandiyati.
18 Bd paññamassā.
19 Cks pañhaṃ, Bd assa ñāṇaṃ.
20 Cs nayhati, Bd na bhāsati.
21 Cks abhavenā, Bd abhave nandatīti.
22 Bd avuḍhiyā.
23 Bd adds satī.
24 Bd omits mama.
25 Cs labheyyato, Ck labheyyakan, Bd labheyito.
26 Cks -yino, Bd -yiko.
27 Bd paṭinandati na dussati.
[page 199]
10. Mittāmittajātaka (473.) 199
Rājā M-assa kathāya attamano hutvā tassa mahantaṃ
yasaṃ adāsi.
S. i. d. ā. "evaṃ mahārāja pubbe p'; esa pañho samuṭṭhahi1,
paṇḍitā vacanaṃ2 kathayiṃsu3, imehi dvattiṃsāyākārehi4 amitto ca5
mitto ca6 jānitabbo" ti vatvā j. s.: "Tadā rājā Ānando ahosi, paṇ-
ḍitāmacco7 aham evā" 'ti. Mittāmittajātakaṃ. Dvādasani-
pāta vaṇṇanā niṭṭhitā8.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd samuṭhito.
2 Bd pana.
3 Bd -sū ti.
4 Bd dvikāraṇehi.
5 Bd omits amitto ca.
6 Bd omits ca.
7 Bd -tāmacco pana.
8 Bd iti dasajātakavatthupaṭimaṇḍitaṃ dvādasanipātajātakaṃ niṭṭhitaṃ.
[page 200]
200
XIII. TERASANIPĀTA.
1. Ambajātaka.
Ahāsi me ambaphalāni pubbe ti. Idaṃ S. J. v. Deva-
dattaṃ ā. k. Devadatto pi "ahaṃ Buddho bhavissāmi, mayhaṃ
samaṇo Gotamo n'; evācariyyo na upajjhāyo" ti ācariyaṃ paccakkhāyya
jhānaparihīno saṃghaṃ bhinditvā anupubbena Sāvatthiṃ āgacchanto
bahi-Jetavane paṭhaviyā vivare dinne1 Avīciṃ pāvisi. Tadā dh. 2 kṣ.:
"āvuso Devadatto ācariyaṃ paccakkhāya3 mahāvināsaṃ patto Avīci-
mahāniraye nibatto" ti. S. āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave e. k.
s." ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva
pubbe pi Devadatto ācariyaṃ paccakkhāya mahāvināsaṃ patto yevā"
'ti vatvā a. ā.:
A. B. Br. r. k. tassa purohitakulaṃ ahivātakarogena
vinassi. Eko va4 putto bhittiṃ bhinditvā palāto, so Takka-
silaṃ gantvā disāpāmokkhassa ācariyassa sāntikā5 vede ca
sesasippāni ca uggaṇhitvā ācariyaṃ vanditvā nikkhanto, "desa-
cārittaṃ6 carissāmīti7" vicaranto ekaṃ paccantanagaraṃ pā-
puṇi. Taṃ nissāya mahācaṇḍālagāmako ahosi8. Tadā Bo.
tasmiṃ gāme paṭivasati paṇḍito vyatto, akāle phalaṃ gaṇhā-
panamantaṃ jānāti, so pāto va kācaṃ9 ādāya tato gāmā
nikkhamitvā araññe ekaṃ ambarukkhaṃ upasaṃkamitvā satta-
padamatthake ṭhito taṃ mantaṃ parivattetvā10 ambarukkhaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dente.
2 Bd adds bhikkhu.
3 Ck ariyapa-.
4 Bd omits vā.
5 Bd adds. tayo.
6 Bd -cārikaṃ.
7 Bd jānissāmīti.
8 Cks omit ahosi.
9 Cs Bd kājaṃ.
10 Bd parijappitvā.
[page 201]
1. Ambajātaka. (474.) 201
ekena udakapasatena paharati, rukkhato taṃ khaṇaṃ ñeva
purāṇapaṇṇāni patanti navāni uṭṭhahanti, pupphāni pupphitvā
patanti, ambaphalāni uṭṭhāya muhutten'; eva paccitvā madhu-
rāni ojavantani dibbaphalasadisāni1 hutvā rukkhato patanti.
M. tāni uccinitvā yāvadatthaṃ khāditvā kācaṃ2 pūretvā3 gehaṃ
gantvā tāni vikkiṇitvā puttadāraṃ posesi. So brāhmaṇakumāro
M-aṃ akāle ambapakkāni āharitvā vikkiṇantaṃ disvā "nissaṃ-
sayena tehi mantabalena4 uppannehi bhavitabbaṃ5, imaṃ
purisaṃ nissāya etaṃ anagghamantaṃ labhissāmīti" cintetvā
M-assa ambāni āharaṇaniyāmaṃ pariggaṇhanto tatvato6 ñatvā
tasmiṃ araññato anāgate va7 tassa gehaṃ gantvā ajānanto
viya hutvā tassa bhariyaṃ "kuhiṃ8 ācariyo" ti pucchitvā
"araññaṃ gato" ti vutte taṃ9 āgamayamāno10 ṭhatvā āgac-
chantaṃ disvā paccuggantvā hatthato kācaṃ11 gahetvā12 āha-
ritvā gehe ṭhapesi. M. taṃ oloketvā bhariyaṃ āha: "bhadde
ayaṃ māṇavako13 mantatthāya āgato, na pan'; assa hatthe
manto ṭhassati, asappuriso eso" ti. Māṇavo pi "ahaṃ imaṃ
mantaṃ ācariyassa upakārako hutvā labhissāmīti" cintetvā tato
paṭṭhāya tassa gehe kattabbakiccāni14 karoti: dārūni āharati
vīhiṃ koṭṭeti15 pacati mukhadhovanādīni16 deti pāde dhovati.
Ekadivasaṃ M-ena "tāta māṇava mañcaṃ17 pādānaṃ me upa-
dhānaṃ dehīti" vutte aññaṃ apassitvā sabbarattaṃ ūrumhi
ṭhapetvā nisīdi. Aparabhāge M-assa bhariyā puttaṃ vijāyi,
tassā pasūtikāparikammaṃ18 sabbaṃ akāsi. Sā ekadivasaṃ
M-aṃ āha: "sāmi, ayaṃ māṇavo jātisampanno hutvāpi19
mantatthāya amhākaṃ veyyāvaccaṃ karoti, etassa hatthe manto
tiṭṭhatu vā mā vā deth'; assa20 mantan" ti. So "sādhū" 'ti sampa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dibbarasa sa-.
2 Cs Bd kājam.
3 Bd pūrāpetvā.
4 Bd mantaphalena. Cks -sayenetaṃ mantabalehi.
5 Bd -bbanti.
6 Bd tathato, Ck tatvāto.
7 Bd yeva.
8 Bd adds ayye.
9 Bd adds āgataṃ.
10 Bd adds va.
11 Ck kāmaṃ, Cs kājaṃ.
12 Bd disvā hatthato paccuggahetvā.
13 Bd -vo.
14 Bd sabbaki-.
15 Bd adds bhattaṃ.
16 Bd dantakaṭhamu-.
17 all three MSS. mañca.
18 Ck omits pari, Bd reads tassā sutikāle parik - -.
19 Bd omits pi.
20 Bd detha tassa.
[page 202]
202 XIII. Terasanipāta.
ṭicchitvā tassa mantaṃ datvā taṃ evam āha: "tāta, anaggho1
manto, tava imaṃ nissāya mahālābhasakkāro bhavissati, raññā
vā rājamahāmattena vā ‘ko te ācariyo'; ti puṭṭhakāle maṃ mā
nigūhittho, sace hi ‘caṇḍālassa me santikā2 manto gahito'; ti
lajjanto3 ‘brāhmaṇamahāsalo me ācariyo'; ti kathessasi4 imassa
mantassa5 phalaṃ na labhissasīti6". So "kiṃkāraṇā7 nigūhis-
sāmi8, kenaci puṭṭhakāle tumhe yeva kathessāmīti" vatvā
vanditvā caṇḍālagāmato nikkhamitvā mantaṃ9 vīmaṃsitvā anu-
pubbena Bārāṇasiṃ10 patvā ambāni vikkiṇitvā bahuṃ dhanaṃ
labhi. Ath'; ekadivasaṃ uyyānapālo tassa hatthato ambaṃ
pi kiṇitvā11 rañño adāsi. Ḍājā taṃ paribhuñjitvā "kuto12 tayā
evarūpaṃ ambaṃ laddhan13" ti pucchi. "Deva eko māṇavo
akālāmbaphalāni14 ānetvā vikkiṇāti, tato me gahitan" ti.
"Ito paṭṭhāya idh'; eva ambāni āharatū 'ti taṃ vadehīti". So
tathā akā si. Māṇavo pi tato paṭṭhāya ambāni rājakulaṃ
harati raññā ca "maṃ upaṭṭhahā" 'ti15 vutte rājānaṃ upaṭṭha-
hanto bahuṃ dhanaṃ labhitvā kamena16 vissāsiko jāto. Atha
naṃ ekadivasaṃ rājā pucchi: "māṇava, kuto akāle evaṃ
vaṇṇagandharasasampannāni ambāni labhasi17 "kin te nāgo vā
supaṇṇo vā devo vā koci deti udāhu mantabalaṃ18 etan" ti.
"Na me mahārāja koci deti19, anaggho pana me manto atthi,
tass'; etaṃ20 balan" ti. "Tena hi mayam pi ekadivasaṃ
mantabalaṃ21 daṭṭhukāmā" ti. "Sādhu deva, dassessāmīti".
Rājā punadivase tena saddhiṃ uyyāmaṃ gantvā "dassehīti"
āha. So "sādhū" 'ti ambarukkhaṃ upagantvā sattapada-
matthake ṭhito mantaṃ parivattetvā rukkhaṃ udakena pahari,
taṃ khaṇaṃ ñeva ambarukkho heṭṭhāvuttaniyāmena22 phalaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds yaṃ.
2 Bd puṭho pana mayhaṃ ācariyo caṇḍālo tassa santikā.
3 Bd lajjito ti.
4 Bd ti ce kathissati.
5 Bd omits ma-.
6 Bd bhavissatīti.
7 Bd adds taṃ.
8 Bd -mīti.
9 Bd -te.
10 Cks -siyaṃ, Bd -sī.
11 Cks vikki-, Bd viki- in the place of piki-.
12 Bd adds samma.
13 Bd -po ambo laddho.
14 Cks omit amba.
15 Bd atha raññā upaṭhahīti no.
16 Cs kammena, Bd anukkamena.
17 Bd āharasi.
18 Bd -phalaṃ.
19 Bd adds atthano paññāphalena.
20 Bd tasseva.
21 Bd -phalaṃ.
22 Bd -neva.
[page 203]
1. Ambajātaka. (474) 203
gahetvā mahāmegho viya ambavassaṃ vassi, mahājano sādhu-
kāraṃ adāsi, celukkhepā pavattiṃsu1, rājā phalāni khāditvā
tassa bahuṃ dhanaṃ datvā "māṇava2, evarūpo te acchariya-
manto kassa santike gahito" ti pucchi. Māṇavo "sac'; āhaṃ
‘caṇḍālassa santike'; ti vakkhāmi lajjitabbakaṃ3 bhavissati mañ
ca garahissanti4, manto kho pana me paguṇo idāni na nassis-
sati5, disāpāmokkhācariyaṃ6 apadisāmīti7" cintetvā musāvādaṃ
katvā "Takkasilāya8 disāpāmokkhācariyassa santike gahito
me" ti vadanto9 ācariyaṃ paccakkhāsi, taṃ khaṇaṃ ñeva
manto antaradhāyyi. Rājā somanassajāto taṃ ādāya nagaraṃ
pavisitvā pun'; ekadivasaṃ10 "ambāni khādissāmīti" uyyānaṃ
gantvā maṅgalasilāpaṭṭe nisinno11 "māṇava ambāni āharā" 'ti
āha. So "sādhū" 'ti ambaṃ upagantvā2 sattapadamatthake
ṭhito "mantaṃ parivattessāmīti ‘mante anupaṭṭhahante12 antara-
hitabhāvaṃ ñatvā lajjito aṭṭhāsi. Rājā "ayaṃ pubbe parisa-
majjhe yeva ambāni āharitvā amhākaṃ deti, ghanameghavassaṃ
viya ambaṃ vassāpeti, idāni thaddho viya ṭhito, kin nu kho
kāraṇan" ti cintetvā taṃ pucchanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_XIII.1(=474).1: Ahāsi me ambaphalāni pubbe
aṇūni thūlāni ca brahmacārī,
teh'; eva mantehi na dāni tuyhaṃ
dumaphalā pātubhavanti brahme ti. || Ja_XIII:1 ||
Tattha ahāsīti āhari, dumapphalānīti rukkhaphalānīti.
Taṃ sutvā māṇavo "sace ‘ajja ambaphalaṃ na gaṇhāmīti13'
vakkhāmi rājā me kujjhissati, musāvādena vañcessāmīti14"
dutiyaṃ gātham āha:
Ja_XIII.1(=474).2: Nakkhattayogaṃ; patimānayāmi15,
khaṇaṃ muhuttaṃ na maṃ tosayanti16,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ttayiṃsu.
2 Bd adds ko.
3 Ck lajja-, Bd -taṃ.
4 Bd maṃ garahissati.
5 Ck nassissanti, Bd nassati.
6 Ck -kkha āc-, Bd -kkho ācariyo me ti.
7 Cks -disāti.
8 Bd -yaṃ.
9 Bd vadati.
10 Bd punadivase.
11 Bd nisīdi.
12 Bd anuṭha-.
13 Bd gaṇhāpessāmīti.
14 Bd ācikkhissāmiti.
15 Bds pati-, Cs patimāṇa-.
16 Bd -ttañca mantenapassaṃ, Bf khaṇā muhutte na manto passanti.
[page 204]
204 XIII. Terasanipāta.
nakkattayogañ ca khaṇañ ca laddhā
athāhariss'1 ambaphalaṃ pahūtan2 ti. || Ja_XIII:2 ||
Tattha athāharissambaphalan3 ti atha4 ambaphalaṃ āharissāmi5.
Rājā "ayaṃ aññadā nakkhattayogaṃ na vadati, kin nu
kho etan" ti pucchanto dve gāthā abhāsi:
Ja_XIII.1(=474).3: Nakkhattayogaṃ na pure abhāṇi,
khaṇaṃ muhuttaṃ na pure asaṃsi6,
athāhari7 ambaphalaṃ pahūtaṃ8
vaṇṇena gandhena rasen'; upetaṃ. || Ja_XIII:3 ||
Ja_XIII.1(=474).4: Mantābhijappena pur'; assa9 tuyhaṃ
dumapphalā pātubhavanti brahme,
sv-ājja na pārese10 japam pi mante11
ayaṃ so ko nāma tav'; ajja dhammo ti. || Ja_XIII:4 ||
Tattha na pāresīti12 na sakkosi, japampīti13 jappanto pi parivattento
pi, ayaṃ so ti ayam eva so tava sabhāvo ajja ko nāma jāto ti.
Taṃ sutvā māṇavo14 "na sakkā rājānaṃ musāvādena
vañcetuṃ, sace pi me sabhāve kathite āṇaṃ karoti15 karotu,
sabhāvam eva kathessāmīti" cintetvā dve gāthā abhāsi:
Ja_XIII.1(=474).5: Caṇḍālaputto mama sampadāsi,
dhammena mante pakatiñ ca saṃsi:
mā c'; assu 'me pucchito nāma gottaṃ
guyhittho mā taṃ vijaheyya manto16. || Ja_XIII:5 ||
Ja_XIII.1(=474).6: So 'haṃ janindena janam pi17 puṭṭho
makkhābhibhūto alikaṃ abhāṇiṃ,
mantā ime brāhmaṇassā 'ti micchā
pahīnamanto kapaṇaṃ rudāmīti. || Ja_XIII:6 ||
Tattha dhammenā 'ti samena kāraṇena appaṭicchādetvā va adāsi,
pakatiñca saṃsīti mā 'me pucchito nāma gottaṃ guyhittho sace guyham
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd addhāha-.
2 Cs pahu-, Bd bahu-, Ck papan.
3 Bd addhaha-.
4 Bd addhāmayaṃ.
5 Bd harissāmāti.
6 Bd pas-.
7 Bd sayaṃhari.
8 Bd muhuttaṃ.
9 so Ck; Cs parassa, Bdf puresi, Bs pureti.
10 Bdf svajja na pādesi.
11 Bd jappaṃ samantaṃ, Bs jappapimantaṃ.
12 Bd pāde-.
13 Bds jappanti.
14 Bd adds pi.
15 Bds kareyya.
16 Cks mantā.
17 Cks hi, Bdf pi?
[page 205]
1. Ambajātaka. (474) 205
pi1 mantā2 te nassissantīti3 tesaṃ nassanapakatiñ4 ca mayhaṃ saṃsi, brāh-
maṇassā 'ti micchā ti brāhmaṇassa santike mayā ime mantā gahitā ti
micchā abhāṇiṃ, tena me te mantā naṭṭhā, sv-ahaṃ pahīnamanto idāni ka-
paṇaṃ rodāmi.
Taṃ sutvā rājā "ayaṃ pāpadhammo evarūpaṃ ratanaṃ5
na olokesi, evarūpasmiṃ hi uttamaratane6 laddhe jāti kiṃ
karissatīti" kujjhitvā7
Ja_XIII.1(=474).7: Eraṇḍā pucimandā vā atha vā pālibhaddakā8
madhuṃ madhutthiko9 vinde, so hi tassa dumuttamo. || Ja_XIII:7 ||
Ja_XIII.1(=474).8: Khattiyā brāhmaṇā10 vessā suddā caṇḍāla pukkusā
yasmā11 dhammaṃ vijāneyya so hi tassa naruttamo. || Ja_XIII:8 ||
Ja_XIII.1(=474).9: Imassa daṇḍañ ca vadhañ ca datvā12
gale gahetvā khalayātha13 jammaṃ
yo uttamatthaṃ kasirena laddhaṃ
mānātimānena vināsayitthā14 'ti || Ja_XIII:9 ||
imā gāthā āha.
Tattha madhutthiko ti madhuatthiko puriso araññe madhuṃ olokento etesaṃ
rukkhānaṃ yato madhuṃ labhati so hi15 dumo tassa dumuttamo16 nāma, tato
c'; eva khattiyādīsu yamhā purisā dhammaṃ kāraṇaṃ17 y'; uttamatthaṃ18 vijā-
neyya so tassa uttamanaro18, imassa daṇḍañ cā 'ti imassa pāpadhammassa
sabbappaharaṇadaṇḍañ20 ca veḷupesīhi21 piṭṭhicammaṃ uppāṭentā22 vadhañ
ca datvā imañ ca jammaṃ gale gahetvā khalayātha23 khalīkāraṃ24 pāpetvā
niddhamatha25 kiṃ iminā idha vasantenā 'ti.
Rājapurisā tathā katvā "tavācariyassa santikaṃ26 gantvā
taṃ ārādhetvā27 sace puna mante28 labhasi29 idhāgaccheyyāsi,
no ce imaṃ disaṃ mā olokeyyāsīti" taṃ nibbisayam akaṃsu.
So anātho hutvā "ṭhapetva ācariyaṃ na me aññaṃ paṭi-
saraṇaṃ atthi, tass'; eva santikaṃ gantvā taṃ ārādhetvā
puna mantaṃ yācissāmīti" rodanto taṃ gāmaṃ agamāsi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd guhasi.
2 Bd -o.
3 Bd -ssati.
4 Ck tassana-, Bd anassanaṃ-.
5 Bds -namantaṃ.
6 Bd -ramante.
7 Bds add tassa garahanto.
8 Bd paṭhali-.
9 Bd -ttiko, Cks -tthikā.
10 Cks -ṇa.
11 Bd yamhā.
12 Ck ṅatvā.
13 Bdf gala-.
14 Cks -yittho.
15 Cks so ca.
16 Ck mudutta-.
17 Bd kāla.
18 Bd yuttaṃ mattaṃ.
19 Bd so va tassa uttamo nāma.
20 Cks sabbassaharaṇadaṇḍe.
21 Bd -pesikādini.
22 Bd upanetvā.
23 Cks -āyātha, Bd galayātha.
24 so Cks; Bd khalaṃkārattaṃ.
25 Bd adds nikaḍḍhatha.
26 Bd -ke.
27 Bd adds va.
28 Cks -to.
29 Ck labhīsi, Bd labhissasi.
[page 206]
206 XIII. Terasanipāta.
Atha naṃ āgacchantaṃ disvā M. bhariyaṃ āmantetvā "bhadde
passa taṃ1 pāpadhammaṃ parihīnamantaṃ puna āgacchantan2"
ti āha. So M-aṃ upasaṃkamitvā vanditvā ekamantaṃ ni-
sinno "kiṃkāraṇā āgato sīti" puṭṭho "ācariya musāvādaṃ
katvā ācariyaṃ paccakkhitvā mahāvināsaṃ patto 'mhīti" vatvā
accayaṃ desetvā puna mante3 yācanto
Ja_XIII.1(=474).10: Yathā samaṃ maññamāno pateyya
sobbhaṃ guhaṃ narakaṃ pūtipādaṃ
rajjū 'ti vā4 akkame5 kaṇhasappaṃ
andho6 yathā jotim adhiṭṭhaheyya
evam pi maṃ tvaṃ khalitaṃ sapaññā7
pahīnamantassa puna-ppasīdā8 'ti || Ja_XIII:10 ||
gātham āha.
Tattha yathā saman ti yathā puriso idaṃ samaṭṭhānan9 ti maññamāno
sobbhaṃ vā guhaṃ vā bhūmiyā phalitaṭṭhānasaṃkhātaṃ10 narakaṃ vā pūtipādaṃ
vā pateyya, pūtipāde ti Himavantapadese mahārukkhesu11 sukkhitvā12 matesu
samūlesu13 pūtikesu jātesu14 tasmiṃ ṭhāne mahā āvaṭo hoti tassa nāmaṃ,
jotimadhiṭṭhaheyyā 'ti aggiṃ akkameyya, evam pīti evaṃ aham pi
paññācakkhuno abhāvā andho15 tumhākaṃ visesaṃ ajānanto tumhesu khalito
tvaṃ maṃ khalitam viditvā16 sapaññā17. ñāṇasampannā18 pahīnamantassa
mama puna pasīdatha19.
Atha20 naṃ ācariyo "tāta, tvaṃ kiṃ kathesi, andho15 hi
dinnāya saññāya21 sobbhādīni pariharati, mayā paṭhamaṃ eva
kathitaṃ, idāni kimatthaṃ mama santikaṃ āgato sīti" vatvā
Ja_XIII.1(=474).11: Dhammena mante22 tava sampadāsiṃ,
tvam pi dhammena paṭiggahese,
pakatim pi te attamano asaṃsiṃ23:
dhamme ṭhitaṃ taṃ na jaheyya manto24. || Ja_XIII:11 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tha.
2 Ck āgacchanti, Cs āgacchatī.
3 Bd omits mante.
4 Ck rajjūni cā, Bd jotiṃ vā, Bf rujjuti vā.
5 Bd -meyya.
6 Bd anto.
7 so Bf; Cks Bd sapaññaṃ.
8 Bd punasampadāhī, Bd -sampasīdā.
9 Bd saman.
10 Bd khalita-.
11 Cks -rukkhe
12 Bd sussitvā.
13 Cks matetassamūle.
14 Bd vā in the place of jātesu.
15 Bd anto.
16 Bd vanditvā.
17 Bd sapaññānti.
18 Bd -nnaṃ.
19 Bd pidethā ti.
20 Cks omit atha.
21 Bd paññāya dinnāya in the place of d. s.
22 Bd mantaṃ.
23 all four MSS. -si.
24 Cks Bf -tā.
[page 207]
2. Phandanajātaka. (475.) 207
Ja_XIII.1(=474).12: Yo1 bāla mantaṃ kasirena laddhaṃ
yaṃ dullabhaṃ ajja manussaloke
kicchāpi2 laddhā jīvikam3 appañña4
vināsayī5 alikaṃ bhāsamāno || Ja_XIII:12 ||
Ja_XIII.1(=474).13: Bālassa mūḷhassa akataññuno ca6
musā bhaṇantassa asaññatassa
mante mayaṃ tādisake na dema,
kuto mantā, gaccha na mayha7 ruccasīti || Ja_XIII:13 ||
imā gāthā āha.
Tattha dhammenā 'ti aham pi tava ācariyabhāgaṃ hiraññaṃ vā su-
vaṇṇaṃ vā agahetvā dhammen'; eva mante8 sampadāsiṃ, tvam pi kiñci adatvā
dhammena samen'; eva paṭiggahesi. dhamme ṭhitan ti ācariyapūjake dhamme
ṭhitaṃ, tādisake ti tathārūpe akāle9 phalagaṇhāpake10 mante na deme,
gaccha na me ruccasīti.
So evaṃ ācariyena uyyojito11 "kiṃ mayhaṃ jīvitenā" 'ti
araññaṃ pavisitvā anāthamaraṇaṃ mari.
S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi Devadatto ācari-
yaṃ paccakkhāya mahāvināsaṃ patto" ti vatvāj. s. "Tadā akataññū12
māṇavo Devadatto ahosi, rājā Ānando, caṇḍālaputto13 aham evā" 'ti.
Ambajātakaṃ.
2. Phandanajātaka.
Kuṭhārihattho puriso ti. Idaṃ S. Rohiṇīnadītīre14 ñāta-
kānaṃ kalahaṃ ā. k. Vatthuṃ15 Kuṇālajātake āvibhavissati.
Tadā pana S. ñātake āmantetvā mahārāja16
A. B. Br. r. k. bahinagare vaḍḍhakīgāmo ahosi. Tatth'
eko17 brāhmaṇavaḍḍhakī araññā18 dārūni āharitvā rathaṃ katvā
jīvikaṃ19 kappesi. Tadā Himavantapadese mahāphandanurukkho
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks so.
2 Bd kiñcāpi.
3 Cs Bd jīvitaṃ.
4 Bd -pañño.
5 Ck -sasi, Bd vināseti.
6 Bd omits ca.
7 Bdf mayhaṃ.
8 Bd omits mante.
9 Bd -la.
10 Bd phalaṃ-.
11 Bd uyyojetvā.
12 Cks omit ak-.
13 Bd adds pana.
14 Bd jetavane viharanto in the place of Ro-.
15 Bd adds pana.
16 Bd omits mahā.
17 Bd tatreko.
18 Bd -ññato.
19 Bd -taṃ.
[page 208]
208 XIII. Terasanipāta.
ahosi. Eko1 kāḷasīho gocaraṃ pariyesitvā āgantvā tassa mūle
nipajji. Ath'; assa ekadivasaṃ vāte paharante eko sukkha-
daṇḍako patitvā khandhe avatthāsi2. So thokaṃ khandhena
rujantena bhītatasito uṭṭhāya pakkhanditvā puna nivatto āgata-
maggaṃ3 olokento keñci adisvā "añño me4 sīho vā vyaggho
vā anubandhanto n'; atthi, imasmiṃ pana rukkhe nibbatta-
devatā maṃ ettha nipajjantaṃ na sahati maññe, hotu jānissā-
mīti" aṭṭhāne kopaṃ5 bandhitvā rukkhaṃ paharitvā "n'; eva
tava rukkhe6 pattaṃ khādāmi na sākhaṃ bhañjāmi7, aññe
mige idha vasante sahasi maṃ na8 sahasi, ko mayhaṃ doso
atthi9, katipāhaṃ āgamehi, samūlan10 te rukkhaṃ uppāṭāpetvā11
khaṇḍākhaṇḍikaṃ chedāpessāmīti" rukkhadevataṃ tajjetvā
ekaṃ purisaṃ upadhārento vicari. Tadā so brāhmaṇavaḍḍhakī
dve tayo manusse ādāya rathadārūnaṃ atthāya yānakena taṃ
padesaṃ gantvā ekasmiṃ ṭhāne yānakaṃ ṭhapetvā vāsiphara-
suhattho rukkhe upadhārento phandanarukkhasamīpaṃ12 aga-
māsi. Kāḷasīho taṃ disvā "ajja mayā paccāmittassa piṭṭhiṃ
daṭṭhuṃ vaṭṭatīti" gantvā rukkhamūle aṭṭhāsi, vaḍḍhakī ca ito
c'; ito ca olokento13 phandanasamīpena pāyāsi. So14 "yāva
eso nātikkamati tāvad ev'; assa kathessāmīti" cintetvā paṭha-
maṃ gātham āha:
Ja_XIII.2(=475).1: Kuṭhārihattho puriso vanam ogayha15 tiṭṭhasi16,
puṭṭho me samma akkhāhi, kiṃ dāruṃ chetum icchasīti17. || Ja_XIII:14 ||
Tattha puriso ti tvaṃ18 kuṭhārihattho eko puriso, imaṃ vanaṃ
ogayha15 tiṭṭhasīti.
So tassa vacanaṃ sutvā "acchariyaṃ bho, na vata me19
ito pubbe migo20 mānusiṃ vācaṃ bhāsanto diṭṭhapubbo, esa
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tatreko.
2 so Cks; Bd khante atthāsi.
3 Bd āgamana-.
4 Bd maṃ.
5 Ck khopaṃ, Bd kova.
6 Bd rukkhassa.
7 Ck Bd bhu-.
8 Bd sahasī ma na, Ck omits sah-.
9 Ck aṃna, Cs aññe.
10 Bd -lakaṃ.
11 Bd -ṭetvā.
12 Bd bandanasamipena.
13 Bd -ketvā.
14 Bd adds pi.
15 Bds ogga-.
16 Cks -ti.
17 Cks hetthamicchatīti.
18 Bds kiṃ tvaṃ.
19 Bd vatato māṇavaka in the place of bho--.
20 Cks add vā.
[page 209]
2. Phandanajātaka. (475.) 209
rathānucchavikaṃ dāruṃ jānissati1, pucchāmi tan" ti cintetvā
dutiyaṃ gātham āha:
Ja_XIII.2(=475).2: Iso vanāni carasi samāni visamāni ca,
puṭṭho me samma akkhāhi, kiṃ dāruṃ nemiyā daḷhan ti. || Ja_XIII:15 ||
Tattha īso ti tvam pi eko kāḷasīho vanāni carasi, tvaṃ rathānucchavikaṃ
dāruṃ2 jānissasi.
Taṃ sutvā3 "ito dani me manoratho matthakaṃ pāpuṇis-
satīti" cintetvā tatiyaṃ gātham āha:
Ja_XIII.2(=475).3: N'; eva sālo na khadiro n'; assakaṇṇo kuto dhavo,
rukkho va4 phandano nāma, taṃ dāruṃ nemiyā daḷhan ti. || Ja_XIII:16 ||
So5 taṃ sutvā somanassajāto "sudivasena vat'; amhi6 ajja
araññaṃ paviṭṭho, tiracchānagato me rathānucchavikaṃ dāruṃ
acikkhati, aho sādhū" 'ti pucchanto catutthaṃ gātham āha:
Ja_XIII.2(=475).4: Kīdisāni 'ssa pattāni, khandho vā pana kīdiso,
puṭṭho me samma akkhāhi, yathā jānemu phandanan ti. || Ja_XIII:17 ||
Ath'; assa ācikkhanto dve gāthā abhāsi:
Ja_XIII.2(=475).5: Yassa sākhā palambanti7 namanti na ca bhañjare
so rukkho phandano nāma yassa mūle ahaṃ8 ṭhito. || Ja_XIII:18 ||
Ja_XIII.2(=475).6: Arānaṃ cakkanābhīnaṃ īsanemirathassa ca
sabbassa te kammaniyo ayaṃ hessati phandano ti. || Ja_XIII:19 ||
Tattha arānan ti idaṃ so kadāc'; esa imaṃ rukkhaṃ na gaṇheyya
guṇaṃ assa kathessāmīti cintetvā evam āha, tattha īsānemirathassa cā
'ti rathaīsāya ca9 nemiyā ca sesassa ca rathassa sabbassa te esa10 kammaniyo
kammakkhamo bhavissatīti.
So evaṃ ācikkhitvā tuṭṭhamānaso ekamante cari11. Vaḍ-
ḍhakī pi rukkhaṃ chindituṃ ārabhi. Rukkhadevatā cintesi:
"mayā etassa upari na kiñci pātitaṃ, ayaṃ aṭṭhāne āghātaṃ12
bandhitvā mama vimānaṃ nāseti, ahañ ca nassissāmi, eken'
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -tīti vatvā.
2 Bd rathaṃrukkhaṃ.
3 Bd adds kālasīho.
4 Cks ca.
5 Bd omits so.
6 Ck sudivasopavanamhi, Bd -jāto na purimadivaso va imaṃ.
7 Cks pha-, Bd pathampanti.
8 Bd mūlesvāhaṃ.
9 Bd omits ratha and ca.
10 Bd nemiyā ca rathassa ca sesañca sabbassa rathassa esa.
11 Bd vicari.
12 Bd -ṭaṃ.
[page 210]
210 XIII. Terasanipāta.
upāyena imañ ca īsaṃ nāsessāmīti1" sā2 vanakammikapuriso
viya hutvā tassa santikaṃ āgantvā pucchi: "bho purisa,
manāpo te rukkho laddho, imaṃ chinditvā kiṃ karissasīti".
"Rathe3 nemiṃ karissāmīti". "Iminā rukkhena ratho bha-
vissatīti kena te akkhātan" ti. "Ekena kāḷasīhenā" 'ti.
"Sādhu, suṭṭhu tena akkhātaṃ: iminā rukkhena ratho sundaro
bhavissatīti, kālasīhassa pana galacammaṃ4 uppāṭetvā catu-
raṅgulamatte ṭhāne ayapaṭṭena viya nemimaṇḍale parikkhitte
nemi ca thirā bhavissati, bahuṃ5 dhanaṃ labhissasīti".
"Kāḷasīhacammaṃ kuto lacchāmīti". "Kiṃ lālako si, ayaṃ
tava rukkho vane ṭhito6 na palāyati, tvaṃ yena ṭe rukkho
akkhāto tassa santikaṃ gantvā ‘sami tayā dassitarukkhaṃ
kataraṭṭhāne chindāmīti'; vañcetvā ānehi, atha naṃ nirāsaṃkaṃ
‘idha ca ettha ca chindā'; 'ti tuṇḍaṃ7 pasāretvā ācikkhantaṃ
tikhiṇena mahāpharasunā koṭṭetvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā cam-
maṃ ādāya varamaṃsaṃ khāditva rukkhaṃ chindā" 'ti
veraṃ appesi.
Tam atthaṃ pakāsento S. imā gāthā āha:
Ja_XIII.2(=475).7: Iti phandanarukkho pi tāvade8 ajjhabhāsatha:
mayham pi vacanaṃ atthi, Bhāradvāja suṇohi me. || Ja_XIII:20 ||
Ja_XIII.2(=475).8: Issassa9 upakhandhamhā okkacca10 caturaṅgulaṃ
tena nemiṃ pariharesi11, evaṃ daḷhataraṃ siyā. || Ja_XIII:21 ||
Ja_XIII.2(=475).9: Iti phandanarukkho pi veraṃ appesi12 tāvade
jātānañ ca ajātānaṃ īsānaṃ dukkham13 āvahīti. || Ja_XIII:22 ||
Tattha Bhāradvājā 'ti taṃ gottenālapati14, upakhandhamhā ti
khandhato, okaccā 'ti okkantitvā15.
Vaḍḍhakī rukkhadevatāya vācanaṃ sutvā "aho ajja
mayhaṃ maṅgaladivaso" ti kāḷasīhaṃ ghātetvā rukkhaṃ chin-
ditvā pakkāmi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd imassa va ime vināse-.
2 Bd omits sā.
3 Bd -a.
4 Bd omits pana gala.
5 Bd adds ca.
6 Cks vanaṭṭhato.
7 Bd mukhacu-.
8 Bdf devatā, Cs tāvadeva.
9 so Cks; Bdf imassa.
10 Bd ukk-.
11 so Cks; Bd pasāresi, Bf pasādesi.
12 Bd appeti.
13 Bd rukkham, Bf rukkhā.
14 Bd -na ā-.
15 Bd ukkacā ti upagantvā.
[page 211]
3. Javanahaṃsajātaka. (476.) 211
Tam atthaṃ pakāsento S.
Ja_XIII.2(=475).10: Icc-eva phandano īsaṃ īso ca pana phandanaṃ
aññamaññaṃ vivādena aññamaññaṃ aghātayuṃ. || Ja_XIII:23 ||
Ja_XIII.2(=475).11: Evam eva manussesu1 vivādo yattha jāyati
mayūranaccaṃ naccanti2 yathā ne3 īsaphandanā. || Ja_XIII:24 ||
Ja_XIII.2(=475).12: Taṃ vo vadāmi, bhaddaṃ vo4, yāvant'; ettha samāgatā:
sammodatha mā vivadittha, mā hotha īsaphandanā. || Ja_XIII:25 ||
Ja_XIII.2(=475).13: Sāmaggim eva5 sikkhetha, buddheh'; etaṃ pasaṃsitaṃ,
sāmaggirato6 dhammaṭṭho yogakkhemā na dhaṃsatīti āha. || Ja_XIII:26 ||
Tattha aghātayun ti ghātāpesuṃ, mayūranaccaṃ naccantīti ma-
hārāja yattha hi manussānaṃ vivādo hoti tattha yathā nāma mayūrā naccantā
paṭicchādetabbaṃ7 rahassaṅgaṃ pākaṭaṃ karonti evaṃ te manussā añña-
maññassa randhaṃ pakāsentā8 mayūranaccaṃ; naccanti9 nāma, yathā te īsa-
phandanā aññamaññassa randhaṃ pakāsentā10 nacciṃsu nāma, taṃ vo ti tena
kāraṇena tumhe vadāmi, bhaddaṃ vo11 ti bhaddaṃ tumhākaṃ hotu, yāvan-
tetthā 'ti yāvānto ettha īsaphandanasadisā mā ahuvattha, sāmaggimevā12
'ti samaggabhāvam13 eva tumhe sikkheyyātha14, idaṃ paññāvuddhehi paṇḍitehi
pasaṃsitaṃ, dhammaṭṭho ti sucaritadhamme ṭhito, yogakkhemā ti yogehi
khemā nibbānā15 na dhaṃsati na parihāyatīti nibbānena desanāya kūṭaṃ gaṇhi.
Rājāno16 dhammakathaṃ sutvā samaggā jātā.
S. i. d. ā. j. s.: "Tadā taṃ kāranaṃ disvā17 tasmiṃ vanasaṇḍe18
devatā19 ahan" ti. Phandanajātakaṃ.
3. Javanahaṃsajātakaṃ.
Idheva haṃsa nipatā 'ti. Idaṃ S. J. v. Daḷhadhammasut-
tantadesanaṃ20 ā. k. Bhagavatā hi "seyyathāpi bhikkhave cattāro daḷ-
hadhammā dhanuggahā susikkhitā21 katahatthā katūpāsanā22 catuddisā
ṭhitā assu atha23 puriso āgaccheyya ‘ahaṃ imesam catunnaṃ daḷha-
dhammānaṃ dhanuggahānaṃ susikkhitānaṃ katahatthānaṃ katūpāsa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ssānaṃ.
2 Bd -rānaccaṃ naccantā.
3 Bdf te.
4 Bd bhaddante, Bf bhadante.
5 Bdf sāmagyameva.
6 Ck Bd sāmagya-, Cs maggaratho.
7 Bd -bba.
8 all three MSS. -to.
9 Bd -tā.
10 all three MSS. -to.
11 Cks ho, Bd bhadanto.
12 Bd sāmagyam-.
13 Bd sāmaggi-.
14 Bd tumhehi sikkhatha.
15 Bd -na.
16 Bd sakyarā-.
17 Bd viditvā.
18 Bd adds vutte.
19 Bd adds pana.
20 Bd -dhammadhanuggahasu-.
21 Cks omit su.
22 Cs -sakā.
23 Bd atheke.
[page 212]
212 XIII. Terasanipāta.
nānaṃ catuddisā kaṇḍe khitte appatiṭṭhite puthaviyaṃ1 gahetvā
āgamissāmīti'; taṃ kiṃ maññatha bhikkhave2 ‘javano3 puriso paramena
javena samannāgato'; ti alaṃ vacanāyā 'ti evaṃ bhante, yathā ca4
bhikkhave tassa purisassa javo yathā ca4 candimasuriyānaṃ javo tato
sīghataro yathā ca bhikkhave tassa purisassa javo yathā ca5 candi-
masuriyānaṃ javo yathā ca yāva devatā va6 candimasuriyānaṃ pu-
rato dhāvanti tāsaṃ devatānaṃ javo tato sīghataro yathā ca bhik-
khave tassa purisassa --pe-- tāsaṃ devatānaṃ javo tato sīghataraṃ7
āyusaṃkhārā khīyanti tasmā ti ha bhikkhave evaṃ sikkhitabbaṃ
‘appamattā bhavissāmā'8 ti evaṃ9 hi vo bhikkhave sikkhitabban" ti (-- ?).
Imassa suttassa kathitadivasato10 dutiyadivase11 dh. k. s.: "āvuso S.
attano Buddhavisaye ṭhatvā imesaṃ sattānaṃ āyusaṃkhāre ittare12
dubbale katvā paridīpento puthujjanabhikkhū ativiya santāsaṃ pāpesi,
aho Buddhabalaṃ nāmā" 'ti. S. āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave
e. k. s. 'ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "anacchariyaṃ bhik-
khave, sv-āhaṃ idāni sabbaññutaṃ patto, āyusaṃkhārānaṃ ittara-
bhāvaṃ dassetvā bhikkhū saṃvejetvā dhammaṃ desemi13, mayā hi
pubbe ahetukaṃ14 haṃsayoniyaṃ nibbattenāpi15 āyusaṃkhārānaṃ
ittarabhāvaṃ dassetvā Bārāṇasirājānaṃ ādiṃ katvā sakalarājaparisaṃ
saṃvejetvā dhammo desito" ti vatvā a. ā.:
A. B. Br. r. k. M. javanahaṃsayoniyaṃ nibbattitvā na-
vutihaṃsasahassaparivuto Cittakūṭe paṭivasati. So ekadivasaṃ
Jambudīpatale ekasmiṃ sare saparivāro sayaṃjātasāliṃ khā-
ditvā ākāse suvaṇṇakilañjaṃ pattharanto viya mahantena pari-
vārena Bārāṇasinagarassa matthakamatthakena16 manda-
mandāya17 vilāsagatiyā Citrakūṭaṃ gacchati. Atha naṃ
Bārāṇasirājā disvā "imināpi mādisena raññā bhavitabban" ti
amaccānaṃ vatvā tasmiṃ sinehaṃ uppādetvā mālāgandhavile-
panaṃ gahetvā M-aṃ olokento18 sabbaturiyāni paggaṇhāpesi.
M. taṃ19 attano sakkāraṃ karontaṃ disvā haṃse20 pucchi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pa-.
2 Cks -o.
3 Bds javena dhāvanto.
4 Bd omits ca.
5 Cks omit ca.
6 Ck yāvatāvadeva, Bd devatā in the place of yāvadevatāva.
7 Bd -rā.
8 Bd viharissāmā.
9 Bd evaṅ.
10 Bd adds paṭhāya.
11 Bd adds bhikkhū.
12 Bd omits i-.
13 Bd dhamme desesi.
14 Bd -ka.
15 Bd -tte pi.
16 Bd omits matthaka.
17 Bd omits manda.
18 Bd -ketvā.
19 Bd omits taṃ.
20 Cks haṃsesu.
[page 213]
3. Javanahaṃsajātaka. (476.) 213
"rājā mama evarūpaṃ sakkāraṃ karonto kiṃ paccāsiṃsatīti".
"Tumhehi saddhiṃ mittabhāvaṃ devā" 'ti. "Tena hi rañño
amhehi saddhiṃ mittabhāvo hotū" 'ti raññā saddhiṃ mitta-
bhāvaṃ katvā pakkāmi. Ath'; ekadivasaṃ raññā1 uyyānaṃ
gatakāle Anotattadahaṃ2 gantvā ekena pakkhena udakaṃ
ekena candanacuṇṇaṃ ādāya gantvā rājānaṃ tena udakena
nahāpetvā candanacuṇṇena okiritvā mahājanassa passantass'
eva saparivāro Cittakūṭaṃ agamāsi. Tato paṭṭhāya rājā
M-aṃ daṭṭhukāmo hutvā "sahāyo me ajja āgamissatīti" āga-
manamaggaṃ olokento va3 acchati. Tadā M-assa kaniṭṭhā dve
haṃsapotakā "suriyena saddhiṃ javissāmā" 'ti mantetvā M-assā-
rocesuṃ4: "mayaṃ suriyena saddhiṃ javissāmā" 'ti. "Tāta
suriyavego5 nāma sīgho6, suriyena saddhiṃ javituṃ na sak-
khissatha, antarā va vinassissatha, mā gamitthā" 'ti. Te
dutiyam pi tatiyam pi yāciṃsu. B. 7 te yāva tatiyaṃ vāresi
yeva. Te mānatthaddhā attano balaṃ ajānantā M-assa anā-
cikkhitvā va "suriyena saddhiṃ javissāmā" 'ti suriye anug-
gate yeva gantvā Yugandharamatthake nisīdiṃsu. M. te adisvā
"kahan nu kho gatā" ti pucchitvā taṃ pavattiṃ sutvā cintesi:
"te suriyena saddhiṃ javituṃ na sakkhissanti, antarā va
vinassissanti, jīvitaṃ tesaṃ dassāmīti" so pi8 gantvā Yugan-
dharamatthake yeva nisīdi. Ath'; uggate9 suriyamaṇḍale haṃ-
sapotakā uppatitvā suriyena saddhiṃ pakkhandiṃsu. M. pi
tehi saddhiṃ pakkhandi. Kaniṭṭhabhātiko yāva pubbaṇha-
samayā javitvā kilami, pakkhasandhīsu aggiuṭṭhānakālo viya
ahosi. So B-assa saññaṃ adāsi: "bhātika10 na sakkomīti".
Atha naṃ M. "mā bhāyi, jīvitaṃ te dassāmīti" pakkhapañ-
jarena parikkhipitvā assāsetvā Cittakūṭapabbataṃ netvā haṃ-
sānaṃ majjhe ṭhapetvā puna pakkhanditvā suriyaṃ patvā
itarena saddhiṃ pāyāsi. So pi11 yāva upakaṭṭhamajjhantikā12
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -o.
2 Bd -he.
3 Bd omits va.
4 Bd m-assa āro-.
5 Bd -javo.
6 Bd sighataro.
7 Bd adds pi.
8 Bd omits pi.
9 Bd atha u-.
10 Cks -tiya.
11 Bd esāpi.
12 Bd upakaṭhakā maj-.
[page 214]
214 XIII. Terasanipāta.
suriyena saddhiṃ javitvā kilami, pakkhasandhīsu aggiuṭṭhāna-
kālo viya ahosi. Tato B-assa saññaṃ adāsi: "bhātika1 na
sakkomīti". Tam pi M. tath'; eva samassāsetvā pakkhapañ-
jarenādāya Cittakūṭam eva agamāsi. Tasmiṃ khaṇe suriyo
nabhamajjhaṃ pāpuṇi. Atha M. "ajja mama sarīrabalaṃ vī-
maṃsissāmīti" cintetvā ekavegena pakkhanditvā Yugandhara-
matthake nisīditvā tato uppatitvā ekavegen'; eva2 suriyaṃ
pāpuṇitvā kālena purato kālena pacchato javitvā cintesi: "may-
haṃ suriyena saddhiṃ3 javanaṃ nāma niratthakaṃ ayoniso-
manasikārasambhūtaṃ, kiṃ me iminā, Bārāṇasiṃ gantvā mama
sahāyassa4 rañño atthadhammayuttaṃ kathaṃ kathessāmīti"
so nivattitvā suriye nabhamajjhaṃ anatikkante yeva sakala-
cakkavāḷaṃ antantena anusaṃyāyitvā5 vegaṃ parihāpento sa-
kala-Jambudīpaṃ antantena anusaṃyāyitvā5 Bārāṇasiṃ pā-
puṇi. Dvādasayojanikaṃ sakalanagaraṃ haṃsacchannaṃ6
viya ahosi, chiddaṃ nāma na paññāyati7, anukkamena vege
parihāyante8 ākāse chiddāni9 paññāyiṃsu. M. vegaṃ pari-
hāpetvā ākāsā10 otaritvā sīhapañjarassa abhimukhaṭṭhāne
aṭṭhāsi. Rājā "āgato me sahāyo" ti somanassappatto tassa
nisīdanatthāya kañcanapīṭhaṃ paññāpetvā "samma pavisa,
idha nisīdā" 'ti vatvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_XIII.3(=476).1: Idh'; eva haṃsa nipata, piyaṃ me tava dassanaṃ,
issaro si anuppatto: yaṃ idh'; atthi pavedayā 'ti. || Ja_XIII:27 ||
Tattha idhā 'ti kañcanapīṭhaṃ sandhāyāha, nipatā 'ti nisīda, issaro
sīti tvaṃ imassa ṭhānassa issaro sāmī hutvā āgato ti vadati, yaṃ idhatthīti
yaṃ imasmiṃ nivesane atthi taṃ aparisaṃkanto amhākaṃ kathehi11.
M. kañcanapīṭhe nisīdi. Rājā satapākasahassapākehi
telehi tassa pakkhantarāni makkhetvā kañcanataṭṭade madhu-
lāje ca12 sakkharodakañ ca dāpetvā13 madhurapaṭisanthāraṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -tiya.
2 Bd -na, omitting eva.
3 Cks omit saddhiṃ.
4 Bd -yakassa.
5 Bd anuyāyitvā.
6 Cks -sacha-.
7 Cks -yasi.
8 Ck adds parihāriyante, Cs parihāyante.
9 Bd chiddāpi.
10 Bd -sato.
11 Bd -hīti.
12 Bd mandhulāmedhurodakañca.
13 Bd khādāpetvā.
[page 215]
3. Javanahaṃsajātaka. (476.) 215
katvā "samma tvaṃ1 ekako va āgato si, kuhiṃ2 āgamitthā"
'ti2. So taṃ pavattiṃ vitthārena kathesi. Atha naṃ rājā
āha: "samma mama pi suriyena saddhiṃ javitavegaṃ dasse-
hīti". "Mahārāja na sakkā so vego4 dassetun" ti. "Tena hi
sarikkhakamattaṃ dassehīti". "Sādhu mahārāja, sarikkha-
kamattaṃ dassessāmi, akkhaṇavedhidhanuggahe sannipātehīti".
Rājā sannipātesi. M. cattāro5 gahetvā rājanivesanā6 oruyha
rājaṅgaṇe silāthambhaṃ nikhaṇāpetvā attano gīvāya ghaṇṭaṃ
bandhāpetvā silāthambhamatthake nisīditvā cattāro dhanug-
gahe silāthambhaṃ nissāya cātuddisābhimukhe ṭhapetvā "ma-
hārāja ime cattāro janā7 ekappahāren'; eva cātuddisābhimukhā
cattāri kaṇḍāni khipantu, tān'; āhaṃ8 paṭhaviṃ appattān'; evā-
haritvā9 etesaṃ pādamūle pātessami10, mama kaṇḍatthā11
gatabhāvaṃ ghaṇṭāsaddasaññāya12 jāneyyāsi, ahaṃ pana na
paññāyissāmīti" vatvā tehi13 ekappahāren'; eva khittakaṇḍāni
āharitvā tesaṃ pādamūle pātetvā silāthambhake nisinnam eva
attānaṃ dassetvā "diṭṭho te mahārājā mayhaṃ vego" ti vatvā
"mahārāja, ayaṃ vego mayhaṃ n'; eva uttamo na14 majjhimo,
paritto lāmakavego esa, evaṃsīgho mahārāja amhākaṃ15
vego" ti āha. Atha naṃ rājā pucchi: "samma atthi pana
tumhākaṃ vegato añño sīghataro vego" ti. "Āma samma16
amhākaṃ uttamavegato pi sataguṇena sahassaguṇena sata-
sahassaguṇena imesaṃ sattānaṃ āyusaṃkhārā khīyanti bhijjanti
khayaṃ gacchantīti" khaṇikanirodhavasena rūpadhammānaṃ
bhedaṃ dassesi. Rājā17 M-assa kathaṃ sutvā maraṇabhaya-
bhīto satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ asakkonto bhūmiyaṃ papati18.
Mahājano utrāsa-ppatto ahosi, rañño mukhaṃ udakena siñcitvā
satiṃ paṭilabhāpesuṃ. Atha naṃ M. "mahārāja, mā bhāyi,
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit tvaṃ.
2 Cks -sīti, all three MSS. kuhiṃ.
3 Bd adds pucchi.
4 Bd sakkomi vegaṃ.
5 Bd cattāro dhanuggahe, Cks tesaṃ sabbajeṭṭhaka cattāro.
6 Bd omits rāja.
7 Bd dhanuggahajanā.
8 Bd tāni ahaṃ.
9 Bd eva ā-.
10 Bd -miti.
11 Bd -āya.
12 Bd ghaṇḍianusadda-.
13 Bd tesaṃ.
14 Bd nāpi.
15 Bd omits a-.
16 Bd mahārāja.
17 Bd dasseti tato nāmadhammānaṃ rājā.
18 Bd pati.
[page 216]
216 XIII. Terasanipāta.
maraṇasatiṃ bhāvehi1, dhammaṃ cara2, dānādīni puññāni
karohi3, appamatto hohīti" ovadi4. Taṃ5 rājā "sāmi mayaṃ
tumhādisena ñāṇasampannenācariyena6 vinā vasituṃ7 na sak-
khissāmi, Cittakūṭapabbataṃ āgantvā mayhaṃ dhammaṃ de-
sento mayhaṃ ovādācariyo hutvā idh'; eva vasā8" 'ti yācanto
dve gāthā abhāsi:
Ja_XIII.3(=476).2: Savanena c'; ekassa9 piyā bhavanti,
disvā pan'; ekassa viheti chando10,
disvā ca sutvā ca piyā bhavanti,
kaccin11 nu me piyyasi12 dassanena. || Ja_XIII:28 ||
Ja_XIII.3(=476).3: Savanena piyo me si bhiyyo cāgamma dassanaṃ,
evaṃ piyadassano samāno vasa haṃsa mama santike ti. || Ja_XIII:29 ||
Tāsaṃ attho: samma haṃsarāja savanen'; eva13 ekassa ekacce piyā honti14,
evaṃguṇā15 nāmā ti sutvā savanena16 piyāyati, ekassa pan'; ekacce17 disvā
chando vigacchati pemaṃ18 antarādhāyati khādituṃ āgātā yakkhā viya upaṭṭha-
hanti19, ekassa ekacce disvā ca20 sutvā cā 'ti ubhayatthāpi piyā honti22, tena
taṃ pucchāmi: kaccin23 nu me piyyase24 dassanena, kaccin25 nu tvaṃ maṃ
piyāyasi, mayhaṃ pana tvaṃ savanena piyo dassanaṃ panāgamma atipiyo va,
evaṃ mama piyadassano samāno26 Citrakūṭaṃ27 āgantvā idha mam'; eva28
santike vasā 'ti29.
B. āha:
Ja_XIII.3(=476).4: Vaseyyāma tavāgāre niccaṃ sakkatapūjitā,
matto va30 ekadā vajjā31 ‘haṃsarājaṃ32 pacantu me'. || Ja_XIII:30 ||
Tattha matto va33 ekadā ti mahārāja mayaṃ tavāgāre niccaṃ pūjitā
vaseyyāma, tvaṃ pana kadāci surāmadamatto maṃsakhādanatthaṃ haṃsarājaṃ34
pacantu me ti vadeyyāsi, atha tavānujīvino35 maṃ māretvā pacceyyuṃ, tadā-
haṃ kiṃ karissāmīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd maraṇānussati bhāvetha.
2 Bd carātha.
3 Bd karotha.
4 Bd hotha devā ti āha.
5 Bd atha.
6 Bd ñāṇaphalasampannena ā-.
7 Bd vattituṃ.
8 Bd vasāhi.
9 Bd savenekassa.
10 Bd disvā ekassa piyo vigacchanto.
11 Bd kicci, Bf kiñci.
12 Bd piyāsi, Bf piyassi.
13 Bd savanena.
14 Bd piyo hoti.
15 Bd -o.
16 Cks savane, Bd savenana.
17 Bd pana e-.
18 Bd khemaṃ.
19 Bd āgatayakkho viya upaṭhāhati.
20 Cks va.
21 Cks vā.
22 Bd -ttha pi pahoti.
23 Bd kiñci.
24 Bd pīyāti.
25 Bd -nāti kiñci.
26 Bd omits sa-.
27 Bd citta-.
28 Bd mama.
29 Bd sehīti.
30 Cs ca.
31 Bd majjaṃ, Bf vajje.
32 Bd -ja.
33 Cks ca.
34 Bd -rānajānaṃ.
35 Bd -yyā ti ettha evaṃ tava anu-.
[page 217]
3. Javanahaṃsajātaka. (476.) 217
Ath'; assa1 rājā "tena hi majjam eva na pivissāmīti"
patiññaṃ dātuṃ2
Ja_XIII.3(=476).5: Dhi-r-atthu taṃ annapānaṃ yaṃ me piyataraṃ tayā,
na cāpi majjaṃ pāyāmi yāva me vacchasī ghare ti3 || Ja_XIII:31 ||
gātham āha. Tatoparaṃ B. cha gāthā abhāsi:
Ja_XIII.3(=476).6: Suvijānaṃ sigālānaṃ sakuntānañ ca vassitaṃ,
manussavassitaṃ rāja dubbijānataraṃ tato. || Ja_XIII:32 ||
Ja_XIII.3(=476).7: Api ce maññatī poso ‘ñātimitto'; ‘sakhā'; ti vā
yo pubbe sumano hutvā pacchā sampajjate diso. || Ja_XIII:33 ||
Ja_XIII.3(=476).8: Yasmiṃ mano nivisati avidūre sahāpi so4,
santike hi pi so dūre yasmā vivasate mano. || Ja_XIII:34 ||
Ja_XIII.3(=476).9: Anto pi yo5 hoti pasannacitto6
pāraṃ samuddassa pasannacitto,
anto pi yo7 hoti paduṭṭhacitto8
pāraṃ samuddassa paduṭṭhacitto. || Ja_XIII:35 ||
Ja_XIII.3(=476).10: Saṃvasanto vivasanti ye disā te rathesabha9,
ārā santo10 saṃvasanti manasā raṭṭhavaḍḍhana11. || Ja_XIII:36 ||
Ja_XIII.3(=476).11: Aticiraṃnivāsena piyo bhavati appiyo,
āmanta kho taṃ gacchāma pura te homa12 appiyā ti. || Ja_XIII:37 ||
Tattha vassitan ti mahārāja tiracchānagatā hi13 ujuhadayā, tena tesaṃ
vassitaṃ suvijānaṃ, manussā pana kakkhalā14, tasmā tessaṃ vacanaṃ dubbi-
jānataran ti attho, yo pubbe ti yo puggalo paṭhamam eva attamano hutvā
tvaṃ mayhaṃ ñātako mitto pāṇasamo sakhā ti api evaṃ15 maññati sv-eva
pacchā diso16 verī sampajjati17, evaṃ durājānāni18 manussahadayāni, nivi-
satīti mahārāja yasmiṃ puggale pemavasena mano nivisati so dūre vasanto pi
avidūrena19 so vasati yeva20 nāma, yasmā pana puggalā21 mano vivasati22
apeti so santike vasanto pi dūre yeva, anto pi yo23 hotīti mahārāja
yo sahāyo pasannacitto so cittena allīnattā25 pāraṃ samuddassa vasanto
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd only atha.
2 Bd adds imaṃ gāthamāha.
3 Bd nā cāpi rajjaṃ pivissāmi yāva me vagaccharighati.
4 Cks yo.
5 Cs Bd so.
6 Cks Bf paduṭṭha-.
7 Bdf so.
8 Cks Bf pasannacitto.
9 Bd saṃvasanti ye tādisā rathessa?
10 Bd ārodhitā.
11 Ck -naṃ, Bd j-vaḍḍhana, Bd -vaḍḍhanaṃ.
12 Bd parato ahosi.
13 Bd omits hi.
14 Cs -lattā, Bd -la.
15 so Cks; Bd abhi in the place of api evaṃ.
16 Bd tādiso.
17 Cks -ri-, Bd veraṃ sammajjati.
18 Bd duvijānaṃ nāma.
19 Bd -re, Cks add kevalaṃ avidūre sahāpi.
20 Bd yo.
21 Bd yasmiṃ pana puggale.
22 Bd na visati.
23 Ck Bd so.
24 Ck allīnattā corr. to anallī-, Bd aliyaṃtattā.
[page 218]
218 XIII. Terasanipāta.
pi anto yeva hoti, yo pana duṭṭhacitto so cittena anallīnattā1 anto vasanto2
pi pāraṃ samuddassa hoti nāma, ye disā te ti3 ye va verino paccatthikā
ekato4 vasantāpi te dūre5 vasanti yeva, santo6 pana paṇḍitā ārā ṭhitāpi mettā-
bhāvitena manasā āvajjantā saṃvasanti yeva, purā te homā7 'ti yāvā appiyā
na homa8 tāvad eva taṃ āmantetvā gacchāmā8 'ti vadati.
Atha naṃ9 rājā āha:
Ja_XIII.3(=476).12: Evaṃ ce yācamānānaṃ añjaliṃ nāvabujjhasi
paricārakānaṃ sattānaṃ vacanaṃ na karosi no
evaṃ taṃ abhiyācāma8: puna kayirāsi pariyāyan ti. || Ja_XIII:38 ||
Tattha evaṃ ce ti sace10 haṃsarāja evaṃ añjalim paggayha yācamānā-
naṃ amhākaṃ imaṃ añjaliṃ nāvabujjhasi tava paricārakānaṃ samānānaṃ11
vacanaṃ na karosi atha naṃ evaṃ12 yācāma8, puna kayirāsi pariyāyan
ti kālānukāle13 idha gamanāya14 vāraṃ kareyyāsīti attho.
Tato B. āha:
Ja_XIII.3(=476).13: Evaṃ ce no viharataṃ antarāyo na hessati
tuyhaṃ vāpi15 mahārāja mayhaṃ vā raṭṭhavaddhana16
app-eva nāma passema17 ahorattānaṃ accaye ti. || Ja_XIII:39 ||
Tattha evaṃ ce no ti mahārāja mā cintayi18, sace amhākaṃ evaṃ
viharantānaṃ jīvitantarāyo na bhavissati app-eva nāma ubho aññamaññaṃ
passissāma, api ca tvaṃ mayā dinnaṃ19 ovādam eva mama ṭhāne ṭhapetvā20 evaṃ
ittarajīvite21 lokasannivāse appamatto hutvā dānādīni punnāni karonto dasarāja-
dhamme akopetvā dhammena rajjaṃ kāresi, evaṃ hi me22 ovādaṃ karonto maṃ
passissasi23 yevā 'ti.
Evaṃ M. rājānaṃ ovaditvā Cittakūṭam eva gato.
S. i. d. ā. "evaṃ bhikkhave pubbe24 tiracchānayoniyaṃ nib-
battenāpi mayā āyusaṃkhārānaṃ dubbalabhāvaṃ dassetvā dhammo
desito" ti vatvā j. s.: "Tadā rājā Ānando ahosi, Kaniṭṭho Moggallāno,
majjhimo Sāriputto, sesahaṃsagaṇo25 Buddhaparisā, javanahaṃso pana
aham evā" 'ti. Javanahaṃsajātakaṃ26.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd analliyatthā.
2 Ck ava-.
3 Bd ye tādisā ti.
4 Ck ekako.
5 Bd dure, omitting te; Cks te, omitting dūre.
6 Bd ye. Cs sananto.
7 Bd purato homī.
8 Bd -mi.
9 Bd omits naṃ.
10 Cks omit sace.
11 Ck samānaṃ.
12 Cks etaṃ.
13 Bd kālenakālaṃ.
14 Bd idhāga-.
15 Ck cāpi, Bd tumhākañca.
16 Bd -vaḍḍhana.
17 Ck passeva. Bd assemaṃ.
18 Bd cittayittha.
19 Cks dinna-.
20 Bd ṭhatvā.
21 Ck -rā-.
22 Cks cime.
23 Cks -ti, Bd passati.
24 Bd adds pi.
25 Bd sesā - danā.
26 Bd haṃsa-.
[page 219]
4. Cullanāradajātaka. (477.) 219
4. Cullanāradajātaka.
Na te kaṭṭhāni bhinnānīti. Idaṃ S. J. v. thulla-
kumārikapalobhanaṃ ā. k. Sāvatthivāsino kir'; ekassa kulassa
soḷasavassikā1 dhītā ahosi2 sobhaggappattā, na pana taṃ koci vāresi3.
Ath'; assā4 mātā cintesi: "mama dhītā vayappattā na ca naṃ koci
vāreti5, āmisena macchaṃ viya etāya ekaṃ Sākiyabhikkhuṃ palo-
bhetvā uppabbājetvā taṃ nissāya jīvissāmā" 'ti. Tadā ca Sāvatthi-
vāsī6 eko kulaputto sāsane uraṃ datvā pabbajitvā upasampannakālato7
paṭṭhāya sikkhākāmataṃ pahāya ālasiyo sarīramaṇḍanānuyutto8 vihāsi.
Mahāupāsikā gehe yāgukhādaniyabhojaniyāni sampādetvā dvāre ṭhatvā
antarāvīthiyā9 gacchantesu bhikkhūsu10 rasataṇhāya bandhitvā gahetuṃ
sakkuṇeyyarūpaṃ ekaṃ upadhārentī Tepiṭakābhidhammikavinayadha-
rānaṃ mahantena parivārena gacchantānaṃ antare kañci gayhūpakaṃ
adisvā tesaṃ pacchato gacchantānaṃ madhuradhammakathikānaṃ11
chinnavalāhakasadisānaṃ12 piṇḍapātikānaṃ pi antare kañci adisvā va
ekaṃ yāva bahiapaṅgā akkhīni añjetvā13 kese osaṇhetvā14 dukūlantara-
vāsakaṃ nivāsetvā ghaṭṭitamaṭṭacīvaraṃ pārupitvā maṇivaṇṇapattaṃ ādāya
manoramaṃ chattaṃ dhārayamānaṃ15 vissaṭṭhindriyaṃ16 kāyadaḍḍhiba-
hulaṃ17 puggalaṃ āgacchantaṃ disvā "imaṃ sakkā gaṇhitun" ti vatvā18
vanditvā pattaṃ gahetvā9 "etha bhante" ti gharaṃ atinetvā20 nisīdā-
petvā yāguādihi parivisitvā katabhattakiccaṃ "bhante ito paṭṭhāya
idh'; evāgaccheyyāthā" 'ti āha. So pi tato paṭṭhāya tatth'; eva
gantvā21 aparabhāge vissāsiko22 ahosi. Ath'; ekadivasaṃ mahā-
upāsikā tassa savanapathe ṭhatvā "imasmiṃ gehe upabhogamattā23
atthi, tathārūpo pana me putto vā jāmāto24 vā gehaṃ vicāretuṃ25
samattho n'; atthīti" āha. So tassā vacanaṃ sutvā "kimatthaṃ nu
kho kathetīti26" thokaṃ hadayaviddho27 viya ahosi. Sā dhītaraṃ
āha: "imaṃ palobhetvā tava vase vattāpehīti". Sā tato paṭṭhāya
maṇḍitapasādhitā itthikuttavilāsehi28 taṃ palobhesi. Thullakumārikā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pannarasasoḷasavassuddesikā.
2 Bd adds sā.
3 Cs parivā-, Bd naṃ na koci nivā-.
4 all three MSS. assa.
5 Bd nivāresi.
6 Cks -si, Bd siko.
7 Bd upasampada-.
8 Bd -namanu-.
9 Bd -ravattiyā-.
10 Bd ekabhikkhuṃ.
11 Bd -rakathākathitānaṃ.
12 Bd acchannā loha sasānaṃ.
13 Bd bahi aṅgapañcaṅgaṇi añcitvā.
14 Bd omits kese-.
15 Ck chatta dhāriya-, Bd chattaṃ doriya-.
16 Bd visattindriya.
17 Bd kādaḷi phahunaṃ.
18 Cs gantvā.
19 Bd omits vanditvā--.
20 Bd omits ati.
21 Bd evā-.
22 Bd visāsiko, Cks vissāso.
23 Bd paribhogamatthā.
24 Bd cāmābharo, Bs jāmātaro.
25 Bd vitire-.
26 Bd -sīti.
27 Bd hadare vaddho.
28 Ck kuttha-, Bd kuṭaṃ vi-.
[page 220]
220 XIII. Terasanipāta.
ti na ca thullasarīrā ti daṭṭhabbā, thūlā vā hotu kisā vā pañca-
kāmaguṇikarāgena1 thūlatāya thullakumārikā ti vuccati. So daha-
rako2 kilesavasiko hutvā "na dān'; āhaṃ Buddhasāsane patiṭṭhātuṃ
sakkhissāmīti" cintetvā vihāraṃ gantvā3 pattacīvaraṃ niyyādetvā4
"ukkaṇṭhito smīti" ācariyupajjhāye āha. Te taṃ ādāya Satthu
santikaṃ netvā5 "bhante ayaṃ bhikkhu ukkaṇṭhito" ti ārocesuṃ.
S. "saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhito sīti" pucchitvā "saccaṃ
bhante" ti "kena ukkaṇṭhāpito sīti" "thullakumārikāya bhante" ti
vutte "bhikkhu pubbe p'; esā tava araññe vasantassa brahmacariyan-
tarāyaṃ katvā mahantaṃ anattham akāsi, puna tvaṃ etam eva
nissāya kasmā ukkaṇṭhito sīti6" vatvā7 bhikkhūhi yācito a. ā.:
A. B. Br. r. k. Bo. Kāsiraṭṭhe mahābhoge brāhmaṇa-
kule nibbattitvā uggahitasippo8 kuṭumbaṃ saṇṭhapesi. Ath'
assa bhariyā ekaṃ puttaṃ vijāyitvā kālam akāsi. So "yath'
eva me piyabhariyāyā evaṃ mayi pi maraṇaṃ na lajjissati9,
kiṃ me gharāvāsena, pabbajjissāmīti" cintetvā kāme pahāya
puttaṃ ādāya Himavantaṃ pavisitvā tena saddhiṃ isipabbajjaṃ
pabbajitvā jhānābhiññaṃ nibbattetvā vanamūlaphalāhāro araññe
vihāsi. Tadā paccantavāsino corā janapadaṃ pavisitvā gāmaṃ
paharitvā10 karamare11 gahetvā bhaṇḍikā ukkhipāpetvā puna
paccantam pāyesuṃ12. Tesaṃ13 antare ekā abhirūpā kumārikā
kerāṭikapaññāya14 samannāgatā cintesi15: "ime amhe netvā16
dāsibhogena17 bhuñjissanti18, ekena upāyena palāyituṃ vaṭṭa-
tīti" sā "sāmi sarīrakiccaṃ kātukām'; amhi19, thokaṃ paṭikka-
mitvā20 ṭhitā" ti vatvā core vañcetvā palāyitvā araññe vi-
carantī B-assa puttaṃ assame katvā phalāphalatthāya gata-
kāle pubbaṇhasamaye taṃ assamaṃ pāpuṇitvā taṃ tāpasa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds pana.
2 Bd hadayo.
3 Ck omits vihāraṃ gantvā.
4 Cks add asukaṭṭhānaṃ nāma gamissāmīti tatra me vatthāni pesethā"
'ti vatvā vihāraṃ gantvā pattacīvaraṃ gaṇhatha gaṇhatha.
5 Bd gantvā.
6 Cks omits sī.
7 Bd adds tuṇhi ahosi.
8 Bd uggaṇhita-.
9 Bd lajjassatīti.
10 Bd hāretvā.
11 Bd kumārake.
12 Bd pāpayisu.
13 Bd atha tāsaṃ.
14 Ck karo-, Bd kira tikkhapaññāya.
15 Bd -tetvā.
16 Bd gahetvā.
17 Bd dāsa-.
18 Bd paribhu-.
19 Cks kātuṃ-. Bd -māmhi.
20 Bd attikk-.
[page 221]
4. Cullanāradajātaka. (477). 221
kumāraṃ kāmaratiyā palobhetvā sīlam assa bhinditvā attano
vase vattetvā1 "kin te araññe vāsena, ehi gāmavāsaṃ gacchā-
ma2, tatra hi rūpādayo kāmaguṇā sulabhā" ti āha. So3
"sādhū" 'ti sampaṭicchitvā "pitā tāva4 me araññato phalā-
phalaṃ āharituṃ gato5, taṃ disvā ubho pi ekato va gamissāmā"
'ti āha. Sā cintesi: "ayaṃ taruṇadārako kiñci na6 jānāti,
pitarā pan'; assa mahallakakāle pabbajitena bhavitabbaṃ7, so
āgantvā ‘tvaṃ idha kiṃ karosīti'; maṃ pothetvā pāde gahetvā
kaḍḍhetvā araññe khipissati8, tasmim anāgate yeva palā-
yissāmīti" atha naṃ "ahaṃ purato gacchāmi, tvaṃ pacchā
āgaccheyyāsīti" vatvā maggasaññaṃ ācikkhitvā pakkāmi. So
tassā gatakālato paṭṭhāya uppannadomanasso yathā pure kiñci
vattaṃ9 akatvā sasīsaṃ10 pārupitvā antopaṇṇasālāya pajjhā-
yanto11 nipajji. M. phalāphalaṃ ādāya āgantvā12 tassā pā-
davalañchaṃ13 disvā "ayaṃ mātugāmassa pādavalañcho14,
puttassa me15 sīlaṃ bhinnaṃ bhavissatīti" cintento paṇṇasālaṃ
pavisitvā phalāphalaṃ otāretvā puttaṃ pucchanto paṭhamaṃ
gātham āha:
Ja_XIII.4(=477).1: Na te kaṭṭhāni bhinnāni, na te udakam ābhataṃ,
aggī pi16 te na hāpito, kin nu mando va jhāyasīti. || Ja_XIII:40 ||
Tattha aggī pi te na hāpito ti aggī pi te na jalito, mando vā 'ti
nippañño andho bālo viya.
So pitu kathaṃ sutvā uṭṭhāya pitaraṃ vanditvā gāraven'
eva araññavāse anussāhaṃ17 pavedento gāthadvayam āha:
Ja_XIII.4(=477).2: Na ussahe vane vatthuṃ, Kassapāmantayāmi taṃ,
dukkho vāso araññasmiṃ18, raṭṭhaṃ icchāmi gantave. || Ja_XIII:41 ||
Ja_XIII.4(=477).3: Yathā ahaṃ19 ito gantvā20 yasmiṃ janapade vasaṃ
ācāraṃbrahme21 sikkheyyaṃ taṃ dhammaṃ anusāsa manti. || Ja_XIII:42 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vasaṃ katvā.
2 Bd gāmaṃ katvā vassissāma.
3 Bd adds pi.
4 Bd ca.
5 Cks āharatu.
6 Bd na kiñci.
7 Bd -nti.
8 Bd khippissatīti.
9 Bd omits va-.
10 Bd omits sa.
11 Ck Bd pajjā-.
12 Cks gantvā.
13 Bd pāvalañcaṃ, Bd pādavalaṅjaṃ.
14 Cks padavalaṅjo, Bd padavalañco.
15 Bd mama.
16 Bd aggisi.
17 Bd aññaraññaṃvāsā manussā vāsā gamanatthāya taṃ.
18 Bd -amhi.
19 Bd yathāhaṃ.
20 Bd -tvāna.
21 Bf brahma, Bd ācaridhammaṃ.
[page 222]
222 XIII. Terasanipāta.
Tattha Kassapāmantayāmitan ti Kassapa āmantayāmi taṃ, gantave
ti gantuṃ, ācāran1 ti yasmiṃ janapade vasāmi tatra2 vasanto yathā ācāraṃ
janapadacārittaṃ sikkheyyaṃ jāneyyaṃ3 taṃ dhammaṃ anusāsa ovadā4
'ti vadati.
M. "sādhu tāta, desacārittaṃ te kathessāmīti" vatvā
gāthadvayaṃ āha:
Ja_XIII.4(=477).4: Sace araññaṃ hitvāna vanamūlaphalāni ca
raṭṭhe rocayase5 vāsaṃ taṃ dhammaṃ nisāmehi me: || Ja_XIII:43 ||
Ja_XIII.4(=477).5: Visaṃ mā patisevittho, papātaṃ parivajjaya6,
paṃke7 ca mā visīdittho yatto8 cāsīvise9 care ti. || Ja_XIII:44 ||
Tattha dhamman ti sace raṭṭhe vāsaṃ rocesi tena hi tvaṃ janapada-
cārittaṃdhammaṃ nisāmehi, yatto cāsīvise10 ti āsīvisassa santike yatta-
paṭiyatto careyyāsi, sakkonto11 āsīvisaṃ parivajjeyyāsīti attho.
Tāpasakumāro saṃkhittena bhāsitassa atthaṃ ajānanto
pucchi:
Ja_XIII.4(=477).6: Kin nu visaṃ papāto vā paṃko vā brahmacārinaṃ,
kaṃ tvaṃ12 āsīvisaṃ brūhi, taṃ me akkhāhi pucchito ti. || Ja_XIII:45 ||
Itaro pi 'ssa vyākāsi:
Ja_XIII.4(=477).7: Āsavo tāta lokasmiṃ surā nāma pavuccati
manuññā13 surabhī vaggū sādukhuddarasūpāmā14,
visaṃ tad āhu ariyāse15 brahmacariyassa Nārada. || Ja_XIII:46 ||
Ja_XIII.4(=477).8: Itthiyo tāta lokasmiṃ pamattaṃ pamathenti tā
haranti yuvino16 cittaṃ tūlaṃ bhaṭṭhaṃ va māluto,
papāto eso akkhāto brahmacariyassa Nārada. || Ja_XIII:47 ||
Ja_XIII.4(=477).9: Lābho siloko sakkāro pūjā parakulesu ca
paṃko eso va17 akkhāto brahmacariyassa Nārada. || Ja_XIII:48 ||
Ja_XIII.4(=477).10: Sasatthā18 tāta rājāno āvasanti mahiṃ imaṃ,
te tādise19 manussinde20 mahante tāta Nārada. || Ja_XIII:49 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ācariyan.
2 Bd tattha.
3 Bd omits jā-.
4 Bd -dāhi.
5 Ck corācayase, Cs socayase.
6 Bd -jjeya.
7 Cks -o, Bf pako, Bd paṅge.
8 Ck satto, Cs yanto, Bd rattho, Bf yattho.
9 Cks cāsivise, Bdf vāsivise.
10 Ck Bd vā-.
11 Bd akkanto.
12 Cks omit tvaṃ.
13 Cks -aṃ, Bf -ñño.
14 Bf -mo.
15 so Bsf; Cks ariyāyo.
16 Bf yatino; āsavā---yuvino wanting in Bd.
17 Bf ca, Cks omit va.
18 Bd mahantā.
19 Bd mā tādise.
20 Cks -do.
[page 223]
4. Cullanāradajātaka. (477.) 223
Ja_XIII.4(=477).11: Issarānaṃ adhipatīnaṃ na tesaṃ pādato care,
āsīviso so1 akkhāto brahmacariyassa Nārada. || Ja_XIII:50 ||
Ja_XIII.4(=477).12: Bhattattho2 bhattakāle yaṃ yaṃ gehaṃ upasaṃkame3
yad'; ettha kusalaṃ jaññā tattha ghāsesanaṃ care. || Ja_XIII:51 ||
Ja_XIII.4(=477).13: Pavisitvā parakulaṃ4 pānattho bhojanāya vā5
mitaṃ khāde mitaṃ bhuñje na ca rūpe manaṃ kare. || Ja_XIII:52 ||
Ja_XIII.4(=477).14: Goṭṭhaṃ majjaṃ6 kirāsaṃ vā7 sabhāni kiraṇāni8 ca
ārakā parivajjehi yān iva9 visamaṃ pathan ti. || Ja_XIII:53 ||
Tattha āsavo ti pupphāsavādivisaṃ10, tadāhū 'ti taṃ āsavasaṃkhātaṃ
suraṃ ariyā brahmacariyassa visan ti vadanti, pamattan ti muṭṭhassatiṃ11,
tūlaṃ bhaṭṭhaṃ vā 'ti rukkhato12 bhassitvā patitatūlaṃ viya, akkhāto ti
Buddhādīhi kathito, siloko ti kittivaṇṇo, sakkāro ti añjalikammādi, pū jā
ti gandhamālādīhi pūjā, paṃko ti esa osīdāpanaṭṭhena paṃko ti akkhāto,
mahante ti mahantabhāvappatte, na tesaṃ pādato care ti tesaṃ san-
tike na care13, rājakulūpako na siyā14 ti attho, rājāno hi āsīvisā15 viya mu-
hutten'; eva kujjhitvā anayavyasanaṃ pāpenti api ca antopurappavesane vuttā-
dīnavavasena p'; ettha attho16 veditabbo, bhattattho17 ti bhattena atthiko
hutvā, yadettha kusalan ti yaṃ tesu18 upasaṃkamitabbabhogesu19 kusalaṃ
anavajjaṃ pañcāgocararahitaṃ jāneyyāsi tattha ghāsesanaṃ careyyāsīti attho,
na ca rūpe manaṃ kare ti parakule20 mattaññū hutvā bhojanaṃ bhuñjanto
pi tattha itthirūpe manaṃ mā kareyyāsi21, cakkhuṃ ummīletvā itthirūpe ni-
mittaṃ mā gaṇheyyāsīti vadati, guṭṭhimacchaṃ gharāsavā22 ti ayaṃ pottha-
kesu pāṭho aṭṭhakathāyaṃ pana goṭṭhimajjakirāsavā23 ti vatvā goṭṭhin ti24
gunnaṃ ṭhitaṭṭhānaṃ majjan ti pānāgāraṃ kirāsan ti dhuttakerāṭikajanan25
ti vuttaṃ, sabhāni kiraṇāni cā26 'ti sabhāyo ca hiraññasuvaṇṇānaṃ kara-
naṭṭhānāni ca27, ārakā ti etāni sabbāni dūrato parivajjeyyāsi, yānivā 'ti
sappitelayānena gacchanto visamaṃ maggaṃ viya.
Māṇavo pitu kathentassa28 kathentass'; eva satiṃ paṭi-
labhitvā "tāta alaṃ me29 manussapathenā" 'ti āha. Ath'; assa
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks Bf omit so.
2 Bd attattho, Cks bhattaṭṭho.
3 Bd -kālo ca sa gahesuṃ pasaṃkame.
4 Bd -le.
5 Bd pānattā bhodhanatthā vā.
6 Ck guṭṭhimajjaṃ, Cs guṭṭhimacchaṃ.
7 Bd -sañca.
8 Ck kiranāni, Cs karaṇāni, Bd kāraṇāni.
9 Cks ca.
10 Bd -savāsitaṃ.
11 Bds muṭṭhissati, Cks muṭṭhimattaṃ.
12 Bd rukkhā.
13 Cks add ti.
14 Bd bhaveyyāsi.
15 Cs Bd -so.
16 Bd vuttānitina catasenā ayametta attho.
17 Cks bhattaṭṭho.
18 Bd te.
19 Bds -tabbesu gehesu, Ck -tabbe yogesu.
20 Bd paraloke.
21 Ck Bd -sīti.
22 so Cks; Bd goṭhaṃ majjaṃ kirāsan.
23 Ck -kīrāsicā, Cs guṭṭhimajjakirāsavā, Bd goṭhaṃ majjakīrāsañcā.
24 Cks goṭṭhīti, Bd goṭhanti.
25 Bd vuttakerādika-.
26 Cks vā, Bd kāra-.
27 Ck tikinaṭṭhā-, Cs nikinaṭṭhā-, Bd karanathānaṃ.
28 Bd omits ka-.
29 Bd alameva.
[page 224]
224 XIII. Terasanipāta.
pitā mettādibhāvanaṃ1 ācikkhi. So tass'; ovāde ṭhatvā na-
cirass'; eva jhānābhiññaṃ nibbattesi. Ubho pi2 pitāputtā3
aparihīnajjhānā4 Brahmaloke nibbattiṃsu.
S. i. d. ā. j. s.: "Tadā sā dārikā5 ayaṃ thullakumārikā6 ahosi,
tāpasakumāro ukkaṇṭhitabhikkhu, pitā7 aham eva" 'ti. Culla-
nāradajātakaṃ.
5. Dūtajātaka.
Dūte te brahme pāhesin ti. Idaṃ S. J. v. {attano} paññā-
pasaṃsanaṃ ā. k. Dh.8 kṣ.: "passathavuso9 Dasabalassa upāya-
kosallaṃ, Nandassa kulaputtassa10 accharāgaṇaṃ11 dassetvā arahattaṃ
adāsi, cullapanthakassa pilotikaṃ datvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ
adāsi, kammāraputtassa padumaṃ dassetvā12 arahattaṃ adāsi, evaṃ
nānāupāyehi satte vinetīti". S. āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave
e. k. s." ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave Tathā-
gato idān'; eva ‘iminā idaṃ hotīti'; upāyajānano13 upāyakusalo, pubbe
pi upāyakusalo yevā" 'ti vatvā a. ā.:
A. B. Br. r. k. janapado ahirañño14 ahosi. So hi15 jana-
padaṃ pīḷetvā dhanam16 eva saṃkaddhi. Tadā B. Kāsigāme
brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto Takkasilaṃ gantvā
"pacchā dhammena bhikkhaṃ caritvā ācariyadhanaṃ āharissā-
mīti" vatvā sippaṃ paṭṭhapetvā niṭṭhitasippo anuyogaṃ datvā
"ācariya tumhākaṃ ācariyadhanaṃ āharissāmīti" āpucchitvā
nikkhamma janapade caranto dhammena samena pariyesitvā
satta nikkhe labhitvā "ācariyassa dassāmīti" gacchanto antarā-
magge Gaṅgaṃ tarituṃ17 nāvaṃ abhirūhi18. Tassa tattha nāvāya
viparivattamānāya19 taṃ suvaṇṇaṃ udake pati20. So cintesi:
"dullabhahirañño janapado21, puna ācariyadhane22 pariyesi-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -bhāvaṃ.
2 Cks omit pi.
3 Cs -o.
4 Bd adds kālaṃ katvā.
5 Bd kumārikā.
6 Bd omits thulla.
7 Bd adds pana.
8 Bd adds bhikkhū.
9 Bd -tha ā-.
10 Bd sakyapu-.
11 Ck -rāṇaṃ, Cs -rānaṃ, Bd acchare.
12 Bd datvā.
13 Cks -ne.
14 Bd sahi-.
15 Bd omits hi.
16 Bd janaṃ.
17 Bd ota-.
18 Bd -rūyhi.
19 Bs vicari-, Bd omits vipari.
20 Bd -tīti.
21 Bd -bhaṃhiraññaṃ janapade.
22 Bd ācariyassatāgaṃ.
[page 225]
5. Dūtajātaka. (478.) 225
yamāne papañco bhavissati, yan nūnāhaṃ Gaṅgātīre yeva nirā-
hāro nisīdeyyaṃ, tassa me nisinnabhāvaṃ anupubbena rājā
jānissati, tato amacce pesessati, ahaṃ tehi saddhiṃ na man-
tessāmi1, tato rājā sayaṃ āgamissati, iminā upāyena tassa
santikā2 ācariyadhanaṃ labhissāmīti" so3 Gaṅgātīre uttarisāṭa-
kaṃ pārupitvā yaññasuttaṃ bahi ṭhapetvā rajatapaṭṭavaṇṇe
vālukātale suvaṇṇapaṭimā viya nisīdi. Taṃ nirāhāraṃ ni-
sinnaṃ disvā mahājano "kasmā nisinno sīti" pucchati. Kas-
saci na kathesi. Punadivase dvāragāmavāsino tassa tattha ni-
sinnabhāvaṃ sutvā āgantvā pucchiṃsu, tesam pi na kathesi,
te tassa kilamathaṃ4 disvā paridevantā5 pakkamiṃsu. Tatiya-
divase nagaravāsino āgamiṃsu, catutthadivase nagarato issara-
jano6, pañcamadivase rājaparisā7, chaṭṭhe divase rājā amacce
pesesi, tehi pi saddhiṃ na kathesi. Sattame divase rājā bha-
yappatto hutvā tassa santikaṃ gantvā pucchanto paṭhamaṃ
gātham āha:
Ja_XIII.5(=478).1: Dūte te brahme pāhesiṃ Gaṅgātīrasmiṃ jhāyato,
tesaṃ puṭṭho na vyāhāsi8, dukkhaṃ guyha9 mataṃ nu te. || Ja_XIII:54 ||
Tattha guyha10 mataṃ nu te ti kin nu kho brāhmana yaṃ tava11
dukkhaṃ uppannaṃ taṃ te guyhan ti mataṃ12 na aññassa ācikkhitabban ti.
Taṃ sutvā M. "mahārāja dukkhaṃ nāma harituṃ sam-
atthass'; evācikkhitabbaṃ, na aññassā" 'ti vatvā satta gāthā āha13:
Ja_XIII.5(=478).2: Sace te dukkhaṃ uppajji Kāsīnaṃ raṭṭhavaddhana14
mā kho no tassa15 akkhāhi yo taṃ dukkhā na mocaye. || Ja_XIII:55 ||
Ja_XIII.5(=478).3: Yo ca tathā16 dukkhajātassa ekantam api bhāsato17
vippamoceyya18 dhammena kāmaṃ tassa pavedaya19. || Ja_XIII:56 ||
Ja_XIII.5(=478).4: Suvijānaṃ sigālānaṃ sakuntānaṅ20 ca vassitaṃ (= supra 217|6)
manussavassitaṃ rāja dubbijānataraṃ tato. || Ja_XIII:57 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -mīti, Bd lapissāmīti.
2 Bd -ke.
3 Bd omits so.
4 Bd -mantattaṃ.
5 Bd -vitvā.
6 Bd imassarajanā.
7 Bd rājāpūrisā.
8 Bdf byākāsi.
9 Bdf tuyhaṃ.
10 Bd tuyhaṃ dukkhaṃ.
11 Bd kiñci.
12 Bd tuyhameva maṃ taṃ.
13 Bd abhāsi.
14 Bdf -vaḍḍhana.
15 Bd mā na kho tassa.
16 Ck ca taṃ, Cs va taṃ;, Bd tathā? Bf yo tassa.
17 Bd ekaṅkhamāti āgato, Bf ekaṅgamahibhāgaso.
18 Cks so vi-, Bd vippamuñceyya, omitting so.
19 Bd -deyya, Bf mavedayaṃ.
20 Bd -nānañ.
[page 226]
226 XIII. Terasanipāta.
Ja_XIII.5(=478).5: Api ce maññatī poso ‘ñātimitto'; ‘sakhā'; ti vā (= supra 217|8)
yo pubbe sumano hutvā pacchā sampajjate diso. || Ja_XIII:58 ||
Ja_XIII.5(=478).6: Yo attano dukkham anānupuṭṭho
pavedaye1 jantu akālarūpe
ānandino2 tassa bhavant'3 amittā
hitesino tassa dukhī bhavanti. || Ja_XIII:59 ||
Ja_XIII.5(=478).7: Kālañ ca ñatvāna tathāvidhassa
medhāvinaṃ ekamanaṃ viditvā
akkheyya tippāni parassa dhīro,
saṇhaṃ giraṃ atthavatiṃ pamuñce. || Ja_XIII:60 ||
Ja_XIII.5(=478).8: Sace ca4 jaññā avisayhaṃ attano
‘nāyaṃ nīti5 mayha sukhāgamāya'
eko va tippāni sahetha6 dhīro
saccaṃ hirottappam apekkhamāno7 ti. || Ja_XIII:61 ||
Tattha uppajjatīti sace tava uppajjeyya, mā akkhāhī ti mā kathayi,
dubbijānataraṃ tato ti8 tiracchānagatavassitato9 dubbijānataraṃ, tasmā
tatvato10 ajānitvā harituṃ asamatthassa attano dukkhaṃ na kathetabbaṃ devā
'ti, api ce ti gāthāya kathitattā11, anānuputtho ti punappuna puṭṭho12,
pavedaye ti katheti13, akālarūpe akāle, kālan ti attano guyhassa kathana-
kālaṃ14, tathāvidhassā 'ti paṇḍitapurisassa15 attanā saddhiṃ ekamanaṃ16
viditvā tathāvidhassa ācikkheyya, tippānīti kharāni17, sace ti yadi18
attano dukkhaṃ avisayhaṃ attano vā parassa vā purisakārena atikicchaṃ19
jāneyyā 'ti20, nītīti21 lokapaveṇi22, aṭṭhalokadhammā23 ti attho, idaṃ vuttaṃ
hoti: atha24 ayaṃ lokapaveṇi22 na mayhaṃ eva25 sukhagamāya uppannā.
aṭṭhahi26 lokadhammehi parimutto nāma n'; atthi, evaṃ sante sukham eva
patthentena parassa dukkhāropanaṃ27 ayuttaṃ, n'; etaṃ hirottappasampannena
kattabbaṃ, atthi ca me hirottappan ti saccaṃ saṃvijjamānaṃ attani28 hirot-
tappaṃ apekkhamāno29 va aññassa anārocetvā eko va30 tippāni sahetha31
dhīro ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -yaṃ.
2 Cks -dito, Bd ānindino.
3 Ck -tu, Bdf -ti.
4 Bdf va.
5 nīti? Cks neti, Bd na tehi in the place of nāyaṃ nīti, Bf nāyaṃ tehi.
6 Bdf saheyya.
7 Cks -ppasamokkha-, Bd -ppapamokkha-.
8 Cks add tato.
9 Bd -gatassāpi.
10 Bd tattato.
11 Bd gāthāvuttatā.
12 Bd anupu-.
13 Bd -si.
14 Cks -le.
15 Cks -saṃ.
16 Ck ekamantaṃ.
17 Ck carāni, Bds dukkhāni.
18 Cks yadidaṃ.
19 Bd atikicca.
20 Cks -yyantī.
21 Ck ti. Cs tinīti, Bd tehi ti teeva.
22 Ck -pameṇi.
23 Bd kā aṭṭha-.
24 Bd aṭhavidhā.
25 Bd evaṃ.
26 Bd uppannehi, omitting aṭṭhahi.
27 Bd adds nāma, Cks -rocanaṃ.
28 Bd -no.
29 Cks samekkh-.
30 Cks vā.
31 Bd -heyya.
[page 227]
5. Dūtajātaka. (478) 227
Evaṃ M. sattahi gāthāhi rañño1 dhammaṃ desetvā attano
ācariyadhanassa pariyesitabhāvaṃ dassento catasso gāthā
abhāsi:
Ja_XIII.5(=478).9: Ahaṃ raṭṭhāni vicaranto2 nigame rājadhāniyo
bhikkhamāno mahārāja ācariyassa dhanatthiko || Ja_XIII:62 ||
Ja_XIII.5(=478).10: Gahapatī rājapurise mahāsāle ca brāhmaṇe
alatthaṃ satta nikkhāni suvaṇṇassa janādhipa,
te3 me naṭṭhā mahārāja, tasmā socām'; ahaṃ bhusaṃ4. || Ja_XIII:63 ||
Ja_XIII.5(=478).11: Purisā te mahārāja manasānuvicintitā5
nālaṃ dukkhā pamocetuṃ, tasmā tesaṃ na vyāhariṃ. || Ja_XIII:64 ||
Ja_XIII.5(=478).12: Tvañ ca kho6 me mahārāja manasānuvicintito7
alaṃ dukkhā pamocetuṃ, tasmā tuyhaṃ pavedayin ti. || Ja_XIII:65 ||
Tattha bhikkhamāno ti ete gahapatiādayo yācamāno, te me ti satta
nikkhā mama Gaṅgaṃ tarantassa naṭṭhā, Gaṅgāya8 patitā, purisā te ti ma-
hārāja tava dūtapurisā manasā9 anucintitā ti nālaṃ ime maṃ10 dukkhā
mocetun ti mayā ñātā, tasmā ti tena kāraṇena tesaṃ attano dukkhaṃ nā-
cikkhiṃ, pavedayin ti kathesiṃ.
Rājā tassa dhammakathaṃ11 sutvā "mā cintayi brāhmaṇa,
ahaṃ te ācariyadhanaṃ dassāmīti" diguṇaṃ12 adāsi.
Tam atthaṃ pakāsento S. osānagātham āha:
Ja_XIII.5(=478).13: Tassādāsi pasannatto13 Kāsīnaṃ raṭṭhavaddhano14
jātarūpamaye nikkhe suvaṇṇassa catuddasā 'ti. || Ja_XIII:66 ||
Tattha jātarūpamaye ti te suvaṇṇassa cuddasa nikkhe pi15 jātarūpa-
maye yeva adāsi, na yassa vā tassa vā suvaṇṇassā 'ti attho.
M. rañño ovādaṃ datvā16 ācariyassa dhanaṃ datvā dānā-
dīni puññāni katvā rājāpi17 tass'; ovāde ṭhito dhammena rajjaṃ
kāretvā ubho pi yathākammaṃ gatā.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits rañño.
2 Bd raṭho vaca-.
3 Bd tena.
4 Bd tuyhaṃ.
5 Cks -sā anu-.
6 Bd tvaṃ jano.
7 Cks -sā anu-, Bd so mayā anu-.
8 Bd -yaṃ.
9 Bd omits ma-.
10 Bd me in the place of ime maṃ.
11 Bd omits dhamma.
12 Bd dviguṇam.
13 Bdsf pasannacitto.
14 Bd -vaḍḍhano.
15 Bd omits pi.
16 Ck ñatvā.
17 Bd omits pi.
[page 228]
228 XIII. Terasanipāta.
S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi T. upāyakusalo
yevā" 'ti vatvā j. s.: Tadā rājā Ānando ahosi, ācariyo Sāriputto,
māṇavo1 aham evā" 'ti. Dūtajātakaṃ.
6. Kāliṅgabodhijātaka.
Rājā Kāliṅgo cakkavattīti. Idaṃ S. J. v. Anandatthe-
rena2 kataṃ mahābodhipūjaṃ ā. k. Veneyyasaṃgahatthāya hi3
T-te4 janapadacārikaṃ pakkante Sāvatthivāsino gandhamālādihatthā
Jetavanaṃ gantvā aññaṃ pūjanīyaṭṭhānaṃ alabhitvā gandhakuṭidvāre
pātetvā gacchanti. Tena5 uḷārapāmojjā honti. Taṃ kāraṇaṃ ñatvā
Anāthapiṇḍiko T-assa Jetavanaṃ āgatakāle Ānandattherassa santikaṃ
gantvā "bhante ayaṃ vihāro T-te cārikaṃ pakkante nippaccayo6 hoti,
manussānaṃ gandhamālādīhi pūjanīyaṭṭhānaṃ na hoti, sādhu bhante
T-assa imam atthaṃ ārocetvā ekassa7 pūjanīyaṭṭhānassa sakkuṇeyya-
bhāvaṃ vā asakkuṇeyyabhāvaṃ vā jānāthā" 'ti. So "sādhū" 'ti sam-
paṭicchitvā T-aṃ pucchi: "kati nu kho bhante cetiyānīti". "Tīṇi
Ānandā" 'ti. "Katamāni bhante8". "Sārīrikaṃ pāribhogikaṃ udde-
sikan" ti. "Sakkā pana bhante tumhesu dharantesu yeva cetiyaṃ9
kātun" ti. "Ānanda, sāririkaṃ na sakkā10, taṃ hi Buddhānaṃ pari-
nibbutakāle11 hoti12, uddesikaṃ avatthukaṃ manamattakena hoti13,
Buddhehi pana14 paribhutto Mahābodhi15 dharantesu pi parinibbutesu
pi16 cetiyam evā" 'ti. "Bhante tumhesu cārikaṃ17 pakkantesu Jeta-
vanamahāvihāro appatisaraṇo hoti, manussā18 pūjanīyaṭṭhānaṃ na la-
bhanti19 "Mahābodhito bījaṃ āharitvā Jetavanādvāre ropemi20 bhante"
ti. "Sādhu Ānanda, ropehi21, evaṃ sante Jetavane mama nibaddha-
vāso viya bhavissatīti". Thero Anāthapiṇḍikassa ca Visākhāya ca
rañño ca ārocetvā22 Jetavanadvāre bodhiropanaṭṭhāne āvāṭaṃ sodhā-
petvā23 Mahāmoggallānatheraṃ āha: "bhante ahaṃ Jetavanadvāre
bodhiṃ ropessāmi24 "Mahābodhito me25 pakkaṃ āharathā" 'ti. Thero
"sādhū" 'ti sampaṭicchitvā ākāsena Bodhimaṇḍaṃ gantvā vaṇṭato26
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds brāhmaṇa mā-.
2 Ck Bd -dathe-.
3 Bd omits hi.
4 Cks -to.
5 Bds te.
6 Bd apa-.
7 Bd etassa.
8 Bd adds tiṇi.
9 Bd tesaṃ.
10 Bd adds kātuṃ.
11 Bd parinibbāna-.
12 Bd sakkā kātuṃ.
13 so Cs ; Ck manamatthane hoti, Bd udissakaṃ paribhogikañca sakkā hoti.
14 Bd omits pana.
15 Bd adds rukkho bukkhesu.
16 Bd omits paripi.
17 Bd omits cā-.
18 Bd mahājano.
19 Bd labhati.
20 Bd ropessāmi.
21 Bd -hīti.
22 Bd -cesi.
23 Bds khaṇāpetvā.
24 Bd -mā ti.
25 Bd adds bodhi.
26 Bd vaṇḍā.
[page 229]
6. Kaliṅgabodhijātaka. (479.) 229
parigalantuṃ1 pakkaṃ2 bhūmiṃ appattam3 eva cīvarena paṭicchitvā
āharitvā adāsi4. Ānandatthero "ajja bodhiṃ ropessāmīti" Kosala-
rājānaṃ ārocesi. Rājā sāyaṇhasamaye mahantena parivārena sabbū-
pakaraṇāni5 gāhāpetvā āgami6, tathā Anāthapiṇḍiko Visākhā ca añño
ca saddho jano7. Thero mahābodhiropanaṭṭhāne8 mahantaṃ suvaṇṇa-
kaṭāhaṃ ṭhapetvā heṭṭhā9 chiddaṃ kāretvā gandhakalalassa pūrā-
petvā10 "idaṃ11 bodhipakkaṃ ropehi mahārājā" 'ti rañño adāsi. So
cintesi: "rajjaṃ nāma na sabbakālaṃ amhākaṃ hatthe tiṭṭhati, idaṃ
mayā Anāthapiṇḍikena12 ropāpetuṃ13 vaṭṭatīti" so taṃ pakkaṃ mahā-
seṭṭhissa hatthe ṭhapesi. Atha naṃ Anāthapiṇḍiko gandhakalalaṃ
viyūhitvā tattha pātesi, tasmiṃ tassa14 hatthato muttamatte15 sabbe-
saṃ passantānaṃ ñeva naṅgalasīsappamāṇo bodhirukkho16 paṇṇāsa-
hatthubbedho uṭṭhahi, catūsu disāsu uddhañ cā 'ti pañca mahāsākhā
paṇṇāsahatthā vā17 nikkhamiṃsu, iti so taṃ khaṇaṃ ñeva vanaspati-
jeṭṭhako10 hutvā aṭṭhāsi, mahantaṃ pāṭihāriyam ahosi19. Rājā aṭṭha-
satamatte20 suvaṇṇarajataghaṭe gandhodakapūre21 nīluppalahatthakādi-
patimaṇḍite22 mahābodhiṃ parikkhipitvā puṇṇaghaṭapantiṃ nāma
ṭhapāpesi23, sattaratanamayaṃ vedikaṃ kāresi, suvaṇṇamissikaṃ24
vālukaṃ okiri, pākāraparikkhepaṃ kāresi, sattaratanamayaṃ dvāra-
koṭṭhakaṃ kāresi. Sakkāro mahā25 ahosi. Thero T-aṃ upasaṃ-
kamitvā "bhante tumhehi Mahābodhimūle samāpannasamāpattiṃ mayā
ropitabodhimūle26 nisīditvā mahājanassa hitatthāya samāpajjathā" 'ti.
"Ānanda, kiṃ kathesi, mayi Mahābodhimaṇḍe27 samāpannasamāpattiṃ
samāpajjitvā nisīdante28 añño padeso dhāretuṃ na sakkotīti". "Bhante
mahājanassa hitatthāya29 imassa bhūmippadesassa vahananiyāmena30
samāpattisukhena taṃ bodhimūlaṃ paribhuñjathā" 'ti. S. ekarattiṃ
samāpattisukhena taṃ paribhuñji. Thero Kosalarājādīnaṃ kathetvā
bodhimahaṃ nāma kāresi. So pi kho Ānandattherena ropitattā
"Ānandabodhi" yevā 'ti paññāyittha31. Tadā dh. k. s.: "āvuso
āyasmā Ānando dharante yevā T-te bodhiṃ ropāpetvā32 mahāpūjaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck parigaḷhantaṃ, Bd -galanta.
2 Cs adds phalaṃ.
3 Bd asampattaṃ.
4 Bd gahetvā ādāya ānandatherassa adāsi.
5 Bd -kārāni.
6 Bd āgacchati.
7 Bd sappo mahājano jāti.
8 Ck -dhiṃ-.
9 Bd omits he-.
10 Bd pūretvā.
11 Cs idha.
12 Bd -kassa.
13 Bd ropetuṃ,
14 Cs tatthassa, Bd omits tassa.
15 Bd adds yeva.
16 Bd bodhikhandhe.
17 Ck ca.
18 Bds vanappati-.
19 Bd omits mahantaṃ--.
20 Bd aṭharasamatte.
21 so Cks; Bd -kena pūretvā.
22 Bd -paṭi-.
23 Bd -ghaṭe paṭipāṭiyā thapesi.
24 Bd -ssa-.
25 Bd mahāsakkāro.
26 Bd ropite.
27 Bd -mūle.
28 Bd nisinne.
29 Bd hitasukhāya.
30 so Cks; Bd caniyāmena.
31 Bd paññāyi.
32 Bd ropetvā.
[page 230]
230 XIII. Terasanipāta.
kāresi, aho mahāguṇo thero" ti. S. āgantvā "kāya nu 'ttha bhik-
khave e. k. s." ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave
idān'; eva pubbe pi Ānando saparivāresu1 catūsu mahādīpesu manusse
gahetvā bahugandhamālaṃ āharāpetvā2 Mahābodhimaṇḍe bodhimahaṃ
kāresi yevā" 'ti vatvā a. ā.:
Atīte Kāliṅgaraṭṭhe3 Dantapuranagare Kāliṅgo rajjaṃ
kāresi. Tassa Mahākāliṅgo Cullakāliṅgo ti dve puttā ahesuṃ
Tesu4 nemittā jeṭṭhaputtaṃ5 "pitu accayena rajjaṃ kāressa-
tīti6" vyākariṃsu, kaniṭṭhaṃ7 pana "ayaṃ isipabbajjaṃ pabba-
jitvā bhikkhaṃ8 carissati, putto pan'; assa cakkavattī bha-
vissatīti" vyākariṃsu. Aparabhāge jeṭṭhaputto pitu accayena
rājā ahosi, kaniṭṭho9 uparājā. So "putto kira me10 cakka-
vattī bhavissatīti" puttaṃ nissāya mānaṃ11 akāsi. Rājā asa-
hanto12 "Cūlakāliṅgaṃ gaṇhā" 'ti ekaṃ atthacarakaṃ āṇāpesi.
So gantvā, kumāra, rājā taṃ gaṇhāpetukāmo, tava jīvitaṃ
rakkhā12" 'ti āha. So attano lañchanamuddikañ ca sukhuma-
kambalañ ca khaggañ cā 'ti imāni tīṇi atthacarakāmaccassa14
dassetvā "imāya saññāya mama puttassa rajjaṃ dadeyyāthā"
'ti vatvā araññaṃ pavisitvā ramaṇīye bhūmibhāge assamaṃ
katvā isipabbajjaṃ pabbajitvā nadītīre vāsaṃ kappesi. Madda-
raṭṭhe pi Sāgalanagare Maddarañño dhītā jāyi15, taṃ pi ne-
mittikā "ayaṃ bhikkhaṃ caritvā jīvissati16, putto pan'; assā
cakkavattī bhavissatīti" vyākariṃsu. Sakala-jambudīpe17 rā-
jāno taṃ pavattiṃ sutvā ekappahāren'; eva āgantvā nagaraṃ18
rundhiṃsu. Maddarājā cintesi: "sac'; āhaṃ imaṃ ekassa
dassāmi sesarājāno kujjhissanti, mama dhītaraṃ rakkhissāmīti"
dhītarañ ca bhariyañ ca gahetvā aññātakavesena19 palāyitvā
araññaṃ pavisitvā Kāliṅgakumārassa20 assamato21 Uparigaṅge22
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -re.
2 Bd āhari.
3 Bd ka- throughout.
4 Bd omits tesu.
5 Bd -putto.
6 Bd sīti.
7 Bd -niṭho.
8 Cks bhikkhā. Bd bhikkhāya.
9 Bd adds pana.
10 Bd omits me.
11 Bd pana kalahaṃ.
12 Bd apasādento.
13 Bd -āhi.
14 Bd -rikāma-.
15 Bd -ṅo aggamahesi dhitaraṃ vijāyi.
16 Bd vitaṃ kappessati.
17 Bd omits sakala.
18 Bd sāgalana-.
19 Cks aññatara-.
20 Bd cūlaka-.
21 Bd -mapadato.
22 Bd uparibhāge.
[page 231]
6. Kāliṅgabodhijātaka. (479.) 231
assamaṃ katvā pabbajitvā uñchācariyāya jīvikaṃ kappento
tattha paṭivasi1. Mātāpitaro "dhītaraṃ rakkhissāmā" 'ti taṃ
assamapade katvā phalāphalatthāya gacchanti. Sā tesaṃ gatakāle
nānāpupphāni gahetvā pupphacumbaṭakaṃ katvā-Gaṅgātīre2
ṭhapitasopānapantī viya jāto3 supupphito ambarukkho atthi-
taṃ abhirūhitvā4 kīḷitvā pupphacumbaṭakaṃ udake khipati. Taṃ
ekadivasaṃ gantvā Gaṅgāya nahāyato Kāliṅgakumārassa5 sīse
laggi. So taṃ oloketvā "idaṃ ekāya6 itthiyā kataṃ, no ca
kho mahallikāya7 taruṇakumārikāya katakammaṃ8, taṃ vīmaṃ-
sissāmi tāva nan" ti kilesavasena Uparigaṅgaṃ gantvā tassā
ambarukkhe nisīditvā madhurena sarena gāyantiyā saddaṃ
sutvā rukkhamūlaṃ gantvā taṃ disvā "bhadde tvaṃ kā nāmā"
ti āha. "Mānusī aham9 asmi sāmīti". "Tena hi otarāhīti".
"Na sakkā sāmi, ahaṃ khattiyā" ti. "Bhadde, aham pi
khattiyo10, otarāhīti". "Na sakkā sāmi, na vacanamatten'
eva11 khattiyo hoti12, yadi si13 khattiyo khattiyamāyaṃ kathethā"
'ti14. Te ubho pi aññamaññaṃ khattiyamāyaṃ kathayiṃsu15.
Rājādhītā otarati16. Te aññamaññaṃ ajjhācariṃsu17. Sā
mātāpitūsu āgatesu tassa Kāliṅgarājaputtabhāvaṃ c'; eva arañ-
ñaṃ18 paviṭṭhakāraṇañ ca vitthārena tesaṃ kathesi. Te "sā-
dhū" 'ti sampaṭicchitvā taṃ tassa adaṃsu. Tesaṃ piyasaṃ-
vāsena vasantānaṃ rājadhītā gabbhaṃ labhitvā dasamāsacca-
yena dhaññapuññalakkhaṇaṃ19 puttaṃ vijāyi, Kāliṅgo ti 'ssa
nāmam akaṃsu. So vayappatto pitu c'; eva ayyakassa ca
santike sabbasippe nipphattiṃ pāpuni. Ath'; assa pitā nak-
khattayogavasena bhātu matabhāvaṃ ñatvā "tāta mā tvaṃ
araññe vasa20, peteyyo te21 Mahākāliṅgo kālakato, tvaṃ
Dantapuraṃ gantvā kulasantakaṃ rajjaṃ22 gaṇhā23" 'ti vatvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pativasati.
2 Cks omit gaṅgātīre.
3 Cs jāte, Bd eko
4 Bd -rūyhi-.
5 Bd vatvā gaṅgāyaṃ nhāyantassa cūlakā-.
6 Bd adds taruṇiyā kumārikāya.
7 Bd adds kataṃ.
8 Bd kataṃ.
9 Bd manussi ham.
10 Bd adds yeva.
11 Ck vacanena matteneva.
12 Bd ahosi.
13 Bd omits si.
14 Cks paṭṭhāhīti.
15 Cks paṭhayiṃsu.
16 Cs Bd otari.
17 Bd ajjhācāraṃ carisu.
18 Bd -a.
19 Ck -ṇa, Bd -ṇasampannaṃ.
20 Bd vasi.
21 Bd mettayo rājā.
22 Bd sakara-.
23 Bd gaṇhāhi.
[page 232]
232 XIII. Terasanipāta.
attanā ānītañ muddikañ ca kambalañ ca khaggañ ca datvā
"tāta, Dantapuranagare asukavīthiyaṃ amhākaṃ atthacarako
amacco atthi, tassa gehe sayanamajjhe otaritvā imāni tīṇi1
tassa dassetvā mama puttabhāvaṃ ācikkha, so taṃ rajje
patiṭṭhāpessatīti" uyyojesi. So mātāpitaro ca ayyake2 ca van-
ditvā puññamayiddhiyā ākāsena3 gantvā amaccassa sayana-
piṭṭhe yeva otaritvā "ko si tvan" ti puṭṭho "Cullakāliṅgassa
putto 'mhīti" ācikkhitvā tāni ratanāni dassesi. Amacco rāja-
parisāya ārocesi, amaccā nagaraṃ alaṃkārāpetvā tassa chat-
taṃ4 ussāpayiṃsu. Ath'; assa Kāliṅgabhāradvājo5 nāmā puro-
hito dasa6 cakkavattivattāni ācikkhi, so taṃ vattaṃ pūresi.
Ath'; assa paṇṇarasauposathadivase Cakkadahato cakkaratanaṃ
Uposathakulato7 hatthiratanaṃ Valāhassarājakulato8 assarata-
naṃ Vepullato9 maṇiratanaṃ āgami10, itthigahapatiparināya-
karatanāni pātubhaviṃsu11. So12 sakalacakkavālagabbhe rajjaṃ
gaṇhitvā ekadivasaṃ chattiṃsayojanāyāmaparisāya parivuto
sabbasetaṃ Kelāsakūṭa-paṭibhāgaṃ hatthiṃ abhiruyha13 ma-
hantena sirivilāsena mātāpitunnaṃ santikaṃ payāsi. Ath'; assa
sabbabuddhānaṃ jayapallaṅkassa puthavinābhibhūtassa14 Mahā-
bodhimaṇḍassa uparibhāgena gantuṃ nāgo nāsakkhi15, rājā
punappuna codesi16, so nāsakkhi17 yeva.
Tam atthaṃ pakāsento S. paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_XIII.6(=479).1: Rājā Kāliṅgo cakkavattī
dhammena paṭhavim anusāsaṃ18
agamā19 Bodhisamīpam
nāgena mahānubhāvenā 'ti. || Ja_XIII:67 ||
Atha20 rañño purohito raññā saddhiṃ gacchanto "ākāse
āvaraṇaṃ nāma n'; atthi, kin nu kho rājā hatthiṃ pesetuṃ na
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds ratanāni.
2 Bd ayyikāyyakaṅ.
3 Bd -nā.
4 Bd setaccha-.
5 Bd -gassa bhā-, Bd kālibhāra-.
5 Bd tassa.
7 -thakusalo.
8 Bd valāhakakulako.
9 Bd vepūla pappatato.
10 Bd adds uttarakuruto.
11 Bd -vanti.
12 Bd adds ca.
13 Bd āyuyha.
14 Cks jayamaṅgālassa-, Bd jayapallaṅkassa ca pathavi-.
15 Bd -bhāge nāgo gantuṃ na sakkhi.
16 Bd -ti.
17 Bd na-.
18 Ck -sāyaṃ, Bd pathaviṃ manussāti, Bf pathavīmanusāsi.
19 Ck āgamā, Bd agamāsi, Bf āgamāsi.
20 Bd athassa.
[page 233]
6. Kāliṅgabodhijātaka. (479.) 233
sakkoti, vīmaṃsissāmīti" ākāsā1 oruyha sabbabuddhānaṃ2
jayapallaṃkaṃ puthavinābhiṃ3 Mahābodhimaṇḍaṃ4 passi.
Tadā kira tattha5 rājakarīsamattaṭṭhāne6 sasakamassumattam7
pi tiṇaṃ nāma n'; atthi, rajatapaṭṭavaṇṇavālukā vippakiṇṇā va
hoti, samantā tiṇalatāvanaspatiyo8 Bodhimaṇḍaṃ padakkhiṇaṃ
katvā āvattitvā bodhimaṇḍābhimukhā va aṭṭhaṃsu. Brāhmaṇo
taṃ bhūmibhāgaṃ {oloketvā} "idaṃ9 sabbabuddhānaṃ sabba-
kilesaviddhaṃsanaṭṭhānaṃ, imassa uparibhāgena10 Sakkādīhi pi
na sakkā gantun" ti cintetvā Kāliṅgarañño santikaṃ gantvā
Bodhimaṇḍassa vaṇṇaṃ kathetvā rājānaṃ "otarā" 'ti āha.
Tam atthaṃ pakāsento S. imā gāthā āha:
Ja_XIII.6(=479).2: Kāliṅgabhāradvājo11 rājānaṃ Kāliṅgaṃ12 samaṇakolaññaṃ
cakkaṃ vattayato13 pariṇetvā14 pañjalī idam avoca: || Ja_XIII:68 ||
Ja_XIII.6(=479).3: Paccoroha mahārāja, bhūmibhāgo yathā samanugīto,
idha anadhivarā Buddhā abhisambuddhā virocanti. || Ja_XIII:69 ||
Ja_XIII.6(=479).4: Padakkhiṇato āvattā15 tiṇalatā asmiṃ bhūmibhāgasmiṃ,
puthaviyāyaṃ maṇḍo16, iti no sutaṃ17 mahārāja. || Ja_XIII:70 ||
Ja_XIII.6(=479).5: Sāgarapariyantāya mediniyā sabbabhūtadharaṇiyā
puthaviyāyaṃ18 maṇḍo19, orohitvā namo karohi. || Ja_XIII:71 ||
Ja_XIII.6(=479).6: Ye te bhavanti nāgā20 abhijātā mātito ca21 pitito ca
ettāvatā padesaṃ te nāgā n'; eva-m-upayanti. || Ja_XIII:72 ||
Ja_XIII.6(=479).7: Abhijāto te22 nāgo, kāmaṃ pesehi kuñjaraṃ dantiṃ23
ettāvatā padeso sakkā nāgena-m-upagantuṃ24. || Ja_XIII:73 ||
Ja_XIII.6(=479).8: Taṃ sutvā rājā Kāliṅgo veyyañjaniyavaco nisāmetvā
sampesesi nāgaṃ, ñassāma mayaṃ25 yathā idaṃ26 vacanaṃ. || Ja_XIII:74 ||
Ja_XIII.6(=479).9: Sampesito va27 rañña ñāgo koñco va ānaditvā28
paṭisakkitvā29 nisīdi garubhāram asahamāno ti. || Ja_XIII:75 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -sato.
2 Bd adds yeva.
3 Bd pathavinābhibhūta
4 Bd maṇḍalabhūtaṃ bhūmibhāgaṃ.
5 Bd aṭha.
6 Bd -matte ṭhāne.
7 Bd kesamassu-.
8 Bd -vanappa-.
9 Bd adds hi.
10 Bd -ge.
11 Cks kālibhā-, Bd kaliṅgo bhāradvāco ca, Bf aliṅgo bhāradvājo va.
12 Bd kāliṅge, Bf kaliṅga.
13 Bd -yatto, Bf cakkavattayato.
14 Bdf parigahetvā.
15 Cs avaṭṭā.
16 Ck puthaviyānaṃ-, Cs -macco, Bd pathaviyā nābhiya maṇḍo, Bs -paṇḍo.
17 Bdsf add mante.
18 Bd pa-.
19 Cs macco.
20 Bds add ca.
21 Bd omits ca.
22 Bdf omit te.
23 Cks Bf danti, Bd pesesikuñcaranti.
24 Bd ettāvatā va padeso ca na sakkā nādena mupagantuṃ.
25 Ck maṃyaṃ.
26 Bd yathidaṃ.
27 Cs ca.
28 Cks anādayitvā, Bds abhinaditvāna, Bf abhinitvāna.
29 Bf patikkamitvā.
[page 234]
234 XIII. Terasanipāta.
Tattha samaṇakolaññan ti tāpasānaṃ puttaṃ, cakkaṃ vattayato
ti cakkaṃ vattayamānaṃ, cakkavattin ti attho, pariṇetvā1 'ti bhūmibhāgaṃ
vīmaṃsitvā, anugīto2 ti sabbabuddhehi vaṇṇito, anadhivarā ti atulā appa-
meyyā, virocantīti vigatasabbakilesandhakārā3 taruṇasuriyo viya idha nisinnā
virocanti, tiṇalatā ti tiṇāni ca latāni ca, maṇḍo ti catunahutādhikadviyojana-
satasahassabahalāya4 puthaviyā5 maṇḍo6 sāro nābhibhūto acalaṭṭhānaṃ, kappe
saṇṭhahante paṭhamaṃ saṇṭhahati vinassante pacchā vinassati, iti no sutan ti
evaṃ amhehi lakkhaṇamantavasena sutaṃ7, orohitvā ti ākāsā otaritvā, imassa
sabbabuddhānaṃ kilesapañjaraviddhaṃsanaṭṭhānassa8 namakkāraṃ9 karohi, pūja-
sakkāram anuvidhehi10, ye te ti ye te cakkavattirañño hatthiratanasaṃkhātā
uposathakule nibbattā nāgā, ettāvatā ti sabbe pi te ettakaṃ padesaṃ n'; eva-m-
upayanti, koṭṭhiyamānāpi11 na upagacchanti yeva, abhijāto ti gocariyādīni
aṭṭhahatthikulāni abhibhavitvā atikkamitvā uposathakule jāto, kuñjaran ti
uttamaṃ, ettāvatā ti ettako12 padeso12 sakkā13 etena nāgena upagantuṃ, ito
uttariṃ na sakkā, ākaṃkhanto vajiraṃkusena14 saññaṃ datvā pesehīti, veyyañ-
janiyakavaco15 nisāmetvā ti bhikkhave so rājā tassa lakkhaṇapāṭhassa16
veyyañjanikassa15 Kaliṅga-Bhāradvājassa vaco nisāmetvā upadhāretvā ñassāma
mayaṃ yathā imassa vacanaṃ yadi vā saccaṃ yadi vā alikan ti vīmaṃsanto
nāgaṃ pesesīti17 attho, koñco va ānaditvānā18 'ti bhikkhave so nāgo tena
raññā19 vajiraṃkusena20 codetvā pesito koñcasakuṇo viya naditvā paṭiosakki-
tvā21 soṇḍaṃ ukkhipitvā gīvaṃ unnāmetvā22 garubhāvaṃ vahituṃ asakkonto
viya ākāse yeva nisīdi.
So tena punappuna vijjhiyamāno23 vedanaṃ sahituṃ asak-
konto kālam akāsi. Rājā pan'; assa matabhāvaṃ ajānanto
tathā24 nisinno25 va ahosi. Kāliṅgabhāradvājo "mahārāja tava
nāgo niruddho, aññaṃ hatthiṃ saṃkamā" 'ti avoca26.
Tam atthaṃ pakāsento S. dasamaṃ gātham āha:
Ja_XIII.6(=479).10: Kāliṅgabhāradvājo nāgaṃ khīṇāyukaṃ27 viditvā
rājānaṃ Kāliṅgaṃ taramāno ajjhabhāsittha28:
aññaṃ saṃkama29 nāgaṃ, nāgo khīṇāyuko mahārājā ti. || Ja_XIII:76 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pariggahitvā.
2 Bd samaṇagito, Bs samanuggato.
3 Bd -kāravidhaṃsanā.
4 Bd -dhikāya dvi-, Bs -sahassāya ba-, Cks -sahassāba-.
5 Bd -pa.
6 Cks macco.
7 Bd vuttaṃ.
8 Ck -saṅjara-, Bds kilesavidhaṃsanaṭhānaṃ.
9 Bds namo.
10 Bd karohi.
11 Bd koṭi-.
12 Cks -e.
13 Bds na sakkā.
14 Bd atijanta jiraṅgusena.
15 Bd veyyañcani-.
16 Bd -pātakassa.
17 Cks pesehīti, Bd pessesīti.
18 Ck ānadhi-, Bd abhinanditvā, Bs abhinaditvā.
19 Cks omits raññā.
20 Bd adds rañño.
21 BD paṭiokkamitvā.
22 Bd upanā-.
23 Bd vijamāno?
24 Bd pithe.
25 Cs omits tathā nisinno.
26 Bd āha.
27 Ck khiṇāmāyu-, Cs khīṇamāyu-.
28 Bd -bhāsata.
29 Bd saṃgamma.
[page 235]
6. Kāliṅgabodhijātaka. (479.) 235
Tattha nāgo khīṇāyuko ti nāgo te jīvitakkhayaṃ patto, yaṃ kiñci
karontena pi na sakkā1 hatthipiṭṭhe nisinnena bodhimaṇḍamatthakena gantuṃ,
aññaṃ nāgaṃ saṃkamā2 'ti.
Rañño puññiddhibalena añño nāgo uposathakulato āgantvā
piṭṭhiṃ upanāmesi. Rājā tassa piṭṭhiyaṃ nisīdi. Tasmiṃ
khaṇe matahatthi bhūmiyaṃ pati.
Tam atthaṃ pakāsento S. itaraṃ gātham āha:
Ja_XIII.6(=479).11: Taṃ sutvā Kāliṅgo taramāno
saṃkami3 nāgaṃ, saṃkante ca4 rañño
nāgo tatth'; eva pati bhumyā5,
veyyañjaniyavaco yathā tathā ahu nāgo ti. || Ja_XIII:77 ||
Atha rājā ākāsā6 oruyha Bodhimaṇḍaṃ7 oloketvā pāṭihari-
yaṃ disvā Bhāradvājassa thutiṃ karonto
Ja_XIII.6(=479).12: Kāliṅgabhāradvājaṃ8 Kāliṅgo brāhmaṇaṃ idam avoca:
tvam evāsi sambuddho sabbaññū sabbadassāvīti. || Ja_XIII:78 ||
Brāhmaṇo taṃ anadhivāsento attānaṃ nīcaṭṭhāne ṭhapetvā
buddhe yeva ukkhipitvā vaṇṇesi.
Tam atthaṃ pakāsento S. imā gāthā āha:
Ja_XIII.6(=479).13: Taṃ vacanaṃ10 anadhivāsento Kāliṅgabrāhmaṇo idam avoca:
veyyañjaniyā11 mayaṃ, buddhā sabbaññuno va12 mahārāja. || Ja_XIII:79 ||
Ja_XIII.6(=479).14: Sabbaññū sabbavidū ca buddhā lakkhaṇe na jānanti,
āgamapurisā13 mayaṃ, buddhā sabbaṃ pajānantīti14. || Ja_XIII:80 ||
Tattha veyyañjanikā ti mahārāja mayaṃ vyañjanaṃ disvā vyākaraṇa-
samatthā sutabuddhā nāma15, buddhā pana sabbaññū sabbavidū, buddhā hi
atītādibhedaṃ sabbaṃ jānanti c'; eva vadanti16 ca, sabbaññūtañāṇen'; ete17 sab-
baṃ jānanti na lakkhaṇena, mayaṃ pana āgamapurisā18 attano sippabalen'; eva
jānāma, taṃ19 ekadesam eva, buddhā pana sabbaṃ pajānanti20.
Rājā Buddhaguṇe sutva somanassappatto hutvā sakala-
cakkavāḷavāsikehi bahuṃ gandhamālaṃ āharāpetvā Mahābodhi-
maṇḍe sattāhaṃ bodhipūjaṃ21 kāresi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd karonto pina sakkā, Bs karonte pi na-, Ck karonto na hi-,
Cs karonte na hi-.
2 Cs saññamā, Bds saṃgammā ti.
3 Bd saṃgammi.
4 Bd sakante na. Bf saṃkante va.
5 Bd bhummā, Bf patitā bhumyā.
6 Bd -sato.
7 Ck -maṇḍalaṃ.
8 Ck kāḷibhāra-, Cs kāli-, Bd kalingo-.
9 Bd abhāsi.
10 Bd omits va-.
11 Bd veyyañcanikā hi, Bf veyyañcanikā ni.
12 Bdf omit va.
13 Bdf āgamabalasāhi.
14 Bd sabbapajānatāni.
15 Bd adds mahārājā.
16 Bds passanti.
17 Bd -na te.
18 Bds āgamanabalassā ti.
19 Bd tañca.
20 Bd -tīti.
21 Bd -pūraṃ.
[page 236]
236 XIII. Terasanipāta.
Taṃ atthaṃ pakāsento S. imaṃ gāthadvayam āha:
Ja_XIII.6(=479).15: Mahāyitvāna sambodhiṃ1 nānāturiyehi vajjamānehi
mālāgandhavilepanaṃ āharitvā2 pākāraparikkhepaṃ
kāresi3, atha rājā pāyāsi. || Ja_XIII:81 ||
Ja_XIII.6(=479).16: Saṭṭhivāhasahassānaṃ pupphānaṃ sannipātayi
pūjesi rājā Kāliṅgo Bodhimaṇḍam anuttaran ti. || Ja_XIII:82 ||
Tattha pāyāsīti mātāpitunnaṃ santikaṃ agamāsi, so Mahābodhimaṇḍe
aṭṭhārasahatthaṃ suvaṇṇatthambhaṃ ussāpesi, tassa sattaratanamayaṃ4 vedikaṃ5
kāresi, ratanamissakaṃ vālukaṃ okiritvā6 pākāraparikkhepaṃ7 kāresi, satta-
ratanamayaṃ dvārakoṭṭhakaṃ kāresi, devasikaṃ pupphānaṃ saṭṭhivāhasahassāni8
sannipātayi, evaṃ Bodhimaṇḍaṃ pūjesi. Pāḷiyaṃ pana saṭṭhivāhasahassānaṃ
pupphānan ti ettakam eva vuttaṃ9.
Evaṃ Mahābodhipūjaṃ katvā gantvā10 mātāpitaro11 ādāya
Dantapuram eva āgantvā12 dānādīni puññāni katvā Tāvatiṃsa-
bhavane nibbatti.
S. i. d. ā. "na bhikkhave idān'; eva pubbe p'; Ānando13 Bodhi-
pūjaṃ akāsi14 yevā" 'ti vatvā j. s. "Tadā Kāliṅgo15 Anando ahosi,
Kāliṅgabhāradvājo16 pana aham evā" 'ti. Kāliṅgabodhijātakaṃ17.
7. Akittijātakaṃ.
Akittiṃ disvāna sammatan18 ti. Idaṃ S. J. v. ekaṃ
Sāvatthivāsiṃ dānapatiṃ19 ā. k. So kira S-raṃ nimantetvā sattā-
haṃ Buddhapamukhassa saṃghassa20 mahādānaṃ datvā pariyosāna-
divase ariyasaṃghassa sabbaparikkhāre adasi. Ath'; assa S. parisa-
majjhe anumodanaṃ karonto "upāsaka, mahā te pariccāgo. atidukka-
raṃ21 tayā kataṃ, ayaṃ hi22 dānavaṃso nāma porāṇakapaṇḍitānaṃ
vaṃso, dānaṃ nāma gihināpi pabbajitenāpi dātabbam eva, porāṇaka-
paṇḍitā23 pabbajitvā araññe vasantā aloṇadhūpanaṃ24 udakamattasittaṃ25
--------------------------------------------------------------------------
1 Bdsf mamāyitvāna-, Bd taṃ bodhiṃ.
2 Bds abhiharāpetvā, Bf abhaharitvā.
3 so Cks; Bdsf omit pākā--kāresi.
4 Cks -ya, Bd omits satta.
5 Cks vedikā.
6 Bds okirāpetvā.
7 Bd -kkhitta.
8 Bd -ssānaṃ.
9 Bds āgataṃ.
10 Bd omits ga-.
11 Bd adds ayyākāyyike ca.
12 Bd ānetvā.
13 Bd pi ā-, Cs omits p.
14 Bd kāresi.
15 Bd tadāpi māṇavakakaliṅgo pi.
16 Ck kālibhā-.
17 Bd kaliṅgajā-.
18 Cks sammantan.
19 Bd dvānapati upāsaka.
20 Bd bhikkhu sa-.
21 Bd aho dukkharaṃ.
22 Bd adds upāsaka.
23 Bd adds pana.
24 Bd aloṇakaṃ vidhūpanaṃ.
25 Ck udakamantasiṃtaṃ, Cs -mattasinnaṃ, Bd udakasiṭhaṃmattaṃ,
Bs -siṭṭhamattaṃ.
[page 237]
7. Akittijātaka. (480.) 237
kārapaṇṇaṃ khādamānāpi sampattayācakānaṃ yāvadatthaṃ datvā
sayaṃ pītisukhena yāpayiṃsū" 'ti vatvā "bhante idaṃ tāva sabba-
parikkhāradānaṃ mahājanassa pākaṭaṃ tumhehi vuttaṃ apākaṭaṃ,
taṃ1 no kathethā" 'ti tena yācito a. ā.:
A. B. Br. r. k. Bo. asītikoṭivibhavassa brāhmaṇamahā-
sālassa kule nibbatti. Akittīti 'ssa nāmaṃ kariṃsu. Tassa
padasāgamanakāle bhaginī jāyi2. Yasavatīti tassā3 nāmaṃ
kariṃsu. M. soḷasavassakāle Takkasilaṃ gantvā sabbasippāni
uggaṇhitvā paccāgamāsi. Ath'; assa mātāpitaro kālam akaṃsu.
So tesaṃ petakiccāni4 kāretvā ratanavolokanaṃ5 karonto
"asuko nāma6 ettakaṃ dhanaṃ saṇṭhapetvā atīto, asuko etta-
kan" ti vacanaṃ sutvā saṃviggamānaso hutvā "idaṃ7 dhanam
eva paññāyati8 na dhanassa saṃhārakā9, sabbe10 imaṃ dhanaṃ
pahāy'; eva gatā, ahaṃ pana taṃ11 ādāya gamissāmīti" bhagi-
niṃ pakkosāpetvā "tvaṃ imaṃ dhanaṃ paṭipajjā12" ti. "Tuy-
haṃ13 pana ko ajjhāsayo" ti. "Pabbajitukāmo 'mhīti14".
"Tāta, ahaṃ tumhehi chaḍḍitakhelaṃ sirena na paṭicchissā-
mīti15 "na me iminā attho, aham pi pabbajissāmīti". So rājā-
naṃ āpucchitvā bheriñ carāpesi: "dhanen'; atthikā16 paṇḍi-
tassa17 gehaṃ gacchantū18" 'ti. So sattāhaṃ mahādānaṃ
pavattetvā dhane akkhīyamāne cintesi: "mayhaṃ āyusaṃkhārā
khīyanti, kim me dhanakīḷāya, atthikā19 gaṇhissantīti" nivesana-
dvāraṃ vivaritvā "dinnañ ñeva20 harantū" 'ti sahiraññasu-
vaṇṇaṃ gehaṃ pahāya ñātimaṇḍalassa paridevantassa bhagi-
niṃ gahetvā Bārāṇasito yena dvārena nikkhami taṃ Akitti-
dvāraṃ nāma jātaṃ yena titthena nadiṃ otiṇṇo tam pi Akitti-
titthaṃ nāma jātaṃ. So dve tīṇi yojanāni gantvā ramaṇīye
ṭhāne paṇṇasālaṃ katvā bhaginiyā saddhiṃ pabbaji, tassa21
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits taṃ.
2 Bd vijāyi.
3 Bd ssā.
4 Bd mata-.
5 Bd dhanavilo-.
6 Bd adds naṃ.
7 Bd imaṃ.
8 Cks -yatīti.
9 Bd -ko.
10 Bd omits sa.
11 Cks naṃ?
12 Bd -jjāhi.
13 Bd tumhākaṃ.
14 Bd -kāmamhiti.
15 Bd -taṃ khelaṃ na siso sampaṭicehamiti.
16 Bd -na a-.
17 Bd akattipaṇḍi-.
18 Bd āg-.
19 Bd adds taṃ.
20 Bd adds dhana me.
21 Bd omits tassa.
[page 238]
238 XIII. Terasanipāta.
pabbajitakālato paṭṭhāya bahugāmanigamarājadhānivāsino pi
pabbajiṃsu, mahāparivāro ahosi, mahālābhasakkāro nibbatti,
Buddhuppādo viya pavatti1. Atha M. "ayaṃ mahālābhasakkāro,
atimahāparivāro pi mahanto2, mayā ekaken'; eva3 viharituṃ
vaṭṭatīti" cintetvā avelāya antamaso bhaginim pi ajānāpetvā
ekako va nikkhamitvā anupubbena Damiḷaraṭṭhaṃ patvā Kā-
vīrapaṭṭanasamīpe uyyāne viharanto jhānābhiññaṃ nib-
battesi, tatrāpi 'ssa mahālābhasakkāro uppajji. So taṃ
jigucchanto4 chaḍḍetvā ākāsena gantvā Nāgadīpasamīpe Kāra-
dīpe5 otari. Tadā Kāradīpo Ahidīpo nāma hoti6. So tattha
mahantaṃ kārarukkhaṃ upanissāya paṇṇasālaṃ māpetvā vāsaṃ
kappesi. Tassa tattha vasanabhāvaṃ. 7 na koci jānāti. Ath'
assa bhaginī bhātaraṃ gavesamānā anupubbena Damiḷa-
raṭṭhaṃ patvā taṃ adisvā tena vasitaṭṭhāne yeva vasi,
jhānaṃ pana8 nibbattetuṃ nāsakkhi9. M. appicchatāya kat-
thaci10 agantvā11 tassa rukkhassa phalakāle phalāni khādati
pattakāle pattāni udakasittāni12 khādati. Tassa sīlatejena Sak-
kassa Paṇḍukambalasilāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko "ko
nu kho maṃ ṭhānā cāvetukāmo" ti āvajjanto paṇḍitaṃ13 disvā
"kimatthaṃ nu kho esa tāpaso sīlaṃ14 rakkhati, Sakkattaṃ
nu kho pattheti udāhu aññaṃ15, vīmaṃsissāmi naṃ, ayaṃ hi
dukkhena jīvikaṃ kappeti, udakasittāni12 kārapattāni khādati,
sace Sakkattaṃ pattheti attano sittāni16 pattāni17 mayhaṃ
dassati no ce na dassatīti" brāhmaṇavaṇṇena tassa santikaṃ
āgami18. B. pi kārapattāni19 sedetvā otāretvā "sītalabhūtāni
khādissāmīti" paṇṇasāladvāre nisīdi. Ath'; assa purato Sakko
bhikkhatthāya aṭṭhāsi. M. taṃ disvā somanassappatto hutvā
"lābhā vata me, yācakaṃ20 passāmi, ajja mama manorathaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ttati.
2 Bd lābhasakkāro mahāparivāro pi mahanto.
3 Bd ekako va
4 Bd jigujjhitvā.
5 Ck kārā-.
6 Bd ahosi.
7 Bd tattha tassa pasannabhāvaṃ.
8 Bd omits pana.
9 Bd na-.
10 Ck kacchati.
11 Ck -āg-.
12 Cks -sinnāni, Bd -siṭhāni.
13 Bd akatti paṇḍi-.
14 Bd silāni.
15 Bd aññanti.
16 Cks sinnāni, Bd siṭhāni.
17 Bd omits pa-.
18 Bd agamāsi.
19 Bd -paṇṇāni.
20 Bd me yo haṃ yācake.
[page 239]
7. Akittijātaka. (480.) 239
matthakaṃ pāpetvā dānaṃ dassāmīti" pakkabhājanen'; evā-
dāya1 gantvā "idaṃ me dānaṃ, sabbaṇṇūtañāṇassa paccayo
hotū" 'ti attano asesetvā vā tassa bhikkhāya2 bhājane pakkhipi.
Brāhmaṇo dānaṃ3 gahetvā thokaṃ gantvā antaradhāyi. M. pi
tassa datvā puna apacitvā pītisukhen'; eva vītināmetvā puna-
divase pi pacitvā tatth'; eva4 paṇṇasāladvāre nisīdi. Sakko
puna brāhmaṇavesena āgami5, puna pi tassa6 datvā M. tath'
eva vītināmesi. Tatiyadivase pi tath'; eva datvā "aho7 me
lābhā, kārapattāni8 nissāya mahantaṃ puññaṃ pasavāmīti9"
somanassappatto tayo divase anāhāratāya dubbalo pi samāno
majjhantikasamaye paṇṇasālato nikkhamitvā dānaṃ āvajjanto10
paṇṇasāladvāre nisīdi. Sakko pi cintesi: "ayaṃ brāhmaṇo
tayo divase nirāhāro hutvā evaṃ dubbalo pi dānaṃ dento
tuṭṭhacitto va deti, cittassa aññathattamattaṃ11 n'; atthi, ahaṃ
imaṃ12 ‘idaṃ nāma patthetvā dānaṃ detīti'; na jānāmi,
pucchitvā ajjhāsayam assa sutvā dānakāraṇaṃ jānissāmīti" so
majjhantike vītivattento mahantena sirisobhaggena13 taruṇa-
suriyo viya jalamāno āgantvā M-assa purato ṭhatvā "ambho
tāpasa evaṃ14 uṇhavāte paharante evarūpe15 loṇajalaparikkhitte16
araññe17 kimatthaṃ tapokammaṃ karosīti" pucchi.
Tam atthaṃ pakāsento S. paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_XIII.7(=480).1: Akittiṃ disvā18 sammantaṃ19 Sakko bhūtapati bravi:
Kimatthiyaṃ20 mahābrahme eko sammasi21 ghammanīti. || Ja_XIII:83 ||
Tattha kimatthiyan22 ti kiṃ manussasampattiṃ patthento23 udāhu
Sakkasampattiādīnaṃ aññataran ti.
M. taṃ sutvā Sakkabhāvañ c'; assa ñatvā "nāhaṃ etā
sampattiyo patthemi, sabbaññūtaṃ pana patthento tapokammaṃ
karomīti" pakāsetuṃ dutiyaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd bhājaneneva ādāya, omitting pakka.
2 Cs bhikkhā, Bd omits bhi-.
3 Bd taṃ.
4 Cks tatheva.
5 Bd agamāsi.
6 Bd ssa.
7 Bd adds vada.
8 Bd -paṇṇāni.
9 Bd pasutanti.
10 Cks -jjento.
11 Ck aṃṅatattha matthamattaṃ, Bd aññatattampi.
12 Bd omits imaṃ.
13 Bd adds gagaṇatale.
14 Bd evarūpe.
15 Bd omits evarūpe.
16 Bd kārarukkhe pari-.
17 so Cs ; Ck Bd aññe.
18 Cks add na, Bf has disāna.
19 Cks sammantaṃ, Bd sampati.
20 Ck kimitthiyaṃ, Bd kipaṭhayaṃ.
21 Bd sampati.
22 Ck kimitthiyan, Bf kimattiyaṃ, Bd kiṃ paṭhayan.
23 Bd paṭhanto.
[page 240]
240 XIII. Terasanipāta.
Ja_XIII.7(=480).2: Dukkho punabbhavo Sakka sarīrassa ca bhedanaṃ,
sammohamaraṇaṃ dukkhaṃ, tasmā sammāmi Vāsavā 'ti. || Ja_XIII:84 ||
Tattha tasmā ti yasmā punappuna jāti punappuna khandhānaṃ bhedanaṃ
sammohamaraṇañ ca dukkhaṃ tasmā yatth'; etāni n'; atthi taṃ nibbānaṃ pat-
thento idha sammāmīti evaṃ attano nibbānajjhāsayataṃ1 dīpesi2.
Taṃ sutvā Sakko tuṭṭhamānaso "sabbabhavesu kirāyaṃ
ukkaṇṭhito nibbānatthāya araññe viharati, varam assa dassā-
mīti" varena taṃ nimantento tatiyaṃ gātham āha:
Ja_XIII.7(=480).3: Etasmiṃ te sulapite patirūpe subhāsite (p. 10,4 etc.)
varaṃ; Kassapa te dammi yaṃ kiñci manas'; icchasīti. || Ja_XIII:85 ||
Tattha manasicchasīti yaṃ kiñci manasā icchasi taṃ dammi3, varaṃ
gaṇhāhīti.
M. varaṃ gaṇhanto catutthaṃ gātham āha:
Ja_XIII.7(=480).4: Varaṃ ce me ado4 Sakka sabbabhūtānam issara
yena putte ca dāre ca dhanadhaññaṃ piyāni ca
laddhā narā na tappanti5 so lobho na mayī vase ti. || Ja_XIII:86 ||
Tattha varaṃ ce me ado4 ti sace mayhaṃ varaṃ desi, piyāni cā 'ti
aññani ca yāni piyabhaṇḍāni, na tappantīti6 punappuna puttādayo patthenti
yeva, na tittiṃ upagacchanti7, na mayī vase ti mayi mā vasatu mā uppajjatu.
Ath'; assa Sakko tussitvā uttarim pi varaṃ dento Mahā-
satto ca gaṇhanto imā gāthā abhāsiṃsu:
Ja_XIII.7(=480).5: Etasmiṃ te sulapite patirūpe subhāsite
varaṃ Kassapa te dammi yaṃ kiñci manas'; icchasi. || Ja_XIII:87 ||
Ja_XIII.7(=480).6: Varaṃ ce me ādo4 Sakka sabbabhūtānaṃ issara
khettaṃ vatthuṃ hiraññañ ca gavāssaṃ dāsaporisaṃ
yena jātena jīyanti8 so doso na mayī vase ti. || Ja_XIII:88 ||
Ja_XIII.7(=480).7: Etasmiṃ te sulapite --pe--. || Ja_XIII:89 ||
Ja_XIII.7(=480).8: Varaṃ ce me ado4 Sakka sabbabhūtānaṃ issara
bālaṃ na passe na suṇe na ca bālena saṃvase,
bālen'; allāpasallāpaṃ9 na kare na ca rocaye. || Ja_XIII:90 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -yanaṃ, Bd -jjhānasayataṃ.
2 Bd -ti.
3 Bd adds taṃ.
4 Cs adā.
5 Bd laddhā nuññāni na tappenti, Bf laddhā nanutappenti.
6 Bd tappe-.
7 Bd omits upa.
8 Bd khiyanti.
9 Cks bālena allāpa-.
[page 241]
7. Akittijātaka. (480.) 241
Ja_XIII.7(=480).9: Kin nu te akaraṃ1 bālo2, vada Kassapa kāraṇaṃ!
kena Kassapa bālassa dassanaṃ nābhikaṃkhasi. || Ja_XIII:91 ||
Ja_XIII.7(=480).10: Anayaṃ nayati dummedho adhurāyaṃ niyuñjati,
dunnayo seyyaso hoti, sammā vutto pakuppati3,
vinayaṃ so na jānāti, sādhu tassa adassanaṃ. || Ja_XIII:92 ||
Ja_XIII.7(=480).11: Etasmiṃ te sulapite --pe--. || Ja_XIII:93 ||
Ja_XIII.7(=480).12: Varaṃ ce me ado Sakka sabbabhūtānam issara
dhīraṃ passe suṇe dhīraṃ dhīrena saha saṃvase,
dhīren'; allāpasallāpaṃ4 taṃ kare tañ ca rocaye. || Ja_XIII:94 ||
Ja_XIII.7(=480).13: Kin nu te akaraṃ1 dhīro, vada Kassapa kāraṇaṃ
kena Kassapa dhīrassa dassanaṃ abhikaṃkhasi. || Ja_XIII:95 ||
Ja_XIII.7(=480).14: Nayaṃ nayati medhāvī adhurāyaṃ na yuñjati,
sunayo seyyaso hoti, sammā vutto na kuppati,
vinayaṃ so pajānāti, sādhu tena samāgamo. || Ja_XIII:96 ||
Ja_XIII.7(=480).15: Etasmiṃ te sulapite --pe--. || Ja_XIII:97 ||
Ja_XIII.7(=480).16: Varaṃ ce me ado Sakka sabbabhūtānam issara
tato ratyā vivasane suriyass'; uggamanam pati
dibbā5 bhakkhā pātubhaveyyuṃ sīlavanto ca yācakā. || Ja_XIII:98 ||
Ja_XIII.7(=480).17: Dadato ca6 me na khīyetha, datvā nānutapeyy'; ahaṃ,
dadaṃ cittaṃ pasādeyyaṃ, etaṃ Sakka varaṃ vare. || Ja_XIII:99 ||
Ja_XIII.7(=480).18: Etasmiṃ te sulapite patirūpe subhāsite
varaṃ Kassapa te dammi yaṃ kiñci manas'; icchasi. || Ja_XIII:100 ||
Ja_XIII.7(=480).19: Varaṃ ce me ado Sakka sabbabhūtānaṃ issara
na maṃ puna upeyyāsi7, etaṃ Sakka varaṃ vare. || Ja_XIII:101 ||
Ja_XIII.7(=480).20: Bahūhi vatacariyāhi8 narā ca atha nāriyo
dassanaṃ m'; ābhikaṃkhanti, kin nu me dassane bhayaṃ. || Ja_XIII:102 ||
Ja_XIII.7(=480).21: Taṃ tādisaṃ devavaṇṇiṃ9 sabbakāmasamiddhinaṃ10
disvā tapo pamajjeyyaṃ11, etaṃ te dassane bhayan ti. || Ja_XIII:103 ||
Tattha yena jātenā 'ti yena cittena jātena kuddhā sattā pāṇavadhā-
dīnaṃ vā katattā rājadaṇḍavasena visaṃ khādanādīhi vā attano12 maraṇa-
--------------------------------------------------------------------------
1 so all four MSS.
2 Bd tato.
3 Bd viku-.
4 Cks dhīrena allā-.
5 Bd -a.
6 Bd omits ca.
7 Bd mameva ujhidheyaṃ.
8 Bf vatta, Bd bahu vatta-.
9 Bdf -vaṇṇaṃ.
10 Ck -itaṃ?
11 all four MSS. -yya.
12 Cks attānaṃ.
[page 242]
242 XII. Dvādasanipāta.
vasena etāni khettādīni jīyanti so doso mayi na vaseyyā 'ti yācati, na suṇe
ti asukaṭṭhāne nāma vasatīti pi1 imehi kaṇṇehi2 na suṇeyyaṃ, kinnu te
akaran ti3 tava bālena mātā māritā4 udāhu5 pitā aññaṃ vā pana te kin
nāma bālo anatthaṃ akariṃ6, anayaṃ nayatīti akāraṇaṃ kāraṇan ti gan-
hāti7, pāṇātipātādīni katvā jīvikaṃ kappessāmīti evarūpāni anatthakammāni8
cinteti, adhurāyan ti saddhādhurasīladhurapaññādhuresu ayojetvā ayoge
niyuñjati, dunnayo seyyaso hotīti dunnayo va9 tassa seyyo hoti, pañca
dussīlakammāni samādāya vattanam eva seyyo ti gaṇhāti, hitapaṭipattiyā vā
dunnayo hoti10 netuṃ11 asakkuṇeyyo, sammā vutto ti hetunā kāraṇena
vutto pi kuppati, vinayan ti evaṃ abhikkamitabban ti ādikaṃ ācāravinayaṃ
na jānāti, ovādaṃ12 na sampaṭicchati, sādhu tassā 'ti etehi kāraṇehi tassa
adassanam eva sādhu, suriyassuggamanaṃ patīti suriyass'; uggamanavelāya,
dibbā bhakkhā ti dibbabhojanaṃ, yācakā ti tassa dibbabhojanassa paṭiggā-
hakā, vatacariyāhīti13 dānasīlauposathakammehi, dassanaṃ mābhikaṃ-
khantīti dassanaṃ mama abhikaṃkhanti, taṃ tādisan ti āyasmantaṃ14
evarūpaṃ dibbālaṃkāravibhūsitaṃ, pamajjeyyan15 ti pamādam āpajjeyyaṃ16,
tava sirisampattiṃ pattheyyaṃ evaṃ nibbānatthāya pavattite tapokamme Sak-
kaṭṭhānaṃ patthento pamatto nāma bhaveyyaṃ, etaṃ17 tava dassane18 mayhaṃ
bhayan ti.
Sakko "sādhu bhante, na te ito paṭṭhāya santikaṃ āga-
missāmīti19" taṃ abhivādetvā khamāpetvā pakkāmi. M. yāva-
jīvaṃ tatth'; eva vasanto brahmavihāre bhāvetvā Brahmaloke
nibbatti.
S. i. d. ā. j. s.: "Tadā Sakko Anuruddho ahosi, Akittipaṇḍito20
aham evā" 'ti. Akittijātakaṃ21.
8. Takkāriyajātaka.
Ahameva dubbhāsitaṃ bhāsiṃ bālo ti. Idaṃ S. J. v.
Kokālikaṃ ā. k. Ekasmiṃ hi antovasse dve aggasāvakā gaṇaṃ
vihāya22 vivittakāvāsaṃ23 vasitukāmā S-raṃ āpucchitvā Kokālikaraṭṭhe
Kokālikassa24 vasanaṭṭhānaṃ gantvā evam āhaṃsu: "āvuso Kokālika
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits pi.
2 Bd kāraṇehi.
3 so all three MSS., Bd adds ki nu.
4 Bd nihatā.
5 Bd adds tava.
6 so Cks; Bd -raṃ, Bs -ri.
7 Bd akaraṇena karonti gaṇhiti.
8 Bd akāraṇani kammāni.
9 Ck ca. Bd ga.
10 Bd ti.
11 Cks netaṃ.
12 Bd -dañca.
13 Bd vatta-.
14 Bd omits ā-.
15 Bd -yyā.
16 Bd -yya na.
17 Bd evaṃ.
18 Bd -naṃ.
19 Bd -mā ti.
20 Bd akatti- and adds pana.
21 Bdf adatti-, cfr. Morris, B. & C. p. 73.
22 Bd pahāya.
23 Bd -ttāvāsaṃ.
24 Bd -ka.
[page 243]
8. Takkāriyajātaka. (481.) 243
taṃ nissāya amhākaṃ amhe ca nissāya tav'! eva1 phāsuvihāre sati2
imaṃ temāsaṃ idha vaseyyāmā" 'ti. "Ko panāvuso maṃ nissāya
tumhākaṃ phāsuvihāro" ti3. "Sace tvaṃ āvuso ‘dve aggasāvakā
idha viharantīti'; kassaci na āroceyyāsi mayaṃ sukhaṃ vihareyyāma,
ayaṃ taṃ nissāya amhākaṃ phāsuvihāro" ti. "Atha tumhe nissāya
mayhaṃ ko phāsuvihāro" ti. "Mayaṃ tuyham antotemāse4 dham-
maṃ vācessāma dhammakathaṃ kathessāma, esa tuyhaṃ amhe nis-
sāya phāsuvihāro" ti. "Vasatha āvuso5 yathājjhāsayenā" 'ti so tesaṃ
paṇītasenāsanaṃ6 adāsi. Te phalasamāpattisukhena sukhaṃ vasiṃsu,
na koci tesaṃ tattha vasanabhāvaṃ jānāti7. Te vutthavassā pavāre-
tvā "āvuso, taṃ nissāya vutth'; amha, S-raṃ vandituṃ gacchāmā" 'ti
taṃ āpucchiṃsu. So "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā te ādāya dhura-
gāmaṃ8 piṇḍāya cari9. Therā katabhattakiccā gāmato nikkhamiṃsu.
Kokāliko te uyyojetvā nivattitvā manussānaṃ ārocesi: "upāsakā,
tumhe tiracchānasadisā, dve aggasāvake temāsaṃ dhuravihāre vasante
na jānittha10, idāni te gatā11" ti. Manussā "kasmā pana bhante
amhākaṃ na ārocayitthā12" 'ti vatvā bahuṃ sappitelādibhesajjañ13 c'
eva vatthacchādanañ ca gahetvā there upasaṃkamitvā vanditvā "kha-
matha no bhante, mayaṃ tumhākaṃ aggasāvakabhāvaṃ na jānāma,
ajja no Kokālikabhadantassa vacanena ñātā, amhākaṃ anukampāya
imāni14 bhesajjavatthacchādanāni gaṇhathā" 'ti. Kokāliko "therā
appicchā santuṭṭhā, imāni vatthāni attanā15 agahetvā mayhaṃ dassan-
tīti" cintetvā upāsakehi saddhiṃ yevā therānaṃ santikaṃ gato. Therā
bhikkhuparipācitattā16 tato kiñci n'; eva attanā gaṇhiṃsu na Kokāli-
kassa dāpesuṃ. Upāsakā "bhante idāni agaṇhantā17 puna amhākaṃ
anuggahatthāya18 idhāgaccheyyāthā19" 'ti yāciṃsu. Therā adhivā-
setvā20 Satthu santikaṃ agamiṃsu21. Kokāliko "ime therā attanā22
na23 gaṇhantā mayham pi na dāpesun" ti āghātaṃ bandhi. Therāpi
Satthu santike thokaṃ vasitvā attano parivāre pañcasate bhikkhū
ādāya bhikkhusahassena saddhiṃ cārikaṃ caramānā Kokālikaraṭṭhaṃ
pattā. Te upāsakā paccuggamanaṃ katvā there ādāya tam eva
vihāraṃ netvā devasikaṃ mahāsakkāraṃ kariṃsu. Pahūtabhesajja-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bds tava, Cks tatheva.
2 Bds -ro bhavissati.
3 Cks omit ti.
4 Bd -saṃ.
5 Bd -thāvuso.
6 Bd paṭirūpas-.
7 Bd koci nesaṃ---na jānāti.
8 Bd -me.
9 Bd -ritvā.
10 Cks -nitvā.
11 Bd āga-.
12 Bd nārocetthā.
13 Bd -jje.
14 Bd omits i-.
15 Bd -no.
16 Bd imaṃ bhikkhuṃ paṭicca dinnattā.
17 Bd gaṇhantā, Cs ga- corr. to aga-.
18 Bd anukammāya.
19 Bd idha āg-.
20 Bd anadhi-.
21 Ck āg- corr. to ag-, Bd āgamisuṃ.
22 Bd -no.
23 Bd a.
[page 244]
244 XIII. Terasanipāta.
vatthacchādanaṃ1 uppajjati2. Therehi saddhiṃ gatabhikkhū3 cīvarāni
vicarentā saddhiṃ āgatabhikkhūnañ ñeva denti Kokālikassa na denti,
therāpi tassa na4 dāpenti. Kokāliko cīvaraṃ na5 labhitvā "pāpicchā
Sāriputta-Moggallānā, pubbe diyyamānalābhaṃ agahetvā idāni gaṇhanti,
pūretuṃ na sakkā, aññaṃ6 na olokentīti" there akkosati paribhāsati.
Therā "ayaṃ amhe nissāya akusalaṃ pasavatīti" saparivārā nikkha-
mitvā "aññaṃ bhante katipāhaṃ vasathā" 'ti manussehi yāciyamānāpi
nivattituṃ na icchiṃsu. Ath'; eko daharabikkhu7 āha: "upāsakā,
kathaṃ therā vasissanti, tumhākaṃ kulūpakathero8 imesaṃ vāsaṃ na
sahatīti". Te tassa santikaṃ gantvā "bhante, tumhe kira therānaṃ
idha vāsaṃ9 na sahatha, gacchatha, ne khamāpetvā vā10 nivattetha
palāyitvā vā aññattha vasathā" 'ti. So upāsakānaṃ bhayena gantvā
there yāci. Therā "gacchāvuso, na mayaṃ nivattāmā" 'ti pakka-
miṃsu. So11 nivattetuṃ asakkonto vihāram eva paccāgato. Atha
naṃ12 upāsakā pucchiṃsu: "nivattitā te bhante therā" ti. "Nivatte-
tuṃ nāsakkhiṃ". "Kiṃ āvuso" ti. Atha naṃ "imasmiṃ pāpadhamme
idha vasante13 pesalā bhikkhū na vasissanti, nikkaḍḍhāma nan" ti
cintetvā "bhante, mā tvaṃ idha vasi, amhe nissāya tuyhaṃ kiñci n'
atthīti" āhaṃsu. So14 tehi abahumānakato15 pattacīvaram ādāya
Jetavanaṃ gantvā S-raṃ upasaṃkamitvā "pāpicchā bhante Sāriputta-
Moggallānā pāpakānaṃ icchānaṃ vasaṃ gatā" ti16 āha. Atha naṃ
S. "mā h'; evaṃ Kokālika17, pasādehi Kokālika18 Sāriputta-
Moggallān