Jataka: IV. Catukkanipata; V. Pancanipata; VI. Chanipata;
VII. Sattanipata; VIII. Atthanipata; IX. Navanipata.
Based on the ed. by V. Fausböll: The Jātaka together with its commentary,
being tales of the anterior births of Gotama Buddha.
For the first time edited in the original Pāli, Vol. III,
London : Pali Text Society 1883.
(Reprinted 1963)
Input by the Dhammakaya Foundation, Thailand, 1989-1996
[GRETIL-Version vom 16.3.2015]
NOTICE
This file is (C) Copyright the Pali Text Society and the Dhammakaya Foundation, 2015.
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
These files are provided by courtesy of the Pali Text Society for
scholarly purposes only.
In principle they represent a digital edition (without revision or
correction) of the printed editions of the complete set of Pali
canonical texts published by the PTS. While they have been subject to a
process of checking, it should not be assumed that there is no
divergence from the printed editions and it is strongly recommended that
they are checked against the printed editions before quoting.
ANNOTATED VERSION IN PTS LAYOUT
STRUCTURE OF REFERENCES (added):
1. Reference at the beginning of Jātaka verses:
Ja_n,n.nn(=nnn).nn = Ja_Nipāta,Vagga[in Nipātas I-VIII only!].Jātaka in that Nipāta/Vagga(=running Jātaka number).Verse
2. Reference at the end of Jātaka verses:
Ja_n:nnn = Ja_Nipāta:running verse number
EXAMPLE:
In Nipāta III, the 10th Jātaka of the 5th Vagga
is the altogether 300th Jātaka (counted from Nipāta I, Vagga 1, Jātaka 1).
Accordingly, the 3rd verse of this Jātaka is introduced with the reference:
"Ja_III,5.10(=300).3:"
[Nipātas IXff. having no Vagga division, the Nipāta number is followed by
a full-stop (not a comma, as after Vagga numbers) and the number of the Jātaka,
e.g. "Ja_IX.2(=428).2:"]
Counted from the beginning of Nipāta III, the 3rd verse of Ja_III,5.10
is the altogether 150th verse in that Nipāta, as indicated by the additional reference
at the end of that same verse:
"Ja_III:150"
NOTICE
In Nipāta IX, the running verse numbers jump from "IX:39" to "IX:41".
THIS GRETIL TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Unicode (UTF-8).
(This file is to be used with a UTF-8 font and your browser's VIEW configuration
set to UTF-8.)
| description: | multibyte sequence: |
| long a | ā |
| long A | Ā |
| long i | ī |
| long I | Ī |
| long u | ū |
| long U | Ū |
| vocalic r | ṛ |
| vocalic R | Ṛ |
| long vocalic r | ṝ |
| vocalic l | ḷ |
| vocalic L | Ḷ |
| long vocalic l | ḹ |
| velar n | ṅ |
| velar N | Ṅ |
| palatal n | ñ |
| palatal N | Ñ |
| retroflex t | ṭ |
| retroflex T | Ṭ |
| retroflex d | ḍ |
| retroflex D | Ḍ |
| retroflex n | ṇ |
| retroflex N | Ṇ |
| palatal s | ś |
| palatal S | Ś |
| retroflex s | ṣ |
| retroflex S | Ṣ |
| anusvara | ṃ |
| visarga | ḥ |
| long e | ē |
| long o | ō |
| l underbar | ḻ |
| r underbar | ṟ |
| n underbar | ṉ |
| k underbar | ḵ |
| t underbar | ṯ |
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.
For a comprehensive list of GRETIL encodings and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf
For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm
Jātaka with Commentary Vol. III
[page 001]
1
IV. CATUKKANIPĀTA.
1. VIVARAVAGGA.
1. Cullakāliṅgajātaka.
Vivaratha imāsaṃ1 dvāran ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto catunnam paribbājikānaṃ pabbajjaṃ ārabbha kathesi.
Vesāliyaṃ2 kira Licchavirājūnaṃ sattasahassāni sattasatāni satta ca
Licchavī vasiṃsu. Te sabbe pi paṭipucchāvitakkā ahesuṃ. Ath'; eko
pañcasu vādasatesu vyatto nigaṇṭho Vesāliyaṃ3 pāpuṇi4. Te tassa
saṅgahaṃ akaṃsu. Aparāpi evarūpā5 nigaṇṭhī sampāpuṇi. Rājāno
dve pi jane vādaṃ kāresuṃ. Ubho6 sadisā va ahesuṃ. Tato Lic-
chavīnaṃ etad ahosi: "ime dve7 paṭicca uppanno putto vyatto{8} bha-
vissatīti" tesaṃ vivāhaṃ kāretvā dve pi ekato vāsesuṃ. Atha nesaṃ
saṃvāsam anvāya paṭipāṭiyā catasso dārikā eko ca dārako jāyi.
Dārikānaṃ Saccā9 Lolā Avavādakā10 Paṭācārā11 ti nāmaṃ akaṃsu,
dārakassa Saccako ti. Te pañca janā viññūtaṃ patvā mātito pañca-
satāni pitito pañcasatāni12 vādasahassaṃ uggaṇhiṃsu. Mātāpitaro dāri-
kānaṃ evaṃ13 ovadiṃsu14: "sace koci gihī tumhākaṃ vādaṃ bhin-
dati15 tassa pādaparicārikā bhaveyyātha sace pabbajito bhindati15
tassa santike pabbajeyyāthā16" 'ti. Aparabhāge mātāpitaro kālam
akaṃsu. Tesu kālakatesu17 Saccakanigaṇṭho18 tatth'; eva Vesāliyaṃ
Licchavi-sippaṃ19 sikkhanto20 vasi. Bhaginiyo jambusākhaṃ gahetvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid vivarithimāsaṃ.
2 Cs -yā.
3 Bi -līyā.
4 Bd saṃpāpuṇi.
5 Ck adds va.
6 Bid add pi.
7 Cs adds pi.
8 Bid byatto.
9 Bi saccakā, Bd saccā corr. to saccākā.
10 Bi avacārikā, Bd avibādakā corr. to avadārikā.
11 Bid paticchādā.
12 Bid add ti.
13 Bi adds ovādaṃ.
14 Bid ovādiṃsu.
15 Bid -dissati.
16 Bi pabbāj-, Bd pabbajje-.
17 Bid kālaṅka-.
18 Bi saccanikaṇṭho, Bd saccako nikaṇṭho.
19 Ck -vī-, Bid -vīnaṃ sippaṃ.
20 Bid sikkhāpento.
[page 002]
2 IV. Catukkanipāta. 1. Vivaravagga (31.)
vādatthāya1 nagare nagare2 caramānā Sāvatthiyaṃ3 patvā4 na-
garadvāre jambusākhā5 nikhaṇitvā6 "yo amhākaṃ vādaṃ āropetuṃ
sakkoti gihī vā pabbajito vā so etaṃ paṃsupuñjaṃ7 pādehi vikiritvā
pādeh'; eva sākhaṃ maddassū8" 'ti dārakānaṃ vatvā bhikkhāya9
nagaraṃ pavisiṃsu. Atha āyasmā Sāriputto asammaṭṭhānaṃ10 sam-
majjitvā rittaghaṭesu pānīyaṃ11 upaṭṭhapetvā gilāne ca12 paṭijaggitvā
divātaraṃ Sāvatthiṃ piṇḍāya pavisanto taṃ sākhaṃ disvā13 puc-
chitvā14 dārakeh'; eva pātāpetvā maddāpetvā "yehi ayaṃ sākhā
ṭhapitā te katabhattakiccā15 āgantvā Jetavana-dvārakoṭṭhake maṃ
passantū" 'ti dārakānaṃ vatvā nagaraṃ pavisitvā katabhattakicco
vihāradvārakoṭṭhake aṭṭhāsi. Tāpi paribbājikā bhikkhaṃ caritvā
āgatā16 sākhaṃ madditaṃ disvā "kenāyaṃ madditā" ti vatvā "Sāri-
puttattherena17, sace tumhe vādatthikā vihāradvārakoṭṭhakaṃ18 kira
gacchathā" 'ti dārakehi puna vuttā19 puna nagaraṃ pavisitvā mahā-
janaṃ sannipātetvā20 vihāradvārakoṭṭhakaṃ gantvā theraṃ vādasahassaṃ
pucchiṃsu. Thero21 vissajjetvā "aññaṃ kiñci jānāthā" 'ti pucchi.
"Na jānāma sāmīti". "Ahaṃ pana vo kiñci pucchāmi22". "Puccha
sāmi23, jānantiyo kathessāmā24" 'ti. Thero ekaṃ nāma kinti25
pucchi. Tā na jāniṃsu. Thero vissajjesi. Tā "amhākaṃ sāmi parā-
jayo tumhākaṃ jayo" ti āhaṃsu. "Idāni kiṃ karissathā" 'ti26. "Am-
hākaṃ mātāpitūhi ayaṃ ovādo dinno: ‘sace vo gihī vādaṃ bhindati27
tassa pajāpatiyo28 bhaveyyātha, sace pabbajito tassa santike pabba-
jeyyāthā'; 'ti29 pabbajjaṃ no dethā" 'ti. Thero "sādhū" 'ti vatvā
tā Uppalavaṇṇātheriyā30 santike pabbājesi. Sabbā31 nacirass'; eva
arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Ath'; ekadivasaṃ32 dhammasabhāyaṃ kathaṃ
samuṭṭhāpesum: "āvuso Sāriputtatthero catunnaṃ paribbājikānaṃ
avassayo hutvā sabbā arahattaṃ pāpesīti". Satthā āgantvā "kāya
nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya
nāmā" ti vutte "na bhikkhave idān'; eva pubbe p'; esa etāsaṃ avas-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi tavattāya.
2 Bi nagaraṃ, Bd nagarā nagaraṃ.
3 Bi sāvatthi.
4 Bi gantvā.
5 Bi sākhaṃ, Bd jambusākhaṃ.
6 Cs nikhanitvā corr. to -ṇi-, Bd nikkhanitvā.
7 Cs -pūjaṃ, Bi -puñcaṃ.
8 Bid maddatū.
9 Bd bhikkhatthāya.
10 Bi sammajjanaṭhānaṃ, Bd asammajjanaṭhānaṃ.
11 Bid pāṇiyaṃ
12 Ck va, Bid omit ca.
13 Bid add dārake.
14 Bid add dārakā taṃ pavatti ācakkhiṃsu thero.
15 Bi adds va.
16 Bi āgaṃtvā.
17 Bi -nā ti.
18 Bi jetavanavih-, Bd jetavane-.
19 Bi -hi vatvā, Bd -hi vuttā.
20 Cs -pātāpetvā.
21 Bid add taṃ.
22 Bi pucchissami ti.
23 Bi pucchassāmi.
24 Bi -mi.
25 Bi kiñci.
26 Bid add āha.
27 Bi -dissati.
28 Bi -tikā
29 Bi -tha and omits ti.
30 Ck -vantā-, Bi -vaṇṇāya theriyā.
31 Bi tā sabbā.
32 Bid add bhikkhū.
[page 003]
1. Cullakāliṅgajātaka. (301) 3
sayo ahosi, idāni pana pabbajjābhisekaṃ1 dāpesi, pubbe rājamahe-
siṭṭhāne ṭhapesīti" vatvā2 atītaṃ āhari:
Atīte Kāliṅgaraṭṭhe Dantapuranagare Kāliṅge raj-
jaṃ kārente Assakaraṭṭhe Potalinagare3 Assako4 rajjaṃ
kāresi. Kāliṅgo sampannabalavāhano sayam pi nāgabalo paṭi-
yodhaṃ5 na passati. So yuddhakāmo hutvā amaccānaṃ āro-
cesi: "ahaṃ yuddhatthiko, paṭiyodhaṃ5 pana na passāmi, kiṃ
karomā" 'ti6. Amaccā "atth'; eko mahārāja upāyo, dhītaro7
te catasso uttamarūpadharā, tā pasādhetvā paṭicchannayāne
nisīdāpetvā balaparivuto gāmanigamarājadhāniyo carāpetha, yo
rājā tā8 attano gehe kātukāmo bhavissati tena saddhiṃ yud-
dhaṃ karissāmā" 'ti vadiṃsu. Rājā tathā kāresi. Tāhi gata-
gataṭṭhāne9 rājāno bhayena tāsaṃ nagaraṃ pavisituṃ na
denti, paṇṇākāraṃ pesetvā bāhiren'; eva10 vasāpenti11. Evaṃ
sakala-Jambudīpaṃ caritvā12 Assakaraṭṭhe Potalinagaraṃ13
pāpuṇiṃsu. Assako pi nagaradvārāni pidahāpetvā paṇṇākāraṃ
pesesi. Tassa Nandiseno nāma amacco paṇḍito vyatto14 upā-
yakusalo. So cintesi: "imā kira rājadhītaro sakala-Jambudī-
paṃ caritvā12 paṭiyodhaṃ5 na labhiṃsu, evaṃ sante Jambu-
dīpo tuccho nāma hoti15, ahaṃ Kāliṅgena saha16 yujjhissā-
mīti" so nagaradvāraṃ17 gantvā dovārike āmantetvā tāsaṃ
dvāraṃ vivarāpetuṃ paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,1.1(=301).1: Vivaratha imāsaṃ18 dvāraṃ, nagaraṃ pavisantu19
Aruṇarājassa sīhena susatthena20 surakkhitaṃ21 Nandi-
senenā 'ti. || Ja_IV:1 ||
Tattha Aruṇarājassā 'ti so hi rajje patiṭṭhito22 Kāliṅgaraṭṭhanāma-
vasena23 Kāliṅgo viya24 Assako nāma jāto, kuladattikaṃ25 pan'; assa nāmaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi pappajānibhi-.
2 Bid add tuṇhi ahosi tehi yācito.
3 Cs potali- corr. to potalika-, Bid pātali-.
4 Bi assakanāma rājā, Bd assako nāma rājā.
5 Bid paṭiyuddhaṃ.
6 Bi adds amacce pucchi.
7 Bid add ca.
8 Bd omits tā.
9 Bi Cs omit one gata.
10 Cs ba-, Bid bahinagare yeva.
11 Cks yāpenti, Bi sāpenti.
12 Bid vica-.
13 Bid pā-.
14 Bd by-, Bi omits vyatto.
15 Bid ahosi.
16 Bid saddhiṃ.
17 Ck nagaraṃ.
18 Bid -thimāsaṃ.
19 Bi pavīsituṃ tayā, Bd pavisituṃ tayā corr. to -mayā.
20 Bid susiṭhena.
21 Bd omits sur-.
22 Bid -ta.
23 Bi koleraṭhā-, Bd kāleraṭha-.
24 Bid omit kāliṅgo viya.
25 Bid -yaṃ.
[page 004]
4 IV. Catukkanipāta. 1. Vivaravagga. (31.)
Aruṇo ti, tenāha Aruṇarājassā 'ti, sīhenā 'ti purisasīhena, susatthenā1 'ti
ācariyehi suṭṭhu anusāsitena, Nandisenenā 'ti mayā2 Nandisenena nāma.
So evaṃ vatvā dvāraṃ vivarāpetvā tā3 gahetvā Assaka-
rañño dassetvā4 "tumhe mā bhāyatha5, yujjhe6 sati ahaṃ jā-
nissāmi, imā uttamarūpadharā rājadhītaro mahesiyo7 karothā"
'ti tāsaṃ abhisekaṃ dāpetvā tāhi saddhiṃ āgatapurise8 "gac-
chatha, tumhe rājadhītānaṃ9 Assakarājena mahesiṭṭhāne ṭha-
pitabhāvaṃ tumhākaṃ rañño ācikkhathā" 'ti uyyojesi. Te
gantvā ārocesuṃ. Kāliṅgo "na hi nūna10 so mayhaṃ balaṃ
jānātīti" vatvā tāvad eva mahatiyā senāya nikkhami. Nandi-
seno tassa āgamanaṃ11 ñatvā "attano12 rajjasīmāyam eva
hotu, mā amhākaṃ13 rajjasīmaṃ otaratu14, ubhinnaṃ rajjānam
antare, yuddhaṃ bhavissatīti" sāsanaṃ pesesi. So lekhaṃ15
sutvā attano rajjapariyante yeva16 aṭṭhāsi. Assako pi attano
rajjapariyante17 aṭṭhāsi. Tadā Bodhisatto isipabbajjaṃ pab-
bajitvā tesaṃ dvinnaṃ18 rajjānam antare paṇṇasālāya19 vasati.
Kāliṅgo20 "samaṇā nāma kiñci jānanti21, ko jānāti22 kassa
jayo vā parājayo vā23 bhavissati, tāpasaṃ24 pucchissāmīti"
aññātakavesena Bodhisattaṃ upasaṃkamitvā vanditvā ekaman-
taṃ nisīditvā25 paṭisanthāraṃ katvā "bhante Kāliṅgo ca Assako
ca yujjhitukāmā attano attano rajjasīmāyam eva ṭhitā, etesu kassa
jayo hoti26 kassa parājayo bhavissatīti27" pucchi. "Mahāpuñña,
ahaṃ ‘asukassa jayo asukassa parājayo'; ti na jānāmi28, Sakko
pana29 devarājā idhāgacchati, tam ahaṃ pucchitvā kathessāmi30,
sve31 āgaccheyyāsīti32." Sakko33 Bodhisattassa upaṭṭhānam
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid susiṭhenā.
2 Bi mahā.
3 Ck nā, Cs na corr. to nā?
4 Bid datvā.
5 Bi bhāyi, Bd bhāyittha.
6 Bid yuddhe.
7 Bid aggama-.
8 Bid āgate-.
9 Bi -dhitunaṃ, Bd -dhītūnaṃ.
10 Ck nahanuna, Cs nahanūna, Bi nahinana, Bd nahinuna corr. to nanuna.
11 Bd tasasāgamanaṃ.
12 Bid add kira.
13 Bid add rañño.
14 Bi uttaratu.
15 Bid sāsanaṃ.
16 Bid -yantameva.
17 Bi -yantaṃ.
18 Cks di-.
19 Bd -yaṃ.
20 Bid add cintesi.
21 Bid jānissanti.
22 Bi adds kiṃ bhavissati kassati, Bd kiṃ bhavissati.
23 Bid add ki.
24 Bid -ssaṃ.
25 Bid nisinno.
26 Bid bhavissati.
27 Bid omit bhavissatī.
28 Bid adds atha kho.
29 Bi pana sakko, Bd omits pana.
30 Bid kathissāmi.
31 Ck yeva, Cs seva.
32 Bid add āha.
23 Bid add pi.
[page 005]
1. Cullakāliṅgajātaka. (301.) 5
āgantvā nisīdi. Atha naṃ Bodhisatto tam atthaṃ pucchi.
"Bhante, Kāliṅgo jinissati, Assako parājissati, idañ c'; idañ
ca1 pubbanimittaṃ paññāyissatīti". Kāliṅgo punadivase āgan-
tvā pucchi. Bodhisatto pi 'ssa ācikkhi. So "kiṃ nāma pub-
banimittaṃ bhavissatīti" apucchitvā2 va "ahaṃ kira3 jinis-
sāmīti4" tuṭṭhiyā pakkāmi. Sā kathā vitthārikā5 ahosi. Taṃ
sutvā Assako Nandisenaṃ pakkosāpetvā "Kāliṅgo kira jinis-
sati, mayaṃ parajjhissāma6, kin nu kho kattabban7" ti āha.
So "ko etam mahārāja8 jānāti9: kassa jayo vā10 parājayo vā,
tumhe mā cintayitthā" 'ti rājānaṃ assāsetvā Bodhisattaṃ
upasaṃkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisinno "bhante ko jinis-
sati, ko parajjhissatīti11" pucchi. "Kāliṅgo jinissati, Assako
parajjhissatīti12". "Bhante, jinantassa kiṃ13 pubbanimittaṃ14
bhavissati, kiṃ parajjhantassā15" ti. "Mahāpuñña, jinantassa
ārakkhadevatā16 sabbaseto usabho bhavissati, itarassa sabba-
kāḷako17, ubhinnam pi ārakkhadevatā yujjhitvā jayaparājayaṃ
karissantīti". Nandiseno taṃ sutvā uṭṭhāya gantvā "rañño
sahāyasahassamattā18 mahāyodhā, te19 gahetvā avidūre pabba-
taṃ āruyha{20} ambho21 amhākaṃ rañño jīvitaṃ dātuṃ sakkhis-
sathā" 'ti pucchi. "Āma sakkhissāmā" 'ti. "Tena hi imas-
miṃ papāte patathā" 'ti. Te patitum ārabhiṃsu22. Atha ne
vāretvā "alaṃ ettha patanena23, amhākaṃ rañño suhadā24
anivattino hutvā yujjhathā" 'ti25. Te sampaṭicchiṃsu.
Ubho pi atha saṃgāme paccupaṭṭhite26 {Kāliṅgo} "ahaṃ
kira jinissāmīti" vosānaṃ āpādi27, balakāyo28 pi 'ssa "am-
hākaṃ kira jayo" ti vosānaṃ āpajji29, sannāhaṃ katvā30
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid omit idañc.
2 Ck āpu-
3 Bid omit kira.
4 Bid add uṭhāya.
5 Bid vittā-.
6 Bi parijhissāmā ti, Bd parājissāmā ti, Cs parājissāma.
7 Bid kāta-.
8 Bid etaṃ and omit mahārāja.
9 Bid add mahārāja.
10 Bid add kassa.
11 Cs Bd parājissa-, Bi parajjissa-.
12 Cs Bd parājissa-, Bi parajhissa-.
13 Bid omit kiṃ.
14 Bid add kiṃ.
15 Bd parajantassā.
16 Bd ārakkhā-.
17 Bid add ti.
18 Bid sahāyā-.
19 Ck ne, Cs ne?
20 Bid abhiruyha.
21 Bd adds tumhe.
22 Bid te sādhū ti paṭisuṇiṃsu.
23 Bi pappaṭhānena.
24 Bid -dayā.
25 Bid add āha.
26 Bid upaṭṭhite.
27 Bi -ti te sānasanaṃ pāpesi.
28 Bid -yā.
29 Bd āpajjiṃsu, Bi ti the vosāsanam āpajjisu.
30 Bi akatvā, Bd agahetvā.
[page 006]
6 IV. Catukkanipāta. 1. Vivaravagga. (31.)
vaggavaggā hutvā yathāruciṃ pakkamiṃsu, viriyakaraṇakāle
viriyaṃ na kariṃsu. Ubho pi rājāno assaṃ abhiruhitvā1 "yuj-
jhissāmā" 'ti aññamaññaṃ upasaṃkamanti. Ubhinnaṃ ārak-
khadevatā purato gantvā2 Kāliṅgassa3 ārakkhadevatā sabba-
seto usabho ahosi itarassa sabbakāḷako4, te pi{5} aññamaññaṃ
yujjhanākāraṃ dassetvā6 upasaṃkamiṃsu, te pana usabhā dvin-
naṃ7 rājūnaṃ yeva paññāyanti na aññesaṃ. Nandiseno Assa-
kaṃ pucchi: "paññāyati te mahārāja ārakkhadevatā" ti.
"Āma paññāyatīti8." "Kenākārenā9" 'ti. "Kāliṅgassa5 ārak-
khadevatā sabbaseto usabho {hutvā} paññāyati, amhākaṃ ārak-
khadevatā sabbakāḷo10 kilanto11 hutvā" ti12. "Mahārāja,
tumhe mā bhāyatha13, mayaṃ jinissāma, Kāliṅgo parajjhis-
sati14, tumhe assa piṭṭhito otaritvā imaṃ sattiṃ gahetvā su-
sikkhitasindhavaṃ udarapasse vāmahatthena uppīḷetvā15 iminā
purisasahassena saddhiṃ vegasā16 gantvā Kāliṅgassa5 deva-
taṃ17 sattippahārena pātetha, tato mayaṃ sahassamattā satti-
sahassena paharissāma, evaṃ Kāliṅgassa ārakkhadevatā nas-
sissati18, tato Kāliṅgo parajjhissati, mayaṃ jinissāmā" 'ti.
Rājā "sādhū" 'ti Nandisenena dinnasaññāya gantvā sattiyā
pahari19, amaccāpi sattisahassena pahariṃsu, ārakkhadevatā
tatth'; eva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi. Tāvad eva Kāliṅgo paraj-
jhitvā palāyi. Taṃ20 disvā sahassamattāmaccā21 "Kāliṅgo
palāyatīti" unnadiṃsu22. Kāliṅgo maraṇabhayabhīto palā-
yamāno taṃ tāpasaṃ akkosanto dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,1.1(=301).2: ‘Jayo Kaliṅgānaṃ asayhasāhinaṃ23,
parājayo anayo24 Assakānaṃ',
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -rū-, Bd -rūyhi-.
2 Bi purito katvā.
3 Bid kaliṅgarañño.
4 Cs -lako, Bi -koliko, Bd -kāliko.
5 Bid tāvadeva tāpi.
6 Bid dassento.
7 Bid ubhinnaṃ.
8 Cks -yati.
9 Cs kena kārenā, Bi te kāraṇā, Bd kenākāraṇenā.
10 Bid -kāliko, Bi adds ettha pavatto, Bd ettha paviṭho.
11 Bd kilamanto.
12 Bid add tiṭhatīti.
13 Bd -yittha.
14 Bi parajji-, Bd parajhi-.
15 Bid uppilitvā.
16 Bid vegena.
17 Bi ārakkhadevatā, Bd ārakkhadevataṃ, Cks devatāya.
18 Bd nassati.
19 Bd adds sūrayodhā sahassāpi, Bi suyova sahassāpi.
20 Bid add palāyamānaṃ.
21 Bid -ttā amaccā.
22 Bid unnā-.
23 Bid aseyha
24 Bi anvāto, Bd anvato.
[page 007]
1. Cullakāliṅgajātaka. (301.) 7
icc-eva te bhāsitaṃ brahmacāri,
na ujjubhūtā vitathaṃ bhaṇantīti. || Ja_IV:2 ||
Tattha asayhasāhinan1 ti asayhaṃ2 dussahaṃ sahituṃ samatthānaṃ3,
icceva4 te bhāsitan ti evaṃ tayā kūṭatāpasa lañcaṃ5 gahetvā parajjhana-
rājānaṃ6 jinissati jinanarājānaṃ ca parajjhissatīti7 bhāsitaṃ, na ujjubhūtā
ti ye kāyena vācā manasā8 ca ujukā9 na te evaṃ musā bhaṇantīti.
Evaṃ so tāpasaṃ akkosanto palāyitvā10 attano nagaram
eva gato, nivattitvā oloketuṃ pi nāsakkhi. Tato katipāhacca-
yena Sakko tāpasassa upaṭṭhānaṃ agamāsi. Tāpaso tena
saddhiṃ kathento tatiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,1.1(=301).3: Devā musāvādaṃ upātivattā11,
saccan dhanaṃ paraman tesu Sakka12,
tan te musā bhāsitaṃ devarāja
kiṃ vā paṭicca Maghavā13 mahindā ti. || Ja_IV:3 ||
Tattha tan te musā bhāsitan ti yaṃ tayā mayhaṃ bhāsitaṃ taṃ14
atthabhañjanakamusāvādaṃ karontena15 tayā musā bhāsitaṃ, taṃ14 tayā kiṃ
kāraṇaṃ16 paṭicca evaṃ bhāsitan ti.
Taṃ sutvā Sakko catutthaṃ gātham āha:
Ja_IV,1.1(=301).4: Nanu te sutaṃ brāhmaṇa bhaññamāne:
devā na issanti purisaparakkamassa,
damo samādhi manaso adejjho17
avyaggatā nikkamanañ ca kāle
daḷhañ ca viriyaṃ purisaparakkamo ca
ten'; eva āsi18 vijayo Assakānan ti. || Ja_IV:4 ||
Tass'; attho: kiṃ tayā brāhmaṇa tattha tattha vacane bhaññamāne idaṃ
na sutapubbaṃ yaṃ19 devā purisaparakkamassa na issanti na usūyanti20, assa21
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid aseyha.
2 Bid aseyhaṃ.
3 Bd as-.
4 Bd -vaṃ.
5 Bi duṭhatā-, Bd -lañjaṃ.
6 Bid kaliṅgaparajjhanakarā-.
7 Bi jinissatīti parājayo na anvāto assakarājānañ ca anito
bujhāssatīti, Bd jinissatīti parājayo anvayato assakarājānañ
ca anvayato parajjhissati.
8 Bid vācāya mānasā
9 Bid ujubhūtā.
10 Bid palāyanto.
11 Bi uhatipattā, Bd upativatta, Cs upātivatvā.
12 Bi saccaṃ kata pemakaraṇa sakkā, Bd saccaṃ kathaṃ paramaṃ karaṃ
nu sakka.
13 Ck saccavā, Bi māghaṭa.
14 Bid omit taṃ.
15 Bid kathentena.
16 Bid -ṇā.
17 Ck adojjho, Bi abhesajjo, Bd abhajjo.
18 Bid asi
19 Bi tathā, Bd yathā.
20 Bid ussuyanti.
21 Bd assakassa.
[page 008]
8 IV. Catukkanipāta. 1. Vivaravagga. (31.)
ca rañño1 viriyakaraṇavasena attadamanasaṃkhāto damo samaggabhāvena ma-
naso2 adejjho3 abhejjasamādhi, Assakarañño sahāyānaṃ4 viriyakaraṇakāle
avyaggatāya yathā Kāliṅgassa manussā vaggavaggā5 hutvā osakkiṃsu evaṃ6
anosakkānaṃ7 samaggabhāvena pana8 abhejjacittāni9 viriyañ ca purisaparakkamo
ca10 dhīro11 ahosi, ten'; eva kāraṇena Assakānaṃ12 jayo āsīti13.
Palāte ca pana Kāliṅge Assakarājā vilopaṃ gāhāpetvā
attano nagaraṃ gato. Nandiseno Kāliṅgassa sāsanaṃ pesesi:
"imesaṃ catunnaṃ rājakaññānaṃ dāyajjakoṭṭhāsaṃ pesetu,
sace na peseti14 kātabbam ettha jānissāmīti". So taṃ sāsanaṃ
sutvā bhītatasito tāhi laddhabbadāyajjaṃ pesesi. Tato paṭ-
ṭhāya samaggavāsaṃ vasiṃsu.
Satthā imaṃ desanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
Kāliṅgarañño dhītaro imā daharabhikkhuniyo ahesuṃ, Nandiseno Sāri-
putto, tāpaso pana aham evā" 'ti. Cullakāliṅgajātakaṃ15.
2. Mahāassārohajātaka.
Adeyyesu dadaṃ dānan16 ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto Ānandattheraṃ ārabbha kathesi. Paccuppannavatthuṃ
heṭṭhā17 kathitam eva. Porāṇakapaṇḍitāpi attano upakāravasen'; eva
kariṃsū 'ti vatvā idhāpi atītaṃ āhari:
Atīte Bodhisatto Bārāṇasirājā hutvā dhammena sa-
mena rajjaṃ kāreti dānaṃ deti sīlaṃ rakkhati. So "paccan-
taṃ kupitaṃ18 vūpasamessāmīti" balavāhanaparivuto gantvā
parājito assaṃ abhirūhitvā19 palāyamāno ekaṃ paccantagāmaṃ
pāpuṇi. Tattha tiṃsa janā rājasevakā vasanti. Te pāto va
gāmamajjhe sannipatitvā gāmakiccaṃ karonti. Tasmiṃ khaṇe
rājā vammitaṃ20 assaṃ āruyha21 alaṃkatapaṭiyatto va22 gāma-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid assakaññā mātā.
2 Bid mānaso.
3 Bid abhajjo.
4 Bid mahāviriyānaṃ.
5 Ck vaggāvaggā corr. to vagga-.
6 Cks etaṃ.
7 Cks anosakkanaṃ.
8 Bid omit pana.
9 Bi abhajjacittona, Bd abhejjacittānaṃ.
10 Cks va.
11 Bi riyo, Bd dhiro api.
12 Bid assakarañño.
13 Bi ahosi, Bd ahositi.
14 Bid -si.
15 Bi cūḷakakaliṅga-, Bd cūlakaliṅga-.
16 Ck dada dānan, Bi dadantānan, Bd adantānan.
17 Cfr. J. II p. 23.
18 Bid kuppi-.
19 Cs -ruh-, Bid -rūyh-.
20 Cs vammikaṃ corr. to -taṃ, Bid dhammikaṃ.
21 Bid abhirūhi-.
22 Bid omit va.
[page 009]
2. Mahāassārohajātaka. (302.) 9
dvārena antogāmaṃ pāvisi. Te "kinnu kho idan" ti bhītā
palāyitvā sakasakagehāni pavisiṃsu. Eko pan'; ettha attano
gehaṃ agantvā1 rañño paccuggamanaṃ katvā "rājā kira pac-
cantaṃ gato ti2, tvaṃ ko si3, rājapuriso, corapuriso?" ti.
"Rājapuriso sammā" 'ti. "Tena hi ehīti" rājānaṃ gehaṃ
netvā attano pīṭhake nisīdāpetvā "ehi bhadde, sahāyassa4 pāde
dhovā" 'ti bhariyāya5 pāde dhovāpetvā attano balānurūpena āhā-
raṃ datvā "muhuttaṃ vissamathā" 'ti sayanaṃ paññāpesi. Rājā
nipajji. Tato6 itaro assassa sannāhaṃ mocetvā caṃkamāpetvā
udakaṃ pāyetvā piṭṭhiṃ telena makkhetvā tiṇaṃ adāsi. Evaṃ tayo
cattāro divase rājānaṃ paṭijaggitvā "gacchām'; āhaṃ7 sammā"
'ti vutte puna rañño ca assassa ca kattabbayuttakaṃ sabbam
akāsi. Rājā bhuñjitvā gacchanto "ahaṃ samma mahāassāroho8
nāma, nagaramajjhe amhākaṃ gehaṃ, sace kenaci kiccena
nagaraṃ āgacchasi dakkhiṇadvāre ṭhatvā dovārikaṃ ‘mahā-
assāroho8 kataragehe vasatīti'; vatvā9 dovārikaṃ10 gahetvā am-
hākaṃ gehaṃ āgaccheyyāsīti" vatvā11 pakkāmi. Balakāyo pi
rājānaṃ adisvā bahinagare khandhāvāraṃ bandhitvā ṭhito rājā-
naṃ disvā paccuggantvā parivāresi. Rājā nagaraṃ pavisanto
dvārantare ṭhatvā dovārikaṃ pakkosāpetvā mahājanaṃ paṭik-
kamāpetvā "tāta eko paccantagāmavāsī12 maṃ daṭṭhukāmo
āgantvā ‘mahāassārohassa kahaṃ gehan'; ti taṃ13 pucchissati,
tvaṃ hatthe gahetvā va14 ānetvā maṃ dasseyyāsi15, tadā
tvaṃ16 sahassaṃ lacchasīti" āha. So na āgañchi17. Tasmiṃ
anāgacchante rājā tassa vasanagāmaṃ18 baliṃ vaḍḍhāpesi. Ba-
limhi vaḍḍhite na āgacchati17. Evaṃ dutiyam pi tatiyam pi
baliṃ vaḍḍhāpesi, n'; eva āgacchati. Atha naṃ gāmavāsino
sannipatitvā āhaṃsu: "ayyo19 tava20 assārohassa āgatakālato
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks Bi āg-
2 Bid add suyyati.
3 Bid ko si tvaṃ
4 Bid -yakassa.
5 Bid bhariyaṃ tassa.
6 Bid omit tato.
7 Cs Bi -mahaṃ, Bd -ma mayaṃ.
8 Bid -assa-.
9 Bd pucchitvā.
10 Ck vari, Cs dovāri.
11 Bi thatvā pucchā ti vatvā samma ito nivattathā ti vatvā.
12 all four MSS. -si.
13 Bid omit taṃ.
14 Cs Bi omit va.
15 Cks Bi -sīti.
16 Bid add pi.
17 Bid nāgacchati.
18 Bid -me.
19 Bid ayya.
20 Bi adds sahāyakā mahā, Bd sahāya mahā.
[page 010]
10 IV. Catukkanipāta. 1. Vivaravagga. (31.)
paṭṭhāya mayaṃ balinā pīḷiyamānā sīsaṃ ukkhipituṃ na sak-
koma, gacchatha1 mahāassārohassa vatvā amhākaṃ baliṃ vis-
sajjayehīti2". "Sādhu3 gacchissāmi, na pana sakkā tuccha-
hatthena gantuṃ, mayhaṃ sahāyassa dve dārakā atthi, tesañ
ca bhariyāya c'; assa sahāyakassa ca me nivāsanapārupana-
piḷandhanāni4 sajjethā" 'ti. "Sādhu sajjessāmā" 'ti te sabbaṃ
paṇṇākāraṃ sajjayiṃsu. So tañ ca attano ghare pakkapūvañ
ca ādāya gantvā dakkhiṇadvāraṃ patvā dovārikaṃ pucchi:
"kahaṃ samma mahāassārohassa gehan" ti. So "ehi das-
semi{5} te" ti taṃ6 hatthe gahetvā rājadvāraṃ gantvā "dovā-
riko7 paccantagāmavāsiṃ8 gahetvā āgato" ti paṭivedesi9.
Rājā10 sutvā va āsanā vuṭṭhāya11 "mayhaṃ sahāyo ca tena
saddhiṃ āgatā ca pavisantū" 'ti paccuggamanaṃ katvā disvā
va naṃ parissajitvā12 "mayhaṃ sahāyikā ca dārakā13 c'; assa14
ārogā15" ti pucchitvā hatthe gahetvā mahātalaṃ āruyha16 se-
tacchattassa heṭṭhā rājāsane nisīdāpetvā aggamahesiṃ pakko-
sāpetvā "bhadde, sahāyassa me pāde dhovā17" 'ti āha. Sā
tassa pāde dhovi. Rājā suvaṇṇabhiṃkārena udakaṃ āsiñci18.
Devī pāde dhovitvā gandhatelena makkhesi. Rājā "kiṃ samma
atthi kiñci amhākaṃ khādaniyaṃ" ti pucchi. So "atthīti"
pasibbake19 pūve nīharāpesi. Rājā suvaṇṇataṭṭakena gahetvā
tassa saṃgahaṃ karonto "mama sahāyena ānītaṃ20 khādathā"
'ti deviyā ca amaccānañ ca dāpetvā21 sayaṃ pi khādi. Itaro
itaram pi paṇṇākāraṃ dassesi. Rājā tassa gaṇhanatthaṃ22
kāsivatthāni23 apanetvā tena ābhatavatthayugaṃ24 nivāsesi,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid sakkoma ayya gaccha tava sahāya.
2 Bid visājjāpehīti.
3 Bid so sādhū ti.
4 Bid -pārumpanapilandhanādīni.
5 Bid dassāmi.
6 Bid tassa.
7 Bi adds ethaṃ. Bd ekaṃ.
8 Cks paccantavāsiṃ.
9 Bi paṭivegesa, Cks vutte.
10 Bid add taṃ.
11 Bid uṭhāya.
12 Bi paṭisajjetvā, Bd parimajjitvā.
13 Bid dārikāyo.
14 Bid ca.
15 Cs ārogā corr. to arogā, Bid arogā.
16 Bi abhirūyhitvā, Bd abhiruyha.
17 Bid -vāhī.
18 Bid abhisiñci.
19 Bi vassibakate, Bd pasippakato.
20 Bid ānitakhādaniyaṃ.
21 Bid khādāpetvā.
22 Bi saṅgayhanattaṃ, Bd saṅgahanatthaṃ.
23 Bid kāsikava.
24 Bi tena bhaṭavattayuggaṃ, Bd tenābhatavattayuggaṃ, Ck āhata-,
Cs tenāhaṃ taṃ-.
[page 011]
2. Mahāassārohajātaka. (302.) 11
devī1 pi kāsikasāṭakañ2 c'; eva ābharaṇāni ca apanetvā tena
ānītaṃ sāṭakaṃ3 nivāsetvā ābharaṇāni piḷandhi. Atha naṃ
rājārahaṃ bhojanaṃ bhojāpetvā ekaṃ amaccaṃ āṇāpesi:
"gaccha4 imassa mama karaṇaniyāmen'; eva massukammaṃ
kāretvā gandhodakena nahāpetvā5 satasahassagghanikaṃ kāsi-
kavatthaṃ nivāsāpetvā rājālaṃkārena alaṃkārāpetvā ānehīti".
So tathā akāsi. Rājā nagare bheriñ carāpetvā amacce sanni-
pātetvā6 setacchattassa majjhe jātihiṅgulakasuttaṃ7 pātetvā
upaḍḍharajjaṃ adāsi. Te tato paṭṭhāya ekato bhuñjanti pi-
vanti sayanti, vissāso thiro ahosi kenāpi8 abhejjo. Ath'; assa
rājā9 puttadāre pi pakkosāpetvā antonagare nivesanaṃ mapetvā
adāsi. Te samaggā sammodamānā rajjaṃ kārenti. Atha
amaccā kujjhitvā rājaputtaṃ āhaṃsu: "kumāra, rājā ekassa
gahapatikassa upaḍḍharajjaṃ datvā tena saddhiṃ ekato bhuñ-
jati pivati sayati dārake vandāpeti10, imināpi rañño11 kata-
kammam pi12 na jānāma, kiṃ karoti rājā, mayaṃ lajjāma13,
tvaṃ rañño kathehīti". So "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā sab-
baṃ taṃ kathaṃ rañño ārocetvā "mā evaṃ karohi mahārājā"
'ti āha. "Tāta, ahaṃ yuddhaparājito14 kahaṃ vasiṃ15, api
nu jānāthā16" ti. "Na jānāma devā" 'ti. "Ahaṃ etassa
ghare vasanto ārogo17 hutvā āgantvā rajjaṃ kāresiṃ18, evaṃ
mama upakārino kasmā sampattiṃ na dassāmīti" evaṃ vatvā
ca pana19 Bodhisatto "tāta, yo hi adātabbayuttakassa deti dā-
tabbayuttakassa na deti so āpadaṃ patvā kañci20 upakāraṃ{21}
na labhatīti" dassento imā gāthā22 āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks devim.
2 Bi kāsikavattarañ, Bd kāsikavatthaṅ.
3 Bi tenābhaṭavattaṃ, Bd tenābhatavasāṭakaṃ, Cs tenānitaṃ sā-.
4 Bid add tvaṃ.
5 Bi nhā-.
6 Bid -pātāpetvā.
7 Bid -li-.
8 Bi yena, Bd kenaci.
9 Bid omit rājā.
10 Bi ca vandāpesi, Bd ca vaddhāpesi.
11 Bid iminā raññā.
12 Bid omit pi.
13 Bid rājā amhe lajjāpeti.
14 Bd adds tadā.
15 Bid vasatīti.
16 Bi aññe pi hana pucchanattā, Bd maññasi nu putta jānāthā.
17 Cks ar-.
18 Bi karemi, Bd kāremi.
19 Bid omit ca pana
20 Bi omits kañci, Bd kiñci.
21 Bid -rakampi.
22 Bid pathamaṃ gāthaṃ.
[page 012]
12 IV. Catukkanipāta. 1. Vivaravagga. (31.)
Ja_IV,1.2(=302).1: Adeyyesu dadaṃ dānaṃ1 deyyesu na-ppavecchati2
āpāsu3 vyasanaṃ patto sahāyaṃ nādhigacchati. || Ja_IV:5 ||
Ja_IV,1.2(=302).2: Nādeyyesu dadaṃ dānaṃ4 deyyesu yo pavecchati5
āpāsu3 vyasanaṃ patto sahāyaṃ adhigacchati. || Ja_IV:6 ||
Ja_IV,1.2(=302).3: Saññogasambhogavisesadassanaṃ
anariyadhammesu saṭhesu6 nassati,
katañ ca ariyesu ca añjayesu7 ca
mahapphalaṃ hoti aṇum8 pi tādisu. || Ja_IV:7 ||
Ja_IV,1.2(=302).4: Yo pubbe katakalyāṇo akā lokesu dukkaraṃ
pacchā kayira9 na vā kayirā10 accantaṃ pūjanāraho ti. || Ja_IV:8 ||
Tattha adeyyesū 'ti pubbe akatūpakāresu, deyyesū 'ti11 katūpakāresu,
nappavecchatīti12 na pavesati13 na deti, āpāsū3 ti āpadāsu, vyasanan
ti dukkhaṃ, saññogasambhogavisesadassanan ti yo mittena kato sañ-
ñogo c'; eva sambhogo c'; eva14 tassa visesanadassanaṃ15 guṇadassanaṃ16 su-
kataṃ mayhaṃ iminā ti etaṃ sabbaṃ17 asuddhadhammattā anariyadham-
mesu kerāṭikattā18 saṭhesu19 nassati, ariyesū 'ti attano kataguṇajānanena20
ariyesu parisuddhesu, añjayesū21 'ti ten'; eva kāraṇena ujukesu akuṭilesu, aṇum22
pīti appamattakam pi, tādisū 'ti ye tādisā puggalā honti23 ariyā ujū tesu24
ariyesu25 appam pi26 kataṃ mahapphalaṃ hoti mahāvipphāraṃ mahājutikaṃ27,
sukhette28 vuttabījam iva28 na29 nassatīti attho, vuttam pi c'; etaṃ: yathā
bījaṃ aggismiṃ30 ḍayhati na virūhati evaṃ kataṃ asappurise ḍayhati na virūhati
Kataññumhi ca posamhi sīlavante ariyavuttine
sukhette viya bījāni katam tam31 pi32 na nassatīti.
Pubbekatakalyāṇo33 ti paṭhamataraṃ upakāraṃ katvā ṭhito, akā ti akari,
ayaṃ lokesu dukkaraṃ nāma akāsīti attho, pacchā kayirā34 ti so pacchā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi danantāna, Bd dadantānaṃ.
2 Ck -jjati, Bi na pācchati, Bd na pavecchasi.
3 Bid āvāsu.
4 Bi adesu dadantānaṃ, Bi adeyyesu adantānaṃ.
5 Bd -pavacchati, Bi deyyayyesu yo yā pagacchati.
6 Cs saṭṭhesu, Bi tesu, Bd sapathesu.
7 Bi ajjavesu, Bd ājjavesu.
8 Bi anaṃ, Bd aṇuram, Cks anum.
9 Cs -raṃ, Bi kariyā, Bd kriyā.
10 Bd kriyā.
11 Bid add pubbe.
12 Bi nappagacchatīti, Bd nappavacchasīti.
13 Bid -sasi.
14 Bi cati, Bd cāti.
15 Bi visesaṃ, Bd visesadassanaṃ.
16 Ck gunaṃ-, Bi guṇaṃdasānaṃ.
17 Bid etamatthaṃ.
18 Bi karotikattā, Bd karotikatattā.
19 Bi sathesu, Bd sapatesu.
20 Cks -jānanakena, Bd -jānanaṇesu.
21 Bd ājjavesu, Bi ajjevesu.
22 Cks anum, Bi anukaṃ.
23 Bd adds mahapphalaṃ hotīti.
24 Cks ujutesu, Bid ujubhūtesu.
25 Bid omit ariyesu.
26 Bid omit pi
27 Bid mahāju -- mahāvi-
28 Bi supappabī-, Bd suvappabī-, Cs vuttabījameva; Bid add itarasmiṃ
pana pāpe bahuṃ pi kataṃ aggimhi khittabījamiva.
29 Bid omit na.
30 Bid aggimhi.
31 Bi kataṃnanakataṃ, Bd kataṃkataṃ.
32 Bid omit pi.
33 Bid tattha yo pubbe.
34 Bid kariyā.
[page 013]
3. Ekarājajātaka. (303.) 13
aññaṃ kiñci guṇaṃ karotu1 vā mā vā ten'; eva paṭhamakatena2 guṇena
accantapūjanāraho3 hoti4 sabbaṃ sakkārasammānaṃ arahatīti.
Idaṃ pana sutvā n'; eva amaccā na5 rājaputto puna6
kiñci kathesi7.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā paccantagāmavāsī8 Ānando ahosi, Bārāṇasirājā pana aham
evā" 'ti. Mahāassārohajātakaṃ9.
3. Ekarājajātaka. (cfr. Morris Cariyāp. p. 101)
Anuttare kāmaguṇe samiddhe ti. Idaṃ Satthā Jeta-
vane viharanto aññataraṃ Kosalarājasevakaṃ ārabbha kathesi.
Paccuppannavatthuṃ heṭṭhā Seyyaṃsajātake10 kathitam eva. Idha
pana Satthā "na tvaṃ ñeva anatthena atthaṃ āhari, porāṇakapaṇ-
ḍitāpi attano anatthena atthaṃ āhariṃsū" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasirañño upaṭṭhāko amacco rājantepure
dubbhi. Rājā paccakkhato tassa dosaṃ disvā raṭṭhā pabbājesi.
So Dabbasenaṃ11 nāma Kosalarājānaṃ upaṭṭhahanto ti sabbaṃ
Mahāsīlavajātake kathitam eva. Idha pana Dabbaseno11 mahātale
amaccamajjhe nisinnaṃ Bārāṇasirājānaṃ gaṇhāpetvā12 sik-
khāya13 pakkhipāpetvā uttarummāre heṭṭhāsīsakaṃ olambāpesi.
Rājā corarājānaṃ ārabbha mettaṃ bhāvetvā kasiṇaṃ14 pari-
kammaṃ katvā jhānāni15 nibbattesi, bandhanaṃ chindi-
tvā16 rājā ākāse pallaṃkena nisīdi. Corassa17 sarīre ḍāho
uppajji, "ḍayhāmi ḍayhāmīti" bhūmiyaṃ aparāparaṃ pavat-
tati18, "kiṃ etan" ti ca vutte "mahārāja, tumhe evarūpaṃ
dhammikarājānaṃ19 niraparādhaṃ dvārassa uttarummāre heṭṭhā-
sīsakaṃ olambāpethā" 'ti vadiṃsu. "Tena hi vegena gantvā
mocetha nan" ti. Purisā gantvā rājānaṃ ākāse pallaṃkena
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi karonto, Bd karontu.
2 Bid -kata.
3 Bid accantaṃ-.
4 Cs Bid ti.
5 Cks naṃ.
6 Cs na, Bi omits puna, Ck pana.
7 Bi -sati, Bd -siti.
8 Cks paccantavāsī.
9 Bid add dutiyaṃ.
10 Bid seyyajā-.
11 Bd dubbhise-.
12 Bid bandhitvā.
13 Bid sikkāya.
14 Bid -ṇa, Ck -ṇā.
15 Bid -naṃ.
16 Cks add gataṃ.
17 Bi vorājassa, Bd corarājassa.
18 Ck pavaddhati, Cs pavaḍḍhati corr. to pavaddhati, Bid parivatteti.
19 Ck dhammikamahārā-.
[page 014]
14 IV. Catukkanipāta 1. Vivaravagga. (31.)
nisinnaṃ disvā āgantvā Dabbasenassa1 kathesuṃ2. So vegena
gantvā taṃ vanditvā khamāpetvā3 paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,1.3(=303).1: Anuttare kāmaguṇe samiddhe
bhutvāna pubbe vasi ekarājā,
so dāni dugge narakamhi khitto
na-ppajahe vaṇṇabalaṃ purāṇan ti. || Ja_IV:9 ||
Tattha vasīti vuttho4, ekarājā ti Bodhisattaṃ nāmenālapati, so dānīti
so tvam idāni, dugge ti visame, narakamhīti āvāṭe, olambitaṭṭhānaṃ san-
dhāy'; etaṃ vuttaṃ, na-ppajahe vaṇṇabalaṃ purāṇan ti evarūpe visa-
maṭṭhāne khitto pi porāṇakavaṇṇañ5 ca balañ ca na-ppajahasīti6 pucchi.
Taṃ sutvā Bodhisatto sesagāthā avoca:
Ja_IV,1.3(=303).2: Pubbe va khantī ca tapo ca mayhaṃ
sampatthitā7 Dabbasenā8 ahosi,
taṃ dāni laddhāna kathan9 nu rāja
jahe ahaṃ vaṇṇabalaṃ purāṇaṃ. || Ja_IV:10 ||
Ja_IV,1.3(=303).3: Sabbaṃ kir'; evaṃ10 pariniṭṭhitāni
yasassinaṃ paññavataṃ11 visayha12,
yaso ca laddhā purimaṃ uḷāraṃ
na-ppajahe vaṇṇabalaṃ purāṇaṃ. || Ja_IV:11 ||
Ja_IV,1.3(=303).4: Panujja dukkhena sukhaṃ janinda
sukhena vā dukkham asayhasāhi13
ubhayattha sattā abhinibbutattā14
sukhe ca dukkhe ca bhavanti tulyā ti. || Ja_IV:12 ||
Tattha khantīti adhivāsanakhanti, tapo15 ti tapakaraṇaṃ16, sampat-
thitā17 ti icchitā abhikaṃkhitā, Dabbasenā8 'ti taṃ nāmenālapati, taṃ dāni
laddhānā 'ti taṃ patthanaṃ18 dānāhaṃ labhitvā, jahe ti kena kāraṇena19
jaheyyaṃ20, yassa hi dukkhaṃ vā domanassaṃ vā hoti so taṃ jaheyyā 'ti dīpeti,
sabbaṃkireva21 pariniṭṭhitānīti anussavavasena attano sampattim dassento
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid dubbhise-.
2 Bid ārocesuṃ.
3 Bid -petuṃ.
4 Ck Bid vutto, Cs vutto corr. to vuttho.
5 Bd pu-.
6 Ck -tīti, Bi nappahesīti, Bd -hasiti.
7 Bid -paṭhitā.
8 Cs -na, Bid dubbhisena.
9 Bid -thaṃ.
10 Cs kireva, Bi sabbakireva, Bd sabbaṃkideva.
11 Bid -vantaṃ.
12 Ck -ha, Cs -haṃ, Bi viseyhaṃ, Bd viseyha.
13 Cs -sāni corr. to sāhi, Ck dukkha ca sayhasāhi,
Bi dukkhamaseyhati, Bd dukkhapaseyhasāhi.
14 Cs -tattā corr. to -tatthā, Bi -ppukattā.
15 Cks tapa.
16 Bid tapacara.
17 Ck -pattitā, Cs -pattinā corr. to -tthitā, Bid saṃ paṭhitā.
18 Bid paṭhanaṃ.
19 Bid add ahaṃ.
20 Cs jaheyyaṃ corr. to jaheyaṃ.
21 Bd kideva.
[page 015]
4. Daddarajātaka. (304.) 15
āha, idaṃ vuttaṃ hoti: sabbān'; eva mama kattabbakiccāni dānasīlauposatha-
kammāni1 pubbe yeva2 niṭṭhitāni, yasassinaṃ paññavataṃ3 visayhā4
ti parivārasampattiyā saddhiṃ5 paññāsampadāya6 paññāvatā3 asayhasāhitāya7
visayhā8, tīṇi p'; etāni ālapanatthe, nan9 ti pan'; ettha nipāto vyañjanasiliṭṭha-
vasena10 nakārassa anunāsikā katā ti paccetabbā, yaso cā 'ti yasañ c'; eva, lad-
dhā puriman ti labhitvā purimaṃ pubbe aladdhapubbaṃ uḷārikaṃ mahantaṃ,
kilesavikkhambhanamettabhāvanajjhānuppattiyo11 sandhāy'; evam āha, nap-
pajaheti evarūpaṃ yasaṃ laddhā kiṃkāraṇā vaṇṇabalaṃ12 jahissāmīti attho,
dukkhenā 'ti tayā uppāditena nirayamhi13 khipanadukkhena panujja sukhaṃ14
panuditvā15, sukhena vā dukkhan ti16 jhānasukhena vā taṃ dukkhaṃ panu-
ditvā17, ubhayattha sattā18 ti ye sattā18 honti mādisā te dvīsu pi etesu koṭ-
ṭhāsesu abhinibbutasabhāvā majjhattā, sukhe19 dukkhe19 bhavanti tulyā
ekasadisā nibbikārā va hontīti.
Idaṃ sutvā Dabbaseno20 Bodhisattaṃ khamāpetvā "tum-
hākaṃ rajjaṃ tumhe va kāretha21, ahaṃ vo core paribāhis-
sāmīti22" vatvā tassa duṭṭhāmaccassa rājāṇaṃ katvā23 pakkāmi.
Bodhisatto pi rajjaṃ amaccānaṃ niyyādetvā isipabbajjaṃ pab-
bajitvā Brahmaloka-parāyano ahosi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā Dabbaseno Ānando ahosi, Bārāṇasirājā pana aham evā" 'ti.
Ekarājajātakaṃ24.
4. Daddarajātaka.
Imāni man ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto ekaṃ
kodhanaṃ25 ārabbha kathesi. Vatthuṃ heṭṭhā kathitam eva. Tadā
hi dhammasabhāyaṃ tassa kodhanabhāvakathāya samuṭṭhitāya Satthā
āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti
pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte taṃ pakkosāpetvā "saccaṃ kira
tvaṃ bhikkhu kodhano26" ti vatvā "āma bhante" ti vutte "na bhik-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid dānasīlabhāvanāupo-.
2 Bi ca, Bd va.
3 Bid paññavantaṃ.
4 Bid viseyhā.
5 Bi yasassānaṃ, Bd yasassinaṃ.
6 Bid paññāya sampadāya.
7 Bid aseyha-.
8 Cks -haṃ, Bid viseyhaṃ, and add evaṃ.
9 Bid ālapanāne vanan.
10 Bi byañcanassaliṭhatāvasena, Bd byañjanasiliṭhatāva-.
11 Cks Bi -nupattiyo.
12 Bid purāṇavaṇṇa-.
13 Bid narakamhi.
14 Cks -dukkhena panuyujja sukhaṃ, Bid -dukkhena mama rajjasukhaṃ.
15 Cs Bi panudisvā, Bd anusaritvā.
16 Cks dukkhenti.
17 Bi anuppādetvā, Bd anuppāditvā.
18 Bid santo.
19 Bid add ca.
20 Bid dubbhise-.
21 Bid karotha.
22 Bi paṭi-, Bd pati-.
23 Bd kāretvā.
24 Bid add tatiyaṃ.
25 Bid kodhanabhikkhuṃ.
26 Bid add si.
[page 016]
16 IV. Catukkanipāta. 1. Vivaravagga. (31.)
khave idān'; eva pubbe p'; esa kodhano yeva, kodhanabhāven'; ev'
assa1 porāṇakapaṇḍitā parisuddhā nāgarājabhāve ṭhitāpi tīṇi vassāni
gūthabharitāya2 ukkārabhūmiyaṃ vasiṃsū" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto -- Himavantapadese3 Daddarapabbatapāde Daddara-
nāgabhavanaṃ4 atthi- tattha rajjaṃ kārentassa5 Sūradadda-
rarañño6 putto Mahādaddaro nāma ahosi, kaniṭṭhabhātā pan'
assa Culladaddaro7 nāma. So kodhano pharuso nāgamāṇavikā
akkosanto8 paharanto carati9. Nāgarājā tassa pharusabhāvaṃ
ñatvā taṃ nāgabhavanato nīharāpetuṃ āṇāpesi. Mahādaddaro
pana pitaraṃ khamāpetvā vāresi10. Dutiyam pi tassa rājā11
kujjhi, dutiyam pi khamāpesi. Tatiyavāre pana "tvaṃ maṃ12
imaṃ anācāraṃ13 nīharāpentaṃ14 vāresi11, gacchatha, dve pi
janā imamhā nāgabhavanā nikkhamitvā Bārāṇasiyaṃ ukkāra-
bhūmiyaṃ tīṇi vassāni vasathā" 'ti nāgabhavanā nikkaḍḍhāpesi.
Te tattha gantvā vasiṃsu. Atha ne ukkārabhūmiyaṃ15 udaka-
pariyante gocaraṃ pariyesamāne16 gāmadārakā disvā paharantā
leḍḍudaṇḍādayo khipantā17 "ke ime puthulasīsā sūcinaṅguṭṭhā18
udakadeḍḍubhā19" ti ādīni vatvā akkosanti20. Culladaddaro21
caṇḍapharusatāya tesaṃ tam avamānaṃ asahanto "bhātika ime
dārakā amhe paribhavanti22, āsīvisabhāvaṃ no na jānanti, ahaṃ
etesaṃ23 avamānaṃ sahituṃ na sakkomi, nāsāvātena te nāses-
sāmīti" bhātarā saddhiṃ sallapanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,1.4(=304).1: Imāni maṃ Daddara tāpayanti
vācāduruttāni manussaloke
‘maṇḍūkabhakkhā'; ‘udakantasevī'
āsīvisaṃ maṃ avisā sapantīti. || Ja_IV:13 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -vena cassa, Bi vena nevassa.
2 Bi gujaparitāya, Bd gudhaparitāya.
3 Bid -tappa-.
4 Bid add nāma.
5 Cks kārentaṃ.
6 Cs sura-, Bid omit sūra-.
7 Bid cuḷa-.
8 Bid add paribhāsanto.
9 Bid vicarati.
10 Bid nivā-
11 Bid rājā tassa.
12 Bid omit maṃ.
13 Bd anācāriyaṃ.
14 Bid niharāpetuṃ.
15 Bid add ca.
16 Cks -no.
17 Bid -ti.
18 Ck sūcī-, Cs Bid suci-
19 Ck deḍḍū-, Bi deṇḍubhakkhā, Bd deṇḍubhā.
20 Bid add paribhāsanti.
21 Bid cūḷa-.
22 Bi paharayanti, Bd abhibhavaṇti.
23 Bid tesaṃ.
[page 017]
4. Daddarajātaka. (304.) 17
Tattha tāpayantīti dukkhāpenti, maṇḍūkabhakkhā udakantase-
vīti maṇḍūkabhakkhā ti1 udakantasevīti ca vadantā ete avisā gāmadārakā2 maṃ
āsīvisaṃ samānaṃ sapanti akkosantīti.
Tassa vacanaṃ sutvā Mahādaddaro sesagāthā abhāsi:
Ja_IV,1.4(=304).2: Sakā raṭṭhā pabbajito3 aññaṃ janapadaṃ gato
mahantaṃ koṭṭhaṃ kayirātha duruttānaṃ nidhetave. || Ja_IV:14 ||
Ja_IV,1.4(=304).3: Yattha posaṃ na jānanti jātiyā vinayena vā
na tattha mānaṃ kayirātha vasam aññātake jane4. || Ja_IV:15 ||
Ja_IV,1.4(=304).4: Videsavāsaṃ vasato jātavedasamena5 pi
khamitabbaṃ sapaññena api dāsassa tajjitan ti. || Ja_IV:16 ||
Tattha duruttānaṃ nidhetave ti yathā dhaññānaṃ nidhānatthāya
mahantaṃ koṭṭhaṃ katvā pūretvā kicce uppanne dhaññaṃ valañjenti6 evam
evaṃ videsagato7 antohadaye paṇḍito puriso8 duruttānaṃ nidhānatthāya ma-
hantaṃ koṭṭhaṃ kayirātha, tattha tāni duruttāni nidahitvā9 puna attano pa-
honakālaṃ10 kātabbaṃ karissati, jātiyā vinayena vā ti ayaṃ11 khattiyo
brāhmaṇo ti vā sīlavā bahussuto guṇasampanno ti vā evaṃ yaṭṭha12 jātiyā
vinayena vā na jānantīti attho, mānan ti evarūpaṃ maṃ13 lāmakavohārena14
voharanti na sakkaronti na garukarontīti15 mānaṃ na kareyya, vasam aññā-
take jane ti attano jātigottaṃ16 ajānantassa santike vasanto, vasato ti va-
satā17 ayam eva vā pāṭho.
Evaṃ{18} tattha tīṇi vassāni vasiṃsu. Atha19 pitā pakko-
sāpesi20. Te21 tato paṭṭhāya nihatamānā jātā.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne22 kodhano bhikkhu anāgāmiphale pa-
tiṭṭhahi) Tadā Culladaddaro kodhano bhikkhu ahosi. Mahādaddaro
pana aham evā 'ti. Daddarajātakaṃ23.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add ca.
2 Ck -kaṃ, Cs -kaṃ corr. to -kā.
3 Bd pabbā-.
4 Cs -tatejano, Bi -tathejane.
5 Bi jātidevasayena. Bd jātiyā vinayena.
6 Ck vaḷ-, Bid valañcanti.
7 Cs -saṃgato, Bi -savāsaṃ vasato, Bd -savāsaṃ vasanto
8 Bid poso.
9 Bi niddāyitvā, Bd niddahitvā.
10 Bid pahonakakāle.
11 Bid ahaṃ.
12 Bi yatta evaṃ, Bd omits evaṃ.
13 Bid omit maṃ.
14 Bi omits voh-, Bd ravasena.
15 Bid garuṃka-.
16 Bid -ttādīni.
17 Ck vasanā na, Cs vasatāva, Bi vasathā ti.
18 Bid add te.
19 Bid add ne.
20 Bid -petvā.
21 Bid omit te.
22 Bid add so.
23 Bid add catutthaṃ.
[page 018]
18 IV. Catukkanipāta. 1. Vivaravagga. (31.)
5. Sīlavīmaṃsanajātaka.
N'; atthi loke raho nāmā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto kilesaniggahaṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ Ekādasaṇi-
pāte Pānīyajātake1 āvibhavissati. Ayaṃ pan'; ettha saṃkhepo: pañ-
casatā bhikkhū anto Jetavane vasantā majjhimayāmasamanan-
tare kāmavitakkaṃ vitakkayiṃsu. Satthā chasu pi rattiṃdivā-
koṭṭhāsesu yathā ekacakkhuko cakkhuṃ ekaputto puttaṃ camarī2
vālaṃ appamādena rakkhati evaṃ niccakālaṃ bhikkhū3 oloketi4. So
rattibhāge dibbacakkhunā Jetavanaṃ olokento cakkavattirañño anto5
nivesane uppannacore viya te bhikkhū disvā gandhakuṭiṃ vivaritvā
Ānandattheraṃ pakkositvā6 "Ānanda, anto7 koṭisanthāre8 bhikkhū9
sannipātetvā10 gandhakuṭidvāre āsanaṃ paññāpehīti" āha. So tathā
katvā Satthu paṭivedesi. Satthā paññattāsane nisīditvā sabbasaṃgā-
hikavasena āmantetvā "bhikkhave, porāṇakapaṇḍitā ‘pāpakaraṇe raho
nāma n'; atthīti'; pāpaṃ na kariṃsū" 'ti vatvā11 atītam āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto tatth'
eva Bārāṇasiyaṃ disāpāmokkhassa12 santike pañcannaṃ māṇa-
vakasatānaṃ jeṭṭho13 hutvā sippaṃ uggaṇhi14. Ācariyassa15
vayappattadhītā16 atthi. So cintesi: "imesaṃ māṇavakānaṃ
sīlaṃ vīmaṃsitvā sīlasampannass'; etaṃ17 dassāmīti" so eka-
divasaṃ māṇavake āmantetvā "tātā, mayhaṃ dhītā vayappattā,
vivāhaṃ assā kāressāmi, vatthālaṃkāraṃ laddhuṃ vaṭṭati18,
tumhe attano ñātakānaṃ apassantānaṃ19 thenetvā vatthālaṃ-
kāre āharatha, kenaci adiṭṭham eva gaṇhāmi20, dassetvā ābha-
taṃ na gaṇhāmīti" āha. Te "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā tato
paṭṭhāya ñātakānaṃ apassantānaṃ thenetvā vatthapilandhanā-
dīni āharanti, ācariyo ābhataṃ ābhataṃ21 visuṃ visuṃ yeva22
ṭhapesi. Bodhisatto23 na kiñci āhari. Atha naṃ ācariyo āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks paṃñājā-, Bi paññāsajā-, Bd pāniyajā-.
2 Ck camarī, Cs camari, Bid cāmari.
3 Bd -uṃ, Cs Bi -u.
4 Cs -kesi.
5 Bid attano.
6 Bid āmantetvā.
7 Bid add jetavane.
8 Bi -sandhāre, Bd -sandhāgāre.
9 Bid vasanakabhī-.
10 Bid -pātāpetvā.
11 Bid add tehi yācito.
12 Bid add ācariyassa.
13 Bid jeṭhako.
14 Bi -hiti, Bd -hati.
15 Bid add pana.
16 Bid -ttā-.
17 Bid -nnasseva dhītaraṃ.
18 Bid add gacchatha.
19 Bid -nañ ñeva.
20 Bid gaṇhatha.
21 Bid ābhaṭābhaṭaṃ, Ck ābataṃ.
22 Bid omit yeva.
23 Bid add pana.
[page 019]
5. Sīlavīmaṃsanajātaka. (305.) 19
"tvaṃ pana tāta na kiñci āharasīti". "Āma ācariyā" 'ti.
"Kasmā tātā" 'ti. "Tumhe1 kassaci passantassa ābhataṃ
na2 gaṇhatha, ahaṃ pana pāpakaraṇe raho3 na passāmīti" dī-
pento ime dve gāthā āha:
Ja_IV,1.5(=305).1: N'; atthi loke raho nāma pāpakammaṃ pakubbato,
passanti vanabhūtāni, taṃ bālo maññatī4 raho. || Ja_IV:17 ||
Ja_IV,1.5(=305).2: Ahaṃ raho na passāmi, suññaṃ vāpi na vijjati,
yattha aññaṃ5 na passāmi asuññaṃ hoti tam mayā ti. || Ja_IV:18 ||
Tattha raho ti paṭicchannaṭṭhānaṃ, vanabhūtānīti vane nibbattabhūtāni,
taṃ bālo ti taṃ pāpakammaṃ raho nāma6 mayā katan ti bālo maññati,
suññaṃ vāpīti yaṃ vā ṭhānaṃ sattehi suññaṃ tucchaṃ bhaveyya taṃ pi
n'; atthīti āha.
Ācariyo tassa pasīditvā "tāta, na7 mayhaṃ gehe dhanaṃ
n'; atthi, ahaṃ pana sīlasampannassa dhītaraṃ dātukāmo ime
māṇavake vīmaṃsanto evaṃ akāsiṃ, mama dhītā tumhaṃ8 ñeva
anucchavikā" ti dhītaraṃ alaṃkaritvā Bodhisattassa adāsi,
sesamāṇavake "tumhehi ābhatābhataṃ9 tumhākaṃ geham eva
nethā" 'ti āha.
Satthā "iti kho bhikkhave10 dussīlamāṇavakā attano dussīlatāya
taṃ itthiṃ na labhiṃsu, itaro paṇḍitamaṇavo sīlasampannatāya la-
bhīti11" vatvā abhisambuddho hutvā itarā dve gāthā abhāsi:
Ja_IV,1.5(=305).3: Dujjacco ca ajacco12 ca nando ca sukhavacchano13
vajjho14 addhuvasīlo15 ca te dhammaṃ jahum atthikā16. || Ja_IV:19 ||
Ja_IV,1.5(=305).4: Brāhmaṇo ca kathaṃ jahe sabbadhammāna pāragū
yo dhammam anupāleti dhitimā saccanikkamo ti. || Ja_IV:20 ||
Tattha dujjacco ti ādayo cha17 jeṭṭhamāṇavakā18, tesaṃ nāmaṃ gaṇhi,
avasesānaṃ nāmaṃ agahetvā sabbasaṅgāhikavasen'; eva te dhammaṃ jahu-
matthikā16 ti āha, tattha te ti sabbe pi te māṇavā dhammaṃ ti itthi-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add na.
2 Bid omit na.
3 Bid add nāma.
4 Bid -te.
5 Bid suññaṃ.
6 Ck nā, Bid omit nāma.
7 so all four MSS.
8 Cs tumhākañ corr. to tumhañ, Bi tuyhañ.
9 Bid ābhaṭābhaṭaṃ.
10 Bid add te.
11 Bid labhatīti.
12 Bd sujacco, Bi succo.
13 Bid -vaḍhito.
14 Bi vajho, Bd vaḍho? Cks vejjo.
15 Bi andhaca-, Bd andhāca-.
16 Bid -mattikā.
17 Ck ja, Bi sa, Cs omits cha.
18 Bid jeṭhakamā-.
[page 020]
20 IV. Catukkanipāta. 1. Vivaravagga. (31.)
paṭilābhasabhāvaṃ jahumatthikā1 ti jahuatthikā2 ayam eva vā pāṭho, ma-
kāro pana3 vyañjanasandhivasena vutto, idaṃ vuttaṃ hoti: sabbe pi te māṇavā
tāya itthiyā4 atthikā va hutvā attano dussīlatāya taṃ itthipaṭilābhasabhāvam5
jahiṃsu6, brāhmaṇo cā 'ti itaro pana sīlasampanno brāhmaṇo kathaṃ hi7
kena kāraṇena taṃ itthipaṭilābhaṃ8 jahissati, sabbadhammānan ti imasmiṃ
ṭhāne lokiyāni pañca sīlāni dasa sīlāni tīṇi sucaritāni sabbadhammā nāma,
tesaṃ so9 pāraṃ gato ti pāragū, dhamman ti vuttappakāram eva dhammaṃ
so10 pāleti rakkhati, dhitimā ti sīlarakkhanādhitiyā11 samannāgato, sacca-
nikkamo ti sacce12 sabhāvabhūte13 yathāvutte14 sīladhamme15 nikkamena
samannāgato
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne tāni pañcabhikkhusatāni arahatte pa-
tiṭṭhahiṃsu) "Tadā ācariyo Sāriputto ahosi, paṇḍitamāṇavo pana
aham evā" 'ti. Sīlavīmaṃsanajātakaṃ16.
6. Sujātajātaka.
Kiṃ aṇḍakā ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto Malli-
kaṃ17 deviṃ ārabbha kathesi. Ekadivasaṃ kira rañño tāya saddhiṃ
sirivivādo ahosi, sayanakalaho ti pi vadanti yeva. Rājā kujjhitvā
tassā atthibhāvam pi18 na jānāti. Mallikā19 "Satthā rañño mayi
kuddhabhāvaṃ na jānāti20, maññe21" ti cintesi. Satthāpi ñatvā
"imesaṃ samaggabhāvaṃ karissāmīti" pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā
pattacīvaram ādāya pañcabhikkhusataparivāro22 Sāvatthiṃ pavisitvā
rājadvāram agamāsi. Rājā Tathāgatassa pattaṃ gahetvā nivesanaṃ
pavesetvā paññattāsane nisīdāpetvā Buddha-pamukhassa saṃghassa23
dakkhiṇodakaṃ datvā yāgukhajjakaṃ āhari24. Satthā pattaṃ hat-
thena25 pidahitvā "mahārāja kahaṃ devīti" āha. "Kiṃ bhante tāya,
attano yasena mattā esā" ti26. "Mahārāja, sayam eva yasaṃ datvā
mātugāmaṃ ukkhipitvā tāya katassa aparādhassa asahanan nāma
ayuttan" ti. Rājā Satthu vacanaṃ sutvā taṃ pakkosāpesi. Sā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -mattikā.
2 Bid jahimattikā.
3 Bid pada.
4 Bd adds paṭilābha sabhāvam jahiyā.
5 Cs itthiṃ-.
6 Bi vijahiṃsu
7 Bid jahoti.
8 Bid -bhasabhāvaṃ.
9 Bid so tesaṃ.
10 Bid yo.
11 Bid -na-.
12 Bid sacca.
13 Bi -to, Bd -tena, Cs -teti.
14 Bid -ttena.
15 Bid -mma.
16 Bid add pañcamaṃ.
17 Cs -kā corr. to -kaṃ, Bi -ka, Bd -kā.
18 Bid omit pi.
19 Bi adds devīpissa, Bd devipi.
20 Bid -tīti.
21 Bid omit maññe.
22 Bid pañcasatabhikkhu-.
23 Bid bhikkhusa-.
24 Ck -rati, Bi -ritvā.
25 Bid hatthena pattaṃ.
26 Bid mattāyāti.
[page 021]
6. Sujātajātaka. (306.) 21
Satthāraṃ parivisi. Satthā "aññamaññaṃ samaggehi bhavituṃ1 vaṭ-
ṭatīti2" sāmaggiyarasassa vaṇṇaṃ kathetvā pakkāmi. Tato paṭṭhāya
ubho samaggavāsaṃ vasiṃsu. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ
samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso, Satthā ekavacanen'; eva ubho samagge akā-
sīti". Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya
sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'
eva pubbe p'; āhaṃ ete ekovāden'; eva3 samagge akāsin" ti vatvā4
atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto tassa atthadhammānusāsako amacco ahosi. Ath'
ekadivasaṃ rājā mahāvātapānaṃ5 vivaritvā rājaṅgaṇaṃ oloka-
yamāno aṭṭhāsi. Tasmiṃ khaṇe ekā paṇṇikadhītā abhirūpā
paṭhamavaye ṭhitā6 badarapacchiṃ sīse katvā "badarāni gaṇ-
hatha7, badarāni gaṇhathā8" 'ti vadamānā rājaṅgaṇena gac-
chati9. Rājā tassā saddaṃ sutvā10 paṭibaddhacitto hutvā as-
sāmikabhāvaṃ ñatvā pakkosāpetvā taṃ aggamahesiṭṭhāne ṭha-
petvā mahantaṃ yasaṃ adāsi. Sā rañño piyā ahosi manāpā.
Ath'; ekadivasaṃ rājā suvaṇṇataṭṭake badarāni khādanto
nisīdi11. Sujātā devī rājānaṃ badarāni khādantaṃ disvā
"mahārāja, kin nāma12 tumhe khādathā" 'ti pucchantī paṭha-
maṃ gātham āha:
Ja_IV,1.6(=306).1: Kiṃ aṇḍakā13 ime deva nikkhittā kaṃsamallake
upalohitakā vaggū, te14 me akkhāhi pucchito ti. || Ja_IV:21 ||
Tattha kiṃ aṇḍakā13 ti kiṃ phalāni nām'; etānīti15 parimaṇḍalavasena
pana aṇḍakā ti āha, kaṃsamallake ti suvaṇṇataṭṭake, upalohitakā ti
rattavaṇṇā, vaggū ti vokkhā16 nimmalā.
Rājā kujjhitvā "badarapakkavāṇijake17 paṇṇikagahapati-
kassa dhīte18 attano kulasantakāni badarāni pi na jānāsīti",
vatvā dve gāthā abhāsi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs vasituṃ.
2 Ck vaddhatīti, Bi paṭhatīti, Bd vattatīti
3 Cs ekovāreṇeva corr. to -vādeneva, Bd ekavāreneva, Bi ekavacaneneva.
4 Bid add tehi yācito.
5 Bid omit mahā.
6 Bid add sujātā nāma.
7 Bd kiṇātha.
8 Bd kiṇāthā.
9 Bid agamāsi.
10 Bid add tāya.
11 Bid add tadā.
12 Bi nāmetaṃ, Bd nāmapetaṃ
13 Bid -kāni.
14 Bid taṃ.
15 Bid etāni.
16 Ck vokkā, Bid cokkhā.
17 Bid -paṇṇavānijjake.
18 Bd dhitā.
[page 022]
22 IV. Catukkanipāta. 1. Vivaravagga. (31.)
Ja_IV,1.6(=306).2: Yāni pure tuvaṃ1 devi bhaṇḍu nantakavāsinī2
ucchaṅgahatthā pacināsi tassā te koliyaṃ phalaṃ. || Ja_IV:22 ||
Ja_IV,1.6(=306).3: Uḍayhate3 na ramati, bhogā vippajahanti taṃ,
tatth'; ev'; imaṃ paṭinetha4 yattha kolaṃ pacissatīti. || Ja_IV:23 ||
Tattha bhaṇḍū ti muṇḍasīsā hutvā, nantakavāsinīti5 jiṇṇapilotika-
nivatthā, ucchaṅgahatthā pacināsīti aṭaviṃ pavisitvā aṃkusakena sākhan
nametvā6 ocitocitaṃ hatthena ucchaṅge pakkhipanavasena ucchaṅgahatthā hutvā
pacināsi ocināsi, tassā te koliyaṃ phalan ti tassā tava evaṃ pacinantiyā7
yaṃ mayaṃ idāni khādāma imaṃ8 koliyaṃ kuladattikaṃ9 phalan ti attho,
uḍayhate na ramatīti ayaṃ jambī imasmiṃ rājakule vasamānā lohakum-
bhiyaṃ pakkhittā viya ḍayhati nābhiramati, bhogā ti rājabhogā imaṃ alak-
khikaṃ vippajahanti, yattha kolaṃ pacissatīti yattha gantvā puna badaram
eva pacinitvā10 vikkiṇantī jīvikaṃ kappessati tatth'; eva naṃ nethā 'ti11
Bodhisatto "ṭhapetvā maṃ añño ime samagge kātuṃ na
sakkhissati12, rājānaṃ saññāpetvā imissā anikkaḍḍhanaṃ ka-
rissāmīti" cintetvā catutthaṃ gātham āha:
Ja_IV,1.6(=306).4: Honti h'; ete mahārāja iddhippattāya nāriyā,
khama13 deva Sujātāya, māssā14 kujjhi rathesabhā 'ti. || Ja_IV:24 ||
Tass'; attho: mahārāja ete evarūpā pamādadosāya sampattāya15 nāriyā
honti na na honti16, etaṃ evarūpe ucce ṭhāne ṭhapetvā idāni ettakassa apa-
rādhassa asahanaṃ nāma na {yuttaṃ} tumhākaṃ, tasmā khama17 deva Sujātāya,
etissā18 mā kujjhi rathesabha19 rathajeṭṭhakā 'ti20.
Rājā tassa vacanena deviyā taṃ aparādhaṃ sahitvā yathā-
ṭhāne yeva naṃ ṭhapesi. Tato paṭṭhāya ubho samaggavāsaṃ
vasiṃsu.
Satthā imaṃ desanaṃ21 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
Bārāṇasirājā Kosalarājā ahosi, Sujātā Mallikā, amacco22 aham evā"
'ti. Sujātajātakaṃ23.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks tvaṃ.
2 Bi nandavāsini, Bd nandakavāsini.
3 Cs uḍḍa-.
4 Bid pati-.
5 Bi nandagāvīsiniti.
6 Bid sākhaṃ nā-.
7 Bid pacināya ocināya.
8 Bid idaṃ.
9 Bid -yaṃ.
10 Bid vici-.
11 Bid add vadati.
12 Bid -tīti.
13 Bid khamatha.
14 Cs māssu, Bid māsu.
15 Bid pamattāya.
16 Bid omit nana honti.
17 Bid khamatha.
18 Bid etissā sujātāya.
19 Bid -bhā ti.
20 Bid add attho.
21 Bid dhammade-.
22 Bid add pana
23 Bid chaṭhaṃ.
[page 023]
7. Palāsajātaka. (307.) 23
7. Palāsajātaka.
Acetanaṃ brāhmaṇā1 'ti. Idaṃ Satthā parinibbānamañce
nipanno Ānandattheraṃ ārabbha kathesi. So h'; āyasmā "ajja
rattiyaṃ paccūsasamaye Satthā parinibbāyissatīti" ñatvā "ahañ c'; amhi
sekho karaṇīyo2 Satthu ca me parinibbānaṃ bhavissati3, pañcavīsati
vassāni Satthu kataṃ upaṭṭhānaṃ nipphalaṃ bhavissatīti" sokābhi-
tunno4 uyyānovarake5 kapisīse6 ālambitvā parodi. Satthā taṃ apas-
santo "kahaṃ bhikkhave Ānando" ti pucchitvā tam atthaṃ sutvā7
pakkosāpetvā8 "katapuñño si tvaṃ Ānanda, padhānam anuyuñja9,
khippaṃ hosi anāsavo10, mā cintayi11, idāni tayā mama kataṃ upaṭ-
ṭhānaṃ kiṃkāraṇā nipphalaṃ bhavissati, yassa te pubbe sarāgādikāle
pi mama kataṃ upaṭṭhānaṃ nipphalaṃ nāhosīti" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Bārāṇasito avidūre palāsarukkhadevatā hutvā
nibbatti. Tadā Bārāṇasivāsino12 devatāmaṅgalikā13 ahesuṃ
niccaṃ balikaraṇādīsu payuttā. Ath'; eko duggatabrāhmaṇo
"aham p'; ekaṃ14 devataṃ paṭijaggissāmīti" ekassa unnatap-
padese15 ṭhitassa mahato16 palāsarukkhassa mūlaṃ samaṃ nit-
tiṇaṃ17 katvā parikkhipitvā vālikaṃ18 okirāpetvā19 sammajjitvā
rukkhe20 gandhapañcaṅgulikāni datvā mālāgandhadhūpehi pū-
jetvā dīpaṃ jāletvā "sukhaṃ sayā21" 'ti vatvā rukkhaṃ padak-
khiṇaṃ katvā pakkamati. Dutiyadivase22 pāto va gantvā su-
khaseyyaṃ pucchati. Ath'; ekadivasaṃ rukkhadevatā cintesi:
"ayaṃ brāhmaṇo ativiya maṃ paṭijaggati, imaṃ brāhmaṇaṃ
vīmaṃsitvā yena kāraṇena maṃ paṭijaggati taṃ dassāmīti23" sā
tasmiṃ24 brāhmaṇe25 āgantvā rukkhamūlaṃ26 sammajjante ma-
hallakabrāhmaṇavesena samīpe ṭhatvā paṭhamaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -ṇa asuṇantan.
2 Bid saka-.
3 Bid -tīti.
4 Bid -bhibhūto.
5 Bd uyyānadvārakoṭhake.
6 Bid -saṃ.
7 Bi kathesi. Bd kathasi taṃ.
8 Bi adds ovaditvā, Bd ovāditvā.
9 Bid -jāhi.
10 Bid anāsavo hohi Ānanda.
11 Cs cintesi.
12 Bid add manussā.
13 Bid -tānaṃmaṅ-.
14 Bid pi ekaṃ.
15 Cs Bid -tapa-.
16 Ck mahāto, Bd bahato.
17 Bi nithinaṃ, Bd natinaṃ, Ck nittinaṃ, Cs nittinaṃ corr. to -ṇaṃ.
18 Bid vālu-
19 Bid okiritvā.
20 Bid rukkhaṃ.
21 Bid seyyāsi.
22 Bid dutiyatatiyadi-.
23 Bid pucchissāmi.
24 Bid add khaṇe.
25 Bid add ca
26 Bid -le.
[page 024]
24 IV. Catukkanipāta. 1. Vivaravagga. (31.)
Ja_IV,1.7(=307).1: Acetanaṃ brāhmaṇa assuṇantaṃ (cfr. Milinda p. 172)
jāno ajānantam imaṃ palāsaṃ
āraddhaviriyo dhuvaṃ appamatto
sukhaseyyaṃ pucchasi1 kissa hetū 'ti. || Ja_IV:25 ||
Tattha asuṇantan ti acetanaṃ nāma asuṇantaṃ, jāno ti tuvam jāna-
māno hutvā, dhuvaṃ appamatto ti niccappamatto.
Taṃ sutvā brāhmaṇo dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,1.7(=307).2: Dūre suto c'; eva brahā ca rukkho
dese ṭhito bhūtanivāsarūpo,
tasmā namassāmi imaṃ palāsaṃ
ye c'; ettha bhūtā te ca2 dhanassa hetū 'ti. || Ja_IV:26 ||
Tattha dūre suto ti brāhmaṇa ayaṃ rukkho dūre suto vissuto3, na
āsannaṭṭhāne yeva pākaṭo, brahā cā ti mahanto ca, dese ṭhito ti unnate
same bhūmippadese ṭhito, bhūtanivāsarūpo ti devatānivāsabhāvo addhā ettha
mahesakkhadevatā nivutthā4 bhavissati5, te ca dhanassa hetū 'ti imañ ca
rukkhaṃ ye c'; ettha rukkhe nivutthā bhūtā te6 ca dhanassa hetu namassāmi
na nikkāraṇā7 ti.
Taṃ sutvā rukkhadevatā brāhmaṇassa pasannā "ahaṃ
brāhmaṇa imasmiṃ rukkhe nibbattadevatā, mā bhāyi, dhanaṃ
te dassāmīti" taṃ assāsetvā attano vimānadvāre mahantena
devatānubhāvena ākāse ṭhatvā itarā dve gāthā abhāsi:
Ja_IV,1.7(=307).3: So te karissāmi yathānubhāvaṃ
kataññutaṃ brāhmaṇa pekkhamāno,
kathaṃ hi āgamma sataṃ sakāse8
moghā te assu9 pariphanditāni10. || Ja_IV:27 ||
Ja_IV,1.7(=307).4: Yo tindurukkhassa paro pilakkhu11
parivārito pubbayañño uḷāro
tass'; esa12 mūlasmiṃ nidhī13 nikhāto
adāyādo14, gaccha, taṃ uddharāhīti. || Ja_IV:28 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ti.
2 Bi omits ca.
3 Ck -te, Cs -te corr. to -to.
4 Ck ti vutthā, Cs tiv- corr. to niv-, Bd nivuttā, Bi omits vutthā.
5 Bid -tīti.
6 Bi rukkhe devatā te, Bd rukkhe nivutthā devatā te.
7 Bd -raṇāyā.
8 Ck -sa, Cs -sa corr. to -se.
9 Cks assa.
10 Ck parivan-, Cs paripan- corr. to pariphan-, Bi pariman-,
Bd paribandhitāni.
11 Bid milakkhu.
12 Bi tassevasamma. Bd tassevasa.
13 Cs nidhiṃ, Ck nidhin, Bid nidhi.
14 Ck adāyado, Cs adāyado corr. to adāyādo.
[page 025]
8. Javasakuṇajātaka. (308.) 25
Tattha yathānubhāvan ti yathāsatti yathābalaṃ, kataññutan ti tayā
mayhaṃ kataguṇaṃ jānanto taṃ attani vijjamānaṃ kataññutaṃ pekkhamāno,
āgammā 'ti āgantvā, sataṃ sakāse ti sappurisānaṃ santike, moghāti moghāni,
pariphanditānīti sukhaseyyāpucchanavasena vācā1 phanditāni2 sammajjanādi-
kāraṇena kāyaphanditāni3 ca tava kathaṃ4 aphalāni bhavissanti, yo tindu-
rukkhassā5 'ti yo esa tindurukkhassa parato6 pilakkhurukkho7 ṭhito ti
vimānadvāre ṭhitā va hatthaṃ pasāretvā dasseti, parivārito ti ādīsu tassa
pilakkhurukkhassa7 mūle, esa te8 rukkhamūlaṃ parikkhipitvā nihitatāya9 sam-
parivārito10, pubbe pi11 yiṭṭhayaññāvasena purimasāmikānaṃ uppannattā12 pub-
bayañño, anekanidhikumbhībhāvena mahantattā uḷāro, bhūmiṃ khaṇitvā ṭhapi-
tattā nikhāto, idāni dāyādānaṃ abhāvato adāyādo, idaṃ vuttaṃ hoti: esa taṃ
rukkhamūlaṃ parikkhipitvā gīvāya gīvaṃ paharantīnaṃ kumbhīnaṃ13 vasena
mahānidhi nikhāto assāmiko, gaccha naṃ14 uddharitvā ganhā 'ti.
Evañ ca pana vatvā sā devatā "brāhmaṇa, tvaṃ etaṃ
uddharitvā gaṇhanto kilamissasi, gaccha tvaṃ, aham eva15
tava gharaṃ netvā asukasmiṃ16 asukasmiñ ca ṭhāne nidahis-
sāmi, tvaṃ yāvajīvaṃ etaṃ dhanaṃ paribhuñjanto dānaṃ dehi
sīlaṃ rakkhā17" 'ti brāhmaṇassa ovādaṃ datvā taṃ dhanaṃ
attano ānubhāvena tassa ghare patiṭṭhāpesi.
Satthā imam desanaṃ18 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
brāhmaṇo Ānando ahosi, rukkhadevatā aham evā" 'ti. Palāsa-
jātakaṃ19.
8. Javasakuṇajātaka.
Akaramhase te kiccan ti. Idaṃ Satthā Jetavane20
viharanto Devadattassa akataññūtaṃ ārabbha kathesi --pe--
"na bhikkhave Devadatto idān'; eva pubbe pi21 akataññū yevā" 'ti
vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Himavantapadese22 rukkhakoṭṭhasakuṇo23
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid vācāya.
2 Bi parassavarahitāya, Bd pharussavirahitāya.
3 Bid -bandhitāni.
4 Bid kataṃ.
5 Bi yo tindurukkhassa paro milakkhu, Bd -ssa puro milakkhu.
6 Cs pha-, Bd pūrato.
7 Bid mi-
8 Bi mūle eva etthakaṃ, Bd mūle eva esa taṃ.
9 Bd nidahitattā.
10 Bid pari-.
11 Bid omit pi.
12 Bid uppannatāya.
13 Bid nidhikumbhinaṃ.
14 Cs Bi taṃ.
15 Bid add taṃ.
16 Cks omit asukasmiṃ.
17 Bid -āhi.
18 Bid dhammade-.
19 Bid add sattamam. 8. See Five Jātakas p. 12, cfr. Weber, Ind.
Stud. 3,128.
20 Bid veḷuvane.
21 Bid idāneva pubbepi devadatto.
22 Bi -ppa-.
23 Bi -koṭhakasa-, Bd -koṭṭakasa-.
[page 026]
26 IV. Catukkanipāta. 1. Vivaravagga. (31.)
hutvā nibbatti. Ath'; ekassa sīhassa maṃsaṃ khādantassa
aṭṭhi gale laggi, galo uddhumāyi, gocaraṃ gaṇhituṃ na sak-
koti, kharā vedanā vattanti1. Atha naṃ so sakuṇo goca-
rapasuto disvā sākhāya nilīno "kin te samma dukkhatīti2"
pucchi. So tam atthaṃ ācikkhi. "Ahan te samma etaṃ
aṭṭhiṃ apaneyyaṃ, bhayena3 te mukhaṃ pavisituṃ na visahāmi,
khādeyyāsi pi4 man" ti. "Mā bhāyi samma, nāhan taṃ khā-
dāmi, jīvitaṃ me dehīti". So "sādhū" 'ti taṃ passena5 ni-
pajjāpetvā "ko jānāti kiṃ p'; esa karissatīti6" cintetvā yathā
mukhaṃ pidahituṃ na sakkoti tathā tassa adharoṭṭhe ca utta-
roṭṭhe ca daṇḍakaṃ ṭhapetvā mukhaṃ pavisitvā aṭṭhikoṭiṃ
tuṇḍena pahari. Aṭṭhi patitvā gataṃ. So aṭṭhiṃ pātetvā sī-
hassa mukhato nikkhamanto daṇḍakaṃ tuṇḍena paharitvā pā-
tento nikkhamitvā sākhagge nilīyi7. Sīho nīrogo8 hutvā eka-
divasaṃ9 vanamahisaṃ vadhitvā khādati. Sakuṇo "vimaṃ-
sissāmi nan" ti tassa uparibhāge sākhāya nilīyitvā tena sad-
dhiṃ sallapanto10 paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,1.8(=308).1: Akaramhase te kiccaṃ yaṃ balaṃ ahuvamhase, (cfr. Dhp. p. 147,1)
migarāja namo ty-atthu, api kiñci labhāmase. || Ja_IV:29 ||
Tattha akaramhase te11 ti bho sīha, mayam12 pi tava ekaṃ kiccaṃ
akarimha, yaṃ balaṃ ahuvamhase ti yaṃ amhākaṃ balaṃ ahosi tena ba-
lena tato kiñci ahāpetvā13 akarimha yeva14.
Taṃ sutvā sīho dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,1.8(=308).2: Mama lohitabhakkhassa niccaṃ luddāni kubbato
dantantaragato santo taṃ bahuṃ yaṃ hi15 jīvasīti. || Ja_IV:30 ||
Taṃ sutvā sakuṇo itarā dve gāthā abhāsi:
Ja_IV,1.8(=308).3: Akataññuṃ akattāraṃ katassa appatikārakaṃ16
yasmiṃ kataññutā n'; atthi niratthā tassa sevanā. || Ja_IV:31 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi pavatīti, Bd pavattati.
2 Bid dukkhan ti.
3 Bid add pana.
4 Bid omit pi.
5 Bid vāmapa-.
6 Bid jānāti ko passati kiṃ me bhavissatīti.
7 all four MSS. niliyi.
8 all four MSS. ni-.
9 Bid add ekaṃ.
10 Bid -pento.
11 Bid add kiccan.
12 Ck yam, Cs yaṃ corr. to mayam.
13 Ck āhapetvā. Cs āhapetvā corr. to ahāpetvā.
14 Cks seva
15 Bid yampi.
16 Bd apatikāraṃ, Bi aparikāraṇaṃ.
[page 027]
9. Chavakajātaka (309.) 27
Ja_IV,1.8(=308).4: Yassa sammukhaciṇṇena mittadhammo na labbhati
anusuyyam1 anakkosaṃ sanikaṃ2 tamhā apakkame ti. || Ja_IV:32 ||
Tattha akataññuṃ ti kataguṇaṃ ajānantaṃ, akattāran ti sayaṃ kiñci
akarontaṃ, sammukhaciṇṇenā ti sammukhe katena guṇena, anusuyya-
manakkosan ti taṃ puggalaṃ na usūyanto3 na akkosanto4 sanikaṃ5 tamhā
puggalā6 apagaccheyyā 'ti.
Evaṃ vatvā so sakuṇo pakkāmi.
Satthā imaṃ desanaṃ7 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā sīho
Devadatto ahosi, sakuṇo pana aham evā" 'ti. Javasakuṇajātakaṃ8.
9. Chavakajātaka.
Sabbam idaṃ9 carimavatan10 ti. Idaṃ Satthā Jeta-
vane viharanto chabbaggiye11 ārabbha kathesi. Vatthuṃ Vinaye
vitthārato āgatam eva. Ayam pan'; ettha saṃkhepo. Satthā chab-
baggiye pakkosāpetvā "saccaṃ kira tumhe bhikkhave nīce āsane
nisīditvā ucce āsane nisinnassa dhammaṃ desethā" 'ti pucchitvā
"evaṃ bhante" ti vutte te bhikkhū garahitvā "ayuttaṃ bhikkhave
tumhākaṃ mama dhamme agāravakaraṇaṃ, porāṇakapaṇḍitā hi nīce
āsane nisīditvā12 bāhiramante pi vācente garahiṃsū13" 'ti vatvā
atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto caṇḍālayoniyaṃ nibbattitvā14 vayappatto ku-
ṭumbaṃ saṇṭhapesi15. Tassa bhariyā ambadohaḷinī16 hutvā
taṃ āha: "icchām'; ahaṃ sāmi17 ambaṃ khāditun" 'ti. "Bhadde,
imasmiṃ kāle ambaṃ n'; atthi, aññaṃ kiñci ambilaphalaṃ18
āharissāmīti19". "Sāmi, ahaṃ20 ambaṃ labhamānā va jīvis-
sāmi, alabhamānāya21 me jīvitaṃ n'; atthīti". So tassā paṭi-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck ana-.
2 Ck saṇ-.
3 Ck sūyanto, Cs suyanto, Bi ussuyanto, Bd ussuyyanto.
4 Ck na asakko-, Bi na sakko-, Bd anakkosanto.
5 so all four MSS.
6 Bid papapu-.
7 Bid dhammade-.
8 Bid omit java and add aṭhamaṃ.
9 Bid idañ.
10 Bid makatan.
11 Bid add bhikkhū.
12 Bid add ucce āsane nisīdante.
13 Bi garahamakaṃsū.
14 Bid add so.
15 Ck saṇṭhā-
16 Bid omit amba.
17 Cks sāmīti, Bid sāmi icchāmahaṃ.
18 Bid omit ambila
19 Bid add āha
20 Bid omit sāmi ahaṃ.
21 Bid -nā.
[page 028]
28 IV. Catukkanipāta. 1. Vivaravagga. (31.)
baddhacitto "kahaṃ nu kho ambaṃ1 labhissāmīti" cintesi.
Tena kho pana samayena Bārāṇasirañño uyyāne ambo dhuva-
phalo hoti. So "tato ambapakkaṃ āharitvā imissā dohaḷaṃ
paṭippassambhessāmīti2" rattibhāge uyyānaṃ gantvā ambaṃ
abhirūhitvā3 sākhāya sākhaṃ ambaṃ olokento vicari4. Tassa
tathā karontass'; eva ratti vibhāyi5. So cintesi: "sace idāni6
otaritvā gamissāmi disvā maṃ7 ‘coro'; ti gahessanti8, rattibhāge
gamissāmīti". Ath'; ekaṃ viṭapaṃ abhirūhitvā nilīno acchi.
Tadā Bārāṇasirājā purohitassa santike mante gaṇhāti9,
so uyyānaṃ pavisitvā ambarukkhamūle uccāsane10 nisīditvā
ācariyaṃ nīcāsane11 nisīdāpetvā mante gaṇhi12. Upari ni-
sinno13 cintesi: "yāva14 adhammiko ayaṃ rājā15 uccāsane ni-
sīditvā mante gaṇhāti16, brāhmaṇo pi adhammiko yo nīcāsane11
nisīditvā17 vāceti, aham pi adhammiko yo mātugāmassa vasaṃ
gantvā mama18 jīvitaṃ agaṇetvā ambaṃ āharāmīti19" so ruk-
khato otaranto ekaṃ olambanisākhaṃ gahetvā tesaṃ ubhinnam
pi antare patiṭṭhāsi20, "mahārāja, ahaṃ naṭṭho, tvaṃ thūlo21,
purohito mato22" ti āha. So raññā "kiṃkāraṇā" ti puṭṭho pa-
ṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,1.9(=309).1: Sabbam idaṃ carimavataṃ23, ubho dhammaṃ na passati24,
ubho pakatiyā cutā yo cāyaṃ25 sajjhāpayati26
yo ca dhammaṃ adhīyatīti. (cfr. Vinaya IV p.204; Dhp. p. 215,28) || Ja_IV:33 ||
Tattha sabbam idaṃ carimavatan27 ti yaṃ amhehi tīhi janehi kataṃ
sabbam idaṃ kiccaṃ lāmakaṃ nimmariyādaṃ adhammikaṃ, evaṃ attano cora-
bhāvaṃ tesañ ca mantesu agāravaṃ garahitvā puna itare28 yeva garahanto
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid ambaphalaṃ.
2 Bid -bhi-.
3 Bid add nilino.
4 Bd vicarati.
5 Cs vihāyi corr. to vibhāyi, Ck vihāyi, Bi vibhāya.
6 Bid -neva
7 Bid maṃ disvā.
8 Bid gaṇhissanti.
9 Ck gaṇhati, Bid uggaṇhissāmīti
10 Bid ucce ās-.
11 Bid nice ās-
12 Bi uggaṇhiti, Bd uggaṇhati.
13 Bid so upari nilino.
14 Bid omit yāva.
15 Bd adds yo.
16 Ck gaṇhati, Bi uggaṇhiti, Bd uggaṇhāti.
17 Bd adds uccāsane nisinnassa mantaṃ.
18 Cks -gāmassa vāhasā maṃ.
19 Bi āharissāmāti, Bd āharissāmiti.
20 Bid patiṭhāya.
21 Bid muḷho.
22 Bi luddho, Bd luddo.
23 Ck carivamataṃ, Bid carimaṃ kataṃ.
24 Bid -anti.
25 Bid add mante.
26 Bid sājhāpeti.
27 Bi -makatan, Bd maṃkatan.
28 Bid add dve.
[page 029]
9. Chavakajātaka. (309.) 29
ubho dhammaṃ na passantīti1 ādim āha, tattha ubho ti2 dve3 pi janā
garukārārahaṃ4 porāṇakadhammaṃ na passanti, tato ca dhammapakatito
cutā, dhammo hi paṭhamuppattivasena pakati nāma, vuttam pi c'; etaṃ:
Dhammo have5 pātur ahosi pubbe
pacchā adhammo udapādi loke ti,
yo cāyan ti yo ca ayaṃ nīcāsane nisīditvā mante sajjhāpeti6 yo ca uccāsane7
nisīditvā adhīyatīti.
Taṃ sutvā brāhmaṇo dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,1.9(=309).2: Sālīnaṃ bhojanaṃ8 bhuñje suciṃ9 maṃsūpasecanaṃ10,
tasmā etaṃ na sevāmi dhammaṃ isibhi sevitan ti. || Ja_IV:34 ||
Tass'; attho: ahaṃ hi bho imassa rañño santakaṃ sālīnaṃ odanaṃ suciṃ
paṇḍaraṃ nānappakārāya maṃsavikatiyā sittaṃ11 maṃsūpasecanaṃ12 bhuñ-
jāmi, tasmā udare baddho hutvā etaṃ esitaguṇehi isibhi sevitaṃ dhammaṃ
na sevāmīti.
Taṃ sutvā itaro13 dve gāthā abhāsi:
Ja_IV,1.9(=309).3: Paribbaja, mahā loko14, pacant'; aññe pi15 pāṇino,
mā tvaṃ adhammo ācarito16 asmā kumbham17 ivībhida18. || Ja_IV:35 ||
Ja_IV,1.9(=309).4: Dhi-r-atthu taṃ yasalābhaṃ19 dhanalābhañ ca brāhmaṇa
yā vutti vinipātena adhammacaraṇena vā ti. || Ja_IV:36 ||
Tattha paribbajā 'ti ito aññattha gaccha, mahā20 ti ayaṃ loko nāma
mahā, pacantaññe21 pīti imasmiṃ Jambudīpe aññe pi pāṇino pacanti22, na
ayam ev'; eko rājā, asmā kumbhamivā23 'ti pāsāṇo ghaṭaṃ viya, idaṃ vuttaṃ
hoti: yaṃ tvaṃ24 aññattha agantvā25 idha vasanto adhammaṃ ācarasi26 so
adhammo evaṃ ācarito pāsāṇo ghaṭaṃ viya mā taṃ27 bhindi28, dhiratthū29
'ti gāthāya ayaṃ saṃkhepattho: brāhmaṇa yo esa evaṃ tava yasalābho ca
dhanalābho ca30 dhi-r-atthu taṃ, garahāma taṃ mayaṃ31, kasmā? yasmā ayaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck passanti, Cs passāmi corr. to passāti.
2 Cs pi.
3 Bid ime dve.
4 Bi garuṃkārā-, Bd garuṃkāra, Cs garukārarahā corr. to -rārahaṃ.
5 Bd vo corr. to ve, Bi bāve.
6 Cs -si.
7 Bid ucce ās-.
8 Bi odhanaṃ, Bd odanaṃ, cfr. Dhp. p. 215.
9 Cs Bd suci, Bi sukhi
10 Bid maṃsu-, Cs -sevanaṃ.
11 Cs sittā, Bi sata.
12 Cs -sevanā.
13 Cks -rā, Bd -re.
14 Cks paribbajamhāloke, Bi paranippajja pahābrahme, Bd -mahābrahme.
15 Ck -aṃñeva, Cs paccantaṃñeva corr. to pacan-, Bi paccantaññepi,
Bd paccattaññepi.
16 Bid acari.
17 Cs -bham corr. to bhāṃ.
18 Bi ivabhīdā, Bd ivabhidā.
19 Cks yasaṃlā-.
20 Cs mhā.
21 Bi paccantaññe, Bd paccattaññe.
22 Bid paccanti.
23 Bid -vabhidā.
24 Cks yan taṃ.
25 Cs āgantvā corr. to ag-, Bid āgantvā.
26 Ck -risī, Cs -risī corr. to -rasī, Bi ācarisī, Bd acarasi.
27 Bi tvaṃ.
28 Bd -diti.
29 Bd dhīratthutan.
30 Bi vaṇṇalobho ca, Bd ceva dhanalābho ca, Cks omit dhanalābho ca.
31 Ck -hāma yaṃ, Cs -hāma kaṃ mayā corr. to -taṃ mayā.
[page 030]
30 IV. Catukkanipāta. 1. Vivaravagga. (31.)
tayā laddhalābho āyatiṃ apāyesu vinipātanahetu nāsampatti ca1 adhammacaraṇena
jīvitavutti nāma hoti, yā c'; esā vutti iminā āyativinipātena idha adhammacaraṇena
vā nippajjati kiṃ tāya, tena taṃ evaṃ vadāmīti.
Ath'; assa dhammakathāya2 rājā pasīditvā "bho purisa,
kiṃjātiko sīti" pucchi. "Caṇḍālo ahaṃ devā" 'ti. "Bho,
sace tvaṃ jātisampanno abhavissa rajjaṃ te adassaṃ3, ito
paṭṭhāya pana ahaṃ divā rājā bhavissāmi, tvaṃ rattiṃ rājā
hohīti" attano kaṇṭhe pilandhanapupphadāmaṃ tassa gīvāya4
pilandhāpetvā taṃ nagaraguttikaṃ akāsi. Ayaṃ nagaragutti-
kānaṃ kaṇṭhe rattapupphadāmalabhanassa5 vaṃso. Tato paṭ-
ṭhāya ca pana rājā tass'; ovāde ṭhatvā ācariye6 gāravaṃ katvā7
nīce āsane nisinno8 mante gaṇhi9.
Satthā imaṃ dhammadesanam āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā rājā Ānando ahosi, caṇḍālaputto pana aham evā" 'ti.
Chavakajātakaṃ10.
10. Sayhajātaka.
Sasamuddapariyāyan11 ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. So12 Sāvatthi-
yaṃ piṇḍāya caranto ekaṃ abhirūpaṃ13 itthiṃ disvā ukkaṇṭhito sā-
sane anabhirami14. Atha naṃ15 bhikkhū Bhagavato dassesuṃ16.
So Bhagavatā17 "saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhito18" ti puṭṭho
"saccan" ti vatvā "ko taṃ ukkaṇṭhāpesīti" vutte tam atthaṃ ārocesi.
Satthā "kasmā tvaṃ evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā ukkaṇṭhi19,
pubbe paṇḍitā purohitaṭṭhānaṃ labhantā20 naṃ21 paṭikkhipitvā pabba-
jiṃsū" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto purohitassa brāhmaṇiyā kucchismiṃ22 paṭisandhiṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid omit ca.
2 Ck dhammikatāya, Cs dhammakathāya corr. to dhammikatāya?
3 Ck adassa, Cs adassa corr. to adassaṃ, Bid ahaṃ dassaṃ.
4 Bid -yaṃ.
5 Bid -dāmapilandhana.
6 Bid -yassa.
7 Bid karitvā.
8 Bid nisīditvā.
9 Bid uggaṇhāti.
10 Cs javakajā-, Bi savajā-, Bid add navamam.
11 Bid -parisāsan.
12 Bid add hi.
13 Bid add alaṅkatapaṭiyattaṃ.
14 Bid nābhiramati.
15 Bid omit naṃ.
16 Bid ārocesuṃ.
17 Cks bhagavā, Bid -to.
18 Bid add sī.
19 Bid ukkaṇṭhito sīti.
20 Bid -tāpi.
21 Bid taṃ.
22 Bid -imhi.
[page 031]
10. Sayhajātaka. (310.) 31
gahetvā1 rañño puttena saddhiṃ ekadivase jāyi2. Rājā "atthi
nu kho me koci puttena saddhiṃ ekadivase jāto" ti amacce
pucchi. "Atthi mahārāja purohitassa putto" ti. Rājā
naṃ3 āharāpetvā dhātīnaṃ datvā puttena saddhiṃ ekato va4
paṭijaggāpesi, ubhinnam pi ābharaṇāni c'; eva pānabhojanādīni
ca ekasadisān'; eva ahesuṃ. Te vayappattā ekato va Takka-
silaṃ gantvā sabbasippāni uggaṇhitvā āgamaṃsu. Rājā put-
tassa oparajjaṃ5 adāsi, mahāyaso ahosi. Tato paṭṭhāya
Bodhisatto rājaputtena saddhiṃ ekato va4 khādati pivati sa-
yati, aññamaññaṃ vissāso thiro ahosi. Aparabhāge rājaputto
pitu accayena rajje patiṭṭhāya mahāsampattiṃ anubhavi. Bo-
dhisatto cintesi: "mayhaṃ sahāyo rajjam anusāsati6, sallak-
khitakkhaṇe yeva kho7 pana mayhaṃ purohitaṭṭhānaṃ dassati,
kim me gharāvāsena, pabbajitvā vivekam anubrūhessāmīti8" so
mātāpitaro vanditvā pabbajjaṃ anujānāpetvā mahāsampattiṃ
chaḍḍetvā9 ekako10 va nikkhamitvā Himavantaṃ pavisitvā
manorame bhūmibhāge paṇṇasālaṃ māpetvā isipabbajjaṃ pab-
bajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā jhānakīḷaṃ
kīḷanto vihāsi. Tadā rājā naṃ3 anussaritvā "mayhaṃ sahāyo
na paññāyati, kahaṃ so" ti pucchi. Amaccā tassa pabbajita-
bhāvaṃ ārocetvā "ramaṇīye kira vanasaṇḍe vasatīti" āhaṃsu.
Rājā tassa vasanokāsaṃ pucchitvā Sayhaṃ11 nāma amaccaṃ12
"gaccha, sahāyaṃ me gahetvā ehi, purohitaṭṭhānam assa das-
sāmīti" āha. So "sādhū" 'ti paṭisuṇitvā Bārāṇasito nik-
khamma13 anupubbena paccantagāmaṃ patvā tattha khandhā-
vāraṃ ṭhapetvā vanacarakehi14 saddhiṃ Bodhisattassa vasano-
kāsaṃ gantvā Bodhisattaṃ paṇṇasāladvāre suvaṇṇapaṭimaṃ
viya nisinnaṃ15 disvā vanditvā ekamantaṃ nisīditvā katapaṭi-
santhāro "bhante, rājā te16 purohitaṭṭhānaṃ dātukāmo āga-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid gaṇhitvā.
2 Bid vijāyi.
3 Bid taṃ.
4 Bid omit va.
5 Bid upa-.
6 Bid -ssāsatīti.
7 Bid so, Cks ko khā.
8 all four MSS. -hi-.
9 Cks chaḍḍhetvā.
10 Bi ekato, Cs ekato corr. to ekako.
11 Bid seyhaṃ.
12 Cs adds pakkosāpetvā.
13 Bid nikkhamitvā, Cs nikkamma.
14 Bid -rikehi.
15 Cs -nno.
16 Cs ti, Bid tuyhaṃ.
[page 032]
32 IV. Catukkanipāta. 1. Vivaravagga. (31.)
manaṃ1 icchatīti" āha. Bodhisatto "tiṭṭhatu, purohitaṭṭhānaṃ
ahaṃ sakalaṃ Kāsikosalaṃ Jambudīparajjaṃ cakkavattisirim
eva vā labhanto pi na gacchissāmi2, na hi paṇḍitā sakiṃ jahi-
takilese puna gaṇhanti, sakiṃ jahitaṃ hi nuṭṭhubhakkheḷasa-
disaṃ3 hotīti" vatvā imā gāthā abhāsi:
Ja_IV,1.10(=310).1: Sasamuddapariyāyaṃ4 mahiṃ sāgarakuṇḍalaṃ
na icche saha nindāya, evaṃ Sayha5 vijānahi6. || Ja_IV:37 ||
Ja_IV,1.10(=310).2: Dhi-r-atthu naṃ7 yasalābhaṃ dhanalābhañ ca brāhmaṇa (cfr. Supra. p. 29)
yā vutti vinipātena adhammacaraṇena vā. || Ja_IV:38 ||
Ja_IV,1.10(=310).3: Api ce pattam ādāya anāgāro8 paribbaje
sā eva9 jīvikā seyyo10 yā cādhammena esanā. || Ja_IV:39 ||
(Cfr. supra II. p. 422).
Ja_IV,1.10(=310).4: Api ce pattam ādāya anāgāro8 paribbaje
aññaṃ ahiṃsayaṃ loke api rajjena taṃ varan ti. || Ja_IV:40 ||
Tattha sasamuddapariyāyan11 ti pariyāyo12 vuccati parivāro, samudde
parivāretvā ṭhitena cakkavāḷapabbatena saddhiṃ samuddasaṃkhātena vā13 pari-
vārena saddhin ti attho, mahiṃ14 sāgarakuṇḍalan ti sāgaramajjhe dīpa-
vasena ṭhitattā tassa kuṇḍalabhūtan ti attho, nindāyā 'ti jhānasukhasampannaṃ
pabbajjaṃ chaḍḍetvā15 issariyaṃ gaṇhīti imāya nindāya, Sayhā16 'ti taṃ nā-
menālapati, vijānahīti17 dhammaṃ vijānāhi, yā vutti vinipātenā 'ti yā
purohitaṭṭhānavasena{18} laddhā yasalābhadhanalābhavutti jhānasukhena tato19
attavinipātanasaṃkhātena vinipātena tato20 gantvā issariyamadamattassa adham-
macaraṇena vā hoti taṃ vuttiṃ dhi-i-atthu, pattamādāyā 'ti bhikkhābhājanaṃ
gahetvā, anāgāro8 ti api ahaṃ agāravirahito parakulesu careyyaṃ21, sā eva22
jīvikā ti sā eva me23 jīvikā seyyo varatarā24, yā cādhammenā 'ti yā ca
adhammena esanā, idaṃ vuttaṃ hoti (cfr. Milinda p. 220): yā adhammena esanā tato esā va jīvikā
sundaratarā ti, ahiṃsayan ti aviheṭhento, api rajjenā 'ti evaṃ paraṃ
aviheṭhento kapālahatthassa mama jīvikakappanaṃ rajjenāpi varaṃ uttaman ti.
Iti so punappuna25 yācantam26 pi taṃ paṭikkhipi. Sayho27
pi tassa manaṃ alabhitvā28 vanditvā gantvā29 tassa anāga-
manabhāvaṃ rañño ārocesi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi adds vo, Bd te.
2 Bi āga-.
3 Cs -khela-, Bi niṭhukhela-, Bd duṭhukhela-.
4 Bid -parisāsaṃ.
5 Bid seyha.
6 Bid -nāhi.
7 Bid taṃ.
8 Bid -re.
9 Bid yeva.
10 Bd seyyā
11 Bid -parisāsan.
12 Bid parisāso.
13 Bid cakkavāḷa.
14 Bid omit mahiṃ.
15 Bi chaḍḍhe-.
16 Bid seyhā.
17 Bid -nā-.
18 Bi viticchāvasena, Bd mahicchāvasena
19 Bi jhānaṃ sukhato, Bd jānasukhato.
20 Bd ito.
21 Bid cariyaṃ.
22 Bid yeva.
23 Bi omits me, Bd evam eva.
24 Bid -ro.
25 Bid -naṃ.
26 Bid -to.
27 Bi seyyo, Bd seyho.
28 Bid add taṃ.
29 Bid āgantvā.
[page 033]
1. Pucimandajātaka. (311.) 33
Satthā imaṃ desanaṃ1 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭ-
ṭhahi, apare pi bahū sotāpattiphalādīni sacchikariṃsu) Tadā rājā
Ānando ahosi, Sayho2 Sāriputto, purohitaputto3 aham evā 'ti.
Sayhajātakaṃ4. Vivaravaggo5 paṭhamo.
2. PUCIMANDAVAGGA.
1. Pucimandajātaka.
Uṭṭhehi corā 'ti. Idaṃ Satthā Veḷuvane viharanto āyas-
mantaṃ Mahāmoggallānaṃ ārabbha kathesi. There6 kira Rāja-
gahaṃ nissāya7 Araññakuṭikāya viharante8 eko coro nagaradvāragāme
ekasmiṃ gehe sandhiṃ chinditvā hatthasāraṃ9 ādāya palāyitvā the-
rassa kuṭipariveṇaṃ pavisitvā "idha mayham ārakkho bhavissatīti",
therassa paṇṇasālamukhe10 nipajji. Thero tassa pamukhe sayitabhā-
vaṃ ñatvā tasmiṃ āsaṃkam katvā "corasaṃsaggo11 nāma na vaṭṭa-
tīti" nikkhamitvā "mā idha sayīti" nīhari12. So coro tato nik-
khamitvā padaṃ mocetvā13 palāyi. Manussā ukkam ādāya corassa
padānusārena tattha āgantvā tassa āgataṭṭhānaṭhitaṭṭhānanisinnaṭṭhā-
nasayitaṭṭhānāni disvā "coro ito āgato, idha ṭhito, idha nisinno,
iminā ṭhānena palāto, na diṭṭho no" ti ito c'; ito ca pakkhanditvā14
adisvā va paṭigatā15. Punadivase thero pubbaṇhasamaye16 Rājagahe
piṇḍāya caritvā piṇḍapātapaṭikkanto Veḷuvanaṃ gantvā taṃ pavattiṃ
Satthu ārocesi. Satthā "na kho Moggallāna tvaṃ ñeva āsaṃkitabba-
yuttakaṃ17 āsaṃki18, porāṇakapaṇḍitāpi āsaṃkiṃsū19" 'ti vatvā
therena yācito atītaṃ āhari:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid dhammade-.
2 Bi seyyo, Bd seyho.
3 Bid tāpaso pana.
4 Bid seyya-- dasamaṃ.
5 Bid kaliṅgavaggo.
6 Bid -ro.
7 Bid upani-.
8 Bid -to.
9 Bi kattasā-, Bd hatthena sā-.
10 Bi -lāya paṭimukhe, Bd -lāya pamukhe.
11 Bid corena saddhiṃ saṃsaggo.
12 Cks sayitītīhari.
13 Bid bhedāpetvā.
14 Bid pakkan-.
15 Bid pati-.
16 Bid -yaṃ.
17 Bid saṃki-.
18 Bid āsaṅkaṃ kari.
19 Bid āsaṅkaṃ kariṃsū.
[page 034]
34 IV. Catukkanipāta. 2. Pucimandavagga. (32.)
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto nagarassa susānavane nimbarukkhe1 devatā
hutvā nibbatti. Ath'; ekadivasaṃ nagaradvāragāme katakam-
macoro taṃ susānavanaṃ pāvisi. Tadā2 pana tattha nimbo
ca assattho cā 'ti dve jeṭṭhakarukkhā3. Coro nimbarukkhassa4
mūle bhaṇḍikaṃ ṭhapetvā nipajji. Tasmiṃ pana kāle core5
gahetvā nimbasūle6 uttāsenti. Atha sā devatā cintesi: "sace7
manussā āgantvā imaṃ coraṃ gaṇhissanti imassa8 nimbarukkhassa9
sākhaṃ chinditvā sūlaṃ katvā etaṃ uttāsessanti10, evaṃ sante
rukkho nassissati, handa naṃ ito nīharissāmīti" sā tena saddhiṃ
sallapantī paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,2.1(=311).1: Uṭṭhehi cora, kiṃ sesi, ko attho supinena te,
mā taṃ gahesuṃ rājāno gāme kibbisakārakan ti. || Ja_IV:41 ||
Tattha rājāno ti rājapurise sandhāya vuttaṃ, kibbisakārakan ti dā-
ruṇasāhasikacorakammakārakaṃ.
Iti naṃ vatvā "yāva taṃ rājapurisā na gaṇhanti tāva añ-
ñattha gacchā11" 'ti {bhāyāpetvā} palāpesi. Tasmiṃ palāte as-
satthadevatā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,2.1(=311).2: Yan nu coraṃ gahessanti gāme kibbisakārakaṃ
kiṃ tattha pucimandassa vane jātassa tiṭṭhato ti. || Ja_IV:42 ||
Tattha vane jātassa tiṭṭhato ti nimbo12 vane jāto c'; eva ṭhito ca,
devataṃ13 pana tattha nibbattattā rukkhasamudācāren'; eva samudācari14.
Taṃ sutvā nimbadevatā tatiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,2.1(=311).3: Na tvaṃ assattha jānāsi mama corassa c'; antaraṃ15:
coraṃ gahetvā rājāno gāme kibbisakārakaṃ
appenti16 nimbasūlasmiṃ, tasmiṃ me17 saṃkate18 mano ti. || Ja_IV:43 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -kkha.
2 Bid add ca.
3 Bd adds santi.
4 Bid -kkha.
5 Cks -ro.
6 Bid -lena.
7 Bid add ettha.
8 Bid -sseva.
9 Cks nimba.
10 Bi attāseyyaṃ, Bd uttāseyyaṃnti.
11 Bid gacchāhī.
12 Bid rukkho.
13 Bid -tā.
14 Bid -caratīti.
15 Cs mantaran.
16 Ck abbenti, Bi apenti, Cs accenti.
17 Cks ce.
18 Ck saṃkamato, Bi saṅgate-.
[page 035]
1. Pucimanadajātaka. (311.) 35
Tattha assatthā 'ti purimanayen'; eva tasmiṃ nibbattadevataṃ1 samudā-
carati, mama corassa cantaran ti mama corassa ca ekato avasanakāraṇaṃ,
appenti2 nimbasūlasmin ti imasmiṃ kāle rājāno3 coraṃ nimbasūle āvu-
ṇanti4, tasmiṃ me saṃkate mano ti tasmiṃ kāraṇe mama cittaṃ saṃkati,
sace5 hi imaṃ sūle āvuṇissanti6 vimānaṃ me nassissati, atha sākhāya olam-
bessanti, vimāne me kuṇapagandho bhavissati, tenāha: evaṃ7 palāpesin ti8.
Evaṃ tāsaṃ devatānaṃ aññamaññaṃ sallapantīnaṃ ñeva9
bhaṇḍasāmikā ukkāhatthā padānusārena āgantvā corassa sayi-
taṭṭhānaṃ disvā "ambho idāni9 coro uṭṭhāya palāto10 ti, na
laddho no11 coro, sace alabhissāma12 imass'; eva13 nimbassa
mūle vā āvuṇitvā16 sākhāya vā olambetvā āgamissāmā17" 'ti
vatvā ito c'; ito ca pakkhanditvā coraṃ adisvā va gatā. Te-
saṃ18 sutvā assatthadevatā catutthaṃ gātham āha:
Ja_IV,2.1(=311).4: Saṃkeyya saṃkitabbāni, rakkheyya19 nāgataṃ bhayaṃ,
anāgatabhayā dhīro ubho loke avekkhatīti. || Ja_IV:44 ||
Tattha rakkheyya20 nāgataṃ bhayan ti dve anāgatabhayāni diṭṭha-
dhammikañ c'; eva samparāyikañ ca, tesu pāpamitte parivajjento21 diṭṭha-
dhammikaṃ rakkhati, tīṇi duccaritāni parivajjento21 samparāyikaṃ rakkhati,
anāgatabhayā ti anāgatabhayahetukaṃ22 bhayaṃ bhāyamāno dhīro paṇḍito
puriso pāpamittasaṃsaggaṃ na karoti, tīhi23 dvārehi duccaritaṃ na carati,
ubho loke ti evaṃ bhāyanto h'; esa idhalokaparalokasaṃkhāte ubho loke
avekkhati oloketi, olokayamāno idhalokabhayena pāpamitte vajjeti24 para-
lokabhayena pāpakammaṃ25 na karotīti.
Satthā imaṃ desanaṃ26 āharitvā jātakam samodhānesi: "Tadā
assatthe nibbattadevatā Sāriputto27 ahosi, nimbadevatā aham evā"
'ti. Pucimandajātakaṃ28.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -tā.
2 Ck abbentīti, Cs accentīti.
3 Cs Bi omit imasmiṃ kāle rājāno.
4 Ck āvuṇṇati. Cs Bd āvunanti.
5 Cs same.
6 Cs Bi -ni-.
7 Bd etaṃ, Bi tenāhaṃ etaṃ.
8 Bi -pesi, Bd -pemi, Bid add attho.
9 Bid -pentānaññeva.
10 Bid -neva.
11 Ck palāyano, Cs palāyato.
12 Cks -te.
13 Bi labhissāmi, Bd labhissāma.
14 Cks imassa va naṃ.
15 Bi imasseva, Bd imassevanaṃ.
16 Ck Bi -ni-, Bd āvunetvā.
17 Bid ga-.
18 Bid adds vacanaṃ.
19 Bid -yyā.
20 Ck Bid -yyā.
21 Bid -jjanto.
22 Bid -taṃ.
23 Bid add pi.
24 Ck vajjesi, Bi vivajjeti, Bd vissajjeti.
25 Bid pāpaṃ.
26 Bid dhammade-.
27 Bid ānando.
28 Bid add paṭhamaṃ.
[page 036]
36 IV. Catukkanipāta. 2. Pucimandavagga. (32.)
2. Kassapamandiyajātaka.
Api Kassapa mandiyā ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ekaṃ mahallakabhikkhuṃ1 ārabbha kathesi. Sāvatthi-
yaṃ kir'; eko kulaputto kāmesu ādīnavaṃ disvā Satthu santike pab-
bajitvā kammaṭṭhāne anuyutto nacirass'; eva arahattaṃ pāpuṇi. Tas-
sāparabhāge2 mātā kālam akāsi. So mātu accayena pitarañ ca
kaniṭṭhabhātikañ ca pabbājetvā Jetavane vasitvā3 vassūpanāyikasamaye
cīvarapaccayassa sulabhataṃ sutvā ekaṃ gāmakavāsaṃ4 gantvā tayo
pi tatth'; eva5 vassaṃ upagantvā vutthavassā6 Jetavanam eva aga-
maṃsu7. Daharabhikkhu Jetavanassāsannaṭṭhāne8 "sāmaṇera theraṃ9
vissāmetvā10 āneyyāsi, ahaṃ puretaraṃ gantvā pariveṇaṃ paṭijaggis-
sāmīti" Jetavanaṃ pāvisi. Mahallakathero saṇikaṃ11 gacchati12.
Sāmaṇero punappuna sīsena uppīḷento viya "gaccha bhante" ti taṃ
balakkārena neti. Thero "tvaṃ maṃ avasaṃ13 ānesīti14" puna ni-
vattitvā koṭito paṭṭhāya gacchati. Tesaṃ evaṃ aññamaññaṃ kalahaṃ
karontānaṃ ñeva suriyo15 atthaṃgato16, andhakāro jāto. Itaro pi
pariveṇaṃ sammajjitvā udakaṃ paṭṭhapetvā17 tesaṃ āgamanaṃ apas-
santo ukkaṃ gahetvā paccuggantvā18 te āgacchante disvā "kiñ cirā-
yitthā" 'ti pucchi. Mahallako taṃ kāraṇaṃ kathesi. So te dve pi
vissāmetvā19 saṇikaṃ20 ānesi. Taṃ divasaṃ Buddhupaṭṭhānass'; okā-
saṃ21 na labhi. Atha naṃ dutiyadivase Buddhupuṭṭhānaṃ āgantvā
vanditvā22 nisinnaṃ Satthā "kadā āgato sīti" pucchi. "Hiyyo bhante"
ti. "Hiyyo āgantvā ajja Buddhupaṭṭhānaṃ karosīti23". So "āma
bhante" ti vatvā taṃ kāraṇaṃ ācikkhi. Satthā mahallakaṃ24 gara-
hitvā "na esa idān'; eva evarūpaṃ kammaṃ karoti, pubbe pi akāsi,
idāni pana tena tvaṃ kilamito, pubbe25 paṇḍite kilamesīti" vatvā tena
yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Kāsinigame26 brāhmaṇakule nibbatti. Tassa
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -kaṃ-.
2 Bid tassa ap-
3 so all four MSS. instead of vasi, te?
4 Cs -kavā- corr. to -kāvā-, Bid gāmavā-.
5 Ck tatthe, Cs tattha.
6 Cks vutta-, Bid vuṭha-.
7 Bi āg-, Bd āgamiṃsu.
8 Cs -nassa asana corr. to -āsana-, Bid -nassa āsanna-.
9 Bid -ṇera tvaṃ theraṃ.
10 Bid visametvā.
11 Cs sani- corr. to saṇi-, Bid sani-.
12 Cks gacchā ti.
13 Bid attano vasaṃ.
14 Bd anvessati.
15 Cks -ye.
16 Bd atthaṅgamito.
17 Bd upathap-.
18 Bi paccuggamanaṃ katvā.
19 Bd visamitvā.
20 Ck sani-, Cs sani- corr. to saṇi-,
21 Bd -nassa ok-.
22 Bd omits vanditvā.
23 Cks karohīti.
24 Bid add theraṃ.
25 Bid add pi.
26 Cs kāsigāme, Bid kāsikani-.
[page 037]
2. Kassapamandiyajātaka. (312.) 37
vayappattassa1 mātā kālam akāsi. So mātu sarīrakiccaṃ katvā
māsaddhamāsaccayena ghare vijjamānaṃ dhanaṃ dānaṃ datvā
pitarañ ca kaniṭṭhabhātarañ ca2 gahetvā Himavantapadese
devadattiyaṃ vakkalaṃ gahetvā isipabbajjaṃ pabbajitvā uñ-
chācariyāya mūlaphalehi3 yāpento ramaṇīye vanasaṇḍe vasi.
Himavante pana vassāratte acchinnadhāre deve vassante na
sakkā hoti khandhamūlaṃ4 khaṇituṃ5 na phalāphalāni6 ca,
paṇṇāni ca patanti, tāpasā yebhuyyena Himavantato otaritvā7
manussapathe vasanti. Tadā Bodhisatto pi8 pitarañ ca kaniṭ-
ṭhabhātarañ ca gahetvā manussapathe {vasitvā} puna Himavante
pupphitaphalite9 te ubho pi gahetvā Himavante attano assa-
mapadaṃ āgacchanto assamassāvidūre10 suriye atthamente11
"tumhe saṇikaṃ12 āgaccheyyātha, ahaṃ purato gantvā assa-
maṃ paṭijaggissāmīti" vatvā te ohāya gato. Khuddakatāpaso
pitarā saddhiṃ saṇikaṃ13 gacchanto taṃ kaṭippadese14 sīsena
uppīḷento15 gacchati16. Mahallako "tvaṃ17 maṃ na18 attano
ruciyā ānesīti" paṭinivattitvā koṭito paṭṭhāya āgacchati.
Evaṃ tesaṃ kalahaṃ karontānaṃ ñeva andhakāro ahosi.
Bodhisatto pi paṇṇasālaṃ sammajjitvā udakaṃ upaṭṭhapetvā19
ukkaṃ ādāya paṭipathaṃ āgacchanto20 te disvā "ettakaṃ
kālaṃ kiṃ karitthā21" 'ti āha. Khuddakatāpaso pitarā kata-
kāraṇaṃ kathesi. Bodhisatto ubho pi te saṇikaṃ22 netvā
parikkhāraṃ paṭisāmetvā pitaraṃ nahāpetvā23 pādadhovana-
makkhanapiṭṭhisambāhanāni24 katvā aṅgārakapallaṃ25 upaṭṭha-
petvā paṭippassaddhakilamathaṃ26 pitaraṃ upanisīditvā "tāta,
taruṇadārakā nāma mattikabhājanasadisā, muhutten'; eva bhij-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add kāle.
2 Cks omit kaniṭṭhabhātarañca.
3 Bi vanamūlaphalehi, Bd vanamūlaphalāphalehi.
4 Bid kanda-.
5 Ck khani-, Cs khani- corr. to khaṇi-.
6 Bid phalāni.
7 Bid nikkhamitvā.
8 Bid omit pi.
9 Bid pupphite-.
10 Cs assāvi-.
11 Bid atthaṅgamite.
12 Ck Bd sani-, Cs sani- corr. to saṇi-.
13 Bid sani-, Cs sani- corr. to saṇi-.
14 Bid katipahāre.
15 Bid viya.
16 Bid adds taṃ balakkārena neti.
17 Bi tam.
18 Bid omit na.
19 Bid upaṭhā-, Bd adds aticirāyati.
20 Bid ga-.
21 Bid karissathā.
22 Cs sani- corr. to saṇi-.
23 Ck nāhā-, Bid nhā-.
24 Bid -nādīni.
25 -llakaṃ.
26 Cs -saddhaṃ-.
[page 038]
38 IV. Catukkanipāta. 2. Pucimandavagga (32.)
janti, sakiṃ bhinnakālato paṭṭhāya puna na sakkā honti gha-
ṭetuṃ, te akkosante pi mahallakehi1 adhivāsetabbā2" ti vatvā
pitaraṃ ovadanto3 imā gāthā āha4:
Ja_IV,2.2(=312).1: Api Kassapa mandiyā yuvā sapati5 hanti vā,
sabban taṃ khamate dhīro, paṇḍito taṃ titikkhati. || Ja_IV:45 ||
Ja_IV,2.2(=312).2: Sace pi santo vivadanti khippaṃ sandhīyare6 puna,
bālā pattā va bhijjanti, na te samatham ajjhagū. || Ja_IV:46 ||
Ja_IV,2.2(=312).3: Ete bhiyyo samāyanti7 sandhi tesaṃ na jīrati
yo cādhipannaṃ jānāti yo ca jānāti desanaṃ. || Ja_IV:47 ||
Ja_IV,2.2(=312).4: Eso hi uttaritaro bhāravāho dhurandharo
yo pares'; ādhipannānaṃ sayaṃ sandhātum arahatīti. || Ja_IV:48 ||
Tattha Kassapā 'ti pitaraṃ nāmenālapati, mandiyā ti mandabhāvena8
taruṇatāya, yuvā sapati hanti vā ti taruṇadārako akkosati pi paharati pi,
dhīro ti dhikkitapāpo9, dhī10 vuccati paññā, tāya samannāgato ti pi attho,
itaraṃ pana imassa11 vevacanaṃ, ubhayenāpi sabban taṃ bāladārakehi kataṃ
aparādhaṃ mahallako dhīro paṇḍito sahati titikkhatīti dasseti, sandhiyyare
ti puna mittabhāvena sandhiyyanti ghaṭīyanti, bālā pattā vā ti bālakā pana
mattikapattā12 va bhijjanti, na te samathamajjhagū ti te bālakā appamatta-
kam pi vivādaṃ katvā veravūpasamanaṃ13 na vindanti14 nādhigacchanti, ete
bhiyyo ti ete dve janā bhinnāpi puna samāgacchanti, sandhīti mittasandhi,
tesaṃ ti tesaṃ ñeva dvinnaṃ15 na jīrati, yo cādhipannan ti yo ca attanā16
adhipannaṃ atikkantaṃ asmiṃ kataṃ dosaṃ jānāti, desanan ti yo ca tena
attano dosaṃ jānantena17 pi naṃ18 accayadesanaṃ19 patigaṇhituṃ20 jānāti,
yo paresādhipannānan ti yo paresaṃ adhipannānaṃ dosenādhibhūtānaṃ{21}
aparādhakārakānaṃ22, sayaṃ sandhātumarahatīti tesu akhamāpentesu pi
ehi bhadramukha uddesaṃ gaṇha aṭṭhakathaṃ suṇa bhāvanam23 anuyuñja kasmā
paribāhiro hosīti evaṃ sayaṃ sandhātuṃ arahati mettabhāvaṃ ghaṭeti24, eso25
evarūpo mettāvihārī uttaritaro mettabhārassa26 mittadhurāya ca vahanato bhā-
ravāho ti ca dhurandharo ti ca saṃkhaṃ gacchatīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -kohi.
2 Cks -bbo.
3 Bid ovādento.
4 Bid abhāsi.
5 Bid sampaṭi.
6 Cs Bid -dhiyare.
7 Cs samāsenti.
8 Bid mandiyabhā-.
9 Cs dikk- corr. to dhikk-, Bi dhitapāpo, Bd vigatapāpo, and adds
viriyavā.
10 Cs Bd dhi, Bi dhirā.
11 Bid -sseva.
12 Ck -kā-.
13 Bid -samathaṃ.
14 Cks vindati.
15 Bd has added sandhi.
16 Bid -no.
17 Cs -te.
18 Bid desitaṃ in the place of pi nam.
19 Cs -dosānaṃ, Ck -dosanaṃ.
20 Bid paṭi-.
21 Bid dosena abhibhū-.
22 Bid -dhakāraṇaṃ.
23 Ck suna bhāvanām, Cs suna bhāvanām corr. to suṇa-, Bi suna bhāvanam,
Bd sukā bhāvanam.
24 Bid mitta-.
25 Cs so.
26 Cs Bd mitta-, Bi mittabhāvassa.
[page 039]
3. Khantivādijātaka (313.) 39
Evaṃ Bodhisatto pitu ovādaṃ akāsi1. So pi tato pa-
bhuti2 ahosi sudanto3.
Satthā imaṃ desanaṃ4 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
pitā tāpaso mahallakathero ahosi, khuddakatāpaso sāmaṇero, pitu ovāda-
dāyako pana aham evā" 'ti Kassapamandiyajātakaṃ5.
3. Khantivādijātaka.
Yo te hatthe ca pāde cā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ekaṃ kodhanaṃ6 ārabbha kathesi. Vatthuṃ heṭṭhā kathi-
tam eva. Satthā pana taṃ bhikkhuṃ "kasmā7 tvaṃ8 akkodhanassa
Buddhassa sāsane pabbajitvā kodhaṃ9 karosi, porāṇakapaṇḍitā sarīre
pahārasahasse10 patante11 hatthapādakaṇṇanāsāsu12 chijjamānesu13
parassa14 kodhaṃ9 na kariṃsū" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Kalābu15 nāma Kāsirājā16 rajjaṃ
kāresi. Tadā Bodhisatto asītikoṭivibhave brāhmaṇakule
nibbattitvā Kuṇḍakakumāro17 nāma māṇavo hutvā vayap-
patto Takkasilāyaṃ18 sabbasippāni uggaṇhitvā kuṭumbaṃ saṇ-
ṭhapetvā mātāpitunnaṃ accayena dhanarāsiṃ oloketvā "imaṃ
dhanaṃ uppādetvā mama ñātakā agahetvā va gatā, mayā pan'
etaṃ gahetvā gantuṃ vaṭṭatīti" sabban taṃ19 dhanaṃ viceyya20
dānavasena yo yaṃ arahati21 tassa taṃ22 datvā Himavantaṃ
pavisitvā pabbajitvā phalāphalena yāpento ciraṃ vasitvā lo-
ṇambilasevanatthāya manussapathaṃ gantvā23 anupubbena Bā-
rāṇasiṃ patvā rājuyyāne vasitvā punadivase nagare bhikkhāya
caranto senāpatissa gehadvāraṃ24 sampāpuṇi. Senāpati 'ssa
iriyāpathe25 pasīditvā gharaṃ pavesetvā attano paṭiyādita-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid adāsi.
2 Cs ppa-.
3 Bi daṇḍo hoti sunando, Bd danto hoti sudanto.
4 Bid dhammade-.
5 Bid add dutiyaṃ.
6 Bid kodhanabhikkhuṃ.
7 Bid add pana
8 Bid add bhikkhu.
9 Cks kodhanaṃ.
10 Bid -ssena.
11 Bi parivārantesu, Bd paharantesu.
12 Ck adds ca.
13 so Ck; Cs -ne, Bid chindamānesu.
14 Bd piparesaṃ.
15 Bid -pu.
16 Cs kāsī-, Bd kāsika-.
17 Bid kuṇḍala-.
18 Bd -laṃ, Bid add gantvā.
19 Bid omit taṃ.
20 Bi visajjeyya, Bd visajjeyyā corr to viceyyā.
21 Bid āharati.
22 Bd tassa taṃ taṃ.
23 Bid āg-.
24 Bid nivesanadvā-.
25 Bid -thesu.
[page 040]
40 IV. Catukkanipāta. 2. Pucimandavagga. (32.)
bhojanaṃ1 bhojetvā paṭiññaṃ gahetvā tatth'; eva rājuyyāne
vasāpesi. Ath'; ekadivasaṃ Kalāburājā surāmadamatto2 nāṭa-
kaparivuto3 mahantena yasena uyyānaṃ gantvā maṅgalasilā-
paṭṭe sayanaṃ attharāpetvā ekissā piyamanāpāya itthiyā
aṃke4 sayi, gītavāditanaccesu chekā nāṭakitthiyo gītādīni pa-
yojayiṃsu, Sakkassa devarañño viya mahāsampatti5 ahosi, rājā
niddaṃ okkami. Atha tā itthiyo "yass, atthāya mayaṃ gītā-
dīni payojayāma so niddaṃ upagato, kin no gītādīhīti" vīṇā-
dīni turiyāni tattha tatth'; eva chaḍḍetvā uyyānaṃ pakkantā
pupphaphalaphallavādīhi palobhiyamānā6 uyyāne abhiramiṃsu.
Tadā Bodhisatto tasmiṃ uyyāne sampupphitasālamūle7 pab-
bajjāsukhena vītināmento mattavaravāraṇo viya nisinno hoti8.
Atha tā itthiyo caramānā taṃ disvā "etha ayyā ti9, yo10 etas-
miṃ rukkhamūle pabbajito nisinno yāva rājā11 pabujjhati tāv'
assa santike kiñci kiñci12 suṇamānā nisīdissāmā" 'ti gantvā
vanditvā parivāretvā nisinnā "amhākaṃ kathetabbayuttakaṃ
kiñci13 kathethā" 'ti vadiṃsu. Bodhisatto tāsaṃ dhammaṃ
kathesi. Atha sā itthi aṃkaṃ cāletvā rājānaṃ pabodhesi.
Rājā pabuddho tā apassanto "kahaṃ gatā vasaliyo" ti āha.
"Etā mahārāja gantvā ekaṃ tāpasaṃ parivāretvā nisīdiṃsū".
'ti14. Rājā kupito15 khaggaṃ gahetvā "sikkhāpessāmi naṃ kū-
ṭajaṭilan" ti vegena agamāsi. Atha16 tā itthiyo rājānaṃ kud-
dhaṃ{17} āgacchantaṃ disvā tāsu18 vallabhatarā gantvā rañño
hatthā19 asiṃ gahetvā rājānaṃ vūpasamesuṃ. So āgantvā
Bodhisattassa santike ṭhatvā "kiṃvādī tvaṃ samaṇā" 'ti
pucchi. "Khantivādī mahārājā" 'ti. "Kā esā khanti nāmā"
'ti. "Akkosantesu paharantesu paribhāsantesu akujjhana-
bhāvo" ti. Rājā "passissāmi20 dāni te khantiyā atthibhāvan"
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -yārikaṃ-, Bd patiyāditaṃ-.
2 Bid surāmatto.
3 Bid chekanāṭaka-.
4 Bid aṅge.
5 Cks -ttiṃ.
6 Bid -bha-.
7 Bid supu-.
8 Bid ahosi.
9 Bid omit ti.
10 Cs so.
11 Bd adds na
12 Bid add dhammaṃ.
13 Bd adds dhammaṃ.
14 Bid add so.
15 Bd kuppi-.
16 Cks add naṃ.
17 Bid kuddhabhāvena.
18 Bi tassa, Bd tāsu corr. to tassa.
19 Bid hatthe.
20 Bid vimaṃsissāmi.
[page 041]
3. Khantivādijātaka. (313.) 41
ti coraghātakaṃ1 pakkosāpesi. So attano cārittena pharasuñ ca
kaṇṭakakasañ ca ādāya kāsāyanivāsano rattamāladharo āgantvā
rājānaṃ vanditvā "kiṃ karomīti2" āha. "Imaṃ coraṃ duṭṭha-
tāpasaṃ gahetvā kaḍḍhitvā3 bhūmiyaṃ pātetvā kaṇṭakakasaṃ
gahetvā purato4 pacchato4 ubhosu ca passesū 'ti catusu pi
passesu dve pahārasahassam assa5 dehīti". So tathā akāsi.
Bodhisattassa chavi6 chijji7, cammaṃ chijji7, maṃsaṃ chijji7,
lohitaṃ paggharati. Puna rājā "kiṃvādī tvaṃ bhikkhū" 'ti
āha. "Khantivādī mahārājā 'ti, tvaṃ pana mayhaṃ camman-
tare khantīti maññasi8, na9 mayhaṃ cammantare khanti, tayā
pana10 daṭṭhuṃ asakkuṇeyye11 hadayabbhantare mama khanti
patiṭṭhitā, mahārājā" 'ti. Puna coraghātako "kiṃ karomīti"
pucchi. "Imassa kūṭajaṭilassa ubho hatthe chindā12" 'ti. So
pharasuṃ gahetvā gaṇḍiyā13 ṭhapetvā hatthe chindi. Atha
naṃ "pāde chindā" 'ti āha. Pāde14 chindi. Hatthapādakoṭīhi
ghaṭacchiddehi lākhāraso15 viya lohitaṃ paggharati. Puna16
rājā "kiṃvādī sīti" pucchi. "Khantivādī17 mahārāja18, tvaṃ
pana mayhaṃ hatthapādakoṭisu khanti atthīti maññasi19, n'
atth'; esā ettha, mayhaṃ hi20 khanti gambhīraṭṭhāne patiṭṭhitā"
ti. So "kaṇṇanāsam assa chindā12" 'ti. āha. Itaro kaṇṇa-
nāsaṃ chindi. Sakalasarīraṃ lohitakaṃ21 ahosi. Puna naṃ
"kiṃvādī nāma tvaṃ" ti pucchi. "Mahārāja khantivādī nāma,
mā kho pana tvaṃ kaṇṇanāsakoṭīsu22 patiṭṭhitāssa23 khantīti
maññasi, mama khanti gambhīre hadayabbhantare patiṭṭhitā"
ti. Rājā "kūṭajaṭila, tava khantiṃ24 tvam eva ukkhipitvā ni-
sīdā25" 'ti Bodhisattaṃ hadaye pādena paharitvā pakkāmi.
Tasmiṃ gate senāpati Bodhisattassa sarīrato lohitaṃ puñ-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ghātaṃ.
2 Bid -mi devā ti.
3 Bid āka-.
4 Bid add ca.
5 Bid -ssāni and omit assa.
6 Cks -viṃ.
7 Bi bhijji.
8 Cks maṃñāsi, Bi maññesī.
9 Bd natthi, Bi atthi.
10 Bid omit pana.
11 Cs -yyo, Bid -yyaṃ
12 Bid -dāhi.
13 Bi bhaṇḍikāya, Bd bhaṇḍikāyaṃ.
14 Bid add pi.
15 Bid -sasadiso.
16 Bid add pi.
17 Bid add meva.
18 Bid -jā ti.
19 Cks -ṭisū ti maṃñasi.
20 Bid omit hi.
21 Bid lohitaṃ paggharaṇaṃ.
22 Cs -ṭisu, Bid -nāsikakoṭisu.
23 Bi paṭiṭhitassa, Bd patiṭhitā corr. to -tassa.
24 Cks Bi -ti.
25 Bid sanni-.
[page 042]
42 IV. Catukkanipāta. 2. Pucimandavagga. (32.)
chitvā1 hatthapādakaṇṇanāsakoṭiyo sāṭakakaṇṇe katvā2 Bodhi-
sattaṃ saṇikaṃ3 nisīdāpetvā vanditvā ekamantaṃ nisīditvā
"sace bhante tumhe kujjhitukāmā tumhesu katāparādhassa4
rañño va kujjheyyātha mā aññesan" ti yācanto paṭhamaṃ
gātham āha:
Ja_IV,2.3(=313).1: Yo te hatthe ca pāde ca kaṇṇanāsañ ca chedayi
tassa kujjha mahāvīra, mā raṭṭhaṃ vinasā5 idan ti. || Ja_IV:49 ||
Tattha mahāvīrā 'ti mahāviriya, mā raṭṭhaṃ vinasā5 idan ti idaṃ
niraparādhaṃ Kāsiraṭṭhaṃ6 mā vināsesi7.
Taṃ sutvā Bodhisatto dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,2.3(=313).2: Yo me hatthe ca pāde ca kaṇṇanāsañ ca chedayi (cfr. Alwis, Sidhat Sangarawa P. CLX)
ciraṃ jīvatu so rājā, na hi kujjhanti mādisā ti. || Ja_IV:50 ||
Tattha mādisā ti mama sadisā khantibalena samannāgatā paṇḍitā ayaṃ
maṃ akkosi paribhavi8 pahari chindi bhindīti9 na10 kujjhanti.
Rañño uyyānā nikkhamantassa Bodhisattassa cakkhupathaṃ
vijahanakāle yeva ayaṃ cattālīsasahassādhikāni11 dve yojana-
satasahassāni12 bahalā13 mahāpaṭhavī balitthaddhasāṭako14
viya phalitā15, avīcito jālā nikkhamitvā rājānaṃ kuladattikena
rattakambalena16 pārupantī17 viya gaṇhi. So uyyānadvāre
yeva paṭhaviṃ pavisitvā18 Avīcimahāniraye patiṭṭhahi. Bodhi-
satto19 taṃ divasam eva20 kālam akāsi. Rājapurisā21 ca nā-
garā ca gandhamāladhūpahatthā āgantvā Bodhisattassa sarīra-
kiccaṃ kariṃsu22. Keci panāhu: Bodhisatto pana23 Himavan-
tam eva gato ti, taṃ abhūtaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks pucchi- corr. to puñchi-, Bid puñci-.
2 Bid thapetvā.
3 Cs Bd sani- corr. to saṇi-, Bi satikaṃ.
4 Bi parādhassa, Bd katapa- corr. to pa-.
5 Bi vināsa, Bd vinassa corr. to vināsa.
6 Bid kāsikara-.
7 Bd vinassesi, Bi vinasessati.
8 Bi -bhāsi, Bd -bhāvi corr to -bhāsi.
9 Cks chindīti
10 Bid taṃ na.
11 Bid catunahutādhikāni.
12 Bid dvī.
13 Ck bahalāni, Cs balāni.
14 Ck khali-, Bi khalitasādhako, Bd khalibaddhasāṭako corr. to
khalitaddha-.
15 Ck phālitā, Cs pā- corr. to pha-.
16 Cs rataṇakamba-.
17 Cs -ti, Bi pārumpantaṃ, Bd pārupanti corr. to -taṃ.
18 Bid add va.
19 Bid add pi.
20 Bid -saṃ tattheva.
21 Bi rājāpariyā, Bd rājaparisā.
22 Bid akaṃsu.
23 Bid puna.
[page 043]
4. Lohakumbhijātaka. (314.) 43
Ja_IV,2.3(=313).3: Ahu atītamaddhāne samaṇo {khantidīpano},
taṃ khantiyā ṭyeva hitaṃ Kāsirājā achedayi. || Ja_IV:51 ||
Ja_IV,2.3(=313).4: Tassa kammassa pharusassa vipāko kaṭuko ahu
yaṃ Kāsirājā vedesi nirayamhi samappito ti || Ja_IV:52 ||
imā1 dve2 abhisambuddhagāthā.
Tattha atītamaddhāne ti atīte addhāne, khantidīpano ti adhivāsa-
nakhantisaṃvaṇṇano3, achedayīti mārāpesi, ekacce pana therā Bodhisattassa
puna hatthapādā4 ghaṭitā ti vadanti, ṭam pi abhūtam eva, samappito ti
patiṭṭhito.
Satthā imaṃ desanaṃ5 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samo-
dhānesi: (Saccapariyosāne kodhano bhikkhu anāgāmiphale patiṭṭhahi,
bahū6 sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu) "Tadā Kalābu Kāsirājā7 Deva-
datto ahosi, senāpati Sāriputto, khantivādatāpaso8 aham evā" 'ti.
Khantivādijātakaṃ9.
4. Lohakumbhijātaka.
Dujjīvitan ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto Kosala-
rājānaṃ ārabbha kathesi. Tadā kira Kosalarājā rattibhāge catun-
naṃ nerayikasattānaṃ10 saddaṃ suṇi, eko dukāraṃ eva bhaṇi, eko
sakāraṃ, eko nakāraṃ, eko sokāraṃ11. Te kira atītabhave Sāvatthi-
yaṃ ñeva paradārikā rājaputtā ahesuṃ. Te paresaṃ rakkhitagopite
mātugāme aparajjhitvā cittakeḷiṃ kīḷantā12 bahuṃ13 pāpakammaṃ
katvā maraṇacakkena chinnā Sāvatthi-sāmante14 catūsu15 lohakumbhīsu
nibbattā saṭṭhivassasahassāni16 tattha pacitvā17 uggatā lohakumbha-
mukhavaṭṭiṃ18 disvā "kadā nu kho imamhā dukkhā muccissāmā19"
'ti cattāro pi mahantena saddena anu paṭipāṭiyā viraviṃsu. Rājā
tesaṃ saddaṃ sutvā maraṇabhayatajjito20 nisinnako va aruṇaṃ uṭṭha-
pesi21. Aruṇuggamanavelāya brāhmaṇā āgantvā rājānaṃ sukhasayi-
taṃ22 pucchiṃsu. Rājā "kuto me ācariyā23 sukhasayitaṃ24, ajjāhaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks ime.
2 Bd adds gāthā.
3 Bi -khantiyā sampanno, Bd -khantisaṃvaranako.
4 Bid -dakaṇṇanāsā.
5 Bid dhammade-.
6 Bid aññe bahū.
7 Bid kāsikarājā.
8 Bid -dī-, and add pana.
9 Bid add tatiyaṃ.
10 Ck -kā-, Cs -kānaṃsattānaṃ.
11 Bid -ranti.
12 Bid kilanti.
13 Bid bahu.
14 Bid -tā.
15 Cks Bi -usu.
16 Ck satthiṃ-, Cs saṭṭhiṃ- corr. to saṭṭhi-.
17 Ck pacci-.
18 Ck -vaṭṭhiṃ, Bi -kumbhisukhapathaṃ, Bd -kumbhimukhavatthiṃ
corr. to -vaṭṭiṃ.
19 Bid muñcei-.
20 Cks -tā.
21 Bid uṭṭhā-.
22 Bi sukhaseyyaṃ sayitaṃ, Bd sukhasayitaṃ corr. to sukhaseyyaṃ sayitaṃ.
23 Cks -ya.
24 Bd sukhaṃ-.
[page 044]
44 IV. Catukkanipāta. 2. Pucimanadavagga. (32.)
evarūpe cattāro bhiṃsanakasadde suṇin1" ti. Brāhmaṇā hatthe dhu-
niṃsu2. "Kiṃ ācariyā" ti3. "Sāhasikasaddā mahārājā" 'ti. "Sap-
paṭikammā4 appaṭikammā" ti5. "Kāmaṃ appaṭikammā6, mayaṃ pana
susikkhitā mahārāja". "Kiṃ katvā paṭibāhissathā" 'ti. "Mahārāja,
paṭikammaṃ pana7 mahantaṃ sakkā8 kātuṃ9, mayaṃ pana sabba-
catukkayaññaṃ10 yajitvā hāressāmā" 'ti. "Tena hi khippaṃ cattāro
hatthī cattāro asse cattāro usabhe cattāro manusse ti11 laṭukikasaku-
nikā12 ādiṃ katvā cattāro cattāro pāṇe gahetvā sabbacatukkayaññaṃ
yajitvā mama sotthibhāvaṃ karothā" 'ti āha. "Sādhu mahārājā" 'ti
yen'; attho taṃ gahetvā yaññāvāṭaṃ paccupaṭṭhapesuṃ, bahū pāṇe
thūṇūpanīte katvā ṭhapesuṃ, "bahuṃ13 macchamaṃsaṃ khādissāma14,
dhanaṃ labhissāmā" 'ti ussāhappattā15 ahesuṃ16, "idaṃ laddhuṃ
vaṭṭati devā17" 'ti aparāparaṃ caranti. Mallikā devī rājānam upa-
saṃkamitvā "kin nu kho mahārājā brāhmaṇā ativiya umhāyantā18
vicarantīti" pucchi. "Devi19 kiṃ tuyh'; iminā, tvaṃ attano yasen'
eva mattā pamattā, dukkhaṃ pana amhākam eva na jānāsīti20".
"Kiṃ mahārājā" 'ti. "Devi21, ahaṃ evarūpaṃ nāma asotabbam
suṇiṃ, tato{22} imesaṃ saddānaṃ sutattā ‘kiṃ bhavissatīti'; brāhmaṇe
pucchiṃ, brāhmaṇā ‘tumhākaṃ mahārāja rajjassa vā bhogānaṃ vā
jīvitassa vā āntarāyo paññāyati23, sabbacatukkena24 yajitvā sotthi-
bhāvaṃ karissāmā'; 'ti vadiṃsu, te mayhaṃ vacanaṃ gahetvā yaññā-
vāṭaṃ katvā yena yen'; attho tassa tassa kāraṇā āgacchantīti".
"Kiṃ pana deva imesaṃ saddānaṃ nipphattiṃ sadevake loke agga-
brāhmaṇaṃ25 pucchitthā26" 'ti. "Ko esa devi27 sadevake loke ag-
gabrāhmaṇo nāmā" 'ti. "Mahāgotamo Sammāsambuddo" ti. "Devi27
Sammāsambuddho me na pucchito" ti. "Tena hi gantvā pucchathā"
'ti. Rājā tassā vacanaṃ sutvā28 bhuttapātarāso rathavaram abhi-
ruyha29 Jetavanaṃ gantvā Satthāraṃ vanditvā pucchi: "ahaṃ bhante
rattibhāge cattāro sadde sutvā brāhmaṇe pucchiṃ30, te31 ‘sabbacatuk-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid suṇomi.
2 Bi nīsuṇitvā nissīdisu, Bd dhunitvā nisidiṃsu.
3 Bid add vutte.
4 Cs -mmaṃ.
5 Bid add pucchi.
6 Bi -mmaṃ, Bd sapaṭikammaṃ corr. to -mmā.
7 Cs adds na.
8 Bid sakkāraṃ.
9 Bd adds vaṭṭati.
10 Bid -kkaṃ-.
11 Bid omit ti.
12 Bid -ke.
13 Bid -hu.
14 Bid add bahu.
15 Ck -hapa-.
16 Bid hutvā.
17 Cs yevā.
18 Ck umbhā, Bi umpā-, Bd ummā-.
19 Ck Bid -vī.
20 Ck -kamevā ti, Cs -kaṃ mevā ti, Bi -kam eva jānātīti,
Bd -kaṃ meva na jānāsīti corr. to -kameva-.
21 Bid devī.
22 Bid add me.
23 Bid paññāyissatīti.
24 Bid adds yaññaṃ.
25 Ck -ṇo, Cs -ṇā corr. to ṇaṃ.
26 Bid pucchatā.
27 Cs Bid -vī.
28 Bid gahetvā.
29 Bid āruyha.
30 Ck pucchi corr. to -iṃ, Cs Bid -i.
31 Bi adds sabbe, Bd sabba.
[page 045]
4. Lohakumbhijātaka. (314.) 45
kayaññaṃ yajitvā sotthiṃ karissāmā'; 'ti vatvā yaññāvāṭakakammaṃ1
karonti, tesaṃ saddānaṃ sutattā mayhaṃ kiṃ bhavissatīti". "Na
kiñci mahārāja, nerayikasattā dukkham anubhavantā evaṃ viraviṃsū
'ti2, na ime saddā3 idāni tayā va4 sutā5, porāṇakarājūhi6 pi sutā7
yeva, te pi brāhmaṇe pucchitvā pasughātayaññaṃ8 kattukāmā hutvā
paṇḍitānaṃ kathaṃ sutvā na kariṃsu, paṇḍitā tesaṃ saddānaṃ an-
taraṃ kathetvā mahājanaṃ vissajjāpetvā sotthim akaṃsū" 'ti vatvā
tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto aññatarasmiṃ Kāsigāme9 brāhmaṇakule nib-
battitvā vayappatto10 kāme pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā
jhānābhiññaṃ11 uppādetvā jhānakīḷaṃ kīḷanto Himavante ra-
maṇīye vanasaṇḍe vasati. Tadā Bārāṇasirājā catunnaṃ nera-
yikānaṃ ime cattāro sadde sutvā bhītatasito iminā va niyā-
mena brāhmaṇehi "tiṇṇam antarāyānaṃ aññataro bhavissatīti,
sabbacatukkayaññena naṃ12 vūpasamessāmā" 'ti vutte sam-
paṭicchi. Purohito brāhmaṇehi saddhiṃ yaññāvāṭaṃ paccu-
paṭṭhāpesi, mahājano thūṇūpanīto ahosi. Tadā Bodhisatto
mettābhāvanaṃ purecārikaṃ katvā dibbena cakkhunā lokaṃ
olokento imaṃ kāraṇaṃ disvā "ajja mayā gantuṃ vaṭṭati,
mahājanassa sotthiṃ13 bhavissatīti" iddhibalena vehāsaṃ up-
patitvā Bārāṇasirañño uyyāne otaritvā maṅgalasilāpaṭṭe kañ-
canarūpakaṃ14 viya nisīdi. Tadā purohitassa jeṭṭhantevāsiko
ācariyaṃ upasaṃkamitvā "nanu ācariya amhākaṃ vedesu15
paraṃ16 māretvā sotthikaraṇaṃ17 nāma n'; atthīti" āha. Puro-
hito "tvaṃ rājadhanaṃ va18 nayasi19, mayaṃ bahuṃ20 mac-
chaṃ21 khādissāma22, tuṇhī23 hohīti24" taṃ paṭibāhi. So
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -vāṭe kammaṃ.
2 Bid add vatvā.
3 Bi imesaṃ saddānaṃ, Bd ime saddā corr. to -saddānaṃ.
4 Bd eva corr. to va.
5 Ck suṇa, Bi sutatāte, Bd sutā corr. to sutabhāvo.
6 Ck Bi -jūti, Cs -jūti corr. to jūhi.
7 Ck suṇā.
8 Bi -ghaṭa-, Bd -ghāta- corr. to -ghaṭa-.
9 Bid kāsikagā-.
10 Bid add kāmesu ādīnavaṃ disvā.
11 Bid abhiññā ca samāpattiyo ca.
12 Bid taṃ.
13 Ck sotthim, Bid sotthi.
14 Bi -rūpato, Bd -ruppako.
15 Bd bede-, Bi devesu.
16 Bd pāṇaṃ.
17 Ck -ṇan, Bid -kāraṃ.
18 Bi omits va, Bd ca crossed over.
19 Bid rakkhasi.
20 Cs Bi -u.
21 Bid macchamaṃsaṃ.
22 Bid add dhanaṃ labhissāma.
23 Bid -i.
24 Bid hohiti, Cks hoti.
[page 046]
46 IV. Catukkanipāta. 2. Pucimanadavagga. (32.)
"nāhaṃ ettha sahāyo bhavissāmīti" nikkhamitvā rājuyyānaṃ
gantvā Bodhisattaṃ disvā vanditvā katapaṭisanthāro ekaman-
taṃ nisīdi. Bodhisatto "kiṃ māṇava rājā dhammena rajjaṃ
kāretīti1" pucchi. "Bhante, rājā dhammena rajjaṃ kāreti2,
rattibhāge pana cattāro sadde sutvā brāhmaṇe pucchi, brāh-
maṇā ‘sabbacatukkayaññaṃ yajitvā sotthiṃ karissāmā'; 'ti
vadiṃsu, rājā pasughātakammaṃ3 katvā attano sotthiṃ
kātukāmo, mahājano thūṇūpanīto, kin nu kho bhante tum-
hādisānaṃ sīlavantānaṃ tesaṃ saddānaṃ nipphattiṃ vatvā4
mahājanaṃ maraṇamukhā mocetuṃ na5 vaṭṭatīti". "Māṇava,
rājā amhe na jānāti, mayam pi taṃ na jānāma, imesaṃ6
pana saddānaṃ nipphattiṃ jānāma, sace rājā amhe upasaṃ-
kamitvā puccheyya rājānaṃ nikkaṃkhaṃ katvā kathessāmā7"
'ti. "Tena hi bhante muhuttaṃ idh'; eva hotha, ahaṃ rājānaṃ
ānessāmīti". "Sādhu māṇavā" 'ti. So gantvā rañño tam
atthaṃ ārocetvā rājānaṃ ānesi. Rājā Bodhisattaṃ vanditvā
ekamantaṃ nisinno pucchi: "saccaṃ kira tumhe mayā suta-
saddānaṃ nipphattiṃ jānathā8" 'ti. "Āma mahārājā9" 'ti.
"Kathetha bhante" ti. "Mahārāja, ete purimabhave paresaṃ
rakkhitagopitesu10 cārittaṃ āpajjitvā Bārāṇasi-sāmante catūsu11
lohakumbhīsu nibbattā kaṭhine12 khāralohodake13 pheṇudde-
hakaṃ pacamānā14 tiṃsavassasahassāni15 adho gantvā kum-
bhitalaṃ āhacca uddhaṃ ārohantā tiṃsavassasahassen'; va16
kālena kumbhimukhaṃ disvā bahi oloketvā cattāro janā catasso
gāthā paripuṇṇaṃ katvā vattukāmāpi tathā kātuṃ na17 sak-
kontā ekekam eva akkharaṃ katvā18 puna lohakumbhīsu19
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -resiti.
2 Bd -resi.
3 Bid -ghāṭa-.
4 Bid disvā.
5 Bid omit na.
6 Cs imassa.
7 Bid katheyyāmā.
8 Bid jānā-.
9 Bid -ja jānāmī.
10 Bid add paradāresu.
11 Cks Bi catu-.
12 Bi pakkuṭhite, Bd cattāro janāpakkuṭhite.
13 Bi khāralomodakena, Bd khāraloṇodakena.
14 Ck pañca-, Bid pacca-.
15 Bi so ṭhitassa sahassāni, Bd tiṇi vassasahassāni.
16 Bi saṭhivassa-, Bd tiṇi vassa- corr. to saṭṭhivassa-.
17 Bid a.
18 Bid vatvā.
19 Bid -bhi.
[page 047]
4. Lohakumbhijātaka. (314.) 47
yeva nimuggā tesu dukāraṃ vatvā nimuggasatto1 evaṃ vattu-
kāmo ahosi:
Ja_IV,2.4(=314).1: Dujjīvitaṃ ajīvimha2 ye sante3 na dadamhase4,
vijjamānesu bhogesu dīpaṃ nākamha5 attano ti6, || Ja_IV:53 ||
na pana sakkhīti7" vatvā Bodhisatto attano ñāṇena tam gā-
thaṃ paripuṇṇaṃ katvā kathesi. Sesāsu pi8 es'; eva nayo,
tesu sakāraṃ vatvā9 vattukāmassa ayaṃ gāthā:
Ja_IV,2.4(=314).2: Saṭṭhivassasahassāni paripuṇṇāni sabbaso,
niraye paccamānānaṃ kadā anto bhavissatīti. || Ja_IV:54 ||
Nakāraṃ vatvā9 vattukāmassa ayaṃ gāthā:
Ja_IV,2.4(=314).3: N'; atthi anto kuto anto na anto patidissati,
tadā hi pakataṃ pāpaṃ mama tuyhañ ca mārisā 'ti. || Ja_IV:55 ||
Sokāraṃ vatvā9 vattukāmassa ayaṃ gāthā:
Ja_IV,2.4(=314).4: So hi10 nūna ito gantvā yoniṃ laddhāna mānusiṃ
vadaññū sīlasampanno kābāmi kusalaṃ bahun ti. || Ja_IV:56 ||
Tattha dujjīvitan ti tīṇi duccaritāni carantā dujjīvitaṃ lāma-
kaṃ jīvitaṃ jīvanti nāma, so pi tad eva sandhāyāha dujjīvitaṃ ajīvimhā11
'ti, ye sante12 na dadamhase13 ti ye mayaṃ deyyadhamme ca paṭiggāhake
ca vijjamāne14 yeva na dadāma15, dīpaṃ nākamhā16 ti attano patiṭṭhaṃ na
karimhā17, sabbaso ti sabbākārena, paripuṇṇānīti anūnāni anadhikāni,
paccamānānan ti amhākaṃ imasmiṃ niraye paccamānānaṃ, natthi anto
ti amhākaṃ asukakāle nāma mokkho bhavissatīti evaṃ kālaparicchedo n'; atthi,
kuto anto ti kena kāraṇena anto paññāyissati, na anto ti antaṃ daṭṭhu-
kāmānam pi no dukkhassa anto18 na patidissati19, tadā hi pakatan ti tas-
miṃ kāle mārisa mama20 tuyhañ ca pakataṃ pāpaṃ pakaṭṭhaṃ kataṃ atibahum
eva kataṃ, tathā hi pakatan ti pi pāṭho, tena kāraṇena21 kataṃ yena22
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -ggā- corr. to -ggo-, Bi -ggā-.
2 Cs ajimha, Bi -tamajīvamhā, Bd -tamamajīvamhā.
3 Cs se sante corr. to -to, Bi yasano, Bd yesaṃ no.
4 Bi dīdāmase, Bd dadāmhase.
5 Cs dīpan nākamma corr. to kamha, Ck dipaṃ nākamma,
Bi dippaṃ na kamham, Bd dīpaṃ nākamhām corr. to -ham.
6 Bid add taṃ gāthaṃ paripuṇṇaṃ kātuṃ.
7 Bi nasakkhinti, Bd nasakkhinti corr. to nā-.
8 Cs sesāpisu corr. to sesāpi.
9 Bid omit vatvā.
10 Bid haṃ.
11 Ck ajimhā corr. to ajīvimhā, Bi ajīvamhā.
12 Cs sante corr. to santo, Bi santo corr. to saṃ no?
13 Bi dadāmāso, Bd dadāmhase.
14 Bid saṃvijj-.
15 Bid dadamhā.
16 Bi na kumhamattano, Bd na kamhamattano corr. to nā-.
17 Bid -hā.
18 Bid add pi.
19 Bi paṭi-, Bd pati corr. to paṭi-.
20 Bd mamañca.
21 Cks add anto.
22 Bid yeva.
[page 048]
48 IV. Catukkanipāta. 2. Pucimanadavagga. (32.)
tassa anto va1 daṭṭhuṃ na sakkā ti2 attho, mārisā 'ti mayā sadisa3, piyā-
lapanam etaṃ etesaṃ4, nūnā5 'ti ekaṃsatthe nipāto, so ahaṃ ito gantvā yoniṃ
mānusiṃ laddhā vadaññū sīlasampanno hutvā ekaṃsen'; eva bahuṃ kusalaṃ
karissāmīti6, ayam ettha attho.
Iti Bodhisatto ekamekaṃ7 gāthaṃ vatvā "mahārāja, so
nerayikasatto imaṃ gāthaṃ paripuṇṇaṃ katvā vattukāmo
attano pāpassa mahantatāya tathā kātuṃ8 nāsakkhi, iti so
attano kammavipākaṃ anubhavanto viravi9, tumhākaṃ etassa
saddassa savanapaccayā antarāyo nāma n'; atthi, tumhe mā
bhāyathā10" 'ti rājānaṃ saññāpesi. Rājā mahājanaṃ vissajjā-
petvā suvaṇṇabheriṃ carāpetvā yaññāvāṭaṃ viddhaṃsāpesi.
Bodhisatto mahājanassa sotthiṃ katvā katipāhaṃ vasitvā tatth'
eva gantvā aparihīnajjhāno Brahmaloke uppajji.
Satthā imaṃ desanaṃ11 āharitvā12 jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
purohitamāṇavo13 Sāriputto ahosi, tāpaso14 aham evā" 'ti. Loha-
kumbhijātakaṃ15.
5. Maṃsajātaka.
Pharusā vata te vācā ti. Idaṃ Satthā Jetavane viha-
ranto Sāriputtattherena pītavirecanānaṃ16 dinnarasapiṇḍapātaṃ17
ārabbha kathesi. Tadā kira Jetavane ekacce bhikkhū snehavirecanaṃ18
piviṃsu, tesaṃ rasapiṇḍapātena19 attho hoti, gilānupaṭṭhākā "rasabhattaṃ
āharissāmā" 'ti Sāvatthiyaṃ20 pavisitvā odanikagharavīthiyaṃ21 piṇḍāya
caritvāpi22 rasabhattaṃ alabhitvā nivattiṃsu. Thero divātaraṃ piṇḍāya
pavisamāno te bhikkhū disvā "kiṃ āvuso atipage23 va nivattathā" 'ti
pucchi. Te tam atthaṃ ārocesuṃ. Thero "tena hi ethā" 'ti te ga-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid anto ca, Cks omit anto va.
2 Bi sakkotīti, Bd sakkātipi corr. to sakkotīti.
3 Bid -sā.
4 Bid omit etesaṃ.
5 Bi sohaṃ nunā, Bd nunā corr. to sohaṃ nunā.
6 Bid -māti.
7 Bid -ka.
8 Bid kathetuṃ.
9 Bi vicarati, Bd vicaranti.
10 Bid -yitthā.
11 Bid dhammade-.
12 Bid add saccāni pakāsetvā.
13 Bid purohitajeṭhantevāsikamāṇavo.
14 Bid add pana.
15 Bid add catutthaṃ.
16 Bd pitaṃ-.
17 Bid dinnaṃ-.
18 Bi rasapitavi-, Bd pitavi- corr. to snehavi-.
19 Bid -piṇḍena.
20 Bid -iṃ
21 Ck -kaṃ-, Cs -kaṃbhara- corr. to -kabhara-, Bi otanikaghara-.
22 Bi -tvā va, Bd omits pi.
23 Bi ativiyapage, Bd atipage corr. to ativiyapage.
[page 049]
5. Maṃsajātaka. (315.) 49
hetvā tam eva vīthiṃ agamāsi1. Pūretvā rasabhattaṃ adaṃsu. Gilānu-
paṭṭhākā vihāraṃ2 āharitvā gilānānaṃ adaṃsu, te paribhuñjiṃsu.
Ath'; ekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ3 kathaṃ samuṭṭhāpesum: "āvuso
thero kira4 pītavirecanānaṃ upaṭṭhāke rasabhattaṃ alabhitvā nik-
khamante gahetvā odanikagharavīthiyaṃ caritvā bahuṃ5 rasapiṇḍa-
pātaṃ6 pesesīti". Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi
kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhik-
khave idāni7 Sāriputto va8 maṃsaṃ labhi9, pubbe pi muduvācā10
piyavacanaṃ vattuṃ chekā paṇḍitā labhiṃsū" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto seṭṭhiputto ahosi. Ath'; ekadivasaṃ eko miga-
luddako bahuṃ maṃsaṃ labhitvā yānakaṃ pūretvā "vikkiṇis-
sāmīti" nagaraṃ āgacchati. Tadā Bārāṇasi-vāsikā cattāro
seṭṭhiputtā nagarā nikkhamitvā ekasmiṃ maggasabhāgaṭṭhāne11
kiñci12 diṭṭhasutaṃ samullapantā13 nisīdiṃsu. Tesu eko seṭ-
ṭhiputto taṃ maṃsayānakaṃ14 disvā "etaṃ luddakaṃ maṃ-
sakhaṇḍaṃ āharāpessāmīti" pucchi. "Gaccha āharāpehīti"
So upasaṃkamitvā "are15 luddaka, dehi me maṃsakhaṇḍan"
ti āha. Luddako "paraṃ kiñci yācantena nāma piyavacanena
bhavitabbaṃ, tayā kathitavācāya anucchavikaṃ16 maṃsakhaṇ-
ḍaṃ labhissasīti17" vatvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,2.5(=315).1: Pharusā vata te vācā samma18 yācanako c'; asi19,
kilomassa20 sadisī vācā, kilomaṃ samma dadāmi te ti. || Ja_IV:57 ||
Tattha kilomassa sadisīti pharusatāya21 kilomakasadisīti, kilomaṃ
samma dadāmi te ti handa gaṇha idaṃ te vācāya sadisaṃ kilomaṃ dammīti
nīrasaṃ22 salomakaṃ23 kilomamaṃsakhaṇḍaṃ24 ukkhipitvā adāsi:
Atha naṃ aparo seṭṭhiputto "kin ti vatvā yācīti25" puc-
chi. "Are15 ti vatvā26" ti. So "aham pi naṃ yācissāmīti" vatvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add te
2 Bid rasabhattaṃ.
3 Bid add bhikkhū.
4 Bi gilānā, Bd gilāna.
5 Bid -hu.
6 Bid add vihāraṃ āharitvā
7 Bid -neva.
8 Bd vara, Bi omits va.
9 Bi -itta, Bd -i corr. to -ittha.
10 Bid -cāya.
11 Bid maggasamipaṭhāne.
12 Ck kiñci kiñci.
13 Bd sallapantā.
14 Cs has added pure.
15 Bid hare.
16 Bid -ka.
17 Cs Bi -tīti
18 Cks yaṃ maṃ in the place of samma.
19 Bid omit c.
20 Bid -ma.
21 Bid pharusavācāya.
22 Cs Bid ni-.
23 Bi nimaṃsalohitaṃ, Bd nimaṃsaṃ
24 Bid kilomakakha-.
25 Bid yācasīti.
26 Bd adds yāci.
[page 050]
50 IV. Catukkanipāta. 2. Pucimandavagga (32.)
gantvā "jeṭṭhakabhātika1 maṃsakhaṇḍaṃ me dehīti" āha. Itaro
"tava vacanassa anucchavikaṃ labhissasīti2" dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,2.5(=315).2: Aṅgam etaṃ manussānaṃ bhātā loke pavuccati,
aṅgassa3 sadisī4 vācā, aṅgaṃ samma dadāmi te ti. || Ja_IV:58 ||
Tass'; attho: imasmiṃ loke manussānaṃ aṅgasadisattā aṅgaṃ etaṃ yadi-
dam bhātā bhaginīti, tasmā tav'; esā aṅgasadisā vācā ti etissā anucchavikaṃ
aṅgam eva dadāme te ti.
Evañ ca pana vatvā aṅgamaṃsaṃ ukkhipitvā adāsi. Tam5
pi aparo seṭṭhiputto "kin ti6 vatvā yācīti7" pucchi. "Bhātikā
ti vatvā8" ti. So "aham pi naṃ yācissāmīti" gantvā9 "tāta
maṃsakhaṇḍam me dehīti" āha. Luddako "tava vacanānurū-
paṃ labhissasīti10" vatvā tatiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,2.5(=315).3: Tātā 'ti putto vadamāno kampeti hadayaṃ pitu,
hadayassa sadisī vācā, hadayaṃ samma dadāmi te ti. || Ja_IV:59 ||
Tañ ca11 pana vatvā hadayamaṃsena saddhiṃ madhuramaṃ-
saṃ ukkhipitvā adāsi. Taṃ12 catuttho seṭṭhiputto "kin ti
vatvā13 yācīti14" pucchi15. "Tātā 'ti vatvā16" ti. So "aham pi
yācissāmīti" gantvā9 "sahāya maṃsakhaṇḍaṃ me dehīti" āha.
Luddo "tava vacanānurūpaṃ labhissasīti10" catutthaṃ17 gā-
tham āha:
Ja_IV,2.5(=315).4: Yassa gāme sakhā n'; atthi yathāraññaṃ tath'; eva taṃ,
sabbassa sadisī vācā, sabbaṃ samma dadāmi te ti. || Ja_IV:60 ||
Tass attho: yassa purisassa gāme sukhadukkhesu saha ayanato18 sahā-
yasaṃkhāto sakhā19 n'; atthi tassa taṃ ṭhānaṃ yathā20 amanussaṃ araññaṃ21
tath'; eva taṃ22 hoti, iti23 ayaṃ24 tava vācā sabbassa sadisī25 sabbena attano
santakena vibhavena sadisī, tasmā sabbam eva idaṃ26 mama santakaṃ maṃ-
sayānakaṃ27 dadāmi te ti.
Evañ ca pana vatvā "ehi samma sabbam ev'; idaṃ28 maṃ-
sayānakaṃ tava gehaṃ harissāmīti29" āha. Seṭṭhiputto tena
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid jeṭhabhā-.
2 Cks -tīti, Bi labhatīti.
3 Bid aṅga.
4 Bid add te.
5 Bi tvaṃ.
6 Cks kinci.
7 Bid yācasīti.
8 Bd adds yāci.
9 Bid vatvā.
10 Bid lacchasīti.
11 Bid evañca.
12 Ck naṃ.
13 Cs va tvaṃ.
14 Bid yācasīti.
15 Bid adds so.
16 Bd adds yāca.
17 Bid vatvā ca-.
18 Bid āy-.
19 Ck saṃkhā, Bi saṅkhāhātho, Bd sahāyo.
20 Bid omit yathā.
21 Bid araññakaṃ.
22 Bid omit tathevataṃ.
23 Cs hotī ti in the place of hoti iti.
24 Cs omits ayaṃ.
25 Bid -siti.
26 Bid imaṃ.
27 Bi maṃsaṃ, Bd maṃsayānaṃ.
28 Bid eva imaṃ.
29 Bid āh-.
[page 051]
6. Sasajātaka. (316.) 51
yānakaṃ pajāpento1 attano gharaṃ gantvā2 maṃsaṃ otāre-
tvā3 luddakassa sakkārasammānaṃ4 katvā puttadāram pi 'ssa
pakkosāpetvā luddakakammato5 apanetvā attano kuṭumbamaj-
jhe vasāpento6 tena saddhiṃ abhejjasahāyo hutvā yāvajīvaṃ
samaggavāsaṃ vasi7.
Satthā imaṃ desanaṃ8 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
luddako Sāriputto ahosi, sabbamaṃsalābhiseṭṭhiputto9 aham evā 'ti.
Maṃsajātakaṃ10.
6. Sasajātaka. (cfr. Morris, Cariyāp. p. 82)
Satta me rohitā macchā ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto sabbaparikkhāradānaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ
kir'11 eko kuṭumbiko Buddha-pamukhassa saṃghassa12 sabbaparikkhā-
radānaṃ sajjetvā13 gharadvāre maṇḍapaṃ kāretvā Buddha-pamukhaṃ
bhikkhusaṃghaṃ nimantetvā sajjitamaṇḍape paññattavarāsanesu14 nisī-
dāpetvā nānaggarasapaṇītadānaṃ15 datvā "puna svātanāya puna svāta-
nāyā" 'ti sattāhaṃ nimantetvā sattame divase Buddha-pamukhānaṃ
pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ sabbaparikkhāre adāsi. Satthā bhatta-
kiccāvasāne anumodanaṃ karonto "upāsaka, tayā pītisomanassaṃ
kātuṃ vaṭṭatīti, idaṃ hi dānaṃ nāma porāṇakapaṇḍitānaṃ vaṃso,
porāṇakapaṇḍitā hi sampattayācakānaṃ jīvitaṃ pariccajitvā attano
maṃsaṃ pi adaṃsū" 'ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto sasa yoniyaṃ nibbattitvā araññe vasati. Tassa16
pana araññassa ekato pabbatapādo17 ekato18 nadī19 ekato18
paccantagāmako20. Apare pi 'ssa tayo sahāyā ahesuṃ: makkaṭo21
sigālo21 uddo22 ti. Te cattāro pi paṇḍitā ekato vasantā attano
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi pācento, Bd pājento.
2 Bid omits gantvā.
3 Bid ohārāpe-.
4 Bid sammānasakkāraṃ
5 Bid luddakammato.
6 Bi -pesinti.
7 Bid vasiṃsūti.
8 Bid dhammade-.
9 Cs -lābhase-, Bid add pana.
10 Bid sabbamaṃsalābhijā-, and add pañcamaṃ.
6. Cfr. Five Jātakas p. 51.
11 Bid kira.
12 Bid bhikkhusa-.
13 Bid vissajj-.
14 Cs paññatte-, Bi paññāvarabuddhāsane, Bd paññattavarabuddhāsane.
15 Bid -tabhojanaṃ.
16 Bid tadā.
17 Cks -de.
18 Ck eko
19 Bid omit ekato nadī.
20 Bid add ahosi.
21 Bid add ca.
22 Bid add cā.
[page 052]
52 IV. Catukkanipāta. 2. Pucimandavagga. (32.)
attano gocaraṭṭhāne gocaraṃ gahetvā sāyaṇhasamaye ekato
sannipatanti. Sasapaṇḍito "dānaṃ dātabbaṃ sīlaṃ rakkhi-
tabbaṃ uposathakammaṃ kātabban" ti tiṇṇaṃ janānaṃ ovā-
davasena dhammaṃ deseti1. Te tassa ovādaṃ sampaṭicchitvā
attano attano nivāsagumbaṃ pavisitvā vasanti. Evaṃ kāle
gacchante ekadivasaṃ Bodhisatto ākāsaṃ oloketvā candaṃ
disvā "sve uposathadivaso" ti ñatvā itare tayo āha: "sve upo-
satho2, tumhe tayo pi3 janā sīlaṃ samādiyitvā4 uposathikā5
hotha, sīle patiṭṭhāya dinnadānaṃ mahapphalaṃ hoti, tasmā
yācake sampatte tumhehi khāditabbāhārato datvā khādeyyāthā"
'ti. Te "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā attano6 vasanaṭṭhānesu
vasitvā punadivase tesu uddo pāto va "gocaraṃ pariyesissā-
mīti" nikkhamitvā Gaṅgātīraṃ gato. Ath'; eko bālisiko7 satta
rohitamacche uddharitvā valliyā āvuṇitvā8 netvā9 Gaṅgātīre
vālikāya10 paṭicchādetvā macche gaṇhanto11 adho Gaṅgaṃ
bhassi12. Uddo macchagandhaṃ ghāyitvā vālikaṃ13 viyūhitvā
macche disvā nīharitvā "atthi nu kho imesaṃ14 sāmiko15" ti
tikkhattuṃ ghosetvā sāmikaṃ apassanto valliyaṃ16 ḍasitvā17
attano vasanagumbe ṭhapetvā "velāyam eva18 khādissāmīti"
attano sīlaṃ āvajjanto19 nipajji. Sigālo pi20 nikkhamitvā go-
caraṃ pariyesanto ekassa khettagopakassa kuṭiyaṃ dve maṃsa-
sūlāni21 ekaṃ godhaṃ22 ekañ ca dadhivārakaṃ23 disvā "atthi
nu kho etassa sāmiko15" ti tikkhattuṃ ghosetvā sāmikaṃ
adisvā dadhivārakassa uggahaṇarajjukaṃ24 gīvāya pavesetvā25
maṃsasūle26 ca godhañ27 ca mukhena ḍasitvā28 netvā attano
sayanagumbe29 ṭhapetvā "velāyam eva khādissāmīti" attano
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid desesi.
2 Bid add ti.
3 Bi pi tayo.
4 Bi -dayi, Bd -dayittha?
5 Bid add ca.
6 Bid repeat attano.
7 Bi gāmavāsi, Bd gāmavāsiko.
8 Bid -ni-, Cs -ni- corr. to -ṇi-.
9 Bid omit netvā.
10 Bid vālukaṃ viyūhitvā.
11 Bid gaṇhanatthāya.
12 Bid gacchati.
13 Bid -lu-.
14 Bid etesaṃ.
15 Bid add no vā.
16 Bid vallikaṃ.
17 Bid add netvā.
18 Cks velāyame.
19 Cs -jjento.
20 Bid add vasanaṭhānato.
21 Bid -lā ca.
22 Bid godhake ca.
23 Bid ekaṃ dadhivārakañca.
24 Ck uggāhana-, Cs uggāhaṇa-.
25 Bid add dve.
26 Bid -lā.
27 Bid godhakañ.
28 Bi ḍassitvā, Bd ḍaṃsitvā.
29 Bi gumpe, Bd vasanaguppe.
[page 053]
6. Sasajātaka. (316.) 53
sīlaṃ āvajjanto nipajji. Makkaṭo pi1 vanasaṇḍaṃ pavisitvā
ambapiṇḍiṃ2 āharitvā3 vasanagumbe ṭhapetvā "velāyam eva4
khādissāmīti" attano sīlaṃ āvajjanto nipajji. Bodhisatto pana
velāyam eva5 nikkhamitvā "dabbatiṇāni khādissāmīti" attano
gumbe6 yeva nipanno7 cintesi: "mama santikaṃ āgatānaṃ
yācakānaṃ tiṇāni dātuṃ na sakkoti8, tilataṇḍulādayo pi
mayhaṃ n'; atthi, sace me santikaṃ yācako āgacchissati
attano sarīramaṃsaṃ dassāmīti". Tassa sīlatejena Sakkassa
paṇḍukambalasilāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. So āvajjamāno
imaṃ9 kāraṇaṃ disvā "sasarājaṃ10 vīmaṃsissāmīti" paṭha-
maṃ uddassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā brāhmaṇavesena aṭṭhāsi,
"brāhmaṇa kimatthaṃ ṭhito sīti" ca vutte "paṇḍita, sace
kiñci āhāraṃ labheyyaṃ uposathiko hutvā samaṇadhammaṃ
kareyyan" ti. So "sādhu, dassāmi te āhāran" ti tena sad-
dhiṃ sallapanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,2.6(=316).1: Satta me rohitā macchā udakā thalam ubbhatā,
idaṃ brāhmaṇa me atthi, etaṃ11 bhutvā vane vasā 'ti. || Ja_IV:61 ||
Tattha thalamubbhatā ti udakato thale ṭhapitā thale patiṭṭhitā12
kenāpi13 vā uddhaṭā14, etaṃ bhutvā ti etaṃ mama santakaṃ macchāhāraṃ
pacitvā bhuñjitvā15 samaṇadhammaṃ karonto ramaṇīye rukkhamūle nisinno
imasmiṃ vane vasā ti.
Brāhmaṇo "pāto va16 tāva hotu, pacchā jānissāmīti" si-
gālassa santikaṃ gato, tenāpi "kimatthaṃ ṭhito sīti" vutte17
tath'; evāha. Sigālo18 "sādhu dassāmīti" tena saddhiṃ salla-
panto19 dutiyaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi adds nikkhamitvā, Bd vasanaṭhānato nikkhamitvā.
2 Bi -ḍaṃ.
3 Bid add attano.
4 Cs Bi -lāyame.
5 Bid add vasanaṭhānato.
6 Bid vasanagumbe.
7 Bi nisinno, Bd niphphanno, both add attano sīlaṃ āvajjanto.
8 Bi āgatā yācakā nina khādituṃ na sakkuṇeyya, Bd āgatā yācakā
tiṇaṃ khādituṃ na sakkuṇeyyuṃ.
9 Bid idaṃ.
10 Bi -rājānaṃ.
11 Cs eso.
12 Bid omit thale patiṭṭhitā.
13 Bid kevaṭṭena.
14 Bi uddhatā, Bd uddharitā.
15 Cs bhuji-, Bi bhuñci-, Bd bhutvā, Bid add yathāsukhaṃ.
16 Bi pageva.
17 Ck vutto.
18 Cks add te.
19 Bid -pento.
[page 054]
54 IV. Catukkanipāta. 2. Pucimandavagga. (32.)
Ja_IV,2.6(=316).2: Dussa1 me khettapālassa rattibhattaṃ apābhataṃ
maṃsasūlā ca dve godhā ekañ ca dadhivārakaṃ,
idaṃ brāhmaṇa me atthi, etaṃ bhutvā vane vasā 'ti. || Ja_IV:62 ||
Tattha dussa me2 ti yo esa mamāvidūre3 khettapālo vasati dussa
asammussā4 'ti attho, apābhatan ti ābhataṃ ānītaṃ5, maṃsasūlā ca dve
godhā ti aṅgārapakkāni dve maṃsasūlāni ekā ca godhā6, dadhithālakan7 ti
dadhivārako8, idan ti idaṃ9 ettakan atthi, etaṃ sabbam pi tavābhiruci-
kena10 pākena pacitvā paribhuñjitvā uposathiko hutvā ramaṇīye rukkhamūle
nisīditvā samaṇadhammaṃ karonto etasmiṃ vanasaṇḍe vasā 'ti attho.
Brāhmaṇo "pāto va11 tāva hotu, pacchā jānissāmīti" mak-
kaṭassa santikaṃ gato, tenāpi "kimatthaṃ ṭhito sīti" vutte12
tath'; evāha. Makkaṭo "sādhu dammīti13" tena saddhiṃ salla-
panto tatiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,2.6(=316).3: Ambapakk', odakaṃ sītaṃ sītacchāyaṃ manoramaṃ,
idaṃ brāhmaṇa me atthi, etaṃ bhutvā vane vasā 'ti. || Ja_IV:63 ||
Tattha ambapakkan ti madhuraṃ14 ambaphalaṃ, udakaṃ sītan ti
Gaṅgāyaṃ15 udakaṃ sītalaṃ, etaṃ bhutvā16 ti brāhmaṇa etaṃ ambaphalaṃ17
paribhuñjitvā sītalaṃ udakaṃ pivitvā yathārucite18 ramaṇīye rukkhamūle ni-
sinno samaṇadhammaṃ karonto imasmiṃ vanasaṇḍe vasā 'ti.
Brāhmaṇo "pāto va19 tāva hotu20, pacchā jānissāmīti"
sasapaṇḍitassa santikaṃ gato, tenāpi "kimatthaṃ ṭhito sīti"
vutte21 tath'; evāha. Taṃ sutvā Bodhisatto somanassappatto
"brāhmaṇa, suṭṭhu te kataṃ22 āhāratthāya mama santikaṃ
āgacchantena, ajjāhaṃ mayā nadinnapubbaṃ23 dānaṃ dassāmi,
tvaṃ pana sīlavā pāṇātipātaṃ na karissasi24, gaccha tāta25
dārūni26 saṃkaḍḍhitvā aṅgāre katvā mayhaṃ ārocehi27, ahaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks dussam.
2 Cks dussam me.
3 Bd mama avi-.
4 Bd dussā ti amussā.
5 maṃsasūlā---ānitaṃ wanting in Bi.
6 Bd ekañca godhañca.
7 Cs dadhitāla-.
8 Bd ekañca dadhivārakaṃ in the place of daddhiphālakanti dadhivārako.
9 Bid add mama.
10 Bid yathābhi-.
11 Bi pageva.
12 Cks vutto.
13 Bid dassāmīti.
14 Bid -ra.
15 Bid -gāya.
16 Bid add vane vasā.
17 Bid ambapakkaṃ.
18 Bid yathābhirucike
19 Bi pageva, Cks omit va.
20 Cks omit hotu.
21 Ck vutto.
22 Bd te su gataṃ, Bi te sutu kataṃ.
23 Bi adinnapuppaṃ. Bd adinnapubba.
24 Bi -ssati.
25 Bid brāhmaṇa.
26 Bid nānādā-.
27 Cks Bi -cesi.
[page 055]
6. Sasajātaka. (316.) 55
attānaṃ pariccajitvā aṅgāragabbhe1 patissāmi, mama sarīre
pakke tvaṃ maṃsaṃ khāditvā samaṇadhammaṃ kareyyāsīti"
tena saddhiṃ sallapanto2 catutthaṃ gātham āha:
Ja_IV,2.6(=316).4: Na sasassa tilā atthi na muggā nāpi3 taṇḍulā,
iminā agginā pakkaṃ mamaṃ4 bhutvā vane vasā 'ti. || Ja_IV:64 ||
Tattha mamaṃ4 bhutvā ti yan taṃ ahaṃ5 aggiṃ karohīti vadāmi
iminā agginā pakkaṃ mamaṃ4 bhuñjitvā imasmiṃ vane vasa6, ekassa sasassa
sarīraṃ nāma ekassa purisassa yāpanamattaṃ hotīti.
Sakko tassa kathaṃ7 sutvā attano ānubhāvena ekaṃ aṅ-
gārarāsiṃ8 māpetvā Bodhisattassa ārocesi. So dabbatiṇa-
sayanato uṭṭhāya tattha gantvā "sace me lomantaresu pāṇakā
atthi te mā mariṃsū" 'ti vatvā9 tikkhattuṃ sarīraṃ vidhū-
nitvā sakalasarīraṃ10 dānamukhe datvā11 laṃghitvā paduma-
puñje12 rājahaṃso viya pamuditacitto aṅgārarāsimhi pati. So
pana aggi Bodhisattassa sarīre lomakūpamattam pi uṇhaṃ
kātuṃ nāsakkhi, himagabbhaṃ paviṭṭho viya ahosi. Atha
Sakkaṃ āmantetvā "brāhmaṇa, tayā kato aggi atisītalo mama
sarīre lomakūpamattam pi uṇhaṃ kātuṃ na sakkoti, kiṃ nām'
etan" ti āha. "Paṇḍita13, nāhaṃ brāhmaṇo, Sakko aham14
asmi15 tava vīmaṃsanatthāya āgato16" ti "Sakka, tvaṃ
tāva tiṭṭha, sakalo pi ce lokasannivāso maṃ dānena vī-
maṃseyya n'; eva me adātukāmataṃ17 passeyyā" 'ti Bodhi-
satto sīhanadaṃ nadi. Atha naṃ Sakko18 "sasapaṇḍita, tava
guṇo sakalakappaṃ pākaṭo hotū" 'ti pabbataṃ pīḷetvā pabba-
tarasaṃ ādāya candamaṇḍale sasalakkhaṇaṃ ālikhitvā19 Bo-
dhisattaṃ āmantetvā tasmiṃ vanasaṇḍe tasmiṃ yeva vana-
gumbe taruṇadabbatiṇapiṭṭhe nipajjāpetvā attano devaṭṭhānam20
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -rakuppe, Bd -rakupe.
2 Bid -pento.
3 Cks Bi napi, Bd naṃpi.
4 Bd maṃsaṃ.
5 Cks yantvaṃ ahaṃ, Bi yenāhaṃ, Bd yena ahaṃ.
6 Bd vasā ti.
7 Bid vacanaṃ.
8 Ck -sim.
9 Bid omit vatvā.
10 Ck sakasarī-.
11 Bid thapetvā.
12 Bid -masare.
13 Bid sasapa-.
14 Bid ham.
15 Bi adds pi, Bd ti.
16 Bid adds mhi.
17 Cs -kāmaṃ.
18 Bid add āha
19 Bid likkhitvā.
20 vasanaṭṭhā-.
[page 056]
56 IV. Catukkanipāta. 2. Pucimandavagga. (32.)
eva gato. Te pi cattāro paṇḍitā samaggā sammodamānā sīlaṃ
pūretvā1 uposathakammaṃ katvā yathākammaṃ gatā2.
Satthā imaṃ desanaṃ3 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosane sabbaparikkhāradānadāyako gahapati so-
tāpattiphale patiṭṭhahi) "Tadā uddo Anando ahosi, sigālo Moggallāno,
makkaṭo Sāriputto4, sasapaṇḍito5 aham evā" 'ti. Sasajātakaṃ6.
7. Matarodanajātaka.
Matamatam eva rodathā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto aññataraṃ Sāvatthi-vāsi-kuṭumbiyaṃ7 ārabbha kathesi.
Tassa kira bhātā kālam akāsi. So tassa kālakiriyāya sokābhibhūto
na nahāyati8 na bhuñjati na vilimpati, pāto va susānaṃ gantvā so-
kasamappito rodati. Satthā paccūsasamaye lokaṃ olokento tassa so-
tāpattiphalassa upanissayaṃ disvā "imassa atītakāraṇaṃ āharitvā
sokaṃ vūpasametvā sotāpattiphalaṃ dātuṃ ṭhapetvā maṃ añño koci
samattho n'; atthi, imassa mayā avassayena bhavituṃ vaṭṭatīti" puna-
divase pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto9 pacchāsamaṇaṃ ādāya tassa
gharadvāraṃ gantvā "Satthā āgato" ti sutvā āsanaṃ paññāpetvā
"pavesethā10" ti kuṭimbikena vutte11 pavisitvā paññattāsane12 nisīdi.
Kuṭumbiko12 pi āgantvā Satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Atha
naṃ Satthā "kiṃ kuṭumbika13 cintesīti" āha. "Āma bhante, mama
bhātu matakālato paṭṭhāya cintemīti". "Āvuso, sabbe saṃkhārā
aniccā, bhijjitabbayuttakaṃ bhijjati. na tattha cintetabbaṃ, porāṇaka-
paṇḍitāpi bhātari14 mate15 ‘bhijjitabbayuttakaṃ bhinnan16'; ti na cinta-
yiṃsū" 'ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto asītikoṭivibhave seṭṭhikule nibbatti17. Tassa
vayappattassa mātāpitaro kālam akaṃsu. Tesu kālakatesu18
Bodhisattassa bhātā19 kuṭumbaṃ vicāreti20. Bodhisatto taṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add dānaṃ datvā
2 Ck Bd gato
3 Bid dhammade-
4 Bid add sakko anuruddho.
5 Bid add pana.
6 Bi adds chaṭhamaṃ, Bd chaṭhaṃ
7 Cs -tiṃ-, Bd -ṭumbikaṃ.
8 Bid niddāyati.
9 Cs -ntaṃ, Bd piṇḍapātaṃ paṭikkanto.
10 Cks -sathā.
11 Bid vutto.
12 Bid -tte-.
13 Cs -ṭi-.
14 Bi -rā.
15 Cks Bi -to.
16 Bid bhijjatī.
17 Bid -ttitvā.
18 Bid kālaṅka-.
19 Ck -tu, Cs -tu corr. to -tā.
20 Bid -resi.
[page 057]
7. Matarodanajātaka. (317.) 57
nissāya jīvati. So aparabhāge tathārūpena vyādhinā1 kālaṃ
akāsi. Ñātimittāmaccā2 sannipatitvā bāhā paggayha kandanti
rodanti, eko pi sakabhāvena saṇṭhātuṃ nāsakkhi3. Bodhi-
satto pana n'; eva kandati na rodati4. Manussā "passatha
bho, imassa bhātari mate mukhasaṃkocanamattam pi n'; atthi,
ativiya thaddhahadayo, ‘dve pi koṭṭhāse aham eva paribhuñ-
jissāmīti'; bhātu maraṇaṃ icchati5 maññe" ti Bodhisattaṃ
garahiṃsu. Ñātakāpi "na6 tvaṃ bhātari mate7 rodasīti" gara-
hiṃsu yeva8. So tesaṃ kathaṃ sutvā "tumhe attano andha-
bālabhāvena aṭṭhalokadhamme ajānantā ‘mama bhātā mato'
ti rodatha, aham pi marissāmi9, tumhe pi marissatha, attānam
pi10 ‘mayam pi marissāmā'; 'ti kasmā na11 rodathā12 'ti, sabbe
saṃkhārā aniccā hutvā na honti13, ten'; eva sabhāvena saṇ-
ṭhātuṃ14 samattho ekasaṃkhāro pi n'; atthi, tumhesu andha-
bālesu aññāṇatāya15 aṭṭhalokadhamme ajānitvā rodantesu ahaṃ
kimatthaṃ rodissāmīti" vatvā imā gāthā abhāsi:
Ja_IV,2.7(=317).1: Matamatam eva rodatha, na hi taṃ rodathā yo marissati,
sabbe va16 sarīradhārino anupubbena jahanti jīvitaṃ. || Ja_IV:65 ||
Ja_IV,2.7(=317).2: Devamanussā17 catuppadā pakkhigaṇā uragā18 ca bhogino
asmiṃ19 sarīre anissarā ramamānā va jahanti jīvitaṃ. || Ja_IV:66 ||
Ja_IV,2.7(=317).3: Evañ calitaṃ asaṇṭhitaṃ sukhadukkhaṃ manujesu apekkhiya20
kanditaruditaṃ21 niratthakaṃ, kiṃ vo sokagaṇābhikīrare22. || Ja_IV:67 ||
Ja_IV,2.7(=317).4: Dhuttā23 soṇḍā akatā bālā sūrā vīrā24 ayogino
dhīraṃ25 maññanti26 bālo ti ye27 dhammassa akovidā ti. || Ja_IV:68 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid byā-.
2 Bid ñātimittāsuhajjā.
3 Bid add tadā.
4 Bid neva rodati na kandati.
5 Bi icchiti.
6 Bid kiṃ.
7 Bid add na
8 Cks meva.
9 Bi adds tasmā na rodāmi.
10 Bd omits attānam pi.
11 Bid tasmāmā.
12 Bid -tha.
13 Bi ni rujhanti in the place of na honti.
14 Bid sandhāretuṃ.
15 Bid aññātabhāve.
16 Bid pi.
17 Bid devā-.
18 Cks atha.
19 Bi asmī, Bd sakampi, Cks sampi.
20 Bi ave-.
21 Bid -taṃ rodi-.
22 Cks -ṇāhi-.
23 Bid add ca.
24 Bid omit vīrā.
25 Ck dhīra, Cs dhīra corr. to -raṃ.
26 Ck maññenti.
27 Cs yo corr. to ye, Bi yo.
[page 058]
58 IV. Catukkanipāta. 2. Pucimandavagga. (32.)
Tattha matamatamevā 'ti mataṃ mataṃ yeva, anupubbenā 'ti attano
maraṇavāre sampatte paṭipāṭiyā jahanti jīvitaṃ, na ekato va sabbe maranti.
yadi evaṃ mareyyuṃ1 lokappavatti ucchijjeyya, bhogino ti mahantena sarī-
rabhogena samannāgatā, ramamānā vā 'ti tattha tattha nibbattā sabbe pi te
devādayo sattā attano attano nibbattaṭṭhāne abhiramamānā va anukkaṇṭhitā2
va jīvitaṃ jahanti, evañcalitan ti evaṃ tīsu bhavesu niccalabhāvassa ca
saṇṭhitabhāvassa ca abhāvā3 calitaṃ asaṇṭhitaṃ, kiṃ vo sokagaṇā-
bhikīrare ti kiṃkāraṇā4 tumhe sokarāsi abhikiranti ajjhottharanti,
dhuttā soṇḍā5 akatā bālā ti itthidhuttā surādhuttā akkhadhuttā ca surā-
soṇḍādayo soṇḍā6 ca7 akatabuddhino8 asikkhitakā9 ca bālā ti bālena saman-
nāgatā aviddasuno10 sūrā, ayogino ti ayonisomanasikārassa yoge11 ayuttatāya
ayogino, ayodhino12 ti pi pāṭho, kilesamārena saddhiṃ yujjhituṃ asamatthā13
ti attho, dhīraṃ maññanti bālo ti ye dhammassa akovidā ti ye eva-
rūpā dhuttādayo aṭṭhavidhassa lokadhammassa akovidā te appamattake pi duk-
khadhamme uppanne attanā kandamānā rodamānā aṭṭhalokadhamme tattvato
na jānitvā14 ñātimaraṇādīsu akandantaṃ mādisaṃ dhīraṃ paṇḍitaṃ bālo ayaṃ
yo15 na rodatīti maññantīti.
Evaṃ Bodhisatto tesaṃ dhammaṃ desetvā sabbe pi te
nissoke akāsi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jāta-
kaṃ samodhānesi: (Saccapariyosāne kuṭumbiko sotāpattiphale patiṭ-
ṭhahi) "Tadā mahājanassa dhammaṃ desetvā nissokakarapaṇḍito16 aham
evā" 'ti. Matarodanajātakaṃ17.
8. Kaṇaverajātaka.
Yantaṃ vasantasamaye ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto purāṇadutiyikapalobhanaṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ
Indriyajātake āvibhavissati. Satthā pana taṃ bhikkhuṃ "pubbe18
tvaṃ19 etaṃ nissāya asinā sīsacchedanaṃ20 paṭilabhīti21" vatvā22
atītaṃ āhari:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks mā-.
2 Cks anuka-.
3 Bi add ti, Bd ca.
4 Cks -ṇaṃ.
5 Cks omit soṇḍā.
6 Bid omit dayo soṇḍā.
7 Bid add attasoṇḍā ca cattāro soṇḍādayo soṇḍā.
8 Bid add ca.
9 Bi asakkhitaka, Bd -tatāvā.
10 Bid avinda-.
11 Bid -kāresu surāyogesu.
12 Bid ayoniso.
13 Bid -ttho.
14 Ck -dhammenattano, Cs -dhammena attano, Bi -dhammehi tatthato
jānitvā, Bd -dhammehi atthato ājānitvā.
15 Bid omit yo.
16 Bid nissokabhāvakara-.
17 Bid add sattamaṃ.
18 Bid add pi.
19 Bid add bhikkhu.
20 Bi -di, Bd -nādi.
21 Bi -bhatīti, Bd labhasīti.
22 Bid add tena yācito.
[page 059]
8. Kanaverajātaka. (318.) 59
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Kāsigāmake1 ekassa gahapatikassa ghare cora-
nakkhattena jāto vayappatto corikaṃ2 katvā jīvikaṃ kappento
loke pākaṭo ahosi sūro nāgabalo, koci naṃ gaṇhituṃ nāsak-
khi. So ekadivasaṃ ekasmiṃ seṭṭhighare sandhiṃ chinditvā
bahuṃ dhanaṃ avahari3. Nāgarā rājānaṃ upasaṃkamitvā "deva,
eko mahācoro nagaraṃ vilumpati, taṃ gaṇhāpethā" 'ti va-
diṃsu5. Rājā tassa gahaṇatthāya nagaraguttikaṃ āṇāpesi.
So rattibhāge tattha tattha vaggabandhanena6 manusse ṭha-
petvā naṃ7 sabhogaṃ8 gāhāpetvā rañño ārocesi. Rājā "sīsam
assa chindathā9" 'ti nagaraguttikaṃ ñeva āṇāpesi. Nagara-
guttiko naṃ10 pacchābāhaṃ11 gāḷhabandhanaṃ12 bandhāpetvā
gīvāy'; assa rattakaṇaveramālaṃ13 laggetvā sīse iṭṭhakacuṇṇaṃ
okiritvā catukke catukke kasāhi tāḷāpento kharassarena paṇavena14
āghātanaṃ neti. "Imasmiṃ kira nagare vilopakhādako15 coro
gahito" ti sakalanagaram saṃkhubhi. Tadā ca Bārāṇasiyaṃ
sahassaṃ gaṇhantī Sāmā nāma gaṇikā hoti rājavallabhā pañ-
casatavaṇṇadāsīparivārā, sā16 pāsādatale vātapānaṃ vivaritvā
ṭhitā naṃ17 niyyamānaṃ passi. So pana abhirūpo pāsādiko
ativiya sobhaggappatto devavaṇṇī18 sabbesaṃ matthakena
paññāyati. Sā niyyamānaṃ19 disvā va paṭibaddhacittā hutvā
"kena nu kho upāyenāhaṃ imaṃ purisaṃ attano sāmikaṃ
kareyyan" ti cintayantī20 "atth'; eso upāyo" ti attano attha-
carikāya ekissā hatthe nagaraguttikassa sahassaṃ pesesi21:
"ayaṃ coro Sāmāya bhātā, aññatra Sāmāya añño etassa
nissayo22 n'; atthi, tumhe kira idaṃ sahassaṃ gahetvā etaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -gāme.
2 Bid corakammaṃ.
3 Bi āhari, Bd ahāri.
4 Bid -pehī.
5 Bid add taṃ sutvā.
6 Bid -bandhena.
7 Bid taṃ
8 Bi sahoḍhacoraṃ, Bd sahodhaṃcoraṃ.
9 Bid chindā.
10 Bid taṃ.
11 Cs -bālhaṃ corr. to -bāḷhaṃ, Bi bāhuṃ.
12 Cs galha- corr to gāḷha-.
13 Bd rattakanavira-.
14 Ck pana-, Cs pana- corr. to paṇa-
15 Cs -kādako, Bid vilopako.
16 Bid omit sā.
17 Bi ṭhitā pā, Bd ṭhitā ti.
18 Bid -vaṇṇo viya.
19 Bid sāmā taṃ, Cs sā niyyamanā corr. to naṃ.
20 Bi paṭhayanti, Bd pattharanti.
21 Bi dāpesi, Cs pesi.
22 Bid avassayo.
[page 060]
60 IV. Catukkanipāta. 2. Pucimandavagga. (32.)
vissajjethā" 'ti. Sā1 tathā akāsi. Nagaraguttiko "ayaṃ
coro2 pākaṭo, na sakkā etaṃ evaṃ vissajjetuṃ, aññaṃ pana
manussaṃ labhitvā imaṃ paṭicchannayānake nisīdāpetvā pe-
setuṃ sakkā" ti āha. Sā gantvā tassā ārocesi. Tadā pan'
eko seṭṭhiputto Sāmāya paṭibaddhacitto devasikaṃ3 sahassaṃ
deti, so taṃ divasam pi suriyatthaṃgamanavelāya sahassaṃ
ganhitvā taṃ gharaṃ agamāsi. Sāmāpi sahassabhaṇḍikaṃ
gahetvā ūrūsu4 ṭhapetvā parodantī nisinnā hoti, kim etan" ti
ca5 vuttā6 "sāmi, ayaṃ coro mama bhātā, ahaṃ nīcakammaṃ
karomīti mayhaṃ santikaṃ na eti, nagaraguttikassa pahite7
"sahassaṃ labhamāno vissajjessāmīti" sāsanaṃ pesesi, idāni
imaṃ sahassaṃ ādāya nagaraguttikassa santikaṃ gacchantaṃ8
na labhāmīti". So tassā paṭibaddhacittatāya "ahaṃ gamis-
sāmīti" āha. "Tena hi tayā ābhatam9 eva gahetvā gacchā-
hīti". So taṃ gahetvā nagaraguttikassa gehaṃ ganchi10. So
taṃ seṭṭhiputtaṃ paṭicchannaṭṭhāne ṭhapetvā coraṃ paṭicchan-
nayānake11 nisīdāpetvā Sāmāya pahiṇitvā12 "ayaṃ coro raṭṭhe
pākaṭo, samandhakāraṃ13 tāva hotu, atha naṃ manussānaṃ
paṭisallānavelāya11 ghātāpessāmīti" apadesaṃ katvā muhuttaṃ
vītināmetvā manussesu paṭisallīnesu seṭṭhiputtaṃ mahantenā-
rakkhena15 āghātanaṃ netvā asinā sīsaṃ chinditvā sarīraṃ
sūlaṃ16 āropetvā nagaraṃ pāvisi. Tato paṭṭhāya sāmā aññe-
saṃ hatthato kiñci na gaṇhāti17. Ten'; eva saddhiṃ abhira-
mamānā vicarati. So cintesi "sace ayaṃ aññasmiṃ paṭi-
baddhacittā bhavissati mam pi mārāpetvā18 tena saddhim
abhiramissati, accantamittadubbhinī19 esā, mayā idha avasitvā
khippaṃ palāyituṃ vaṭṭatīti20". Gacchanto21 pana "tuccha-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add gantvā.
2 Bid add nagare.
3 Bid repeat de-.
4 Ck ūrusu, Cs urusu corr. to ūrusu, Bi urusu, Bd urūsu.
5 Bi omits ca.
6 Bid vutte.
7 Bid -taṃ.
8 Bd gantuṃ.
9 Bid āha-.
10 Bid gacchati.
11 Bid -yāne.
12 Ck -ni-, Cs pahani- corr. to pahaṇi-, Bi paṭinitvā, Bd pahinetvā.
13 Cks -ran, Bi mantakāraṃ, Bd tamandhakāraṃ.
14 Cks -llī-.
15 Bid -narak-.
16 Bid sule.
17 Bid gaṇhi.
18 Cs Bd māretvā, Bi hanāpetvā.
19 Bid accantaṃ.
20 Bid vaṭṭati.
21 Bid add ca.
[page 061]
8. Kaṇaverajātaka. (318.) 61
hattho agantvā etissā ābharaṇabhaṇḍaṃ gahetvā gacchissā-
mīti" cintetvā ekasmiṃ divase taṃ āha: "bhadde, mayaṃ
pana pañjare1 mittakukkuṭo2 viya niccaṃ ghare3 homa, eka-
divasaṃ uyyānakīḷaṃ karissāmā4" 'ti. Sā "sādhū" 'ti sam-
paṭiccitvā khādanīyabhojanīyādīni5 sabbaṃ paṭiyādetvā sabbā-
bharaṇapatimaṇḍitā tena saddhiṃ paṭicchannayāne nisīditvā
uyyānaṃ6 agamāsi. So7 tāya saddhiṃ kīḷanto "idāni mayhaṃ
palāyituṃ vaṭṭatīti" tāya saddhiṃ kilesaratiyā ramitukāmo
viya ekaṃ kaṇaveragacchantaraṃ8 pavisitvā tam āliṅganto
viya nippīḷetvā9 visaññaṃ katvā pātetvā sabbābharaṇāni omuñ-
citvā tassā yeva uttarāsaṅge10 bandhitvā bhaṇḍikaṃ khandhe
ṭhapetvā uyyānavatiṃ laṃghitvā pakkāmi. Sāpi paṭiladdha-
saññā11 uṭṭhāya paricārikānaṃ santikaṃ āgantvā "ayyaputto
kahan" ti pucchi. "Na jānāma ayye" ti. "Maṃ matā ti sañ-
ñāya bhāyitvā palāto bhavissaṭīti" anattamanā hutvā tato va12
gehaṃ gantvā "mama piyasāmikassa diṭṭhakāle13 yeva alaṃ-
katasayane14 sayissāmīti" bhūmiyaṃ nipajjitvā tato paṭṭhāya
manāpasāṭakaṃ15 na16 nivāseti dve bhattāni na bhuñjati gan-
dhamāladīni na paṭisevati17, "yena kenaci upāyena ayya-
puttaṃ pariyesitvā pakkosāpessāmīti" naṭe18 pakkosāpetvā sa-
hassaṃ adāsi, "kiṃ karoma ayye" ti vutte "tumhākaṃ aga-
manaṭṭhānaṃ nāma n'; atthi, tumhe gāmanigamarājadhāniyo
gantvā19 samajjaṃ katvā samajjamaṇḍale20 paṭhamam eva
imaṃ gītaṃ gāyeyyāthā" 'ti naṭe sikkhāpentī21 paṭhamaṃ
gāthaṃ vatvā "tumhehi imasmiṃ gītake22 gīte sace ayyaputto
tasmiṃ parisantare bhavissati tumhehi saddhiṃ kathessati,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid pañcare.
2 Bid pakkhitaku-.
3 Bid add yeva.
4 Bid kīḷissāmā
5 Ck -niyabhojaniyādi, Cs -niyabhojaniyādi corr. to -nīya-,
Bi khādanīyabhojanīyādī, Bd -niyabhojaniyādini.
6 Cks -nam.
7 Bid add tattha.
8 Bid kanavīra-.
9 Bid nippili-
10 Bid -gena.
11 Bid -saññī.
12 Bid yeva.
13 Bd adiṭhakālato paṭhāya, Bi diṭhakālato pathāyeva.
14 Bid alaṅkatasayanena.
15 Bid amanāpaṃ sā-.
16 Bid omit na.
17 Bid na sevati.
18 Cs adds pakkosāpessāmīti.
19 Bid yeva carantā in the place of gantvā.
20 Cks -jje.
21 all four MSS. -ti.
22 Cs -kehi.
[page 062]
62 IV. Catukkanipāta. 2. Pucimandavagga. (32.)
ath'; assa mama ārogabhāvaṃ1 kathetvā taṃ ādāya gacchey-
yātha2, noce āgacchati sāsanaṃ peseyyāthā" 'ti paribbayaṃ
datvā naṭe uyyojesi. Te Bārāṇasito nikkhamitvā tattha tattha
samajjaṃ karontā3 ekaṃ paccantagāmakaṃ gamiṃsu4. So pi
coro palāyitvā tattha vasati. Te tattha samajjaṃ karontā
paṭhamam eva gītakaṃ gāyiṃsu:
Ja_IV,2.8(=318).1: Yan taṃ vasantasamaye kaṇaveresu5 bhānusu
Sāmaṃ bāhāya pīḷesi sā taṃ ārogyam abruvīti6. || Ja_IV:69 ||
Tattha kaṇaveresū 'ti kaṇaveresu7, bhānusū 'ti8 rattarattānaṃ9 pup-
phānaṃ pabhāya sampannesu10, Sāman ti evaṃnāmakaṃ11, pīḷesīti
kilesaratiyā ramitukāmo āliṅganto pīḷesi, sā tan ti sā Sāmā ti ārogā12, tvaṃ
pana matā ti saññāya bhīto palāyi, tena13 sā attano ārogyaṃ14 abruvīti6
kathesi15 ārocesīti attho.
Coro taṃ sutvā16 naṭaṃ upasaṃkamitvā "tvaṃ ‘Sāmā17
jīvatīti'; vadati18, ahaṃ pana na saddahāmīti" tena saddhiṃ
sallapanto dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,2.8(=318).2: Ambho na19 kira20 saddheyyaṃ21 yaṃ vāto pabbataṃ vahe,
pabbataṃ ce vahe vāto22 sabbam pi paṭhaviṃ vahe,
yattha Sāmā kālakatā23 sāmaṃ24 ārogyam abruvīti6. || Ja_IV:70 ||
Tass'; attho: ambho naṭa idaṃ kira na saddhātabbaṃ25 yaṃ26 vāto
tiṇapaṇṇāni27 viya pabbataṃ vaheyya, sace hi so pabbataṃ28 vaheyya sabbam
pi paṭhaviṃ vaheyya, yathā c'; etaṃ asaddheyyaṃ29 tathā idan ti, yattha
Sāmā kālakatā30 sāmaṃ ārogyaṃ abruvīti31 kiṃkāraṇā saddhey-
yaṃ32, matā nāma na kassaci sāsanaṃ pesentīti33.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi ārogya-, Bd arogya-.
2 Bid āg-.
3 Bi kārentā, Bd karontī.
4 Bid aga-.
5 Bd kana-.
6 Bid -bra-.
7 Bi kaṇateviresu.
8 Bd tattha kanaveresu bhānusu ti kanaviresu.
9 Bid rattavaṇṇānaṃ.
10 Cks pabhā sa-.
11 Bid -mi-.
12 Bid ārogyaṃ.
13 Bd omits te.
14 Bid ar-.
15 Cks -sīti.
16 Bid taṃ sutvā coro.
17 Cks sāmaṃ.
18 Bid kathesi.
19 Bid naṭa.
20 Bi omits kira.
21 Bi na saddaheyyuṃ, Cks Bd na saddhaheyya.
22 Bid cevasovāto, Cks cevahovāto.
23 Bid kālaṅka-.
24 Cks mam.
25 Bi saddaheyyaṃ na saddatabbaṃ, Bd saddhaheyyaṃ na saddhahetabbaṃ
26 Cks yo.
27 Ck tina-, Cs tiṇapannāni.
28 Ck sabbato taṃ, Cs pabbato taṃ; sace hi so pabbataṃ vaheyya
wanting in Bi.
29 Bi asaddaheyyaṃ, Bd asaddhaheyyaṃ.
30 Bid kālaṃkatā ti yā nāma sāmā kālaṃ katā.
31 Bid abraviti, Cks pucchatīti.
32 Bi saddaheyyuṃ, Bd saddhaheyyuṃ.
33 Bid pesesiti.
[page 063]
8. Kaṇaverajātaka. (318.) 63
Tassa vacanaṃ sutvā naṭo tatiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,2.8(=318).3: Na c'; eva sā1 kālakatā2, na ca sā aññam icchati,
ekabhattakinī3 Sāmā tam evam4 abhikaṃkhatīti. || Ja_IV:71 ||
Tattha tamevam4 abhikaṃkhatīti aññaṃ purisaṃ na icchati. taṃ
ñeva kaṃkhati icchati pattheti
Taṃ sutvā coro "sā jīvatu5 mā vā na tāya mayhaṃ
attho" ti vatvā catutthaṃ gātham āha:
Ja_IV,2.8(=318).4: Asanthutaṃ6 maṃ cirasanthutena7
niminni8 Sāmā adhuvaṃ dhuvena, (cfr. p. 221)
mayāpi Sāmā nimineyya aññaṃ,
ito ahaṃ dūrataraṃ gamissan ti. || Ja_IV:72 ||
Tattha asanthutan9 ti akatasaṃsaggaṃ, cirasanthutenā7 'ti cira-
katasaṃsaggena10, niminīti11 parivattesi, adhuvaṃ dhuvenā ti mam adhuvaṃ
tena dhuvasāmikena parivattetuṃ12 nagaraguttikassa sahassaṃ13 datvā maṃ
gaṇhīti attho, mayāpi Sāmā nimineyya14 aññan ti sā15 Sāmā mayāpi
aññaṃ sāmikaṃ parivattetvā gaṇheyya, ito ahaṃ dūrataraṃ gamissan ti
yattha na sakkā tassā16 sāsanaṃ vā pavattiṃ vā sotuṃ tādisaṃ dūrataraṃ
ṭhānaṃ gamissaṃ, tasmā mama ito aññattha gatabhāvaṃ tassā ārocethā ti
vatvā tesaṃ passantānaṃ ñeva gāḷhataraṃ parinivāsetvā17 vegena palāyi.
Naṭā gantvā tena katakiriyaṃ tassā kathayiṃsu. Sā vip-
paṭisārī hutvā attano pakatiyā eva18 vītināmesi.
Satthā imaṃ desanaṃ19 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale pa-
tiṭṭhahi) "Tadā20 seṭṭhiputto ayaṃ bhikkhu ahosi, Sāmā purāṇaduti-
yikā21, coro pana aham evā" 'ti. Kaṇaverajātakaṃ22.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid sāmā.
2 Bid kālaṃka-.
3 Cks -ttikinī, Bi -bhattakiṇi, Bd -bhattakini.
4 Bid eva.
5 Bid add vā.
6 Bid asaṇṭhataṃ.
7 Bid -saṇṭha-.
8 Ck niminti, Cs nimitti.
9 Cks nasanthutan
10 Bid ciraṃ-.
11 Ck nimintīti, Cs nimittīti, Bi nipiniti, Bd niminiti.
12 Bid -ttituṃ.
13 Cks omit sahassaṃ.
14 Ck mineyya, Cs tivineyya.
15 Bid omit sā.
16 Bi khayā, Bd mayā.
17 Bid nivā-.
18 Cks ceva.
19 Bid dhammade-.
20 Bid add so.
21 Bid porā-.
22 Bi kaṇḍadhūvera, Bd kanavera-, both add aṭhamaṃ.
[page 064]
64 IV. Catukkanipāta. 2. Pucimandavagga. (32.)
9. Tittirajātaka.
Susukhaṃ vata jīvāmīti1. Idaṃ Satthā Kosambiyaṃ
nissāya Badarikārāme viharanto Rāhulattheraṃ ārabbha kathesi.
Vatthuṃ heṭṭhā Tipallatthajātake vitthāritam eva. Dhammasabhāyaṃ
pana bhikkhūhi2 "āvuso Rāhulo sikkhakāmo kukkuccako ovādakkhamo"
ti tassāyasmato guṇakathāya samuṭṭhitāya Satthā āgantvā "kāya nu
'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya
nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi Rāhulo sikkhā-
kāmo kukkuccako ovādakkhamo yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto Takka-
silāya sabbasippāni uggaṇhitvā nikkhamma Himavantapadese
isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā3 ca4 samāpattiyo ca nibbatte-
tvā jhānakīḷaṃ kīḷanto ramaṇīye vanasaṇḍe vasitvā loṇam-
bilasevanatthāya aññataraṃ paccantagāmakaṃ agamāsi. Tatra
naṃ manussā disvā pasannacittā aññatarasmiṃ araññe paṇṇa-
sālaṃ kāretvā paccayehi upaṭṭhahantā vāsesuṃ5. Tadā tasmiṃ
gāmake eko sākuṇiko ekaṃ dīpatittiraṃ6 gahetvā suṭṭhu sik-
khāpetvā pañjare pakkhipitvā paṭijaggati. So taṃ araññaṃ
netvā tassa saddenāgatāgate tittire gaṇhati7. Tittiro8 "maṃ9
nissāya bahū mama ñātakā nassanti, mayh'; etaṃ pāpan" ti
nissaddo ahosi. So tassa nissaddabhāvaṃ ñatvā veḷupesikāya
naṃ sīse paharati. Tittiro dukkhāturatāya10 saddaṃ karoti.
Evaṃ so sākuṇiko tan11 nissāya tittire12 gahetvā jīvikaṃ kap-
pesi. Atha so tittiro cintesi: "ime marantū 'ti mayhaṃ cetanā
n'; atthi, paṭiccakammaṃ pana maṃ phusati, mayi saddaṃ
akaronte ete nādhigacchanti karonte yevāgacchanti13, āgatā-
gate ayaṃ gahetvā jīvitakkhayaṃ pāpesi, atthi nu kho ettha
mayhaṃ pāpaṃ n'; atthīti" so tato paṭṭhāya "ko nu kho imaṃ
--------------------------------------------------------------------------
9. Cfr. supra Vol. 1 p. 160.
1 Cs mā ti.
2 Bi dh. kathaṃ samuṭhāpesuṃ, Bd bhikkhū dh. kathaṃ samuṭhāpesi.
3 Bid pañca abhiññāyo.
4 Bd adds aṭha, Bi atta.
5 Bid vāsāpesum.
6 Bid dīpakati-.
7 Bi gahetvā vikiṇitvā jīvitakkhayaṃ kappesi, Bd gahetvā vikinetvā
jivitaṃ kappesi
8 Bid add cintesi.
9 Bid add ekaṃ.
10 Bid dakkhābhitu-.
11 Bid taṃ.
12 Ck -ro, Cs -ro corr. to -re.
13 Bid yeva āg-.
[page 065]
9. Tittirajātaka. (319.) 65
kammaṃ1 chindeyyā" 'ti tathārūpaṃ paṇḍitaṃ upadhārento
carati. Ath'; ekadivasaṃ so sākuṇiko bahuke2 tittire gahetvā
pacchiṃ pūretvā "pānīyaṃ pivissāmīti" Bodhisattassa assamaṃ
gantvā taṃ pañjaraṃ Bodhisattassa santike ṭhapetvā pānīyaṃ
pivitvā vālukātale3 nipanno niddaṃ okkami. Tittiro tassa
niddam okkantabhāvaṃ4 ñatvā "mama kaṃkhaṃ imaṃ tāpa-
saṃ pucchissāmi, jānanto me kathessatīti" pañjare nipanno
yeva taṃ pucchanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,2.9(=319).1: Susukhaṃ vata jīvāmi, labhāmi c'; eva bhuñjituṃ
paripanthe5 ca6 tiṭṭhāmi, kā su7 bhante gatī maman8 ti. || Ja_IV:73 ||
Tattha susukhaṃ vatā9 'ti ahaṃ bhante imaṃ sākuṇikaṃ nissāya suṭṭhu
sukhaṃ jīvāmi, labhāmi cevā 'ti yathārucitaṃ19 khādaniyabhojaniyaṃ11 bhuñ-
jitum pi labhāmi, paripanthe12 cā 'ti api ca kho yattha mama ñātakā mama
saddena āgatāgatā vinassanti tasmiṃ13 paripanthe tiṭṭhāmi, kā su14 bhante15
ti kā16 nu kho bhante mama gati kā nipphatti bhavissatīti pucchi.
Tassa pañhaṃ vissajjanto17 Bodhisatto dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,2.9(=319).2: Mano ce te18 na-ppaṇamati pakkhi pāpassa kammuno
avyāvaṭassa19 bhadrassa na pāpam upalippatīti20. || Ja_IV:74 ||
Tattha pāpassa kammuno ti yadi tava mano pāpakammassa atthāya21
na paṇamati pāpakaraṇe tanninno22 tappoṇo tappabbhāro na hoti, avyāva-
ṭassā23 'ti evaṃ sante24 pāpakammakaraṇatthāya avyāvaṭassa23 ussukkaṃ anā-
pannassa tava bhadrass'; eva25 sato26 pāpaṃ na upalippati27 na allīyatīti.
Taṃ sutvā tittiro tatiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,2.9(=319).3: Ñātako no nisinno ti bahu28 āgacchate29 jano,
paṭiccakammaṃ phusati, tasmim me saṃkate mano ti. || Ja_IV:75 ||
Tass'; attho: bhante sac'; āhaṃ saddaṃ na30 kareyyaṃ ayaṃ tittirajano na
āgaccheyya31, mayi pana saddaṃ karonte ñātako no nisinno ti ayaṃ bahujano
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi imaṃ kaṅkhā, Bd idaṃ kaṅkhaṃ.
2 Bid bahu.
3 Ck vāli-.
4 Bid niddaṃ okkamanabhā-.
5 Bi -paṇḍe, Bd -paṇṭhe.
6 Cs ca corr. to va, Bi va.
7 Bid nu.
8 Bi ma, Bd mamā.
9 Bid vata jīvāmī
10 Cks -cinaṃ.
11 Bid -niyaṃbhoja-.
12 Bid -paṇṭhe.
13 Bid omit tasmiṃ.
14 Cks sum, Bid nu.
15 Bid gati.
16 Ck ko, Bid kiṃ.
17 Bi -jjento.
18 Ck manomane, Cs mano cane?
19 Bi ajhāvatassa, Bd abyāvatassa.
20 Cs Bid -limpa-.
21 Bid -ssatthāya.
22 Cks ninno.
23 Bid abyāvata-.
24 Cks santo.
25 Bid bhadrassa suddhasseva.
26 Cs tato.
27 Bid -limpa-.
28 Ck -ū.
29 Bid -ti.
30 Cks omit na.
31 Cks -yyaṃ.
[page 066]
66 IV. Catukkanipāta. 2 Pucimandavagga. (32.)
āgacchati, taṃ āgatāgataṃ luddo gahetvā jīvitakkhayaṃ pāpento maṃ1 paṭicca
maṃ nissāya etaṃ2 pāṇātipātakammaṃ3 phusati paṭilabhati vindati, tasmiṃ
maṃ paṭicca kate pāpe mama nu kho etaṃ pāpan ti evaṃ me mano saṃkati
parisaṃkati kukkuccaṃ āpajjatīti.
Taṃ sutvā Bodhisatto catutthaṃ gātham aha:
Ja_IV,2.9(=319).4: Paṭiccakammaṃ na4 phusati mano ce na-ppadussati,
appossukkassa bhadrassa na pāpam upalippatīti. || Ja_IV:76 ||
Tass'; attho: yadi tava pāpakiriyāya mano na-ppadussati5 tanninno tappoṇo
tappabbhāro6 na hoti, evaṃ sante luddena āyasmantaṃ paṭicca katam pi7 pā-
pakammaṃ taṃ na phusati na allīyati, papakiriyāya hi appossukkassa nirāla-
yassa bhadrassa parisuddhassa8 sato tava pāṇātipātacetanāya9 abhāvā taṃ
pāpaṃ na upalippatīti10 tava cittaṃ na allīyatīti11
Evaṃ Mahāsatto tittiraṃ saññāpesi. So pi taṃ nissāya
nikkukkucco ahosi. Luddo pabuddho Bodhisattaṃ vanditvā
pañjaraṃ ādāya pakkāmi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
tittiro Rāhulo ahosi, tāpaso pana aham evā" 'ti. Tittirajātakaṃ12.
10. Succajajātaka.
Succajaṃ vata naccajīti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ekaṃ kuṭumbikaṃ ārabbha kathesi. So kira "gāmake
uddhāraṃ sādhessāmīti13" bhariyāya saddhiṃ tattha gantvā sādhetvā14
sakaṭaṃ15 āharitvā "pacchā nessāmīti" ekasmiṃ kule ṭhapetvā puna
Sāvatthiṃ gacchanto antarāmagge ekaṃ pabbataṃ addasa. Atha
naṃ bhariyā āha: "sace sāmi ayaṃ pabbato suvaṇṇamayo bhaveyya
dadeyyāsi pana me kiñcīti". "Kāsi tvaṃ, na kiñci dassāmīti". Sā
tāva16 "thaddhahadayo vatāyaṃ, pabbate17 suvaṇṇamaye18 jāte19 pi
mayhaṃ kiñci na dassatīti" anattamanā ahosi. Te Jetavana-samīpaṃ
āgantvā "pānīyaṃ pivissāmā" 'ti vihāraṃ pavisitvā pānīyaṃ piviṃsu.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid omit maṃ.
2 Bid evaṃ.
3 Cks -taṃka-, Bid pāṇātipātapāpak-.
4 Bid na paticca-.
5 Bi yadi tava mano pakiriyāya mano padussati, Bd yadi tava mano
pāpakiriyāya mano nappadussati corr. to y. t. m. p. n.
6 Bid omit tappabbhāro.
7 Bid kataṃ.
8 Bid -sseva.
9 Bid pāpacetanāya.
10 Bid -limpa-.
11 Bd alliyati, Bi omits tava cittaṃ na a.
12 Bid add navamaṃ.
13 Cs sāde-, Bid sodhe-.
14 Bid sodhe-.
15 Ck -taṃ, Bi sodha, Bd sodhakaṃ.
16 Bid yavā.
17 Ck Bid -to, Cs -to corr. to -te, Bid add kira.
18 Bid -yo.
19 Bid -to.
[page 067]
10. Succajajātaka. (320.) 67
Satthāpi paccūsakāle yeva tesaṃ sotāpatiphalassa upanissayaṃ disvā
āgamanaṃ olokayamāno1 gandhakuṭipariveṇe nisīdi chabbaṇṇabuddha-
rasmiyo vissajjento. Te pi pānīyaṃ pivitvā āgantvā Satthāraṃ van-
ditvā nisīdiṃsu. Satthā tehi saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā "kahaṃ
gat'; atthā" 'ti pucchi2. "Amhākaṃ3 uddhāraṃ sādhanatthāya4 bhante"
ti. "Kiṃ upāsike tava sāmiko tuyhaṃ hitapāṭikaṃkhī5 upakāran
te karotīti". "Bhante, ahaṃ imasmiṃ sasnehā6, ayaṃ pana mayhaṃ7
nisneho8, ajja mayā pabbataṃ disvā ‘sac'; āyaṃ9 suvaṇṇamayo assa
kiñci me dadeyyāsīti10'; vutto11 ‘kāsi tvaṃ, na kiñci dassāmīti'; āha,
evaṃ thaddhahadayo ayan" ti. "Upāsike, evan nām'; esa vadeti12,
yadā pana tava guṇe13 sarati14 tadā sabbissariyaṃ tava15 detīti"
vatvā "kathetha bhante" ti tehi yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto tassa sabbakiccakārako amacco ahosi. Ath'
ekadivasaṃ rājā puttaṃ uparājānaṃ upaṭṭhānaṃ āgacchantaṃ
disvā "ayaṃ mam'; antare16 dusseyyā 'ti17" taṃ pakkositvā18
"tāta, yāvāhaṃ jīvāmi tāva nagare vasituṃ na lacchasi, añ-
ñattha vasitvā mam'; accayena rajjaṃ kārehīti" āha. So "sā-
dhū" 'ti pitaraṃ vanditvā jeṭṭhabhariyāya19 saddhiṃ Bārāṇa-
sito nikkhamitvā paccantaṃ gantvā araññe20 paṇṇasālaṃ mā-
petvā vanamūlaphalena21 yāpento vihāsi22. Aparabhāge rājā
kālam akāsi. Uparājā nakkhattaṃ olokento tassa kālakata-
bhāvaṃ23 ñatvā Bārāṇasiṃ āgacchanto antarāmagge ekaṃ
pabbataṃ addasa. Atha naṃ bhariyā āha: "sace deva ayaṃ
pabbato suvaṇṇamayo assa24 deyyāsi me kiñcīti25. "Kāsi
tvaṃ, na kiñci dassāmīti". Sā "ahaṃ imaṃ snehena cajituṃ
asakkontī26 araññaṃ pāvisiṃ27, ayañ ca evaṃ vadati, ativiya
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -ki-.
2 Bid pucchitvā.
3 Bi tumhākaṃ gāmakaṃ, Bd amukaṃ gāmakaṃ.
4 Bid sodha-
5 Bid hitaṃ paṭikaṅkhāti.
6 Bid sinehā.
7 Bid mayi.
8 Bid nisinneho, and add ahosi.
9 Bid add pabbato.
10 Ck deyyāsīti, Cs deyyāsīti corr. to dade-, Bd dasseyyāsiti.
11 Bid vutte
12 Bid vadasi.
13 Bid -naṃ.
14 Bi sari
15 Bid omit tava.
16 Bi mama antebuddhara, Bd mama antepūre.
17 Cks -yyāsīti, Bid dubbheyyāsīti.
18 Bid -sāpetvā.
19 Bi jeṭhikāya bha-, Bd jeṭhibha-.
20 Bid add pavisitvā.
21 Bid -phalāphalehi.
22 Bi vassi.
23 Bid kālaṅka-.
24 Cks ada.
25 Bid add āha.
26 Ck snehenamapijituṃ-, Cs snehena cchijjitu- corr. to -cajituṃ-?
Bi imassa sinnehaṃ chindituṃ na sakkomā ti, Bid imassa sinehaṃ
chindituṃ na sakkomi ti.
27 Ck Bid -si, Cs -si, corr. to -siṃ.
[page 068]
68 IV. Catukkanipāta. 2. Pucimandavagga. (32.)
thaddhahadayo, rājā hutvāpi esa mayhaṃ kiṃ kalyāṇaṃ karis-
satīti" anattamanā ahosi. So āgantvā rajje patiṭṭhito taṃ
aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi, idaṃ yasamattakam eva adāsi, ut-
tariṃ1 pana sakkārasammāno2 n'; atthi, tassā atthibhāvam pi3
na jānāti. Bodhisatto "ayaṃ devī imassa rañño upakārikā
dukkhaṃ agaṇetvā araññe vāsaṃ vasi, ayaṃ pan'; etaṃ aga-
ṇetvā aññāhi4 saddhiṃ abhiramanto carati5, yathā6 esā sabbis-
sariyaṃ labhati tathā7 karissāmīti" cintetvā ekadivasaṃ taṃ
upasaṃkamitvā vanditvā evam aha: "devi8, mayaṃ tumhākaṃ
santikā piṇḍabhattam9 pi na labhāma, kasmā amhesu pamaj-
jitvā10 ativiya thaddhahaday'; atthā11" 'ti āha. "Tāta, sac'
āhaṃ attanā labheyyaṃ tuyham pi dadeyyaṃ, alabhamānā
pana kiṃ dassāmi, rājāpi mayhaṃ idāni kiṃ nāma dassati22,
so antarāmagge ‘imasmiṃ pabbate sovaṇṇamaye13 jāte mayhaṃ
kiñci dassasīti14'; vutto15 ‘kāsi tvaṃ, na kiñci dassāmīti'; āha".
"Kiṃ pana rañño santike imaṃ kathaṃ kathetuṃ sakkhissathā"
'ti. "Kiṃ na sakkhissāmi16 tātā17" 'ti. "Tena hi ahaṃ rañño
santike ṭhito pucchissāmi, tumhe katheyyāthā18" 'ti19. "Sādhu
tātā" 'ti. Bodhisatto deviyā rañño upaṭṭhānaṃ katvā20 ṭhita-
kāle āha: "nanu ayye mayaṃ tumhākaṃ santikā kiñci na
labhāmā" 'ti. "Tāta, ahaṃ labhamānā21 tuyhaṃ kiñci dassā-
mīti22, rājāpi idāni mayhaṃ kiṃ nāma dassati, so arañato
āgamanakāle ekaṃ pabbataṃ disvā ‘sac'; āyaṃ suvaṇṇapab-
bato23 assa kiñci me dadeyyāsīti'; vutto24 ‘kāsi tvaṃ, na kiñci
dassāmīti'; supariccajam pi na cajīti25".
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -rim, Bid -ri.
2 Bid sammānasakkāro.
3 Bid -vaṃ.
4 Ck aṃñāsi, Cs aṃñāsi corr. to -hi.
5 Bid vicarati
6 Bid add ca.
7 Bi tathā evaṃ, Bd tatheva.
8 Ck Bid -vī.
9 Bid piṇḍapātamattam.
10 Bid -ittha.
11 Bi -yā attā, Bd -yā.
12 Bd kiṃ nāma dātuṃ sakkhissati tātā ti.
13 Bid su-.
14 Cks Bi -tīti, Bd -siti.
15 Bid vutte.
16 Ck -ssāti, Cs -ssāti corr to -ssati.
17 Bi omits kiṃ na sakkhisāmi tātā.
18 Cks -yyathā.
19 Bid add sā.
20 Bi āgaṃtvā.
21 Bid ala-.
22 Bd tuyhaṃ dadeyyaṃ ahameva kiñci na labhāmi tuyhaṃ ki dassāmā ti.
23 Bd sace ayaṃ pabbato suvaṇṇamayo, Bi sacāhaṃ pappato su-.
24 Bid -tte.
25 Ck nacchīti, Cs nacchini corr. to nacajīni, Bi na cajjati,
Bd na sajjiti.
[page 069]
10. Succajajātaka. (320.) 69
Etam atthaṃ dīpentī paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,2.10(=320).1: Succajaṃ vata na-ccaji1 vācāya adadaṃ2 giriṃ,
kiṃ hi tass'; acajantassa3 vācāya adada4 pabbatan ti. || Ja_IV:77 ||
Tattha succajaṃ vatā 'ti sukhena cajituṃ sakkuṇeyyam5 pi na caji6,
adadan ti vacanamattenāpi pabbataṃ adadamāno, kiṃ hi7 tassa cajan-
tassā8 'ti9 tassa nām'; etassa mayā yācitassa na cajantassa10 kiṃ hi cajeyya11,
vācāya adada4 pabbatan ti sac'; āyaṃ mayā12 yācito mama vacanena su-
vaṇṇamayam pi aho vata taṃ13 pabbataṃ vācāya adada4 vacanamattena14
adadaṃ hotīti15 attho.
Taṃ sutvā rājā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,2.10(=320).2: Yaṃ hi kayirā taṃ hi vade16 yan na17 kayirā na taṃ vade,
akarontaṃ bhāsamānaṃ parijānanti paṇḍitā ti18. || Ja_IV:78 ||
Tass'; attho: yad eva hi19 paṇḍito puriso kāyena kareyya20 taṃ vācāya
vadeyya, yaṃ21 na kayirā na taṃ vade22, dātukāmo va dammīti23 vadeyya24
na adātukāmo25 ti adhippāyo, kiṃkāraṇā: yo hi dassāmīti vatvā26 pacchā na
dadāti taṃ akarontaṃ kevalaṃ musā bhāsamānaṃ parijānanti paṇḍitā27, ayaṃ
dassāmīti vatvā28 vacanamattam eva29 bhāsati na pana deti, yadi kho pana
adinnam pi30 vacanamatten'; eva dinnaṃ hoti taṃ puretaraṃ eva laddhaṃ31
nāma bhavissatīti evaṃ tassa musāvādibhāvaṃ jānanti32 paṇḍitā, bālā pana
vacanamatten'; eva tussantīti.
Taṃ sutvā devī rañño añjalim paggahetvā tatiyaṃ gā-
tham āha:
Ja_IV,2.10(=320).3: Rājaputta namo ty-atthu, sacce23 dhamme ṭhito c'; asi34
yassa te vyasanam35 patto saccasmiṃ ramate mano ti. || Ja_IV:79 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -jī, Bi nacajjaṃ, Bd nacajji.
2 Bi addadaṃ? Cks adadiṃ.
3 Bi kihitassa cajanassa, Bd kiñci tassa cajantassa,
Cks kimhi tassa vajantassa
4 Bid -daṃ.
5 Bid -yyā.
6 Ck nacchi, Cs nacchī corr to na caji, Bid na cajji.
7 Cks kimhi, Bd kiñci, Bi ki hi.
8 Cks vajantassā.
9 Bi adds tīhi, Bd kiṃ hi.
10 Ck nacchantassa, Cs nacchantassa corr. to na cajantassa,
Bi taṃ cantessa, Bd taṃ cajantassa.
11 Bi kihitaṃ careyya, Bd kiñci tvaṃ cajeyya, Cks kimhi vajeyya.
12 Bid mama.
13 so Cks; Bi ahosi na taṃ, Bd ahontaṃ.
14 Bid -mattameva.
15 so Bd; Bi adadāttā ti, Cks adassathā ti.
16 Bi vadeyya, Bd vadeyyaṃ.
17 Bd na, Ck nna in the place of yaṃ na, Cs yantaṃ.
18 Cks omit ti.
19 Bi adds so, Bd yo.
20 Bi kayirā tareyya, Bd kareyyaṃ.
21 Cks yan.
22 Bid vadeyya.
23 Bi dimhiti, Bd damhiti.
24 Ck vadeyye.
25 Bi dā-.
26 Bid vatvāpi.
27 Bid add ti.
28 Bid omit vatvā
29 Bid -mattena.
30 Cks adadinnampi, Bid adinnaṃ pi.
31 Cks -an, Bid laddhā.
32 Bid parijā-
33 Cs sace corr. to sacce, Bi sace.
34 Bid vasi.
35 Bid byasanaṃ
[page 070]
70 IV. Catukkanipāta. 2. Pucimandavagga. (32.)
Tattha sacce1 dhamme ti vacīsacce2 sabhāvadhamme ca, vyasanam3
patto ti yassa 'te va4 raṭṭhā5 pabbājanasaṃkhātam6 vyasanam3 patto pi
mano saccasmiṃ yeva rāmatīti.
Evaṃ rañño guṇakathaṃ kathayamānāya deviyā sutvā
Bodhisatto tassā guṇaṃ pakāsento catutthaṃ gātham āha:
Ja_IV,2.10(=320).4: Yā daḷiddī daḷiddassa aḍḍhā aḍḍhassa7 kittimā
sā hi 'ssa paramā bhariyā, tā hi raññassa itthiyo ti. || Ja_IV:80 ||
Tattha kittimā ti kittisampannā ti attho, sā hissa paramā ti yā sā8
daliddassa sāmikassa daliddakāle sayam pi daliddī hutvā taṃ na pariccajati,
aḍḍhassā9 'ti aḍḍhakāle aḍḍhā10 hutvā sāmikam eva anuvattati samāna-
sukhadukkhā hoti, sā hi assa paramā uttamā11 bhariyā nāma, tā12 hi raññassa
pana issariye ṭhitassa itthiyo13 honti yeva, anacchariyam etan ti14.
Evañ ca pana vatvā Bodhisatto "ayaṃ mahārāja tum-
hākaṃ dukkhitakāle araññe samānadukkhī15 hutvā vasi, imissā
sammānaṃ kātuṃ vaṭṭatīti" deviyā guṇaṃ kathesi. Rājā tassa
vacanena deviyā guṇaṃ saritvā "paṇḍita tava kathāyāhaṃ16
deviyā guṇaṃ anussarin" ti vatvā tassā sabbissariyaṃ adāsi.
"Tayāhaṃ17 deviyā gunaṃ sarāpito" ti Bodhisattassāpi ma-
hantaṃ issariyaṃ adāsi.
Satthā imaṃ desanaṃ18 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhanesi: (Saccapariyosane jayampatikā sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu)
"Tadā Bārāṇasirājā ayaṃ kuṭumbiko ahosi, devī ayaṃ upāsikā,
paṇḍitāmacco19 pana aham evā" 'ti. Succajajātakaṃ20. Puci-
mandavaggo dutiyo.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs sace corr. to sacce, Bi sace.
2 Cs -sacce corr. to sacca.
3 Bid byasanaṃ.
4 Bi tvaṃ, Bd tava.
5 Cks raṭṭho.
6 Bid pabbajaniyasaṅkhātaṃ.
7 Bid addhā addhassa.
8 Ck omits yā, Bid omit sā.
9 Ck aḍḍhāssā, Cs aḍḍhassā corr. to aḍḍhātissā, Bd addhassā.
10 Bd addha-addhā.
11 Cks -ma.
12 Bid sa
13 Bd adds nāma, Bi na.
14 Ck -riyamekanti, Bi anacchari evā ti, Bd anacchariyevāti.
15 Bid araññe yeva vasamānā dukkhā.
16 Bid -ya ahaṃ.
17 Bd tathāhaṃ.
18 Bid dhammade-.
19 Bid -tāma-.
20 Bid sucajja-, and add dasamaṃ.
[page 071]
1. Kuṭidūsakajātaka. (321.) 71
3. KUṬIDŪSAKAVAGGA.
1. Kuṭidūsakajātaka.
Manussasseva te sīsan ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto Mahākassapattherassa paṇṇasālājhāpakaṃ1 da-
haraṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ pana Rājagahe samuṭṭhitaṃ.
Tadā kira thero Rājagahaṃ nissāya Araññakuṭikāya2 viharati. Tassa
dve daharā upaṭṭhānaṃ karonti. Tesu eko therassa upakārako, eko
dubbatto3, itarena kataṃ kataṃ attanā4 katasadisam eva karoti, tena
mukhodakādīsu upaṭṭhāpitesu therassa santikaṃ gantvā vanditvā
"bhante udakaṃ ṭhapitaṃ, mukhaṃ dhovathā" 'ti ādīni vadati, tena
kālass'; eva vutthāya therassa pariveṇe5 sammaṭṭhe6 therassa nikkha-
manavelāya7 ito c'; ito ca paharanto8 sakalaṃ9 pariveṇaṃ attanā4
sammaṭṭhaṃ10 viya karoti. Vattasampanno cintesi: "ayaṃ dubbatto3
mayā kataṃ kataṃ attanā11 katasadisaṃ karoti, etassa saṭhakam-
maṃ12 pākaṭaṃ karissāmīti" tasmiṃ antogāmato bhutvā āgantvā
niddāyante va13 nahānodakaṃ14 tāpetvā piṭṭhikoṭṭhake ṭhapetvā añ-
ñaṃ nāḷikamattaṃ15 udakaṃ uddhane ṭhapesi. Itaro pabhujjhitvā16
gantvā usumaṃ uṭṭhahantaṃ disvā "udakaṃ tāpetvā koṭṭhake ṭhapi-
taṃ bhavissatīti" therassa santikaṃ gantvā "bhante nahānakoṭṭhake17
udakaṃ, nahāyathā17" 'ti āha. Thero "nahāyissāmīti17" tena sad-
dhiṃ yeva āgantvā koṭṭhake udakaṃ adisvā "kahaṃ udakan" ti
pucchi. So vegena aggisālaṃ gantvā18 tucchabhājane {uḷuṃkaṃ}19
otāresi, uḷuṃko20 tucchabhājanassa tale paṭihato taṭā21 ti saddaṃ
akāsi. Tato paṭṭhāya tassa Uḷuṃkasaddako22 tv-eva nāmaṃ jātaṃ.
Tasmiṃ khaṇe itaro piṭṭhikoṭṭhakato udakaṃ āharitvā "nahātha23
bhante" ti āha. Thero nahātvā24 āgacchanto25 Uḷuṃkasaddakassa26
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -lajhā-, Bd -lajjhā-.
2 Bi araññaṃkuṭīyaṃ, Bd araññakuṭiyaṃ.
3 Bid dubbacco.
4 Bid -no.
5 Ck -ṇa, Cs -na corr. to -ṇe, Bd -ne.
6 Bi sammajjane, Bd sammajje.
7 Bd -yaṃ.
8 Bi viha-.
9 Bid -la
10 Cks -ṭṭha, Bd samatthaṃ.
11 Bd -no.
12 Bi duppaccakamma, Bd sabbaṃ dubbaccakammaṃ
13 Cs ca corr. to va, Bid yeva.
14 Bid nhānhodakaṃ.
15 Bi nāḷimattaṃ, Bd nālimattaṃ.
16 Bid add va.
17 Bid nhā-.
18 Bid āg-.
19 Ck uḷūṃkaṃ, Cs uḷukaṃ, Bi uḷhaṅgaṃ, Bd uluṅgaṃ.
20 Ck uḷūṃko, Bi uḷhaṅke, Bd uluṅgo.
21 Bi sātattā, Bd sahatthā.
22 Ck uḷūṃkam-, Bi uṅḷhakasaddakā, Bd uḷuṅgasaddako.
23 Bid nhāyatha.
24 Bid nhatvā.
25 Bid āvajjanto.
26 Bi uḷhaṅka-, Bd uluṅga-.
[page 072]
72 IV. Catukkanipāta. 3. Kuṭidūsakavagga. (33.)
dubbattabhāvaṃ1. ñatvā taṃ sāyaṃ therupaṭṭhānaṃ āgataṃ ovadi:
"āvuso samaṇena nāma attanā katam eva ‘katam me'; ti vattuṃ
vaṭṭati, aññathā sampajānamusāvādo hoti, ito paṭṭhāya evarūpaṃ mā
kāsīti2". So therassa kujjhitvā punadivase therena saddhiṃ piṇḍāya3
na pāvisi. Thero itarena4 saddhiṃ pāvisi. Uḷuṃkasaddako5 pi the-
rassa upaṭṭhākakulaṃ gantvā "bhante thero kahan" ti vutte "aphā-
sukena6 vihāre yeva nisinno" ti vatvā "kiṃ bhante laddhuṃ vaṭṭa-
tīti" vutte "idañ c'; idañ ca dethā" 'ti gahetvā attano rucitaṭṭhānaṃ7
gantvā8 bhuñjitvā vihāraṃ agamāsi. Punadivase thero taṃ kulaṃ
gantvā nisīdi. Manussā "na sukhaṃ9, hiyyo kira tvaṃ10 vihāre yeva
nisinno, asukadaharassa hatthe āhāraṃ pesayimha, paribhutto ayyenā"
ti11". Thero tuṇhībūto12 va bhattakiccaṃ katvā vihāraṃ gantvā
sāyaṃ therupaṭṭhānakāle āgataṃ13 āmantetvā "āvuso asukagāme14
asukakule ‘therassa idañ c'; idañ ca laddhuṃ vaṭṭatīti'; viññāpetvā
kira te15 bhuttan" ti vatvā "viññatti nāma na vaṭṭati, māssu16 puna
evarūpaṃ anācāraṃ carā'; ti17 āha. So ettakena18 there āghātaṃ
bandhitvā "ayaṃ19 hiyyo pi udakamattaṃ nissāya mayā saddhiṃ
kalahaṃ kari19, idāni pan'; assa upaṭṭhākānaṃ gehe mayā bhatta-
muṭṭhi bhuttā ti asahanto puna kalahaṃ karoti, jānissāmi 'ssa21 kat-
tabbayuttakan" ti punadivase there piṇḍāya paviṭṭhe muggaraṃ ga-
hetvā paribhogabhājanani bhinditvā paṇṇasālaṃ jhāpetvā palāyi. So
jīvamāno va manussapeto hutvā sussitvā kālaṃ katvā Avīcimahāni-
raye nibbatti. So tena katānācāro mahājanamajjhe22 pākaṭo jāto.
Ath'; ekadivasaṃ ekacce23 bhikkhū Rājagahā Sāvatthiṃ24 gantvā
sabhāgaṭṭhāne pattacīvaraṃ paṭisāmetvā Satthu santikaṃ gantvā van-
ditvā nisīdiṃsu. Satthā tehi saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā "kuto
āgat'; atthā" 'ti pucchi25. "Rājagahā bhante" ti. "Ko tattha ovāda-
dāyako ācariyo" ti. "Mahākassapathero26 bhante" ti11. "Sukhaṃ
bhikkhave Kassapassā" 'ti. "Āma bhante therassa sukhaṃ, saddhi-
vihāriko pan'; assa ovāde dinne kujjhitvā therassa paṇṇasālaṃ jhā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid duppacca-.
2 Bi mā akassiti, Bd mā evarūpaṃ akāsiti
3 Bd adds gāmaṃ.
4 Bid -neva.
5 Bi uḷaṅga-, Bd uluṅga-.
6 Bid aphāsuko.
7 Bi rutaṭhānaṃ, Bd rucitaṃ ṭhānaṃ, Cks -ne.
8 Cks datvā.
9 Bid -ssā kiṃ bhante ayyassa aphāsukaṃ.
10 Bd thero.
11 Bid add vutte.
12 Bid -hi-.
13 Bid add taṃ.
14 Bid add nāma.
15 Bid add bhattaṃ.
16 Bid mā.
17 Bi caratīti, Bd carāhiti.
18 Bid ettha, Cs ettha- corr. to etta-.
19 Bd ahaṃ.
20 Bid kariyamāno.
21 Bid omit ssa.
22 Bid -nassa majhe.
23 Ck athekadivasacce, Cs athekadivasaṃ ce corr. to -saṃ, Bid athekacce.
24 Cks -tthiyaṃ, Bi -tthi.
25 Bid pucchitvā.
26 Bid -tthero.
[page 073]
1. Kuṭidūsakajātaka. (321.) 73
petvā palāyīti". Taṃ sutvā Satthā "bhikkhave, Kassapassa evarū-
pena bālena saddhiṃ caraṇato ekacariyā va seyyo1" 'ti vatvā imaṃ
Dhammapade gātham āha:
Carañ ce nādhiggaccheyya seyyaṃ sadisam attano (Dhp. v. 61.)
ekacariyaṃ daḷhaṃ kayirā, n'; atthi bāle sahāyatā2 ti.
Idañ3 ca pana vatvā puna te bhikkhū āmantetvā "na bhikkhave idān'
eva so kuṭidūsako4 va na ca idān'; eva ovādadāyakassa kujjhati5,
pubbe pi kujjhi yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto siṅgilasakuṇayoniyaṃ6 nibbattitvā vayappatto
attano manāpaṃ anovassakaṃ kulāvakaṃ katvā Himavanta-
padese7 vasati. Ath'; eko makkaṭo vassakāle acchinnadhāre
deve vassante sītapīḷito dante khādanto Bodhisattassa avidūre
nisīdi. Bodhisatto taṃ tathā kilamantaṃ disvā tena saddhiṃ
sallapanto8 paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,3.1(=321).1: Manussasseva te sīsaṃ hatthapādā ca vānara,
atha kena nu7 vaṇṇena agāran te na vijjatīti. || Ja_IV:81 ||
Tattha vaṇṇenā 'ti kāraṇena, agāran ti tava nivāsagehaṃ kena kāraṇena
n'; atthīti pucchi.
Taṃ sutvā vānaro dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,3.1(=321).2: Manussasseva me sīsaṃ hatthapādā ca siṅgila10,
y'; āhu seṭṭhā manussesu sā me paññā na vijjatīti. || Ja_IV:82 ||
Tattha siṅgilā11 'ti taṃ12 sakuṇaṃ nāmenālapati, yāhu seṭṭhā ma-
nussesū 'ti yaṃ manussesu seṭṭhā ti kathenti sā mama vicāraṇapaññā n'
atthi, sīsahatthapādakāyabalāni13 hi loke appamāṇaṃ, vicāraṇapaññā va seṭṭhā
sā mama n'; atthi, tasmā me agāraṃ na vijjatīti.
Taṃ sutvā Bodhisatto itaraṃ gāthadvayam āha:
Ja_IV,3.1(=321).3: Anavaṭṭhitacittassa lahucittassa dūbhino14
niccaṃ adhuvasīlassa15 sukhabhāvo na vijjati. || Ja_IV:83 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks seyyā.
2 Ck sabhāyatā? Bid sahāyakā.
3 Ck imañ
4 Bid add pubbe pi kuṭidūsako ye.
5 Bid kujjhi.
6 Ck sahila-, Cs sahila- corr. to siṅgila-, Bid siṅgāla-.
7 Bi -ppa-.
8 Bid -pento.
9 Cks athekena nu. Bi a kenu na, Bd atha kenu na.
10 Bi liṅgala, Bd siṅgala.
11 Bi siṅgālā, Bd siṅgalā.
12 Bid omit taṃ.
13 Bi vālādī, Bd pālādini.
14 Bid dubbhino.
15 Ck addhuva.
[page 074]
74 IV. Catukkanipāta. 3. Kuṭidūsakavagga. (33.)
Ja_IV,3.1(=321).4: So karassu ānubhāvaṃ, vītivattassu sīliyaṃ,
sītavātaparittānaṃ1 karassu kuṭavaṃ kapīti. || Ja_IV:84 ||
Tattha anavaṭṭhitacittassā 'ti appatiṭṭhitacittassa, dūbhino2 ti mitta-
dūbhissa3, adhuvasīlassā4 'ti na sabbakālaṃ5 sīlarakkhanakassa6, ānubhāvan
ti so tvaṃ samma makkaṭa paññāya uppādanatthaṃ ānubhāvabalaṃ upāyaṃ
karohi, vītivattassu sīliyan ti attano dussīlabhāvasaṃkhātaṃ sīliyaṃ atik-
kamitvā sīlavā hohi, kuṭavan7 ti sītass vātassa8 parittānasamatthaṃ9 attano
kuṭavaṃ10 kulāvakaṃ ekaṃ11 vasanāgārakaṃ12 karohīti.
Makkaṭo cintesi: "ayaṃ tāva attano anovassakaṭṭhāne13
nisinnabhāvena maṃ paribhavati14, na nisīdāpessāmi15 naṃ imas-
miṃ16 kuṭave17" ti. Tato Bodhisattaṃ gaṇhitukāmo pak-
khandi. Bodhisatto uppatitvā aññattha gato. Makkaṭo kuṭa-
vaṃ18 viddhaṃsetvā cuṇṇavicuṇṇaṃ katvā pakkāmi.
Satthā imaṃ desanaṃ19 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
makkaṭo so kuṭijjhāpako ahosi, siṅgilasakuṇo20 aham evā" 'ti.
Kuṭidūsakajātakaṃ21.
2. Daddabhajātaka.
Daddabhāyati22 bhaddante ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto aññatitthiye ārabbha kathesi. Titthiyā kira Jetavanassa
samīpe tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne kaṇṭakapassaye23 seyyaṃ kappenti
pañca tapaṃ24 tapanti25 nānappakāraṃ micchātapaṃ caranti. Atha
sambahulā bhikkhū Sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā Jetavanaṃ26 āgac-
chantā antarāmagge te taṃ27 micchātapaṃ tappente28 disvā gantvā
Satthāraṃ upasaṃkamitvā "atthi nu kho bhante aññatitthiyasamaṇā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -naṃ corr. to -ṇaṃ, Bi -ṇaṃ.
2 Bid dubbhino.
3 Bid -dubbhi-.
4 Cks addhuva-.
5 Bid -le.
6 Cs -na- corr. to -ṇa-.
7 Bid kuṭavaṃ kapi.
8 Cks sītassa vassa, Bi vātassa.
9 Ck -ṇa-, Cs -namatthaṃ corr. to -ṇasamatthaṃ, Bi -ṇaṃ naṃ samattaṃ.
10 Cks kū-?
11 Bd ekaṃ ca, Bi ekañca.
12 Bi agāraṃ.
13 Bi -vassi-, Bd -vasi-.
14 Cs -tīti.
15 Cks -ssā and omit na.
16 Ck imaṃ, Cs imaṃ corr. to imasmiṃ.
17 Cs kū-, Bid kulāvake.
18 Bid kulāvakaṃ.
19 Bid dhammade-.
20 Bi siṅgāla-, Bd siṅgila-.
21 Bi siṅgāla-, Bid add paṭhamaṃ.
22 Bi dudda-, Bd duddaṃ āyati.
23 Cs kaṇṭha-, Bi kaṇḍakāsupassena, Bd kaṇḍakapassaye.
24 Bid pañcātapaṃ.
25 Cs tappanti, Bid tapenti.
26 Cks -nam.
27 Bi te saṃ.
28 Ck tappante, Bid tapente.
[page 075]
2. Daddabhajātaka. (322.) 75
naṃ1 vatasamādāne sāro" ti pucchiṃsu. Satthā "na bhikkhave tesaṃ
vatasamādāne sāro vā viseso vā atthi, taṃ2 hi nighaṃsiyamānaṃ
upaparikkhiyamānaṃ ukkārabhūmimaggasadisaṃ sasakassa3 dadda-
bhasadisaṃ4 hotīti" vatvā "daddabhasadisabhāvam5 assa mayaṃ na
jānāma, kathetha no bhante" ti tehi yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto sīhayoniyaṃ nibbattitvā vayappatto araññe
paṭivasati. Tadā6 aparasamuddasamīpe7 beluvamissakaṃ8 tāla-
vanaṃ hoti. Tatth'; eko9 sasako beluvarukkhamūle ekassa10
tālagacchassa heṭṭhā vasati. So ekadivasaṃ gocaraṃ ādāya
āgantvā tālapaṇṇassa heṭṭhā nipanno cintesi: "sace ayaṃ
paṭhavī11 saṃvaṭṭeyya12 kahan nu kho bhavissāmīti13", tas-
miṃ ñeva14 ca15 khaṇe ekaṃ beluvapakkaṃ tālapaṇṇassa
upari patitaṃ. So tassa saddena "dhuvāyaṃ paṭhavī saṃ-
vaṭṭatīti16 "uppatitvā pacchato anolokento va palāyi. Taṃ ma-
raṇabhītaṃ vegena palāyantaṃ añño sasako disvā pucchi:
"kim17 bho ativiya bhīto palāyasīti". "Mā puccha18 bho" ti.
So "kim bho kim bho" ti pacchato19 javat'; eva20. Itaro ni-
vattitvā anolokento va "ettha paṭhavī saṃvaṭṭatīti21" āha.
So pi tassa pacchato palāyi. Evaṃ22 tam añño addasa tam
añño22 ti evaṃ sasakasatasahassaṃ23 ekato hutvā palāyi.
Te eko migo disvā eko sūkaro eko gokaṇṇo eko mahiso eko
gavayo24 eko khaggo eko vyaggho eko sīho eko vāraṇo25
disvā "kim etan" ti vātvā26 "ettha paṭhavī saṃvaṭṭatīti27"
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -samānānaṃ, Cs -samannānaṃ corr. to -samaṇānaṃ,
Bid aññatitthiyānaṃ.
2 Cks tañ.
3 Bi saha, Bd sasakasa.
4 Bi daddabhayasa-, Bd duddabhayasa-.
5 Bi sasadaddabhaya-, Bd duddabhaya-.
6 Bid add pana.
7 Bid pacchimasamudda-.
8 Bid -ka.
9 Bid tatreko.
10 Cks ekasmiṃ.
11 Ck -vi, Cs -viṃ. Bd mahāpathavi, Bi pathavī.
12 Cks saṃvaddheyya, Bi vatteyya, Bd saṃvatteyya.
13 Bid gamissāmīti.
14 Bd yeva.
15 Bd omits ca, Bi ñeva ca.
16 Cks saṃvaddhatīti, Bid saṃvattatīti.
17 Bid kiṃ.
18 Bid pucchi.
19 Bi so ki bho ti pucchato, Bd so pucchito.
20 Ck javaneva, Cs javane corr. to javateva, Bi javakeva, Bd dhāvateva.
21 Cks -vaddha-, Bi -vatta-.
22 Cks etaṃ, Bid add addasā.
23 Bid sasasata-.
24 Bi add eko sīlo, Bd eko siṅgālo.
25 Bid hatthi.
26 Bid pucchitvā
27 Cks -vaddha-, Bid -vatte-.
[page 076]
76 IV. Catukkanipāta. 3. Kuṭidūsakavagga (33.)
vutte palāyi. Evaṃ anukkamena yojanamattaṃ tiracchāna-
balaṃ ahosi. Tadā Bodhisatto taṃ balaṃ1 palāyantaṃ disvā
"kim etan" ti pucchitvā "ettha paṭhavī saṃvaṭṭatīti2" sutvā
cintesi: "paṭhavisaṃvaṭṭanaṃ3 nāma na kadāci atthi, addhā
etesaṃ kiñci dussutaṃ4 bhavissati, mayi kho pana ussukkaṃ
anāpajjante5 sabbe nassissanti, jīvitaṃ tesaṃ6 dassamīti" sīha-
vegena purato pabbatapādaṃ gantvā tikkhattuṃ sīhanādaṃ
nadi. Te sīhabhayā7 tajjitā nivattitvā piṇḍitā8 aṭṭhaṃsu. Sīho
tesaṃ antaraṃ pavisitvā "kimatthaṃ palāyathā" 'ti pucchi9.
"Paṭhavī saṃvaṭṭatīti2". "Kena saṃvaṭṭamānā10 diṭṭhā" ti.
"Hatthī jānantīti". Hatthī pucchi. Te11 "mayaṃ na jānāma,
sīhā jānantīti" vadiṃsu. Sīhāpi "mayaṃ na jānāma, vyagghā
jānantīti". Vyagghāpi "khaggā jānantīti". Khaggāpi "ga-
vayā" ti. Gavayāpi "mahisā" ti. Mahisāpi "gokaṇṇā" ti.
Gokaṇṇāpi "sūkarā" ti. Sūkarāpi "migā" ti. Migāpi "na
jānāma, sasakā jānanti". Sasakesu pucchiyamānesu "ayaṃ
kathesīti" taṃ sasakaṃ dassesuṃ. Atha naṃ "evaṃ kira
samma paṭhavī saṃvaṭṭatīti2" pucchi. "Āma sāmi mayā diṭ-
ṭhā" ti. "Kattha vasanto passīti12" pucchi13. "Samudda-
samīpe beluvamissakatālavane sāmi, ahaṃ hi tattha beluva-
rukkhamūle tālagacche tālapaṇṇassa heṭṭhā nipanno cintesiṃ:
"sace paṭhavī saṃvaṭṭissati14 kahaṃ gamissāmīti, atha15 taṃ
khaṇaṃ ñeva paṭhaviyā saṃvaṭṭanasaddaṃ16 sutvā palāto
'mhīti". Sīho cintesi: "addhā tassa tālapaṇṇassa upari be-
luvapakkaṃ patitvā daddabham18 akāsi, sv-āyaṃ19 taṃ saddaṃ
sutvā ‘paṭhavi saṃvaṭṭatīti2'; saññaṃ uppādetvā palāyittha19,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid balakāyaṃ.
2 Cks -vaddha-, Bid -vatta-.
3 Cks -viṃ-, Bid pathavisaṃvattanaṃ
4 Cs dussitaṃ, Bi duṃsukā, Bd dusutaṃ.
5 Cs -to.
6 Bid nesaṃ.
7 Bid -ya.
8 Bi sapiṇḍikā, Bd saṃpiṇḍitā.
9 Bid pucchitvā.
10 Ck -vaddha-, Bi -vatta-, Bd -vattamānaṃ.
11 Cks tā.
12 Bi passatīti, Bd passasīti.
13 Bi pucchima, Bd pacchima
14 Cks -vaddhe-, Bid -vatti-.
15 Cks add naṃ.
16 Cks saṃvaddha naṃ saddaṃ, Bid -vattana-
17 Bid duddabhayasaddam.
18 Bi svāhaṃ.
19 Bid palāyito bhavissatīti.
[page 077]
2. Daddabhajātaka. (322.) 77
tatvato1 saṃjānissāmīti2" so taṃ sasakaṃ gahetvā mahājanaṃ
assāsetvā "ahaṃ iminā diṭṭhaṭṭhāne paṭhaviyā saṃvaṭṭanaṃ3
vā asaṃvaṭṭanaṃ3 vā tatvato4 ñatvā5 āgamissāmi, yāva mamā-
gamanā tumhe etth'; eva hothā" 'ti sasakaṃ piṭṭhiyaṃ āropetvā
sīhavegena pakkhanditvā tālavane sasakaṃ otāretvā "ehi6,
tayā diṭṭhaṭṭhānaṃ dassehīti" āha. "Na visahāmi sāmīti".
"Ehi7, mā bhāyīti". So beluvarukkaṃ upasaṃkamituṃ8 asak-
konto avidūre ṭhatvā "idaṃ9 sāmi daddabhāyanaṭṭhānan10" ti
vatvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,3.2(=322).1: Daddabhāyati11 bhaddan te yasmiṃ dese vasām'; ahaṃ,
aham p'; etaṃ12 na jānāmi, kiṃ etaṃ daddabhāyatīti11. || Ja_IV:85 ||
Tattha daddabhāyatīti11 daddabhā 'ti saddaṃ13 karoti, bhaddante
ti bhaddaṃ tava atthu, kimetan ti yasmiṃ padese ahaṃ vasāmi tattha dad-
dabhāyati11, aham pi pana14 na jānāmi kiṃ15 vā etaṃ16 daddabhāyati kena
vā kāraṇena daddabhāyati, kevalaṃ daddabhāyanasaddaṃ assosin ti.
Evaṃ vutte sīho beluvarukkhamūlaṃ gantvā tālapaṇṇassa
heṭṭhā sasakena nipannaṭṭhānaṃ c'; eva tālapaṇṇamatthake
patitaṃ beluvapakkaṃ ca disvā paṭhaviyā asaṃvaṭṭanabhāvaṃ3
tatvato4 jānitvā sasakaṃ piṭṭhiyaṃ āropetvā sihavegana khip-
paṃ migasaṃghānaṃ santikaṃ gantvā sabbapavattiṃ ārocetvā17
"tumhe mā bhāyathā18" 'ti migagaṇaṃ assāsetvā vissajjesi.
Sace hi tadā Bodhisatto na bhaveyya sabbe samuddaṃ pavi-
sitvā nasseyyuṃ, Bodhisattaṃ19 nissāya20 jīvitaṃ labhiṃsu.
Ja_IV,3.2(=322).2: Bellaṃ nipatitaṃ21 sutvā dabhakkan ti saso javi22,
sasassa vacanaṃ sutvā santattā migavāhinī23. || Ja_IV:86 ||
Ja_IV,3.2(=322).3: Appattā24 padaviññāṇaṃ paraghosānusārino
pamādaparamā bālā te honti parapattiyā. || Ja_IV:87 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi vatthako, Bd tathato.
2 Bid naṃ jā-.
3 Cks -vaddha-, Bid -vatta-.
4 Bi tatthato, Bd tathato.
5 Bid jānitvā.
6 Bid tāta.
7 Bid omit ehi.
8 Bid -mitvā.
9 Bid imaṃ.
10 Cs -bhāvana-, Bi khuddabhāyana-, Bd duddabhāyana-.
11 Bid dudda-.
12 Bid tadā.
13 Bid duddasaddaṃ.
14 Bid omit pana.
15 Bid ti.
16 Bi evaṃ.
17 Bi ārocāpetvā.
18 Bi -yi-
19 Bid add pana.
20 Bid add sabbe.
21 Bid beluvaṃ patitaṃ.
22 Bi duddabhayā ti sasojavi, Bd duddubhāyati ti saso.
23 all four MSS. -ni.
24 Bid apatvā.
[page 078]
78 IV. Catukkanipāta. 3. Kuṭidūsakavagga. (33.)
Ja_IV,3.2(=322).4: Ye ca sīlena sampannā paññāy'; ūpasame ratā
āratā1 viratā dhīrā na honti parapattiyā ti || Ja_IV:88 ||
imā tisso abhisambuddhagāthā.
Tattha bellan2 ti beluvapakkaṃ, dabhakkan3 ti evaṃ saddaṃ kuru-
mānaṃ, santattā ti santrastā4, migavāhinīti anekasahassasaṃkhā migasenā,
padaviññāṇan ti viññāṇapadaṃ sotāpattiviññāṇakoṭṭhāsaṃ apāpuṇitvā ti
attho, te honti parapattiyā ti te paraghosānusārino5 tam eva paraghosānu-
saṃkhātaṃ6 pamādaṃ paraman ti maññamānā bālā andhaputhujjanā viññāṇa-
padassa appattatāya parapattiyā va honti, paresaṃ7 vacanaṃ saddahitvā yaṃ
vā taṃ vā karontīti, sīlenā 'ti ariyamaggena āgatasīlena samannāgatā, paññā-
yūpasame ratā ti maggen'; eva āgatapaññāya8 kilesūpasame ratā, yathā vā9
sīlena evaṃ paññāya pi sampannā kilesūpasame ratā ti pi attho, āratā viratā
dhīrā ti viññū pāpakiriyato āratā10 viratā paṇḍitā nāma hontīti, te evarūpā
sotāpannā pāpato oratabhāvena kilesūpasame abhiratabhāvena ca ekavāraṃ11
maggañāṇena paṭividdhadhammā aññesaṃ kathentānam pi na saddahanti na gaṇ-
hanti, kasmā: attano paccakkhato12 ti, tena vuttaṃ:
Assaddho akataññū ca sandhicchedo ca yo naro (Dhp. v. 97)
hatāvakāso vantāso sa ve13 uttamaporiso ti.
Satthā imaṃ desanaṃ14 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
sīho aham evā" 'ti. Daddabhajātakaṃ15.
3. Brahmadattajātaka.
Dvayaṃ16 yācanako ti. Idaṃ Satthā Āḷaviṃ17 nissāya
Aggāḷave cetiye viharanto kuṭikārasikkhāpadaṃ ārabbha kathesi.
Vatthuṃ heṭṭhā Maṇikaṇṭhajātake18 āvikatam19 eva, idha pana Satthā
"saccaṃ kira tumhe bhikkhave yācanabahulā viññattibahulā viha-
rathā" 'ti vatvā "āma bhante" ti vutte20 bhikkhū garahitvā "bhik-
khave porāṇakapaṇḍitā paṭhavissarena raññā pavāritāpi ekatalikaṃ
upāhanayugaṃ21 yācitukāmā hirottappabhedābhayena22 mahājanamajjhe
akathetvā raho kathayiṃsū" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid ārakā.
2 Bid beluvan.
3 Bi duddabhāyatī, Bd duddaṃbhāyatī.
4 Bid utratasā.
5 Bid te parapattiyā ghosā-.
6 Bid add taṃ.
7 Bid parassa.
8 Bid āgatāya pa-.
9 Bid ya ca in the place of yathā ca.
10 Bd ārakā, Bi āko.
11 Bid -ra.
12 Bid -ttā.
13 Cks ce.
14 Bid dhammade-.
15 Bi duddabhāya-, Bd duddubhāya-, both add dutiyaṃ.
16 Ck dvaṃ, Cs dvāyaṃ. corr. to dvayaṃ, Bi dvāyaṃ.
17 Ck ālaviyaṃ, Cs ālaviyaṃ corr. to āḷa-, Bi ālavī.
18 Bi -kuṇḍa-, Bd -kaṇṭhaka-, Cfr. Vol. II p. 282.
19 Bid āgatam.
20 Bid add te.
21 Bi paṇṇachattañca ekapatahanayugañca, Bd paṇṇachattañca
ekapaṭala upāhanayugañca in the place of eka - - - yugaṃ.
22 Bi -bhedenabhayena, Bd -bhedana-.
[page 079]
3. Brahmadattajātaka. (323.) 79
Atīte Kampillakaraṭṭhe1 Uttarapañcālanagare Pañ-
cāle2 rajjaṃ kārente Bodhisatto ekasmiṃ nigamagāme
brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto Takkasilāyaṃ sabba-
sippāni uggaṇhitvā aparabhāge tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā
Himavante uñchācariyāya3 vanamūlaphalāphalena yāpento ciraṃ
vasitvā loṇambilasevanatthāya manussapathe4 caranto5 Uttara-
pañcālanagaraṃ patvā rājuyyāne vasitvā punadivase bhikkhaṃ
pariyesamāno nagaraṃ pavisitvā rājadvāraṃ sampāpuṇi. Rājā
tassācāre6 ca vihāre ca pasīditvā mahātale nisīdāpetvā rājā-
rahaṃ bhojanaṃ2 bhojāpetvā8 paṭiññaṃ gahetvā uyyāne yeva
vasāpeti. So nibaddhaṃ rājagehe9 yeva bhuñjanto10 vassā-
nass'; accayena11 Himavantam eva gantukāmo hutvā cintesi:
"mayhaṃ maggaṃ gacchantassa ekatalikaupāhanā c'; eva12
paṇṇacchattakañ ca13 laddhuṃ vaṭṭati14, rājānaṃ yācissāmīti"
so ekadivasaṃ rājānaṃ uyyānaṃ āgantvā vanditvā nisinnaṃ
disvā "upāhanañ ca chattañ ca yācissāmīti" cintetvā puna
cintesi: "paraṃ ‘idaṃ14 nāma dehīti'; yācanto rodati nāma,
paro pi ‘n'; atthīti'; vadanto paṭirodati nāma, mā kho pana maṃ
rodantaṃ mahājano addasa mā mahārājānan16 ti, raho paṭic-
channaṭṭhāne ubho pi roditvā tuṇhī17 bhavissāmā" 'ti. Atha
naṃ "mahārāja raho paccāsiṃsāmīti" āha. Taṃ18 sutvā rāja-
puriso19 apasakki. Bodhisato "sace mayi yācante rājā na
dassati mettī20 no21 bhijjissati, tasmā na yācissāmīti" taṃ
divasaṃ nāmaṃ gahetuṃ asakkonto "gaccha tāva mahārāja,
jānissāmīti" āha. Pun'; ekadivasaṃ rañño uyyānaṃ āgatakāle
tath'; eva puna tath'; evā 'ti evaṃ yācituṃ asakkontass'; eva
dvādasa saṃvaccharāni atikkantāni22. Tato rājā cintesi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi kapilaraṭhe, Bd kappilaraṭhe.
2 uttarapañcālarāje.
3 Cs ujjāca- corr. to uchāca-, Bi uccācariyāya, Bd ucchācariyāya.
4 Bd -thaṃ.
5 Bid vica-.
6 Cks tassa-.
7 Bid paṇitabho-.
8 Bid bhojetvā.
9 Bid -ghare.
10 Bid add vasi.
11 Bid -nassa acca-.
12 Bi ekaṃ pakalikaṃ upāhaṇañceva, Bd ekaṃ paṭalikaupāhanañceva.
13 Bid paṇṇachattañca.
14 Cks vaddhati, Bi vaṭṭatīti.
15 Bid imaṃ.
16 Bid mā rā-, Cks omit mā.
17 Cs Bid tuṇhi.
18 Bid rājā taṃ.
19 Cks -sā, Bid -se.
20 Cks -i, Bi citamitta, Bd mittaṃ.
21 Cks add hi.
22 Cks -tāti.
[page 080]
80 IV. Catukkanipāta. 3. Kuṭidūsakavagga. (33.)
"mayhaṃ ayyo1 ‘raho paccāsiṃsāmīti2'; vatvā parisāya apaga-
tāya kiñci vattuṃ na visahati, vattukāmass'; ev'; assa3 dvādasa
vassāni atikkantāni, ciraṃ kho pana4 brahmacariyaṃ caran-
tassa, ukkaṇṭhitvā bhoge bhuñjitukāmo rajjaṃ paccāsiṃsati
maññe ti, rajjassa pana nāmaṃ gahetuṃ asakkonto tuṇhī hoti5,
ajja dāni 'ssāhaṃ rajjaṃ ādiṃ katvā yaṃ icchati taṃ das-
sāmīti6" so uyyānaṃ gantvā vanditvā nisinno Bodhisattena
"raho paccāsiṃsāmīti2" vutte parisāya apagatāya7 kiñci vattuṃ
asakkontaṃ āha: "tumhe dvādasa vassāni ‘raho paccāsiṃsā-
mīti2'; vatvā raho laddhāpi kiñci vattuṃ na sakkotha, ahaṃ
vo8 rajjaṃ ādiṃ katvā sabbaṃ pavāremi, nibbhayo hutvā yaṃ
vo9 ruccati taṃ yācathā" 'ti. "Mahāraja, yam ahaṃ
yacāmi taṃ dassasīti10". "Dassāmi bhante" ti. "Mahārāja,
mayhaṃ maggaṃ gacchantassa ekatalikaupāhanāyo11 ca paṇ-
ṇacchattañ ca laddhuṃ vaṭṭatīti". "Ettakaṃ bhante tumhe
dvādasa vassāni12 yācituṃ na sakkothā" 'ti13. "Āma mahā-
rājā" 'ti. "Kiṃkāraṇā bhante evam akatthā" 'ti. "Mahāraja,
‘idaṃ nāma me dehīti'; yācanto rodati nāma, ‘n'; atthīti'; vadanto
paṭirodati nāma, sace tvaṃ mayā yācito na dadeyyāsi ‘taṃ no
roditapaṭiroditaṃ14 nāma mahājano mā passīti15'; tadatthaṃ16
raho paccāsiṃsan" ti2 vatvā ādito17 tisso gāthā abhāsi:
Ja_IV,3.3(=323).1: Dvayaṃ yācanako rāja Brahmadatta nigacchati: (Vol.II 167|6.)
alābhaṃ dhanalābhaṃ vā, evaṃdhammā hi yācanā. || Ja_IV:89 ||
Ja_IV,3.3(=323).2: Yācanaṃ rodanaṃ āhu Pañcālānaṃ rathesabha,
yo ca naṃ18 paccakkhāti tam āhu paṭirodanaṃ. || Ja_IV:90 ||
Ja_IV,3.3(=323).3: Mā m'; addasaṃsu rodantaṃ Pañcālā susamāgatā
tavaṃ19 vā paṭirodantaṃ, tasmā icchām'; ahaṃ raho ti. || Ja_IV:91 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add mahārāja.
2 Bid -sissāmiti.
3 Bid -masseva.
4 Bid panassa.
5 Bid ahosi.
6 Cs -ssāmāti.
7 Bid add taṃ.
8 Bid te.
9 Bi yante, Bd yaṃ vo corr. to yaṃ te.
10 Bi asissāmiti, Bd dassasīti.
11 Bi ekapaṭilika-, Bd ekapaṭalika-.
12 Bid saṃvaccharāni.
13 Bid add āha.
14 Cs Bid -taṃpaṭi-.
15 Bid passatū ti.
16 Bi ekadattaṃ, Bd etamatthaṃ.
17 Bid add va.
18 Bid yoyācanaṃ.
19 Bid tuvaṃ.
[page 081]
3. Brahmadattajātaka. (323.) 81
Tattha rāja Brahmadattā 'ti dvīhi pi1 rājānaṃ ālapati, nigacchatīti
labhati vindati, evaṃ dhammā ti evaṃsabhāvā, āhū2 'ti paṇḍitā kathenti,
Pañcālānaṃ rathesabhā 'ti Pañcālaraṭṭhassa3 issara rathapavara4, yo ca
naṃ paccakkhātīti yo ca5 pana taṃ yācanakaṃ n'; atthīti paṭikkhipati,
tamāhū 'ti taṃ paṭikkhipanaṃ paṭirodanan ti6, mā maddasaṃsū7 'ti tava
raṭṭhavāsino Pañcālā8 samāgatā maṃ rodantaṃ mā addasaṃsū 'ti.
Rājā Bodhisattassa gāravalakkhaṇe pasīditvā varaṃ da-
damāno catutthaṃ gātham āha:
Ja_IV,3.3(=323).4: Dadāmi te brāhmaṇa rohiṇīnaṃ9 (Cfr.vol.II.320|16)
gavaṃ sahassaṃ saha puṅgavena,
ariyo hi ariyassa kathaṃ na dajjā10
sutvāna gāthā tava dhammayuttā ti. || Ja_IV:92 ||
Tattha rohiṇīnan11 ti rattavaṇṇānaṃ, ariyo ti ācārasampanno, ari-
yassā 'ti ācārasampannassa, kathaṃ na dajjā12 ti kena kāraṇena na da-
deyya, dhammayuttā ti kāraṇāyuttā.
Bodhisatto pana "nāhaṃ mahārāja vatthukāmehi13 atthiko,
yam14 ahaṃ yācāmi tad eva me dehīti" ekatalikaupāhanā15
ca paṇṇacchattañ ca16 gahetvā "mahārāja appamatto hohi17,
sīlaṃ rakkha18, uposathakammaṃ karohīti" rājānaṃ ovaditvā
tassa yācantass'; eva Himavantaṃ agamāsi19. Tattha abhiññā20
ca samāpattiyo ca nibbattetvā Brahmaloka-parāyano ahosi.
Satthā imaṃ desanaṃ21 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
rājā Ānando ahosi, tāpaso pana aham evā" 'ti. Brahmadatta-
jātakaṃ22.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid omit pi.
2 Cks Bd ahū, Bi cāhu?
3 Bd -rathassa.
4 Bi nagasseva pavara, Bd nagarassa pavaraṃ in the place of
issara - - pavara.
5 Bid omit ca.
6 Cs -rodanti, Bi patirodasīti, Bd patirodanaṃ ti, Bid add vadanti.
7 Bi mā adda-.
8 Bid add su.
9 Ck -nīnaṃ, Cs -nīnaṃ corr. to -ṇīnaṃ, Bid -ninaṃ.
10 Bid dajjaṃ.
11 Ck -ninan, Cs ninan corr. to -ṇīnan, Bi -ninan, Bd nīnan.
12 Bd dajjaṃ.
13 Bid kilesavatthukāmehi.
14 Bid yaṃ.
15 Cks -keupā-, Bi ekapavālikaupāhanāyo, Bd ekapaṭalikaupāhanāyo.
16 Cks pannacchattañca, Bid paṇṇachattañca.
17 Bid add dānaṃ dehi.
18 Bid rakkhāhi.
19 Bid gato.
20 Bi sattābhiññā, Bd tatthābhiññā.
21 Bid dhammade-.
22 Bid add tatiyaṃ.
[page 082]
82 IV. Catukkanipāta. 3. Kuṭidūsakavagga. (33.)
4. Cammasāṭakajātaka.
Kalyāṇarūpo vatāyan ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto cammasāṭakaṃ nāma paribbājakaṃ ārabbha kathesi.
Tassa kira cammam eva1 nivāsanañ ca pārupanañ ca2. So ekadi-
vasaṃ paribbājakārāmā nikkhamitvā Sāvatthiyaṃ bhikkhāya caranto
eḷakānaṃ yujjhanaṭṭhānaṃ sampāpuṇi. Eḷako taṃ disvā paharitu-
kāmo osakki. Paribbājako "esa mayhaṃ apacitiṃ3 dassetīti" na
paṭikkami. Eḷako vegenāgantvā4 taṃ ūrumhi paharitvā pātesi.
Tassa taṃ asantapaggahaṇakāranaṃ5 bhikkhusaṃghe pākaṭaṃ6 ahosi.
Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso Camma-
sāṭakaparibbājako asantapaggahaṃ katvā vināsaṃ patto" ti. Satthā
āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti
pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva pubbe p'
esa asantapaggahaṃ katvā vināsaṃ patto7" ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto ekasmiṃ vāṇijakule8 nibbattitvā vaṇijjaṃ9 ka-
roti. Tadā eko cammasāṭako10 paribbājako Bārāṇāsiyaṃ
bhikkhāya caranto eḷakānaṃ yujjhanaṭṭhānaṃ patvā eḷakaṃ
osakkantaṃ11 disvā "apacitiṃ me12 karotītī" saññāya13 apaṭik-
kamitvā "imesaṃ ettakānaṃ manussānaṃ antare ayaṃ14 eko
eḷako amhākaṃ guṇaṃ15 jānātīti" tassa añjalim paggaṇhitvā16
ṭhito paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,3.4(=324).1: Kalyāṇarūpo vatāyaṃ catuppado17
subhaddako c'; eva supesalo ca
yo brāhmanaṃ jātimantūpapannaṃ
apacāyati meṇḍavaro yasassīti. || Ja_IV:93 ||
Tattha kalyāṇarūpo ti kalyāṇajātiko, supesalo ti suṭṭhupiyasīlo,
jātimantūpapannan ti jātiyā ca mantehi ca sampannaṃ, yasassīti vaṇṇa-
bhaṇanam etaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid cammena.
2 Bid add hoti.
3 Ck Bd -ti, Cs -ti corr. to -tiṃ, Bi -tti.
4 Bid -na gantvā.
5 Ck -paggaṇhana-, Cs -paggahaṇa- corr. to -paggaṇhana-.
6 Cks -ṭo.
7 Bid add yevā.
8 Ck vānija-, Cs vānija- corr. to vāṇija-, Bid vāṇijja-.
9 Ck vanijjaṃ, Cs vanijjaṃ corr. to vaṇi-, Bid vāṇijjaṃ.
10 Bid -ka.
11 Ck osarantaṃ, Cs orasantaṃ.
12 Bid apaciti maṃ.
13 Bd paññāya, Bi omits saññāya.
14 Bid omit ayaṃ.
15 Bid add na.
16 Cs -hetvā, Bid paggahetvā.
17 Bid -ppādo.
[page 083]
4. Cammasāṭakajātaka. (324.) 83
Tasmiṃ khaṇe1 āpaṇe2 nisinno paṇḍitavāṇijo taṃ parib-
bājakaṃ nisedhento dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,3.4(=324).2: Mā brāhmaṇa ittaradassanena
vissāsam āpajji catuppadassa,
daḷhappahāraṃ abhikaṃkhamāno
avasakkatī3 dassati suppahāran ti. || Ja_IV:94 ||
Tattha ittaradassanenā ti4 khaṇikadassanena.
Tassa pana5 paṇḍitavāṇijassa6 kathentass'; eva7 meṇḍako
vegenāgantvā8 ūrumhi paharitvā9 tatth'; eva vedanāmattaṃ10
katvā pātesi. So11 paridevamāno nipajji. Satthā taṃ kāra-
ṇaṃ pakāsento tatiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,3.4(=324).3: Satthi12 bhaggā, pavaṭṭito13 khāribhāro,
sabbaṃ bhaṇḍaṃ brāhmaṇass'; īdha14 bhinnaṃ,
bāhā paggayha kandati15:
abhidhāvatha16, haññate brahmacārīti. || Ja_IV:95 ||
Tass'; attho: bhikkhave tassa paribbājakassa ūruṭṭhikaṃ17 bhaggaṃ khāri-
bhāro pavaṭṭito18, tasmiṃ pavaṭṭiyamāne19 yaṃ tatth'; etassa20 brāhmaṇassa
upakaraṇabhaṇḍaṃ21 tam pi sabbaṃ bhinnaṃ, so22 ubho bāhā ukkhipitvā
parivāretvā ṭhitaparisaṃ sandhāya23 abhidhāvatha haññate brahmacārīti vadanto24
kandati rodati paridevatīti.
Catutthaṃ gāthaṃ paribbājako25 āha:
Ja_IV,3.4(=324).4: Evaṃ so nihato seti yo apūjaṃ namassati26
yathāham ajja pahato hato meṇḍena dummatīti. || Ja_IV:96 ||
Tattha apūjan ti apūjanīyaṃ, yathāhamajjā 'ti yathā ahaṃ ajja
asantapaggahaṃ katvā ṭhito meṇḍena daḷhappahārena pahato hato27 etth'; eva
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid ṭhāne.
2 Bid omit āpaṇe.
3 Bid apa-; all four MSS. -ti.
4 Ck kanika- corr. to khanika-, Bd taṃ.
5 Bid omit pana.
6 Ck -vānijassa, Cs -vāni- corr. to -vāṇi-, Bd -vānijjassa.
7 Ck repeats kathentasseva, Bi adds so, Bd ca so.
8 Bi -na gantvā.
9 Bid add taṃ.
10 Cs -matthaṃ corr. to -mattaṃ, Bid -pattaṃ.
11 Bid add vedanāpatto.
12 Bi uruṭhā, Bd urujjhi?
13 Cks -vaddhi-, Bi -vati-, Bd -vatti-.
14 Bid -ṇasseva.
15 Bd adds rodatica.
16 Ck -dhāva, Bd -dhāvati.
17 Bi uruṭhitaṃ, Bd uruṭhikaṃ.
18 Cks -vaddhi-, Bid -vatti-.
19 Cks -vaddhi-, Bid -vattamāne.
20 Bid tattha tassa.
21 Bi upakārabhaṇḍaṃ, Bd upakāraṃbhaṇḍakaṃ.
22 Bid add pi.
23 Bd saddhāya.
24 Bi adds va, Bd ca.
25 Bid paribbājako c. gātham.
26 Bid pasaṃsati.
27 Bid omit hato.
[page 084]
84 IV. Catukkanipāta. 3. Kuṭidūsakavagga. (33.)
mārito, dummatīti duppañño, evaṃ yo1 añño pi asantapaggahaṃ karissati
so2 ahaṃ viya dukkhaṃ anubhavissati3.
Iti so paridevanto tatth'; eva jīvitakkhayaṃ patto ti.
Satthā imaṃ desanaṃ4 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
cammasāṭako eṭarahi cammasāṭako va, paṇḍito vāṇijo5 pana aham
evā" 'ti. Cammasāṭakajātakaṃ6.
5. Godhajātaka.
Samaṇaṃ taṃ maññamāno ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto ekaṃ kuhakaṃ7 ārabbha kathesi. Vatthuṃ heṭṭhā8 vit-
thāritam eva. Idhāpi taṃ bhikkhuṃ ānetvā "ayaṃ bhante bhikkhu
kuhako" ti Satthu dassesuṃ. Satthā "na bhikkhave idān'; eva pubbe
p'; esa kuhako yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto godhayoniyaṃ nibbattitvā vayappatto kāyūpa-
panno9 araññe vasati. Eko dussīlatāpaso pi tassa avidūre
paṇṇasālaṃ10 māpetvā vāsaṃ11 kappesi. Bodhisatto gocarāya
caranto taṃ disvā "sīlavantatāpasassa paṇṇasālā bhavissatīti12"
tattha gantvā taṃ13 vanditvā attano vasanaṭṭhānam eva gac-
chati. Ath'; ekadivasaṃ so kūṭatāpaso upaṭṭhākakulesu sam-
pāditamadhuramaṃsaṃ14 labhitvā "kiṃ maṃsaṃ nām'; etan"
ti pucchitvā "godhamaṃsan" ti sutvā rasataṇhāya15 abhibhūto
"mayhaṃ assamapadaṃ nibaddhaṃ āgacchamānaṃ godhaṃ
māretvā yathāruciṃ pacitvā khādissāmīti" sappidadhika-
ṭukabhaṇḍādīni gahetvā tattha gantvā muggaraṃ16 kāsāvena
paṭicchādetvā Bodhisattassa āgamanaṃ olokento paṇṇasāladvāre
upasantūpasanto viya nisīdi. So āgantvā taṃ paduṭṭhindriyaṃ17
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks so.
2 Bid add pi.
3 Bid -tīti.
4 Bid dhammade-.
5 Bid vāṇijjo, Cs vānijo corr. to vāṇijo.
6 Bid add catutthaṃ.
5. Cfr. Vol. I p. 480
7 Bid add bhikkhuṃ.
8 Cks omit heṭṭhā.
9 Cs kāyuppanno, Bid kāyabalena sampanno.
10 Cks -lāyaṃ.
11 Ck saṃ, Bi omits vāsaṃ.
12 Bi adds vatvā.
13 Bid omit taṃ.
14 Bd -taṃ-.
15 Ck -hā.
16 Bid add gahetvā.
17 Bid duṭhindriyaṃ.
[page 085]
5. Godhajātaka. (325.) 85
disvā "iminā amhākaṃ sajātikaṃ1 maṃsaṃ khāditaṃ2 bha-
vissati, pariggaṇhissāmi3 nan" ti adhovāte ṭhatvā sarīragan-
dhaṃ ghāyitvā sajātimaṃsassa4 khāditabhāvaṃ ñatvā tāpasaṃ
anupagamma paṭikkamitvā5 cari. So pi tassa anāgamanaṃ6
ñatvā muggaraṃ khipi. Muggaro sarīre apatitvā naṅguṭṭha-
koṭiyaṃ7 pāpuṇi. Tāpaso8 "gaccha, viraddho9 smīti" āha. Bo-
dhisatto "man tāva viraddho si, cattāro pana apāye na vi-
raddho sīti10" palāyitvā caṃkamanakoṭiyaṃ ṭhitavammīkaṃ11
pavisitvā aññena chiddena sīsaṃ nīharitvā tena saddhiṃ salla-
panto12 dve gāthā abhāsi:
Ja_IV,3.5(=325).1: Samaṇaṃ13 taṃ maññamāno upagañchiṃ14 asaññataṃ,
so maṃ daṇḍena pahāsi yathā assamaṇo15 tathā. || Ja_IV:97 ||
Ja_IV,3.5(=325).2: Kin te jaṭāhi dummedha, kin te ajinasāṭiyā, (Dhp. v. 394.)
abhantaran16 te gahanaṃ, bāhiraṃ parimajjasīti. || Ja_IV:98 ||
Tattha asaññatan ti ahaṃ kāyādīhi asaññataṃ assamaṇam17 eva sa-
mānaṃ18 taṃ samaṇo eso ti samitapāpatāya samaṇaṃ maññamāno upagañ-
chiṃ19, pahāsīti pahari, ajinasāṭiyā ti ekaṃsaṃ katvā pārutena ajina-
cammena tuyhaṃ ko attho, abbhantarante gahanan ti20 tava sarīrabbhan-
taraṃ visapūraṃ viya alābu21 gūthāpūro viya āvāṭo āsīvisapūro viya vammiko
kilesagahanaṃ22, bāhiran ti kevalaṃ bāhiraṃ sarīraṃ parimajjasi23, taṃ24
antopharusatāya bahimaṭṭatāya25 hatthilaṇḍaṃ26 viya assalaṇḍaṃ27 viya ca hoti28.
Taṃ sutvā tāpaso tatiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,3.5(=325).3: Ehi godha nivattassu, bhuñja sālīnaṃ odanaṃ,
telaṃ loṇañ ca me atthi pahūtaṃ29 mayha pipphalin ti. || Ja_IV:99 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi samajātika, Bd samānajātika.
2 Cks khāditvā.
3 Cks -hāmi.
4 Bid samajāti-.
5 Ck paṭicchādetvā.
6 Bid -nabhāvaṃ.
7 Cs naṃ koṭiyam, Ck naṃguṭṭhakoṭiyaṃ, Bi nagaṭhakoti,
Bd naṅguṭhakoṭi.
8 Bid sotā-.
9 Bi gacchantare viruddho, Bd gacchahire viraddho.
10 Bid add vatvā.
11 Bid ṭhitaṃ-.
12 Bid -pento.
13 Bid -ṇan.
14 Cs -gachiṃ? Bi -gacchita, Bd -gacchiṃ.
15 Bid asa-.
16 Bid -raṃ.
17 Bid asa-.
18 Cks -nan.
19 Bi -gacchi, Bd -gacchiṃ.
20 Cks omit gahananti.
21 Cks -buṃ, Bi lāpugudhaparo, Bd lābugūdhapuro.
22 Bid -ṇaṃ.
23 Bid -sīti.
24 Bid te.
25 Ck bamaddhatāya, Cs bamaṇḍatāya, Bi bahidhatāya, Bd bahimaṭhatāya.
26 Ck -laddhaṃ, Cs -laṇḍaṃ? Bid -leṇḍaṃ.
27 Ck -laddhaṃ? Cs -labbaṃ, Bd -lendaṃ, wanting in Bi.
28 Ck ma hoti, Cs ma hoti corr. to ca hoti, Bid ahosīti in the place
of ca hoti.
29 Bid bahutaṃ.
[page 086]
86 IV. Catukkanipāta. 3. Kuṭidūsakavagga. (33.)
Tattha pahūtaṃ1 mayha pipphalin ti na kevalaṃ sāliodanaṃ2
telaloṇam eva hiṅgujīrakasiṅgiverakamaricapipphalippabhedaṃ3 kaṭukabhaṇḍam
pi mayhaṃ bahuṃ atthi, tenābhisaṃkhataṃ sālīnam odanaṃ bhuñja ehīti4.
Taṃ sutvā Bodhisatto catutthaṃ gātham āha:
Ja_IV,3.5(=325).4: Esa bhiyyo pavekkhāmi vammīkaṃ sataporisaṃ,
telaṃ loṇañ ca kin te si ahitaṃ mayha pipphalin ti. || Ja_IV:100 ||
Tattha pavekkhāmīti pavisissāmi, ahitan ti yaṃ etaṃ tava kaṭuka-
bhaṇḍasaṃkhātaṃ pipphaliṃ etaṃ mayhaṃ ahitaṃ asappāyan ti.
Evañ ca pana vatvā "are5 kūṭajaṭila, sace idha vasissasi6
gocaragāme manusseh'; eva7 taṃ ‘ayaṃ coro'; ti gāhāpetvā vip-
pakāraṃ pāpessāmi, sīghaṃ palāyassū" 'ti tajjesi8. Kūṭa-
jaṭilo tato palāyi.
Satthā imaṃ desanaṃ9 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
kūṭajaṭilo ayaṃ kuhakabhikkhu ahosi, godharājā10 aham evā" 'ti.
Godhajātakaṃ11.
6. Kakkārujātaka.
Kāyena yo nāvahare ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto Devadattaṃ ārabbha kathesi. Tassa hi saṃghaṃ bhin-
ditvā gatassa12 aggasāvakehi saddhiṃ parisāya apakkantāya13 uṇha-
lohitaṃ14 mukhato uggañchi15. Atha bhikkhū dhammasabhāyaṃ
kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso Devadatto musāvādaṃ katvā16 saṃ-
ghaṃ bhinditvā idāni gilāno hutvā mahādukkhaṃ anubhotīti". Satthā
āgantvā "kāya na 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti
pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva pubbe p'
esa musāvādī17 yeva18, na c'; esa idān'; eva19 musāvādaṃ katvā duk-
khaṃ20 anubhoti pubbe pi anubhoti yevā" ti vatvā atītaṃ āhari:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid bahutaṃ.
2 Bid sālīnamodanaṃ.
3 Bi -verasuṇamaricca-, Bd -varalasuṇamaricca-.
4 Bid bhuñjāhīti.
5 Bid hare.
6 Cks -ti.
7 Bid -sseyeva.
8 Bid santa-.
9 Bid dhammade-.
10 add pana.
11 Bid godharājajātakaṃ pañcamaṃ.
12 Bid tathāgatassa.
13 Ck apakkantā, Bi pakkantassa, Bd pakkantāya.
14 Bid uṇhaṃ-.
15 Bid -gacchi.
16 Ck akatvā, Cs akatvā corr. to katvā.
17 Ck Bid -di.
18 Ck ye.
19 Bd idāni, Bi omits idāneva, Cs omits musāvādī - - - idāneva.
20 Bid mahādu-.
[page 087]
6. kakkārujātaka. (326.) 87
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Tāvatiṃsabhavane aññataro devaputto ahosi.
Tena kho pana samayena Bārāṇasiyaṃ mahā ussavo ahosi.
Bahū1 nāgasupaṇṇā ca bhummaṭṭhakāpi devā ca āgantvā us-
savaṃ olokayiṃsu, Tāvatiṃsabhavanato pi cattāro devaputtā
kakkārūni2 nāma dibbapupphāni tehi katacumbaṭaṃ3 pilan-
dhitvā ussavadassanaṃ agamiṃsu4, dvādasayojanikaṃ nagaraṃ5
tesaṃ pupphānaṃ gandhena ekagandhaṃ ahosi. Manussā "imāni6
pupphāni kena pilandhānīti7" upadhārentā8 caranti9. Devaputtā10
"amhe ete upadhārentīti" vatvā11 rājaṅgaṇā12 uppatitvā ma-
hantena devānubhāvenākāse13 aṭṭhaṃsu. Mahājano sannipati14.
Rājāpi saddhiṃ uparājādīhi agamāsi. Atha ne "kataradeva-
lokato15 āgacchathā" 'ti pucchiṃsu16. "Tāvatiṃsadevalokato
āgacchāmā" 'ti. "Kena kammena āgat'; atthā" 'ti. "Ussa-
vadassanatthāyā" 'ti. "Kiṃpupphāni nām'; etānīti". "Dib-
bakakkārupupphāni17 nāmā" 'ti. "Sāmi, tumhākaṃ devaloke
aññāni pilandheyyātha, imān'; amhākaṃ18 dethā" 'ti. Deva-
puttā "imāni dibbapupphāni19 mahānubhāvānañ ñeva20 anuc-
chavikāni, manussaloke lāmakānaṃ duppaññānaṃ hīnādhi-
muttikānaṃ dussīlānaṃ na anucchavikāni, ye pana manussā
imehi ca imehi ca guṇehi21 samannāgatā tesaṃ etāni22 anuc-
chavikānīti" evañ ca pana vatvā tesu jeṭṭhakadevaputto pa-
ṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,3.6(=326).1: Kāyena yo nāvahare vācāya na musā bhaṇe
yaso laddhā na majjeyya sa ve23 kakkārum24 arahatīti. || Ja_IV:101 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks Bi bahu.
2 Cks kakkāruni, Bi kakkaru, Bd kattaru corr. to kakkaru.
3 Bid -cumpitakaṃ, Cks -cumbaṭam.
4 Bid āgatā.
5 Bid bārāṇasīna.
6 Cks iminā.
7 Bi piladdhāniti, Bd pilandhanāniti.
8 Cs Bid -to.
9 Bid vica-.
10 Bid te de-.
11 Bid ñatvā.
12 Cks -ṇaṃ, Bid -ṇe
13 Bid -vena ākāse.
14 Bid -titvā.
15 Bid add sāmi.
16 Bid āpu-.
17 Bi -kattaru-, Bd kakkaru-.
18 Bd imāni amhākaṃ, Bi imāni tumhākaṃ.
19 Bi dipakattārupuppāni, Bd dibbakakkarupupphāni.
20 Bi mahānubhāvoni cevānaññeva, Bd mahānubhāvānadevānaññeva.
21 Ck imehi ca imehi ca guṇehi, Cs manussā imehi ca manussā
imehi ca imehi ca guṇehi.
22 anucchavikāni manussaloke - - - etāni wanting in Bi.
23 Cs sace.
24 Bi kattarūm, Bd kakkarum.
[page 088]
88 IV. Catukkanipāta. 3. Kuṭidūsakavagga. (33.)
Tass'; attho: yo kāyena parassa santakaṃ tiṇasalākam pi nāvaharati vā-
cāya ca1 jīvitaṃ pariccajamāno pi musāvādaṃ na bhaṇati, desanāsīsam ev'
etaṃ: kāyadvāravacīdvāramanodvārehi pana yo2 dasa pi akusalakammapathe
na karotīti ayam ettha adhippāyo, yaso laddhā ti issariyañ ca labhitvā yo2
issariyamadamatto satiṃ vissajjetvā pāpakammaṃ na karoti, sa ve evarūpo imehi
guṇehi yutto puggalo imaṃ dibbapuppham arahati, tasmā yo3 imehi guṇehi
sammannāgato so imāni4 pupphāni yācatu, dassāmīti5.
Taṃ sutvā purohito cintesi: "mayhaṃ imesu guṇesu eko
pi n'; atthi, musāvādaṃ pana katvā6 etāni pupphāni gahetvā
pilandhissāmi7, evaṃ maṃ jano ‘guṇasampanno ayan'; ti jā-
nissatīti" so "ahaṃ etehi guṇehi samannāgato" ti vatvā tāni
pupphāni āharāpetvā pilandhitvā dutiyaṃ devaputtaṃ yāci.
So8 dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,3.6(=326).2: Dhammena vittam eseyya, na nikatyā dhanaṃ hare,
bhoge laddhā na majjeyya, sa ve kakkārum arahatīti. || Ja_IV:102 ||
Tass'; attho: dhammena parisuddhenājīvena9 suvaṇṇarajatādivittaṃ pa-
riyeseyya, na nikatiyā ti10 na vañcanāya dhanaṃ11 hareyya12, vatthābhara-
ṇādike bhoge labhitvā pamādaṃ na pamajjeyya13, evarūpo imāni pupphāni
arahati14.
Purohito "ahaṃ etehi guṇehi samannāgato" ti vatvā tāni
pi āharāpetvā pilandhitvā tatiyaṃ devaputtaṃ yāci. So15 tati-
yaṃ gātham āha:
Ja_IV,3.6(=326).3: Yassa cittaṃ ahāliddaṃ saddhā ca avirāginī
eko sāduṃ16 na bhuñjeyya sa ve kakkārum arahatīti. || Ja_IV:103 ||
Tass attho: yassa puggalassa cittaṃ ahāliddaṃ haliddirāgo viya na
khippaṃ bhijjati17 cirapemaṃ18 hoti, saddhā ca avirāginī19 kammaṃ vā vi-
pākaṃ vā okappanīyassa vā puggalassa vacanaṃ saddahitvā appamattaken'; eva
na chijjati20 na bhijjati, yo ca yācanake vā aññe vā saṃvibhāgārahe puggale
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid omit ca.
2 Cks so.
3 Ck so, Cs so corr. to yo.
4 Ck iminā.
5 Ck dassāmissāmīti, Bi yāci taṃ tassa dassāmiti,
Bd yācati tassa tassa dassāmiti.
6 Bid vatvā.
7 Ck piḷ-.
8 Bid add pi.
9 Bid -suddhājīvena.
10 Cks pa.
11 Cks add na.
12 Bi kareyya.
13 Ck pamādaṃ nāma pamajjeyya, Bi pamānaṃ daṃ nappajjeyya,
Bd pamādaṃ nāpajjeyya.
14 Bid -tīti.
15 Ck to, Cs so corr. to to.
16 Cks sādun, Bi sādhu.
17 Bi ahaliddhaṃ rāgo haliddhaṃ rāgo haliddhi viya khippaṃ rajjati,
Bd ahāliddaṃ rāgo haliddi viya khippaṃ na virajjati.
18 Bi tirameva, Bd thīrameva.
19 Bid add ti.
20 Ck nañchi-, Cs naṃ chi- corr to na chi-, Bid na virajjati.
[page 089]
6. Kakkārujātaka. (326.) 89
bahikatvā eko1 va sādurasabhojanaṃ2 na bhuñjati saṃvibhajitvā va3 bhuñjati
so imāni pupphāni arahatīti4.
Purohito5 "ahaṃ etehi guṇehi samannāgato" ti vatvā
tāni pi6 āharāpetvā pilandhitvā catutthaṃ devaputtaṃ yāci.
So catutthaṃ gātham āha:
Ja_IV,3.6(=326).4: Sammukhā vā parokkhā vā6 yo8 sante na paribhāsati
yathāvādī tathākārī sa ve kakkārum9 arahatīti. || Ja_IV:104 ||
Tass'; attho: yo puggalo sammukhā vā parammukhā vā sīlādiguṇayutte
sante10 paṇḍitapurise na akkosati na paribhāsati yaṃ vācāya vadati tad eva
kāyena karoti so imāni pupphāni arahatīti.
Purohito "ahaṃ etehi guṇehi samannāgato" ti vatvā tāni
pi11 āharāpetvā pilandhi12. Devaputtā cattāri13 pi pupphacum-
baṭāni14 purohitassa datvā devalokam eva gatā. Tesaṃ gatakāle
purohitassa sīse mahatī vedanā uppajjati, tiṇhena15 sikharena16
nimmathitaṃ17 viya18 ayayantena19 pīḷitaṃ viya20 sīsaṃ ahosi.
So vedanāmatto aparāparaṃ parivattamāno mahāsaddena viravi,
"kim etan" ti ca vutte "ahaṃ mam'; antare avijjamāne yeva
guṇe ‘atthīti'; musāvādaṃ katvā te devaputte21 pupphāni yāciṃ22,
harath'; etāni mama sīsato" ti āha. Tāni harantā23 harituṃ
nāsakkhiṃsu, ayapaṭṭena24 baddhāni viya ahesuṃ. Atha naṃ
ukkhipitvā gehaṃ nayiṃsu. Tassa tattha23 viravantassa satta
divasā vītivattā. Rājā amacce āmantetvā "dussīlo26 brāhmaṇo
marissati, kiṃ karomā" 'ti āha27. "Deva, puna ussavaṃ
kārema28, devaputtā puna āgacchissantīti29". Rājā puna30
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi ekato, Bd ekako.
2 Cks sādhu-, Bd sāduṃ-.
3 Bid omit va.
4 Cks āharatīti.
5 Bd adds pi.
6 Bid omit pi and add pupphāni.
7 Bid paraṃmukhā in the place of parokkhā vā.
8 Ck yā, Cs ye.
9 Bi kakkurum, Bd kakkarum.
10 Ck satte, Bd sante vūpasante, Bi omits sante.
11 Bid omit pi.
12 Bd adds cattāro.
13 Cks -ro.
14 Bid cumbitakāni.
15 Ck ṇhena, Cs taṇhena, Bi ṇena.
16 Bd adds sīsaṃ.
17 Ck nimmatithiṃ corr. to nimmathitaṃ, Cs nimmatitaṃ corr. to -thitaṃ,
Bi nimpadditaṃ, Bd nimmaddhitaṃ.
18 Bi piyaca, Bd viyaṃca.
19 Bi ayapatena, Bd ayapattena.
20 Bid add ca.
21 Bid add imāni.
22 Cs -ci corr. to -ciṃ, Bid -ci; Bid add so ahaṃ vedanāppatto
kampamāno sakaladeho.
23 Bid omit harantā.
24 Bi ayapetena corr. to -patena, Bd -vaṭṭena corr. to -paṭṭena.
25 Bd tatthatassa, Bi yattata.
26 Bi -laṃ, Bd -la.
27 Bid vutte.
28 Bid ussave kārente.
29 Cs āgacchantīti.
30 Bid omit puna.
[page 090]
90 IV. Catukkanipāta. 3. Kuṭidūsakavagga. (33.)
ussavaṃ kāresi. Devaputtā puna āgantvā sakalanagaraṃ
pupphagandhena ekagandhaṃ katvā tath'; eva1 rājaṅgaṇe aṭ-
ṭhaṃsu. Mahājano sannipati, dussīlabrāhmaṇaṃ ānetvā tesaṃ
purato urena nipajjāpesuṃ. So "jīvitaṃ me detha sāmino2"
ti devaputte yāci. Devaputtā "tuyhaṃ dussīlassa pāpadham-
massa2 ananucchavikān'; etāni4 pupphāni, tvaṃ5 amhe vañces-
sāmīti saññī ahosi, attano musāvādaphalaṃ laddhan" ti taṃ6
mahājanamajjhe7 garahitvā sīsato pupphacumbaṭaṃ8 apanetvā
mahājanassa ovādaṃ datvā sakaṭṭhānam eva agamaṃsu.
Satthā imaṃ desanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
brāhmaṇo Devadatto ahosi, tesu devaputtesu eko Kassapo eko Mog-
gallāno eko Sāriputto, jeṭṭhadevaputto9 pana aham evā" 'ti. Kak-
kārujātakaṃ10.
7. Kākātijātaka.
Vāti cāyaṃ11 tato gandho ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Tadā
hi Satthā taṃ bhikkhuṃ "saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu12 ukkaṇṭhito13"
ti pucchitvā "saccaṃ bhante" ti vutte "kasmā ukkaṇṭhito sīti"
"kilesavasena bhante" ti "bhikkhu, mātugāmo nāma arakkhiyo, na
sakkā rakkhituṃ, porāṇakapaṇḍitā14 mātugāmaṃ15 mahāsamudda-
majjhe simbalidahavimāne16 vasāpetvāpi17 rakkhituṃ nāsakkiṃsū"
'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchismiṃ nibbattitvā va-
yappatto pitu accayena rajjaṃ kāresi. Kākāti18 nām'; assa
aggamahesī ahosi abhirūpā devaccharā viya. Ayam ettha
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tattheva.
2 Bid omit no.
3 Bid pāpakammassa
4 Bid -kānevetāni.
5 Bid add pana.
6 Bid omit taṃ.
7 Bid add dussīlabrāhmaṇaṃ.
8 Bid -cumpitakaṃ.
9 Bid jeṭhakade-.
10 Bi takkaru - - chaṭhamaṃ, Bd kakkaru - - chaṭhaṃ.
11 Bid vāyaṃ.
12 Ck Bid bhikkhuṃ, Cs omits saccaṃ - - - bhikkhu.
13 Bid add si.
14 Bid add pi.
15 Ck -mā, Cs -mā corr. to -maṃ.
16 Bi sippalidahivi-, Bd sippalidumavi-.
17 Cs vā-, Bid vasāpento.
18 Bid kākavatī.
[page 091]
7. Kākātijātaka. (327.) 91
saṃkhepo, vitthārato pana atītavatthuṃ1 Kuṇālajātake āvi-
bhavissati. Tadā pan'; eko supaṇṇarājā manussavesenāgantvā2
raññā3 saha jūtaṃ4 kīḷanto Kākātiyā5 aggamahesiyā paṭibad-
dhacitto taṃ ādāya supaṇṇabhavanaṃ netvā tāya saddhiṃ
abhirami. Rājā devim apassanto6 Naṭakuveraṃ nāma gan-
dhabbaṃ7 "tvaṃ vicināhi8 nan" ti āha9. So taṃ10 supaṇṇa-
rājānaṃ pariggahetvā11 ekasmiṃ sare erakavane nipajjitvā
tato supaṇṇassa12 gamanakāle pattantare nisīditvā supaṇṇa-
bhavanaṃ gantvā tāya saddhiṃ kilesasaṃsaggaṃ katvā puna
tass'; eva pattantare nisinno āgantvā supaṇṇassa raññā saha13
jūtaṃ14 kīḷanakāle15 attano vīṇaṃ gahetvā jūtamaṇḍalaṃ16
gantvā rañño santike ṭhito gītakavasena17 paṭhamaṃ gā-
tham āha:
Ja_IV,3.7(=327).1: Vāti cāyaṃ18 tato gandho yattha me vasatī piyā,
dūre ito hi Kākāti19 yattha me nirato mano ti. || Ja_IV:105 ||
Tattha gandho ti tassā dibbagandhavilittāya sarīragandho, yattha me
ti yattha supaṇṇabhavane mama piyā vasati tato iminā saddhiṃ katāya20 kāya-
saṃsaggāya tassā imassa kāyena saddhiṃ āgato gandho vāyatīti adhippāyo,
dūre ito hīti imamhā ṭhānā dūre, hikāro nipātamatto, Kākāti21 devī,
yattha me ti yassā upari mama mano nirato.
Taṃ sutvā supaṇṇo dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,3.7(=327).2: Kathaṃ samuddaṃ patari22, kathaṃ patari23 Kebukaṃ,
kathaṃ satta samuddāni kathaṃ simbalim āruhīti. || Ja_IV:106 ||
Tass'; attho: tvaṃ imaṃ Jambudīpasamuddaṃ tassa parato Kebukaṃ24
nadiṃ25 pabbatantaresu ṭhitāni satta samuddāni ca kathaṃ tari26, ken'; upā-
yena tiṇṇo, satta samuddāni atikkamitvā27 ṭhitaṃ amhākaṃ bhavanaṃ sim-
balirukkhañ ca kathaṃ abhirūhīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -u.
2 Bid -na gantvā.
3 Bid rañño.
4 Cks dūtaṃ, Bid jutaṃ.
5 Bi kākāti, Bd kākavatī.
6 Ck deviñca passanto, Cs deviñca passanto corr. to devimapassanto,
Bi deva apassanto, Bd devi apassanto.
7 Cks -bba.
8 Ck -hī, Cs -bhi.
9 Bid add vicinanto.
10 Bid add sutvā.
11 Bid add pattantarato nikkhamitvā.
12 Bid -ssā.
13 Bid saddhiṃ.
14 Cks dūtaṃ, Bid juta.
15 Bid add gandhabbo.
16 Cs Bid juta-.
17 Bid gitavasena.
18 Bid vāyaṃ.
19 Bid kākavati.
20 Bid kata
21 Bid kākavatīti kākavatī.
22 Bid ddamatari.
23 Bid atari.
24 Bid add nāma.
25 Ck Bi nadī, Cs nadi.
26 Bid atari.
27 Cks -metvā.
[page 092]
92 IV. Catukkanipāta. 3. Kuṭidūsakavagga. (33.)
Taṃ sutvā Naṭakuvero tatiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,3.7(=327).3: Tayā samuddam atariṃ1, tayā atari Kebukaṃ,
tayā satta samuddāni, tayā simbalim āruhin ti. || Ja_IV:107 ||
Tattha tayā ti tayā2 karaṇabhūtena tava pattantare nisinno ahaṃ sab-
bam etaṃ akāsin ti attho.
Tato supaṇṇarājā catutthaṃ gātham āha:
Ja_IV,3.7(=327).4: Dhi-r-atthu maṃ mahākāyaṃ, dhi-r-atthu maṃ acetanaṃ,
yattha jāyāy'; ahaṃ jāraṃ āvahāmi vahāmi vā3 ti. || Ja_IV:108 ||
Tattha dhiratthu man ti attānaṃ garahanto āha, acetanan ti ma-
hāsarīrattā4 lahubhāvagarubhāvassa ajānanatāya acetanaṃ, yatthā ti yasmā,
idaṃ vuttaṃ hoti: yasmā ahaṃ attano jāyāya jāraṃ imaṃ gandhabbaṃ pat-
tantare nisinnaṃ ānento5 āvahāmi nento ca vahāmi tasmā dhi-r-atthu man ti.
So taṃ ānetvā Bārāṇasirañño va6 datvā puna na7 agamāsi.
Satthā imaṃ desanaṃ8 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale pa-
tiṭṭhahi) "Tadā Naṭakuvero ukkaṇṭhitabhikkhu ahosi rājā9 aham
evā" 'ti. Kākātijātakaṃ10.
8. Ananusociyajātaka.
Bahunnaṃ vijjatīti11. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
ekaṃ matabhariyakuṭumbikaṃ12 ārabbha kathesi. So kira
bhariyāya matāya na nahāyati na bhuñjati13 na kammante14 payojesi,
aññadatthu sokābhibhūto āḷāhanaṃ gantvā paridevamāno vicari, ab-
bhantare pan'; assa kūṭe dīpo15 viya sotāpattimaggassa upanissayo
jalati. Satthā paccūsasamaye lokaṃ olokento taṃ disvā "imassa
maṃ ṭhapetvā añño koci sokaṃ haritvā16 sotāpattimaggassa dāyako
n'; atthi, bhavissāmi 'ssa avassayo" ti pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭik-
kanto pacchāsamaṇaṃ ādāya tassa gehadvāraṃ patvā17 kuṭumbikena
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -ri, Cs -riṃ corr. to -ri.
2 Bid omit tayā.
3 Bid cā, Cs āvahāmi mahāmivā.
4 Cks -ratā.
5 Bd ajānanto.
6 Bid omit va.
7 Bi puna nagaraṃ, Bd na puna nagaraṃ.
8 Bid dhammade-.
9 Bid add pana.
10 Bid kākavatiyā jātakaṃ sattamaṃ.
11 Bid vijati bhotīti.
12 Cs matakuṭumbikaṃ, Bd matabhariyaṃ-, Bi -yaṃ- corr. to -ya-.
13 Bid nhāyi na pivi na limpi na bhuñji.
14 Bid -taṃ.
15 Bid padīpo.
16 Bi nisārāpetvā, Bd niharāpetvā.
17 Bid gantvā.
[page 093]
8. Ananusociyajātaka. (328.) 93
sutvā1 gamanaṃ2 katapaccuggamanādisakkāro paññattāsane nisinno
kuṭumbike3 āgantvā vanditvā ekamantaṃ nisinne4 "upāsaka kiṃ5
tuṇhībhūto sīti6" pucchitvā7 "āma bhante bhariyā me kālakatā8,
taṃ9 anusocento cintemīti10" vutte "upāsaka, bhijjanadhammaṃ nāma
bhijjati, tasmiṃ bhinne na yuttaṃ cintetuṃ11, porāṇakapaṇḍitāpi
bhariyāya matāya ‘bhijjanadhammaṃ bhinnan'; ti na cintayiṃsū" 'ti
vatvā tena yācito atītaṃ ahari:
Atītavatthu Dasanipāte Cullabodhijātake12 āvibhavissati.
Ayaṃ pan'; ettha saṃkhepo: Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahma-
datte rajjaṃ kārente Bodhisatto brāhmaṇakule nibbattivā
vayappatto Takkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā mātāpitun-
naṃ santikaṃ agamāsi. Imasmiṃ jātake Mahāsatto komāra-
brahmacārī13 ahosi. Ath'; assa mātāpitaro "dārapariyesanaṃ14
karomā" 'ti ārocayiṃsu. Bodhisatto "na mayhaṃ gharāvāsen'
attho, ahaṃ tumhākaṃ accayena pabbajissāmīti" vatvā tehi
punappuna15 yācito ekaṃ kañcanarūpaṃ16 kāretvā "evarūpaṃ
kumārikaṃ labhamāno gaṇhissāmīti" āha. Tassa mātāpitaro
"taṃ kañcanarūpakaṃ paṭicchannayāne āropetvā gacchatha,
Jambudīpatalaṃ17 vicinantā yatth'; evarūpaṃ18 brāhmaṇa-
kumārikaṃ19 passatha tattha imaṃ kañcanarūpakaṃ datvā taṃ
ānethā" 'ti mahantena parivārena manusse pesesuṃ. Tasmiṃ
pana kāle eko puññavā satto Brahmalokato cavitvā Kāsiraṭṭhe20
nigamagāme asītikoṭivibhavassa brāhmaṇassa gehe kumārikā
hutvā nibbatti, Sammillabhāsinīti 'ssā21 nāmaṃ akaṃsu. Sā
soḷasavassakāle abhirūpā ahosi pāsādikā devaccharapaṭibhāgā
sabbalakkhaṇasampannā, tassāpi kilesavasena22 cittaṃ nāma
na uppannapubbaṃ, accantabrahmacārinī ahosi. Kañcana-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid sugatā.
2 Bid -no.
3 Bid -ko
4 Bid -nno
5 Cs kiṃ upāsaka. Ck omits kiṃ.
6 Cks omit tuṇhī - - sīti.
7 Cks pucchi.
8 Bid kālaṃ-.
9 Bid add ahaṃ.
10 Bid omit cintemī.
11 Bid socituṃ.
12 Bid cūḷa-.
13 Bi komārika-, Bd komāraka-.
14 Bid dārika-.
15 Bid -naṃ.
16 Bid -rūpakaṃ.
17 Bid -le.
18 Ck yatthanatheva-, Cs yatthatatheva-, Bd adds kañcanarupaṃ.
19 Bd brahmaṇīkumārikaṃ kumārī.
20 Bid kāsika-.
21 Cks -nītissa, Bi sampillahānisītissā, Bd sampillahāsinītissā.
22 Bid kilesa.
[page 094]
94 IV. Catukkanipāta. 3. Kuṭidūākavagga. (33.)
rūpakaṃ1 ādāya vicarantā2 taṃ gāmaṃ pāpuṇiṃsu. Tattha
manussā taṃ disvā "asukabrāhmaṇassa dhītā Sammillabhāsinī3
kiṃkāraṇā idha ṭhitā" ti āhaṃsu. Manussā taṃ sutvā brāh-
maṇakulaṃ patvā4 Sammillabhāsinim5 vāresuṃ. Sā "ahaṃ
tumhākaṃ accayena pabbajissāmi, na me gharāvāsen'; attho"
ti mātāpitunnaṃ sāsanaṃ pesesi. Te "kiṃ karosi6 kumārike7"
ti vatvā kañcanarūpaṃ8 gahetvā taṃ mahantena parivārena
pesayiṃsu. Bodhisattassa ca Sammillabhāsiniyā9 ca ubhinnam
pi anicchantānañ ñeva maṅgalaṃ kariṃsu. Te ekagabbhe10
ekasmiṃ sayane sayantāpi na aññamaññaṃ kilesavasena olo-
kayiṃsu, dve bhikkhū dve11 brahmā12 viya ca ekaṭṭhāne vasiṃsu.
Aparabhāge Bodhisattassa mātāpitaro kālam akaṃsu. So
tesaṃ sarīrakiccaṃ katvā Sammillabhāsiniṃ13 pakkosāpetvā
"bhadde mama kulasantakā asītikoṭiyo, tava kulasantakā asī-
tikoṭiyo, imaṃ14 ettakaṃ15 dhanaṃ gahetvā16 kuṭumbaṃ paṭi-
pajja17, ahaṃ pabbajissāmīti" āha. "Ayyaputta, tayi pabba-
jante aham pi pabbajissāmi, na sakkomi taṃ jahitun18" ti.
"Tena hi ehīti" sabbaṃ dhanaṃ dānamukhe vissajjetvā kheḷa-
piṇḍaṃ viya sampattiṃ chaḍḍetvā19 Himavantaṃ pavisitvā ubho
pi tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā vanamūlaphalāhārā tattha ciraṃ
vasitvā loṇambilasevanatthāya Himavantā otaritvā20 anupubbena
Bārāṇasiṃ21 patvā rājuyyāne vasiṃsu. Tesaṃ tattha vasan-
tānaṃ sukhumālāya22 paribbājikāya nirojaṃ23 missakabhattaṃ
paribhuñjatiyā lohitapakkhandikābādho uppajji, sā sappāya-
bhesajjaṃ alabhamānā dubbalā ahosi. Bodhisatto bhikkhā-
cāravelāya taṃ pariggahetvā nagaradvāraṃ netvā ekissā sālāya
phalake nipajjāpetvā sayaṃ bhikkhāya pāvisi. Sā tasmiṃ
anikkhante yeva kālam akāsi. Mahājano paribbājikāya rūpa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -kaṃ.
2 Bid add manussā.
3 Bid sampillahāsinī.
4 Bid gantvā.
5 Bi sammillahāsini, Bd sampillahāsini.
6 Bid karissati.
7 Bid -kā.
8 Bid -rūpakaṃ.
9 Cks -bhāsāniyā.
10 Bid add vasamānā.
11 Bid omit dve.
12 so Cks; Bid brahmacāri.
13 Bi sampillahāsini, Bd sampillahāsiniṃ.
14 Bid ti.
15 Bid ettha-.
16 Bid add imaṃ.
17 Bi -pajjāhīti, Bd -pajjahi.
18 Bid vija-.
19 Bid pahāya.
20 Bid add te.
21 Ck -sin, Cs -sim.
22 Bid -latāya.
23 Cks -jam.
[page 095]
8. Ananusociyajātaka. (328.) 95
sampattiṃ disvā parivāretvā rodati paridevati. Bodhisatto
bhikkhaṃ caritvā āgato tassā matabhāvaṃ ñatvā "bhijjana-
dhammaṃ bhijjati, sabbe saṃkhārā aniccā evaṃgatikā yevā"
'ti vatvā tāya nipannaphalakāy'; eva1 nisīditvā missabhojanaṃ2
bhuñjitvā mukhaṃ vikkhālesi. Parivāretvā ṭhitamahājano
"ayan3 te bhante paribbājikā kiṃ hotīti" pucchi. "Gihikāle
me pādaparicārikā ahosīti". "Bhante, mayaṃ tāva na san-
thambhāma4, rodāma paridevāma, tumhe kasmā na rodathā"
'ti. Bodhisatto "jīvamānā tāv'; esā5 mama kiñci6 hoti, idāni
paralokasamaṅgitāya na kiñci hoti, parajanavasaṃ7 gatā,
ahaṃ kissa8 rodāmīti" mahājanassa dhammaṃ desento imā
gāthā abhāsi:
Ja_IV,3.8(=328).1: Bahunnaṃ vijjati bhotī9, tehi kim me10 bhavissati,
tasmā etaṃ11 na socāmi piyaṃ Sammillabhāsiniṃ12. || Ja_IV:109 ||
Ja_IV,3.8(=328).2: Tan tañ13 ce anusoceyya14 yaṃ yaṃ15 tassa na vijjati
attānam anusoceyya sadā maccuvasaṃ gataṃ16. || Ja_IV:110 ||
Ja_IV,3.8(=328).3: Na h'; eva ṭhitaṃ17 nāsīnaṃ18 na sayānaṃ19 na p'; addhaguṃ20
yāva pāti nimisati21 tatrāpi22 sarati-bbayo23. || Ja_IV:111 ||
Ja_IV,3.8(=328).4: Tatth'; attani vata-ppaddhe24 vinābhāve asaṃsaye25
sesaṃ26 sesaṃ dayitabbaṃ vītaṃ27 ananusocitan28 ti. || Ja_IV:112 ||
Tattha bahunnaṃ vijjati bhotīti29 ayaṃ bhotī30 amhe chaḍḍetvā
idāni aññesaṃ bahunnaṃ matasattānaṃ31 antare vijjati saṃvijjati32, tehi me
kiṃ bhavissatīti tehi matakasattehi saddhiṃ vattamānā idān'; esā33 kiṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid nippannaphalakeyeva.
2 Bid missakabho-.
3 Bid ayaṃ.
4 Ck satthamhāma, Cs satthamhāma corr. to -bhāma, Bi saṇṭhamhā,
Bd saṇṭhambhāma.
4 Bid tāva esā ca.
6 Bid add na.
7 Bid maraṇavasaṃ.
8 Cks kassa.
9 Ck hoti, Cs hoti corr. to bhoti, Bid bhoti.
10 Bid me kiṃ.
11 Ck ekaṃ, Bid hetaṃ.
11 Bi sampillahāsini, Bd sampillahāsinī.
13 Bid taṃ taṃ.
14 Bi anubhojeyya, Bd sānusoceyyaṃ.
15 Bi saṃcayan, Bd yaṃyan.
16 Bid pattam.
17 Ck Bi tiṭhaṃ, Cs tiṭṭhaṃ.
18 Bid na nisinnaṃ.
19 Bi nippannaṃ, Bd nipannaṃ.
20 Bi pattāgū, Bd pattagū.
21 Ck yāvapātīni misati, Cs yāva pātini nimisati,
Bi yāvummati nimissati, Bd yāvummitinimissati.
22 Bid tatthāpi
23 Bid nassati vayo.
24 Ck tanthānthāttānivata-, Cs tatthattānivatappaddhe,
Bi tattatattapajathapanthe, Bd tatthattanivatapaṇṭhe.
25 Bid -yo.
26 Bi bhusaṃ, Bd bhūtaṃ.
27 Bid mahantaṃ.
28 Ck ananusociyan, Bid anusocayan.
29 Cks hotīti.
30 Cks hoti, Bid bhoit.
31 Bd matakasa-.
32 Bid atthi upalabbhati in the place of saṃvijjati.
33 Bi idāni mevesāyaṃ, Bd idāneva sā mayhaṃ.
[page 096]
96 IV. Catukkanipāta. 3. Kuṭidūsakavagga. (33.)
bhavissati1, tehi vā sattehi2 atirekasambandhanavasen'; esā3 mayhaṃ kiṃ bha-
vissati4, kā nāma bhavissati5, kiṃ bhariyā udāhu bhaginīti6, tehi mekan7 ti
pi pāṭho, tehi matakehi saddhiṃ idam pi me kalebaraṃ8 ekaṃ bhavissatīti
attho, tasmā ti yasmā esā matakesu saṃkhaṃ gatā9 mayhaṃ sā na kiñci hoti10
tasmā etaṃ na socāmīti11, yaṃ yaṃ tassā 'ti yaṃ yaṃ tassa anusocakassa12
sattassa13 na vijjati n'; atthi mataṃ niruddhaṃ taṃ taṃ sace14 anusoceyyā 'ti
attho, yassā ti pi pāṭho, yaṃ yaṃ yassa na vijjati taṃ taṃ sace15 anusoceyyā
'ti attho, maccuvasaṃ gatan16 ti evaṃ sante niccaṃ maccuvasaṃ gataṃ17
gacchantaṃ attānam eva anusoceyya, ten'; assa18 asocanakālo yeva na19 bha-
veyyā 'ti attho, tatiyagāthāya na heva ṭhitaṃ20 na nisinnaṃ na nipannaṃ na
paddhaguṃ21 kañci22 sattaṃ āyusaṃkhāro anugacchatīti pāṭhaseso, tattha
paddhagun23 ti samparivattetvā caramānaṃ, idaṃ vuttaṃ hoti: ime sattā
catūsu iriyāpathesu mattā24 viharanti, āyusaṃkhārā pana rattiṃ25 ca divā ca
sabbiriyāpathesu appamattā attano khayagamanakammam26 eva karontīti, yāvā
'ti yāva, pātīti ummisati27, ayaṃ tasmiṃ kāle vohāro, idaṃ vuttaṃ hoti:
yāva ummisati28 ca nimisati29 ca tatrāpi evaṃ appamattake30 kāle imesaṃ
sattānaṃ saratibbayo31 ti tīsu vayesu so so vayo parihāyat'; eva nassatīti32,
tatthattanivatappaddhe33 ti tattha te34 attani vata paddhe35, idaṃ vut-
taṃ hoti: tasmiṃ vata evaṃ saramāne36 vaye ayaṃ attā ti saṃkhaṃ37 gato atta-
bhāvo paddho38 hoti vayena39 aḍḍho upaḍḍho aparipuṇṇo va hoti, evaṃ tattha
imasmiṃ attani paddhe40 yo41 v'; esa42 tattha tattha nibbattānaṃ sattānaṃ vinā-
bhāvo asaṃsayo43 tasmiṃ vinābhāve pi asaṃsaye nissaṃsaye yaṃ44 bhūṭaṃ se-
saṃ amataṃ taṃ sesaṃ45 jīvamānaṃ, jīvamānam eva46 dayitabbaṃ dayāyitabbaṃ47
mettāyitabbaṃ48, ayaṃ satto ārogo49 hotu avyāpajjho50, evaṃ tasmiṃ mettā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -tīti.
2 Bid matasattehi.
3 Bi -sampandhavasena sā, Bd -sambandhavaseneva sā.
4 Bi -tīti.
5 Bd omits k. n. bh.
6 Bid -ni vā ti.
7 Bid kin.
8 Cs kale- corr. to kaḷe-, Bid kaḷevaraṃ.
9 Bd samāgantā, Bi samāgantvā in the place of saṃkhaṃgatā.
10 Bi mayhaṃ pisā kiñcina hoit, Bd mayhaṃ sāpi kiñci no hoti.
11 Cs sevācāmīti, Ck sevāmi.
12 Bid -cantassa.
13 Bid omit sattassa.
14 Bi esa, Bd esā.
15 Bid ceso.
16 Bid pattan.
17 Bid pattantaṃ.
18 Bid tassa in the place of tenassa.
19 Bid omit na.
20 Cks Bi tiṭṭhaṃ.
21 Bid pattagūti.
22 Bid Cs kiñci.
23 Bi mattadū, Bd patthagū.
24 Bid pamattā.
25 all four MSS. ratti.
26 Cks khayaṃ-.
27 Cs ummīsati, Bi yādhummatiti yāva ummissati ādhummi, Bd yādhummiti
yāva ummissati in the place of yāvā - -.
28 Bi -ssati.
29 Bid -ssati.
30 Bid appamatta.
31 Ck sare-, Cs sare- corr. to sara-, Bid nassati vayo.
32 Bid na vaḍhatīti.
33 Cks tatthāttanivattappavaddhe, Bi tattattanivatapakko,
Bd tatthatthanivatapaṇṭhe.
34 Bi tava, Bd tava.
35 Cks appavaddhe, Bid paṇṭhe in the place of vata paddhe.
36 Bid vattamāne in the place of vata evaṃ s.
37 Bid saṃkhyaṃ.
38 Bi paṇḍo, Bid paṇṭho.
39 Bi vayo, Bd khayena.
40 Bi paṇṭho va, Bd paṇṭhe va.
41 Ck yye.
42 Bid cesa.
43 Bid add pi.
44 Cs saṃ.
45 Ck Bi omit taṃ sesaṃ.
46 Bd vijjamānameva, Bi omits jīvamānameva.
47 Bid omit dayā-.
48 Bid mittā-.
49 Cs Bid ar-.
50 Bid abyā-.
[page 097]
9. Kālabāhujātaka. (329.) 97
bhāvanā kātabbā, yaṃ pan'; etaṃ vītaṃ1 vigataṃ mataṃ ananusociyaṃ na
anusocitabban ti.
Evaṃ Mahāsatto catūhi gāthāhi aniccatākāraṃ2 dīpento
dhammaṃ desesi. Mahājano paribbājikāya sārīrakiccaṃ akāsi.
Bodhisatto Himavantaṃ3 pavisitvā jhānābhiññaṃ4 nibbattetvā
Brahmaloka-parāyano ahosi.
Satthā imaṃ desanaṃ5 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne kuṭumbiko sotāpattiphale patiṭṭhahi)
"Tadā Sammillabhāsinī6 Rāhulamātā ahosi, tāpaso pana aham evā"
'ti. Ananusociyajātakaṃ7.
9. Kālabāhujātaka.
Yaṃ annapānassā 'ti. Idaṃ Satthā Veḷuvane viharanto
hatalābhasakkāraṃ Devadattaṃ ārabbha kathesi. Devadattena hi
Tathāgate aṭṭhāne kopaṃ bandhitvā dhanuggahesu8 payojitesu Nālā-
girivissajjanen'; assa9 doso pākaṭo jāto. Ath'; assa paṭṭhapitāni10
dhurabhattādīni11 manussā hariṃsu. Rājāpi naṃ na olokesi. So hata-
lābhasakkāro kulesu viññāpetvā bhuñjanto cari12. Bhikkhū dhamma-
sabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso Devadatto ‘lābhasakkāraṃ
uppādessāmīti'; uppannam pi thiraṃ kātuṃ nāsakkhīti13". Satthā
āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti
pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva pubbe p'
esa hatalābhasakkāro ahosīti" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Dhanañjaye14 rajjaṃ kārente
Bodhisatto Rādho nāma suko ahosi mahāsarīro paripuṇṇa-
gatto, kaniṭṭho pan'; assa Poṭṭhapādo nāma. Eko luddako te
dve pi jane bandhitvā netvā Bārāṇasirañño adāsi. Rājā ubho
pi te suvaṇṇapañjare pakkhipitvā suvaṇṇataṭṭake15 madhulāje
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi titaṃ, Bd ti.
2 Bid aniccākā-.
3 Bid -tameva.
4 Bid -ññāsamāpattiyo.
5 Bid dhammade-.
6 Bid sampilla-.
7 Bi -socakājā-, Bd -socakajā-, both add aṭhamaṃ.
9. Cfr. Vol. I p.495. II p.132.
8 Ck abhirāmādisu, Cs abhirāmādisu corr. to abhiṇamā-.
9 Bid -vissajjantena, omitting assa.
10 Bid upaṭhapitāni.
11 Bid dhuva-.
12 Bid vicari.
13 Bid na-.
14 Bi dhanañceyya, Bd dhanañcaye, Cks brahmadatte.
15 Cks -taddhake, Bid -taṭṭakena.
[page 098]
98 IV. Catukkanipāta. 3. Kuṭidūsakavagga. (33.)
khādāpento sakkharodakaṃ pāyento paṭijaggi, sakkāro mahā
ahosi, lābhaggayasaggappattā ahesuṃ. Ath'; eko vanacarako
Kālabāhun1 nām'; ekaṃ mahākālamakkaṭaṃ ānetvā rañño2
adāsi, tassa pacchā āgatattā mahantataro3 lābhasakkāro ahosi,
sukānaṃ parihāyi. Bodhisatto tādilakkhaṇayogā4 na5 kiñci
āha, kaniṭṭho pan'; assa tādilakkhaṇābhāvā6 taṃ makkaṭassa
sakkāraṃ asahanto "bhātika, pubbe imasmiṃ rājakule sādu-
rasakhādaniyādiṃ amhākam eva denti, idāni mayaṃ na la-
bhāma, Kālabāhumakkaṭass'; eva haranti7, mayaṃ Dhanañ-
jayarañño8 santikā lābhasakkāraṃ alabhantā imasmiṃ ṭhāne
kiṃ karissāma, ehi araññam eva gantvā vasissāmā" 'ti tena
saddhiṃ sallapanto9 paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,3.9(=329).1: Yaṃ annapān'; assa pure labhāma
taṃ dāni sākhāmigam10 eva gacchati,
gacchāma dāni vanam eva Rādha
asakkatā v'; amhā11 Dhanañjayāyā12 'ti. || Ja_IV:113 ||
Tattha yaṃ annapānassā 'ti yaṃ annapānaṃ assa rañño santikā, upa-
yogatthe sāmivacanaṃ, Dhanañjayāyā 'ti karaṇatthe sampadānaṃ13, Dha-
nañjayena asakkatā vamha14, annapānañ ca15 na labhāma iminā ca asakkat'
amhā16 'ti attho.
Taṃ sutvā Rādho dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,3.9(=329).2: Lābho alābho ayaso yaso ca17 (Dasaratha-Jāt. p.9.)
nindā pasaṃsā ca18 sukhañ ca dukkhaṃ
ete aniccā manujesu dhammā,
mā soca, kiṃ socasi Poṭṭhapādā 'ti. || Ja_IV:114 ||
Tattha yaso ti issariyaparivāro, ayaso ti tassābhāvo, ete ti ete aṭṭha
lokadhammā manujesu aniccā, lābhaggappattā19 hutvāpi aparena samayena
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi kāḷabāhu, Bd kālabāhu.
2 Bid bārāṇasirañño.
3 Cs Bid mahantaro.
4 Ck nādhilak-, Cs tādīlak-, Bi tātilakkhaṇayogena,
Bd tādisalakkhaṇayogena.
5 Bi omits na.
6 Bd tādisalak-.
7 Ck dāranti or āranti? Bid denti.
8 Bi dhanañceyya-, Bd dhanañcaya-.
9 Bid -pento.
10 Bid sākha-.
11 Bid camhā.
12 Bid dhanañcayāyā.
13 Bd -navacanaṃ; dhanañj--- dānaṃ wanting in Bi.
14 Bid camhāti, Cs camha corr. to vamha.
15 Bid -pānaṃ, omitting ca.
16 Bid na sak-.
17 Bid yaso ayaso ca.
18 Bid omit ca.
19 Bid lābhaggayasaggappattā.
[page 099]
9. Kālabāhujātaka. (329.) 99
appalābhā appesakkhā1 honti, niccalābhino2 n'; atthi, yasādisu pi es'
eva nayo.
Taṃ sutvā Poṭṭhapādo makkaṭe usūyaṃ3 apanetuṃ asak-
konto tatiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,3.9(=329).3: Addhā tuvaṃ paṇḍitako si Rādha,
jānāsi atthāni4 anāgatāni,
kathan5 nu sākhāmigaṃ6 dakkhisāma7
nibbāpitaṃ8 rājakulato va9 jamman ti. || Ja_IV:115 ||
Tattha kathan10 nū 'ti kena nu kho upāyena, dakkhisāmā11 'ti dak-
khissāma, nibbāpitan12 ti nicchuddhaṃ13 nikkhāmitaṃ14, jammaṃ ti
lāmakaṃ.
Taṃ sutvā Rādho catutthaṃ gātham āha:
Ja_IV,3.9(=329).4: Cāleti kaṇṇaṃ, bhakuṭiṃ karoti,
muhuṃ muhuṃ bhāyayate15 kumāre,
sayam eva taṃ kāhati Kālabāhu
yenārakā16 ṭhassati annapānā ti. || Ja_IV:116 ||
Tattha bhāyayate17 kumāre ti rājakumāre18 utrāseti, yenā 'ti yena
kāraṇena, ārakā ṭhassatīti yena kāraṇena imamhā annapānā dūre ṭhassati
sayam eva taṃ kāraṇaṃ karissati, mā tvaṃ etassa cintayīti attho.
Kālabāhu19 pi katipāhen'; eva rājakumārānaṃ purato
kaṇṇacālanādīni karonto kumāre bhāyāpesi, te bhītā20 vissa-
ram akaṃsu. Rājā "kim etan" ti pucchitvā tam atthaṃ sutvā
"nikkaḍḍhatha nan" ti makkaṭaṃ21 nikkaḍḍhāpesi, sukānaṃ
lābhasakkāro22 pākatiko23 va24 ahosi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -sakkā.
2 Bid add nāma.
3 Bid ussuyyaṃ.
4 Ck attā, Cs atthā.
5 Bid kathaṃ.
6 Cks -gan, Bid sākha-.
7 Bid dakkhāma.
8 Ck niddhāpitaṃ, Cs niddhāpitaraṃ? corr. to nibbā-, Bi nihapitaṃ?
Bd niḍhāpitaṃ.
9 Cks omit va.
10 Bid kathaṃ.
11 Bid dakkhāma.
12 Ck niddhā-, Bi niddā-, Bd niḍhā-.
13 Bi nivuḍha, Bd nivuḍhāpitaṃ.
14 Ck nikkā-, Bi āpitaṃ, Bd nikaḍhāpitaṃ.
15 Ck bhāsayate, Cs bhāyayate corr. to bhāsayate, Bi ālapate,
Bd bhāyate.
16 Bi adds sa, Bd ya.
17 Ck Bid bhāyate, Cs bhāyate corr. to bhāsayate.
18 Cs rājā-.
19 Ck kāḷa-.
20 Ck bhīta, Cs hitā, Bid bhītatasitā.
21 Bid omit makkaṭaṃ.
22 Bid add puna.
23 Bid -ṭiko.
24 Cs ca, Bid omit va.
[page 100]
100 IV. Catukkanipāta. 3. Kuṭidūsakavagga. (33.)
Satthā imaṃ desanaṃ1 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
Kālabāhu2 Devadatto ahosi, Poṭṭhapādo Ānando, Rādho pana aham
evā" 'ti. Kālabāhujātakaṃ3.
10. Sīlavīmaṃsajātaka.
Sīlaṃ kireva kalyāṇan ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto sīlavīmaṃsakabrāhmaṇaṃ ārabbha kathesi. Dve pi
vatthūni heṭṭhā kathitān'; eva, idha pana Bodhisatto Bārāṇasirañño
purohito ahosi.
So attano sīlaṃ4 vīmaṃsanto5 tīṇi divasāni heraññika-
phalakato6 kahāpaṇaṃ gaṇhi. Taṃ "coro" ti7 rañño das-
sesuṃ. So rañño santike ṭhito8
Ja_IV,3.10(=330).1: Sīlaṃ kir'; eva kalyāṇaṃ, sīlaṃ loke anuttaraṃ,
passa: ghoraviso nāgo sīlavā ti na haññatīti.9 || Ja_IV:117 ||
paṭhamagāthāya sīlaṃ vaṇṇetvā rājānaṃ pabbajjaṃ anujānā-
petvā pabbajituṃ gacchati. Ath'; ekasmiṃ10 sūnāpaṇe11 seno
maṃsapesiṃ gahetvā ākāsaṃ12 pakkhandi. Tam aññe sakuṇā
parivāretvā pādanakhatuṇḍakādīhi13 paharanti. So taṃ duk-
khaṃ sahituṃ asakkonto maṃsapesiṃ chaḍḍesi. Aparo gaṇhi.
So pi tath'; eva viheṭhiyamāno chaḍḍesi. Ath'; añño gaṇhīti
evaṃ yo yo14 gaṇhi taṃ taṃ sakuṇā anubandhiṃsu, yo yo
chaḍḍesi so so sukhito ahosi15. Bodhisatto taṃ16 disvā "ime
kāmā nāma maṃsapesūpamā, ete gaṇhantānaṃ yeva dukkhaṃ
vissajjentānaṃ sukhan" ti cintetvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,3.10(=330).2: Yāvad ev'; ass'; ahū17 kiñci tāvad eva akhādisu18
saṃgamma kulalā loke, na hiṃsanti akiñcanan ti. || Ja_IV:118 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid dhammade-.
2 Ck kāḷa-.
3 Ck kāḷa-, Bid add navamaṃ.
4 Cks sīla.
5 Cks -sako.
6 Bid hiraññapha-.
7 Bid add gahetvā.
8 Bid add paṭhamaṃ gātham āha.
9 Bid add imāya.
10 Bid add divase.
11 Ck su-, Cs suṇāpano corr. to sunāpaṇe, Bi sunāpanato, Bd suṇāpaṇato.
12 Bid -se.
13 Cs -tuṇḍādīhi.
14 Ck omits one yo, Bi gaṇhi tesu yo evaṃ, Bd gaṇhi tesu yo yo evaṃ.
15 Bid -to va hoti.
16 Bid omit taṃ.
17 Cs ahu, Bid evassa ahu.
18 Ck akādisu corr. to akhā-, Cs akhāyu, Bi sakhādīsu.
[page 101]
10. Silavīmaṃsajātaka (330.) 101
Tass'; attho: yāvad eva assa senassa ahu kiñci mukhena gahitaṃ maṃ-
sakhaṇḍaṃ tāvad eva naṃ imasmiṃ loke kulalā samāgantvā khādiṃsu, tasmiṃ
pana vissaṭṭhe tam enaṃ akiñcanaṃ nippalibodhaṃ pakkhiṃ sesapakkhino
na hiṃsantīti.
So nagarā nikkhamitvā antarāmagge ekasmiṃ gāme sāyaṃ
ekassa1 gehe nipajji. Tattha pana Piṅgalā nāma dāsī2 "asu-
kavelāya nāma3 āgaccheyyāsīti" ekena purisena saddhiṃ saṃ-
ketam akāsi. Sā sāmikānaṃ pāde dhovitvā tesu nipannesu
tassāgamanaṃ olokentī ummāre nisīditvā "idāni āgamissati
idāni āgamissatīti" paṭhamayāmam pi majjhimayāmam pi vīti-
nāmesi, paccūsasamaye pana "na so idāni āgamissatīti"
chinnāsā hutvā nipajjitvā niddaṃ okkami. Bodhisatto idaṃ
kāraṇaṃ disvā "ayaṃ ‘dāni8 puriso āgamissatīti'; āsāya5
ettakaṃ kālaṃ nisinnā idāni 'ssa anāgamanabhāvaṃ ñatvā
chinnāsā hutvā sukhaṃ supati, kilesesu hi āsā nāma duk-
khaṃ nirāsābhāvo6 ca sukhan" ti cintetvā tatiyaṃ gā-
tham āha:
Ja_IV,3.10(=330).3: Sukhaṃ nirāsā7 supati8, āsā phalavatī sukhā,
āsaṃ nirāsaṃ katvāna sukhaṃ supati Piṅgalā ti. || Ja_IV:119 ||
Tattha phalavatīti yassā āsāya phalaṃ laddhaṃ hoti sā tassa phalassa
sukhatāya sukhā nāma9, nirāsaṃ katvā anāsaṃ10 katvā chinditvā11 pajahitvā
ti attho, Piṅgalā ti Piṅgalā12 dāsī idāni sukhaṃ supatīti.
So punadivase tato gāmā araññaṃ pavisanto araññe
ekaṃ tāpasaṃ jhānaṃ appetvā nisinnaṃ disvā "idhaloke ca
paraloke ca13 jhānasukhato uttaritaraṃ14 sukhaṃ15 n'; atthīti"
cintetvā catutthaṃ gātham āha:
Ja_IV,3.10(=330).4: Na samādhiparo atthi asmiṃ loke paramhi ca,
na paraṃ nāpi16 attānaṃ vihiṃsati samāhito ti. || Ja_IV:120 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid ekasmiṃ.
2 Cks dāsiṃ.
3 Bid omit nāma.
4 Bid add so.
5 Bi saññāya.
6 Bid -sa-.
7 Bid -so.
8 Cks nupati.
9 Bid add nirāsāsupati.
10 Bi nātibhāsā nirāsaṃ, Bd nātiāsā ca nirāsaṃ in the place
of anāsaṃ.
11 Bid chijjitvā.
12 Bid -la.
13 Cks omit paraloke ca.
14 Bd adds aññaṃ.
15 Bid add nāma.
16 Cks na parantopi.
[page 102]
102 IV. Catukkanipāta. 4. Kokilavagga. (34.)
Tattha na samādhiparo ti1 samādhito2 paro añño sukhadhammo
nāma n'; atthīti.
So araññaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā jhānābhiñ-
ñaṃ uppādetvā Brahmaloka-parāyano ahosi.
Satthā imaṃ desanaṃ3 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
purohito4 aham evā" 'ti. Sīlavīmaṃsajātakaṃ5. Kuṭidūsaka-
vaggo tatiyo.
4. KOKILAVAGGA.
1. Kokālikajātaka.
Yo ve kāle asampatte ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto Kokālikaṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ Takkārikajātake6
vitthāritaṃ7.
Atīte pana8 Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kā-
rente Bodhisatto tassa amaccaratanaṃ9 ahosi. Rājā bahu-
bhāṇī ahosi. Bodhisatto "tassa taṃ bahubhāṇitaṃ nisedhes-
sāmīti" ekaṃ upamaṃ upadhārento vicarati. Ath'; ekadivasaṃ
rājā uyyānaṃ gantvā maṅgalasilāpaṭṭe nisīdi. Tass'; upari
ambarukkho atthi, tatth'; ekasmiṃ10 kākakulāvake kāḷakokilā11
attano aṇḍakaṃ nikkhipitvā agamāsi. Kākī taṃ kokilaṇḍa-
kaṃ12 paṭijaggi. Aparabhāge tato kokilapotako nikkhami.
Kākī "putto me" 'ti saññāya mukhatuṇḍakena13 gocaraṃ āha-
ritvā taṃ paṭijaggi. So avirūḷhapakkho akāle yeva kokila-
ravaṃ ravi. Kākī "ayaṃ idān'; eva tāva aññaṃ ravaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi adds ssmādhivaro, Bd samādhiparo.
2 Cks -dhino.
3 Bid dhammade-.
4 Cks tāpaso, Bid add pana.
5 Bid add dasamaṃ.
1. Cfr. Five Jātakas p. 48.
6 Bid takkāriyajā-.
7 Bid -tameva atītaṃ āhari.
8 Bid omit pana.
9 Bid amacco ovādako.
10 Bid tatre-.
11 Cs Bi kāla-, Bd kāka-.
12 Bid -lāṇḍaṃ.
13 Cs Bi -tuṇḍena.
[page 103]
1. Kokālikajātaka. (331.) 103
ravati1, vaḍḍhanto2 kiṃ karissatīti" tuṇḍena3 koṭṭetvā4 māretvā
kulāvakā pātesi. So rañño pādamūle pati. Rājā Bodhi-
sattaṃ pucchi: "kim etaṃ sahāyā" 'ti. Bodhisatto "ahaṃ
rājānaṃ vinetuṃ5 ekaṃ upamaṃ pariyesāmi, laddhā dāni p'
esā6" ti cintetvā "mahārāja, atimukharā akāle bahubhāṇino
evarūpaṃ7 labhanti, ayaṃ mahārāja kokilapotako kākiyā puṭ-
ṭho8 avirūḷhapakkho9 akāle yeva viravi10, atha naṃ kākī ‘nā-
yaṃ mama puttako'; ti ñatvā mukhatuṇḍena11 koṭṭetvā12 māre-
tvā13 pātesi, manussā vā hontu tiracchānā vā akāle14 bahu-
bhāṇino evarūpaṃ dukkhaṃ anubhavantīti15" vatvā imā gā-
thā abhāsi:
Ja_IV,4.1(=331).1: Yo ve kāle asampatte ativelaṃ pabhāsati16
evaṃ so nihato17 seti kokilāyeva18 atrajo. || Ja_IV:121 ||
Ja_IV,4.1(=331).2: Na hi satthaṃ19 sunisitaṃ20 visaṃ halāhalaṃ21 iva
evaṃ nikaṭṭhe22 pāteti vācā dubbhāsitā yathā. || Ja_IV:122 ||
Ja_IV,4.1(=331).3: Tasmā kāle akāle vā23 vācaṃ rakkheyya paṇḍito,
nātivelaṃ pabhāseyya api attasamamhi ca24. || Ja_IV:123 ||
Ja_IV,4.1(=331).4: Yo ca25 kāle mitam26 bhāse matipubbo vicakkhaṇo27
sabbe amitte ādeti supaṇṇo uragaṃ28 ivā ti. || Ja_IV:124 ||
Tattha kāle asampatte ti attano vacanakāle asampatte29, ativelan ti
velātikkantaṃ30 katvā atirekappamāṇaṃ31 bhāsati, halāhalaṃ32 ivā 'ti halā-
halam33 iva, nikaṭṭhe34 ti tasmiñ ñeva35 khaṇe appamattake kāle, tasmā ti
yasmā sunisitā satthā36 halāhalavisato pi khippataraṃ dubbhāsitavacanam
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid ravi.
2 Bid vaḍhanto, Cks vaddhe-.
3 Bid tuṇḍakena.
4 Ck koṭṭhe-, Cs koṭṭhe- corr. to koṭṭe-, Bid koṭe-.
5 Bi pivāretuṃ, Bd nivāretuṃ.
6 Bi mesā, Bd mayā.
7 Bd adds dukkhaṃ.
8 Bi kokiliyā putto in the place of kākiyā puṭṭho.
9 Bi -putto, Bd -patto.
10 Bid kokilaravaṃ ravi.
11 Bd -tuṇḍakena.
12 Ck koṭhetvā, Cs koddhe- corr. to koṭṭe-, Bi koṭe-.
13 Bid add kulāvakā.
14 Bid add ca.
15 Bi labhuntīti, Bd labhantīti.
16 Bid pibhā-.
17 Ck nī-, Bd nipāto.
18 Bid -lā viya.
19 Cs sattaṃ corr. to satthaṃ, Bi sattaṃ.
20 Bid -nissi-.
21 Ck Bid -halam, Cs -halām corr. to -halam.
22 Bi nikaleḍha, Bd nikaḍhe.
23 Bi vā akāle, Bd kāle vā akāle vā.
24 Bi -mamhi vā, Bd -mappi vā, Cks -mampi ca.
25 Bi va.
26 Bid -ta.
27 Ck -no.
28 Bid -gam.
29 Ck appatte.
30 Bid velaṃ atikkantaṃ.
31 Cks -kapamānam.
32 all four MSS. -lam.
33 Bid -laṃ.
34 Bid nikaḍhe.
35 Ck tasmiṃ ñeva, Bi tasmī, omitting ñeva, Bd tasmiṃ yeva.
36 Bi -nissitasattā, Bd -nissitasatthā, Cks sunisitaṃ satthaṃ.
[page 104]
104 IV. Catukkanipāta. 4. Kokilavagga. (34.)
eva pāteti1 tasmā, kāle akāle vā ti vattuṃ yuttakāle ca2 akāle ca3 vācaṃ
rakkhetha4, ativelaṃ na bhāseyya, api attanā same ti nānākaraṇe pi
puggale ti attho, matipubbo ti matiṃ purecārikaṃ katvā kathanena matipubbo,
vicakkhaṇo5 ti ñāṇena vicāretvā atthavindanapuggalo6 vicakkhaṇo5 nāma,
uragaṃ7 ivā ti uragam8 iva, idaṃ vuttaṃ hoti: yathā supaṇṇo samuddaṃ
khobhetvā mahābhogaṃ uragaṃ ādeti gaṇhāti9 ādiyitvā ca10 naṃ11 simbaliṃ
āropetvā maṃsaṃ khādati evam eva12 yo matipubbaṅgamo13 vicakkhaṇo14
vattuṃ yuttakāle mitaṃ bhāsati so sabbe amitte ādeti gaṇhāti9 attano vase15
vattetīti.
Rājā Bodhisattassa dhammadesanaṃ sutvā tato paṭṭhāya
mitabhāṇī16 ahosi, yasañ c'; assa vaḍḍhetvā17 mahanta-
taraṃ adāsi.
Satthā imaṃ desanaṃ18 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
kokilapotako Kokāliko ahosi, paṇḍitāmacco19 pana aham evā" 'ti.
Kokālikajātakaṃ20.
2. Rathalaṭṭhijātaka.
Api hantvā hato brūtīti21. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto Kosalarañño purohitaṃ ārabbha kathesi. So kira ra-
thena attano bhogagāmakaṃ22 gacchanto sambādhe23 magge rathaṃ
pājento ekaṃ sakaṭasatthaṃ disvā "tumhākaṃ sakaṭaṃ apanetha24 apa-
nethā" 'ti gacchanto25 sakaṭe anapanīyamāne26 kujjhitvā patodalaṭṭhiṃ27
purimasakaṭe sākaṭikassa khipi28. Sā rathadhure29 paṭihatā nivat-
titvā tass'; eva nalāṭaṃ30 pahari, tāvad eva31 nalāṭe32 gaṇḍo33 uṭṭhahi.
So nivattitvā "sākaṭikehi pahaṭo 'mhīti34" rañño ārocesi. Sākaṭike
pakkosāpetvā vinicchinantā35 tass'; eva dosaṃ addasaṃsu. Ath'; eka-
divasaṃ36 dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso, rañño
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi pākatesi, Bd pātesi.
2 Bd vā.
3 Bd vā, Bi omits ca akāle ca.
4 Cks rakkhateva.
5 Ck -no.
6 Bi attacintana-, Bd atthacintana-.
7 all four MSS. -gam.
8 Bid -gaṃ.
9 Cks gaṇhati.
10 Bid omit ca.
11 Bid taṃ khaṇaññeva.
12 Cks evaṃ.
13 Ck atipubbaga-, Cs matipubbaga-.
14 Ck -no.
15 Bd -saṃ.
16 Ck -ni, Cs Bid -ṇi.
17 Bid vaḍhitvā.
18 Bid dhammade-.
19 Bid -tāmacco.
20 Bid add paṭhamaṃ.
21 Bid brūhiti.
22 Bid -gāmaṃ.
23 Ck sabbādhe, Bi sampādhe.
24 Bid omit apanetha.
25 so all four MSS.
26 Ck Bi apanī-
27 Bid -laṭhiyā.
28 Ck kipi, Bid akkhimhi pahari.
29 Cks rathidhūre, Bi so rathadūre, Bd sā rathadhūre.
30 Bid -taṃ.
31 Bid evassa.
32 Bid -te.
33 Ck gaṇṭho.
34 Bid -tomhiti.
35 Bid vinicchayanto.
36 Bid add bhikkhū.
[page 105]
2. Rathalaṭṭhijātaka. (332.) 105
kira purohito ‘sākaṭikehi pahaṭo mhīti1'; aṭṭaṃ2 karonto sayam eva
parajjhīti3". Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi
kathāya sannissinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na
bhikkhave idān'; eva pubbe p'; esa evarūpaṃ karot'; evā4" 'ti vātvā
atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto tass'; eva vinicchayāmacco ahosi. Atha rañño
purohito rathena attano bhogagāmaṃ gacchanto ti sabbaṃ
purimasadisam eva, idha pana tena rañño ārocite rājā sayaṃ
vinicchaye nisīditvā sākaṭike pakkosāpetvā kammaṃ asodhetvā
va "tumhehi mama purohitaṃ koṭṭetvā5 nalāṭe gaṇḍo6 uṭṭhā-
pito" ti vatvā "sabbassaharaṇaṃ7 tesaṃ karothā" 'ti āha.
Atha naṃ Bodhisatto "tumhe mahārāja kammaṃ8 asodhetvā
va etesaṃ sabbassaṃ9 harāpetha, ekacce pana attanā va10
attānaṃ paharitvāpi ‘parena11 pahaṭ'; amhā14'; 'ti vadanti,
tasmā avinicchitvā13 kātuṃ na yuttaṃ rajjaṃ kārentena14
nāma15, nisāmetvā16 kammaṃ kātuṃ vaṭṭatīti17" vatvā imā
gāthā abhāsi:
Ja_IV,4.2(=332).1: Api hantvā hato brūti18 jetvā19 jino20 ti bhāsati,
pubb'; ev'; akkhāyino21 rāja ekadatthu22 na saddahe. || Ja_IV:125 ||
Ja_IV,4.2(=332).2: Tasmā23 paṇḍita jātiso24 suṇeyya itarassa pi,
ubhinnaṃ vacanaṃ sutvā yathā dhammo tathā kare. || Ja_IV:126 ||
Ja_IV,4.2(=332).3: Alaso gihī kāmabhogī na sādhu,
asaññato pabbajito na sādhu,
rājā na sādhu anisammakārī,
yo paṇḍito kodhano taṃ na sādhu. || Ja_IV:127 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -tomhiti.
2 Cks addhaṃ.
3 Bi aparijhiti, Bd aparajhiti, Cks parajjati.
4 Bid -ti yevā.
5 Ck keṇḍetvā? Cs kodhetvā corr. to koṭṭetvā, Bd koṭetvā.
6 Cks gaṇṭho.
7 Bd sahassa-.
8 asodhetvā va - - - - kammaṃ wanting in Bi.
9 Bd sahassaṃ, Bi sabbassa.
10 Bid omit va.
11 Ck paharena, Cs pahareṇa corr. to pahārena.
12 Bid -tamhā.
13 Bi vinicchitvā, Cks avininditvā.
14 Ck karontena.
15 Bid omit nāma.
16 Bd sodhetvā, Bi nisodhetvā.
17 Cks vaddhatīti.
18 Bid brūhi.
19 Bid jitvā.
20 so all four MSS.
21 Cks pubbakkhā-, Bi puppavakkhāmihino, Bd pubbavakkhāyino.
22 Bid aññadatthu.
23 Bid add hi.
24 Bid jātiyo.
[page 106]
106 IV. Catukkanipāta. 4. Kokilavagga. (34.)
Ja_IV,4.2(=332).4: Nisamma khattiyo kayirā nānisamma disampati,
nisammakārino rāja yaso kittī ca vaḍḍhatīti. || Ja_IV:128 ||
Tattha api hantvā ti api eko attanā va attānaṃ hantvā parena hato1
'mhīti brūti2 katheti3, jetvā4 jino5 ti sayaṃ vā pana paraṃ jitvā6 ahaṃ
jito 'mhīti7 bhāsati, ekadatthū8 'ti mahārāja pubbam eva9 rājakulaṃ patvā
akkhāyantassa pubbakkhāyino ekadatthu10 na saddahe, ekaṃsena vacanaṃ na
saddaheyya, tasmā ti yasmā paṭhamataraṃ āgantvā11 kathentassa ekaṃsena
vacanaṃ na saddahātabbaṃ tasmā yathā dhammo ti yathā vinicchayasabhāvo
ṭhito tathā kareyya, asaññato ti kāyādīhi asaññato dussīlo, taṃ na sādhū
'ti taṃ tassa puṇḍitassa ñāṇavato puggalassa aṭhānagāhivasena12 daḷhakopa-
saṃkhātaṃ kodhanaṃ13 taṃ14 na sādhu, nānisammā 'ti na anisāmetvā15,
disampatīti disānaṃ pati16 mahārāja, yaso kittī cā 'ti issariyaparisapari-
vāro17 c'; eva kittisaddo ca vaḍḍhatīti.
Rājā Bodhisattassa vacanaṃ {sutvā} dhammena vinicchini18,
dhammena vinicchiyamāne19 brāhmaṇass'; eva doso jāto ti.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā brāhmaṇo va etarahi brāhmaṇo20, paṇḍitāmacco aham evā" 'ti.
Rathalaṭṭhijātakaṃ21.
3. Godhajātaka.
Tadeva me tvan ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
ekaṃ kuṭumbikaṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ heṭṭhā vitthāritam
eva. Idha pana tesaṃ uddhāraṃ sādhetvā22 āgacchantānaṃ antarā-
magge luddakā23 "ubho pi khādathā" ti ekaṃ pakkagodhaṃ4 adaṃsu25.
So puriso bhariyaṃ26 pānīyatthāya pesetvā sabbaṃ godhaṃ khāditvā
tassā āgatakāle "bhadde godhā palātā27" ti āha. "Sādhu sāmi,
pakkagodhāya palāyantiyā kiṃ sakkā kātun" ti. Sā Jetavane pā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid pahato.
2 Bid brūhi.
3 Bid kathesi.
4 Bid jitvā.
5 so all four MSS.
6 Ck parojjitvā corr. to parojitvā, Bi pāraṃ jitvā, Bd paraṃ jinitvā,
Cs parajjitvā.
7 Cks jino-.
8 Bid aññadatthū.
9 Bd pubbeva.
10 Bid aññadatthu.
11 Bd gantvā, Bi omits āgantva.
12 Bd aṭhānaṃ gāhika-, Ck ñānādhānagāhi-, Cs ñānādhānagāhi-
corr. to ñāṇāadhānagāhī-.
13 Bd daḷhakodhanaṃ in the place of daḷha - - -.
14 Bid omit taṃ.
15 Bi aniyamitvā, Bd aniyametvā.
16 Bid adhipati.
17 Bid omit parisa.
18 Ck piniccini.
19 Ck -no, Cs -no corr. to -ne, Bid -cchayamāne.
20 Bid add ahosi.
21 Bd rathayaṭhi-, Bid add dutiyaṃ.
3. Cfr. supra vol. II p.202, III p.62.
22 Cs sādetvā, Bid sodhe-.
23 Bid -ko.
24 Cks pakkaṃ-.
25 Bid adāsi.
26 Bd sayaṃ.
27 Bid palāyatī.
[page 107]
3. Godhājātaka. (333.) 107
nīyaṃ1 pivitvā Satthu santike nisinnāpi2 Satthārā "kiṃ upāsike
ayaṃ3 te hitakāmo4 sasneho5 upakārako" ti pucchitā "bhante ahaṃ
etassa hitakāmā sasnehā6, ayaṃ7 pana mayi nisneho" ti āha. Satthā
"hotu, ma cintayi, evaṃ nām'; esa karoti8, yadā pana te guṇaṃ
sarati tadā tuyhaṃ ñeva sabbissariyaṃ detīti9" vatvā tehi yācito
atītaṃ āhari:
Atītam pi heṭṭhāvuttasadisam eva, idha pana tesaṃ ni-
vattantānaṃ antarāmagge luddakā10 tesaṃ kilantabhāvaṃ disvā
"dve pi11 janā khādathā" 'ti ekaṃ pakkagodhaṃ adaṃsu12.
Rājadhītā naṃ13 valliyā bandhitvā ādāya maggaṃ paṭipajji.
Te ekaṃ saraṃ disvā maggā okkamma assatthamūle nisī-
diṃsu. Rājaputto "gaccha bhadde, sarato14 paduminipaṇṇena
udakaṃ āhara, maṃsaṃ khādissāmā" 'ti āha. Sā godhaṃ15
sākhāya laggetvā pānīyatthāya gatā. Itaro sabbaṃ godhaṃ
khāditvā agganaṅguṭṭhaṃ gahetvā parammukho16 nisīdi. So
tāya pānīyaṃ gahetvā āgatāya "bhadde, godhā sākhāya ota-
ritvā vammīkaṃ pāvisi, ahaṃ dhāvitvā agganaṅguṭṭhe17 gahe-
siṃ18, gahitaṭṭhānaṃ hatthe yeva katvā19 bhinditvā20 bilaṃ
paviṭṭhā" ti āha. "Hotu deva, pakkagodhāya palāyantiyā
mayaṃ21 kiṃ karissāma, ehi gacchāmā" 'ti pānīyaṃ pivitvā
Bārāṇasiṃ agamaṃsu22. Rājaputto rajjaṃ patvā taṃ agga-
mahesiṭṭhāne23 ṭhapesi, sakkārasammāno pan'; assā n'; atthi.
Bodhisatto tassā sakkāraṃ kāretukāmo rañño santike ṭhatvā
"nanu mayaṃ ayye tumhākaṃ santikā kiñci na labhāma, kiṃ
na24 olokethā" 'ti āha. "Tāta, aham eva rañño santikā kiñci
na labhāmi, tuyhaṃ kiṃ dassāmi25, rājāpi mayhaṃ idāni kiṃ
dassati, so araññato āgamanakāle pakkagodhaṃ ekako va26
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -yam.
2 Bid -nnā.
3 Cks ayan.
4 Ck tehikatākāmo corr. to tehitakāmo, Cs tehikatāmo, Bi datehitakāmo.
5 Bid sineho.
6 Bid sinehā.
7 Ck ayam.
8 Bi kāreti.
9 Ck dedīti, Bid adāsi.
10 Bid -ko.
11 Bid omit pi.
12 Bid adāsi.
13 Bid taṃ.
14 Bid omit sarato.
15 Bd adds adāsi.
16 Bd paraṃmukhaṃ, Bi varaṃmukhā.
17 Bid -ṭhaṃ.
18 Ck -si, Cs -si corr. to siṃ, Bid aggahesi.
19 Bd ṭhatvā.
20 Cks chijjitvā.
21 Bid omit mayaṃ.
22 Bid āg-.
23 Bid -ṭhānamatte.
24 Bi no , Bd nona.
25 Bid add ti.
26 Bid omit ekako va.
[page 108]
108 IV. Catukkanipāta. 4. Kokilavagga. (34.)
khādīti5". "Ayye, na devo evarūpaṃ karissati, mā evaṃ ava-
cutthā" 'ti. Atha naṃ devī "tuyhaṃ2 taṃ3 tāta na pākaṭaṃ,
rañño yeva pākaṭaṃ mayhañ cā4" 'ti vatvā paṭhamaṃ gā-
tham āha:
Ja_IV,4.3(=333).1: Tadeva me tvaṃ vidito vanamajjhe rathesabha
yassa te khaggabaddhassa sannaddhassa tirīṭino
assatthadumasākhāya pakkagodhā palāyathā 'ti. || Ja_IV:129 ||
Tattha tadevā 'ti tasmiṃ ñeva5 kāle ayaṃ mayhaṃ adāyako6 akārako7
ti evaṃ tvaṃ vidito, aññe8 pana tava sabhāvaṃ na jānantīti attho, khagga-
baddhassā 'ti baddhakhaggassa, tirīṭino ti tirīṭivatthaṃ9 nivatthassa, maggā-
gamanakāle pakkā ti aṅgārapakkā10 godhā11 palāyathā 'ti.
Evaṃ rañño katadosaṃ parisamajjhe12 pākaṭaṃ katvā
kathesi. Taṃ sutvā Bodhisatto "ayye devassa appiyakālato
pabhuti13 ubhinnam pi aphāsukaṃ katvā kasmā idha vasathā"
'ti vatvā dve gāthā abhāsi:
Ja_IV,4.3(=333).2: Name namantassa, bhaje bhajantaṃ, (vol.II p.205, Minayef,
kiccānukubbassa kareyya kiccaṃ, Gr.Palie p.XXVIII.)
nānatthakāmassa14 kareyya atthaṃ,
asambhajantam pi na sambhajeyya. || Ja_IV:130 ||
Ja_IV,4.3(=333).3: Caje cajantaṃ, vanathaṃ15 na kayirā,
apetacittena na sambhajeyya,
dijo dumaṃ khīṇaphalan ti ñatvā
aññaṃ samekkheyya, mahā hi loko ti. || Ja_IV:131 ||
Tattha name namantassā 'ti yo16 attānaṃ17 muducittena namati
tass'; eva paṭinameyya, kiccānukubbassā 'ti attano18 uppannaṃ kiccaṃ
anukubbantass'; eva, anatthakāmassā 'ti avaḍḍhikāmassa19, vanathaṃ20 na
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs khādati, Bid khādatīti.
2 Bid tumhākaṃ.
3 Bid omit taṃ.
4 Ck rañño yeva ca mayhanti pākatan, Cs r. yeva mayhanti pākaṭan.
5 Bid yeva.
6 Cs Bid ādāyako.
7 Cks -ke, Bid omit akārako.
8 Bid añño.
9 Bid -vattha.
10 Cs -pakke, Ck Bid -pakka.
11 Cks godhāya.
12 Bi mahājanamajhe, Bd mahāmajhe.
13 Cs Bd -bhūti.
14 Bid anattha-.
15 Ck -taṃ corr. to thaṃ. Cs navathaṃ corr. to vanathaṃ.
16 Cks omit yo.
17 Cks attani.
18 Bid attani.
19 Bid avaḍhitakā-.
20 Ck vattha, Cs vanatha, Bi canataṃ, Bd vanataṃ.
[page 109]
3. Godhajātaka. (333.) 109
kayirā ti tasmiṃ cajante taṇhāsnehaṃ1 na kareyya, apetacittenā 'ti apa-
gatacittena2, na sambhajeyyā 'ti na samāgaccheyya, aññaṃ samekkheyyā
'ti aññaṃ3 olokeyya, yathā dijo khīṇaphalaṃ rukkhaṃ4 ñatvā aññaṃ phala-
bharitaṃ5 rukkhaṃ gacchati tathā khīṇarāgaṃ6 purisaṃ6 ñatvā aññaṃ sasne-
haṃ upagaccheyyā 'ti adhippāyo.
Rājā Bodhisatte kathente7 yeva8 tassā guṇaṃ saritvā
"bhadde ettakaṃ kālaṃ tava guṇaṃ na sallakkhesiṃ9, paṇḍi-
tassa me kathāya sallakkhitaṃ10, mamāparādhaṃ11 saha, idaṃ
sakalarajjaṃ tuyh'; eva12 dammīti" vatvā catutthaṃ gā-
tham āha:
Ja_IV,4.3(=333).4: So te karissāmi yathānubhāvaṃ (cfr. supra p. 24 l. 22)
kataññutaṃ khattiye13 pekkhamāno,
sabbañ ca te issariyaṃ dadāmi,
yass'; icchasī tassa tuvam dadāhīti14. || Ja_IV:132 ||
Tattha so ti so ahaṃ yathānubhāvan ti yathāsattiṃ yathābalaṃ,
yassicchasīti yassa icchasi15 tassa idaṃ rajjaṃ ādiṃ katvā yaṃ icchasi
taṃ16 dadāhīti17.
Evaṃ18 vatvā rājā deviyā sabbissariyaṃ adāsi, "iminā-
haṃ etissā guṇaṃ sarāpito19" ti paṇḍitassāpi mahantaṃ
issariyaṃ adāsi.
Satthā imaṃ desanaṃ20 āharitvā21 jātakaṃ samodhānesi: (Sacca-
pariyosāne ubho pi22 jayampatikā sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu) "Tadā
jayampatikā va etarahi jayampatikā, paṇḍitāmacco pana aham evā"
'ti. Godhajātakaṃ23.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi taṇhāsmetaṃ, Bd tasmāsinehaṃ.
2 Bid add virattacitteneva.
3 Cks add na.
4 Bi mudurukkhaṃ, Bd dumaṃ rukkhaṃ.
5 Bd dharitaṃ.
6 Cks -ga.
7 Ck repeats kathente.
8 Bid omit yeva.
9 Ck -si, Cs lakkhesi, Bid sallakkhemi.
10 Bid sallakkhetvā.
11 Cs mama pa-, Bid mama apa-.
12 Bid tuyhameva.
13 Cks khantiye, Bi khattiyo, Bd khattiya.
14 Bid dadāmīti.
15 Cs icchi.
16 Cks ta.
17 Cks dādāhīti; Bi yassicchasīti yassa idaṃ rajja ādikatvā yaṃ taṃ
pacchasi taṃ vadāmi ti, Bd - - - yassa idaṃ rajjaṃ ādikatvā taṃ
tvaṃ icchasi taṃ dadāmīti.
18 Bid evañca pana.
19 Cks sarito.
20 Bid dhammade-.
21 Bid add saccāni pakāsetvā.
22 Bid omit pi.
23 Bid add tatiyaṃ.
[page 110]
110 IV. Catukkanipāta. 4. Kokilavagga. (34.)
4. Rājovādajātaka.
Gavañce taramānānan ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto rājovādam ārabbha kathesi. Vatthuṃ Tesakuṇajātake vitthā-
rato1 āvibhavissati. Idha pana Satthā "mahārāja, porāṇakarājāno pi
paṇḍitānaṃ kathaṃ sutvā dhammena rajjaṃ kāretvā2 saggapadaṃ3
pūrayamānā gamiṃsū" 'ti vatvā rañño yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto sikkhita-
sabbasippo isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca
nibbattetvā4 ramaṇīye Himavantapadese5 vanamūlaphalāhāro
vihāsi. Tadā rājā aguṇapariyesako hutvā "atthi nu kho6 koci
aguṇaṃ kathento" ti pariyesanto antojane ca bahijane ca7
antonagare ca bahinagare ca8 kañci attano avaṇṇavādiṃ adisvā
"janapade kathan ti9" aññātakavesena10 janapadaṃ cari. Ta-
trāpi avaṇṇavādiṃ apassanto attano guṇakatham eva sutvā
"Himavantapadese5 nu11 kathan ti12" araññaṃ pavisitvā ca-
ranto13 Bodhisattassa assamaṃ patvā taṃ abhivādetvā kata-
paṭisanthāro ekamantaṃ nisīdi. Tadā Bodhisatto araññato
paripakkāni nigrodhaphalāni14 āharitvā bhuñjati15, tāni honti
madhurāni ojavantāni sakkharacuṇṇasadisāni16. So rājānam
pi āmantetvā "idaṃ17 mahāpuñña nigrodhapakkaṃ18 khāditvā
pānīyaṃ pivā" 'ti19 āha. Rājā tathā katvā Bodhisattaṃ puc-
chi: "kin nu kho bhante20 idaṃ17 nigrodhapakkaṃ21 ativiya
madhuran" ti. "Mahāpuñña, nūna22 rājā dhammena samena
rajjaṃ kāreti23, tena taṃ madhuran" ti. "Rañño adhammi-
--------------------------------------------------------------------------
4. Cfr. Ten Jātakas p. 107.
1 Cs vitthāritato, Bi omits vitthāraṭo.
2 Bid kārento.
3 Bid saggapūraṃ.
4 Cks nibbattitvā, Bid nippattitvā.
5 Bid -ppa-.
6 Bid add me.
7 Cs omits bahijane ca, Bid omit antojane ca bahijane ca.
8 Cs Bi omit bahinagare ca.
9 Bd kathantīti.
10 Cks aññatarave-.
11 Bid kinnu.
12 Bi kathentīti, Bd kathetīti.
13 Bid vica-.
14 Cks -pattāni.
15 Bid paribhu-.
16 Ck sakkara-, Cs sakkara- corr. to sakkhara-, Bid sakkāra-.
17 Bid imaṃ.
18 Cks -pattaṃ, Bi -pakkalaṃ, Bd -pakkaphalaṃ.
19 Ck pivati, Cs pivitvā, Bd pivāhiti.
20 Bid omit bhante.
21 Cks -pattaṃ.
22 Bd nuna, Bi nu, Cs nanu.
23 Bid -si.
[page 111]
4. Rājovādajātaka. (334.) 111
kakāle amadhuran nu kho bhante hotīti". "Āma mahāpuñña
rājusu adhammikesu telamadhuphāṇitādīni pi vanamūlaphalā-
phalāni pi2 amadhurāni honti nirojāni, na kevalaṃ etāni, sa-
kalam pi raṭṭhaṃ nirojaṃ hoti kasaṭaṃ3, tesu pana dhammi-
kesu tāni pi4 madhurāni honti ojavantāni, sakalam pi raṭṭhaṃ
ojavantam eva hotīti5". Rājā "evaṃ bhavissati bhante" ti
attano rājabhāvaṃ ajānāpetvā va Bodhisattaṃ vanditvā Bārā-
ṇasiṃ gantvā "tāpasassa vacanaṃ vīmaṃsissāmīti" adhammena
rajjaṃ kāretvā "idāni jānissāmīti" kiñci kālaṃ vītināmetvā
puna tattha gantvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Bodhisatto pi
'ssa tath'; eva vatvā nigrodhapakkaṃ6 adāsi, taṃ tassa titta-
rasaṃ7 ahosi. Atha naṃ8 "nīrasan" ti saha kheḷena9 chaḍ-
ḍetvā10 "tittakaṃ11 bhante" ti āha. Bodhisatto "mahāpuñña,
nūna rājā adhammiko bhavissati, rājūnaṃ12 hi adhammikakāle
araññe phalāphale13 ādiṃ katvā sabbaṃ14 nīrasaṃ15 nirojaṃ
hotīti16" vatvā imā gāthā abhāsi:
Ja_IV,4.4(=334).1: Gavañ ce taramānānaṃ jimhaṃ gacchati puṅgavo
sabbā tā jimhaṃ gacchanti nette jimhagate sati. || Ja_IV:133 ||
Ja_IV,4.4(=334).2: Evam eva manussesu yo hoti seṭṭhasammato
so ce adhammaṃ17 carati pag eva itarā pajā,
sabbaṃ raṭṭhaṃ dukkhaṃ18 seti rājā ce hoti adhammiko. || Ja_IV:134 ||
Ja_IV,4.4(=334).3: Gavañ ce taramānānaṃ ujuṃ gacchati puṅgavo
sabbā tā19 ujuṃ gacchanti20 nette ujuṃgate21 sati. || Ja_IV:135 ||
Ja_IV,4.4(=334).4: Evam eva manussesu yo hoti seṭṭhasammato
so ce pi22 dhammaṃ carati pag eva itarā pajā,
sabbaṃ raṭṭhaṃ sukhaṃ seti rājā ce hoti dhammiko ti. || Ja_IV:136 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck hohīti, Cs hohīti corr. to hotīti.
2 Ck api, Bid omit pi.
3 Bid omit kasaṭaṃ.
4 Bid sabbāni tāni.
5 Cks honti ojavantam eva hotīti.
6 Cks -pattam.
7 Bi tittikarasaṃ, Bd tittakarasaṃ.
8 Bid so amadhuraṃ in the place of atha naṃ.
9 Ck Bid -lena, Cs -lena corr. to -ḷena.
10 Bid chaṭetvā.
11 Cks Bi titti-.
12 Cks -nam.
13 Bid -laṃ.
14 Bid add amadhuraṃ.
15 Bi omits nīrasaṃ.
16 Bid nirojanti.
17 Ck -añ.
18 Ck dukaṃ, Cs sukhaṃ.
19 Ck taṃ, Bid gāvī.
20 Bid yanti.
21 cfr. Senart, Kacc. p. 46; Cks ujugate.
22 Bi va, Cks omit pi.
[page 112]
112 IV. Catukkanipāta. 4. Kokilavagga. (34.)
Tattha gavan ti gunnaṃ1, taramānānan ti nādī2 uttarantīnaṃ3, jim-
han ti jimhaṃ kuṭilaṃ, nette ti nāyake gahetvā gacchante gavajeṭṭhake4
usabhe5, pageva itarā payā ti itare sattā puretaram eva adhammaṃ carantīti
attho, dukkhaṃ6 setīti na kevalaṃ seti7 catūsu pi iriyāpathesu dukkham
eva vindati, adhammiko ti yadi rājā chandādiagativasena8 adhammiko hoti,
sukhaṃ setīti sace rājā agatigamanaṃ pahāya dhammiko hoti sabbaṃ raṭ-
ṭhaṃ catūsu iriyāpathesu sukhappattam9 eva hotīti.
Rājā Bodhisattassa dhammaṃ sutvā attano rājabhāvaṃ
jānāpetvā "bhante pubbe nigrodhapakkaṃ10 aham eva madhu-
raṃ katvā tittakaṃ11 akāsiṃ, idāni pana12 madhuraṃ karis-
sāmīti" Bodhisattaṃ vanditvā gantvā dhammena rajjaṃ kārento
sabbaṃ paṭipākatikaṃ akāsi.
Satthā imaṃ desanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā rājā
Ānando ahosi, tāpaso pana aham evā" 'ti. Rājovādajātakaṃ13.
5. Jambukajātaka.
Brahā pavaddhakāyo14 so ti. Idaṃ Satthā Veḷuvane15
viharanto Devadattassa Sugatālayakaraṇaṃ16 ārabbha kathesi.
Vatthuṃ heṭṭhā vitthāritam eva. Ayaṃ pan'; ettha saṃkhepo: Sat-
thārā "Sāriputta Devadatto tumhe disvā kiṃ akāsīti" vutte thero
āha: "bhante tumhākaṃ anukaronto mama hatthe vījaniṃ17 datvā
nipajji, atha naṃ Kokāliko ure jannunā18 pahari19, iti so tumhākaṃ
anukaronto dukkhaṃ20 anubhavīti21". Taṃ sutvā Satthā "na22
Sāriputta Devadatto idān'; eva mama23 anukaronto dukkhaṃ20 anu-
bhosi24 pubbe pi25 anubhosi yevā" 'ti vatvā therena26 yācito
atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto sīhayoniyaṃ nibbattitvā Himavantaguhāya27 va-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi guṇaṃ.
2 Cks nadīnaṃ
3 Bid otarantānaṃ.
4 Bid -ko.
5 Bid -bho, and add puṅgavo.
6 Ck dukhaṃ, Cs sukhaṃ.
7 Bid kevalameva, omitting seti.
8 Bid agatigamanavasena.
9 Bid sukham.
10 Cks -pattaṃ.
11 Bi titti-.
12 Bid omit pana.
13 Bid add catutthaṃ.
14 Bid pavaḍha-.
15 Bid jetavane.
16 Bid -layaṃ, omitting karuṇaṃ.
17 Bid bījaniṃ, Cks vījanīyaṃ.
18 Bi jaṇuna, Bd jaṇṇuna.
19 Cks -rati.
20 Cks -am.
21 Cs -bhavati, Bid -bhotīti.
22 Bid add kho.
23 Bid add kiriyaṃ.
24 Bid -ti.
25 Bid pesa.
26 Bid tena.
27 Bid -te-.
[page 113]
5. Jambukajātaka. (335.) 113
santo ekadivasaṃ mahisaṃ vadhitvā1 khāditvā pānīyaṃ pivi-
tvā2 āgacchati3. Eko sigālo taṃ disvā palāyituṃ asakkonto
udarena4 nipajji "kiṃ jambukā" 'ti5 vutte "upaṭṭhahissāmi taṃ
bhante" ti āha. Sīho "tena hi ehīti" taṃ attano vasanaṭṭhā-
naṃ netvā divase divase maṃsaṃ āharitvā poseti6. Tassa
sīhavighāsena thūlasarīraṃ7 pattass'; ekadivasaṃ māno uppajji.
So sīhaṃ upasaṃkamitvā āha: "ahaṃ sāmi niccakālaṃ tum-
hākaṃ palibodho, tumhe niccaṃ maṃsaṃ āharitvā maṃ po-
setha, ajja tumhe idh'; eva hotha, ahaṃ ekaṃ vāraṇaṃ vadhi-
tvā maṃsaṃ khāditvā tumhākaṃ8 āharissāmīti". Sīho "mā
te jambuka etaṃ rucci, na tvaṃ vāraṇaṃ vadhitvā maṃsaṃ9
khādakayoniyaṃ nibbatto, ahaṃ te vāraṇaṃ vadhitvā va das-
sāmi, vāraṇo nāma mahākāyo10, mā vilomaṃ11 gaṇhi, mama
vacanaṃ karohīti" vatvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,4.5(=335).1: Brahā pavaddhakāyo12 so dīghadāṭho hi jambuka,
na tvaṃ tamhi13 kule jāto yattha gaṇhanti kuñjaran ti. || Ja_IV:137 ||
Tattha brahā ti mahanto, pavaddhakāyo12 ti uddhauggatakāyo14,
dīghadāṭho ti dīghadanto, tehi dantehi tumhādise paharitvā jīvitakkhayaṃ
pāpeti, yatthā 'ti yasmiṃ kule15 jātā mattavāraṇe gaṇhanti tvaṃ tattha na16
jāto, sigālakule pana17 jāto18 ti attho.
Sigālo sīhena vārito yeva19 guhato20 nikkhamitvā tikkhat-
tuṃ hukku hukkū21 'ti sigālikaṃ nādaṃ22 naditvā gantvā23
pabbatapādaṃ olokento ekaṃ kālavāraṇaṃ24 pabbatapāde25
gacchantaṃ26 disvā ullaṃghitvā27 "tassa kumbhe patitāmīti"
parivattitvā pādamūle pati. Vāraṇo purimapādaṃ ukkhipitvā
tassa matthake patiṭṭhapesi28, sīsaṃ bhijjitvā29 cuṇṇaṃ30
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add maṃsaṃ.
2 Bid add guhaṃ.
3 Bi gacchati.
4 Bid urena.
5 Bid add ca.
6 Bid -sesi.
7 Bid -rataṃ.
8 Bid add pi.
9 Bd maṃsa.
10 Bid add pavaḍhakāyo.
11 Bid vāraṇaṃ.
12 Bid pavaḍha-.
13 Bid tattha.
14 Bid uddhaṃ-.
15 Bid sīhakule.
16 Bid na tattha.
17 Bid pi.
18 Bi add si.
19 Cks vārente vārente in the place of vārito yeva.
20 Bid guhā.
21 Bid hukkā hukkā.
22 Bid sigālanādaṃ, Cks omit nādaṃ.
23 Bid pabbatakuṭe ṭhito in the place of gantvā.
24 so all four MSS.
25 Bd -dena.
26 Bid āg-.
27 Cks ullaṃghetvā, Bid ullaghitvā.
28 Cs -ṭṭhā-.
29 Bid bhinḍitvā.
30 Bid cuṇṇavicuṇṇaṃ, Cs cuṇṇaṃ corr. to cuṇṇavicuṇṇaṃ.
[page 114]
114 IV. Catukkanipāta. 4. Kokilavagga. (34.)
jātaṃ. So tatth'; eva anutthunanto sayi. Vāraṇo kuñcanādaṃ1
karonto pakkāmi. Bodhisatto gantvā pabbatamatthake ṭhito
taṃ vināsappattaṃ disvā "attano mānaṃ nissāya naṭṭho sigālo"
ti tisso gāthā abhāsi:
Ja_IV,4.5(=335).2: Asīho sīhamānena yo attānaṃ vikubbati
kutthuṃ2 va3 gajam āsajja seti4 bhumyā5 anutthunaṃ. || Ja_IV:138 ||
Ja_IV,4.5(=335).3: Yasassino uttamapuggalassa
sañjātakkhandhassa mahabbalassa
asamekkhiya thāmabalūpapattiṃ6
sa7 seti nāgena hato va8 jambuko. || Ja_IV:139 ||
Ja_IV,4.5(=335).4: Yo9 c'; īdha10 kammaṃ kurute pamāya
thāmabalaṃ attani saṃviditvā
japena11 mantena subhāsitena
parikkhavā so vipulaṃ jinātīti. || Ja_IV:140 ||
Tattha vikubbatīti parivatteti, kutthuṃ12 vā 'ti sigālo viya, anut-
thunan ti nitthunanto13, idaṃ vuttaṃ hoti: yathā ayaṃ kutthu14 mahantaṃ
gajaṃ15 patvā anutthunanto bhūmiyaṃ seti evaṃ yo16 añño pi dubbalo ba-
lavatā viggahaṃ karoti so pi evarūpo va hotīti, yasassino ti issariyavato,
uttamapuggalassā 'ti kāyabalena ca ñāṇabalena ca uttamapuggalassa, sañ-
jātakhandhassā 'ti susaṇṭhitamahākhandhassa17, mahabbalassā18 'ti ma-
hāthāmassa, thāmabalūpapattin19 ti evarūpassa sīhassa thāmasaṃkhātaṃ
balañ c'; eva sīhajātisaṃkhātaṃ upapattiñ21 ca ajānitvā, kāyathāmañ ca
ñāṇabalañ ca sīhaupapattiñ ca ajānitvā ti attho, sa setīti attānaṃ
pi tena sadisaṃ22 maññamāno ayaṃ jambuko nāgena hato matasayanaṃ
seti, pamāyā 'ti paminitvā upaparikkhitvā, pamānā23 ti pi pāṭho attano pa-
māṇaṃ gahetvā yo attano pamāṇena kammaṃ kurute24 ti attho, thāmabalan
ti thāmasaṃkhātaṃ kāyabalaṃ thāmañ25 ca ñāṇabalañ cā 'ti pi26 attho, japenā27
'ti japena27 ajjhenenā 'ti attho, mantenā 'ti aññehi paṇḍitehi saddhiṃ sam-
mantetvā karaṇena, subhāsitenā 'ti saccādiguṇayuttena anavajjavacanena,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid koñca-.
2 Cs katthuṃ, Bi kuṇḍa, Bd kuṇa.
3 Bid vā
4 Bd sayi.
5 Ck bhumya, Cs -ya corr. to -yā, Bd bhūmā.
6 Ck -khaluppattiṃ, Cs -khalappattiṃ corr. to -balūpapattiṃ?
Bi pathamabaluppapatti, Bd -baluppattiṃ.
7 Bi so, Bd omits sa.
8 Bid yaṃ.
9 Cs so.
10 Cs vidha corr. to vīdha, Bd jīva.
11 Bi jampena, Bd jappena.
12 Cs katthuṃ, Bi kuṇtha, Bd kuṇḍa.
13 Ck tittanattho, Bid anutthunanto.
14 Bi kuṇtho, Bd kuṇḍo.
15 Bid vedanaṃ
16 Cks so, Bd omits yo.
17 Bid supatiṭhita-.
18 Cks mahāba-.
19 Cks Bd -baluppattin, Bi -baluppapattin.
20 Cks uppattiñ.
21 Cks sīhuppattiñ.
22 Cks tenā sadisaṃ, Bid attānaṃ sīhena sadisaṃ.
23 Cs pamāna corr. to pamāṇā.
24 Bid kurumānenā.
25 Bid kāyathā-.
26 Bid omit pi.
27 japp-.
[page 115]
6. Brahāchattajātaka. (336.) 115
parikkhavā ti parikkhāsampanno, so vipulaṃ jinātīti so1 evarūpo hoti2,
yaṃ kiñci kammaṃ kurumāno attano thāmañ ca balañ ca ñatvā japamantava-
sena3 paricchinditvā subhāsitaṃ bhāsanto karoti, so vipulaṃ mahantaṃ atthaṃ
jināti no parajjhatīti4.
Evaṃ Bodhisatto imāhi5 gāthāhi imasmiṃ loke kattabba-
yuttakaṃ kammaṃ kathesīti.
Satthā imaṃ desanaṃ6 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
sigālo Devadatto ahosi, sīho7 aham evā" 'ti. Jambukajātakaṃ8.
6. Brahāchattajātaka.
Tiṇaṃ tiṇan ti lapasīti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ekaṃ9 kuhakaṃ10 ārabbha kathesi. Paccuppannavatthuṃ
kathitam eva.
Atīte pana Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kā-
rente Bodhisatto tassa atthadhammānusāsako amacco
ahosi. Bārāṇasirājā mahatiyā senāya Kosalarājānaṃ abbhug-
gantvā Sāvatthiṃ patvā11 yuddhena12 nagaraṃ pavisitvā rājā-
naṃ gaṇhi. Kosalarañño pana putto Chatto13 nāma kumāro
atthi, so aññātakavesena nikkhamitvā Takkasilaṃ gantvā tayo
vede aṭṭhārasañ ca14 sippāni uggaṇhitvā Takkasilato nik-
khami15, sabbasamayasippāni sikkhanto ekaṃ paccantagāma-
kaṃ16 pāpuṇi. Taṃ nissāya pañcasatatāpasā araññe paṇṇa-
sālāsu vasanti. Kumāro te upasaṃkamitvā "imesaṃ17 pi san-
tike kiñci sikkhissāmīti" pabbajitvā yaṃ18 te jānanti taṃ
sabbaṃ uggaṇhi19. So aparabhāge gaṇasatthā jāto. Ath'
ekadivasaṃ isigaṇaṃ āmantetvā "mārisā kasmā Majjhimadesaṃ
na gacchathā" 'ti pucchi. "Mārisa, Majjhimadese manussā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd yo, Bi omits so.
2 Bid ahosi.
3 Bid jappa-.
4 Cks parajjatīti, Bi parihāyatīti.
5 Bid add tīhi.
6 Bid dhammade-.
7 Bid add pana.
8 Bid add pañcamaṃ.
9 Bid omit ekaṃ.
10 Ck kuṭumbakaṃ, Bid add bhikkhuṃ.
11 Bid sāvatthiyaṃ, omitting patvā.
12 Bid mahāyuddhena.
13 Ck catto, Cs jātto, Bi aho.
14 Bid aṭhārasa, omitting ca.
15 Bid nikkhamma.
16 Bid -gāmaṃ.
17 Bid add pi.
18 Cs yan.
19 Bid -hitvā.
[page 116]
116 IV. Catukkanipāta. 4. Kokilavagga. (34.)
nāma paṇḍitā, te pañhaṃ pucchanti1 anumodanaṃ kārenti
maṅgalaṃ bhaṇāpenti asakkonte2 garahanti3, mayaṃ tena bha-
yena na gacchāmā" 'ti. "Mā tumhe4 bhāyatha, aham etaṃ
sabbaṃ karissāmīti". "Tena hi gacchāmā" 'ti sabbe attano
parikkhāraṃ5 vividhaṃ6 ādāya anupubbena Bārāṇasiṃ pattā7.
Bārāṇasirājāpi Kosalarajjaṃ attano hatthagataṃ katvā tattha
rājayutte8 ṭhapetvā sayaṃ tattha vijjamānakaṃ9 dhanaṃ ga-
hetvā Bārāṇasiṃ patvā10 uyyāne lohacāṭiyo pūrāpetvā nida-
hitvā tasmiṃ samaye Bārāṇasiyam eva vasati. Atha te isayo
rājuyyāne rattiṃ vasitvā punadivase nagaraṃ bhikkhāya pavi-
sitvā rājadvāraṃ11 agamaṃsu. Rājā tesaṃ iriyāpathe12 pasī-
ditvā pakkosāpetvā mahātale nisīdāpetvā13 yāgukhajjakaṃ datvā
yāva bhattakālā taṃ taṃ pañhaṃ pucchi. Chatto14 rañño
cittaṃ ārādhento sabbapañhe vissajjetvā bhattakiccāvasāne pi
vicitraṃ15 anumodanaṃ akāsi16. Rājā suṭṭhutaraṃ pasanno
paṭiññaṃ gahetvā sabbe pi te uyyāne vāsesi17. Chatto ni-
dhiuddharaṇamantaṃ jānāti, so tattha vasanto "kahan nu kho
iminā mama pitu santakaṃ dhanaṃ nihitan" ti18 mantaṃ pari-
vattetvā19 olokento uyyāne nihitabhāvaṃ20 ñatvā "idaṃ ga-
hetvā mama rajjaṃ gahessāmīti21" cintetvā tāpase āmantetvā
"mārisā, ahaṃ Kosalarañño putto, Bārāṇasiraññā amhākaṃ
rajje gahite aññātakavesena nikkhamitvā ettakaṃ kālaṃ attano
jīvitaṃ anurakkhiṃ, idāni me kulasantakaṃ dhanaṃ laddhaṃ,
ahaṃ etaṃ22 ādāya gantvā attano rajjaṃ gahessāmi23, tumhe
kiṃ karissathā" 'ti āha. "Mayam pi tayā va saddhiṃ gamis-
sāmā" 'ti. So "sādhū" 'ti24 mahante cammapasibbake kāretvā
rattibhāge bhūmiṃ khaṇitvā25 dhanacāṭiyo uddharitvā pasibba-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid pucchissanti.
2 Ck Bi -to.
3 Bid garahissanti.
4 Bd tumhe mā, Cs omits mā.
5 Cks khāriṃ.
6 Cks -dham.
7 Bid patvā.
8 Bi rājāyutte, Bd rājāputte.
9 Bid -naṃ.
10 Bid gantvā.
11 Cks -ram.
12 Bid -thesu.
13 Bid add isinaṃ.
14 Bi adds va, Bd ca.
15 Bid vividhaṃ.
16 Bid katvā.
17 Bid vāsāpesi.
18 Bi nidahatīti, Bd nidahitanti.
19 Cs parivāretvā, Bid parivattitvā.
20 Bid nidahita-.
21 Bid gaṇhissāmīti.
22 Cks etam.
23 Cs -mīti corr. to -mī, Bid ganhissāmīti.
24 Bid add mantetvā.
25 Ck khani-, Cs -ni- corr. to -ṇi-.
[page 117]
6. Brahāchattajātaka. (336.) 117
kesu dhanaṃ1 pakkhipitvā cāṭiyo tiṇassa pūrāpetvā pañca isi-
satāni aññe ca manusse dhanaṃ gāhāpetvā palāyitvā Sā
vatthiṃ gantvā sabbe rājayutte2 gāhāpetvā rajjaṃ gahetvā pā-
kāraṭṭālakādipaṭisaṃkharaṇaṃ3 kāretvā4 puna sapattaraññā
yuddhena agahetabbaṃ katvā nagaraṃ5 ajjhāvasi. Bārāṇasi-
rañño pi "tāpasā uyyānato dhanaṃ gahetvā palātā" ti āro-
cayiṃsu. So uyyānaṃ gantvā cāṭiyo vivarāpetvā tiṇaṃ eva
passi, tassa dhanaṃ nissāya mahanto soko uppajji. So na-
garaṃ gantvā "tiṇaṃ tiṇan" ti vippalapanto carati6, nāssa
koci sokaṃ nibbāpetuṃ sakkoti7. Bodhisatto cintesi: "rañño8
mahanto soko, vippalapanto9 carati, ṭhapetvā kho pana maṃ10
nāssa11 añño koci sokaṃ vinodetuṃ samattho" ti12. "Nisso-
kaṃ naṃ13 karissāmīti" so ekadivasaṃ tena saddhiṃ sukha-
nisinno tassa vippalapanakāle14 paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,4.6(=336).1: Tiṇaṃ tiṇan ti lapasi, ko nu te tiṇam āhari,
kin nu te tiṇakicc'; atthi15, tiṇam eva pabhāsasīti. || Ja_IV:141 ||
Tattha kinnu te tiṇakiccatthīti16 kin nu tava tiṇakiccaṃ kātabbam
atthīti, tiṇameva pabhāsasīti tvaṃ hi kevalaṃ tiṇaṃ tiṇan ti tiṇam eva
pabhāsasi, asukatiṇaṃ17 nāmā 'ti na kathesi, nāmaṃ tāv'; assa kathehi18, asu-
katiṇaṃ17 nāmā 'ti mayaṃ19 te20 āharissāma, atha pana te tiṇen'; attho n'
atthi, nikkāraṇaṃ mā vippalapīti21.
Rājā taṃ sutvā22 dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,4.6(=336).2: Idhāgamā brahmacārī brahā Chatto bahussuto,
so me23 sabbaṃ samādāya tiṇaṃ nikkhippa gacchatīti. || Ja_IV:142 ||
Tattha brahā ti dīgho, Chatto ti tassa24 nāmaṃ, sabbaṃ samādāyā
'ti sabbaṃ dhanaṃ gahetvā, tiṇaṃ nikkhippa gacchatīti cāṭisu25 tiṇaṃ
pakkhipitvā26 gato ti dassento evam āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid omit dhanaṃ.
2 Bid rājaputte.
3 Bid -kādisabbaṃpa-.
4 Bid kārāpetvā.
5 Bid -re.
6 Bi vilapanto pi carati, Bd vilapantī vicarati.
7 Cks sakkoci.
8 Bid rājā.
9 Bi vilapanto.
10 Ck man.
11 Bid imassa.
12 Bid nāma natthi in the place of ti.
13 Bid kātuṃ in the place of naṃ.
14 Bi vilapallantakāle, Bd vilapanta-.
15 Cs tiṇakiccanti.
16 Cs -kiccaṃtīti.
17 Cks -ṇan.
18 Ck kathehi corr. to kathesi.
19 Ck mayan.
20 Bid vo.
21 Bi -pasāti, Bd -pasīti.
22 Bid taṃ sutvā rājā.
23 Bi ce, Bd ve.
24 Bid tasseva.
25 so all four MSS.
26 Bid nikkhi-
[page 118]
118 IV. Catukkanipāta. 4. Kokilavagga. (34.)
Taṃ sutvā Bodhisatto tatiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,4.6(=336).3: Ev'; etaṃ1 hoti kattabbaṃ appena bahum icchatā:
sabbaṃ sakassa ādānaṃ anādānaṃ2 tiṇassa cā3 'ti. || Ja_IV:143 ||
Tass'; attho: appena tiṇena bahudhanaṃ4 icchatā evaṃ etaṃ kattabbaṃ
hoti, yadidaṃ pitu santakattā sakassa dhanassa sabbaṃ ādānaṃ agayhūpakassa5
tiṇassa ca6 anādānaṃ, iti mahārāja so brahā Chatto gahetabbayuttakaṃ attano
pitu santakaṃ dhanaṃ gahetvā agahetabbayuttakaṃ tiṇaṃ cāṭisu7 pakkhipitvā
gato, tattha kā paridevanā ti.
Taṃ sutvā rājā catutthaṃ gātham āha:
Ja_IV,4.6(=336).4: Sīlavanto na kubbanti, bālo sīlāni kubbati,
aniccasīlaṃ dussīlaṃ, kiṃ paṇḍiccaṃ karissatīti. || Ja_IV:144 ||
Tattha sīlavanto tiye sīlasampannābrahmacārayo8 te evarūpaṃ na kubbanti,
bālo sīlani kubbatīti bālo pana durācāro evarūpāni attano {anācārasaṃkhā-
tāni}9 karoti, aniccasīlan ti adhuvena dīgharattaṃ appavattena10 sīlena sa-
mannāgataṃ, dussīlyan ti dussīlaṃ11, kiṃ paṇḍiccaṃ karissatīti eva-
rūpaṃ puggalaṃ bāhusaccaparibhāvitaṃ12 paṇḍiccaṃ kiṃ karissati kiṃ sampā-
dessati13, kiṃ nipphattim14 ev'; assa karissatīti.
Taṃ garahanto vatvā tāya Bodhisattassa kathāya15 nis-
soko hutvā dhammena rajjaṃ kāresi.
Satthā imaṃ desanaṃ16 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
brahā Chatto kuhakabhikkhu ahosi, paṇḍitāmacco pana aham evā"
ti. Brahāchattajātakaṃ17.
7. Pīṭhajātaka.
Na te pīṭhan ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto añña-
taraṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira janapadato Jetavanaṃ
gantvā pattacīvaraṃ paṭisāmetvā Satthāraṃ vanditvā sāmaṇeradahare
pucchi: "āvuso Sāvatthiyaṃ18 āgantukabhikkhūnaṃ ke19 upakārakā"
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi eso, Cks evekaṃ.
2 Cs -nan.
3 Ck mā, Cs vā, Bid add tattha kā paridevanā.
4 Ck bahuṃ-.
5 Bi anogeyhapakassa, Bd agaṇisakassa.
6 Cks omit ca.
7 so all four MSS.
8 Bi -cariyā, Bd -cāriyo.
9 Bd adds silāni.
10 Cs appamattena corr. to appavattena, Bid appamattena.
11 Cks dussīlyaṃ.
12 Bid -saccaṃ-.
13 Bid omit kiṃ.
14 Bid nippattim, Cks vipattim.
15 Bid gāthāya.
16 Bid dhammade-.
17 Bid add chaṭaṃ.
18 Bid -tthi.
19 Ck keke, Cs Bi kete.
[page 119]
7. Pīṭhajātaka. (337.) 119
ti. "Āvuso Anāthapiṇḍiko nāma mahāseṭṭhi, Visākhā nāma mahā-
upāsikā ti, ete bhikkhusaṃghassa upakārakā mātāpitiṭṭhāniyā1" ti.
So "sādhū" 'ti punadivase pāto va ekabhikkhussa pi apaviṭṭhakāle
Anāthapiṇḍikassa gharadvāraṃ agamāsi. Taṃ avelāya2 gatattā3 koci
na olokesi. So tato kiñci alabhitvā Visākhāya gharadvāraṃ gato.
Tatrāpi atipag'; eva4 gatattā kiñci na labhi5. So tattha tattha6 cari-
tvā7 puna gacchanto8 yāguyā niṭṭhitāya gato. Puna pi tattha tattha
caritvā7 bhatte9 niṭṭhite gato. So vihāraṃ gantvā "dve pi kulāni
assaddhāni appasannān'; eva, ime bhikkhū ‘saddhāni pasannānīti'; ka-
thentīti" tāni10 kulāni11 paribhavanto12 carati. Ath'; ekadivasaṃ
dhammasabhāyaṃ13 kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso, asuko kira jāna-
pado bhikkhu atikālass'; eva kuladvāraṃ gato, bhikkhaṃ alabhitvā14
kulāni paribhavanto caratīti". Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhik-
khave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāyā nāmā" 'ti
vutte taṃ15 pakkosāpetvā "saccaṃ kirā16" 'ti pucchitvā "saccaṃ
bhante" ti vutte "kasmā tvaṃ17 bhikkhu kujjhasi, pubbe anuppanne
Buddhe tāpasāpi tāva kuladvāraṃ gatā18 bhikkhaṃ alabhitvā na
kujjhiṃsū" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto Takka-
silāyaṃ sabbasippāni sikkhitvā aparabhāge tāpasapabbajjaṃ
pabbajito19. So Himavante ciraṃ vasitvā loṇambilasevanat-
thāya Bārāṇasiṃ20 patvā uyyāne vasitvā punadivase nagaraṃ
bhikkhāya pāvisi. Tadā Bārāṇasi-seṭṭhi saddho hoti pasanno.
Bodhisatto "kataraṃ kulagharaṃ saddhan" ti pucchitvā "seṭ-
ṭhigharan21" ti sutvā seṭṭhino gharadvāraṃ agamāsi. Tasmiṃ
khaṇe seṭṭhi rājupaṭṭhānaṃ gato. Manussāpi taṃ22 na pas-
siṃsu. So nivattitvā gacchati. Atha naṃ seṭṭhi rājakulā23
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -pituṭhā-.
2 Bid ativelāya, Cs -ya corr. to -yā.
3 Ck hatattā, Bi tatthā.
4 Cks evaṃ, Bi omits va.
5 Bid labhati.
6 Bi tassatattha, Cs omits one tattha.
7 Bid vica-.
8 Bi punāga-, Bd puna āga-.
9 Cks bhante.
10 Bi kāni tāni, Bd kiṃnitāni.
11 Bi adds hi, Bd ti.
12 Bd paribhāsanto.
13 Bid add bhikkhū.
14 Bid na labhati in the place of alabhitvā.
15 Bid add bhikkhuṃ.
16 Bid kira bhikkhū.
17 Bid omit tvaṃ.
18 Bid gantvā.
19 Bid pabbaji.
20 Cks -sim.
21 Bid seṭhino gharan
22 Bid naṃ.
23 Bid -lato.
[page 120]
120 IV. Catukkanipāta. 4. Kokilavagga. (34.)
nivattanto1 disvā vanditvā bhikkhābhājanaṃ gahetvā gharaṃ2
netvā nisīdāpetvā pādadhovanamakkhaṇayāgukhajjakādīhi3
santappetvā antarābhatte kiñci kiñci kāraṇaṃ pucchitvā katta-
bhattakiccaṃ vanditvā ekamantaṃ nisinno "bhante amhākaṃ
gharadvāraṃ4 āgatā nāma yācakā vā dhammikasamaṇabrāh-
maṇā vā sakkārasammānaṃ alabhitvā gatapubbā nāma n'; atthi,
tumhe pan'; ajja5 amhākaṃ dārakehi adiṭṭhattā āsanaṃ vā
pānīyaṃ vā pādadhovanaṃ vā yāgubhattaṃ vā alabhitvā va
gatā, ayaṃ amhākaṃ doso, tan no6 khamituṃ vaṭṭatīti" vatvā
paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,4.7(=337).1: Na te pīṭham adāsimha na pānaṃ na pi bhojanaṃ,
brahmacāri7 khamassu me, etaṃ passāmi accayan ti. || Ja_IV:145 ||
Tattha na te pīṭhamadāsimhā 'ti pīṭham pi te na dadāsimha8.
Taṃ sutvā Bodhisatto dutiyaṃ gatham āha:
Ja_IV,4.7(=337).2: N'; evābhisajjāmi na cāpi kuppe,
na cāpi9 me appiyam āsi kiñci,
atho pi me āsi manovitakko:
etādiso nūna kulassa dhammo ti. || Ja_IV:146 ||
Tattha nevābhisajjāmīti n'; eva laggāmi, etādiso ti imassa kulassa
etādiso nūna bhāvo10, adāyakavaṃso11 esa12 bhavissatīti evam13 me mano-
vitakko uppanno.
Taṃ sutvā seṭṭhi itarā dve gāthā abhāsi:
Ja_IV,4.7(=337).3: Es'; asmākaṃ kule dhammo pitupitāmaho sadā: (cfr. II 356|6)
āsanaṃ udakaṃ pajjaṃ14 sabb'; etaṃ nipadāmase. || Ja_IV:147 ||
Ja_IV,4.7(=337).4: Es'; asmākaṃ kule dhammo pitupitāmaho sadā,
sakkacca15 taṃ16 upaṭṭhahāma17 uttamaṃ viya ñātakan ti. || Ja_IV:148 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid nikkhamanto.
2 Bid gharadvāraṃ.
3 Bid -dhovanatelamakkhaṇa-.
4 Bid -re.
5 Cs pana ajja, Bid pana, omitting ajja.
6 Cs tante, Bid taṃ no.
7 Ck -riṃ, Bd -rī.
8 Bi dāyimha, Bd dāpayimha.
9 Cks vāpi.
10 Bid sabhāvo.
11 Ck ādā-, Bi na adā-, Bd ariyavaṃso.
12 Bi ekasa.
13 Bid evaṃ.
14 Bid majjaṃ.
15 Cs sakkao corr. to sakkaccaṃ, Bi sakkaccaṃ, Bd saccaṃ.
16 Bid omit taṃ.
17 Bid upatiṭhāma.
[page 121]
8. Thusajātaka. (338.) 121
Tattha dhammo ti sabhāvo, pitapitāmaho ti pitunnañ1 ca pitā-
mahānañ ca santako, udakan ti pādadhovanaudakaṃ, pajjan2 ti pādamak-
khaṇaṃ3, sabbetan ti sabbaṃ etaṃ, nipadāmase ti nikārapakārā upasaggā
dāmase ti attho, pamādā4 ti vuttaṃ hoti, iminā yāva sattamā kulaparivaṭṭā
dāyakavaṃso va5 amhākaṃ vaṃso ti dasseti, uttamaṃ viya ñātakan ti
mātaraṃ viya ca6 pitaraṃ viya ca mayaṃ dhammikaṃ7 samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ
vā disvā sakkaccaṃ sahatthena upaṭṭhahāmā 'ti attho.
Bodhisatto pana katipāhaṃ Bārāṇasiseṭṭhino dhammaṃ
desento tattha vasitvā puna Himavantam eva gantvā abhiññā
ca samāpattiyo ca nibbattesi8.
Satthā imaṃ desanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samo-
dhānesi: (Saccapariyosāne so9 bhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi) "Tadā
Bārāṇasiseṭṭhi Ānando ahosi10, tāpaso11 aham evā" 'ti. Pīṭha-
jātakaṃ12.
8. Thusajātaka.
Viditaṃ thusan ti. Idaṃ Satthā Veḷuvane viharanto
Ajātasattukumāraṃ13 ārabbha kathesi. Tasmiṃ kira mātukuc-
chigate tassa mātu Kosalarājadhītāya Bimbisārarañño dakkhiṇajannu-
lohitaṃ pivanadohaḷo uppajjitvā thaddho14 ahosi. Sā paricārikāhi
pucchitā tāsaṃ tam atthaṃ arocesi. Rājāpi sutvā nemittike15 pakko-
sāpetvā "deviyā kira evarūpo dohaḷo uppanno, tassa16 kā nipphattīti17"
pucchi. Nemittakā "deviyā kucchismiṃ18 nibbatto19 satto tumhe
māretvā rajjaṃ gaṇhissatīti" āhaṃsu. Rājā "sace20 mama putto maṃ
māretvā rajjaṃ gaṇhissati ko ettha doso" ti dakkhiṇajannuṃ21 sat-
thena phālāpetvā22 lohitaṃ suvaṇṇataṭṭakena23 gāhāpetvā deviyā pā-
yesi. Sā cintesi: "sace mama kucchiyaṃ nibbatto putto pitaraṃ
māressati kiṃ24 me tenā" 'ti sā gabbhapātanatthaṃ25 kucchiṃ mad-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid pitū-.
2 Bi majhan, Bd majjan.
3 Bid -ṇatelaṃ.
4 so Cks for padāmā? Bid paraṃ dadāmā.
5 Bd ca, Bi omits va.
6 Bid omit ca.
7 Cks Bd -ka.
8 Bi nippattitvā, Bd nippattetvā, both add brahmalokaparāyano ahosi.
9 Bd omits so.
10 satthā - - - ahosi wanting in Bi.
11 Bid add pana.
12 Bi piṇḍa-, Bd pita-, both add sattamaṃ.
13 Bid -sattuṃ, Cks -ram.
14 Bi bandho, Bd uppanno in the place of uppajjitvā thaddho.
15 Bid -ttake.
16 Bd tassā.
17 all four MSS. nippa-.
18 Bid -imhi.
19 Bid -tta.
20 Bid add esa.
21 Cks -jattuṃ, Bid -jāṇuṃ.
22 phalāp-, Cs phalāp- corr. to phā-, Bid phāletvā.
23 Ck -taṇḍakena, Cs -taddhakena, Bi -vaṭṭakena.
24 Bid kiṃ.
25 Bid -naṃ.
[page 122]
122 IV. Catukkanipāta. 4. Kokilavagga. (34.)
dāpeti1 sedāpeti2. Rājā ñatvā taṃ pakkosāpetvā "bhadde, mayhaṃ
kira putto maṃ māretvā rajjaṃ gaṇhissati3, na kho panāhaṃ ajarā-
maro, puttamukhaṃ me passituṃ4 dehi, mā ito pabhuti evarūpaṃ
kammaṃ5 akāsīti" āha. Sā tato paṭṭhāya uyyānaṃ gantvā kucchiṃ
maddāpeti1. Rājā ñatvā tato paṭṭhāya uyyānagamanaṃ6 nivāresi.
Sā paripakkagabbhā7 puttaṃ vijāyi. Nāmagahaṇadivase c'; assa
ajātass'; eva8 pitusattubhāvato Ajātasattukumāro9 tv-eva nāmam ka-
riṃsu10. Tasmiṃ kumāraparihārena vaḍḍhante11 Satthā ekadivasaṃ
pañcasatabhikkhuparivuto rañño nivesanaṃ gantvā nisīdi12. Rājā
Buddha-pamukhaṃ bhikkhusaṃghaṃ paṇītena khādaniyena13 bhojani-
yena parivisitvā Satthāraṃ vanditvā dhammaṃ suṇanto nisīdi. Tas-
miṃ khaṇe kumāraṃ maṇḍetvā rañño adaṃsu. Rājā balavasinehen'
eva14 puttaṃ gahetvā ūrumhi nisīdāpetvā puttagatena pemena puttam
eva mamāyanto dhammaṃ na15 suṇāti. Satthā tassa pamādaṃ16 ñatvā
"mahārāja pubbe rājāno putte āsaṃkamānā paṭicchanne kāretvā ‘am-
hākaṃ accayena nīharitvā rajje patiṭṭhāpeyyāthā'; 'ti āṇāpesun" ti
vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Takkasilāyaṃ disāpāmokkho ācariyo hutvā bahū
rājakumāre ca brāhmaṇakumāre ca sippaṃ vācesi. Bārāṇasi-
rañño pi putto soḷasavassakāle tassa santikaṃ gantvā tayo
vede17 sabbasippāni ca uggaṇhitvā paripuṇṇasippo ācariyaṃ
āpucchi. Acariyo aṅgavijjāvasena taṃ olokento "imassa put-
taṃ nissāya antarāyo paññāyati18, tam ahaṃ attano ānubhāvena
harissāmīti19" cintetvā catasso gāthā bandhitvā rājakumārassa
adāsi evañ ca pana vadesi20: "tāta, {paṭhamaṃ} gātham rajje
patiṭṭhāya tava puttassa soḷasavassakāle bhattaṃ bhuñjanto21
vadeyyāsi, dutiyaṃ mahāupaṭṭhānakāle, tatiyaṃ pāsādaṃ22
abhirūhamāno sopānasīse ṭhatvā, catutthaṃ vāsaghare23 siri-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -si.
2 Bi bhesajjaṃ tāpesi, Bd bhṭāpeti.
3 Bid -tīti.
4 Bid passituṃ me.
5 Cks kammam.
6 Bid -naṃga-.
7 Cks -kkāga-, Bi ṇaṃ puṇṇagabbhaṃ, Bd paripuṇṇagabbhā.
8 Bd jātasseva.
9 Bid omit kumāro.
10 Bid nāmamakaṃsu.
11 Cks vaḍḍhento, Bd vaḍhante.
12 tasmiṃ - - - nisīdi wanting in Bi.
13 Bid -niya.
14 Bid -sinnehena.
15 Bid na dhammaṃ.
16 Bid -dabhāvaṃ.
17 Bid add ca.
18 Bid -yissati.
19 Bd niha-.
20 Bi pana taṃ ṭhapesi, Bd pana taṃ vavatthapesi.
21 Bi add va.
22 Cks -dam.
23 Bid sayana.
[page 123]
8. Thusajātaka. (338.) 123
gabbaṃ pavisanto ummāre ṭhatvā" ti. So "sādhū" 'ti sam-
paticchitvā ācariyaṃ vanditvā gato1, uparajje2 patiṭṭhāya pitu
accayena rajje patiṭṭhāsi. Tassa putto soḷasavassakāle rañño
uyyānakīḷādīnaṃ atthāya nikkhamantassa sirivibhavaṃ3 disvā
pitaraṃ4 māretvā5 rajjaṃ gahetukāmo hutvā attano upaṭṭhā-
kānaṃ kathesi. Te "sādhu deva, mahallakakāle laddhena
issariyena ko6 attho, yena kenaci upāyena rājānaṃ māretvā
rajjaṃ gaṇhituṃ vaṭṭatīti" vadiṃsu. Kumāro "visaṃ khādā-
petvā māressāmīti" pitarā saddhiṃ sāyamāsaṃ bhuñjanto
visaṃ gahetvā7 nisīdi. Rājā bhattapātiyaṃ bhatte8 āraddhe
yeva paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,4.8(=338).1: Viditaṃ thusaṃ undurānaṃ, viditaṃ pana taṇḍulaṃ,
thusaṃ thusaṃ vivajjetvā taṇḍulaṃ pana khādare ti. || Ja_IV:149 ||
Tattha viditan ti kāḷavaddale9 pi andhakāre undurānaṃ thuso thusa-
bhāvena taṇḍulo10 ca taṇḍulabhāvena vidito pākaṭo yeva11, idha pana liṅgavi-
pallāsavasena12 thusaṃ viditaṃ taṇḍulan ti vuttaṃ, khādare ti thusaṃ vaj-
jetvā taṇḍulam eva khādanti, idaṃ vuttaṃ hoti: tāta kumāra yathā undurānaṃ
andhakāre pi thuso thusabhāvena taṇḍulo taṇḍulabhāvena pākaṭo te thusaṃ
vajjetvā taṇḍulam eva khādanti evam evaṃ mama pi tava visaṃ gahetvā ni-
sinnabhāvo pākaṭo ti.
Kumāro "ñāto 'mhīti" bhīto bhattapātiyaṃ visaṃ upane-
tuṃ13 avisahitvā uṭṭhāya rājānaṃ vanditvā gato14. So15 tam
atthaṃ attano upaṭṭhākānaṃ ārocetvā "ajja tāv'; amhi ñāto,
idāni kathaṃ māressāmīti" pucchi. Te tato paṭṭhāya uyyāne
paṭicchannā hutvā nikaṇṇikavasena16 mantayamānā "atth'; eko
upāyo, khaggaṃ sannayhitvā17 mahāupaṭṭhānaṃ18 gatakāle
amaccānaṃ antare ṭhatvā rañño pamattabhāvaṃ ñatvā khag-
gena paharitvā māretuṃ vaṭṭatīti" vavatthapesuṃ. Kumāro
"sādhū" 'ti sampaṭicchitvā mahāupaṭṭhānakāle19 sannaddha-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid tato.
2 Bid op-.
3 Cks -vañca.
4 Cks -ram.
5 Cks māressāmi.
6 Cks omit ko.
7 Bid add na.
8 Bi bhuddena, Bd bhutte
9 Bi kālabaddaṃle, Bd kāle vikāle.
10 Cks -le, Bd -lā.
11 Bid omit yeva.
12 Bid -llāsena.
13 Bid pātetuṃ.
14 Bid tato palāyi.
15 Bid omit so.
16 Ck nikaṇaka-, Cs kanaka- corr. to nikaṇṇika-, Bid nikk-.
17 Cks sannihitvā, Bi sanhayitvā.
18 Bid -na.
19 Cks -ṭṭhākakāle, Bi upaṭhānaṃkā-.
[page 124]
124 IV. Catukkanipāta. 4. Kokilakavagga. (34.)
khaggo1 gantvā ito c'; ito ca2 rañño paharaṇokāsaṃ upadhā-
resi3. Tasmiṃ khaṇe rājā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,4.8(=338).2: Yā4 mantaṇā5 araññasmiṃ yā ca gāme nikaṇṇikā6
yañ7 c'; etaṃ iti c'; īti ca8 etam pi viditaṃ mayā ti. || Ja_IV:150 ||
Tattha araññasmin ti uyyāne, nikaṇṇikā9 ti kaṇṇamūle mantaṇā10,
yañ11 cetaṃ12 iti cīti cā13 'ti yañ ca etaṃ idāni mama paharaṇokāsapari-
yesanaṃ14, idaṃ vuttaṃ hoti: tāta kumāra, yā esā tava attano upaṭṭhākehi
saddhiṃ uyyāne ca gāme ca nikaṇṇikā15 mantaṇā16 yañ c'; etaṃ idāni mama
maraṇatthāya17 iti c'; īti ca18 kāraṇaṃ19 etam pi20 sabbaṃ mayā ñātan ti.
Kumāro "jānāti me veribhāvaṃ pitā" ti21 palāyitvā upaṭ-
ṭhākānaṃ ārocesi. Te sattaṭṭhadivase atikkamitvā "kumāra
na te pitā21 veribhāvaṃ jānāti, takkamattena tvaṃ evaṃ-
saññī ahosi, mārehi nan" ti vadiṃsu. So ekadivasaṃ khaggaṃ
gahetvā sopānamatthake22 gabbhe aṭṭhāsi. Rājā sopānamat-
thake22 ṭhito tatiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,4.8(=338).3: Dhammena kira jātassa pitā puttassa makkaṭo
daharass'; eva santassa dantehi phalam acchidā23 ti. || Ja_IV:151 ||
Tattha dhammenā 'ti sabhāvena, puttassa makkaṭo ti pitā makkaṭo
puttassa makkaṭapotassa24, idaṃ vuttaṃ hoti: yathā araññe jāto makkaṭo attano
yūthapariharaṇaṃ āsaṃkanto taruṇassa makkaṭapotakassa24 dantehi phalaṃ
chinditvā purisabhāvaṃ nāseti tathā tava pi25 atirajjakāmassa phalāni uppā-
ṭetvā26 purisabhāvaṃ nāsessāmīti.
Kumāro "gaṇhāpetukāmo maṃ pitā" ti bhīto palāyitvā
"pitarā maṃ27 santajjito" ti upaṭṭhākānaṃ ārocesi. Te ad-
dhamāsamatte28 vītivatte "kumāra, sace taṃ rājā jāneyya
ettakaṃ kālaṃ nādhivāseyya, takkamattena tayā kathitaṃ29,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add hutvā.
2 Cks ito ci.
3 Bid -ti.
4 Cks sā.
5 Bid -nā.
6 Cs nikanni- corr. to nikaṇṇi-, Bd nikk-, Bi nikkammikā.
7 Cks yā.
8 Bi iti cinti ca, Bd iti cintitaṃ.
9 Ck -kanni-, Bi nikk-.
10 Ck mantāṇṇā, Cs mantānna corr. to mantāṇṇā, Bid mantanā.
11 Cks ya.
12 Ck cenaṃ, Cs cenaṃ corr. to cetaṃ, Bi cetabbaṃ.
13 Bi ti cinti ta, Bd iti cintitaṃ.
14 Bi -kāsampa-, Bd -kāsaṃ pa-.
15 Bid nikk-.
16 Ck Bid -nā.
17 Bi haraṇattāya, paharaṇatthāya.
18 Bid iti cintitaṃ.
19 Bi omits kāraṇaṃ.
20 Cks -vam, Bid etaṃ, omitting pi.
21 Bid add tato.
21 Bid pitā na te.
22 Cs -na- corr. to -ṇa-, Bid -ṇa-.
23 Bid acchindā.
24 Bid -takassa.
25 Bid tvaṃ in the place of tavapi.
26 Bid uppātāpetvā.
27 so Ck Bid instead of haṃ? Cs pitarampi.
28 Bid aḍha-.
29 Cks -tanti.
[page 125]
8. Thusajātaka. (338.) 125
mārehi nan" ti vadiṃsu. So ekadivasaṃ khaggaṃ gahetvā
uparipāsāde sirisayanaṃ pavisitvā "āgacchantam eva naṃ
paharissāmīti1" heṭṭhā pallaṃke nipajji2. Rājā bhuttasāya-
māso parijanaṃ uyyojetvā "nipajjissāmīti" sirigabbhaṃ pavi-
sitvā3 ummāre ṭhatvā catutthaṃ gātham āha:
Ja_IV,4.8(=338).4: Yam etaṃ parisappasi ajā kāṇā4 va sāsape
yo p'; āyaṃ heṭṭhato seti etam pi viditaṃ5 mayā ti. || Ja_IV:152 ||
Tattha parisappasīti6 bhayena ito c'; ito ca hosi7 sāsape ti sāsa-
pakkhette, yo pāyan ti yo pi ayaṃ, idaṃ vuttaṃ hoti: yam pi etaṃ8 sāsa-
pavanaṃ9 paviṭṭhakāṇaeḷako10 viya bhayena ito c'; ito ca saṃsappasi paṭhamaṃ
visaṃ gahetvā11 āgato si12 dutiyaṃ khaggena paharitukāmo hutvā āgato si
tatiyaṃ khaggaṃ ādāya sopānamatthake13 ṭhatvā14 aṭṭhāsi idāni maṃ15 māres-
sāmīti heṭṭhā sayane nipanno si sabbam etaṃ jānāmi, na taṃ16 idāni lajjāmi17,
gahetvā rājāṇaṃ kāremīti18, evaṃ tassa ajānantass'; eva sā gāthā taṃ19
atthaṃ20 dīpeti21.
Kumāro "ñāto 'mhi pitarā, idāni maṃ nāsessatīti" bha-
yappatto22 heṭṭhā sayanā nikkhamitvā khaggaṃ rañño pāda-
mūle chaḍḍetvā23 "khamāhi me devā" 'ti pādamūle udarena24
nipajji. Rājā "na mayhaṃ koci25 kammaṃ jānātīti tvaṃ cin-
tesīti" taṃ tajjetvā saṃkhalikabandhanena bandhāpetvā kāra-
ṇagharaṃ26 pavesetvā27 ārakkhaṃ ṭhapesi. Tadā rājā Bodhi-
sattassa guṇaṃ sallakkhesi. Tato28 aparabhāge kālam akāsi.
Tassa sarīrakiccaṃ katvā kumāraṃ bandhanāgārā nīharitvā
rajje patiṭṭhāpesuṃ.
Satthā imaṃ desanaṃ29 āharitvā "evaṃ mahārāja porāṇaka-
rājāno āsaṃkitabbayuttakaṃ āsaṃkantīti" imaṃ30 kāraṇaṃ kathesi,
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs pari- corr. to pahari-, Bid māressāmi.
2 Bid nisīdi.
3 Bid -santo.
4 Bi ajakāro, Bd ajjakāro.
5 Ck -tam.
6 Cks -tīti.
7 Bi sappesi, Bd sappeti.
8 Bi yathā pīyanti. etaṃ tvaṃ, Bd yaṃ pi etaṃ tvaṃ.
9 Cks -na, Bi sāsapānaṃ.
10 Ck -kāna elako, Bi -kāle eḷako, Bd -kā elakā.
11 Cks add kā.
12 Bi ālamāsi, Bd agamāsi.
13 Cs -na- corr. to -ṇa-, Bid -ṇa-.
14 Bid omit ṭhatvā.
15 Cks mam, Bi taṃ.
16 Bid tvaṃ.
17 Bid visajjāmi.
18 Bid kārāpessāmiti.
19 Ck Bid repeat taṃ.
20 Bd repeats atthaṃ.
21 Cks dīpenti.
22 Bi adds se, Bd so.
23 Bid chaṭṭetvā.
24 Bid urena.
25 Cks keci.
26 Ck kāraṇatthagharaṃ, Cs kāraṇatthagha- corr. to kāraṇagha-,
Bid bandhanāgharaṃ.
27 Bid pavesāpetvā.
28 Bid so.
29 Bid dhammade-.
30 Cs idaṃ.
[page 126]
126 IV. Catukkanipāta. 4. Kokilakavagga. (34.)
evaṃ kathento pi rājā n'; eva sallakkhesi. Satthā1 jātakaṃ samo-
dhānesi: "Tadā Takkasilāyaṃ disāpāmokkho ācariyo aham evā2" 'ti.
Thusajātakaṃ3.
9. Bāverujātaka.
Adassanena morassā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto hatalābhasakkāre titthiye ārabbha kathesi. Titthiyā hi
anuppanne Buddhe lābhino ahesuṃ uppanne pana4 hatalābhasakkārā
suriyuggamane khajjopanakā viya jātā. Tesaṃ5 pavattiṃ ārabbha6
dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ. Satthā āgantvā "kāya nu
'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya
nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi yāva guṇavantā
na uppajjanti tāva nigguṇā lābhaggayasaggappattā7 ahesuṃ, guṇa-
vantesu pana uppannesu nigguṇā hatalābhasakkārā jātā" ti vatvā
atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjam kārente
Bodhisatto morayoniyaṃ nibbattitvā vuddhim8 anvāya so-
bhaggappatto araññe vicari. Tadā ekacce vāṇijā disākākaṃ
gahetvā nāvāya Bāveruraṭṭhaṃ agamaṃsu9. Tasmiṃ10 kira
kāle Bāveruraṭṭhe sakuṇā nāma n'; atthi. Āgatāgatā11 raṭṭha-
vāsino taṃ kūpagge12 nisinnaṃ disvā "passath'; imassa chavi-
vaṇṇaṃ galapariyosānaṃ mukhatuṇḍakaṃ maṇiguḷakasadisāni13
akkhīnīti" kākam eva pasaṃsitvā te vāṇijake14 āhaṃsu: "imaṃ
ayyo15 sakuṇaṃ amhākaṃ detha16, amhākaṃ hi17 iminā attho18,
tumhe attano raṭṭhe aññaṃ labhissathā" 'ti. "Tena hi mū-
lena19 gaṇhathā" 'ti. "Kahāpaṇena20 no dethā" 'ti. "Na
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi omits evaṃ mahārāja - - - satthā.
2 Bid eva sammāsambuddho.
3 Bid add aṭhamaṃ.
9. CfrṂinayeff in Melanges Asiatiques tires du Bulletin de l'Acad.
de St. Petersbourg. Tom. VI.p. 591. (Cp).
4 Bid add buddhe.
5 Bid add taṃ.
6 Bid add bhikkhū.
7 Cs omits yasagga.
8 Bid vuḍhiṃ.
9 Bid āg-.
10 Csp add ca.
11 Cks -te.
12 Bi sakuṇapacchike, Bd pañcare.
13 Ck -gulaka-, Cs -gulaka- corr. to -guḷaka-, Bd maṇigulasadisāni,
Bi maṇikuṇḍalasa-.
14 Ckp vāni-, Cs vāni- corr. to vāṇi-.
15 Cs ayye, Cp Bid ayya.
16 Cksp dethāti.
17 Ck -kamhi, Cs -kammi, Cp -kampi.
18 Cksp add ti.
19 Bi -lehi.
20 Bd pañcakahā-.
[page 127]
9. Bāverujātaka. (339.) 127
demā" 'ti. Anupubbena vaḍḍhetvā "satena dethā" 'ti vutte
"amhākaṃ esa bahūpakāro, tumhehi pana saddhiṃ mettī1
hotū" ti kahāpaṇasataṃ gahetvā adaṃsu. Te taṃ gahetvā2
suvaṇṇapañjare pakkhipitvā nānappakārena macchamaṃsena
c'; eva3 phalāphalena4 ca paṭijaggiṃsu. Aññesaṃ sakuṇānaṃ
avijjamānaṭṭhāne5 dasahi asaddhammehi samannāgato kāko
lābhaggayasaggappatto ahosi. Punavāre te vāṇijā ekaṃ ma-
yūrarājānaṃ6 gahetvā yathā accharāsaddena7 vassati8 pāṇip-
pahārasaddena9 naccati evaṃ sikkhāpetvā Bāveruraṭṭhaṃ
agamaṃsu. So mahājane sannipatite nāvāya dhure ṭhatvā
pakkhe vidhūnitvā10 madhurassaraṃ nicchāretvā nacci. Ma-
nussā taṃ disvā somanassajātā "etaṃ ayyo11 sobhaggappat-
taṃ12 susikkhitasakuṇarājānaṃ13 amhākaṃ dethā" 'ti āhaṃsu.
"Amhehi {paṭhamaṃ} kāko ānīto, taṃ gaṇhittha, idāni etaṃ
morarājānaṃ ānāyimha, etam14 pi yācatha, tumhākaṃ raṭṭhe
sakuṇānaṃ15 nāma gahetvā āgantuṃ na sakkā16" ti. "Hotu
ayyo17, attano raṭṭhe aññaṃ labhissatha, imaṃ no de-
thā" 'ti mūlaṃ vaḍḍhetvā sahassena gaṇhiṃsu. Atha naṃ
sattaratanavicitte pañjare ṭhapetvā macchamaṃsaphalāphalehi
c'; eva madhulājasakkharāpānakādīhi ca paṭijaggiṃsu. Ma-
yūrarājā lābhaggayasaggappatto jāto. Tassāgatakālato paṭ-
ṭhāya kākassa lābhasakkāro parihāyi, koci18 naṃ oloketum
pi19 na icchati20. Kāko khādaniyabhojaniyaṃ alabhāmāno
kākā 'ti vassanto gantvā ukkārabhūmiyaṃ otari.
Satthā dve vatthūni ghaṭetvā abhisambuddho hutvā imā gāthā
abhāsi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cksp mettiṃ, Bid metti.
2 Bd netvā.
3 Bid omit ceva.
4 Bid -lehi.
5 Cp -ne ṭhāne.
6 Bid morarā-
7 Cs -ra-.
8 Cks naccati vassati.
9 Cks pāni-.
10 Ck vīdhu-, Cp vidhu-, Bi vadhū-, Bd pakkhāranitvā.
11 Bid ayyā.
12 Ck -tto, Cs -tto corr. to -ttaṃ.
13 Bid -taṃsa-.
14 Ckp evam, Cs evam corr. to etam.
15 Bi -ṇā, Cks -ṇānaṃ.
16 Bid sakkotī.
17 Cs ayye, Bd ayyā.
18 Bid add pi.
19 Bid -tuṃ, omitting pi.
20 Ck icchiti, Bid icchi.
[page 128]
128 IV. Catukkanipāta. 4. Kokilavagga. (34.)
Ja_IV,4.9(=339).1: Adassanena morassa sikhino mañjubhāṇino
kākaṃ tattha apūjesuṃ maṃsena ca phalena ca. || Ja_IV:153 ||
Ja_IV,4.9(=339).2: Yadā ca sarasampanno moro Bāverum āgamā
atha lābho ca sakkāro vāyasassa ahāyatha1. || Ja_IV:154 ||
Ja_IV,4.9(=339).3: Yāva n'; uppajjati Buddho dhammarājā pabhaṃkaro
tāva aññe apūjesuṃ puthū2 samaṇabrāhmaṇe. || Ja_IV:155 ||
Ja_IV,4.9(=339).4: Yadā ca sarasampanno Buddho dhammam adesayi
atha lābho ca sakkāro titthiyānaṃ ahāyathā1 ti. || Ja_IV:156 ||
Tattha sikhino3 ti sikhāya samannāgatassa, mañjubhāṇino ti ma-
dhurasarassa, apūjesun ti pūjayiṃsu4, tattha5 phalena cā 'ti nānappa-
kārena6 phalāphalena ca7, Bāverumāgato ti8 Bāveruraṭṭhaṃ9 āgato, Bāverun
ti pi pāṭho, ahāyathā ti parihīno10, dhammarājā ti navahi lokuttara-
dhammehi parisaṃ rañjetīti dhammarājā, pabhaṃkaro ti sattalokasaṃkhāra-
lokesu11 ālokassa katattā12, sarasampanno ti brahmassarena samannāgato,
dhammamadesayīti catusaccadhammaṃ pakāsesīti13.
Imā catasso gāthā bhāsitvā14 jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
kāko Nigaṇṭho Nāthaputto15 ahosi, morarājā16 aham evā17" 'ti.
Bāverujātakaṃ18.
10. Visayhajātaka.
Adāsi dānānīti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto Anā-
thapiṇḍikaṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ heṭṭhā Khadiraṅgārajātake19
vitthāritam eva. Idha pana Satthā Anāthapiṇḍikaṃ āmantetvā "po-
rāṇakapaṇḍitā20 gahapati ‘dānaṃ mā adāsīti21'; ākāse ṭhatvā vāren-
taṃ Sakkaṃ devarājānaṃ22 paṭibāhitvā dānaṃ dadiṃsu23 yevā" ti
vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto asītikoṭidhanavibhavo24 Visayho25 nāma seṭṭhi
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck abhā-, Cs abhā- corr. to ahā-.
2 Csp Bd puthu.
3 vāyasassa - - - sikhino wanting in Bi.
4 Bid apū-.
5 Bid add maṃsena ca.
6 Bid add maṃsena; Ckp -kārakena.
7 Cks ma.
8 Cks gamā si in the place of bāverumāgato ti.
9 Bid -raṭhe.
10 Cs -ne, Bd -nā.
11 Bi sattaokāsalokasaṅkhāralokesu, Bd sattaloka
saṅkhāralokaokāsalokesu.
12 Bi adds yā pabhaṅkaro, Bd pabhaṅkaro.
13 Bid -tīti, Ck -sī iti, Cs -si iti.
14 Bid -setvā.
15 Bi nada-, Bd nāṭa-.
16 Bi moro-, Bid add pana.
17 Bid eva sammāsambuddho.
18 Bid add navamaṃ.
19 Bid khadiraṅgajā-.
20 Bid -tāpi.
21 Bid dānaṃ adaṃsūti vatvā.
22 Bid devānamindaṃ.
23 Bid adaṃsu.
24 Cs Bid omit dhana.
25 Bi viseyyo.
[page 129]
10. Visayhajātaka. (340.) 129
hutvā pañcahi sīlehi samannāgato dānajjhāsayo dānābhirato
ahosi. So catūsu nagaradvāresu nagaramajjhe nivesanadvāre ti1
chasu ṭhānesu dānasālā2 kāretvā3 dānaṃ pavattesi, divase di-
vase chasatasahassāni nikkhamanti4, Bodhisattassa ca yāca-
kānañ5 ca ekasadisam6 eva bhattaṃ hoti. Tassa Jambudīpaṃ
unnaṃgalaṃ katvā dānaṃ dadato dānānubhāvena Sakkabha-
vanaṃ7 kampi, devarañño paṇḍukambalasilāsanaṃ uṇhākāraṃ
dassesi. Sakko "ko nu kho maṃ ṭhānā cāvetukāmo" ti upa-
dhārento mahāseṭṭhiṃ disvā "ayaṃ Visayho8 ativiya pattha-
ritvā sakala-Jambudīpaṃ unnaṃgalaṃ katvā9 dānaṃ deti,
iminā dānena maṃ10 cāvetvā sayaṃ Sakko bhavissati maññe,
dhanam assa nāsetvā etaṃ daliddaṃ11 katvā yathā dānaṃ na
deti tathāssa kāressāmīti12" cintetvā sabbaṃ13 dhanadhañ-
ñaṃ14 telamadhuphāṇitādiṃ15 antamaso dāsakammakaraporisam
pi antaradhāpesi16. Dānavyāvaṭā āgantvā "sāmi dānaggaṃ
pacchannaṃ17, thapitaṭhapitaṭṭhāne kiñci na passāmā" 'ti
ārocayiṃsu. "Ito paribbayaṃ āharatha, mā dānaṃ pacchindathā"
'ti bhariyaṃ pakkosāpetvā "bhadde dānaṃ pavattāpehīti" āha.
Sā sakalagehaṃ18 vicinitvā aḍḍhamāsakamattam pi adisvā
"ayya, amhākaṃ nivatthavatthaṃ19 ṭhapetvā aññaṃ kiñci na
passāmi, sakalagehaṃ tucchan" ti āha. Sattaratanagabbhesu
dvāraṃ vivarāpetvā na kiñci addasaṃsu20, seṭṭhiñ ca bhariyañ
ca ṭhapetvā aññe21 dāsakammakarāpi22 na paññāyiṃsu. Puna
Mahāsatto bhariyaṃ āmantetvā "bhadde, na sakkā dānaṃ
pacchindituṃ, sakalanivesanaṃ vicinitvā kiñci upadhārehīti"
āha. Tasmiṃ khaṇe eko tiṇahārako asitañ c'; eva kājañ ca
tiṇabandhanarajjuñ ca dvārantare chaḍḍetvā palāyi. Seṭṭhi-
bhariyā naṃ23 disvā "sāmi imaṃ ṭhapetvā aññaṃ na passā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit ti, Bid attanodvāre ti.
2 Bid -lāyo.
3 Bd kārāpetvā.
4 Bid nikkhamitvā adāsi.
5 Bid vaṇibhakayā-
6 Ck ekadivasam
7 Bid sakkabha-.
8 Bi vesegho.
9 Bid kārento.
10 Ck mañ.
11 Cs dali- corr. to dali-.
12 Bid tathā karissāmīti.
13 Cs Bid sabba.
14 Bid -ñña.
15 Ck talaṃ-, Bid -tasakkarādīni.
16 Bid add tadā.
17 Bd pacchi-.
18 Cs sakagehaṃ, Bi sakagehi, Bd sakalagehe.
19 Ck nivatta-, Bi nivattavattaṃ, Bd nivatthavattaṃ.
20 Bi addesa, Bd addassa.
21 Cks añño.
22 Bid -karadāsāpi
23 Bid taṃ.
[page 130]
130 IV. Catukkanipāta. 4. Kokilavagga. (34.)
mīti" āharitvā adāsi. Mahāsatto "bhadde, mayā ettakaṃ
kālaṃ tiṇaṃ nāma na lāyitapubbaṃ1, ajja pana tiṇaṃ lāyitvā
āharitvā vikkiṇitvā yathānucchavikam dānaṃ dassāmīti" dānu-
pacchedabhayena2 asitañ c'; eva kājañ ca rajjuñ ca gahetvā
nagarā nikkhamma3 tiṇavatthuṃ4 gantvā tiṇaṃ lāyitvā "eko5
amhākaṃ bhavissati, ekena6 dānaṃ dassāmīti" dve tiṇakalāpe
bandhitvā kāje7 laggetvā8 ādāya gantvā nagaradvāre vikiṇitvā
māsake gahetvā9 ekaṃ koṭṭhāsaṃ yācakānaṃ adāsi. Yācakā
bahū, tesaṃ "mayham pi dehi10, mayham pi dehīti" vadantānaṃ
itaram pi koṭṭhāsaṃ datvā taṃ11 divasaṃ saddhiṃ bhariyāya
anāhāro vītināmesi. Iminā niyāmena cha divasā vītivattā.
Ath'; assa sattame divase tiṇaṃ āharamānassa sattāhaṃ nirāhā-
rassa pakatisukhumālassa12 nalāṭe13 suriyātapena pahaṭamatte14
akkhīni bhamiṃsu. So satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ15 asakkonto
tiṇaṃ avattharitvā pati16. Sakko tassa kiriyaṃ upadhāra-
yamāno17 vicarati18. So19 taṃ khaṇaṃ20 āgantvā ākāse ṭhatvā
paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,4.10(=340).1: Adāsi dānāni pure21 Visayha,
dadato ca22 te khayadhammo ahosi,
itoparañ23 ce na dadeyya dānaṃ
tiṭṭheyyuṃ te saṃñamantassa24 bhogā ti. || Ja_IV:157 ||
Tass'; attho: ambho Visayha, tvaṃ ito pubbe tava gehe dhane vijjamāne
sakala-Jambudīpaṃ25 unnaṃgalaṃ katvā26 dānaṃ adāsi, tassa ca evaṃ27 da-
dato bhogānañ ca khayadhammo khayabhāvo28 ahosi, sabbam sāpateyyaṃ khī-
ṇaṃ, itoparañ29 ce pi30 dānaṃ na31 dadeyyāsi32 tava saṃñamantassa33 bhogā tath'
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks lāyitabbaṃ.
2 Bi -pacchedana-, Bd -pacchadana-.
3 Bd -mitvā.
4 Bd tiṇabhūmi.
5 Bd ettakaṃ.
6 Bd ettakaṃ.
7 Cks kāce.
8 Cks Bi laggitvā.
9 Bd labhitvā; nagarā---gahetvā wanting in Bi.
10 Bid omit tesaṃ mahampi dehi.
11 Cks omit taṃ.
12 Bid atisukhu-.
13 Bi -te, Cks -ṭena.
14 Bi -ttena, Bd -tamattena.
15 Cks -tum.
16 Bid add atha.
17 Bid -ri-.
18 Bid -ranto.
19 Bi sakko.
20 Bid khaṇaññeva.
21 Bid pubbe.
22 Bid va.
23 Cks -raṃ.
24 Bid saṃya-.
25 Ck -pa, Cs -pe.
26 Bid karitvā.
27 Cs cevaṃ, Ck ce evaṃ.
28 Bid khayasabhāvo.
29 Bid -raṃ.
30 Bid add tvaṃ.
31 Cks omit na.
32 Bid dānaṃ dadeyya kassaci kiñci na dadeyyāsi.
33 Bid saṃyamantassa, and add adadantassa.
[page 131]
10. Visayhajātaka. (340.) 131
eva tiṭṭheyyuṃ, ito paṭṭhāya na dassāmīti1 mayhaṃ paṭiññaṃ dehi, ahaṃ te
bhoge dassessan2 ti.
Mahāsatto tassa vacanaṃ sutvā "ko si tvan" ti āha.
"Sakko 'ham asmīti". Bodhisatto3 "Sakko nāma sayaṃ dā-
naṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā4 uposathakammaṃ katvā satta
vatapadāni5 pūretvā Sakkattaṃ patto6, tvaṃ pana attano7
issariyakārakaṃ8 dānaṃ vāresi, anariyaṃ vata karosīti" vatvā
tisso gāthā abhāsi:
Ja_IV,4.10(=340).2: Anariyam ariyena sahassanetta
suduggatenāpi akiccam āhu,
mā vo9 dhanan taṃ10 ahuvā janinda11
yambhogahetu12 vijahemu saddhaṃ. || Ja_IV:158 ||
Ja_IV,4.10(=340).3: Yena eko ratho yāti yāti tenāparo13 ratho,
porāṇaṃ nihitaṃ14 vaḍḍhaṃ15 vaḍḍhataṃ ñeva16 Vāsava. || Ja_IV:159 ||
Ja_IV,4.10(=340).4: Yadi hessati dassāma, asante kiṃ dadāmase,
evaṃ bhūtāpi dassāma, mā dānaṃ pamadamhase17 ti. || Ja_IV:160 ||
Tattha anariyan ti lāmakaṃ pāpakammaṃ, ariyenā18 'ti parisuddhā-
cārena ācārāriyena19, suduggatenāpīti sudaliddenāpi20, akiccamāhū ti
akattabban ti21 Buddhādayo ariyā vadanti, tvaṃ pana maṃ22 anariyamaggaṃ
āropesīti23 adhippāyo, vo24 ti nipātamattaṃ yambhogahetū25 'ti yassa dha-
nassa paribhuñjanahetu mayaṃ dānasaddhaṃ26 vijahemu pariccajeyyāma taṃ
no dhanam eva mā ahu na no tena dhanena attho ti dīpeti, ratho ti yaṃ kiñci
yānaṃ, idaṃ vuttaṃ hoti: yena maggena eko ratho yāti añño pi ratho yāti27,
rathassa gatamaggo28 eso ti ten'; eva maggena yāti, porāṇaṃ nihitaṃ vaḍ-
ḍhan29 ti yaṃ mayā pubbe nihitaṃ vaḍḍhaṃ30 taṃ mayi dharante31
yeva mā tiṭṭhatū32 'ti attho, evaṃ bhūtā ti evaṃ tiṇahārahabhūtāpi
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add tvaṃ.
2 Bid dassassāmi.
3 Bid add tassa vacanaṃ sutvā sakka.
4 Bid -dayi-.
5 Ck vatapādāni, Bi vattapādāni, Bd vattapadāni.
6 Bi sakkattappatto, Bd -ttampatto.
7 Bid adda ca.
8 Bid -raṇaṃ.
9 Ck ve, Cs no corr. to vo, Bi omits vo, Bd kho.
10 Ck danattaṃ, Cs dhanantā.
11 Bid devarāja.
12 Bi yaṃ-, Bd yaṃbhogahetū, Cks -tu corr. to -tuṃ.
13 Bid tenaparo.
14 Bi -ta.
15 Bid vattaṃ.
16 Bid vattaṃtaññeva.
17 pamadumhasa, Bd mamamhase.
18 Cks anari-.
19 Bi omits ācāra, Bd omits ācārāriyena.
20 Cs -li- corr. to -ḷi-.
21 Cks akattabbāṇīti-.
22 Ck maggaṃ, Cs maggaṃ corr. to maṃ.
23 Bid ārocāpesīti.
24 Bi te, Bd kho.
25 Bid omit yam.
26 Bid dānaṃ-.
27 Cks omit yāti.
28 Ck omits gata.
29 Bid vattan.
30 Cks vaḍḍhan, Bid vattaṃ.
31 Ck dhārento, Cks add vaḍḍhantu.
32 Bid yeva tumhe ca mā tiṭhathā.
[page 132]
132 IV. Catukkanipāta. 5. Cullakuṇālavagga. (35.)
yāva jīvāma tāva1 dassāma yeva, kiṃkāraṇā: mā dānaṃ pamadamhase2
adanto3 hi dānaṃ pamajjati nāma na sarati na sallakkheti4, ahaṃ5 pana
jīvamāno dānaṃ pamussituṃ6 na icchāmi, tasmā7 dassāmi yevā 'ti dīpeti.
Sakko taṃ paṭibāhituṃ asakkonto "kimatthāya dānaṃ
dadāsīti8" pucchi9. "N'; eva Sakkattaṃ na Brahmattaṃ pat-
thayamāno sabbaññutaṃ patthento panāhaṃ dadāmīti10".
Sakko tassa vacanaṃ sutvā tuṭṭho hatthena piṭṭhiṃ parimajji.
Bodhisattassa taṃ khaṇaṃ ñeva paribhuttamattass'; eva sa-
kalasarīraṃ11 paripūri. Sakkānubhāvena pan'; assa12 sabbo13
vibhavaparicchedo paṭipākatiko va ahosi. Sakko "mahāseṭṭhi
tvaṃ ito paṭṭhāya divase divase dvādasasatasahassāni vissaj-
jento dānaṃ dehīti14" tassa gehe aparimāṇaṃ dhanaṃ katvā
taṃ uyyojetvā sakaṭṭhānam eva gato.
Satthā imaṃ desanaṃ15 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
seṭṭhibhariyā Rāhulamātā ahosi, Visayho16 aham evā17" 'ti. Vi-
sayhajātakaṃ18. Kokilavaggo catuttho.
5. CULLAKUṆĀLAVAGGA.
1. Kaṇḍarijātaka.
Narānaṃ19 ārāmakarāsū20 'ti. Imassa jātakassa vitthāra-
kathā Kuṇālajātake21 āvibhavissatīti. Kaṇḍarijātakaṃ22.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add taṃ.
2 Bid add ti.
3 Bi adidanto, Bd adadanto.
4 Bid add yeva.
5 Cks aham.
6 Bid samu-.
7 Bid add dānaṃ.
8 Bid adāsīti.
9 Bid adds bodhisatto.
10 Bid add āha.
11 Cks -ram.
12 Bid cassa in the place of panassa.
13 Cks sabbe.
14 Bid dadāhiti.
15 Bid dhammade-.
16 Bid add pana seṭhi.
17 Bid eva sammāsambuddho.
18 Bid add dasamaṃ.
19 Bi navamaṃ, Bd nagamaṃ.
20 Bid ārāmaṃ karassu.
21 Bi kaṇḍāla-, Bd kuṇḍala-.
22 Bi takkārika-, both add paṭhamaṃ.
[page 133]
2. Vānarajātaka. (342.) 133
2. Vānarajātaka.
Asakkhiṃ1 vata attānan ti. Idaṃ Satthā Veḷuvane
viharanto Devadattassa vadhāya parisakkanaṃ2 ārabbha
kathesi. Vatthuṃ heṭṭhā3 vitthāritam eva4.
Atīte pana5 Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kā-
rente Bodhisatto Himavantapadese6 kapiyoniyaṃ nibbat-
titvā vayappatto Gaṅgātīre vasi. Ath'; ekā anto Gaṅgāya7
suṃsumārī Bodhisattassa hadayamaṃse dohaḷaṃ uppādetvā
suṃsumārassa kathesi. So "Bodhisattaṃ udake nimujjāpetvā
māretvā hadayamaṃsaṃ gahetvā suṃsumāriyā dassāmīti" cin-
tetvā Mahāsattaṃ āha: "ehi samma, antaradīpake phalāphale
khādituṃ gacchāmā" 'ti. "Ahaṃ kathaṃ8 gamissāmīti" āha.
"Taṃ mama piṭṭhiyaṃ nisīdāpetvā nessāmīti". So tassa cittaṃ
ajānanto laṃghitvā piṭṭhiyaṃ nisīdi. Suṃsumāro thokaṃ gantvā
nimujjituṃ ārabhi9. Atha naṃ vānaro "kiṃ10 bho maṃ udake
nimujjāpesīti" āha. "Ahaṃ taṃ māretvā tava hadayamaṃ-
saṃ mama bhariyāya dassāmīti". "Dandha tvaṃ mama ha-
dayamaṃsaṃ ure11 ti maññasīti". "Atha kahan12 te ṭha-
pitan" ti. "Etaṃ udumbare olambantaṃ na passasīti". "Pas-
sāmi, dassasi pana me" ti āha. "Āma dassāmīti". Suṃ-
sumāro dandhatāya taṃ gahetvā nadītīre udumbaramūlaṃ
gato. Bodhisatto tassa piṭṭhito laṃghitvā udumbararukkhe ni-
sinno imā gāthā abhāsi:
Ja_IV,5.2(=342).1: Asakkhiṃ1 vata attānaṃ uṭṭhātum udakā thalaṃ,
idān'; āhaṃ puna tuyhaṃ vasaṃ gacchāmi vārija?. || Ja_IV:161 ||
Ja_IV,5.2(=342).2: Alam etehi ambehi13 jambūhi panasehi ca
yāni pāraṃ samuddassa, varaṃ14 mayhaṃ udumbaro. || Ja_IV:162 ||
Ja_IV,5.2(=342).3: Yo ca uppatitaṃ atthaṃ na khippam anubujjhati
amittavasam anveti, pacchā ca-m-anutappati15. || Ja_IV:163 ||
--------------------------------------------------------------------------
2. Cfr. I p. 278, II p. 158,206.
1 Bid -i.
2 Cks -nam.
3 Cks omit heṭṭhā.
4 Bid add atītaṃ āhari.
5 Bid omit pana.
6 Bid -ppa-.
7 Bid -yaṃ.
8 Bid add samma
9 Bid ārabbhi.
10 Cks kim, Bid kiṃkāraṇā.
11 Bid ure atthi.
12 Bid kahaṃ.
13 Cks Bi amhehi, Bd sabbehi.
14 Ck varam.
15 Bid ca anu-
[page 134]
134 IV. Catukkanipāta. 5. Cullakuṇālavagga. (35.)
Ja_IV,5.2(=342).4: Yo ca uppatitaṃ atthaṃ khippam eva nibodhati
muccate sattusambādhā, na ca pacchānutappatīti. || Ja_IV:164 ||
Tattha asakkhiṃ1 vatā 'ti samattho vata ahosiṃ1, uṭṭhātun ti ud-
dharitum, vārijā 'ti suṃsumāraṃ ālapati, yāni pāraṃ samuddassā 'ti
Gaṅgaṃ2 samuddanāmena ālapanto yāni samuddassa pāraṃ gantvā khāditabbāni
alaṃ tehīti3 vadati, pacchā camanutappatīti4 uppannaṃ atthaṃ khippaṃ
ajānanto amittavasaṃ5 gacchati6, pacchā ca anutappatīti.
Iti so catūhi gāthāhi lokikakiccānaṃ7 nipphattikāraṇaṃ
kathetvā vanasaṇḍam eva pāvisi.
Satthā imaṃ desanaṃ8 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
suṃsumāro Devadatto ahosi, vānaro aham evā" 'ti. Vānarajātakaṃ9.
3. Kuntanijātaka.
Avasimha tavāgāre ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
Kosalarañño gehe nivutthaṃ kuntanisakuṇikaṃ10 ārabbha kathesi.
Sā kira rañño dūteyyahārikā11, dve potakāpi 'ssā atthi. Rājā taṃ
sakunikaṃ ekassa rañño paṇṇaṃ gāhāpetvā pesesi. Tassā gatakāle
rājakule dārakā te sakuṇapotake hatthehi parimaddantā12 māresuṃ.
Sā āgantvā te potake13 apassantī "kena me puttakā14 māritā" ti
pucchi. "Asukena ca asukena cā" 'ti. Tasmiñ15 ca kāle rājakule
posāvanikavyaggho16 atthi kakkhalo pharuso, bandhanabalena tiṭṭhati.
Atha te dārakā naṃ17 vyaggham dassanāya18 agamaṃsu19. Sāpi
sakuṇikā tehi saddhiṃ gantvā "yathā imehi mama puttakā hatā20
tath'; eva te21 karissāmīti" te dārake gahetvā vyagghassa22 pādamūle
khipi. Vyaggho murumurāpetvā23 khādi. Sā "idāni me manoratho
puṇṇo24" ti uppatitvā Himavantam eva gatā. Taṃ kāraṇaṃ sutvā25
dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso rājakule kira kun-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -i.
2 Ck gaṃgā, Cs gaṅgāya, Bi pāraṃ, Bd gaṅgā.
3 Cks khāditabbattā ti ālapantehīti.
4 Bid ca anu-.
5 Bid amittānaṃ va-.
6 Bid upagacchati.
7 Bid lokassakic-.
8 Bid dhammade-.
9 Bd bāna--dutiyaṃ, Bi omits the like.
10 Ck kuntaṇi-, Bi kantini-, Bd kuntini-.
11 Bid add ahosi.
12 Cks paṭi-.
13 Cks mate.
14 Cks putte.
15 Cks Bd tasmiṃ, Bi tasmī.
16 Cks posānika, Bid posāvaniyabyaggho.
17 Bid omit naṃ.
18 Bid -natthbya.
19 Bid āg-.
20 Bid māritā.
21 Bid ne.
22 Bid byaggha.
23 Cs murumurupetvā, Bi murāpetvā, Bd muruṃmurāpetvā.
24 Ck putto, Bd paripuṇṇo
25 Bid add bhikkhū.
[page 135]
3. Kuntanijātaka. (343.) 135
tinī1, yehi 'ssā potakā2 māritā te dārake vyagghassa purato3 pā-
tetvā4 mārāpetvā5 palātā6" ti. Satthā āgantvā "kayā nu 'ttha bhik-
khave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti
vutte "na bhikkhave idān'; eva pubbe p'; esā attano potaghātake
ghātāpesi yevā7" 'ti vatvā8 atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Bodhisatto dhammena samena
rajjaṃ kāreti9. Tassa nivesane ekā kuntanī10 dūteyyahārikā
ti sabbaṃ purimasadisam eva. Ayaṃ pana viseso: Ayam11
vyagghena dārake mārāpetvā cintesi: "idāni na sakkā mayā
idha vasituṃ, gamissāmi, gacchantī12 ca13 rañño na anāro-
cetvā14 gamissāmi, ārocetvā va gamissāmīti" sā rājānaṃ upa-
saṃkamitvā vanditvā ekamantaṃ ṭhitā "sāmi tumhākaṃ15 pa-
mādena mama puttake dārakā māresuṃ, ahaṃ kodhavasikā
hutvā16 dārake patimāresiṃ, idāni mayā idha17 vasituṃ na
sakkā" ti vatvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,5.3(=343).1: Avasimha tavāgāre niccaṃ18 sakkatapūjitā,
tvam eva dānim akara19, handa rāja vajām'; ahan ti. || Ja_IV:165 ||
Tattha tvameva dānimakarā 'ti maṃ paṇṇaṃ gāhāpetvā pesetvā
attano pamādena mama piyaputtake ārakkhanto tvañ ñeva idāni etaṃ mama
gamanakāraṇaṃ20 akari, handā 'ti vavassaggatthe21 nipāto, rājā 'ti Bodhi-
sattaṃ ālapati, vajāmahan ti gacchāmi ahaṃ.
Taṃ sutvā rājā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,5.3(=343).2: Yo ve kate patikate kibbise patikibbise
evaṃ22 taṃ sammatī23 veraṃ vasakuntani24 mā gamā ti. || Ja_IV:166 ||
Tass'; attho: yo puggalo parena kate kibbise attano puttamāraṇādike dā-
ruṇakamme kate puna attanā25 tassa puggalassa patikibbise kate26 pati-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -ni corr. to -ṇi.
2 Bi kira asukā nāma kantinilagā hissā potake, Bd kira asukā nāma
kuntiniyā potakā yehi.
3 Bid pādamāle.
4 Bi khirapetvā, Bd khipitvā.
5 Bi māretvā.
6 Bi himavantameva gatā, Bd himavantaṃ gatā.
7 Bi attano poṭake ghātake pārake gahetvā byagghassa pātamūle
khipitā himavantameva gatā, Bd a. potake dārake gahetvā b.
pādakhipitvā h. g.
8 Bd adds tehi yācito.
9 Bid -si.
10 Ck -ṇi, Cs -ni corr. to -ṇi.
11 Bid add kuntini.
12 Cks -tīti.
13 Bid add pana.
14 Bid anārocetvā na.
15 Bid add pesetvā.
16 Bi adds vete, Bd to.
17 Cks Bi omits idha.
18 Cs nicca.
19 Bid -ri.
20 Bid domanassakā-.
21 Bid upasaggatthe.
22 Cks evan.
23 Cs Bid -ti.
24 Ck kuṇtaṇi, Cs kuntaṇi.
25 Bid -no.
26 Cks patikate patikibbise.
[page 136]
136 IV. Catukkanipāta. 5. Cullakuṇālavagga. (35.)
kataṃ mayā tassā 'ti jānāti, evaṃ1 taṃ sammatī2 veraṃ3 ettakena taṃ veraṃ
sammati vūpasantaṃ hoti, tasmā vasa kuntani4 mā gamā ti.
Taṃ sutvā5 tatiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,5.3(=343).3: Na katassa ca kattā ca mettī6 sandhīyate7 puna,
hadayaṃ8 nānujānāti, gacchañ ñeva rathesabhā 'ti. || Ja_IV:167 ||
Tattha na katassa ca kattā cā 'ti katassa ca abhibhūtassa9 upapīḷi-
tassa10 puggalassa idāni vibhattivipariṇāmaṃ11 katvā yo kattā ca tassa12
cā 'ti imesaṃ dvinnaṃ puggalānaṃ puna13 mittabhāvo nāma na sandhīyati
na ghaṭīyatīti attho, hadayaṃ nānujānātīti tena kāraṇena mama hada-
yaṃ idhavāsaṃ14 nānujānāti15, gacchaññeva rathesabhā 'ti tasmā ahaṃ
mahārāja gamissāmi yevā 'ti.
Taṃ sutvā rājā catutthaṃ gātham āha:
Ja_IV,5.3(=343).4: Katassa c'; eva kattā ca mettī16 sandhīyate17 puna
dhīrānaṃ no ca bālānaṃ, vasa kuntani18 mā gamā ti. || Ja_IV:168 ||
Tass'; attho: katassa c'; eva19 puggalassa yo ca kattā tassa mettī20 san-
dhīyate21 puna, sā puna22 dhīrānaṃ no ca bālānaṃ, dhīrānaṃ hi metti23
bhinnāpi puna ghaṭīyati24, bālānaṃ pana sakiṃ bhinnā bhinnā va hoti25, tasmā
vasa kuntani26 mā gamā ti.
Sakuṇikā "evaṃ sante pi na sakkā mayā idha27 vasituṃ
sāmīti" rājānaṃ vanditvā uppatitvā Himavantam eva gatā.
Satthā imaṃ desanaṃ28 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
kuntanī29 yeva etarahi kuntanī30 ahosi, Bārāṇasirājā pana aham
evā" 'ti. Kuntanijātakaṃ31.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks evan.
2 Cs Bid -ti.
3 Bid veranti.
4 Ck kaṇtaṇim, Cs kuntaṇim.
5 Bid add kuntinī.
6 Cs metti, Bid mitti.
7 Ck sandiyyate, Cs sandhīyyate, Bid sandhiyate.
8 Cks -yan.
9 Bid add ca.
10 Bid -pilentassa.
11 Cks vibhavanti-.
12 Bd yo katassā ca akatassā.
13 Bid omit puna.
14 Cks -san.
15 Bid add naruccati.
16 Bid mitti.
17 Ck sandiyyate, Bid sandhiyate.
18 Ck -kuṇtani, Cs -kuntani corr. to -ṇi, Bi -kuntini, Bd -kuntinī.
19 Bid omit ceva.
20 Bi mittaṃ, Bd mitti.
21 Bi sandhāyate, Bd sandhiyate.
22 in Cs puṇa is blotted out, Bid pana.
23 Bid mitti.
24 Bid -ṭi-.
25 Cks ca honti.
26 Cks -kuntaṇim, Bi -kuntānam, Bd -kuntinīm.
27 Cks omit idha.
28 Bid dhammade-.
29 Ck kuṇtaṇi, Cs kuntaṇi, Bi kuntini, Bd kuntinī.
30 Cks kuntaṇī, Bi kuntini, Bd kuntīnī.
31 Cs kuntanī corr. to -ṇi, Bid kuntini-, and add tatiyaṃ.
[page 137]
4. Ambacorajātaka. (344). 137
4. Ambacorajātaka.
Yo nīliyaṃ1 maṇḍayatīti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ekaṃ ambagopakatheraṃ2 ārabbha kathesi. So kira
mahallakakāle pabbajitvā3 Jetavana-paccante ambavane paṇṇasālaṃ
kāretvā ambarukkhato patitāni ambapakkāni khādanto vicarati, attano
sambandhamanussānam pi deti. Tasmiṃ bhikkhācāraṃ paviṭṭhe am-
bacorakā ambāni pātetvā khāditvā ca gahetvā gacchanti. Tasmiṃ
khaṇe catasso seṭṭhidhītaro Aciravatiyā nahātvā4 vicarantiyo taṃ
ambavanaṃ pavisiṃsu. Mahallako āgantvā tā disvā "tumhehi me
ambāni khāditānīti" āha. "Bhante, amhe idāni5 āgatā, na tumhākaṃ
ambāni khādāmā" 'ti. "Tena hi sapathaṃ karothā" 'ti. "Karoma
bhante" ti sapathaṃ6 kariṃsu. Mahallako tā hi7 sapathaṃ kāretvā8
lajjāpetvā vissajjesi. Tassa taṃ kiriyaṃ sutvā bhikkhū dhamma-
sabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso asuko kira9 mahallako
attano vasanakāmbavanaṃ10 paviṭṭhaseṭṭhidhītaro11 sapathaṃ kāretvā
lajjāpetvā vissajjesīti. Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave
etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na
bhikkhave idān'; eva pubbe p'; esa ambagopako hutvā ekā12 seṭṭhi-
dhītaro sapathaṃ kāretvā lajjāpetvā vissajjīti13 vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Sakkattaṃ kāresi. Tadā eko14 kūṭajaṭilo Bā-
rāṇasiṃ upanissāya nadītīre ambavane paṇṇasālaṃ māpetvā
ambāni rakkhanto15 patitāni ambapakkāni khādanto samban-
dhamanussānam pi dadanto16 nānappakārena micchājīvena jīvi-
kaṃ kappento viharati17. Tadā Sakko devarājā "ke18 nu kho
manussaloke mātāpitaro upaṭṭhahanti kule jeṭṭhāpacāyikakam-
maṃ karonti dānaṃ denti sīlaṃ rakkhanti uposathakammaṃ
karonti, ke pabbajitvā samaṇadhammesu yuttapayuttā viharanti,
ke anācāraṃ carantīti19" lokaṃ volokento imaṃ20 ambago-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks nilī-, Bid nili-.
2 Cs -kaṃ-, Bid -kattheraṃ.
3 Cs -jito.
4 Bid nhāyitvā.
5 Bid -neva.
6 Ck -thā, Cs -thaṃ corr. to -thā.
7 Bi tāva, Bd tāsaṃ.
8 Ck karonto, Cs karontā corr. to -to.
9 Bid nāma.
10 Bid -kaṃ-.
11 Bid paviṭhā-.
12 Bid catasso.
13 Bid visajjāpesiti.
14 Bid omit eko.
15 Bid add ambarukkhato.
16 Bi danto, Bd dento.
17 Bid vicarati.
18 Ck kena, Cs ke corr. to kena.
19 Bid karontīti.
20 Bi idaṃ. Bd omits imaṃ.
[page 138]
138 IV. Catukkanipāta. 5. Cullakuṇālavagga. (35.)
pakaṃ anācāraṃ jaṭilaṃ1 disvā "ayaṃ kūṭajaṭilo kasiṇapari-
kammādiṃ attano samaṇadhammaṃ pahāya ambavanaṃ rak-
khanto vicarati, saṃvejessāmi nan" ti tassa gāmaṃ bhikkhāya
paviṭṭhakāle attano ānubhāvena ambe pātetvā corehi vilutte2
viya akāsi. Tadā Bārāṇasito catasso seṭṭhidhītaro taṃ am-
bavanaṃ pavisiṃsu. Kūṭajaṭilo tā disvā "tumhehi3 ambāni
khāditānīti" palibuddhi. "Bhante, mayaṃ idāni āgatā, na te
ambāni khādimhā4" 'ti. "Tena hi sapathaṃ karothā" 'ti5.
"Katvā puna6 gantuṃ labhissāma bhante" ti. "Āma labhis-
sathā" 'ti. "Sādhu bhante" ti tāsaṃ7 jeṭṭhikā sapathaṃ ka-
rontī paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,5.4(=344).1: Yo nīliyaṃ8 maṇḍayati saṇḍāsena vihaññati
tassa sā vasam anvetu yā te ambe9 avāharīti. || Ja_IV:169 ||
Tass'; attho: yo puriso palitāni kālavaṇṇakaraṇatthāya tiphalādīhi10 yoje-
tvā11 kataṃ nīliyakaṃ12 maṇḍayati nīlakesantare13 ca uṭṭhitaṃ14 uddharanto
saṇḍāsena vihaññati kilamati tassa evarūpassa mahallakassa sā vasaṃ anvetu
tathārūpaṃ patiṃ16 labhatu yā te ambe avāharīti.
Tāpaso "tvaṃ ekamantaṃ tiṭṭhā17" 'ti vatvā dutiyaṃ seṭ-
ṭhidhītaraṃ kāresi. Sā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,5.4(=344).2: Vīsaṃ vā paṇṇuvīsaṃ18 vā ūnatiṃsaṃ va19 jātiyā
tādisā patiṃ mā laddhā20 yā te ambe avāharīti. || Ja_IV:170 ||
Tass'; attho: nāriyo nāma pannarasasoḷasavassakāle purisānaṃ piyā honti,
yā pana tava ambāni avāhari sā evarūpe yobbane patiṃ alabhitvā jātiyā vīsaṃ
vā pañcavīsaṃ. vā21 ekena dvīhi ūnatāya ūnatiṃsaṃ22 vā vassāni patvā tādisā
paripakkavayā hutvāpi patiṃ mā latthā23 ti.
Tāya pi sapathaṃ katvā ekamantaṃ ṭhitāya tatiyā tati-
yaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid kūṭajaṭilaṃ.
2 Bid vilumpanto.
3 Bid add me.
4 Cks khāditamhā, Bid khādamhā.
5 Bd adds sapathaṃ
6 Bid ca pana.
7 Bid tāsu
8 Cks nilī-, Bi nilaṃ, Bd niliyaṃ.
9 Cks amba.
10 Ck phalā-, Bd niphalā-.
11 Bid omit yojetvā.
12 Cks nilī- Bid nilikaṃ
13 Cs Bid nila-.
14 Bi adds phalitaṃ, Bd pa-.
15 Bid omit sā.
16 Bi paṭi, Bd pati.
17 Bid tiṭhāhi.
18 Bid pañcavisaṃ.
19 Bid vā.
20 all four MSS. pati mā laddhā.
21 Bid vīsaṃ vā patvā ekavisaṃ vā.
22 Bi unāva aya tiṃsaṃ, Bd unatīsaṃ, omitting ūnatāya.
23 Cks patimalatthā, Bid pati mā laddhā.
[page 139]
5. Gajakumbhajātaka. (345.) 139
Ja_IV,5.4(=344).3: Dīghaṃ gacchatu addhānaṃ ekikā abhisāriyā
saṃkete patiṃ mā1 addasa2 yā te ambe avāharīti. || Ja_IV:171 ||
Tass'; attho: yā te ambe avāhari sā patiṃ patthayamānā tassa santikaṃ
abhisaraṇatāya abhisāriyā4 nāma hutvā ekā4 adutiyā gāvutaddhagāvutamattaṃ5
dīghaṃ addhānaṃ gacchatu6 gantvāpi ca tasmiṃ asukaṭṭhānaṃ nāma āgacchey-
yāsīti kate saṃkete patiṃ mā addasā 'ti.
Tāya pi sapathaṃ katvā ekamantaṃ ṭhitāya catutthā
catutthaṃ gātham āha:
Ja_IV,5.4(=344).4: Alaṃkatā suvasanā mālinī candanussadā
ekikā sayane sayatu yā te ambe avāharīti. || Ja_IV:172 ||
Sā uttānatthā yeva.
Tāpaso "tumhehi bhāriyā7 sapathā katā, aññehi ambā
khāditā8 bhavissanti, gacchatha dāni tumhe" ti tā uyyojesi.
Sakko bheravarūpārammaṇaṃ dassetvā kūṭatāpasaṃ tato
palāpesi.
Satthā imaṃ desanaṃ9 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
kūṭajaṭilo ayaṃ ambagopako mahallako10 ahosi, catasso setthidhī-
taro etā yeva, Sakko pana aham evā11" 'ti. Ambacorajātakaṃ12.
5. Gajakumbhajātaka.
Vanaṃ yadaggi dahatīti13. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto ekaṃ alasabhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira Sāvatthi-
vāsī14 kulaputto sāsane uraṃ datvā pabbajitvāpi alaso ahosi uddesa-
paripucchāyonisomanasikāravattapaṭivattādiparibāhiro15 nīvaraṇābhibhūto,
nisinnaṭṭhānādīsu tath'; eva16 hoti. Tassa taṃ ālasiyabhāvaṃ ārab-
bha17 dhammasabhāyaṃ katham samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso asuko nāma18
evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā ālasiyo kusīto nīvaraṇābhibhūto
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -pati mā, Bid -te pati mā.
2 Bi adda, Bd ddasa.
3 Cks -sa-.
4 Bid ekikā.
5 Bi gāvutaṃ dvaṃ gā-, Bd gāvutadviga-.
6 Cks gacchantu.
7 Bid atibhā-.
8 Bid ambāni khāditāni.
9 Bid dhammade-.
10 Bid omit mahallako.
11 Bid eva sammā sambuddho.
12 Bid ambajātakaṃ catutthaṃ. 5. Feer in Journ. Asiat. 1874 T. 4
p. 365.
13 Cks ḍahasīti, Bi hadatīti.
14 Cks -i, Bi -aṃ.
15 Bip -paṭivattādīnipa-, Bd -pativattādipa-, Cks -paṭivattānipa-.
16 Bid tathā eva.
17 Bidp add bhikkhū.
18 Bid add bhikkhu.
[page 140]
140 IV. Catukkanipāta. 5. Cullakuṇālavagga. (35.)
viharatīti". Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi ka-
thāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhik-
khave idān'; eva pubbe pi so1 ālasiko yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto tassa amaccaratanaṃ2 ahosi. Bārāṇasirājā āla-
siyajātiko ahosi. Bodhisatto "rājānaṃ bodhessāmīti3" ekaṃ
upāyaṃ4 upadhārento carati5. Ath'; ekadivasaṃ rājā uyyānaṃ
gantvā amaccaparivuto6 tattha vicaranto ekaṃ gajakumbhaṃ7
ālasiyaṃ passi. Tathārūpā kira ālasiyā sakaladivasaṃ gac-
chantāpi8 ekaṅguladvaṅgulamattam9 eva gacchanti10. Rājā
{taṃ} disvā "vayassa ko nām'; eso" ti11 pucchi. Bodhisatto12
"gajakumbho7 nām'; esa mahārāja ālasiyo13, evarūpo14 hi sa-
kaladivasaṃ gacchanto15 pi ekaṅguladvaṅgulamattam eva gac-
chatīti16" vatvā tena saddhiṃ sallapanto17 "ambho gajakum-
bha7, tumhākaṃ18 dandhagamanaṃ, imasmiṃ araññe dāvag-
gimhi uṭṭhite kiṃ karothā" 'ti vatvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,5.5(=345).1: Vanaṃ yad'; aggi dahati pāvako kaṇhavattanī19
kathaṃ karosi pacalaka evaṃ dandhaparakkamo ti. || Ja_IV:173 ||
Tattha yadaggīti yadā aggi, pāvako kaṇhavattanīti aggino va20
vevacanāni21, pacalakā 'ti taṃ ālapati, so hi calanto calanto gacchati, niccaṃ
vā pacalāyati, tasmā pacalako ti vuccati, dandhaparakkamo ti garuviriyo22.
Taṃ sutvā gajakumbho7 dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,5.5(=345).2: Bahūni rukkhacchiddāni pathavyā vivarāni ca,
tāni ce nābhisambhoma hoti no kālapariyāyo ti. || Ja_IV:174 ||
Tass'; attho: paṇḍita, amhākaṃ ito uttarigamanaṃ nāma n'; atthi imas-
miṃ pana araññe rukkhacchiddāni ca puthuvivivarāni23 ca bahūni, yadi24 tāni
na pāpuṇāma hoti no kālapariyāyo ti maraṇam eva no hotīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid pesa.
2 Bidp amaccaṭhānaṃ
3 Bidp pabo-
4 Bidp upamaṃ.
5 Bidp vica-.
6 Bidp amaccagaṇapa-
7 Bidp rājaku-.
8 Bip Cks -to pi.
9 Cs Bi -ttaṃ.
10 Cks Bp gacchati, Bi gacchatīti.
11 Bidp add bodhisattaṃ.
12 Bidp mahāsatto.
13 Cs al-.
14 Cks -pā.
15 Cks -tā.
16 Cks gacchantīti.
17 Bidp -pento.
18 Cks kumbhākaṃ.
19 Ck -vattatī, Cs -vattani, Bi -vattini.
20 Bidp omit va
21 Bidp -canaṃ.
22 Ck guru-.
23 Ck puthuvivī-, Cs puthuvivarāni, Bidp pathavīvi-.
24 Bid yadā.
[page 141]
6. Kesavajātaka. (346.) 141
Taṃ sutvā Bodhisatto itarā dve gāthā abhāsi:
Ja_IV,5.5(=345).3: Yo dandhakāle tarati taraṇīye ca1 dandhati
sukkhapaṇṇaṃ va akkamma2 atthaṃ bhañjati3 attano. || Ja_IV:175 ||
Ja_IV,5.5(=345).4: Yo dandhakāle dandhati taraṇīye ca1 tārayi
sasīva rattiṃ vibhajaṃ tass'; attho paripūratīti. || Ja_IV:176 ||
Tattha dandhakāle ti tesaṃ tesaṃ kammānaṃ saṇikaṃ4 kattabbakāle,
taratīti turito5 vegena tāni kammāni karoti, sukkhapaṇṇaṃ vā 'ti yathā
vātātapasukkhaṃ6 tālapaṇṇaṃ balavā puriso akkamitvā bhañjeyya7 tatth'; eva8
cuṇṇavicuṇṇaṃ9 kareyya10 evaṃ so attano atthaṃ vaḍḍhiṃ11 bhañjati12, dan-
dhatīti13 dandhāyati dandhakātabbakammāni14 dandham eva karoti, tāra-
yīti15 tarati16 turitaṃ kātabbāni kammāni turito va karoti, sasīva rattiṃ
vibhajan ti yathā navacando17 ayaṃ juṇhapakkharattito18 rattiṃ19 vibha-
janto divase divase paripūrati20 evaṃ tassa purisassa attho paripūratīti20
vuttaṃ hoti.
Rājā Bodhisattassa vacanaṃ {sutvā} tato paṭṭhāya ana-
laso jāto.
Satthā imaṃ desanaṃ21 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
gajakumbho22 alasabhikkhu23 ahosi, paṇḍitāmacco24 pana aham evā"
'ti. Gajakumbhajātakaṃ25.
6. Kesavajātaka.
Manussindaṃ jahitvānā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto vissāsabhojanaṃ26 ārabbha kathesi. Anāthapiṇḍikassa
kira gehe pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ nibaddhabhattaṃ hoti, gehaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks Bp va.
2 Bi aggama? Bd akkama.
3 Cks bhajati.
4 Ck Bd sani-, Cs sani- corr. to saṇi-.
5 Bidp turitaturito.
6 Ck yathā vātā tapaṃ-, Bi yathā vā tathāsukkhaṃ, Bd yathā vā
tathā vā sukkhaṃ, Bp yathā vā tathā vā sukkha.
7 Cks bhajeyya, Bi bhaññeyya? Bp bhañje.
8 Cks tatthava.
9 Cks cuṇṇacuṇṇaṃ, Bi omits cuṇṇa.
10 Bi kareyyuṃ, Bd kāreyya.
11 Ck avaḍḍhiṃ, Cs vaḍḍhi, Bi vuḍhita, Bdp vuḍhiṃ.
12 Bi bhañceti, Bdp bhañjeti.
13 Cks dandhe, Bi dandhetīti.
14 Ck dandhaṃ-, Bip dandhaṃkātabbāni kammāni, Bd dandhakātabbāni k.
15 Cks tārayatīti.
16 Bidp turita.
17 Bidp nabhaṃ-.
18 Bidp omit rattito.
19 Bi adds jotiyamāno kālamakkharatti, Bd j. kālapakkharattito ratti,
Bp jotayamāno kālapakkharattito rattiṃ.
20 Cks -pūreti
21 Bidp dhammade-.
22 Bidp rājakumbho.
23 Bi ālasiya-, Bd alasiya-.
24 Bid -tām-.
25 Bp rāja-, Bid rājapañcamaṃ.
26 Cks -naṃ.
[page 142]
142 IV. Catukkanipāta. 5. Cullakuṇālavagga. (35.)
niccakālaṃ bhikkhusaṃghassa opānabhūtaṃ kāsāvappajjotaṃ isivāta-
parivātaṃ1. Ath'; ekadivasaṃ rājā nagaraṃ padakkhiṇaṃ karonto
seṭṭhino nivesane bhikkhusaṃghaṃ disvā "aham pi ariyasaṃghassa
nibaddhaṃ bhikkhaṃ dassāmīti" vihāraṃ gantvā Satthāraṃ vanditvā
pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ nibaddhaṃ bhikkhaṃ paṭṭhapesi. Tato
paṭṭhāya rājanivesane nibaddhaṃ bhikkhaṃ dīyatīti2, vassikagandha-
sālibhojanaṃ3 paṇītaṃ, vissāsena pana4 sinehena sahatthā dāyakā
n'; atthi, rājayuttā dāpenti5 bhattaṃ6, bhikkhū nisīditvā bhuñjituṃ
na icchanti, nānaggarasaṃ bhattaṃ gahetvā attano upaṭṭhānakulaṃ7
gantvā taṃ bhattaṃ tesaṃ datvā tehi dinnaṃ8 lūkhaṃ vā paṇītaṃ
vā bhuñjanti9. Ath'; ekadivasaṃ rañño bahuṃ phalāphalaṃ āha-
riṃsu. Rājā "saṃghassa dethā" 'ti āha. Manussā bhattaggaṃ
gantvā "ekabhikkhu pi10 n'; atthīti" rañño ārocesuṃ. "Nanu velā-
yam eva tāvā11" 'ti. "{Āma} velā, {bhikkhū} pana tumhākaṃ gehe
bhattaṃ gahetvā attano12 vissāsikaupaṭṭhākānam13 gehaṃ gantvā taṃ
bhattaṃ14 datvā tehi dinnaṃ lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā bhuñjantīti".
Rājā "amhākaṃ bhattaṃ paṇītaṃ, kena nu kho kāraṇena abhutvā
aññaṃ bhuñjantīti, Satthāraṃ pucchissāmīti" cintetvā vihāraṃ gantvā15
Satthāraṃ pucchi. Satthā "mahārāja, bhojanaṃ nāma vissāsapara-
maṃ, tumhākaṃ gehe vissāsaṃ paccupaṭṭhāpetvā sinehena dāyakānaṃ
abhāvā bhikkhū bhattaṃ gahetvā attano12 vissāsikaṭṭhāne paribhuñ-
janti16, mahārāja vissāsasadiso añño raso nāma n'; atthi, avissāsikena
dinnaṃ catumadhuram pi17 vissāsikena dinnaṃ sāmākabhattaṃ18 na
agghati, porāṇakapaṇḍitāpi roge uppanne19 raññā pañca20 vejjakulāni
gahetvā bhesajje kārite pi roge avūpasamamāne21 vissāsikānaṃ santikaṃ
gantvā aloṇikaṃ nīvārasāmākayāguñ22 c'; eva udakamattasittāloṇika-
paṇṇañ ca paribhuñjitvā nīrogā23 jātā" ti vatvā tena yācito
atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Kāsiraṭṭhe brāhmaṇakule nibbatti24 Kappa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -paṭi-.
2 Ck diyya-, Bi diya-, Bd dāya-.
3 Bid -kaṃgan-.
4 Bd puna.
5 Bi -yutte dāpesi.
6 Bid omit bhattaṃ
7 Ck -kalaṃ, Bi -gālaṃ, Bd upathākakūlaṃ.
8 Bid add bhattaṃ.
9 Cks -tīti.
10 Bi ekaṃ ekaṃ bhikkhuṃ pi adisvā, Bd ekaṃ bh. pi a. in the place of
ekabhikkhu pi.
11 Bid velayeva tātā.
12 Bid repeat attano.
13 Bi visāsikānaṃ gehaṃ upa-, Bd visāsikānaṃ upa-.
14 Bi omits t. bh., Bid add tesaṃ.
15 Bid add vanditvā.
16 Ck -jāti, Cs -jati.
17 Bid add hi.
18 Bi ṭakapatta, Bd ṭākamattaṃ.
19 Ck adds na.
20 Cks pañcā.
21 Bid avūpasante.
22 Cs Bid ni-.
23 all four MSS. ni-.
24 Cs Bid -ttitvā.
[page 143]
6. Kesavajātaka. (346.) 143
kumāro ti 'ssa nāmaṃ ahaṃsu. So vayappatto Takkasilāyaṃ
sabbasippāni uggaṇhitvā aparabhāge isipabbajjaṃ pabbaji.
Tadā Kesavo1 nāma tāpaso pañcahi tāpasasatehi parivuto ga-
ṇasatthā hutvā Himavante vasati. Bodhisatto tassa santikaṃ
gantvā pañcannaṃ antevāsikasatānaṃ jeṭṭhantevāsiko hutvā
vihāsi, Kesavatāpasassa3 hitajjhāsayo sasneho3. Te añña-
maññaṃ ativissāsikā4 ahesuṃ. Aparabhāge Kesavo te tāpase
ādāya loṇambilasevanatthāya5 Bārāṇasiṃ patvā rājuyyāne va-
sitvā punadivase nagaraṃ bhikkhāya pavisitvā rājadvāraṃ
agamāsi. Rājā isigaṇaṃ disvā pakkosāpetvā attano nivesane
bhojetvā paṭiññaṃ gahetvā uyyāne vasāpesi. Atha vassāratte
atīte7 Kesavo rājānam āpucchi8. Rājā "bhante, tumhe ma-
hallakā, amhe tāva upanissāya vasatha, daharatāpase Hima-
vantaṃ pesethā" 'ti āha. So "sādhū" 'ti jeṭṭhantevāsinā9
saddhiṃ te Himavantaṃ pesetvā sayaṃ ekako va ohīyi.
Kappo10 Himavantaṃ gantvā tāpasehi saddhiṃ vasi. Kesavo
Kappena vinā vasanto ukkaṇṭhitvā taṃ daṭṭhukāmo hutvā
niddaṃ na labhi, tassa niddaṃ alabhamānassa11 na sammā
āhāro12 pariṇāmaṃ gacchati13, lohitapakkhandikā ahosi, bāḷhā ve-
danā vattanti. Rājā pañca vejjakulāni gahetvā tāpasaṃ paṭijaggi,
rogo na14 vūpasammati. Tāpaso rājānaṃ āha: "mahārāja kiṃ
mayhaṃ maraṇaṃ icchatha udāhu ārogabhāvan" ti. "Āroga-
bhāvaṃ bhante" ti. "Tena hi maṃ Himavantaṃ pesethā"
'ti. "Sādhu bhante" ti, rājā Nāradaṃ nāma amaccaṃ15
"bhadantaṃ gahetvā vanacarakehi17 saddhiṃ Himavantaṃ yā-
hīti" pesesi. Nārado taṃ17 tattha netvā paccāgamāsi. Ke-
savassāpi Kappe diṭṭhamatte yeva cetasikarogo18 vūpasanto,
ukkaṇṭhikā paṭippassaddhā. Ath'; assa Kappo aloṇena19
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -mo, Cs -co corr. to -vo.
2 Bid kesavo tāpeso naṃ.
3 Bid sineho.
4 Bid ativiya vi-.
5 Bid add manussapathaṃ gantvā.
6 Bid anto.
7 Bid atikkante.
8 Bid -itvā.
9 Bid -vāsikena.
10 Bid add pi.
11 Bid alabhantassa.
12 Bi s. ā. na, Bd sabbā āhāro na.
13 Ck parināmi, Cs parināmi corr. to -ṇāmi.
14 Cks neva.
15 Bid add pakkosāpetvā nārada amhākaṃ.
16 Bid -ri-.
17 Bid omit taṃ.
18 Bid cetasirogo.
19 Bid -ṇakena.
[page 144]
144 IV. Catukkanipāta. 5. Cullakuṇālavagga. (35.)
adhūpanena udakena sittapaṇṇena1 saddhiṃ sāmākanīvāra-
yāguṃ adāsi, tassa taṃ khaṇañ ñeva lohitapakkhandikā paṭip-
passambhi. Puna rājā Nāradaṃ pesesi: "gaccha Kesavatā-
pasassa pavattiṃ jānāhīti". So āgantvā2 taṃ ārogaṃ disvā
"bhante Bārāṇasirājā pañca vejjakulāni gahetvā paṭijagganto
tumhe āroge kātuṃ nāsakkhi, kathaṃ vo3 Kappo paṭijaggīti"
vatvā paṭhamaṃ {gātham} āha:
Ja_IV,5.6(=346).1: Manussindaṃ jahitvāna sabbakāmasamiddhinaṃ (Dhp. p.215.)
kathan nu bhagavā Kesī Kappassa ramati assame ti. || Ja_IV:177 ||
Tattha manussindan ti manussānaṃ indaṃ Bārāṇasirājānaṃ, kathan
nu bhagavā Kesīti kena nu kho upāyena4 ayaṃ amhākaṃ bhagavā Kesava-
tāpaso5 Kappassa assame ramatīti evaṃ aññena6 saddhiṃ sallapanto viya
Kesavassa abhiratikāraṇaṃ7 pucchi.
Taṃ sutvā Kesavo dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,5.6(=346).2: Sādūni ramaṇīyāni santi rakkhā8 manoramā,
subhāsitāni Kappassa Nārada ramayanti man ti. || Ja_IV:178 ||
Tattha santi rakkhā9 ti rukkhā, pāliyaṃ10 pāna rukkhā11 t'; eva12 likhi-
taṃ, subhāsitānīti13 Kappena kathitāni subhasitāni ca14 ramayanti man15
ti attho.
Evañ ca pana vatvā "evaṃ maṃ abhiramāpento Kappo
aloṇādhūpanaudakasittapaṇṇamissaṃ16 sāmākanīvārayāguṃ
pāyesi, tāya me sarīravyādhi17 samito18 ti19 nīrogo20 jāto 'mhīti"
āha. Taṃ sutvā Nārado tatiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,5.6(=346).3: Sālīnaṃ odanaṃ bhuñje suciṃ21 maṃsūpasecanaṃ,
kathaṃ sāmākanīvāraṃ22 aloṇaṃ23 chādayanti24 tan ti. || Ja_IV:179 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck nisinnāpaṇṇona, Cs sinnāpanne corr. to -paṇṇena.
2 Bid gantvā.
3 Bid te.
4 Cks kena nupāyena.
5 Bid kesitā-.
6 Bid aññehi.
7 Cs -ramatikā- corr. to -ramakā-, Bi -ramatikā-, Bd -ramanakā-
8 Cks Bi rukkhā.
9 Bi rakkā, Cks rukkhā.
10 Cs -li- corr to -ḷi-, Bd -ḷi-.
11 so all four MSS.
12 Bid tveva.
13 Cks subhānīti.
14 Bi omits ca.
15 Bi maṃ ramayantī, Bd omits maṃ.
16 Cks -sinnapaṇṇa-, Bid aloṇakaṃ adhūpanaṃ udakasittaṃ-.
17 Bid sarīre byādhi.
18 Bid vūpasamito.
19 Bid omit ti.
20 Ck ni-, Cs niroge, Bid aro-.
21 Cs sucī corr. to suci, Bid suci
22 Cks -rā.
23 Ck alo, Cs aloṇa.
24 Cks cchā-, Bd sāda-.
[page 145]
7. Ayakūṭajātaka. (347.) 145
Tattha bhuñje ti bhuñji1 ayam eva vā pāṭho, chādayantīti chādayati2
pīṇeti toseti, gāthābandhasukhatthaṃ pana anunāsiko kato, idaṃ vuttaṃ hoti:
so3 tvaṃ suciṃ maṃsūpasecanaṃ rājakule rājārahaṃ sālibhattaṃ bhuñji4,
taṃ5 katham idaṃ sāmākanīvāraṃ6 aloṇaṃ7 pīṇesi tosesi, kathaṃ te etaṃ
ruccatīti.
Taṃ sutvā Kesavo catutthaṃ gātham āha:
Ja_IV,5.6(=346).4: Asāduṃ yadi vā sāduṃ appaṃ vā yadi vā bahuṃ
vissattho yattha bhuñjeyya vissāsaparamā rasā ti. || Ja_IV:180 ||
Tattha yadi vā sādun ti yadi vā asāduṃ8, vissattho ti nirāsaṃko vissā-
sappatto9 hutvā, yattha bhuñjeyyā ti yasmiṃ nivesane evaṃ bhuñjeyya
tattha evaṃ bhuttaṃ yaṃ kiñci bhojanaṃ sādum eva, kasmā: yasmā vissāsa-
paramā rasā, vissāso10 paramo uttamo etesan ti vissāsaparamā rasā ti, vissāsa-
rasasadiso11 hi12 raso nāma n'; atthi, avissāsikena13 dinnaṃ catumadhuram pi
vissāsikena dinnaṃ ambilakañjiyaṃ14 nāgghatīti15.
Nārado tassa vacanaṃ sutvā rañño santikaṃ gantvā "Ke-
savo idaṃ nāma kathesīti" ācikkhi.
Satthā imaṃ desanaṃ16 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
rājā Ānando ahosi, Nārado Sāriputto, Kesavo Bakabrahmā17, Kappo18
aham evā" 'ti. Kesavajātakaṃ19.
7. Ayakūṭajātaka.
Sabbāyasan ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto lo-
katthacariyaṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ Mahākaṇhajātake
āvibhavissati.
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchismiṃ20 nibbattitvā
vayappatto uggahitasabbasippo pitu accayena rajje patiṭṭhāya
dhammena rajjaṃ kāresi. Tadā manussā devamaṅgalikā hutvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid bhuñjasi.
2 Ck -tī, Bi chāayanti, Bd sādiyanti tanti sādayati.
3 Bid yo.
4 Bid bhañjasi.
5 Cs taṃ corr. to tuṃ, Bi tattha.
6 Cks Bid -ni-.
7 Bid -ṇakaṃ.
8 so Cks; Bid yadi vā sāduṃ, omitting ti yadi vā asāduṃ.
9 Bid visāsasampayutto.
10 Bid add pana.
11 Bid omit rasa.
12 Bid add añño.
13 Bid add hi.
14 Bid -kañcikaṃ.
15 Bi na ag-, Bd anag-.
16 Bid dhammade-.
17 Bid bakamahābrahmā.
18 Bid add pana.
19 Bi adds chaṭhamaṃ, Bd chaṭhaṃ.
20 Bid -imhi.
[page 146]
146 IV. Catukkanipāta. 5. Cullakuṇālavagga. (35.)
bahuajeḷakādayo māretvā devatānaṃ balikammaṃ karonti.
Bodhisatto "pāṇo na hantabbo" ti bheriñ carāpesi. Yakkhā
balikammaṃ alabhamānā Bodhisattassa kujjhitvā Himavante
yakkhasamāgamaṃ katvā Bodhisattassa māraṇatthāya ekaṃ
kakkhalaṃ1 yakkhaṃ pesesuṃ. So kaṇṇikamattaṃ mahantaṃ
ādittaṃ ayakūṭaṃ gahetvā "iminā naṃ paharitvā māressāmīti"
āgantvā majjhimayāmasamanantare Bodhisattassa sayanamat-
thake aṭṭhāsi. Tasmiṃ khaṇe Sakkassa āsanaṃ2 uṇhākāraṃ
dassesi. So āvajjamāno taṃ3 kāraṇaṃ ñatvā Inda-vajiraṃ
ādāya āgantvā yakkhassa upari aṭṭhāsi. Bodhisatto yakkhaṃ
disvā "kiṃ nu kho esa maṃ rakkhamāno ṭhito udāhu māre-
tukāmo" ti tena saddhiṃ sallapanto4 paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,5.7(=347).1: Sabbāyasaṃ kūṭam atippamāṇaṃ
paggayha so tiṭṭhati antalikkhe,
rakkhāya me tvaṃ vihito nu 's'; ajja5
udāhu me cetayase vadhāyā 'ti. || Ja_IV:181 ||
Tattha vihito nu sajjā ti vihito nu asi ajja.
Bodhisatto pana yakkham eva passati na Sakkaṃ, yakkho
Sakkassa bhayena Bodhisattaṃ paharituṃ na sakkoti. So
Bodhisattassa kathaṃ sutvā "mahārāja, nāhan tava ārakkhat-
thāya6 ṭhito, iminā pana jalitena ayakūṭena paharitvā taṃ
māressāmīti āgato 'mhi, Sakkassa bhayena paharituṃ na sak-
komīti" etam atthaṃ dīpento dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IV,5.7(=347).2: Dūto 'haṃ rājā idha rakkhasānaṃ,
vadhāya tuyhaṃ pahito 'ham asmi,
Indo ca taṃ rakkhati devarājā,
ten'; uttamaṅgaṃ na hi phālayāmīti7. || Ja_IV:182 ||
Taṃ sutvā Bodhisatto itarā dve gāthā abhāsi:
Ja_IV,5.7(=347).3: Sace ca8 maṃ rakkhati devarājā
devānam indo Maghavā Sujampati
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add pharussaṃ.
2 Bid bhavanaṃ.
3 Bi imaṃ, Bd idaṃ.
4 Bid -pento.
5 Bi nu ajja.
6 Bid rakkhanatthāya.
7 Cks pā-, Bi taṃ muttamaṅgaṃ tena phālissāmi,
Bd tenuttamaṅga tena phālessāmīti.
8 Cs va.
[page 147]
8. Araññajātaka. (348.) 147
kāmam pisācā vinadantu1 sabbe,
na santase rakkhasiyā pajāya. || Ja_IV:183 ||
Ja_IV,5.7(=347).4: Kāmaṃ kandantu kumbhaṇḍā sabbe paṃsupisācakā,
nālaṃ pisācā yuddhāya, mahatī sā vihesikā ti. || Ja_IV:184 ||
Tattha rakkhasiyā pajāyā 'ti rakkhasasaṃkhātāya2 pajāya, rakkhasa-
sattānan ti attho, kumbhaṇḍā ti kumbhamattarahassaṃgā3 mahodarā yak-
khā, paṃsupisācakā ti saṃkārādhānapisācā4, nālan ti pisācā nāma mayā
saddhiṃ yuddhāya na samatthā, mahatī5 sā vihesikā ti yaṃ pun'; ete yak-
khā sannipatitvā vihesikaṃ6 dassenti7 mahatī vihesikā6 bhāyanākāradassana-
mattam8 eva mayhaṃ, na panāhaṃ9 bhāyāmīti attho.
Sakko yakkhaṃ palāpetvā Mahāsattaṃ ovaditvā "mā
bhāyi mahārāja, ito paṭṭhāya tava rakkhāma, mā bhāyitthā10"
ti11 vatvā sakaṭṭhānaṃ eva gato.
Satthā imaṃ desanaṃ2 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
Sakko Anuruddho ahosi, Bārāṇasirājā pana aham evā" 'ti. Aya-
kūṭajātakaṃ13.
8. Araññajātaka.
Araññā gāmam āgammā 'ti, Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto thullakumārikapalobhanaṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ
Cullanāradakassapajātake14 āvibhavissati15.
Atīte pana16 Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kā-
rente Bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto
Takkasilāyaṃ uggahitasabbasippo17 bhariyāya kālakatāya
puttaṃ gahetvā isipabbajjaṃ pabbajitvā Himavante vasanto
puttaṃ assamapade ṭhapetvā phalāphalatthāya gacchati. Tadā
coresu paccantagāmaṃ paharitvā karamare18 gahetvā gacchan-
tesu ekā kumārikā palāyitvā taṃ assamapadaṃ patvā tāpasa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs Bd pisācāmina-, Ck pisañcāmina-
2 Bid rakkhasi-.
3 Cks kumbhaṇḍamatta-.
4 Bid saṃkāraṭhāne-.
5 all four MSS. -ti.
6 Bid vibhe-.
7 Bid add sā.
8 Bid bhayakāraṇada-.
9 Bid nāhaṃ
10 Ck mā yattā, Cs mā yantā, Bi mā bhāpa.
11 Bi tā.
12 Bid dhammade-.
13 Bid add sattamaṃ.
14 Bi cūḷa-, Bd cūla-.
15 Bid add atītaṃ āhari.
16 Bid omit pana.
17 Bid omit sabba.
18 Bid kumārike.
[page 148]
148 IV. Catukkanipāta. 5. Cullakuṇālavagga. (35.)
kumārakaṃ palobhetvā sīlavināsaṃ pāpetvā "ehi gacchāmā" 'ti
āha. "Pitā tāva me āgacchatu, taṃ passitvā1 gamissāmīti".
"Tena hi disvā āgacchā" 'ti nikkhamitvā antarāmagge nisīdi.
Tāpasakumāro pitari āgate paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IV,5.8(=348).1: Araññā gāmam āgamma kiṃsīlaṃ kiṃvataṃ ahaṃ
purisaṃ tāta seveyyaṃ, tam me akkhāhi pucchito ti. || Ja_IV:185 ||
Tattha araññā gāmamāgammā ti tāta ahaṃ ito araññato manussa-
pathaṃ vasanatthāya gato vasanagāmaṃ patvā2.
Ath'; assa pitā ovādaṃ dento tisso gāthā abhāsi:
Ja_IV,5.8(=348).2: Yo taṃ vissāsaye3 tāta vissāsañ ca khameyya te
sussūsī ca titikkhī4 ca taṃ bhajehi5 ito gato. || Ja_IV:186 ||
Ja_IV,5.8(=348).3: Yassa kāyena vācāya manasā n'; atthi dukkataṃ6
urasīva patiṭṭhāya taṃ bhajehi7 ito gato. || Ja_IV:187 ||
Ja_IV,5.8(=348).4: Haliddirāgaṃ kapicittaṃ purisaṃ rāgavirāginaṃ
tādisaṃ tāta mā sevi nimmanussam pi ce8 siyā ti. || Ja_IV:188 ||
Tattha yo taṃ vissāsaye9 ti yo10 puriso taṃ vissāseyya11 na pari-
saṃkeyya, vissāsañca khameyya te ti yo ca attani kayiramānaṃ12 tava
vissāsaṃ pana yaṃ nirāsaṃko taṃ khameyya, sussūsīti yo ca tava vissāsa-
vacanaṃ sotum icchati, titikkhīti13 yo ca tayā kataṃ aparādhaṃ khamati,
taṃ bhajehīti14 taṃ purisaṃ bhajeyyāsi payirupāseyyāsi, urasīva patiṭ-
ṭhāyā 'ti yathā tassa urasi patiṭṭhāya vaḍḍhanto15 tvam pi tādiso urasi pati-
taputto16 viya hutvā evarūpaṃ purisaṃ bhajeyyāsīti attho, haliddirāgan ti
haliddirāgasadisaṃ athiracittaṃ17, kapicittan ti lahuparivattitāya18 makkaṭa-
cittaṃ, rāgavirāginan ti muhutten'; eva rajjanavirajjanasabhāvaṃ, nimma-
nussam pi ce siyā ti sace pi sakala-Jambudīpatale19 kāyaduccaritādirahi-
tassa20 manussassa abhāvena nimmanussaṃ siyā tathāpi tāta tādisaṃ lahucittaṃ
mā sevi, sabbam21 pi manussapathaṃ vicinitvā heṭṭhāvuttaguṇasampannam eva
purisaṃ22 seveyyāsīti23 attho.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add va.
2 Bid add kiṃ karomīti.
3 Ck vissase, Cs vissāse, Bi visā, Bd visāsaye.
4 Bid -kkhi, Cks -kkhā.
5 Bi bhājesi, Bd bhajeyya.
6 Bid -ṭaṃ.
7 Bid bhajeyya.
8 Cs ve.
9 Cks vissase, Bid visāsaye.
10 Cks so.
11 Bi visesayye, Bd visāseyya.
12 Bid -ne.
13 Bi titikkhatīti, Cs titikkhāti corr. to -kkhati, Ck titikkhāti.
14 Bid bhajeyyāti.
15 Cs vaḍḍhe-, Bid vaḍhito orasaputto.
16 Bid patiṭhita-.
17 Ck atira- corr. to athira-, Bi atira-, Bd athīra-.
18 Cs -kāya.
19 Bid sakalaṃ--talaṃ.
20 Bid -divira-.
21 Cks sevitabbam, Bid sevisabbaṃ.
22 Bid omit purisaṃ.
23 Bid bhajeyyāsīti.
[page 149]
9. Sandhibhedajātaka. (349.) 149
Taṃ sutvā tāpasakumāro "ahaṃ tāta imehi guṇehi saman-
nāgataṃ purisaṃ kattha labhissāmi, na gacchāmi, tumhākaṃ
ñeva santike vasissāmīti" vatvā nivatti. Ath'; assa pitā kasiṇa-
parikammaṃ ācikkhi. Ubho pi aparihīnajjhānā Brahmaloka-
parāyanā ahesuṃ.
Satthā imaṃ desanaṃ1 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
putto ca kumārikā ca ete yeva ahesuṃ2, tāpaso aham evā3" 'ti.
Araññajātakaṃ4.
9. Sandhibhedajātaka.
N'; eva itthīsu sāmaññan ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto pesuññasikkhāpadaṃ ārabbha kathesi, Ekasmiṃ hi
samaye Satthā "chabbaggiyā bhikkhū pesuññaṃ upasaṃharantīti'
sutvā te pakkosāpetvā "saccaṃ kira tumhe bhikkhave bhikkhūnaṃ
bhaṇḍanajātānaṃ kalahajātānaṃ vivādam āpannānaṃ5 pesuññaṃ upa-
saṃharatha, tena anuppannāni c'; eva bhaṇḍanāni uppajjanti uppan-
nāni ca6 bhiyyobhāvāya saṃvattantīti" pucchitvā "saccan" ti vutte
te bhikkhū garahitvā "bhikkhave, pisunā7 vācā nāma tikhiṇāsippahā-
rasadisā8, daḷho pi vissāso tāya khippaṃ bhijjati, tañ ca pana ga-
hetvā attano mettiṃ bhindanakajano9 sīhausabhasadiso hotīti" vatvā
atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto tassa putto hutvā10 Takkasilāyaṃ uggahitasippo
pitu accayena dhammena rajjaṃ kāresi. Tadā eko gopālako
araññe gokulesu gāvo11 paṭijaggitvā āgacchanto ekaṃ gabbhiniṃ
asallakkhetvā pahāya āgato. Tassā ekāya sīhiyā12 saddhiṃ vissāso
uppajji. Tā13 ubho pi daḷhamittā hutvā ekato pi caranti14.
Athāparabhāge gāvī vacchakaṃ sīhī sīhapotakaṃ vijāyi. Te
ubho pi janā kulehi āgatamettiyā15 daḷhamittā hutvā ekato
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid dhammade-.
2 Bid add pitāmahā.
3 Bid eva sammāsambuddho.
4 Bid add aṭhamaṃ.
5 Bid vivādāpannānaṃ.
6 Cks omit ca.
7 Cs -nā corr. to -ṇā, Bid -ṇa.
8 Ck -nā-, Cs -ṇā-, Bid ṇasattipahāra-.
9 Bi mitti bhindaka-, Bd mittiṃ bhindanto.
10 Bid add vayappatto.
11 Bid gāve.
12 Cks ekā, Bi ekāleyo Bd ekāyeva.
13 Bi tvā, Cs has added tā.
14 Bid vica.
15 Bid -mittiyā.
[page 150]
150 IV. Catukkanipāta. 4. Cullakuṇalavagga. (35.)
vicaranti. Ath'; eko vanacarako tesaṃ vissāsaṃ disvā araññe
uppajjanakabhaṇḍaṃ ādāya Bārāṇasiṃ1 gantvā rañño2 datvā
"api te samma kiñci araññe acchariyaṃ diṭṭhapubban" ti
raññā puṭṭho "deva, aññaṃ kiñci na passāmi3, ekaṃ pana
sīhañ ca usabhañ ca aññamaññaṃ vissāsike4 ekato carante5
addasan6" ti āha. "Tesaṃ7 tatiye uppanne bhayaṃ bhavissati,
yadā tesaṃ tatiyaṃ passasi atha me ācikkheyyāsīti". "Sādhu8
devā" 'ti. Vanacarake9 Bārāṇasiṃ10 gate eko sigālo sīhañ ca
usabhañ ca upaṭṭhahi. Vanacarako araññaṃ gantvā taṃ disvā
"tatiyassa uppannabhāvaṃ rañño kathessāmīti" nagaraṃ gato.
Sigālo pi cintesi: "mayā ṭhapetvā sīhamaṃsañ ca usabha-
maṃsañ ca aññaṃ akhāditapubbaṃ nāma n'; atthi, ime bhin-
ditvā imesaṃ maṃsaṃ khādissāmīti" so "ayaṃ taṃ evaṃ va-
datīti" ubho pi te11 aññamaññaṃ bhinditvā nacirass'; eva ka-
lahaṃ katvā12 maraṇākārappatte13 akāsi. Vanacarako pi gantvā
rañño "tesaṃ deva tatiyo uppanno" ti āha. "Ko so14" ti.
"Sigālo devā" ti. Rājā "ubho pi te15 bhinditvā mārāpessati,
mayaṃ tesaṃ matakāle sampāpuṇissāmā" 'ti vatvā rathaṃ
abhiruyha vanacarakadesitena maggena16 gacchanto tesu añña-
maññaṃ kalahaṃ katvā jīvitakkhayaṃ pattesu sampāpuṇi.
Sigālo17 tuṭṭhahaṭṭho18 ekavāraṃ sīhassa maṃsaṃ khādati
ekavāraṃ usabhassa19. Rājā te ubho pi jīvitakkhayaṃ patte20
disvā rathe ṭhito va21 sārathinā saddhiṃ sallapanto22 imā
gāthā abhāsi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -siyam, Bd -sī, Bi -si.
2 Ck raṃñe, Cs araññe corr. to rañño, Bi araññe.
3 Cks -mīti.
4 Bi visāsi katvā, Bd visāsike katvā.
5 Ck -to, Cs vamaranto, Bd vicarante, Bi vanaṃ carante.
6 Bd -sin.
7 Bid ete-.
8 Bid so sādhu.
9 Bid add pana.
10 Bi sī, Bd -siyaṃ.
11 Bid mitte in the place of pite.
12 Bid kāretvā.
13 Cks Bi -ṇa-.
14 Bi eko, Bd eso.
15 Bd mitte in the place of pite, Bi omits pite.
16 Ck -desitakena-, Bi vanacarikena maggadesitena,
Bd vanacarikena maggadesikena, Cs vanacarakena maggena
corr. to vanacarakadesitamaggena.
17 Bid add pana.
18 Bid haṭha tuṭho.
19 Bid add maṃsaṃ khādati.
20 Bid -yappatte.
21 Ck omits va.
22 Bid -pento.
[page 151]
9. Sandhibhedajātaka. (349.) 151
Ja_IV,5.9(=349).1: N'; eva itthīsu sāmaññaṃ
na pi bhakkhesu sārathi1,
ath'; assa sandhibhedassa
passa yāva sucintitaṃ. || Ja_IV:189 ||
Ja_IV,5.9(=349).2: Asi tikkho va maṃsamhi2
pesuññaṃ parivattati
yatth'; ūsabhañ ca sīhañ ca
bhakkhayanti migādhamā. || Ja_IV:190 ||
Ja_IV,5.9(=349).3: Imaṃ so sayanaṃ seti
ya-y-imaṃ3 passasi4 sārathi
yo vācaṃ sandhibhedassa
pisunassa nibodhati. || Ja_IV:191 ||
Ja_IV,5.9(=349).4: Te janā sukham edhanti
narā saggagatā-r-iva
ye5 vācaṃ sandhibhedassa
nāvabodhanti sārathīti. || Ja_IV:192 ||
Tattha n'; eva itthīsū 'ti samma sārathi imesaṃ dvinnaṃ janānaṃ n'
eva itthisu6 sāmaññaṃ atthi na bhakkhesu pi7, aññam eva hi itthiṃ sīho se-
vati aññaṃ usabho, aññaṃ ca bhakkhaṃ sīho khādati aññaṃ8 usabho ti attho,
ath'; assā 'ti evaṃ kalahakāraṇe avijjamāne pi atha imassa mittasandhibheda-
kassa duṭṭhasigālassa ubhinnaṃ maṃsaṃ khādissāmīti cintetvā ime mārentassa,
passa yāva taṃ cintitaṃ jātaṃ, sucintitan ti9 adhippāyo, yatthā 'ti yasmiṃ
pesuññe parivattamāne usabhañ ca sīhañ ca migādhamā sigālā khādanti, taṃ
pesuññaṃ maṃsamhi10 tikhiṇāsi11 viya mittabhāvaṃ chindantam eva pari-
vattatīti dīpeti, yayimaṃ12 passasīti13 samma sārathi yaṃ imaṃ passasi
imesaṃ dvinnaṃ matasayanaṃ14 añño pi yo puggalo sandhibhedassa pisunassa
pisunavācaṃ nibodhati gaṇhati so imaṃ sayanaṃ seti evam evaṃ15 maratīti16
dasseti, sukham edhantīti sukhaṃ vindanti labhanti, narā saggagatārivā
'ti saggaṃ gatā dibbabhogasamaṅgino narā viya te17 sukhaṃ vindanti, nāva-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck kārati, Cs kārathi corr. to kārati.
2 Cks -saṃhi.
3 Cks yay iva, Bd yaṃ yimaṃ.
4 Bd passi.
5 Cks yo.
6 so all four MSS.
7 Cks omit su pi.
8 Cks add ca.
9 Bi yāva sucintitaṃ jātan ti, Bd yāva sucintitaṃ taṃ jātaṃ ti.
10 Bi maṃsaṃ pi, Cks maṃsaṃhi.
11 Bid -ṇa asi.
12 Bid yaṃ yimaṃ.
13 Ck passatīti, Bd passiti.
14 Bi -sayaṃ, Bd -sayana.
15 Bid eva.
16 Cs evamevaṃ mariti corr. to evamevampīti.
17 Bid omit te.
[page 152]
152 IV. Catukkanipāta. 5. Cullakupālavagga. (35.)
bodhantīti na sārato1 paccenti2, tādisaṃ vata3 vacanaṃ sutvā codetvā
vāretvā4 mettiṃ5 abhinditvā pakatikā va hontīti.
Rājā imā gāthā bhāsitvā sīhassa kesaracammanakhadāṭhā6
gāhāpetvā nagaram eva gato.
Satthā imaṃ desanaṃ7 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
rājā8 aham eva ahosin9" ti. Sandhibhedajātakaṃ10.
10. Devatāpañhajātaka.
Hanti hatthehi pādehīti. Ayaṃ devatāpucchā Ummagga-
jātake āvibhavissati. Devatāpañhajātakaṃ11. Cullakuṇāla-
vaggo12 pañcamo. Catukkanipātavaṇṇanā niṭṭhitā13.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi na rato.
2 Cks paccanti.
3 Bid pana.
4 Bid sāretvā.
5 Bd mittim, Bi omits mettiṃ.
6 Bi -dādhā, Bd dādhe.
7 Bid dhammade-.
8 Bid bārāṇasirājā.
9 Bid sammāsambuddho in the place of ahosin.
10 Cs Bi -bhedakajā-, Bid add navamaṃ.
11 Cks omit devatāpañhajātakaṃ, Bid add dasamaṃ.
12 Bid cūḷakuṇḍāla-.
13 Ck omits catukka---tā, Bid add pañcavagga paṭimaṇḍitaṃ
catukkanipātajātakaṃ niṭhitaṃ.
[page 153]
153
V. PAÑCANIPĀTA.
1. MAṆIKUṆḌALAVAGGA.
1. Maṇikuṇḍalajātaka.
Jīno1 rathassamaṇikuṇḍalā cā 'ti. Idaṃ Satthā Je-
tavane viharanto Kosalarañño antepure paduṭṭhāmaccaṃ ārabbha
kathesi. Vatthuṃ heṭṭhā vitthāritam eva.
Idhāpi Bodhisatto Bārāṇasiyaṃ2 rājā ahosi. Duṭṭhā-
macco Kosalarājānaṃ ānetvā Kāsirajjaṃ gāhāpetvā3 bandha-
nāgāre pāpesi4. Rājā5 jhānaṃ uppādetvā ākāse pallaṃke6
nisīdi. Corarañño sarīre ḍāho uppajji. So Bārāṇasirājānaṃ
upasaṃkamitvā paṭhamaṃ gātham aha:
Ja_V,1.1(=351).1: Jīno7 rathassamaṇikuṇḍalā8 ca,
putte ca dāre ca tath'; eva jīno9,
sabbesu bhogesu asesitesu10
kasmā na santappasi11 sokakāle ti. || Ja_V:1 ||
Tattha jīno9 rathassamaṇikuṇḍalā12 cā 'ti taṃ13 mahārāja14
rathañ ca asse15 ca maṇikuṇḍalāni ca jīno, rathe16 ca maṇikuṇḍale17 ti pi
pāṭho, asesitesū18 'ti na sesitesu19 nissesesū20 'ti attho21.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bd jino, Bi jinno.
2 Bid -ṇasī.
3 Bid add bārānassīrājānaṃ bandhāpetvā.
4 Bid khipāpesi.
5 Bd adds tasmiṃ.
6 Bid -kena.
7 Bi jinno, Bd jino.
8 Ck -lī, Cs -le.
9 Bid jinno.
10 Bid -kesu.
11 Ck saṃtha-, Cs santhappasi.
12 Cks -le.
13 Bid omit taṃ.
14 Bid add tvaṃ.
15 Bid assañ.
16 Cs jinojīnarathe, Bi jinnorathe, Bd jinojinnorathe.
17 Cks -lo, Bi -le cā.
18 Bid -kesū.
19 Bid mito nasesitesu.
20 Bi nisesu, Bd niravasesu.
21 Ck ahadvesu, Cs bhavesu instead of bhogesu?
[page 154]
154 V. Pañcanipāta. 1. Maṇikuṇḍalavagga. (36.)
Taṃ sutvā Bodhisatto imā dve gāthā abhāsi:
Ja_V,1.1(=351).2: Pubbe va maccaṃ vijahanti bhogā
macco ca ne1 pubbataraṃ jahāti,
asassatā bhogino kāmakāmi2,
tasmā na socām'; ahaṃ sokakāle. || Ja_V:2 ||
Ja_V,1.1(=351).3: Udeti āpūrati2 veti cando,
atthaṃ tapetvāna3 paleti suriyo,
viditā mayā sattuka lokadhammā4,
tasmā na socām'; ahaṃ sokakāle ti. || Ja_V:3 ||
Tattha pubbevamaccan ti maccaṃ bhogā5 pubbe va paṭhamataraṃ ñeva
vijahanti, macco vā te bhoge6 pubbataraṃ vijahati, kamakāmīti corarājānaṃ
ālapati, ambho kāme kāmayamāna7 kāmakāmi8 bhogino nāma loke asassatā,
bhogesu vā9 naṭṭhesu jīvamānā va abhogino honti, bhogaṃ vā10 pahāya sayaṃ11
nassanti, tasmā ahaṃ mahājanassa sokakāle pi na socāmīti attho, viditā mayā
sattuka lokadhammā12 ti corarājānaṃ ālapanto13 ambho sattuka14 mayā15
lābho alābho yaso ayaso ti ādayo lokadhammā viditā, yath'; eva hi cando udeti
pūrati ca puna ca khīyati yathā vā16 suriyo andhakāraṃ vidhamanto mahantaṃ
lokapadesaṃ17 tappetvāna18 puna sāyaṃ19 atthaṃ gacchati na dissati evam
evaṃ20 bhogā uppajjanti ca vinassanti ca, tattha kiṃ sokena, tasmā na socā-
mīti attho.
Evaṃ Mahāsatto corarañño dhammaṃ desetvā21 idāni tass'
evācāraṃ22 parigaṇhanto:
Ja_V,1.1(=351).4: Alaso gihī kāmabhogī nā sādhu, (Cfr. supra p.105.)
asaññato pabbajito na sādhu,
rājā na sādhu anisammakārī,
yo paṇḍito kodhano taṃ na sādhu. || Ja_V:4 ||
Ja_V,1.1(=351).5: Nisamma khattiyo kayirā nānisamma disampati,
nisammakārino rāja23 yaso kitti ca vaḍḍhatīti āha. || Ja_V:5 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid dhane.
2 Cks -mī.
3 Ck attantape-, Cs atthantape-, Bi ataṃ ṭha-, Bd atthaṃ ṭha-.
4 Bid aṭhalodhammo.
5 Bid ti pubbeva maccaṃ vā bhogā vā.
6 Bid dhane bhoge vā in the place of te bhoge.
7 Bid -nā.
8 Bi kāmaṃ kāmaṃ, Bd kāmaṃ kāma.
9 Bd ca, Bi omits vā.
10 Bi bho ca, Bd bhoge ca.
11 Bid add vā.
12 Bi attaloka-, Bd satthuka-.
13 Bid -pento.
14 Bi aṭhappakārā, Bd satthuka.
15 Bid add loke.
16 Bid omit vā.
17 Bid -ppa-, Cks -san.
18 Bid kappetvāna.
19 Bd adds atthaṃ paleti.
20 Bd eva.
21 na puna sāyaṃ---desetva wanting in Bi.
22 Bid taññevacoraṃ.
23 Cks Bi rājā, Bd rañño.
[page 155]
2. Sujātajātaka. (352.) 155
Imā pana dve gāthā heṭṭhā vitthāritā eva1.
Bodhisattaṃ2 khamāpetvā rajjaṃ paṭicchāpetvā3 attano
janapadaṃ eva gato.
Satthā imaṃ desanaṃ4 āharitvā jātakam samodhānesi; "Tadā
Kosalarājā Ānando ahosi, Bārāṇasirājā pana aham evā" 'ti. Maṇi-
kuṇḍalajātakaṃ5.
2. Sujātajātaka.
Kinnu santaramāno vā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto matapitikakuṭumbikaṃ6 ārabbha kathesi. So kira pitari
mate paridevamāno7 carati8, sokaṃ vinodetuṃ na sakkoti9. Satthā
tassa sotāpattiphalūpanissayaṃ disvā Sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā
pacchāsamaṇaṃ ādāya10 gehaṃ gantvā paññattāsane nisinno taṃ
vanditvā nisinnaṃ11 "kiṃ upāsaka socasīti12" vatvā "āma bhante" ti
vutte "āvuso porāṇakapaṇḍitā paṇḍitānaṃ kathaṃ sutvā pitari kāla-
kate na sociṃsū" 'ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto kuṭumbikagehe nibbatti. Sujātakumāro13 ti
'ssa nāmaṃ kariṃsu. Tassa vayappattassa pitāmaho kālam
akāsi. Ath'; assa pitā pitu kālakiriyato14 paṭṭhāya sokasa-
mappito āḷāhanato15 aṭṭhīni {āharitvā} attano ārāme mattika-
thūpaṃ katvā tāni tattha nidahitvā gatagatavelāya16 thūpaṃ
pupphehi pūjetvā āvajjanto17 paridevati, n'; eva18 nahāyati19 na
vilimpati na bhuñjati na kammante vicāreti. Taṃ disvā Bo-
dhisatto "pitā me ayyakassa matakālato paṭṭhāya sokābhibhūto
carati, ṭhapetvā kho20 pana maṃ añño etaṃ saññāpetuṃ na
sakkoti, ekena naṃ21 upāyena nissokaṃ karissāmīti" bahina-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -tāmeva, Cs Bi -tameva, Bd -tā yeva.
2 Bid corarājā bo-.
3 Bid -cchādetvā.
4 Bid dhammade-.
5 Bid add pathamaṃ.
2. Cfr. The Dasaratha-Jātaka p. 30; Jßī̀ñṬhiessen's Die Legende von
Kisāgotamī p.42.
6 Bid -pittikaṃku-.
7 Cks -ne.
8 Bid vicarati.
9 Bi asakkontena, Bd asakkoti in the place of na s.
10 Bid add tassa.
11 Cks panattāsane sannisinnaṃ, omitting nisinno taṃ vanditvā.
12 Cks socatīti.
13 Ck -to-?
14 Bid kālakatato.
15 Cks ālā-.
16 Bi gatā-.
17 Cks āvijjhanto.
18 Bid na.
19 Bid nhā-.
20 Bid omit kho.
21 Cs taṃ, Bid omit naṃ.
[page 156]
156 V. Pañcanipāta. 1. Maṇikuṇḍalavagga. (36.)
gare1 ekaṃ matagoṇaṃ disvā tiṇañ ca pānīyañ ca āharitvā tassa
purato katvā2 "khāda khāda, piva pivā" 'ti vadati3. Āgatā-
gatā naṃ4 disvā5 "samma Sujāta, kiṃ ummattako si, mata-
goṇassa tiṇodakaṃ desīti6" vadanti. So kiñci na7 paṭivadati.
Ath'; assa pitu santikaṃ gantvā "putto te ummattako jāto,
matagoṇassa tiṇodakaṃ detīti" āhaṃsu. Taṃ sutvā kuṭum-
bikassa pitusoko apagato puttasoko patiṭṭhito. So vegena
gantvā8 "nanu tvaṃ tāta Sujāta paṇḍito9, kiṃkāraṇā mata-
goṇassa tiṇodakaṃ desīti" vatvā dve gāthā abhāsi:
Ja_V,1.2(=352).1: Kim nu santaramāno va lāyitvā haritaṃ tiṇaṃ
khāda khādā 'ti lapasi10 gatasattaṃ11 jaraggavaṃ. || Ja_V:6 ||
Ja_V,1.2(=352).2: Na hi annena pānena mato goṇo samuṭṭhahe,
tañ12 ca tucchaṃ vilapasi yathā taṃ dummatī tathā ti. || Ja_V:7 ||
Tattha santaramāno vā 'ti turito viya hutvā, lāyitvā ti lunitvā13,
lapasīti vippalapasi, gatasattaṃ14 jaraggavan ti gatajīvitaṃ jiṇṇaṃ15
goṇaṃ, yathā tan ettha tan ti nipātamattaṃ, yathā dummati appañño vippala-
peyya16 tathā tvaṃ tucchaṃ abhūtaṃ17 vippalapasīti18.
Tato Bodhisatto dve gāthā abhāsi:
Ja_V,1.2(=352).3: Tath'; eva tiṭṭhati sīsaṃ hatthapādā ca vāladhi,
sotā tath'; eva tiṭṭhanti19, maññe goṇo samuṭṭhahe. || Ja_V:8 ||
Ja_V,1.2(=352).4: N'; ev'; ayyakassa sīsaṃ vā20 hatthapādā ca21 dissare,
rudaṃ mattikathūpasmiṃ22 nanu tvañ ñeva dummatīti. || Ja_V:9 ||
Tattha tathevā 'ti yathā pubbe ṭhitaṃ tath'; eva tiṭṭhati, maññe ti etesaṃ
sīsādīnaṃ tath'; eva ṭhitattā ayaṃ goṇo samuṭṭhaheyyā 'ti maññāmi, nevayya-
kassā 'ti ayyakassa pana sīsaṃ vā20 hatthapādā vā20 na dissanti, piṭṭhipādā
vā na dissare ti pi pāṭho, nanu tvaññeva dummatīti ahaṃ tāva sīsādīni
passanto evaṃ karomi, tvaṃ pana na kiñci passasi, jhāpitaṭṭhānato aṭṭhīni āha-
ritvā thūpaṃ23 katvā paridevasi, iti maṃ paṭicca sataguṇena sahassaguṇena24
tvam eva25 dummatīti, bhijjanadhammā tāta saṃkhārā bhijjantīti26, tattha kā
paridevanā ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid bahigāme.
2 Bid thapetvā.
3 Bid khādāhi pivāhīti āha.
4 Ck taṃ.
5 Bd adds kasmā.
6 Bid detīti.
7 Bid na kiñci.
8 Bi -nāgantvā.
9 Bi adds ti.
10 Bi khādavilapati, Bd khādātivilapati.
11 Ck -sataṃ, Cs -satthaṃ corr. to sattaṃ, Bid -santaṃ.
12 Bid tvañ.
13 Cs ḷu-, Bid luñci-.
14 Bid -santaṃ
15 Bi jinno, Bd jinna.
16 Bid vilapeyya.
17 Bid omit abbūtaṃ.
18 Bid vilapa.
19 Bi tiṭhati.
20 Bid ca.
21 Bid na.
22 Bi -kā-.
23 Bid mattikathū-.
24 Ck omits sahassa-, Bi adds nu, Bd nanu.
25 Bid tvaññeva.
26 Bid bhijjanti.
[page 157]
3. Dhonasākhajātaka. (353.) 157
Taṃ sutvā Bodhitassa pitā "mama putto paṇḍito, idha-
lokaparalokakiccaṃ1 jānāti, mama saññāpanatthāya etaṃ
kammaṃ akāsīti" cintetvā "tāta Sujāta paṇḍita, ‘sabbe saṃ-
khārā aniccā'; ti me ñātaṃ2, ito paṭṭhāya na socissāmi3, pi-
tusokaharaṇaputtena4 nāma tādisena bhavitabban" ti vatvā
puttassa thutiṃ karonto5.
Ja_V,1.2(=352).5: Ādittaṃ vata maṃ santaṃ6 ghatasittaṃ7 va pāvakaṃ8
vārinā viya9 osiñcaṃ10 sabbaṃ nibbāpaye11 daraṃ. || Ja_V:10 ||
Ja_V,1.2(=352).6: Abbahi12 vata me sallaṃ yam āsi13 hadayanissitaṃ
yo me sokaparetassa pitusokaṃ apānudi. || Ja_V:11 ||
Ja_V,1.2(=352).7: So 'haṃ14 abbūḷhasallo15 smi vītasoko anāvilo,
na socāmi na rodāmi tava sutvāna māṇava. (Cfr. Dhp. 96.) || Ja_V:12 ||
Ja_V,1.2(=352).8: Evaṃ karonti sappaññā ye honti anukampakā16,
vinivattayanti17 sokamhā Sujāto pitaraṃ yathā ti. || Ja_V:13 ||
Tattha nibbāpaye ti nibbāpayi, daran ti sokadarathaṃ18 Sujāto pi-
taraṃ yathā ti yathā ma ma putto Sujato maṃ pitaraṃ samānaṃ attano sap-
paññatāya sokamhā vinivattayi evaṃ19 aññe pi sappaññā sokamhā vinivattayantīti20.
Satthā imaṃ desanaṃ21 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne kuṭumbiko sotāpattiphale patiṭṭhahi)
"Tadā Sujāto aham evā" 'ti. Sujātajātakaṃ22.
3. Dhonasākhajātaka.
Nayidaṃ niccaṃ bhavitabban ti. Idaṃ Satthā Bhaggesu
Suṃsumāragiriṃ nissāya Bhesakalāvane viharanto Bodhirāja-
kumāraṃ ārabbha kathesi. Bodhirājakumāro nāma Udenassa23 putto
tasmiṃ kāle Suṃsumāragire24 vasanto ekaṃ pariyodātasippaṃ vaḍ-
ḍhakiṃ pakkosāpetvā aññarājūhi25 asadisaṃ katvā Kokanadaṃ26 nāma
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -loke kiccaṃ.
2 Bid saññātā.
3 Bid add ti.
4 Ck -kaṃha-.
5 Bid add āha.
6 Bi saṃ-.
7 Bd ghatā-.
8 Bd pāpakaṃ.
9 Bf vata.
10 Bid -ci.
11 Ck -yo.
12 Bi appuḷhi? Bd abbuḷhaṃ?
13 Cks sammāsi, Bi yamādīsī.
14 Bid svāhaṃ.
15 Ck abbulha-, Cs abbulha- corr. to abbuḷha-, Bi appuḷhaṃ?
Bd abbulha-.
16 Bid -kammakā.
17 Bid -vattanti.
18 Bid sokaṃ.
19 Cks add taṃ.
20 Bid add attho.
21 Bid dhammade-.
22 Bid add dutiyaṃ.
23 Bid add rañño.
24 Bid -giri.
25 Bid aññehi rā-.
26 cfr. Dhp. p.323; Bid -nudaṃ.
[page 158]
158 V. Pañcanipāta. 1. Maṇikuṇḍalavagga. (36.)
pāsādaṃ kārāpesi kāretvā ca pana "ayaṃ vaddhaki aññassāpi1 rañño
evarūpaṃ pāsādaṃ kāreyyā" 'ti maccharāyanto tassa akkhīni up-
pāṭesi2. Tena tassa3 akkhīni uppāṭitabhāvo4 bhikkhusaṃgho pākaṭo
jāto. Tasmā dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso Bo-
dhirājakumāro5 tathārūpassa vaḍḍhakino akkhīni uppāṭāpesi6, aho
kakkhalo pharuso sāhasiko" ti. Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha
bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā"
'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva pubbe p'; esa kakkhalo pharuso
sāhasiko va, na kevalañ ca idān'; eva pubbe p'; esa khattiyasahassānaṃ7
akkhīni uppāṭāpetvā6 māretvā tesaṃ maṃsena balikammaṃ kāresīti"
vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Takkasilāyaṃ disāpāmokkho ācariyo ahosi,
Jambudīpatale khattiyamāṇavā ca8 brāhmaṇamāṇavā ca tass'
eva santike sippaṃ uggaṇhiṃsu. Bārāṇasirañño pi putto Brah-
madattakumāro nāma tassa santike tayo vede uggaṇhi. So
pana pakatiyā9 kakkhalo pharuso sāhasiko10. Mahāsatto11 aṅ-
gavijjāvasena12 tassa kakkhalapharusasāhasikabhāvaṃ ñatvā
"tāta tvaṃ kakkhalo pharuso sāhasiko, pharusena nāma13 lad-
dhaṃ issariyaṃ aciraṭṭhitikaṃ hoti, so issariye vigate14 bhinna-
nāvo viya samudde patiṭṭhaṃ na labhati, tasmā mā evarūpo
ahosīti" taṃ ovadanto15 dve gāthā abhāsi:
Ja_V,1.3(=353).1: Na-y-idaṃ niccaṃ bhavitabbaṃ Brahmadatta
khemaṃ subhikkhaṃ suhatā va kāye16,
atthaccaye17 mā hu18 sammūḷho
bhinnaplavo19 sāgarasseva majjhe. || Ja_V:14 ||
Ja_V,1.3(=353).2: Yāni karoti puriso tāni attani passati (Cfrṣupra vol.II p.202.)
kalyāṇakāri20 kalyāṇaṃ pāpakāri ca21 pāpakaṃ,
yādisaṃ vapate22 bījaṃ tādisaṃ harate phalan ti. || Ja_V:15 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks aññamaññassāpi.
2 Bi uppātāpeti, Bd uppātāpesi.
3 Bid tenassa.
4 Bid uppātita-.
5 Bid add kira.
6 Bid -tā-.
7 Cks -ssaṃ, Bid -ssāni.
8 Bid omits ca.
9 Bid add pi.
10 Bid add ahosi.
11 Bid bodhisatto.
12 Bid -bhijjā-.
13 Bid pana.
14 Bid vinaṭhe.
15 Bid ovādento.
16 Bi sukhatāva-, Bd sukhabhāva-.
17 Ck atthaccayo, Cs accantaye, Bd atthañcaye, Bi attapaccaye.
18 Bd mā ahu.
19 Ck bhinnaphalavo, Cs -phalavo corr. to -plavo.
20 Bi -rī.
21 Ck vā?
22 Bid vappate.
[page 159]
3. Dhonasākhajātaka. (353.) 159
Tattha suhatāvakāye1 ti tāta Brahmadatta yad etaṃ khemaṃ vā su-
bhikkhaṃ vā yā vā2 esā sukhitā3 kāye idaṃ sabbaṃ imesaṃ sattānaṃ niccaṃ
sabbakālam eva na bhavati, idaṃ pana aniccaṃ hutvā abhāvadhammaṃ, atthac-
caye4 ti so5 tvaṃ aniccatāvasena6 issariye vigate attano atthassa accayena
yathā nāma bhinnaplavo7 bhinnanāvo manusso sāgaramajjhe patiṭṭhaṃ alabhanto
sammūḷho hoti8 evaṃ mā ahu sammūḷho9, tāni attani10 passatīti tesaṃ
kammānaṃ phalaṃ vindanto tāni attani passati11 nāma.
So ācariyaṃ vanditvā Bārāṇasiṃ gantvā pitu sippaṃ das-
setvā oparajje12 patiṭṭhāya pitu accayena rajjaṃ pāpuṇi. Tassa
Piṅgiyo13 nāma purohito ahosi kakkhaḷo14 pharuso15. So yasa-
lobhena16 cintesi: "yan nūnāhaṃ iminā raññā17 sakala-Jam-
budīpe sabbarājāno18 gāhāpeyyaṃ19, evaṃ esa ekarājā bhavis-
sati aham pi ekapurohito20" ti so21 rājānaṃ attano kathaṃ
gaṇhāpesi22. Rājā mahatiyā senāya23 nikkhamitvā ekassa
rañño nagaraṃ rundhitvā taṃ rājānaṃ gaṇhi. Eten'; eva upā-
yena24 sakala-Jambudīpe rajjaṃ gahetvā rājasahassaparivuto
"Takkasilāya25 rajjaṃ gahessāmīti26" agamāsi. bodhisatto
nagaraṃ paṭisaṃkharitvā27 parehi appadhaṃsiyaṃ28 akāsi.
Bārāṇasirājāpi Gaṅgātīre29 mahato nigrodharukkhassa mūle
sāṇiṃ parikkhipāpetvā upari vitānaṃ kāretvā30 sayanaṃ pañ-
ñāpetvā nivāsaṃ gaṇhi. So Jambudīpatale sahassaṃ31 rājāno
gahetvā yujjhamāno32 pi Takkasilaṃ33 gahetuṃ asakkonto puro-
hitaṃ pucchi: "ācariya, mayaṃ ettakehi rājūhi saddhiṃ āgan-
tvā34 Takkasilaṃ35 gahetuṃ na sakkoma, kin nu kho kātab-
ban" ti. "Mahārāja rājasahassānaṃ36 akkhīni uppāṭetvā37 kuc-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi sukhātāpa-, Bd sukhabhāva-.
2 Cks va, Bid omit vā.
3 Cs sukhītā, Bid sukhatā.
4 Cs atthaccaye corr. to atthañcaye, Bi attacca-, Bd atthañca-.
5 Bid yo.
6 Bid -tādivasena.
7 Cks -ppalavo, Bd bhinna napallavā, Bi omits bhinnaplavo.
8 Bid ahosi.
9 Ck asam-.
10 Cks attāni.
11 Bid sampas-.
12 Bid upa-.
13 Bid piṅgalo.
14 Ck Bd -lo.
15 Bid add sāhasiko.
16 Cs Bi -lā-.
17 Ck Bi rañño, Bd upāyena.
18 Bid sabbe-.
19 Cks -yyuṃ, Bid add ti.
20 Bid add bhavissāmi.
21 Bi adds ta, Bd taṃ.
22 Bid gāhāpesi.
23 Bid add nagarā.
24 Bid etenupā-.
25 Bid -yaṃ.
26 Bid gaṇhissāmiti.
27 Ck -saṃcaritvā.
28 Bd apa-, Bi asamaṃvisaṃyaṃ.
29 Bid gaṅgānadītīre.
30 Bid kārāpetvā.
31 Bid -ssa.
32 Bi kujhamāno.
33 Cs Bi -lāyaṃ.
34 Bid add pi.
35 Bi -lāyaṃ.
36 Cks -ssaṃ, Bi sahassarājānaṃ, Bd sahassarājūnaṃ.
37 Bid uppātetvā, and add māretvā.
[page 160]
160 V. Pañcanipāta. 1. Maṇikuṇḍalavagga. (36.)
chiṃ1 phāletvā2 pañcamadhuramaṃsaṃ ādāya imasmiṃ ni-
grodhe nibbattadevatāya3 balikammaṃ katvā antavaṭṭīhi ruk-
khaṃ parikkhipitvā lohitapañcaṅgulikāni karoma, evaṃ no
khippam eva jayo bhavissatīti". Rājā "sādhū" ti paṭissutvā4
antosāṇiyaṃ mahābale malle ṭhapetvā ekamekaṃ rājānaṃ
pakkosāpetvā nippīḷanen'; eva visaññikāretvā akkhīni uppāṭe-
tvā māretvā maṃsaṃ ādāya kaḷebarāni5 Gaṅgāya6 pavāhetvā
vuttappakāraṃ balikammaṃ kāretvā7 balibheriṃ ākoṭāpetvā
yujjhāya8 gato. Ath'; assa aṭṭālakato eko yakkho āgantvā
dakkhiṇaṃ akkhiṃ9 uppāṭetvā agamāsi10. Mahatī vedanā up-
pajji. So vedanāmatto11 āgantvā nigrodharukkhamūle pañ-
ñattasayane12 uttānako nipajji13. Tasmiṃ khaṇe eko gijjho
ekaṃ tikhiṇakoṭiṃ14 aṭṭhiṃ gahetvā tassa15 rukkhagge nisinno
maṃsaṃ khāditvā16 aṭṭhiṃ vissajjesi, aṭṭhikoṭi17 āgantvā
rañño vāmakkhimhi ayasūlaṃ vipatitvā18 akkhiṃ19 bhindi.
Tasmiṃ khaṇe Bodhisattassa vacanaṃ sallakkhesi, so "amhākaṃ
ācariyo ‘ime sattā bījānurūpaṃ phalaṃ viya kammānurūpaṃ
vipākaṃ anubhontīti'; kathento idaṃ disvā kathesi, maññe" ti
vatvā vippalapanto20 dve gāthā abhāsi:
Ja_V,1.3(=353).3: Idaṃ tad ācariyavaco
Pārāsariyo yad21 abravi: (Cfrṣupra vol.II. p.202.)
māssu22 tvaṃ23 akarā24 pāpaṃ
yaṃ25 taṃ26 pacchā kataṃ27 tape. || Ja_V:16 ||
Ja_V,1.3(=353).4: Ayam eva so Piṅgiya28 dhonasākho29
yahiṃ ghātayiṃ khattiyānaṃ sahassaṃ
alaṃkate candanasāralitte30,
tam eva dukkhaṃ paccāgataṃ31 mamā32 ti. || Ja_V:17 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi kucchi, Cks kucchiyaṃ.
2 Bi pāl-, Bd bāl-.
3 Bid adhivatta.
4 Bid -suṇitvā.
5 Bid -va-.
6 Bid -yaṃ.
7 Bid karonto.
8 Bid yuddhāya.
9 Bid -ṇakkhiṃ.
10 Bid add athassa.
11 Bi -nappatto, Bd -nāppatto.
12 Bid -ttāsane.
13 Cks Bd nippa-, Bi nipijji.
14 Bid -ṭikaṃ.
15 Bid omit tassa.
16 Bid -detvā.
17 Cks -ṭiṃ.
18 Bid ayasulehi viya patitvā.
19 Ck akkhi, Bid akkhini.
20 Bid vilapento.
21 Bid porāṇācariyo yaṃ.
22 Bi māsu, Bd massu.
23 Ck -tā, Cs tā corr. to taṃ.
24 Bid -ri.
25 Cs yan.
26 Bi tvaṃ.
27 Cs katan.
28 Bi pītiyo, Bd pibhiyo.
29 Ck dona-, Bid vena-.
30 Bid -sārānulitte.
31 Bi pacchākataṃ, Bd pacchāgataṃ.
32 Bid maman.
[page 161]
3. Dhonasākhajātaka. (353.) 161
Tattha idaṃ tadācariyavaco ti taṃ idaṃ1 tassa2 ācariyassa vacanaṃ,
Pārāsariyo3 ti taṃ gottena kitteti, pacchā katan ti yaṃ pāpaṃ tayā ka-
taṃ pacchā taṃ4 tāpeyya5 kilameyya taṃ mā karīti ovādaṃ adāsi, aham pan'
assa vacanaṃ na karin ti, ayamevā 'ti nigrodharukkhaṃ dassento vilapati,
dhonasākho6 ti patthaṭasākho, yahiṃ ghātayin ti yamhi rukkhe khattiya-
sahassaṃ māresiṃ, alaṃkate candanasāralitte7 ti rājālaṃkārehi alaṃkate
candanasāralitte8 te9 khattiye sattāhaṃ10 ghātesiṃ, ayam eva so rukkho, idāni
mayhaṃ kiñci parittānaṃ kātuṃ na sakkotīti dīpeti, tameva dukkhan ti
yaṃ11 maya paresaṃ12 akkhiuppāṭanadukkhaṃ13 kataṃ idaṃ me tadeva paṭi-
āgataṃ, idāni no14 ācariyassa vacanaṃ matthakaṃ pattan ti paridevati.
So evaṃ paridevamāno aggamahesiṃ anussaritvā
Ja_V,1.3(=353).5: Sāmā ca15 kho candanalittagattī16
laṭṭhīva sobhañjanakassa uggatā,
adisvā17 kālaṃ karissāmi Ubbariṃ,
taṃ18 me tato19 dukkhataraṃ bhavissatīti || Ja_V:18 ||
gātham āha.
Tass'; attho: mama bhariyā suvaṇṇasāmā Ubbarī, yathā nāma siggurukkhassa
ujū20 uggatā sākhā mandamāḷuteritā21 kampamānā sobhati evaṃ itthivilāsaṃ
kurumānā sobhati, tam ahaṃ idāni akkhīnaṃ22 bhinnattā Ubbariṃ adisvā va kālaṃ
karissāmīti, tam me tassā23 adassanaṃ ito maraṇadukkhato pi dukkhataraṃ
bhavissatīti.
So evaṃ vippalapanto yeva maritvā niraye nibbatti, na
naṃ issariyaluddho24 purohito parittānaṃ kātuṃ sakkhi, na25
attano issariyaṃ laddho26, tasmiṃ matamatte yeva balakāyo
bhijjitvā palāyi.
Satthā imaṃ desanaṃ27 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
corarājā28 Bodhirājakumāro ahosi, Piṅgiyo29 Devadatto, disāpāmokkho
ācariyo30 aham evā" 'ti. Dhonasākhajātakaṃ31.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid idaṃ taṃ.
2 Bid omit tassa.
3 Bi porāṇācari, Bd poracariyo.
4 Bid taṃ pacchā.
5 Bid tap-.
6 Cks yo-, Bid venasākho.
7 Bi -sārānulitte.
8 Bid lohitacandanasārānulitte.
9 Bid omit te.
10 Ck sattā- corr. to satthā-, Bi saṭhā-, Bd yathā-.
11 Cks yam.
12 Bid parassa.
13 Bid akkhīni up-.
14 Bd so.
15 Bd va, Bi omits ca.
16 Bid -gattā.
17 Cks add va.
18 Cks tam.
19 Bid ito.
20 Ck ujuṃ.
21 Bid -lu-.
22 Cks akkhīni, Bi akkhinnaṃ, Bd akkhinaṃ.
23 Bid tamevatassā.
24 Cks -luddo, Bi -yaṃpaluddho, Bd -yapaluddo.
25 Bid add taṃ.
26 Cks issarimado, Bi omits laddho.
27 Bid dhammade-.
28 Bid bārāṇasīrājā.
29 Bid piṅgalo.
30 Bid add pana.
31 Bi venasārajā-, Bd venasājā-, both add tatiyaṃ.
[page 162]
162 V. Pañcanipāta. 1. Maṇikuṇḍalavagga. (36.)
4. Uragajātaka.
Urago va tacaṃ jiṇṇaṃ ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto mataputtakakuṭumbikaṃ1 ārabbha kathesi. Vatthuṃ2
Matabhariyamatapitikavatthusadisam eva. Idhāpi Satthā tath'; eva
tassa nivesanaṃ gantvā taṃ āgantvā vanditvā nisinnaṃ "kiṃ3 āvuso
socasīti" pucchitvā "āma bhante puttassa4 matakālato paṭṭhāya so-
cāmīti" vutte "āvuso bhijjanadhammaṃ5 nāma bhijjati, nassana-
dhammaṃ5 nassati, tañ ca kho6 na ekass'; eva7 nāpi ekasmiṃ yeva8
gāme9, aparimāṇesu pana cakkavālesu tīsu bhavesu amaraṇadhammo
nāma n'; atthi, tabbhāven'; eva ṭhātuṃ samattho ekasaṃkhāro pi n'
atthi, sabbe sattā maraṇadhammā, saṃkhārā bhijjanadhammā, porāṇa-
kapaṇḍitāpi putte mate10 ‘nassanadhammaṃ naṭṭhan'; ti na sociṃsū"
'ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Bārāṇasiyā11 dvāragāmake brāhmaṇakule nib-
battitvā kuṭumbaṃ saṇṭhapetvā kasikammena jīvikaṃ kap-
pesi. Tassa putto ca dhītā cā ti dve dārakā ahesuṃ. So
puttassa vayappattassa samānakulato kumārikaṃ ānesi12. Iti
te dāsiyā saddhiṃ cha janā ahesuṃ: Bodhisatto bhariyā putto
dhītā suṇisā13 dāsīti. Te samaggā sammodamānā piyasaṃvāsā
ahesuṃ. Bodhisatto sesānaṃ pañcannaṃ evaṃ14 ovādaṃ deti:
"Tumhe yathāladdhaniyāmena15 dānaṃ detha sīlaṃ rakkhatha
uposathakammaṃ karotha, maraṇasatiṃ16 bhāvetha tumhākaṃ
maraṇabhāvaṃ sallakkhetha, imesaṃ hi sattānaṃ maraṇaṃ
dhuvaṃ jīvitaṃ addhuvaṃ17, sabbe saṃkhārā aniccā va18 kha-
yadhammino va, rattiṃ divā ca19 appamattā hothā" 'ti. Te
"sādhū" 'ti ovādaṃ sampaṭicchitvā appamattā maraṇasatiṃ16
bhāventi. Ath'; ekadivasaṃ Bodhisatto puttena saddhiṃ khet-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -puttaṃku-, Bd -puttakaṃku-.
2 Bid add pana.
3 Bd kiṃ nu kho.
4 Bid add me.
5 Bd -mmo.
6 Bid add pana.
7 Bid ekasmiṃ yeva kule.
8 Bid ekasmiññeva.
9 Bid add atha kho.
10 Bid add maraṇadhammaṃ.
11 Cks -yaṃ
12 Bid āharitvā adāsi in the place of ānesi.
13 Cks Bi sunisā.
14 Ck -nnaṃ eva, Cs -nnaṃ yeva.
15 Bid -neva.
16 Bd -ṇānussatiṃ.
17 Bid adhūvaṃ.
18 Bid omit va.
19 Cs rattiṃndivā ca, Bi rattiñca jīviñca, Bd rattiñca divañca.
[page 163]
4. Uragajātaka. (354.) 163
taṃ gantvā kasati1. Putto kacavaraṃ saṃkaḍḍhitvā jhāpesi.
Tassāvidūre ekasmiṃ vammīke āsīviso atthi. Dhūmo tassa
akkhīni pahari. So kuddho nikkhamitvā "imaṃ nissāyā" 'ti3
catasso dāṭhāpi4 nimujjāpento5 taṃ ḍasi. So maritvā va6
pati7. Bodhisatto maritvā va6 patitaṃ8 disvā goṇe ṭhapetvā
āgantvā tassa matabhāvaṃ ñatvā taṃ ukkhipitvā ekasmiṃ
rukkhamūle nipajjāpetvā pārupitvā9 n'; eva rodi na paridevi,
"bhijjanadhammaṃ pana bhijjati10, maraṇadhammaṃ mataṃ,
sabbe saṃkhārā aniccā maraṇanipphattikā" ti aniccabhāvam
eva sallakkhetvā kasi. So11 khettasamīpena gacchantaṃ ekaṃ
paṭivissakaṃ purisaṃ disvā "tāta gehaṃ gacchasīti" pucchitvā
"āmā" 'ti vutte "tena hi amhākam pi gharaṃ gantvā brāh-
maṇiṃ vadeyyāsi: ‘ajja kira pubbe viya dvinnaṃ12 anāharitvā
ekass'; evāhāraṃ13 āneyyātha14, pubbe pi15 ekikā va dāsī āhā-
raṃ āharati, ajja pana cattāro pi janā suddhavatthanivatthā
gandhapupphahatthā āgaccheyyāthā" 'ti. So "sādhū" 'ti gan-
tvā brāhmaṇiyā tath'; eva kathesi. "Kena16 tāta idaṃ17 sā-
sanaṃ dinnan" ti. "Brāhmaṇena ayye" 'ti. Sā "putto me
mato" ti aññāsi. Kampanamattam pi 'ssā nāhosi18. Evaṃ
subhāvitacittā suddhavatthanivatthā pana19 gandhapuppha-
hatthā20 āhāraṃ gāhāpetvā21 sesehi saddhiṃ khettaṃ agamāsi.
Ekassa pi22 roditaṃ vā paridevitaṃ vā nāhosi. Bodhisatto
puttassa nipannacchāyāyam eva nisīditvā23 bhuñji. Bhuttā-
vasāne sabbe pi dārūni24 uddharitvā taṃ citakaṃ āropetvā
gandhapupphehi pūjetvā jhāpesuṃ. Kassaci ekabindum pi as-
suṃ nāhosi. Sabbe bhāvitamaraṇasatino25. Tesaṃ sīlatejena
Sakkassāsanaṃ26 uṇhākāraṃ dassesi. So "ko nu kho maṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid kassati.
2 Bid -ti.
3 Bi nissāya mayhaṃ bhayan ti.
4 Bid omit pi.
5 Bid nimuñcitvā.
6 Bid parivattitvā and omit va.
7 Bid patito.
8 Bid taṃ patitaṃ.
9 Bd pāruṃpetvā.
10 Bid bhinnaṃ.
11 Ck ko.
12 Bid add bhattaṃ.
13 Bid ekasseva āh-.
14 Bi hareyyātha, Bd hā-.
15 Bid va.
16 Bid add te.
17 Bid imaṃ.
18 Bid nāhoti.
19 Bid omit pana.
20 Bid add dāsī pana.
21 Bi āhārāpetvā, Bd āharitvā.
22 Bd etassāpi.
23 Bid add bhattaṃ.
24 Cks Bi dāruṇi, Bd dāruni.
25 Bid subhā-.
26 Bid sakkassa ās-.
[page 164]
164 V. Pañcanipāta. 1. Maṇikuṇḍalavagga. (36.)
ṭhānā cāvetukāmo" ti upadhārento tesaṃ guṇatejena uṇha-
bhāvaṃ1 ñatvā pasannamānaso hutvā "mayā etesaṃ santikaṃ
gantvā sīhanādaṃ nadāpetvā sīhanādapariyosāne etesaṃ nive-
sanaṃ2 sattaratanapuṇṇaṃ3 katvā āgantuṃ vaṭṭatīti" vegena
tattha gantvā āḷāhanapasse ṭhito4 "kiṃ karothā" 'ti āha.
"Ekaṃ manussaṃ jhāpema sāmīti5". "Na tumhe manussaṃ
jhāpessatha, ekaṃ pana migaṃ māretvā6 pacatha, maññe" 'ti.
"N'; atth'; etaṃ sāmi, manussam eva jhāpemā" 'ti. "Tena hi
verimanusso vo bhavissatīti". Atha naṃ bodhisatto "orasa-
putto no sāmi, na veriko" ti āha. "Tena hi vo appiyaputto
bhavissatīti". "Atipiyaputto sāmīti". "Atha kasmā na roda-
sīti". So arodanakāraṇaṃ kathento paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_V,1.4(=354).1: Urago va tacam jiṇṇaṃ (Dhp. p.360; Thiessen, Kisāg. p.41.)
hitvā gacchati san tanuṃ
evaṃ sarīre nibbhoge
pete kālakate sati. || Ja_V:19 ||
Ja_V,1.4(=354).2: Ḍayhamāno na jānāti
ñātīnaṃ paridevitaṃ,
tasmā etaṃ na socāmi,
gato so tassa yā gatīti. || Ja_V:20 ||
Tattha san tanun ti attano sarīraṃ, nibbhoge ti jīvitindriyābhā-
vena7 bhogarahite, pete ti paralokaṃ paṭigate8, kālakate ti katakāle mate ti
attho. Idaṃ vuttaṃ hoti: sāmi mama putto yathā nāma urago jiṇṇatacaṃ ni-
vattitvā9 anolokento10 anapekho11 chaḍḍetvā12 gaccheyya evaṃ attano sarīraṃ
chaḍḍetvā12 gacchati, tassa jīvitindriyarahite sarīre evaṃ nibbhoge tasmiñ ca
me putte pete13 puna paṭigate8 maraṇakālaṃ katvā ṭhite14 sati ko rodanena15
vā paridevitena16 vā attho, ayaṃ hi17 yath'; esa18 sūlehi vijjhitvā ḍayhamāno
sukhadukkhaṃ19 na jānāti evaṃ ñātīnaṃ paridevitaṃ pi na jānāti, tena kāra-
ṇenāhaṃ etaṃ na socāmi, yā tassa attagati20 taṃ so gato21 ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck uṇhā-, Cs uṇhā- corr. to uṇha-, Bid uṇhākāraṃ.
2 Bid -ne.
3 Bid -naparipuṇṇaṃ.
4 Bid add tāta.
5 Bid -mā ti, omitting sāmī.
6 Bd adds jhāpetha.
7 Bid -yassa abhā-.
8 Bid pati-.
9 Bid chaṭṭetvā.
10 Bid -ketvā.
11 Bid -pekkho.
12 Cks chaḍḍhe-, Bid chaṭṭe-.
13 Bid mate.
14 Bid gate.
15 Bid kāruññena.
16 Bid paridevena.
17 Bid ayañhi.
18 Bid yathā.
19 Bid sukhaṃdukkhaṃ.
20 Bi attanā gati, Bd attano gati.
21 Bd taṃ gati so gato, Bi tam socāmi yā tassa attanā gati taṃ so gato.
[page 165]
4. Uragajātaka. (354.) 165
Sakko Bodhisattassa vacanaṃ sutvā brāhmaṇiṃ pucchi:
"amma tuyhaṃ1 so kiṃ hotīti". "Dasamāse kucchinā pari-
haritvā thaññaṃ pāyetvā hatthapāde saṇṭhapetvā vaḍḍhita-
putto2 me sāmīti". "Amma pitā tāva3 purisabhāvena mā4 ro-
datu, mātuhadayaṃ nāma5 mudukaṃ hoti, tvaṃ kasmā na
rodasīti". Sā arodanakāraṇaṃ kathentī6
Ja_V,1.4(=354).3: Anavhāto tato āgā7,
ananuññāto ito gato,
yathāgato tathā gato,
tattha kā paridevanā. || Ja_V:21 ||
Ja_V,1.4(=354).4: Ḍayhamāno na jānāti
ñātīnaṃ paridevitaṃ,
tasmā etaṃ na socāmi,
gato so tassa yā gatīti || Ja_V:22 ||
gāthadvayam āha.
Tattha anavhāto ti ayaṃ tāva mayā paralokato anāhuto8 ayācito, āgā
ti9 amhākaṃ gehaṃ āgato, ito ti ito manussalokato gacchanto pi mayā ana-
nuññāto10 gato11, yathāgato ti āgacchanto yathā attano12 ruciyā āgato
gacchanto pi tath'; eva gato, tatthā 'ti tasmiṃ tassa ito gamane kā pari-
devanā, ḍayhamāno ti gāthā vuttanayen'; eva13 veditabbā.
Sakko brāhmaṇiyā kathaṃ sutvā14 bhaginiṃ pucchi: "amma
tuyh'; eso15 kiṃ hotīti". "Bhātā me sāmīti". "Amma bhagi-
niyo nāma bhātusu16 sasnehā17 honti, tvaṃ kasmā na rodasīti".
Sāpi18 arodanakāraṇaṃ kathentī19
Ja_V,1.4(=354).5: Sace rode kisī20 assaṃ,
tassā21 me kiṃ phalaṃ siyā,
ñātimittāsuhajjānaṃ22
bhiyyo no23 aratī siyā. || Ja_V:23 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck tumhe, Cs tumhe corr. to tuyhaṃ.
2 Ck vaddhi-.
3 Ck tava, Cs tañca, Bi va.
4 Cks na.
5 Bid pana.
6 all four MSS. -ti.
7 Bid agā.
8 Bi avhāto, Bd anavhāto.
9 Cks āga, omitting ti, Bid agā ti.
10 Bid add va.
11 Bid āgato.
12 Bid add va.
13 Bid -yena, omitting eva.
14 Bid add tassa.
15 Bid tuyhaṃ so kiṃ.
16 Ck bhātīsu, Cs -tisu.
17 Bid sineho.
18 Bd sāpissa.
19 Bid -ti.
20 Bid kissā.
21 Bid tassa.
22 Ck -mitta-, Cs -mittaṃ corr. to -mitta-.
23 Cks me.
[page 166]
166 V. Pañcanipāta. 1. Manikuṇḍalavagga. (36.)
Ja_V,1.4(=354).6: Ḍayhamāno na jānāti
ñātīnaṃ paridevitaṃ,
tasmā etaṃ na socāmi,
gato so tassa yā gatīti || Ja_V:24 ||
gāthadvayam āha.
Tattha sace ti yadi ahaṃ bhātari mate rodeyyaṃ kisasarīrā assaṃ, bhātu
pana me tappaccayā vaḍḍhi1 nāma n'; atthīti tassa dasseti, tassā me ti tassā
mayhaṃ rodantiyā kiṃ phalaṃ ko ānisaṃso bhaveyya2, avaḍḍhi3 pana paññā-
yatīti dīpeti, ñātimittāsuhajjānan4 ti ñātimittasuhajjānaṃ5, ayam eva
vā pāṭho, bhiyyo no ti ye amhākaṃ ñātimittā ca suhadayā ca tesaṃ adhi-
katarā arati siyā.
Sakko bhaginiyā kathaṃ sutvā tassa bhariyaṃ pucchi:
"amma tuyh'; eso6 kiṃ hotīti". "Pati me sāmīti". "Itthiyo
nāma patimhi mate vidhavā honti anāthā, tvaṃ kasmā na ro-
dasīti". Sāpi 'ssa arodanakāraṇaṃ kathentī:
Ja_V,1.4(=354).7: Yathāpi dārako candaṃ
gacchantam anurodati
evaṃsampadam ev'; etaṃ
yo petam anusocati. || Ja_V:25 ||
Ja_V,1.4(=354).8: Ḍayhamāno na jānāti
ñātīnaṃ paridevitaṃ,
tasmā etaṃ na socāmi,
gato so tassa yā gatīti || Ja_V:26 ||
dve gāthā7 āha.
Tass'; attho: yathā nāma yuttāyuttaṃ labbhanīyālabbhanīyaṃ8 ajānanto
bāladārako mātu ucchaṅge nipanno puṇṇamāsiyaṃ puṇṇacandaṃ ākāse9 gac-
chantaṃ disvā amma candaṃ me dehi candaṃ me dehīti punappuna rodati
evaṃsampadam ev'; etan ti evaṃnipphattikam10 eva evaṃ tassa roṇṇaṃ11
hoti yo petaṃ kālakataṃ anusocati ito pi ca niratthakataraṃ, kiṃkāraṇā: so hi
vijjamānaṃ candaṃ anurodati, mayhaṃ pana pati mato, etarahi avijjamāno12
sūlehi vijjhitvā ḍayhamāno pi na kiñci jānātiti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid vuḍhi.
2 Bid add mayhaṃ.
3 Bi avuddhi, Bd avuḍhi.
4 Cks -mitta-.
5 Bd -mittāsuyadānaṃ.
6 Bid tuyhaṃ.
7 Bid gāthādvayam.
8 Ck Bi -ni-niyaṃ.
9 Bid -sena.
10 Bi nipattitam, Bd nippattitam.
11 Bd ruṇṇaṃ.
12 Cks vijj-.
[page 167]
4. Uragajātaka. (354.) 167
Sakko bhariyāya kathaṃ1 sutvā dāsiṃ pucchi: "amma
tuyh'; eso2 kiṃ hotīti". "Ayyo me sāmīti". "Nūna3 tvaṃ
iminā pīletvā4 bādhetvā5 paributtā bhavissasi6, tasmā ‘sumato
ayan7'; ti na rodasīti". "Sāmi mā evaṃ avaca, na ca etaṃ8
etassa anucchavikaṃ, khantimettānuddayasampanno me ayya-
putto ure saṃvaḍḍhitaputto viya ahosīti". "Atha kasmā na
rodasīti". Sāpi 'ssa arodanakāraṇaṃ kathentī:
Ja_V,1.4(=354).9: Yathāpi [brahme9] udakakumbho10
bhinno appaṭisandhiyo
evaṃsampadam ev'; etaṃ
yo petam anusocati. || Ja_V:27 ||
Ja_V,1.4(=354).10: Ḍayhamāno na jānāti
ñātīnaṃ paridevitaṃ,
tasmā etaṃ na socāmi,
gato so tassa yā gatīti || Ja_V:28 ||
gāthadvayam āha.
Tass'; attho: yathā nāma udakakumbho10 ukkhippamāno11 patitvā yathā-
bhinno12 puna tāni kapālāni paṭipāṭiyā ṭhapetvā saṃvidahitvā13 paṭipākatiko14
kātuṃ na sakkā15 yo petaṃ anusocati tassāpi16 etaṃ anusocanaṃ evaṃnip-
phattikaṃ17 eva hoti matassa18 jīvāpetuṃ asakkuneyyato, iddhimato19 vā
iddhānubhāvena bhinnaṃ kumbhaṃ sandahitvā13 udakassa pūretaṃ sakkā bha-
veyya, kālakato pana iddhibalena20 pi na sakkā paṭipākatiko21 kātun tī, itarā
gāthā vuttā yeva.
Sakko sabbesaṃ dhammakathaṃ sutvā pasīditvā "tumhehi
appamattehi22 maraṇasati bhāvitā23, mā24 tumhe ito paṭṭhāya
sahatthena kammaṃ25 karittha26, ahaṃ27 Sakko devarājā,
ahaṃ vo gehe sattaratanāni aparimāṇāni karissami, tumhe dānaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid vacanaṃ.
2 Bid tuyhaṃ so.
3 Bid nanu.
4 Bid piḷitvā.
5 Bid pothetvā.
6 Ck -ti corr. to -si, Cs Bid -ti.
7 Bid sumuttā ahan.
8 Bid omit ca etaṃ.
9 Bid omit brahme.
10 Cks udakum-.
11 Bid ukkhipiyamāno.
12 Bid sattadhā bhi-.
13 Bid saṇṭhahitvā.
14 Ck -ke, Cs -ko corr. to -ke, Bi paṭipātika, Bd patipakatikaṃ.
15 Bid sakkoti.
16 Bid tathāpi.
17 Bid nippatikaṃ, omitting evaṃ.
18 Bid add puna.
19 Bid -manto.
20 Bid -nā.
21 Ck -ko? Cs -ke, Bd patipākatikaṃ.
22 Bi tumhe appamatte, Bd tumhe appamattā.
23 Bid -bhāvetha.
24 Bid omit mā.
25 Bid add mā.
26 Bid -tthā ti.
27 Bid omit ahaṃ.
[page 168]
168 V. Pañcanipāta. 1. Maṇikuṇḍalavagga. (36.)
detha sīlaṃ rakkhatha uposathaṃ upavasatha1, appamattā
hothā" ti tesaṃ ovādaṃ datvā gehaṃ aparimitaṃdhanaṃ2
katvā pakkāmi.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne kuṭumbiko sotāpattiphale patiṭṭhahi)
"Tadā dāsī Khujjuttarā ahosi, dhītā Uppalavaṇṇā, putto Rahulo, mātā
Khemā, brāhmaṇo pana aham evā" 'ti. Uragajātakaṃ.
5. Ghatajātaka.
Aññe socanti rodantīti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto Kosalarañño3 amaccaṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ heṭṭhā
kathitasadisam eva. Idha pana rājā attano upakārakassa amaccassa
mahantaṃ yasaṃ datvā paribhedakānaṃ kathaṃ gahetvā taṃ4 ban-
dhitvā5 bandhanāgāre kāresi6. So tattha nisinno va sotāpattimaggaṃ
nibbattesi. Rājā tassa guṇaṃ sallakkhetvā mocāpesi. So gandha-
mālaṃ ādāya Satthu santikaṃ gantvā vanditvā nisīdi. Atha naṃ
Satthā "anattho kira te uppanno" ti pucchitvā "āma bhante7, anat-
thena pana me attho āgato, sotāpattimaggo nibbattito" ti vutte "na
kho upāsaka tvaṃ ñeva anatthena atthaṃ āhari, porāṇakapaṇḍitāpi
pana āhariṃsū" ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchimhi nibbatti, Ghata-
kumāro8 ti 'ssa nāmaṃ kariṃsu. So aparena samayena Tak-
kasiḷāyaṃ9 uggahitasippo dhammena rajjaṃ kāresi. Tass'
antepure10 eko amacco dubbhi. Taṃ so paccakkhato ñatvā
raṭṭhā pabbājesi. Tadā Sāvatthiyaṃ Vaṃkarājā11 nāma rajjaṃ
kāresi. So tassa santikaṃ gantvā upaṭṭhahitvā heṭṭhāvutta-
nayen'; eva attano vacanaṃ gaṇhāpetvā12 Bārāṇasirajjaṃ gaṇ-
hāpesi. So13 rajjaṃ gahetvā Bodhisattaṃ saṃkhalikāhi ban-
dhāpetvā bandhanāgāraṃ pavesesi. Bodhisatto jhānaṃ14 nib-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid uposathakammaṃ karotha.
2 so all four MSS.
3 Bid add ekaṃ.
4 Ck omits taṃ.
5 Bid taṃ bandhāpetvā.
6 Bid pavesesi.
7 Bid add ti.
8 Bid Ghaṭa-.
9 Ck -ya.
10 Bid tassa an-.
11 Bid dhaṅka-.
12 Bid gāhā-.
13 Bid add pi.
14 Ck ñānaṃ.
[page 169]
5. Ghatajātaka. (355.) 169
battetvā ākāse pallaṃkena nisīdi. Vaṃkassa1 sarīre dāho2
uṭṭhahi. So gantvā Bodhisattassa suvaṇṇādāsaphullapaduma-
sassirīkaṃ3 mukhaṃ disvā Bodhisattaṃ pucchanto {paṭhamaṃ}
gātham āha:
Ja_V,1.5(=355).1: Aññe socanti rodanti, añño assumukho jano,
pasannamukhavaṇṇo si, kasmā Ghata4 na socasīti. || Ja_V:29 ||
Tattha aññe ti taṃ ṭhapetvā sesamanussā.
Ath'; assa Bodhisatto asocanakāraṇaṃ kathento sesa-
gāthā5 abhāsi:
Ja_V,1.5(=355).2: Nābbhatītaharo6 soko nānāgatasukhāvaho7,
tasmā Vaṃka8 na socāmi, n'; atthi soke dutiyyatā9. || Ja_V:30 ||
Ja_V,1.5(=355).3: Socaṃ paṇḍukisīhoti10, bhattañ c'; assa na ruccati,
amittā sumanā honti sallaviddhassa ruppato. || Ja_V:31 ||
Ja_V,1.5(=355).4: Gāme vā yadi vāraññe ninne vā yadi vā thale (Dhp.v. 98,121.)
na man taṃ āgamissati11, evaṃ diṭṭhapado ahaṃ. || Ja_V:32 ||
Ja_V,1.5(=355).5: Yass'; attā12 nālam eko sabbakāmarasāharo
sabbāpi paṭhavī13 tassa na sukhaṃ āvahissatīti14. || Ja_V:33 ||
Tattha nābbhatītaharo15 ti na abbhatītāhāro16 ayam eva vā pāṭho,
soko nāma abbhatītaṃ atikkantaṃ niruddhaṃ atthaṃ17 puna nāharati, dutiy-
yatā18 ti sāhāyatā19, atītāharaṇena vā anāgatavahanena20 vā soko nāma kas-
saci sahāyo21 na hoti, tenāpi kāraṇenāhaṃ na socāmīti vadati, socan ti so-
canto, sallaviddhassa ruppato22 ti sokasallena viddhassa ten'; eva ghaṭi-
yamānassa23, diṭṭhā vata no paccatthikassa24 piṭṭhīti25 amittā sumanā
hontīti attho, na man taṃ āgamissatīti samma Vaṃkarāja26 etesu gā-
mādisu yattha katthaci ṭhitaṃ sattaṃ27 paṇḍukisabhāvādikaṃ sokamūlakaṃ
vyasanaṃ28 taṃ29 na āgamissati, evaṃ diṭṭhapado ti yathā taṃ vyasanaṃ28
nāgacchati30 evaṃ mayā jhānapadaṃ diṭṭhaṃ31, aṭṭhalokadhamman32 ti pi
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid dhaṅkarājassa.
2 Bid ḍā-.
3 Bi suvaṇṇādāsaṃpumappapadumasassarikaṃ,
Bd suvaṇṇadāmaphullapadummasassirikaṃ.
4 Bid ghaṭa.
5 Bid catasso.
6 Bi nappatitahara, Bd nabbhatitaharo.
7 Bid -te-.
8 Bid dhaka.
9 Bi -yatakā, Bd -tiyikā.
10 Cs -kīsī-, Bid -kisso-.
11 Cks -ssanti.
12 Bi yasattā, Bd yassatthā.
13 Bid patha-.
14 Bid av-.
15 Bid nabbhatita-.
16 Bi nibbātitāhā, Bd nibbhātitāhāro.
17 Bi attagati, Bd athaṅgataṃ.
18 Bid -tiyakā.
19 Bid sahāyakā.
20 Bid -tāharaṇena, Ck omits anāgata- vā.
21 Ck sahā, Cs sahā corr. to sahāyo.
22 Bid rūpato.
23 Bid saṃgha-.
24 Bi miccāmittassa.
25 Cks diṭṭhīti, Bi paṭhiti, Bd piṭhiti.
26 Bi dhaṅga-, Bd dhaṅka-.
27 Bid mama.
28 Bid bya-.
29 Bid omit taṃ.
30 Bid nāgacchissati.
31 Bid add taṃ.
32 Bid -dhammapadan.
[page 170]
170 V. Pañcanipāta. 1. Maṇikuṇḍalavagga. (36.)
vadanti yeva, pāḷiyaṃ pana na man taṃ nāgamissatīti likhitaṃ taṃ aṭṭhakathāya1
n'; atthi, pariyosānagāthāya icchitapatthitaṭṭhena2 sātasukhasaṃkhātaṃ3 sabbaṃ
kāmarasaṃ āharatīti sabbakāmarasāhāro, idaṃ vuttaṃ hoti: yassa rañño
pahāya4 aññasahāye5 attā va eko sabbakāmarasāvaho6 nālaṃ sabbaṃ7 jhāna-
sukhasaṃkhātaṃ kāmarasaṃ āharituṃ asamattho8 tassa rañño sabbāpi paṭhavi9
na sukhaṃ āvahissati10, kāmāturassa hi sukhaṃ nāma n'; atthi, kilesadaratha-
rahitaṃ11 pana12 jhānasukhaṃ āharituṃ yass'; attā13 samattho so rājā sukhito
ti14, yo pan'; etāya15 gāthāya16 yassatthā nālam eko ti17 pāṭho tass'; attho
na dissati.
Iti Vaṃko18 imā catasso gāthā sutvā Bodhisattaṃ khamā-
petvā rajjaṃ paṭicchāpetvā19 pakkāmi. Mahāsatto20 pi rajjaṃ
amaccānaṃ21 niyyādetvā Himavantapadesaṃ gantvā22 pabba-
jitvā aparihīnajjhāno Brahmaloka-parāyano ahosi.
Satthā imaṃ desanaṃ23 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
Vaṃkarājā24 Ānando ahosi, Ghatarājā25 aham evā" 'ti. Ghata-
jātakaṃ26.
6. Kāraṇḍiyajātaka.
Eko araññe ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto dham-
masenāpatiṃ ārabbha kathesi. Thero kira āgacchantānaṃ dussī-
lānaṃ migaluddakamacchabandhādīnaṃ diṭṭhadiṭṭhānaṃ27 ñeva "sīlaṃ
gaṇhathā" 'ti sīlaṃ deti28. Te therassa29 garubhāvena30 tassa ka-
thaṃ bhindituṃ asakkontā31 sīlaṃ gaṇhanti gahetvā32 pana na rak-
khanti attano33 kammam eva karonti. Thero saddhivihārike āmantetvā
"āvuso ime manussā mama santike sīlaṃ gaṇhiṃsu34 na pana35 rak-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -yaṃ.
2 Ck -pattita-, Cs -pacchita- corr. to -patthita-, Bid -paṭhitathena.
3 Ck -ta, Cs -taṃ corr. to -ta.
4 Bid sahāyā.
5 Cs aññosabhāye corr. to aññe-, Bid sabbe sahāye.
6 Cks -rasovaho, Bid -rasāhāro.
7 Bid sabba.
8 Bid samattho.
9 Bid paṭhavī.
10 Bid -tīti.
11 Bid omit -daratha-, Bd yo kilesa-.
12 Bid pathama.
13 Ck yassatthā, Cs yassatthā corr. to yassattā, Bid omits ya-.
14 Bi sukhihāti, Bd sukhihoti.
15 Cks so-, Bid so pana tāya.
16 Bi gāthā ayaṃ attho, Bd gāthāya attho.
17 Bid add pi.
18 Bid dhaṅko.
19 Bi -āṭetvā, Bd -ādetvā.
20 Bid bodhisatto
21 Bid amaccānaṃ rajjaṃ.
22 Bid add isi pabbajjaṃ.
23 Bid dhammade-.
24 Bid dhaṅko rājā.
25 Bid ghaṭa-, and add pana.
26 Bid ghaṭa-, and add pañcamaṃ.
27 Bid diṭhadiṭhaṭhānaṃ.
28 Bid omit silaṃ deti.
29 Cks there, and omit te.
30 Bid gu-
31 Bid -to.
32 Bid add ca.
33 Bid repeat attano.
34 Bi adds gaṇhitvā, Bd gaṇhitvā ca.
35 Bid pana na.
[page 171]
6. Kāraṇḍiyajātaka. (356.) 171
khantīti" āha. "Bhante tumhe etesaṃ aruciyā sīlaṃ detha, ete
tumhākaṃ kathaṃ bhindituṃ asakkontā gaṇhanti, tumhe ito paṭṭhāya
evarūpānaṃ sīlaṃ mā daditthā1" 'ti. Thero anattamano ahosi. Taṃ
pavattiṃ sutvā dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso
Sāriputtatthero kira diṭṭhadiṭṭhānaṃ yeva2 sīlaṃ detīti". Satthā
āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti
pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva pubbe
p'; esa diṭhadiṭṭhānaṃ3 ayācantānam eva sīlaṃ detīti" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā4 vayappatto, so
Takkasilāya5 disāpāmokkhassācariyassa6 jeṭṭhantevāsiko ahosi.
Tadā so ācariyo diṭṭhadiṭṭhānaṃ7 kevaṭṭādīnaṃ ayācantānaṃ
yeva8 "sīlaṃ gaṇhatha9, sīlaṃ gaṇhathā" 'ti sīlaṃ deti, ga-
hetvāpi na rakkhanti. Ācariyo tam atthaṃ antevāsikānaṃ
ārocesi. Antevāsikā "bhante tumhe etesaṃ aruciyā10 detha,
tasmā bhindanti, ito dāni paṭṭhāya yācantānaṃ ñeva dadey-
yātha mā ayācantānan11" ti. So vippaṭisārī ahosi, evaṃ
sante pi diṭṭhadiṭṭhānaṃ12 sīlaṃ deti yeva. Ath'; ekadivasaṃ
ekasmā gāmā manussā āgantvā brāhmaṇavācanakatthāya13 āca-
riyaṃ nimantayiṃsu. So Kāraṇḍiyaṃ14 māṇavaṃ pakkositvā15
"tāta, ahaṃ na gacchāmi, tvaṃ ime pañcasate māṇave gahetvā
tattha gantvā vācanakāni16 paṭicchitvā17 amhākaṃ dinnakoṭ-
ṭhāsaṃ āharā" 'ti pesesi. So gantvā paṭinivattanto18 antarā-
magge ekaṃ kandaraṃ19 disvā cintesi: "amhākaṃ ācariyo diṭ-
ṭhadiṭṭhānaṃ20 ayācito va21 sīlaṃ deti, ito dāni paṭṭhāya yathā
yācantānaṃ ñeva deti tathā naṃ karissāmīti" so tesu māṇa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid adatthā.
2 Bi diṭhaṭhānaññeva, Bd diṭhadiṭhānaṃ ayācantānaññeva.
3 Bi diṭhaṭhānaṃ.
4 Bid add nāmena koraṇḍiyo nāma so.
5 Bid -lāyaṃ.
6 Bid -ssa āca-.
7 Bid diṭhadiṭhaṭhānaṃ.
8 Ck āy-, Cs āy- corr. to ay-, Bid ayācantānaññeva.
9 Bid omit s. g.
10 Bid add sīlaṃ.
11 Ck āy-, Cs āy- corr. to ay-.
12 Bi diṭhaṭhānaṃ.
13 Bd -canatthāya.
14 Cs ya-, Bid koraṇḍiya-.
15 Bid -sāpetvā.
16 Bid -nisaṃsaṃ.
17 Bd sampa-.
18 Bi patinivattento, Bd paṭinivattento.
19 Ck kandharasaṃ, Cs kandarā corr. to -raṃ, Bi kandara.
20 Bi diṭhadiṭhaṭhānaṃ.
21 Ck āy-, Cs āy- corr. to ay-, Bid ayācantānaññeva.
[page 172]
172 V. Pañcanipāta 1. Maṇikuṇḍalavagga. (36.)
vesu1 sukhanisinnesu2 uṭṭhāya mahantaṃ silaṃ3 ukkhipitvā
kandarāya4 khipi puna pi puna pi5 khipi yeva. Atha naṃ te
māṇavā uṭṭhāya "ācariya kiṃ karosīti" āhaṃsu. So na kiñci
kathesi. Te vegena gantvā ācariyassārocesuṃ6. Ācariyo
āgantvā tena saddhiṃ sallapaṇto7 paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_V,1.6(=356).1: Eko araññe girikandarāya4
paggayha paggayha silaṃ8 pavecchasi
punappunaṃ santaramānarūpo,
Kāraṇḍiya9 ko nu tava idh'; attho ti. || Ja_V:34 ||
Tattha ko nu tava idhatto ti ko nu tava idha kandarāya10 silākhi-
panena11 attho.
So tassa vacanaṃ sutvā ācariyaṃ bodhetukāmo12 dutiyaṃ
gātham āha:
Ja_V,1.6(=356).2: Ahaṃ h'; imaṃ sāgarasevitantaṃ13
samaṃ karissāmi yathāpi pāṇiṃ
vikiriya sānūni ca pabbatāni ca,
tasmā silaṃ8 dariyā14 pakkhipāmīti15. || Ja_V:35 ||
Tattha ahaṃ himan ti ahaṃ hi imaṃ mahāpaṭhaviṃ, sāgarasevitan-
tan16 ti sāgarehi sevitaṃ caturantaṃ, yathāpi pāṇin ti hatthatalaṃ viya
samaṃ karissāmi, vikiriyā ti vikiritvā, sānūni ca pabbatāni cā 'ti paṃ-
supabbate ca silāpabbate ca17.
Taṃ sutvā brāhmaṇo tatiyaṃ gātham aha:
Ja_V,1.6(=356).3: Na imaṃ18 mahiṃ19 arahati20 pāṇikappaṃ21
samaṃ manusso karaṇāya-m-eko22,
maññām': imañ ñeva dariṃ23 jigiṃsaṃ24
Kārandiya25 hāhasi26 jīvalokan ti. || Ja_V:36 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ve.
2 Cs sukhaṃ-.
3 Ck sī-, Cs sī- corr. to si-, Bid se-.
4 Bid -yaṃ.
5 Bd punapunaṃ.
6 Bid -yassa āro-.
7 Bid -pento.
8 Bid se-.
9 Bid ko-.
10 Bi -yaṃ.
11 Bid selā-.
12 Bid pabo-.
13 Cks -nantaṃ, Bi -tanti.
14 Bid kandarāyaṃ.
15 Bid khi-.
16 Cks sāgarehi sevitaṃtan.
17 Bid cā ti attho.
18 Cs ima corr. to imaṃ, Bid yimaṃ.
19 Cs mhi, Bi mahi.
20 Bid āharati.
21 Bid -kammaṃ.
22 Bd karu-.
23 Cs darim, Bid dari.
24 Bi jigissaṃ, Bd jigisam, Cs jigiṃsā corr. to jihiṃsaṃ.
25 Ck hāgasī, Bid hāyasi.
[page 173]
6. Kāraṇḍiyajātaka. (356.) 173
Tattha karaṇāyameko1 ti kāraṇāya2 eko, eko kātuṃ na sakkotīti dī-
peti, maññāmimaññeva dariṃ3 jigiṃsan4 ti ahaṃ maññāmi tiṭṭhatu
paṭhavi imaṃ ñeva5 ekaṃ dariṃ6 jigiṃsaṃ7 pūraṇatthāya vāyamanto silaṃ8
pariyesanto upāyaṃ vicinanto va tvaṃ imaṃ jīvalokaṃ hāhasi9 jahissasi,
marissasīti attho.
Taṃ sutvā māṇavo catutthaṃ gātham āha:
Ja_V,1.6(=356).4: Sace ayam10 bhūtadharaṃ11 na sattho12
samaṃ manusso karaṇāya-m-eko13
evam eva14 tvaṃ15 brahme ime manusse
nānādiṭṭhike nānāyissasi te16 ti. || Ja_V:37 ||
Tass'; attho: sace ayaṃ17 eko manusso imaṃ bhūtadharaṃ mahāpaṭhaviṃ
samaṃ kātuṃ na sattho18 na samattho evam eva tvaṃ ime dussīle manusse
nānādiṭṭhike nānayissasi ne19 evaṃ20 sīlaṃ gaṇhatha21 sīlaṃ gaṇhathā 'ti va-
danto attano vasaṃ22 na ānayissasi, paṇḍitapuriso yeva hi pāṇātipātaṃ aku-
salo23 ti gaṇhati24, saṃsāramocakādayo pan'; ettha kusalasaññino ne taṃ25
kathaṃ ānayissasi, tasmā diṭṭhadiṭṭhānaṃ26 sīlaṃ adatvā yācantānaṃ ñeva dehīti.
Taṃ sutvā ācariyo yuttaṃ vadati. Kāraṇḍiko27 idāni "na
evaṃ28 karissāmīti" attano viruddhabhāvaṃ ñatvā pañcamaṃ
gātham āha:
Ja_V,1.6(=356).5: Saṃkhittarūpena bhavaṃ mam'; atthaṃ
akkhāsi Kāraṇḍiya29 evam etaṃ:
yathā na sakkā paṭhavī samāyaṃ
kātuṃ manussena tathā manussā ti. || Ja_V:38 ||
Tattha samāyan ti samā30 ayaṃ.
Evaṃ ācariyo māṇavassa thutiṃ akāsi. So pi naṃ bo-
dhetvā31 gharaṃ nesi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi kā-, Bd karu-, Cs kāra- corr. to ka-.
2 Bi ka-, Bd karu-.
3 Bi darī-, Bd dari.
4 Bi jīvisan, Bd jigisan.
5 Bid maññeva.
6 Cks erukan, Bid ekaṃ dari.
7 Cs jīgiṃsaṃ, Bi gīsaṃ, Bd jigisaṃ, Cs jigiṃsaṃ corr. to
jigiṃsanti ahaṃ santi ahaṃ maññāmi titthātu paṭhāvi imaṃ
ñeva erukandariṃ jigiṃsaṃ.
8 Cks sīlaṃ, Bid sīlāni.
9 Bid hāyasi.
10 Bid ahaṃ.
11 Cks -rā.
12 Bi sakkā, Bd sakko.
13 Bid kā-.
14 Cks e.
15 Bi taṃvaṃ, Bd tuvaṃ.
16 Ck -yassasite, Bid -yissase.
17 Bi ahaṃ.
18 Bd sakko, Bi omits na sattho.
19 Bi -yissasite, Bd -yissasīti.
20 Bid etaṃ.
21 Cks gaṇha.
22 Bid vase.
23 Bid -lan.
24 Cks -hanti, Bi -hāti.
25 Bid te tvaṃ.
26 Bi diṭhadiṭhaṭhānaṃ.
27 Bi koraṇḍiya, Bd koraṇḍiyako.
28 Bid evarūpaṃ.
29 Bid ko-.
30 Bi samāya, Bd samā, Cks samaṃ.
31 Bid pabodhetvā sayaṃ.
[page 174]
174 V. Pañcanipāta. 1. Maṇikuṇḍalavagga (36.)
Satthā imaṃ desanaṃ1 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
brāhmaṇo Sāriputto ahosi, Kāraṇḍiyamāṇavo2 pana aham evā" 'ti.
Kāraṇḍiyajātakaṃ3.
7. Laṭukikajātaka.
Vandāmi taṃ kuñjara saṭṭhihāyanan ti. Idaṃ Satthā
Veḷuvane viharanto Devadattaṃ ārabbha kathesi, Ekasmiṃ hi
divase4 dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso Devadatto
kakkhalo pharuso sāhasiko, sattesu karuṇāmattakam5 pi 'ssa n'
atthīti". Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya
sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'
eva pubbe p'; esa nikkaruṇo yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto hatthiyoniyaṃ nibbattitvā vayappatto pāsādiko
mahākāyo asītisahassavāraṇaparivāro yūthapati hutvā Hima-
vantapadese6 vihāsi. Tadā ekā laṭukikā sakuṇikā hatthīnaṃ
vicaraṇaṭṭhāne aṇḍāni nikkhipi. Tāni pariṇatāni7 bhinditvā
sakuṇapotakā nikkhamiṃsu. Tesu8 avirūḷhapakkhesu uppati-
tuṃ asakkontesu yeva Mahāsatto asītisahassavāraṇaparivuto9
gocarāya caranto taṃ padesaṃ sampatto10. Taṃ disvā laṭu-
kikā cintesi: "ayaṃ hatthirājā mama potake madditvā māres-
sati, handa naṃ puttakānaṃ parittānatthāya dhammikaṃ rak-
khaṃ yācāmīti" sā ubho pakkhe ekato katvā tassa purato
ṭhatvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_V,1.7(=357).1: Vandāmi taṃ kuñjara saṭṭhihāyanaṃ11
āraññakaṃ12 yūthapatiṃ13 yasassiṃ14,
pakkhehi taṃ pañjalikaṃ karomi:
mā me vadhī puttake dubbalāyā 'ti. || Ja_V:39 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid dhammade-.
2 Bd ko-, Bi korandiyakamā-.
3 Bid koaṭhamaṃ.
4 Bid add bhikkhū.
5 Bid -mattam.
6 Bid -ppa-.
7 Ck Bi -na-, Cs -na corr. to -ṇa-.
8 Cks tesaṃ.
9 Bid -vāraṇasahassa-.
10 Bid patto.
11 Cks -na.
12 Ck -ka, Cs -ññeka, Bi arañña, Bd araññakaṃ.
13 Cks -tī, Bid -ti.
14 Ck -ssī, Cs Bid -ssi.
[page 175]
7. Laṭukikajātaka. (357.) 175
Tattha saṭṭhihāyanan1 ti saṭṭhivassakāle2 hāyanabalaṃ3, yasassin4
ti parivārasampannaṃ5, pakkhehi taṃ pañjalikan6 ti ahaṃ pakkhehi tava
añjalikaṃ karomīti attho.
Mahāsatto "mā cintayi laṭukike, ahan te puttake rak-
khissan7" ti sakuṇapotakānaṃ upari gantvā8 asītiyā hatthisa-
hassesu gatesu9 laṭukikaṃ āmantetvā "amhākaṃ pacchato
eko ekacārikahatthi10 āgacchati, so amhākaṃ vacanaṃ na11
karissati12, tasmiṃ āgate taṃ pi yācitvā13 puttakānaṃ sotthi-
bhāvaṃ kareyyāsīti" vatvā pakkāmi. Sāpi tassa paccugga-
manaṃ katvā ubhohi pakkhehi añjaliṃ katvā dutiyaṃ gā-
tham āha:
Ja_V,1.7(=357).2: Vandāmi taṃ kuñjara ekacāriṃ14
āraññakaṃ15 pabbatasānugocaraṃ16,
pakkhehi taṃ pañjalikaṃ karomi:
mā me vadhī puttake dubbalāyā 'ti. || Ja_V:40 ||
Tattha pabbatasānugocaran17 ti ghanaselapabbatesu ca paṃsu-
pabbatesu ca gocaraṃ gaṇhantaṃ18.
So tassa vacanaṃ sutvā tatiyaṃ gātham āha:
Ja_V,1.7(=357).3: Vadhissāmi te laṭukike puttakāni,
kim me tuvaṃ kāhasi dubbalāsi19,
sataṃ20 sahassāni21 pi tādisīnaṃ
vāmena pādena papothayeyyan ti. || Ja_V:41 ||
Tattha vadhissāmi te ti tvaṃ kasmā mama caraṇamagge puttakāni
ṭhapesi22, yasmā ṭhapesi tasmā vadhissāmi te puttakānīti āha23, kimme tuvaṃ
kāhasī ti mayhaṃ mahāthāmassa tvaṃ dubbalā kiṃ karissasi, papothayeyyan
ti ahaṃ hi24 tādisānaṃ pakkhīnaṃ25 satasahassānam26 satasahassam pi vāmena
pādena saṃcuṇṇeyyaṃ, dakkhiṇena27 pana kathā va n'; atthīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -nāyā.
2 Bd -vassakekāle.
3 Cks omit balaṃ.
4 Cks Bi -ssī, Bd -ssi.
5 Cks -nna.
6 Bid -kaṃ karomi.
7 Bid -ssāmī.
8 Bid ṭhatvā.
9 Bd āgatesu.
10 Bi -carito-, Bd -cāriko-.
11 Bi omits na.
12 Bid -tīti.
13 Bid -ce-.
14 Ck Bi -rī, Cs -ri.
15 Cks -ka, Bid araññakaṃ.
16 Cks -ra, Bi pappataṃ sānugocari.
17 Cks -rā.
18 Bid gocaragaṇhakaṃ, Cs gocaraṃgaṇhanakaṃ.
19 Cks kāhasibbalāsi.
20 Bid sata.
21 Bid -naṃ.
22 Cks ṭhā-.
23 Bid vadati.
24 Bid omit hi.
25 Bd laṭukikānaṃ, Bi omits pakkhīnaṃ.
26 Ck sataṃ-, Bid add pakkhīnaṃ.
27 Bid -ṇapādena.
[page 176]
176 V. Pañcanipāta. 1. Maṇikaṇḍalavagga. (36.)
Evañ ca pana vatvā so tassā puttake pādena saṃcuṇṇe-
tvā muttena pavāhetvā nadanto1 pakkāmi. Laṭukikā2 rukkha-
sākhāya nisīditvā3 "idāni tvaṃ nadanto4 gaccha5, katipāhen'
eva me kiriyaṃ passissasi, kāyabalato ñāṇabalassa mahanta-
tarabhāvaṃ6 na jānāsi, bho7 jānāpessāmi8 tan9" ti taṃ santaj-
jayamānā1 catutthaṃ gātham āha:
Ja_V,1.7(=357).4: Na h'; eva sabbattha balena kiccaṃ,
balaṃ hi bālassa vadhāya hoti,
karissāmi te nāgarājā10 anatthaṃ
yo me vadhī11 puttake dubbalāyā 'ti. || Ja_V:42 ||
Tattha balenā 'ti kāyabalena, anatthan ti avaḍḍhiṃ12, yo me ti yo
tvaṃ mama dubbalāya puttake vadhi ghātesīti.
Evaṃ13 vatvā katipāhaṃ ekaṃ kākaṃ upaṭṭhahitvā tena
tuṭṭhena "kin te karomīti" vuttā14 "sāmi aññaṃ me kātabbaṃ
n'; atthi etassa pana ekacārivāraṇassa tuṇḍena paharitvā tum-
hehi akkhīni bhinnāni paccāsiṃsāmīti" āha. Sā tena15 "sā-
dhū" 'ti sampaṭicchite16 ekaṃ nīlamakkhikaṃ upaṭṭhahi, tāya
pi "kin te karomīti" vuttā17 "iminā kākena18 ekacārivāraṇassa
akkhīsu bhinnesu tumhehi19 tattha āsāṭikaṃ pātitaṃ icchā-
mīti20" vatvā tāya pi "sādhū" 'ti vutte ekaṃ maṇḍūkaṃ
upaṭṭhahitvā tena "kiṃ karomīti" vuttā21 "yadā esa ekacāri-
vāraṇo andho hutvā pānīyaṃ pariyesati tadā pabbatamatthake
ṭhitā22 saddaṃ katvā etasmiṃ pabbatamatthakaṃ23 abhirūḷhe24
otaritvā papāte saddaṃ kareyyātha, ettakaṃ ahaṃ tumhākaṃ
santikā paccāsiṃsāmīti" āha. So pi tassā vacanaṃ sutvā
"sādhū" 'ti sampaṭicchi. Ath'; ekadivasaṃ kāko vāraṇassa
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add va.
2 Bid -kasakuṇikā-.
3 Bid niliyitvā.
4 Cks taṃ nadanto, Bi idāni bhāvacāraṇadanto,
Bd i. tāva vāraṇo nadanto.
5 Bi gacchantā, Bd gacchasi.
6 Bid mahantabhā-.
7 Bid hotu.
8 Cks ja-.
9 Bid nan.
10 Ck Bd -ja.
11 Bid vadhi.
12 Bd avuḍhiṃ, Bi omits av-.
13 Bid sā evaṃ.
14 Bi vutta, Bd vutte.
15 Bi tena hi, omitting sā, Bd so tena hi.
16 Bi -cchitvā, Bd -cchitato.
17 Bd vutte.
18 Bd kāraṇena.
19 Ck -he, Cs -hesu corr. to -he.
20 Cks -mi, omitting ti.
21 iminā kākena---vuttā wanting in Bi.
22 Bi ti, Bd -ṭhito.
23 Bid -ke.
24 Bid abhirahe, Bd -rūhante.
[page 177]
8. Culladhammapalajātaka. (358.) 177
dve pi akkhīni tuṇḍena bhindi makkhikā āsāṭikaṃ pātesi. So
puḷavehi khajjanto1 vedanamatto pipāsāya abhibhūto pānīyaṃ
pariyesamāno vicari. Tasmiṃ kāle maṇḍūko pabbatamatthake
ṭhatvā saddam akāsi. Vāraṇo "ettha pānīyaṃ bhavissatīti"
pabbataṃ abhirūhi2. Atha maṇḍūko otaritvā papāte ṭhatvā
saddam akāsi. Vāraṇo "ettha pānīyaṃ bhavissatīti" papātā-
bhimukho gacchanto pavaṭṭetvā3 pabbatapāde patitvā jīvitak-
khayaṃ pāpuṇi. Laṭukikā tassa matabhavaṃ ñatvā "diṭṭhā
me paccāmittassa piṭṭhīti" haṭṭhatuṭṭhā tassa khandhe caṃ-
kamitvā yathākammaṃ gatā.
Satthā "na bhikkhave kenaci saddhiṃ veraṃ nāma kātabbaṃ,
evaṃbalasampannaṃ nāma vāraṇaṃ ime cattāro janā ekato hutvā
jīvitakkhayaṃ pāpesun" ti
Ja_V,1.7(=357).5: Kākañ ca passa laṭukikaṃ maṇḍūkaṃ nīlamakkhikaṃ,
ete nāgaṃ aghātesuṃ, passa verassa verinaṃ,
tasmā hi4 veraṃ5 na kayirātha api yena ca kenacīti || Ja_V:43 ||
imaṃ abhisambuddhagāthaṃ vatvā jātakaṃ samodhānesi:
Tattha passā6 ti aniyāmitālapanam7 etaṃ, bhikkhū8 pana sandhāya vut-
tattā passathā bhikkhave ti vuttaṃ hoti, ete ti ete cattāro ekato hutvā, aghā-
tesun ti9 vadhiṃsu, passa verassa verinan10 ti passatha verikānaṃ ve-
rassa11 gatin ti attho.
"Tadā ekacārihatthi Devadatto ahosi, yūthapati pana aham
evā" 'ti. Laṭukikajātakaṃ12.
8. Culladhammapālajātaka.
Ahameva dūsiyā bhūnahatā ti. Idaṃ Satthā Veḷuvane
viharanto Devadattassa vadhāya parisakkanaṃ ārabbha kathesi. Añ-
ñesu jātakesu Devadatto Bodhisattassa tāsamattam pi kātuṃ nāsakkhi13,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd puḷavake parikhajjante.
2 Bd -rūyhi.
3 Bd parigalitvā, Bi anivattetvā uparigalitvā.
4 Bi omits hi.
5 Cks veran.
6 Cks vassā.
7 Bi aniyāmavatvā ala-, Bd aniyamitvā āla.
8 Cks -u Bd bhikkhunaṃ.
9 Cks -suṃ, omitting ti.
10 Cs -naṃ, omitting ti.
11 Cks verissa.
12 Bid add sattamaṃ.
13 Cs Bi na-.
[page 178]
178 V. Pañcanipāta. 1. Maṇikuṇḍalavagga. (36.)
imasmiṃ pana Culladhammapālajātake1 Bodhisattassa sattamāsikakāle
hatthapāde ca sīsañ ca chindāpetvā2 asimālaṃ3 nāma kāresi4, Dad-
darajātake5 gīvaṃ valitvā6 māretvā uddhane maṃsaṃ pacitvā khādi,
Khantivādijātake dvīhi kasāpahārasahassehi7 tāḷāpetvā8 hatthapāde
ca kaṇṇanāsañ ca chedāpetvā jaṭāsu gahetvā kaḍḍhāpetvā uttānakaṃ
nipajjāpetvā udare9 pādena paharitvā gato, Bodhisatto taṃ divasam
eva10 jīvitakkhayaṃ pāpuṇi, Cullanandakajātake11 pi Vevaṭiyakapi-
jātake12 pi mārāpesi13 yeva, evam esa dīgharattaṃ vadhāya pari-
sakkanto Buddhakāle pi parisakki14 yeva. Ath'; ekadivasaṃ dhamma-
sabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso Devadatto Buddhānaṃ
maraṇattham eva upāyaṃ karoti, ‘Sammāsambuddhaṃ mārāpessāmīti'
dhanuggahe payojesi silaṃ pavijjhi Nālāgiriṃ vissajjāpesīti". Satthā
āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti
pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva pubbe p'
esa mayhaṃ vadhāya parisakkat'; eva, idāni pana tāsamattam pi
kātuṃ na sakkoti15, pubbe maṃ Dhammapālakumārakāle16 attano
puttaṃ samānaṃ jīvitakkhayaṃ pāpetvā asimālaṃ17 nāma kāresīti"
vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Mahāpatāpe nāma rajjaṃ kārente
Bodhisatto tassa aggamahesiyā Candādeviyā kucchimhi nibbatti.
Dhammapālo ti 'ssa nāmaṃ kariṃsu. Tam enaṃ sattamāsika-
kāle mātā gandhodakena nahāpetvā alaṃkaritvā kīḷāpayamānā
nisinnā18. Rājā tassā vasanaṭṭhānaṃ agamāsi. Sā puttaṃ
kīḷāpayamānā puttasinehena samappitā hutvā rājānaṃ passi-
tvāpi na uṭṭhahi. So19 cintesi: "ayaṃ idān'; eva tāva puttaṃ
nissāya mānaṃ karoti maṃ kismiñci na maññati, putte pana
vaḍḍhante20 mayi manusso ti pi21 saññaṃ na karissati, idān'
eva naṃ ghātessāmīti" so nivattetvā22 rājāsane nisīditvā "attano
vidhānena āgacchatū" 'ti coraghātakaṃ pakkosāpesi. So
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid cūḷa-.
2 Bd chedā-.
3 Ck asimālan, Cs asīmālan corr. to -lakan, Bid -lakaṃ.
4 Bi akāsi.
5 Ck saddadaddārajā-, Cs daddura-, Bi dadarājā-.
6 Bid gahetvā.
7 Bi kasāpipahāra-, Bd kasāhipahāra-.
8 Ck Bd tālā-, cs tālā corr. to tāḷā-.
9 Bid ure.
10 Bid yeva.
11 Bi cuḷanandika-, Bd cūḷanandiya-.
12 Bid mahākapi-.
13 Bid māresi.
14 Bid -kkati.
15 Cks sakkontoti.
16 Bd cūladhamma-.
17 Bi -lakaṃ, Cs -lan.
18 Bid nisīdi.
19 Cks omit so.
20 Ck repeats vaḍḍhante.
21 Bd omits pi.
22 samappitā---nivattetvā wanting in Bi.
[page 179]
8. Culladhammapālajātaka. (358.) 179
kāsāyavatthanivattho rattamālādharo parasuṃ1 aṃse ṭhapetvā
upadhānaghaṭikaṃ ādāya āgantvā rājānaṃ vanditvā "kiṃ ka-
romi devā" 'ti aṭṭhāsi. "Deviyā sirigabbhaṃ gantvā Dhamma-
pālaṃ ānehīti2". Devī pi rañño kujjhitvā nivattanabhāvaṃ3
ñatvā Bodhisattaṃ ure nipajjāpetvā rodamānā nisīdi. Cora-
ghātako gantvā taṃ piṭṭhiyaṃ paharitvā hatthato kumāraṃ4
acchinditvā5 ādāya rañño santikaṃ āgantvā6 "kiṃ karomi devā"
'ti āha. Rājā "ekaṃ phalakaṃ āharāpetvā purato nikkhipā-
petvā idha naṃ nipajjāpehīti7" āha. So tathā akāsi. Candā-
devī pi puttassa pacchato va paridevamānā āgaṃchi8. Puna
coraghātako "kiṃ karomi devā" 'ti āha. "Dhammapālassa
hatthe chindā" 'ti9. Candā devī "mahārāja mama putto satta-
māsiko bālako na kiñci jānāti, n'; atth'; etassa10 doso, doso
pana honto mayi11 bhaveyya, tasmā mayhaṃ hatthe chindāpe-
hīti" imam atthaṃ pakāsentī12 paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_V,1.8(=358).1: Aham eva dūsiyā bhūnahatā rañño Mahāpatāpassa,
pamuñcantu13 Dhammapālaṃ, hatthe me deva chedehīti. || Ja_V:44 ||
Tattha dūsiyā ti dūsikā, tumhe disvā anuṭṭhahamānā14 dosakārikā15
ti attho, dūsikā ti pi pāṭho ayam ev'; attho, bhūnahatā ti hatabhūnā hata-
vaḍḍhīti attho, rañño ti idaṃ dūsiyā ti padena yojetabbaṃ, ahaṃ rañño Ma-
hāpatāpassa aparādhakārikā16 na17 kumāro, tasmā niraparādhaṃ etaṃ bālakaṃ
muñcantu18 Dhammapālaṃ, sace hi19 hatthe chedāpetukāmo dosakārikāya hatthe
me20 deva chedehīti, ayam ettha attho.
Rājā coraghātakaṃ olokesi. "Kiṃ karomi devā" 'ti. "Pa-
pañcaṃ akatvā hatthe chindā" 'ti. Tasmiṃ khaṇe coraghā-
tako tikhiṇaparasuṃ21 gahetvā kumārassa taruṇavaṃsakaḷīre22
--------------------------------------------------------------------------
1 so all four MSS.
2 Bi ānesīhiti, Bd ānehiti, both add āha, Ckk ānesīti.
3 Bid nivattabhā-.
4 Ck -ro, Cs māro corr. to kumāraṃ.
5 Bi achinditvā, Ck acchitvā, Cs omits acchinditvā.
6 Bid gantvā.
7 Ck -esīti.
8 so Cks; Bid āgacchi.
9 Bd adds āha.
10 Bd nattheva tassa.
11 Ck deso so pana mayi honto mayi, Bi doso mayhaṃ doso pana mahanto
pi mayi.
12 Ck Bid -ti, Cs -sesi corr. to -seti.
13 Ck Bi muñcatu, Bd etaṃ mañcatu.
14 Ck -ṇa, Cs anuhaṭṭhamānaṃ corr. to anuṭṭhaha-, Bi na uccumānā,
Bd anuṭhamānā corr. to anuṭhaha-.
15 Cks dosaṃkā-.
16 Bi -dhikā, Bd -dhakā.
17 Bid nāyaṃ.
18 Bd -catu.
19 Bi hissa.
20 Bi me hatthe.
21 Cs Bd -pha-.
22 Cs -kalīre corr. to -kaḷire, Bi -kaḷiraṃ, Bd -kaḷire.
[page 180]
180 V. Pañcanipāta. 1. Maṇikuṇḍalavagga. (36.)
viya dve hatthe chindi. So1 hatthesu chijjamānesu n'; eva
rodi na paridevi, khantiñ ca mettañ2 ca purecārikaṃ katvā
adhivāsesi. Candā pana devī chinnahatthakoṭiṃ3 ucchaṅge
katvā lohitalittā paridevamānā vicarati. Puna coraghātako
"kiṃ karomi devā" 'ti pucchi. "Dve pi pāde chindā" 'ti.
Taṃ sutvā Candā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_V,1.8(=358).2: Aham eva dūsiyā bhūnahatā rañño Mahāpatāpassa,
pamuñcantu4 Dhammapālaṃ, pāde me deva chedehīti. || Ja_V:45 ||
Tatth'; adhippāyo purimanayen'; eva veditabbo.
Rājāpi puna coraghātakaṃ āṇāpesi. So ubho pi pāde
chindi. Candā devī pāde pi ucchaṅge katvā lohitalittā pari-
devamānā "sāmi Mahāpatāpa, chinnahatthapādā nāma dārakā
mātarā posetabbā honti, ahaṃ bhatiṃ katvā mama puttakaṃ
posessāmi, dehi me etan" ti āha. coraghātako "kiṃ deva
katā5 rājāṇā6, niṭṭhitaṃ mama kiccan" ti pucchi. "Na tāva
niṭṭhitan" ti. "Atha kiṃ karomīti". "Sīsam assa chindā" 'ti.
Tato7 Candā8 tatiyaṃ gātham āha:
Ja_V,1.8(=358).3: Aham eva dūsiyā bhūnahatā rañño Mahāpatāpassa,
pamuñcantu4 Dhammapālaṃ, sīsam me deva chedehīti || Ja_V:46 ||
vatvā ca pana9 attano sīsaṃ upanesi10. Puna coraghātako
"kiṃ karomi devā" 'ti pucchi. "Sīsam assa chindā" 'ti. So
sīsam assa chinditvā "katā deva rājāṇā11" 'ti pucchi. "Na
tāva katā" ti12. "Atha kiṃ karomīti". "Asituṇḍena naṃ13
paṭicchitvā14 asimālaṃ15 nāma kārohīti". So tassa kalevaraṃ16
ākāse khipitvā asituṇḍena17 paṭicchitvā18 asimālaṃ19 nāma
katvā mahātale vippakiri. Candā Bodhisattassa maṃsaṃ uc-
chaṅge katvā mahātale paridevamānā20
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs Bi omit so, Cs Bid add dvīsu.
2 Bid mettiṃ.
3 Cks -ṭiyaṃ, Bid -ṭi.
4 Ck muñcantu, Bi etaṃ muñcantu, Bd etaṃ muñcatu.
5 Bi kathā, Bd kataṃ.
6 Cs -nā, Bi rājā jāṇā, Bd rājānaṃ, Ck rājā jānā.
7 Bd taṃ sutvā.
8 Bid add devī.
9 Bi adds sā.
10 Bd -nāmesi.
11 Ck Bi -nā, Cs -nā corr. to ṇā.
12 Cks omit ti.
13 Cs taṃ,
14 Bd sampa-.
15 Cks -lan.
16 Cs kale- corr. to kaḷe-, Bd kaḷe-.
17 Bi adds naṃ.
18 Bid sampa-.
19 Ck -lan.
20 Bid add imā gāthā abhāsi.
[page 181]
8. Cūladhammapālajātaka. (358.) 181
Ja_V,1.8(=358).4: Na ha1 nūn'; imassa rañño mittāmaccā ca vijjare suhadā
ye na vadanti rājānaṃ: mā ghātayi orasaṃ2 puttaṃ: || Ja_V:47 ||
Ja_V,1.8(=358).5: Na ha1 nūn'; imassa rañño mittā ñātī ca vijjare suhadā
ye na vadanti rājānaṃ: mā ghātayi atrajaṃ3 puttan4 ti || Ja_V:48 ||
imā gāthā abhāsi.
Tattha mittāmaccā ca vijjare sahadā ti nūna assa5 rañño nāti-
daḷhamittā6 vā sabbakiccesu7 sahabhāvino8 amaccā vā muduhadayatāya suhadā
vā keci na vijjanti, ye na vadantīti ye adhunā imaṃ rājānaṃ āgantvā attano
piyaputtaṃ mā ghātayīti na vadanti imaṃ rājānaṃ na paṭisedhenti te n'; atthi
yevā" 'ti maññe, dutiyagāthāya9 ñātīti ñātakā.
Imā ca10 pana dve gāthā vatvā Candā devī ubhohi hat-
thehi hadayamaṃsaṃ dhārayamānā tatiyaṃ gātham āha11
Ja_V,1.8(=358).6: Candanasārānulittā12 bāhā chijjanti Dhammapālassa
dāyādassa13 pathavyā, pāṇā me deva rujjhantīti. || Ja_V:49 ||
Tattha dāyādassa pathavyā ti pitu santakāya cāturantāya14 paṭhaviyā
dāyādassa lohitacandanasārānulittā15 hatthā chijjanti pādā chijjanti sīsaṃ chij-
jati, asimālako si16 kato tava vaṃsaṃ pacchinditvā gato si dānīti evam ādīni
vippalapantī17 evam āha, pāṇā me deva rujjhantīti18 deva mayham pi
imaṃ sokaṃ dhāretuṃ asakkontiyā jīvitaṃ nirujjhatīti19.
Tassā evaṃ paridevamānāya eva20 ḍayhamāne veḷuvane
veḷu viya hadayaṃ phalitaṃ21, tatth'; eva22 jīvitakkhayaṃ
pattā. Rājāpi pallaṃke23 ṭhātuṃ24 asakkonto mahātale pati,
padaraṃ25 dvidhā chijji26, so tato pi bhūmiyaṃ pati. Tato
catunahutādhikāni dviyojanasatasahassabahalāpi ghanapaṭhavī
tassāguṇaṃ dhāretuṃ asakkontī27 bhijjitvā vivaram adāsi,
avīcito jālā uṭṭhāya kuladattikena kambalena parikkhipantī
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd hi.
2 Ck Bd -sa.
3 Bi atraja.
4 Cks puttaṃ, and insert here the following verse.
5 Bid imassa.
6 Bi ati-, Bd mittātidaḷha-.
7 Bi adds avāvatā.
8 Bd adds pi.
9 Bid -yaṃ.
10 Bid omit ca.
11 Cks omit here verse 6.
12 Cks -narasānu-, Bi -nasāranu-.
13 Cks da-.
14 Ck Bid ca-, Cs ca- corr. to cā-.
15 Cks -sāralittā.
16 Bd pi.
17 Bid vilapanti
18 Ck rujjan-.
19 Ck runijjhaṃtīti, Cs runijjhantīti corr. to niru-,
Bi nirujhantīti.
20 Bid evaṃ.
21 Cks pa-, Bi phā-.
22 Bi tattheva sā, Bd sā tattheva.
23 Bd -kena.
24 Bi dhāretum, Bd sandhāretum.
25 Bi -raphalakaṃ
26 Bid bhijji.
27 Cks Bi -ti, Bd -to.
[page 182]
182 V. Pañcanipāta. 1. Maṇikuṇḍalavagga. (36.)
viya taṃ gahetvā avīcimhi khipi. Candāya ca Bodhisattassa
ca amaccā sarīrakiccaṃ kariṃsu.
Satthā imaṃ desanaṃ1 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
rājā Devadatto ahosi, Candā Mahāpajāpatī, Dhammapālakumāro pana
aham evā" 'ti. Cūladhammapālajātakaṃ.
9. Suvaṇṇamigajātaka.
Vikkama re mahāmigā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto Sāvatthiyaṃ ekaṃ kuladhītaraṃ ārabbha kathesi. Sā
kira Sāvatthiyaṃ dvinnaṃ aggasāvakānaṃ upaṭṭhākakulassa dhītā
saddhā pasannā Buddha-māmikā dhammamāmikā saṃghamāmikā ācāra-
sampannā paṇḍitā dānādipuññābhiratā. Taṃ aññaṃ Sāvatthiyam
eva samānajātikaṃ micchādiṭṭhikakulaṃ3 vāresi. Ath'; assā4 mātā-
pitaro "amhākaṃ dhītā saddhā pasannā tīṇi ratanāni mamāyati dānā-
dipuññābhiratā, tumhe micchādiṭṭhikā, imissāpi5 yathāruciyā dānaṃ6
dātuṃ dhammaṃ vā sotuṃ vihāraṃ vā gantuṃ sīlaṃ vā rakkhituṃ
uposathaṃ vā kātuṃ na dassatha, na mayaṃ tumhākaṃ dassāma7,
attano sadisā micchādiṭṭhikakulā va8 kumārikaṃ gaṇhathā" 'ti āhaṃsu.
Tehi paṭikkhittā9 "tumhākaṃ dhītā amhākaṃ gharaṃ gantvā yathā-
dhippāyena sabbam etaṃ karotu, mayaṃ na vāressāma, detha no
etan" ti vatvā "tena hi gaṇhathā10" 'ti vuttā bhaddakena nakkhat-
tena maṅgalakiriyaṃ katvā taṃ attano gharaṃ nayiṃsu. Sā vattā-
cārasampannā patidevatā ahosi, sassusasuravattāni11 katān'; eva honti12.
Sā ekadivasaṃ sāmikaṃ āha: "icchām'; ahaṃ ayyaputta amhākaṃ
kulūpakattherānaṃ dānam dātun" ti. "Sādhu bhadde yathājjhāsayena
dānaṃ dehīti". Sā ekadivasaṃ13 there nimantāpetvā mahāsakkā-
raṃ14 katvā paṇītabhojanena15 bhojetvā ekamantaṃ nisīditvā "bhante
imaṃ kulaṃ micchādiṭṭhikaṃ assaddhaṃ, tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇaṃ na
jānāti16, sādhu ayyā yāva imaṃ kulaṃ tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇaṃ
jānāti16 tāva idh'; eva bhikkhaṃ gaṇhathā" 'ti āha. Therā adhivā-
setvā tattha nibaddhaṃ bhuñjanti. Puna17 sāmikaṃ āha: "ayyaputta
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid dhammade-.
2 Ck culla-, Bid add aṭhamaṃ.
3 Cs Bi -kaṃku-.
4 Bd assa corr. to assā, Cks assa.
5 Ck -ssāmi, Cs omits pi.
6 Bid add vā.
7 Bid dema.
8 Bd sadisaṃ--kulañca.
9 Bi -ttāpi.
10 Bd gaṇhāthā, Bi gaṇhā.
11 Bid -rasāmikava-.
12 Bd katvā vihāsi.
13 Bid omit eka-.
14 Bid mahantaṃ sa-.
15 Bid -janaṃ.
16 Cks jānanti.
17 Bi adds sā.
[page 183]
9. Suvaṇṇamigajātaka. (359.) 183
therā idh'; eva1 nibaddhaṃ āgacchanti, kiṃkāraṇā tumhe na pas-
sathā" ti. Taṃ sutvā2 "sādhu passissāmīti" vutte sā punadivase
therānaṃ bhattakiccapariyosāne tassa ārocesi. So upasaṃkamitvā
therehi saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ekamantaṃ nisīdi. Ath'; assa
dhammasenāpati dhammakathaṃ kathesi. So therassa dhammakathāya
c'; eva iriyāpathe3 ca pasīditvā tato paṭṭhāya therānaṃ nisīdanāsanaṃ
paññāpeti4 pānīyañ ca parissāveti5, antarabhatte dhammakathaṃ su-
ṇāti. Tassāparabhāge6 micchādiṭṭhi bhijji. Ath'; ekadivasaṃ thero
tesaṃ dvinnam pi dhammakathaṃ kathento saccāni pakāsesi, sacca-
pariyosāne ubho pi7 sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu. Tato paṭṭhāya
tassa mātāpitaro ādiṃ katvā antamaso dāsakammakarāpi sabbe pi8
micchādiṭṭhiṃ bhinditvā buddhadhammasaṃghamāmakā9 yeva jātā.
Ath'; ekadivasaṃ sā dārikā attano10 sāmikaṃ11 āha: "ayyaputta, kiṃ
me gharāvāsena, icchām'; ahaṃ pabbajitun" ti. So "sādhu bhadde,
aham pi pabbajissāmīti" mahantena parivārena taṃ bhikkhunipas-
sayaṃ12 netvā pabbājetvā sayam pi Satthāraṃ upasaṃkamitvā pab-
bajjaṃ yāci. Taṃ Satthā pabbājesi, pacchā13 upasampādesi. Te
ubho pi vipassitvā14 nacirass'; eva arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Ath'; eka-
divasaṃ dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso asukā nāma
daharabhikkhunī attano c'; eva15 paccayā jātā sāmikassa ca, ubho
pi16 pabbajitvā vipassitvā17 arahattaṃ pāpuṇiṃsū18" ti. Satthā āgan-
tvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti puc-
chitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva tāva esā
sāmikaṃ rāgapāsā mocesi, pubbe p'; esā porāṇakapaṇḍite pana mara-
ṇapāsā19 mocesīti" vatvā tuṇhī ahosi, tehi yācito20 atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Himavante migayoniyaṃ nibbattitvā21 vayap-
patto abhirūpo ahosi pāsādiko22 suvaṇṇavaṇṇo lākhāparikamma-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid idha.
2 Bid omit t. s.
3 Bid -thesu.
4 Ck nisīdanā, Cks omit paññāpeti.
5 Bi tato yathā therānaṃ āsanaṃ paññāpesi pāṇiyaṃ parisāveti,
Bd tato p. th. āsanaṃ paññāpeti pāṇiyaṃ parisāveti.
6 Bi tassa ca āp-, Bd tassa ap-.
7 Bd adds jāyampatikā.
8 Bid omit pi.
9 Cks -mikā.
10 Bid omit attano.
11 Cks -kassa.
12 Ck -passaṃyaṃ, Bi bhikkhūniupanissayaṃ, Bd bhikkhūniupasayaṃ.
13 Bid omit pacchā.
14 Bi vipassanaṃ vaḍhetvā, Bd v. bhāvetvā vaḍhetvā.
15 Ck ce? Bd yeva.
16 Bi attano nāpi, Bd attano.
17 Bid omit v.
18 Bi a. pattā tammi pāpesi, Bd a. patvā taṃ nibbānaṃ pāpesī.
19 Cks vutte idāni bhikkhave esā sāmikaṃ rāgapāsena mocesi
porāṇakapaṇḍitā naṃ maraṇapāsena.
20 Bid omit tuṇhī--to.
21 Cks -etvā.
22 Bid add dassaniyo.
[page 184]
184 V. Pañcanipāta. 1. Maṇikuṇḍalavagga. (36.)
katehi1 viya hatthapādehi rajatadāmasadisehi visāṇehi maṇi-
guḷapaṭibhāgehi2 akkhīhi3 rattakambalabheṇḍusadisena4 mu-
khena ca samannāgato. Bhariyāpi 'ssa migī5, sāpi6 abhirūpā
ahosi7. Te samaggā sammodamānā vasiṃsu8. Asītisahassa-
vicittamigā Bodhisattaṃ upaṭṭhahiṃsu. Tesu evaṃ vasantesu eko
migaluddako9 migavīthisu pāsaṃ10 oḍḍesi11. Ath'; ekadivasaṃ
Bodhisatto migānaṃ purato gacchanto pādena pāse bandhi-
tvā12 "chindissāmīti" ākaḍḍhi cammaṃ chindi13, puna ākaḍḍhi
maṃsaṃ14 chindi13, puna ākaḍḍhi nahāruṃ15 chindi13, pāso16
aṭṭhiṃ āhacca aṭṭhāsi. So pāsaṃ chindituṃ asakkonto maraṇa-
bhayena tajjito baddharāvaṃ17 ravi. Taṃ sutvā bhītā miga-
gaṇā palāyiṃsu18. Bhariyā pan'; assa palāyitvā migānaṃ
antaraṃ19 olokentī Bodhisattaṃ20 adisvā "imaṃ bhayaṃ may-
haṃ sāmikassa21 uppannaṃ bhavissatīti" vegena tassa san-
tikaṃ gantvā assumukhī rodamānā22 "sāmi tvaṃ hi23 mahab-
balo, kiṃ esa pāsaṃ sandhāretuṃ na sakkhissasi, vegaṃ
janetvā chindāhi nan" ti tassa ussāhaṃ janentī24 paṭhamaṃ
gātham āha:
Ja_V,1.9(=359).1: Vikkama re mahāmiga, vikkama re haripada,
chinda vārattikaṃ pāsaṃ, nāhaṃ ekā vane rame ti. || Ja_V:50 ||
Tattha vikkamā 'ti parakkama25 ākaḍḍhā 'ti attho, re ti āmantaṇe nipāto,
haripadā26 'ti tassa pādato paṭṭhāya sakalasarīraṃ suvaṇṇavaṇṇattā27, ayaṃ
pana gāraven'; evam āha, nāhaṃ ekā vane rame ti ahaṃ tava28 vinā ekikā29
hutvā vane na ramissāmi, tiṇodakaṃ pana aggahetvā sussitvā marissā-
mīti dasseti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid lākhārasapari-.
2 Bd -gulikapa-, Bi maṇikuḷikāpa-.
3 Ck adds ca.
4 Bid kambalageṇḍu-.
5 Bid taruṇamigī.
6 Bid omit sāpi.
7 Bd adds dassaniyā, Bi pāsādiko.
8 Bid te samaggavāsaṃ vasiṃsu.
9 Cks tesu evan te eko migaluddako, Bid tadā luddakā in the place
of tesu---ko.
10 Bid pāse.
11 Bi uḍḍesuṃ, Bd oḍḍesuṃ.
12 Bid bajhitvā.
13 Bid chijji.
14 Bi punākaḍhantassa maṃsaṃ.
15 Bid -ru.
16 Cks pāsonā, Bi pāso a.
17 Bid bandharavaṃ.
18 Bid -to -ṇo palāyi.
19 Bid -re.
20 Bid taṃ.
21 Bid piyasā-.
22 Ck -no, Cs -nā corr. to ṇo.
23 Bd pi.
24 all MSS. -ti.
25 Cks paravik-.
26 Ck Bd -pā-.
27 Cs -ttāya, Bid te suvaṇṇapāda sakalasariram pi tassa suvaṇṇavaṇṇaṃ.
28 Bid tayā.
29 Cks ekako.
[page 185]
9. Suvaṇṇamigajātaka. (359.) 185
Taṃ sutvā Bodhisatto1 dutiyaṃ gātham āha:
Ja_V,1.9(=359).2: Vikkamāmi na pāremi2 bhūmiṃ sumhāmi3 vegasā,
daḷho vārattiko pāso pādam me parikantatīti. || Ja_V:51 ||
Tattha vikkamāmīti bhadde ahaṃ viriyaṃ karomi, na pāremīti4 pā-
saṃ pana chindituṃ na sakkomīti attho, bhūmiṃ sumhāmīti3 api nu chin-
deyyan5 ti pādena bhūmiṃ paharāmi6 vegena, parikantatīti7 cammādīni chin-
danto samantā kantati.
Atha naṃ migī "sāmi, mā bhāyi, ahaṃ attano balena
luddaṃ8 yācitvā mama9 jīvitam pi datvā10 tava jīvitaṃ āha-
rissāmīti11" Mahāsattaṃ assāsetvā lohitalittaṃ Bodhisattaṃ
pariggahetvā aṭṭhāsi. Luddako pi asiñ ca sattiñ ca gahetvā
kappuṭṭhānaggi viya āgacchi12. Sā taṃ disvā "sāmi, luddako
āgacchati, ahaṃ attano balena13 tava mocetuṃ karissāmi, tvaṃ
mā bhāyīti" migaṃ assāsetvā luddassa14 paṭipathaṃ15 gantvā
paṭikkamitvā ekamantaṃ ṭhitā taṃ vanditvā "sāmi mama
sāmiko suvaṇṇavaṇṇo sīlācārasampanno asītisahassānaṃ migā-
naṃ rājā" ti Bodhisattassa guṇaṃ kathetvā migarāje ṭhite yeva
attano vadhaṃ yācantī tatiyaṃ gātham āha:
Ja_V,1.9(=359).3: Attharassu palāsāni, asiṃ nibbaha16 luddaka,
paṭhamaṃ maṃ hanitvāna hana pacchā mahāmigan ti. || Ja_V:52 ||
Tattha palāsānīti maṃsaṃ ṭhapanatthāya17 palāsapaṇṇāni attharassu,
asiṃ nibbahā18 'ti asikosato asiṃ nīharā 'ti attho, luddakā 'ti dāruṇa-
kammena jīvitattā tena nāmena ālapati19.
Taṃ sutvā luddo "manussabhūtāpi attano20 sāmikassa
atthāya21 attano jīvitaṃ na denti22 atha tiracchānā pageva, kim
idan" ti acchariyappatto "ayaṃ23 manussabhāsāya madhurena
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid migo.
2 Bid pādemi.
3 Bid sumbhā-.
4 Bd pāde-.
5 Ck nucciddeyyā, Cs nucchiddeyyā, Bi nāma chindeyyā,
Bd nāmacchijjeyyā.
6 Bid add vegasāti.
7 Cks Bi -tati.
8 Bid -akaṃ.
9 Bid tava.
10 Bid omit mama--datvā.
11 Bid add sace yācanāya na sakkhissāmi mama jīvitampi datvā tava j.
āharissāmīti.
12 Bid -cchati.
13 Bid balaṃ, and omit tava mocetuṃ.
14 Bid -akassa.
15 Cks paṭipadaṃ.
16 Bi -bāhi, Bd -bāha.
17 Bi sathapanatthaṃ, Bd paṭhapanatthaṃ.
18 Bid nibbā-.
19 Bid omit ludd----ti.
20 Bid -bhūtā tāva.
21 Cks satthāya.
22 Bd pariccajanti.
23 Bid ayaṃ pana tiracchānagatāpi sāmikassa atthāya jīvitaṃ
pariccajati in the place of atha----ayaṃ.
[page 186]
186 V. Pañcanipāta. 1. Maṇikuṇḍalavagga. (36.)
sarena katheti, ajja imissā ca patino ca1 jīvitaṃ dammīti"
tassā2 pasannacitto3 catutthaṃ gātham āha:
Ja_V,1.9(=359).4: Na me sutaṃ4 vā diṭṭhaṃ5 vā bhāsantiṃ6 mānusiṃ7 migiṃ8,
tvañ ca bhadde sukhī hohi eso cāpi mahāmigo ti. || Ja_V:53 ||
Tattha sutaṃ4 vā diṭṭhaṃ5 vā ti9 mayā ito pubbe evarūpaṃ diṭṭhaṃ
vā sutaṃ vā n'; atthi, bhāsantiṃ6 mānusiṃ10 migin11 ti ahaṃ hi ito
pubbe mānusivācena12 bhāsantiṃ13 migiṃ8 n'; eva ca14 addasaṃ15 nāssosiṃ,
yesaṃ pana na16 me sutaṃ4 vā diṭṭhaṃ5 vā bhāsantiṃ mānusiṃ migin17 ti
pāli18, tesaṃ yathāpāliṃ eva attho, bhadde ti laṭṭhake19 paṇḍite20 upāyaku-
sale21, iti taṃ ālapitvā ca22 pana23 eso cāpi māhamigo ti dve pi janā24
sukhā niddukkhā hothā 'ti taṃ25 sammassāsetvā so luddako Bodhisattassa san-
tikaṃ gantvā vāsiyā cammapāsaṃ chinditvā pāde laggitaṃ pāsaṃ26 sanikaṃ27
nīharitvā cammehi cammaṃ maṃsehi maṃsaṃ nahārūhi nahāruṃ28 paṭipādetvā
pādaṃ hatthena parimajji, taṃ khaṇaṃ yeva29 Mahāsattassa pūritapāramitā-
nubhāvena30 luddassa mettacittānubhāvena ca migiyā31 mettadhammānubhāvena
ca32 cammamaṃsanahārūni paṭipāṭiyā saṇṭhahiṃsu33, Bodhisatto pi34 sukhī
niddukkho hutvā35 aṭṭhāsi36
Migī Bodhisattaṃ sukhitaṃ disvā somanassajātā luddassa37
anumodanaṃ karontī38 pañcamaṃ gātham āha:
Ja_V,1.9(=359).5: Evaṃ luddaka nandassu saha sabbehi ñātihi39
yathāham ajja nandāmi muttaṃ disvā mahāmigan ti40. || Ja_V:54 ||
Bodhisatto ca evaṃ cintesi: "mayhaṃ jīvitañ ca migiyā
ca asītisahassamigānañ ca jīvitaṃ iminā luddena dinnaṃ41,
mayhaṃ avassayo jāto, mayāpi 'ssa avassayena bhavituṃ vaṭ-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi cassāpi, Bd cassā.
2 Bid omit tassā.
3 Cks -ttā.
4 Bi -tā.
5 Bd diṭhā
6 Bid -ti.
7 Bi manussa, Bd manussi.
8 Bi mige.
9 Cks omit ti.
10 Bid -ssi.
11 Bid -gī.
12 Bid -ssivācaṃ.
13 Bi -tī, Bd -ti, Cs -ti corr. to -tiṃ
14 Bid omit ca.
15 Bi -sī.
16 Ck omits na.
17 Cks -gan, Bi -gi.
18 Cks omit pāli.
19 so Cks, Bid luddako.
20 Bid -to.
21 Bid -lo.
22 Bid omit ca.
23 Bi punañce, Bd puna tañca.
24 Cks Bi jano.
25 Cks tassā.
26 Bi laggapāsaṃ, Bd laggapāsikaṃ.
27 Bi sannikaṃ, Cs ghanikaṃ corr. to saṇikaṃ.
28 Bid nahārunā nahāruṃ maṃsena maṃsaṃ cammena cammaṃ.
29 Bid khaṇaññeva.
30 Cks pūritaṃpā-.
31 Bid -bhāvena migivā ca.
32 Bid omit ca.
33 Bd nahārumaṃsacammādīni nahārumaṃsacammehi ghaṭṭayiṃsu,
Bi nahārumaṃsacammāni paṭipāṭiyā ghaṭayīsu.
34 Bd pana, Bi omits pi.
35 Bid omit hutvā.
36 Bi ahosi.
37 Bid -akassa.
38 all four MSS. -ti.
39 Cs Bi -hi.
40 Bid adds tattha luddakā ti dāruṇakammakiriyāya laddhanāmavasena
ālabhati.
41 Bid bodhisatto ayaṃ luddo in the place of bodhisatto dinnaṃ.
[page 187]
10. Sussondijātaka. (360.) 187
ṭatīti" attano guṇajeṭṭhakassa bhāvena "dadantassa dātabbaṃ
yuttan" ti gocarabhūmiyaṃ diṭṭhaṃ ekaṃ maṇikkhandhaṃ tassā
datvā "samma ito paṭṭhāya pāṇātipātādīni mā kari, iminā1
kuṭumbaṃ saṇṭhapetvā2 puttadāre3 posento4 dānasīlādīni5 puñ-
ñāni karohīti" tassa6 ovādaṃ datvā araññaṃ pāvisi.
Satthā imaṃ desanaṃ7 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
luddo8 Channo ahosi, migī ayaṃ9 daharabhikkhunī, migarājā pana
aham evā" 'ti. Suvaṇṇamigajātakaṃ10.
10. Sussondijātaka.
Vāti gandho timirānan ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Taṃ hi11 Satthā
"saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhito" ti pucchitvā "saccan" ti
vutte "kiṃ disvā" ti "alaṃkatamātugāman" ti vutte "mātugāmo nām'
eso bhikkhu na sakkā rakkhituṃ, porāṇakapaṇḍitā supaṇṇabhavane
katvā12 rakkhantāpi rakkhituṃ nāsakkhiṃsū" 'ti vatvā tena yācito
atītaṃ āhari:
Atīre Bārāṇasiyaṃ Tambarājā nāma rajjaṃ kāresi.
Tassa Sussondī13 nāma aggamahesī ahosi uttamarūpadharā.
Tadā Bodhisatto supaṇṇayoniyaṃ nibbatti. Tasmiṃ kāle
Nāgadīpo Serumadīpo14 nāma hoti. Bodhisatto tasmiṃ dīpe
supaṇṇabhavane vasati. So Bārāṇasiṃ gantvā Tambarājena
saddhiṃ mānavavesena15 jūtaṃ kīḷati. Tassa rūpasampattiṃ
disvā16 "amhākaṃ raññā saddhiṃ evarūpo nāma mānavo17 jū-
taṃ kīḷatīti" Sussondiyā18 ārocesuṃ. Sā taṃ daṭṭhukāmā
hutvā ekadivasaṃ19 alaṃkaritvā jūtamaṇḍalaṃ āgantvā pari-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd imaṃ.
2 Bi -pento.
3 Ck -dārīhi, Cs -dārādīhi.
4 Ck pesento, Cs sosente corr. to posente, Bi omits puttadāre posento.
5 Cks dānādīhi.
6 Bid tass.
7 Bid dhammade-.
8 Bid luddako.
9 Bid omit ayaṃ.
10 Bid add navamaṃ.
11 Bi tañci, Bd tañhi.
12 Bi natvā, Bd omits katvā.
13 Bi susebhaddi, Bd suyyonandi, Cks sussoṇī.
14 Ck sorū-, Cs soru-, Bi serupa-, Bd seduma-.
15 Bd māṇavaka-.
16 Bi adds paticārikā, Bd paricārikā.
17 Bi vako, Bd māṇavako, Cs omits mānavo.
18 Cks sussoṇiyā, Bd sayonandiyā.
19 Cks omit ekā.
[page 188]
188 V. Pañcanipāta. 1. Maṇikuṇḍalavagga. (36.)
cārikānaṃ antare ṭhitā taṃ1 olokesi. So pi deviṃ olokesi.
Dve pi aññamaññaṃ paṭibaddhacittā ahesuṃ. Supaṇṇarājā
attano ānubhāvena nagare vātaṃ samuṭṭhāpesi. Gehapatana-
bhayena2 rājanivesanā manussā nikkhamiṃsu. So attano ānu-
bhāvena andhakāraṃ katvā deviṃ gahetvā ākāsena Nāgadīpe
attano bhavanaṃ pāvisi. Sussondiyā3 āgataṭṭhānaṃ vā gataṭ-
ṭhānaṃ vā jānantā nāma nāhesuṃ. So tāya saddhiṃ abhi-
ramamāno gantvā raññā saddhiṃ jūtaṃ kīḷati. Rañño pana
Saggo nāma gandhabbo atthi. So deviyā gataṭṭhānaṃ ajā-
nanto taṃ gandhabbaṃ āmantetvā "gaccha tāva5, sabbaṃ
thalajalapathaṃ anuvicaritvā deviyā gataṭṭhānaṃ passā" 'ti
uyyojesi. So paribbayaṃ gahetvā dvāragāmato paṭṭhāya vi-
cinanto Bharūkacchaṃ6 pāpuni. Tadā ca Bharukacchavāṇijā
nāvāya Suvaṇṇabhūmim7 gacchanti. So te upasaṃkamitvā
"ahaṃ gandhabbo, nāvāya vetanaṃ khaṇḍetvā tumhākaṃ gan-
dhabbaṃ karissāmi, mam pi nethā" 'ti āha. Te "sādhū" 'ti
taṃ āropetvā nāvaṃ vissajjesuṃ8. Te sukhapayātāya nāvāya
taṃ pakkositvā8 "gandhabbaṃ no karohīti" āhaṃsu. "Ahaṃ
gandhabbaṃ kareyyaṃ, mayi pana gandhabbaṃ karonte mac-
chā calissanti, atha yo nāvā bhijjissatīti". "Mānusamatte9
gandhabbaṃ karonte10 macchānaṃ calanaṃ nāma n'; atthi,
karohīti". "Tena hi mā mayhaṃ kujjhitthā" 'ti vīṇaṃ muc-
chetvā11 tantissarena gītassaraṃ anatikkamanto gandhabbaṃ
akāsi. Tena saddena sammattā13 hutvā macchā caliṃsu. Ath'
eko makaro uppatitvā nāvāya14 patanto15 nāvaṃ bhindi. Saggo
phalake nipajjitvā yathāvātaṃ gacchanto Nāgadīpe supaṇṇa-
bhavanassa nigrodharukkhassa santikaṃ pāpuṇi. Sussondī17
pi devī supaṇṇarājassa jūtaṃ18 kīḷituṃ19 gatagatakāle20 vimānā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid naṃ, Cs taṃ corr. to naṃ.
2 Cks -pā-.
3 Bi ssundīyā, Bd suyonandiyā, Cks sussoṇiyā.
4 Bi saddhi ca abhiramanto.
5 Bid tāta.
6 Bid dāru-.
7 Cks -miyaṃ, Bid -bhummi.
8 Bid visajjāpesuṃ.
9 Bid -sāpetvā.
10 Bd manussānaṃ santike, Bi manussānaṃ santake magge.
11 Bi -to.
12 Bid muñcitvā.
13 Bi mattā, Ck samannā.
14 Bd adds anto.
15 Bi patharantā.
16 Bid so saggo.
17 Bd suyonandi.
18 Ck dūtaṃ. Cs dutaṃ, Bid jutaṃ.
19 Cks kīlitaṃ.
20 Bid omit one gata.
[page 189]
10. Sussondijātaka. (360.) 189
otaritvā velante vicarantī Saggagandhabbaṃ1 disvā sañjānitvā
"kathaṃ āgato sīti" pucchi. So sabbaṃ kathesi. "Tena hi
mā bhāyīti" taṃ assāsetvā bāhāhi pariggahetvā vimānaṃ āro-
petvā sayanapiṭṭhe nipajjāpetvā samassatthakāle dibbabhojanaṃ
datvā dibbagandhodakena nahāpetvā dibbavatthehi acchādetvā
dibbagandhapupphehi alaṃkaritvā puna dibbasayane nipajjā-
petvā2 evaṃ taṃ paṭijaggamānā supaṇṇarañño āgatavelāya3
paṭicchādetvā gatakāle tena saddhiṃ kilesavasena abhirami.
Tato māsaddhamāsaccayena Bārāṇasi-vāsino vāṇijā dārūdaka-
gahaṇatthāya4 tasmiṃ dīpe nigrodharukkhamūlaṃ5 sampattā.
So tehi saddhiṃ nāvaṃ abhiruyha Bārāṇasiṃ gantvā rājānaṃ
disvā va tassa6 jūtakīḷanavelāya vīṇaṃ gahetvā7 gandhabbaṃ
karonto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_V,1.10(=360).1: Vāti gandho timirānaṃ, kusamuddo8 va9 ghosavā,
dūre ito pi Sussondī10, Tamba kāmā tudanti man ti. || Ja_V:55 ||
Tattha timirānan ti timirarukkhapupphānaṃ, taṃ kira nigrodhaṃ pari-
vāretvā timirarukkho atthi, te sandhāy'; evaṃ vadati11, kusamuddo12 ti khud-
dakasamuddo, ghosavā ti mahāravo, tass'; eva nigrodhassa santike samuddaṃ
sandhāy'; evam āha, ito hīti imamhā nagarā, Tambā 'ti rājānaṃ ālapati,
athavā Tambakāmā ti Tambena kāmitakāmā13 Tambakāmā nāma, te14 maṃ
hadaye vijjhantīti15 dīpeti.
Taṃ sutvā supaṇṇo dutiyaṃ gātham āha:
Ja_V,1.10(=360).2: Kathaṃ samuddaṃ atari, kathaṃ addakkhi Serumaṃ16,
kathaṃ tassā ca tuyhañ ca ahū17 Sagga samāgamo ti. || Ja_V:56 ||
Tattha Seruman18 ti Serumadīpaṃ19
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid saggaṃ-.
2 Bid nippajjāpesi.
3 Bid āgamana-.
4 Bi dāruṇaggaha-.
5 Bi -la, Bd -le.
6 Bi rañño in the place of va tassa, Bd vasantopure.
7 Bid add rañño.
8 Ck kussamuddho, Cs kusasamuddo corr. to kussa-, Bi kussasamuddo.
9 Bid ca.
10 Bd suyonandī.
11 Cks vadanti.
12 Ck kussamuddho, Cs Bi kussamuddo.
13 Bd kāmitabbakāmā.
14 Bid sā.
15 Bid vijjhatīti.
16 Ck sor-, Cs sor- corr. to ser-, Bi ser-, Bd sedu-.
17 Bi ahu, Bd āhu.
18 Bd sedu-.
19 Ck so- corr. to se-, Bd sedu-.
[page 190]
190 V. Pañcanipāta. 1. Maṇikuṇḍalavagga. (36.)
Tato Saggo tisso gāthā abhāsi:
Ja_V,1.10(=360).3: Bharukaccha-payātānaṃ1 vāṇijānaṃ dhanesinaṃ
makarehi bhinnā2 nāvā, phalaken'; aham aplaviṃ. || Ja_V:57 ||
Ja_V,1.10(=360).4: Sā maṃ saṇhena mudunā niccaṃ candanagandhinī
aṃkena uddharī bhaddā mātā puttaṃ va orasaṃ. || Ja_V:58 ||
Ja_V,1.10(=360).5: Sā maṃ annena pānena vatthena sayanena ca
attanāpi ca mandakkhī, evaṃ Tamba vijānahīti. || Ja_V:59 ||
Tattha sā maṃ saṇhenā 'ti evaṃ phalakena tīraṃ uttiṇṇaṃ maṃ sa-
muddatīre vicarantī3 sā4 disvā mā bhāyīti saṇhena mudunā vacanena samas-
sāsetvā ti attho, aṃkenā5 'ti bāhāyugalaṃ idha aṃko6 ti vuttaṃ, bhaddā ti
dassanīyā pāsādikā, sā maṃ annenā 'ti sā maṃ etena annādinā santappesīti
attho, attanāpi cā 'ti na kevalaṃ annādīh'; eva7 attanāpi maṃ abhiramentī8
santappesīti dīpeti, mandakkhīti mandanayanā mudunā ākārena olokanasīlā9
ti vuttaṃ hoti, mattakkhīti pi pāṭho madamattehi viya akkhīhi samannāgatā ti
attho, evaṃ Tambā 'ti evaṃ Tambarāja jānāhīti.
Supaṇṇo gandhabbassa kathentass'; eva vippaṭisārī hutvā
"ahaṃ supaṇṇabhavane vasanto pi rakkhituṃ nāsakkhiṃ, kiṃ
etāya dussīlāyā" 'ti taṃ ānetvā rañño datvā10 pakkāmi. Tato
paṭṭhāya puna nāgañchi.
Satthā imaṃ desanaṃ11 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Sacca pariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭ-
ṭhahi) "Tadā rājā Ānando ahosi, supaṇṇarājā pana aham evā" 'ti.
Sussondijātakaṃ12. Maṇikuṇḍalavaggo paṭhamo13.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid dāru-.
2 Ck makarehamhidā, Cs makarohamabhidā corr. to -re-,
Bi makarehi abhidā, Bd makarehi bhindā.
3 Cks Bi -ti, Bd -taṃ .
4 Bi maṃ saṃ, Bd sā maṃ, Cs omits sā.
5 Bid aṅgenā.
6 Bid aṅgo.
7 Cks Bi -diheva, Bd -disova.
8 Cs -ti, Bi -manti, Bd -mati.
9 Ck -kena-, Bi -si, Bd -silā.
10 Bi paṭicchādetvā, Bd paṭiyādetvā.
11 Bid dhammade.
12 Bd suyonandi, Bid add dasamaṃ.
13 Bi adds tassuddānam maṇikaṇḍalaṃ sujātaṃ vonasādhaṃ ca uragā
dhaṅkarājānaṃ kārāṇḍiyaṃ laṭacūḷadhammapātaṃ suvāṇṇamigaṃ
sussosindhinti.
[page 191]
1. Vaṇṇārohajātaka. (361.) 191
2. VAṆṆĀROHAVAGGA.
1. Vaṇṇārohajātaka.
Vaṇṇārohenā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto dve
aggasāvake ārabbha kathesi. Ekasmiṃ hi samaye ubho pi ma-
hātherā "imaṃ antovassaṃ suññāgāraṃ anubrūhessāmā" 'ti Satthā-
raṃ āpucchitvā gaṇaṃ pahāya sayam eva pattacīvaraṃ1 ādāya Je-
tavanā nikkhamitvā ekaṃ paccantagāmaṃ nissāya araññe vihariṃsu.
Aññataro pi vighāsādo therānaṃ upaṭṭhānaṃ karonto tatth'; eva eka-
mante vasi. So therānaṃ samaggavāsaṃ2 disvā "ime ativiya sa-
maggā vasanti, sakkā nu kho ete aññamaññaṃ bhinditun" ti cintetvā
Sāriputtatheraṃ upasaṃkamitvā "kin nu kho bhante ayyena Mahā-
moggallānatherena3 saddhiṃ tumhākaṃ kiñci veraṃ atthīti" pucchi.
"Kiṃ panāvuso" ti. "Esa bhante ‘mama gatakāle Sāriputto nāma
jātigottakulapadesehi vā sutagandhapaṭivedhaiddhīhi vā mayā sad-
dhiṃ kiṃ pahotīti'; tumhākaṃ aguṇam eva kathetīti4". Thero sitaṃ5
katvā "gaccha tvaṃ āvuso" ti āha. So parasmim pi divase Mahā-
moggallānatheram pi upasaṃkamitvā tath'; eva kathesi. So pi naṃ6
sitaṃ5 katvā "gaccha tvaṃ āvuso" ti vatvā Sāriputtatheraṃ upasaṃ-
kamitvā "āvuso esa7 vighāsādo tumhākaṃ santike kiñci kathesīti"
pucchi. "Āmāvuso8 mayāpi saddhiṃ9 kathesi, imaṃ nīharituṃ vaṭṭa-
tīti". "Sādh'; āvuso nīharā" 'ti. Thero "mā idha vasīti" accharaṃ
paharitvā10 nīhari. Te ubho pi samaggavāsaṃ11 vasitvā Satthu san-
tikaṃ gantvā vanditvā nisīdiṃsu. Satthā patisanthāraṃ katvā "su-
khena vassaṃ vutthā12" ti pucchitvā "bhante eko vighāsādo amhe13
bhinditukāmo hutvā bhindituṃ asakkonto palāyīti" vutte "na kho14
Sāriputta idān'; eva pubbe p'; esa tumhe ‘bhindissāmīti'; bhindituṃ
asakkonto palāyīti" vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto araññe15 rukkhadevatā ahosi. Tadā sīhoca
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ram.
2 Cks -ggā-.
3 Bid -tthe-.
4 Bid -sīti.
5 Bi hasitaṃ.
6 Bid omit naṃ.
7 Bd eso, Bi omits esa.
8 Bid add ti.
9 Bd mayhaṃ pi santike in the place of mayāpi saddhiṃ.
10 Bid add taṃ.
11 Bi samaggaṃ, Cks -ggā-,
12 Bi vassitvā, Bd vasitthā.
13 Cks amhehi.
14 Bid add so
15 Ck -ṃña.
[page 192]
192 V. Pañcanipāta. 2. Vaṇṇārohavagga. (37.)
vyaggho ca araññe pabbataguhāyaṃ vasanti. Eko sigālo te
upaṭṭhahanto tesaṃ vighāsaṃ1 khāditvā mahākāyo hutvā eka-
divasaṃ cintesi: "mayā sīhavyagghamaṃsaṃ2 na khāditapub-
baṃ, mayā ime dve jane bhindituṃ vaṭṭati, tato tesaṃ kala-
haṃ katvā matānaṃ maṃsaṃ khādissāmīti" so sīhaṃ upasaṃ-
kamitvā "kiṃ sāmi tumhākaṃ vyagghena saddhiṃ kiñci veraṃ
atthīti" pucchi. "Kiṃ pana3 sammā" ti. "Esa bhante ‘mama4
gatakāle sīho nāma sarīravaṇṇena vā ārohapariṇāhena vā
jātibalaviriyehi vā mama kalābhāgaṃ5 na pāpuṇātīti'; tumhākaṃ
avaṇṇam6 evā kathetīti7". Atha naṃ sīho "gaccha tvaṃ, na
eso evaṃ kathessatīti" āha. Vyaggham pi upasaṃkamitvā
eten'; eva upāyena kathesi. Taṃ sutvā vyaggho sīhaṃ upa-
saṃkamitvā "samma tvaṃ kira idañ c'; idañ ca vadesīti"
pucchanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_V,2.1(=361).1: Vaṇṇārohena jātiyā balā nikkamanena ca
Subāhu na mayā seyyo Sudāṭha8 iti bhāsasīti9. || Ja_V:60 ||
Tattha balā nikkamanena cā 'ti kāyabalena c'; eva viriyabalena ca,
Subāhu na mayā seyyo ti ayam Subāhu nāma vyaggho etehi kāraṇehi mayā
n'; eva sadiso na uttaritaro ti saccaṃ kira tvaṃ sobhanāhi10 dāṭhāhi samannā-
gata Sudāṭha migarāja evaṃ vadesīti.
Taṃ sutvā Sudāṭho sesā catasso gāthā abhāsi:
Ja_V,2.1(=361).2: Vaṇṇārohena jātiyā balā nikkamanena ca
Sudāṭho na mayā seyyo Subāhu iti bhāsasi11. || Ja_V:61 ||
Ja_V,2.1(=361).3: Evaṃ ce maṃ12 viharantaṃ Subāhu samma dubbhasi,
na dān'; āhaṃ tayā saddhiṃ saṃvāsam abhirocaye. || Ja_V:62 ||
Ja_V,2.1(=361).4: Yo paresaṃ vacanāni saddahetha yathātathaṃ
khippaṃ bhijjetha mittasmiṃ verañ ca pasave bahuṃ. || Ja_V:63 ||
Ja_V,2.1(=361).5: Na so mitto yo sadā appamatto
bhedāsaṃkī randham evānupassī,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi -sādaṃ.
2 Bid -byagghānaṃ maṃsaṃ.
3 Bd omits kiṃ pa.
4 Bid mamā.
5 Bid add pi.
6 Bid aguṇam
7 Bid -sīti.
8 Bid -dādhā.
9 Ck Bid -satīti.
10 Bid tvaṃ bhaṇasi su, Ck tvaṃ sobhanādi.
11 Bi bhāsi, Bd bhāsati.
12 Cks evam evaṃ.
[page 193]
2. Sīlavīmaṃsajātaka. (362.) 193
yasmiñ ca setī urasīva putto
sa ve mitto yo abhejjo parehīti1. || Ja_V:64 ||
Tattha sammā 'ti vayassa2, dubbhasīti yadi evaṃ tayā saddhiṃ sa-
maggavāsaṃ vasantaṃ maṃ sigālassa kathaṃ gahetvā tvaṃ dubbhasi hanituṃ
icchasi ito dāni paṭṭhāya ahaṃ tayā saddhiṃ saṃvāsaṃ nābhirocaye, yathā-
tathan ti tatvato yathāvatathaṃ3 yathātacchaṃ avisaṃvādakena ariyena vutta-
vacanaṃ saddhātabbaṃ, evaṃ yo4 yesaṃ kesañci paresaṃ vacanāni5 saddahethā
'ti pi attho, yo sadā appamatto ti yo niccaṃ appamatto hutvā mittassa
vissāsaṃ na deti so mitto nāma na hotīti attho, bhedāsaṃkīti ajja bhijjis-
sati6 sve bhijjissatīti evaṃ mittassa bhedam eva āsaṃkati, randham evānu-
passīti chiddaṃ vivaram eva passanto, urasīva putto ti yasmiṃ mitte mātu
hadaye putto viya nirāsaṃko nibbhayo seti.
Iti imāhi catūhi gāthāhi sīhena mittaguṇe kathite vyaggho
"mayhaṃ doso" ti sīhaṃ khamāpesi. Te tatth'; eva7 samag-
gavāsaṃ vasiṃsu. Sigālo pana palāyitvā aññattha gato.
Satthā imaṃ desanaṃ8 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
sigālo vighāsādo ahosi, sīho Sāriputto, vyaggho Moggallāno, taṃ
kāraṇaṃ paccakkhato disvā tasmiṃ vane vutthadevatā9 aham evā 'ti.
Vaṇṇārohajātakaṃ10.
2. Sīlavīmaṃsajātaka.
Sīlaṃ seyyo ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto ekaṃ
sīlavīmaṃsakabrāhmaṇaṃ ārabbha kathesi. Taṃ kira rājā
"esa sīlasampanno" ti aññehi brāhmaṇehi atirekaṃ katvā passati11.
So cintesi: "kin nu kho maṃ rājā ‘sīlasampanno'; ti aññehi atirekaṃ
katvā passati11 udāhu ‘sutādhārayutto12'; ti, vīmaṃsissāmi tāva sī-
lassa13 vā sutassa vā mahantabhāvan" ti so ekadivasaṃ heraññika-
phalakato kahāpaṇaṃ gaṇhi. Heraññiko garubhāvena na kiñci āha14.
Tatiyavāre pana taṃ ‘vilopakhādako15'; ti gāhāpetvā rañño dassetvā
"kiṃ iminā katan" ti vutte "kuṭumbaṃ vilumpatīti" āha. "Saccaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid paresīti.
2 Bid samma byaggha.
3 Bid yathātathaṃ.
4 Cks so.
5 Cks -naṃni.
6 Bid omit bhijjissati.
7 Bid tatheva.
8 Bid dhammade-.
9 Bid rukkhadevatā pana.
10 Bid add pathamaṃ.
2. Cfr. supra vol. I p. 369, vol. II p. 429, vol. III p. 100,
and L. Feer in Journ. Asiat. 1875.
11 Bid -si.
12 Bi sudāthādhārahutto, Bd sutadharayutto.
13 Ck -mi sīlatāvassa, Cs -mi sīlatāvassa corr. to tāvasīlassa.
14 Bid add dutiyavāre na kiñci āha.
15 Bid -pacorako.
[page 194]
194 V. Pañcanipāta. 2. Vaṇṇārohāvagga. (37.)
kira brāhmaṇā" 'ti. "Na mahārāja kuṭumbaṃ vilumpāmi, mayhaṃ
pana ‘sīlaṃ nu kho mahantaṃ sutaṃ nu kho'; ti kukkuccaṃ ahosi,
sv-āhaṃ ‘etesu kataraṃ nu kho mahantan'; ti vīmaṃsanto tayo vāre
kahāpaṇaṃ gaṇhiṃ, taṃ maṃ esa bandhāpetvā tumhākaṃ dassesi,
idāni me sutato sīlassa mahantabhāvo ñāto, na me gharāvāsen'; attho,
pabbajissām'; ahan" ti pabbajjaṃ anujānāpetvā gharadvāraṃ anoloke-
tvā va Jetavanaṃ gantvā Satthāraṃ pabbajjaṃ yāci. Tassa Satthā
pabbajjañ ca upasampadañ ca dāpesi. So acirūpasampanno vipassitvā
aggaphale patiṭṭhahi. Dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ:
"āvuso asukabrāhmaṇo attano sīlaṃ vimaṃsitvā pabbajito vipassitvā
arahattaṃ patto" ti. Satthā agantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave eta-
rahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na
bhikkhave idāni1 ayam eva pubbe paṇḍitāpi sīlaṃ vīmaṃsitvā pabba-
jitvā attano patiṭṭhaṃ kariṃsu yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto Takkasi-
lāyaṃ2 sabbasippaṃ3 uggaṇhitvā Bārāṇasiṃ4 gantvā5 rājānaṃ
passi. Rājā tassa purohitaṭṭhānaṃ adāsi. So pañcasīlāni
rakkhati. Rājā6 naṃ ‘sīlavā'; ti garuṃ katvā passati. So
cintesi: "kin nu kho rājā ‘sīlavā'; ti maṃ garuṃ7 katvā pas-
sati udāhu sutādhārayutto" ti sabbaṃ paccuppannavatthu-
sadisam eva, idha pana so brāhmaṇo "idāni me sutato sīlassa
mahantabhāvo ñāto" ti vatvā imā pañca gāthā abhāsi:
Ja_V,2.2(=362).1: Sīlaṃ seyyo sutaṃ seyyo iti me saṃsayo ahū,
sīlam eva sutā seyyo iti me n'; atthi saṃsayo. || Ja_V:65 ||
Ja_V,2.2(=362).2: Moghā jāti ca vaṇṇo ca, sīlam eva kir'; uttamaṃ,
sīlena anupetassa suten'; attho na vijjati. || Ja_V:66 ||
Ja_V,2.2(=362).3: Khattiyo ca adhammaṭṭho vesso cādhammanissito8
te pariccajj'; ubho loke upapajjanti duggatiṃ. || Ja_V:67 ||
Ja_V,2.2(=362).4: Khattiyā brāhmaṇā vessā suddā caṇḍālapukkusā
idha dhammaṃ caritvāna bhavanti tidive samā. || Ja_V:68 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -neva.
2 Ck -ya.
3 Bid omit sabba.
4 Cks -siyaṃ.
5 Bid āg-.
6 Bid rājāpi.
7 Cks garu.
8 Bi vesso adh-, Bd vesso vādh-.
[page 195]
2. Sīlavīmaṃsajātaka. (362.) 195
Ja_V,2.2(=362).5: Na vedā samparāyāya na jāti no pi bandhavā
sakañ ca sīlaṃ saṃsuddhaṃ samparāyasukhāya cā 'ti. || Ja_V:69 ||
Tattha sīlam eva sutā seyyo ti sutapariyattito sataguṇena sahassa-
guṇena sīlam eva uttaritaran ti, evañ ca pana vatvā sīlaṃ nām'; etaṃ eka-
vidhaṃ saṃvaravasena duvidhaṃ cārittavārittavasena tividhaṃ kāyikavācasika-
mānasikavasena catubbidhaṃ pātimokkhasaṃvaraindriyasaṃvarāajīvapārisuddhi-
paccayasannisitavasenā 'ti mātikaṃ ṭhapetvā vitthārento sīlassa vaṇṇaṃ bhāsi1,
moghā ti aphalā tucchā, jātīti khattiyakulādīsu nibbatti, vaṇṇo ti sarīra-
vaṇṇo abhirūpabhāvo, so hi yasmā sīlarahitassa jātisampadā vā vaṇṇasampadā vā
saggasukhaṃ2 dātuṃ na sakkoti tasmā ubhayam pi taṃ moghan ti āha, sī-
lam eva kirā 'ti anussavavasena vadati na pana sayaṃ jānāti, anupetassā
'ti anupagatassa, sutenattho na vijjatīti sīlarahitassa sutapariyattimattena
idhaloke vā paraloke vā kāci3 vaḍḍhi nāma n'; atthi, tato parā dve gāthā
jātiyā moghabhāvadassanatthaṃ vuttā, tattha te pariccajjubho loke ti ṭe
dussīlā devalokañ ca manussalokañ cā 'ti4 ubho5 loke pariccajitvā duggatiṃ
upapajjanti, caṇḍālapukkusā ti chavachaḍḍakacaṇḍālā ca pupphachaḍḍaka-
pukkusā ca, bhavanti tidive samā ti ete sabbe pi sīlānubhāvena devaloke
nibbattā samā honti, nibbisesā devā t'; eva6 saṃkhaṃ7 gacchanti, pañcamagāthā
sabbesam pi sutādīnaṃ moghabhāvadassanatthaṃ vuttā, tass'; attho mahārāja
ete vedādayo ṭhapetvā idhaloke yasamattadānaṃ8 samparāye dutiye vā tatiye vā
bhave yasaṃ vā sukhaṃ vā dātuṃ nāma na sakkonti, suparisuddhaṃ pana
attano sīlam eva taṃ9 sakkotīti.
Evaṃ Mahāsatto sīlaguṇaṃ10 kathetvā rājānaṃ pabbaj-
jaṃ anujānāpetvā taṃ divasam eva Himavantaṃ pavisitvā
isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā
Brahmaloka-parāyano ahosi.
Satthā imaṃ desanaṃ11 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
sīlaṃ vīmaṃsitvā isipabbajjaṃ pabbajito aham evā" 'ti. Sīla-
vīmaṃsajātakaṃ12.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid abhāsi.
2 Bi jātisampādāvāsagga-, Cks vātisampadāvāvaṇṇasampadāvāsagga-,
Bd omits vā vā.
3 Bid koci.
4 Ck ca, omitting ti.
5 Bid add pi
6 Ck -sesātevāteva corr. to -sesā vāteva, Cs -sesā tevāneva
corr. to -sesā devā teva.
7 Bid saṅkyaṃ.
8 Ck sasamatta-, Cs susatthadānaṃ corr. to sasamatta-,
Bi yasamahattadāna, Bd yasasampattadānaṃ.
9 Bd adds dātuṃ.
10 Bid -ṇe.
11 Bid dhammade-.
12 Bid add dutiyaṃ.
[page 196]
196 V. Pañcanipāta. 2. Vaṇṇārohavagga. (37.)
3. Hirijātaka.
Hirintarantan ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto Anā-
thapiṇḍikassa sahāyaṃ paccantavāsiṃ seṭṭhiṃ ārabbha kathesi.
Dve pi vatthūni Ekanipāte navamavaggassa1 pariyosānajātaka vit-
thāritān'; eva, idha pana "paccantavāsiseṭṭhino manussā pacchinna-
sabbasāpateyyā2 attano santakassa asāmino hutvā palātā" ti Bārāṇasi-
seṭṭhissa ārocite Bārāṇasiseṭṭhi "attano santikaṃ āgatānaṃ kattab-
baṃ akarontā3 nāma paṭikārake na labhanti yevā" 'ti vatvā imā
gāthā abhāsi:
Ja_V,2.3(=363).1: Hirin tarantaṃ vijigucchamānaṃ (cfr. Suttanipāta v.253 p.204-205)
tavāham asmī4 iti bhāsamānaṃ
seyyāni kammāni anādiyantaṃ
n'; eso maman ti iti taṃ5 vijaññā. || Ja_V:70 ||
Ja_V,2.3(=363).2: Yaṃ hi kayirā taṃ hi vade yaṃ na kayirā na taṃ vade,
akarontaṃ bhāsamānaṃ parijānanti paṇḍitā. (J. 320 V.2) || Ja_V:71 ||
Ja_V,2.3(=363).3: Na so mitto yo sadā appamatto (= supra p.192 v.5.)
bhedāsaṃkī randham evānupassī,
yasmiñ ca seti urasīva putto
sa ve mitto yo abhejjo6 parehi. || Ja_V:72 ||
Ja_V,2.3(=363).4: Pāmujjakaraṇaṃ7 ṭhānaṃ pasaṃsāvahanaṃ sukhaṃ
phalānisaṃso bhāveti vahanto porisaṃ dhuraṃ. || Ja_V:73 ||
Ja_V,2.3(=363).5: Pavivekarasaṃ pītvā rasaṃ upasamessa8 ca (Dhp. v. 205)
niddaro hoti nippāpo dhammapītirasaṃ pivan ti. || Ja_V:74 ||
Tattha hirintarantan ti lajjaṃ atikkamantaṃ, vijigucchamānan ti
mittabhāvena jigucchamānaṃ, tavāhamasmīti9 tava ahaṃ mitto ti kevalaṃ
vacanamatten'; eva bhāsamānaṃ, seyyāni kammānīti dassāmīti vacanassa
anurūpāni uttamakammāni, anādiyantan ti akarontaṃ10, neso maman ti
evarūpaṃ puggalaṃ11 eso12 mama13 mitto14 ti na15 vijaññā, pāmujjakara-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck navamahassa, Cs namamahassa corr. to navamavaggassa,
Bi pathamavaggassa.
2 Bid acchinna-.
3 Ck Bd akaronto, Cs akaronto corr. to -tā, Bi karontā.
4 Cks Bd asmiṃ.
5 Bid naṃ.
6 Ck abhejje, Cs abejja corr. to abhejje, Bd abhajjo, Bi abhesajje
corr. to -jja
7 Bi pāmojja-.
8 Bid -massa.
9 Cks -sminti, Bi -smīnti, Bd -smiti.
10 Ck -te, Cs -te corr. to taṃ.
11 Bd -pā--lā.
12 Bid na eso.
13 Cs maṃ.
14 Bd mittaṃ.
15 Bd omits na, Bi ti na.
[page 197]
4. Khajjopanakajātaka. (364.) 5. Ahiguṇḍikajātaka. (365.) 197
ṇaṃ ṭhānan ti dānam pi sīlam pi bhāvanāpi paṇḍitehi kalyāṇamittehi sad-
dhiṃ mittabhāvo ti1 idha pana vuttapakāraṃ mittabhāvam eva sandhāy'; evam
āha, paṇḍitena hi kalyānamittena saddhiṃ mittabhāvo pāmujjam pi karoti pa-
saṃsam2 pi āvahati idhalokaparalokesu kāyikacetasikasukhahetuto3 sukhan ti
pi vuccati, tasmā etañ ca4 phalañ ca ānisaṃsañ ca sampassamāno phalānisaṃso
kulaputto5 purisehi vahitabbaṃ dānasīlabhāvanāmittabhāvasaṃkhātaṃ catub-
bidham pi porisaṃ dhuraṃ vahanto etaṃ6 mittabhāvasaṃkhātaṃ pāmujjakara-
ṇaṃ7 ṭhānaṃ pasaṃsāvahantaṃ8 sukhaṃ bhāveti vaḍḍheti, na paṇḍitehi mitta-
bhāvaṃ bhindatīti dīpeti, pavivekarasan ti kāyacittaupadhivivekānaṃ
rasaṃ te viveke nissāya uppannaṃ somanassaṃ, rasaṃ upasamessa9 cā 'ti
kilesavūpasamena laddhasomanassaṃ, niddaro hoti nippāpo ti sabbakilesa-
darathābhāvena niddaratho10 kilesābhāvena nippāpo hoti, dhammapītirasan
ti dhammapītisaṃkhātaṃ rasaṃ, vimuttipītirasaṃ11 pibantīti12 pi13 attho.
Iti Mahāsatto pāpamittasaṃsaggato ubbiggo pavivekava-
sena amatamahānibbānaṃ pāpetvā desanākūṭaṃ gaṇhi.
Satthā imaṃ desanaṃ13 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
Bārāṇasiseṭṭhi aham eva15 ahosin" 'ti. Hirijātakaṃ16.
4. Khajjopanakajātaka.
Ko nu santamhi17 pajjote ti. Ayaṃ Khajjopanakapañho18
Mahāummagge vitthārato āvibhavissati. Khajjopanakajātakaṃ19
5. Ahiguṇḍikajātaka.
Vuttomhīti24. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto ekaṃ
mahallakaṃ21 ārabbha kathesi. Vatthuṃ heṭṭhā Sālakajātake22
vitthāritaṃ. Idhāpi so mahallako ekaṃ gāmadārakaṃ pabbājetvā
akkosati paharati. Dārako palāyitvā vibbhami. Dutiyam pi taṃ23
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid pi.
2 Ck ssaṃsam, Cs ssaṃsam corr. to ssāsam.
3 Cs -te, Bi -tuko, Bd -tutho.
4 Cs evañ ca, Ck eva ca, Bid etaṃ, omitting ca.
5 Bd -ttehi.
6 Cks evaṃ
7 Bi pāmojjakaraṇa, Bd pāmujjakaraṇa.
8 Cks -vahantaṃ, Bi -vahaṇaṃ.
9 Bid -massa.
10 Bd niddaro, Bi -roti.
11 Cks -ti, Bd vimuttiṃ.
12 Bid pivanto ti.
13 Bid omit pi.
14 Bid dhammade-.
15 Bid evā, omitting ahosin.
16 Bid add tatiyaṃ.
17 Cs santimpi, Bi santampi.
18 Cks khajjū panake-.
19 Cks omit kha-, Bid add catutthaṃ.
20 Bi mutto-, Bd dhutto-.
21 Bd adds bhikkhuṃ.
22 Bi sālaja-, Bd sālukajā-; cfr. supra vol. II p. 267.
23 Bd naṃ, Bi omits taṃ.
[page 198]
198 V. Pañcanipāta. 2. Vaṇṇārohavagga. (37.)
pabbājetvā tath'; eva akāsi. Tatiyam pi vibbhamitvā puna yāciyamāno
oloketum pi na icchi. Dhammasabhāyaṃ1 kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ:
"āvuso asukamahallako attano sāmaṇerena sahāpi vināpi vasituṃ2 na
sakkoti, itaro tassa dosaṃ disvā puna oloketum pi na icchi, suhadayo
kumārako" ti. Satthā āgantvā "kāya na 'ttha bhikkhave etarahi
kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhik-
khave idān'; eva pubbe p'; esa sāmaṇero suhadayo vasati, dosaṃ disvā
puna oloketum pi na icchatīti" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto dhaññavāṇijakule nibbattitvā vayappatto dhañña-
vikkayena jīvikaṃ kappeti3. Ath'; eko ahiguṇḍiko4 makkaṭaṃ
gahetvā sikkhāpetvā ahiṃ kīḷāpento Bārāṇasiyaṃ5 ussave
ghuṭṭhe6 tam makkaṭaṃ dhaññavāṇijakassa santike ṭhapetvā
ahiṃ kīḷāpento7 sattadivasāni cari8. So pi vāṇijo makkaṭassa
khādaniyabhojaniyaṃ adāsi. Ahiguṇḍiko9 sattame divase us-
savakīḷāmatto10 āgantvā taṃ makkaṭaṃ veḷupesikāya tikkhat-
tuṃ paharitvā ādāya uyyānaṃ gantvā bandhitvā niddaṃ ok-
kami. Makkaṭo bandhanaṃ mocetvā ambarukkhaṃ abhiruyha
ambāni khādanto nisīdi. So pabuddho rukkhe makkaṭaṃ disvā
"etaṃ mayā upalāpetvā gahetuṃ vaṭṭatīti" tena saddhiṃ salla-
panto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_V,2.5(=365).1: Vutto 'mhi11 samma sumukha jūte akkhaparājito,
sevehi12 ambapakkāni, viriyan te bhakkhayāmase ti. || Ja_V:75 ||
Tattha akkhaparājito13 ti akkhehi parājito, sevehīti14 pātehi, save-
hīti15 pi pāṭho.
Taṃ sutvā makkaṭo sesagāthā abhāsi:
Ja_V,2.5(=365).2: Alikaṃ vata maṃ samma abhūtena pasaṃsayi16,
ko te suto vā diṭṭho vā sumukho nāma makkaṭo. || Ja_V:76 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid bhikkhū dham-.
2 Bid vattituṃ.
3 Bid -si.
4 Cs -guṇṭhiko, Bid -kuṇḍiko.
5 Cs has pe after bārāṇasiyaṃ, omitting ussave---ahiguṇḍiko.
6 Bid saṃghuṭhe.
7 Ck kīlanto instead of ahiṃ kīḷāpento.
8 Bid vicari.
9 Bd -kuṇḍiko.
10 Bd -kiḷanato, Bi -kiḷipako.
11 Bi mutto-, Bd dhutto-.
12 Bi sādehi, Bd hārehi.
13 Cks akkhāpa-.
14 Bi sādehiti, Bd hārehiti.
15 Ck saveheti, Bi sesehitihi, Bd pātehi ti pi ayameva.
16 Bi pasisi, Bd pasaṃsati.
[page 199]
5. Ahiguṇḍikajātaka. (365.) 199
Ja_V,2.5(=365).3: Ajjāpi me taṃ manasi yaṃ maṃ tvaṃ1 ahiguṇḍika2
dhaññāpaṇaṃ pavisitvā matto chātaṃ hanāsi3 maṃ. || Ja_V:77 ||
Ja_V,2.5(=365).4: T'; āhaṃ4 saraṃ dukkhaseyyaṃ api rajjam pi kāraye
n'; eva taṃ5 yācito dajjaṃ6, tathā hi bhayatajjito. || Ja_V:78 ||
Ja_V,2.5(=365).5: Yañ ca jaññā kule jātaṃ gabbhe tittaṃ7 amacchariṃ8
tena sakkhiñ9 ca mittañ ca dhīro sandhātum arahatīti. || Ja_V:79 ||
Tattha alikaṃ vatā 'ti musā vata, abhūtenā ti avijjamānena, ko te
ti kattha tayā, sumukho ti sundaramukho, ahiguṇḍikā10 'ti taṃ ālapati,
ahiguṇṭhikā11 ti pi pāṭho, chātan12 ti jighacchābhibhūtaṃ dubbalaṃ kapaṇaṃ,
hanāsīti veḷupesikāya tikkhattuṃ paharasi, tāhan ti taṃ ahaṃ, saran ti
saranto, dukkhaseyyan ti tasmiṃ āpaṇe dukkhasayanaṃ, api rajjampi
kāraye ti sace pi Bārāṇasirajjaṃ gahetvā mayhaṃ datvā maṃ rajjaṃ kārey-
yāsi13 evam pi14 n'; eva naṃ yācito dajjaṃ, taṃ ekam pi ambapakkaṃ ahaṃ
tayā yācito na dadeyyaṃ, kiṃkāraṇā: tathā hi bhayatajjito ti tathā hi
ahaṃ tayā bhayena tajjito ti attho, gabbhe tittan15 ti subhojanarasena
mātukucchiyaṃ yeva alaṃkatapaṭiyatte sayanagabbhe yeva vā tittaṃ bhogā-
sāya akapaṇaṃ, sakkhiñ16 camittañ cā 'ti sakhibhāvañ17 ca mittabhāvañ ca
tathārūpena kulajātena tittena akapaṇenena amaccharinā saddhiṃ paṇḍito san-
dhātuṃ puna ghaṭetuṃ arahati, tayā pana kapaṇena ahiguṇḍikena18 saddhiṃ ko
pana mittabhāvaṃ ghaṭessatīti attho
Evaṃ vatvā vānaro ghaṭaṃ19 pāvisi.
Satthā imaṃ desanaṃ20 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
ahiguṇḍiko21 mahallako22 ahosi, makkaṭo sāmaṇero, dhaññavāṇijo
aham evā" 'ti. Ahiguṇḍikajātakaṃ23.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks samma tvaṃ, Bd yaṃ tvaṃ maṃ.
2 Cs -guṇṭhika, Bd -kuṇḍika.
3 Cs mahanto jātaṃ hināsi corr. to manto j. hanāsi, Ck manto j.
hināsi. Bi mutto chātakaṃ pāṇāsi, Bd dhutto sātaṃ hanasi.
4 Bid tāhaṃ.
5 Bd nevāhaṃ.
6 Bi daccaṃ, Bd rajjaṃ.
7 Ck titti, Cs titti corr. to tittiṃ. Bi titaṃ, Bd titthaṃ.
8 Bid -ri.
9 Ck sakkiñ, Bi sakhiñ.
10 Cs -guṇṭhikā. Bid -kuṇḍikā.
11 Ck -guṇḍikā, Bd -kuṇḍikā, Bi -kuṇḍike.
12 Cks jātan.
13 Cks -sīti.
14 Bd adds te.
15 Bi tiṭhattan, Cks tittin.
16 Ck Bi sakkiñ, Bd sakhiñ.
17 Ck sakkha-, Bi sakkhi-.
18 Cs -guṇṭhikena, Bd -kuṇḍikena.
19 Bi vanaṃ sahasā ghaṭṭaṃ, Bd vanaṃ sahasā, Cs vanaghaṭaṃ.
20 Bid dhammade-.
21 Cs -guṇṭhiko, Bid -kuṇḍiko.
22 Bd adds bhikkhu.
23 Cs -guṇṭhika-, Bd -kuṇḍika-, Bid add pañcamaṃ.
[page 200]
200 V. Pañcanipāta. 2. Vaṇṇārohavagga. (37.)
6. Gumbiyajātaka.
Madhuvaṇṇaṃ madhurasan ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Taṃ hi Satthā
"saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhito1" ti pucchitvā "saccaṃ
bhante" ti "kiṃ disvā" ti "alaṃkatamātugāman" ti vutte "bhikkhu
ime pañcakāmaguṇā nāma ekena Gumbikena2 halāhalavisaṃ pakkhi-
pitvā magge ṭhapitamadhusadisā3" ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto satthavāhakule nibbattitvā vayappatto Bārāṇasito
pañcahi sakaṭasatehi bhaṇḍaṃ ādāya vohāratthāya gacchanto
mahāvattaniaṭavidvāraṃ patvā satthake4 sannipātetvā "ambho
imasmiṃ magge visapaṇṇapupphaphalādīni atthi, tumhe kiñci
akhāditapubbaṃ5 khādantā maṃ apucchitvā6 mā khāditthā7
'ti, amanussāpi visaṃ pakkhipitvā bhattaddapuṭamadhukaphalā-
phalāni8 ṭhapenti, tāni pi maṃ anāpucchitvā mā khāditthā"
'ti ovādaṃ datvā maggaṃ paṭipajji. Ath'; eko Gumbiyo nāma
yakkho aṭaviyā majjhaṭhāne9 magge paṇṇāni attharitvā halā-
halavisayuttāni10 madhukhaṇḍāni11 ṭhapetvā sayaṃ maggasāmante
madhuṃ gaṇhanto viya rukkhe koṭṭento viya carati. Ajānantā
"puññatthāya ṭhapitāni bhavissantīti" khāditvā jīvitakkhayaṃ
pāpuṇanti. Amanussā āgantvā te khādanti. Bodhisattassa
satthakamanussāpi12 tāni disvā ekacce lolajātikā adhivāsetuṃ
asakkontā khādiṃsu, paṇḍitajātikā "pucchitvā khādissāmā"
'ti13 gahetvā aṭṭhaṃsu. Bodhisatto te disvā hatthagatāni chaḍ-
ḍāpesi, yehi14 paṭhamataraṃ khāditāni te mariṃsu, yehi aḍ-
ḍhakhāditāni tesaṃ vamanayoggaṃ datvā vantakāle catu-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add si.
2 Bid add yakkhena.
3 Bid -madhurasa sadisā.
4 Bi sattake, Ck santike, Cs sannike corr. to satthike.
5 Cks -taṃ pubbaṃ.
6 Cs Bi āpu-.
7 Bi -ditvā, Bd -datha.
8 Ck bhannadda-, Cs bhattaddapuṭha-, Bi bhattapuṭa-, Bd bhattapuṭaṃ-.
9 Bid majhe-.
10 Bid -visasaṃyuttāni.
11 Bd -piṇḍāni.
12 Ck bodhisatthassattikamanussesupi, Cs bodhisattassa
satthikamanussesupi, Bi bodhisattasattikamanussā,
Bd bodhisattassa sattavāhamanussāpi.
13 Bid add taṃ.
14 Cks sohi.
[page 201]
6. Gumbiyajātaka. (366.) 201
madhuraṃ adāsi, iti te tassānubhāvena jīvitaṃ paṭilabhiṃsu.
Bodhisatto sotthinā icchitaṭṭhānaṃ1 gantvā bhaṇḍaṃ vissajjetvā
attano geham eva agamāsi2.
Ja_V,2.6(=366).1: Madhuvaṇṇaṃ madhurasaṃ madhugandhaṃ visaṃ ahu,
Gumbiyo ghāsam esāno araññe odahī visam. || Ja_V:80 ||
Ja_V,2.6(=366).2: Madhū 'ti maññamānā ye taṃ visaṃ samāsāsisuṃ3
tesaṃ taṃ kaṭukaṃ āsi, maraṇaṃ ten'; upāgamuṃ. || Ja_V:81 ||
Ja_V,2.6(=366).3: Ye ca kho paṭisaṃkhāya visaṃ taṃ parivajjayuṃ
te āturesu sukhitā ḍayhamānesu nibbutā. || Ja_V:82 ||
Ja_V,2.6(=366).4: Evam eva manussesu visaṃ kāmā samohitā
āmisaṃ bandhanaṃ c'; etaṃ maccuveso4 guhāsayo. || Ja_V:83 ||
Ja_V,2.6(=366).5: Evam eva5 ime kāme6 āturā paricārake7
ye sadā parivajjenti8 saṃgaṃ9 loke upaccagun10 ti. || Ja_V:84 ||
Satthā imā11 abhisambuddhagāthā vatvā saccāni pakāsetvā jā-
takaṃ samodhānesi12:
Tattha Gumbiyo ti tasmiṃ vanagumbe vicaraṇena evaṃladdhanāma-
yakkho13, ghāsamesāno ti taṃ visaṃ khāditvā mate khādissāmīti evaṃ
attano ghāsaṃ pariyesanto, odahīti taṃ madhunā samānavaṇṇagandharasaṃ
visaṃ nikkhipi, kaṭukaṃ āsīti14 tikhiṇaṃ ahosi, maraṇaṃ tenupāga-
mun ti tena visena te sattā maraṇaṃ upagatā, āturesū15 'ti visavegena āsanna-
maraṇesu, ḍayhamānesū 'ti visatejena16 ḍayhantesu, visaṃ kāmā17 samo-
hitā ti yathā tasmiṃ vattanimahāmagge18 visaṃ19 samohitaṃ nikkhittaṃ evaṃ
manussesu pi ye ete rūpādayo pañca vatthukāmā tattha tattha samohitā nik-
khittā te visan ti veditabbā, āmisaṃ bandhanaṃ cetan20 ti ye te21 pañca-
kāmaguṇā nāma etaṃ22 imassa maccubhūtassa lāmakassa23 Mārabālisikena24
pakkhittaṃ āmisañ c'; eva bhavābhavato nikkhamituṃ appadānena25 āhu-
ādibhedaṃ26 nānappakārakaṃ27 bandhanañ ca28, maccuveso29 guhā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bd -taṭhānaṃ.
2 Bid add tamatthaṃ pakāsento satthā imā gāthā abhāsi.
3 so Ck; Cs taṃ samāsisuṃ corr. to taṃ visaṃ sayāsuṃ, Bi visamasāyīsu,
Bd visamakhādisu.
4 Cs -voso corr. to -veso, Bi -vasse, Bd pāso.
5 Cks evaṃ.
6 Cks kāmā.
7 Bid -cārike, Cs -cārike corr. to -cārake.
8 Bd -vajjanti, Bi -vejjenti.
9 Ck saṃghaṃ, Cs saṃghaṃ corr. to saṃgaṃ.
10 Bd upajhagā.
11 Bd omits imā.
12 Bi omits satthā----nesi.
13 Cks -nāmaṃ-, Bd -nāmo-.
14 Bid asīti.
15 Bid aturesu, Cks āturesī.
16 Bid ativisa-.
17 Cks -kāmo, Bi visakāmā, Bd visakāma.
18 Bd vaṭṭani-,
19 Cks visa.
20 Cks vetan.
21 Bid ete.
22 Bid evaṃ.
23 Bd lokassa.
24 Ck -baḷi-, Cs Bd -bali-, Bi vāḷikasikena.
25 Ck appadānenetenanu, Cs appadānenetenanu corr. to -dānetenanu,
Bi appamādānena, Bd appadānena.
26 so Ck instead of āgu-? Cs anu-, Bi atu-, Bd adu-.
27 Cs Bi -raṃ, Bd -raka.
28 Bi maccubandhañca.
29 Bi -geso, Bd -vaso.
[page 202]
202 V. Pañcanipāta. 2. Vaṇṇārohavagga. (37.)
sayo1 ti sarīraguhāya vasako2 maraṇamaccuveso3, evameva ime kāme4
ti yathā vattanimahāmagge5 visaṃ nikkhittaṃ evaṃ tattha tattha nikkhitte6
ime kāme, āturā ti ekantamaraṇadhammatāya āturā7 āsannamaraṇā8 paṇ-
ḍitamanussā, paricarake9 ti kilesaparicarake10 kilesasaṃvaddhake11, ye sadā
parivajjentīti12 ye vuttappakārā paṇḍitapurisā niccaṃ ete evarūpe kāme
vajjenti13, saṃgaṃ14 loke ti te loke lagganaṭṭhena saṃgan ti laddhanāmaṃ
rāgādibhedaṃ kilesajātaṃ accaguṃ, atītā nāmā 'ti veditabbā, atikkamantīti
vā attho15.
(Saccapariyosāne {ukkaṇṭhitabhikkhu} sotāpattiphale patiṭṭhahi).
"Tadā satthavāho16 aham eva17 ahosin" 'ti. Gumbiyajātakaṃ18.
7. Sāliyajātaka.
Yoyaṃ sāliyachāpo19 ti. Idaṃ Satthā Veḷuvane vi-
haranto "āvuso Devadatto tāsakārako pi bhavituṃ nāsakkhīti20" va-
canaṃ ārabbha kathesi21.
Bārāṇasiyaṃ hi Brahmadatte rajjaṃ kārente Bo-
dhisatto gāmake kuṭumbiyakule nibbattitvā taruṇakāle taru-
ṇakumārakehi22 saddhiṃ gāmadvāre nigrodharukkhamūle kīḷati.
Tadā eko dubbalavejjo23 gāme kiñci kammaṃ alabhitvā nik-
khanto24 taṃ ṭhānaṃ patvā ekaṃ sappaṃ viṭabhiantarena
sīsaṃ nīharitvā niddāyantaṃ disvā "mayā gāme pi kiñci na
laddhaṃ, ime dārake vañcetvā sappena ḍasāpetvā25 tikicchitvā
kiñcid eva gaṇhissāmīti" cintetvā Bodhisattaṃ āha: "sace
sāliyacchāpaṃ passeyyāsi gaṇheyyāsīti". "Āma gaṇheyyan"
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs guhāyayo.
2 Cs vasanako, Bid vasanato.
3 Bd -vaso ti.
4 Ck kāmo.
5 Bd vaṭṭani-, Cks omit mahā.
6 Cks nikkhente, Bi omits evaṃ--te.
7 Bd -dhammatāturā, Cks -tāya āgatāturā.
8 Cs -ṇa.
9 Bid -carike.
10 Cs Bid -rike.
11 Bid -sambandhake.
12 Bd -vajjan-, Bi -vejjen-.
13 Bid vajjanti.
14 Cs saṃghaṃ corr. to saṃgaṃ.
15 Bi adds sattā abhisambuddhā gāthā vatvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi.
16 Bd adds pana.
17 Bid evā, omitting ahosin.
18 Bid add chaṭhaṃ.
19 Ck yosaṃsāliyajāto, Cs yoyaṃsāliyajāpo, Bid yoyaṃsāḷiyachāpo.
20 Cs na-.
21 Bi adds tadā hi sattā na bhikkhave idāneva puppe pesa mama
dosakārako pi abhibhavituṃ nāsakkhiti vatvā atitaṃ āhari atite,
Bd atite.
22 Bi taruṇadārakehi, Bd paṃsukilantehi.
23 Bi mahallakavajjo, Bd dubbalavajjo.
24 Cs nikkhanto corr. to nikkhamanto, Bid nikkhamanto.
25 Bid ḍaṃsā-.
[page 203]
7. Sāliyajātaka. (367.) 203
ti. "Pass'; eso1 viṭabhiantare sayito" ti. so sappabhāvaṃ
ajānanto rukkhaṃ āruyha taṃ gīvāya2 gahetvā sappo ti
ñatvā3 nivattituṃ adento4 sugahitaṃ gahetvā5 vegena khipi.
So gantvā vejjassa gīvāya6 patito gīvaya7 paliveṭhetvā kara-
karāni khāditvā8 tatth'; eva naṃ pātetvā palāyi. Manussā
parivārayiṃsu. Mahāsatto sampattaparisāya dhammaṃ desento9
Ja_V,2.7(=367).1: Yo 'yaṃ10 sāliyachāpo11 ti kaṇhasappaṃ agāhayi
tena sappen'; ayaṃ daṭṭho hato pāpānusāsako. || Ja_V:85 ||
Ja_V,2.7(=367).2: Ahanantam ahantāraṃ yo naro hantum icchati
evaṃ so nihato seti yathāyaṃ puriso hato. || Ja_V:86 ||
Ja_V,2.7(=367).3: Ahanantaṃ aghātentaṃ yo naro hantum icchati
evaṃ so nihato seti yathāyaṃ puriso hato. || Ja_V:87 ||
Ja_V,2.7(=367).4: Yathā paṃsumuṭṭhiṃ puriso paṭivātaṃ paṭikkhipe
tam eva so12 rajo hanti yathāyaṃ puriso hato. || Ja_V:88 ||
Ja_V,2.7(=367).5: Yo appaduṭṭhassa narassa dussati (Dhp. v. 125.)
suddhassa posassa anaṅgaṇassa
tam eva bālaṃ pacceti pāpaṃ
sukhumo rajo paṭivātaṃ va khitto ti || Ja_V:89 ||
imā gāthā abhāsi13.
Tatthā yoyan14 ti yo ayaṃ ayam eva vā pāṭho, sappenayan ti sappena
ayaṃ, sayam eva15 tena sappena daṭṭho, pāpānusāsako ti pāpakaṃ anusāsa-
naṃ16 anusāsako, ahanantan ti apaharantaṃ, ahantāran ti amārentaṃ17,
suddhassā 'ti niraparādhassa, posassā 'ti sattassa, anaṅgaṇassā 'ti idaṃ
pi niraparādhabhāvaṃ ñeva sandhāya vuttaṃ, paccetīti kammasarikkhakaṃ
hutvā paṭieti18.
Satthā imaṃ desanaṃ19 āhāritvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
dubbalavejjo20 Devadatto ahosi, paṇḍitadaharako21 pana aham evā"
'ti. Sāliyajātakaṃ22.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd passaso.
2 Bid -yaṃ.
3 Bi vatvā.
4 Bi nivattitumadanto.
5 Bd omits sappo---gahetvā.
6 Bi -yaṃ.
7 Bi -vaṃ.
8 Bi karaṇārāti ḍaṃsitvā, Bd kārakagatiṃ ḍaṃsitvā.
9 Bi adds imā gāthā abhāsi.
10 Bi yāyaṃ, Bd yvāyaṃ.
11 Bi sāḷi-, Ck sāliyajātape.
12 Cks yo.
13 Bi omits imā---si.
14 Bi yāyan, Bd yvāyan.
15 Bi yo ayaṃ sayame, Bd so ayam eva.
16 Cs -kaṃ corr. to -naṃ, Bid omit anusāsanaṃ.
17 Bd mā-.
18 Bd pati-.
19 Bid dhammade-.
20 Bi mahallako vajjo, Bd vajjo.
21 Bid -dārako
22 Bid add sattamaṃ.
[page 204]
204 V. Pañcanipāta 2. Vaṇṇārohavagga. (37.)
8. Tacasārajātaka.
Amittahatthatthagatā ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto paññāpāramiṃ ārabbha kathesi. Tadā hi Satthā "na
bhikkhave idān'; eva pubbe pi Tathāgato paññavā upāyakusalo yevā"
'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto gāmake kuṭumbikakule nibbattitvā ti1 sabbaṃ
purimajātakaniyāmen'; eva kathetabbaṃ. Idha pana vejje2
mate gāmavāsino "manussamārakā" ti3 dārake gaddūlehi ban-
dhitvā "rañño dassessāmā" 'ti Bārāṇasiṃ4 nayiṃsu. Bodhisatto
antarāmagge yeva sesadārakānaṃ ovādaṃ adāsi: "tumhe mā
bhāyatha, rājānaṃ disvāpi abhītā tuṭṭhindriyā bhāveyyātha,
rājā amhehi saddhiṃ paṭhamataraṃ kathessati, tato paṭṭhāya
ahaṃ jānissāmīti". Te "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā tathā ka-
riṃsu. Rājā te abhīte tuṭṭhindriye disvā "ime manussamārakā
ti kudaṇḍakabaddhā ānītā, evarūpaṃ dukkhaṃ pattāpi ca na
bhāyanti tuṭṭhindriyā yeva, kin nu kho etesaṃ nasocanakāra-
ṇaṃ5, pucchissāmi ne" ti paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_V,2.8(=368).1: Amittahatthatthagatā tacasārasamappitā
pasannamukhavaṇṇātha kasmā tumhe na socathā 'ti. || Ja_V:90 ||
Tattha amittahatthatthagatā ti kudaṇḍakehi gīvāya6 bandhitvā
ānentānaṃ amittānaṃ hatthagatā7, tacasārasamappitā ti veṇudaṇḍakehi8
baddhattā evam āha, kasmā ti evarūpaṃ vyasanaṃ pattāpi tumhe kiṃkāranā
na socathā 'ti9
Taṃ sutvā Bodhisatto sesagāthā abhāsi:
Ja_V,2.8(=368).2: Na socanāya paridevanāya
attho va10 labbho11 api appako pi,
socantam enaṃ dukhitaṃ12 viditvā
paccatthikā attamanā bhavanti. || Ja_V:91 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi nippatti, Bd nibbattetvā, omitting ti.
2 Bid vajje.
3 Bid add te.
4 Cs -siyaṃ.
5 Bid aso-.
6 Bid -yaṃ.
7 Bd hatthatthagatā.
8 Bid veḷu-.
9 Bd adds pucchi.
10 Bid ca
11 Cks labbhā.
12 Bid dukkhi-.
[page 205]
8. Tacasārajātaka. (368.) 205
Ja_V,2.8(=368).3: Yato ca kho paṇḍito āpadāsu
na vedhati atthavinicchayaññū
paccatthikāssa1 dukkhitā2 bhavanti
disvā mukhaṃ avikāraṃ3 purāṇaṃ. || Ja_V:92 ||
Ja_V,2.8(=368).4: Japena4 mantena subhāsitena (cfr. Supra p. 114,13)
anuppadānena paveṇiyā vā
yathā yathā yattha labhetha atthaṃ
tathā tathā tattha parakkameyya. || Ja_V:93 ||
Ja_V,2.8(=368).5: Yato ca5 jāneyya6 alabbhaneyyo
mayā va7 aññena vā esa attho
asocamāno adhivāsayeyya8
kammaṃ daḷhaṃ kinti karomi dānīti. || Ja_V:94 ||
Tattha attho ti vaḍḍhi, paccatthikā attamanā ti evaṃ9 purisaṃ
socantaṃ dukkhitaṃ viditvā paccāmittā tuṭṭhacittā honti, tesaṃ tussanakāraṇaṃ
nāma paṇḍitena kātuṃ na vaṭṭatīti dīpeti, yato ti yadā, na vedhatīti cittu-
trāsabhayena na kampati, atthavinicchayaññū ti tassa tassa atthassa vinic-
chayakusalo, japenā10 'ti mantaparijapanena11, mantenā 'ti paṇḍitehi sad-
dhiṃ mantagahaṇena, subhāsitenā 'ti piyavacanena, anuppadānenā 'ti
lañcadānena, paveṇiyā12 ti kulavaṃsena, idam vuttaṃ hoti: mahārāja paṇḍi-
tena nāma āpadāsu uppannāsu na socitabbaṃ kilamitabbaṃ, imesu pana pañ-
casu kāraṇesu aññataravasena paccāmittā jinitabbā, sace hi sakkoti mantaṃ
parijapitvā13 mukhabandhanaṃ14 katvāpi te jinitabbā, tathā asakkontena paṇ-
ḍitehi saddhiṃ mantetvā ekaṃ upāyaṃ sallakkhetvā jinitabbā, piyavacanaṃ
vattuṃ sakkontena piyaṃ vatvāpi te jinitabbā, tathā asakkontena vinicchayā-
maccānaṃ lañcaṃ datvāpi jinitabbā, tathā asakkontena kulavaṃsaṃ kathetvā
mayaṃ asukapaveṇiyā āgatā tumhākañ ca amhākañ ca eko va pubbapuriso ti
evaṃ vijjamānaṃ ñātikoṭiṃ ghaṭetvāpi15 jinitabbā evā 'ti, yathā yathā ti
etesu pañcasu kāraṇesu yena yena kāraṇena yattha yattha attano vaḍḍhiṃ
labheyya, tathā tathā ti tena tena kāraṇena tattha tattha parakkameyya pa-
rakkamaṃ katvā paccatthike jineyyā 'ti adhippāyo, yato ca jāneyyā 'ti yato
pajāneyya16 mayā vā aññena vā esa attho alabbhaneyyo nānappakārena
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi paccattikā, Bd paccattikāya.
2 Bid dukkhi-.
3 Bid adhik-.
4 Bi jampena, Bd jappena.
5 Cs vā corr. to caṃ, Ck va.
6 Ck jāneya, Cs najāne.
7 Cs Bi ca, Bd vā.
8 Bid -vāseyya.
9 Bd etaṃ.
10 Bi jampe-, Bd jappe-.
11 Bi -paricajjavanena, Bd -parijappanena.
12 Ck Bid -ni-, Cs -ni- corr. to -ṇi-.
13 Cs -jahitvā corr. to -japi-, Bi -jahi-, Bd -jappitvā.
14 Ck Bi -bandhaṃ.
15 Ck sāvetvāpi, Cs savetvāpi corr. to ghaṭe-.
16 Bid yadā pana jā-.
[page 206]
206 V. Pañcanipāta. 2. Vaṇṇārohavagga. (37.)
vāyamitvāpi na sakkā laddhuṃ tadā paṇḍito puriso asocamāno akilamamāno mayā
pubbe katakammaṃ daḷhaṃ thiraṃ na sakkā paṭibāhituṃ idāni kiṃ sakkā
kātun ti adhivāseyyā 'ti.
Rājā Bodhisattassa dhammakathaṃ sutvā kammaṃ so-
dhetvā niddosabhāvaṃ ñatvā kudaṇḍake harāpetvā Mahā-
sattassa mahantaṃ yasaṃ datvā attano atthadhammānusāsa-
kaṃ amaccaratanaṃ akāsi, sesadārakānaṃ pi yasaṃ datvā
ṭhānantarāni adāsi.
Satthā imaṃ desanaṃ1 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
Bārāṇasirājā Ānando ahosi, dārakā therānutherā, paṇḍitadārako2 aham
evā 'ti. Tacasārajātakaṃ3.
9. Mittavindajātaka.
Kyāhaṃ devānamakaran ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto ekaṃ dubbacabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ
Mahāmittavindajātake4 āvibhavissati.
Ayaṃ pana Mittavindako samudde khitto atriccho hutvā
parato gantvā nerayikasattānaṃ paccanaṭṭhānaṃ5 Ussadanir-
ayaṃ ekaṃ6 nagaran ti saññāya pavisitvā khuracakkaṃ
āsādesi7. Tadā Bodhisatto devaputto hutvā ussadacārikaṃ cari.
So taṃ disvā pucchanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_V,2.9(=369).1: Ky-āhaṃ devānam akaraṃ kiṃ pāpaṃ pakataṃ8 mayā
yaṃ9 me sirasmiṃ ūhacca cakkaṃ bhamati matthake ti. || Ja_V:95 ||
Tattha kyāhaṃ devānamakaran ti sāmi devaputta kiṃ nāma ahaṃ
devānaṃ akariṃ, kiṃ maṃ devā bādhenti, kiṃ pāpaṃ pakataṃ8 mayā ti
dukkhamahantatāya vedanāmatto10 attanā katapāpaṃ asallakkhento evam āha,
yaṃ9 me ti yena pāpena maṃ sirasmiṃ ūhacca hanitvā idaṃ khuracakkaṃ
mama matthake bhamati naṃ11 kiṃ nāmā12 'ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid dhammade-.
2 Bid add pana.
3 Bid add aṭhamaṃ.
4 Bid -dakajā-.
5 Bi paccupaṭhā-, Bd paccuṭhā-.
6 Ck erakaṃ, Cs erakaṃ corr. to ekaṃ.
7 Bid -ti.
8 Cks -tam.
9 Cks yam.
10 Bid -patto.
11 Bi kaṃ, Bd taṃ.
12 Ck pakinnāmā, Cs pakin- corr. to kin-, Bd kinnāmo.
[page 207]
Mittavindajātaka. (369). 207
Taṃ sutvā Bodhisatto dutiyaṃ gātham āha: (Cfr. vol.I. p.363.)
Ja_V,2.9(=369).2: Atikkamma ramaṇakaṃ sadāmattañ ca dūbhakaṃ
brahmattarañ ca pāsādaṃ ken'; atthena idhāgato ti. || Ja_V:96 ||
Tattha ramaṇakan ti phalikapāsādaṃ sadāmattan ti rajatapāsādaṃ,
dūbhakan ti maṇipāsādaṃ, brahmattarañ ca pāsādan ti suvaṇṇapāsādañ
ca, kenatthenā 'ti tvaṃ etesu ramaṇakādīsu catasso aṭṭha soḷasa battiṃsā1
ti etā devadhītaro pahāya te pāsāde atikkamitvā kena kāraṇena idha āgato ti2.
Tato Mittavindako tatiyaṃ gātham āha:
Ja_V,2.9(=369).3: Ito bahutarā bhogā atra maññe bhavissare3,
iti etāya saññāya passa maṃ4 vyasanaṃ gatan ti. || Ja_V:97 ||
Tattha ito bahutarā ti imesu catūsu pāsādesu bhogehi5 atirekatarā
bhavissantīti6.
Tato Bodhisatto sesagāthā abhāsi:
Ja_V,2.9(=369).4: Catubbhi aṭṭh'; ajjhagamā aṭṭhāhi7 pi8 ca soḷasa (vol.I p.414.)
soḷasāhi9 ca battiṃsa10, atricchaṃ cakkam āsado11,
icchāhatassa posassa cakkaṃ bhamati matthake. || Ja_V:98 ||
Ja_V,2.9(=369).5: Uparivisālaṃ duppūraṃ12 icchāvisaṭagāminiṃ
ye ca13 taṃ14 anugijjhanti te honti cakkadhārino ti. || Ja_V:99 ||
Tattha uparivisālan ti Mittavindaka taṇhā nām'; esā āseviyamānā upari
visālā hoti patthaṭā15 mahāsamuddo viya duppūrā rūpādīsu taṃ16 taṃ āram-
maṇaṃ icchamānāya17 icchāya18 patthaṭāya19 visaṭagāminī20, tasmā ye purisā
taṃ evarūpaṃ taṇhaṃ anugijjhanti punappuna giddhā hutvā gaṇhanti te honti
cakkadhārino te evaṃ khuracakkaṃ dhārentīti vadati.
Mittavindikaṃ21 pana kathentam eva nipiṃsamānaṃ22
taṃ cakkaṃ bhassi23, tena so puna kathetuṃ nāsakkhi, deva-
putto attano devaṭṭhānam eva gato.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid dvattiṃsā.
2 Bid omit ti.
3 Cks -ssati.
4 Bd naṃ.
5 so Bd; Bi tehi, Cks bhogesu.
6 Bi bhavissare ti bhavissanti, Bd bhavissanti
7 Cks aṭṭhahi, Bi aṭhabhi, Bd aṭhābhi.
8 Cks omit pi.
9 Bid -sabhi.
10 Bd dvatt-.
11 Ck vakkamādo, Cs vakkamāde corr. to vakkamāsado.
12 Cks dubbharaṃ, Bid duppuraṃ.
13 Bi ye ci, Cks ye.
14 Cks naṃ?
15 Cs pattaṭā, Bi pattano, Bd patthanā.
16 Ck naṃ, Cs naṃ corr. to taṃ.
17 Bi -nā, Bd -nāpi.
18 Bi omits icchāya.
19 Bi pattanā. Bd paṭhanāya.
20 Ck -mitaṃ, Cs -mitaṃ corr. to -minaṃ, Bi viyagāminī,
Bd visatagāmini.
21 Ck -kam.
22 Bi nippaḷamānaṃ, Bd nivissāmānaṃ.
23 Bi bhamasi, Bd bhamati.
[page 208]
208 V. Pañcanipāta. 2. Vaṇṇārohavagga (37.)
Satthā imaṃ desanaṃ1 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
Mittavindako dubbacabhikkhu ahosi, devaputto pana aham evā" 'ti.
Mittavindajātakaṃ2.
10. Palāsajātaka.
Haṃso palāsamavacā ti. Idaṃ Satthā Jetavane viha-
ranto kilesaniggahaṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ Paññajātake3 (cfr. p. 18,4)
āvibhavissati. Idha pana Satthā bhikkhū āmantetvā "bhikkhave
kileso4 nāma āsaṃkitabbo5, appamattako samāno pi nigrodhagaccho
viya vināsaṃ pāpeti, porāṇakapaṇḍitāpi āsaṃkitabbaṃ6 āsaṃkiṃsu7
yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto suvaṇṇahaṃsayoniyaṃ nibbattitvā vayappatto
Cittakūṭapabbate Suvaṇṇaguhāyaṃ vasanto Himavantapadese
jātassare sayaṃ jātasāliṃ khāditvā khāditvā8 āgacchati. Tassa
gamanāgamanamagge mahāpalāsarukkho ahosi. So gacchanto
pi tattha vissamitvā gacchati, āgacchanto pi vissamitvā āgac-
chati. Ath'; asmiṃ9 rukkhe nibbattadevatāya saddhiṃ vissāso
ahosi. Aparabhāge ekasakuṇikā10 ekasmiṃ11 nigrodharukkhe
nigrodhapakkaṃ12 khāditvā gantvā tasmiṃ palāsarukkhe ni-
sīditvā viṭabhiantare13 vaccaṃ pātesi. Tato nigrodhagaccho
jāto, so caturaṅgulamattakāle rattaṅkurapalāsatāya sobhati.
Haṃsarājā taṃ disvā rukkhadevataṃ āmantetvā "samma
palāsa nigrodho nāma yamhi rukkhe jāyati vaḍḍhento14 taṃ
nāseti, imassa vaḍḍhituṃ mā dehi, vimānaṃ15 te nāsessati16,
paṭigacc'; eva17 naṃ uddharitvā chaḍḍehi18, {āsaṃkitabbayuttaṃ}
nāma āsaṃkituṃ vaṭṭatīti" palāsadevatāya saddhiṃ mantento
paṭhamaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid dhammade-.
2 Bid -dakajā-, and add navamaṃ.
3 Cs pañña- corr. to paññā-, Bid paññāsajā-.
4 Bid -sā.
5 Bid -bbā.
6 Bd -bbā.
7 Ck -khisu, Cs -kisu, Bi asaṃkisu, Bd āsaṅkisu.
8 Bid omit one khā-.
9 Bid athassa tasmiṃ.
10 Bid ekā-.
11 Bd etasmiṃ.
12 Ck -pakkhaṃ, Bi -pattaṃ.
13 Bi -bbhantare, Bd -pantare.
14 Bid vaḍhanto va.
15 Cks -nan.
16 Bi -tīti.
17 Bi paṭikañceva, Bd patikañceva.
18 Cks chaḍḍhe-.
[page 209]
10. Palāsajātaka. (370.) 209
Ja_V,2.10(=370).1: Haṃso palāsam avaca: nigrodho samma jāyati,
aṃkasmiṃ te nisinno va1 so te mammāni checchatīti. || Ja_V:100 ||
Paṭhamapādo pan'; ettha abhisambuddhena2 hutvā Satthārā vutto. Palā-
san ti palāsadevataṃ, sammā 'ti vayassa, aṃkasmin ti viṭabhiyaṃ, so te
mammāni checchatīti so3 te4 aṃkesu vaḍḍhitasapatto5 viya jīvitaṃ chin-
dissatīti attho, jīvitasaṃkhārā hi idha mammānīti6 vuttā.
Taṃ sutvā tassa vacanaṃ agaṇhantī7 palāsadevatā duti-
yaṃ gātham āha:
Ja_V,2.10(=370).2: Vaḍḍhatām8 eva nigrodho, patiṭṭh'; assa9 bhavām'; ahaṃ
yathā pitā vā mātā vā, evam eso bhavissatīti. || Ja_V:101 ||
Samma10 na tvaṃ11 jānāsi: vaddhatām12 eva esa13, aham assa14 yathā
bālakāle puttānaṃ mātāpitaro patiṭṭhā honti tathā bhavissāmi, yathā pana sam-
vaddhā puttā pacchā mahallakakāle mātāpitunnaṃ patiṭṭhā honti mayham pi15
mahallakakāle evam eva so16 patiṭṭhā bhavissatīti.
Tato haṃso tatiyaṃ gātham āha:
Ja_V,2.10(=370).3: Yaṃ tvaṃ aṃkasmiṃ vaḍḍhesi17 khīrarukkhaṃ bhayānakaṃ
āmanta kho taṃ gacchāma vaḍḍhi-m-assa na ruccatīti. || Ja_V:102 ||
Tattha yaṃ tvan ti yasmā tvaṃ etaṃ bhayadāyakaṃ khīrarukkhaṃ sa-
pattaṃ viya aṃkena vaḍḍhesi18, āmanta kho tan ti tasmā mayaṃ taṃ āman-
tetvā jānāpetvā gacchāma, vaḍḍhimassā 'ti assa vaḍḍhi mayhaṃ na
ruccatīti.
Evañ ca pana vatvā haṃsarājā pakkhe pasāretvā Citta-
kūṭapabbatam eva gato. Tato paṭṭhāya na punāgañchi19.
Aparabhāge nigrodho vaḍḍhi. Tasmiṃ ekā rukkhadevatāpi
nibbatti. So vaḍḍhito20 palāsaṃ bhañji21, sākhāya22 saddhiṃ
yeva devatāya vimānaṃ pati. Sā tasmiṃ kāle haṃsarañño
vacanaṃ sallakkhetvā idaṃ anāgatabhayaṃ disvā "haṃsarājā
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit va.
2 Bid -ddho.
3 Cs omits so.
4 Cs Bi omit te.
5 Bi aṅga te saṃvaḍho sapatto, Bd aṅgasaṃvaḍho sapatto,
Cks vaḍḍhitassapatto
6 Bid dhammānīti.
7 all four MSS. -ti.
8 Ck vaccatām, Cs vaccatām corr. to vaddhatām, Bid vaḍhitam.
9 Bid patiṭhassa, Cks -ṭṭhissa.
10 Bd tassattho samma.
11 Bid tvaṃ na.
12 Cks vaddhanām.
13 Bi vaḍhakāle kāle ca, Bd vaḍhitā eva so.
14 Bd manassā.
15 Bid add pacchā
16 Ck evam eso.
17 Ck vaḍḍhehi, Cs vaddheti.
18 Ck vaddheyi, Cs vaddhesi.
19 Bid pana nāgacchi.
20 Bi so ca vaḍhipatto, Bd so vaḍhanto.
21 Bid bhuñji.
22 Bid -khāhi.
[page 210]
210 V. Pañcanipāta. 2. Vaṇṇārohavagga. (37.)
kathesi, ahaṃ pan'; assa vacanaṃ na kāsin ti" paridevamānā
catutthaṃ gātham āha:
Ja_V,2.10(=370).4: Idāni kho maṃ bhāyati Mahāneru-nidassanaṃ,
haṃsassa anabhiññāya1 mahā me bhayam āgatan ti. || Ja_V:103 ||
Tattha idāni kho maṃ bhāyatīti ayaṃ nigrodho taruṇakāle tosetvā
idāni maṃ bhāyāpeti santajjeti2, mahānerunidassanan ti Sinerupabba-
tasadisaṃ mahantam, haṃsarājassa vacanaṃ sutvā ajānitvā taruṇakāle yeva etāssa
anuddhaṭattā3 mahā me bhayam āgatan ti idāni mayhaṃ mahantaṃ bha-
yaṃ āgatan ti paridevi.
Nigrodho pi vaḍḍhanto4 sabbaṃ palāsaṃ bhañjitvā5 khāṇu-
kam6 eva akāsi, devatāya vimānaṃ sabbaṃ antaradhāyi.
Ja_V,2.10(=370).5: Na7 tassa vaḍḍhi kusalappasatthā8
yo vaḍḍhamāno ghasate patiṭṭhaṃ,
tass'; ūparodhaṃ parisaṃkamāno
patārayī9 mūlavadhāya10 dhīro ti || Ja_V:104 ||
pañcamā abhisambuddhagāthā.
Tattha kusalappasatthā11 ti {kusalehi} pasatthā12, ghasate ti khādati
vināsetīti attho, patārayīti13 patarati14 vāyamati, idaṃ vuttaṃ hoti: bhikkhave
yo vaḍḍhamāno attano patiṭṭhaṃ nāseti tassa vaḍḍhi15 paṇḍitehi na pasatthā16
tassa pana abbhantarassa vā bāhirassa vā parissayassa ito me uparodho17 bha-
vissatīti evaṃ uparodhaṃ vināsaṃ parisaṃkamāno dhīro ñāṇasampanno mūla-
vadhāya parakkamatīti18.
Satthā imaṃ desanaṃ19 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne pañcasatā bhikkhū arahattaṃ pāpu-
ṇiṃsu) "Tadā suvaṇṇahaṃso aham eva ahosin" ti. Palāsa-
jātakaṃ20. Vaṇṇārohavaggo dutiyo21.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks ani-.
2 Bi santāseti, Bd santāsesi.
3 Bi -tattā, Cs anuddhavantā.
4 Cs vaḍḍhento.
5 Cks bhaji-, Bi bhuñci, Bd bhuñjitvā
6 Ck khānukham, Cs khānukham corr. to khāṇukam, Bi khānumattam.
7 Ck omits na, Cs has added na.
8 Cks -lāpa-, Bi -lappasattā, Bd -lapasaṭhā.
9 Bd satārayi, Cks patārayi, Bi pakārayi.
10 Bi -vatāya, Bd -vatthāya.
11 Cks -lāpa-, Bd -lappasaṭhā.
12 Bid -saṭhā.
13 Bi pakā-.
14 Cks -tā-, Bid paharati.
15 Bid vuḍhi.
16 Bi na pasaṭhā, Bd nappasaṭhā.
17 Cks -dhe.
18 Ck -mati, Cs -mati corr. to matīti.
19 Bid dhammado-.
20 Bid add dasamaṃ.
21 Bi adds tassuddānaṃ: vaṇṇarohaṃ sīlavimaṃsaṃ hirikaṃ ca
khajjopana ahiguṇḍitaṃ gumpiyaṃ sāliyaṃ tacasārakaṃ
mittavindakaṃ ca palāsakan ti.
[page 211]
1. Dīghitikosalajātaka. (371.) 211
3. AḌḌHAVAGGA.
1. Dīghitikosalajātaka.
Evaṃbhūtassa te rājā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto Kosambake bhaṇḍanakārake ārabbha kathesi. Tesaṃ
hi Jetavanaṃ āgantvā khamāpanakāle Satthā ne1 āmantetvā "bhik-
khave tumhe mayhaṃ orasā mukhato jātā2 puttā nāma3, puttehi ca
pitarā dinnaṃ ovādaṃ maddituṃ na vaṭṭati, tumhe pana mama ovādaṃ
na karittha, porāṇakapaṇḍitā attano mātāpitaro ghātetvā rajjaṃ
gahetvā ṭhitacore pi araññe hatthapathaṃ4 āgate ‘mātāpitūhi dinnaṃ
na maddissāmā'; 'ti na mārayiṃsū5" 'ti vatvā atītaṃ āhari. Imas-
miṃ1 pana jātake dve pi vatthūni Saṃghabhedakajātake vitthārato
āvibhavissanti.
So pana Dīghāyukumāro7 araññe attano aṃke nipannaṃ
Bārāṇasirājānaṃ cūḷāya gahetvā "idāni mayhaṃ mātāpitughā-
takaṃ coraṃ cuddasa khaṇḍāni8 katvā chindissāmīti" asiṃ
ukkhipanto8 tasmiṃ khaṇe mātāpitūhi dinnaṃ ovādaṃ saritvā
"jīvitaṃ10 cajanto pi tesaṃ ovādaṃ na maddissāmīti kevalaṃ
imaṃ tajjessāmīti" cintetvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_V,3.1(=371).1: Evaṃbhūtassa te rāja āgatassa vaso mama
atthi nu11 koci12 pariyāyo13 yo14 taṃ dukkhā pamocaye ti. || Ja_V:105 ||
Tattha vaso mamā15 'ti mama vasaṃ āgatassa, pariyāyo ti kāraṇaṃ.
Tato rājā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_V,3.1(=371).2: Evaṃbhūtassa me tāta16 āgatassa vaso tava17
n'; atthi no koci18 pariyāyo19 yo maṃ dukkhā pamocaye ti. || Ja_V:106 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid te.
2 Ck -to, Cs -to corr. to -ta.
3 Ck ca? Cs ma corr. to nāma.
4 Bi hatthaṃ gataṃ, Bd hatthagataṃ.
5 Bi marīsu, Bd ovādaṃ bhindituṃ na vattati na bhindissāmīti na
bhindiṃsū.
6 Bi atīte ca paccuppanne ca imasmiṃ.
7 Bid dīghāvu-.
8 Bi khaṇḍākhaṇḍikaṃ, Bd -ghāṭakaveraṃ cūlā khaṇḍāni.
9 Bid -pento.
10 Cks -tañ.
11 Bi no.
12 Cks khovi.
13 Ck pariyo, Cs pariyā.
14 Cks so.
15 Cks maman.
16 Cks tātā.
17 Ck vasenava, Cs vasenaca.
18 Ck kovi.
19 Cks pariyā.
[page 212]
212 V. Pañcanipāta. 3. Aḍḍhavagga. (38.)
Tattha no ti nipātamattaṃ, n'; atthi koci1 pariyāyo2 yo3 taṃ4 etasmā
dukkhā pamocaye ti attho.
Tato Bodhisatto avasesagāthā abhāsi:
Ja_V,3.1(=371).3: Nāññaṃ sucaritaṃ rāja nāññaṃ rāja subhāsitaṃ
tāyate maraṇakāle5, evam ev'; itaraṃ6 dhanaṃ. || Ja_V:107 ||
Ja_V,3.1(=371).4: Akkocchi maṃ avadhi maṃ ajini maṃ ahāsi me, (Dhp. v. 3-5.)
ye7 taṃ upanayhanti8 veraṃ tesaṃ na sammati. || Ja_V:108 ||
Ja_V,3.1(=371).5: Akkocchi maṃ avadhi maṃ ajini maṃ ahāsi me,
ye taṃ na upanayhanti8 veraṃ tes'; ūpasamati. || Ja_V:109 ||
Ja_V,3.1(=371).6: Na hi verena verāni sammantīdha kudācanaṃ
averena ca sammanti, esa dhammo sanantano ti. || Ja_V:110 ||
Tattha nāññaṃ sucaritan ti nāññā sucaritā, ayam eva vā pāṭho, ṭha-
petvā sucaritaṃ aññaṃ na passāmīti vā9 attho, idha sucaritan ti10 mātāpitūhi
dinnaṃ ovādaṃ sandhāy'; evam āha11, evamevā 'ti niratthakam eva, idaṃ
vuttaṃ hoti: mahārāja aññatra ovādānusatthisaṃkhātā sucaritasubhāsitā maraṇa-
kāle tāyituṃ rakkhituṃ samattho nāma añño n'; atthi, yaṃ etaṃ itaraṃ dhanaṃ
evam eva niratthakam eva hoti, tvaṃ hi idāni mayham koṭisatasahassamattam
pi dhanaṃ dadanto jīvitaṃ na labheyyāsi, tasmā veditabbam etaṃ: dhanato
sucaritasubhāsitam12 eva uttaritaran ti, sesagāthāsu pi ayaṃ saṃkhepattho: ma-
hārāja ye purisā13 ayaṃ maṃ akkosi ayaṃ maṃ pahari ayaṃ maṃ ajini ayaṃ
mama santakaṃ ahāsīti evaṃ veraṃ upanayhanti bandhitvā viya hadaye ṭha-
penti tesaṃ veraṃ na upasammati14, ye pan'; etaṃ15 na upanayhanti16 hadaye
na ṭhapenti tesaṃ upasammati17, verāni hi na kadāci verena sammanti averen'
eva pana sammanti, esa dhammo sanantano18 porāṇo19 dhammo cirakālappa-
vatto sabhāvo ti.
Evañ ca pana vatvā Bodhisatto "ahaṃ mahārāja tayi na
dubbhāmi, tvaṃ pana maṃ mārehīti" tassa hatthe asiṃ ṭha-
pesi. Rājāpi, "nāhaṃ tayi dubbhāmīti" sapathaṃ katvā tena
saddhiṃ nagaraṃ gantvā taṃ amaccānaṃ dassetvā "ayaṃ
bhaṇe Kosalarañño putto Dīghāvukumāro, iminā mayhaṃ jīvi-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck kovi.
2 Cks pariyā.
3 Ck so.
4 Bid maṃ.
5 Cks -ṇe-.
6 Bid evaṃmev-.
7 Bid ye ca.
8 Bd upaneyyanti.
9 Bi omits vā.
10 Bid add pi subhāsitan ti pi.
11 Bid -daṃ yeva sandhāyāha.
12 Bi -ritaṃ su-, Bd subhāsitam, omitting sucarita.
13 Cks pa-.
14 Bi Cs vūpa-.
15 Cks yevanetaṃ, Bi yepanetaṃ, Bd yecapanetaṃ.
16 Ck -nayihanti, Bd -neyhanti.
17 Cs vūpasammati, Bi vuppasamati, Ck Bd upasammanti.
18 Bid add ti.
19 Bi -ṇaka, Bd eso porāṇako.
[page 213]
2. Migapotakajātaka. (372.) 213
taṃ dinnaṃ, na labbhā imaṃ kiñci kātun" ti vatvā attano
dhītaraṃ datvā pitu santake rajje patiṭṭhāpesi. Tato paṭṭhāya
ubho1 samaggā sammodamānā rajjaṃ kāresuṃ.
Satthā imaṃ desanaṃ2 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
mātāpitaro mahārājakulāni ahesuṃ, Dīghāvukumāro3 aham evā" 'ti.
Dīghitikosalajātakaṃ4.
2. Migapotakajātaka.
Agārā paccupetassā5 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ekaṃ mahallakaṃ ārabbha kathesi. So kir'; ekaṃ dāra-
kaṃ pabbājesi. Sāmaṇero taṃ sakkaccaṃ upaṭṭhahitvā aparabhāge
aphāsukena kālam akāsi. Tassa kālakiriyāya mahallako sokābhi-
bhūto mahantena saddena paridevanto vicari. Bhikkhū7 saññāpetuṃ
asakkontā7 dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso asuko
mahallako sāmaṇerassa kālakiriyāya paridevanto vicarati, maraṇasati-
bhāvanāya paribāhiro eso8 bhavissatīti". Satthā āgantvā "kāya nu
'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya
nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva pubbe p'; esa etasmiṃ mate
paridevanto vicaratīti" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Sakkattaṃ kāresi. Tadā eko Kāsiraṭṭha-
vāsī9 Himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā phalā-
phalena yāpeti10. So ekadivasaṃ araññe ekaṃ matamātikaṃ
migapotakaṃ disvā assamaṃ ānetvā gocaraṃ datvā posesi.
Migapotako vaḍḍhanto abhirūpo ahosi sobhaggappatto. Tā-
paso taṃ attano puttakaṃ katvā pariharati. Ekadivasaṃ
migapotako bahuṃ11 tiṇaṃ khāditvā ajīrakena kālam akāsi.
Tāpaso "putto me mato" ti paridevanto vicarati. Tadā
Sakko devarājā lokaṃ parigaṇhanto taṃ tāpasaṃ disvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add pi.
2 Bid dhammade-.
3 Cs -yu-, Bid add pana.
4 Cs dīghī-, Bi dīghatissako-, Bid add pathamaṃ.
5 Ck agārāpaccutassā, Bi arākapa-, Bd agārāmaccupe-.
6 Bi add taṃ, Bd ti.
7 Cs Bi -to.
8 Cks eko.
9 Bid kāsikaraṭhavāsihrāhmaṇo.
10 Bid -si.
11 Bid bahu.
[page 214]
214 V. Pañcanipāta. 3. Aḍḍhavagga. (38.)
"saṃvejessāmi nan" ti āgantvā ākāse ṭhito paṭhamaṃ gā-
tham āha:
Ja_V,3.2(=372).1: Agārā paccupetassa1 anāgārassa te sato
samaṇassa na taṃ sādhu yaṃ petam anusocasīti. || Ja_V:111 ||
Taṃ sutvā tāpaso dutiyaṃ gātham āha:
Ja_V,3.2(=372).2: Saṃvāsena have Sakka manussassa migassa vā
hadaye jāyate pemaṃ, taṃ na sakkā asocitun ti. || Ja_V:112 ||
Tattha taṃ na sakkā2 ti taṃ manussaṃ vā tiracchānaṃ vā na sakkā
na3 socituṃ, socām'; evāhan4 ti.
Tato Sakko dve gāthā abhāsi:
Ja_V,3.2(=372).3: Mataṃ marissaṃ rodanti ye rudanti lapanti ca,
isi mā rudi6, roditaṃ7 mogham āhu santo. (cfr. p. 390,10) || Ja_V:113 ||
Ja_V,3.2(=372).4: Roditena have brahme mato peto samuṭṭhahe
sabbe saṃgamma rodāma aññamaññassa ñātake ti. || Ja_V:114 ||
Tattha marissan ti yo8 idāni marissati taṃ, lapanti cā 'ti vippa-
lapanti ca, idaṃ vuttaṃ hoti: ye va9 loke matañ ca marissantañ ca rodanti
te rudanti10 yeva11 vippalapanti ca, tesaṃ assu pacchijja12 divaso nāma n'
atthi13, kiṃkāraṇā: sadāpi matānañ ca marissantānañ ca atthitāya, isi mā ru-
dīti14 tasmā tvaṃ isi mā rudīti, kiṃkāraṇā: roditaṃ moghamāhu santo
ti15 santo16 hi17 Buddhādayo18 roditaṃ moghan ti vadanti, mato peto ti yo
esa mato peto ti vuccati yadi so roditena samuṭṭhaheyya evaṃ sante kiṃ nik-
kamma19 acchāma20 sabbe21 samāgamma aññamaññassa ñātake rodāma, yasmā
pana te roditakāraṇā na uṭṭhahanti tasmā moghaṃ ruditan ti22 roditassa mo-
ghabhāvaṃ sādheti.
Evaṃ Sakkassa kathentassa23 tāpaso "niratthakaṃ roditan"
ti24 sallakkhetvā Sakkassa thutiṃ karonto tisso gāthā abhāsi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks agārāpaccunassa, Bi akarāpaccupetassa, Bd agārāmaccupetassa.
2 Ck sakkaṃ, Cs sakkaṃ corr. to sakkā.
3 Bid a.
4 Ck Bi socamevāhan, Cs soñcam- corr. to somam-? Bd socāmiyevāhan.
5 Cks Bi omit tasmā tvaṃ; cfr. infra Somadattajātaka.
6 Bd rodi.
7 Ck rodītaṃ na, Cs roditaṃ taṃ.
8 Cks so.
9 Cs va corr. to ca, Bid omit ca.
10 Bd omits terudanti.
11 Bd ceva.
12 Bd -jji, Ck adds ta, Cs na.
13 Bi atti instead of natthi.
14 Bid rodīti.
15 Cks omit ti.
16 Cks Bd omit santo.
17 Cs Bd omit hi.
18 Bd adds pana paṇḍitā.
19 so Ck ; Cs nikkhamma, Bi nikkamāma instead of nikkammā.
20 Bd kinti kasmā āgacchāma in the place of kiṃ--acchāma.
21 Bi kiṃsabbeva.
22 Bd tesam in the place of ruditanti.
23 Cks repeat ka-.
24 Cks add taṃ.
[page 215]
3. Mūsikajātaka. (373.) 215
Ja_V,3.2(=372).5: Ādittaṃ vata maṃ santaṃ ghatasittaṃ va pāvakaṃ
vārinā viya osiñcaṃ1 sabbaṃ nibbāpaye daraṃ. || Ja_V:115 ||
Ja_V,3.2(=372).6: Abbahi2 vata me sallaṃ yam m'; āsi3 hadayanissitaṃ
yo me sokaparetassa puttasokaṃ apānudi. || Ja_V:116 ||
Ja_V,3.2(=372).7: So 'haṃ abbūḷhasallo4 'smi vītasoko anāvilo,
na socāmi na rodāmi tava sutvāna Vāsavā 'ti. || Ja_V:117 ||
(Cfr. supra p.157.)
Tattha yammāsīti5 yam6 me āsi, hadayanissitan ti hadaye7 nissi-
taṃ, apānudīti nīhari.
Sakko tāpasassa ovādaṃ datvā sakaṭṭhānam eva gato.
Satthā imaṃ desanaṃ8 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
tāpaso mahallako ahosi, migo sāmaṇero, Sakko9 aham evā" 'ti.
Migapotakajātakaṃ10.
3. Mūsikajātaka.
Kuhiṃ gatā kattha gatā ti. Idaṃ Satthā Veḷuvane
viharanto Ajātasattuṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ heṭṭhā Thusa-
jātake vitthāritam eva. Idhāpi hi11 Satthā tath'; eva rājānaṃ sakiṃ
puttena saddhiṃ kīḷamānam sakiṃ dhammaṃ suṇamānaṃ disvā taṃ
nissāya rañño bhayaṃ uppajjissatīti" ñatvā "mahārāja, porāṇakarājāno
āsaṃkitabbaṃ āsaṃkitvā12 attano putte13 ‘amhākaṃ dhūmakāle rajjaṃ
kārentū14'; 'ti ekamante akaṃsū" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Takkasilāyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā disā-
pāmokkhācariyo ahosi. Tassa santike Bārāṇasirañño putto
Yavakumāro nāma sabbasippāni uggaṇhitvā anuyogaṃ datvā
gantukāmo taṃ āpucchi. Ācariyo "puttaṃ nissāya tassa an-
tarāyo bhavissatīti" aṅgavijjāvasena ñatvā "etam15 assa16 ha-
rissāmīti" ekaṃ upamaṃ upadhāretuṃ ārabhi. Tadā pan'; assa
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ci.
2 Bd abbulaṃ.
3 Bi samāssī, Bd yaṃ māsi.
4 Ck abbūlha-, Cs Bid abbulha-.
5 Bid yamāsiti.
6 Bi yaṃ.
7 Cks -ya.
8 Bid dhammade-.
9 Bid add pana.
10 Bid add dutiyaṃ.
11 Ck idāni pi.
12 Ck -katvā corr. to -kantā, Bi -kipatvā, Bd -kanto.
13 Ck putto, Cs putto corr. to putte.
14 Bid kāretū.
15 Bi etaṃ, Bd evam.
16 Bi imassaṃ.
[page 216]
216 V. Pañcanipāta. 3. Aḍḍhavagga. (38.)
eko asso ahosi, tassa pāde vaṇo uṭṭhahi, taṃ vaṇānurakkha-
ṇatthaṃ1 gehe yeva kariṃsu. Tassāvidūre eko udapāno2 atthi.
Ath'; ekā mūsikā gehā nikkhamitvā assassa pāde vaṇaṃ khā-
dati. Asso vāretuṃ3 na sakkoti. So ekadivasaṃ vedanaṃ
adhivāsetuṃ asakkonto mūsikaṃ khādituṃ āgataṃ pādena pa-
haritvā māretvā4 udapāne5 pātesi. Assagopakā mūsikaṃ apas-
santā "aññesu divasesu mūsikā āgantvā vaṇaṃ khādati, idāni
na paññāyati, kahaṃ nu kho gatā" ti vadiṃsu. Bodhisatto
taṃ kāraṇaṃ paccakkhaṃ katvā "aññe ajānantā ‘kahaṃ mū-
sikā'; ti vadanti, mūsikāya pana māretvā udapāne khittabhāvaṃ
aham eva jānāmīti". So idam eva kāraṇaṃ upamaṃ katvā
paṭhamaṃ gāthaṃ bandhitvā rājakumārassa adāsi. So aparam
pi upamaṃ upadhārento tam eva assaṃ saṃrūḷhavaṇaṃ6 nik-
khamitvā ekaṃ yavavatthuṃ gantvā "yavaṃ khādissāmitī"
vaticchiddena mukhaṃ pavesentaṃ7 disvā tam eva upamaṃ
katvā dutiyaṃ gāthaṃ bandhitvā tassa adāsi. Tatiyaṃ gāthaṃ
pana attano paññābalen'; eva bandhitvā tam pi tassa datvā
"tāta tvaṃ rajje patiṭṭhāya sāyaṃ nahānapokkharaṇiṃ gacchanto
yāva dhurasopānā8 paṭhamaṃ gāthaṃ sajjhāyanto gaccheyyāsi,
tava nivāsapāsādaṃ9 pavisanto yāva sopānapādamūlā10 duti-
yaṃ gāthaṃ sajjhāyanto gaccheyyāsi, tato yāva sopānamatthakā
tatiyaṃ gāthaṃ sajjhāyanto gaccheyyāsīti" vatvā pesesi. So
kumāro gantvā uparājā hutvā pitu accayena rajjaṃ kāresi.
Tass'; eko putto jāyi11. So soḷasavassakāle rajjalobhena "pi-
taraṃ māressāmīti" cintetvā upaṭṭhāke āha: "mayhaṃ pitā
taruṇo, ahaṃ etassa dhūmakālaṃ olokento mahallako bha-
vissāmi jarājiṇṇo, tādise kāle laddhena pi rajjena ko attho" ti.
Te āhaṃsu: "deva na sakkā paccantaṃ gantvā corattaṃ12
kātuṃ, tava pitaraṃ kenaci upāyena māretvā rajjaṃ gaṇhā"
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bid -natthaṃ, Cs -natthaṃ corr. to -ṇatthaṃ.
2 Ck Bid -ṇo.
3 Bi dhār-, Bd sandhār-.
4 Cs Bi omit māretvā.
5 Bd -ṇe.
6 Bd paruḷha-.
7 Bi pavesanaṃ, Bd pavesantaṃ.
8 Ck dūra-, Cs -naṃ, Bi dhūraṃsopāṇā, Bd dhūrasopānā.
9 Bid nivāsanapā-.
10 Cks Bd -laṃ.
11 Bid vijāyi.
12 Bi cerantaraṃ. Bd corantaraṃ.
[page 217]
3. Mūsikajātaka. (373.) 217
ti. So "sādhū" 'ti anto nivesane rañño sāyaṃ nahānapok-
kharaṇīsamīpaṃ gantvā "ettha taṃ1 māressāmīti" khaggaṃ
gahetvā aṭṭhāsi. Rājā sāyaṃ Mūsikaṃ nāma dāsiṃ "gantvā2
pokkharaṇīpiṭṭhiṃ sodhetvā ehi, nahāyissāmīti" pesesi. Sā
gantvā pokkharaṇīpiṭṭhiṃ sodhentī3 kumāraṃ passi. Kumāro
attano kammassa pākaṭabhāvabhayena taṃ dvidhā chinditvā
pokkharaṇiyaṃ pātesi. Rājā nahāyituṃ agamāsi4. Sesajano
"ajjāpi Mūsikā dāsī5 na punāgacchati, kuhiṃ gatā kattha
gatā" ti āha. Rājā
Ja_V,3.3(=373).1: Kuhiṃ gatā kattha gatā iti lālappatī6 jano,
aham eva eko jānāmi: udapāne Mūsikā hatā7 ti || Ja_V:118 ||
paṭhamaṃ gāthaṃ bhaṇanto pokkharaṇītīraṃ agamāsi.
Tattha kuhiṃ katthā8 'ti aññamaññavevacanāni, iti lālappatīti9
evaṃ vippalapati10, iti ayaṃ gāthā ajānanto jano Mūsikā11 dāsī12 kuhiṃ gatā
ti vippalapati rājakumārena13 dvidhā chinditvā Mūsikāya pokkharaṇiyaṃ14
pātitabhāvaṃ aham eva eko15 jānāmīti rañño ajānantass'; eva imam atthaṃ dīpeti.
Kumāro "mayā katakammaṃ mayhaṃ pitarā ñātan" ti
bhīto palāyitvā tam atthaṃ upaṭṭhākānaṃ ārocesi. Te sattaṭ-
ṭhadivasaccayena puna taṃ āhaṃsu: "deva sace rājā jāneyya16
na17 tuṇhī18 bhaveyya, takkagāhena19 pana tena vuttaṃ bha-
vissati, mārehi nan" ti. So pun'; ekadivasaṃ khaggahattho
sopānapādamūle ṭhatvā rañño āgamanakāle ito c'; ito ca
paharaṇokāsaṃ olokesi. Rājā
Ja_V,3.3(=373).2: Yath'; etaṃ20 iti c'; īti ca21 gadrabho va nivattasi22,
udapāne Mūsikaṃ hantvā yavaṃ bhakkhetum icchasīti || Ja_V:119 ||
dutiyaṃ gāthaṃ sajjhāyanto agamāsi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck ka, Cs ka corr. to na, Bd naṃ.
2 Bi gahetvā.
3 Ck Bi -tiṃ, Cs Bd -ti.
4 Bd āg-, Bi agga-.
5 Ck Bid -si.
6 Bi -te.
7 Ck gatā.
8 Bid k. gatā kattha gatā.
9 Bi -te ti.
10 Bid -lappati.
11 Cks Bd -ka.
12 Cks Bid -si.
13 Bid rājā-.
14 Cks -ṇiyā.
15 Cks avāmeko, Bi ahamevako.
16 Ck jānessa, Cs nessa corr. to jāneyya.
17 Ck ti, Cs ta.
18 Ck Bid -i.
19 Cks takkaṃgahena.
20 Bi yaṃ cetaṃ, Bd yavetaṃ.
21 Cks va, Bi cintā ca, Bd cinti ca.
22 Ck tivantasi, Cs tivattasi, Bi nivattayi.
[page 218]
218 V. Pañcanipāta. 3. Aḍḍhavagga. (38.)
Ayam pi gāthā yasmā tvaṃ iti cīti ca1 ito c'; ito ca-paharaṇokāsaṃ
olokento gadrabho va3 nivattasi tasmā taṃ4 jānāmi purimadivasaṃ pokkhara-
ṇiyaṃ Mūsikaṃ5 dāsiṃ6 hantvā7 ajja maṃ Yavarājānaṃ bhakkhetum icchasīti
rañño ajānantass'; eva imam atthaṃ dīpeti.
Kumāro8 "diṭṭho 'mhi pitarā" ti utrasto9 palāyi. So puna
aḍḍhamāsamattaṃ atikkamitvā "rājānaṃ davyā10 paharitvā11
māressāmīti" ekaṃ dīghadaṇḍakaṃ dabbīpaharaṇaṃ gahetvā
olambetvā aṭṭhāsi. Rājā12
Ja_V,3.3(=373).3: Daharo c'; asi dummedha paṭhamuppattito13 susu,
dīgham etaṃ14 samāsajja15 na te dassāmi jīvitan ti || Ja_V:120 ||
tatiyaṃ gāthaṃ sajjhāyanto sopānamatthakaṃ abhirūhi.
Tattha paṭhamuppattito ti paṭhamavayena uppattito uggato, paṭhama-
vaye ṭhito ti attho, susū 'ti taruṇo, dīghan ti dīghadaṇḍakaṃ dabbīpahara-
ṇaṃ, samāsajjā 'ti gahetvā olambetvā ṭhito sīti attho. Ayam pi gāthā dum-
medha attano vayaṃ paribhuñjituṃ na labhissasi16 na te dāni lajjissāmi17
māretvā18 khaṇḍākhaṇḍaṃ chinditvā sūle yeva āvuṇāpessāmīti rañño ajānantass'
eva kumāraṃ santajjamāno imam atthaṃ dīpeti.
So taṃ divasaṃ palāyituṃ asakkonto "jīvitaṃ me dehi
devā" 'ti rañño pādamūle nipajji. Rājā taṃ tajjetvā saṃkha-
likāhi bandhāpetvā bandhanāgāre kāretvā setacchattassa heṭṭhā
alaṃkatarājāsane nisīditvā "amhākaṃ ācariyo disāpāmokkha-
brāhmaṇo imaṃ mayhaṃ antarāyaṃ disvā imā tisso gāthā
adāsīti19" haṭṭhatuṭṭho udānento sesagāthā abhāsi:
Ja_V,3.3(=373).4: Nāntalikkhabhavanena20 n'; aṅgaputtasirena vā
puttena hi patthayito silokehi pamocito. || Ja_V:121 ||
Ja_V,3.3(=373).5: Sabbaṃ sutam adhīyetha21 hīnamukkhaṭṭamajjhimaṃ,
sabbassa attham jāneyya, na ca sabbaṃ payojaye,
hoti tādisako kālo yattha atthāvahaṃ sutan ti. || Ja_V:122 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck va, Cs ci, Bid cintica.
2 Cs va.
3 Bi viya.
4 Ck ṇaṃ.
5 Cks Bd -ka.
6 Ck Bid -si.
7 Cks gantvā.
8 Cks omit ku-.
9 Bi utrasso, Bd utrāso.
10 Bd dabbiyā, Bi laṭhiyā.
11 Bi omits pa-.
12 Cks omit rājā.
13 Ck -ko, Cs -ko corr. to -to.
14 Bi dīghaṃ cetaṃ, Bd dīghañcetaṃ.
15 Ck -sajje, Bi -sajjaṃ, Bd samāpajja.
16 Bd dassāmi.
17 Bi na te idāni jitaṃ passāmi.
18 Bd taṃ mā-.
19 Bid abhāsiti.
20 Bd nanta-, Bi antalikkhetanena
21 Bi aviseyya, Bd adhiyeyya.
[page 219]
4. Culladhanuggahajātaka. (374.) 219
Tattha nāntalikkhabhavanenā1 'ti antalikkhabhavanaṃ vuccati dib-
bavimānaṃ, ahaṃ ajja antalikkhe bhavanam pi na ārūḷho, tasmā antalikkha-
bhavanenāpi ajja maraṇato na mocito 'mhi, naṅgaputtasirena vā ti aṅga-
sarikkhakena vā puttenāpi hi na pamocito, puttena hi patthayito ti ahaṃ
pana attano putten'; ev'; ajja2 māretuṃ patthito, silokehi pamocito ti so
'mhi ācariyena bandhitvā dinnāhi gāthāhi pamocito, sutan ti pariyattiṃ3,
adhīyethā 'ti4 gaṇheyya sikkheyya, hīnamukkaṭṭhamajjhiman ti hīnaṃ
vā hotu majjhimaṃ vā uttamaṃ vā sabbaṃ adhīyitabbam evā 'ti dīpeti, na ca
sabbaṃ payojaye ti hīnaṃ mantaṃ vā sippaṃ vā na payojaye, uttamam eva
payojayeyyā 'ti attho, yattha atthāvahaṃ sutan ti yasmiṃ5 kāle Mahosadha-
paṇḍitassa kumbhakārakammakaraṇaṃ viya yaṃ kiñci sikkhitasippaṃ atthāvahaṃ
hoti tādiso pi kālo hoti yevā 'ti attho.
Aparabhāge rañño accayena kumāro rajje patiṭṭhāsi.
Satthā imaṃ desanaṃ6 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
disāpāmokkhācariyo aham eva ahosin" 'ti. Mūsikajātakaṃ7.
4. Culladhanuggahajātaka.
Sabbaṃ bhaṇḍan 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
purāṇadutiyikapalobhanaṃ ārabbha kathesi. Tena bhikkhunā
"purāṇadutiyikā maṃ bhante ukkaṇṭhāpetīti" vutte Satthā "esā bhik-
khu itthi na idān'; eva8 tuyhaṃ anatthakārikā, pubbe pi te etaṃ nis-
sāya asinā sīsaṃ chinnan" ti9 vatvā bhikkhūhi10 yācito11 atītaṃ āhari:
Atite Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Sakkattaṃ kāresi. Tadā eko Bārāṇasibrāhmaṇo
māṇavo Takkasilāya12 sabbasippāni uggaṇhitvā dhanukamme
nipphattiṃ patto Culladhanuggahapaṇḍito13 nāma ahosi. Ath'
assa ācariyo "ayaṃ mayā sadisaṃ sippaṃ uggaṇhīti" attano
dhītaraṃ adāsi. So taṃ gahetvā "Bārāṇasiṃ gamissāmīti"
maggaṃ paṭipajji. Antarāmagge eko vāraṇo ekaṃ padesaṃ
suññaṃ akāsi, taṃ ṭhānaṃ abhirūhituṃ14 na koci ussahi15.
Culladhanuggahapaṇḍito13 manussānaṃ vārentānaṃ16 vāren-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid nanta-.
2 Bid putteneva ajja.
3 Cs -ttī, Bi -tta, Bd -yatti.
4 Bd adhīyeyyā ti.
5 Cks tasmiṃ.
6 Bid dhammade-.
7 Bid add tatiyaṃ.
8 Cks omit na idāneva.
9 Bid chindatīti.
10 Bd tehi.
11 Bi omits bh. yāc.
12 Bid -yaṃ.
13 Bid cūḷa-.
14 Cks -taṃ.
15 Bid -hati.
16 Bid passantānaṃ.
[page 220]
220 V. Pañcanipāta. 3. Aḍḍhavagga. (38.)
tānaṃ ñeva bhariyaṃ gahetvā taṃ aṭavimukhaṃ abhirūhi.
Ath'; assa aṭavimajjhe1 vāraṇo uṭṭhahi. So taṃ kumbhe sa-
rena vijjhi. Saro vinivijjhitvā pacchābhāgena nikkhami. Vā-
raṇo tatth'; eva pati. Dhanuggahapaṇḍito taṃ ṭhānaṃ khe-
maṃ katvā parato2 aññaṃ aṭaviṃ pāpuṇi. Tatthāpi paññāsa
corā maggaṃ hananti. Tam pi so manussehi variyamāno3
abhirūhitvā4 tesaṃ corānaṃ mige vadhitvā maggasamīpe maṃ-
saṃ pacitvā khādantānaṃ ṭhitaṭṭhānaṃ pāpuṇi. Corā taṃ
alaṃkatapaṭiyattāya bhariyāya saddhiṃ āgacchantaṃ disvā
"gaṇhissāmā5" 'ti ussāhaṃ kariṃsu. Corajeṭṭhako purisalak-
khaṇakusalo, so taṃ oloketvā va "uttamapuriso ayan" ti ñatvā
ekassa pi uṭṭhahituṃ na adāsi6. Dhanuggahapaṇḍito7 "gaccha,
‘amhākaṃ p'; ekaṃ8 maṃsasūlaṃ dethā'; 'ti vatvā maṃsaṃ
āharā" 'ti tesaṃ9 santikaṃ bhariyaṃ pesesi. Sā gantvā
"ekaṃ kira maṃsasūlaṃ dethā" 'ti āha. Corajeṭṭhako "anag-
gho puriso" ti sūlaṃ dāpesi. Corā "amhehi kira pakkaṃ10
khādissatīti11" apakkamaṃsasūlaṃ adaṃsu. Dhanuggaho at-
tānaṃ sambhāvetvā "mayhaṃ apakkamaṃsaṃ dadantīti" co-
rānaṃ12 kujjhi. Corā "kiṃ ayam ev'; eko puriso, mayaṃ itthiyo"
ti tajjetvā upaṭṭhahiṃsu. Dhanuggaho ekūnapaññāsa jane
ekūnapaññāsāya13 kaṇḍehi vijjhitvā pātesi. Corajeṭṭhakaṃ
vijjhituṃ kaṇḍaṃ nāhosi14. Tassa kira kaṇḍanāḷiyaṃ15 sama-
paṇṇāsam16 eva17 kaṇḍāni, tesu ekena vāranaṃ vijjhi ekūna-
paññāsāya core18. So corajeṭṭhakaṃ pātetvā19 tassa ure ni-
sinno "sīsam assa20 chindissāmīti" bhariyāya hatthato asiṃ
āharāpesi. Sā taṃ khaṇaṃ ñeva corajeṭṭhake lobhaṃ katvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid add sampattakāle so.
2 Bid pū-.
3 Bid add pi bhariyaṃ gahetvā.
4 Ck -rūyhitvā, Bi abhirūhi, Bd -rūyha.
5 Bid -ma nan.
6 Bid nādāsi.
7 Bid add bhadde tvaṃ.
8 Bi peta, Bd ekaṃ pakka.
9 Ck te, Cs te corr. to tesaṃ.
10 Bd pakkamaṃsaṃ.
11 Bd khādissāmā ti.
12 Ck coraṃ, Cs corā corr. to corānaṃ.
13 Cks -sāhi.
14 Ck nāhoti.
15 Bi -nālavakaṃ.
16 Ck sampaṇṇāsam, Cs sampaṇṇāsam corr. to samapaṇṇāsam, Bi samapaññāsam.
17 Bd yeva.
18 Bid ekūnapaññāsa core vijhitvā.
19 Ck adds itthiṃ, Cs itthiṃ, crossed over.
20 Bid assā.
[page 221]
4. Culladhanuggahajātaka. (374.) 221
corassa hatthe1 tharuṃ2 sāmikassa hatthe3 thalaṃ4 ṭhapesi.
Coro tharudaṇḍaṃ5 parāmasitvā asiṃ nīharitvā Dhanuggahassa
sīsaṃ chindi6. So taṃ ghātetvā itthiṃ ādāya gacchanto jātiṃ
pucchi. Sā7 "Takkasilāya8 disāpāmokkhācariyassa dhītāmhīti9"
āha. "Kathaṃ tvaṃ iminā laddhā" ti. "Mayhaṃ pitā ‘ayaṃ
mayā sadisaṃ katvā sippaṃ sikkhīti'; tussitvā maṃ imassa
adāsi, sāhaṃ tayi sinehaṃ katvā attano10 kuladattikasāmikaṃ
mārāpesin" ti. Corajeṭṭhako "kuladattiyaṃ tāv'; esā sāmikaṃ
māresi, aññaṃ pan'; ekaṃ disvā mama pi11 evam evaṃ karis-
sati, imaṃ chaḍḍetuṃ vaṭṭatīti" cintetvā gacchanto antarā-
magge ekaṃ kunnadiṃ uttānatalaṃ taṃkhaṇodakapūraṃ12 disvā
"bhadde, imissā nadiyā suṃsumāro kakkhalo, kiṃ karomā" 'ti
āha. "Sāmi sabbaṃ ābharaṇabhaṇḍaṃ mama uttarāsaṅge
bhaṇḍikaṃ katvā paratīraṃ netvā puna āgantvā maṃ gahetvā
gacchā" 'ti. So "sādhū" 'ti sabbaṃ ābharaṇabhaṇḍaṃ ādāya
nadiṃ otaritvā taranto viya paratīraṃ patvā taṃ chaḍḍetvā
pāyāsi13. Sā taṃ disvā "sāmi14, maṃ chaḍḍetvā viya gacchasi,
kasmā evaṃ karosi, ehi mam pi ādāya gacchā" 'ti tena sad-
dhiṃ sallapantī paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_V,3.4(=374).1: Sabbaṃ bhaṇḍaṃ samādāya pāraṃ tiṇṇo si brāhmaṇa,
pacchā gaccha15 lahuṃ, khippaṃ mam pi tārehi dān'; ito ti. || Ja_V:123 ||
Tattha lahuṃ khippan ti lahuṃ pacchā gaccha, khippaṃ mam pi
tārehi idāni ito ti attho.
Coro taṃ sutvā paratīre ṭhito16 yeva dutiyaṃ gātham āha:
Ja_V,3.4(=374).2: Asanthutaṃ maṃ cirasanthutena17 (Cfr. supra p. 63.)
niminni bhotī18 adhuvaṃ dhuvena,
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks hatthato.
2 Ck ta- corr. to tha-, Cs varu corr. to tharuṃ, Bi baruṃ, Bd taruṃ.
3 Cks sāmihatthe.
4 Bi nāli, Bd dhāraṃ.
5 Bi dhanudaṇḍaṃ.
6 Ck -ditvā, Cs -ditvā corr. to -di.
7 Cks omit sā.
8 Bid -yaṃ.
9 Cks dhītimhīti, Bi dhītāhanti.
10 Bd -nā.
11 Cs mampi? Bi mappi, Bd pi, omitting mama.
12 Bd -khaṇagatapūraṃ, Bi -khaṇāvatapūraṃ.
13 Cks pāyāti.
14 Bid add kiṃ.
15 Cks gacche.
16 Ck -te, Cs -taṃ.
17 Ck asaṃthusaṃ mā virabhatthutena, Cs asatthutaṃ mā virasatthunena,
Bi asannataṃ maṃ cirasannatena, Bd abhiṇhaṃ maṃ taṃ cīrasaṇṭhatena.
18 Cks niminti hotiṃ, Bi niminī bhoti, Bd nimminiyya toti.
[page 222]
222 V. Pañcanipāta. 3. Aḍḍhavagga. (38.)
mayāpi bhotī1 nimineyya aññaṃ,
ito ahaṃ dūrataraṃ gamissan ti. || Ja_V:124 ||
Sā heṭṭhā vuttā2 yeva.
Coro pana "ito ahaṃ dūrataraṃ gamissaṃ, tiṭṭha tvan"
ti tassā viravantiyā va3 ābharaṇabhaṇḍaṃ ādāya palāto4. Sā
bālā atricchatāya evarūpaṃ vyasanaṃ pattā. Anāthā hutvā
avidūre ekaṃ eḷagalāgumbaṃ5 upagantvā rodamānā nisīdi.
Tasmiṃ khaṇe Sakko lokaṃ olokento taṃ atricchatāhataṃ6
sāmikā ca jārā7 ca parihīnaṃ rodamānaṃ disvā "etaṃ nig-
gaṇhitvā lajjāpetvā āgamissāmīti" Mātaliñ ca Pañcasikhañ ca
ādāya tattha gantvā nadītīre ṭhatvā "Mātali tvaṃ maccho
bhava, Pañcasikha tvaṃ sakuṇo bhava, ahaṃ pana sigālo
hutvā mukhena maṃsapiṇḍaṃ gahetvā8 etissā pamukhaṭṭhā-
naṃ9 gamissāmi, tvaṃ mayi tattha gate udakato ullaṃghitvā10
mama purato pata, athāhaṃ mukhena gahitaṃ maṃsapiṇḍaṃ
chaḍḍetvā macchaṃ gahetuṃ pakkhandissāmi, tasmiṃ khaṇe
tvaṃ11 Pañcasikha tam12 maṃsapiṇḍaṃ gahetvā ākāse up-
pata13, tvaṃ Mātali udake patā" 'ti āṇāpesi. "Sādhu devā"
'ti. Mātali maccho ahosi, Pañcasikho sakuṇo ahosi, Sakko
sigālo hutvā maṃsapiṇḍaṃ mukhenādāya tassā sammukhaṭṭhā-
naṃ agamāsi. Maccho udakā uppatitvā sigālassa purato pati,
so mukhena gahitamaṃsapiṇḍaṃ chaḍḍetvā macchatthāya14
pakkhandi, maccho uppatitvā udake pati, sakuṇo maṃsapiṇ-
ḍaṃ gahetvā ākāse uppati, sigālo ubho pi alabhitvā eḷaga-
lāgumbaṃ15 olokento dummukho nisīdi. Sā taṃ disvā16 "atric-
chatāhato17 n'; eva maṃsaṃ na macchaṃ labhīti" kūṭaṃ18
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck hoti, Cs bhoti, Bi bhothi, Bd bhoti.
2 Bi vuttattā, Bd vuttatthā.
3 Bid omit va.
4 Bid palāyi tato.
5 Cks ela-, Bi elavalā-, Bd elagaṇa-.
6 Bid atricchatāya, omitting hataṃ.
7 Cks jarā, Bi jāri, Bd corā.
8 Bi ḍassitvā, Bd ḍaṃsetvā.
9 Bid sammukha-.
10 Cks -ghetvā.
11 Ck taṃ, Cs taṃ corr. to tvaṃ, Bid omit tvaṃ.
12 Bid tvaṃ.
13 Bid uppati.
14 Bid macchassatthāya.
15 Cks ela-, Bi elavalā-, Bd eḷagaṇa-.
16 Bid add ayaṃ.
17 Bid -tāya hato.
18 Ck kūṭan, Bi kuṭhaṃ. Bd kuṭaṃ.
[page 223]
4. Culladhanuggahajātaka. (374.) 223
bhindantī1 vīya mahāhasitaṃ hasi. Taṃ sutvā sigālo tatiyaṃ
gātham āha:
Ja_V,3.4(=374).3: Kāyaṃ eḷagalāgumbe2 karoti ahuhāliyaṃ,
na-y-idha naccaṃ vā gītaṃ vā tālaṃ vā susamāhitaṃ,
anamhakāle3 sussoṇi kin nu jagghasi sobhaṇe ti. || Ja_V:125 ||
Tattha kāyan ti kā ayaṃ, eḷagalāgumbe4 ti kambojigumbe5, ahu-
hāliyan ti dantavidaṃsakaṃ6 mahāhasitaṃ vuccati, taṃ7 kā esā etasmiṃ
gumbe karotīti pucchati, nayidha naccaṃ vā ti imasmiṃ ṭhāne kassaci nac-
cantassa8 naccaṃ vā gāyantassa9 gītaṃ vā hatthe susamāhite katvā vādentassa
susamāhitaṃ hatthatālaṃ vā n'; atthi yaṃ10 disvā tvaṃ haseyyāsīti11 dīpeti,
anamhakāle3 ti ārodanakāle12, sussoṇīti sundarasoṇi, kinnujagghasīti
kena nu13 kāraṇena tvaṃ rodituṃ yuttakāle arodamānā14 va mahāhasitaṃ
hasi, sobhaṇe15 ti taṃ pasaṃsanto ālapati.
Taṃ sutvā sā catuttham gātham āha:
Ja_V,3.4(=374).4: Sigāla bāla dummedha appapañño si jambuka,
jīno16 macchañ ca pesiñ ca kapaṇo viya jhāyasīti. || Ja_V:126 ||
Tattha jīno16 ti jānippatto hutvā, pesin ti maṃsapesiṃ, kapaṇo viya
jhāyasīti sahassabhaṇḍikaṃ parājito kapaṇo viya jhāyasi socasi cintesi.
Tato sigālo pañcamaṃ gātham āha: (Dhp. v. 252.)
Ja_V,3.4(=374).5: Sudassaṃ vajjaṃ aññesaṃ attano pana duddasaṃ,
jīnā17 patiñ ca18 jārañ ca19 tvam pi maññe va jhāyasīti. || Ja_V:127 ||
Tattha tvampi maññeva jhāyasīti pāpadhamme dussīle ahaṃ20 tāva
mama gocaraṃ labhissāmi tvaṃ pana atricchatāya hatā taṃ21 muhuttaṃ22
diṭṭhake23 core24 paṭibaddhacittā hutvā tañ ca25 jāraṃ26 kuladattikañ ca pa-
tiṃ27 jīnā28, maṃ upādāya sataguṇena sahassaguṇena kapaṇatarā va29 hutvā
jhāyasi paridevasīti lajjāpetvā vippakāraṃ pāpento Mahāsatto evam āha.
--------------------------------------------------------------------------
1 all four MSS. -ti.
2 Cks ela-, Bi elāgalā-, Bd elagaṇa.
3 Bd anamhi.
4 Cks ela-, Bd elagaṇa-.
5 Bi kammoja-, Bd tampogumpe.
6 Cks dantā-.
7 Bd taṃ kālaṃ.
8 Cks add vā.
9 Ck adds vā.
10 Bd kaṃ.
11 Cs bhā- corr. to ha-, Bi hāseyyasīti.
12 Bid ro-.
13 Bid omit nu.
14 Ck āro-, Cs āro- corr. to aro-.
15 Cks Bd -ne.
16 Cks jino, Bi jiṇṇo, Bd jinno.
17 Cs jinā, Bid jinnā.
18 Cks patiñcampi, Bi pati ca.
19 Ck jāraṃ, Cs jāra, both omitting ca, Bi jāraṃ ca.
20 Cks ahan.
21 Bid tvaṃ.
22 Cks -ttā.
23 Cks -ko.
24 Cs coro corr. to core.
25 Bid omit tañca.
26 Cs jāra, Bd jārañca.
27 Ck Bid pati, Ck paṭiti.
28 Bi jinnā, Bd jinā.
29 Cs vā, Bid omit va.
[page 224]
224 V. Pañcanipāta. 3. Aḍḍhavagga (38.)
Sā tassa vacanaṃ sutvā
Ja_V,3.4(=374).6: Evam etaṃ migarāja yathā bhāsasi jambuka,
sā nūnāhaṃ ito gantvā bhattu hessaṃ vasānugā ti || Ja_V:128 ||
gātham āha.
Tattha nūnā 'ti ekaṃsatthe1 nipato, sā ahaṃ ito gantvā puna aññaṃ
bhattāraṃ labhitvā ekaṃsen'; eva tassa bhattu vasānugā vasavattinī2 bhavissamīti.
Ath'; assā anācārāya dussīlāya kathaṃ sutvā Sakko deva-
rājā osānagātham āha:
Ja_V,3.4(=374).7: Yo hare3 mattikāthālaṃ4 kaṃsathālam pi so hare,
kataṃ yeva5 tayā pāpaṃ puna p'; evaṃ6 karissasīti. || Ja_V:129 ||
Tass'; attho: anācāre kiṃ kathesi yo mattikāthālaṃ7 harati suvaṇṇathāla-
rajatathālādibhedaṃ kaṃsathālam pi so harat'; eva8, idañ ca tayā pāpaṃ katam
eva na sakkā tava sandhāretum9, sā tvaṃ puna pi evam karissasi yevā 'ti.
Evaṃ so taṃ lajjāpetvā vippaṭisāraṃ10 pāpetvā sakaṭṭhā-
naṃ eva agamāsi.
Satthā imaṃ desanaṃ11 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭ-
ṭhahi) "Tadā Dhanuggaho ukkaṇṭhitabhikkhu ahosi, sā itthi purāṇa-
dutiyikā, Sakko devarājā12 aham evā" 'ti. Culladhanuggaha-
jātakaṃ13.
5. Kapotajātaka.
Idāni khomhīti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto ekaṃ
lolabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Lolavatthuṃ14 anekaso15 vitthā-
ritam eva. Taṃ16 pana Satthā "saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu lolo17"
ti pucchi18, "āma bhante" ti vutte "na kho bhikkhu idān'; eva pubbe
pi tvaṃ lolo lolatāya ca pana jīvitakkhayaṃ patto" ti vatvā atītaṃ āhari:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks ekasatthe.
2 Cs vasavantinī, Cs vantīti corr. to vasantīti, Bi vasāvattani,
Bd vasavattini.
3 Cs hare corr. to bhare.
4 Cs mattika- corr. to -kā-, Bi mattikaṃtālam, Bd mattikatāla.
5 Bi kitañceva, Bd katañceva.
6 Bd mevam.
7 Bi -kam-, Bd -ka-.
8 Ck hareteva, Cs hareṇeva, Bi so rateva, Bd so hariteva.
9 Cks saddhātum.
10 Bid vippakāram.
11 Bid dhammade-.
12 Bid add pana.
13 Bi cūḷa-, Bd cūla-, both add catuttham.
14 Cks Bd -tthu.
15 Bi -kaṃ Bd -kavasena.
16 Cks tvaṃ, Bi omits taṃ.
17 Bid add sī.
18 Cks Bi omit pucchi.
[page 225]
5. Kapotajātaka. (375.) 225
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto pārāpatayoniyaṃ1 nibbattitvā Bārāṇasiseṭṭhino
mahānase nīḷapacchiyaṃ2 vasati. Ath'; eko kāko macchimaṃ-
saluddho tena saddhiṃ mettiṃ katvā tatth'; eva vasi. So eka-
divasaṃ bahuṃ3 macchamaṃsaṃ disvā "idaṃ4 khādissāmīti"
tintiṇāyanto5 nīḷapacchiyaṃ6 yeva nipajjitvā pārāpatena "ehi
samma gocarāya gamissāmā" 'ti vuccamāno pi "ajīrakena ni-
panno 'mhi, gaccha tvan" ti agantvā8 tasmiṃ gate9 "gato me
paccāmittakaṇṭako10, idāni yathāruciṃ macchamaṃsaṃ khādis-
sāmīti" cintetvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_V,3.5(=375).1: Idāni kho 'mhi sukhito arogo
nikkaṇṭako, nippatito11 kapoto,
kāhāmi12 dāni hadayassa tuṭṭhiṃ,
tathā hi maṃ maṃsasākaṃ baletīti13. || Ja_V:130 ||
Tattha nippatito14 ti niggato, kapoto15 ti pārāpato16, kāhāmi dā-
nīti karissāmi dāni, tathā hi maṃ maṃsasākaṃ baletīti tathā hi maṃ-
sañ ca avasesaṃ sākañ ca mayhaṃ balaṃ karoti, uṭṭhehi khādā 'ti vadamānaṃ
viya ussāhaṃ maṃ karotīti attho.
So bhattakārake17 macchamaṃsaṃ pacitvā mahānasā nik-
khamma sarīrato sedaṃ pavāhente18 pacchito nikkhamitvā19
rasakaroṭiyaṃ20 nilīyi21. Karoṭi22 kilīti23 saddaṃ akāsi.
Bhattakārako vegena gantvā24 kākaṃ gahetvā sabbapattāni
luñcitvā allasiṅgiverañ ca siddhatthake ca piṃsitvā pūtitak-
kena madditvā sakalasarīraṃ makkhetvā ekaṃ kaṭhalaṃ25
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi pārāva-, Bd pārāvaṭṭa-.
2 Bi niḷa-, Bd naḷa-, Cs nīla-.
3 Bid bahu.
4 Bd imaṃ, Bi omits idaṃ.
5 Cs cintitāyanto corr. to tintināyanto, Bi gilāyanto viya,
Bd nitthunanto.
6 Cks nīla-, Bi niḷa, Bd nala-.
7 Bid -vatena.
8 Ck Bi āgantvā, Cs āg- corr. to ag-.
9 Ck gato, Cs gato corr. to gate.
10 Cs -kanṭhako corr. to -kaṇṭako, Bid -kaṇḍako.
11 Bi nippatiko, Bd nippattiko.
12 Cs Bi ka-.
13 Bid phaletīti.
14 Cks Bi nippattito, Bd nippattiko.
15 Cks -ṭo.
16 Bid -vato.
17 Ck -hārake, Cs -bhārake, Bid -kārako.
18 Cs -to, Bi -hesi, Bd -hante, Bid add kāko.
19 Bd adds maṃsaṃ kucchipuraṃ khāditvā.
20 Bd rasaṃkarotiyaṃ.
21 Bid niliyitvā, Cs nili.
22 Bd omits karoṭi.
23 Bi kiriti, Bd kirikiriti, Cs kīlitiṃ.
24 Cs Bi vegenāgantvā.
25 Bi kamālaṃ, Bd sakalaṃ.
[page 226]
226 V. Pañcanipāta. 3. Aḍḍhavagga. (38.)
ghaṃsitvā vijjhitvā suttakena tassa gīvāya1 bandhitvā nīḷa-
pacchiyaṃ2 yeva naṃ3 khipitvā4 agamāsi. Pārāpato5 āgantvā
taṃ disvā "kā esā6 balākā7 mama sahāyassa pacchiyaṃ ni-
pannā, caṇḍo hi8 so āgantvā ghāteyyāpi9 nan" ti parihāsaṃ
karonto dutiyaṃ gātham āha:
Ja_V,3.5(=375).2: Kāyaṃ balākā7 sikhinī corī laṃghīpitāmahā10, (= vol.II p.363.)
oraṃ balāke āgaccha, caṇḍo me vāyaso sakhā ti. || Ja_V:131 ||
Sā heṭṭhāvuttatthā yeva.
Taṃ sutvā kāko tatiyaṃ gātham āha:
Ja_V,3.5(=375).3: Alaṃ hi11 te jagghitāye mamaṃ disvāna edisaṃ
vilūnaṃ sūdaputtena piṭṭhimaddena makkhitan ti. || Ja_V:132 ||
Tattha alan ti paṭisedhatthe12 nipāto, jagghitāye ti hasitvā13, idaṃ
vuttaṃ hoti: idāni maṃ edisaṃ evaṃ dukkhapattaṃ disvā tava alaṃ14 hasi-
tena15, mā īdise kāle parihāsakeliṃ16 karohīti.
So keliṃ16 karonto va17 puna catutthaṃ gātham āha:
Ja_V,3.5(=375).4: Sunahāto suvilitto annapānena tappito,
kaṇṭhe18 ca te veḷuriyo, agamā nu Kajaṃgalan ti. || Ja_V:133 ||
Tattha kaṇṭhe ca te veḷuriyo ti ayaṃ te veḷuriyamaṇi19 pi kaṇṭhe
pilandho20, tvaṃ ettakaṃ21 kālaṃ amhākaṃ etaṃ na dassesīti22 sandhāy'; evam
āha, Kajaṃgalan ti idha Bārāṇasi yeva23 Kajaṃgalā24 ti adhippetā25, ito
nikkhamitvā kacci26 anto nagaraṃ gato ti pucchīti.
Tato kāko pañcamaṃ gātham āha:
Ja_V,3.5(=375).5: Mā te mitto amitto vā agamāsi Kajaṃgalaṃ,
piñjāni27 tattha lāyitvā28 kaṇṭhe bandhanti vaḍḍhanan29 ti. || Ja_V:134 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bid -yaṃ.
2 Cks nīla-, Bi niḷa-, Bd naḷa-.
3 Bi taṃ.
4 Bi pakkhipitvā, Bd nikkhipitvā.
5 Bid -vato.
6 Cks yesā.
7 Bi valākā.
8 Bd si.
9 Bi -yya, Bd ghāṭeyyāsi.
10 Cks laghi-, Bi laṃghacapi-, Bd laṃghi-.
11 Ck alambhi, Cs alaṃbhi corr. to -hi.
12 Ck -dhane.
13 Bd hasituṃ.
14 Bd omits alaṃ.
15 Bi hasituṃ tvaṃ.
16 Bd -keḷi, Cs -keliṃ corr. to -keḷiṃ.
17 Bd ca.
18 Ck -ṭho, Cs -ṭho corr. to -ṭhe.
19 Cks -maṇim.
20 Bi piḷanto.
21 Bid ettha-.
22 Ck dessesīti, Bi dessetīti.
23 Cks -ṇasiyeca.
24 Bd -lo.
25 Bd -to.
26 Cks kaccisi, Bi kicciasi, Bd gacchasi.
27 Bid micchāni.
28 Bi liyitvā, Bd palāyitvā.
29 Cs vaḍḍhaman, Bi omits vaḍḍhanan, Bd vaṭṭantī.
[page 227]
5. Kapotajātaka. (375.) 227
Tattha piñjānīti1 piñjāni2, tattha lāyitvā3 ti tasmiṃ Bārāṇasinagare
luñcitvā, vaḍḍhanan4 ti kaṭhalakam5.
Taṃ sutvā pārāpato6 osānagātham āha:
Ja_V,3.5(=375).6: Puna p'; āpajjasī7 samma, sīlaṃ8 hi tava tādisaṃ9, (vol.II p.364.)
na hi mānusakā bhogā subhuñjā honti pakkhinā ti. || Ja_V:135 ||
Tattha puna pāpajjasīti10 puna pi11 evarūpaṃ āpajjissasi, evarūpaṃ
hi te sīlan ti.
Iti taṃ12 so ovaditvā tattha avasitvā pakkhe pasāretvā
aññattha agamāsi. Kāko13 tatth'; eva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi.
Satthā imaṃ desanaṃ14 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne lolabhikkhu anāgāmiphale patiṭṭhahi)
"Tadā kāko lolabhikkhu ahosi, kapoto15 aham evā" 'ti. Kapota-
jātakaṃ16. Aḍḍhavaggo tatiyo17. Pañcanipātavaṇṇanā18
niṭṭhitā.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi picchāni, Bd micchāni.
2 Bi omits pi-, Bd micchāni.
3 Bd palā-.
4 Cks vaḍḍhan, Bi vaṭṭaṇan, Bd vattanan.
5 Bi kapālikaṃ, Bd kathalikaṃ.
6 Bid -vato.
7 Bi -si, Bd māpajjasi.
8 Bd sīlañ.
9 Ck sādi-.
10 Cks -sinti, Bd māp-.
11 Bi omits pi.
12 Bid naṃ.
13 Bid add pi.
14 Bid dhammade-.
15 Cks -ṭo, Bid add pana.
16 Ck -ṭa-, Bid add pañcamaṃ.
17 aḍḍhavaggo tatiyo wanting in Bd Ck Cs; after a. t. Bi adds
tassuddānaṃ, dīghakosalaṃ gapotakaṃ musikaṃ cūḷadhanuggahaṃ
kapotunti, iti jātakathakathāya pañcavīsatijātakapatipaṇḍite
attavaṇṇanā niṭhitā, pañcanipātta.
18 Ck paṇḍani-; p. nitthitā wanting in Bd.
[page 228]
228
VI. CHANIPĀTA.
1. AVĀRIYAVAGGA.
1. Avāriyajātaka.
Māssu kujjhi bhūmipatīti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ekaṃ titthanāvikaṃ ārabbha kathesi. So kira bālo ahosi
aññāṇī1, n'; eva Buddhādīnaṃ ratanānaṃ na aññesaṃ puggalānaṃ
guṇaṃ jānāti2 caṇḍo pharuso sāhasiko. Ath'; eko jānapado3 bhikkhu
"Buddhupaṭṭhānaṃ karissāmīti" āgacchanto sāyaṃ Aciravatītitthaṃ
patvā taṃ evam āha: "upāsaka, paratīraṃ gamissāmi, nāvaṃ4 de-
hīti". "Bhante, idāni akālo, ekasmiṃ ṭhāne vasassū" 'ti. "Upāsaka,
idha kuhiṃ vasissāmi, gaṇhitvā maṃ gacchā" 'ti. So kujjhitvā "ehi
re samaṇā" 'ti theraṃ nāvaṃ āropetvā ujukaṃ agantvā5 heṭṭhā nā-
vaṃ netvā6 ullolaṃ7 katvā tassa8 cīvaraṃ temetvā9 andhakārave-
lāya uyyojesi. So10 vihāraṃ gantvā taṃ divasaṃ Buddhupaṭṭhānassa
okāsaṃ alabhitvā punadivase Satthāraṃ upasaṃkamitvā vanditvā eka-
mantaṃ nisīditvā Satthārā katapaṭisanthāro "kadā āgato sīti" vutte
"hiyyo11" ti "atha kasmā ajja Buddhupaṭṭhānaṃ āgato sīti" vutte
tam atthaṃ ārocesi. Taṃ sutvā Satthā12 "na kho bhikkhu idān'; eva
pubbe p'; esa pharuso va13, idāni pana tena tvaṃ kilamito, pubbe14
paṇḍite kilamesīti" vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto Takkasi-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ṇo.
2 Bd -si.
3 Bd ja-.
4 Cks nāvā, Bi nāvaṃ me.
5 Cks āg-.
6 Bd adds nadīyaṃ.
7 Bd ullokaṃ.
8 Cks add pattaṃ.
9 Bd adds kilāmetvā.
10 Bd atha so.
11 Bd adds bhante.
12 Cks omit t. s. s.
13 Bd pharuso caṇḍo sāhasiko.
14 Bd adds vapasa.
[page 229]
1. Avāriyajātaka. (376.) 229
lāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā dīgham
addhānaṃ Himavante phalāphalena yāpetvā loṇambilasevanat-
thāya Bārāṇasiṃ patvā rājuyyāne vasitvā punadivase nagaraṃ
bhikkhāya pāvisi. Atha naṃ rājaṃgaṇaṃ pattaṃ rājā disvā
tassa iriyāpathe pasīditvā antepuraṃ ānetvā bhojetvā paṭiññaṃ
gahetvā rājuyyāne vāsesi1, devasikaṃ upaṭṭhānaṃ agamāsi.
Tam enaṃ Bodhisatto "raññā nāma mahārāja cattāri agati-
gamanāni vajjetvā appamattena2 khantimettānuddayasampan-
nena hutvā dhammena rajjaṃ kāretabban" ti vatvā devasikaṃ
ovadanto
Ja_VI,1.1(=376).1: Māssu kujjhi bhūmipati, māssu kujjhi rathesabha,
kuddhaṃ appaṭikujjhanto3 rājā raṭṭhassa pūjito. || Ja_VI:1 ||
Ja_VI,1.1(=376).2: Gāme vā yadivāraññe ninne va yadivā thale (Dhp. v. 98.)
sabbattha-m-anusāsāmi: māssu kujjhi rathesabhā 'ti || Ja_VI:2 ||
dve gāthā vadeti4.
Tattha raṭṭhassa pūjito ti evarūpo rājā raṭṭhassa pūjanīyo hotīti
attho, sabbatthamanusāsāmīti etesu gāmādisu yattha katthaci vasanto5
p'; ahaṃ6 mahārāja imāya eva anusatthiyā7 taṃ anusāsāmi, etesu vā gāmādisu
yattha katthaci ekasmim pi ekasatte pi, māssu kujjhi rathesabhā 'ti evam
evāhaṃ taṃ anusāsāmi: raññā nāma kujjhituṃ na vaṭṭati, kiṃkāraṇā: rājāno
nāma vācāvudhā, tesaṃ kuddhānaṃ8 vacanamatten'; eva bahū jīvitakkhayaṃ
pāpuṇantīti.
Evaṃ Bodhisatto rañño āgatāgatadivase imā9 gāthā va-
deti10. Rājā pasannacitto Mahāsattassa satasahassuṭṭhāna-
kaṃ11 gāmaṃ12 adāsi. Bodhisatto paṭikkhipi. Iti so tatth'
eva dvādasa saṃvacchare14 vasitvā15 "aticiraṃ nivuttho 'smi,
janapadacārikaṃ tāva15 caritvā āgamissāmīti" rañño akathetvā
va uyyānapālaṃ āmantetvā "tāta ukkaṇṭhitarūpo 'smi, jana-
padaṃ caritvā āgamissāmi, tvaṃ16 rañño kātheyyāsīti" vatvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vasāpesi.
2 Bd -neva.
3 Cks -kuddhanto, Bd -kujhanto.
4 Bd abhāsi.
5 Ck dvādasanto, Cs dvādasanto corr. to vasanto.
6 Bd pāhaṃ.
7 Bd anusāsaniyā.
8 Bd kujhana.
9 Bd adds dve.
10 Bd abhāsi.
11 Bd -naṃ.
12 Bd gāmavaraṃ.
13 Bd -raṃ.
14 Bd passitvā.
15 Ck tāvañ.
16 Bd adds gantvā.
[page 230]
230 VI. Chanipāta. 1. Avāriyavagga. (39.)
pakkanto Gaṃgāya nāvātitthaṃ1 pāpuṇi. Tattha Avāriyapitā2
nāma nāviko ahosi bālo, n'; eva guṇavantānaṃ guṇaṃ na at-
tano3 āyāpāyaṃ4 jānāti, Gaṃgaṃ taritukāmaṃ janaṃ paṭha-
maṃ tāretvā pacchā vetanaṃ yācati, vetanaṃ adentehi5 sad-
dhiṃ kalahaṃ karonto akkosappahāre yeva bahū labhati6 ap-
palābhaṃ, evarūpo andhabālo.
Taṃ sandhāya Satthā abhisambuddho hutvā tatiyaṃ gātham āha:
Ja_VI,1.1(=376).3: Avāriyapitā7 nāma ahū Gaṃgāya nāviko,
pubbe janaṃ8 tāretvāna pacchā yācati vetanaṃ,
ten'; assa bhaṇḍanaṃ hoti, na ca bhogehi vaḍḍhatīti. || Ja_VI:3 ||
Tattha Avāriyapitā9 ti Avāriyā9 nāma tassa dhītā, tassā vasena Avāriya-
pitā10 nāma jāto, tenassa bhaṇḍanan ti ten'; assa kāraṇena tena pacchā yā-
ciyamānena janena saddhiṃ tassa bhaṇḍanaṃ hoti.
Bodhisatto taṃ nāvikaṃ upasaṃkamitvā "āvuso paratīraṃ
maṃ nehīti" āha11, "Samaṇa kiṃ12 me vetanaṃ dassasīti".
"Āvuso ahaṃ bhogavaḍḍhiṃ atthavaḍḍhiṃ dhammavaḍḍhiṃ
nāma kathessāmīti13". Nāviko "dhuvaṃ esa mayhaṃ kiñci
dassatīti" taṃ paratīraṃ netvā "dehi me nāvāvetanan" ti14.
So tassa "sādh'; āvuso15" ti paṭhamaṃ bhogavaḍḍhiṃ kathento
Ja_VI,1.1(=376).4: Atiṇṇaṃ yeva yācassu apāraṃ16 tāta nāvika,
añño hi tiṇṇassa mano, añño hoti taresino17 ti || Ja_VI:4 ||
gātham āha.
Tattha apāran ti tāta nāvika paratīraṃ atiṇṇaṃ eva janaṃ orimatīre
ṭhitaṃ ñeva vetanaṃ yācassu, tato laddhaṃ gahetvā gutte ṭhāne ṭhapetvā pacchā
manusse paratīraṃ neyyāsi, evaṃ te bhogavaddhi bhavissatīti, añño hi tiṇ-
ṇassa mano ti18 paratīraṃ gatassa hi añño mano hoti19, adatvā va20 gantu-
kāmo hoti, yo pan'; esa taresī21 nāma22 taraṃ23 esati paratīraṃ gantukāmo
hoti so atirekam pi datvā gantukāmo hotīti, iti taresino17 añño mano24 hoti,
tasmā tvaṃ atiṇṇam eva yāceyyāsi, ayaṃ25 tāva te bhogānaṃ vaḍḍhi nāma.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nāvikatiṭhaṃ.
2 Cks avāripitā.
3 Bd adds va.
4 Bd upāyaṃ.
5 Bd adant-.
6 Bd bahutarā hoti.
7 Ck -āvā-.
8 Cks -janan.
9 Cs āvā-.
10 Cks āvā-.
11 Bd adds taṃ sutvā so āha.
12 Ck kim.
13 Bd adds taṃ sutvā.
14 Bd adds āha.
15 Bd sādhu ā-.
16 Cks -ran.
17 Bd pāresino.
18 Bd adds tāta.
19 Bd bhavati.
20 Bd omits va.
21 Bd pāresi, Cks taresi.
22 Bd noma.
23 Bd paratīraṃ.
24 Cks omit mano.
25 Cks ayan.
[page 231]
1. Avāriyajātaka. (376.) 231
Nāviko cintesi: "ayaṃ1 tāva me ovādo bhavissati, idāni
pan'; esa aññaṃ kiñci mayhaṃ dassatīti2". Atha naṃ Bodhi-
satto: "ayaṃ1 tāva te āvuso bhogavaḍḍhi, idāni attha-
dhammavaḍḍhiṃ3 suṇā4" 'ti vatvā ovadanto
Ja_VI,1.1(=376).5: Gāme vā yadi vāraṇṇe ninne vā yadi vā thale
sabbattha-m-anusāsāmi: māssu kujjhi nāvikā 'ti || Ja_VI:5 ||
gātham āha. Iti 'ssa5 imāya gāthāya atthadhammavaḍḍhiṃ
kathetvā "ayaṃ te atthavaḍḍhi6 ca dhammavaḍḍhi6 cā" 'ti
āha. So pana7 dandhapuriso8 taṃ ovādaṃ na kismiñci mañña-
māno "idaṃ samaṇa tayā mayhaṃ dinnaṃ nāvāvetanan" ti
āha. "Āmāvuso" ti. "Mayhaṃ iminā kammaṃ n'; atthi,
aññaṃ me dehīti". "Āvuso idaṃ ṭhapetvā mayhaṃ aññaṃ
n'; atthīti". "Atha kasmā mama nāvaṃ ārūḷho sīti2 tāpasaṃ
Gaṃgātīre pātetvā ure9 nisīditvā mukham ev'; assa pothesi.
Satthā "iti kho bhikkhave yaṃ so tāpaso ovādaṃ datvā rañño
santikā gāmavaraṃ labhi tam eva ovādaṃ andhabālassa nāvikassa
kathetvā mukhapothanaṃ pāpuṇi, tasmā ovādaṃ dentena10 yuttajanass'
eva dātabbo na ayuttajanassā11 'ti vatvā abhisambuddho hutvā ta-
danantaraṃ gātham āha:
Ja_VI,1.1(=376).6: Yāy'; eva12 anusāsaniyā rājā gāmavaraṃ adā
tāy'; eva13 anusāsaniyā14 nāviko pahari mukhe15 ti. || Ja_VI:6 ||
Tassa taṃ paharantass'; eva bhariyā bhattaṃ gahetvā
āgatā, taṃ16 tāpasaṃ disvā "sāmi, ayaṃ tāpaso17 rājakulū-
pako, mā paharīti" āha. So18 kujjhitvā "tvaṃ me imaṃ kū-
ṭatāpasaṃ paharituṃ na desīti" uṭṭhāya taṃ paharitvā pātesi.
Bhattapātī19 patitvā bhijji20, tassā ca21 garugabbhāya gabbho
bhūmiyaṃ pati. Atha naṃ manussā samparivāretvā "puri-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks ayan.
2 Bd dassetīti.
3 all three MSS. -i.
4 Bd -ṇāhi.
5 Ck itissā, Cs itissā corr. to -ssa.
6 Cks -iñ.
7 Bd omits pana.
8 Bd pāpapu-.
9 Cks udare.
10 Bd dan-.
11 Cks yu-
12 Cks yā eva.
13 Ck tā eva.
14 Ck -sāsakiyā, Cs -sāsakiyā corr. to -niyā.
15 Bd mukhan.
16 Ck naṃ, Cs taṃ?
17 Bd adds nāma.
18 Bd adds punadeva.
19 Cks -ti, Bd atthabhattapāṭi.
20 Ck bhiñji. Cs bhiñji corr. to bhijji.
21 Bd adds pana.
[page 232]
232 VI. Chanipāta. 1. Avāriyavagga. (39.)
saghātakacoro" ti gahetvā bandhitvā rañño dassesuṃ. Rājā
vinicchinitvā tassa rājāṇaṃ1 kāresi.
Satthā abhisambuddho hutvā imam atthaṃ pakāsento osāna-
gātham āha:
Ja_VI,1.1(=376).7: Bhattaṃ bhinnaṃ hatā bhariyā, gabbho va2 patito chamā,
migo va jātarūpena na ten'; atthaṃ abandhi sū3 'ti. || Ja_VI:7 ||
Tattha bhattaṃ bhinnan ti bhattapātī4 bhinnā, hatā ti pahaṭā,
chamā ti bhūmiyaṃ, migo va jātarūpenā 'ti yathā migo suvaṇṇaṃ vā5
muttāmaṇiādīni vā madditvā gacchanto pi attharitvā nipajjanto pi tena jātarū-
pena attano atthavaḍḍhiṃ bandhituṃ nibbattetuṃ na sakkoti evaṃ so andha-
bālo paṇḍitehi dinnovādaṃ6 sutvāpi attano atthaṃ bandhituṃ7 nibbattetuṃ na8
sakkhīti vuttaṃ hoti, abandhi sū9 'ti ettha hi bandhi10 so iti evam attho
veditabbo11, so iti12 imesaṃ padānaṃ13 hi14 sū 'ti sandhi hoti.
Satthā imaṃ desanaṃ15 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sam-
odhānesi: (Saccapariyosāne so bhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi
"Tadā nāviko idāni nāviko, rājā Ānando16, tāpaso17 aham evā" 'ti.
Avāriyajātakaṃ18.
2. Setaketujātaka.
Mā tāta kujjhi na hi sādhu kodho ti. Idaṃ Satthā
Jetavane viharanto kuhakabhikkhuṃ19 ārabbha kathesi. Pac-
cuppannavatthuṃ Uddālajātake āvibhavissati.
Atīte pana Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kā-
rente Bodhisatto Bārāṇasiyaṃ disāpāmokkhācariyo
hutvā pañcasata māṇave mante vāceti. Nesaṃ20 jeṭṭhako Se-
taketu nāma udiccabrāhmaṇakule nibbatto māṇavo. Tassa jātiṃ
nissāya mahanto māno ahosi. So ekadivasaṃ aññehi māṇavehi
saddhiṃ nagarā nikkhamanto nagaraṃ21 pavisanto ekaṃ caṇ-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -naṃ, Cs -naṃ corr. to -ṇaṃ, Bd rājadaṇḍaṃ.
2 Ck vā, Bd ca.
3 Cks sun, Bd -dhiṃ sū.
4 Cks -ti, Bd -pāṭi.
5 Bd adds hiraññaṃ vā.
6 Bd dinnaṃ o-.
7 Bd vaḍhituṃ.
8 Bd nā.
9 Cs -su, Bd -dhiṃ su.
10 Bd abandhi.
11 Bd daṭhabbo.
12 Bd ti.
13 Cks pā-.
14 Cs bhi, Bd omits hi.
15 Bd dhammade-.
16 Bd adds ahosi.
17 Bd adds pana.
18 Cs avā- corr. to āvā-, Bd adds paṭhamaṃ.
19 Bd -kaṃ-.
20 Bd te-.
21 Bd omits nagaraṃ.
[page 233]
2. Setaketujātaka. (377.) 233
ḍālaṃ disvā "ko si tvan" ti pucchitvā "caṇḍālo 'ham asmīti"
vutte tassa1 sarīraṃ paharitvā āgatavātassa2 attano sarīre
phusanabhayena "nassa caṇḍāla3 kālakaṇṇi4, adhovātaṃ yāhīti"
vatvā vegena tassa uparivātaṃ agamāsi. Caṇḍālo sīghataraṃ
gantvā tassa uparivāte aṭṭhāsi. Atha naṃ so "nassa5 kāla-
kaṇṇīti" suṭṭhutaraṃ akkosi paribhāsi. Caṇḍālo "tvaṃ ko
sīti" pucchi. "Brāhmaṇamāṇavo 'ham asmīti". "Brāhmaṇo
hotu6, mayā pana puṭṭhapañhaṃ7 kathetuṃ sakkhissasīti8".
"Āma sakkhissāmīti". "Sace na sakkosi pādantare9 taṃ ga-
memīti10". So attānaṃ takketvā "āgamehīti11" āha. Caṇḍāla-
putto tassa kathaṃ12 parisaṃ13 gāhāpetvā "māṇava disā nāma
katarā" ti pañhaṃ pucchi. "Disā nāma puratthimādayo14 ca-
tasso disā" ti. Caṇḍālo "ahaṃ taṃ etaṃ disaṃ15 na puc-
chāmi, tvaṃ ettakam pi ajānanto mama sarīre pahaṭavātaṃ16
jigucchasīti17" taṃ khandhaṭṭhike{18} gahetvā onametvā attano
pādantarena gamesi19. Māṇavā taṃ pavattiṃ ācariyassācik-
khiṃsu20. Ācariyo "saccaṃ kira tāta Setaketu caṇḍālen'; asi21
pādantarena gamito22" ti. "Āma ācariya, so maṃ caṇḍāla-
dāsiputto ‘disāmattam pi na jānātīti'; attano pādantarena ga-
mesi23, idāni disvā kattabbam assa jānissamīti24" kuddho
caṇḍālaputtaṃ akkosi25. Athācariyo26 "tāta Setaketu, mā
tassa kujjhi, paṇḍito caṇḍālaputto27, na so taṃ etaṃ disaṃ
pucchi aññaṃ pucchi, tayā pana diṭṭhasutaviññātato28 adiṭṭha-
asutāviññātaṃ29 eva bahutaran" ti ovadanto dve gāthā abhāsi:
Ja_VI,1.2(=377).1: Mā tāta kujjhi, na hi sādhu kodho,
bahum pi te adiṭṭhaṃ assutañ ca,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tasmim.
2 Bd -tāvā-.
3 Cks tassa caṇḍāla, Bd tvam caṇḍālo.
4 Bd -kaṇḍī.
5 Ck tassa, Cs nassa? Bd adds vasala.
6 Cks hoti.
7 Bd puthaṃ-.
8 Bd -tīti.
9 Bd -rena.
10 Ck gamesīti, Bd bhamemīti.
11 Bd ābhamāṇamehiti.
12 Bd kuṭa.
13 Bd patiññaṃ.
14 Bd purimā-.
15 Ck disan.
16 Bd pahata-.
17 Cks -tīti.
18 Ck ka-, Bd khandhapiṭhike.
19 Ck gamehi, Bd bhameti.
20 Bd -yassa ā-.
21 Bd -nāpi.
22 Bd bhamito.
23 Bd bhameti.
24 Bd karissāmīti.
25 Bd adds paribhāsi.
26 Bd atha nam āc-.
27 Bd caṇḍālaputto paṇḍito byatto.
28 Ck -tano, Cs -tano corr. to -tato, Bd -tako.
29 Bd adiṭhāsutavi-.
[page 234]
234 VI. Chanipāta. 1. Avāriyavagga. (39.)
mātāpitā disā tā1 Setaketu,
ācariyam āhu disataṃ pasatthā. || Ja_VI:8 ||
Ja_VI,1.2(=377).2: Agārino annadapānavatthadā2 (= vol.I. p.401.)
avhāyikā tam pi disaṃ vadanti,
esā3 disā paramā Setaketu
yaṃ patvā dukkhī sukhino bhavantīti. || Ja_VI:9 ||
Tattha na hi sādhu kodho ti kodho nāma4 uppajjamāno subhāsita-
dubbhāsitaṃ atthānatthaṃ hitāhitaṃ jānituṃ na detīti5 na sādhu na laṭṭhako,
bahumpi te adiṭṭhan ti tayā cakkhunā adiṭṭhaṃ sotena ca asutam eva ba-
hutaraṃ, disā tā6 ti disā mātāpitaro puttānaṃ purimataraṃ uppannattā pu-
ratthimadisā nāma jātā ti vadati7, disataṃ pasatthā ti ācariyā pana dak-
khiṇeyyattā disataṃ pasatthā dakkhiṇā disā ti Buddhādayo ariyā āhu kathenti
dīpentīti vadati8, agārino ti gahaṭṭhā, annadapānavatthadā9 ti annadā
pānavatthadā10 ca, avhāyikā11 ti ettha deyyadhammaṃ patigaṇhathā12 'ti
pakkosanakā, tam pi disaṃ vadantīti tam pi Buddhādayo ariyā ekaṃ13
disaṃ vadanti, iminā catupaccayadāyakā gahaṭṭhā paccaye14 apadisitvā15 dham-
mikasamaṇā brāhmaṇehi upagantabbattā ekā16 disā nāmā 'ti dīpeti, aparo nayo:
ye ete agārino annapānavatthadā nesaṃ chakāmamaggasampattidāyakattena17
upari18 avhāyanato ye avhāyikā {dhammikasamaṇabrāhmaṇā} tam pi disaṃ19 va-
danti taṃ Buddhādayo ariyā uparimadisaṃ20 nāma vadantīti dīpeti, vuttam
pi c'; etaṃ:
Mātāpitā disā pubbā ācariyā dakkhiṇā disā
puttadārā disā pacchā mittāmaccā ca21 uttarā (= vol.I. v.401 and Grimblot, S. S. P. p.309).
Dāsakammakarā heṭṭhā uddhaṃ samaṇabrāhmaṇā,
etā disā namasseyya alamatto22 kule gihīti.
Esā23 disā ti idaṃ pana nibbānaṃ sandhāya vuttaṃ, jātiādinā hi nānappa-
kārena dukkhena dukkhitā sattā taṃ patvā niddukkhā sukhino bhavanti, esā eva
ca sattehi agatapubbā24 disā nāma, ten'; eva taṃ paramā ti āha25, vuttam
pi c'; etaṃ:
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks; Bd mātādisājātā.
2 Bd annapāna-, Cs annapāna- corr. to annadapāna-.
3 Bd etā.
4 Cks kodhanāma.
5 Bd sakkotīti.
6 Bd jātā.
7 Bd acariyamāhu.
8 Cks vadanti.
9 Ck annadā pānadā vatthadā, Cs annapānadāvatthatadā, Bd annapāna-
vatthadā.
10 Ck omits pāna, Cs annadā vatthadā corr. to a. pānada v.
11 Ck amhā-, Cs amhā- corr. to avhā-.
12 Bd paṭi-.
13 Bd etaṃ.
14 Bd -yena.
15 Ck -diyitvā, Cs -disitthā, Bd avhāyitvā.
16 Bd etā.
17 Cks chakāmagga-, Bd -ttiṃ-.
18 Bd uparupari.
19 Bd adds nāmā ti.
20 Bd -maṃ-, Ck -san.
21 Bd va.
22 Bd appamatto.
23 all three MSS. etā.
24 Cs āg- corr. to ag-, Bd āg-.
25 Bd teneva cetaṃ nibbānaṃ paramāti āha.
[page 235]
2. Setaketujātaka (377.) 235
Samatittiyaṃ1 anavasesaṃ2 (= vol.I p.400)
telapattaṃ yathā parihareyya
evaṃ sacittam anurakkhe3
patthayāno disaṃ agatapubban4 ti.
Evaṃ Mahāsatto māṇavassa5 disā kathesi. So pana "caṇ-
ḍālen'; amhi6 pādantarena gamito" ti tasmiṃ ṭhāne avasitvā
Takkasilaṃ gantvā disāpāmokkhācariyassa7 santike sabbasip-
pāni uggaṇhitvā ācariyena anuññāto Takkasilato nikkhamitvā
sabbasamayasippaṃ sikkhanto vicari. So ekaṃ paccantagā-
maṃ patvā taṃ nissāya vasante8 pañcasate tāpase disvā tesaṃ
santike pabbajitvā yaṃ9 te jānanti sippamantacaraṇaṃ10 taṃ
uggaṇhitvā11 tehi parivuto12 Bārāṇasiṃ patvā13 punadivase
bhikkhaṃ14 caranto rājaṃganaṃ agamāsi. Rājā tāpasānaṃ
iriyapathe pasīditvā antonivesane bhojetvā te attano uyyāne
vāsesi15. So ekadivasaṃ tāpase parivisitvā "ajja sāyaṇhe
uyyānaṃ gantvā ayye vandissāmīti" āha. Setaketu uyyānaṃ
gantvā16 tāpase sannipātetvā17 "mārisā18 ajja rājā āgamissa-
tīti" āha "rājāno ca19 nāma sakiṃ ārādhetvā yāvatāyukaṃ
sukhaṃ jīvituṃ sakkā, ajja ekacce vaggulivataṃ caratha
ekacce kaṇṭhakaseyyaṃ20 kappetha ekacce pañcātapaṃ tap-
petha21 ekacce ukkuṭikappadhānam anuyuñjatha ekacce udako-
gāhanakammaṃ22 karotha ekacce mante sajjhāyathā" 'ti vi-
cāretvā sayaṃ paṇṇasāladvāre apassayapīṭhake23 nisīditvā
pañcavaṇṇaraṅgasamujjalavāsanaṃ24 ekaṃ potthakaṃ25 vicitra-
vaṇṇe ādhārake26 ṭhapetvā susikkhitehi catūhi pañcahi māṇa-
vehi pucchite pucchite27 atthe kathesi. Tasmiṃ khaṇe rājā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -tthiyaṃ, Bd -tthikaṃ.
2 Bd -sevakaṃ.
3 Bd -kkheyya.
4 Bd āg-, Cs āg- corr. to ag-.
5 Bd brahmaṇassa.
6 Ck -nampi, Bd -lena.
7 Cks -kkhassa.
8 Bd -to.
9 Bd ye.
10 Bd sippaṃ vā manta caraṇaṃ vā.
11 Bd adds gaṇasatthā hutvā.
12 Bd -vārito.
13 Bd gantvā.
14 Bd bhikkhāya.
15 Bd vāsāpesi.
16 Bd āg-.
17 Bd -pātāpetvā.
18 Bd samma mārisa.
19 Bd omits ca.
20 Ck kaṇṭhasaseyyaṃ, Bd kaṇḍaka-.
21 Bd kappetha.
22 Bd -korohana-
23 Bd -pithake.
24 Bd -vākaciraṃ.
25 Bd poṭhakaṃ.
26 Bd -raṇe.
27 Ck pucchite pucchita, Cs pucchita pucchita.
[page 236]
236 VI. Chanipāta. 1. Avāriyavagga. (39.)
āgantvā te micchātapaṃ karonte disvā tuṭṭho Setaketuṃ upa-
saṃkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisinno purohitena saddhiṃ
sallapanto tatiyaṃ gātham āha:
Ja_VI,1.2(=377).3: Kharājinā jaṭilā paṃkadantā
dummukkharūpā1 ye 'me2 japanti3
kacci nu te mānusake payoge
idaṃ vidū parimuttā apāyā ti. || Ja_VI:10 ||
Tattha kharājinā ti kharehi ajinehi samannāgatā, paṃkadantā ti danta-
kaṭṭhassa akhādanena malaggahitadantā, dummukkharūpā4 ti anañjitāmaṇ-
ḍitalūkhanivāsanapārupanā5 mālāgandhavilepanavajjitā6 kiliṭṭharūpā ti vuttaṃ
hoti, ye me japantīti7 ye ime8 mante sajjhāyanti, mānusake payoge ti
manusehi kattabbapayoge9 ṭhitā, idaṃ vidū parimuttā apāyā ti imasmiṃ
payoge ṭhatvā imaṃ lokaṃ viditvā pākaṭaṃ katvā kacci10 nu ete isayo catūhi
apāyehi muttā ti pucchati.
Taṃ sutvā purohito catutthaṃ gātham āha:
Ja_VI,1.2(=377).4: Pāpāni kammāni karitvāna11 rāja
bahussuto ce na careyya dhammaṃ
sahassavedo12 pi na taṃ paṭicca
dukkhā pamuñce caraṇaṃ apatvā ti. || Ja_VI:11 ||
Tattha karitvānā11 'ti katvā, caraṇan ti saha sīlena aṭṭhasamāpattiyo,
idaṃ vuttaṃ hoti: mahārāja, ahaṃ bahussuto 'mhīti sahassavedo12 pi ce tivi-
dhaṃ sucaritaṃ dhammaṃ na careyya pāpān'; eva13 kareyya so tāni pāpāni
kammāni katvā taṃ bāhusaccaṃ paṭicca sīlasamāpattisaṃkhātaṃ caraṇaṃ appa-
tvā14 dukkhā na muñce15 apāyadukkhato na muccat'; evā16 'ti attho
Taṃ sutvā rājā tāpasesu17 pasādaṃ hari18. Tato Setaketu19
cintesi: "imassa rañño tāpasesu pasādo udapādi, taṃ pan'
esa purohito vāsiyā paharitvā viya chindi, mayā etena saddhiṃ
kathetuṃ vaṭṭatīti" so tena sadhiṃ kathento pañcamaṃ gā-
tham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dumukkharūpā, Cks rummakkha-.
2 Bd ime.
3 Bd jappenti.
4 Cks rummakkharūpā.
5 Bd anañjitapaṇḍitassa āmaṇḍitalukhanivāsanapārumpana.
6 Bd -navivajjitā.
7 Bd ye ettantīti.
8 Cks omit ime.
9 Bd -gehi.
10 Bd kiñci.
11 Ck -tvā, Cs -tvā corr. to -tva.
12 Bd -bhedo.
13 Bd pāpāni kammāni.
14 Bd apatvā.
15 Bd mucce.
16 Ck muñcenevā, Cs muñcenevā corr. to muṅcatevā, Bd muccavā
corr. to muteccavā.
17 Cks -se.
18 Bd akari.
19 Ck -ko, Cs -ko corr. to -ketu.
[page 237]
2. Setaketujātaka. (377.) 237
Ja_VI,1.2(=377).5: Sahassavedo1 pi na taṃ paṭicca
dukkhā pamuñce caraṇaṃ apatvā2,
maññāmi vedā aphalā bhavanti,
sasaññamaṃ3 caraṇaṃ ñeva saccan ti. || Ja_VI:12 ||
Tass'; attho: sace sahassavedo1 pi taṃ bāhusaccaṃ paṭicca caraṇaṃ apatvā
attānaṃ na dukkhā pamuñce evaṃ sante4 ahaṃ maññām'; tayo vedā aphalā
honti sasīlaṃ5 aṭṭhasamāpatticaraṇaṃ6 ekaṃ saccaṃ7 hotīti8.
Taṃ sutvā purohito chaṭṭhaṃ gātham āha:
Ja_VI,1.2(=377).6: Na h'; eva vedā aphalā bhavanti
sasaṃyamaṃ caraṇaṃ yeva9 saccaṃ,
kittiṃ hi pappoti adhicca vede
santiṃ pun'; eti10 caraṇena danto ti. || Ja_VI:13 ||
Tass'; attho: tayo vedā aphalā sasaṃyamaṃ11 caraṇam eva saccaṃ seyyaṃ
uttamaṃ pavaraṃ na h'; eva hoti, kiṃkāraṇā: kittiṃ hi pappoti tayo vede adhicca12,
diṭṭhadhamme kittimattaṃ yasamattaṃ labhati itoparaṃ aññaṃ n'; atthi, tasmā
na te aphalā, santiṃ pun'; eti10 caraṇena pana danto, sīle patiṭṭhāya13 samā-
pattiyo nibbattetvā samāpattipadaṭṭhānaṃ vipassanaṃ vaḍḍhento14 accantasan-
tim15 nibbānaṃ16 nāma taṃ eti pāpuṇāti.
Iti purohito Setaketuno vādaṃ bhinditvā te sabbe gihī
kāretvā phalakāvudhāni gāhāpetvā mahantatarake17 katvā18
rañño upaṭṭhāke19 kāresi, ayaṃ kira mahantatarakānaṃ20 vaṃso.
Satthā imaṃ desanaṃ21 āharitvā jātakaṃ samodhānesi; "Tadā
Setaketu kuhako bhikkhu ahosi, caṇḍālo22 Sāriputto23, purohito pana
aham evā" 'ti. Setaketujātakaṃ24
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -bhedo.
2 Bd appatvā.
3 Bd sasaṃyamaṃ.
4 Bd adds ca.
5 Bd sasilakaṃ.
6 Cks -ṇaṃ.
7 Ck omits saccaṃ.
8 Bd -ṇaññeva saccaṃ antamevaseccaṃ seyyaṃ uttamaṃ pavaraṃ hotīti.
9 Bd -ṇaññeva, Ck -ṇaṃ veva, Cs -ṇaṃ veva corr. to -ṇaṃ ceva.
10 Bd pureti.
11 Cks saṃsaṃñama.
12 Cks add hi.
13 Bd adds aṭha.
14 Bd vaḍḍhanto.
15 Bd sa accantantaṃ.
16 Cks nibbā.
17 Cks mahantaṃ tarake, Bd -takārake.
18 Ck tatvā.
19 Cks -ṭṭhāne.
20 Cs mahantaratakānaṃ corr. to mahantataratakānaṃ.
21 Ck Bd dhammade-.
22 Bd -laputto.
23 Bd adds rājā ānando.
24 Bd adds dutiyaṃ.
[page 238]
238 VI. Chanipāta 1. Avāriyavagga. (39.)
3. Darīmukhajātaka.
Paṃko ca kāmā ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto ma-
hānekkhammaṃ1 ārabbha kathesi. Paccuppannavatthuṃ heṭṭhā2
kathitam eva.
Atīte pana Rājagahanagare3 Magadharājā nāma
rajjaṃ kāresi. Tadā Bodhisatto tassa aggamahesiyā kuc-
chimhi nibbatti, Brahmadattakumāro ti 'ssa nāmaṃ
akaṃsu. Tassa jātadivase yeva purohitassāpi putto vijāyi,
tassa mukhaṃ ativiya sobhati4, ten'; assa Darīmukho ti nāmaṃ
akaṃsu. Te ubho pi rājakule yeva saṃvaddhā5, te añña-
maññaṃ piyasahāyā hutvā soḷasavassakāle Takkasilaṃ gantvā
sabbasippāni uggaṇhitvā, sabbasamayasippañ ca sikkhissāma
desacārittañ6 ca jānissāmā7" 'ti gāmanigamādīsu ca rantā Bārā-
ṇasiṃ patvā devakule vasitvā punadivase Bārāṇasiṃ bhikkhāya
pavisiṃsu8. Tattha ekasmiṃ kule, "brāhmaṇe9 bhojetvā vā-
canakaṃ dassāmā10" 'ti pāyāsaṃ pacitvā āsanāni paññattāni
honti. Manussā te ubho pi bhikkhāya carante disvā, "brāh-
maṇā āgatā11" 'ti gehaṃ pavesetvā Mahāsattassa āsane sud-
dhavatthaṃ paññāpesuṃ Darīmukhassa12 rattakambalaṃ. Da-
rīmukho taṃ nimittaṃ disvā "ajja mayhaṃ sahāyo Bārāṇa-
siyaṃ rājā bhavissati, ahaṃ senāpatīti" aññāsi. Te tattha
bhuñjitvā vācanakaṃ gahetvā maṅgalaṃ vatvā nikkhamma
rājuyyānaṃ agamaṃsu13. Mahāsatto maṅgalasilāpaṭṭe14 ni-
pajji, Darīmukho pan'; assa pāde parimajjanto nisīdi. Tadā
Bārāṇasirañño matassa sattamo divaso hoti. Purohito rañño
sarīrakiccaṃ kāretvā15 aputtake rajje sattadivasāni phussa-
rathaṃ vissajjesi. Phussarathakiccaṃ16 Mahājanakajātake āvi-
bhavissati. Phussaratho nagarā17 nikkhamitvā tattha catu-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mahābhinikkhamanaṃ.
2 Cks omit heṭṭhā.
3 Ck -hā-, Cs -hanāmanagare.
4 Cks sobha.
5 Bd -vaḍhā.
6 Bd -cārikañ.
7 Bd carissāmā.
8 Bd -visitvā.
9 Bd -ṇaṃ.
10 Bd kārissāmā.
11 Bd āgacchathā.
12 Bd adds āsane.
13 Bd adds tattha.
14 Bd mahāmaṅg-.
15 Bd katvā.
16 Bd -rathavisajjanakiccaṃ.
17 Cks -rāni.
[page 239]
3. Darīmukhajātaka. (378.) 239
raṅginiyā senāya parivuto anekasatehi turiyehi vajjamānehi
uyyānadvāraṃ pāpuṇi. Darīmukho turiyasaddaṃ sutvā "sahā-
yassa me1 phussarathaṃ āgacchati, ajj'; eva2 rājā hutvā may-
haṃ senāpatiṭṭhānaṃ dassati, ko me gharāvāsen'; attho, nik-
khamitvā pabbajissāmīti" Bodhisattaṃ anāmantetvā va3 eka-
mantaṃ gantvā paṭicchanno4 aṭṭhāsi. Purohito5 uyyānadvāre
rathaṃ ṭhapetvā uyyānaṃ paviṭṭho Bodhisattaṃ maṅgalasilā-
paṭṭe nipannaṃ disvā pādesu lakkhaṇāni oloketvā6 "puññavā
santo7 dvisahassadīpaparivārānaṃ8 catunnaṃ pi dīpānaṃ rajjaṃ
kāretuṃ samattho, dhiti pan'; assa kīdisā" ti sabbaturiyāni8
paggaṇhāpesi. Bodhisatto pabujjhitvā mukhato sāṭakaṃ apa-
netvā mahājanaṃ oloketvā puna sāṭakena mukhaṃ paṭicchā-
detvā thokaṃ nipajjitvā passaddharathā uṭṭhāya silāpaṭṭe pal-
laṃkena nisīdi. Purohito jannukena10 patiṭṭhāya "deva tum-
hākaṃ rajjaṃ pāpuṇātīti" āha. "Aputtakaṃ bhaṇe rajjan" ti.
"Āma devā" 'ti. "Tena hi sādhū" 'ti sampaṭicchi. Tassa uyyāne
yeva abhisekaṃ akaṃsu. So yasamahantatāya Darīmukhaṃ
na sarī11. Rathaṃ12 āruyha mahajanaparivuto nagaraṃ {pavi-
sitvā} padakkhiṇaṃ katvā rājadvāre ṭhito va amaccānaṃ ṭhā-
nantarāni vicāretvā pāsādaṃ abhirūhi. Tasmiṃ khaṇe Darī-
mukho "suññaṃ dāni13 uyyānan2 ti āgantvā maṅgalasilāya
nisīdi. Ath'; assa purato paṇḍupalāsaṃ14 pati. So tasmiṃ
yeva paṇḍupalāse khayavayaṃ paṭṭhapetvā tilakkhaṇaṃ sam-
masitvā paṭhaviṃ unnādento paccekabodhiṃ nibbattesi. Tassa
taṃ khaṇaṃ ñeva gihiliṅgaṃ antaradhāyi, iddhimayapattacī-
varaṃ ākāsato otaritvā sarīre paṭimucci15, tāvad eva aṭṭha-
parikkhāradharo iriyāpathasampanno vassasatikathero16 viya
--------------------------------------------------------------------------
1 Bi mama sahāyassa, Ck omits me.
2 Bd ajjecesa corr. to ajjesa, Ck ajjo.
3 Bd ca.
4 Bd -nne.
5 āgacchati---purohito wanting in Cs.
6 Bd adds ayaṃ.
7 Ck satte, Cs satto?
8 Ck dvisahassīdīpaparivāraṃ, Cs -ssadīpaparivāraṃ corr. to -vārānaṃ.
9 Bd adds ekappahāreneva.
10 Bd jaṇṇ-, Cs jannu- corr. to jaṇṇu-.
11 Bd asaritvāva in the place of na sarī.
12 Bd rathavaraṃ.
13 Ck suññādīni corr. to suññāni, Cs suññā dāni.
14 Bd -so.
15 Ck -mucchi, Bd -muñci.
16 Bd saṭhivassika.
[page 240]
240 VI. Chanipāta. 1. Avāriyavagga. (39.)
hutvā iddhiyā ākāse uppatitvā Himavantapadese Nandamūla-
pabbhāraṃ1 agamāsi. Bodhisatto dhammena rajjaṃ kāresi,
yasamahantatāya pana yasena pamatto hutvā cattālīsa vassāni
Darīmukhaṃ na sari, cattālīsatime2 pana saṃvacchare taṃ
saritvā3 "mayhaṃ sahāyo Darīmukho nāma atthi, kahaṃ nu
kho so" ti taṃ daṭṭhukāmo ahosi. So tato paṭṭhāya antepure
pi parisamajjhe pi "kahaṃ nu kho mayhaṃ sahāyo Darī-
mukho4, yo5 me tassa vasanaṭṭhānaṃ katheti6 mahantam assa7
yasaṃ dassāmīti" vadati. Evaṃ8 tassa punappunaṃ taṃ sa-
rantass'; eva aññāni9 dasa saṃvaccharāni atikkantāni. Darī-
mukho paccekabuddho pi paññāsavassaccayena āvajjanto10
"maṃ kho sahāyo saratīti" ñatvā "idāni so mahallako11 putta-
dhītādīhi vuddhippatto, gantvā dhammaṃ kathetvā pabbā-
jessāmi tan12" ti iddhiyā ākāsenāgantvā uyyāne otaritvā su-
vaṇṇapaṭimā viya silāpaṭṭe nisīdi. Uyyānapālo taṃ disvā
upasaṃkamitvā "bhante kuto tumhe ethā" 'ti pucchi. "Nan-
damūlakapabbhārato" ti. "Ko nāma tumhe" ti. "Darīmukha-
pacceko13 nāmāhaṃ āvuso" ti. "Bhante amhākaṃ rājānaṃ
jānāthā14" 'ti. "Āma15, gihikāle no sahāyo" ti. "Bhante,
rājā tumhe daṭṭhukāmo, kathemi 'ssa16 tumhākaṃ āgatabhā-
van17" ti. "Gaccha kathehīti". So gantvā18 tassa āgantvā
silāpaṭṭe nissinnabhāvaṃ rañño kathesi. Rājā19 "āgato kira
me sahāyo, passissāmi nan20" ti rathaṃ āruyha mahantena
parivārena uyyānaṃ gantvā paccekabuddhaṃ vanditvā paṭi-
santhāraṃ katvā ekamantaṃ nisīdi. Atha naṃ paccekabuddho
"kiṃ Brahmadatta dhammena rajjaṃ kāresi, agatigamanaṃ
na gacchasi, dhanatthāya lokaṃ na pīḷesi, dānādīni puññāni
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -laṃpa-, Bd -lakapa-.
2 Ck -same, Cs -same corr. to -satime, Bd -sātikkame.
3 Bd -retantaritvā atite so taṃ saritvā.
4 Bd adds ti na.
5 Ck so, Cs so Corr. to yo.
6 Cs Bd -si.
7 Bd -taṃ, omitting assa.
8 Cks evan.
9 Bd adds pi.
10 Ck āvajje-.
11 Cks -kā.
12 Bd -nan.
13 Bd -kho-.
14 Cks -na-.
15 Bd adds jānāmi.
16 Bd tassa.
17 Bd -vaṃ kathessanti.
18 Bd sādhū ti vatvā taritaturito va in the place of gantvā.
19 Bd taṃ sutvā rājā.
20 Cs tan?
[page 241]
3. Darīmukhajātaka. (378.) 241
karosīti" ādīni vadanto paṭisanthāraṃ katvā "Brahmadatta,
mahallako si, etarahi kāme pahāya pabbajituṃ te samayo" ti
vatvā tassa dhammaṃ desento paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VI,1.3(=378).1: Paṃko ca kāmā palipā1 ca kāmā
bhayañ ca m-etaṃ2 timūlaṃ pavuttaṃ,
rajo ca dhūmo ca mayā pakāsitā3,
hitvā tuvaṃ pabbaja Brahmadattā 'ti. || Ja_VI:14 ||
Tattha paṃko ti udake jātāni tiṇasevālanaḷakumudagacchādīni4 adhippe-
tāni, yathā hi udakaṃ tarantaṃ laggāpenti tathā saṃsārasāgaraṃ tarantassa
yogāvacarassa pañcakāmaguṇā sabbe vā pana vatthukāmakilesakāmā laggāpana-
vasena paṃko nāma, imasmiṃ hi pana paṃke āsattā5 visattā devāpi manussāpi
tiracchānāpi kilamanti6 paridevanti, palipā1 ca kāmā ti palipo vuccati ma-
hākaddamo yamhi laggā sūkaramigādayo pi7 sīhāpi vāraṇāpi attānaṃ uddha-
ritvā gantuṃ na sakkonti, vatthukāmakilesakāmāpi taṃsarikkhatāya palipā1 ti
vuttā, paññāvanto pi hi sattā tesu kāmesu sakiṃ8 laggakālato paṭṭhāya te kāme
padāletvā sīghaṃ uṭṭhāya akiñcanaṃ apalibodhaṃ ramaṇīyaṃ pabbajjaṃ upa-
gantuṃ na sakkonti, bhayañ ca metan ti bhayañ ca etaṃ makāro vyañjana-
sandhivasena vutto, timūlan ti tīhi mūlehi patiṭṭhitaṃ9 viya acalaṃ, bala-
vabhayass'; etaṃ nāmaṃ, pavuttan ti mahārāja ete kāmā nāma diṭṭhadhammi-
kasamparāyikassa attānuvādabhayādikassa c'; eva10 dvattiṃsakammakaraṇāṭṭha-
navutirogavasappavattassa11 ca bhayassa paccayaṭṭhena12 balavabhayan13 ti Bud-
dhapaccekabuddhasāvakehi c'; eva sabbaññūbodhisattehi ca pavuttaṃ kathitaṃ
dīpitan ti attho, athavā bhayañ ca metan ti bhayañ ca mayā etaṃ14 timū-
laṃ15 pavuttan ti evam ettha attho daṭṭhabbo yeva, rajo ca dhūmo cā 'ti
rajadhūmasadisattā rajo ti16 dhūmo ti ca mayā pakāsitā, yathā hi17 sunahā-
tassa18 suvilittālaṃkatassa19 purisassa sarīre sukhumarajaṃ patitaṃ taṃ puri-
saṃ dubbaṇṇaṃ sobhārahitaṃ20 kiliṭṭhaṃ karoti evam eva iddhibalena ākāsena
gantvā21 cando viya22 suriyo viya ca loke paññātāpi23 sakiṃ kāmarajassa anto-
patitakālato24 paṭṭhāya guṇavaṇṇaguṇasobhāguṇasuddhīnaṃ25 upahatattā dub-
baṇṇā sobhārahitā kiliṭṭhā yeva honti26, yathā ca dhūmena pahaṭakālato27 paṭ-
ṭhāya suparisuddhā28 bhittikālavaṇṇā honti29 evam evaṃ30 atiparisuddhañā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -po.
2 Cks metan.
3 Bd -to.
4 Bd -nila-.
5 Bd -ttavi-.
6 Bd adds rodanti.
7 Ck omits pi.
8 Ck sakī, Cs ti corr. to sakiṃ, Bd saki.
9 Bd patiṭhaṃ.
10 Ck cevaṃ, Cs yeva.
11 Cks -rogavayappattassa, Bd -ṇachanavutiyogavasappavattassa.
12 Cks -ṭṭhona, Bd -yaṭhena.
13 Bd balavakarabhayan.
14 Bd etan
15 Cs omits tim-.
16 Bd adds ca.
17 Cks ti.
18 Bd sunhāta.
19 Bd -littāalaṃ-.
20 Cs sobhārabhītaṃ, Bd so arahitaṃ.
21 Bd āgantvā.
22 Bd adds ca.
23 Bd paṇṇāyitāpi.
24 Cks -kāle tato.
25 Bd -guṇasovādīnaṃ phalavasosādiguṇasuddhinañca.
26 Bd adds guṇavināsampattā.
27 Bd -hata-.
28 Bd -ddhāpi.
29 Bd -ṇṇo hoti.
30 Bd eva.
[page 242]
242 VI. Chanipāta. 2. Avāriyavagga. (39.)
ṇāpi1 kāmadhūmena pahaṭakālato paṭṭhāya guṇavināsappattiyā mahājanamajjhe
kālakā va hutvā paññāyanti, iti rajadhūmasarikkhatāya ete kāmā rajo ca dhūmo
cā 'ti mayā tuyhaṃ pakāsitā, tasmā ime2 kāme hitvā3 tvaṃ pabbaja Brahma-
dattā 'ti rājānaṃ pabbajjāya ussāheti4.
Taṃ sutvā rājā kilesehi attano baddhabhāvaṃ kathento
dutiyaṃ gātham āha:
Ja_VI,1.3(=378).2: Gatito5 ca ratto ca adhimucchito6 ca
kāmesv-āhaṃ brāhmaṇa, bhiṃsarūpaṃ7
taṃ n'; ussahe jīvikattho pahātuṃ,
kāhāmi puññani anappakānīti. || Ja_VI:15 ||
Tattha gatito5 ti abhijjhāvyāpādakāyaganthena8 baddho, ratto ti pa-
katijahāpanena rāgena ratto, adhimucchito6 ti ativiya mucchito9, kāme-
svāhan ti duvidhesu pi kāmesu ahaṃ, brāhmaṇā ti paccekabuddhaṃ ālapati,
bhiṃsarūpan10 ti balavarūpaṃ, taṃ nussahe11 jīvikattho pahātun ti
imāya jīvikāya atthiko ahaṃ12 taṃ kāmaṃ pahātuṃ na sakkomīti vadati, kā-
hāmi puññānīti dānasīlauposathakammasaṃkhātāni pana puññāni anappa-
kāni bahūni karissāmīti. Evaṃ kilesakāmo nām'; esa sakiṃ allīnakālato13 paṭ-
ṭhāya apanetuṃ na sakkā, yena saṃkiliṭṭhacitto mahāpuriso paccekabuddhe14
pabbajjāya guṇaṃ kathente15 pi pabbajituṃ na sakkomīti āha. Yo16 Dīpaṃ-
karapādamūle attano sabhāvena17 ñāṇena Buddhakārakadhamme vicinanto tati-
yaṃ18 nekkhammapāramiṃ19 disvā
Imaṃ tvaṃ tatiyaṃ tāva daḷhaṃ katvā samādiya (Cfr. vol.I, 21)
nekkhamme19 pāramiṃ20 gaccha yadi bodhiṃ pattuṃ icchasi
Yathā andughare puriso ciravuttho dukhaddito
na tattha rāgam abhijaneti21 muttiṃ yeva gavesati
Tath'; eva tvaṃ sabbabhave passa andughare viya
nekkhammābhimukho22 hutvā sambodhiṃ pāpuṇissasīti23
evaṃ nekkhamme guṇam parikittesi so ajja paccekabuddhena pabbajjāya vaṇṇaṃ
vatvā kilese chaḍḍetvā24 samaṇo hohīti vuccamāno nāhaṃ kilese chaḍḍetvā sa-
maṇo bhavituṃ sakkomīti vadati. Imasmiṃ kira loke aṭṭha ummattakā nāma,
tenāhu porāṇā: aṭṭha puggalā ummattakasaññaṃ paṭilabhanti, kāmummattako
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -suddhā-.
2 Cks imehi.
3 Bd jahitvā.
4 Bd -haṃ janeti.
5 so Cks for gathito? Bd gaṇṭhito or gaṇhito?
6 Bd -muñcito.
7 Cks hiṃsa-, Bd bhisa-.
8 Cks -gan dhena, Bd abhijhakāyagaṇṭhenana.
9 Bd muñjito.
10 Ck bhiṃsanarū-, Cs hiṃsa-.
11 Bd taṃ nussahe ti taṃ duvidhaṃ pi kāmaṃ na ussāhāmi na sakkomi.
12 Cks ahan.
13 Ck allinā-, Bd allana-.
14 Bd -ddhena.
15 Bd -tenāpi.
16 Bd yoyaṃ mahāpuriso.
17 Bd attani sambhavena.
18 Ck -nantantiyaṃ.
19 Bd nikkhamma.
20 Cks -mī, Bd pāramitaṃ.
21 Cks rāgamhi janeti, Bd rāgaṃ janeti.
22 Bd nikkhamā.
23 Ck Bd -tīti.
24 Bd chinditvā.
[page 243]
3. Darīmukhajātaka. (378.) 243
lobhavasagato1, kodhummattako vihesāvasagato2, diṭṭhummattako vipallāsavasa-
gato1, mohummattako aññāṇavasagato1, yakkhummattako yakkhavasagato1,
pittummattako pittavasagato1, surummattako pānavasagato1, vyasanummattako
sokavasagato1 ti, imesu aṭṭhasu ummattakesu Mahāsatto imasmiṃ jātake kāmum-
mattako hutvā lobhavasagato1 pabbajjāguṇaṃ2 na aññāsi. Evaṃ4 anatthakāra-
kaṃ pan'; imaṃ5 guṇaparidhaṃsakaṃ lobhaṃ jānaṃ6 kasmā7 sattā pari-
muñcituṃ8 na sakkontīti: anamatagge saṃsāre anekāni kappakoṭisatasahas-
sāni ekato vaḍḍhitabhāvena9, evaṃ sante pi taṃ paṇḍitā appassādā kāmā ti
ādīnaṃ anekesaṃ paccavekkhaṇānaṃ vasena pajahanti.
Ten'; eva Darīmukkho paccekabuddho Mahāsattena "pab-
bajituṃ na sakkomīti" vutte pi dhuranikkhepaṃ akatvā utta-
rim pi ovadanto10
Ja_VI,1.3(=378).3: Yo atthakāmassa hitānukampino
ovajjamāno na karoti sāsanaṃ
idam eva seyyo iti maññamāno
punappunaṃ gabbham upeti mando. (Dhp. v. 325.) Ja_6.16 ||
Ja_VI,1.3(=378).4: So ghorarūpaṃ nirayaṃ upeti
subhāsubhaṃ muttakarīsapūraṃ,
sattā11 sakāye12 na jahanti giddhā
ye13 honti kāmesu avītarāgā ti || Ja_VI:17 ||
dve gāthā āha.
Tattha atthakāmassā 'ti vaḍḍhikāmassa14, hitānukampino ti hitena
muducittena anukampantassa, ovajjamāno ti ovadiyamāno, idameva seyyo
ti yaṃ attanā gahitagahaṇaṃ aseyyaṃ15 anuttamam16 pi samānaṃ taṃ idam
eva seyyo iti maññamāno, mando ti so17 aññāṇī18 puggalo mātukucchiyā
vāsaṃ nātikkamati, punappunaṃ gabbham upeti yevā 'ti attho, so gho-
rarūpan ti mahārāja so mando taṃ mātukucchiṃ upento ghorarūpaṃ dāruṇa-
jātikaṃ nirayaṃ upeti nāma, mātukucchi hi nirassādaṭṭhena idha nirayo vutto,
Catukuṇḍikanirayo19 nāma kataro ti20 vutto, mātukucchim eva vattuṃ vaṭṭati,
Avīcimahāniraye nibbattasattassa hi aparāparaṃ ādhāvanaparidhāvanaṃ hoti yeva,
tasmā taṃ21 Catukuṇḍikanirayo22 ti vattuṃ na labbhati, mātukucchiyaṃ pana
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -saṃgato.
2 Bd dosavasaṃgato.
3 Bd -jjāyaguṇañca.
4 Cks add mahāsatto.
5 Bd -kāriṇaṃ pana.
6 Bd jātakaṃ.
7 Bd tasmā.
8 Cks -muccituṃ, Bd paricajjituṃ.
9 Bd bandhita-.
10 Bd adds dvegāthamāha.
11 Bd omits sattā.
12 Bd sakkāye.
13 Bd te.
14 Bd vuḍhitakā-.
15 Bd adds ajeṭhaṃ.
16 Bd anuttaram.
17 Bd yo.
18 Ck Bd aññāni, Cs -ni corr. to -ṇī.
19 Cs -kuddhika-, Bd -kaṇṇika-.
20 Bd adds hi.
21 Cks naṃ?
22 Bd -kaṇṇika-.
[page 244]
244 V. Chanipāta. 1. Avāriyavagga. (39.)
nava vā dasa vā māse catūhi pi1 passehi ito c'; ito ca gantuṃ2 nāma na sakkā,
atisambādhe okāse catukuṇḍena3 catusaṃkuṭiten'; eva hutvā acchitabbaṃ, tasmā
eva4 Catukuṇḍikanirayo5 ti vuccati, subhāsubhan ti subhānaṃ asubhaṃ6,
subhānaṃ7 hi saṃsārabhīrukānaṃ yogāvacarakulaputtānaṃ mātukucchi ekantaṃ
asubhasammato, tena vuttaṃ:
Ajaññaṃ jaññasammataṃ8 asuciṃ sucisammataṃ (Cfr. vol.II. p.437.)
nānākuṇapaparipūraṃ9 jaññarūpaṃ apassato.
Dhi-r-atthu 'maṃ āturaṃ pūtikāyaṃ
jegucchiyaṃ asuciṃ vyādhidhammaṃ,
ettha-ppamattā10 adhimucchitā11 pajā
hāpenti12 maggaṃ sugatūpapattiyā.
Sattā13 ti āsattā14 visattā laggā lagitā15, sakāye16 na jahantīti taṃ17
mātukucchiṃ na pariccajanti, giddhā ti gathitā18, ye19 hontīti ye kāmesu
avītarāgā honti te etaṃ gabbhāvāsaṃ20 na jahantīti.
Evaṃ Darīmukho paccekabuddho gabbhokkantimūlakaṃ21
parihāramūlakañ ca dukkhaṃ dassetvā idāni gabbhavuṭṭhāna-
mūlakaṃ22 dassetuṃ
Ja_VI,1.3(=378).5: Mīḷhena littā ruhirena makkhitā
semhena littā upanikkhamanti,
yaṃ yaṃ hi kāyena phusanti tāvade
sabbaṃ asātaṃ dukkham eva kevalaṃ. || Ja_VI:18 ||
Ja_VI,1.3(=378).6a: Ḍisvā vadāmi na hi aññato savaṃ23
pubbenivāsaṃ bahukaṃ sarāmīti || Ja_VI:19a ||
diyaḍḍhagātham āha.
Tattha mīḷhena littā ti mahārāja ime sattā mātukucchito nikkhamantā
na catujātigandhaṃ vilimpitvā surabhimālaṃ pilandhitvā24 nikkhamanti, purā-
ṇagūthena pana makkhitā palibuddhā hutvā nikkhamanti, ruhirena makkhitā
ti rattalohitacandanānulittāpi ca23 hutvā na nikkhamanti, rattalohitamakkhitā
pana hutvā nikkhamanti, semhena littā ti na cāpi26 te27 setacandanena
vilittā28 nikkhamanti, bahalapicchilasemhalittā29 pana hutvā nikkhamanti,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits pi.
2 Bd vicarituṃ.
3 Bd -kaṇṇena.
4 Bd esa, Cs omits eva.
5 Ck -kuṇḍinirayo, Cs -kuḍinir-, Bd -kaṇṇikanir-.
6 Cs asu- corr. to su-.
7 Cs -nam corr. to -naṃ, Bd -nañ.
8 Ck -samānaṃ? Cs -samānaṃ? corr. to sammānaṃ, Bd -saṅkhātaṃ.
9 Bd -papūritaṃ.
10 Ck etta-, Cs etta- corr. to ettha-.
11 Bd mucci-.
12 Ck hahenti, Cs hahenti corr. to jāpenti?
13 Bd tattha sattā.
14 Cks as-.
15 Bd laggitā ti.
16 Bd sattāye.
17 Bd jahantīti sattā ye na jahanti te.
18 Bd gaddhitā.
19 Bd te.
20 Bd gabbha-.
21 Bd -kañca.
22 Cks gabbhaṭṭhāna-.
23 Cks saccaṃ.
24 Bd -tvāna.
25 Bd va.
26 Bd ca.
27 Bd omits te.
28 Bd -candanalittā.
29 Bd bahaḷapittase-.
[page 245]
3. Darīmukhajātaka. (378.) 245
itthīnaṃ hi gabbhavuṭṭhānakāle etāni asucīni nikkhamanti, tāvade1 ti tasmiṃ
samaye, idaṃ vuttaṃ hoti: mahārāja ime sattā tasmiṃ mātukucchito nikkhamana-
samaye evaṃ mīḷhādilittā nikkhamantā yaṃ yaṃ nikkhamanamaggaṃ padesaṃ
vā hatthaṃ vā pādaṃ2 vā phusanti taṃ sabbaṃ asātaṃ3 amadhuraṃ keva-
laṃ asammissaṃ4 dukkham eva phusanti, sukhaṃ nāma tesaṃ5 tasmiṃ sa-
maye n'; atthi6, disvā vadāmi na hi aññato savan ti mahārāja ahaṃ
imaṃ ettakaṃ vadanto na aññato savaṃ7 aññassa8 samaṇassa vā brāhma-
ṇassa vā9 sutvā vadāmi attano pana paccekabodhiñāṇena10 disvā paṭivijjhitvā
paccakkhaṃ katvā vadāmīti attho, pubbenivāsaṃ bahukan11 ti idaṃ attano
ānubhāvaṃ dassento āha, idaṃ vuttaṃ hoti: mahārāja ahaṃ12 hi pubbe ni-
vutthakhandhapaṭipāṭisaṃkhātaṃ13 pubbenivāsaṃ bahuṃ14 sarāmi, satasahassa-
kappādhikāni dve asaṃkheyyāni sarāmīti.
Idāni Satthā abhisambuddho hutvā, evaṃ so paccekabuddho
rājānaṃ subhāsitakathāya15 saṃgaṇhīti16" vatvā osāne upaḍḍha-
gātham abhāsi17:
Ja_VI,1.3(=378).6b: Citrāhi gāthāhi subhāsitāhi
Darīmukho nijjhapayī18 Sumedhan ti. || Ja_VI:19b ||
Tattha citrāhīti anekatthasannissitāhi, subhāsitāhīti sukathitāhi, Da-
rīmukho nijjhapayī19 Sumedhan ti bhikkhave so Darīmukho20 pacceka-
buddho taṃ Sumedhaṃ sundarapaññaṃ21 kāraṇākāraṇajānanasamatthaṃ rājānaṃ
nijjhāpayi ñāpesi22 attano23 yacanaṃ gaṇhāpesīti attho.
Paccekabuddho24 kāmesu dosaṃ dassetvā attano23 vaca-
naṃ25 gāhāpetvā, "mahārāja, idāni pabbaja26 vā mā vā, mayā
pana tuyhaṃ kāmesu ādīnavo27 pabbajjāya ca ānisaṃso kathito,
tvaṃ appamatto hohīti" vatvā suvaṇṇarājahaṃso viya ākāse
uppatitvā valāhakagabbhaṃ maddanto Nandamūlakapabbhāram28
eva gato. Mahāsatto dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjaliṃ
sirasmiṃ ṭhapetvā namassamāno ṭhatvā tasmiṃ dassanavisa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tāvadevā.
2 Bd gattaṃ.
3 Cs aṃsātaṃ, Bd āsataṃ corr. to asataṃ.
4 Cs -ssa, Bd asucimissaṃ.
5 Bd nesaṃ.
6 Bd natthīti.
7 Bd pavaṃ.
8 Cks add vā.
9 Bd adds santikā.
10 Bd -buddha-.
11 Ck bahulaṃkan, Cs bahulatan corr. to -lakan.
12 Bd ayaṃ.
13 Bd pubbe pi vuṭhakkhandhe paṭisaṅkhātaṃ.
14 Ck bahu, Cs bahu corr. bahuṃ, Bd hahu corr. to bahukaṃ.
15 Bd -gāthāya.
16 Ck -hiṃti, Cs -gaṇahīti, Bd -gaṇiti.
17 Bd -thamāha.
18 Bd nijhāpariṃ.
19 Ck nijjhāpayiṃ, Cs nijjhāpayī, Bd nijhāpari.
20 Bd -kha.
21 Ck adds ñāṇaṃ, Cs ñāṇa.
22 Bd saññāpesi.
23 Ck adds va.
24 Cks sambuddho.
25 Bd vācacanaṃ.
26 Cks pabbajja, Bd pabbajjaṃ.
27 Cks ādinavaṃ, Bd ādinavo.
28 Cks -lapa-.
[page 246]
246 VI. Chanipāta. 1. Avāriyavagga. (39.)
yaṃ1 atīte2 jeṭṭhaputtaṃ pakkosāpetvā rajjaṃ paṭicchāpetvā3
mahājanassa rodantassa paridevantassa4 kāme pahāya Hima-
vantaṃ pavisitvā paṇṇasālaṃ māpetvā isipabbajjam pabbajitvā
nacirass'; eva abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā āyupari-
yosāne Brahmalokūpago ahosīti5.
Satthā imaṃ desanaṃ6 {āharitvā} saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne bahū7 sotāpannādayo ahesuṃ) "Tadā
rājā8 aham eva ahosin9 ti. Darīmukhajātakaṃ10.
4. Nerujātaka.
Kākolā kākasaṃghā cā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto aññataraṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira Satthu
santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā ekaṃ paccantagāmaṃ agamāsi. Ma-
nussā tassa iriyāpathe pasīditvā taṃ bhojetvā paṭiññaṃ gahetvā araññe
paṇṇasālaṃ kāretvā11 tattha vasāpesuṃ, ativiya c'; assa12 sakkāraṃ
kariṃsu. Ath'; eke13 sassatavādā āgamiṃsu14. Te nesaṃ15 vacanaṃ
sutvā theraṃ vissajjetvā sassatavāde gahetvā tesaṃ yeva16 sakkāraṃ
kariṃsu. Tato ucchedavādā āgamiṃsu. Te sassatavāde vissajjetvā
ucchedavāde17 gaṇhiṃsu. Ath'; aññe acelakā āgamiṃsu. Te ucche-
davāde vissajjetvā acelakavādaṃ18 uggaṇhiṃsu19. So tesaṃ guṇā-
guṇaṃ ajānantānaṃ manussānaṃ santike dukkhena vasitvā vuttha-
vasso pavāretvā Satthu santikaṃ gantvā katapaṭisanthāro "kahaṃ
vassaṃ vuttho sīti" vutte "paccantaṃ nissāya bhante" ti vatvā "su-
khaṃ vuttho sīti" puṭṭho "bhante guṇāguṇaṃ ajānantānaṃ santike
dukkhaṃ vuttho 'smīti" āha. Satthā "bhikkhu, porāṇakapaṇḍitā
tiracchānayoniyaṃ nibbattāpi guṇāguṇaṃ ajānantehi saddhiṃ ekadiva-
sam pi na vasiṃsu, tvaṃ attano guṇāguṇaṃ ajānanaṭṭhāne kasmā va-
sīti20" vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto suvaṇṇahaṃsayoniyaṃ nibbatti, kaniṭṭhabhā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -visaṃyaṃ, Bd -visaye.
2 Bd atikkante.
3 Bd -cchādetvā.
4 Bd -tasseva.
5 Bd -si.
6 Bd dhammade-.
7 Cks add hi.
8 Bd adds pana.
9 Bd evā, omitting ahosin.
10 Bd adds tatiyaṃ.
11 Bd katvā.
12 Cks etassa.
13 Bd athaññe.
14 Bd ag-.
15 Bd tesaṃ.
16 Bd tesaññeva.
17 Bd -daṃ.
18 Bd acelakānaṃ.
19 Bd gaṇhisu.
20 Cs casīti, Bd vasasīti.
[page 247]
4. Nerujātaka. (379.) 247
tāpi 'ssa atthi, te Cittakūṭapabbate vasantā Himavantapadese1
sayaṃjātasāliṃ khādanti. Te ekadivasaṃ tattha caritvā Citta-
kūṭaṃ āgacchantā antarāmagge ekaṃ Neruṃ nāma kañcana-
pabbataṃ disvā tassa matthake nisīdiṃsu. Taṃ pana pabba-
taṃ nissāya vasantā2 sakuṇā3 catuppādā ca4 gocarabhūmiyaṃ
nānāvaṇṇā honti, pabbataṃ paviṭṭhakālato paṭṭhāya tass'
obhāsena suvaṇṇavaṇṇā va5 honti. Taṃ disvā Bodhisattassa
kaniṭṭho kāraṇaṃ ajānitvā "kin6 nu kho ettha kāraṇan" ti
bhātarā7 saddhiṃ sallapanto dve gāthā abhāsi:
Ja_VI,1.4(=379).1: Kākolā kākasaṃghā ca mayañ8 ca patataṃ9 varā
sabbe va sadisā homa imaṃ āgamma pabbataṃ. || Ja_VI:20 ||
Ja_VI,1.4(=379).2: Idha sīhā ca vyagghā ca sigālā ca migādhamā
sabbe va sadisā honti, ayaṃ ko nāma pabbato ti. || Ja_VI:21 ||
Tattha kākolā ti vanakākā, kākasaṃghā ti pākatikakākaghaṭā10 pata-
taṃ11 varā ti pakkhiseṭṭhā, sadisā homā 'ti samavaṇṇā homa.
Tassa vacanaṃ sutvā Bodhisatto tatiyaṃ gātham āha:
Ja_VI,1.4(=379).3: Imaṃ Nerū12 'ti jānanti manussā pabbatuttamaṃ,
idha vaṇṇena sampannā vasanti sabbapāṇino ti. || Ja_VI:22 ||
Tattha idha vaṇṇenā 'ti imasmiṃ Nerupabbate obhāsena vaṇṇasam-
pannā hutvā.
Taṃ sutvā kaniṭṭho sesagāthā āha:
Ja_VI,1.4(=379).4: Amānanā13 yattha14 siyā santāna15 vā vimānanā16
hīnasammānanā17 vāpi na tattha vasa divase18. || Ja_VI:23 ||
Ja_VI,1.4(=379).5: Yattha alaso19 dakkho ca sūro bhīru ca pūjiyā
na tattha santo nivasanti avisesakare nage20. || Ja_VI:24 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ppa-.
2 Ck -taṃ, Cs -taṃ corr. to -tā.
3 Ck -ṇo, Cs -no corr. to -ṇā? Bd saguṇasaṅghā ca.
4 Cks omit ca.
5 Bd ca.
6 Bd kiṃ.
7 Bd ābhayena.
8 Bd -yaṃ.
9 Ck panataṃ, Cs pananaṃ? Bd pathataṃ.
10 Cs pākatikakaghaṭā corr. to kākaghaṭā, Bd pakatikā kākā.
11 Cks pattaṃ.
12 Bd nerun.
13 Ck amāṇanā, Cs amānatā? Bd amānana
14 Bd ssattha.
15 Ck sattāna, Bd santānaṃ.
16 Ck pimā-, Bd cimā-.
17 Ck -sammāṇaṇā, Bd tiṇasamānanā.
18 Ck tivase, Cs nītivase corr. to nīvase, Bd casa tivase.
19 Ck adds va, Cs va corr. to ca.
20 Cs -kare ṇage, Bd -karo naro.
[page 248]
248 VI. Chanipāta. 1. Avāriyavagga. (39.)
Ja_VI,1.4(=379).6: Nāyaṃ Neru vibhajati1 hīnamukkaṭṭhamajjhime,
avisesakaro Neru, handa Neruṃ jahāmase ti. || Ja_VI:25 ||
Tattha paṭhamagāthāy'; attho2: yattha santānaṃ3 paṇḍitānaṃ sīlasam-
pannānaṃ mānanassa abhāvena amānanā vā avamānavasena vimānanā vā hīnā-
naṃ vā dussīlānaṃ sammānanā4 siyā tattha divasam pi5 na vaseyya, pūjiyā
ti ete ettha ekasadisāya6 pūjāya7 pūjanīyā8 honti, samakaṃ sakkāraṃ labhanti,
hīnamukkaṭṭhamajjhime ti jātigottakulapadesasīlācārañāṇādīhi9 hīne10 ca
majjhime ca ukkaṭṭhe ca ayaṃ na vibhajati11, handā 'ti vavassaggatthe12
nipāto, jahāmase ti pariccajāma.
Evañ ca pana vatvā ubho pi te haṃsā uppatitvā Citta-
kūṭam eva gatā.
Satthā imaṃ desanaṃ13 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne so bhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi)
"Tadā kaniṭṭhahaṃso Ānando ahosi, jeṭṭho14 aham evā" 'ti. Neru-
jātakaṃ15.
5. Āsaṃkajātaka.
Āsāvatī nāma latā ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
purāṇadutiyikapalobhanaṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ Indriya-
jātake āvibhavissati. Idha pana Satthā taṃ bhikkhuṃ16 "saccaṃ
kira tvaṃ ukkaṇṭhito" ti pucchitvā "saccaṃ bhante" ti vutte "kena17
ukkaṇṭhāpito sīti" "purāṇadutiyikāya bhante" ti vutte "samaṇa, esā
itthi tuyhaṃ anatthakārikā, pubbe pi tvaṃ etaṃ nissāya caturaṅginiṃ18
senaṃ cajitvā19 Himavantapadese20 mahantaṃ dukkhaṃ anubhavanto
tīṇi saṃvaccharāni vasīti" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Kāsigāme brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -sī, Bd vijānāti.
2 Bd -thāyamattho.
3 Ck sattānaṃ, Bd sandhānaṃ.
4 Cks sammatā? Bd samānanā.
5 Cks divasāmapi, Bd navase in the place of divasampi.
6 Bd ekaparisāya.
7 Ck pūjāni, Cs pūjāni corr. to pūjāya.
8 Ck adds yā, Cs kā.
9 Cks -desaṃsīlācāraṃñā-, Bd -gottasilapadesa-.
10 Ck hīnena, Cs hīnena corr. to hīne.
11 Bd jānāti.
12 Ck vavasa-, Bd codanatthe.
13 Bd dhammade-.
14 Bd jeṭhakahaṃso pana.
15 Bd adds catutthaṃ.
16 Bd adds pakkosāpetvā.
17 Ck ke, Cs ke corr. to kena.
18 Ck -nī, Bd -ni, Cs -ni corr. to -niṃ.
19 Ck jīyitvā, Cs pasitvā.
20 Bd -ppa-.
[page 249]
4. Āsaṃkajātaka. (380.) 249
Takkasilāya1 uggaṇhitasippo isipabbajjaṃ pabbajitvā vanamūla-
phalāhāro abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā Himavanta-
padese2 vasi. Tasmiṃ kāle eko puññasampanno satto Tāva-
tiṃsabhavanā3 cavitvā tasmiṃ ṭhāne padumasare ekasmiṃ
padumagabbhe dārikā hutvā nibbatti, sesapadumesu purāṇa-
bhāvaṃ patvā patantesu pi taṃ mahākucchikaṃ hutvā tiṭṭhat'
eva. Tāpaso nahāyituṃ4 gato taṃ disvā "aññesu padumesu
patantesu pi idaṃ mahākucchikaṃ hutvā tiṭṭhati, kin nu kho
kāraṇan" ti cintetvā udakasāṭikaṃ5 nivāsetvā taranto gantvā
taṃ6 padumaṃ vivaritvā7 taṃ dārikaṃ disvā dhītusaññaṃ8
uppādetvā paṇṇasālaṃ ānetvā paṭijaggi. Sā aparabhāge soḷa-
savassuddesikā9 hutvā abhirūpā ahosi uttamarūpadharā atik-
kantā mānusaṃ vaṇṇaṃ10 appattā devavaṇṇaṃ. Tadā Sakko
Bodhisattassa upaṭṭhānaṃ āgacchati. So dārikaṃ disvā "kuto
esā" ti pucchitvā laddhaniyāmaṃ11 sutvā "imissā kiṃ laddhuṃ
vaṭṭatīti" pucchi. "Nivāsanaṭṭhānaṃ vatthālaṃkārabhojana-
vidhānaṃ mārisā" 'ti. So "sādhu bhante" ti tassā vasanaṭ-
ṭhāya12 phalikapāsādaṃ māpetvā dibbasayanaṃ dibbavatthālaṃ-
kāraṃ dibbannapānāni13 māpesi. So pāsādo tassā abhirū-
hanakāle14 otaritvā bhūmiyaṃ patiṭṭhāti abhirūḷhakāle15 laṃ-
ghitvā ākāse tiṭṭhati16. Bodhisattassa vattapaṭivattaṃ kuru-
mānā pāsāde vasi. Taṃ eko vanacarako17 disvā "ayaṃ vo18
bhante kiṃ hotīti" pucchitvā "dhītā me19" ti sutvā Bārāṇa-
siṃ gantvā "deva mayā Himavantapadese evarūpā nāma
ekassa tāpasassa dhītā diṭṭhā" ti rañño ārocesi. So savana-
saṃsaggen'; eva bajjhitvā vanacaraṃ20 maggadesikaṃ katvā
caturaṅginiyā senāya taṃ ṭhānaṃ gantvā khandhāvāraṃ nive-
setvā21 vanacarakaṃ22 ādāya amaccaparivuto23 assamapadaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -yaṃ.
2 Bd -ppa-.
3 Bd -nato.
4 Bd nhā-.
5 Bd -ṭa-.
6 Bd omits taṃ.
7 Cks vicar-.
8 Ck dhīti-, Cs dhīti- corr. to dhītu, Bd pitu-.
9 Cks -vassapade-.
10 Bd atikkantamanussavaṇṇā.
11 Bd padumasarato mayā ḷaddhan ti.
12 Bd -naṭhānaṃ.
13 Bd dibbānna-.
14 Bd -ruyhana-.
15 Bd āruhaṇā-.
16 Bd adds sā.
17 Bd -riko.
18 Bd te.
19 Bd omits me.
20 Bd -carikaṃ.
21 Bd nivā-.
22 Bd -rikaṃ.
23 Bd āmaccagaṇa-.
[page 250]
250 VI. Chanipāta. 1. Avāriyavagga. (39.)
pavisitvā Mahāsattaṃ vanditvā1 "bhante, itthiyo nāma brahma-
cariyassa malaṃ2, tumhākaṃ dhītaraṃ ahaṃ paṭijaggissāmīti"
āha. Bodhisatto pana "kin3 nu kho etasmiṃ padume" ti
āsaṃkaṃ katvā udakaṃ taritvā4 ānītabhāvena5 tassā kumāri-
kāya Āsaṃkā ti nāmaṃ akāsi. So taṃ rājānaṃ6 "imaṃ ga-
hetvā gacchā" 'ti ujukaṃ avatvā mahārāja imāya kumārikāya
nāmaṃ jānanto gaṇhitvā gacchā" 'ti āha. "Tumhehi kathite
ñassāmi7 bhante" ti. "Ahaṃ8 na kathemi, tvaṃ nāmaṃ jā-
nanto9 gahetvā yāhīti". So "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā ito10
paṭṭhāya amaccehi saddhiṃ "kinnāmā11 nu kho esā" ti nāmaṃ
upadhāreti. So yāni dujjānāni nāmāni tāni kittetvā "asukā12
nāma13 bhavissatīti" Bodhisattena saddhiṃ kathesi. Bodhi-
satto14 "na15 evaṃnāmā" 'ti paṭikkhipati. Rañño16 nāmaṃ
upadhārentass'; eva saṃvaccharo atīto17. Hatthiassamanusse
sīhādayo vāḷā18 gaṇhanti, dīghajātikaparipantho19 hoti, makkhi-
kaparipantho20 va hoti sītena kilamitvā bahū21 maranti. Rājā
"kiṃ22 me etāyā" 'ti Bodhisattassa kathetvā pāyāsi23. Āsaṃ-
kākumārikā phalikavātapānaṃ vivaritvā24 aṭṭhāsi. Rājā naṃ25
disvā "mayaṃ tāva26 nāmaṃ jānituṃ na sakkoma, tvaṃ Hi-
mavante yeva vasa, mayaṃ gamissāmā" 'ti āha. "Mahārāja,
tvaṃ gacchanto mādisaṃ itthiṃ na labhissasi27, Tāvatiṃsade-
valoke Cittalatāvane Āsāvatī nāma latā atthi, tassā28 phalassa
abbhantare dibbapānaṃ nibbattaṃ29, taṃ ekaṃ vāraṃ pivitvā30
cattāro māse mattā hutvā dibbasayane sayanti, sā pana vas-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds ekamantaṃ nisīditvā paṭisandhāraṃ katvā.
2 Bd adds hoti.
3 Bd kiṃ.
4 Cs kari- corr. to tari-, Bd otari.
5 Ck atīta-, Cs atīta- corr. to ānīta-, Bd ānita-.
6 Bd mahārāja in the place of t. r.
7 Bd maññissāmi.
8 Bd adds te.
9 Bd adds va.
10 Bd tato.
11 Cks kiṃ-.
12 Bd -kaṃ.
13 Cs nāma corr. to nāmā.
14 Cs -tte.
15 Bd pana evaṃ nāmā na.
16 Bd adds tassā.
17 Bd adds tadā.
18 Cs vālā corr. to vāḷā, Bd vālā.
19 Cs -patto corr. to -pantho? Bd -paddho.
20 Cs -patto corr. to -panthe? Bd -paddho.
21 Cks bahu, Bd bahumanussā.
22 Cks kim.
23 Bd adds manussesi.
24 Bd adds attānaṃ dassetvā.
25 Bd taṃ.
26 Bd tava.
27 Bd adds me vacanaṃ saṇāhi.
28 Bd tassa.
29 Ck -tti, Cs -tti corr. to -ttati.
30 Cs pivisitvā.
[page 251]
5. Āsaṃkajātaka. (380.) 251
sasahasse1 vassasahasse2 phalati, surāsoṇḍā devaputtā3 ‘ito
phalaṃ labhissāma'; 'ti dibbapānapipāsaṃ4 adhivāsetvā vassa-
sahassaṃ nibaddhaṃ5 gantvā taṃ6 lataṃ ‘ārogā7 nu kho'; ti
olokenti, tvaṃ pana ekasaṃvaccharen'; eva8 ukkaṇṭhito, āsā-
phalalābho nāma sukho, mā ukkaṇṭhīti" vatvā tisso
gāthā abhāsi:
Ja_VI,1.5(=380).1: Āsāvatī nāma latā jātā Cittalatāvane,
tassā vassasahassena ekaṃ nibbattate phalaṃ,
taṃ devā payirupāsanti tāva dūraphalaṃ satiṃ9. || Ja_VI:26 ||
Ja_VI,1.5(=380).2: Āsiṃs'; eva tuvaṃ rāja, āsā phalavatī sukhā,
āsiṃseth'; eva10 so pakkhī11, āsiṃseth eva12 so dijo. || Ja_VI:27 ||
Ja_VI,1.5(=380).3: Tassa cāsā13 samijjhittha14 tāva dūragatā satī15,
āsiṃs'; eva tuvaṃ rāja, āsā phalavatī sukhā ti. || Ja_VI:28 ||
Tattha Āsāvatīti evaṃnāmikā16, sā hi yasmā tassā phale āsā uppajjati
tasmā evaṃ nāmaṃ labhi17, Cittalatāvane ti evaṃnāmake uyyāne, tasmiṃ
kira uyyāne rukkhalatādīnaṃ pabhā paviṭṭhapaviṭṭhānaṃ18 devānam sarīra-
vaṇṇaṃ cittaṃ19 karoti, ten'; assa Cittalatāvanan ti nāmaṃ jātaṃ, payirupā-
santīti punappunaṃ upenti20, āsiṃsevā21 'ti āsiṃsāhi22 yeva patthehi yeva
mā āsacchedakaṃ23 kammaṃ karohīti24.
Rājā tassā kathāya25 bajjhitvā puna amacce sannipātetvā26
dasanāmaṃ27 kāretvā nāmaṃ gavesanto aparam pi {saṃvac-
charaṃ} vasi. Tassā dasanāmake pi nāmaṃ na hoti28, asu-
kaṃ29 nāmā 'ti vutte Bodhisatto paṭikkhipat'; eva30 Puna
rājā "kiṃ31 me imāyā" 'ti pāyāsi. Sāpi32 vātapāne ṭhatvā
attānaṃ dassesi33, Rājā "tiṭṭha tvaṃ34, mayaṃ gamissāmā"
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ssena.
2 Ck -ssa, Bd omits vassa-.
3 Cks devatāputtā.
4 Bd -naṃ pi-.
5 Bd nibandhaṃ.
6 Ck tā, Cs tā corr. to taṃ.
7 Bd ar-.
8 Cks ekaṃ-.
9 Bd duraphale pati.
10 Bd āsisattho ca.
11 Ck Bd -i.
12 Bd āsisatto ca.
13 Ck tassa vāvāsa, Cs tassa tavāsā corr. to tassa cāsā, Bd tassā tassā.
14 Bd -jjhattha
15 all three MSS. sati.
16 Bd -makālatā.
17 Bd etaṃ nāmaṃ labhati.
18 Bd sabhā-, Ck omits paviṭṭha.
19 Bd citraṃ.
20 Bd upāsentīti.
21 Bd āsisatthevā.
22 Bd āsisati.
23 Bd āsaccheda.
24 Bd adds vadati.
25 Bd gāthāya.
26 Bd -pātāpetvā.
27 Cks dasanāma, Bd dasanāmakaṃ.
28 Cs nā hoti, Bd nāhosi.
29 Cks -ka.
30 Ck -piteva.
31 Cks kiṃ.
32 Bd adds puna.
33 Bd adds taṃ disvā.
34 Ck tvam.
[page 252]
252 VI. Chanipāta. 1. Avāriyavagga. (39.)
'ti āha. "Kasmā yāsi1 mahārājā" 'ti. "Tava nāmaṃ jānituṃ
na sakkomīti". "Mahārāja, kasmā nāmaṃ na jānissasi2, āsā3
nāma4 asamijjhanikā5 n'; atthi6, eko7 bako pabbatamuddhani
ṭhito8 attanā patthitaṃ labhi, tvaṃ kasmā na labhissasi9, adhi-
vāsehi mahārājā" 'ti. "Eko kira bako ekasmiṃ padumasare
gocaraṃ gahetvā uppatitvā pabbatamatthake nilīyi, so taṃ
divasaṃ tatth'; eva vasitvā punadivase cintesi: ‘ahaṃ imasmiṃ
pabbatamatthake sukhanisinno, sace ito anotaritvā10 etth'; eva
nisinno gocaraṃ gahetvā pānīyaṃ pivitvā imaṃ divasaṃ va-
seyyaṃ bhadrakaṃ vata assā'; 'ti, atha naṃ11 divasam eva
Sakko devarājā asuranimmathanaṃ12 katvā Tāvatiṃsabhavane
devissariyaṃ laddho cintesi: ‘mama tāva manoratho mattha-
kaṃ patto, atthi nu kho araññe koci aparipuṇṇamanoratho'
ti13 upadhārento taṃ bakaṃ disvā ‘imassa manorathaṃ mattha-
kaṃ pāpessāmīti', bakassa nisinnaṭṭhānato avidūre ekā nadī
atthi, Sakko taṃ nadiṃ14 oghapuṇṇaṃ katvā pabbatamattha-
kena pesesi, bako tatth'; eva nisinno macche khāditvā pānī-
yaṃ pivitvā taṃ divasaṃ tatth'; eva vasi, udakam pi bhassi-
tvā gataṃ, evaṃ mahārāja bako pi tāya attano āsāya15 pha-
laṃ labhi16, tvaṃ kasmā na labhissasīti" vatvā āsiṃsethevā17
'ti ādiṃ āha.
Tattha āsiṃsethevā18 'ti āsiṃsi yeva19, pakkhehi yuttatāya pakkhī20
dvikkhattuṃ jātatāya dvijo21, tāva dūragatā22 ti pabbatamatthakato mac-
chānañ ca udakassa ca23 dūrabhāvaṃ passa, evaṃ dūragatā24 samānā25 Sak-
kassa ānubhāvena26 bakassa āsā27 pūritā yevā 'ti28.
Rājā29 tassa kathaṃ sutvā rūpe30 bajjhitvā31 kathāya allīno
gantuṃ asakkonto32 amacce sannipātetvā satanāmaṃ33 kāresi,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pāyāsi.
2 Bd -siti.
3 Bd āha.
4 Bd nāmaṃ.
5 Cs -jjhinikā, Bd āsamicchanakā nāma.
6 Bd adds me vacanaṃ suṇāhi.
7 Bd adds kira.
8 Cks ṭṭhito.
9 Cks -ssasīti.
10 Bd anacāretvā.
11 Bd taṃ.
12 Bd asuraṃni-.
13 Bd adds so.
14 Ck Cd nadī.
15 Bd āsā.
16 Bd labhati.
17 Bd āsiṃsatevā.
18 Bd āsisatthevā.
19 Bd āsisetha yevā.
20 all three MSS. -i.
21 Bd dijo.
22 Bd -gatesa.
23 Ck kañcassa, Cs -kaṃcassa.
24 Bd -to.
25 Cs samaṇā.
26 Bd -ve.
27 Bd āsaṃ.
28 Cks omit sakkassa---ti.
29 Bd atha rājā.
30 Bd evarūpe.
31 Bd adds tassā.
32 Bd adds rājā.
33 Bd sataṃnāmakaṃ.
[page 253]
5. Āsaṃkajātaka. (380.) 253
satanāmavasena1 gavesantassāpi 'ssa2 aññaṃ saṃvaccharaṃ
atītaṃ. So tiṇṇaṃ saṃvaccharānaṃ accayena Bodhisattaṃ
upasaṃkamitvā "satanāmavasena asukaṃ nāma3 bhavissati
bhante" ti pucchi. "Na jānāsi mahārājā" 'ti. So "gamissām'
idāni4 mayan" ti Bodhisattaṃ vanditvā pāyāsi. Āsaṃkakumā-
rikā puna phalikavātapānaṃ5 nissāya ṭhitā6. Rājā taṃ7 disvā
"tvaṃ tiṭṭha, mayaṃ gamissāmā" 'ti āha. "Kasmā mahārājā"
'ti. "Tvaṃ maṃ vacanen'; eva santappesi8 na kāmaratiyā, tava
madhuravacane9 bajjhitvā vasantassa mama tīṇi saṃvaccharāni
atikkantāni, idāni gamissāmīti10" vatvā
Ja_VI,1.5(=380).4: Sampesi kho maṃ vācāya, na ca sampesi kammanā11,
mālā sereyyakass'; eva12 vaṇṇavantā agandhikā13. || Ja_VI:29 ||
Ja_VI,1.5(=380).5: Aphalaṃ madhuraṃ vācaṃ yo mittesu pakubbati14
adadaṃ15 avissajaṃ16 bhogaṃ sandhi ten'; assa jīrati. || Ja_VI:30 ||
Ja_VI,1.5(=380).6: Yaṃ hi kayirā17 taṃ18 hi vade, yaṃ na kayirā17 na taṃ vade,
akarontaṃ bhāsamānaṃ parijānanti paṇḍitā. (J. 363 v. 2.) || Ja_VI:31 ||
Ja_VI,1.5(=380).7: Balañ ca vata me khīṇaṃ, pātheyyañ ca na vijjati,
saṃke pāṇuparodhāya19, handa dāni vajām'; ahan ti || Ja_VI:32 ||
imā gāthā abhāsi.
Tattha sampesīti santappesi pīṇesi20, sereyyakassā21 'ti kaṇṭaka-
kuraṇḍakassa22, desanāsīsam ev'; etaṃ23, yaṃ kiñci pana suvaṇṇakuraṇḍakajīva-
sumanādikaṃ24 aññam pi pupphaṃ agandhakaṃ25 sabban tam sandhāy'; evam
āha, vaṇṇavantā agandhikā ti yathā sereyyakādīnaṃ26 mālā vaṇṇavantatāya
dassanena tappeti agandhatāya27 gandhena na tappeti evaṃ tvam pi maṃ
dassanavacaneh'; eva tappesi28 na kammanā29 ti dīpeti, adadan ti bhadde30
yo31 imaṃ nāma bhogaṃ dassāmīti madhuravacanena vatvā taṃ bhogaṃ32
adadanto avissajjento33 kevalaṃ madhuravacanam eva karoti tena saddhiṃ assa
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -makavasena.
2 Cks -santāpissa.
3 Bd asukānāma, Cks -kanāmā.
4 Bd -ma dāni.
5 Bd balikavimānavāta-.
6 Bd adds va.
7 Cs taṃ corr. to naṃ, Bd naṃ.
8 Bd -tappessasi.
9 Bd -nena.
10 Bd -ssāmāti.
11 Bd kammunā.
12 Bd sedeyyakasseva, Ck sereyyakasseyyava.
13 Bd -dhakā.
14 Bd pakkappati.
15 Ck addaṃ, Cs adaṃ.
16 Bd visajjaṃ.
17 Bd kariyā.
18 Bd tvaṃ.
19 Cks saṃkhepānuparodhāya.
20 Cks pīnesi, Bd nesi.
21 Cks -kāssā, Bd mālā sedeyyakassā.
22 Bd kuṇḍikaraṇḍakassa.
23 Bd eva taṃ.
24 Bd -karaṇḍakajayakusumādi-.
25 Bd -dhikaṃ.
26 Cks -kākādīnaṃ, Bd sādeyyakādinaṃ.
27 Bd -dhitāya
28 Cks tappeti, Bd santappesi.
29 Bd kammunā.
30 Cks bhadda.
31 Cks so.
32 Cks bhoge.
33 Bd avissajjanto.
[page 254]
254 VI. Chanipāta. 1. Avāriyavagga. (39.)
mittassa sandhi1 jīrati mittasanthavo2 na ghaṭīyati3, pātheyyañ cā 'ti bhadde
mayhaṃ tava madhuravacane4 bandhitvā5 tīṇi saṃvaccharāni vasantass'; eva6
hatthiassarathapadātisaṃkhātaṃ7 balañ ca khīṇaṃ manussānaṃ bhattavetana-
saṃkhātaṃ pātheyyañ ca n'; atthi, saṃke pāṇuparodhāyā8 'ti sv-āhaṃ idh'
eva attano jīvitavināsaṃ āsaṃkāmi, handa idān'; āhaṃ gacchāmīti.
Āsaṃkakumārikā rañño vacanaṃ sutvā "mahārāja, tvaṃ
mayhaṃ nāmaṃ jānāsi, tayā vuttam eva, mama nāmaṃ idaṃ
me pitu kathetvā maṃ gaṇhitvā yāhīti" raññā saddhiṃ sallapantī9
Ja_VI,1.5(=380).8: Etad eva hi me nāmaṃ yaṃnām'; asmi10 rathesabha,
āgamehi11 mahārāja, pitaraṃ āmantayām'; ahan ti || Ja_VI:33 ||
āha.
Tass'; attho: yannāmā12 aham asmi taṃ etaṃ13 āsaṃkat'; eva mama
nāman ti.
Rājā14 Bodhisattassa santikaṃ gantvā vanditvā "bhante
tumhākaṃ dhītā Āsaṃkā nāmā15" ti āha16. "Nāmaṃñātakālato
paṭṭhāya17 gahetvā gaccha mahārājā" 'ti. So Mahāsattaṃ
vanditvā phalikavimānadvāraṃ āgantvā18 "bhadde pitarāpi19
mayhaṃ dinnā, ehi dānīti20". "Āgamehi21 mahārāja22, pitaraṃ
āmantayām'; ahan" ti vatvā pāsādā otaritvā Mahāsattaṃ van-
ditvā khamāpetvā rañño santikaṃ āgatā. Rājā taṃ gahetvā
Bārāṇasiṃ gantvā puttadhītāhi vaḍḍhanto piyasaṃvāsaṃ vasi.
Bodhisatto aparihīnajjhāno Brahmaloke uppajji.
Satthā imaṃ desanaṃ23 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭ-
ṭhahi) "Tadā Āsaṃkakumārikā purāṇadutiyikā ahosi, rājā ukkaṇṭhi-
tabhikkhu, tāpaso24 aham evā" 'ti. Āsaṃkajātakaṃ25.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd saddhi.
2 Cks -sandhavo, Bd -saṇṭhavo.
3 Ck Bd -ṭi-.
4 Bd -nena.
5 Cs bajjhitvā, Bd anubujhitvā.
6 Ck sseva, Cs sseva corr. to carantasseva.
7 Ck -padāni-, Cs -padāni- corr. to -padāti-, Bd -padādi-.
8 Cks saṃkhepānuparodhā.
9 all three MSS. -ti.
10 Cks -asmiṃ.
11 Bd -metha.
12 Bd yaṃ nāmaṃ.
13 Ck adds tesaṃ.
14 Bd taṃ sutvā rājā.
15 Ck -kaṃnāmā, Cs -kaṃnāmā corr. to -kanāmā, Bd āsaṅkā-.
16 Bd adds taṃ sutvā mahāsatto.
17 Bd adds taṃ.
18 Bd adds āha.
19 Bd pitarā te.
20 Bd dāni gamissāmā ti.
21 Ck āha-, Cs āha- corr. to āga-.
22 Cks -rājā ti.
23 Bd dhammade-.
24 Bd adds pana.
25 Bd adds pañcamaṃ.
[page 255]
6. Migālopajātaka. (381.) 255
6. Migālopajātaka.
Na me ruccan ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto ekaṃ
dubbacabhikkhuṃ1 ārabbha kathesi. Satthā taṃ bhikkhuṃ2 "sac-
caṃ kira tvaṃ3 dubbaco4" ti pucchitvā "āma bhante" ti vutte "na
kho bhikkhu idān'; eva5 pubbe pi tvaṃ dubbaco6, dubbacabhāvaṃ1
pana nissāya paṇḍitānaṃ vacanaṃ akaronto verambavātamukhe7 ni-
dhanaṃ8 gato sīti" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto gijjhayoniyaṃ nibbattitvā9 Aparaṇṇagijjho10
nāma ahosi. So gijjhagaṇaparivuto Gijjhapabbate11 vasi.
Putto pan'; assa Migālopo12 nāma thāmabalasampanno ahosi,
so aññesaṃ gijjhānaṃ sīmaṃ atikkamitvā uccaṃ13 uppati14.
Gijjhā "putto vo15 atidūraṃ uppattīti16" gijjharañño ācikkhiṃsu.
So17 taṃ pakkositvā "tvaṃ kira tāta atiuccaṃ gacchasi18,
atiuccaṃ gacchanto jīvitakkhayaṃ pāpuṇissasīti" vatvā tisso
gāthā abhāsi:
Ja_VI,1.6(=381).1: Na me ruccaṃ Migālopa12 yassa te tādisā gati,
atuccaṃ tāta patasi, abhūmiṃ tāta sevasi. || Ja_VI:34 ||
Ja_VI,1.6(=381).2: Catukkaṇṇaṃ va19 kedāraṃ20 yadā te paṭhavī siyā
tato tāta nivattassu, māssu21 etto paraṃ gami. || Ja_VI:35 ||
Ja_VI,1.6(=381).3: Santi aññe22 pi sakuṇā pattayānā vihaṅgamā,
akkhittā vātavegena naṭṭhā te sassatīsamā23 ti. || Ja_VI:36 ||
Tattha Migālopā12 'ti puttaṃ nāmenālapati, atuccaṃ tāta patasīti
tāta tvaṃ aññesaṃ gijjhānaṃ sīmaṃ atikkamitvā atiuccaṃ gacchasi, catuk-
kaṇṇaṃ va19 kedāran20 ti imināssa24 sīmaṃ ācikkhati25, idaṃ vuttaṃ
hoti: tāta yadā te ayaṃ mahāpaṭhavī catukkaṇṇakedāraṃ26 viya siyā evaṃ27
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dubbacca-.
2 Bd adds pakkosāpetvā.
3 Bd adds bhikkhu.
4 Bd -ccosi.
5 Bd adds dubbacco.
6 Bd -cco yeva.
7 Bd -tābhimukhe.
8 Ck -na, Cs -na corr. to -naṃ, Bd byasanaṃ.
9 Ck Bd -ttetvā.
10 Ck apanna-, Bd apanandogijho.
11 Bd gijhakuṭapa-.
12 Bd miga-.
13 Bd atiuccam.
14 Cs uppatti corr. to uppatati, Bd upatati.
15 Bd te putto.
16 Cs uppattīti corr. to uppatatīti, Bd upatatīti.
17 Bd taṃ sutvā so.
18 Ck omits gacchasi, Cs gacchāsi.
19 Bd ca.
20 Cks ketā-.
21 Ck massu, Bd māsu.
22 Cks añño.
23 Bd passati-.
24 Bd imināmassa.
25 Ck avikkhati, Cs acikkhati corr. to āci-.
26 Ck -ra, Cs -ra corr. to -ro.
27 Bd omits evaṃ.
[page 256]
256 VI. Chanipāta. 1. Avariyavagga. (39.)
khuddikā viya hutvā paññāyetha1 atha tvaṃ ettakā ṭhānā nivatteyyāsi, etto
paraṃ mā gamīti, santi aññe pīti na kevalaṃ tvam eva aññe pi gijjhā evaṃ
kariṃsū 'ti dīpeti, akkhittā ti te pi amhākaṃ sīmaṃ atikkamitvā gatā vāta-
vegena ākaḍḍhitā nassiṃsu, sassatīsamā2 ti sassatī hi3 paṭhavi, pabbatādīhi
samaṃ attānaṃ maññamānā attano vassasahassaparimāṇaṃ āyuṃ apūretvāpi an-
tarā va4 naṭṭhā5 ti attho.
Migālopo6 anovādakattā pitu vacanaṃ akatvā laṃghanto
laṃghanto pitarā7 akkhātaṃ sīmaṃ disvā taṃ8 atikkamma
kālavāte patvā tepi9 chinditvā uppatito verambhavātamukhaṃ
pakkhandi. Atha naṃ verambhavātā pahariṃsu. So tehi paha-
ṭamatto10 va11 khaṇḍākhaṇḍaṃ hutvā ākāse va12 antaradhāyi.
Ja_VI,1.6(=381).4: Akatvā Aparaṇṇassa13 pitu vaddhassa14 bhāsanaṃ
kālavāte15 atikkamma verambānaṃ vasaṃ agā16. || Ja_VI:37 ||
Ja_VI,1.6(=381).5: Tassa puttā ca dārā ca ye c'; aññe anujīvino
sabbe vyasanam17 āpāduṃ anovādakare dije18. || Ja_VI:38 ||
Ja_VI,1.6(=381).6: Evam pi idha vaddhānaṃ19 yo vākyaṃ20 nāvabujjhati
atisīmacaro ditto gijjho vātītasāsano21,
sabbe vyasanaṃ17 papponti akatvā vaddhasāsanan22 ti || Ja_VI:39 ||
imā tisso abhisambuddhagāthā.
Tattha anujīvino ti taṃ nissāya jīvanakā24, anovādakare dije18 ti
tasmiṃ Migālopagijjhe25 ovādaṃ akaronte26 sabbe p'; ete tena saddhiṃ atisī-
maṃ gantvā vināsaṃ pāpuṇiṃsu. Evaṃ pīti27 bhikkhave yathā so gijjho
evaṃ28 yo añño pi gahaṭṭho va pabbajito vā hitānukampakānaṃ29 vaddhānaṃ30
vacanaṃ na gaṇhāti31 so pi ayaṃ sīmaṃ atikkamitvā caranto ditto32 gabbito33
gijjho va vyasanaṃ pāpuṇātīti.
Satthā imaṃ desanaṃ34 āharitvā35 jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
Migālopo36 dubbacabhikkhu ahosi, Aparaṇṇo37 aham evā" 'ti. Mi-
gālopajātakaṃ38.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -yittha.
2 Bd passati-.
3 Bd omits sassatīhi.
4 Bd vi.
5 Bd naṭhī.
6 Cks add ti.
7 Bd pituno.
8 Cks naṃ.
9 Cks tehi.
10 Bd pahata-.
11 Bd omits va.
12 Bd yeva.
13 Ck aparanassa, Bd apanandassa.
14 Bd vuḍhassa.
15 Cks kāle-.
16 Bd gataṃ.
17 Bd bya-.
18 Cks -ro dijo.
19 Bd vuḍḍhānaṃ.
20 Cks -yan.
21 Ck vātita-, Cs vātita- corr. to vātīta-? Bd vātuta-.
22 Bd vuḍha-.
23 Bd adds pi.
24 Cs jīvananakā, Bd jivikā.
25 Cks -gijjho, Bd migalopagijhe.
26 all three MSS. -to.
27 Cs hīti corr. to pīti Bd piti.
28 Bd adds pi.
29 Cs Bd -pi-.
30 Bd vuḍḍhā-.
31 Bd gaṇhati.
32 Bd ritto.
33 Bd gacchanto.
34 Bd dhammade-.
35 Bd adds saccāni pakāsetvā.
36 Bd miga-.
37 Ck aparanno, Cs aparanto corr. to -raṇṇo, Bd apanando pana.
38 Bd miga---kaṃ chaṭhaṃ.
[page 257]
7. Sirikālakaṇṇijātaka. (382.) 257
7. Sirikālakaṇṇijātaka.
Kā nu kāḷena1 vaṇṇenā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto Anāthapiṇḍikaṃ ārabbha kathesi. So hi sotāpattiphale
patiṭṭhitakālato paṭṭhāya akhaṇḍāni pañcasīlani rakkhi2, bhariyāpi 'ssa
puttadhitaro pi dāsāpi bhatiṃ gahetvā kammaṃ karontā3 kammaka-
rāpi sabbe rakkhiṃsu yeva. Ath'; ekadivasaṃ4 dhammasabhāyaṃ ka-
thaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso Anāthapiṇḍiko suci c'; eva suciparivāro
ca hutvā caratīti". Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikhave etarahi
kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte5 "bhik-
khave6 porāṇakapaṇḍitāpi suciparivārā7 ahesun" ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto seṭṭhi8 hutvā dānaṃ adāsi sīlaṃ rakkhi9 upo-
sathakammaṃ10 kari11, bhariyāpi 'ssa pañcāsīlāni rakkhi, put-
tadhītaro pi dāsakammakaraporisāpi12. So Suciparivāraseṭṭhi
t'; eva13 paññāyittha. So14 cintesi: "sace mayā sucitarasīlo15
koci āgamissati16 tassa mama nisīdanapallaṃkaṃ vā nipajjana-
sayanaṃ vā dātuṃ na yuttaṃ, anucchiṭṭhaṃ17 aparibhuttaṃ
dātuṃ vaṭṭatīti" attano upaṭṭhāne yeva ekapasse18 aparibhutta-
pallaṃkañ ca sayanañ19 ca paññāpesi20. Tasmiṃ samaye
Cātummahārājikadevaloke Virūpakkhamahārājassa dhītā Kāla-
kaṇṇī21 nāma Dhataraṭṭhamahārājassa22 dhītā Sirī23 ca24 nāmā
'ti imā dve bahuṃ25 gandhamālaṃ26 ādāya "Anotatte kīḷis-
sāmā" 'ti Anotattapiṭṭhiṃ27 gacchiṃsu28. Tasmiṃ pana dahe
bahūni titthāni, tesu Buddhānaṃ titthe Buddhā va29 nahā-
yanti30, paccekabuddhānaṃ titthe paccekabuddhā va31, bhik-
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. -le-.
2 Bd rakkhati.
3 Ck -tānaṃ, Bd -to.
4 Bd adds bhikkhu.
5 Bd adds na.
6 Bd adds idāneva pubbe pi.
7 Bd suci yeva parivārā ca.
8 Ck seṭṭhiṃ.
9 Bd rakkhati.
10 Bd uposathaṃ.
11 Bd karoti.
12 Bd adds pañcasīlāni rakkhisu.
13 Bd tveva.
14 Bd athekadivasaṃ so.
15 Bd sace yo suciparivārasīlako.
16 Bd āgacchissati.
17 Cks anucci-, Bd anucchikaṭhaṃ.
18 Bd attha atthano vasanaṭhānasseva ekapassena.
19 Bd senāsanañ.
20 Ck pañāpāpesi.
21 Cs -vanni corr. to -kanni, Bd -kaṇdīca.
22 Bd daṭha raṭhassa mahā-.
23 Ck siri, Bd sīri.
24 Ck omits ca.
25 Bd -hu.
26 Bd mālāgandhaṃ.
27 Bd -piṭhaṃ.
28 Bd āga-
29 Bd yeva.
30 Bd nhā-.
31 Bd omits va and adds nhāyanti.
[page 258]
258 VI. Chanipāta. 1. Avāriyavagga. (39.)
khūnaṃ titthe bhikkhū va1, tāpasanaṃ titthe tāpasā va1,
cātummahārājikādisu chasu kāmasaggesu devaputtānaṃ titthe
devaputtā va1, devadhītānaṃ titthe devadhītā va nahāyanti2.
Tatr'; imā3 dve gantvā4 "ahaṃ paṭhamaṃ nahāyissāmi2, ahaṃ
paṭhaman" ti titthatthāya kalahaṃ kariṃsu. Kālakaṇṇī5 "ahaṃ
lokaṃ6 vicāremi, tasmā paṭhamaṃ nahāyituṃ2 yutt'; amhīti7"
vadati. Sirī8 "ahaṃ mahājanassa issariyadāyikāya9 paṭipadāya
ṭhitā10, tasmā paṭhamaṃ nahāyituṃ2 yutt'; amhīti11" vadati.
Tā "amhesu paṭhamaṃ nahāyituṃ2 yuttarūpaṃ12 cattāro ma-
hārājāno jānissantīti" tesaṃ santikaṃ gantvā "amhesu kā13
paṭhamaṃ Anotatte14 nahāyituṃ2 yuttarūpā" ti pucchiṃsu.
Dhataraṭṭha-Virūpakkhā "na sakkā amhehi15 vinicchitun" ti
Virūḷha-Vessavaṇānaṃ16 bhāram akaṃsu. Te "amhehi17 pi na
sakkā, sāmipādamūle18 yeva pesessāmā" 'ti tā Sakkassa san-
tikaṃ pesesuṃ. Sakko tāsaṃ vacanaṃ sutvā cintesi: "imā
dve pi mama manussānaṃ ñeva dhītaro, na sakkā mayā imaṃ
aṭṭaṃ vinicchitun" ti, atha tā19 āha: "Bārāṇasiyaṃ Sucipari-
vāro nāma seṭṭhi atthi, tassa ghare anucchiṭṭhāsanañ c'; eva20
anucchiṭṭhasayanañ ca paññattaṃ, yā tattha nisīdituñ ca21 sa-
yituñ ca22 labhati sā paṭhamaṃ nahāyituṃ2 yuttarūpā" ti.
Taṃ sutvā Kālakaṇṇī23 taṃ khaṇaṃ ñeva nīlavatthaṃ nivā-
setvā nīlavilepanaṃ vilimpitvā nīlamaṇipilandhanaṃ24 pilan-
dhitvā25 yantapāsāṇe26 viya devalokā27 otaritvā majjhimayāma-
samanantare seṭṭhino pāsādassa upaṭṭhānadvāre sayanassa
avidūraṭṭhāne28 nīlaraṃsiṃ vissajjetvā ākāse aṭṭhāsi. Seṭṭhi
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds nhāyanti.
2 Bd nhā-.
3 Bd tattha imā.
4 Bd āg-.
5 Cks -kaṇṇi, Bd -kaṇḍī devadhītā.
6 Bd adds pālemi.
7 Bd yuttakomhiti.
8 Bd sīri.
9 Bd siriyādiyikāya.
10 Bd dhītā.
11 Bd yuttāmhiti.
12 Bd adds vā.
13 Bd adds ma.
14 Bd -ṭattadahe.
15 Ck -he, Cs -he corr. to hehi.
16 Ck -nānaṃ, Ck -nānaṃ corr. to -ṇānaṃ, Bd virūḷhakuveravessavaṇānaṃ.
17 Cks amhe.
18 Cs sāmī-, Bd te amhehi pi na sakkhissāma Sakkassa pādamūlameva.
19 Bd sakko.
20 Cks anucci-, Bd anucchiṭhapallaṅkaṃ, omitting ceva.
21 Cks nisīdanañca, Bd -tuṃ vā.
22 Bd -tuṃ vā.
23 all three MSS. -kaṇṇi.
24 Bd omits maṇi.
25 Ck -dhi, Cs -dhi corr. to -dhitvā.
26 Bd -pāhano.
27 Bd -kato.
28 Bd -re ṭhāne.
[page 259]
7. Sirikālakaṇṇijātaka. (382.) 259
{oloketvā} taṃ addasa, dassanen'; ev'; assa1 appiyā ahosi ama-
nāpā. So tāya saddhiṃ sallapanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VI,1.7(=382).1: Kā nu kāḷena2 vaṇṇena na cāpi piyadassanā,
kā vā3 tvaṃ kassa vā dhītā, kathaṃ jānemu taṃ4 mayan ti. || Ja_VI:40 ||
Tattha kāḷenā5 'ti nīlavaṇṇenā6 'ti sarīravatthābharaṇavaṇṇena7, na
cāpi piyadassanā ti dhātuso bhikkhave sattā saṃsandantīti8 hi vuttaṃ,
ayañ ca devadhītā anācārā dussīlā, tasmā dassanen'; ev'; assa9 appiyā jātā, ten'
evam āha10, kā vā tvan ti kā11 ca12 tvaṃ ayam eva vā pāṭho.
Taṃ sutvā Kālakaṇṇī13 dutiyaṃ gātham āha:
Ja_VI,1.7(=382).2: Mahārājass'; ahaṃ14 dhītā Virūpakkhassa caṇḍiyā,
ahaṃ Kālī alakkhikā, Kālakaṇṇīti maṃ vidū,
okāsaṃ yācito dehi, vasemu tava santike ti. || Ja_VI:41 ||
Tattha caṇḍiyā ti15 kodhanabhāvena hi mayhaṃ caṇḍīti nāmaṃ kariṃsu,
alakkhikā ti nippuññā16, maṃ vidū ti evaṃ17 maṃ cātummahārājikadeva-
loke jānanti, vasemū18 'ti mayaṃ ajja19 ekarattiṃ tava santike vaseyyāma,
etasmiṃ me anucchiṭṭhāsane20 okāsaṃ dehīti.
Tato Bodhisatto tatiyaṃ gātham āha:
Ja_VI,1.7(=382).3: Kiṃsīle kiṃsamācāre purise nivase21 tuvaṃ,
puṭṭhā me Kāli akkhāhi yathā jānemu taṃ22 mayan ti. || Ja_VI:42 ||
Tattha nivase23 ti tava cittena vasasi24 patiṭṭhahasi.
Tato sā attano guṇaṃ kathentī catutthaṃ gātham āha:
Ja_VI,1.7(=382).4: Makkhī palāsī sārambhī issukī maccharī saṭho
so mayhaṃ puriso kanto laddhaṃ yassa25 vinassatīti. || Ja_VI:43 ||
Tass'; attho: yo puriso attano kataguṇaṃ na jānāti guṇamakkhī hoti
attano kismiñci kāraṇe kathite kiṃ ahaṃ etaṃ26 jānāmīti27 yugaggāhaṃ28
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sahadassanenevassā.
2 Cs Bd -le-.
3 Ck mā, Cs mā corr. to vā.
4 Cks tam.
5 all three MSS. -le-.
6 Bd nilena va-.
7 Bd sariravaṇṇena vatthā-.
8 Cs naṃsandantīti corr. to saṃ-, Bd na saṃsarantīti.
9 Bd assā.
10 Bd tenevāha.
11 Ck yā.
12 Cks omit ca.
13 Ck -kaṇṇi, Bd -kaṇṇi pi.
14 Bd -āhaṃ.
15 Bd adds kodhanā.
16 Bd nippaññā.
17 Ck evam.
18 Bd vasemu tava santike.
19 Bd mayhaṃ acca.
20 Cks anucci- and add sayaneva, Bd anucchiṭhasayane.
21 Ck nivesase, Cs nivasase, Bd nivise.
22 Cks taṃ.
23 Cks nivesase, Bd nivise.
24 Bd cittenivisasi.
25 Bd yasaṃ, Cs yasa corr. to yassa.
26 Cks evataṃ.
27 Bd ajā-.
28 Bd yuggagāhaṃ.
[page 260]
260 VI. Chanipāta. 1. Avāriyavagga. (39.)
gaṇhāti aññehi kiñci kataṃ disvā sārambhavasena kāraṇuttaraṃ karoti pare
lābhaṃ1 labhante na tussati mayhaṃ acchariyaṃ paresaṃ mā hotu mayham eva
hotū 'ti sakasampattiṃ gahetvā2 parassa tiṇena3 telabindum pi na deti kerāṭi
yalakkhaṇena samannāgato hutvā attano santakaṃ parassa adatvā tehi tehi upā-
yehi parasantakam4 eva khādati yassa laddhaṃ dhanaṃ vā dhaññaṃ vā nas-
sati5 na tiṭṭhati surādhutto akkhadhutto itthidhutto vā hutvā laddhaṃ6 vinā-
seti7 ayaṃ etehi guṇehi samannāgato puriso mayhaṃ kanto piyo manāpo, eva-
rūpe ahaṃ cittena patiṭṭhahāmīti.
Sā8 yeva pañcamacchaṭṭhasattamagāthā9 abhāsi:
Ja_VI,1.7(=382).5: Kodhano upanāhī ca pisuno10 hi vibhedako
aṇḍakavāco11 pharuso so me kantataro tato. || Ja_VI:44 ||
Ja_VI,1.7(=382).6: Ajja-ssuve12 ti puriso sadatthaṃ nāvabujjhati,
ovajjamāno kuppati, seyyaṃ so atimaññati. || Ja_VI:45 ||
Ja_VI,1.7(=382).7: Davappaladdho13 puriso sabbamittehi dhaṃsati14,
so mayhaṃ puriso kanto, tasmiṃ homi anāmayā ti. || Ja_VI:46 ||
Tāpi iminā va nayena vitthāretabbā15, saṃkhepato pan'; ettha: kodhano
ti appamattakena pi kujjhanako, upanāhīti parassa aparādhaṃ hadaye ṭha-
petvā sucirena pi tassa anatthakārako, pisuno16 ti pisunāvāco17, vibhedako
ti appamattakena pi mettibhindanako18, aṇḍakavāco19 ti sadosavāco20, pha-
ruso ti thaddhavāco, kantataro ti so puriso mayhaṃ purimamhāpi21 kanta-
taro piyataro, ajjassuve12 ti idaṃ kammaṃ ajja kātabbaṃ idaṃ suve22
idaṃ tatiyadivasādisū 'ti evaṃ so sadatthaṃ23 attano kiccaṃ nāvabujjhati
na jānāti, ovajjamāno ti ovadiyamāno, seyyaṃ so24 atimaññatīti jātigotta,
kulapadesasīlācāraguṇehi uttaritaraṃ uttamapuggalaṃ tvaṃ mayhaṃ kiṃ paho-
sīti25 atikkamitvā maññati, davappaladdho26 ti rūpādisu kāmaguṇesu ni-
rantaraṃ davena paladdho27 abhibhūto vase28 kato29, dhaṃsatīti tayā30
mayhaṃ kiṃ katan ti ādīni vatvā sabbeh'; eva mittehi dhaṃsati31 parihiyyati,
anāmayā ti ahaṃ etehi guṇehi samannāgate puggale niddukkhā nissokā homi,
taṃ labhitvā32 aññattha anālayā hutvā vasāmīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd paralābha.
2 Bd nigguhitvā.
3 Bd tinaggena.
4 Bd parassa san-.
5 Bd vina-.
6 Bd repeats laddhaṃ, cfr. Sn. v. 105.
7 Bd adds yeva.
8 Bd atha sā.
9 Cs -ma- corr. to -mā-, Bd pañcamachaṭhamasattamaṃgāthā.
10 Cs -no corr. to -ṇo, Bd -ṇo.
11 Cs aṭṭhakavā, Bd kaṇḍakavāco.
12 Bd ajjasuve.
13 Bd avaddhaluddho.
14 Ck yaṃsati, Cs yāṃ- corr. to dhaṃ-, Bd -mitte padhaṃsati.
15 Cks -tabbaṃ.
16 Ck Bd -ṇo, Cs -no corr. to -ṇo.
17 Cs -nā- corr. to -ṇā-, Bd -ṇa-.
18 Bd mitta-.
19 Bd kaṇḍaka-.
20 Ck -sā-, Bd saddosa-.
21 Ck purimabhāti, Cs purisamhāti, Bd parisamhāpi.
22 Bd sve.
23 Bd paratthaṃ.
24 Cks seyyaso, Bd soyaso.
25 Bd atositi.
26 Bd avappaluddho.
27 Bd nirantaradathanaṃ paluddho.
28 Bd vasaṃ, Cs repeats vase.
29 Bd gato.
30 Bd tassā.
31 Bd adds hiṃsati.
32 Bd ala-.
[page 261]
7. Sirikālakaṇṇijātaka. (382.) 261
Atha naṃ garahanto Mahāsatto aṭṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VI,1.7(=382).8: Apehi etto tvaṃ1 Kāli, n'; etaṃ amhesu vijjati,
aññaṃ janapadaṃ gaccha nigame rājadhāniyo2 ti. || Ja_VI:47 ||
Tattha apehīti apagaccha, netaṃ amhesū 'ti etaṃ3 makkhādikaṃ tava
piyabhāvakaraṇaṃ amhesu4 na vijjati n'; atthi, nigame rājadhāniyo2 ti
nigame pi aññe5 rājadhāniyo2 pi aññattha gaccha yattha mayaṃ na vasāma6
'ti dīpeti.
Taṃ sutvā Kālakaṇṇī7 additā8 hutvā anantaraṃ gā-
tham āha:
Ja_VI,1.7(=382).9: Aham pi kho taṃ jānāmi: n'; etaṃ tumhesu9 vijjati,
santi loke alakkhikā, saṃgharanti10 bahuṃ dhanaṃ,
ahaṃ Devo ca me bhātā ubho naṃ11 vidhamemasīti. || Ja_VI:48 ||
Tattha netaṃ tumhesū 'ti yaṃ12 mama piyabhāvakaraṇaṃ makkhādikaṃ13
yena14 ahaṃ attanāpi samannāgatā taṃ tumhesu n'; atthīti aham pi15 etaṃ
jānāmi, santi loke alakkhikā ti aññe pana loke nissīlā nippuññā santi
saṃgharantīti te nissīlā nippuññāpi16 samānā etehi makkhādihi17 bahu-
dhanaṃ saṃgharanti10 piṇḍaṃ karonti, ubho nan18 ti tam pana etehi saṃ-
gharitvā19 ṭhapitaṃ dhanaṃ ahañ ca mayham eva20 bhātā Devo21 ca nāma de-
vaputto ti ubho pi ekato hutvā vidhamema22 nāsema, amhākaṃ pana bahu-
dibbabhogā23 atthi, dibbāni āsanāni dibbāni sayanāni24 tvaṃ dadeyyāsi vā na25
vā, ko me tayā attho ti vatvā pakkāmi.
Tassā pakkantakāle Sirī devadhītā suvaṇṇavaṇṇehi vattha-
vilepanehi26 suvaṇṇadassanena ca27 alaṃkārenāgantvā28 upaṭ-
ṭhānadvāre pītaraṃsiṃ29 vissajjetvā samehi pādehi samaṃ pa-
ṭhaviyaṃ patiṭṭhāya sagāravā aṭṭhāsi. Taṃ disvā Mahāsatto
paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VI,1.7(=382).10: Kā nu dibbena vaṇṇena pathavyā30 suppatiṭṭhitā,
kā vā tvaṃ kassa vā dhītā, kathaṃ jānemu taṃ31 mayanti. || Ja_VI:49 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit tvaṃ.
2 Bd -ṭhāniye.
3 Cs evaṃ.
4 Bd adds pi.
5 Bd adds vā.
6 Bd passāmā.
7 all three MSS. -kaṇṇi.
8 Ck addhi-, Cs atthi- corr. to addhi-.
9 Cks add na.
10 Bd saṃkharanti.
11 Bd maṃ.
12 Bd ayam.
13 Cks -karanamakkhādīnaṃ.
14 Bd omits yena.
15 Bd adds kho.
16 Ck nippuri, Cs nippūpi.
17 Cks -kāhi.
18 Ck ubho pi nan, Cs nan corr. to tan.
19 Bd saṃkha-.
20 Bd adds vā.
21 Cks davo.
22 Bd -māma.
23 Bd bahūni -bhogāni.
24 Bd sayāni.
25 Bd no.
26 Ck adds vilepā.
27 Bd omits ca.
28 Bd -rena āg-.
29 Ck -si, Cs -rasi, Bd pitaraṃsi.
30 Bd paṭhabyā, Ck pathabyā.
31 Cks tam.
[page 262]
262 VI. Chanipāta. 1. Avāriyavagga. (39.)
Tattha dibbenā 'ti visiṭṭhena uttamena.
Taṃ sutvā Sirī dutiyaṃ gātham āha:
Ja_VI,1.7(=382).11: Mahārājass'; ahaṃ1 dhītā Dhataraṭṭhassa2 sirīmato,
ahaṃ Sirī ca Lakkhī ca, bhūripaññā ti maṃ vidū,
okāsaṃ yācito dehi, vasemu tava santike ti. || Ja_VI:50 ||
Tattha Sirī ca Lakkhī cā 'ti Sirīti ca Lakkhīti ca aham eva na aññā,
bhūripaññā ti maṃ vidū 'ti maṃ Cātummahārājikadevaloke paṭhavisamāya
vipulapaññāya3 samannāgatā ti jānanti, vasemū 'ti tava santike anucchiṭṭhāsane4
sayane ca ekarattiṃ vaseyyāma okāsaṃ me dehīti.
Tatoparaṃ
Ja_VI,1.7(=382).12: Kiṃsīle kiṃsamācāre purise nivase5 tuvaṃ,
puṭṭhā me Lakkhi akkhāhi yathā7 jānemu taṃ7 mayaṃ8. || Ja_VI:51 ||
Ja_VI,1.7(=382).13: Yo vāpi sīte athavāpi uṇhe
vātātape ḍaṃsasiriṃsape ca
khudaṃ pipāsaṃ abhibhuyya sabbaṃ
rattiṃdivaṃ yo satataṃ niyutto
kālābhatañ9 ca na hāpeti atthaṃ10
so me manāpo nivase ca tamhi11. || Ja_VI:52 ||
Ja_VI,1.7(=382).14: Akkodhano mittavā cāgavā ca12
sīlūpapanno asaṭho ujjubhūto13
saṃgāhako sakhilo saṇhavāco
mahattapatto14 pi nivātavutti15
tasm'; āhaṃ pose16 vipulā bhavāmi
ūmī samuddassa yathāpi vaṇṇaṃ. || Ja_VI:53 ||
Ja_VI,1.7(=382).15: Yo vāpi17 mitte athavā amitte
seṭṭhe sarikkhe athavāpi hīne
atthaṃ carantaṃ athavā anatthaṃ
āvī raho saṃgaham eva vatte
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck ahan.
2 Bdf -raṭha.
3 Bd -lāya pa-.
4 Cks anucci-, Bd anucchiṭhā.
5 Cks nivasase, Bf vise.
6 Bd kataṃ.
7 Cks tam.
8 Cks Bd mayanti.
9 Bdf kālāgatañ.
10 Ck aṭṭhaṃ.
11 Ck taṇhi corr. to tanhi, Cs taṇhi corr. to namhi, Bd nivasemi tamhi.
12 Ck va, Cs va corr. to ca.
13 Cks -te, Bd uju-.
14 Ck mahanta, Cs mahatta-? Bd mahattaṃ-.
15 Cks -ttiṃ.
16 Cks Bd tassāhaṃ, Cks poso, Bf tasmiṃ haṃ pose.
17 Bd cāpi.
[page 263]
7. Sirikālakaṇṇijātaka. (382.) 263
vācaṃ na vajjā pharusaṃ kadāci
matassa jīvassa ca1 tassa homi. || Ja_VI:54 ||
Ja_VI,1.7(=382).16: Etesaṃ yo aññataraṃ labhitvā
kantā2 sirī3 majjati appapañño
taṃ dittarūpaṃ visamaṃ carantaṃ
karīsavācaṃ4 va vivajjayāmi. || Ja_VI:55 ||
Ja_VI,1.7(=382).17: Attanā5 kurute lakkhiṃ alakkhiṃ kurut'; attanā,
na hi lakkhiṃ alakkhiṃ vā añño aññassa kārako ti || Ja_VI:56 ||
seṭṭhissa pucchā6 hoti Siriyā vissajjanā7.
Tattha ḍaṃsasiriṃsape ti ḍaṃsā vuccanti piṅgalamakkhikā, sabbā8
makkhikajāti9 adhippetā, siriṃsapā10 ti11 dīghajātikā, ḍaṃsā ca siriṃsapā ca
ḍaṃsasiriṃsapā, tasmim ḍaṃsasiriṃsape sati, idaṃ vuttaṃ hoti: yo ma-
hāseṭṭhipuriso sīte vā uṇhe vā vātātape vā ḍaṃsasiriṃsape vā sati etehi
sītādīhi pīḷiyamāno pi etāni c'; eva sītādīni khudaṃ pipāsañ cā 'ti sabbam
p'; etaṃ parissayaṃ abhibhuyya abhibhavitvā tiṇaṃ viya12 agaṇetvā rattiṃdi-
vaṃ kasivanijjādīsu c'; eva dānasīlādīsu ca satataṃ attano kammesu yutto13
attānaṃ yojetvā vattati14, kālābhatañcā15 'ti kasikālādisu kasiādīni16 dhana-
pariccāgasīlarakkhaṇadhammasavanādikālesu17 dhanapariccajanādibhedam diṭṭha-
dhammasamparāyisukhāvahaṃ18 atthaṃ na hāpeti yuttapayuttakāle karoti yeva
so mayhaṃ manāpo tasmiñ ca purise aham nivasāmīti, akkodhano ti adhi-
vāsanakhantiyā samannāgato, mittavā ti kalyāṇamittehi samannāgato, cāgavā
ti dhanapariccāgayutto, saṃgāhako ti mittasaṃgahāamisasaṃgahadhammasaṃ-
gahānaṃ19 kārako, sakhilo ti muduvāco, saṇhavāco ti maṭṭavacano20, ma-
hattapatto21 pi nivātavuttīti mahantam ṭhānaṃ vipulaṃ issariyaṃ patto
pi yasena anuddhato nīcavutti paṇḍitānaṃ ovādakaro hoti, tassāhaṃ pose ti
tasmiṃ ahaṃ purise, vipulā bhavāmīti akhuddikā homi, so hi mahatiyā
siriyā padaṭṭhānaṃ22, ūmi23 samuddassa yathāpi vaṇṇan ti yathā nāma
samuddassa vaṇṇaṃ olokentānaṃ uparūpari āgacchamānā ūmi23 vipulā khāyati
evam ahaṃ tasmiṃ puggale vipulā homīti dīpeti, āvī raho ti sammukhā ca
parammukhā ca, saṃgahameva vatte ti etasmiṃ mittādibhede puggale ca-
tubbidhaṃ saṃgahaṃ eva vatteti pavatteti24, na vajjā ti yo ca kadāci kis-
miñci pi kāle pharusavacanaṃ na vadeyya madhuravacano hoti, matassa jī-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks va.
2 Bd -ta.
3 Bf -riṃ, Bd sīri.
4 Bd karissatataṃ, Bf karisaṭhānaṃ.
5 Bd -no.
6 Bd pucchitā.
7 Cks -naṃ, Bd tisajjanā.
8 Bd adds vā.
9 Bd adds idha ḍamsāti,
10 Bd sarikapā.
11 Bd omits ti.
12 Cks tiṇampi.
13 Bd niyu-.
14 Bd -jetuṃ vaṭṭatīti.
15 Bd kālāgat-.
16 Ck -ādhīna corr. to -ādīna, Cs -ādhi corr. to -ādi, Bd -ādini.
17 Ck omits dhana.
18 Bd -yikasu-.
19 Bd -ṅgā- -ṅgā- -saṅgāhānaṃ.
20 Bd maṭharava-.
21 Cks mahanta-.
22 Bd sampaṭhā-.
23 Ck -ī.
24 Ck omits pavatteti, Bd has -si.
[page 264]
264 VI. Chanipāta 1. Avāriyavagga. (39.)
vassa cā1 'ti tassāhaṃ puggalassa matassa pi jīvantassa2 pi pattikā3 homi,
idhaloke pi paraloke pi tādisam eva bhajāmīti4 dasseti, etesaṃ yo ti5 etesaṃ
sītābhibhavanādīnaṃ6 heṭṭhā vuttaguṇānaṃ7 yo puggalo ekaṃ8 pi guṇaṃ pa-
majjati pamussati9 puna10 nānuyuñjatīti attho, kantāsirī11 kantasiriṃ12
kantaṃ sirin13 ti tayo14 pāṭhā, tesaṃ vasena ayaṃ atthayojanā: yo puggalo
siriṃ labhitvā15 kantā me siri bhariyaṭṭhāne16 ṭhitā ti etesaṃ aññataram gu-
ṇam pamajjati17 yo vā puggalo kantasiriṃ piyasiriṃ icchanto va18 etesaṃ gu-
nānaṃ aññataraṃ labhitvā pamajjati19 yo vā puggalo siriṃ20 labhitvā kantaṃ
manāpaṃ siriṃ21 etesaṃ guṇānaṃ aññataraṃ pamajjatīti22, appapañño ti
nippañño, taṃ dittarūpaṃ visamaṃ carantan ti taṃ ahaṃ dittasabhā-
vaṃ gabbitasabhāvaṃ23 kāyaduccaritādibhedaṃ visamaṃ carantaṃ sucijātiko ma-
nusso gūthakūpaṃ viya dūrato vivajjayāmīti24, añño aññassa kārako ti
evaṃ sante lakkhiṃ vā alakkhiṃ vā añño puriso aññassa kārako nāma n'; atthi
yo koci attanā25 lakkhiṃ vā alakkhiṃ vā karotīti.
Evaṃ Mahāsatto Sirideviyā vacanaṃ26 abhinanditvā "idaṃ27
anucchiṭṭhaṃ28 āsanañ ca sayanañ ca tuyhaṃ yeva29 anuccha-
vikaṃ, nisīda c'; eva nippajja cā" ti30 āha. Sā tattha vasitvā
paccūsakāle nikkhamitvā Cātummahārājikadevalokaṃ gantvā
Anotattadahe paṭhamaṃ nahāyi. Tam pi31 sayanaṃ Siri-
devatāya paribhuttabhāvena sirisayaṃ nāma jātaṃ. Siri-
sayanassāyaṃ32 vaṃso. Iminā kāraṇena yāv'; ajjatanā33 sirī-
sayanan ti vuccati.
Satthā imaṃ desanaṃ34 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
Siridevī Uppalavaṇṇā ahosi, Suciparivāraseṭṭhi35 aham evā" 'ti. Siri-
kālakaṇṇijātakaṃ36.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks vācā.
2 Cks jīvitassa.
3 Bd bhittikā?
4 Cks bhavāmīti.
5 Cks omit etesaṃ yo ti.
6 Bd sihātigavādinaṃ.
7 Ck -guṇaṃ ne, Cs -guṇaṃ ne corr. to -guṇānaṃ.
8 Bd puggalo sīri labhitvā ekekaṃ.
9 Bd -muyhati.
10 Bd punapunnaṃ.
11 Cs -siri, Bd kavanāsiri.
12 Cs -sīriṃ, Bd omits this word.
13 Bd siri.
14 Bd adds pi.
15 Ck -itthā, Cs -itthā corr. to -itvā.
16 Bd issariyāṭhāne.
17 Bd adds pamuyhati.
18 Cks ca.
19 Bd sampajjati.
20 Bd sīri, Cks omit siriṃ.
21 Bd sari.
22 Bd sampajjatīti.
23 Bd tabbiparitassabhāvaṃ.
24 Cks -mi.
25 Bd attanā va attano.
26 Bd adds sutvā.
27 Bd iddhaṃ.
28 Cks anucci-, Bd anucchiṭhaṃ.
29 Bd omits yeva, Ck tuyha yeva, Cs tuyha yeva corr. to tuyhaṃ yeva.
30 Bd anucchavikapallaṅke ca sayane ca nisidāhi nippajjāhi ti,
Ck nisidameva--, Cs nisīda veva--.
31 Bd nhāyitaṃ alabhi taṃ.
32 Bd -nassa ayaṃ.
33 Bd -nāpi.
34 Bd dhammade-.
35 Bd adds pana.
36 Ck -la-, Cs -la- corr. to -ḷa-, Bd sīrikālakaṇḍi--sattamaṃ.
[page 265]
8. Kukkuṭajātaka. (383.) 265
8. Kukkuṭajātaka.
Sucittapattacchadanā ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Taṃ bhik-
khuṃ Satthā "kasmā ukkaṇṭhito sīti" pucchitvā "ekaṃ alaṃkata-
itthiṃ1 disvā kilesavasena bhante" ti vutte "bhikkhu itthiyo nāma
vañcetvā upalāpetvā2 attano vasaṃ gatakāle vināsaṃ pāpanena3 bi-
ḷārī4 viya hontīti5" vatvā6 atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto araññe kukkuṭayoniyaṃ nibbattitvā anekasata-
kukkuṭaparivāro araññe vasati. Tassa avidūre ekā biḷārikāpi7
vasati, sā ṭhapetvā Bodhisattaṃ sesakukkuṭe8 upāyena vañcetvā
khādi. Bodhisatto tassā gahaṇaṃ na gacchati9. Sā cintesi:
"ayaṃ kukkuṭo ativiya saṭho10 amhākañ ca saṭhabhāvaṃ11
upāyakusalabhāvaṃ12 na jānāti, imaṃ mayā13 ‘bhariyā te bha-
vissāmīti'; upalāpetvā attano vasaṃ āgatakāle khādituṃ vaṭṭa-
tīti" sā tena nisinnarukkhassa mūlaṃ gantvā vaṇṇabhāsana-
pubbaṅgamāya vācāya taṃ yācamānā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VI,1.8(=383).1: Sucittapattacchadana14 lambacūlavihaṅgama15
oroha16 dumasākhāya, mudhā bhariyā bhavāmi te ti. || Ja_VI:57 ||
Tattha sucittapattacchadanā14 'ti sucittehi pattehi katacchadana,
mudhā17 ti vinā mūlena kiñci gahetvā.
Taṃ {sutvā} Bodhisatto "imāya mama sabbañātakā18 khā-
ditā, idāni maṃ upalāpetvā khāditukāmā17, uyyojessāmi nan"
ti cintetvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_VI,1.8(=383).2: Catuppadā20 tvaṃ kalyāṇi21, dipad'; āhaṃ22 manorame,
migī pakkhī asaññuttā23, aññaṃ pariyesa sāmikan ti. || Ja_VI:58 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd alaṅkatapatiyattaṃ itthi.
2 Bd -lābhetvā.
3 Bd pāpuṇi.
4 Bd lolabiḷāri.
5 Bd hotīti.
6 Bd adds tuṇhi ahosi tena yācito.
7 Bd -kā.
8 Bd avasese ku-.
9 Bd tasā gamanaṃ na icchati.
10 Bd patho.
11 Bd patha-.
12 Bd -vañca.
13 Bd adds ahaṃ.
14 Bd -cchā-.
15 lampicūḷā-.
16 Bd orūha.
17 Cs mudāni corr. to mudhāti, Bd dhumāti.
18 Bd sabbe ñātikā.
19 Bd adds ahosi.
20 Bd -di.
21 Cs Bd -ṇī.
22 Bd dvi-.
23 Cks pakkhīva as-, Bd pakkhi asaṃyuttā.
[page 266]
266 VI. Chanipāta. 1. Avāriyavagga. (39.)
Tattha migīti biḷāriṃ sandhāyāha, asaññuttā ti jayampatikā bhavituṃ
ayuttā1 asambandhā2 vā, n'; atth'; etesaṃ īdiso sambandho ti dīpeti.
Tato3 sā "ayaṃ ativiya saṭho4, yena kenaci upāyena naṃ5
vañcetvā khādissāmīti" cintetvā tatiyaṃ gātham āha:
Ja_VI,1.8(=383).3: Komārikā te6 hessāmi mañjukā piyabhāṇinī7,
vinda maṃ ariyena vedena, sāvayā8 maṃ yad icchasīti. || Ja_VI:59 ||
Tattha komārikā ti ahaṃ ettakaṃ kālaṃ aññaṃ purisaṃ na jānāmi,
tava komārikabhariyā9 bhavissāmīti vadati, mañjukā piyabhāṇinīti tava
madhurakathā piyabhāṇinī yeva bhavissāmi, vinda man ti paṭilabha maṃ, ari-
yena vedenā 'ti sundarena paṭilābhena, ahaṃ hi10 ito pubbe purisasamphas-
saṃ na jānāmi tvam pi itthisamphassaṃ11, iti pakatiyā brahmacārī brahma-
cārīnaṃ mam niddosena lābhena labha, sāvayā12 maṃ yadicchasīti atha
me vacanaṃ na saddahasi dvādasayojanāya Bārāṇasiyā bheriñ carāpetvā ayaṃ
me dāsīti sāvaya, maṃ13 attano dāsiṃ katvā gaṇhā 'ti vadati14.
Tato Bodhisatto "imaṃ tajjetvā palāpetuṃ vaṭṭatīti" cin-
tetvā catutthaṃ gātham āha:
Ja_VI,1.8(=383).4: Sakuṇakhādini15 lohitape16 cori kukkuṭapothini17
na tvaṃ ariyena vedena mamaṃ bhattāraṃ18 icchasīti. || Ja_VI:60 ||
Tattha na tvaṃ ariyenā 'ti tvaṃ ariyena brahmacariyavāsalābhena na
maṃ19 bhattāraṃ icchasi vañcetvā pana khāditukāmāsīti20 taṃ palāpeti21.
Sā palāpetvā22 gatā na puna oloketum pi visahi.
Ja_VI,1.8(=383).5: Evam pi caturā nārī disvāna pavaraṃ23 naraṃ24
nenti saṇhāhi vācāhi biḷārī viya kukkuṭaṃ. || Ja_VI:61 ||
Ja_VI,1.8(=383).6: Yo ve25 uppatitaṃ atthaṃ na khippam anubujjhati (= supra p.133.)
amittavasaṃ anveti pacchā ca-m-anutappati26. || Ja_VI:62 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd asaṃyuttā.
2 Cs -baddhā.
3 Bd taṃ sutvā tato.
4 Bd patho.
5 Cs taṃ, Bd omits naṃ.
6 Ck ne, Cs te? Bd ke.
7 Cs -nini, Ck Bd -ṇini.
8 Ck sācayā, Bd sāvayaṃ, Bf sāvaya.
9 Bd -kā-.
10 Bd ahaṃ pi hi.
11 Bd adds jānāsi.
12 Cks sāmayā, Bd sāvaya.
13 Ck savamayaṃ, Cs savayamaṃ.
14 Ck vadāti, Cs vadāmi.
15 Ck sakuṇokhādini, Cs sakūnekhādīni corr. to sakuṇe-?
16 Bd kukappādinaṃ lohitapā.
17 Ck -pothīnī, Cs -pothinī.
18 Cks ha-.
19 Bd na tvaṃ a. brahmacariyena vāpalābhena maṃ.
20 Ck -si tassa pāpeti, Cs -si nassa pāpeti.
21 Bd -pesi.
22 Bd adds va.
24 so Bd; Ck vassan, Cs vasan, Bf sidhanaṃ.
24 Cks taraṃ.
25 Bd ca.
26 Bd ca anu.
[page 267]
9. Dhammaddhajajātaka. (384.) 267
Ja_VI,1.8(=383).7: Yo ve1 uppatitaṃ atthaṃ khippam eva nibodhati
muccate sattusambādhā2 kukkuṭo va biḷāriyā ti. || Ja_VI:63 ||
Imā abhisambuddhagāthā3.
Tattha caturā ti cāturiyena samannāgatā, nārīti itthiyo, nentīti attano
vasaṃ upanenti, biḷārī viyā 'ti yathā sā biḷārī taṃ kukkuṭaṃ netuṃ vāyami4
evaṃ aññā5 nāriyo nenti yeva, uppatitaṃ atthan ti uppannaṃ kiñcid eva
atthaṃ, na anubujjhatīti6 yathāsabhāvena na jānāti, pacchā ca manu-
tappatīti7 pacchā ca anutappati, kukkuṭo vā 'ti yathā so8 ñāṇena9 sam-
panno kukkuṭo biḷārito mutto evaṃ sattusaṃbādhato muccati10.
Satthā imaṃ desanaṃ11 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭ-
ṭhahi) Tadā kukkuṭarājā12 aham eva ahosin ti. Kukkuṭajātakaṃ12.
9. Dhammaddhajajātaka.
Dhammaṃ caratha ñātayo ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto ekaṃ kuhakaṃ14 bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Tadā hi
Satthā "na bhikkhave ayaṃ idān'; eva15 pubbe pi kuhako yevā" 'ti
vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto sakuṇayoniyaṃ nibbattitvā vayappatto sakuṇa-
saṃghaparivuto samuddamajjhe dīpake vasi. Ath'; ekacce
Kāsiraṭṭhavāsino vāṇijā disākākaṃ gahetvā nāvāya samuddaṃ
pakkhandiṃsu. Samuddamajjhe nāvā bhijji16. Disākāko17 taṃ
dīpakaṃ gantvā cintesi: "ayaṃ mahāsakuṇasaṃgho, mayā ku-
hakakammaṃ katvā etesaṃ aṇḍakāni c'; eva chāpake ca khā-
dituṃ vaṭṭatīti" so otaritvā sakuṇasaṃghassa majjhe mukhaṃ
vivaritvā ekena pādena paṭhaviyaṃ aṭṭhāsi. "Ko nāma tvaṃ
sāmīti" sakuṇehi puṭṭho "ahaṃ dhammiko nāmā" 'ti āha.
"Kasmā pana ekapādena ṭhito sīti". "Mayā dutiye pāde
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ca.
2 Bd muñcate saṇṭhadhammātā.
3 Bd omits abhi.
4 Cks vāyāmi.
5 Bd añña.
6 Cks omits anu.
7 Ck anu- corr. to manu-, Bd anu-.
8 Bd omits so.
9 Bd ñāṇa.
10 Bd muñcatiti.
11 Bd dhammade-.
12 Bd adds pana.
13 Bd adds aṭhamaṃ.
14 Cs Bd -ka.
15 Bd adds kuhako.
16 Bd nāvāya bhijjanti.
17 Bd yādisā-.
[page 268]
268 VI. Chanipāta. 1. Avāriyavagga. (39.)
nikkhitte paṭhavi dhāretuṃ na sakkotīti1". "Atha kasmā
mukhaṃ vivaritvā tiṭṭhasīti". "Mayaṃ aññaṃ āhāraṃ na
khādāma, vātam eva pivāmā2" 'ti, evañ ca pana vatvā te sa-
kuṇe āmantetvā ovādaṃ vo dassāmi, taṃ suṇāthā" 'ti tesaṃ
ovādavasena paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VI,1.9(=384).1: Dhammaṃ caratha ñātayo, dhammaṃ caratha, bhaddaṃ vo,
dhammacārī3 sukhaṃ seti asmiṃ loke paramhi cā 'ti. || Ja_VI:64 ||
Tattha dhammaṃ carathā 'ti kāyasucaritādibhedaṃ dhammaṃ karotha,
ñātayo ti te ālapati, dhammaṃ caratha bhaddaṃ vo ti ekavāraṃ4 cari-
tvā mā osakkatha puna5 carath'; eva, bhaddaṃ vo bhavissatīti, sukhaṃ setīti
desanāsīsam etaṃ, dhammacārī pana6 sukhaṃ tiṭṭhati gacchati nisīdati sayati7
sabbiriyāpathesu sukhito hotīti dīpeti.
Sakuṇā "ayaṃ8 kohaññena aṇḍakāni9 khādituṃ evaṃ va-
datīti" ajānitvā taṃ vaṇṇentā dutiyaṃ gātham āhaṃsu:
Ja_VI,1.9(=384).2: Bhaddako vat'; ayaṃ10 pakkhī dijo paramadhammiko,
ekapādena tiṭṭhanto dhammam evānusāsatīti11. || Ja_VI:65 ||
Tattha dhammamevā 'ti sabhāvam eva anusāsatīti katheti12.
Sakuṇā tassa dussīlassa saddahitvā "tvaṃ kira sāmi añ-
ñaṃ13 gocaraṃ na14 gaṇhasi, vātam eva bhakkhesi15, tena hi
amhākaṃ aṇḍakāni ca chāpake ca olokeyyāsīti" vatvā goca-
rāya gacchanti. So pāpo tesaṃ gatakāle aṇḍakāni chāpake ca
kucchipūraṃ khāditvā tesaṃ āgamanakāle upasanto hutvā
mukhaṃ vivaritvā ekena pādena tiṭṭhati. Sakuṇā āgantvā
puttake apassantā "ko nu kho khādatīti" mahāsaddena vira-
vanti, "ayaṃ kāko dhammiko" ti tasmiṃ āsaṃkamattam pi na
karonti16. Ath'; ekadivasaṃ Mahāsatto cintesi: "idha pubbe
koci paripantho17 n'; atthi, imassāgatakālato paṭṭhāya jāto,
imaṃ pariggahetuṃ vaṭṭatīti" so sakuṇehi saddhiṃ gocarāya
gacchanto viya hutvā nivattitvā paṭicchannaṭṭhāne aṭṭhāsi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -sīti.
2 Bd khādāmā.
3 cfr. Dhp. v. 168, all three MSS. -i.
4 Bd -cāraṃ.
5 Bd punapunnaṃ.
6 Ck puna.
7 Bd seti.
8 Bd adds kāko.
9 Bd adds ceva chāpake
10 Bd vatāyaṃ.
11 Bd -niti.
12 Bd -si.
13 Ck añña.
14 Ck omits na, Cs has added na.
15 Bd -asi.
16 Cks -roti.
17 Ck -panne, Cs -uttho corr. to -pantho, Bd -bandho.
[page 269]
9. Dhammaddhajajātaka. (384.) 269
Kāko1 "gatā sakuṇā" ti nirāsaṃko hutvā uṭṭhāya2 gantvā
aṇḍakāni ca chāpake ca khāditvā punāgantvā mukhaṃ {viva-
ritvā} ekena pādena aṭṭhāsi. Sakuṇarājā sakuṇesu āgatesu sabbe
sannipātāpetvā "ahaṃ vo ajja puttakānaṃ paripanthaṃ3 pari-
gaṇhanto imaṃ pāpakākaṃ4 khādantaṃ addasaṃ, atha naṃ
gaṇhāmā" 'ti sakuṇasaṃghaṃ ānetvā samparivāretvā5 "sace
palāyati gaṇheyyātha nan" ti vatvā avasesagāthā6 abhāsi:
Ja_VI,1.9(=384).3: Nāssa sīlaṃ vijānātha, anaññāya pasaṃsatha,
bhutvā aṇḍañ ca potañ ca dhammo dhammo ti bhāsati. || Ja_VI:66 ||
Ja_VI,1.9(=384).4: Aññaṃ bhaṇati vācāya, aññaṃ kāyena kubbati,
vācāya no ca kāyena na taṃ dhammaṃ adhiṭṭhito. || Ja_VI:67 ||
Ja_VI,1.9(=384).5: Vācāya sakhilo manoviduggo
paṭicchanno7 kūpasayo8 kaṇhasappo
dhammadhajo gāmanigamasādhu9
bhaddako10 dujjāno purisena bālisena11. || Ja_VI:68 ||
Ja_VI,1.9(=384).6: Imaṃ tuṇḍehi pakkhehi pādā c'; imaṃ vipothatha,
chavaṃ h'; imaṃ vināsetha, nāyaṃ saṃvāsanāraho ti. || Ja_VI:69 ||
Tattha nāssa sīlan ti na12 assa sīlaṃ, anaññāyā 'ti ajānitvā bhutvā
ti khāditvā, vācāya no ca kāyenā 'ti ayaṃ hi vacanen'; eva dhammaṃ carati13
kāyena pana na karoti, na taṃ dhammaṃ adhiṭṭhito ti tasmiṃ14 jāni-
tabbo yathāyaṃ dhammaṃ bhaṇati taṃ na adhiṭṭhito15 tasmiṃ dhamme na
patiṭṭhito, vācāya sakhilo ti16 vacanena mudu, manoviduggo ti manasā
viduggo duppavesā17 visamo, paṭicchanno18 ti yasmiṃ bile sayati tena
channo, kūpasayo ti bilāsayo, dhammadhajo ti sucaritadhammaṃ dhajaṃ
katvā vicaraṇena dhammadhajo19, gāmanigamasādhū20 'ti gāmesu ca niga-
mesu ca sādhu, bhaddako ti sambhāvito, dujjāno ti ayaṃ evarūpo dussīlo
paṭicchannakammanto bālena21 aññāṇena purisena na sakkā jānituṃ, pādā ci-
man22 ti attano23 pādena ca24 imaṃ, vipothathā 'ti paharatha hanatha,
chavan ti lāmakaṃ, nāyan ti ayaṃ amhehi saddhiṃ ekasmiṃ ṭhāne saṃ-
vāsaṃ na arahatīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds pi.
2 Bd vuṭhāya.
3 Bd -bandho.
4 Bd pāpakaṃ kā-.
5 Bd -saṃghaṃ āmantetvā taṃ pari-.
6 Bd sesa-.
7 Cks channo.
8 Bd kupasayova.
9 Bd -gamāsu sādhu.
10 Cks omit bhaddako, Bd has sammato.
11 Ck bālayena, Cs bālasena.
12 Cks sīlaṃ, omitting tina.
13 Cks vadati.
14 Bd tasmā.
15 Ck adds na.
16 Cks hoti.
17 Bd nappaveso.
18 Cks add channo.
19 Ck dhammadharo, Cs dharo corr. to -dhajo
20 Bd -gamāsu sādhū.
21 Bd bālisena.
22 Ck pādāviman, Cs pādāvimaman corr. to pādācimaman.
23 Bd repeats attano.
24 Ck pādeva, Cs pādeva corr. to pādo ca.
[page 270]
270 VI. Chanipāta. 1. Avāriyavagga. (39.)
Evañ ca pana vatvā sakuṇajeṭṭhako sayam eva laṃghitvā
tassa sīse1 tuṇḍena pahari, avasesā2 tuṇḍapādapakkhehi paha-
riṃsu. So tatth'; eva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi.
Satthā imaṃ desanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
kāko kuhakabhikkhu ahosi, sakuṇarājā3 aham evā" 'ti. Dhammad-
dhajajātakaṃ4.
10. Nandiyamigajātaka.
Sace brāhmaṇa gacchesīti5. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ekaṃ mātiposakabhikkhuṃ6 ārabbha kathesi. Taṃ hi
Satthā "saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu gihī posesīti" pucchitvā "saccaṃ
bhante" ti "kin te hontīti" "mātāpitaro bhante" ti vutte "sādhu
sādhu bhikkhu porāṇakapaṇḍitānaṃ vaṃsaṃ pālesi, porāṇakapaṇḍitā
hi tiracchānayoniyaṃ nibbattivāpi7 mātāpitunnaṃ8 jīvitaṃ adaṃsū"
'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Kosalaraṭṭhe Sākete Kosalarāje9 rajjaṃ kārente
Bodhisatto migayoniyaṃ nibbattitvā vayappatto Nandiya-
migo nāma hutvā sīlācārasampanno mātāpitaro poseti. Tadā
Kosalarājā migavittako hoti, manussānaṃ kasikammādīni kātuṃ
adatvā mahāparivāro devasikaṃ migavaṃ10 gacchati. Manussā
sannipatitvā "ayyā11, ayaṃ rājā amhākaṃ kammacchedaṃ12
karoti, gharāvāso vinassati, yan13 nūna mayaṃ Añjanavanauy-
yānaṃ14 parikkhipitvā dvāraṃ yojetvā pokkharaṇiṃ khaṇitvā
tiṇāni ropetvā daṇḍamuggarādihatthā araññaṃ pavisitvā gumbe
paharantā15 mige nīharitvā parivāretvā gorūpāni viya vajaṃ
uyyānaṃ pavesetvā dvāraṃ pidahitvā rañño ārocāpetvā16 attano
kammaṃ kareyyāmā" 'ti mantayiṃsu. "Atth'; eso17 upāyo" ti
sabbe ekacchandā hutvā uyyānaṃ sajjetvā araññaṃ pavisitvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -saṃ.
2 Bd adds sakuṇā.
3 Bd adds pana.
4 Bd adds navamaṃ.
5 Bd gacchasīti.
6 Bd mātu-.
7 Bd nibbattāpi.
8 Bd -tūnaṃ.
9 all three MSS. -rājā.
10 Bd -vadhaṃ.
11 Cks ayye.
12 Bd -dakaṃ
13 Bd yaṃ.
14 Bd -vanaṃ uyyānaṃ.
15 Bd pahāranto.
16 Bd -cetvā.
17 Bd te attheso.
[page 271]
10. Nandiyamigajātaka. (385.) 271
yojanamattaṭṭhānaṃ1 parikkhipiṃsu. Tasmiṃ khaṇe Nandiyo
ekasmiṃ khuddake2 gumbe mātāpitaro gahetvā bhūmiyaṃ ni-
panno hoti. Manussā nānāphalakāvudhahatthā bāhunā bāhuṃ3
pīḷetvā taṃ gumbaṃ parikkhipiṃsu. Ath'; ekacce mige olo-
kentā4 taṃ gumbaṃ pavisiṃsu. Nandiyo te disvā "ajja mayā
jīvitaṃ pariccajitvā mātāpitunnaṃ5 jīvitaṃ dātuṃ vaṭṭatīti"
cintetvā uṭṭhāya mātāpitaro vanditvā "amma tāta, ime manussā
imaṃ gumbaṃ pavisitvā amhe tayo pi passissanti, tumhe eken'
upāyena jīveyyātha, jīvitaṃ vo seyyo, ahaṃ tumhākaṃ jīvita-
dānaṃ datvā manussehi6 gumbapariyante7 ṭhatvā gumbe8 paha-
ṭamatte9 yeva nikkhamissāmi, atha te ‘imasmiṃ khuddaka-
gumbe eko yeva migo bhavissatīti10'; maññamānā gumbaṃ na
pavisissanti11, tumhe appamattā hothā" 'ti mātāpitaro khamā-
petvā gamanasajjo aṭṭhāsi. So manussehi gumbapariyante
ṭhatvā unnaditvā12 gumbe pahaṭamatte13 yeva tato nikkhami.
Te "eko v'; ettha14 migo bhavissatīti" gumbaṃ na15 pavisiṃsu.
Nandiyo16 gantvā migānaṃ antaraṃ pāvisi. Manussā pari-
vāretvā sabbe17 mige uyyānaṃ pavesetvā dvāraṃ thaketvā
rañño ārocetvā sakaṭṭhānāni agamiṃsu. Tato paṭṭhāya rājā
sayam eva gantvā ekaṃ migaṃ vijjhitvā gahetvā vā18 eti19 pe-
setvā vā20 āharāpesi21. Migā vāraṃ22 ṭhapayiṃsu. Pattavāro
migo ekamante tiṭṭhati. Taṃ vijjhitvā gaṇhanti23. Nandiyo
pokkharaṇiyaṃ pānīyaṃ pivati, tiṇāni khādati, vāro pan'; assa
na tāva pāpuṇāti. Atha bahunnaṃ24 divasānaṃ accayena tassa
mātāpitaro taṃ daṭṭhukāmā hutvā "amhākaṃ putto Nandiya-
migarājā nāgabalo thāmasampanno sace jīvati avassaṃ vatiṃ
laṃghitvā amhākaṃ dassanatthāya āgamissati, sāsanam assa
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -ne, Cs -ne corr. to -naṃ.
2 Bd -ka.
3 Cks -hu.
4 Cks -to.
5 Bd -tūnaṃ.
6 Cks -sse, Bd -ssesu.
7 Cks gumbe-, Bd gumbaparisante.
8 Ck ekogumbe, Cs ekog- corr. to gumbe, Bd -besu.
9 Bd paharantesu.
10 Cks -sīti.
11 Bd pavīsanti.
12 Ck uṇṇa-, Bd uṇṇa-.
13 Bd -ta-.
14 Cks cettha.
15 Bd na gumbaṃ.
16 Bd atha nandiyo.
17 Ck sabbaṃ, Cs sabbaṃ corr. to sabba.
18 Bd va, Cs has crossed over vā.
19 Cs eni corr. to eti, Bd ehiti ekadīvā.
20 Bd omits vā, and adds ekekaṃ.
21 Bd -ti.
22 Bd te mi-, Ck -vāra, Cs vāra corr. to -vāraṃ.
23 Bd gaṇhati.
24 Bd -hūnaṃ pi.
[page 272]
272 VI. Chanipāta. 1. Avāriyavagga. (39.)
pesessāmā" 'ti cintetvā maggasamīpe ṭhatvā ekaṃ brāhmaṇaṃ
disvā "ayya kahaṃ gacchasīti" mānusikāyā vācāya pucchitvā
"Sāketan" ti vutte puttassa sāsanaṃ pahiṇantā paṭhamaṃ
gātham āhaṃsu:
Ja_VI,1.10(=385).1: Sace brāhmaṇa gacchasi Sākete Añjanaṃvanaṃ
vajjāsi Nandiyaṃ nāma puttaṃ asmākam orasaṃ:
mātāpitā ca te vuddhā1, te taṃ icchanti passitun ti. || Ja_VI:70 ||
Tass'; attho: sace tvaṃ brāhmaṇa Sāketaṃ gacchasi Sākete Añjanavanaṃ
nāma uyyānaṃ atthi, tattha amhākaṃ putto Nandiyo nāma migo, taṃ vadey-
yāsi: mātāpitaro2 te vuddhā te yāva na maranti tāva taṃ passituṃ icchantīti.
So "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā Sāketaṃ3 gantvā puna-
divase uyyānaṃ pavisitvā "Nandiyamigo nāma kataro" ti puc-
chi. Migo āgantvā tassa samīpe ṭhatvā "ahan" ti āha. Brāh-
maṇo taṃ atthaṃ ārocesi. Nandiyo taṃ sutvā "gaccheyy'
āhaṃ brāhmaṇa4, vatiṃ laṃghitvāpi no na gaccheyyaṃ, mayā
pana rañño santikā nivāpapānabhojanaṃ5 bhuttaṃ, taṃ me
iṇaṭṭhāne ṭhitaṃ imesañ cāpi migānaṃ majjhe ciravuttho 'smi,
tassa me rañño c'; eva etesañ ca sotthibhāvaṃ akatvā attano
balaṃ adassetvā gamanaṃ nāma ayuttaṃ6, attano pana vāre7
sampatte ahaṃ etesaṃ sotthibhāvaṃ katvā sukhito āgacchis-
sāmīti" imaṃ8 atthaṃ pakāsento dve gāthā abhāsi:
Ja_VI,1.10(=385).2: Bhuttā mayā nivāpā9 rājino pānabhojanaṃ,
taṃ rājapiṇḍaṃ avabhottuṃ10 nāhaṃ brāhmaṇa-m-ussahe. || Ja_VI:71 ||
Ja_VI,1.10(=385).3: Odahissām'; ahaṃ passaṃ khurapāṇissa11 rājino,
tadāhaṃ sukhito mutto api passeyya12 mātaran ti. || Ja_VI:72 ||
Tattha nivāpā ti13 tesu tesu14 ṭhānesu nivuttā15 nivāpā16, pānabho-
janan ti pānīyañ ca avasesatiṇañ ca, taṃ rājapiṇḍan ti taṃ rañño santikā17
saṃkaḍḍhitvā samodhānitaṭṭhena18 piṇḍaṃ, avabhottun19 ti dubbhuttaṃ20
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vudhā.
2 Bd adds ca.
3 Bd -tanagaraṃ.
4 Bd -ṇāti.
5 Bd nivāsaṃpāṇa-
6 Bd na yu-.
7 Bd vāre pana.
8 Bd tam.
9 Ck -pa, Bdf -pāni.
10 Cks avahontuṃ, Bd avabhuttaṃ, Bf vabhottaṃ.
11 Cks -pānissa, Bd -rappā-, Bf khuppoṇissa for khurappa.
12 Bd sayeyya.
13 Cs -pāni corr. to -pāti, Bd -pāniti.
14 Bd omits one tesu.
15 Ck tivuttā, Bd nivuṭha.
16 Bd -pāni.
17 Ck -takaṃ, Cs -takā, Bd -tikaṃ.
18 Bd -nikaṭhena.
19 Cs -hontun, Bd -bhuttan.
20 Cks dubhu-.
[page 273]
10. Nandiyamigajātaka. (385.) 273
bhuñjituṃ1, rañño hi2 kiccaṃ anipphādento taṃ avabhuñjati nāma, sv-āhaṃ
evaṃ avabhottuṃ3 na ussahāmīti4 vadāmi, brāhmaṇamussahe ti c'; ettha
brāhmaṇā 'ti ālapanaṃ, makāro sandhivasena5 vutto, odahissāmahaṃ pas-
saṃ khurapāṇissa6 rājino ti ahaṃ brāhmaṇa attano vāre patte khurap-
paṃ sannahitvā7 āgatassa rañño migayūthato nikkhamitvā ekamante ṭhatvā maṃ
vijjha maṃ vijjha mahārājā 'ti vatvā attano mahāphāsukapassaṃ odahissāmi8,
sukhito mutto ti tadā ahaṃ maraṇabhayā mutto sukhito niddukkho raññā9
anuññāto api nāma mātaraṃ passeyyan ti
Taṃ sutvā brāhmaṇo pakkāmi. Aparabhāge tassa vāra-
divase rājā mahantena parivārena uyyānaṃ āgañchi10. Mahā-
satto ekamante11 aṭṭhāsi. Rājā "migaṃ vijjhissāmīti" khurap-
paṃ sannahi. Mahāsatto yathā aññe maraṇabhayatajjitā palā-
yanti evaṃ apalāyitvā nibbhayo hutvā mettaṃ purecārikaṃ
katvā mahāphāsukapassaṃ12 odahitvā13 niccalo14 aṭṭhāsi. Rājā
tassa mettānubhāvena saraṃ vissajjetuṃ nāsakkhi. Mahāsatto
"kiṃ mahārāja saraṃ na muñcasi, muñcā15" 'ti āha. "Na
sakkomi migarājā" 'ti. "Tena hi guṇavantānaṃ guṇaṃ jāna,
mahārājā 'ti". Tadā rājā Bodhisatte pasīditvā dhanuṃ
chaḍḍetvā "imaṃ16 acittaṃ17 kaliṅgarakaṇḍam pi tava gu-
ṇaṃ jānāti, sacittako manussabhūto pi ahaṃ na jānāmi18,
mayhaṃ khamatha19, abhayaṃ te dammīti" āha. "Mahārāja,
mayhaṃ tāva abhayaṃ desi20, ayaṃ21 uyyāne migagaṇo kiṃ
karissatīti". "Etassa22 pi23 dammīti". Evaṃ Mahāsatto Ni-
grodhajātake vuttanayen'; eva sabbesaṃ24 araññe migānaṃ ākā-
sagatasakuṇajalacaramacchānaṃ25 abhayaṃ dāpetvā rājānaṃ
pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā "mahārāja, raññā nāma agati-
gamanaṃ pahāya dasarājadhamme akopentena dhammena sa-
mena rajjaṃ kāretuṃ vaṭṭatīti",
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -taṃ.
2 Ck ti, Cs ti corr. to hi.
3 Ck -hottuṃ, Cs -bhontuṃ, Bd -bhuttaṃ..
4 Cks ussā-.
5 Bd padasandhi-.
6 Cks Bd -rappān-.
7 Cs -nahi- corr. to -nayhi, Bd -nayi-.
8 Bd adds oḍḍessāmi.
9 Cs arañño corr. to arañña, Ck rañño.
10 Bd āgacchi.
11 Bd -taṃ.
12 Bd -pāsu-.
13 Ck ovadahi-, Cs ovaditvā corr. to ovadahitvā.
14 Bd adds va.
15 Bd muṅcāhi.
16 Bd idaṃ.
17 Cks add apittakaṃ.
18 Bd ahaṃ sacittako m. pi tava guṇaṃ na jānāmi migarāja.
19 Cks mama.
20 Bd deti
21 Bd adds pana.
22 Bd etesaṃ.
23 Bd adds abhayaṃ.
24 Bd adds pi.
25 Bd -ṇānampijalamacchānaṃ pi.
[page 274]
274 VI. Chanipāta. 1. Avāriyavagga. (39.)
Ja_VI,1.10(=385).4: Dānaṃ sīlaṃ pariccāgaṃ ajjavaṃ maddavaṃ tapaṃ
akkodhaṃ avihiṃsā ca khantī ca avirodhanaṃ, || Ja_VI:73 ||
Ja_VI,1.10(=385).5: Icc-ete kusale dhamme ṭhite passāmi1 attani,
tato me jāyate pīti somanassañ c'; anappakan ti. || Ja_VI:74 ||
evaṃ vutte2 rājadhamme gāthābandhanen'; eva3 desetvā
katipāhaṃ rañño santike vasitvā nagare4 sabbasattānaṃ abha-
yadānappakāsanaṃ5 suvaṇṇabheriñ carāpetvā "appamatto hohi
mahārājā" 'ti vatvā mātāpitunnaṃ6 dassanatthāya gato.
Ja_VI,1.10(=385).6: Migarājā pure āsiṃ Kosalassa niketave
Nandiyo nāma nāmena abhirūpo catuppado. || Ja_VI:75 ||
Ja_VI,1.10(=385).7: Taṃ maṃ vadhituṃ āgañchi dāyasmiṃ7 Añjanāvane
dhanuṃ adejjhaṃ katvāna8 usuṃ sandhāya9 Kosalo. || Ja_VI:76 ||
Ja_VI,1.10(=385).8: Tassāhaṃ odahiṃ passaṃ khurapāṇissa10 rājino,
tadāhaṃ sukhito mutto mātaraṃ daṭṭhum āgato ti || Ja_VI:77 ||
imā abhisambuddhagāthā honti.
Tattha Kosalassa niketave ti Kosalarañño niketave vasanaṭṭhāne,
tassa santike araññasmin ti attho, dāyasmin ti migānaṃ vasanatthāya dinne
uyyāne, adejjhaṃ11 katvānā 'ti jiyāya saddhiṃ ekato katvā, āropetvā ti
attho, sandhāyā12 'ti sandahitvā13 yojetvā, odahin ti oḍḍesiṃ, mātaraṃ
daṭṭhumāgato ti desanāsīsaṃ etaṃ, rañño dhammaṃ desetvā sabbasattānaṃ
abhayatthāya suvaṇṇabheriñ carāpetvā mātāpitaro daṭṭhuṃ āgato 'smīti attho.
Satthā imaṃ desanaṃ14 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne mātuposakabhikkhu sotāpattiphale patiṭ-
ṭhahi) "Tadā mātāpitaro15 mahārājakulāni ahesuṃ, brāhmaṇo Sāri-
putto, rājā Ānando, migarājā16 aham evā" 'ti. Nandiyamiga-
jātakaṃ17. Avāriyavaggo18 paṭhamo.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd passati.
2 Bd adds migarājā.
3 Bd -bandheneva.
4 Bd nāgarājānañca.
5 Bd abhayaṭhānappakāsanatthaṃ.
6 Bd -tūnaṃ.
7 Cks dāsasmiṃ.
8 Bd anvañjaṃ katvā.
9 Ck sandāya, Bd sanneyya.
10 Cs -nissa, Bd khurappā-, Bd anvajhaṃ.
12 Bd usuṃ sanneyyā.
13 Bd sannayitvā.
14 Ck Bd dhammade-.
15 Bd adds pana.
16 Bd nandiyamigarājā pana.
17 Bd nandiyamigarājajātakaṃ dasamaṃ.
18 Cks agā-.
[page 275]
1. Kharaputtajātaka. (386.) 275
2. SENAKAVAGGA.
1. Kharaputtajātaka.
Saccaṃ kirevamāhaṃsū 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto purāṇadutiyikapalobhanaṃ ārabbha kathesi. Taṃ hi
bhikkhuṃ Satthā "saccaṃ kira tvaṃ1 ukkaṇṭhito" 'ti pucchitvā "āma
bhante" ti2 "kena ukkaṇṭhāpito sīti" "purāṇadutiyikāyā" 'ti vutte
"bhikkhu, ayaṃ te itthi anatthakārikā, pubbe pi tvaṃ imaṃ nissāya
aggiṃ pavisitvā maranto paṇḍite nissāya jīvitaṃ labhīti" vatvā
atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Senake3 nāma raññe4 rajjaṃ kā-
rente5 Bodhisatto Sakkattaṃ kāresi. Tadā Senakassa rañño
ekena nāgarājena6 saddhiṃ mittabhāvo hoti. So kira nāga-
rājā nāgabhavanā nikkhamitvā thale gocaraṃ gaṇhanto carati.
Atha naṃ gāmadārakā disvā "sappo ayan" ti leḍḍuādīhi7 pa-
hariṃsu. Rājā uyyānakīḷikaṃ8 gacchanto disvā "kiṃ ete dā-
rakā {karontīti}" pucchitvā "ekaṃ sappaṃ paharantīti" sutvā
"paharituṃ mā detha, palāpetha ne" ti palāpesi. Nāgarājā
jīvitaṃ labhitvā nāgabhavanaṃ gantvā bahūni ratanāni ādāya
aḍḍharattasamaye rañño sayanigharaṃ9 pavisitvā tāni10 rata-
nāni datvā "mayā tumhe nissāya jīvitaṃ laddhan" ti raññā11
saddhiṃ mittabhāvaṃ katvā punappunaṃ gantvā rājānaṃ pas-
sati. So attano nāgamāṇavikāsu ekaṃ kāmesu atittaṃ nāga-
māṇavikaṃ rakkhanatthāya rañño santike ṭhapesi "yadā etaṃ
na passasi tadā imaṃ mantaṃ parivatteyyāsīti" c'; assa12
ekaṃ mantaṃ adāsi. So ekadivasaṃ uyyānaṃ gantvā nāga-
māṇavikāya saddhiṃ pokkharaṇiyaṃ udakakīḷaṃ kīḷi. Nāga-
māṇavikā ekaṃ udakasappaṃ disvā attabhāvaṃ vijahitvā tena
saddhiṃ asaddhammaṃ patisevi13. Rājā taṃ apassanto "kahaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds bhikkhuṃ.
2 Bd adds vutte.
3 all three MSS. -ko.
4 all three MSS. rājā.
5 Cks -to.
6 Bd -raññā.
7 Bd leḍḍudaṇḍīhi.
8 Bd uyyānaṃ kiḷituṃ.
9 Ck Bd sayana-.
10 Bd omits tāni.
11 Cks rañño.
12 Bd tassa.
13 Bd paṭi-.
[page 276]
276 VI. Chanipāta. 2. Senakavagga. (40.)
nu kho gatā" ti mantaṃ parivattetvā anācāraṃ karontiṃ
disvā veḷupesikāya pahari. Sā kujjhitvā tato nāgabhavanaṃ
gantvā "kasmā āgatāsīti" puṭṭhā "tumhākaṃ sahāyo maṃ
attano vacanaṃ agaṇhantiṃ1 piṭṭhiyaṃ paharīti" pahāraṃ das-
sesi2. Nāgarājā tattato3 ajānitvā4 va cattāro nāgamāṇavake
āmantetvā "gacchatha, Senakassa sayanigharaṃ7 pavisitvā nā-
sāvātena taṃ bhusaṃ6 viya viddhaṃsethā" 'ti pesesi. Te
gantvā rañño sirisayane nipannakāle gabbhaṃ pavisiṃsu. Te-
saṃ pavisanavelāyam eva7 rājā {deviṃ} āha: "jānāsi nu kho
bhadde nāgamāṇavikāya gataṭṭhānan" ti. "Na jānāmi devā"
'ti. "Ajja sā8 amhākaṃ pokkharaṇiyaṃ kīḷanakāle attabhā-
vaṃ vijahitvā ekena udakasappena saddhiṃ anācāraṃ akāsi,
atha naṃ ahaṃ ‘evaṃ mā karīti'; sikkhāpanatthāya viḷupesi-
kāya pahariṃ, ‘nāgabhavanaṃ9 gantvā sahāyassa me aññaṃ
kiñci kathetvā mettiṃ10 bhindeyyā'; 'ti me bhayaṃ uppajja-
tīti". Taṃ sutvā nāgamāṇavakā tato va11 {nivattitvā} nāga-
bhavanaṃ gantvā nāgarājassa tam atthaṃ ārocesuṃ. So saṃ-
vegappatto hutvā taṃ khaṇaṃ ñeva rañño sayanigharaṃ12
āgantvā tam atthaṃ ācikkhitvā khamāpetvā "idaṃ me daṇḍa-
kamman" ti sabbarūtajānanamantaṃ13 datvā "ayaṃ mahārāja
anagghamanto14, sace imaṃ mantaṃ aññassa dadeyyāsi15
datvā16 va aggiṃ pavisitvā mareyyāsīti" āha. Rājā "sādhū"
ti sampaṭicchi. So tato paṭṭhāya pipīlikānam pi17 saddaṃ
jānāti. Tass'; ekadivasaṃ mahātale nisīditvā madhuphāṇitehi
khādanīyaṃ18 khādantassa ekaṃ madhubinduñ ca phāṇitabin-
duñ ca19 pūvakhaṇḍañ ca20 bhūmiyaṃ pati. Ekā pipīlikā21 taṃ
disvā "rañño mahātale madhucāṭi bhinnā, phāṇitasakaṭaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. -ti. Cs Bd -ti.
2 Cs tattano, Ck tatthato corr. to tattato? Bd tatthato.
4 Ck āj-.
5 Bd -nagaraṃ.
6 Bd -tvā tassa nhāsavātena bhusaṃ.
7 Ck -yaṃ yeva, Cs -ya yeva corr. to -yaṃ yeva-.
8 Bd omits sā.
9 Bd sā nā-.
10 Bd mittaṃ.
11 Bd ca.
12 Bd -nagaraṃ.
13 Cs -rutajānannāmamantaṃ, Ck -jānananāmantaṃ, Bd -rudañujā-.
14 Bd -ggho-.
15 Bd adāsi.
16 Bd vatvā.
17 Bd kippiḷikānaṃ, omitting pi.
18 Ck Bd -ni-.
19 Cks omit phā-.
20 Ck pūva, Cs puva corr. to puvakhaṇḍañca.
21 Bd kipillikā.
[page 277]
1. Kharaputtajātaka. (386.) 277
pūvasakaṭaṃ nikkujjitaṃ, madhuphāṇitapūve1 khādathā" 'ti vi-
ravantī carati. Rājā2 tassa ravaṃ sutvā hasi. Rañño samīpe
ṭhitā devī "kin nu kho disvā rājā hasīti" citesi. Tasmiṃ
khādanīyaṃ3 khāditvā nahātvā pallaṃke nisinne ekaṃ mak-
khikaṃ sāmiko "ehi bhadde, kilesaratiyā ramāmā" 'ti āha.
Atha naṃ sā "adhivāsehi tāva sāmi, idāni rañño gandhe āha-
rissanti, tassa vilimpantassa pādamūle gandhacuṇṇaṃ patis-
sati, ahaṃ tattha vasitvā4 sugandhā bhavissāmi, tato rañño
piṭṭhiyaṃ nipajjitvā ramissāmā" 'ti āha. Rājā tam pi saddaṃ
sutvā hasi. Devī "kin nu kho disvā hasīti" puna cintesi.
Puna rañño sāyamāsaṃ bhuñjantassa ekaṃ sitthaṃ5 bhūmiyaṃ
pati. Pipīlikā6 "rājakule bhattasakaṭaṃ bhaggaṃ7, bhattaṃ
bhuñjantā8 n'; atthīti" viraviṃsu. Taṃ sutvā rājā puna pi
hasi. Devī suvaṇṇakaṭacchuṃ gahetvā rājānaṃ parivisantī9
"maṃ nu kho disvā rājā hasīti10" parivitakkesi. Sā raññā
saddhiṃ sayanaṃ āruyha nipannakāle "kiṃkāraṇā deva hasīti"
pucchi. So "kiṃ11 te mama hasitakāraṇenā" 'ti vatvā punap-
puna12 nibaddho13 kathesi. Atha naṃ sā "tumhākaṃ jānana-
mantaṃ mayhaṃ dethā" 'ti vatvā "na sakkā dātun" ti paṭi-
khittā ti14 puna nibandhi15. Rājā16 "sac'; āhaṃ imaṃ mantaṃ
tuyhaṃ dassāmi marissāmīti" āha. "Maranto pi mayhaṃ dehi
yevā17" 'ti. Rājā mātugāmavasiko hutvā "sādhū" 'ti sam-
paṭicchitvā "imissā mantaṃ datvā aggiṃ pavisissāmīti18" ra-
thena uyyānaṃ pāyāsi. Tasmiṃ khaṇe Sakko devarājā19 lokaṃ
olokento imaṃ kāraṇaṃ disvā "ayaṃ bālarājā mātugāmaṃ
nissāya ‘aggiṃ pavisissāmīti'; gacchati20, jīvitadānam assa das-
sāmīti" Sujaṃ asurakaññaṃ ādāya Bārāṇasiṃ āgantvā21 taṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ṇitañca pūvañca.
2 Bd atha rājā.
3 all three MSS. -ni-.
4 Bd vaṭṭetvā.
5 Cs sintaṃ corr. to sitthaṃ, Bd bhattasiṭhaṃ?
6 Bd kipilli-.
7 Bd adds āgantvā.
8 Ck -jatā, Bd -jathā.
9 Cks -ti, Bd -vasantaṃ.
10 Ck hasītīti, Cs hasītīti corr. to hasatīti.
11 Cks kin.
12 Bd -punnaṃ.
13 Bd nibandhaṃ pucchi rājā.
14 so Cks instead of pi? Bd -kkhipitvā, omitting ti.
15 Bd punapunnaṃ nibandhaṃ yāci.
16 Ck rajā, Cs jā.
17 Bd devā.
18 Bd adds deviyā saddhiṃ.
19 Bd omits de-.
20 Bd adds ahaṃ.
21 Bd gantvā.
[page 278]
278 VI. Chanipāta. 2. Senakavagga. (40.)
ajikaṃ katvā attanā1 ajo hutvā "mahājano mā passīti2" adhiṭ-
ṭhāya rañño rathassa purato ahosi. Taṃ rājā c'; eva rathe
yuttasindhavā ca passanti, añño koci na passati. So kathā-
samuṭṭhāpanatthaṃ3 ajikāya saddhiṃ methunadhammaṃ pati-
sevanto4 viya ahosi. Tam eko rathe yuttasindhavo disvā
"samma aja5 mayaṃ pubbe ‘ajā kira bālā ahirikā'; ti assumha6
na7 passimha8, tvaṃ kira9 raho paṭicchannaṭṭhāne10 kattabbaṃ
anācāraṃ11 amhākaṃ ettakānaṃ12 passantānaṃ ñeva karosi na
lajjasi, taṃ no pubbe sutaṃ iminā diṭṭhena sametīti" vatvā
paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VI,2.1(=386).1: Saccaṃ kir'; evam āhaṃsu bhastaṃ13 bālo ti paṇḍitā,
passa: bālo rahokammaṃ āvikubbaṃ na bujjhatīti. || Ja_VI:78 ||
Tattha bhastan14 ti ajaṃ, paṇḍitā ti ñāṇasampannā taṃ bālo ti va-
dantā15 saccaṃ kira vadanti16, passā 'ti ālapanaṃ, passathā 'ti attho, na
bujjhatīti evaṃ17 kātuṃ na18 yuttan ti na jānāti.
Taṃ sutvā ajo dve gāthā abhāsi:
Ja_VI,2.1(=386).2: Tvaṃ ca19 kho samma bālo si, kharaputta vijānahi20:
rajjuyāsi21 parikkhitto vaṃkoṭṭho ohitomukho. || Ja_VI:79 ||
Ja_VI,2.1(=386).3: Aparam pi22 samma te balyaṃ23 yo mutto na palāyasi,
so ca bālātaro24 samma yaṃ25 tvaṃ vahasi26 Senakan ti. || Ja_VI:80 ||
Tattha tvañ ca19 kho sammā 'ti samma sindhava mayāpi kho tvaṃ
bālataro, kharaputtā 'ti so kira gadrabhassa jātako27, tena28 taṃ evaṃ āha,
vijānahīti29 aham eva bālo ti jāna30, parikkhitto ti yugena saddhiṃ gīvāya
parikkhitto, vaṃkoṭṭho ti vaṃkaoṭṭho, ohitomukho31 ti mukhabandhakena32
ṭhapitamukho, yo33 mutto na palāyasīti yo tvaṃ rathato mutto samāno
muttakāle palāyitvā araññaṃ na pavisasi34, taṃ te apalāyanaṃ aparam22 pi
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -no.
2 Bd passatū ti.
3 Bd adds rathassa pūrato.
4 Bd paṭi-.
5 Bd adds rāja.
6 Bd assumā.
7 Bd idāneva.
8 Bd -hā.
9 Bd pana.
10 Bd -nneṭhāne.
11 Bd adds cari.
12 Bd ettha-.
13 Bd gantaṃ, Bf garaṃ.
14 Bd gantan.
15 Bd -ti.
16 Cks vadati.
17 Bd ekaṃ.
18 Bd a.
19 Cks Bf omit ca.
20 Bd -nāhi.
21 Bd rajjunāhi, Bf rajjuyāpi.
22 Bd ayaṃ pi, Bf ayaṃ hi.
23 Bd bā-.
24 Bd bāla-.
25 Cks yan.
26 Ck Bd -ti.
27 Cks tvaṃ, omitting ca.
28 Bd jāti-.
29 Bd adds kona.
30 Bd -nāhiti.
31 Bd jānāti.
32 Cks -ta-.
33 Bd -bandhena.
34 Cks omit yo.
35 Ck pavissi, Bd pavissasi, Cs pavissi corr. to pavisasi.
[page 279]
1. Kharaputtajātaka. (386.) 279
bālyaṃ, so ca bālataro ti yaṃ tvam Senakaṃ vahasi so1 Senako ta-
yāpi2 bālataro.
Rājā tesaṃ3 ubhinnaṃ pi kathaṃ jānāti, tasmā taṃ su-
ṇanto sanikaṃ rathaṃ pesesi. Gadrabho pi 'ssa4 kathaṃ
sutvā puna catutthaṃ gātham āha:
Ja_VI,2.1(=386).4: Yan5 nu samma ahaṃ bālo ajarāja6 vijānahi,
atha kena Senako bālo taṃ me akkhāhi pucchito ti. || Ja_VI:81 ||
Tattha yan ti karaṇatthe paccattavacanaṃ7, nū 'ti tāvatthe8 nipāto,
idaṃ vuttaṃ hoti: samma ajarāja yena tāva tiracchānagatatthena9 kāra-
ṇena ahaṃ bālo taṃ tvaṃ kāraṇaṃ jānāsi10, sakkā11 etaṃ tayā ñātuṃ, ahaṃ12
tiracchānagatattā va13 bālo, tasmā14 kharaputtā 'ti ādini vadanto suṭṭhu15 va-
dasi16, ayaṃ pana Senako rājā kena kāraṇena bālo, tam me17 kāraṇaṃ puc-
chito akkhāhīti.
Taṃ ācikkhanto ajo18 pañcamaṃ gātham āha:
Ja_VI,2.1(=386).5: Uttamatthaṃ19 labhitvāna bhariyā yo padassati20
tena jahissat'; attānaṃ21 sā c'; ev'; assa na hessatīti22. || Ja_VI:82 ||
Tattha uttamatthan23 ti sabbarūtajānanamantaṃ24, tenā 'ti tena tassā
mantappadānasaṃkhātena25 kāraṇena taṃ datvā26 aggiṃ pavisanto attānañ ca
jahissati27 sā c'; assa bhariyā na bhavissati28, tasmā29 esa tayāpi30 bālataro
yo laddhaṃ yasaṃ rakkhituṃ na sakkotīti.
Rājā31 tassa vacanaṃ sutvā "ajarāja32 amhākaṃ sotthiṃ
karonto pi tvaṃ ñeva karissasi, kathehi tāva no kattabba-
yuttan33" ti āha. Atha naṃ ajarājā "mahārāja imesaṃ sattā-
naṃ attanā34 añño piyataro nāma n'; atthi, ekaṃ piyabhaṇḍam
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds pi.
2 Bd omits pi.
3 Cks nesaṃ?
4 Bd sindhavo pi tassa.
5 Cs Bdf yaṃ.
6 Cs ajja-.
7 Cks karaṇatthe paccantaṃ, Bd kāraṇatthe paccatthavacanaṃ.
8 Bd anussavatthe.
9 Cks -tattena.
10 Bd jānatuṃ.
11 Bd adds kiṃ.
12 Bd adds hi.
13 Ck -gataṃ nāma, Cs gatattava? corr. to -gatattāva, Bd -gatatthāva.
14 Bd adds maṃ.
15 Bd suthuṃ.
16 Ck -ti.
17 Bd tasmā taṃ me.
18 Bd taṃ sutvā ajarājā ācikkhanto.
19 Bd uttamantaṃ, Bf uttamattaṃ.
20 Bd bhariyā na bhavissati.
21 Bd tena cajissatattānaṃ, Ck pīyissat-, Cs piyissat-.
22 Ck hessasīti, Cs sā corr. to sa, Bd sā tassa jahissatīti.
23 Bd uttamantan.
24 Bd -rūdañūjānanamantaṃ.
25 Bd tena sabbarūdañūjānanamantasaṅkhātena.
26 Bd niso in the place of taṃ datvā.
27 Ck pīyassati, Cs piyassati, Bd jahissati jahissati.
28 Bd -tīti.
29 Cs tassā.
30 Ck tasmāpi, Cs tayāpa.
31 Bd tato rājā.
32 Ck Bd -jā.
33 Bd -yuttakan.
34 Cks -no.
[page 280]
280 VI. Chanipāta. 2. Senakavagga. (40.)
nissāya attānaṃ nāsetuṃ laddhaṃ1 yasaṃ pahātuṃ na2 vaṭ-
ṭatīti" vatvā chaṭṭhamaṃ3 gātham āha:
Ja_VI,2.1(=386).6: Na ve ‘piyaṃ me4'; ti janinda tādiso
attaṃ niraṃkatvā5 piyāni sevati,
attā va seyyo paramā va seyyo
labbhā6 piyā ocitatthena7 pacchā ti. || Ja_VI:83 ||
Tattha piyaṃ me8 ti piyaṃ me ti9 ayam eva vā pāṭho, idaṃ vuttaṃ
hoti: janinda tādiso10 tumhādiso yasamahante ṭhito puggalo ekaṃ piya-
bhaṇḍaṃ11 nissāya idaṃ piyaṃ me ti attaṃ12 niraṃkatvā10 attānaṃ chaḍḍetvā
tāni piyāni na sevat'; eva, kiṃkāraṇā: attā va seyyo paramā va seyyo ti
yasmā sataguṇena sahassaguṇena attā va seyyo varo uttamo, kuto: paramā va13
seyyo, paramā uttamāpi14 aññasmā piyabhaṇḍā ti attho, ettha hi vakāro15 pi-
kāratthe16 nipāto17 ti daṭṭhabbo, labbhā piyā ocitatthena18 pacchā ti
ocitatthena19 hi vaḍḍhitatthena20 yasappattena21 purisena pacchāpi22 nāma
sakkā laddhuṃ, tasmā23 kāraṇā attā na24 nāsetabbo25 ti.
Evaṃ Mahāsatto rañño ovādaṃ adāsi. Rājā tussitvā
"ajarāja kuto āgato sīti" pucchi. "Sakko ahaṃ mahārāja,
tava anukampāya taṃ26 maraṇā mocetuṃ āgato 'mhīti27. "De-
varāja ahaṃ ‘etissā28 mantaṃ dassāmīti'; avacaṃ, idāni kiṃ
karomīti20". "Tumhākaṃ ubhinnam pi vināsena kiccaṃ n'; atthi,
‘sippassa upacāro30'; ti vatvā etaṃ katipayehi pahārehi pa-
harāpehi31, iminā upāyena na gaṇhissatīti". Rājā "sādhū" 'ti
sampaṭicchi. Mahāsatto rañño ovādaṃ datvā sakaṭṭhānam eva
gato32. Rājā uyyānaṃ gantvā deviṃ pakkosāpetvā āha "gaṇ-
hissasi bhadde mantan" ti. "Āma devā" 'ti. "Tena hi
upacāraṃ karohīti". "Ko upacāro" ti. "Piṭṭhiyaṃ pahāra-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd laddha.
2 Bd omits na.
3 Bd chaṭhaṃ.
4 Ck ce.
5 Bd attānaṃ katvā.
6 Bd adds va, Bf ca.
7 Cks ojitattena.
8 Cks ce.
9 so all three MSS. instead of ce, Bd omits ti.
10 Bd adds ti.
11 Bd adds pi.
12 Bd attānaṃ.
13 Bd omits paramā va.
14 Bd omits pi.
15 Bd cakāro.
16 Bd kāraṇatthe.
17 Bd omits ti.
18 Cks ojitattena.
19 Ck ojitaṃtena na, Cs ojitattena.
20 Cks vaḍḍhitattena, Bd omits pacchā ti ocitatthena hi vaḍḍhitatthena.
21 Bd yasasampannena.
22 Bd pacchāmiyā.
23 Cks natassa.
24 Cs na corr. to naṃ.
25 Ck nāsenatabbo, Cs nāsenaddho corr. to nāsetaddho, Bd na attā
nāvasetabbo.
26 Cks tava.
27 Cks omit mhīti.
28 Bd ekissaṃ.
29 Bd adds mahārāja.
30 Bd -raṃkaromi.
31 Bd pahārāpehiti, Cks katipaye pahāre pahārāhi.
32 Bd adds ti.
[page 281]
2. Sūcijātaka. (387.) 281
sate patamāne1 saddaṃ kātuṃ na vaṭṭatīti". Sā mantalobhena
"sādhū" 'ti sampaṭicchi. Rājā ceṭake2 kasā gāhāpetvā3 ubhosu
passesu paharāpesi. Sā dve tayo pahāre4 adhivāsetvā tato-
paraṃ "na me manten'; attho5" ti viravi. Atha naṃ rājā
"tvaṃ maṃ māretvā mantaṃ gaṇhitukāmā" ti6 piṭṭhiṃ7 nic-
cammaṃ kāretvā vissajjāpesi. Sā tato paṭṭhāya pana kathe-
tuṃ nāsakkhi8.
Satthā imaṃ desanaṃ9 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭ-
ṭhahi) "Tadā rājā ukkaṇṭhitabhikkhu ahosi, devī purāṇadūtiyikā, asso
Sāriputto, Sakko10 aham evā" 'ti. Kharaputtajātakaṃ11.
2. Sūcijātaka.
Akakkasan12 ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto paññā-
pāramiṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ Mahāummagge13 āvibhavissati.
Tadā pana Satthā bhikkhū āmantetvā "na bhikkhave idān'; eva pubbe
pi Tathāgato paññavā14 upāyakusalo yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Kāsiraṭṭhe kammārakule nibbattitvā vayappatto
pariyodātasippo ahosi. Mātāpitaro pan'; assa daliddā. Tesaṃ
gāmato avidūre añño sahassakuṭiko kammāragāmo. Tattha
kammārasahassassa15 jeṭṭhakakammāro16 rājavallabho aḍḍho17
mahaddhano. Tass'; ekā dhītā ahosi18 uttamarūpadharā devac-
charāpaṭibhāgā Janapadakalyāṇilakkhaṇehi19 samannāgatā. Sā-
mantagāmesu manussā vāsīpharasuphālapācanādikārāpanat-
thāya20 taṃ gāmaṃ gantvā yebhuyyena taṃ kumārikaṃ pas-
santi. Te attano attano gāme gantvā nisinnaṭṭhānādisu tassā
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs pamone corr. to pamāṇe, Bd pavattamāne.
2 Bd coraghāṭake.
3 Ck omits k. g.
4 Bd adds dinne.
5 Ck mantonatthī, Cs manto natthī corr. to mantenattho.
6 Bd siti.
7 Bd piṭhiyaṃ.
8 Bd na-.
9 Bd dhammade-.
10 Bd adds pana.
11 Bd adds pathamaṃ.
12 Bd -saṃ pharusan.
13 Bd -umaṅgajātake.
14 Bd adds hutvā.
15 Bd -sahassa.
16 Bd jeṭhako.
17 Bd addho.
18 Bd atthi.
19 Bd -ṇīhila-.
20 Bd -sukuṭālaphālapācānādīni kā-.
[page 282]
282 VI. Chanipāta. 2. Senakavagga. (40.)
rūpaṃ1 vaṇṇenti. Bodhisatto taṃ sutvā savanasaṃsaggena
bandhitvā2 "pādaparicārikaṃ taṃ3 karissāmīti4" uttamajātikaṃ
ayaṃ5 gahetvā ekaṃ sukhumaṃ ghanaṃ sūciṃ katvā pāse
vijjhitvā odake6 opilāpetvā7 aparam pi tathārūpam eva tassā8
kosakaṃ katvā pāse9 vijjhi, iminā niyāmena tassā sattakose10
akāsi, kathaṃ akāsīti na vattabbaṃ, Bodhisattānaṃ hi ñāṇa-
mahantatāya kāraṇaṃ ijjhati11. So taṃ sūciṃ nāḷikāya12 pak-
khipitvā ovaṭṭikāya katvā taṃ gāmaṃ gantvā kammārajeṭṭha-
kassa vasanavīthiṃ pucchitvā tattha gantvā dvāre ṭhatvā "ko
mama hatthato13 evarūpaṃ nāma sūciṃ mūlena kiṇituṃ ic-
chatīti" sūciṃ vaṇṇento jeṭṭhakakammāragharasamīpe14 ṭhatvā15
paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VI,2.2(=387).1: Akakkasaṃ apharusaṃ kharadhotaṃ supāsiyaṃ16
sukhumaṃ tikhiṇaggañ ca ko sūciṃ ketum icchatīti. || Ja_VI:84 ||
Tass'; attho: paṭalassa vā tilakassa vā odhino vā17 abhāvena akakkasaṃ,
vaṭṭatāya18 apharusaṃ, kharena19 arena20 pāsāṇena dhotattā21 khara-
dhotaṃ, sundarena suviddhena22 pāsena samannāgatattā supāsiyam23, saṇ-
hatāya24 sukhumaṃ, aggassa tikhiṇatāya tikhiṇaggaṃ sūciṃ mama hat-
thato mūlaṃ datvā ko kiṇitum icchatīti.
Evañ ca pana vatvā puna pi taṃ vaṇṇento dutiyaṃ
gātham āha:
Ja_VI,2.2(=387).2: Sumajjañ ca supāsañ ca anupubbaṃ suvaṭṭitaṃ25
ghanaghātimaṃ26 paṭitthaddhaṃ ko sūciṃ ketum icchatīti. || Ja_VI:85 ||
Tattha sumajjan ti kuruvindakacuṇṇena suṭṭhu majjitaṃ, supāsan ti
saṇhena pāsavedhakena27 viddhattā28 sundarapāsaṃ, ghanaghātiman29 ti yā
ghātiyamānā30 adhikaraṇiṃ31 anupavisati ayaṃ ghanaghātimā ti vuccati32, tā-
disā ti attho, paṭitthaddhan ti amudukaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vaṇṇārūpaṃ.
2 Bd bajhitvā.
3 Bd omits taṃ.
4 Bd mi nan ti.
5 Bd ayasaṃ.
6 Bd udakena.
7 Bd uppi-.
8 Cks tassa.
9 Bd -saṃ.
10 Bd -sake.
11 Bd samijhati yeva.
12 Cks nāli-.
13 Ck koma āma hato, Cs mama hato corr. to -hatthato.
14 Bd -gharadvārasa-.
15 Bd gaṃtvā.
16 Cks -sikaṃ.
17 Cks omit vā.
18 Bd maṭhakāya.
19 Bd akharena ca.
20 so Cks; Bd omits arena.
21 Bd dhovitattā.
22 Bd -vinantena.
23 Ck -saṃ, Cs -saṃ corr. to -yaṃ.
24 Ck hatāyaṃ, Cs saṇahatāya, Bd sannatatāya.
25 Cks -vaddhitaṃ.
26 Ck -tiṃ, Cs -tim corr. to -timaṃ, Bd -ghāṭimaṃ.
27 Bd -ke vajirena.
28 Bd vidhatto.
29 Bd -ghāṭima.
30 Bd ghāṭa-.
31 Bd -ṇaṃ.
32 Bd succati.
[page 283]
2. Sūcijātaka. (387.) 283
Tasmiṃ khaṇe sā kumārikā bhuttapātarāsaṃ1 pitaraṃ
darathapaṭippassambhanatthaṃ2 cullasayanake3 nipannaṃ tāla-
vaṇṭena vījayamānā Bodhisattassa madhurasaddaṃ sutvā alla-
piṇḍamaṃsena4 hadaye pahaṭā5 viya ghaṭasahassena nibbāpita-
darathā6 viya hutvā "ko nu kho esa madhurena7 saddena
kammārānaṃ vasanagāme sūciṃ vikkiṇāti, kena nu kho kam-
mena āgato, jānissāmi nan" ti tālavaṇṭaṃ ṭhapetvā gehā nik-
khamma8 bahi ālindake ṭhatvā tena saddhiṃ kathesi9. Bodhi-
sattānaṃ patthitaṃ nāma samijjhati, so hi tassā yev'; atthāya
taṃ gāmaṃ āgato. Sā yeva10 tena saddhiṃ kathentī "māṇava
sakalaraṭṭhavāsino sūciādīnaṃ atthāya imaṃ gāmaṃ āgac-
chanti, tvaṃ bālatāya kammāragāme sūcī vikketum11 icchasi,
sace pi divasaṃ sūciyā vaṇṇaṃ bhāsissasi12 na te koci hat-
thato sūciṃ gaṇhissati, sace13 mūlaṃ laddhum icchasi aññaṃ
gāmaṃ yāhīti" vatvā dve gāthā abhāsi:
Ja_VI,2.2(=387).3: Ito dāni patāyanti14 sūciyo balisāni ca,
ko 'yaṃ kammāragāmasmiṃ sūcī vikketum icchati. || Ja_VI:86 ||
Ja_VI,2.2(=387).4: Ito satthāni gacchanti kammantā vividhā puthū,
ko 'yaṃ kammāragāmasmiṃ sūcī vikketum arahatīti15. || Ja_VI:87 ||
Tattha ito dānīti imasmiṃ raṭṭhe idāni sūciyo16 balisāni ca aññani ca17
upakaraṇāni imamhā kammāragāmā patāyanti nikkhamanti, taṃ taṃ disaṃ
pattharantā18 nigacchanti, ko yan ti evaṃ sante ko ayaṃ imasmiṃ kammā-
ragāme sūciṃ vikkiṇituṃ icchati19, satthānīti Bārāṇasiṃ20 gacchantāni nā-
nappakārāni satthāni21 ito va gacchanti, vividhā puthū ti nānappakārakā
bahukammantāpi sakalaraṭṭhavāsīnaṃ ito gahitaupakaraṇeh'; eva22 pavattanti
Bodhisatto tassā vacanaṃ sutvā "bhadde tvaṃ ajānantī
aññāṇena evaṃ vadasīti23" vatvā dve gāthā abhāsi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -raṃ tvaṃ, Cs -raṃtvaṃ corr. to -raṃsaṃ.
2 Cks omit da-.
3 Bd cūḷasayane.
4 Bd allamaṃsapiṇḍena.
5 Bd -tā.
6 Bd -tā, Cks -thaṃ.
7 Bd atima-
8 Bd -mitvā.
9 Bd thatvā ko nesa sace pi divasaṃ suciyā vaṇṇaṃ bhāsissas na koci
tatato suci gaṇhissatīti bodhisattena saddhiṃ evaṃ katheti.
10 Bd ca.
11 Bd vikiṇituṃ.
12 Cks -ti.
13 Bd adds tvaṃ.
14 Bd pitā-.
15 Bd icchasiti. Bf icchati.
16 Bd adds ca.
17 Bd omits ca.
18 Bd nikkhamanti dānaṃ nantaraṃ patthananti.
19 Bd -siti.
20 Cs Bd -siyaṃ.
21 Bd adds pi.
22 Bd -raṇeneva.
23 Bd vadesiti.
[page 284]
284 VI. Chanipāta. 2. Senakavagga. (40.)
Ja_VI,2.2(=387).5: Sūciṃ1 kammāragāmasmiṃ vikketabbā pajānatā,
ācariyā va sañjānanti kammaṃ sukatadukkataṃ2. || Ja_VI:88 ||
Ja_VI,2.2(=387).6: Imañ ca te pitā bhadde sūciṃ jaññā mayā kataṃ
tayā ca maṃ nimanteyya yañ c'; atth'; aññaṃ3 ghare dhanan ti. || Ja_VI:89 ||
Tattha sūcin ti vibhattivipallāso kato, idaṃ vuttaṃ hoti: sūci nāma
pajānatā paṇḍitena purisena kammāragāmasmiṃ yeva vikketabbā, kiṃkāraṇā
ācariyā sañjānanti kammaṃ sukatadukkataṃ4, tassa tassa hi sippassa ācariyā
va5 tasmiṃ tasmiṃ sippe sukatadukkataṃ6 kammaṃ jānanti, sv-āhaṃ kammā-
rakammaṃ ajānantānaṃ gahapatikānaṃ gāmaṃ gantvā mama sūciyā sukata-
dukkatabhāvaṃ7 kathaṃ jānāpessāmi8, imasmiṃ pana gāme mama balaṃ jānā-
pessāmīti, evaṃ Bodhisatto imāya gāthāya attano balaṃ vaṇṇesi, tayā ca maṃ
nimanteyyā 'ti bhadde sace tava9 pitā imaṃ mayā kataṃ sūciṃ īdisā10 vā
esā evaṃ vā11 katā ti jāneyya imaṃ te dhītaraṃ12 pādaparicārikaṃ dammi
gaṇhāhi tan ti evaṃ tayā ca maṃ nimanteyya yañcatthaññaṃ13 ghare
dhanaṃ yañ ca aññaṃ14 saviññāṇakaṃ vā aviññāṇakaṃ vā ghare dhanaṃ
atthi tena maṃ15 nimanteyya, yañcassaññan16 ti pi pātho, yañ ca assa18 ghare
aññaṃ dhanaṃ atthīti attho.
Kammārajeṭṭhako sabbaṃ tesaṃ kathaṃ sutvā "ammā18"
'ti dhītaraṃ pakkositvā19 "kena20 saddhiṃ sallapasīti21" puc-
chi. "Tāta, eko manusso sūciṃ vikkiṇāti21, tena saddhin"
ti23. "Tena hi pakkosāhi nan24" ti. Sā gantvā pakkosi.
Bodhisatto25 kammārajeṭṭhakaṃ vanditvā26 aṭṭhasi. Atha
naṃ27 "kataragāmavāsiko28 sīti" pucchi29. "Ahaṃ30 asuka-
gāmavāsī31 asukakammārassa putto" ti. "Kasmā idhāgato32
sīti". "Sūcivikkayatthāyā33" 'ti. "Āhara34, sūciṃ te pas-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bdf suci.
2 Bd kammasugataduggataṃ, Bf kammaṃ sukaṭadukkaṭaṃ.
3 Bd yañcetthaññaṃ, Bf yatthaññaṃ.
4 Bd sugataduggatanti.
5 Bd ca.
6 Bd sugata
7 Bd sugataduggata-.
8 Ck -pessā, Cs -pessā corr. to -pessāmi, Bd -pessāmiti.
9 Ck tvaṃ, Cs tvam.
10 Bd kiṃdisā.
11 Bd omits vā.
12 Bd adds tava.
13 Bd yañcetthaññaṃ.
14 Bd adds pi.
15 Bd tenimaṃ.
16 Ck sayañca, Cs sayaca, Bd yañca satthusan.
17 Bd añña.
18 Bd sammā.
19 Bd pakkosāpetvā.
20 Cks tena.
21 Bd pesiti.
22 Ck -nati, Cs -nati corr. to -nāti.
23 Bd saddhiṃ sallapemi.
24 Ck tan.
25 Bd adds gehaṃ pavisitvā.
26 Bd adds ekamantaṃ
27 Bd adds so.
28 Cks -gāmaṃvā-.
29 Cks omit pucchi.
30 Bd omits aham.
31 Bd -vāsikomhi.
32 Ck idā-, Cs idā corr. to idhā-.
33 Bd -vikinatthāyā.
34 Cs āhāra corr. to āhara, Bd āha.
[page 285]
2. Sūcijātaka. (387.) 285
sāmā" 'ti. Bodhisatto attano guṇaṃ sabbesaṃ majjhe pa-
kāsetukāmo "nanu ekakānaṃ1 olokitato2 sabbesaṃ majjhe
olokitaṃ varan3" ti āha. So "sādhu tātā" 'ti sabbe kammāre
sannipātetvā4 tehi parivuto "āhara5 tāta6 sūcin" ti āha.
"Ācariya ekaṃ adhikaraṇiñ7 ca udakapuṇṇañ8 ca kaṃsathālaṃ9
āharāpethā" 'ti. So āharāpesi. Bodhisatto ovaṭṭikato10 sū-
cināḷikaṃ11 nīharitvā adāsi. Kammārajeṭṭhako tato sūciṃ12
nīharitvā "ayaṃ tāta sūcīti" pucchi. Nāyaṃ sūci, kosako
eso" ti. So upadhārento13 n'; ev'; antaṃ na koṭiṃ addasa.
Bodhisatto āharāpetvā14 nakhena15 kosakaṃ apanetvā "ayaṃ
sūci, ayaṃ16 kosako" ti mahājanassa dassetvā sūciṃ ācari-
yassa hatthe kosakaṃ17 pādamūle ṭhapesi. Puna tena18 "ayaṃ
maññe19 sūcīti" vutto "ayam pi20 sūcikosako yevā21" 'ti vatvā
nakhena paharanto paṭipāṭiyā cha kosake kammārajeṭṭhakassa
pādamūle ṭhapetvā "ayaṃ sūcīti" tassa hatthe ṭhapesi.
Kammārasahassaṃ aṅguliyo poṭhesi22, celukkhepā23 pavat-
tiṃsu. Atha naṃ kammārajeṭṭhako "tāta imāya sūciyā kiṃ
balan" ti pucchi. "Ācariya balavapurisena24 adhikaraṇiṃ
ukkhipāpetvā adhikaraṇiyā heṭṭhā udakapātiṃ26 ṭhapāpetvā26
adhikaraṇiyā majjhe imaṃ sūciṃ paharathā" 'ti. so tathā
kāretvā adhikaraṇimajjhe sūciṃ aggena27 pahari. Sā adhi-
karaṇī nibbijjhitvā28 udakapiṭṭhe kesaggamattam pi uddhaṃ vā
adho vā ahutvā tiriyaṃ patiṭṭhāsi. Sabbakammārā29 "amhehi
ettakaṃ kālam ‘kammārā nāma edisā hontīti'; sutivasenāpi30
na sutapubban" ti aṅguliyo poṭhetvā31 celukkhepasahassaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ekako.
2 Ck volokitato, Cs vooloketitato, Bd olokessasīti pucchitvā,
omitting vo.
3 Bd oloketuṃ varataran.
4 Bd -pātāpetvā.
5 Bd āha.
6 Bd adds mayaṃ passāma te.
7 Bd -ṇañ.
8 Ck udāpuṇṇaṃ, Cs udāpuṇṇañ corr. to udaka-, Bd udakapurañ.
9 Ck -tālaṃ, Cs -talaṃ.
10 Cks ovaddhi-.
11 Cks -li-.
12 Bd adds gahetvā.
13 Cks padhā-.
14 Bd adds anupubbena.
15 Bd adds taṃ.
16 Bd omits ayaṃ.
17 Bd dassetvā sucikosakaṃ ācariya.
18 Bd kena.
19 Bd adds tā.
20 Bd omits sūcīti vutto ayam pi.
21 Bd vā.
22 Ck peṭhesi, Cs poṭhisi corr. to poṭhesi, Bd pothesuṃ.
23 Bd -pāni.
24 Bd -vatā pu-.
25 Bd -pāṭi.
26 Bd ṭhapetvā.
27 Bd agghe.
28 Bd vinivijjhitvā.
29 Bd sabbe-.
30 Ck sūti-, Cs suci- corr. to suti-.
31 Cs pothe-, Bd appothe-.
[page 286]
286 VI. Chanipāta. 2. Senakavagga. (40.)
pavattayiṃsu. Kammārajeṭṭhako dhītaraṃ pakkositvā1 tasmiṃ
ñeva parisamajjhe "ayaṃ kumarikā tuyham eva anucchavikā"
ti udakaṃ pātetvā adāsi. So aparabhāge kammārajeṭṭhakass'
accayena2 tasmiṃ3 gāme kammārajeṭṭhako āsi4.
Satthā imaṃ desanaṃ5 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: "Kammāradhītā Rāhulamātā ahosi, paṇḍitakammāraputto6
aham evā" 'ti. Sūcijātākaṃ.
3. Tuṇḍilajātaka.
Nava chandake ti, Idaṃ Satthā Jetavane viharanto ekaṃ
maraṇabhīrukabhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira Sāvatthi-
vāsi-kulaputto sāsane7 pabbajitvā maraṇabhīruko ahosi, appamattakaṃ
pi sākhācalanaṃ8 daṇḍakapatanaṃ9 sakuṇacatuppadasaddaṃ vā aññaṃ
vā10 tathārūpaṃ sutvā maraṇabhayatajjito hutvā kucchiyaṃ viddha-
saso11 viya kampanto12 vicarati. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ
samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso asukabhikkhu13 kira maraṇabhīruko appa-
mattakam pi saddaṃ sutvāpi14 kampamāno15 palāyati, imesañ ca sat-
tānaṃ maraṇam eva dhuvaṃ jīvitaṃ addhuvaṃ, nanu nāma tad eva
yoniso manasikātabban16" ti. Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave
etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte taṃ
bhikkhuṃ pakkosāpetvā "saccaṃ kira tvaṃ17 maraṇabhīruko" ti "āma
bhante" ti tena paṭiññāto "na bhikkhave idān'; eva pubbe p'; esa
maraṇabhīruko yevā" ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto sūkariyā kucchismiṃ17 paṭisandhiṃ gaṇhi.
Sūkarī pariṇatagabbhā dve putte vijāyi. Sā ekadivasaṃ te
gahetvā ekasmiṃ āvāṭe nipajji. Ath'; ekā Bārāṇasidvāragāma-
vāsinī19 mahallikā20 kappāsakhettato pacchipūraṃ21 kappāsaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -sāpetvā.
2 Bd -kassa ac-.
3 Bd adds yeva.
4 Bd ahosi.
5 Bd dhammade-.
6 Bd adds pana.
7 Bd buddhasā-.
8 Cs -na.
9 Ck -patta, Cs -patta corr. to -pata.
10 Bd adds saddaṃ.
11 Bd paviṭhasadiso.
12 Bd -pento.
13 Bd -ko nāma bhikkhu.
14 Ck Bd sutvā vi.
15 Ck kappa-, Bd ravanto.
16 Bd manasikārena kā-.
17 Bd adds bhikkhu.
18 Bd -imhi.
19 Bd -sīgāmadvāravāsiṃ.
20 Bd adds itthi.
21 Bd -puṇṇaṃ.
[page 287]
3. Tuṇḍilajātaka. (388.) 287
ādāya yaṭṭhiyā bhūmiṃ ākoṭentī1 āgañchi. Sūkarī taṃ sad-
daṃ sutvā maraṇabhayena2 puttake chaḍḍetvā palāyi. Mahal-
likā sūkarapotake disvā puttasaññaṃ paṭilabhitvā pacchiyaṃ
pakkhipitvā gharaṃ netvā jeṭṭhassa3 Mahātuṇḍilo kaniṭṭhassa
Cullatuṇḍilo ti nāmaṃ katvā4 te puttake viya posesi. Te
aparabhāge vaḍḍhitvā thullasarīra5 ahesuṃ. Mahallikā "ime
no mūlena dehīti" vuccamānāpi "puttā6 me" ti vatvā kassaci
na deti. Ath'; ekasmiṃ chaṇakāle7 dhuttā suraṃ pivantā8
maṃse khīṇe "kuto nu kho maṃsaṃ labhissāmā" 'ti vīmaṃ-
santā mahallikāya gehe sūkarānaṃ9 atthibhāvaṃ ñatvā mūlaṃ10
gahetvā tattha11 gantvā "amma mūlaṃ gahetvā ekaṃ no sū-
karaṃ dehīti" āhaṃsu. Sā "alaṃ tāta, putte12 nāma maṃ-
saṃ khādanatthāya kiṇantānaṃ13 dadantā14 atthīti15" paṭik-
khipi. Dhuttā "amma, manussānaṃ sūkarā nāma puttā na
honti16, dehi no" ti17 punappuna yācantāpi18 alabhitvā ma-
hallikaṃ suraṃ pāyetvā mattakāle "amma, sūkarehi kiṃ ka-
rissasi, mūlaṃ gahetvā paribbayaṃ karohīti" tassā hatthe ka-
hāpaṇe ṭhapayiṃsu19. Sā kahāpaṇe gahetvā "tātā20, Mahā-
tuṇḍilaṃ dātuṃ na sakkā, Cullatuṇḍilaṃ21 pana gaṇhathā" 'ti
āha. "Kahaṃ so" ti. "Ayaṃ etasmiṃ22 gacche" ti. "Sad-
dam assa dehīti23". "Āhāraṃ na passāmīti24". Dhuttā mū-
len'; ekaṃ25 bhattapātiṃ āharāpesuṃ. Mahallikā taṃ gahetvā
dvāre ṭhapitaṃ sūkaradoṇiṃ pūretvā doṇisamīpe aṭṭhāsi. Tiṃ-
samattā dhuttāpi pāsahatthā tatth'; eva aṭṭhaṃsu. Mahallikā
"tāta Cullatuṇḍila21 ehi re26" ti tassa saddam akāsi. Taṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. -ti.
2 Bd adds dve.
3 Bd jeṭhakassa.
4 Bd karitvā.
5 Bd thūla-.
6 Bd puttakā.
7 Cks -na-.
8 Bd -ti.
9 Cks -rā.
10 Ck suraṃ, Cs sūkaraṃ.
11 Bd taṃ gehaṃ.
12 Cs putto.
13 Ck ti-, Cs tinantākaṃ corr. to tiṇantānaṃ.
14 Cs dadatthi corr. to dadatthā and this again to dadantā.
15 Bd tāta puttā me ti ete puttā nāmaṃ maṃsaṃ kh. kiṇantānaṃ dantā
nāma natthīti.
16 Bd adds tehi.
17 Bd adds puttaṃ.
18 Cs vāyamantāpi.
19 Bd tha-, Cks ṭhapiṃsa.
20 Bd -ta.
21 Bd cūḷa-.
22 Bd eka-.
23 Ck dehi, Cs dehi corr. to dehīti, Bd dehiti.
24 Bd āhāraṃ dassāmīti.
25 Ck mūlenakaṃ, Bd mūlena omitting kaṃ.
26 Bd omits re.
[page 288]
288 VI. Chanipāta. 2. Senakavagga. (40.)
sutvā Mahātuṇḍilo "ettakaṃ kālaṃ mama mātarā1 Cullatuṇḍi-
lassa2 saddo na dinnapubbo, maṃ yeva paṭhamaṃ saddāyati,
avassaṃ ajja amhākaṃ bhayaṃ uppannaṃ bhavissatīti" añ-
ñāsi. So kaniṭṭhaṃ āmantetvā3 "tāta, mama mātā taṃ pak-
kosati4, gaccha tāva, jānāhīti5". So gacchā nikkhamitvā
bhattadoṇisamīpe tesaṃ ṭhitabhāvaṃ disvā "ajja me maraṇaṃ
uppannan" ti maraṇabhayatajjito nivattitvā kampamāno bhātu
santikaṃ āgantvā santhambhituṃ6 nāsakkhi, kampamāno7
paribbhamati. Mahātuṇḍilo taṃ disvā "tāta, tvaṃ pan'; ajja
vedhasi bhamasi8 pavisanaṭṭhānaṃ olokesi, kiṃ9 nām'; etaṃ
karosīti" pucchi. So attanā10 diṭṭhakāraṇaṃ kathento paṭha-
maṃ gātham āha:
Ja_VI,2.3(=388).1: Navachandake11 dāni12 diyyati,
puṇṇāyaṃ13 doṇī, suvāminī14 ṭhitā,
bahuke jane pāsapāṇike,
no ca15 kho me paṭibhāti bhuñjitun ti. || Ja_VI:90 ||
Tattha navachandake16 dāni12 diyyatīti bhātika pubbe amhākaṃ
kuṇḍakayāgu17 vā jhāmabhattaṃ18 vā diyyati, ajja pana navachandakaṃ19 na-
vākāraṃ20 dānaṃ21 diyyati, puṇṇāyaṃ22 doṇīti ayaṃ amhākaṃ bhattadoṇi
suddhabhattassa puṇṇā, suvāminī23 ṭhitā ti ayyāpi no tassā24 santike ṭhitā,
bahuke jane ti na kevalañ ca ayyā va25 añño pi hahuko jano pāsapāṇiko26
ṭhito27, no ca kho me paṭibhātīti ayaṃ evaṃ etesaṃ ṭhitabhāvo pi28
idaṃ bhattaṃ bhuñjitum pi mayhaṃ na paṭibhāti na ruccatīti attho.
Taṃ sutvā Mahāsatto "tāta Cullatuṇḍila2, mama kira mātā
etth'; eva29 sūkare posentā nāma yadatthaṃ poseti30 sv-assā31
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -raṃ.
2 Bd cūḷā-.
3 Bd -tesi.
4 Cks -sīti.
5 Bd pajā-.
6 Cs satthamhitum corr. to satthambhi-, Bd sithambhi-.
7 Bd adds va.
8 Bd tvaṃ ajja pana paribbhamasi.
9 Cks kin.
10 Bd no.
11 Bd channake.
12 Cks dāne.
13 Bdf -ya.
14 Bd suddhāni, Bf suddhā pi.
15 Bd ce.
16 Bd -chinna-.
17 Ck kundaka-, Cs tuṇḍaka- corr. to kuṇḍaka-, Bd tuṇḍila-
corr. to tuṇḍula-.
18 Bd suddhachāma-.
19 Bd -channa-.
20 Bd navaka-.
21 Bd doṇi.
22 Ck -ya, Cs -ya corr. to yaṃ, Bd puṇṇā-.
23 Bd suddhānipi.
24 Bd tassa.
25 Cks ca corr. va, Bd pi.
26 all three MSS. -niko.
27 Bd adds idha paṭhamatte sattamī yathā vanappagumbhe ti ādīsu.
28 Cks -vam pi.
29 Ck etthe, Cs ette corr. to ettheva.
30 Cs senti, Ck posenti.
31 Bd svāyam.
[page 289]
3. Tuṇḍilajātaka (388.) 289
attho ajja matthakaṃ patto, tvaṃ1 mā cintayīti" vatvā ma-
dhurena sarena Buddhalīḷhāya dhammaṃ desento dve gāthā
abhāsi:
Ja_VI,2.3(=388).2: Tasasi bhamasi lenam icchasi
attāṇo si kuhiṃ gamissasi,
appossukko bhuñja Tuṇḍila,
maṃsatthāya hi posiyāmase. || Ja_VI:91 ||
Ja_VI,2.3(=388).3: Ogaha2 rahadaṃ akaddamaṃ3,
sabbaṃ sedamalaṃ pavāhaya4,
gaṇhāhi navaṃ vilepanaṃ
yassa gandho na kadāci5 chijjatīti. || Ja_VI:92 ||
Tassa dasapāramiyo āvajjitvā mettāpāramiṃ purecārikaṃ
katvā paṭhamaṃ padaṃ6 udāharantass'; eva saddo7 sakalaṃ8
dvādasayojaniyaṃ9 Bārāṇasiṃ ajjhotharitvā10 gato. Sutasuta-
khaṇe11 yeva rājauparājādayo ādiṃ katvā Bārāṇasivāsino āga-
miṃsu, anāgatāpi gehe ṭhitā va suṇiṃsu. Rājapurisā gacchaṃ
bhinditvā bhūmiṃ samaṃ katvā vālikaṃ12 okiriṃsu13. Dhut-
tānaṃ surāmado chijji14, pāse chaḍḍetvā dhammaṃ suṇamānā
aṭṭhaṃsu. Mahallikāya pi maddo15 chijji16. Mahāsatto ma-
hājanamajjhe Cullatuṇḍilassa16 dhammadesanaṃ ārabhi17.
Tattha tasasi bhamasīti maraṇabhayena uttasasi, ten'; eva kilamanto
bhamasi, lenamicchasīti patiṭṭhaṃ olokesi, attāṇo sīti tāta pubbe amhā-
kaṃ mātā patisaraṇaṃ hoti18, sā ajja19 nirapekkhā20 amhe chaḍḍesi, idāni
kuhiṃ gamissasi21, ogahā22 'ti ogāha, ayam eva vā pāṭho, pavāhayā 'ti
hārehi23, na chijjatīti na nassati, idaṃ vuttaṃ hoti24: sace maraṇato bhā-
yasi25 akaddamaṃ pokkharaṇiṃ otaritvā tava sarīre sabbaṃ sedañ ca malañ ca
pavāhetvā26 niccaṃ surabhigandhavilepanaṃ vilimpā27 'ti28.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits tvaṃ.
2 Bf ogāmā, Bd obhāha.
3 Cks -ma.
4 Bf -hassu.
5 Cks kadāsi.
6 Bd pā-.
7 Cks saddaṃ.
8 Bd -la.
9 Bd -ikaṃ.
10 Ck -tta-, Cs -tta- corr. to -ttha-.
11 Bd omits one suta.
12 Bd vāḷu-.
13 Ck otariṃsu.
14 Bd chiddi.
15 Bd surāmaddo.
16 Bd cūḷa-.
17 Bd ārabbhi, Cs āhari.
18 Bd ahosi.
19 Bd adds pana.
20 Bd nirāpakkhā.
21 Cks -ti.
22 all three MSS. ogāhā.
23 Bd pavāhehi kārehīti attho.
24 Bd adds tāta.
25 Bd tasasi.
26 Cks pā-.
27 Bd -pāhi.
28 Bd repeats tassa dasapāramiyo---desanaṃ ārabbha kathesi,
vide supra.
[page 290]
290 VI. Chanipāta. 2. Senakavagga. (40.)
Taṃ sutvā Cullatuṇḍilo1 "mayhaṃ bhātā evaṃ vadeti,
amhākañ ca vaṃso pokkharaṇiṃ otaritvā nahānaṃ2 sarīrato
sedamalapavāhanaṃ3 purāṇavilepanaṃ hāretvā navavilepana-
gahaṇañ4 ca kismiñci5 kāle n'; atthi, kin nu kho sandhāya
bhātā maṃ evam āhā" 'ti pucchanto catutthaṃ gātham āha:
Ja_VI,2.3(=388).4: Katamo rahado5 akaddamo,
kiṃ su sedamalan ti vuccati,
katamañ ca navaṃ vilepanaṃ
yassa7 gandho na kadāci8 chijjatīti. || Ja_VI:93 ||
Taṃ sutvā Mahāsatto "tena hi9 ohitasoto suṇāhīti" Bud-
dhalīḷhāya dhammaṃ desento
Ja_VI,2.3(=388).5: Dhammo rahado10 akaddamo,
pāpaṃ sedamalan ti vuccati,
sīlañ ca navaṃ vilepanaṃ,
tassa gandho na kadāci8 chijjati. || Ja_VI:94 ||
Ja_VI,2.3(=388).6: Nandanti sarīraghātino,
na ca nandanti sarīradhārino,
puṇṇāya ca puṇṇamāsiyā
ramamānā va jahanti jīvitan ti || Ja_VI:95 ||
imā gāthā āha11.
Tattha dhammo pañcasīladasasīlāni12 tīṇi sucaritāni sattatiṃsabodha-
pakkhiyadhammā amatamahānibbānan ti sabbo p'; esa dhammo nāma, akad-
damo ti rāgadosamohamānadiṭṭhikilesakaddamānaṃ abhāvena akaddamo, iminā
sesadhammato vinivaṭṭetvā nibbānam eva dasseti, "yāvatā bhikkhave dhammā saṃ-
khātā vā asaṃkhātā vā virāgo tesaṃ dhammānaṃ aggam akkhāyati, yadidaṃ
madanimmadano pipāsavinayo ālayasamugghāto vaṭṭūpacchedo13 taṇhakkhayo
virāgo nirodho nibbānan" ti14 vuttaṃ, tad ev'; esa15 dassento tāta Cullatuṇḍila16
ahaṃ nibbānatalākaṃ rahado17 ti kathemi, jātijarāvyādhimaraṇāni18 hi19 tatth'
eva n'; atthi, sace pi maraṇato muccitukāmo20 nibbānagāminiṃ paṭipadaṃ21
gaṇhā 'ti; upanissayapaccayavasena kira Bodhisatto evaṃ kathesi, pāpaṃ seda-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd cūla-.
2 Bd nhātvā.
3 Cks -pajahanaṃ.
4 Bd navaṃvilepanaga-, Cks navavilepanaṃga-.
5 Cks -mici.
6 Bd -mo nu dahado.
7 Cks kassa, Bf tassa, Bd tassa corr. to yassa.
8 Cks -si.
9 Bd adds kaniṭha.
10 Bd dahado.
11 Bd abhāsi.
12 Bd pañcasīlāṭhasīladasa-.
13 Bd vatthu-, adding sabbupadhipaṭinisaggo.
14 Bd adds hi.
15 Bd tadeva.
16 Bd cūḷa-.
17 Bd daha-.
18 Bd -ṇādini.
19 Bd omits hi.
20 Bd muñci-.
21 Bd -pattiyaṃ.
[page 291]
3. Tuṇḍilajātaka. (388.) 291
malan ti tāta Cullatuṇḍila1 pāpaṃ sedamalasadisattā sedamalan ti porāṇaka-
paṇḍitehi kathitaṃ, taṃ pan'; etaṃ ekavidhena pāpaṃ yadidaṃ manopadoso,
duvidhena pāpaṃ pāpakañ ca sīlaṃ pāpikā ca diṭṭhi, tividhena pāpaṃ tīṇi2
duccaritāni, catubbidhena pāpaṃ cattāri agatigamanāni, pañcavidhena pāpaṃ
pañca cetokhilā, chabbidhena pāpaṃ cha agāravā, sattavidhena pāpaṃ satta
asaddhammā, aṭṭhavidhena pāpaṃ aṭṭha micchatta, navavidhena pāpaṃ nava
āghātavatthūni3, dasavidhena pāpaṃ dasa akusalakammapathā, bahuvidhena
pāpaṃ rāgo doso moho ti4 ekadukatikādivasena vibhattā akusaladhammā ti,
sabbaṃ p'; etaṃ pāpaṃ sarīranissitasedamalasadisan5 ti paṇḍitehi6 kathitaṃ,
sīlan ti pañcasīlaṃ dasasīlaṃ catupārisuddhisīlaṃ, idaṃ tāta sīlaṃ catujāti-
gandhavilepanasadisan ti vadanti7, tassā 'ti tassa sīlassa gandho tīsu vayesu na
kadāci chijjatīti8 sakalalokaṃ pattharitvā gacchati,
Na pupphagandho paṭivātam eti (Dhp. v. 54-56.)
na candanaṃ tagaramallikā vā,
satañ ca gandho paṭivātam eti,
sabbā disā sappuriso pavāti.
Candanaṃ tagaraṃ vāpi uppalaṃ atha vassikī
etesaṃ gandhajātānaṃ sīlagandho anuttaro,
Appamatto ayaṃ gandho y'; āyaṃ tagaracandanī,
yo ca sīlavataṃ gandho vāti devesu uttamo ti,
nandanti sarīraghātino ti tāta Tuṇḍila ime aññāṇamanussā madhuramaṃ-
saṃ khādissāma puttadāraṃ9 khādāpessāmā ti pāṇātipātaṃ karontā10 nandanti
tussanti, pāṇātipāto āsevito bhāvito bahulīkato11 nirayasaṃvattaniko hoti, ti-
racchānayoni-pe12-pettivisayasaṃvattaniko hoti, yo sabbalahuko pāṇātipātassa
vipāko so13 manussabhūtassa appāyukasaṃvattaniko14 hotīti imaṃ pāṇātipāte
ādīnavaṃ na jānanti, ajānantā15
Madhuvā maññati bālo yāva pāpaṃ na paccatīti16 (Dhp. v. 69.)
madhurasaññino17 hutvā
Caranti bālā dummedhā amitteneva attanā18 (Dhp. v. 66.)
karontā19 pāpakaṃ kammaṃ yaṃ hoti kaṭukapphalaṃ,
ettakam pi na jānanti
Na taṃ kammaṃ kataṃ sādhu yaṃ hoti kaṭukapphalaṃ20 (Dhp. v. 67.)
yassa assumukho rodaṃ vipākaṃ paṭisevati21,
na ca nandantīti22 tāta Tuṇḍila23 ye pan'; ete sarīradhārino sattā te attano
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd cūḷa-.
2 Bd adds vā.
3 Bd āghāṭa-, Cks aghāta-.
4 Bd adds evaṃ.
5 Bd -taṃse-
6 Bd purāṇapa-.
7 Cks vadati.
8 Bd chijjati.
9 Bd adds pi ca.
10 Ck Bd -to.
11 Bd bāhuligato.
12 Bd pa.
13 Cks omit so.
14 Cs -kassasaṃ-, Bd apāyikasaṃ-.
15 Bd ajānanto karonti, Cs omits jānanti a.
16 Bd paccati yadā ca paccati pāpaṃ madhuva.
17 Bd paññino.
18 Bd -no.
19 Bd -ti.
20 so all three MSS.
21 Bd -tīti atha pāpāna passati.
22 all three MSS. na candanan ti, Bd adds sariradhārino ti.
23 Bd cūlatu-.
[page 292]
292 VI. Chanipāta. 2. Senakavagga. (40.)
maraṇe āgacchante1 ṭhapetvā sīhamigarājahatthājānīyāssājānīyakhīṇāsave ava-
sesā Bodhisattaṃ ādiṃ katvā abhāyantā nāma n'; atthi
Sabbe tasanti daṇḍassa, sabbesaṃ jīvitaṃ piyaṃ, (Dhp. v. 130.)
attānaṃ upamaṃ katvā na haneyya na ghātaye,
puṇṇāyā 'ti guṇapuṇṇāya, puṇṇamāsiyā2 ti puṇṇacandayuttāya3 māsaṃ
vā pūretvā ṭhitāya tadā kira puṇṇamāsiuposathadivaso hoti, ramamānā
va jahanti jīvitan ti tāta Tuṇḍila4 mā soci mā paridevi, maraṇassa nāma
te bhāyanti5 yesaṃ abbhantare sīlādiguṇā n'; atthi, mayaṃ pana sīlācārasam-
pannā puññavanto, tasmā amhādisā sattā ramamānā va jahanti jīvitan ti.
Evaṃ Mahāsatto madhurena sarena Buddhavilāsena6 dham-
maṃ desesi. Mahājanakāyā7 satasahassaso8 aṅguliyo9 poṭhe-
suṃ10, celukkhepā ca pavattiṃsu11, sādhukārasaddapuṇṇo12
antalikkho13 ahosi. Bārāṇasirājā Bodhisattaṃ rajjena pūjetvā14
mahallikāya yasaṃ datvā ubho pi te15 gandhodakena nahā-
petvā vatthāni nivāsetvā16 gīvāsu maṇiratanāni pilandhāpetvā
nagaraṃ netvā puttaṭṭhāne ṭhapetvā mahantena parivārena
paṭijaggi. Bodhisatto rañño pañcasīlāni adāsi, sabbe Bārāṇasi-
vāsino ca Kāsiraṭṭhavāsino ca sīlāni17 rakkhiṃsu. Mahāsatto18
tesaṃ19 pakkhadivasesu dhammaṃ desesi, vinicchaye nisīditvā
aṭṭe tīresi20, tasmiṃ dharamāne kūṭaṭṭakārakā21 nāma nā-
hesuṃ. Aparabhāge rājā kālam akāsi. Mahāsatto tassa sa-
rīraparihāraṃ kāretvā vinicchaye22 potthakaṃ likhāpetvā "imaṃ
potthakaṃ olokentā23 aṭṭaṃ24 tīreyyāthā25" 'ti vatvā mahā-
janassa dhammaṃ desetvā appamādena ovaditvā26 sabbesaṃ
rodantānaṃ paridevantānam eva27 saddhiṃ Cullatuṇḍilena28
araññaṃ pāvisi. Tadā Bodhisattass'29 ovādo saṭṭhivassasahas-
sāni pavatti30.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -to, Cs -to corr. to -te.
2 Cks omit puṇṇa.
3 Cks -yuttā, Bd -candassayuttāya.
4 Bd cūḷatu-.
5 Cs bhayanti, Bd bhāsayanti.
6 Bd buddhaliḷāvi-.
7 Cks -yo.
8 Bd patasahass-.
9 Cks -li.
10 Bd pothesuṃ, Cks pothāva.
11 Bd -ttayiṃsu.
12 Ck -ṇṇā, Cs -saddāpuṇṇa corr. to -ṇṇā, Bd -saddopuṇṇa.
13 Ck -kkha, Cs -kkhā.
14 Bd pūji-.
15 Bd adds gahetvā.
16 Bd -sāpetvā, adding gandhādīhi vilimpāpetvā,
17 Bd pañcasī-.
18 Bd adds pi.
19 Bd ne-.
20 Bd vicāreti.
21 Bd kuṭakā.
22 Bd -ya.
23 Cs -to, Bd -ketvā.
24 Cs aṭṭhaṃ.
25 Bd kareyyāthā.
26 Bd ovādaṃ datvā.
27 Bd -vānaññeva.
28 Bd cūḷa-.
29 Bd -ttassa.
30 Bd -vattati.
[page 293]
4. Suvaṇṇakakkaṭakajātaka. (389.) 293
Satthā imaṃ desanaṃ1 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhanesi: (Saccapariyosāne2 so3 maraṇabhīruko sotāpattiphale patiṭ-
ṭhahi) "Tadā rājā Ānando ahosi, Cullatuṇḍilo4 maraṇabhīruko bhik-
khu, parisā Buddhaparisā, Mahātuṇḍilo pana aham evā" 'ti.
Tuṇḍilajātakaṃ5.
4. Suvaṇṇakakkaṭakajātaka.
Siṅgī migo6 ti. Idaṃ Satthā Veḷuvane viharanto Ānan-
dattherassa attano atthāya7 jīvitapariccāgaṃ ārabbha kathesi.
Vatthuṃ yāva dhanuggahapayojanā Khaṇḍahālajātake Dhanapālagaj-
jitaṃ8 Cullahaṃsajātake4 kathitaṃ. Tadā pana9 dhammasabhāyaṃ
kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso dhammabhaṇḍāgārika-Ānandatthero
sekhapaṭisambhidāpatto hutvā Dhanapālake āgacchante Sammāsambud-
dhassa jīvitaṃ pariccajīti". Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhik-
khave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti
vutte "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi10 Ānando mayhaṃ pariccatta-
jīvito11 yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Rājagahassa12 pubbapasse13 Sālindiyaṃ14 nāma
brāhmaṇagāmo hoti. Tadā Bodhisatto tasmiṃ gāme kassaka-
brāhmaṇakule15 nibbattitvā vayappatto kuṭumbaṃ saṇṭhāpetvā
tassa gāmassa pubbuttaradisāya16 ekasmiṃ Magadhakhette17
karīsasahassamattaṃ18 kasiṃ kāresi19. So ekadivasaṃ ma-
nussehi saddhiṃ khettaṃ gantvā kammakāre20 "kasathā21" 'ti
āṇāpetvā mukhadhovanatthāya khettakoṭiyaṃ mahantaṃ sob-
bhaṃ upasaṃkami. Tasmiṃ kho pana sobbhe eko suvaṇṇa-
vaṇṇo kakkaṭako paṭivasati abhirūpo pāsādiko. Bodhisatto
dantakaṭṭhaṃ khāditvā taṃ sobbhaṃ otari. Tassa mukha-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dhammade-.
2 Cks omit sa-.
3 Bd omits so.
4 Bd cūḷa-.
5 Bd adds tatiyaṃ.
6 Ck sīhimiho, Cs siṅgimigo, Bd siṅgamigo.
7 Ck atthā, Cs attha corr. to atthāya.
8 Bd -lavisajjanaṃ.
9 Bd tadā hi bhikkhū.
10 Bd pesa.
11 Bd jīvitaṃ pariccajanto.
12 Bd -hanagarassa.
13 Bd puppattarapasse, Cs omits pubbapasse.
14 Cks -yan.
15 Bd kasiṇa-.
16 Bd -rāya disāya.
17 Bd gāmakhe-.
18 Bd asītikarisamattaṃ.
19 Bd kārāpesi.
20 Bd kammaṃ.
21 Bd karissathā.
[page 294]
294 VI. Chanipāta. 2. Senakavagga. (40.)
dhovanakāle kakkaṭako1 santikaṃ āgañchi2. Atha naṃ so
ukkhipitvā attano uttarisāṭakantare nipajjāpetvā gahetvā
khette kattabbakiccaṃ katvā gacchanto tatth'; eva naṃ sobbhe
pakkhipitvā gehaṃ agamāsi. Tato paṭṭhāya khettaṃ āgac-
chanto paṭhamaṃ taṃ3 sobbhaṃ gantvā kakkaṭakaṃ uttari-
sāṭakantare4 nipajjāpetvā5 pacchā kammantaṃ vicāreti. Iti
tesaṃ aññamaññaṃ6 vissāso daḷho ahosi. Bodhisatto nibad-
dhaṃ khettaṃ āgacchati. Akkhīsu7 pan'; assa pañca pasādā
tīṇi8 maṇḍalāni suvisuddhāni hutvā paññāyanti. Ath'; assa
khettakoṭiyaṃ9 ekasmiṃ tāle10 kākakulāvake11 kākī tassa12
akkhīni disvā khāditukāmā hutvā kākaṃ āha: "sāmi dohaḷo
mama13 uppanno" ti. "Kiṃdohaḷo nāmā" 'ti. "Ekassa14 brāh-
maṇassa akkhīni khāditukām'; amhīti". "Duddohaḷo te up-
panno, ko etāni āharituṃ sakkhissatīti". "Tvaṃ16 na sakko-
sīti16, aham p'; etaṃ17 jānāmi18, yo pan'; esa tālassa
avidūre vammiko19 ettha kaṇhasappo vasati, tam upaṭṭhaha20,
so etaṃ ḍasitvā21 māressati, ath'; assa22 akkhīni uppāṭe-
tvā tvaṃ āharissasīti23". So "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā
tato paṭṭhāya kaṇhasappaṃ upaṭṭhahi24. Bodhisattena25 pi
vāpitasassānaṃ26 gabbhagahaṇakāle kakkaṭako mahā ahosi.
Ath'; ekadivasaṃ sappo kākaṃ āha: "samma tvaṃ27 nibaddhaṃ
maṃ upaṭṭhahasi, kiṃ te karomīti". "Sāmi, tumhākaṃ dāsiyā
etassa khettasāmikassa akkhīsu dohaḷo uppajji, sv-āhaṃ tum-
hākaṃ ānubhāvena tassa akkhīni labhissāmīti tumhe upaṭṭha-
hāmīti". Sappo "hotu, na-y-idaṃ garukaṃ, labhissasīti" taṃ
assāsetvā punadivase brāhmaṇassa āgamanamagge kedāramari-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds bodhisattassa.
2 Bd agamāsi.
3 Bd pathamataraṃ.
4 Ck uttaritvā-.
5 Cs omits gacchanto---petvā.
6 Bd omits añ-.
7 Bd aggisu ca.
8 Bd ni, Cs nīti corr. to tīṇi, Ck tīni.
9 Bd -khetassa ko-.
10 Cs tale, Bd tālagge.
11 Bd adds ekā.
12 Cks omit tassa, Bd has kāki atthi sā tassa.
13 Ck Bd me.
14 Bd etassa.
15 Bd adds pana.
16 Bd adds āma na sakkomi.
17 Bd omits p.
18 Bd -mīti.
19 Bd adds atthi.
20 Bd upaṭhāhi.
21 Bd ḍaṃsi-.
22 Bd tassa in the place of athassa.
23 Bd āharāmīti, omitting tvaṃ.
24 Bd upaṭhāti.
25 Cs -ttona, Bd -ttenā.
26 Bd vappisass-.
27 Bd adds kiṃkāraṇā.
[page 295]
4. Suvaṇṇakakkaṭakajātaka. (389.) 295
yādaṃ nissāya tiṇehi paṭicchanno hutvā tassāgamanaṃ olokento
nipajji. Bodhisatto āgacchanto paṭhamaṃ sobbhaṃ otaritvā
mukhaṃ dhovitvā sinehaṃ paccupaṭṭhāpetvā suvaṇṇakakkaṭa-
kaṃ1 āliṅgitvā uttarisāṭakantare nipajjāpetvā khettaṃ pāvisi.
Sappo taṃ āgacchantaṃ disvā va2 vegena pakkhanditvā piṇḍi-
kamaṃse ḍasitvā3 tatth'; eva pātetvā vammīkaṃ sandhāya pa-
lāyi. Bodhisattassa patanañ ca kañcanakakkaṭakassa sāṭakan-
tarato laṃghanañ ca kākassa āgantvā Bodhisattassa ure nilī-
yanañ ca apacchāpurimaṃ4 ahosi5. Kāko nilīyitvā akkhīnaṃ
tuṇḍaṃ pasāresi6. Kakkaṭako "imaṃ kākaṃ nissāya mama
sahāyassa bhayaṃ uppannaṃ, etasmiṃ gahite sappo āgacchis-
satīti" saṇḍāsena gaṇhanto viya kākaṃ gīvāya7 aḷena8 daḷhaṃ
gahetvā kilametvā thokaṃ sithilam akāsi. Kāko "kissa mam
samma9 chaḍḍetvā palāyasi, esa10 maṃ kakkaṭako viheseti11,
yāva na marāmi12 tāva13 ehīti" sappaṃ pakkosanto paṭhamaṃ
gatham āha:
Ja_VI,2.4(=389).1: Siṅgī migo āyatacakkhunetto (Cfr. II p.343.)
aṭṭhittaco vārisayo14 alomo,
tenābhibhūto kapaṇaṃ rudāmi,
hare sakhā kissa nu maṃ jahāsīti. || Ja_VI:96 ||
Tattha siṅgīmigo15 ti siṅgīsuvaṇṇavaṇṇatāya16 vā alasaṃkhātānaṃ17 vā
siṅgānaṃ atthitāya kakkaṭako vutto, āyatacakkhunetto ti dīghehi cakkhu-
saṃkhātehi nettehi samannāgato, aṭṭhim eva taco assā 'ti aṭṭhittaco, hare
sakhā ti ālapanam etaṃ, ambho18 sahāyā 'ti attho.
Sappo taṃ sutvā mahantaṃ phaṇaṃ katvā kākaṃ assā-
sento agamāsi.
Satthā imam atthaṃ dīpento abhisambuddho hutvā dutiyaṃ
gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ṇṇaṃka-.
2 Bd omits va.
3 Bd paṇḍitamaṃse ḍaṃsi-.
4 Bd apacchā apu-.
5 Bd hoti.
6 Bd akkhini tuṇḍena pahāresi.
7 Bd kākassa givāyaṃ.
8 Ck alena, Cs ālena corr. to āḷena.
9 Bd adds sappaṃ.
10 Bd eso.
11 Bd -ko ti yo vihejesi.
12 Ck mā-, Cs maṃrāmi? Bd marāmhi.
13 Bd tāvadeva.
14 Ck -yaso, Cs -saso.
15 Cs siṅgi- corr. to siṅgī-, Bd siṅga-.
16 Bd siṅga-.
17 Cs āla- corr. to aḷa-, Bd aḷā-.
18 Cks amho.
[page 296]
296 VI. Chanipāta. 2. Senakavagga. (40.)
Ja_VI,2.4(=389).2: So passasanto mahatā phaṇena
bhujaṅgamo kakkaṭaṃ ajjhapatto
sakhā sakhāraṃ paritāyamāno,
bhujaṅgamaṃ kakkaṭako gahesīti1. || Ja_VI:97 ||
Tattha kakkaṭamajjhapatto ti kakkaṭakaṃ sampatto, sakhā sakhā-
ran ti sahāyo sahāyaṃ, sakaṃ sakhāran ti pi pāṭho, attano sahāyan ti attho,
paritāyamāno ti rakkhamāno, gahesīti1 dutiyena alena2 gīvāya3 daḷhaṃ gahesi.
Atha naṃ kilametvā thokaṃ sithilam akāsi. Atha sappo
"kakkaṭakā nāma n'; eva4 vāyasamaṃsaṃ5 khādanti na sappa-
maṃsaṃ, kena nu kho kāraṇena ayaṃ amhe gaṇhīti6" cin-
tetvā taṃ pucchanto tatiyaṃ gātham āha:
Ja_VI,2.4(=389).3: Na vāyasaṃ no pana sapparājaṃ7
ghāsatthiko kakkaṭako adeyya8,
pucchāmi taṃ āyatanettacakkhu9
atha kissa hetu 'mha10 ubho gahītā ti. || Ja_VI:98 ||
Tattha ghāsatthiko ti āhāratthiko hutvā, ādeyyā11 'ti ādiyeyya, na-
kārena12 yojetvā na gaṇhīti attho.
Taṃ sutvā kakkaṭako gahaṇakāraṇaṃ kathento dve
gāthā abhāsi:
Ja_VI,2.4(=389).4: Ayaṃ puriso mama atthakāmo13,
yo14 maṃ gahetvāna dakāya15 neti,
tasmiṃ16 mate dukkham anappakam me,
ahañ ca eso ca ubho na homa. || Ja_VI:99 ||
Ja_VI,2.4(=389).5: Mamañ ca disvāna pavaddhakāyaṃ17
sabbo jano hiṃsitum eva18-m-icche,
sāduñ ca thullañ19 ca muduñ ca maṃsaṃ
kākāpi maṃ disva20 viheṭhayeyyun21 ti. || Ja_VI:100 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bdf aggahesīti.
2 Ck Bd al-, Cs alena corr. to aḷena.
3 Bd -yaṃ.
4 Ck nāmeneva. Bd nāma na.
5 Bd kāka-.
6 Bd gaṇhatīti.
7 Bd adds kaṇhasappaṃ, Bf kaṇhasappaṃ in the place of sapparājaṃ.
8 Bdf ād-.
9 Bdf -cakkhuṇetta.
10 Bdf hetu.
11 so all three MSS.
12 Bd -re.
13 Ck hattha-, Cs hattha- corr. to attha.
14 Cks so.
15 Ck dā-, Cs dā- corr. to da, Bd udakāya.
16 Bd yasmiṃ, Bf tasmā.
17 Bf pavadda-, Cks pavaṭṭa-.
18 Cks hiṃsa-, Bd hisitumheva.
19 Ck phu-, Cs phu- corr. to thu-, Bd ṭhula.
20 Cs disvā, Bd disvāna.
21 Bd vihedheyyan, Bf viheṭhaseyayyuṃ, Ck viheṭhaseyyun, Cs -seyyun
corr. to -yeyyun.
[page 297]
4. Suvaṇṇakakkaṭakajātaka. (389.) 297
Tattha ayan ti Bodhisattaṃ niddisati, atthakāmo ti hitakāmo, dakāya1
netīti yo2 maṃ sampiyāyamāno3 uttarisāṭakena gahetvā udakāya neti attano
vasanakasobbhaṃ pāpeti, tasmiṃ4 mate ti sace so imasmiṃ ṭhāne marissati
etasmiṃ5 mate6 mama kāyikacetasikaṃ mahantaṃ dukkhaṃ bhavissatīti dīpeti,
ubho na homā 'ti dve7 janā na bhavissāma, mamañca disvā ti gāthāya
ayam attho: idañ ca aparam pi8 kāraṇaṃ, imasmiṃ mate anāthaṃ nippacca-
yaṃ maṃ vaḍḍhitakāyaṃ9 disvā sabbo jano imassa kakkaṭakassa sāduñ ca
thullañ10 ca muduñ ca maṃsan ti11 maṃ12 māretuṃ iccheyya, na kevalaṃ ca13
jano14 tiracchānabhūtā15 kākāpi maṃ disvā viheṭhayeyyuṃ16 viheseyyuṃ17
māreyyuṃ.
Taṃ sutvā sappo18 cintesi: "eken'; upāyena imaṃ vañ-
cetvā kākañ ca attānañ ca mocessāmīti19". Atha naṃ vañ-
cetuṃ20 chaṭṭhaṃ gātham āha:
Ja_VI,2.4(=389).6: Sac'; etassa hetu 'mha21 ubho gahītā
uṭṭhātu poso visam ācamāmi22,
mamañ ca kākañ ca pamuñca khippaṃ,
pure visaṃ gāḷham upeti maccan ti. || Ja_VI:101 ||
Tattha sacetassa hetū 'ti23 sace etassa kāraṇā, uṭṭhātū 'ti nibbiso
hotu, visamācamāmīti24 aham assa visaṃ ākaḍḍhāmi nibbisaṃ naṃ25 ka-
romi26, pure visaṃ gāḷhamupeti maccan ti imaṃ hi maccaṃ mayā anā-
cāmiyamānaṃ27 visaṃ gāḷhaṃ balavaṃ hutvā upagaccheyya, taṃ28 yāva na29
upagacchati tāvad eva amhe dve pi jane30 muñcā 'ti.
Taṃ sutvā kakkaṭako cintesi: "ayaṃ eken'; upāyena
maṃ12 dve pi jane vissajjāpetvā palāyitukāmo, mayhaṃ upāya-
kosallaṃ na jānāti, ahaṃ dāni yathā sappo sañcarituṃ sakkoti
evaṃ aḷaṃ31 sithilaṃ karissāmi, kākaṃ pana n'; eva vissajjes-
sāmīti" evaṃ cintetvā sattamaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd uda-.
2 Cs so.
3 Ck saṃ-, Bd sappi-.
4 Bd ya-.
5 Cks evaṃ tasmiṃ.
6 Bd paṭhe.
7 Bd adds pi.
8 Bd -raṃ, omitting pi.
9 Bd mama vaḍhita-.
10 Cs thūlañ, Bd thullañ.
11 Bd maṃsañca.
12 Bd omits maṃ.
13 Cks va, Bd ca?
14 Bd adds manusso.
15 Bd -nagatabhūtā.
16 Bd -hedheyyunti.
17 Bd omits viheseyyuṃ.
18 Bd omits sappo.
19 Bd -māti.
20 Bd -tukāmo.
21 Bdf hetumhi.
22 Bdf āva-.
23 Bd hetumhiti.
24 Bd visamhāvamāmiti.
25 Bd taṃ.
26 Bd adds puna nibbisantaṃ karomīti.
27 Cks -misamānaṃ, Bd anāvāriyamānaṃ.
28 Cks naṃ.
29 Cks naṃ, Bd omits na.
30 Bd adds khippaṃ.
31 Ck alaṃ, Cs alaṃ corr. to aḷaṃ, Bd aḷa.
[page 298]
298 VI. Chanipāta 2. Senakavagga. (40.)
Ja_VI,2.4(=389).7: Sappaṃ pamokkhāmi na tāva kākaṃ,
paṭibaddhako hohiti1 tāva kāko,
purisañ ca2 disvāna sukhiṃ arogaṃ3
kākaṃ pamokkhāmi yath'; eva sappan ti. || Ja_VI:102 ||
Tattha paṭibaddhako ti pāṭibhogo4, yatheva sappan ti yathā bha-
vantaṃ5 sappaṃ muñcāmi tathā kākam pi pamokkhāmi, kevalaṃ tvaṃ imassa
brāhmaṇassa sarīrato sīghaṃ visaṃ ācamāhīti6.
Evañ ca pana vatvā tassa sukhacaraṇatthaṃ7 aḷaṃ8 sithi-
lam akāsi. Sappo visaṃ ācamitvā9 Mahāsattasa sarīraṃ nib-
bisaṃ akāsi. So niddukkho uṭṭhāya pakativaṇṇen'; eva aṭṭhāsi.
Kakkaṭako "sace ime dve pi10 arogā bhavissanti mayhaṃ sa-
hāyassa vaḍḍhi nāma na bhavissati, vināsessāmi ne" ti cin-
tetvā kattariyā11 uppalamakulaṃ12 viya aḷehi13 ubhinnam pi
sīsaṃ kappetvā jīvitakkhayaṃ pāpesi. Kākī pi tamhā ṭhānā
palāyi. Bodhisatto sappassa sarīraṃ daṇḍakena14 vedhetvā15
gumbapiṭṭhe16 khipi, suvaṇṇakakkaṭakaṃ sobbhe vissajjetvā
nahātvā Sālindiyagāmam eva gato. Tato paṭṭhāya c'; assa17
kakkaṭakena saddhiṃ adhikataro vissāso ahosi.
Satthā imaṃ desanaṃ18 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānento osānagātham āha:
Ja_VI,2.4(=389).8: Kāko tadā Devadatto ahosi,
Māro pana kaṇhasappo ahosi,
Ānando bhaddo kakkaṭako ahosi,
ahaṃ tadā brāhmaṇo homi tatthā19 'ti. || Ja_VI:103 ||
Saccapariyosāne bahū20 sotāpannādayo ahesuṃ. Kākī pana gāthāya21
na vuttā, sā Ciñcamāṇavikā ahosīti. Suvaṇṇakakkaṭakajātakaṃ22.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck hohīti, Cs hoti corr. to hohīti, Bdf hoti.
2 Cks -saṃ, omitting ca.
3 Cks ār- corr. to ar-, Bf ār-.
4 Ck pa-.
5 Cs bhavattaṃ corr. to -vantaṃ, Ck havaṇṇaṃ.
6 Cks āva-, Bd āga-.
7 Bd mukhaṃ sañcāraṇatthaṃ.
8 Ck Bd alaṃ, Cs alaṃ corr. to aḷaṃ.
9 Bd āga-.
10 Bd adds janā.
11 Bd katṭharikāya.
12 Ck uppalavaku-, Bd kuppala-.
13 Ck al-, Cs al- corr. to aḷ-.
14 Cks -ke.
15 Ck veṭhe, Cs veṭṭhe-.
16 Bd vammikaṃ.
17 Bd omits cassa.
18 Bd dhammade-.
19 Bdf satthā.
20 all three MSS. bahu.
21 Bd -yaṃ.
22 Bd adds catutthaṃ.
[page 299]
5. Mayhakajātaka. (390.) 299
5. Mayhakajātaka.
Sakuṇo Mayhako nāmā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto āgantukaseṭṭhiṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ hi
āgantukaseṭṭhi nāma aḍḍho1 ahosi mahaddhano, so n'; eva attanā2
bhoge bhuñji na paresaṃ adāsi, nānaggarase paṇītabhojane upanīte
taṃ na bhuñjati3, bilaṅgadutiyaṃ4 kaṇājakam eva bhuñjati3, dhūpita-
vāsitesu kāsikavatthesu upanītesu tāni hāretvā thūlagulavālakasāṭake5
nivāseti, ajānīyayutte6 maṇikanakavicitte rathe upanīte taṃ harā-
petvā7 kattararathakena gacchati8 paṇṇacchattena dhāriyamānena.
So yāvajīvaṃ dānādīsu puññesu ekam pi akatvā kālakato9 Roruva-
niraye nibbatti. Tassāputtakaṃ10 sāpateyyaṃ rājabalaṃ11 sattahi
rattiṃdivasehi12 rājakulaṃ13 pavesesi. Tasmiṃ pavesite rājā bhutta-
pātarāso Jetavanaṃ gantvā Satthāraṃ vanditvā "kiṃ mahārāja Bud-
dhupaṭṭhānaṃ na karosīti" vutte "bhante Sāvatthiyaṃ āgantuka-
seṭṭhi14 nāma kālaṃ kari15, tassa16 assāmikadhane amhākaṃ ghare
āhariyamāne17 yeva satta divasā18 gatā, so pana ettakaṃ dhanaṃ
labhitvāpi n'; eva attanā paribhuñji na paresaṃ adāsi, rakkhasapa-
riggahītapokkharaṇī viy'; assa dhanaṃ ahosi, so ekadivasam pi paṇī-
tabhojanādīnaṃ rasaṃ ananubhavitvā va maraṇamukhaṃ paviṭṭho,
evaṃ maccharī apuññasatto19 kiṃ katvā ettakaṃ dhanaṃ paṭilabhi20,
ken'; assa bhogesu cittaṃ na namatīti21" Satthāraṃ pucchi. "Ma-
hārāja dhanalābho ca dhanaṃ laddhā aparibhuñjanakāraṇañ22 ca ten'
eva katan23" ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente Bārāṇasi-
seṭṭhi assaddho ahosi maccharī, na kassaci24 kiñci deti, na kiñci25
saṃgaṇhāti. So ekadivasaṃ rājupaṭṭhānaṃ gacchanto Tagarasikhiṃ
nāma paccekabuddhaṃ piṇḍāya carantaṃ disvā vanditvā "laddhā
bhante bhikkhā" ti pucchitvā "nanu carāma26 mahāseṭṭhīti" vutte
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs aḍḍo, Ck Bd addho.
2 Bd -no.
3 Bd -ji.
4 Ck biḷaṅgadū-, Bd philaṅgadu-.
5 Cs thu-, Bd thulaṃ bhussaṃvāsāṭake.
6 Ck ajā-, Bd ājāniya-
7 Bd taṃ pi āhārāpetvā, adding jayaggavayuttena, Cs taṃ pahāretvā
corr. to taṃ harāpetvā.
8 Bd adds suvaṇṇachatte dhāriyamāne taṃ apanetvā.
9 Bd kālaṃ katvā.
10 Cks assāp-, Bd tassa apu-.
11 Bd idanti rājakule in the place of rājabalaṃ.
12 Cs -divehi.
13 Bd omits rājakulaṃ.
14 Bd -seṭhino.
15 Ck kālakarī, Cs kālaṃ karī, Bd kālaṃ katassa.
16 Bd omits tassa.
17 Bd āniyamānassa, omitting yeva.
18 Bd rattidivasā.
19 Bd adds hi.
20 Bd labhi.
21 Bd ramati.
22 Ck -bhujakā-, Cs -bhuñjakā-, Bd -kāraṇabhāvo, omitting ca.
23 Bd -to.
24 Bd kassati.
25 so all three MSS.
26 Bd nanu labhissaṃ anucarāmi.
[page 300]
300 VI. Chanipāta. 2. Senakavagga. (40.)
purisaṃ āṇāpesi "gaccha imaṃ1 amhākaṃ gharaṃ netvā2 {mama}
pallaṃke nisīdāpetvā amhākaṃ paṭiyattabhattassa pattaṃ pūretvā
dāpehīti". So paccekabuddhaṃ gharaṃ netvā nisīdāpetvā seṭṭhibhari-
yāya ācikkhi. Sā nānaggarasassa3 bhattassa pattaṃ pūretvā tassa
adāsi. So bhattaṃ gahetvā seṭṭhinivesanā nikkhamitvā antaravī-
thiṃ4 paṭipajji. Seṭṭhi rājakulā5 pacchāgacchanto taṃ disvā vanditvā
"laddhaṃ bhante bhattan" ti pucchi. "Laddhaṃ mahāseṭṭhīti". So
pattaṃ6 oloketvā cittaṃ pasādetuṃ nāsakkhi, "imaṃ me bhattaṃ
dāsā vā kammakarā7 vā bhuñjitvā dukkaraṃ8 pi kammaṃ kareyyuṃ,
aho vata me jānīti9" aparacetanaṃ paripuṇṇaṃ kātuṃ nāsakkhi.
Dānaṃ hi10 nāma tisso cetanā paripuṇṇaṃ kātuṃ sakkontass'; eva11
mahapphalaṃ hoti
Pubbe va dānā sumanā bhavāma.
dadam pi ce attamanā bhavāma,
datvāpi ce nānutappāma pacchā,
tasmā ti amhaṃ daharā na mīyare12.
Pubbe va dānā sumano dadaṃ cittaṃ pasādaye,
datvā attamano13 hoti, esā yaññassa14 sampadā.
Iti kho15 mahārāja āgantukaseṭṭhi Tagarasikhi-paccekabuddhassa16
dinnapaccayena bahuṃ17 dhanaṃ paṭilabhi18, datvā aparacetanaṃ
paṇītaṃ kātuṃ asamatthatāya bhoge bhuñjituṃ nāsakkhi19. "Puttaṃ
pana kasmā na labhi bhante" ti. Satthā "puttassa alābhakāraṇaṃ
pi ten'; eva kataṃ mahārājā" 'ti tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto asītikoṭivibhave20 seṭṭhikule nibbattitvā vayap-
patto mātāpitunnaṃ accayena kaniṭṭhaṃ saṃgaṇhitvā kuṭum-
baṃ vicārento gharadvāre dānasālaṃ kāretvā mahādānaṃ
pavattento agāraṃ ajjhāvasi. Ath'; assa eko putto jāyi21.
So tassa padasā gamanakāle kāmesu ādīnavaṃ22 nekkhamme
ca ānisaṃsaṃ23 disvā saddhiṃ puttadārena sabbaṃ ghara-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd idaṃ.
2 Bd āne-.
3 Bd -rasa.
4 Bd -vithiyaṃ.
5 Bd -lato.
6 Bd bhattaṃ.
7 Bd -kārā.
8 Bd -raṃ, omitting pi, Cks dukkha-.
9 Ck jātīti, Cs jātīti corr. to jānīti.
10 Bd dānañhi.
11 Bd sakkoti tasseva.
12 this verse is wantingin Bd.
13 Bd cattamanaṃ.
14 Bd puññassa.
15 Bd omits kho.
16 Cks -khī-.
17 Bd -hu.
18 Bd labhitvā, omitting datvā.
19 Bd -kkhiti.
20 Bd -va.
21 Bd vijāyi.
22 Bd adds disvā.
23 Bd nikkhamañcāni-.
[page 301]
5. Mayhakajātaka. (390.) 301
vibhavaṃ kaniṭṭhassa niyyādetvā "appamatto dānaṃ pavatte-
hīti" ovādaṃ datvā isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samā-
pattiyo ca nibbattetvā Himavantapadese vihāsi. Kaniṭṭho pi
'ssa ekaṃ puttaṃ paṭilabhi. So taṃ vaḍḍhantaṃ disvā cin-
tesi: "mama bhātu putte jīvante kuṭumbaṃ bhijjitvā1 dvedhā2
bhavissati3, bhātu puttaṃ māressāmīti". Atha naṃ ekadi-
vasaṃ nadiyaṃ opilāpetvā māresi. Tam eva4 nahātvā āgataṃ
bhātu jāyā "kahaṃ5 mama putto" ti pucchi. "Nadiyaṃ uda-
kakīḷikaṃ6 kīḷi, atha naṃ7 vicinanto nāddasan" ti. Sā8 rodi-
tvā tuṇhī ahosi. Bodhisatto taṃ pavattiṃ ñatvā "idaṃ kiccaṃ
pākaṭaṃ karissāmīti" ākāsenāgantvā9 Bārāṇasiyaṃ otaritvā
sunivattho supāruto tassa gharadvāre ṭhatvā dānasālaṃ adisvā
"sālāpi10 iminā asappurisena nāsitā" ti cintesi. Kaniṭṭho11
tassa āgatabhāvaṃ sutvā12 āgantvā Mahāsattaṃ vanditvā pā-
sādaṃ āropetvā subhojanaṃ bhojesi. So bhattakiccāvasāne
sukhakathāya nisinno "dārako na paññāyati13, kahaṃ nu kho
so" ti pucchi. "Mato bhante" ti. "Kena kāraṇenā" ti.
"Udakakīḷanaṭṭhāne14, asukakāraṇenā 'ti na15 jānāmīti".
"Kiṃ tvaṃ asappurisa na15 jānissasi, tayā katakiccaṃ may-
haṃ16 pākaṭaṃ, nanu tvaṃ iminā kāraṇena taṃ māresi, kin
nu17 tvaṃ rājādīnaṃ vasena nassamānaṃ18 dhanaṃ rakkhi-
tum19 sakkuṇeyyāsi, Mayhasakuṇassa ca tuyhañ ca kiṃ nānā-
kāraṇan" ti. Ath'; assa Mahāsatto Buddhaliḷhāya dhammaṃ
desento imā gāthā abhāsi:
Ja_VI,2.5(=390).1: Sakuṇo Mayhako nāma girīsānudarīcaro20
pakkaṃ pipphalam21 āruyha mayha mayhan22 'ti kandati. || Ja_VI:104 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd bhinditvā.
2 Bd dvi-.
3 Bd -tīti.
4 Bd enaṃ.
5 Bd kuhi.
6 Bd -kilaṃ.
7 Bd adds udake.
8 Bd yā sā.
9 Bd -na gantvā.
10 Bd dānasā-.
11 Bd adds pissa.
12 Bd ñatvā.
13 Bd ppa-.
14 Bd adds ca.
15 Bd omits na.
16 Bd mayhaṃ.
17 Bd adds kho.
18 Bd niyamānaṃ.
19 Bd adds nāma.
20 Bd gīrisānunadīracaro.
21 Cs pipalam, Bd pippasim, Bf pippalīm.
22 Bf mayhaṃ mayhaṃ, Cks -hā.
[page 302]
302 VI. Chanipāta. 2. Senakavagga. (40.)
Ja_VI,2.5(=390).2: Tass'; eva1 vilapantassa dijasaṃghā samāgatā,
bhutvāna pipphaliṃ2 yanti, vilapi tv-eva3 so dijo. || Ja_VI:105 ||
Ja_VI,2.5(=390).3: Evam eva idh'; ekacco saṃgharitvā4 bahuṃ dhanaṃ
n'; ev'; attano na ñātīnaṃ5 yathodhiṃ paṭipajjati. || Ja_VI:106 ||
Ja_VI,2.5(=390).4: Na so acchādanaṃ bhattaṃ na mālaṃ na vilepanaṃ
anubhoti sakiṃ6 kiñci na saṃgaṇhāti ñātake. || Ja_VI:107 ||
Ja_VI,2.5(=390).5: Tass'; eva1 vilapantassa mayha mayhan7 ti rakkhato
rājāno atha vā corā dāyādā yeva appiyā
dhanam ādāya gacchanti, vilapi tv-eva so naro. || Ja_VI:108 ||
Ja_VI,2.5(=390).6: Dhīro8 bhoge9 adhigamma saṃgaṇhāti ca ñātake,
tena so kittiṃ pappoti pecca10 sagge ca11 modatīti. || Ja_VI:109 ||
Tattha mayhako ti mayhaṃ mayhan ti vicaraṇavasena12 evaṃ laddha-
nāmo, girisānudarīsu caratīti girisānudarīcaro13, pakkaṃ pipphalan ti
Himavantapadese ekaṃ phalabharitaṃ pipphalīrukkhaṃ, kandatīti dijagaṇe14
taṃ15 rukkhaṃ {parivāretvā} pakkāni khādante16 vāreruṃ mayhaṃ mayhan ti
paridevanto vicarati17, tassevaṃ18 vilapantassā 'ti tassa vilapantass'; eva,
bhutvāna pipphaliṃ19 yantīti taṃ pipphalīrukkhaṃ paribhuñjitvā20 añ-
ñaṃ phalasampannaṃ21 rukkhaṃ gacchanti22, vilapi tvevā23 'ti so pana
dvijo24 vilapi yeva, yathodhin ti yathākoṭṭhāsaṃ, mātāpitibhātubhaginiputta-
dhītādīnaṃ25 upabhogaparibhogavasena yo koṭṭhāso dātabbo26 taṃ na detīti
attho, sakin ti27 ekavāram pi nānubhoti, attano santakam pīti attho, saṃ-
gaṇhātīti bhattacchādanabhījanaṅgalādidānavasena28 saṃgaṇhāti, vilapi
tveva28 so naro ti etesu rājādisu dhanaṃ gahetvā gacchantesu kevalaṃ so
puriso vilapati yeva, dhīro ti paṇḍito, saṃgaṇhātīti attano santikaṃ āgate30
dubbalañātake bhattacchādanabījanaṅgalādidānena31 saṃgaṇhāti, tenā 'ti32 so
sappuriso33 tena ñātisaṃgahena34 catuparisamajjhe kittiñ ca attano vaṇṇañ
ca35 pāpuṇāti pecca36 sagge devanagare modatīti37.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -vaṃ.
2 Cks -laṃ, Bdf pippali.
3 Bd -tvā va.
4 Bd saṅkha-.
5 Ck jānīnaṃ.
6 Bdf sakaṃ.
7 Bf mayhaṃ mayhaṃ, Cks -hā.
8 Ck dhīro ca, Cs dhītaro ca, Bd dhiro, Bf viro.
9 Cks -go.
10 Bdf pacca.
11 Bdf pa.
12 Cs ciravanavasena instead of vira-, Bd viravantiyā.
13 Bd girisānudaricaro ti girisānunadicaro
girisānusukhanadīsukhacaratīti girisānunadīcaro.
14 Bd -ṇā.
15 Cks na.
16 Bd -ti.
17 Bd -ri.
18 Bd -va.
19 Ck Bd -li, Cs -lī.
20 Bd -bhutvā.
21 Bd -nna.
22 Cks gacchati.
23 Bd vipalitvāvā.
24 Bd di-.
25 Bd -dhitānam.
26 Bd labitabbo.
27 Bd sakiti, Cks sakimpi.
28 Bd vattabhatta-.
29 Bd vilapento va.
30 Bd -ta.
31 Ck santacchā-, Cs santa- corr. to bhatta-, Bd vattabhatta-.
32 Bd pi.
33 Bd pu-.
34 Bd -saṅkhena.
35 Ck vananañca, Cs vaṇṇaca, Bd vaṇṇabhāṇañca.
36 Bd pacca.
37 Bd pamo-.
[page 303]
6. Dhajaviheṭhajātaka. (391.) 303
Evaṃ Mahāsatto tassa dhammaṃ desetvā dānaṃ paṭi-
pākatikaṃ1 kāretvā Himavantam eva gantvā aparihīnajjhāno
Brahmalokūpago ahosi.
Satthā imaṃ desanaṃ2 āharitvā "iti kho maharāja āgantukaseṭṭhi
bhātu puttassa māritattā ettakaṃ kālaṃ n'; eva puttaṃ na dhītaraṃ
alabhitthā3" 'ti vatvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā kaniṭṭho āgantu-
kaseṭṭhi ahosi, jeṭṭho4 aham evā" 'ti. Mayhakajātakaṃ5.
6. Dhajaviheṭhajātaka.
Dubbaṇṇarūpan ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
lokatthacariyaṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ Mahākaṇhajātake
āvibhavissati. Tadā pana Satthā "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi
Tathāgato lokassa atthaṃ cari6 yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Sakko ahosi. Tadā eko vijjādharo vijjaṃ pari-
vattetvā aḍḍharattasamaye7 āgantvā Bārāṇasirañño mahesiyā8
saddhiṃ aticarati. Tassā paricārikāyo aññiṃsu9. Sā sayam
eva rājānaṃ upasaṃkamitvā10 "deva eko puriso aḍḍharatta-
samaye7 sirigabbhaṃ pavisitvā maṃ dūsetīti11" āha. "Sak-
khissasi pan'; assa kiñci saññāṇaṃ kātun" ti. "Sakkomi
devā" 'ti. Sā jātihiṅgulakapātiṃ12 āharāpetvā tassa purisassa
rattiṃ āgantvā abhiramitvā gacchantassa piṭṭhiyaṃ pañcaṅ-
gulikaṃ datvā pāto va rañño ārocesi. Rājā manusse āṇāpesi:
"gacchatha, sabbadisāsu oloketvā piṭṭhiyaṃ katajātihiṅgulika-
purisaṃ13 gaṇhathā" 'ti. Vijjādharo pi rattiṃ anācāraṃ kari-
tvā divā susāne suriyaṃ namassanto ekapādena tiṭṭhati. Rāja-
purisā disvā tam14 parivārayiṃsu. So "pākaṭaṃ me kammaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits paṭi.
2 Bd dhammade-.
3 Bd alatthan.
4 Bd jeṭhako pana.
5 Bd mayhaṃjātakaṃ pañcamaṃ.
6 Bd lokatthacariyaṃ carati.
7 Bd -tti-.
8 Bd aggama-.
9 Bd sañcāniṃsu.
10 Bd adds āha.
11 Bd -siti.
12 Bd -likapāṭi.
13 Bd jātihiṅgulikaṃ-, omitting kata.
14 Bd taṃ disvā.
[page 304]
304 VI. Chanipāta. 2. Senakavagga. (40.)
jānantīti1" vijjaṃ parivattetvā ākāse2 uppatitvā gato. Rājā
taṃ3 disvā āgatapurise "addasathā" 'ti pucchi. "Āma adda-
sāmā" 'ti. "Ko nām'; eso" ti. "Pabbajito devā" 'ti4. So
hi rattiṃ anācāraṃ katvā divā pabbajitavesena vasati4. Rājā
"ime5 divā samaṇavesena caritvā rattiṃ anācāraṃ karontīti"
pabbajitānaṃ kujjhitvā micchāgahaṇaṃ gahetvā "mayhaṃ vi-
jite6 sabbe pabbajitā palāyantu, diṭṭhadiṭṭhānaṃ7 ñeva rājā-
ṇaṃ karissantīti8" bheriñ carāpesi. Tiyojanasatika-Kāsi-
raṭṭhā9 palāyitvā sabbapabbajitā10 aññarājadhāniyo aga-
miṃsu11, sakala-Kāsiraṭṭhe12 manussānaṃ ovādadāyako eko pi
dhammikasamaṇabrāhmaṇo nāhosi, anovādakā manussā pharusā
ahesuṃ, "dānasīlavimukhā13 matamatā14 yebhuyyena apāye nib-
battiṃsu, sagge nibbattanakā nāma nāhesuṃ. Sakko nave15
deve16 apassanto "kin nu kho kāraṇan" ti āvajjitvā vijjā-
dharam nissāya Bārāṇasiraññā kuddhena micchāgahaṇaṃ ga-
hetvā pabbajitānaṃ raṭṭhā pabbajitabhāvaṃ ñatvā "ṭhapetvā
maṃ añño imassa rañño micchāgahaṇaṃ17 bhindituṃ samattho
nāma n'; atthi18, rañño ca raṭṭhavāsinañ ca avassayo bhavis-
sāmīti" cintetvā Nandamūlapabbhāre19 paccekabuddhānaṃ san-
tikaṃ gantvā20 "bhante mayhaṃ mahallakaṃ ekaṃ pacceka-
buddhaṃ detha, Kāsiraṭṭhaṃ21 pasādessāmīti" āha. So
saṃgattheram eva labhi22. Ath'; assa pattacīvaraṃ gahetvā
taṃ purato katvā sayaṃ pacchato hutvā sirasmiṃ añjaliṃ ṭha-
petvā paccekabuddhaṃ namassanto uttamarūpadharo māṇavako
hutvā sakalanagarassa matthakamatthakena tikkhattuṃ vica-
ritvā rājadvāraṃ gantvā ākāse aṭṭhāsi. Rañño ārocayiṃsu23:
"deva eko24 abhirūpo māṇavako ekaṃ samaṇaṃ ānetvā rāja-
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. jānanti.
2 Bd -sena.
3 Bd te.
4 so all three MSS.
5 Bd adds pabbajitā.
6 Bd jīvitā ime.
7 Bd diṭhadiṭhathāne, omitting ñeva.
8 Bd -tuti.
9 Bd kākāsikaraṭhā.
10 Bd sabbe-.
11 Cs Bd āg-.
12 Bd -kāsikaraṭhe.
13 Bd -sīlā muñcetvā.
14 Bd matā-.
15 Bd na.
16 Bd devaputte.
17 Ck maṃ rañño imassa micchāgahaṇassa.
18 nāma nāhesuṃ---natthi wanting in Cs.
19 Bd -lakapa-.
20 Bd adds vanditvā.
21 Bd kāsikara-.
22 Bd labhitvā gato.
23 Bd -cesi.
24 Bd omits eko.
[page 305]
6. Dhajaviheṭhajātaka. (391.) 305
dvāre ākāse ṭhito" ti. Rājā āsanā uṭṭhāya1 sīhapañjare ṭhatvā
"māṇavaka kasmā tvaṃ abhirūpo samāno etassa virūpasama-
ṇassa2 pattacīvaraṃ gahetvā namassamāno ṭhito" ti tena sad-
dhiṃ sallapanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VI,2.6(=391).1: Dubbaṇṇarūpaṃ tvam3 ariyavaṇṇī
purakkhatvā pañjaliko namassasi,
seyyo nu te so udavā sarikkho,
nāmaṃ parass'; attano cāpi4 brūhīti. || Ja_VI:110 ||
Tattha ariyavaṇṇīti sundararūpo, seyyo nu te so ti eso virūpapab-
bajito5 kin nu tayā uttaritaro udāhu sarikkho ti, parassattano cā 'ti etassa
parassa ca attano ca nāmaṃ brūhīti pucchati.
Atha naṃ Sakko "mahārāja samaṇā6 nāma garuṭṭhāniyā7,
tena me nāmaṃ lapituṃ na labbhati8, mayhaṃ9 pana te nā-
maṃ10 kathessāmīti" vatvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_VI,2.6(=391).2: Na nāmagottaṃ gaṇhanti rāja
sammaggatān'; ujjugatāna11 devā, (cfr. Saṃyutta p. 204-205)
ahañ ca te nāmadheyyaṃ vadāmi:
Sakko 'ham asmī tidasānam indo ti. || Ja_VI:111 ||
Tattha sammaggatānujjugatāna11 devā ti mahārāja sabbasaṃ-
khāre yathāvasarasavasena12 sammasitvā aggaphalaṃ arahattaṃ pattattā sam-
maggatānaṃ11 ujunā va13 aṭṭhaṅgikena maggena nibbānaṃ gatattā ujugatānaṃ
mahākhīṇāsavānaṃ uppattidevehi14 uttaritarānaṃ visuddhidevānaṃ uppattidevā15
nāmagottaṃ na gaṇhanti, ahañca te nāmadheyyan ti api ca ahaṃ attano
nāmadheyyaṃ tuyhaṃ kathemi15.
Taṃ sutvā rājā tatiyagāthāya bhikkhunamassane16 āni-
saṃsaṃ pucchi:
Ja_VI,2.6(=391).3: Yo disvā bhikkhuṃ caraṇūpapannaṃ
purakkhatvā añjaliko17 namassati
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vuṭhāya.
2 Bd -passa sa-.
3 Cs tvam corr. to tuvam.
4 Cks vāpi, Bd parassa ca attano cāpi.
5 Bd -popa-.
6 Ck -ṇaṃ, Bd -ṇo.
7 Ck -tiyā, Cs -tiyā corr. to nīyā, Bd guruthāniye.
8 Bd na nā me nālapituṃ na labhati.
9 Bd yaṃ mayhaṃ.
10 Ck nāma, Cs nāma corr. to nāmaṃ.
11 Bd samuggatānujugatānam.
12 Ck yātāva-, Cs yātāva- corr. to yathāva-, Bd yathābhāvaṃ sarasa-.
13 Cs ujjunāva, Bd omits ujunāva.
14 Bd upapatti-.
15 Bd -essāmi.
16 Bd nāmassamāno, Ck namassato, Cs namassate, all three MSS. bhikkhu.
17 Bd pañcali-.
[page 306]
306 VI. Chanipāta. 2. Senakavagga. (40.)
pucchāmi taṃ devarāj'; etam1 atthaṃ
ito cuto kiṃ labhate sukhaṃ so ti. || Ja_VI:112 ||
Sakko catutthagāthāya2 kathesi:
Ja_VI,2.6(=391).4: Yo disvā bhikkhuṃ caraṇūpapannaṃ
purakkhatvā pañjaliko namassati
diṭṭhe va dhamme labhate pasaṃsaṃ
saggañ ca so yāti sarīrabhedā ti. || Ja_VI:113 ||
Tattha bhikkhun ti bhinnakilesaparisuddhapuggalaṃ, caraṇūpapan-
nan ti sīlacaraṇena upetaṃ4, diṭṭhe va dhamme ti na kevalaṃ ito cuto yeva
imasmiṃ pana attabhāve so pasaṃsaṃ labhati pasaṃsāsukhaṃ5 vindati6.
Rājā Sakkassa kathaṃ sutvā attano micchāgahaṇaṃ bhin-
ditvā tuṭṭhamānaso pañcamaṃ gātham āha:
Ja_VI,2.6(=391).5: Lakkhī vatā7 me udapādi ajja
yaṃ Vāsavaṃ bhūtapat'; addasāma8,
bhikkhuñ ca disvāna tav'; ajja9 Sakka
kāhāmi puññāni anappakānīti. || Ja_VI:114 ||
Tattha lakkhīti sirī10, paññā ti pi vadanti, idaṃ vuttaṃ hoti: ajja tava11
vacanaṃ suṇantass'; eva kusalākusalavipākajānanapaññā12 uppannā, yan ti ni-
pātamattaṃ, bhūtapataddasāmā13 'ti bhūtapatiṃ addasāma.
Taṃ sutvā Sakko paṇḍitassa thutiṃ karonto chaṭṭhaṃ
gātham āha:
Ja_VI,2.6(=391).6: Addhā14 have15 sevitabbā sapaññā
bahussutā ye16 bahuṭṭhānacintino17,
bhikkhuñ ca disvāna mamañ ca18 rāja19
karohi20 puññani anappakānīti. || Ja_VI:115 ||
Tattha bahuṭṭhānacintino17 ti bahūni kāraṇāni cintanasamatthā.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -je.
2 Cks -tthaṃgā-.
3 Bd saṃddhaṃ-.
4 Bd upapannetaṃ.
5 Cs -sāmukhaṃ sukhaṃ, Bd -ti atha kho pacce pasaṃsānurūpaṃ sukhaṃ.
6 Bd -tīti.
7 Cks vata. Bd tā.
8 Bd -pati dassāma.
9 Bd tuvañca.
10 Ck -riṃ, Cs Bd -ri.
11 Bd mama.
12 Bd -nāpaññā.
13 Bd -paṭidassāmā.
14 Ck andā? Cs addhā? Bd saddhā.
15 Ck bhave, Cs have corr. to bhave.
16 Bd omits ye.
17 Bd -huṭhāni-.
18 Ck Bd cā.
19 Bd rājā.
20 Bd -ronti.
[page 307]
7. Bhisapupphajātaka. (392.) 307
{Taṃ} sutvā rājā osānagātham āha:
Ja_VI,2.6(=391).7: Akkodhano niccapasannacitto1
sabbātithīyācayogo2 bhavitvā
nihacca mānaṃ abhivādayissaṃ3
sutvāna devinda subhāsitānīti. || Ja_VI:116 ||
Tattha sabbātithīyācayogo4 bhavitvā ti sabbesaṃ atithinaṃ āgatā-
gatānaṃ āgantukānaṃ yaṃ yaṃ te yācanti tassa tassa5 yutto anucchaviko bha-
vitvā6, sabbaṃ tehi yācitayācitaṃ7 dadamāno8 ti attho, sutvāna devinda
subhāsitānīti tava subhāsitāni sutvā ahaṃ evarūpo bhavissāmīti vadati.
Evañ ca pana vatvā pāsādā oruyha paccekabuddhaṃ van-
ditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Paccekabuddho ākāse pallaṃkena
nisīditvā "mahārāja, vijjādharo na9 samaṇo, tvaṃ ito paṭṭhāya
‘atuccho loko, atthi dhammikasamaṇabrāhmaṇā'; ti ñatvā dā-
naṃ dehi10 sīlaṃ rakkha11 uposathakammaṃ karohīti12" rājā-
naṃ ovadi13. Sakko pi Sakkānubhāvena ākāse ṭhatvā "ito
paṭṭhāya appamattā hothā" 'ti nāgarānaṃ ovādaṃ datvā "pa-
lātā samaṇabrāhmaṇā āgacchantū" 'ti bheriñ carāpesi. Atha
te ubho pi sakaṭṭhānam eva agamaṃsu14. Rājā15 ovāde ṭha-
tvā16 puññāni akāsi17.
Satthā imaṃ desanaṃ18 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: "Tadā paccekabuddho parinibbuto, rājā Ānando ahosi,
Sakko19 aham evā" 'ti. Dhajaviheṭhajātakaṃ20.
7. Bhisapupphajātaka.
Yametan ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto aññata-
raṃ21 bhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira Jetavanā nikkhamitvā
Kosalaraṭṭhe aññataraṃ araññaṃ nissāya viharanto ekadivasaṃ padu-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd niccaṃ-.
2 Bd -ṭhi-.
3 Bd abhidhāriyissam.
4 Ck -tīthi-, Cs -tithi-, Bd -titthi-.
5 Bd omits one tassa.
6 Bd hutvā bhavitvā ca.
7 Bd sabbetehi yācitaṃ.
8 Bd adds yācito.
9 Cks add so.
10 Bd detha.
11 Bd rakkhatha.
12 Bd -rothāti.
13 Bd ovādetvā.
14 Bd -sūti.
15 Bd adds tassa.
16 Bd adds dānādini.
17 Bd -sīti.
18 Bd dhammade-.
19 Bd adds pana.
20 Cs dhara-, Bd pabbajitavihedhajātakaṃ chaṭhaṃ.
21 Cs -ra, Ck -ra corr. to -raṃ.
[page 308]
308 VI. Chanipāta. 2. Senakavagga. (40.)
masaraṃ otaritvā pupphitapadumaṃ1 disvā adhovāte ṭhatvā upasiṃghi.
Atha naṃ tasmiṃ vanasaṇḍe2 adhivatthā devatā "mārisa, tvaṃ3 gan-
dhatheno nāma4, idan te5 ekaṃ theyyaṅgan6" ti saṃvejesi. So tāya
saṃvejito puna7 Jetavanaṃ āgantvā Satthāraṃ vanditvā nisinno "ka-
haṃ bhikkhu nivuttho sīti" puṭṭho "asukavanasaṇḍe8 nāma, tattha ca
maṃ devatā9 evaṃ10 nāma saṃvejesīti" āha. Atha naṃ Satthā "na
kho bhikkhu pupphaṃ upasiṃghanto tvam eva devatāya saṃvejito,
porāṇakapaṇḍitāpi saṃvejitapubbā" ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto ekasmiṃ Kāsinigame11 brāhmaṇakule nibbat-
titvā vayappatto Takkasilāyaṃ uggaṇhitasippo12 aparabhāge isi-
pabbajjaṃ pabbajitvā ekaṃ padumasaraṃ nissāya upavasanto13
ekadivasam saraṃ14 otaritvā supupphitapadumaṃ upasiṃgha-
māno15 aṭṭhāsi. Atha naṃ ekā devadhītā rukkhakkhandhavi-
vare ṭhatvā saṃvejayamānā16 paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VI,2.7(=392).1: Yam ekaṃ vārijaṃ pupphaṃ adinnaṃ17 upasiṃghasi
ekaṅgam etaṃ theyyānaṃ, gandhatheno si mārisā 'ti. || Ja_VI:117 ||
Tattha ekaṅgametan ti eko koṭṭhāso esa.
Tato Bodhisatto dutiyaṃ gātham āha:
Ja_VI,2.7(=392).2: Na harāmi, na bhañjāmi18, ārā siṃghāmi vārijaṃ,
atha kena nu vaṇṇena gandhattheno ti vuccatīti. || Ja_VI:118 ||
Tattha ārā siṃghāmīti dūre ṭhito ghāyāmi19, vaṇṇenā 'ti kāraṇena.
Tasmiṃ pana20 khaṇe eko puriso tasmiṃ sare bhisāni c'
eva khaṇati puṇḍarīkāni ca bhañjati21. Bodhisatto taṃ disvā
"ārā ṭhatvā22 upasiṃghantaṃ ‘coro'; ti23 vadasi24, etaṃ puri-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd supupphitaṃ-.
2 Bd vane.
3 Bd omits tvaṃ.
4 Bd adds caraṃ.
5 Bd ti.
6 Bd theyyagandhin.
7 Bd pana.
8 Bd -soṇḍo, Cks -saṇḍaṃ.
9 Bd tattheva de-.
10 Ck eva, Cs eva corr. to evaṃ.
11 Bd kāsikagāme.
12 Bd uggahita-.
13 Bd upasiṅghanto.
14 Bd omits saraṃ.
15 Cs upanisi-, Bd upsiṅghayamāno.
16 Bd -ji-.
17 Ck -nna, Cs -nna corr. to -nnaṃ.
18 Bd bhu-.
19 Bd āsiṅghāmi, Cks gā-.
20 Bd omits pana.
21 Bd bhu-.
22 Bd maṃ gaḷetvā in the place of ā. ṭh.
23 Cs si corr. to ti, Bd si.
24 Bd vadatha.
[page 309]
7. Bhisapupphajātaka. (392.) 309
saṃ kasmā na bhaṇasīti" tāya saddhiṃ sallapanto tatiyaṃ
gātham āha:
Ja_VI,2.7(=392).3: Yo 'yaṃ bhisāni khaṇati puṇḍarīkāni bhañjati
evaṃ ākiṇṇakammanto kasmā eso na vuccatīti. || Ja_VI:119 ||
Tattha ākiṇṇakammanto ti kakkhalakammanto dāruṇakammanto.
Ath'; assāvacanakāraṇaṃ1 ācikkhantī devatā catuttha-
pañcamagāthā abhāsi:
Ja_VI,2.7(=392).4: Ākiṇṇaluddo puriso dhāticelaṃ va makkhito,
tasmiṃ me vacanaṃ n'; atthi, tañ ca arahāmi vattave2. || Ja_VI:120 ||
Ja_VI,2.7(=392).5: Anaṅgaṇassa posassa niccaṃ sucigavesino
vālaggamattaṃ pāpassa abbhāmattaṃ3 va khāyatīti. || Ja_VI:121 ||
Tattha dhāticelaṃ vā 'ti khelasiṃghāṇikamuttagūthamakkhitaṃ dhāti-
dāsiyā nivatthacelaṃ viya ayaṃ pāpamakkhito yeva, tena kāraṇena tasmiṃ
mama4 vacanaṃ n'; atthi, tañca arahāmīti samaṇā pana ovādakāmā honti
piyasīlā, tasmā appamattakam pi ayuttaṃ karontaṃ vattuṃ arahāmi samaṇā 'ti,
anaṅgaṇassā 'ti niddosassa tumhādisassa, abbhāmattaṃ va khāyatīti5
mahāmeghapamāṇaṃ hutvā upaṭṭhāti, idāni kasmā evarūpaṃ dosaṃ abbohā-
rikaṃ6 karosīti.
Tāya pana saṃvejito Bodhisatto saṃvegappatto chaṭṭhaṃ7
gātham āha:
Ja_VI,2.7(=392).6: Addhā maṃ yakkha jānāsi atho maṃ anukampasi,
puna pi yakkha vajjāsi8 yadā passasi edisan ti. || Ja_VI:122 ||
Tattha yakkhā 'ti devataṃ ālapati, vajjāsīti9 vadeyyāsi, yadā pas-
sasi edisan ti yadā mama evarūpaṃ dosaṃ passasi tadā evam evaṃ10 vārey-
yāsīti11 vadati.
Ath'; assa devatā12 sattamaṃ gātham āha:
Ja_VI,2.7(=392).7: N'; eva taṃ13 upajīvāmi na pi te bhatak'; amhase14,
tvam eva bhikkhu jāneyya yena gaccheyya suggatin ti. || Ja_VI:123 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck athassa-, Bd athassa ava-.
2 Bd vattate.
3 Bd -mutto.
4 Ck meva.
5 Bd -muttaṃ va khādaya-.
6 Bd abbho-.
7 Bd chaṭhamaṃ.
8 Bd -hi.
9 Cks vajjāyasīti.
10 Cs evameva maṃ, Bd evaṃ mama
11 Bd vadeyyāsītī.
12 Bd tassa sā devadhitā.
13 Bd nevāhaṃ.
14 Ck hatakambhase, Cs bhatakambhase, Bd te khātikammase corr. to
khābhati-.
[page 310]
310 VI. Chanipāta. 2. Senakavagga. (40.)
Tattha bhatakamhase1 ti tava2 bhatihatā3 kammakarāpi te4 na homa,
kiṃkāraṇā taṃ5 sabbakālaṃ rakkhamānā vicarissāmā 'ti dīpeti, yena gac-
cheyyā 'ti bhikkhu yena kammena tvaṃ sugatiṃ gaccheyyāsi tvam eva
jāneyyāsīti.
Evaṃ sā tassa ovādaṃ datvā attano vimānam eva pa-
viṭṭhā. Bodhisatto pi jhānaṃ nibbattetvā Brahmalo-
kūpago ahosi.
Satthā imaṃ desanaṃ6 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne so7 bhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi)
"Tadā devadhītā Uppalavaṇṇā ahosi, tāpaso8 aham evā" 'ti. Bhi-
sapupphajātakaṃ9.
8. Vighāsajātaka.
Susukhaṃ vatā 'ti. Idaṃ Satthā Pubbārāme viharanto
keḷisīlake bhikkhū ārabbha kathesi. Tesu10 Mahāmoggallānat-
therena pāsādaṃ kampetvā saṃvejitesu dhammasabhāyaṃ bhikkhū
tesaṃ aguṇaṃ kathentā nisīdiṃsu. Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha
bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti
vutte "na bhikkhave idān'; eva pubbe p'; ete keḷisīlakā yevā" 'ti
vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Sakko ahosi. Ath'11 aññatarasmiṃ Kāsigāme12
satta bhātaro kāmesu dosaṃ disvā nikkhamitvā isipabbajjaṃ
pabbajitvā Mejjhāraññe13 vasanto yoge yogaṃ akatvā14 kāya-
daḍḍhibahulā15 hutvā nānappakārakaṃ16 kīḷikaṃ17 kīḷitvā18 ca-
riṃsu. Sakko devarājā "ime saṃvejessāmīti" suko19 hutvā
tesaṃ vasanaṭṭhānaṃ āgantvā ekasmim rukkhe nilīyitvā te
saṃvejento paṭhamaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -bhase, Bd bhatikammase.
2 Ck nava.
3 so Cks: Bd tathāhikā in the place of tava bhatihatā.
4 Bd -karādivā.
5 Bd nātaṃ, Cs omits taṃ.
6 Bd dhammade-.
7 Bd omits so.
8 Bd adds pana.
9 Bd bhiṅgha---sattamaṃ.
10 Bd adds hi.
11 Bd omits ath.
12 Bd kāsika-.
13 Bd majhā, Ck mejjha-.
14 Bd katvā.
15 Ck -daṭṭhi-, Cs -daṃḍḍhi-, Bd -daḷhi-.
16 Bd -raṃ.
17 Bd kiḷaṃ.
18 Bd kiḷantā.
19 Bd suṇo.
[page 311]
8. Vighāsajātaka. (393.) 311
Ja_VI,2.8(=393).1: Susukhaṃ vata jīvanti ye janā vighāsādino,
diṭṭhe va dhamme pāsaṃsā, samparāye ca suggatīti. || Ja_VI:124 ||
Tattha vighāsādino ti bhuttātirekaṃ bhuñjante sandhāyāha, diṭṭhe
va dhamme ti ye evarūpā te diṭṭhe va dhamme pāsaṃsā, samparāye ca tesaṃ
sugati hoti, sagge uppajjantīti1 adhippāyena vadati.
Atha tesu eko tassa vacanaṃ sutvā avasese āmantetvā
dutiyaṃ gātham āha:
Ja_VI,2.8(=393).2: Suvassa bhāsamānassa na nisāmetha paṇḍitā,
idaṃ suṇotha2 sodariyā: amhe vāyaṃ pasaṃsatīti. || Ja_VI:125 ||
Tattha bhāsamānassā 'ti mānusiyā vācāya3 bhaṇantassa, na nisā-
methā 'ti na suṇotha2, idaṃ suṇothā2 'ti idaṃ assa4 vacanaṃ suṇotha2,
sodariyā ti samāne5 udare vutthabhāvena6 te ālapanto āha.
Atha ne7 paṭikkhipanto suko tatiyaṃ gātham āha:
Ja_VI,2.8(=393).3: Nāhaṃ tumhe pasaṃsāmi, kuṇapādā8 suṇotha2 me:
ucchiṭṭhabhojino9 tumhe, na tumhe vighāsādino ti. || Ja_VI:126 ||
Tattha kuṇapādā8 ti kuṇapakhādakā10 ti te ālapati.
Te tassa vacanaṃ sutvā sabbe pi catutthaṃ gātham āhaṃsu:
Ja_VI,2.8(=393).4: Sattavassā pabbajitvā Mejjhāraññe sikhaṇḍino
vighāsen'; eva yāpentā mayañ ce bhoto gārayhā
ke nu bhoto pasaṃsiyā11 ti. || Ja_VI:127 ||
Tattha sikhaṇḍino ti cūḷāya samannāgatā, vighāsenevā12 'ti ettakaṃ
kālaṃ sattavassāni sīhavyaggavighāsen'; eva yāpentā yadi bhoto gārayhā atha ke
nu te13 pasaṃsiyā ti.
Te lajjāpento Mahāsatto pañcamaṃ gātham āha:
Ja_VI,2.8(=393).5: Tumhe sīhānaṃ vyagghānaṃ vāḷānañ cāvasiṭṭhakaṃ
ucchiṭṭhen'; eva14 yāpentā maññivho vighāsādino ti. || Ja_VI:128 ||
Tattha vālānañcāvasiṭṭhakan15 ti sesavālamigānañ16 ca avasiṭṭhakaṃ
ucchiṭṭhabhojanaṃ9.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd upapa-.
2 Bd -ṇā-.
3 Bd manussabhāsāya.
4 Bd imassa.
5 Bd saha.
6 Bd vuḍha-.
7 Bd te.
8 Bd -ṇappā-.
9 Cks ucci-, Bdf ucchiṭha-.
10 Bd kuṇippa-.
11 Bd ko--, Cks ko-- sikā.
12 Cks -senā.
13 Cks ko nu te, Bd ke na bhoto in the place of atha ke nu te.
14 Cks ucci-, Bd ucchiṭhayeva.
15 Cks -kaṃ, omitting ti.
16 Ck tassevā-, Cs tasse- corr. to tasesa-.
[page 312]
312 VI. Chanipāta. 2. Senakavagga. (40.)
Taṃ sutvā tāpasā "sace1 mayaṃ na vighāsādā atha ke
carahi te vighāsādā2" 'ti. Atha tesaṃ so tam atthaṃ ācik-
khanto chaṭṭhaṃ3 gātham āha:
Ja_VI,2.8(=393).6: Ye brāhmaṇassa samaṇassa aññass'; eva4 vanibbino
datvāna sesaṃ bhuñjanti te janā vighāsādino ti. || Ja_VI:129 ||
Tattha vanibbino ti tam taṃ bhaṇḍaṃ yācanakassa5.
Evam te lajjāpetvā Mahāsatto sakaṭṭhānam eva gato.
Satthā imaṃ desanaṃ6 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: "Tadā te7 satta bhātaro ime keḷisīlakā bhikkhū ahesuṃ.
Sakko8 aham evā" 'ti. Vighāsajātakaṃ9.
9. Vaṭṭakajātaka.
Paṇītan ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto ekaṃ lola-
bhikkhuṃ sandhāya10 kathesi. Taṃ hi Satthā "saccaṃ kira tvaṃ11
lolo" ti pucchitvā "āma bhante" ti vutte "na kho bhikkhu idān'
eva12 pubbe pi tvaṃ lolo va13, lolatāy'; eva ca14 pana Bārāṇasiyaṃ
hatthigavāssapurisakuṇapehi atitto ‘ito uttaritaraṃ labhissāmīti15'
araññaṃ paviṭṭho sīti" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto vaṭṭakayoniyaṃ nibbattitvā16 araññe lūkhatiṇa-
bījāhāro vasi17. Tadā Bārāṇasiyaṃ eko lolakāko hatthikuṇa-
pādīhi atitto "ito uttaritaraṃ labhissāmīti" araññaṃ pavisitvā
phalāphalāni18 khādanto Bodhisattaṃ disvā "ayaṃ vaṭṭako
ativiya thūlasarīro, madhuragocaraṃ19 khādati maññe20, etassa
gocaraṃ pucchitvā taṃ khāditvā ahaṃ21 thūlo bhavissāmīti"
cintetvā Bodhisattassa uparibhāge sākhāya nilīyi. Bodhisatto
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits sace.
2 Bd atho ko carahi taghāsādā.
3 Bd chaṭhamaṃ.
4 Bd añña vā, Bf aññassa pā.
5 Bd yācakassa.
6 Bd dhammade-.
7 Bd omits te.
8 Bd adds pana.
9 Bd -sādajātakaṃ aṭhamaṃ.
10 Bd ārabhha.
11 Bd adds bhikkhu.
12 Bd adds lolo.
13 Bd yeva, Cs ti.
14 Bd -tāya ca.
15 Ck -mā ti.
16 Cks -ttetvā, Bd nippattetvā.
17 Bd vasati.
18 Bd -laṃ.
19 Bd -raṃ go-.
20 Bd adds ti.
21 Bd adds pi.
[page 313]
9. Vaṭṭakajātaka. (394.) 313
tena apucchito va1 tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ karonto pa-
ṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VI,2.9(=394).1: Paṇītaṃ bhuñjase bhattaṃ sappitelañ ca mātula,
atha kena nu vaṇṇena kiso tvam asi vāyasā 'ti. || Ja_VI:130 ||
Tattha bhattan ti manussānaṃ bhojananiyāmena paṭiyāditabhattaṃ, mā-
tulā 'ti taṃ piyasamudācārenālapati, kiso ti appamaṃsalohito.
Tassa vacanaṃ sutvā kāko tisso gāthā abhāsi:
Ja_VI,2.9(=394).2: Amittamajjhe vasato tesu āmisam esato2
niccaṃ ubbiggahadayassa kuto kākassa3 daḷhiyaṃ. || Ja_VI:131 ||
Ja_VI,2.9(=394).3: Niccaṃ ubbegino4 kākā vaṃkā pāpena kammunā,
laddho piṇḍo na pīṇeti5, kiso ten'; asmi vaṭṭaka. || Ja_VI:132 ||
Ja_VI,2.9(=394).4: Lūkhāni tiṇabījāni appasinehāni bhuñjasi,
atha kena nu vaṇṇena thūlo tvam asi vaṭṭakā 'ti. || Ja_VI:133 ||
Tattha daḷhiyan ti evarūpassa mayhaṃ kākassa kuto daḷhabhāvo6, kuto
thūlan ti attho, ubbegino7 ti ubbegavanto8, vaṃkā ti kākānam eva nāmaṃ,
laddho ti te kāke manussasantakavilumpanapāpena kammena laddho piṇḍo9
na pīṇetīti10 na tappeti, tenasmīti tena kāraṇenāhaṃ kiso asmi, appa-
sinehānīti mandojāni11, idaṃ kāko Bodhisattaṃ paṇītabhojanaṃ12 khādatīti
saññī hutvāpi vaṭṭakānaṃ pakatigocaraṃ13 kathento14 āha.
Taṃ sutvā Bodhisatto attano thūlabhāvakāraṇaṃ kathento:
Ja_VI,2.9(=394).5: Appicchā appacintāya avidūragamanena ca
laddhāladdhena yāpento thūlo ten'; asmi vāyasa. || Ja_VI:134 ||
Ja_VI,2.9(=394).6: Appicchassa hi posassa appacintisukhassa ca
susaṃgahitapamāṇassa15 vuttī susamudānayā ti || Ja_VI:135 ||
imā gāthā16 āha.
Tattha appicchā ti āhāre17 appicchatāya nittaṇhatāya, kevalaṃ sarīrayā-
panavasena19 āhārāharaṇatāyā20 'ti attho, appacintāyā 'ti21 ajja kahaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck ca, Bd omits tena ap. va.
2 Bd amissamessapekkhato.
3 Cks kāyassa.
4 Ck ubbhito, Cs ubbahito, Bd ubbhiggino, Bd uppiggino.
5 Cks pīneti, Bd pineti.
6 Bd daḷhī-.
7 Cks ubbedhino, Bd ubbigino.
8 Bd ubbiggavato.
9 Bd ti tena kāraṇena parasantakavilumpanasaṃkhātena pāpak, laddhapiṇḍo.
10 Cs pīne-, Bd pine-.
11 Bd annajāti.
12 Bd -tagocaraṃ.
13 Bd gahitago-
14 Bd pucchanto.
15 Bd -tamānassa, Bf -tamanassa.
16 Bd omits i. g.
17 Bd -resu.
18 Bd nitaṇhāya.
19 Bd omits vasena.
20 Ck vābhara-, Cs vābhara- corr. to -hara-, Bd vohārāharaṇayārā.
21 Bd adds vaṭṭakā.
[page 314]
314 VI. Chanipāta. 2. Senakavagga. (40.)
āhāraṃ labhissāmi sve kahan ti evaṃ āhāracintāya1 abhāvena, avidūra-
gamanena cā 'ti asukasmiṃ nāma ṭhāne madhuraṃ labhissāmīti cintetvā2
avidūragamanena ca, laddhāladdhenā 'ti lūkhaṃ vā hotu3 paṇītaṃ vā yaṃ4
laddhaṃ ten'; eva tuṭṭho5, thūlo6 ten'; asmīti tena catubbidhena kāraṇena thūlo
'smi7 vāyasā 'ti, appacintisukhassā 'ti āhāracintārahitānaṃ appacintīnaṃ
ariyānaṃ sukham assa atthīti appacintisukho8, tassa tādisena sukhena sa-
mannāgatassa, susaṃgahitapamāṇassā9 'ti ettakaṃ bhuñjitvā jīrāpetuṃ
sakkhissāmīti evaṃ suṭṭhu saṃgahitāhārapamāṇassa10, vuttī susamudānayā
ti evarūpassa puggalassa jīvitavutti sukhena sakkā samudānetuṃ susamudā-
nayā sunibbattiyā.
Satthā imaṃ desanaṃ11 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne lolabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi)
"Tadā kāko lolabhikkhu ahosi, vaṭṭako pana aham evā" 'ti.
Vaṭṭakajātakaṃ12.
10. Kākajātaka.
Cirassaṃ vata passāmā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto lolabhikkhuṃ yeva13 ārabbha kathesi. Paccuppanna-
vatthuṃ heṭṭhāvuttanayam eva.
Atīte pana14 Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kā-
rente Bodhisatto pārāpato15 hutvā Bārāṇasisetthino ma-
hānase nīḷapacchiyaṃ vasati. Kāko pi tena saddhiṃ vissāsaṃ
katvā tatth'; eva vasatīti vitthāretabbaṃ. Bhattakārako kā-
kassa pattāni luñcitvā piṭṭhena taṃ makkhetvā16 ekaṃ varā-
ṭakaṃ17 vijjhitvā kaṇṭhe18 pilandhitvā pacchiyaṃ pakkhipi.
Bodhisatto araññato āgantvā taṃ disvā parihāsaṃ karonto
paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VI,2.10(=395).1: Cirassaṃ vata passāma sahāyaṃ maṇidhārinaṃ19,
sukatāya massukuttiyā sobhate vata me sakhā ti. || Ja_VI:136 ||
Tattha massukuttiyā ti massukiriyāya.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -yaṃ.
2 Bd ac-.
3 Cks hontu.
4 Bd yaṃ yaṃ.
5 Bd tuṭho, Cks thūlo.
6 Bd omits thūlo.
7 Bd mhi.
8 Cks -khā.
9 Bd -tassamānassā.
10 Bd -ramānassa.
11 Bd dhammade-.
12 Bd adds navamaṃ.
13 Bd omits yeva.
14 Bd omits pana.
15 Bd pāravato.
16 Bd pakkhipitvā.
17 Bd pālakhaṇḍaṃ.
18 Ck kaṭṭhe, Bd kaṇhe.
19 Cs -ritaṃ, Bd -rikaṃ.
[page 315]
10. Kākajātaka. (395.) 315
Taṃ sutvā kāko dutiyaṃ gātham āha:
Ja_VI,2.10(=395).2: Parūḷhakacchanakhalomo ahaṃ kamme suvyāvaṭo
cirassaṃ1 nahāpitaṃ laddhā lomantam apahārayin2 ti. || Ja_VI:137 ||
Tattha ahaṃ kamme suvyāvaṭo ti3 ahaṃ tasmiṃ rājakamme suvyā-
vaṭo4 okāsaṃ alabhamāno parūḷhakacchanakhalomo āsin5 ti vadati, apahāra-
yin6 ti ajja hāresiṃ7.
Tato Bodhisatto tatiyaṃ gātham āha:
Ja_VI,2.10(=395).3: Yan nu lomaṃ ahāresi dullabhaṃ laddhu8 kappakaṃ
atha kiñ carahi te samma kaṇṭhe kiṇakiṇāyatīti9. || Ja_VI:138 ||
Tass'; attho: yaṃ tāva dullabhaṃ10 kappakaṃ labhitvā lomaṃ harāpesi11
taṃ harāpaya, atha kiñ carahi te vayassa12 idaṃ kaṇṭhe13 kiṇikiṇāyatīti14.
Tato kāko dve gāthā abhāsi:
Ja_VI,2.10(=395).4: Manussasukhumālānaṃ maṇi kaṇṭhesu lambati,
tes'; āhaṃ anusikkhāmi, mā tvaṃ maññi davā kataṃ. || Ja_VI:139 ||
Ja_VI,2.10(=395).5: Sace p'; imaṃ pihayasi15 massukuttiṃ sukāritaṃ16
kārayissāmi te samma maṇiñ cāpi dadāmi te ti. || Ja_VI:140 ||
Tattha maṇīti evarūpānaṃ manussānaṃ ekaṃ maṇiratanaṃ kaṇṭhesu
lambati, tesāhan ti tesaṃ ahaṃ, mā tvaṃ maññīti tvaṃ pana etaṃ17 mayā
davā katan ti mā maññi18, pihayasīti19 sace imaṃ mama kataṃ massukuttiṃ
tvaṃ icchasi.
Taṃ sutvā Bodhisatto chaṭṭhaṃ20 gātham āha:
Ja_VI,2.10(=395).6: Tvañ ñeva maṇino21 channo22 sukatāya ca massuyā,
āmanta kho taṃ gacchāmi, piyaṃ23 me tav'; adassanan ti. || Ja_VI:141 ||
Tattha maṇino24 ti maṇinā25, ayam eva vā pāṭho, idaṃ vuttaṃ hoti:
samma vāyasa tvañ ñeva imassa maṇino anucchaviko imissā ca26 sukatāya mas-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck adds va, Cs has crossed over va.
2 Bd ajjahā-, Bf somantapajjahārayi.
3 Bd adds taṃ.
4 Bd ahaṃ samma pārāvatakammesubyāvato.
5 Bd ahosī.
6 Bd ajjahā-.
7 Bd ajja pahāresi.
8 Bdf laddha.
9 Cks -yati, Bd idaṃ kaṇhe kinnāyatīti, Bf idaṃ kanhe kiṇāyati.
10 Bd bhava dullabha.
11 Bd hāresi.
12 Bd vāyasa.
13 Ck -o, Bd kaṇhe.
14 Bd kināyati.
15 Bdf pāyasi.
16 Cks -kuttī sukārikaṃ, Bd massivatthissu-, Bf massukuttisukāritaṃ.
17 Bd ekaṃ.
18 Bd maññasiti.
19 Ck haya-, Bd sace pi maṃ pipāyasiti.
20 Bd chaṭhamaṃ.
21 Bdf -nā.
22 Bd chando.
23 Cks piyam.
24 Cks Bd -nā.
25 Cs Bd -no.
26 Cks va, Bd imassa, omitting va.
[page 316]
316 VI. Chanipāta. 2. Senakavagga. (40.)
suyā1, mama pana2 tava adassanam3 eva piyaṃ, tasmā taṃ āmantayitvā
gacchāmīti.
Evañ ca pana vatvā4 uppatitvā aññattha gato. Kāko
pana2 tatth'; eva jīvitakkhayaṃ patto.
Satthā imaṃ desanaṃ5 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne lolabhikkhu anāgāmiphale patiṭṭhahā
"Tadā kāko lolabhikkhu ahosi, pārāpato6 aham evā" 'ti. Kāka-
jātakaṃ7. Senakavaggo8 dutiyo, Chanipāta vaṇṇanā niṭṭhitā.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sukatassa massu.
2 Bd omits pana.
3 Bd da-.
4 Bd adds bodhisatto.
5 Bd dhammade-.
6 Bd -vato pana.
7 Bd pārāvatajānavamaṃ, Bf loli nāma.
8 Bf sucivaggo, Bd soka-.
[page 317]
317
VII. SATTANIPĀTA.
1. KUKKUVAGGA.
1. Kukkujātaka.
Diyaḍḍhakukkū 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto rājo-
vādam ārabbha kathesi. Paccuppannavatthuṃ Tesakuṇajātake
āvibhavissati.
Atīte pana Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kā-
rente Bodhisatto tassa atthadhammānusāsako amacco
ahosi. Rājā agatigamane patiṭṭhāya adhammena rajjaṃ kāresi,
janapadaṃ pīḷetvā1 dhanam eva saṃhari. Bodhisatto2 rājā-
naṃ ovaditukāmo ekaṃ upamaṃ upadhārento carati3, rañño
ca vāsāgāraṃ vippakataṃ hoti aniṭṭhitacchadanaṃ4, kaṇṇikaṃ
āropetvā gopānasiyo pavesitamattā honti5. Rājā kīḷanatthāya
uyyānaṃ gantvā tattha vicaritvā taṃ6 gehaṃ pavisitvā ullo-
kento kaṇṇikamaṇḍalaṃ disvā attano uparipatanabhayena nik-
khamitvā bahi ṭhito puna ulloketvā7 "kin nu kho nissāya
kaṇṇikā ṭhitā, kiṃ nissāya gopānasiyo" ti cintetvā Bodhisattaṃ
pucchanto paṭhamaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd piḷi-.
2 Bd atha bo-.
3 Bd vica-.
4 Cks niṭṭhita-, Bd aniditacha-.
5 Cks hoti.
6 Bd omits taṃ.
7 Bd olo-.
[page 318]
318 VII. Sattanipāta. 1. Kukkuvagga. (41.)
Ja_VII,1.1(=396).1: Diyaḍḍhakukku udayena kaṇṇikā,
vidatthiyo1 aṭṭha parikkhipanti naṃ
sasiṃsapā2 sāramayā apheggukā3
kuhiṃ ṭhitā uparito4 na dhaṃsatīti. || Ja_VII:1 ||
Tattha diyaḍḍhakukkū 'ti diyaḍḍharatanā, udayenā 'ti uccattena5,
parikkhipanti nan ti taṃ pan'; etaṃ aṭṭha vidatthiyo parikkhipanti, parikkhe-
pato aṭṭhavidatthippamāṇā6 ti vuttaṃ hoti, kuhiṃ ṭhitā ti kattha patiṭṭhitā
hutvā na dhaṃsati na patati7.
Taṃ sutvā Bodhisatto "laddhā dāni me rañño ovadat-
thāya8 upamā" ti cintetvā9
Ja_VII,1.1(=396).2: Yā tiṃsati sāramayā anujjukā10
parikiriya11 gopānasiyo samaṃ ṭhitā12
tāhi saṃgahītā13 balasā papīḷitā
samaṃ ṭhitā14 uparito na dhaṃsati. || Ja_VII:2 ||
Ja_VII,1.1(=396).3: Evam pi15 mittehi daḷhehi16 paṇḍito
abhejjarūpehi sucīhi mantihi17
susaṃgahīto18 siriyā na dhaṃsati
gopānasībhāravahā va kaṇṇikā ti. || Ja_VII:3 ||
imā gāthā āha.
Tattha yā tiṃsati sāramayā ti yā etā19 sārarukkhamayā tiṃsati go-
pānasiyo, parikiriyā 'ti parivāretvā20, samaṃ ṭhitā21 ti samabhāgaṭhitā22,
balasā papīḷitā ti gopānasihi balena pīḷetvā suṭṭhu saṃgahitā ekābaddhā
hutvā, paṇḍito ti ñāṇasampanno rājā, sucīhīti sucisamācārehi kalyāṇamittehi,
mantihīti23 mantakusalehi24, gopānasībhāravahā va kaṇṇikā ti yathā
gopānasīnaṃ bhāraṃ25 vahamānā kaṇṇikā na dhaṃsati evaṃ rājā26 vuttappa-
kārehi mantīhi27 abhijjahadayehi28 susaṃgahito sirito na dhaṃsati na patati
na29 parihāyati.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bf vidatthiyo ca.
2 Bdf yā sisapā.
3 Bdf ape-.
4 Ck upairsotā.
5 Bd uccatarena.
6 Cks -nā, omitting ti, Bd aṭhavidatthiyo.
7 Bd -titi.
8 Bd -danatthāya.
9 Bd adds imaṃ gātham āha.
10 Bdf apeggukā.
11 Ck -kariya, Bd kirato.
12 Bd sapaṇḍitā, Bf samaṇitā.
13 Cks tā saṃgahitā, Bd tāhi susaṃgahitā, Bf tāṇi susaṅgahitā.
14 Bd samaṇḍitā, Bf samaṇhitā.
15 Cks omit pi.
16 Bd iṭhehi.
17 Cks mantī-, Bd mante-, Bf manta-.
18 Cks sas-.
19 Cks esā.
20 Bd -varitā.
21 Bd samaṇḍitā.
22 Bd sabhāvenaṭhitā.
23 Ck manta-, Cs manti- corr. to manta-.
24 Bd manti-.
25 Bd -sisambhāraṃ.
26 Bd -jāpi.
27 Bd -tehi.
28 Bd abhe-.
29 Bd neva.
[page 319]
1. Kukkujātaka. (396.) 319
Rājā Bodhisatte kathente1 yeva attano kiriyaṃ sallak-
khetvā "kaṇṇikāya asati gopānasiyo na patiṭṭhanti2, gopāna-
sīhi asaṃgahitā kaṇṇikā na tiṭṭhati, gopānasīsu bhijjantīsu3
kaṇṇikā patati, evam evaṃ adhammiko rājā attano mittāmacce
ca balakāye ca brāhmaṇagahapatike ca asaṃgaṇhanto tesu
bhijjantesu tehi asaṃgahito issariyā dhaṃsati, raññā nāma
dhammikena bhavitabban" ti. Ath'; assa tasmiṃ khaṇe paṇ-
ṇākāratthāya mātuluṅgaṃ āhariṃsu. Rājā "sahāya imaṃ
mātuluṅgaṃ khādā" 'ti Bodhisattaṃ āha. Bodhisatto4 gahetvā
"mahārāja, idaṃ5 khādituṃ ajānantā tittakaṃ vā karonti
ambilaṃ vā, jānantā pana paṇḍitā tittakaṃ hāretvā ambilaṃ
anīharitvā mātuluṅgarasaṃ anāsetvā va khādantīti6" rañño
imāya upamāya dhanasaṃgharaṇūpāyaṃ dassento dve gā-
thā āha:
Ja_VII,1.1(=396).4: Kharattacaṃ mellaṃ7 yathāpi satthavā8
anāmasanto9 pi karoti tittakaṃ
samāharaṃ10 sādukaroti patthiva11
asādukayirā tanuvaṭṭam uddharaṃ.12 || Ja_VII:4 ||
Ja_VII,1.1(=396).5: Evam pi gāmanigamesu paṇḍito
asāhasaṃ rājadhanāni saṃgharaṃ
dhammānuvattī13 paṭipajjamāno14
sa phātiṃ15 kayirā aviheṭhayaṃ paran ti. || Ja_VII:5 ||
Tattha kharattacan ti thaddhatacaṃ, mellan16 ti mātuluṅgaṃ, bellan17
ti vā18 pāṭho, ayam ev'; attho, satthavā ti satthakahattho, anāmasanto ti
bahitacaṃ tanukam pi atacchento19 idaṃ phalaṃ tittakaṃ karoti, samāharan
tī samāharanto20 bahitacaṃ tacchento17 anto21 ca22 ambilaṃ anīharanto23
taṃ sādum karoti, patthitvā 'ti rājānaṃ ālapati, tanuvaṭṭamuddharan24
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd repeats k.
2 Bd na tiṭhanti.
3 Cks bhajjantisu, Bd bhijjantesu.
4 Bd adds taṃ.
5 Bd imaṃ.
6 Bd adds vatvā.
7 Bdf bellaṃ.
8 Bdf satta-.
9 Bd -sento.
10 Bd -hāraṃ.
11 Bd sattiva.
12 Cks -riṃ, Bd -vaddhamuddharaṃ, Bf tanubhandhamudaraṃ.
13 Cks -vuttiṃ, Bdf -vatti.
14 Cks -ne.
15 Ck sathāti, Cs saphāti corr. to yathāti, Bd sappāti, Bf sabāti.
16 Bd phellan.
17 Cks me-.
18 Bd pi.
19 Bd -anto.
20 Cks samaṃ.
21 Bd omits anto.
22 Bd va.
23 Cs atih-, Bd āh-.
24 Cks -rin, Bd tanubandhumuddhan.
[page 320]
320 VII. Sattanipāta 1. Kukkuvagga. (41.)
ti tanukaṃ pana vaṭṭaṃ1 uddharanto sabbaso2 tittakassa anapanītattā3 taṃ
asādum eva kayirā, evan ti evaṃ paṇḍito rājāpi asāhasaṃ sāhasiyataṇhāya4
vasaṃ agacchanto agatigamanaṃ pahāya raṭṭhaṃ apīḷetvā upacikānaṃ vammika-
vaddhananiyāmena5 madhukarānaṃ reṇuṃ gahetvā madhukaraniyāmena6 ca7
dhanaṃ saṃgharanto8
Dānaṃ sīlaṃ pariccāgaṃ ajjavaṃ maddavaṃ tapaṃ (supra p.274)
akkodham avihiṃsā ca khantī ca avirodhanan ti9
imesaṃ dasannaṃ rājadhammānaṃ anuvattanena dhammānuvattī hutvā pa-
ṭipajjamāno so attano ca paresañ ca phātiṃ10 vaḍḍhiṃ11 kareyya paraṃ
aviheṭhento12 yevā 'ti.
Rājā Bodhisattena saddhiṃ mantento va13 pokkharaṇītīraṃ
gantvā14 supupphitaṃ bālasuriyavaṇṇaṃ udakena anupalittaṃ
padumaṃ disvā āha: "sahāya idaṃ15 padumaṃ udake jātam16
eva udakena alippamānaṃ17 ṭhitan" ti. Atha naṃ Bodhisatto
"mahārāja raññāpi18 evarūpen'; eva19 bhavitabban" ti ovadanto20
Ja_VII,1.1(=396).6: Odātamūlaṃ21 sucivārisambhavaṃ
jātaṃ yathā pokkharaṇīsu22 ambujaṃ
padumaṃ yathā agginikāsiphālimaṃ
na kadamo na rajo na vāri limpati. || Ja_VII:6 ||
Ja_VII,1.1(=396).7: Evam pi vohārasuciṃ asāhasaṃ
visuddhakammantam apetapāpakaṃ
na limpati kammakilesa, tādiso
jātaṃ yathā pokkharaṇīsu ambujan ti || Ja_VII:7 ||
imā gāthā āha.
Tattha odātamūlan23 ti paṇḍaramūlaṃ, ambujan ti padumass'; eva
vevacanaṃ, agginikāsiphāliman ti agginikāsinā suriyena phālitaṃ vikasitan
ti attho, na kaddemo na rajo na vāri limpatīti n'; eva kaddamo na rajo
na udakaṃ limpati makkhetīti attho, lepaticc-eva pāṭho, bhummatthe vā etāni
paccattāni, etesu kaddamādisu na limpati na allīyatīti attho, vohārasucin
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks vaddhaṃ, Bd tanukaṃ samabandhaṃ.
2 Bd adds pana.
3 Bd anu.
4 Ck sahapiya-, Bd siyaṃtaṇhāya.
5 Cs -kaṃva-, Bd -kabandhana-.
6 Cks -karaṇani-.
7 Bd omits ca.
8 Bd adds uttari āha.
9 Bd adds iti.
10 Cks pā-, Bd phāti.
11 Bd vaḍhikammaṃ.
12 Ck -thanto, Cs -bheṭhanto, Bd -hesento.
13 Bd omits va.
14 Bd adds tattha.
15 Bd imaṃ.
16 Bd -kena sañcātaṃ.
17 Cks alimpa-.
18 Bd raññā nāma.
19 Bd -pena.
20 Bd ovādento āha.
21 Ck ovādāta-, Bd ovāda-, Bf odaka-.
22 Cks -ṇiṃsu.
23 Bd ovāda-.
[page 321]
2. Manojajātaka. (397.) 321
ti1 porāṇehi2 dhammikarājūhi likhāpetvā ṭhapitavinicchayavohāresu agatiṃ pa-
hāya3 dhammena vinicchayakārakan4 ti attho, asāhasan ti dhammikavinic-
chaye ṭhitattā yeva sāhasakiriyāya rahitaṃ5, visuddhakammantan ti ten'; eva
asāhasikattena parisuddhakammantaṃ saccavādaṃ nikkodhaṃ majjhattaṃ tulā-
bhūtaṃ lokassa, apetapāpakan ti apagatapāpakammaṃ, na limpati6 kam-
makilesa tādiso ti taṃ rājānaṃ pāṇātipāto adinnādānaṃ7 micchācāro8 mu-
sāvādo ti ayaṃ kammakileso na allīyatīti, kiṃkāraṇā: tādiso jātaṃ yathā
pokkharaṇīsu9 ambujan ti10 tādiso hi rājā yathā pokkharaṇīsu jātapadu-
maṃ11 anupalittaṃ evaṃ anupalitto nāma hoti.
Rājā Bodhisattassa ovādaṃ sutvā tato paṭṭhāya dham-
mena12 rajjaṃ kārento dānādīni puññāni katvā saggaparā-
yano ahosi.
Satthā imaṃ desanaṃ13 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: "Tadā rājā Ānando ahosi, paṇḍitāmacco14 aham evā" ti.
Kukkujātakaṃ15,
2. Manojajātaka.
Yathā cāpo ninnamatīti. Idaṃ Satthā Veḷuvane16 vi-
haranto vipakkhasevakaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Vat-
thuṃ17 heṭṭhā Mahilāmukhatajātake vitthāritam eva. Tadā pana
Satthā "na bhikkhave idān'; eva pubbe p'; esa vipakkhasevako yevā"
'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto sīho hutvā sīhiyā saddhiṃ saṃvasanto18 dve
potake labhi puttañ ca dhītarañ ca. Puttassa Manojo ti nāmaṃ
ahosi. So pi19 vayappatto ekaṃ sīhapotikaṃ gaṇhi. Iti te
pañca janā ahesuṃ. Manojo vanamahisādayo20 vadhitvā maṃ-
saṃ āharitvā mātāpitaro ca bhaginiñ ca pajāpatiñ ca poseti.
--------------------------------------------------------------------------
1 neva kaddamo---sucinti wanting in Bd.
2 Bd -ṇakehi.
3 Bd agatigamanaṃ ap-.
4 Bd -karan.
5 Bd -sikakiriyāvira-.
6 Cks lippa-.
7 Cks -na.
8 Bd kāmesu mi-.
9 all three MSS. -ṇisu.
10 Cks -jaṃ, omitting ti.
11 Bd jātaṃ-.
12 Bd dasarājadh-.
13 Bd dhammade-.
14 Bd adds pana.
15 Bd adds pathamaṃ.
16 Bd jetavane.
17 Bd adds pana.
18 Bd vasanto.
19 Bd omits pi.
20 Bd pana-.
[page 322]
322 VII. Sattanipāta. 1. Kukkuvagga. (41.)
So ekadivasaṃ gocarabhūmiyaṃ Giriyaṃ1 nāma sigālaṃ palā-
yituṃ appahontaṃ udarena2 nipannaṃ disvā "kiṃ sammā" 'ti
pucchitvā "upaṭṭhātukāmo 'mhi sāmīti" vutte "sādhu upaṭṭha-
hassū" 'ti taṃ gahetvā3 attano vasanaguhaṃ ānesi4. Bodhi-
satto taṃ disvā "tāta Manoja, sigālā nāma dussīlā pāpa-
dhammā akicce niyojenti, mā etaṃ attano santike karīti"
vāretuṃ nāsakkhi. Ath'; ekadivasaṃ sigālo assamaṃsaṃ khā-
ditukāmo Manojaṃ āha: "sāmi amhehi ṭhapetvā assamaṃsaṃ
aññaṃ akhāditapubbaṃ n'; atthi, assaṃ gaṇhissāmā" 'ti.
"Kahaṃ pana samma assā5 hontīti". "Bārāṇasiyaṃ nadītīre"
ti. So tassa vacanaṃ gahetvā tena saddhiṃ assānaṃ nadi-
yaṃ nahānavelāyaṃ gantvā ekaṃ assaṃ gahetvā piṭṭhiyaṃ
āropetvā vegena attano guhādvāram6 eva āgato. Ath'; assa
pitā assamaṃsaṃ khāditvā "tāta assā nāma rājabhogā, rājāno
anekamāyā, kusalehi dhanuggahehi vijjhāpenti, assamaṃsaṃ
khādanasīhā nāma dīghāyukā na honti, ito paṭṭhāya7 mā assaṃ
gaṇhīti" āha. Sīho pitu vacanaṃ akatvā gaṇhat'; eva. "Sīho
asse gaṇhātīti" sutvā rājā antonagare yeva assānaṃ pokkha-
raṇiṃ kāresi8. Tato pi āgantvā gaṇhi yeva. Rājā assasālaṃ
kāretvā antosālāyam eva tiṇodakaṃ dāpesi. Sīho pākāra-
matthakena gantvā antosālāto pi gaṇhi yeva. Rājā ekaṃ
akkhaṇavedhiṃ dhanuggahaṃ pakkosāpetvā "sakkhissasi tāta
sīhaṃ vijjhitun" ti āha. So "sakkomīti" vatvā pākāraṃ nis-
sāya sīhassāgamanamagge aṭṭakaṃ9 katvā aṭṭhāsi. Sīho
āgantvā bahisusāne sigālaṃ10 ṭhapetvā assagahaṇatthāya11 na-
garaṃ pakkhandi. Dhanuggaho "āgamanakāle atitikhiṇo vego"
ti sīhaṃ avijjhitvā assaṃ gahetvā gamanakāle garubhāratāya
olīnavegaṃ sīhaṃ tikhiṇena nārācena pacchābhāge vijjhi.
Nārāco puratthimakāyena nikkhamitvā ākāse12 pakkhandi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd viri-.
2 Bd urena.
3 Bd omits g.
4 Bd nesi.
5 Bd tena hi samma kahaṃ assā.
6 Bd gūhāyam.
7 tvā tāto---ito pa wanting in Bd.
8 Bd kārāpesi.
9 Ck Bd aṭṭha-.
10 dhanugg---sigālaṃ wanting in Bd.
11 Bd assāhanatthāya.
12 Bd -saṃ.
[page 323]
2. Manojajātaka. (397.) 323
Sīho "viddho 'smīti" hi1 viravi. Dhanuggaho taṃ vijjhitvā
asani viya jiyaṃ poṭhesi2. Sigālo sīhassa ca jiyāya3 ca sad-
daṃ sutvā "sahāyo me4 vijjhitvā mārito bhavissatīti, mata-
kena5 hi saddhiṃ vissāso nāma n'; atthi, idāni mama pakativa-
sanavanam eva6 gamissāmīti" attanā va saddhiṃ sallapanto
dve gāthā abhāsi:
Ja_VII,1.2(=397).1: Yathā cāpo ninnamati jiyā cāpi7 nikūjati8
haññate nūna Manojo migarājā sakhā mama. || Ja_VII:8 ||
Ja_VII,1.2(=397).2: Handa dāni9 vanantāni pakkamāmi yathāsukhaṃ,
n'; etādisā sakhā honti, labbhā me jīvato sakhā ti. || Ja_VII:9 ||
Tattha yathā ti yenākāren'; esa10 cāpo ninnamati, haññate nūnā 'ti
nūna haññati, netādisā ti evarūpā matakā sahāyā nāma na honti, labbhā
me ti jīvato11 mama sahāyo nāma sakkā laddhuṃ.
Sīho pi ekavegen'; eva12 gantvā assaṃ guhādvāre pātetvā
sayam pi maritvā va13 pati. Ath'; assa ñātakā nikkhamitvā
taṃ lohitamakkhitaṃ pahāramukhehi paggharitalohitaṃ pāpa-
janasevitāya jīvitakkhayaṃ pattaṃ addasaṃsu, disvā c'; assa
pitā mātā bhaginī pajāpatīti paṭipāṭiyā catasso gāthā bhā-
siṃsu14:
Ja_VII,1.2(=397).3: Na pāpajanasaṃsevī accantasukham edhati,
Manojaṃ passa semānaṃ, Giriyassānusāsanī15. || Ja_VII:10 ||
Ja_VII,1.2(=397).4: Na pāpasampavaṃkena mātā puttena nandati,
Manojaṃ passa semānaṃ acchannaṃ samhi lohite. || Ja_VII:11 ||
Ja_VII,1.2(=397).5: Evam āpajjatī16 poso pāpiyo ca nigacchati
yo ve hitānaṃ vacanaṃ na karoti atthadassinaṃ17. || Ja_VII:12 ||
Ja_VII,1.2(=397).6: Evañ ca so hoti18 tato va pāpiyo
yo uttamo adhamajanūpasevī19,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits hi.
2 all three MSS. asani, Bd potesi.
3 Cks jiyā.
4 Bd adds dhanuggahena.
5 Bd -ke.
6 Bd pakatiyāvasenameva.
7 Bdf vāpi.
8 Cs -kujja- corr. to -kuja-, Bd nigujhati.
9 Bd hantidāni.
10 Cs yenākāraṇesa, Bd thenakāreneva.
11 Bd omits me, Cks omit ti; Cks jīvito.
12 Bd -na.
13 Bd omits va.
14 Bd abhā-.
15 Cs -niṃ, Bd bhārayassānusāsani, Bf bhariyassānusāsati.
16 Cs -ti, Bdf -te.
17 Bd -dassanaṃ.
18 Bd yāti.
19 Cks -nopasevī, Bd adhammajanupaseva, Bf adhammajanupasevi.
[page 324]
324 VII. Sattanipāta. 1. Kukkuvagga. (41.)
pass'; uttamaṃ adhamajanūpasevitaṃ1
migādhipaṃ saravaravedhanibbutan2 ti. || Ja_VII:13 ||
Tattha accantasukhamedhatīti na ciraṃ sukhaṃ labhati3, Giriyas-
sānusāsanīti4 ayaṃ evarūpā Giriyassānusāsanīti4 garahanto āha, pāpasam-
pavaṃkenā 'ti pāpesu sampavaṃkena pāpasahāyena, acchannan ti nimug-
gaṃ, pāpiyo5 ca nigacchatīti pāpakañ ca vindati, hitānan ti attha-
kāmānaṃ, atthadassinan ti anāgataṃ atthaṃ passantānaṃ, pāpiyo ti pā-
pataro, adhamajanūpasevīti adhamajanaṃ6 upasevati, uttaman ti sarīra-
balena jeṭṭhakaṃ.
Pacchimā abhisambuddhagāthā:
Ja_VII,1.2(=397).7: {Nihīyati} puriso nihīnasevī,
na ca hāyetha kadāci tulyasevī,
seṭṭham upanamaṃ7 udeti khippaṃ,
tasmā attano uttariṃ8 bhajethā 'ti. || Ja_VII:14 ||
Tattha nihīyatīti bhikkhave hīnasevī9 nāma Manojasīho10 viya nihīyati
parihāyati vināsaṃ pāpuṇāti, tulyasevīti sīlādīhi attanā sadisaṃ sevamāno na
hāyati11, seṭṭhamupanaman12 ti sīlādīhi uttaritaraṃ yeva upagacchanto,
udeti khippan ti sīgham eva sīlādīhi guṇehi upeti upagacchati13.
Satthā imaṃ desanaṃ14 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne vipakkhasevako15 sotāpattiphale patiṭ-
ṭhahi) "Tadā sigālo Devadatto ahosi, Manojo vipakkhasevako, bha-
ginī Uppalavaṇṇā, bhariyā Khemā bhikkhunī, mātā Rāhulamātā, pitā16
aham evā" 'ti. Manojajātakaṃ17.
3. Sutanojātaka.
Rājā te bhattan ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
mātiposakabhikkhuṃ18 ārabbha kathesi. Vatthuṃ Sāmajātake
āvibhavissati.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bdf adhammajanupasevitaṃ.
2 Bd saraveganidhutan, Bf saraṃveganiddhutaṃ.
3 Cks labbhati.
4 Cs -nīti corr. to -nīṃ ti, Bd bhariyassā-.
5 Cks -yañ.
6 Bd adhamma-.
7 Ck -ṇāmaṃ, Bd upagamanaṃ, Bf upagamaṃ.
8 Bd upari.
9 Bd nihī-.
10 Bd -jo-.
11 Bd adds vaḍḍhi yeva panassa hoti.
12 Bd -upagamanan.
13 Bd silādihi upagacchatīti.
14 Bd dhammade-.
15 Bd -viko.
16 Bd adds siharājā pana.
17 Bd adds dutiyaṃ.
18 Bd mātu-.
[page 325]
3. Sutanojātaka. (398.) 325
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto duggatagahapatikule nibbatti, Sutano ti 'ssa
nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto bhatiṃ katvā mātāpitaro po-
setvā pitari kālakate mātaraṃ posesi. Tasmiṃ pana kāle Bā-
rāṇasirājā migavittako ahosi. So ekadivasaṃ mahantena pari-
vārena yojanadviyojanamattaṃ1 araññaṃ pavisitvā "yassa ṭhi-
taṭṭhānena2 migo palāyati so imaṃ nāma jito3" ti sabbesaṃ
ārocāpesi. Amaccā rañño dhuvamaggaṭṭhāne4 koṭṭhakaṃ chā-
detvā adaṃsu. Manussehi migānaṃ vasanaṭṭhānāni parivāretvā
unnadantehi5 uṭṭhapitesu6 migesu eko eṇimigo rañño ṭhitaṭṭhā-
naṃ paṭipajji. Rājā "naṃ vijjhissāmīti" saraṃ khipi. Ugga-
hitamāyo migo saraṃ mahāphāsukābhimukhaṃ7 āgacchantaṃ
ñatvā parivattitvā sarena viddho viya hutvā pati. Rājā "migo
me viddho" ti gahaṇatthāya dhāvi. Migo uṭṭhāya vātavegena
palāyi. Amaccādayo rājānaṃ avahasiṃsu8. So migaṃ anu-
bandhitvā kilantakāle khaggena dvidhā chinditvā ekasmiṃ daṇ-
ḍake laggetvā9 kājaṃ vahanto viya10 āgacchanto "thokaṃ
vissamissāmīti" maggasamīpe ṭhitaṃ vaṭarukkhaṃ11 upagantvā
nipajjitvā niddaṃ okkami. Tasmiṃ pana vaṭe12 nibbatto
Makhādevo13 nāma yakkho tattha paviṭṭhe Vessavaṇassa santikā
khādituṃ labhi14. So rājānaṃ uṭṭhāya gacchantaṃ15 "tiṭṭha,
bhakkho si me" ti hatthe gaṇhi. "Tvaṃ konāmo16" ti. "Ahaṃ
idha nibbattayakkho, imaṃ ṭhānaṃ paviṭṭhake khādituṃ labhā-
mīti". Rājā dhitiṃ17 upaṭṭhapetvā "kiṃ ajj'; eva18 khādissasi19
nibaddhaṃ khādissasīti" pucchi. "Labhanto nibaddhaṃ khādis-
sāmīti". "Ajja imaṃ20 migaṃ khāditvā maṃ vissajjehi21,
ahaṃ22 te sve paṭṭhāya ekāya bhattapātiyā saddhiṃ ekaṃ
manussaṃ pesessāmīti". "Tena hi appamatto hohi, apesitadivase
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs dviyo- corr. to yojanadviyo-, Bd yojanamattaṃ.
2 Bd ṭhitathāne.
3 Bd daṇḍo.
4 Bd vuttamaggaṭhānena.
5 Bd vāretvā unnāde-.
6 Bd uṭhā-.
7 Bd -pā-.
8 Cks apa-.
9 Bd laggi-.
10 Bd omits viya.
11 Bd vaṭṭa-.
12 Cs vaṭeke, Bd vaṭṭarukkhe.
13 Bd māgha-.
14 Bd labhati.
15 Bd adds disvā.
16 Bd adds si.
17 Bd sati.
18 Bd adds maṃ.
19 Bd adds udāhu.
20 Bd rājā imaṃ ajja.
21 Bd -ti.
22 Bd ahan.
[page 326]
326 VII. Sattanipāta. 1. Kukkuvagga. (41.)
taṃ ñeva khādissāmīti". "Ahaṃ1 Bārāṇasirājā, mayhaṃ avijja-
mānaṃ nāma n'; atthīti". Yakkho paṭiññaṃ gahetvā taṃ vis-
sajjesi. So nagaraṃ pavisitvā tam atthaṃ ekassa atthacara-
kassa amaccassa kathetvā "idāni kiṃ kātabban" ti pucchi2.
"Divasaparicchedo kato devā" 'ti. "Na kato" ti. "Ayuttaṃ vo3
kataṃ evaṃ karontehi4, mā cintayittha, bahū bandhanāgāre5
manussā6" ti. "Tena hi tvaṃ etaṃ kammaṃ kara, mayhaṃ
jīvitam dehīti". Amacco "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā7 devasikaṃ
bandhanāgārato manussaṃ nīharitvā bhattapātiṃ gahetvā8
kiñci ajānāpetvā va yakkhassa pesesi. Yakkho bhattaṃ bhuñ-
jitvā manussaṃ khādati. Aparabhāge bandhanāgārāni nimma-
nussāni jātāni. Rājā bhattahārakaṃ alabhanto maraṇabhayena
kampi. Atha naṃ amacco assāsetvā "deva jīvitāsāto dhanāsā
balavatarā, hatthikkhandhe sahassabhaṇḍikaṃ ṭhapetvā ‘ko
imaṃ dhanaṃ gahetvā yakkhassa bhattaṃ ādāya gamissatīti'
bheriñ carāpemā9" 'ti vatvā tathā kāresi. Bodhisatto10 cin-
tesi: "ahaṃ bhatiyā māsakaddhamāsakaṃ saṃgharitvā kicchena
mātaraṃ posemi11, imaṃ dhanaṃ gahetvā mātu datvā yak-
khassa santikaṃ gamissāmi, sace yakkhaṃ dametuṃ sakkhis-
sāmi icc-etaṃ kusalaṃ, noce sakkhissāmi mātā me sukhaṃ
jīvissatīti" so tam atthaṃ mātu ārocetvā "alaṃ tāta, na mam'
attho dhanenā" 'ti dve vāre paṭikkhitto tatiyavāre taṃ anā-
pucchā12 va "āharath'; ayyo13 sahassaṃ, ahaṃ bhattaṃ haris-
sāmīti" sahassaṃ gahetvā mātu datvā "amma mā cintayi,
ahaṃ yakkhaṃ dametvā mahājanassa sotthiṃ katvā14 ajj'; eva
tavāssukilinnamukhaṃ hasāpento15 āgacchissāmīti" mātaraṃ
vanditvā rājapurisehi saddhiṃ rañño santikaṃ gantvā vanditvā
aṭṭhāsi. Tato raññā "tāta tvaṃ16 bhattaṃ harissasīti" vutte
"āma devā" 'ti āha. "Kiṃ te17 laddhuṃ vaṭṭatīti". "Tum-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks āha.
2 Ck pucchitvā.
3 Bd te.
4 Bd santepi.
5 Bd -resu.
6 Bd adds atthi.
7 Cks -paṭicchi.
8 Bd gāhāpetvā.
9 Bd -pehi.
10 Bd atha taṃ sutvā bo-.
11 Bd -sesi.
12 Bd pucchetvā.
13 Ck āharathayye, Bd āharatha ayya.
14 Bd karissāmi.
15 Bd hāsāpento va.
16 Cs tvaṃ tāta, Ck omits tāta.
17 Bd adds na.
[page 327]
3. Sutanojātaka. (398.) 327
hākaṃ suvaṇṇapādukā devā" 'ti āha. "Kiṃkāraṇā" ti. "Deva
so yakkho rukkhamūle bhūmiyaṃ ṭhitake khādituṃ labhati,
ahaṃ etassa santakabhūmiyaṃ aṭhatvā1 pādukāsu ṭhassāmīti".
"Aññaṃ kiṃ laddhuṃ vaṭṭatīti". "Tumhākaṃ chattaṃ devā"
'ti. "Idaṃ kimatthāyā" 'ti. "Deva yakkho attano rukkhac-
chāyāya ṭhitake khādituṃ labhati, ahaṃ tassa rukkhacchā-
yāya2 aṭhatvā chattacchāyāya ṭhassāmīti". "Aññaṃ kiṃ lad-
dhuṃ vaṭṭatīti". "Tumhākaṃ khaggaṃ devā" 'ti. "Iminā ko
attho" ti. "Deva amanussāpi3 āvudhahatthānaṃ bhāyanti
yevā4" 'ti. "Aññaṃ kiṃ laddhuṃ vaṭṭatīti". "Tumhākaṃ su-
vaṇṇapātiṃ pūretvā5 tumhākaṃ bhuñjanakabhattaṃ6 devā" 'ti.
"Kiṃkāraṇā tātā" 'ti. "Deva mādisassa nāma paṇḍitapurisassa7
mattikapātiyā lūkhabhojanaṃ8 harituṃ na9 anucchavikan" ti.
"Sādhu tātā" 'ti rājā sabbaṃ dāpetvā tass'; eva10 veyyāvacca-
kare paṭipādesi11. Bodhisatto "mahārāja, mā bhāyi12, ajjā-
haṃ yakkhaṃ dametvā tumhākaṃ sotthiṃ katvā āgamissāmīti"
rājānaṃ vanditvā upakaraṇāni13 gāhāpetvā tattha gantvā ruk-
khassāvidūre manusse14 ṭhapetvā suvaṇṇapādukā āruyha khag-
gaṃ sannayhitvā setacchattaṃ matthake katvā kañcanapātiyā
bhattaṃ gahetvā yakkhassa santikaṃ pāyāsi. Yakkho mag-
gaṃ olokento taṃ disvā "ayaṃ puriso na aññesu divasesu
āgamananiyāmena eti, kin nu kho kāraṇan" ti cintesi. Bodhi-
satto pi rukkhasamīpaṃ gantvā va15 asituṇḍena bhattapātiṃ
antochāyāya karitvā chāyāsanne16 ṭhito paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VII,1.3(=398).1: Rājā te bhattaṃ pāhesi suciṃ maṃsūpasecanaṃ,
makhādevasmiṃ17 adhivatthe ehi nikkhama18 bhuñjassū
'ti. || Ja_VII:15 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -kā--, Bd -tikā--adatvā.
2 Bd rukkhassa chā-.
3 Cs ma- corr. to ama-, Bd ma-.
4 Cks yeva, omitting ti, Bd -vātī.
5 Bd pātikā gahetvā.
6 Ck -kapattaṃ, Bd adds pūretvā detha.
7 Bd -tassa-
8 Ck lūka-, Cs kaḷukha- corr. to kālūkha-, Bd lukhabhā-.
9 Cs na corr. to an, Bd an-.
10 Bd tassa.
11 Bd -deti.
12 Bd -yittha.
13 Cs Bd -kā-.
14 Bd m. rukkhassāvidūre.
15 Bd omits va.
16 Cs chāyante corr. to chāyaparinte, Bd chāyāya pariyante.
17 Bd māgha-.
18 Bd nikkhamma.
[page 328]
328 VII. Sattanipāta. 1. Kukkuvagga. (41.)
Tattha pāhesīti pahiṇi, makhādevasmiṃ1 adhivatthe ti makhā-
devo1 ti vaṭarukkho2 vuccati, tasmiṃ adhivatthe ti devataṃ ālapati.
Taṃ sutvā yakkho "imaṃ purisaṃ vañcetvā antochāyaṃ
paviṭṭhaṃ khādissāmīti" cintetvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_VII,1.3(=398).2: Ehi māṇava orena bhikkham ādāya sūpinaṃ,
tvañ ca māṇava bhikkhā ca3 ubho bhakkhā bhavissathā4 'ti. || Ja_VII:16 ||
Tattha bhikkhan ti mama nibaddhabhikkhaṃ, sūpinan ti sūpa-
sampannaṃ.
Tato Bodhisatto dve gāthā abhāsi:
Ja_VII,1.3(=398).3: Appakena tuvaṃ yakkha thullam atthaṃ jahissasi,
bhikkhaṃ te nāharissanti janā maraṇasaññino. || Ja_VII:17 ||
Ja_VII,1.3(=398).4: Laddhāyaṃ yakkha tava niccabhikkhaṃ5
suciṃ paṇītaṃ rasasā6 upetaṃ,
bhikkhañ ca te āhariyo naro idha
sudullabho hohiti khādite mayīti. || Ja_VII:18 ||
Tattha thullamatthan ti appakena kāraṇena mahantam atthaṃ jahis-
sasīti dasseti, nāharissantīti ito paṭṭhāya maraṇasaññino hutvā na āharis-
santi7 atha tvaṃ milātasākho viya rukkho nirāhāro dubbalo bhavissasīti, lad-
dhāyan ti laddhaṃ8 ayaṃ laddhaṃ9 gamanaṃ, idaṃ vuttaṃ hoti: samma
yakkha, yam ahaṃ ajja āhariṃ idaṃ tava niccabhikkhaṃ5 suciṃ paṇītaṃ utta-
marasena upetaṃ laddhāgamanaṃ devasikaṃ te āgacchissati10, āhariyo ti
āharaṇako11, idaṃ vuttaṃ hoti: sace tvaṃ idaṃ bhikkhaṃ gahetvā āgataṃ
maṃ bhakkhasi12 ath'; eva13 mayi bhakkhite āharaṇako añño naro idha sudul-
labho bhavissati, kiṃkāranā: mādiso hi Bārāṇasiyaṃ añño paṇḍitamanusso n'
atthi, mayi pana khādite Sutano pi nāma yakkhena khādito aññassa kassa14
so15 lajjissatīti bhattāaharaṇakaṃ16 na labhissasi, atha te ito paṭṭhāya bho-
janaṃ dullabhaṃ bhavissati, amhākam pi rājānaṃ gaṇhituṃ na labhissasi,
kasmā17: rukkhato bahibhāvena, sace pan'; idaṃ bhattaṃ bhuñjitvā maṃ pahi-
ṇissasi ahaṃ te18 rañño kathetvā nibaddhaṃ bhattaṃ pesessāmi, attānam pi ca
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd māgha-.
2 Bd vaṭṭa-.
3 Bd ya.
4 Bd -ssatī.
5 Bd -bhattaṃ.
6 Ck rassā, Cs rassā corr. to rasā, Bd rasā.
7 Bd nāhar-.
8 Cks laddhā.
9 Ck laddha, Bd laddhā.
10 Cks -ssanti.
11 Cs ābha-, Bd āharaṇiko.
12 Bd bhakkhissasi.
13 Bd atuvaṃ.
14 Cs kassa corr. to kassaci, Bd kassaci.
15 Bd adds ko,
16 Ck bhattaṃ-, Cs -hattaṃ.
17 Bd tasmā.
18 Bd omits te.
[page 329]
3. Sutanojātaka. (398.) 329
te khādituṃ na dassāmi, ahaṃ hi tava santake1 ṭhāṇe2 na ṭhassāmi3 pā-
dukāsu ṭhassāmi, rukkhacchāyāya4 pi te na ṭhassāmi attano chattacchāyāyam
eva ṭhassāmi, sace pana5 mayā saddhiṃ virajjhissasi6 khaggena taṃ7 dvidhā
chindissāmi, ahaṃ hi8 ajja etadattham eva sajjo hutvā āgato ti. Evaṃ kira
naṃ Mahāsatto tajjesi.
Yakkho "yuttaṃ9 māṇavo vadatīti" sallakkhetvā pasan-
nacitto dve gāthā abhāsi:
Ja_VII,1.3(=398).5: Mam'; esa10 Sutano attho yathā bhāsasi māṇava,
mayā tvaṃ samanuññāto sotthiṃ passāhi11 mātaraṃ. || Ja_VII:19 ||ḥ
Ja_VII,1.3(=398).6: Khaggaṃ chattañ ca pātiñ ca gacch'; evādāya māṇava,
sotthiṃ passatu te mātā tvañ ca passāhi mātaran ti. || Ja_VII:20 ||
Tattha Sutano ti Bodhisattaṃ ālapati, yathā bhāsasīti yathā tvaṃ
bhāsasi tathā12 yo esa tayā bhāsito attho eso mam'; ev'; attho mayhaṃ ñeva13
vaḍḍhati.
Yakkhassa kathaṃ sutvā Bodhisatto "mama kammaṃ
nipphannaṃ, damito me yakkho, bahuṃ dhanaṃ laddhaṃ,
rañño vacanaṃ katan" ti tuṭṭhacitto yakkhassa anumodanaṃ
karonto osānagātham āha:
Ja_VII,1.3(=398).7: Evaṃ yakkha sukhī hohi saha sabbehi ñātibhi,
dhanañ ca me adhigataṃ, rañño ca14 vacanaṃ katan ti. || Ja_VII:21 ||
vatvā ca pana yakkhaṃ āmantetvā "samma, tvaṃ pubbe aku-
salakammaṃ katvā kakkhaḷo pharuso paresaṃ lohitamaṃsa-
bhakkho yakkho hutvā nibbatto, ito paṭṭhāya pāṇātipātādīni
mā karīti" sīle ānisaṃsaṃ dussīlye15 cādīnavaṃ16 kathetvā
yakkhaṃ17 pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā "kiṃ te araññavāsena,
ehi nagaradvāre taṃ nisīdāpetvā aggabhattalābhiṃ karomīti"
yakkhena saddhiṃ nikkhamitvā khaggādīni yakkham eva18
gāhāpetvā Bārāṇasiṃ agamāsi. "Sutano māṇavo yakkhaṃ
gahetvā etīti19" rañño ārocesuṃ. Rājā amaccaparivuto Bo-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs santake corr. to santi-, Bd santi.
2 Bd aṭhāne.
3 Cks omit pādukāsu ṭhassāmi, Cs has added the same later.
4 Bd -yaṃ.
5 Cks add so.
6 Ck -ti, Cs virajjhissati corr. to virujjhissasi, Bd virujjhissasi.
7 Bd tvaṃ.
8 Bd pi.
9 Bd yuttarūpaṃ.
10 Bd eva.
11 Cks passasi.
12 Cs Bd yathā.
13 Bd mayham eva.
14 Bd omits ca.
15 Ck -sīlyo, Cs -sīlyo corr. to -sīlye, Bd dussile.
16 Bd ca ā-.
17 Bd omits y.
18 Bd yakkhaṃ, omitting eva.
19 Bd ehiti.
[page 330]
330 VII. Sattanipāta. 1. Kukkuvagga. (41.)
dhisattassa paccuggamanaṃ katvā yakkhaṃ nagaradvāre nisī-
dāpetvā aggabhattalābhinaṃ1 katvā nagaraṃ pavisitvā bheriñ
carāpetvā nāgare sannipātetvā Bodhisattassa guṇaṃ kathetvā
senāpatiṭṭhānaṃ adāsi, sayañ ca Bodhisattassa ovāde ṭhatvā
dānādīni puññāni katvā saggaparāyano ahosi.
Satthā imaṃ desanaṃ2 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne mātuposakabhikkhu sotāpattiphale patiṭ-
ṭhahi) "Tadā yakkho Aṅgulimālo ahosi, rājā Ānando, māṇavo3 aham
evā" 'ti. Sutanojātakaṃ4.
4. Gijjhajātaka.
Te kathannu karissantīti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ekaṃ mātiposakabhikkhuṃ5 ārabbha kathesi6.
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto gijjhayoniyaṃ nibbattitvā7 vayappatto vuddhe8
parihīnacakkhuke mātāpitaro gijjhaguhāya9 ṭhapetvā gomaṃ-
sādīni āharitvā posesi. Tasmiṃ kāle Bārāṇasi-susāne eko
nesādo aniyametvā gijjhānaṃ pāse10 oḍḍesi. Ath'; ekadivasaṃ
Bodhisatto gomaṃsam11 pariyesanto susānaṃ paviṭṭho pādena12
pāse13 bajjhitvā attano na cintesi14, vuddhe pana15 mātāpitaro
anussaritvā "kathan nu kho me mātāpitaro yāpessanti16, mama
baddhabhāvam17 pi ajānantā anāthā nippaccayā pabbata-
guhāyam eva sussitvā marissanti maññe" ti vilapanto paṭha-
maṃ gātham āha:
Ja_VII,1.4(=399).1: Te kathan nu karissanti vaddhā18 giridarīsayā,
ahaṃ baddho 'smi pāsena Nilīyassa vasaṃ gato ti. || Ja_VII:22 ||
Tattha Nilīyassā19 'ti evaṃnāmakassa nesādaputtassa.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -bhiṃnaṃ, Bd -bhattādilābhinaṃ.
2 Bd dhammade-.
3 Bd adds pana.
4 Cks -nu-, Bd adds tatiyaṃ.
5 Bd -tuposakaṃ-.
6 Bd adds vatthu sāmajātake āvībhavissati.
7 all three MSS. -ttetvā.
8 Bd buddhe, Cks pubbe.
9 Bd -yaṃ.
10 Bd pose corr. to pāsena.
11 Bd -sādi.
12 Bd omits p.
13 Bd pāsena.
14 Bd adds popesi.
15 Bd omits pana and adds parihinacakkhuke.
16 Bd adds pi.
17 Bd bandha-.
18 Cks ba-, Bd vuḍhā.
19 Ck nī-.
[page 331]
4. Gijjhajātaka. (399.) 331
Tassa paridevato sutvā1
Ja_VII,1.4(=399).2: Kiṃ gijjha paridevasi, kā nu te paridevanā,
na me suto vā diṭṭho vā bhāsanto mānusiṃ dijo2. || Ja_VII:23 ||
Ja_VII,1.4(=399).3: Bharāmi mātāpitaro vaddhe3 giridarīsaye,
te kathan nu karissanti, ahaṃ vasaṃ gato tava4. || Ja_VII:24 ||
Ja_VII,1.4(=399).4: Yan nu gijjho yojanasataṃ5 kuṇapāni avekkhati (cfr. II 51|25 52|6)
kasmā jālañ ca pāsañ ca āsajjāpi na bujjhasi6. || Ja_VII:25 ||
Ja_VII,1.4(=399).5: Yadā parābhavo hoti poso jīvitasaṃkhaye
atha jālañ ca pāsañ ca āsajjāpi na bujjhati7. || Ja_VII:26 ||
Ja_VII,1.4(=399).6: Bharassu mātāpitaro vaddhe3 giridarīsaye,
mayā tvaṃ samanuññāto sotthiṃ passāhi ñātake8. || Ja_VII:27 ||
Ja_VII,1.4(=399).7: Evaṃ luddaka9 nandassu saha sabbehi ñātibhi,
bharissaṃ mātāpitaro vaddhe3 giridarīsaye ti10 || Ja_VII:28 ||
nesādaputtena dutiyā gijjhena tatiyā ti imā gāthā paṭi-
pāṭiyā vuttā.
Tattha yannū 'ti yaṃ nu etaṃ loke kathīyati11, gijjho yojanasa-
taṃ5 kuṇapāni avekkhatīti12 yojanasataṃ atikkamma ṭhitāni pi kuṇa-
pāni passati, taṃ yadi tathā13 atha kasmā tvaṃ imaṃ jālañ ca {pāsañ} ca
āsajjāpi na bujjhasi14 santikaṃ āgantvāpi na jānāsīti14, parābhavo ti
vināso, bharassū 'ti idaṃ so Bodhisattassa dhammakathaṃ sutvā paṇḍito
gijjharājā paridevanto na attano paridevati mātāpitunnaṃ15 paridevati nāyaṃ
māretuṃ yutto ti16 tussitvā āha vatvā ca pana piyacittena muducittena
pāsaṃ mocesi.
Ath'; assa Bodhisatto17 maraṇadukkhā mutto sukhito anu-
modanaṃ karonto osānagāthaṃ vatvā mukhapūraṃ18 maṃsaṃ
ādāya gantvā19 mātāpitunnaṃ15 adāsi.
Satthā imaṃ desanaṃ20 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne mātiposakabhikkhu21 sotāpattiphale pa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd atha nesādaputto gijharājassa paridevitasaddaṃ sutvā
dutiyagāthamāha.
2 Bd adds ti gijjho āha.
3 Bd vuddhe.
4 Bd tavā ti nesādo āha.
5 Bd -naṃ-.
6 Bd -sīti gijjharājā āha.
7 Cks -si, Bd -tīti.
8 Bd -ke ti.
9 Bd luddha.
10 Bd omits ti.
11 Ck -iyyati, Cs -īyyati, Bd -iyati.
12 Cks -ati.
13 Ck tathaṃ, Cs tathaṃ corr. to tathā, Bd kathaṃ corr. to kataṃ.
14 so all three MSS.
15 Bd -tūnaṃ.
16 Bd taṃ.
17 Bd -ttassa.
18 Bd -ra.
19 Bd omits gantvā.
20 Bd dhammade-.
21 Bd mātu-.
[page 332]
332 VII. Sattanipāta. 1. Kukkuvagga. (41.)
tiṭṭhahi) "Tadā nesādaputto Channo ahosi, mātāpitaro1 mahārāja-
kulāni, gijjharājā2 aham evā" 'ti. Gijjhajātakaṃ3.
5. Dabbhapupphajātaka.
Anutīracārī bhaddante ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto Upanandaṃ Sakyaputtaṃ ārabbha kathesi. So hi sāsane
pabbajitvā appicchatādiguṇe pahāya mahātaṇho ahosi, vassūpanāyikāya
dve tayo vihāre pariggahetvā ekasmiṃ chattaṃ vā4 upāhanaṃ vā5
ekasmiṃ kattarayaṭṭhiṃ vā udakumbhaṃ vā ṭhapetvā ekasmiṃ sa-
yaṃ6 vasati. So ekasmiṃ janapadavihāre vassaṃ upagantvā "bhik-
khūhi nāma appicchehi bhavitabban" ti ākāse candaṃ uṭṭhāpento7
viya bhikkhūnaṃ paccayasantosadīpakaṃ8 ariyavaṃsapaṭipadaṃ ka-
thesi. Taṃ sutvā bhikkhū manoramāni9 pattacīvarāni chaḍḍetvā matti-
kāpattāni10 c'; eva paṃsukūlacīvarāni ca gaṇhiṃsu. So itarāni attano
vasanaṭṭhāne ṭhapetvā vutthavasso pavāretvā yānakaṃ pūretvā Jeta-
vanaṃ gacchanto antarāmagge ekassa araññavihārassa piṭṭhibhāge
pāde valliyā palibuddho11 "addhā ettha12 kiñci laddhabbaṃ bhavissa-
tīti" taṃ vihāraṃ pāvisi. Tattha pana dve mahallakabhikkhū13 vas-
saṃ upagacchiṃsu, te dve ca thūlasāṭake ekañ ca sukhumakam-
balaṃ labhitvā bhājetuṃ asakkontā naṃ14 disvā "thero no bhājetvā
dassatīti" tuṭṭhacittā "mayaṃ bhante imaṃ vassāvāsikaṃ bhājetuṃ na
sakkoma, imaṃ no nissāya vivādo hoti, imaṃ15 amhākaṃ bhājetvā
dethā" 'ti āhaṃsu. So "sādhu bhājessāmīti" dve thūlasāṭake dvin-
nam pi datvā16 "ayaṃ amhākaṃ vinayadharānaṃ pāpuṇātīti" kam-
balaṃ gahetvā pakkāmi. Te pi therā kambale sālayā ten'; eva sad-
dhiṃ Jetavanaṃ gantvā vinayadharabhikkhūnaṃ17 tam atthaṃ āro-
cetvā "labbhati no18 bhante vinayadharānaṃ evaṃ vilopaṃ khāditun"
ti āhaṃsu. Bhikkhū Upanandattherena ābhataṃ19 pattacīvararāsiṃ20
disvā "mahāpuñño si tvaṃ āvuso, bahuṃ te pattacīvaraṃ laddhan" ti
vadaṃsu. So "kuto me āvuso puññaṃ, iminā21 upāyena idaṃ lad-
dhan" ti sabbaṃ kathesi. Dhammasabhāyaṃ22 kathaṃ samuṭṭhā-
pesuṃ: "āvuso Upanando Sakyaputto mahātaṇho mahālobho" ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tadā mā-.
2 Bd adds pana.
3 Bd adds catutthaṃ.
4 Bd adds ekasmiṃ.
5 Bd adds ekasmiṃ pattaṃ.
6 Bd samayaṃ.
7 Bd uṭha-.
8 Bd -ka.
9 Bd manāpāni.
10 Bd -ka-.
11 Bd balibaddho.
12 Bd omits ettha.
13 Bd -kā-.
14 Bd taṃ.
15 Bd idaṃ.
16 Bd bhājetvā.
17 Bd omits vinayadhara.
18 Bd labhati nu kho.
19 Bd -tāni.
20 Bd -cīvarāni.
21 Bd adds me.
22 Bd bhikkhū dh-.
[page 333]
5. Dabbhapupphajātaka. (400.) 333
Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannis-
sinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave Upanan-
dena paṭipadāya anucchavikaṃ kataṃ, parassa paṭipadaṃ kathentena
nāma bhikkhunā paṭhamaṃ attano anucchavikaṃ katvā pacchā paro
ovaditabbo",
Attānaṃ eva paṭhamaṃ patirūpe nivesaye, (= Dhp. v.158; cfr. J. II p.441.)
ath'; aññaṃ anusāseyya, na kilisseyya paṇḍito ti
imāya Dhammapade gāthāya dhammaṃ desetvā "na bhikkhave Upa-
nando idān'; eva pubbe p'; esa1 mahālobho va2, na ca idān'; eva3 ime-
saṃ santakaṃ vilumpati pubbe pi4 vilumpi yevā" 'ti vatvā atī-
tam āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto nadītīre rukkhadevatā ahosi. Tadā eko si-
gālo Māyāvī nāma bhariyaṃ gahetvā nadītīre ekasmiṃ ṭhāne
vasi. Ath'; ekadivasaṃ sigālaṃ sigālī evam āha5: "dohaḷo
me sāmi uppanno, allarohitamacchaṃ khādituṃ icchāmīti".
Sigālo "appossukkā6 hohi, āharissāmi te" ti nadītīre caranto
valliyā pāde palibuddhitvā7 anutīram eva agamāsi. Tasmiṃ
khaṇe Gambhīracārī ca Anutīracārī cā 'ti dve uddā macche
pariyesantā tīre aṭṭhaṃsu. Tesu Gambhīracārī mahantaṃ ro-
hitamacchaṃ disvā vegena udakaṃ pavisitvā taṃ naṅguṭṭhe
gaṇhi. Balavā maccho parikaḍḍhanto pāyāsi8. So "mahā-
maccho ubhinnam pi no pahossati, ehi me sahāyo hohīti"
itarena saddhiṃ sallapanto9 paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VII,1.5(=400).1: Anutīracāri bhaddan te, sahāya-m-anudhāva maṃ,
mahā me gahito10 maccho, so maṃ harati vegasā ti. || Ja_VII:29 ||
Tatthā sahāyamanudhāva man11 ti sahāya anudhāva maṃ, sandhi-
vasena makāro vutto, idaṃ vuttaṃ hoti: yathāhaṃ iminā macchena na saṃ-
hīrāmi12 evaṃ maṃ naṅguṭṭhakhaṇḍe13 gahetvā tvaṃ14 anudhāvā15 'ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds mahātaṇho.
2 Bd omits va.
3 Bd na ca indāneva, Cks omit na ca.
4 Cks omit vilumpati pubbe pi.
5 Bd siṅgāli siṅgālaṃ āha.
6 Cks -kko.
7 Bd -bujhitvā corr. to -bajhitvā.
8 Bd yāsi.
9 Bd -pento.
10 Bdf rohito.
11 Cks omit man.
12 Cks -hi-, Bd -ha-.
13 naṃguṭṭhaṃ caṇḍe, Cs naṅguṭṭhaṃ caṇḍe corr. to -khaṇḍe,
Bd naṅguṭhakhaṇḍe.
14 Cks taṃ.
15 Cks -va.
[page 334]
334 VII. Sattanipāta. 1. Kukkuvagga. (41.)
Taṃ sutvā itaro dutiyaṃ gātham āha:
Ja_VII,1.5(=400).2: Gambhīracāri bhaddan te, daḷhaṃ gaṇhāhi thāmasā,
ahan taṃ uddharissāmi supaṇṇo uragam-m-ivā1 'ti. || Ja_VII:30 ||
Tattha thāmasā ti thāmena, uddharissāmīti nīharissāmi, supaṇṇo
uragammivā2 ti garuḷo3 sappaṃ viya.
Atha dve pi te ekato hutvā rohitamacchaṃ nīharitvā
thale4 ṭhapetvā māretvā5 "bhājehīti" kalahaṃ katvā bhājetuṃ
asakkontā6 ṭhapetvā nisīdiṃsu. Tasmiṃ khaṇe sigālo taṃ
ṭhānaṃ anuppatto. Te taṃ disvā ubho pi paccuggamanaṃ
katvā "ayaṃ samma dabbhapuppha maccho7 amhehi ekato
hutvā gahito, taṃ no bhājetuṃ asakkontānaṃ vivādo uppanno,
samabhāgaṃ no bhājetvā dehīti" tatiyaṃ gātham āhaṃsu:
Ja_VII,1.5(=400).3: Vivādo no samuppanno, dabbhapuppha7 suṇohi me,
samehi medhakaṃ samma, vivādo vūpasammatan ti. || Ja_VII:31 ||
Tattha dabbhapapphā8 'ti dabbhapupphasamānavaṇṇatāya7 taṃ āla-
pati, medhakan ti kalahaṃ.
Tesaṃ vacanaṃ9 sutvā sigālo attano balaṃ dīpento
Ja_VII,1.5(=400).4: Dhammaṭṭho 'haṃ pure āsiṃ, bahu atthaṃ me tīritaṃ,
samemi medhakaṃ10 sammā11, vivādo vūpasammatan ti || Ja_VII:32 ||
imaṃ gāthaṃ vatvā bhājento
Ja_VII,1.5(=400).5: Anutīrācārī12 naṅguṭṭhaṃ, sīsaṃ Gambhīracārino,
athāyaṃ majjhimo khaṇḍo dhammaṭṭhassa13 bhavissatīti || Ja_VII:33 ||
imaṃ gātham āha.
Tattha paṭhamagāthāya ayam attho: ahaṃ pubbe rājūnaṃ vinicchayāmacco
āsiṃ, tena mayā vinicchaye nisīditvā bahum atthaṃ13 tīritaṃ, tesaṃ tesaṃ15
brāhmaṇagahapatikānaṃ16 bahū atthā tīritā17, vinicchinitvā18 sv-āhaṃ tumhādi-
sānaṃ samajātikānaṃ catuppadānaṃ atthaṃ tīretuṃ kiṃ na sakkhissāmi, ahaṃ19
vo samemi medhakaṃ, sammā maṃ nissāya tumhākaṃ vivādo vūpasammatū20
--------------------------------------------------------------------------
1 Bdf -gamiva.
2 Bd urāmivā corr. to uragāmivā.
3 Cks -ḍo.
4 Bd tire.
5 Bd adds tvaṃ.
6 Ck Bd -to.
7 Bdf dabbapuppa.
8 Bd dabbapuppā.
9 Bd taṃ in the place of t. v.
10 Bd -gaṃ.
11 Bd samma.
12 so Cks; Bd anutīraṃ cāri, Bf anutiracari.
13 Cks dhammi-.
14 Bd adds vā.
15 Cs has added one tesaṃ, Bd omits one.
16 Bd -kādinaṃ.
17 Bd tiritvā.
18 Bd vinicchitvā.
19 Cks ayaṃ.
20 Cks -tu upasammatū.
[page 335]
5. Dabbhapupphajātaka. (400.) 335
ti, evañ ca pana vatvā macchaṃ tayo koṭṭhāse katvā: Anutīracāri tvaṃ naṅ-
guṭṭhaṃ gaṇha, sīsaṃ Gambhīracārino hotu, athāyaṃ1 majjhimo khaṇḍo
ti api ca ayaṃ majjhimo koṭṭhāso, athavā: accā ti2 aticca, ime dve koṭṭhāse
atikkamitvā ṭhito ayaṃ majjhimo khaṇḍo dhammaṭṭhassa3 vinicchayasāmikassa
mayhaṃ bhavissatīti.
Evaṃ taṃ macchaṃ vibhajitvā "tumhe kalahaṃ akatvā
naṅguṭṭhañ ca sīsañ ca khādathā" 'ti vatvā majjhimakhaṇḍaṃ
mukhena4 ḍasitvā tesaṃ passantānaṃ ñeva5 pāyāsi6. Te sa-
hassaṃ7 parājitā viya dummukhā nisīditvā chaṭṭhaṃ gātham
āhaṃsu:
Ja_VII,1.5(=400).6: Ciram pi bhakkho abhavissa sace na vivademase,
asīsakaṃ8 anaṅguṭṭhaṃ sigālo harati rohitan ti. || Ja_VII:34 ||
Tattha cirampīti dve vā9 tayo vā9 divase sandhāya vuttaṃ.
Sigālo pi "ajja bhariyaṃ rohitamacchaṃ khādāpessāmīti"
tuṭṭhacitto tassā santikaṃ agamāsi. Sā taṃ āgacchantaṃ disvā
abhinandamānā
Ja_VII,1.5(=400).7: Yathāpi rājā nandeyya rajjaṃ laddhāna khattiyo
ev'; āham ajja nandāmi disvā puṇṇamukhaṃ patin ti || Ja_VII:35 ||
imaṃ gāthaṃ vatvā adhigamūpāyaṃ pucchantī
Ja_VII,1.5(=400).8: Kathan nu thalajo santo udake macchaṃ parāmasi,
puṭṭho me samma akkhāhi kathaṃ adhigataṃ tayā ti || Ja_VII:36 ||
imaṃ gātham āha.
Tattha kathannū 'ti10 khāda bhadde ti macchakhaṇḍe purato ṭhapite
kathan nu tvaṃ thalajo samāno11 udake macchaṃ gaṇhīti pucchati12.
Sigālo tassā adhigamūpāyaṃ ācikkhanto anantaraṃ12 gā-
tham āha:
Ja_VII,1.5(=400).9: Vivādena kisā honti, vivādena dhanakkhayā,
jīnā14 uddā vivādena, bhuñja Māyāvi rohitan ti. || Ja_VII:37 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd accāyaṃ.
2 Bd si.
3 Cks dhammi-.
4 Bd omits mu-.
5 Bd tesaṃ pasantānaṃ yeva ḍassitvā.
6 Bd palāyi.
7 Bd -ssa.
8 Cks asīsaṃ.
9 Bd omits vā.
10 Bd adds ca kathaṃ
11 Ck māno, Cs māno corr. to samāno.
12 Ck pucchantoti, Bd pucchi.
13 Ck antaraṃ, Cs antaraṃ corr. to ananta-.
14 Ck pī-, Bd ji-.
[page 336]
336 VII. Sattanipāta. 1. Kukkuvagga. (41.)
Tattha vivādena kisā hontīti bhadde ime sattā vivādaṃ karontā vi-
vādaṃ nissāya kisā appamaṃsalohitā honti, vivādena dhanakkhayā ti hi-
raññasuvaṇṇādīnaṃ dhanānaṃ khayāpi1 vivāden'; eva honti, dvīsu viva-
dantesu2 eko3 parājito parājitattā dhanakkhayaṃ pāpuṇāti itaro jayabhāgadānena,
jīnā4 uddā ti dve5 pi vivāden'; eva imaṃ macchaṃ jīnā6, tasmā tvaṃ mayā
ābhatassa7 uppattiṃ mā sodhesi8, kevalaṃ9 imaṃ bhuñja Māyāvi rohitan ti.
Itarā10 abhisambuddhagāthā:
Ja_VII,1.5(=400).10: Evam evaṃ manussesu vivādo yattha jāyati
dhammaṭṭhaṃ paṭi dhāvanti, so hi nesaṃ vināyako,
dhanāpi tattha jīyanti11 rājakoso ca12 vaḍḍhatīti. || Ja_VII:38 ||
Ettha13 evamevan ti bhikkhave yathā ete uddā jīnā evam evaṃ manus-
sesu pi yasmiṃ ṭhāne vivādo jāyati tattha te manussā dhammaṭṭhaṃ paṭidhā-
vanti vinicchayasāmikaṃ upasaṃkamanti, kiṃkāraṇā: so hi nesaṃ vināyako14,
tesaṃ vivādāpannānaṃ vivādavūpasamako ti attho, dhanāpi tatthā 'ti tattha
te vivādāpannā dhanato pi jīyanti attano santakā parihāyanti daṇḍena c'; eva
jayabhāgagahaṇena ca rājakoso ca15 vaḍḍhatīti.
Satthā imaṃ desanaṃ16 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: "Tadā sigālo Upanando ahosi, uddā dve mahallakā, tassa
kāraṇassa paccakkhakārikā rukkhadevatā17 aham evā" 'ti. Dab-
bhapupphajātakaṃ18.
6. Dasaṇṇakajātaka.
Dasaṇṇakaṃ19 tikhiṇadhāran ti. Idam Satthā Jetavane
viharanto purāṇadūtiyikapalobhanaṃ ārabbha kathesi. Taṃ20 hi
bhikkhuṃ "saccaṃ kira tvaṃ ukkaṇṭhito" ti pucchitvā21 "saccaṃ
bhante" ti "kena ukkaṇṭhāpito" ti "purāṇadūtiyikāyā" 'ti vutte
"bhikkhu, ayaṃ itthi tuyhaṃ anatthakārikā, pubbe pi tvaṃ imaṃ
nissāya cetasikarogena maranto22 paṇḍite nissāya jīvitaṃ alatthā23"
'ti vatvā atītaṃ āhari:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -yā.
2 Cks -vā-, Bd -vāde-.
3 Cks omit eko.
4 Bd ji-.
5 Bd adds uddā.
6 Cs jinā, Bd jināti.
7 Ck āga-, Cs āgaṃtassa corr. to ābh-.
8 Cks sosodhesi.
9 Bd -lañca.
10 Cks -ro.
11 Bd ja-.
12 Bd pa.
13 Cs ta- corr. to e-, Bd ta-.
14 Bd has added so.
15 Cs va, Bd pa.
16 Bd dhammade-.
17 Bd adds pana
18 Bd dabbhapuppa--pañcamaṃ.
19 Bd paṇṇakaṃ.
20 Bd tañ.
21 Cks omit pucchitvā.
22 Bd maddanto.
23 Bd laddhā.
[page 337]
6. Dasaṇṇakajātaka. (401.) 337
Atīte Bārāṇasiyaṃ Maddavamahārāje1 rajjaṃ kā-
rente Bodhisatto brāhmaṇakule nibbatti. Senakakumāro ti
'ssa nāmaṃ kariṃsu2. So vayappatto Takkasilāyaṃ sabbasip-
pāni uggahetvā3 Bārāṇasiṃ4 paccāgantvā Maddavarañño attha-
dhammānusāsako amacco ahosi, Senakapaṇḍito ti vutte5 sakala-
nagare cando viya suriyo viya paññāyi. Tadā rañño purohitaputto
rājūpaṭṭhāṇaṃ āgato sabbālaṃkārapatimaṇḍitaṃ6 uttamarūpa-
dharaṃ rañño aggamahesiṃ disvā paṭibaddhacitto hutvā gehaṃ
gantvā nirāhāro nipajjitvā sahāyakehi puṭṭho tam atthaṃ āro-
cesi. Rājā7 "purohitaputto na dissati, kahaṃ nu kho8" ti
pucchitvā tam atthaṃ sutvā taṃ pakkosāpetvā "ahaṃ9 te
imaṃ sattadivasāni dammi, sattāhaṃ ghare katvā aṭṭhame di-
vase āneyyāsīti" āha. So "sādhū" ti sampaṭicchitvā taṃ ge-
haṃ netvā tāya saddhiṃ abhirami. Te aññamaññaṃ paṭi-
baddhacittā hutvā kiñci ajānāpetvā aggadvārena palāyitvā
aññassa rañño vijitaṃ agamaṃsu10. Koci gataṭṭhānaṃ na jā-
nāti11, nāvāya gatamaggo viya ahosi. Rājā nagare bheriñ
carāpetvā nānappakārena vicinanto pi tassā12 gataṭṭhānaṃ na
aññāsi. Ath'; assa taṃ nissāya balavasoko uppajji, hadayaṃ
uṇhaṃ hutvā lohitaṃ pagghari, tato paṭṭhāy'; assa13 kucchito
lohitaṃ nikkhami, vyādhi mahanto ahosi. Mahantāpi rāja-
vejjā tikicchituṃ nāsakkhiṃsu14. Bodhisatto "imassa rañño
vyādhi n'; atthi, bhariyaṃ pana apassanto cetasikarogena puṭ-
ṭho15, upāyena taṃ tikicchissāmīti" Āyurañ16 ca nāma Pukku-
sañ ca17 rañño paṇḍitāmacce āmantetvā "rañño deviyā adas-
sanena cetasikarogaṃ ṭhapetvā añño rogo n'; atthi, bahūpa-
kāro18 kho pan'19 amhākaṃ20, upāyena naṃ tikicchāma, rājaṅ-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd madda mahā-.
2 Bd nāmamakaṃsu.
3 Bd uggaṇhitvā.
4 Ck -siyaṃ, Cs -siyaṃ corr. to siṃ, Bd -sī.
5 so all three MSS.
6 Cs -pari-, Bd -paṭi-.
7 Bd rājāpi.
8 Bd adds so.
9 Ck ahan.
10 Bd āg-.
11 Bd jāni.
12 Bd tassa.
13 Bd paṭhāya cassa.
14 Bd na-.
15 Cs pu- corr. to phu-.
16 Ck āyū-, Cs ayuraṃ corr. to ā-, Bd āyurañce.
17 Bd adds dve.
18 Bd adds ca.
19 Bd pana.
20 Bd adds tasmā.
[page 338]
338 VII. Sattanipāta. 1. Kukkuvagga. (41.)
gaṇe samajjaṃ kāretvā asiṃ gilituṃ jānantena1 asiṃ gilāpema2,
rājānaṃ sīhapañjare katvā samajjaṃ olokāpessāma3, rājā
asiṃ gilantaṃ disvā ‘atthi nu kho ito aññaṃ dukkarataran'
ti pañhaṃ pucchissati, taṃ4 samma Āyura tvaṃ ‘asukaṃ
nāma dadāmīti vacanaṃ ito dukkarataran'; ti vyākareyyāsi,
tato samma Pukkusa taṃ pucchissati, ath'; assa tvaṃ ‘ma-
hārāja, dadāmīti vatvā adadato sā vācā aphalā hotīti, tathā-
rūpiṃ vācaṃ na keci upajīvanti5, na khādanti na pivanti, ye
pana tassa vacanassānucchavikaṃ6 karonti yathāpaṭiññātam
atthaṃ denti yeva idaṃ tato dukkarataran'; ti evaṃ vyākarey-
yāsi, itoparaṃ kattabbaṃ ahaṃ jānissāmīti" vatvā samajjaṃ
kāresi. Atha te tayo7 paṇḍitā rañño santikaṃ gantvā "ma-
hārāja, rājaṅgaṇe samajjo vattati, taṃ olokentānaṃ8 dukkham
pi na dukkhaṃ hoti, ehi gacchāmā9" 'ti rājānaṃ netvā sīha-
pañjaraṃ vivaritvā samajjaṃ olokāpesuṃ. Bahū10 janā attano
attano11 jānanakasippaṃ dassesuṃ. Eko pana puriso tettiṃ-
saṅgulaṃ tikhiṇadhāraṃ asiratanaṃ gilati. Rājā taṃ disvā
"ayaṃ puriso etaṃ asiṃ gilati, ‘atthi nu kho ito aññaṃ duk-
karataran'; ti ime paṇḍite pucchissāmīti" cintetvā Āyuraṃ
pucchanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VII,1.6(=401).1: Dasaṇṇakaṃ12 tikhiṇadhāraṃ asiṃ sampanna pāyinaṃ
parisāyaṃ puriso gilati kiṃ dukkarataraṃ tato,
yad aññaṃ dukkaraṃ ṭhānaṃ tam13 me akkhāhi pucchito ti. || Ja_VII:39 ||
Tattha dasaṇṇakan12 ti Dasaṇṇakaraṭṭhe12 uppannaṃ, sampanna-
pāyinan14 ti sampannaṃ15 paralohitapānapāyiṃ16, parisāyan ti parisamajjhe
dhanalobhena ayaṃ puriso gilati, yadaññan ti17 ito asigilanato yaṃ aññaṃ
dukkaraṃ taṃ18 kāraṇaṃ tvaṃ19 mayā pucchito kathehīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -to.
2 Bd gīlāpetvā, Cks add taṃ.
3 Bd olokessāma.
4 Bd omits taṃ.
5 mīti vacanaṃ---na keci upa wanting in Bd.
6 Cks -nassanu-.
8 Ck nayo, Cs nayo corr. to tayo, Bd tayāpi.
8 Ck -kento naṃ, Cs -kento taṃ.
9 Bd kicchāmā.
10 Cs Bd -u.
11 Bd omits one attano.
12 Bd paṇṇa-, Bf dapaṇṇa-.
13 Bd taṃ.
14 Cks pāyin.
15 Bd omits sampannaṃ.
16 Cks -yi, Bd -lohitapāyinaṃ.
17 Bd adds yato yaṃ aññaṃ.
18 Bd dukkarataraṃ.
19 Bd taṃ.
[page 339]
6. Dasaṇṇakajātaka. (401.) 339
Atha1 so kathento dutiyaṃ gātham āha:
Ja_VII,1.6(=401).2: Gileyya puriso lobhā asiṃ sampanna pāyinaṃ,
yo2 ca vajjā dadāmīti taṃ dukkarataram tato,
sabb'; aññaṃ sukaraṃ ṭhānaṃ, evaṃ jānāhi Māgadhā3 'ti. || Ja_VII:40 ||
Tattha vajjā ti vadeyya, taṃ dukkarataran ti taṃ dadāmīti vaca-
naṃ tato asigilanato dukkarataraṃ, sabbaññan4 ti asukaṃ nāma tava dassā-
mīti vacanaṃ ṭhapetvā aññaṃ sabbam5 pi kāraṇaṃ6 sukaraṃ, Māgadhā3 'ti
rājānam gottenālapati7
Rañño Āyurapaṇḍitassa vacanaṃ sutvā "asigilanato kira
‘idaṃ nāma dammīti'; vacanaṃ dukkaraṃ, ahañ ca ‘purohita-
puttassa deviṃ dammīti'; avacaṃ, atidukkaraṃ vata me ka-
tan" ti vīmaṃsantass'; eva hadaye soko thokaṃ tanuttaṃ8
gato. Tato "parassa idaṃ9 nāma10 demīti vacanato pan'; añ-
ñaṃ11 dukkarataraṃ atthi nu kho" ti cintetvā Pukkusapaṇḍi-
tena12 saddhiṃ sallapanto tatiyaṃ gātham āha:
Ja_VII,1.6(=401).3: Vyākāsi Āyuro pañhaṃ atthadhammassa13 kovido,
Pukkusaṃ dāni pucchāmi: kiṃ dukkarataraṃ tato,
yad aññaṃ dukkaraṃ ṭhānaṃ tam14 me akkhāhi pucchito ti. || Ja_VII:41 ||
Tattha pañhaṃ atthan15 ti pañhassa atthaṃ vyākarīti vuttaṃ hoti,
dhammassa kovido ti tadatthajotake ganthe16 kusalo, tato ti tato vacanato
kiṃ dukkarataraṃ.
Ath'; assa vyākaronto Pukkusapaṇḍito catutthaṃ gātham āha:
Ja_VII,1.6(=401).4: Na vācam17 upajīvanti aphalaṃ giram18 udīritaṃ,
yo ca datvā avākayirā taṃ dukkarataraṃ tato,
sabb'; aññaṃ sukaraṃ ṭhānaṃ, evaṃ jānāhi Māgadhā3 'ti. || Ja_VII:42 ||
Tattha datvā ti asukaṃ nāma demīti paṭiññaṃ datvā, avākayirā ti
taṃ paṭiññātam19 atthaṃ dadanto tasmiṃ lobhaṃ avākareyya chindeyya20, taṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd athassa.
2 Cks so.
3 Bdf maddavā.
4 Ck sabban, Cs san corr. to sabban.
5 Cks omit sabbam, Bd sabbaṃ.
6 Bd ka-.
7 Bd -na ā-.
8 Bd tanukaṃ.
9 Bd imaṃ.
10 Bd omits nāma.
11 Bd pana a-.
12 Cks add pana.
13 Bd pañha atthaṃ-.
14 Bd taṃ.
15 so Cks: Bd pañhātthan.
16 Ck gandhe, Bd atthe.
17 Bd vāvam.
18 Bd kiram.
19 Bd sappaṭi-.
20 Bd nachandeyya.
[page 340]
340 VII. Sattanipāta. 1. Kukkuvagga. (41.)
bhaṇḍaṃ dadeyyā1 'ti vuttaṃ2 hoti, tato ti asigilanato3 ca4 asukaṃ nāma te
demīti5 vacanato ca tad eva dukkarataraṃ.
Rañño tam pi6 vacanaṃ sutvā "ahaṃ ‘purohitaputtassa
deviṃ demīti5'; paṭhamaṃ vatvā vācāanucchavikaṃ7 katvā8
adāsiṃ, dukkaraṃ vata me katan" ti parivitakkentassa soko
tanukataro9 jāto. Ath'; assa etad ahosi: "Senakapaṇḍitato
añño paṇḍitataro nāma n'; atthi, imaṃ pañhaṃ etaṃ pucchis-
sāmīti" tato taṃ pucchanto pañcamaṃ gātham āha:
Ja_VII,1.6(=401).5: Vyākāsi Pukkuso pañhaṃ atthadhammassa10 kovido,
Senakaṃ dāni pucchāmi: kiṃ dukkarataraṃ tato,
yad aññaṃ dukkaraṃ ṭhānam tam11 me akkhāhi pucchito ti12. || Ja_VII:43 ||
Ath'; assa vyākaronto Senako chaṭṭhaṃ gāthamā ha:
Ja_VII,1.6(=401).6: Dadeyya puriso dānaṃ appaṃ vā yadivā bahuṃ,
yo ca datvā nānutape13 taṃ dukkarataraṃ tato,
sabb'; aññam sukaraṃ ṭhānaṃ, evaṃ jānāhi Māgadhā14 'ti. || Ja_VII:44 ||
Tattha nānutape13 ti attano atikkantaṃ15 atimanāpaṃ piyabhaṇḍaṃ
parassa datvā kimatthaṃ mayā idaṃ dinnan ti evaṃ taṃ piyabhaṇḍaṃ ārabbha
yo16 pacchā17 nānutappati na socati taṃ asigilanato ca asukaṃ nāma demīti18
vacanato ca tassa dānato ca dukkarataraṃ. Iti Mahāsatto rājānaṃ saññapento19
kathesi. Dānaṃ hi datvā aparacetanā20 va dussandhāriyā21, tassā sandhāraṇa-
dukkaratā22 Vessantarajātakena dīpitā ti, vuttaṃ h'; etaṃ23:
Ādu24 cāpaṃ gahetvāna khaggaṃ bandhitva25 vāmato
ānayāmi sake putte, puttānaṃ hi vadho dukho26.
Addhā hi me taṃ dukkharūpaṃ yaṃ kumārā vihaññare,
satañ ca dhammam aññāya ko datvā anutapissatiti27.
Rājā28 Bodhisattassa vacanaṃ sutvā sallakkhesi: "ahaṃ
attano manen'; eva purohitaputtassa deviṃ datvā sakamanaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd na da-.
2 Bd rukkhattaṃ.
3 Bd omits asi.
4 Bd omits ca.
5 Bd dammiti.
6 Bd taṃ, omitting pi.
7 Bd vācāyaṃ-.
8 Bd adds taṃ.
9 Cks tanukkaro.
10 Bf Ck atthaṃ-.
11 Bd taṃ.
12 dhammassa kovido ti tadatthajotake--- pucchito ti wanting in Cs.
13 Bdf -tappe.
14 Bdf maddavā.
15 so all three MSS.
16 Cks so.
17 Ck omits pacchā.
18 Bd nāma te dadāmiti.
19 Bd saññā.
20 Cs -takā.
21 Bd pa dussadāniyā.
22 Cks -ṇā-, Bd tasmā saddhāratanadu-.
23 Bd omits ti v. hetaṃ.
24 Bd a-.
25 Bd -tvā.
26 Ck mu-, Cs mu- corr. to du-.
27 Bd -tappi-.
28 Bd rājāpi.
[page 341]
7. Sattubhastajātaka. (402.) 341
sandhāretuṃ na sakkomi, socāmi kilamāmi, na me idaṃ anuc-
chavikaṃ, sace1 mayi sasnehā bhaveyya idaṃ2 issariyaṃ chaḍ-
ḍetvā na palāyeyya, mayi3 pana sinehaṃ4 akatvā palātāya
kiṃ tāya mayhan" ti. Tass'; evaṃ cintentassa padumapatte
udabindu5 viya sabbo6 soko vivaṭṭitvā7 gato. Taṃ khaṇaṃ
ñev'; assa8 kucchi parisaṇṭhāsi. Nīrogo9 sukhito hutvā Bodhi-
sattassa thutiṃ karonto osānagātham āha:
Ja_VII,1.6(=401).7: Vyākāsi Āyuro pañhaṃ atha Pukkusa-poriso,
sabbe pañhe atihoti yathā bhāsati Senako ti. || Ja_VII:45 ||
Tattha yathā bhāsatīti yathā paṇḍito bhāsati tath'; ev'; etaṃ10: dānaṃ
nāma datvā n'; eva anutapitabban11 ti.
Imaṃ pan'; assa thutiṃ katvā tuṭṭho bahuṃ12 dha-
nam adāsi.
Satthā imaṃ desanaṃ13 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭ-
ṭhahi) "Tadā rājamahesī purāṇadūtiyikā ahosi, rājā ukkaṇṭhitabhik-
khu, Āyura-paṇḍito Moggallāno, Pukkusa-paṇḍito Sāriputto, Senaka-
paṇḍito14 aham evā" 'ti. Dasaṇṇakajātakaṃ15.
7. Sattubhastajātaka.
Vibbhantacitto ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
paññāpāramiṃ ārabbha kathesi. Paccuppannavatthuṃ16 Ummagga-
jātake āvibhavissati.
Atīte Bārāṇasiyaṃ Janako nāma rājā rajjaṃ kāresi.
Tada Bodhisatto brāhmaṇakule nibbatti, Senakakumāro
ti 'ssa nāmaṃ kariṃsu. So vayappatto Takkasilāya17 sabba-
sippāni uggaṇhitvā Bārāṇasiṃ paccāgantvā rājānaṃ passi.
Rājā taṃ amaccaṭṭhāne ṭhapesi mahantañ c'; assa yasaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds sā.
2 Bd imaṃ.
3 Cks mayhaṃ.
4 Cks sne-.
5 Bd udaka-.
6 Bd sabba.
7 Bd vinivattetvā.
8 Bd ñeva cassa.
9 all three MSS. ni-.
10 Bd tathevataṃ.
11 Bd -tappi-.
12 Bd -u.
13 Bd dhammade-.
14 Bd adds pana.
15 Bd paṇṇajātakaṃ saṭhaṃ, Bf dapaṇṇa-.
16 all three MSS. -u.
17 Bd -yaṃ.
[page 342]
342 VII. Sattanipāta. 1. Kukkuvagga. (41.)
anuppadāsi. So rañño atthañ ca dhammañ ca anusāsi. Ma-
dhurakatho dhammakathiko hutvā rājānaṃ pañcasu sīlesu pa-
tiṭṭhāpetvā dāne uposathakamme dasakusalakammapathesū1 'ti
imāya kalyāṇapaṭipadāya patiṭṭhāpesi. Sakalaraṭṭhe2 Bud-
dhānaṃ uppannakālo viya ahosi. Pakkhadivasesu rājā ca
uparājādayo ca sabbe sannipatitvā3 va4 dhammasabhaṃ saj-
jenti5. Mahāsatto sajjitadhammasabhāya sarabhapallaṃkamaj-
jhagato6 Buddhalīḷhāya7 dhammam deseti, Buddhānaṃ dham-
makathāsadisā c'; assa8 kathā hoti. Ath'; aññataro mahallaka-
brāhmaṇo dhanabhikkhaṃ caritvā kahāpaṇasahassaṃ labhitvā
ekasmiṃ brāhmaṇakule nikkhipitvā9 "puna bhikkhaṃ carissā-
mīti" gato. Tassa gatakāle10 taṃ kulaṃ kahāpaṇe valañ-
jesi11. So āgantvā kahāpaṇe āharāpesi. Brāhmaṇo kahāpaṇe
dātuṃ asakkonto attano dhītaraṃ tassā pādaparicārikaṃ katvā
adāsi. Brāhmaṇo taṃ gahetvā Bārāṇasito avidūre12 brāhmaṇa-
gāme vāsaṃ kappesi. Ath'; assa bhariyā daharatāya kāmesu
atittā aññena taruṇabrāhmaṇena saddhiṃ micchācāraṃ cari.
Soḷasa hi atappiyavatthūni13 nāma, katamāni soḷasa: sāgaro
sabbasavantīhi na tappati, aggi upādānena na tappati, rājā
raṭṭhena na tappati, bālo pāpehi na tappati, itthi methuna-
dhammena alaṃkārena vijāyanenā 'ti imehi tīhi na tappati,
brāhmaṇo mantehi na tappati, jhāyī vihārasampattiyā na tap-
pati, sekho apacayena14 na tappati, appiccho dhūtaguṇena15
na tappati, āraddhaviriyo viriyārambhena na tappati, kathiko16
sākacchāya na tappati, visārado parisāya na tappati, saddho
saṃghupaṭṭhānena na tappati, dāyako pariccāgena na tappati,
paṇḍito dhammasavanena na tappati, catasso parisā Tathāgata-
dassanena na tappanti17. Sāpi brāhmaṇī methunadhamme18
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dasasuku-.
2 Cks -raṭṭho.
3 Bd -pātetvā.
4 Bd omits va.
5 Cks sajjanti.
6 Bd ratanapallaṅke varagato.
7 Bd adds viya.
8 Ck va, Cs ca.
9 Bd nikkhamitvā.
10 Bd kata-.
11 Ck vaḷ-, Bd valañcesi.
12 Bd adds ekasmiṃ.
13 Bd atappaṇiya-.
14 Bd appaccayena.
15 Cs dhu-, Bd dhutaṅgu-.
16 Bd dhammaka-.
17 Bd -tīti.
18 Bd -ena.
[page 343]
7. Sattubhastajātaka. (402.) 343
atittā1 taṃ brāhmaṇaṃ nīharitvā vissatthā2 pāpakammaṃ kat-
tukāmā3 hutvā ekadivasaṃ dummanā nipajjitvā "kiṃ bhotīti"
vuttā "brāhmaṇa, ahaṃ tava gehe kammaṃ kātuṃ na sak-
komi, dāsiṃ4 ānehīti". "Bhoti dhanaṃ5 me n'; atthi, kiṃ6
datvā ānemīti". "Bhikkhaṃ caritvā dhanaṃ pariyesitvā āne-
hīti7". "Tena hi bhoti pātheyyaṃ me sajjehīti7". Sā tassa
baddhasattuabaddhasattūnaṃ8 cammapasibbakaṃ pūretvā adāsi.
Brāhmaṇo gāmanigamarājadhānīsu caranto sattakahāpaṇasatāni
labhitvā "alaṃ me ettakaṃ dhanaṃ dāsidāsamūlāyā" 'ti ni-
vattitvā attano gāmaṃ āgacchanto ekasmiṃ udakaphāsukaṭ-
ṭhāne pasibbakaṃ muñcitvā sattuṃ khāditvā pasibbakamukhaṃ
abandhitvā va pānīyaṃ pivituṃ otiṇṇo. Ath'; ekasmiṃ ruk-
khasusire eko kaṇhasappo sattugandhaṃ ghāyitvā pasibbakaṃ
pavisitvā bhogaṃ9 ābhuñjitvā sattuṃ khādanto nipajji. Brāh-
maṇo āgantvā10 abbhantaraṃ anoloketvā pasibbakaṃ bandhitvā
aṃse katvā pāyāsi. Atha naṃ antarāmagge ekasmiṃ rukkhe
nibbattadevatā khandhavivare11 ṭhatvā "brāhmaṇa, sace antarā-
magge vasissasi12 sayaṃ marissasi, sace ajja gharaṃ gamissasi
bhariyā te marissatīti13" vatvā antaradhāyi. So olokento de-
vataṃ adisvā bhīto maraṇabhayatajjito rodanto paridevanto
Bārāṇasinagaradvāraṃ sampāpuṇi. Tadā ca pana14 pannara-
suposatho hoti, alaṃkatadhammāsane nisīditvā Bodhisattassa
dhammakathādivaso15, mahājano gandhapupphādihattho vagga-
vaggo hutvā dhammakathaṃ sotuṃ gacchati. Brāhmaṇo disvā
"kahaṃ gacchathā17" 'ti pucchitvā "brāhmaṇa, ajja Senaka-
paṇḍito madhurena sarena Buddhalīḷhāya dhammaṃ deseti,
tvaṃ na jānāsīti18" vutte19 cintesi: "paṇḍito kira dhamma-
kathiko ahañ c'; amhi maraṇabhayatajjito, paṇḍitāpi20 kho pana
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd anatittā.
2 Bd nisaṭha.
3 Bd kātu-.
4 Bd dāsi dāsaṃ.
5 Cks -nam.
6 Bd ki, Cks kiñci.
7 Bd adds āha.
8 Bd -satthunañca.
9 Bd -ge.
10 Bd adds pasibbakassa.
11 Bd -viṭṭape.
12 Ck vissasi, Bd visissasi.
13 Cks -sīti.
14 Bd omits pana.
15 Bd -se.
16 Bd nānagan-.
17 Cks gacchā.
18 Bd ki tvaṃ pi na jānā ti.
19 Cs vutta corr. first to vutte and afterwards to vutto,
Bd adds so.
20 Bd omits pi.
[page 344]
344 VII. Sattanipāta. 1. Kukkuvagga. (41.)
mahantam pi sokaṃ harituṃ sakkonti, mayāpi tattha gantvā
dhammaṃ sotuṃ vaṭṭatīti" so tehi saddhiṃ tattha gantvā
Mahāsattaṃ parivāretvā nisinnāya sarājikāya parisāya pari-
yante sattupasibbakena khandhagatena dhammāsanato avidūre
maraṇabhayabhīto1 aṭṭhāsi. Mahāsatto Ākāsagaṅgaṃ otārento
viya amatavassaṃ vassanto viya2 dhammaṃ desesi. Mahājano
sañjātasomanasso sādhukāraṃ datvā dhammaṃ assosi. Paṇḍitā
ca nāma disācakkhukā honti3. Tasmiṃ khaṇe Mahāsatto pa-
sannapañcappasādāni4 akkhīni ummīletvā samantato parisaṃ
olokento taṃ brāhmaṇaṃ disvā cintesi: "ayaṃ5 ettikā parisā
somanassajātā sādhukāraṃ datvā dhammaṃ suṇāti, ayaṃ pan'
eko brāhmaṇo domanassappatto rodati, etass'; abbhantare6 assu-
jananasamatthena sokena bhavitabbaṃ, tam assa ambilena
paharitvā tambamalaṃ7 viya padumapalāsato udabindu8 viya
vinivaṭṭetvā etth'; eva naṃ nissokaṃ tuṭṭhamānasaṃ katvā dham-
maṃ desessāmīti" so taṃ āmantetvā "brāhmaṇa, Senakapaṇḍito
nāmāhaṃ, idān'; eva taṃ nissokaṃ karissāmi, vissattho kathe-
hīti" tena saddhiṃ sallapanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VII,1.7(=402).1: Vibbhantacitto kupitindriyo si,
nettehi te vārigaṇā savanti,
kin te naṭṭhaṃ kiṃ pana patthayāno
idhāgamā brahme tad iṃgha9 brūhīti. || Ja_VII:46 ||
Tattha kupitindriyo sīti cakkhundriyam eva sandhāya ghaṭṭitindriyo10
sīti āha, vārigaṇā ti assubindūni, iṃghā 'ti codanatthe nipāto, taṃ hi Ma-
hāsatto codento evamāha: brāhmaṇa, sattā nāma dvīhi kāraṇehi socanti pari-
devanti sattasaṃkhāresu kismicid11 eva piyajātike naṭṭhe vā kiñcid eva piya-
jātikaṃ patthetvā alabhantā vā, tattha kiṃ te naṭṭhaṃ kiṃ vā pana pattha-
yanto tvaṃ idhāgato12, idaṃ me khippaṃ brūhīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -bhayatajjito.
2 Bd omits a. v. v.
3 Cks hontīti.
4 Bd sampanna pañcapasāpadāni.
5 Bd omits ayaṃ.
6 Bd etassa a-.
7 Bd tampassa ampilena pahāretvā tampalaṃ viya padumala.
8 Bd udakabinduṃ.
9 Ck brahmena dīghaṃ, Cs brāhmaṇa dīgaṃ corr. to -dīṃgha.
10 Bd kuppitin-.
11 Bd kismiñcid.
12 Bd idha ā-.
[page 345]
7. Sattubhastajātaka. (402.) 345
Ath'; assa attano sokakāraṇaṃ kathento brāhmaṇo duti-
yaṃ gātham āha:
Ja_VII,1.7(=402).2: Mīyetha bhariyā1 vajato mam'; ajja,
agacchato maraṇaṃ āha2 yakkho,
etena dukkhena pavedhito 'smi,
akkhāhi me Senaka etam atthan ti. || Ja_VII:47 ||
Tattha3 vajato ti gehaṃ gacchantassa, agacchato ti agacchantassa,
yakkho ti antarāmagge ekā rukkhadevatā, evaṃ āhā 'ti vadati, sā kira devatā
pasibbake te4 brāhmaṇa kaṇhasappo ti anācikkhantī Bodhisattassa ñāṇānu-
bhāvappakāsanatthaṃ nācikkhi, etena dukkhenā 'ti gacchato bhariyāya ma-
raṇadukkhena5 agacchato attano maraṇadukkhena6, ten'; asmi pavedhito
ghaṭṭito kampito, etamatthan ti etaṃ kāranaṃ, yena me kāraṇena gacchato
bhariyāya maraṇaṃ agacchato attano maraṇaṃ hoti7 etaṃ me kāraṇaṃ ācik-
khāhīti attho.
Mahāsatto brāhmaṇassa vacanaṃ sutvā samuddamatthake
jālaṃ khipanto viya ñāṇajālaṃ pattharitvā "imesaṃ sattānaṃ
bahūni maraṇakāraṇāni: samudde nimuggāpi maranti, tattha
vāḷamacchehi gahitāpi, Gaṅgāya patitāpi8 suṃsumārehi gahitāpi,
rukkhato patitāpi kaṇṭakena viddhāpi, nānappakārehi āvudhehi
pāhaṭāpi, visaṃ khāditvāpi ubbandhitvāpi9 papāte patitvāpi10
atisītādīhi11 vā nānappakārehi vā rogehi upaddutāpi maranti
yeva, evaṃ bahūsu maraṇakāraṇesu katarena nu kho kāraṇena
ajj'; esa12 brāhmaṇo antarāmagge vasanto sayaṃ marissati ge-
ham assa vajato bhariyā marissatīti" cintesi, cintento eva ca13
brāhmaṇassa khandhe pasibbakaṃ disvā "imasmiṃ pasibbake
ekena sappena paviṭṭhena bhavitabbaṃ, pavisanto ca pana so14
imasmiṃ brāhmaṇe pātarāsasamaye sattuṃ khāditvā pasibbaka-
mukhaṃ abandhitvā va15 pānīyaṃ pātuṃ gate sattugandhena16
paviṭṭho bhavissati, brāhmaṇo pi pānīyaṃ pivitvā āgato sap-
passa paviṭṭhabhāvaṃ ajānitvā va pasibbakaṃ bandhitvā ādāya
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -yaṃ, Bd -yāya.
2 Cks āhu.
3 Ck etattha, Cs etamattha.
4 Bd vata.
5 Bd maraṇaṃ.
6 Bd maraṇaṃ hoti.
7 tenasmi---hoti wanting in Bd.
8 Bd adds tattha.
9 Ck -di-.
10 Bd -tāpi.
11 Bd asitādihi.
12 Bd ajjeva.
13 Bd omits ca.
14 Bd paneso.
15 Bd omits va.
16 Bd adds sappo.
[page 346]
346 VII. Sattanipāta. 1. Kukkuvagga. (41.)
pakkanto bhavissati, sv-āyaṃ antarāmagge vasanto sāyaṃ1
vasanaṭṭhāne ‘sattuṃ khādissāmīti'; pasibbakaṃ muñcitvā hat-
thaṃ pavesessati, atha naṃ sappo hatthe ḍasitvā jīvitakkha-
yaṃ pāpessati2, idam assa antarāmagge vasantassa maraṇa-
kāraṇaṃ, sace pana gehaṃ gaccheyya pasibbako bhariyāya
hatthagato bhavissati, sā ‘antobhaṇḍaṃ olokessāmīti'; pasibba-
kaṃ muñcitvā hatthaṃ pavesessati, atha naṃ sappo ḍasitvā
jīvitakkhayaṃ pāpessati, idam assa ajja gehaṃ gatassa3 bhari-
yāya maraṇakāraṇan" ti upāyakosallañāṇen'; eva aññāsi. Ath'
assa etad ahosi: "iminā sappena4 kaṇhasappena sūrena nib-
bhayena bhavitabbaṃ, ayaṃ hi5 brāhmaṇassa mahāphāsukaṃ
paharante pi6 pasibbake attano calanaṃ vā phandanaṃ7 vā na
dasseti, evarūpāya parisāya majjhe pi attano8 atthibhāvaṃ na
dasseti, tasmā iminā kaṇhasappena sūrena nibbhayena bhavi-
tabban" ti idam pi so upāyakosallañaṇen'; eva9 dibbacakkhunā
passanto viya aññāsi. Evaṃ sarājikāya parisāya majjhe sap-
paṃ pasibbakaṃ pavisantaṃ disvā ṭhitapuriso viya Mahāsatto
upāyakosallañāṇen'; eva paricchinditvā10 brāhmaṇassa pañhaṃ
kathento tatiyaṃ gātham āha:
Ja_VII,1.7(=402).3: Bahūni ṭhānāni vicintayitvā
yam ettha vakkhāmi tad eva saccaṃ,
maññāmi te brāhmaṇa sattubhastaṃ11
ajānato kaṇhasappo paviṭṭho ti. || Ja_VII:48 ||
Tattha bahūni ṭhānānīti bahūni kāraṇani, vicintayitvā ti paṭivij-
jhitvā cintāvasena pavattapaṭivedho viya12 hutvā, yamettha vakkhāmīti yaṃ
te ahaṃ etesu kāraṇesu ekaṃ kāraṇam vakkhāmi, tadeva saccan ti tad ev'
atthaṃ13 dibbacakkhunā disvā kathitasadisaṃ bhavissatīti dīpeti, maññāmīti
sallakkhemi, sattubhastan11 ti sattupasibbakaṃ, ajānato ti ajānantass'; eva
eko kaṇhasappo paviṭṭho ti maññāmīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sayaṃ.
2 Bd pāpuṇissati.
3 Bd gabbhassa.
4 Bd omits sappena.
5 Bd omits hi.
6 Bd hi.
7 Bd bandhanaṃ.
8 Bd adds ca.
9 Bd -sallañca ñāṇeva.
10 Bd -cchitvā corr. to -cchinditvā.
11 Ck -bhattaṃ corr. to -bhastaṃ, Cs Bd -bhattaṃ, Bf satthuasthaṃ.
12 Bd -vasena sabbaṃ paṭivijjhitvā āvi.
13 Bd tadeva kathaṃ.
[page 347]
7. Sattubhastajātaka. (402.) 347
Evañ ca pana vatvā "atthi te brāhmaṇa etasmiṃ pasib-
bake sattū" 'ti pucchi. "Atthi paṇḍitā" 'ti. "Ajja pātarā-
savelāya sattuṃ khādīti1". "Āma paṇḍitā" 'ti., Kattha nisī-
ditvā" 'ti. "Araññe rukkhamūlasmin" ti2. "Sattuṃ khāditvā
pānīyaṃ pātuṃ gacchanto pasibbakamukhaṃ bandhi na ban-
dhīti3". "Na bandhiṃ4 paṇḍitā" 'ti. "Pānīyaṃ pivitvā āgato
pasibbakaṃ oloketvā bandhīti5". "Anoloketvā bandhiṃ6 paṇ-
ḍitā" 'ti. "Brāhmaṇa tava pānīyaṃ pātuṃ gatakāle ajānan-
tass'; eva te sattugandhena pasibbakaṃ sappo paviṭṭho ti mañ-
ñāmi, etam etth'; atthaṃ7, tasmā pasibbakaṃ otāretvā parisa-
majjhe ṭhapetvā mukhaṃ8 mocetvā paṭikkamma ṭhito ekaṃ
daṇḍaṃ9 gahetvā pasibbakaṃ tāva pahara, tato patthaṭapha-
ṇaṃ10 susū ti katvā nikkhamantaṃ kaṇhasappaṃ disvā nik-
kaṃkho bhavissasīti11" catutthaṃ gātham āha:
Ja_VII,1.7(=402).4: Ādāya daṇḍaṃ parisumbha12 bhastaṃ13,
pass'; eḷamūgaṃ uragaṃ dijivhaṃ,
chind'; ajja kaṃkhaṃ vicikicchitāni,
bhujaṅgamaṃ passa, pamuñca bhastan14 ti. || Ja_VII:49 ||
Tattha parisumbhā15 'ti pahara, passeḷamūgan ti eḷapaggharantena
mukhena eḷamūgaṃ16 pasibbakato nikkhamantaṃ dijivhaṃ uragaṃ passa, chin-
dajja kaṃkhaṃ vicikicchitānīti atthi nu kho me pasibbake sappo udāhu
n'; atthīti kaṃkham eva punappana uppajjamānāni vicikicchitāni ca ajja chinda,
mayhaṃ saddaha, avitathaṃ hi me veyyākaraṇaṃ, idān'; eva nikkhamantaṃ
bhujaṅgamaṃ passa, pamuñca bhastan13 ti.
Brāhmaṇo Mahāsattassa kathaṃ sutvā saṃviggo bhayap-
patto tathā akāsi. Sappo pi bhoge17 daṇḍena pahaṭe18 pa-
sibbakamukhā nikkhamitvā mahājanaṃ olokento aṭṭhāsi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -dasīti.
2 Bd -smiṃ paṇḍitā ti.
3 Ck bandhīti na--, Cs omits bandhi na, Bd -mukhaṃ kim bandhasi na
bandhasi brahmaṇā ti.
4 Bd -dhāmi.
5 Bd -dhasiti.
6 Bd -dhāmi.
7 Bd etthamettha kathaṃ.
8 Bd pasibbakamu-.
9 Bd -ḍakaṃ.
10 Cs -ṭaṃpha-, Bd matthatapaṇaṃ.
11 all three MSS. -tīti.
12 Ck -sumha, Cs Bd -sumbha? Bf -sambha-.
13 Cs bhattaṃ corr. to bhastaṃ, Bd bhassaṃ, Bf attaṃ.
14 Bd bhassan, Bf bhasthaṃ.
15 Ck -sumhā, Cs -sumha corr. to -sumbha.
16 Cks elamukhaṃ.
17 Bd satthubhatte.
18 Bd haṭe, Cks pahaṭo.
[page 348]
348 VII. Sattanipāta. 1. Kukkuvagga. (41.)
Tam atthaṃ pakāsento Satthā pañcamaṃ gātham āha:
Ja_VII,1.7(=402).5: Saṃviggarūpo parisāya majjhe
so brāhmaṇo sattubhastaṃ1 pamuñci,
atha nikkhami urago uggatejo
āsīviso sappo phaṇaṃ karitvā ti. || Ja_VII:50 ||
Sappassa phaṇaṃ katvā nikkhamanakāle Mahāsattassa sabbaññu-
Buddhasseva vyākaraṇaṃ ahosi2. Mahājano celukkhepasahassāni
pavattesi, aṅgulipoṭhasahassāni3 paribbhamiṃsu, ghanameghavassaṃ4
viya sattaratanavassaṃ vassi, sādhukārasatasahassāni5 pavattiṃsu,
mahāpaṭhavibhijjanasaddo6 viya ahosi. Idaṃ pana Buddhalīḷhāya
evarūpassa pañhassa7 kathanaṃ nāma n'; eva jātiyā balaṃ8 na gotta-
kulapadesayasadhanānaṃ9 balaṃ, kassa pan'; etaṃ balan ti, paññāya10,
paññavā hi puriso vipassanaṃ vaḍḍhetvā ariyamaggadvāraṃ vivaritvā
amatamahānibbānaṃ pavisati, sāvakapāramim pi paccekabodhim pi
sammāsambodhim pi paṭivijjhati, amatamahānibbānasampāpakesu hi
dhammesu paññā va seṭṭhā, avasesā tassā11 parivārā12 honti, ten'
etaṃ13 vuttaṃ:
Paññā hi seṭṭhā kusalā vadanti
nakkhattarājā-r-iva tārakānaṃ,
sīlaṃ siriñ cāpi satañ ca dhammaṃ14
anvāyikā paññavato bhavantīti15.
Evaṃ kathite ca pana Mahāsattena pañhe eko ahiguṇḍiko
sappassa mukhabandhanaṃ16 katvā sappaṃ gahetvā araññe
vissajjesi. Brāhmaṇo rājānaṃ upasaṃkamitvā jayāpetvā añja-
liṃ paggayha rañño thutiṃ karonto upaḍḍhaṃ gātham āha:
Ja_VII,1.7(=402).6: Suladdhalābhā17 Janakassa rañño
yo passatī Senakaṃ sādhupaññan ti. || Ja_VII:51 ||
Tass attho: sādhupaññan ti uttamapaññaṃ Senaka-paṇḍitaṃ, akkhīni
ummīletvā icchiticchitakkhaṇe viya18 cakkhūhi passituṃ labbati, tassa rañño
Janakassa ete19 icchiticchitakkhaṇe dassanalābhā suladdhalābhā vata etena, lad-
dhesu20 sabbalābhesu ete va lābhā suladdhā nāmā 'ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd satthubhattaṃ.
2 Bd -siti.
3 Bd -potanasa-.
4 Bd adds vasanto.
5 Bd omits sata.
6 Bd bhijjamāna-.
7 Cs Bd paññassa.
8 Bd phalaṃ.
9 Bd -desānaṃ.
10 Bd adds balaṃ.
11 Cks tassa.
12 Bd adds ca.
13 Ck tatenetaṃ, Cs tato netaṃ.
14 Bd dhammo.
15 Ck vabha- corr. to bha-, Bd pabha-.
16 Bd -bandhaṃ.
17 Bdf -bho.
18 Cks piya.
19 Bd omits ete.
20 Bd laddhena.
[page 349]
7. Sattubhastajātaka. (402.) 349
Rañño1 thutiṃ katvā pana pasibbakato sattakahāpaṇa-
satāni gahetvā Mahāsattassa thutiṃ katvā tuṭṭhidāyaṃ dātu-
kāmo diyaḍḍhagātham āha:
Vivattacchaddā2 nu si sabbadassī,
ñāṇaṃ3 nu te brāhmaṇa bhiṃsarūpaṃ,
Ja_VII,1.7(=402).7: imāni me sattasatāni atthi,
gaṇhāhi sabbāni dadāmi tuyhaṃ.
Tayā hi me jīvitaṃ ajja laddhaṃ,
atho pi bhariyāya-m-akāsi sotthin ti. || Ja_VII:52 ||
Tattha vivattacchaddā nu4 si sabbadassīti kiṃ nu kho tvaṃ sab-
besu dhammākāresu vivattacchadano vivaṭaneyyadhammo5 sabbaññū Buddho ti
thutivasena pucchati, ñāṇaṃ3 nu te brāhmaṇa bhiṃsarūpan ti udāhu
asabbaññussāpi sace6 tava ñāṇaṃ7 bhiṃsarūpaṃ sabbaññutañāṇaṃ viya balavan
ti, tayā hi me ti tayā hi dinnattā ajja mayā jīvitaṃ laddhaṃ, atho pi bha-
riyāyamakāsi sotthin ti atho pi me bhariyāya tvam eva sotthiṃ akāsi; iti
so vatvā sace pi satasahassaṃ bhaveyya dadeyyam evāhaṃ ettakam eva dhanaṃ
imāni8 sattasatāni gaṇhā 'ti punappuna Bodhisattaṃ yāci.
Taṃ sutvā Bodhisatto aṭṭhamaṃ9 gātham āha:
Ja_VII,1.7(=402).8: Na paṇḍitā vedanam10 ādiyanti
citrāhi gāthāhi11 subhāsitāhi,
ito pi te brahme12 dadantu vittaṃ,
ādāya tvaṃ13 gaccha sakaṃ niketan ti. || Ja_VII:53 ||
Tattha vedanan14 ti vetanaṃ15, ayam eva vā pāṭho, ito pi te brahme
ti brāhmaṇa mama pādamūlato pi tuyhaṃ dhanaṃ dadantu, ādāya tvaṃ
gacchā16 'ti ito aññāni tīṇi satāni gahetvā sahassabhaṇḍikaṃ ādāya sakanive-
sanaṃ gaccha.
Evañ ca pana vatvā Mahasātto brāhmaṇassa sahassaṃ
pūrāpento kahāpaṇe17 dāpetvā "brāhmaṇa kena tvaṃ dhana-
bhikkhāya pesito" ti pucchi. "Bhariyāya18 paṇḍitā" 'ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd brahmaṇo pi rañño.
2 Bd vivaṭacchādā, Bf vivaṭṭacchadā.
3 Cks -ṇan.
4 Bd vivaṭacchadānucchadānu.
5 Bd vivaṭacchadavivaṭṭaneyya-.
6 Bd sato.
7 Bd adds ativiya.
8 Bd adds me.
9 Bd chaṭhaṃ.
10 Cks Bf veta-, Bd veda- corr. to veta-.
11 Bd kathāhi.
12 Bd brahma.
13 Cks Bf taṃ.
14 Ck vetan, Cs venan corr. to vetan, Bd devadanan corr. to vetanan.
15 Cks veta-, Bd vettanaṃ.
16 Cks gacchatī.
17 Bd -nena.
18 Bd adds meva.
[page 350]
350 VII. Sattanipāta. 1. Kukkuvagga. (41.)
"Bhariyā te mahallikā daharā" ti. "Daharā paṇḍitā" 'ti.
"Tena hi sā aññena saddhiṃ anācāraṃ karontī ‘nibbhayā hutvā
karissāmīti'; taṃ pesesi, sace ime kahāpaṇe gharaṃ nessasi sā
te dukkhena laddhakahāpaṇe attano jārassa dassati, tasmā
tvaṃ ujukam eva gehaṃ agantvā1 bahigāme rukkhamūle vā
katthaci2 vā kahāpaṇe ṭhapetvā paviseyyāsīti" vatvā taṃ uyyo-
jesi. So gāmasamīpaṃ gantvā ekasmiṃ rukkhamūle kahā-
paṇe ṭhapetvā sāyaṃ gehaṃ agamāsi. Bhariyā pi 'ssa tasmiṃ
khaṇe jārena saddhiṃ nisinnā hoti3. Brāhmaṇo dvāre ṭhatvā
"bhotīti" āha. Sā tassa saddaṃ sallakkhetvā dīpaṃ nibbā-
petvā dvāraṃ vivaritvā brāhmaṇe antopaviṭṭhe itaraṃ nīha-
ritvā dvāramūle ṭhapetvā gehaṃ pavisitvā pasibbake kiñci
adisvā "brāhmaṇa kin te bhikkhaṃ caritvā laddhan" ti puc-
chi. "Sahassaṃ me laddhan" ti. "Kahaṃ pana tan" ti.
"Asukaṭṭhāne nāma ṭhapitaṃ, pāto va āharissāma, mā cinta-
yīti". Sā gantvā jārassa ācikkhi. So nikkhamitvā4 attano5
ṭhapitaṃ viya gaṇhi. Brāhmaṇo punadivase gantvā kahāpaṇe
apassanto Bodhisattassa santikaṃ gantvā "kiṃ brāhmaṇā" 'ti
vutte "kahāpaṇe na passāmi paṇḍitā" ti āha. "Bhariyā pana
te6 ācikkhitā" ti. "Āma paṇḍitā" 'ti7. Tāya8 jārassa ācik-
khitabhāvaṃ ñatvā "atthi pana te brāhmaṇa bhariyākulū-
pakabrāhmaṇo9" ti pucchi. "Atthi paṇḍitā" 'ti. "Tuyham pi
atthīti". "Āma paṇḍitā" 'ti. Ath'; assa Mahāsatto sattan-
naṃ divasānaṃ paribbayaṃ dāpetvā "gaccha, paṭhamaṃ di-
vasaṃ tvaṃ satta bhariyā te sattā ti cuddasa brāhmaṇe ni-
mantetvā bhojetha, punadivasato paṭṭhāya ekekaṃ hāpetvā
sattame divase tvaṃ11 ekaṃ bhariyā10 te ekan ti dve brāh-
maṇe nimantetvā bhariyāya te sattadivase12 nimantitabrāhma-
ṇassa13 nibaddhaṃ14 āgamanabhāvaṃ ñatvā mayhaṃ āroce-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Bd ā-, Cs ā- corr. to a-.
2 Bd yattha ka-.
3 Bd ahosi.
4 laddhan ti pucchi---nikkhamitvā wanting in Bd.
5 Ck -nā, Cs -nā corr. to -no.
6 Bd bhariyāya te.
7 Ck adds tāya jārassa ācikkhitā ti āma paṇḍitā ti.
8 Bd mahāsatto tāya.
9 Bd bhariyāyaku-.
10 Bd -yāya.
11 Bd tava.
12 Bd -sa.
13 all three MSS. -taṃbrā-.
14 Bd nibbajjanaṃ.
[page 351]
8. Aṭṭhisenajātaka. (403.) 351
hīti" āha. Brāhmaṇo tathā katvā "sallakkhito me paṇḍita
nibaddhaṃ1 bhuñjanakabrāhmaṇo" ti Mahāsattassārocesi2.
Bodhisatto tena saddhiṃ purise pesetvā taṃ brāhmaṇaṃ ānā-
petvā3 "asukarukkhamūlato te imassa brāhmaṇassa santakaṃ
kahāpaṇasahassaṃ gahitan" ti pucchi. "Na gaṇhāmi paṇḍitā"
'ti. "Tvaṃ mama Senakapaṇḍitabhāvaṃ na jānāsi, āharā-
pessāmi taṃ kahāpaṇan" ti. So bhīto "gahitā4 me" ti sam-
paṭicchi. "Kin te katā5" ti. "Tath'; eva paṇḍita ṭhapitā"
ti. Bodhisatto brāhmaṇaṃ pucchi: "brāhmaṇa, kin te sā
yeva bhariyā hotu udāhu aññaṃ gaṇhissasīti". "Sā yeva me
hotu paṇḍitā" 'ti. Bodhisatto manusse pesetvā brāhmaṇa-
kahāpaṇe6 ca brāhmaṇiñ ca ānāpetvā3 corabrāhmaṇassa hat-
thato kahāpaṇe brāhmaṇassa dāpetvā itarassa rājāṇaṃ kā-
retvā7 nagarā nīharāpetvā brāhmaṇiyāpi āṇaṃ kāretvā8 brāh-
maṇassa mahantaṃ yasaṃ datvā attano yeva santike vasāpesi.
Satthā imaṃ desanaṃ9 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne bahū10 sotāpattiphalādīni sacchikariṃsu)
"Tadā brāhmaṇo Ānando ahosi, devatā11 Sāriputto, parisā Buddha-
parisā, Senaka-paṇḍito12 ahaṃ eva ahosin13" ti. Sattubhasta-
jātakaṃ14.
8. Aṭṭhisenajātaka.
Ye me15 ahaṃ na jānāmīti. Idaṃ Satthā Āḷaviṃ16 nis-
sāya Aggāḷave cetiye viharanto kuṭikārasikkhāpadaṃ ārab-
bha kathesi. Paccuppannavatthuṃ heṭṭhā Maṇikaṇṭhajātake kathi-
tam eva. Satthā pana te bhikkhū āmantetvā "bhikkhave pubbe17
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nibandha.
2 Bd -ttassa ā-.
3 Ck āṇā-, Bd āharāpetvā.
4 all three MSS. -to.
5 Bd thapitā.
6 Bd brahmaṇassa-.
7 Bd -rāpetvā.
8 Bd nagaraṃ bheriñcāpetvā brahmaṇiyāpi rājānaṃṇaṃ kārāpetvā.
9 Bd dhammade-.
10 all three MSS. -u.
11 Bd rukkhade-.
12 Bd adds pana.
13 Bd evā, omitting ahosin.
14 Cks -bhatta-, Bd -bhatasajātakaṃ sattamaṃ, Bf -bhastakajā-.
15 Cks ve.
16 Cks -viyaṃ.
17 Bd omits pubbe.
[page 352]
352 VII. Sattanipāta. 1. Kukkuvagga. (41.)
anuppanne Buddhe bāhirapabbajjāya pabbajitā rājūhi parivāritāpi1
‘yācanā nāma paresaṃ appiyā amanāpā'; ti na yāciṃsu" 'ti vatvā
atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto ekasmiṃ nigame brāhmaṇakule nibbatti, Aṭ-
ṭhisenakumāro2 ti 'ssa nāmaṃ kariṃsu. So vayappatto Tak-
kasilāya3 sabbasippāni uggaṇhitvā aparabhāge kāmesu ādīna-
vaṃ disvā4 isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo
ca nibbattetvā Himavantapadese ciraṃ vasitvā loṇambilase-
vanatthāya manussapathaṃ otaritvā5 Bārāṇasiṃ patvā uyyāne6
vasitvā punadivase bhikkhāya caranto rājaṅgaṇaṃ agamāsi.
Rājā tassācāravihāre pasīditvā taṃ pakkosāpetvā7 pāsādatale
pallaṃke nisīdāpetvā subhojanaṃ bhojetvā bhojanāvasāne anu-
modanaṃ sutvā pasanno paṭiññaṃ gahetvā Mahāsattaṃ rā-
juyyāne vāsesi8 divasassa9 ca10 dve tayo vāre upaṭṭhānaṃ
agamāsi. So ekadivasaṃ dhammakathāya11 pasanno "rajjaṃ
ādiṃ katvā yena vo12 attho taṃ vadeyyāthā" 'ti pavāresi.
Bodhisatto "idaṃ nāma me dehīti" na vadati. Aññe yācakā
"idaṃ dehīti" icchiticchitaṃ yācanti, rājā asajjamāno deti
yeva. So ekadivasaṃ cintesi: "aññe yācanakavanibbakā13
‘idañ c'; idañ c'; amhākaṃ14 dehīti'; maṃ yācanti, ayyo pana
Aṭṭhiseno pavāritakālato paṭṭhāya na kiñci yācati, paññavā
kho pan'; esa upāyakusalo, pucchissāmi nan" ti so ekadi-
vasaṃ bhuttapātarāso gantvā15 ekamantaṃ nisinno aññesaṃ16
yācanakāranaṃ tassa cāyācanakāraṇaṃ17 pucchanto paṭhamaṃ
gātham āha:
Ja_VII,1.8(=403).1: Ye 'me18 ahaṃ na jānāmi Aṭṭhisena vanibbake
te maṃ saṃgamma yācanti, kasmā19 maṃ tvaṃ na yācasīti. || Ja_VII:54 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pavā-.
2 Bd -nakaku-.
3 Bd -yaṃ.
4 Bd adds gharāvāsato nikkhamitvā.
5 Bd adds anupubbena.
6 Bd rājuyāne.
7 Bd nimantāpetvā.
8 Bd vasāpesi.
9 Bd divase.
10 Cs va.
11 Bd dhammi-.
12 Bd te.
13 Bd yācakā vanibbakā.
14 Bd ca am-.
15 Bd adds vanditvā.
16 Bd adds yācakānaṃ.
17 Bd ca ayyāc-.
18 Cks ve.
19 Ck kasmi, Cs kasmi corr. to kasmā.
[page 353]
8. Aṭṭhisenajātaka. (403.) 353
Tattha vanibbake ti yācanake, saṃgammā 'ti samāgantvā, idaṃ vuttaṃ
hoti: ayya Aṭṭhisena ye 'me vanibbake ahaṃ nāmagottajātikulapadesena ime
nāma ete ti pi na jānāmi ete maṃ samāgantvā icchiticchitaṃ yācanti tvaṃ
pana kasmā maṃ kiñci na yācasīti.
Taṃ sutvā Bodhisatto dutiyaṃ gātham āha:
Ja_VII,1.8(=403).2: Yācako appiyo hoti, yācaṃ adadam appiyo,
tasmāhaṃ taṃ na yācāmi, mā me viddesanā1 ahū ti. || Ja_VII:55 ||
Tattha yācako appiyo2 hotīti yo hi mahārāja puggalo idaṃ me de-
hīti yācako3 so mātāpitunnam pi mittāmaccādīnam pi appiyo hoti amanāpo,
tassa appiyabhāvo Maṇikaṇṭhajātakena dīpetabbo, yācan ti yācitaṃ bhaṇḍaṃ4,
adadan ti adadamāno, idaṃ vuttaṃ hoti: yo pi yācitaṃ5 na deti so mātā-
pitaro ādiṃ katvā adadamāno puggalo yācakassa6 appiyo hoti, tasmā ti yasmā
yācako pi dāyakassa yācitaṃ bhaṇḍaṃ adadanto pi yācakassa appiyo hoti tasmā
ahaṃ taṃ na yācāmi, mā me viddesanā7 ti sace hi8 ahaṃ yāceyyam eva9
tava viddeso10 bhaveyya, sā me tava11 santikā uppannā viddesanā, sace pana
tvaṃ na dadeyyāsi12 mama viddeso13 bhaveyyāsi, sā14 vā15 mama tayi vidde-
sanā, evaṃ sabbathāpi mā me viddesanā16 ahū ti, mā no ubhinnam pi mettā17
bhijjīti18, etam atthaṃ sampassanto ahaṃ taṃ na19 yācāmīti.
Ath'; assa vacanaṃ sutvā rājā tisso gāthā abhāsi:
Ja_VII,1.8(=403).3: Yo ca yācanajīvāno20 kāle yācaṃ21 na yācati
parañ ca puññā dhaṃseti attanāpi na jīvati. || Ja_VII:56 ||
Ja_VII,1.8(=403).4: Yo ca yācanajīvāno20 kāle yācāni22 yācati
parañ ca puññaṃ labbheti attanāpi ca jīvati. || Ja_VII:57 ||
Ja_VII,1.8(=403).5: Na ve dissanti23 sappaññā disvā yācakamāgate,
brahmacāri piyo me si, vara tvaṃ24 bhaññam25 icchasīti. || Ja_VII:58 ||
Tattha yācanajīvāno26 ti yācanajīvino27, ayam eva vā pāṭho, idaṃ
vuttaṃ hoti: Ayya Aṭṭhisena yo yācanena jīvamāno dhammiko samaṇo vā brāh-
maṇo vā yācitabbassa yuttakāle28 yācaṃ29 na yācati30 so parañ ca dāyakaṃ
puññā31 dhaṃseti32 parihāpeti attanāpi ca sukhaṃ na jīvatīti, puññaṃ lab-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vinde-.
2 Cks mappiyo.
3 Cks vāca-.
4 Cks yācitabbaṃ.
5 Bd yo pi yācati taṃ, Cs yācittaṃ corr. to yācitaṃ.
6 Cks yācanakassa.
7 Bd vandissanā āhu.
8 Bd omits hi.
9 Bd -yyaṃ me.
10 Bd vide-.
11 Bd tassa.
12 Cks dede-.
13 Bd adds pi.
14 so all three MSS.
15 Bd omits vā.
16 Cks omits evaṃ sabbathāpi mā me viddesanā.
17 Bd -i.
18 Cks bhijjatīti.
19 Bd adds kañci.
20 Cks Bf yo ce--, Bd -jivino.
21 Ck Bd yāca, Cs yāca corr. to yācaṃ.
22 Bdf yācanaṃ.
23 Bf dussanti, Bd dusanti.
24 Cks taṃ, Bd varaṃ tvaṃ.
25 Bd aññam, Bf aññām.
26 Bd -jivhāno.
27 so Cks; Bd yācano.
28 Bd yuttapattakāle.
29 Bd yācanaṃ.
30 Bd adds kiñcideva yācitabbaṃ na yācati.
31 Bd puññaṃ.
32 Bd dhaṃsemiti.
[page 354]
354 VII. Sattanipāta. 1. Kukkuvagga. (41.)
bhetīti kāle pana yācitabbaṃ yācanto parañ ca puññaṃ adhigameti attanāpi
ca sukhaṃ jīvati, na ve dissantīti1 yaṃ tvaṃ vadesi mā me viddesanā ahū
ti taṃ kasmā2 vadasi, sappaññā hi dānañ ca dānaphalañ ca jānantā paṇḍitā
yācake āgate disvā na dissanti3 na kujjhanti aññadatthu pana4 muditā va hon-
tīti dīpeti, yācakamāgate ti makāro vyañjanasandhivasena vutto5, yācake
āgate ti attho, brahmacāri piyo me sīti ayya Aṭṭhisena parisuddhacāri6
mahāpañña, tvaṃ mayhaṃ ativiya piyo, tasmā varaṃ7 tvaṃ maṃ vadehi8 yā-
cāhi9 yeva10, bhaññamicchasīti11 yaṃ kiñci vattabbaṃ icchasi sabbaṃ
vada12, rajjam pi te dassāmi yevā 'ti.
Evaṃ Bodhisatto13 rajjenāpi pavārito n'; eva kiñci yāci.
Rañño14 pana evaṃ attano15 ajjhāsaye kathite16 Mahāsatto
pi17 pabbajitapaṭipadaṃ dassetuṃ "mahārāja, yācanā hi nām'
esā kāmabhogīnaṃ gihīnaṃ āciṇṇā18 na pabbajitānaṃ, pabba-
jitena pana19 pabbajitakālato paṭṭhāya gihiasamena20 parisud-
dhājīvena bhavitabban" ti pabbajitapaṭipadaṃ dassento chaṭ-
ṭhaṃ gātham āha:
Ja_VII,1.8(=403).6: Na ve yācanti sappaññā, dhīro ca viditum21 arahati,
uddissa ariyā tiṭṭhanti, esā ariyānaṃ yācanā ti. || Ja_VII:59 ||
(Cfr. Milindap. p.230.)
Tattha sappaññā ti Buddhā ca Buddha-sāvakā ca bodhiyā paṭipannā22
isipabbajjaṃ pabbajitvā23 Bodhisattā22 ca sabbe pi sappaññā supaññavā susīlavā,
ete evarūpā sappaññā amhākaṃ idañ c'; idañ ca dethā 'ti na25 yācanti, dhīro
ca viditumarahatīti26 upaṭṭhāko pana dhīro paṇḍito gilānakāle ca agilāna-
kāle ca yena27 yen'; attho taṃ sabbaṃ sayam eva vedituṃ jānitum arahati,
uddissa ariyā tiṭṭhantīti ariyā pana vācaṃ abhinditvā28 yen'; atthikā honti
uddissa kevalaṃ bhikkhācāravattena29 tiṭṭhanti, n'; eva kāyaṅgaṃ vācaṅgaṃ vā30
kopenti, kāyavikāraṃ dassetvā nimittaṃ karonto hi kāyaṅgaṃ kopeti nāma, vacī-
bhedaṃ karonto vācaṅgaṃ kopeti nāma, tadubhayaṃ akatvā Buddhādayo ariyā
tiṭṭhanti, esā ariyānaṃ yācanā ti esā31 kāyaṅgaṃ vācaṅgaṃ akopetvā
bhikkhāya tiṭṭhanā32 ariyānaṃ yācanā nāma.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd neva dussantiti.
2 Bd tasmā.
3 Bd dusanti.
4 Bd pa.
5 Cks vuttā.
6 Bd -suddhācāri.
7 Cks varataraṃ.
8 Bd vadeti, Cks varehi.
9 Bd yācāti.
10 Cks yehi.
11 Bd bhuñcamicchāsiti.
12 Bd sabbañca, omitting vada.
13 Bd adds raññā.
14 Bd reññā.
15 Bd omits attano.
16 Bd adds so.
17 Bd omits pi.
18 Ck āciṇṇaṃ, Cs ācinnaṃ, Bd ācinnā.
19 Bd omits pabbajitānaṃ p. pana.
20 Bd gīhiasamena, Cks gihiasamānā.
21 Bdf ve-.
22 Cks -o.
23 Cks -to.
24 Bd susī-.
25 Ck taṃ, Cs naṃ.
26 Bd ve-.
27 Bd omits yena.
28 Bd abhinanditvā.
29 Cks bhikkhāyacavattena.
30 Bd na vācaṅgaṃ, omitting vā.
31 Cks esa.
32 Bd tiṭṭhamānā.
[page 355]
9. Kapijātaka. (404.) 355
Rājā Bodhisattassa vacanaṃ sutvā "bhante yadi sapañño
upaṭṭhāko attanā va ñatvā kulūpakassa dātabbaṃ deti aham
pi tumhākaṃ idañ c'; idañ ca dammīti4" sattamaṃ gā-
tham āha:
Ja_VII,1.8(=403).7: Dadāmi te brāhmaṇa rohiṇīnaṃ (Cfr. supra p.81.)
gavaṃ sahassaṃ saha puṅgavena,
ariyo hi ariyassa kathaṃ na dajjā
sutvāna gāthā tava dhammayuttā ti. || Ja_VII:60 ||
Tattha rohiṇīnan ti rattavaṇṇānaṃ, gavaṃ ahassan ti khīradadhi-
ādimadhurarasaparibhogatthāya evarūpānaṃ gunnaṃ2 sahassaṃ tuyhaṃ dammi3,
taṃ me patigaṇha4, ariyo ti ācārāriyo, ariyassā 'ti ācārāriyassa, kathaṃ
na dajjā ti kena kāraṇena na5 dadeyya.
Evaṃ vutte Bodhisatto "ahaṃ mahārāja akiñcano pabba-
jito, na me gāvīhi attho" ti paṭikkhipi. Rājā tass'; ovāde
ṭhatvā dānādīni puññāni katvā saggaparāyano ahosi, so pi
aparihīnajjhāno Brahmaloke uppajji6.
Satthā imaṃ desanaṃ7 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: (Saccapariyosāne bahū sotāpattiphalādīsu patiṭṭhitā) "Tadā
rājā Ānando ahosi, Aṭṭhiseno8 aham evā" 'ti. Aṭṭhisenajātakaṃ9.
9. Kapijātaka.
Yattha verī nivasatīti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto Devadattassa paṭhavipavesanaṃ ārabbha kathesi.
Tasmiṃ hi paṭhaviṃ paviṭṭhe dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhā-
pesuṃ10: "āvuso Devadatto saha parisāya naṭṭho" ti. Satthā āgan-
tvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti puc-
chitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva11 saha pari-
sāya naṭṭho pubbe pi nassi yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto kapiyoniyaṃ nibbattitvā pañcasatakapiparivāro
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds vadanto.
2 Bd vassakānaṃ, Cs guṇṇaṃ.
3 Cks dammīti.
4 Bd paṭi-.
5 Cks omit na.
6 Bd -jjati.
7 Bd dhammade-.
8 Bd adds pana.
9 Bd adds aṭhamaṃ.
10 Bd -uṭhape-.
11 Bd adds devadatto.
[page 356]
356 VII. Sattanipāta. 1. Kukkuvagga. (41.)
rājuyyāne vasati1. Devadatto pi kopiyoniyaṃ nibbattitvā pañ-
casatakapiparivāro tatth'; eva vasi. Ath'; ekadivasaṃ puro-
hite2 uyyānaṃ gantvā nahātvā alaṃkaritvā nikkhamante eko
lolakapi puretaraṃ gantvā uyyānadvāratoraṇamatthake nisī-
ditvā tassa matthake vaccaṃ3 pātetvā pana uddhaṃ oloken-
tassa mukhe pātesi. So nivattitvā "hotu, jānissāmi tumhākaṃ
kattabban" ti makkaṭe santajjetvā4 nahātvā pakkāmi. Tena
veraṃ gahetvā makkaṭānaṃ santajjitabhāvaṃ Bodhisattassa
ārocesuṃ. So "verīnaṃ nivāsanaṭṭhāne5 nāma vasituṃ na
vaṭṭatīti, sabbo pi kapigaṇo palāyitvā aññattha gacchatū" 'ti
kapisahassassāpi6 ārocāpesi. Dubbacakapi attano parivā-
ramakkaṭe gahetvā "pacchā jānissāmīti" na palāyi7. Bodhi-
satto attano parivāraṃ gahetvā araññaṃ pāvisi. Ath'; eka-
divasaṃ ekissā vīhikoṭṭikāya8 dāsiyā ātape9 pasāritavīhiṃ10
khādanto eko eḷako ummukena11 pahāraṃ labhitvā ādittasa-
rīro palāyanto ekissā hatthisālaṃ nissāya tiṇakuṭiyā kuḍḍe12
sarīraṃ ghaṃsi. So aggi tiṇakuṭikaṃ13 gaṇhi, tato uṭṭhāya14
hatthisālaṃ gaṇhi, hatthisālāya hatthīnaṃ piṭṭhi jhāyi, hatthi-
vejjā hatthīnaṃ paṭijagganti. Purohito pi makkaṭānaṃ ga-
haṇūpāyaṃ upadhārento vicarati. Atha naṃ rājūpaṭṭhānaṃ
āgantvā nisinnaṃ rājā āha: "ācariya, bahū no hatthī15 va-
ṇitā16 jātā17, hatthivejjā paṭijaggituṃ na jānanti, jānāsi18 kho
kiñci bhesajjan" ti. "Jānāmi mahārājā" 'ti. "Kin namā" 'ti.
"Makkaṭavasā mahārājā" 'ti. "Kahaṃ labhissāmā19" 'ti.
"Nanu uyyāne bahū makkaṭā" ti. Rājā "uyyāne makkaṭe
māretvā vasaṃ ānethā" 'ti āha. Dhanuggahā gantvā pañ-
casate pi makkaṭe vijjhitvā māresuṃ. Eko pana jeṭṭhaka-
makkaṭo palāyanto sarappahāraṃ20 labhitvāpi tatth'; eva apa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vasi.
2 all three MSS. -to.
3 Bd vaccapiṇḍaṃ.
4 Bd sandhe jetvā puna.
5 Bd vāsana-.
6 Ck -sahassāpi, Cs -sahassassāpi corr. to -sahassāpi,
Bd -sahassānaṃ pi.
7 Bd omits na palāyi.
8 Cks -koṭṭikāya, Bd vihikoṭitāya.
9 Bd -ppe.
10 Bd -ritevihi.
11 Ck omuktena, Cs omukkeka, Bd ummukkena.
12 Ck kuḍḍhe, Bd kuṭṭe.
13 Bd -tiyaṃ.
14 Bd pi in the place of uṭṭhāya.
15 all three MSS. -i.
16 vanitā corr. to vaṇikā, Bd gaṇhitā.
17 Bd omits jātā.
18 Bd adds nu.
19 Bd -mi.
20 Bd pa-, omitting sara.
[page 357]
9. Kapijātaka. (404.) 357
titvā Bodhisattassa vasanaṭṭhānaṃ patvā pati. Vānarā "am-
hākaṃ vasanaṭṭhānaṃ patvā mato" ti tassa pahāraṃ laddhā1
matabhāvaṃ Bodhisattassa ārocesuṃ. So āgantvā1 kapigaṇa-
majjhe nisinno "paṇḍitānaṃ ovādaṃ katvā veriṭṭhāne vasantā3
evaṃ vinassantīti" kapigaṇassa ovādavasena imā gāthā abhāsi:
Ja_VII,1.9(=404).1: Yattha verī nivasati4 na vase tattha paṇḍito, (Jāt.I. p.413.)
ekarattaṃ dirattaṃ vā dukkhaṃ vasati verisu. || Ja_VII:61 ||
Ja_VII,1.9(=404).2: Diso ve5 lahucitt'; assa posassa anuvidhiyyato
ekassa kapino hetu6 yūthassa anayo kato. || Ja_VII:62 ||
Ja_VII,1.9(=404).3: Bālo ca7 paṇḍitamānī yūthassa parihārako
sacittassa vasaṃ gantvā sayethāyaṃ8 yathā kapi. || Ja_VII:63 ||
Ja_VII,1.9(=404).4: Na sādhu balavā bālo yūthassa parihārako,
ahito bhavati ñātīnaṃ sakuṇānaṃ va cetako. || Ja_VII:64 ||
Ja_VII,1.9(=404).5: Dhīro ca balavā sādhu yūthassa parihārako
hito bhavati ñātīnaṃ Tidasānaṃ va Vāsavo. || Ja_VII:65 ||
Ja_VII,1.9(=404).6: Yo ca sīlañ ca paññañ ca sutañ c'; attani9 passati
ubhinnam atthaṃ10 carati attano ca parassa ca. || Ja_VII:66 ||
Ja_VII,1.9(=404).7: Tasmā tuleyya-m-attānaṃ sīlapaññāsutām11 iva
gaṇaṃ vā12 parihare dhīro eko vāpi paribbaje ti. || Ja_VII:67 ||
Tattha lahucittassā 'ti lahucitto assa, idaṃ vuttaṃ hoti: yo poso la-
hucittassa mittassa vā ñātino vā anuvidhiyyati anuvattati tassa posassa anu-
vidhiyyato so lahucitto diso hoti verikiccaṃ13 karoti, ekassa kapino ti passa
ekassa14 lahucittassa andhabālassa kapino hetu ayaṃ sakalassa yūthassa anayo
avaḍḍhi15 mahāvināso kato ti, paṇḍitamānīti16 yo sayaṃ bālo hutvā ahaṃ
paṇḍito ti attānaṃ maññamāno paṇḍitānaṃ ovādaṃ akatvā sakassa17 cittassa
vasaṃ gacchati so sacittassa vasaṃ18 gantvā yathā ayaṃ19 dubbacakapi mata-
sayanaṃ sayito evaṃ sayethā20 'ti attho, na sādhū 'ti bālo nāma balasampanno
yūthassa parihārako21 na sādhu na laṭṭhako22, kiṃ kāraṇā: so hi ahito
hoti ñātīnaṃ, vināsam evāvahati, sakuṇānaṃ va cetako ti23 yathā24
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd laddha.
2 Bd gantvā.
3 Bd adds nāma.
4 Ck -santi, Bd nivisati.
5 Cks ve, Bd disso ve.
6 Bd -tuṃ.
7 Bd vā.
8 Bd passethāyaṃ.
9 Bd cassani.
10 Cks atthañ.
11 Bd -sutāpi ca.
12 Ck ganaṃvā, Cs ganavaṃ corr. to gaṇaṃvā, Bd gaṇavā.
13 Ck vepikiccaṃ, Cs vepi- corr. to veri-.
14 Bd passatha etassa.
15 Bd avuḍhi.
16 Cs Bd adds paṇḍitamānī.
17 Bd sa.
18 Ck omits gacchati so s. v.
19 Bd yathāyaṃ.
20 Bd mataṃ passaṃ na passito evaṃ passethā.
21 Bd adds nāma.
22 Bd laddhako.
23 Cks omit ti.
24 Bd adds hi.
[page 358]
358 VII. Sattanipāta. 1. Kukkuvagga. (41.)
tittirasakuṇānaṃ dīpakatittiro1 divasam pi vassanto aññe sakuṇe na māreti ñā-
take va2 māreti tesaṃ ñeva ahito hoti evan ti attho, hito bhavatīti kāyena
pi vācāya pi manasāpi hitakārako yeva, ubhinnamatthaṃ caratīti yo3
idha puggalo ete sīlādayo guṇe attani passati so mayhaṃ ācārasīlam pi atthi
paññāpi sutapariyatti pi atthīti tattato jānitvā gaṇaṃ pariharanto attano ca
paresañ ca4 attānaṃ parivāretvā carantānan ti ubhinnam5 pi attham eva carati,
tuleyyamattānan ti6 tuleyya attānaṃ, tuleyyā7 'ti tuletvā, sīlapaññā-
sutāmivā8 'ti etāni sīlādīni viya, idaṃ vuttaṃ hoti: yasmā9 sīlādīni attani
samanupassanto ubhinnam atthaṃ carati10 tasmā11 paṇḍito etāni sīlādīni viya
attānam pi tesu tuletvā patiṭṭhito nu kho 'mhi sīle12 paññāya sute ti tīretvā
patiṭṭhitabhāvaṃ paccakkhaṃ katvā dhīro gaṇaṃ vā13 parihareyya catusu iriyā-
pathesu eko vā13 hutvā paribbajeyya vatteyya14, parisūpaṭṭhāpakenāpi hi vive-
kacārināpi15 imehi tīhi dhammehi samannāgaten'; eva bhavitabbaṃ.
Evaṃ Mahāsatto kapirājā hutvāpi vinayapariyattikiccaṃ
kathesīti16.
Satthā imaṃ desanaṃ17 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
dubbacakapi Devadatto ahosi, parisāpi 'ssa18 Devadattaparisā, paṇḍi-
takapi rājā pana aham evā" 'ti. Kapijātakaṃ19.
10. Bakabrahmajātaka.
Dvāsattatīti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto Baka-
brahmānaṃ ārabbha kathesi. Tassa hi "idaṃ niccaṃ dhuvaṃ sas-
sataṃ acavanadhammaṃ, ito aññaṃ loke nissaraṇaṃ nibbānaṃ nāma20
n'; atthīti" evaṃ diṭṭhi uppajji21. Heṭṭhūpapattiko22 kir'; esa Brahmā
pubbe jhānaṃ bhāvetvā Vehapphalesu nibbatto. Tattha pañcasata-
kappaparimāṇaṃ23 āyuṃ khepetvā Subhakiṇṇesu nibbattitvā catu-
saṭṭhikappe khepetvā tato cuto aṭṭhakappāyukesu23 Ābhassaresu nib-
batti. Tatr'; assa esā diṭṭhi uppajji. So hi n'; eva Uparibrahmalo-
kato cutiṃ na tattha uppattiṃ anussari, tadubhayam pi apassanto
evaṃ diṭṭhiṃ gaṇhi. Bhagavā tassa cetoparivitakkam aññāya seyya-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck dipakatittirā, Bd dipakatittiro.
2 Bd omits va.
3 Cks so.
4 Cks omit attano ca paresañ ca.
5 Bd -naṃ, omitting ti ubhinnam.
6 Ck omits tuleyya mattānanti.
7 Cs tuleyyā corrected to tuleyya attānaṃ tuleyyā.
8 Bd -sutāpivā.
9 Cks yathā.
10 Cks caratīti.
11 Cks kasmā.
12 Cks sila.
13 Bd omits vā.
14 Bd pava-.
15 Bd adds ti.
16 Bd -si.
17 Bd dhammade-.
18 Bd omits ssa.
19 Bd adds navamaṃ.
20 Bd omits nāma.
21 Bd upajjati.
22 Cs -uppatti-, Bd -parihiṇaṃ.
24 Bd aṭhāyukesu kappesu.
[page 359]
10. Bakabrahmajātaka. (405.) 359
thāpi nāma balavā puriso sammiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya pasāritaṃ
vā bāhaṃ sammiñjeyya evam evaṃ1 Jetavane antarahito tasmiṃ Brah-
maloke pāturahosi. Brahmā Bhagavantaṃ disvā "ehi kho mārisa,
svāgataṃ mārisa, cirassaṃ2 kho mārisa imaṃ pariyāyam akāsi yadi-
daṃ idhāgamanāya3, idaṃ hi mārisa niccaṃ idaṃ dhuvaṃ idaṃ sas-
sataṃ idaṃ4 kevalaṃ idaṃ5 acavanadhammaṃ, idaṃ hi na jāyati na
jīyati na mīyati6 na cavati na uppajjati, ito pi7 pan'; aññaṃ uttariṃ
nissaraṇaṃ n'; atthīti" āha. Evaṃ vutte Bhagavā Bakabrahmānaṃ
etad avoca: "avijjāgato vata bho Bako Brahmā, avijjāgato vata bho
Bako Brahmā, yatra hi nāma aniccaṃ ñeva samānaṃ niccan8 ti vak-
khati -- pe9 -- santañ ca pan'; aññaṃ uttariṃ nissaraṇaṃ n'; atth'
aññaṃ uttariṃ nissaraṇan10 ti vakkhatīti" āha. Taṃ sutvā Brahmā
"tvaṃ evaṃ kathesi11, tvaṃ evaṃ kathesīti, iti maṃ esa anuvijjanto
anubandhatīti" cintetvā yathā nāma dubbalacoro12 katipaye pahāre
labhitvā va "kiṃ aham eva coro, asuko pi coro, asuko pi coro13" ti
sabbe14 sahāye15 ācikkhati tath'; eva Bhagavato anuyogabhayabhīto16
aññe pi attano sahāye17 ācikkhanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VII,1.10(=405).1: Dvāsattati Gotama puññakammā
Vasavattino jātijaraṃ atītā,
ayam antimā vedagū Brahmapatti18,
asmābhijappanti janā anekā ti. || Ja_VII:68 ||
Tattha dvāsattatīti na kevalaṃ bho Gotama aham eva atha kho imas-
miṃ Brahmaloke mayaṃ dvāsattati janā puññakammā19 aññesaṃ upari attano
vasaṃ vattanena20 Vasavattino jātiñ ca jarañ ca atītā, ayaṃ no vedehi gatattā
vedagū ayaṃ21 Gotama antima-Brahmapatti22 pacchimakoṭippatti23 seṭṭha-
bhāvappatti, asmābhijappanti janā anekā ti amhe aññe bahū janā pañ-
jalikā hutvā ayaṃ kho bhavaṃ Brahmā Mahābrahmā ti ādīni vadantā namas-
santi patthenti pihenti24, aho vata25 mayam pi evarūpā bhaveyyāmā 'ti icchan-
tīti attho.
Tassa kathaṃ sutvā Satthā dutiyaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd eva.
2 Bd adds vata.
3 Bd imāya gamanāya.
4 Cs omits idaṃ.
5 Bd omits idaṃ.
6 Bd omits na mīyati.
7 Bd ca.
8 Cks niccabban.
9 Bd pa.
10 Cks omits uttariṃ nissaraṇaṃ natthaññaṃ.
11 Bd omits tvaṃ evaṃ kathesi.
12 Bd -lo-.
13 Bd does not repeat a. pi c.
14 Bd adds pi.
15 Bd -yakeso.
16 Bd -bhayenasito.
17 Bd -yake.
18 Bdf brahmupapatti.
19 Bd -kammānaṃ.
20 Bd omits vasaṃ vattanena.
21 Bd adds bho.
22 Bd antimā brahmupapatti.
23 Bd -mākonippatti.
24 Bd -hayanti.
25 Bd tāta.
[page 360]
360 VII. Sattanipāta. 1. Kukkuvagga. (41.)
Ja_VII,1.10(=405).2: Appaṃ hi etaṃ na hi dīgham āyu
yan tvaṃ Baka maññasi dīgham āyu,
sataṃ sahassānaṃ nirabbudānaṃ
āyuṃ pajānāmi tavāhaṃ Brahme ti. || Ja_VII:69 ||
Tattha sataṃ sahassānaṃ nirabbudānan ti nirabbudasaṃkhātānaṃ
gaṇanānaṃ satasahassaṃ1, vassānaṃ hi dasadasakaṃ2 sataṃ, dasasatāni3 sa-
hassaṃ, sataṃ sahassānaṃ4 satasahassaṃ, sataṃ satasahassānaṃ5 koṭi nāma, sataṃ
koṭisatasahassānaṃ pakoṭi nāma, sataṃ pakoṭisatasahassānaṃ6 koṭippakoṭi nāma,
sataṃ koṭippakoṭisatasahassānaṃ ekaṃ nahutaṃ nāma, sataṃ nahutasatasahassā-
naṃ ekaṃ ninnahutaṃ nāma, cheko gaṇako ettakaṃ gaṇetuṃ sakkoti, tatopa-
raṃ gaṇanā nāma Buddhānam eva visayo, tattha sataṃ ninnahutasatasahassānaṃ
ekaṃ abbudaṃ, vīsati abbudāni7 ekaṃ nirabbudaṃ, tesaṃ nirabuddānaṃ8 sata-
sahassānaṃ ekaṃ ahahaṃ nāma9, ettakaṃ Bakassa Brahmuno10 tasmiṃ11 bhave
avasiṭṭhaṃ12 āyuṃ13 sandhāya Bhagavā evam āha.
Taṃ14 sutvā Bako tatiyaṃ gātham āha:
Ja_VII,1.10(=405).3: Anantadassī Bhagavāham asmi
jātijaraṃ sokam upātivatto,
kiṃ15 me purāṇaṃ vatasīlavantaṃ,
ācikkha me taṃ yam ahaṃ vijaññan ti. || Ja_VII:70 ||
Tattha Bhagavā ti Bhagava tumhe āyuṃ pajānāmi tavāhan ti vadantā16
ahaṃ anantadassī jātijarañ ca sokam upātivatto smīti vadatha, vatasīlavan-
tan ti vatasamādānañ ca sīlavatañ ca, idaṃ vuttaṃ hoti: yadi tumhe sabbaññu-
Buddhā evaṃ sante kiṃ mayhaṃ purāṇaṃ vatañ ca sīlacaraṇañ ca, ācikkha me
taṃ yam ahaṃ tayā ācikkhitaṃ yathāvasarasato vijāneyyan ti.
Ath'; assa Bhagavā atītāni vatthūni āharitvā ācikkhanto catasso
gāthā abhāsi:
Ja_VII,1.10(=405).4: Yaṃ tvaṃ apāyesi bahū manusse
pipāsite ghammani samparete
taṃ te17 purāṇaṃ vatasīlavantaṃ
suttappabuddho va anussarāmi. || Ja_VII:71 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ssānaṃ.
2 Bd dasassa dasakānaṃ.
3 Bd -tānaṃ.
4 Ck dasasata-, Cs dasasatasahassānaṃ corr. to sataṃ sahassānaṃ,
Bd sahassaṃ nāma sataṃ sahassānaṃ.
5 Ck omits sataṃ, Cs satasahassānaṃ corr. to sataṃ sata-,
Bd sataṃ sata- twice.
6 Cks omit nāma sataṃ pakoṭi.
7 Bd -dānaṃ.
8 Bd -daṃ.
9 Cks nāma satasahassānaṃ in the place of ekaṃ ahahaṃ nāma.
10 Bd brahmaṇo thapetvā.
11 Bd eta-.
12 Bd -siṭhakaṃ.
13 Bd adds taṃ.
14 Bd sataṃ.
15 Cks kim.
16 Bd -to.
17 Bf tan te, Bd tathā in the place of taṃ te, Cks naṃ te.
[page 361]
10. Bakabrahmajātaka. (405.) 361
Ja_VII,1.10(=405).5: Yaṃ Eṇikūlasmiṃ janaṃ gahītaṃ
amocayī gayhaka niyyamānaṃ
taṃ te purāṇaṃ vatasīlavantaṃ
suttappabuddho va anussarāmi. || Ja_VII:72 ||
Ja_VII,1.10(=405).6: Gaṅgāya sotasmiṃ gahītanāvaṃ
luddhena nāgena manussakamyā1
amocayittha balasā pasayha,
taṃ te purāṇaṃ vatasīlavantaṃ
suttappabuddho va anussarāmi. || Ja_VII:73 ||
Ja_VII,1.10(=405).7: Kappo ca te baddhacaro ahosiṃ,
sambuddhivantaṃ vatinam2 amaññaṃ,
taṃ te purāṇaṃ vatasīlavantaṃ
suttappabuddho va anussarāmīti. || Ja_VII:74 ||
Tattha apāyesīti pāyesi, ghammani samparete ti ghammena sam-
parete ativiya phuṭṭhe ghammakilante, suttappabuddho vā 'ti paccūsakāle
supanato3 supinaṃ passitvā taṃ supinakaṃ viya anussarāmi. So kira Brahmā
ekasmiṃ kappe tāpaso hutvā marukantāre4 vasanto bahunnaṃ kantārapaṭipan-
nānaṃ pānīyaṃ āharitvā adāsi. Ath'; ekadivasaṃ eko satthavāho pañcahi sa-
kaṭasatehi marukantāraṃ4 paṭipajji5. manussā disā6 vavatthapetuṃ asakkontā
sattadivasāni āhiṇḍitvā khīṇadārūdakā7 nirāhārā taṇhābhibhūtā8 idāni no jīvitaṃ
n'; atthīti sakaṭe9 parivattetvā goṇe mocetvā heṭṭhāsakaṭesu nipajjiṃsu.
Tadā tāpaso āvajjanto te disvā mā mayi passante10 nassiṃsū 'ti attano iddhā-
nubhāvena11 Gaṅgāsotaṃ ubbattetvā satthābhimukhaṃ12 akāsi, avidūre c'; ekaṃ
vanasaṇḍaṃ māpesi. Manussā pānīyaṃ pivitvā nahātvā goṇe santappetvā vana-
saṇḍato tiṇaṃ lāyitvā dārūni gahetvā disaṃ sallakkhetvā arogā kantāraṃ atikka-
miṃsu, taṃ sandhāy'; etaṃ vuttaṃ. Eṇikūlasmin ti Eṇiyā nāma nadiyā
kūle, gayhakaniyyamānan ti karamaragāhaṃ gahetvā niyyamānaṃ. So13
kira tāpaso aparasmiṃ kāle ekaṃ paccantagāmaṃ nissāya nadītīre vanasaṇḍe
vihāsi. Ath'; ekasmiṃ divase pabbatato corā otaritvā taṃ gāmaṃ paharitvā
mahājanaṃ gahetvā pabbataṃ āropetvā antarāmagge cariyamanusse14 ṭhapetvā
pabbatabilaṃ15 pavisitvā āhāraṃ pacāpentā16 nisīdiṃsu. Tāpaso gomahisā-
dīnañ c'; eva dārakādīnañ17 ca mahantaṃ18 aṭṭasaraṃ19 sutvā mayi passante
mā nassiṃsū 'ti iddhānubhāvena attabhāvaṃ vijahitvā20 caturaṅginiyā senāya
parivuto rājā hutvā yuddhabheriṃ ākoṭāpento21 taṃ ṭhānaṃ agāmāsi. Cariya-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -kampā, Bd -kappā, Bf -kammā.
2 Ck -vantaṅcatinaṃ, Cs vattañcaninaṃ, Bd sambuddhavantaṃ vatidaṃ,
Bf -vantā vahita.
3 so Cks; Bd sabbanto.
4 Bd manu-.
5 Bd patijaggi.
6 Ck divasā.
7 Ck -dārudakā, Cs -dārukā, Bd -dārujakā corr. to -dārukhakā?
8 Cks kaṇhā-, Bd uṇhā-.
9 Cks -ṭaṃ.
10 Bd m. p. mā.
11 Bd -ve.
12 Bd sattavāhābhi-.
13 Cks add ca.
14 Bd cārika-.
15 Bd -tajāle.
16 Cs Bd -pento, Ck -petvāntā.
17 Bd dārakadārikānañ.
18 Bd -tataraṃ.
19 Bd taṭṭassaraṃ.
20 Bd jahitvā.
21 Bd -riñcākoṭā-.
[page 362]
362 VII. Sattanipāta. 1. Kukkuvagga. (41.)
manussā1 disvā corānaṃ ārocesum. Corā2 raññā saddhiṃ viggaho nāma na3
yutto ti sabbaṃ gahitabhaṇḍaṃ4 chaḍḍetvā bhattaṃ abhuñjitvā va palāyiṃsu.
Tāpaso te sabbe ānetvā sakagāme yeva patiṭṭhāpesi, taṃ sandhāya vuttaṃ.
Gahītanāvan ti gahitanāvaṃ5, luddhenā 'ti kakkhaḷena, manussakamyā6
ti manusse vināsetukāmatāya, balasā 'ti balena, pasayhā 'ti abhibhavitvā.
Tasmiṃ7 kāle so tāpaso Gaṅgātīre vihāsi. Tadā manussā dve tayo nāvāsaṃ-
ghāṭe bandhitvā8 saṃghāṭamatthake pupphamaṇḍapaṃ kāretvā saṃghāṭe nisī-
ditvā khādantā pivantā sambandhakulaṃ gacchanti, te pītāvasesaṃ suraṃ
bhuttakhāditāvasesāni bhattamacchamaṃsatambulādīni Gaṅgāyam eva pātenti.
Gaṅgeyyo nāgarājā ime ucchiṭṭhakaṃ9 mama upari khipantīti kujjhitvā sabbe
va10 ne gahetvā Gaṅgāya osīdāpemīti11 mahantaṃ ekadoṇināvappamāṇaṃ12 atta-
bhāvaṃ māpetvā udakaṃ bhinditvā phaṇaṃ dhārayamāno tesaṃ abhi-
mukho13 pāyāsi. Te nāgarājānaṃ disvā va maraṇabhayatajjitā ekappa-
hārena14 mahāsaddaṃ kariṃsu. Tāpaso tesaṃ paridevitasaddaṃ sutvā
nāgarājassa ca kuddhabhāvaṃ ñatvā mayi passante mā nassiṃsū 'ti khippaṃ
iddhiyānubāvena15 supaṇṇavaṇṇaṃ16 māpetvā agamāsi. Nāgarājā taṃ disvā
maraṇabhayabhīto17 udake nimujji. Manussā sotthibhāvaṃ patvā18 aga-
maṃsu, taṃ sandhāya19 vuttaṃ. Baddhacaro ti antevāsiko, sambuddhi-
vantaṃ20 vatinaṃ21 amaññan ti buddhisampanno c'; eva vatasampanno22
ca so ti23 taṃ maññamāno24, iminā kiṃ dasseti: Mahābrahme ahaṃ tava Ke-
savatāpasakāle Kappo nāma antevāsī25 veyyāvaccakaro hutvā tuyhaṃ Nāradena
nāma amaccena Barāṇasito Himavantaṃ ānītassa rogaṃ vūpasamesiṃ26. Atha
naṃ Nārado dutiyavāre āgantvā nīrogaṃ27 disvā imaṃ gāthaṃ abhāsi28:
Manussindaṃ jahitvāna sabbakāmasamiddhinaṃ (supra p.144.)
kathan29 nu Bhagavā Kesī30 Kappassa31 ramati assame32 ti.
Taṃ enaṃ33 tvaṃ evam avaca34:
Sādūni ramaṇīyāni santi rakkhā35 manoramā,
subhāsitāni Kappassa Nārada ramayanti man ti.
Iti 'ssa Bhagavā imaṃ attanā36 antevāsikena hutvā rogassa vūpasamitabhāvaṃ
dīpento evam āha. Idañ ca37 pana Brahmunā manussakāle38 katakammaṃ
sabbaṃ Mahābrahmānaṃ sallakkhāpento va39 kathesi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd cāriya-.
2 Bd te corā.
3 Bd a.
4 Bd -takaṃ bhaṇḍaṃ.
5 Bd -taṃ nā-.
6 Bd -kappā.
7 Bd imasmiṃ.
8 Cks add taṃ.
9 Cks ucci-.
10 Bd ja.
11 Bd -pessāmiti.
12 Bd -doṇikavappa-.
13 Ck -khe, Cs -khe corr. to -kho.
14 Bd -neva.
15 Bd khipanisantiyā attano ānu-, all three MSS. add khippaṃ.
16 Bd adds attānaṃ.
17 Bd -bhayataṭṭito.
18 Bd gantvā.
19 Bd -yetaṃ.
20 Ck -mantaṃ, Cs -mantaṃ corr. to -vantaṃ, Bd sambuddhavantaṃ.
21 Ck vatiṇaṃ, Bd vatidaṃ.
22 Ck vana-, Cs vana- corr. to vata-? Bd tattha sampanno.
23 Bd hi.
24 Bd am-.
25 Cks -si, Bd -siko.
26 Bd -masi, Cks -mesi.
27 all three MSS. ni-.
28 Cks imā gāthā.
29 Bd kathaṃ.
30 Bd -si.
31 Bd kapassa.
32 Ck rāmatassace, Cs rāmatassave.
33 Cks ena.
34 Cs evamevaca, Bd atha satthā tam enaṃ etad avoca.
35 Cks rukkhā.
36 Bd -no.
37 Bd tañ ca.
38 Bd -loke.
39 Bd omits va.
[page 363]
1. Gandhārajātaka. (406.) 363
So Satthu vacanena attanā katakammaṃ saritvā1 thutiṃ karonto
osānagātham āha:
Ja_VII,1.10(=405).8: Addhā pajānāsi mam'; etam āyuṃ,
aññam pi jānāsi, tathā hi Buddho,
tathā hi t'; āyaṃ jalitānubhāvo
obhāsayaṃ tiṭṭhati Brahmalokan ti. || Ja_VII:75 ||
Tattha tathā hi Buddho ti tathā hi tvaṃ Buddho, Buddhānaṃ hi
aññātaṃ nāma n'; atthi, sabbadhammānaṃ buddhattā yeva hi te2 Buddhā3 nāmā
'ti taṃ dasseti4, tathā hi tāyan ti buddhattā yeva5 pana ayaṃ jalito sarī-
rappabhāvo6, obhāsayaṃ tiṭṭhatīti imaṃ sakalam pi Brahmalokaṃ obhā-
sento tiṭṭhati.
Evaṃ Satthā attano Buddhaguṇaṃ jānāpento dhammaṃ desetvā
saccāni7 pakāsesi. Saccapariyosāne dasamattānaṃ8 Brahmasahassā-
naṃ9 anupādāya āsavehi cittā10 vimucciṃsu11. Iti Bhagavā bahun-
naṃ12 Brahmānaṃ avassayo hutvā Brahmalokā Jetavanaṃ āgantvā tat-
tha kathitaniyāmen'; eva taṃ dhammadesanaṃ kathetvā jātakaṃ samo-
dhānesi: "Tadā Kesavatāpaso Baka-Brahmā ahosi, Kappamāṇavo aham
evā" 'ti. Bakabrahmajātakaṃ13. Kukkuvaggo paṭhamo.
2. GANDHĀRAVAGGA.
1. Gandhārajātaka.
Hitvā gāmasahassānīti. Idaṃ Satthā Jetavane viha-
ranto bhesajjasannidhikārasikkhāpadaṃ ārabbha kathesi.
Vatthuṃ pana Rājagahe samuṭṭhitaṃ. Āyasmatā Pilindiyavacchena14
ārāmikakulaṃ mocetuṃ rājanivesanaṃ gantvā rañño pāsāde iddhibalena
sovaṇṇamaye kate manussā pasīditvā therassa pañcabhesajjāni pahi-
ṇiṃsu. So15 tāni parisāya vissajjesi. Parisā pana16 bāhulikā17 ahosi,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds tathāgatassa.
2 Bd omits te.
3 Bd buddho.
4 Bd omits taṃ dasseti.
5 Bd adds ca.
6 Bd -bhānubhāvo.
7 Bd jānāni saccāni.
8 Bd sampattānaṃ.
9 Bd dasabrahma-.
10 Bd cittāni.
11 Bd pi muñcisu.
12 Bd -hūnaṃ.
13 Bd adds dasamaṃ.
14 Bd -dava-.
15 Cks omit so.
16 Bd panassa.
17 Bd ba-.
[page 364]
364 VI. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga. (42.)
laddhaṃ laddhaṃ1 kolambe2 pi ghaṭe pi pattatthavikāyo pi3 pūretvā
paṭisāmesi. Manussā disvā "mahicchā ime samaṇā4 antokoṭṭhāgārikā"
ti ujjhāyiṃsu. Satthā taṃ pavattiṃ sutvā ‘yāni kho pana tāni gilā-
nānaṃ bhikkhūnan'; ti sikkhāpadaṃ paññapetvā "bhikkhave porāṇaka-
paṇḍitā anuppanne Buddhe bāhirakapabbajjaṃ pabbajitvā pañcasīla-
mattakaṃ rakkhantāpi loṇasakkharamattakaṃ punadivasatthāya nida-
hante5 garahiṃsu, tumhe pana evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā
dutiyatatiyadivasatthāya6 sannidhiṃ7 karothā" 'ti {vatvā} atītaṃ āhari:
Atīte Gandhāraraṭṭhe Bodhisatto Gandhāra-
rañño putto hutvā pitu accayena rajje patiṭṭhāya dhammena
rajjaṃ kāresi. Majjhimapadese pi Videharaṭṭhe Videho nāma
rājā rajjaṃ kāresi. Te dve pi rājāno adiṭṭhasahāyā8 va9
hutvā aññamaññaṃ10 thiravissāsā11 ahesuṃ. Tadā manussā
dīghāyukā honti, tiṃsavassasahassāni jīvanti. Ath'; ekadā
Gandhārarājā puṇṇamuposathadivase samādinnasīlo mahātale
paññattavarapallaṃkamajjhagato12 vivaṭena sīhapañjarena pā-
cīnalokadhātuṃ olokento amaccānaṃ dhammatthayuttakathaṃ
kathento nisīdi. Tasmiṃ khaṇe gaganatalaṃ abhilaṃghantaṃ
eva13 paripuṇṇaṃ candamaṇḍalaṃ Rāhu avatthari. Candap-
pabhā antaradhāyi. Amaccā candālokaṃ apassantā candassa
Rāhunā gahitabhāvaṃ rañño ārocesuṃ. Rājā candaṃ oloke-
tvā "ayaṃ cando āgantukaupakkilesena upakkiliṭṭho14 nippa-
bho jāto, mayham p'; esa rājaparivāro upakkileso, na kho
pana me15 taṃ patirūpaṃ y'; āhaṃ16 Rāhunā gahitacando viya
nippabho bhaveyyaṃ, visuddhe gaganatale virocantaṃ canda-
maṇḍalam iva17 rajjaṃ pahāya pabbajissāmi, kim me parena
ovaditena, kule ca gaṇe ca alaggo hutvā attānam eva ovadanto
vicarissāmi, idam me patirūpan" ti cintetvā "yaṃ icchatha
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd only one laddhaṃ.
2 Bd koḷumpe.
2 Ck patthattha-, Cs patthattha- corr. to pattattha-,
Bd pattatthavikāya pi.
4 Bd adds sakyaputtiyā.
5 all three MSS. -to.
6 Bd -tatiyānidiva-.
7 Bd adds karonto ayuttaṃ vo.
8 Bd adiṭhavisāsā
9 Bd omits va.
10 Cks -m pi.
11 Bd kiravi-.
12 Bd -kaṃmajjha-.
13 Bd -ghantaraṃ miva.
14 Bd upaki-.
15 Bd so pana kho me.
16 Bd svāhaṃ.
17 Bd -ḷaṃ viya.
[page 365]
1. Gandhārajātaka. (406.) 365
tam1 karothā" 'ti rajjaṃ amaccānaṃ niyyādesi. Dvīsu pi
Kasmīra-Gandhāra-raṭṭhesu so2 rajjaṃ chaḍḍetvā isipabbaj-
jaṃ pabbajitvā jhānābhiññaṃ3 nibbattetvā jhānaratisamappito
Himavantapadese vāsaṃ kappesi. Videharājāpi "sukhaṃ me
sahāyassā" 'ti vāṇije pucchitvā tassa pabbajitabhāvaṃ sutvā
"mama sahāye pabbajite aham rajjena kiṃ karissāmīti" satta-
yojane4 Mithilanagare rajjaṃ5 tiyojanasatike Videharaṭṭhe so-
ḷasasu gāmasahassesu pūritāni koṭṭhāgārāni soḷasasahassanā-
ṭakitthiyo chaḍḍetvā puttadhītaro amanasikaritvā Himavanta-
padesaṃ pavisitvā pabbajitvā pavattaphalabhojano hutvā sa-
mavattavāsaṃ6 vasanto viharati7. Te ubho pi samavatta-
cāraṃ8 carantā aparabhāge samāgacchiṃsu, na pana añña-
maññaṃ sañjāniṃsu, sammodamānā ekato va samavattavāsaṃ9
vasiṃsu10. Videhatāpaso11 Gandhāratāpasassa upaṭṭhānaṃ
karoti. Tesaṃ ekasmiṃ puṇṇamadivase aññatarasmiṃ rukkha-
mūle nisīditvā dhammayuttaṃ kathaṃ12 kathentānaṃ gaganatale
virocamānaṃ candamaṇḍalaṃ Rāhu avatthari. Videhatāpaso "kin
nu kho candassa pabhā naṭṭhā" ti ulloketvā13 Rāhu-gahitaṃ14
candaṃ disvā "ko nu kho eso ācariya candaṃ avattharitvā
nippabham akāsīti" pucchi. "Antevāsika, ayaṃ Rāhu nāma
candass'; eko15 upakkileso, virocituṃ na deti, aham pi Rāhu-
pahaṭaṃ16 candamaṇḍalaṃ disvā ‘idaṃ parisuddhacandamaṇḍa-
laṃ17 āgantukaupakkilesena18 nippabhaṃ jātaṃ19, mayham pi
idaṃ rajjaṃ upakkileso, yāva20 candamaṇḍalaṃ Rāhu viya
idaṃ nippabhaṃ na karoti21 tāva pabbajissāmīti'; cintetvā tāvad
eva Rāhu-gahitaṃ candamaṇḍalaṃ22 ārammaṇaṃ katvā mahā-
rajjaṃ chaḍḍetvā pabbajito" ti. "Ācariya tvaṃ Gandhārarājā"
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds rājānaṃ.
2 Bd ekasmi.
3 Bd -ññāyo.
4 Bd -nike.
5 Ck rajjan, Bd omits rajjaṃ.
6 Bd samapavatta-.
7 Bd vicari.
8 Bd -vattācāraṃ.
9 Bd -vattācāraṃ.
10 Ck cariṃsu, Bd carisuṃ.
11 Bd tadā vi-.
12 Bd dhammatthayuttakathaṃ.
13 Bd si oloketvā.
14 Ck -gahītaṃ, Bd rāhunā gahitaṃ.
15 Ck eke, Cs eke corr. to eko.
16 Bd -gahitaṃ.
17 Bd -ddhassa candamaṇḍalassa.
18 Bd -kena upa-.
19 Bd adds taṃ.
20 Bd adds maṃ.
21 Bd na rovati.
22 Bd adds rāhu viya idaṃ nippabhan ti.
[page 366]
366 VII. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga. (42.)
ti. "Āma ahan" ti. "Ācariya, ahaṃ Videharaṭṭhe Mithila-
nagare Videharājā nāma, nanu mayaṃ aññamaññaṃ adiṭṭha-
sahāyā1" ti. "Kiṃ pana te ārammaṇaṃ ahosīti". "Ahaṃ
‘tumhe pabbajitā'; ti sutvā ‘addhā pabbajjāya guṇaṃ2 addasaṃsū'
ti tumhe yeva ārammaṇaṃ katvā rajjaṃ pahāya pabbajito" ti.
Te tato paṭṭhāya ativiya samaggā sammodamānā pavattaphala-
bhojanā hutvā vicariṃsu. Tattha dīgharattaṃ vasitvā ca3 pana
loṇambilasevanatthāya Himavantato otaritvā ekaṃ paccanta-
gāmaṃ pāpuṇiṃsu4. Manussā tesaṃ iriyāpathe pasīditvā bhik-
khaṃ datvā paṭiññaṃ gahetvā araññe rattiṭṭhānādīni5 māpetvā
vasāpesuṃ, antarāmagge pi tesaṃ6 bhattakiccakaraṇatthāya
udakaphāsukaṭṭhāne sālaṃ kāresuṃ. Te paccantagāme bhik-
khaṃ caritvā tāya paṇṇasālāya7 nisīditvā paribhuñjitvā attano
vasanaṭṭhānaṃ gacchanti. Te pi nesaṃ manussā8 āhāraṃ da-
damānā ekadā loṇaṃ patte9 pakkhipitvā denti10 ekadā aloṇa-
kāhāram eva denti. Te ekadivasaṃ paṇṇapuṭe bahutaraṃ
loṇaṃ adaṃsu. Vedehatāpaso11 loṇaṃ ādāya gantvā Bodhi-
sattassa bhattakiccakāle pahonakaṃ12 datvā attano13 pamāṇa-
yuttaṃ gahetvā atirekaṃ paṇṇapuṭe bandhitvā "aloṇakadivase
bhavissatīti14 tiṇavaṭṭiantare15 ṭhapesi. Ath'; ekadivasaṃ alo-
ṇake āhāre laddhe Vedeho16 Gandhārassa bhikkhābhājanaṃ
datvā tiṇavaṭṭiantarato17 loṇaṃ āharitvā "ācariya loṇaṃ gaṇ-
hathā" 'ti āha. "Ajja manussehi loṇaṃ na dinnaṃ, tvaṃ
kuto labhīti18". "Ācariya, purimadivasaṃ19 manussā bahuṃ
loṇaṃ adaṃsu, athāhaṃ ‘aloṇakadivase bhavissatīti'; atirekaṃ20
ṭhapesin" ti. Atha naṃ Bodhisatto "moghapurisa tiyojana-
satikaṃ Videharaṭṭhaṃ pahāya pabbajitvā akiñcanabhāvaṃ
patvā idāni loṇasakkharāya taṇhaṃ janesīti" tajjetvā ovadanto
paṭhamaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -yakā.
2 Bd adds mahantaṃ.
3 Ck va, Cs va corr. to ca.
4 Bd sampā-.
5 Bd rāttindivaṭhānādini.
6 Bd ne-.
7 Bd omits paṇṇa.
8 Bd manussā tesaṃ.
9 Bd loṇapatte loṇaṃ.
10 Bd adds ekadā paṇṇapuṭe bandhitvā denti.
11 Bd vi-.
12 Bd loṇaṃ.
13 Bd adds pi.
14 Bd -ssati.
15 Bd -ṭṭikimantare.
16 Bd vi-.
17 Bd -vaṭṭikān-.
18 Bd labhatitisiti.
19 Bd -se.
20 Bd -kaloṇaṃ.
[page 367]
1. Gandhārajātaka. (406.) 367
Ja_VII,1.1(=406).1: Hitvā gāmasahassāni paripuṇṇāni soḷasa
koṭṭhāgārāni phītāni sannidhiṃ dāni kubbasīti. || Ja_VII:76 ||
Tattha koṭṭhāgārānīti suvaṇṇarajatamaṇimuttādiratanakoṭṭhāgārāni1 c'
eva dussakoṭṭhāgāradhaññakoṭṭhāgārāni ca, phītānīti {pūrāni}, sannidhiṃ
dāni kubbasīti idāni sve bhavissati tatiyadivase bhavissatīti loṇamattaṃ san-
nidhiṃ karosīti.
Videho evaṃ garahiyamāno garahaṃ asahanto paṭipakkho
hutvā "ācariya, tumhe attano dosaṃ adisvā mayham eva dosaṃ
passatha, nanu tumhe ‘kim me parena ovaditena, attānam eva
ovadissāmīti'; rajjaṃ chaḍḍetvā pabbajitā, te2 idāni maṃ kasmā
ovadathā" 'ti dutiyaṃ gātham āha:
Ja_VII,1.1(=406).2: Hitvā Gandhāravisayaṃ pahūtadhanadhāniyaṃ3
pasāsanāto4 nikkhanto idha dāni pasāsasīti. || Ja_VII:77 ||
Tattha pasāsanāto4 ti ovādānusāsanidānato, idha dānīti idāni idha
araññe kasmā maṃ ovadathā 'ti.
Taṃ sutvā Bodhisatto tatiyaṃ gātham āha:
Ja_VII,1.1(=406).3: Dhammaṃ bhaṇāmi Vedeha5, adhammo me na ruccati,
dhammaṃ me bhaṇamānassa na pāpam upalippatīti6. || Ja_VII:78 ||
Tattha dhamman ti sabhāvaṃ, Buddhādīhi vaṇṇitaṃ pasatthaṃ kāraṇam
eva, na ruccatīti adhammo nāma assabhāvo7 mayhaṃ kadāci na ruccati, na
pāpamupalippatīti6 mama sabhāvam eva kāraṇam eva8 bhaṇantassa pāpaṃ
nāma hadaye na allīyati9, ovādadānaṃ nām'; etaṃ Buddhapaccekabuddhasāvaka-
bodhisattānaṃ paveṇi, tehi dinnovādaṃ bālā na gaṇhanti, ovādadāyakassa pana
pāpaṃ nāma n'; atthi:
Nidhīnaṃ va pavattāraṃ yaṃ passe vajjadassinaṃ
niggayhavādiṃ medhāviṃ tādisaṃ paṇḍitaṃ bhaje,
tādisaṃ bhajamānassa seyyo hoti na pāpiyo.
Ovadeyy'; anusāseyya asabbhā ca nivāraye,
sataṃ hi so piyo hoti, asataṃ hoti appiyo ti. (Dhp. v. 76-77.)
Vedehatāpaso10 Bodhisattassa kathaṃ sutvā "ācariya
atthanissitaṃ kathentenāpi paraṃ ghaṭṭetvā11 rosetvā kathetuṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -didhanako-.
2 Bd omits te.
3 Bd bahutadhanadhāritaṃ.
4 Bdf passāsanato.
5 Bd vi-.
6 Bdf -limpatīti.
7 Cs Bd asa-.
8 Bd omits kāraṇameva.
9 Bd limpati.
10 Bd vi-.
11 Bd ghaṭe-.
[page 368]
368 VII. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga. (42.)
na vaṭṭati, tvaṃ maṃ kuṇṭhasatthena1 muṇḍanto2 viya atipha-
rusaṃ kathesīti" vatvā catutthaṃ gātham āha:
Ja_VII,1.1(=406).4: Yena kenaci vaṇṇena paro labhati ruppanaṃ
mahatthiyampi3 ce vācaṃ na taṃ bhāseyya paṇḍito ti. || Ja_VII:79 ||
Tattha yena kenacīti dhammayuttenāpi kāraṇena, labhati ruppanan
ti ghaṭṭanaṃ4 dūsanaṃ5 kuppanaṃ labhati yeva, na taṃ bhāseyyā 'ti tasmā
taṃ parapuggalaṃ yāya so vācāya ruppati6 taṃ mahatthiyaṃ7 mahantaṃ attha
nissitam pi8 vācaṃ na bhāseyyā 'ti attho.
Ath'; assa Bodhisatto pañcamaṃ gātham āha:
Ja_VII,1.1(=406).5: Kāmaṃ ruppatu vā mā vā bhusaṃ vā vikiriyyatu,
dhammaṃ me bhaṇamāssa na pāpam upalippatīti9. || Ja_VII:80 ||
Tattha kāman ti ekaṃsena, idaṃ vuttaṃ hoti: ayuttakāroko puggalo
ayuttaṃ te katan ti ovadiyamāno ekaṃsen'; eva kujjhatu10 vā mā vā kujjhatu11
athavā bhusamuṭṭhi viya vikiriyyatu, mayhaṃ pana dhammaṃ12 bhaṇantassa
pāpaṃ nāma n'; atthīti.
Evañ ca pana vatvā "na vo13 ahaṃ Ānanda tathā parak-
kamissāmi yathā kumbhakāro āmake āmakamatte14, niggayha
niggayhāhaṃ Ānanda vakkhāmi, yo sāro so ṭhassatīti" imassa
Sugatovādassa anurūpāya paṭipattiyaṃ15 ṭhatvā yathā kum-
bhakāro bhājanesu punappuna ākoṭetvā āmakaṃ agahetvā
pakkam eva bhājanaṃ gaṇhāti16 evaṃ punappun'; ovaditvā
niggaṇhitvā pakkabhājanasadiso17 puggalo gahetabbo ti das-
setuṃ puna taṃ ovadanto
Ja_VII,2.1(=406).6: Noce assa sakā buddhi vinayo vā susikkhito
vane andhamahiso va careyya bahuko jano. || Ja_VII:81 ||
Ja_VII,2.1(=406).7: Yasmā ca pan'; idh'; ekacce ācāramhi18 susikkhitā
tasmā vinītavinayā caranti susamāhitā ti || Ja_VII:82 ||
idaṃ gāthadvayam āha.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vaṭṭatīti gaṇhasatthakena.
2 Bd ma-.
3 Cks mahiṭṭhiyamhi, Bf mahiddhiyam mi.
4 Bd ghaṭa-.
5 Cks ruppanaṃ, Bd dusana.
6 Bd dussati.
7 Cks mahaṭṭhi-, Bd mahathi-.
8 Bd -taṃ, omitting pi.
9 Bdf -limpa-.
10 Bd kuṭhatu.
11 Bd omits ku-.
12 Bd omits dha-.
13 Bd kho.
14 Cks omit āmake, Bd has āmakamattike.
15 Bd -yā.
16 Cks -hanti, Bd karoti gaṇhāti.
17 Cks -disaṃ.
18 Ck āvera-, Cs ācera-.
[page 369]
2. Mahākapijātaka. (407.) 369
Tass'; attho: samma Vedeha1 imesaṃ hi sattānaṃ sace attano buddhiyā
paṇḍite ovādadāyake2 nissāya ācārapaṇṇatti vinayo vā susikkhito na bhaveyya
evaṃ sante yathā tiṇalatādigahane3 vane andhamahiso gocarāgocaraṃ sāsaṃka-
nirāsaṃkañ4 ca ṭhānaṃ ajānanto carati tathā tumhādiso5 bahuko jano careyya,
yasmā pana idh'; ekacce sakāya buddhiyā rahitā sattā ācariyasantike ācāra-
paṇṇattisusikkhitā tasmā ācariyehi attano6 anurūpe vinaye vinītattā vinītavinayā
susamāhitā ekaggacittā hutvā carantīti, iminā idaṃ dasseti: iminā hi sattena
gihinā hutvā attano kulānarūpaṃ pabbajitena pabbajjānurūpā sikkhā sikkhi-
tabbā, gihino pi hi7 attano kulānurūpesu kasigorakkhādisu sikkhitā va8 sam-
pannājīvā hutvā susamāhitā caranti, pabbajitāpi pabbajjānarūpesu9 pāsādikesu
abhikkantapaṭikkantādisu adhisīlādhicittādhipaññāsikkhāsu10 sikkhitā va11
vigatavikkhepā susamāhitā caranti, lokasmiṃ hi12
Bāhusaccañ ca sippañ ca vinayo ca susikkhito,
subhāsitā ca yā vācā etam13 maṅgalam uttaman ti. (Childers, Kh. Pāṭha p.5)
Taṃ sutvā Vedehatāpaso "ācariya, ito paṭṭhāya maṃ
ovadatha14, ahaṃ anadhivāsakajātikatāya15 tumhehi saddhiṃ
kathesiṃ16, taṃ me khamathā" 'ti vanditvā Mahāsattaṃ kha-
māpesi. Te samaggavāsaṃ vasitvā pana Himavantam eva
agamaṃsu. Tatra Bodhisatto Vedehatāpasassa kasiṇapari-
kammaṃ kathesi. So taṃ katvā abhiññā ca samāpattiyo ca
nibbattesi. Iti te ubho pi aparihīnajjhānā Brahmalokaparā-
yanā ahesuṃ.
Satthā imaṃ desanaṃ17 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
Vedeho Ānando ahosi, Gandhārarājā aham evā" 'ti. Gandhāra-
jātakam.
2. Mahākapijātaka.
Attānaṃ saṃkamaṃ18 katvā ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto ñātatthacariyaṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ Bhadda-
sālajātake āvibhavissati. Tadā pana dhammasabhāyaṃ kathaṃ sa-
muṭṭhāpesuṃ: "āvuso Sammāsambuddho ñātakānaṃ atthaṃ caratīti".
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks vi-.
2 Ck adds hi.
3 Ck -gahaṇe, Bd -gahaṇena.
4 Bd -kaṃnir-.
5 Cks -se.
6 Bd repeats attano.
7 Bd omits hi.
8 Cks ca.
9 Bd pabbajita anurūpesu.
10 Cks adhisīlādhī-, Bd adds vā.
11 Bd omits va.
12 Bd omits hi and adds tena vuttaṃ.
13 Bd etaṃ.
14 Bd adds anusāsatha.
15 Bd -vāsanajā-.
16 Ck -si, Bd -mi.
17 Bd dhammade-.
18 Bd saṅgāmaṃ, Cks saṃsayaṃ.
[page 370]
370 VII. Sattanipāta. 1. Gandhāravagga. (42.)
Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sanni-
sinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'
eva pubbe pi Tathāgato ñātīnaṃ atthaṃ carat'; evā" "ti vatvā
atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto kapiyoniyaṃ nibbattitvā vayappatto ārohapariṇā-
hasampanno thāmabalūpeto1 asītisahassakapigaṇaparivāro Hi-
mavantapadese vasati. Tattha Gaṅgātīraṃ nissāya sākhāviṭa-
pasampanno sandacchāyo2 bahalapatto pabbatakūṭaṃ viya sam-
uggato ambarukkho ahosi, nigrodharukkho ti pi vadanti, tassa
madhurāni phalāni dibbagandharasāni mahantāni mahanta-
kūṭappamāṇāni3, tassa ekissā sākhāya phalāni thale patanti
ekissā4 Gaṅgājale, dvinnaṃ sākhānaṃ phalāni majjhe rukkha-
mūle patanti. Bodhisatto kapigaṇaṃ ādāya tattha phalāni
khādanto "ekasmiṃ kāle imassa rukkhassa5 udake patita-
phalaṃ6 nissāya amhākaṃ bhayaṃ uppajjissatīti" udakamat-
thake7 sākhāya ekaṃ phalam pi anavasesetvā pupphakāle ka-
lāyamattakālato8 paṭṭhāya khādāpeti c'; eva pātāpeti ca.
Evaṃ sante pi asītiyā9 vānarasahassehi adiṭṭhaṃ10 kipillakapuṭa-
paṭicchannaṃ11 ekaṃ pakkaṃ phalaṃ12 nadiyaṃ patitvā ud-
dhañ ca adho ca jālaṃ bandhāpetvā udakakīḷaṃ kīḷantassa
Bārāṇasirañño uddhajāle13 laggi. Rañño divasaṃ kīḷitvā sāyaṃ
gamanasamaye14 kevattā jālaṃ ukkhipantā taṃ15 disvā "asuka-
phalaṃ16 nāmā" 'ti ajānantā rañño dassesuṃ. Rājā "kiṃ
phalaṃ nām'; etan" ti pucchi. "Na jānāma devā" 'ti. "Ke
jānissantīti". "Vanacarakā17 devā" 'ti. So vanacarake17
pakkosāpetvā tesaṃ santikā "ambapakkan" ti sutvā churikāya
chinditvā paṭhamaṃ vanacarake17 khādāpetvā attanāpi18 khādi,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds pañcahatthiphalo ahosi.
2 Bd santa-.
3 Cs nātimahanta-, Bd atimahantakumpapamāṇāni.
4 Bd adds sākhāya.
5 Cks omit rukkhassa.
6 Bd -taṃpha-.
7 Cks -matthe.
8 Cs kaḷāya-, Bd puppakālato pappāyamattatākālato.
9 Bd asiti.
10 Cks adiṭṭha.
11 Bd kippilika-.
12 Cks omit pakkaṃ phalaṃ.
13 Bd uddhaṃ-.
14 Cs sayaṃ-, Bd sāyaṇhassamaye.
15 Cks naṃ.
16 Bd asukaṃ.
17 Bd -ri-.
18 Bd pacchā atthāpi.
[page 371]
2. Mahākapijātaka. (407.) 371
itthāgārassa1 pi amaccānam pi dāpesi. Rañño ambapakkaraso
sakalasarīraṃ pharitvā aṭṭhāsi. So rasataṇhāya bandhitvā2
tassa rukkhassa3 ṭhitaṭṭhānaṃ vanacarake4 pucchitvā tehi
"Himavantapadese nadītīre" ti vutte bahū nāvāsaṃghāṭe ban-
dhāpetvā vanacarakehi5 desitamaggena uddhasotaṃ6 agamāsi.
"Ettakāni divasānīti" paricchedo na kathito. Anupubbena
taṃ ṭhānaṃ patvā "eso so7 deva rukkho" ti vanacarakā rañño
ācikkhiṃsu. Rājā nāvā8 ṭhapetvā mahājanaparivuto padasā
tattha gantvā rukkhamūle sayanaṃ paññāpāpetvā9 ambapak-
kāni khāditvā nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā nipajji. Sab-
bāsu10 disāsu ārakkhaṃ ṭhapetvā aggiṃ kariṃsu. Mahāsatto
manussesu niddaṃ okkantesu11 aḍḍharattasamaye12 parisāya
saddhiṃ āgamāsi13. Asītisahassavānarā sākhāya sākhaṃ
carantā ambāni khādanti. Rājā pabujjhitvā kapigaṇaṃ disvā
manusse uṭṭhapetvā14 dhanuggahe pakkosāpetvā "yathā ete15
phalakhādakā vānarā na palāyanti tathā te16 parikkhipitvā
vijjhatah, sve ambāni ca17 vānaramaṃsañ ca khādissāmīti18"
āha. Dhanuggahā "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā rukkhaṃ pari-
vāretvā sare sandahitvā19 aṭṭhaṃsu. Te disvā vānarā maraṇa-
bhayabhītā palāyituṃ asakkontā Mahāsattaṃ upasaṃkamitvā20
"deva ‘palāyanamakkaṭe vijjhissāmā'; 'ti rukkhaṃ parivāretvā
dhanuggahā ṭhitā, kiṃ karomā" 'ti pucchitvā kampamānā
aṭṭhaṃsu. Bodhisatto "mā bhāyittha, ahaṃ vo jīvitaṃ dassā-
mīti" vānaragaṇaṃ samassāsetvā ujukaṃ uggatasākhaṃ abhi-
ruyha21 gaṅgābhimukhaṃ gatasākhaṃ22 gantvā tassā23 pariyan-
tato pakkhanditvā dhanusatamattaṃ24 ṭhānaṃ atikkamma
Gaṅgātīre ekasmiṃ gumbamatthake patitvā tato oruyha
"mamāgataṭṭhānaṃ25 ettakaṃ bhavissatīti" ākāsaṃ paricchin-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ssā.
2 Bd pappajjitvā.
3 Bd omits ru-.
4 Bd -ri-.
5 Bd -rikānaṃ.
6 Bd uddhaṃ-.
7 Bd omits so.
8 Bd adds nadiyaṃ.
9 Cs pañña- corr. to paññā-, Ck pañña-.
10 Bd sabba.
11 Bd okkaman-.
12 Bd -rattiṃ-.
13 Cks a-.
14 Bd uṭhā-.
15 Bd te.
16 Bd taṃ ṭhānaṃ in the place of tathā te.
17 Bd ceva.
18 Bd -māti.
19 Bd sanhayitvā.
20 Bd -miṃsu.
21 Bd āru-.
22 Bd omits ga-.
23 all three MSS. tassa.
24 Bd -matta.
25 Bd mama-.
[page 372]
372 VII. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga. (42.)
ditvā ekaṃ vettalataṃ mūle chinditvā sodhetvā "ettakaṃ1
rukkhe bajjhissati ettakaṃ ākāsaṭṭhaṃ bhavissatīti" imāni dve
ṭhānāni vavatthapetvā attano kaṭiyaṃ bandhanaṃ2 na sallak-
khesi. So taṃ lataṃ ādāya ekakoṭiṃ Gaṅgātīre patiṭṭhita-
rukkhe bandhitvā ekaṃ attano kaṭiyaṃ bandhitvā vātacchinna-
valāhakavegena3 dhanusatamattaṃ4 ṭhānaṃ laṃghitvā kaṭiyaṃ
baddhaṭṭhānassa5 asallakkhitattā rukkhaṃ pāpuṇituṃ asak-
konto ubhohi hatthehi ambasākhaṃ daḷhaṃ gaṇhitvā vānara-
gaṇassa saññaṃ6 adāsi: "sīghaṃ mama piṭṭhiṃ maddamānā
vettalatāya sotthigamanaṃ gacchathā" 'ti. Asītisahassavānarā
Mahāsattaṃ vanditvā khamāpetvā tathā agamaṃsu7. Tadā
Devadatto pi makkaṭo hutvā tesaṃ abbhantaro hoti, "ayaṃ8
me paccāmittassa piṭṭhiṃ passituṃ kālo" ti uccasākhaṃ āruy-
ha vegaṃ janetvā tassa piṭṭhiyaṃ pati. Mahāsattassa hada-
yaṃ chijji, balavavedanā uppajji. So pi taṃ vedanāmattaṃ9
katvā pakkāmi. Mahāsatto ekako va ahosi. Rājā aniddā-
yanto vānarehi ca Mahāsattena ca katakiriyaṃ sabbaṃ disvā
"ayaṃ tiracchāno hutvā attano jīvitaṃ agaṇetvā parisāya sot-
thibhāvam eva akāsīti" cintento nipajji. So pabhātāya rattiyā
Mahāsattassa tussitvā "na yuttaṃ imaṃ10 kapirājānaṃ nāse-
tuṃ, upāyena naṃ otāretvā paṭijaggissāmīti" Adhogaṅgāya11
saṃghātaṃ12 ṭhapetvā tattha aṭṭakaṃ13 bandhāpetvā saṇikaṃ
Mahāsattaṃ otārāpetvā piṭṭhiyaṃ kāsāvavatthaṃ pattharāpetvā
Gaṅgodakena nahāpetvā phāṇitodakaṃ14 pāyetvā parisuddha-
sarīraṃ15 sahassapākatelena16 abbhañjāpetvā17 sayanapiṭṭhe tela-
cammaṃ pattharāpetvā18 tattha taṃ19 nipajjāpetvā attanā20
nīce āsane nisīditvā paṭhamaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds ṭhānaṃ.
2 Bd -naṭhānaṃ.
3 Bd -hako viya vegena.
4 Bd -tta.
5 Bd bandhanaṭhā-.
6 Bd saññaṃ.
7 Bd ā-.
8 Bd so ayaṃ.
9 Bd -nappattaṃ.
10 Bd omits i-.
11 Bd anto-.
12 Ck saṃkātaṃ, Bd nāvāsaṃghāṭaṃ.
13 Cks aṭṭha-.
14 Bd phālito-.
15 Bd parisukkhaṃ sa-.
16 Bd -pākena telena.
17 Ck abbhajā-, Bd abbhañcitvā.
18 Ck tele-, Bd elakakammaṃ saṇharāpetvā saṇikaṃ.
19 Bd omits taṃ.
20 Cks attānaṃ.
[page 373]
2. Mahākapijātaka. (407.) 373
Ja_VII,2.2(=407).1: Attānaṃ saṃkamaṃ1 katvā yo sotthiṃ samatārayi
kiṃ tvaṃ tesaṃ kimo2 tuyhaṃ honti ete mahākapīti. || Ja_VII:83 ||
Tass'; attho3: ambho mahākapi yo tvaṃ attānaṃ saṃkamaṃ4 katvā tulaṃ5
āropetvā jīvitaṃ pariccajitvā ime vānare sotthiṃ samatārayī6 khemena santāresi7
kiṃ tvaṃ tesaṃ hosi kimo8 tuyhaṃ vā kiṃsu9 ete10 hontīti.
Taṃ sutvā Bodhisatto rājānaṃ ovadanto sesā11 gāthā
abhāsi:
Ja_VII,2.2(=407).2: Rājāhaṃ issaro tesaṃ yūthassa parihārako
tesaṃ sokaparetānaṃ bhītānaṃ12 te arindama. || Ja_VII:84 ||
Ja_VII,2.2(=407).3: Sa13 laṃghayitvā attānaṃ vissaṭṭhadhanuno sataṃ
tato aparapādesu daḷhaṃ baddhalatāguṇaṃ14 || Ja_VII:85 ||
Ja_VII,2.2(=407).4: Chinnabbham iva vātena nuṇṇo15 rukkhaṃ upāgamiṃ,
so 'haṃ appabhavaṃ tattha sākhaṃ hatthehi aggahi. || Ja_VII:86 ||
Ja_VII,2.2(=407).5: Taṃ maṃ viyāyataṃ santaṃ sākhāya ca latāya ca
samanukkamantā pādehi sotthiṃ sākhāmigā gatā. || Ja_VII:87 ||
Ja_VII,2.2(=407).6: Taṃ maṃ na tapate bandho16, vadho17 me na tapessati,
sukham āharitaṃ tesaṃ yesaṃ rajjam akārayiṃ. || Ja_VII:88 ||
Ja_VII,2.2(=407).7: Esā te upamā rāja atthasandassanī18 katā19,
raññā20 raṭṭhassa yoggassa balassa nigamassa ca
sabbesaṃ sukham eṭṭhabbaṃ21 khattiyena pajānatā ti. || Ja_VII:89 ||
Tattha tesan ti tesaṃ asītisahassānaṃ vānarānaṃ, bhītānan te ti tava
vijjhanatthāya āṇāpetvā ṭhitassa bhītānaṃ, arindamā 'ti rājānaṃ ālapati, rājā
hi corādīnaṃ22 arīnaṃ damanato23 arindamo ti vuccati, vissaṭṭhadhanuno
satan ti anāropitadhanusatappamāṇaṃ ṭhānaṃ attānaṃ ākāse ullaṃghayitvā
vissajjetvā tato imamhā rukkhā laṃghitvā gataṭṭhānato aparapādesu24 idaṃ
kaṭibhāgaṃ sandhāya vuttaṃ, Bodhisatto hi kaṭibhāge taṃ latāguṇaṃ daḷhaṃ
bandhitvā pacchimapādehi25 bhūmiyaṃ26 akkamitvā vissajjetvā vātavegena ākā-
saṃ pakkhandi, nuṇṇo27 rukkhaṃ upāgamin ti vātacchinnaṃ abbham iva
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks saṃsayaṃ.
2 Bd kime, Bf kidhamaṃ.
3 Cks tattha.
4 Bd sakamaṃ, Cks saṃsayaṃ.
5 Bd kulaṃ.
6 Cs -tāresi, Bd samattārayi.
7 Ck omits kh. s.
8 Bd kitumhe corr. to kime.
9 Bd omits kimsu.
10 Bd enti.
11 Bd sesa.
12 Bd -nan.
13 Bdf su.
14 Bd daḷhabandhaṃ la-, Bf daḷhaṃ pandhaṃ la-.
15 Bdf ruṇṇo.
16 Cks baddho.
17 Bdf sato.
18 Cs -tī.
19 Bdf taṃ suṇohi arindama in the place of a. k.
20 Cks rañño.
21 Bf etabbaṃ, Bd omits sukhameṭṭh-.
22 Bd -dinnaṃ.
23 Bd arindamanato, Ck omits a. d.
24 Bd adds ti pacchāpādesu.
25 Bd pacchāpā-.
26 Bd bhumi.
27 Bd ru-.
[page 374]
374 VII. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga. (42.)
attano vegajanitena1 vātena nuṇṇo2 yathā vātacchinnābbhaṃ3 vātena evaṃ
attano vegena nuṇṇo2 hutvā imaṃ ambarukkhaṃ upāgamiṃ, appabhavan
ti so 'haṃ4 tattha ākāsappadese rukkhaṃ pāpuṇituṃ appahonto5 tassa ruk-
khassa sākhaṃ hatthehi gahesin6 ti attho, viyāyatan ti rukkhasākhaya ca
vettalatāya ca vīṇāya bhamaratanti viya vitataṃ7 ākaḍḍhitasarīraṃ8, samanuk-
kamantā ti mayā anuññātā maṃ vanditvā khamāpetvā9 pādehi samanukka-
mantā nirantaram eva akkamantā sotthiṃ gatā, taṃ maṃ na tapate ban-
dho10 ti nāpi so valliyā11 bandho10 tapati nāpi idāni maraṇaṃ tappessati,
kiṃkāraṇā: sukhaṃ āharitaṃ tesan ti12 yasmā yesaṃ ahaṃ rajjam akā-
rayiṃ tesaṃ mayā sukham āharitaṃ, ete hi mahārāja ayaṃ no uppannaṃ duk-
khaṃ haritvā sukhaṃ āharissasīti13 maṃ rājānaṃ akaṃsu, ahaṃ pi tumhākaṃ
uppannaṃ dukkhaṃ14 harissāmi-cceva15 etesaṃ rājā jāto, taṃ ajja mayā ete-
saṃ maraṇadukkhaṃ haritvā jīvitasukhaṃ āhaṭaṃ, taṃ maṃ16 nāpi bandho10
tapati na maranavadho17 tappessati, esā te upamā ti esā te mahārāja mayā
katakiriyāya upamā, taṃ suṇohīti tasmā imāya upamāya saṃsandetvā attano18
diyyamānaṃ ovādaṃ suṇa, raññā19 raṭṭhassā 'ti mahārāja raññā nāma uc-
chuyante20 viya raṭṭhaṃ apīḷetvā catubbidhaṃ agatiṃ21 pahāya catuhi22 saṃ-
gahavatthūhi saṃgaṇhantena dasasu rājadhammesu patiṭṭhāya mayā viya attano
jīvitaṃ pi23 pariccajitvā kinti me24 raṭṭhavāsino vigatabhayā gimhakāle vivata-
dvārā ñātīhi ca25 parivārakehi26 ca parivutā27 ure puttā28 naccantā29 sītena
vātena vijīyamānā30 yathāruciṃ attano santakaṃ paribhuñjantā kāyikacetasika-
sukhasamaṅgino bhaveyyun ti sakalaraṭṭhassa ca rathasakaṭādiyugavāhanassa31
yoggassa pattikasaṃkhātassa32 balassa ca negamajanapadasaṃkhātassa33 niga-
massa ca sabbesaṃ sukham eva esitabbaṃ gavesitabban ti attho, khattiyena
pajānatā ti khettānaṃ adhipatibhāvena khattiyo ti ca laddhanāmena pana etena
avasesasatte atikkamma pajānatā ñāṇasampannena bhavitabban ti.
Evaṃ Mahāsatto rājānaṃ ovadanto va anusāsanto va34
kālam akāsi. Rājā amacce pakkosāpetvā "imassa kapirājassa
rājūnaṃ viya sarīrakiccaṃ karothā" 'ti vatvā itthāgāram pi
āṇāpesi: "tumhe rattavatthanivatthā vikiṇṇakesā35 daṇḍadīpika-
hatthā kapirājānaṃ parivāretvā āḷāhanaṃ gacchathā" 'ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd attanā janitena vegena.
2 Bd ru-.
3 Bd -nnabbha.
4 Bd ahaṃ.
5 Ck appabho-.
6 Bd agga-.
7 Cks vittaṃ.
8 Bd -taṃ sarīraṃ, Cks ākaddhi ākaddhita-.
9 Bd omits kha-.
10 Cks baddho.
11 Cks -yo.
12 Cks -saṃ, omitting ti.
13 Cks -tīti.
14 Bd ru-.
15 Bd -mi icceva.
16 Cks tamaṃ, Bd tena hi maṃ.
17 Bd maraṇato.
18 Bd adds pi.
19 Bd -o.
20 Bd ucchuṃ, Cs adds ucchu.
21 Bd -tigamanaṃ.
22 Bd catu.
23 Bd -taṃ, omitting pi.
24 Cks kintice.
25 Bd omits ca.
26 Bd pādaparicāri-.
27 Bd -vāritvā.
28 Cks -e.
29 Cks -o.
30 Ck vīji-, Cs viji-, Bd bija-.
31 Cks -ṭāsu ceva vahassa.
32 Cks -kāsaṃ-, Bd -kaṃsaṃ-.
33 Bd niga-.
34 Bd omits a. va.
35 Bd parikiṇṇa-.
[page 375]
3. Kumbhakārajātaka. (108.) 375
Amaccā dārūnaṃ sakaṭasatamattena citakaṃ kariṃsu. Rājū-
naṃ karaṇaniyāmen'; eva Mahāsattassa sarīrakiccaṃ katvā sīsa-
kapālaṃ gahetvā rañño santikaṃ agamaṃsu. Rājā Mahā-
sattassa āḷāhane cetiyaṃ kāretvā dīpe jālāpetvā gandhamālādīhi
pūjetvā sīsakapālaṃ suvaṇṇakhacitaṃ kāretvā kuntagge ṭha-
petvā purato kāretvā gandhamālādīhi pūjento1 Bārāṇasiṃ gantvā
antorājadvāre ṭhapetvā sakalanagaraṃ sajjāpetvā sattāhaṃ
pūjaṃ kāresi. Atha taṃ dhātuṃ gahetvā cetiyaṃ kāretvā
yāvajīvaṃ gandamālādīhi pūjento2 Bodhisattassa ovāde patiṭ-
ṭhāya dānādīni puññāni karonto dhammena rajjaṃ kāretvā
saggaparāyano ahosi.
Satthā imaṃ desanaṃ3 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi: "Tadā rājā Ānando ahosi4, parisā Buddhaparisā, kapi-
rājā5 aham evā" 'ti. Mahākapijātakaṃ6.
3. Kumbhakārajātaka.
Ambāhamaddaṃ vanamantarasmin ti. Idaṃ Satthā
Jetavane viharanto kilesaniggahaṃ ārabbha kathesi. Vaṭṭhuṃ
Pānīyajātake7 āvibhavissati. Tadā pana Sāvatthiyaṃ pañcasatasa-
hāyakā pabbajitvā antokoṭisanthāre8 vasamānā aḍḍharattasamaye
kāmavitakkaṃ vitakkayiṃsu. Satthā attano sāvake rattiyā tayo vāre
divasassa tayo vāre ti rattiṃdivaṃ cha vāre9 olokento kikī va10
aṇḍaṃ viya camarī11 va10 vāladhiṃ viya mātā piyaputtaṃ viya eka-
cakkhuko puriso cakkhuṃ viya rakkhati, tasmiṃ tasmiṃ yeva khaṇe
uppannakilesaṃ12 niggaṇhati13. So taṃ divasaṃ aḍḍharattasamaye
Jetavanaṃ parigaṇhanto tesaṃ bhikkhūnaṃ vitakkasamudācāraṃ ñatvā
"imesaṃ bhikkhūnaṃ abbhantare ayaṃ kileso vaḍḍhanto arahattassa
hetuṃ chindissati, idān'; eva nesaṃ kilesaṃ niggaṇhitvā arahattaṃ
dassāmīti" gandhakuṭito nikkhamitvā Ānandattheraṃ pakkositvā Ānanda
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pūjitvā.
2 Bārāṇasiṃ---pūjento wanting in Bd.
3 Bd dhammade-.
4 Bd adds duṭhakapi devadatto.
5 Bd adds pana.
6 Bf rājovādajātakaṃ, Bd adds dutiyaṃ.
7 Ck paññājā-, Cs puññājā- corr. to paññājā-, Bd paññāsajā-.
8 Bd -saṇhāre.
9 Bd adds sāvake.
10 Bd omits va.
11 Bd cā-.
12 Bd -nnaṃ ki-.
13 Bd -hāti.
[page 376]
376 VII. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga. (42.)
antokoṭisanthāre1 vasanakabhikkhū sabbe va sannipātehīti" sanni-
pātāpetvā paññatta-Buddhāsane nisidi2. "Bhikkhave, antopavatta-
kilesānaṃ vase3 vattituṃ na vaṭṭati, kileso hi vaḍḍhamāno paccāmitto
viya mahāvināsaṃ pāpeti4, bhikkhunā nāma appakam pi5 kilesaṃ
niggaṇhituṃ vaṭṭati6, porāṇakapaṇḍitā appamattakaṃ ārammaṇaṃ
disvā abbhantare pavattitakilesaṃ niggaṇhitvā paccekabodhiṃ7 nib-
battesun" ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto Bārāṇasinagarassa dvāragāme kumbhakāra-
kule nibbattitvā vayappatto kuṭumbaṃ saṇṭhapetvā ekaṃ put-
tañ ca dhītarañ ca labhitvā kumbhakārakammaṃ8 nissāya putta-
dāraṃ9 posesi10. Tadā Kāliṅgaraṭṭhe Dantapuranagare11 Ka-
raṇḍu12 nāma rājā mahantena parivārena uyyānaṃ gacchanto
uyyānadvāre phalabhārabharitaṃ madhuraphalaṃ ambarukkhaṃ
disvā hatthikkhandhagato18 yeva hatthaṃ pasāretvā ekaṃ am-
bapiṇḍaṃ gahetvā uyyānaṃ pavisitvā maṅgalasilāya nisinno
dātabbayuttakānaṃ datvā ambaṃ paribhuñji. Raññā gahita-
kālato paṭṭhāya sesehi nāma gahetabbam evā 'ti amaccāpi
brāhmaṇagahapatikādayo pi ambāni pātetvā khādiṃsu. Pacchā
pacchā14 āgatā rukkhaṃ āruyha muggarehi pothetvā obhagga-
vibhaggasākhaṃ katvā āmakaphalam15 pi asesetvā khādiṃsu.
Rājā divasaṃ uyyāne16 kīḷitvā sāyaṇhasamaye alaṃkatahatthik-
khandhe17 nisīditvā gacchanto taṃ rukkhaṃ disvā hatthito
otaritvā rukkhamūlaṃ gantvā rukkhaṃ oloketvā "ayaṃ pāto
va passantānaṃ atittikaro phalabhārabharito sobhamāno aṭ-
ṭhāsi, idāni gahitaphalo obhaggavibhaggo asobhamāno ṭhito" ti
cintetvā puna aññato olokento aparaṃ nipphalaṃ ambarukkhaṃ
disvā "esa rukkho attano nipphalabhāvena muṇḍamaṇipabbato
viya sobhamāno ṭhito, ayaṃ pana phalitabhāvena18 imaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -saṇhāre.
2 Bd -ditvā.
3 Bd -sena.
4 Bd -si.
5 Bd appamattakaṃ pi.
6 Bd -tīti.
7 Bd -dhiñāṇaṃ.
8 Cks -rakulaṃ.
9 Bd -dānaṃ.
10 Ck pe-.
11 Bd nanda-.
12 Bd karaṇḍako.
13 Bd hatthikhandavaragato.
14 Bd only one pacchā.
15 Cks āmapha-.
16 Cks -naṃ.
17 Bd -dhavare.
18 Bd saphala bhā-.
[page 377]
3. Kumbhakārajātaka. (408.) 377
vyasanaṃ patto, idaṃ agāramajjham pi phalitarukkhasadisaṃ,
pabbajjā nipphalarukkhasadisā, sadhanass'; eva bhayaṃ atthi1
niddhanassa bhayaṃ n'; atthi, mayāpi nipphalarukkhena2 viya
bhavitabban" ti phalarukkhaṃ ārammaṇaṃ katvā rukkhamūle
ṭhitako va tīṇi lakkhaṇāni sallakkhetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā
paccekabodhiñāṇaṃ nibbattetvā "viddhaṃsitā3 dāni me mātu-
kucchikuṭikā, chinnā tīsu bhavesu paṭisandhi, sodhitā saṃ-
sārukkārabhūmi, sosito4 assusamuddo, bhinno5 aṭṭhipākāro6,
n'; atthi me puna paṭisandhīti" āvajjanto7 sabbālaṃkārapati-
maṇḍito8 va aṭṭhāsi. Atha naṃ amaccā āhaṃsu: "atibahuṃ
ṭhit'; attha mahārājā" 'ti. "Na mayaṃ rājāno9, paccekabuddhā
nāma mayan" 'ti. "Paccekabuddhā na10 tumhādisā honti devā"
'ti. "Atha kīdisā hontīti". "Oropitakesamassukāsāvavattha-
paṭicchannā kule vā gaṇe vā alaggā vātacchinnavalāhaka-
rāhumuttacandamaṇḍalapaṭibhāgā11 Himavati12 Nandamūla-
pabbhāre vasanti, evarūpā deva paccekabuddhā" ti. Tasmiṃ
khaṇe rājā hatthaṃ ukkhipitvā sīsaṃ parāmasi, tāvad ev'; assa
gihiliṅgaṃ antaradhāyi samaṇaliṅgaṃ pātur ahosi:
Ticīvarañ ca patto ca vāsi sūci ca bandhanaṃ
parissāvanena aṭṭh'; ete yuttayogassa bhikkhuno ti
evaṃvuttasamaṇaparikkhārā13 kāyapaṭibaddhā14 va ahesuṃ.
So ākāse ṭhatvā mahājanassa ovādaṃ datvā anilapathena
Uttarahimavante Nandamūlapabbhāram eva agamāsi. Gandhāra-
raṭṭhe pi Takkasilanagare Naggaji15 nāma rājā uparipāsāde
pallaṃkavaramajjhagato ekaṃ itthiṃ ekekahatthe16 ekekamaṇi-
valayaṃ17 pilandhitvā avidūre nisīditvā gandhaṃ piṃsamānaṃ
disvā "etāni maṇivalayāni18 ekekabhāvena19 na ghaṭṭanti20 na
viravantīti21" olokento nisīdi. Atha sā dakkhiṇahatthato
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit atthi.
2 Ck -rukkho, Cs -rukkho corr. to rukkhena.
3 Ck Bd vidhaṃ-.
4 Cks sodhitā, Bd sositvā mayā.
5 Bd chindo.
6 Bd attā-.
7 Cks -ento.
8 Bd -paṭi-.
9 Bd mahārā-.
10 Bd nāma.
11 Cks -lāhakā-, Bd -lāhatarāhumukhāmu-.
12 Bd -vante.
13 Bd -vuttā-.
14 Bd kāye-.
15 Bd nagiji.
16 Cks omit ekeka.
17 Bd -kaṃ ma-.
18 Bd omits maṇi.
19 Ck -gena.
20 Bd ghaṭentāti.
21 Ck vivaran-, Bd dhiravantanti.
[page 378]
378 VII. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga (42.)
valayaṃ vāmahatthe yeva pilandhitvā dakkhiṇahatthena gan-
dhaṃ saṃkaḍḍhitvā piṃsituṃ ārabhi. Vāmahatthe valayaṃ1
dutiyaṃ āgamma ghaṭṭiyamānaṃ2 saddam akāsi. Rājā tāni
dve valayāni aññamaññaṃ saṃghaṭṭentāni3 viravantāni disvā
cintesi: "idaṃ valayaṃ ekekakāle na ghaṭṭesi, dutiyaṃ āgamma
ghaṭṭeti saddaṃ karoti, evam eva ime sattāpi ekekā na ghaṭ-
ṭanti4 na viravanti dve tayo hutvā aññamaññaṃ saṃghaṭṭanti5
kalahaṃ karonti, ahaṃ pana Kasmīra-Gandhāresu6 dvīsu
rajjesu raṭṭhavāsino vicāremi, mayāpi ekavalayasadisena hutvā
param avicāretvā attānaṃ eva vicārentena7 vasituṃ vaṭṭatīti"
saṃghaṭṭanavalayam8 ārammaṇaṃ katvā yathānisinno va tīṇi
lakkhaṇāni sallakkhetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā paccekabodhi-
ñāṇaṃ nibbattesi, sesaṃ purimasadisam eva. Videharaṭṭhe
Mithilanagare Nimirājā nāma9 bhuttapātarāso amaccagaṇa-
parivuto vivaṭasīhapañjarena antaravīthiṃ pekkhamāno aṭṭhāsi.
Ath'; eko seno sūnāpaṇato maṃsapesiṃ gahetvā ākāsaṃ pak-
khandi. Tam enaṃ ito c'; ito ca gijjhādayo sakuṇā sampari-
vāretvā āhārahetu tuṇḍena viheṭhentā pakkhena10 paharantā
pādehi maddantā agamiṃsu11. So attano vadhaṃ asahamāno12
taṃ maṃsaṃ chaḍḍesi13, añño gaṇhi, sakuṇā imaṃ muñcitvā
taṃ anubandhiṃsu, tena pi vissaṭṭhaṃ añño aggahesi, tam pi
tath'; eva viheṭhesuṃ. Rājā te sakuṇe disvā cintesi: "yo yo
maṃsapesiṃ gaṇhi tassa tass'; eva dukkhaṃ, yo yo vissajjesi
tassa tass'; eva sukhaṃ, ime pi pañca kāmaguṇe14 yo yo gaṇ-
hati tassa tass'; eva dukkhaṃ, itarassa sukhaṃ, ime hi ba-
hunnaṃ sādhāraṇā, mayhaṃ kho pana soḷasa itthisahassāni,
mayā vissaṭṭhamaṃsapiṇḍena viya senena15 pañcakāmaguṇe
pahāya sukhitena bhavituṃ vaṭṭatīti16" yoniso manasikaronto
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd maṇiva-.
2 Bd saṃghaṭi-.
3 Cks -tā, Bd -to.
4 Ck ghaṭa-, Bd ghaṭe-.
5 Bd -ghatteti.
6 Bd imasmiṃ Gandhāre.
7 Bd vicaran-.
8 Bd -naṃva-.
9 Bd mimināmarājā.
10 Bd pakkhehi.
11 Bd āgamaṃsu.
12 Ck -ne, Cs -ne corr. to -no.
13 Cks chaḍḍhe-, Bd chāḍesi.
14 Ck -ṇā, Cs -ṇā corr. to -ṇe.
15 Ck sesena, Cs sesenana corr. to senena,
Bd visaṭhamaṃsapiṇḍatuṇḍena senena viya.
16 Bd adds so.
[page 379]
3. Kumbhakārajātaka. (408.) 379
yathāṭhito va tīṇi lakkhaṇāni sallakkhetvā vipassanaṃ vaḍ-
ḍhetvā paccekabodhiñāṇaṃ nibbattesi, sesaṃ purimasadisam eva.
Uttarapañcālaraṭṭhe Kampillanagare Dummukho1 nāma2 rājā
bhuttapātarāso sabbālaṃkārapatimaṇḍito3 amaccaparivuto vi-
vaṭasīhapañjarena rājaṃgaṇaṃ olokento aṭṭhāsi. Tasmiṃ khaṇe4
vajadvāraṃ vivariṃsu, usabhā vajato {nikkhamitvā} kilesavasena
ekaṃ gāviṃ anubandhiṃsu, tatth'; eko tikhiṇasiṅgo mahāusabho
aññaṃ usabhaṃ āgacchantaṃ disvā kilesamaccherābhibhūto ti-
khiṇasiṅgena antarasatthimhi5 pahari, tassa pahāramukhena
antāni nikkhamiṃsu6, tatth'; eva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi. Rājā7
disvā cintesi: "ime sattā tiracchānagate ādiṃ katvā kilesava-
sena dukkhaṃ pāpuṇanti, ayaṃ usabho kilesaṃ nissāya jīvi-
takkhayaṃ patto, aññe pi sattā kileseh'; eva kampanti, mayā
imesaṃ sattānaṃ kampanakilese pahātuṃ vaṭṭatīti" so ṭhitako
va tīṇi lakkhaṇāni sallakkhetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā pacce-
kabodhiñāṇaṃ nibbattesi, sesaṃ purimasadisam eva. Ath'; eka-
divasaṃ te8 cattāro paccekabuddhā bhikkhācāravelaṃ sallak-
khetvā Nandamūlapabbhārā nikkhamma Anotattadahe nāga-
latādantakaṭṭhaṃ khāditvā katasarīrapaṭijagganā9 Manosilātale
ṭhatvā10 nivāsetvā pattacīvaram ādāya iddhiyā ākāse uppatitvā
pañcavaṇṇavalāhake maddamānā gantvā Bārāṇasinagaradvāra-
gāmassa11 avidūre otaritvā ekasmiṃ phāsukaṭṭhāne cīvaraṃ
pārupitvā12 pattaṃ gahetvā dvāragāmaṃ13 pavisitvā piṇḍāya
caranto Bodhisattassa gehadvāraṃ sampāpuṇiṃsu. Bodhisatto
te disvā tuṭṭhacitto14 gehaṃ pavesetvā15 paññattāsane nisīdā-
petvā dakkhiṇodakaṃ datvā paṇītena khādaniyena bhojaniyena
parivisitvā ekamantaṃ nisīditvā saṃghattheraṃ vanditvā
"bhante, tumhākaṃ pabbajjā ativiya sobhati, vippasannāni kho
indriyāni, parisuddho16 chavivaṇṇo16, kin nu kho ārammaṇaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mudukho.
2 Cks omit nāma.
3 Bd -paṭi-.
4 Bd adds gopālakā.
5 Ck -satthimpi, Bd -suttimhi.
6 Bd adds so.
7 Bd adds taṃ.
8 Bd omits te.
9 Bd -paṭijaggiyamānā.
10 Bd omits ṭhatvā.
11 Bd -gāmakassa.
12 Cs pārū-, Bd -rumpetvā.
13 Bd gāmadvāraṃ.
14 Bd adds hutvā.
15 Bd pavise-.
16 Bd -ā.
[page 380]
380 VII. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga. (42.)
disvā tumhe imaṃ bhikkhācariyaṃ pabbajjaṃ upagatā" ti pucchi,
yathā ca saṃghattheraṃ evaṃ1 sese pi upasaṃkamitvā pucchi.
Ath'; assa te cattāro pi janā "ahaṃ asukaraṭṭhe asukanagare
asukarājā nāma hutvā" ti ādinā nayena attano attano abhinik-
khamanavatthūni kathetvā paṭipāṭiyā ekekaṃ gātham āhaṃsu:
Ja_VII,2.3(=408).1: Amb'; āham addaṃ vanamantarasmiṃ
nīlobhāsaṃ phalinaṃ2 saṃvirūḷhaṃ,
tam addasaṃ phalahetū3 vibhaggaṃ,
taṃ disvā bhikkhācariyaṃ carāmi. || Ja_VII:90 ||
Ja_VII,2.3(=408).2: Selaṃ sumaṭṭaṃ4 naravīraniṭṭhitaṃ5
nārī6 yugaṃ dhārayi appasaddaṃ,
dutiyañ ca āgamma ahosi saddo,
taṃ disvā bhikkhācariyaṃ carāmi. || Ja_VII:91 ||
Ja_VII,2.3(=408).3: Dijā dijaṃ kuṇapam āharantaṃ7
ekaṃ samānaṃ bahukā samecca
āhārahetū3 paripātayiṃsu,
taṃ disvā bhikkhācariyaṃ carāmi. || Ja_VII:92 ||
Ja_VII,2.3(=408).4: Usabh'; āham addaṃ yūthassa majjhe
calakkakuṃ vaṇṇabalūpapannaṃ,
tam addasaṃ kāmahetū3 vitunnaṃ,
taṃ disvā bhikkhācariyaṃ carāmīti. || Ja_VII:93 ||
Tattha ambāhamaddan ti ambarukkhaṃ ahaṃ addasaṃ, vanamanta-
rasmin ti vanāntare8 ambavanamajjhe ti attho, saṃvirūḷhan ti suvaḍḍhi-
taṃ, tamaddasan ti taṃ uyyānato nikkhamanto9 phalahetu vibhaggaṃ
puna addasaṃ, taṃ disvā ti taṃ phalahetu bhaggaṃ10 disvā paṭiladdhasaṃ-
vego paccekabodhiñāṇaṃ nibbattetvā imaṃ bhikkhācariyaṃ pabbajjaṃ upagato
'smi, tasmā bhikkhācariyaṃ carāmīti idaṃ so phalahetu vibhaggaṃ am-
barukkhaṃ11 dassanato paṭṭhāya sabbaṃ cittācāraṃ kathetvā va kathesi12, se-
sānaṃ vissajjanesu pi es'; eva nayo, ayaṃ pan'; ettha anuttānapadadīpanā13,
selan ti maṇivalayaṃ, naravīraniṭṭhitan14 ti vīranaraniṭṭhitaṃ15 paṇḍita-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit evaṃ.
2 Bd -taṃ.
3 all four MSS. -tu.
4 Bd -ṭhaṃ, Bf samuṭha.
5 Bd -viduṭhitaṃ, Bf -vaduniṭhitaṃ.
6 all four MSS. -ri.
7 Bd -pamā arahantaṃ.
8 Bd vanamantare.
9 Cks -kkhanto.
10 Bd vibha-.
11 Bd vibhaggāmbarukkhassa.
12 Bd dassesi.
13 Ck -padadinā.
14 Bd naravidūniṭhitan.
15 Bd vidūnagarehi niṭhitaṃ.
[page 381]
3. Kumbhakārajātaka. (408.) 381
purisena1 katan ti attho, yugan ti ekekasmiṃ ekekaṃ katvā ekaṃ valaya-
yugaṃ2, dijā dijan ti gahitamaṃsapiṇḍaṃ dijaṃ avasesadijā, kuṇapamāha-
rantan3 ti taṃ4 maṃsapiṇḍaṃ ādāya harantaṃ, samecca ti samāgantvā
sannipatitvā, paripātayiṃsū 'ti koṭṭhentā5 anubandhiṃsu, usabhāhamad-
dan ti usabhaṃ ahaṃ addasaṃ, calakkakun ti calakakudhaṃ6.
Bodhisatto ekekaṃ gāthaṃ sutvā "sādhu bhante tum-
hākam ev'; etaṃ ārammaṇaṃ anurūpan" ti ekekassa pacceka-
buddhassa thutiṃ akāsi, tañ ca pana catuhi janehi desitaṃ
dhammakathaṃ sutvā gharāvāse anapekkho hutvā pakkantesu
paccekabuddhesu bhuttapātarāso sukhaṃ7 nisinno bhariyaṃ
āmantetvā "bhadde ete cattāro paccekabuddhā rajjaṃ pahāya
pabbajitā akiñcanā apalibodhā pabbajjāsukhena8 vītināmenti,
ahaṃ pana bhatiyā jīvikaṃ kappemi, kim me gharāvāsena,
tvaṃ puttake saṃgaṇhantī9 gehe vasā10" 'ti vatvā dve gā-
thā āha11:
Ja_VII,2.3(=408).5: Karaṇḍu12 nāma Kaliṅgānaṃ13 Gandhārānañ ca Naggaji
Nimirājā Videhānaṃ Pañcālānañ ca Dummukho14,
ete raṭṭhāni hitvāna pabbajiṃsu akiñcanā. || Ja_VII:94 ||
Ja_VII,2.3(=408).6: Sabb'; ev'; ime15 devasamā samāgatā16
aggī17 yathā pajjalito tath'; ev'; ime18,
aham pi eko carissāmi19 Bhaggavi20
hitvāna kāmāni yathodhikānīti21. || Ja_VII:95 ||
Tāsaṃ attho22: bhadde esa saṃghattherapaccekabuddho23 Dantapure nāma
nagare Karaṇḍu24 nāma Kaliṅgānaṃ janapadassa rājā, dutiyo Takkasilānagare25
Naggaji nāma Gandhārānaṃ janapadassa rājā, tatiyo Mithilanagare Nimi nāma
Videhānaṃ janapadassa rājā, catuttho Kampillanagare Dummukho14 nāma
Uttarapañcālānaṃ janapadassa rājā, te evarūpāni raṭṭhāni hitvā akiñcanā hutvā
pabbajiṃsu26, ime pana sabbe pi visuddhidevehi purimapaccekabuddhehi samānā
ekato samāgatā, yathā hi aggi pajjalito obhāsati tath'; eva me ti27 ime pi
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -sehi.
2 Bd -yugalaṃ?
3 Ck -paṃ māha-, Bd guṇapamā aharitan.
4 Bd omits taṃ.
5 Bd koṭento.
6 Bd calagakkakudhaṃ.
7 Bd -kha.
8 Bd omits pabbajjā.
9 Ck -ti, Bd -tā.
10 Bd -sathā.
11 Bd abhāsi.
12 Bdf karakaṇḍa.
13 Bdf kaṃli-.
14 Bd mudukho.
15 Cks vame, Bdf pime.
16 Bdf omit samā.
17 all four MSS. -i.
18 Bdf -pime.
19 Cks eko va-, Bd eko vi-, Bf eko cassā.
20 Bd aggavi. Bf aggivaṃ.
21 Bd yatoṭhitāniti, Bf satocaditāni.
22 Bd tassattho.
23 Bd -ro-.
24 Bd karakaṇḍaṃko.
25 Bd -la-.
26 Ck adds sabbevame, Cs has crossed over sabbevane.
27 Ck omits ti, Cs omits me ti.
[page 382]
382 VII Sattanipāta. 2. Gandhāravagga. (42.)
tath'; eva1 sīlādīhi pañcahi guṇehi obhāsanti, yathā ete tathā aham pi2 eko
carissāmīti attho, bhaggavīti pana3 bhariyaṃ ālapati, hitvāna kāmānīti
rūpādayo vatthukāme hitvā, yathodhikānīti4 attano odhivasena5 ṭhitāni,
idaṃ vuttaṃ hoti: rūpādiodhivasena6 yathodhi7 te vatthukāme pahāya aham pi
pabbajitvā eko carissāmīti, yatodhikānīti8 pi pāṭho, tass'; attho: yato
uparato9 odhi etesan ti yatodhikāni uparatakoṭṭhāsāni10, pabbajissāmīti cintita-
kālato paṭṭhāya hi kilesakāmānaṃ eko koṭṭhāso uparato nāma hoti niruddho
tassa vatthubhūto kāmakoṭṭhāso pi uparato va11 hotīti.
Sā tassa kathaṃ sutvā "mayham pi kho sāmi pacceka-
buddhānaṃ dhammakathaṃ sutakālato paṭṭhāya ghare12 cittaṃ
na saṇṭhātīti" vatvā:
Ja_VII,2.3(=408).7: Ayam eva kālo13, na hi añño atthi,
anusāsitā me na14 bhaveyya pacchā,
aham pi ekā15 carissāmi bhaggava
sakuṇī va muttā purisassa hatthā ti || Ja_VII:96 ||
imaṃ gātham āha.
Tattha nnusāsitā me na14 bhaveyya pacchā ti anusāsako16 ovādako
na bhaveyya dullabhattā ovādakānaṃ, tasmā ayam eva pabbajituṃ17 kālo na hi
añño atthīti dasseti, sakuṇī va muttā ti yathā sakuṇikena gahetvā sakuṇa-
pacchiyaṃ khittāsu sakuṇīsu tassa hatthato muttā ekā sakuṇī anilapathaṃ laṃ-
ghayitvā yathārucitaṃ ṭhānam gantvā ekikā18 careyya tathāham19 pi tava hat-
thato muttā ekā20 va carissāmīti sayam pi pabbajitukāmā hutvā evam āha.
Bodhisatto tassā kathaṃ sutvā tuṇhī21 ahosi. Sā pana
Bodhisattaṃ vañcetvā puretaraṃ pabbajitukāmā "sāmi pānī-
yatitthaṃ gamissāmi dārake olokehīti" ghaṭaṃ ādāya gacchantī22
viya palāyitvā nagarasāmante tāpasānaṃ santikaṃ23 gantvā
pabbaji. Bodhisatto tassā anāgamanaṃ ñatvā sayaṃ dārake
posesi. Aparabhāge tesu thokaṃ vaḍḍhitvā attano ayanāya24
jānanasamatthataṃ25 pattesu26 tesaṃ vīmaṃsanatthaṃ ekadi-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck omits tatheva and adds me.
2 Bd adds pabbajitvā.
3 Bd omits pana.
4 Bd yatoṭhitāniti.
5 Ck ovadi-, Bd oṭhi-.
6 Ck ovadhi-, Bd odi-.
7 Cks yathādhi.
8 Bd yatoṭhikāniti.
9 Bd -ri-.
10 Bd vā.
11 Bd agāre.
12 Cks -le, Bf ayamo kāko.
13 Cs ce na, Bdf -sikā neva.
14 Cks add va.
15 Bd -siko.
16 Bd pabbajjita.
17 Bd adds va.
18 Bd tathā aham.
19 Bd ekikā.
20 Cs Bd -i.
21 all three MSS. -i.
22 Bd -ke.
23 Bd āyānaya.
24 Bd -kaṃ.
25 Ck patthosu, Bd sampattesu pi.
[page 383]
3. Kumbhakārajātaka. (408.) 383
vasaṃ bhattaṃ pacanto thokaṃ uttaṇḍulaṃ paci ekadivasaṃ
thokaṃ kilinnaṃ ekadivasaṃ supakkaṃ ekadivasaṃ atikilinnaṃ
ekadivasaṃ aloṇaṃ1 ekadivasaṃ atiloṇaṃ1. Dārakā "tāta ajja
bhattaṃ uttaṇḍulaṃ ajja atikilinnaṃ2 ajja supakkaṃ3 ajja
aloṇakaṃ4 ajja atiloṇan5" ti kathesuṃ. Bodhisatto6 "āma
tātā" ti vatvā cintesi: "ime dārakā idāni āmapakkaloṇikāloṇikā-
ni7 jānanti, attano dhammatāya jīvituṃ sakkhissanti, mayā pab-
bajituṃ vaṭṭatīti." Atha te dārake ñātakakulānaṃ8 dassetvā9
isipabbajjaṃ pabbajitvā nagarasāmante yeva vasi. Atha naṃ
ekadivasaṃ Bārāṇasiyaṃ bhikkhāya carantī10 paribbājikā disvā
vanditvā "ayya dārakā te nāsitā maññe" ti āha. Mahāsatto
"nāhaṃ dārake nāsemi, tesaṃ attano ayanāya jānanakāle12 pab-
bajito 'mhi, tvaṃ tesaṃ acintetvā pabbajjāya abhiramā" 'ti
vatvā osānagātham āha:
Ja_VII,2.3(=408).8: Āmaṃ pakkañ ca jānanti atho loṇaṃ aloṇikaṃ12,
tam ahaṃ disvā pabbajiṃ, car'; eva13 tvaṃ carām'; ahan ti. || Ja_VII:97 ||
Tattha tamahan ti taṃ ahaṃ dārakānaṃ kiriyaṃ disvā pabbajito, ca-
reva14 tvaṃ carāmahan ti tvam pi bhikkhācariyam eva cara, aham Pi
bhikkhācariyaṃ eva carissāmīti.
Iti so paribbājikaṃ ovaditvā uyyojesi. Sāpi ovādaṃ ga-
hetvā Mahāsattaṃ vanditvā yathārucitaṃ ṭhānaṃ gatā15. Ṭha-
petvā kira taṃ divasaṃ na te puna aññamaññaṃ addasaṃsu.
Bodhisatto16 jhānābhiññaṃ nibbattetvā brahmalokūpago ahosi.
Satthā imaṃ desanaṃ17 āharitvā18 jātakaṃ samodhānesi: (sacca-
pariyosāne pañcasatā bhikkhū arahatte patiṭṭhahiṃsu) "Tadā dhītā
Uppalavaṇṇā ahosi, putto Rāhulakumāro, paribbājikā Rāhulamātā,
paribbājako19 aham evā" 'ti. Kumbhakārajātakaṃ20.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -nakaṃ.
2 Bd ajja kilinaṃ.
3 Bd adds ajja atikilinnaṃ.
4 Bd lo-.
5 Bd -nakan.
6 Bd sutvā bodisatto ajja.
7 Cks -kāti, Bd pakkaloṇikāni.
8 Bd ñātakānaṃ, Cs -tulānaṃ.
9 Bd datvā paṭicchāpetvā amma tāta ime dārake sādhukaṃ posehīti
vatvā so ñātakānaṃ paridevantānaṃ aññeva nagarā nikkhamitvā.
10 Bd -taṃ.
11 Ck ānāya-, Bd āyānaya.
12 Bdf -na-.
13 Cs careva corr. to caretha, Bd caredha.
14 Cs carava corr. to caretha, Bd caretha.
15 Bd gaṃtvā.
16 Bd adds ca.
17 Bd dhammade-.
18 Bd adds saccāni pakāsetvā.
19 Bd adds pana.
20 Bd adds tatiyaṃ.
[page 384]
384 VII. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga. (42.)
4. Daḷhadhammajātaka.
Ahañce daḷhadhammāyā1 'ti. Idaṃ Satthā Kosam-
biyaṃ nissāya Ghositārāme2 viharanto Udenassa rañño Bhad-
davatiyahatthiniṃ3 ārabbha kathesi. Tassā pana hatthiniyā3
laddhavidhānañ ca Udenassa rājavaṃso ca Mātaṅgajātake āvibhavis-
sati. Ekadivasaṃ pana sā hatthinī nagarā nikkhamantī Bhagavantaṃ
pāto va ariyagaṇaparivutaṃ anopamāya Buddhasiriya nagaraṃ piṇḍāya
pavisantaṃ disvā Tathāgatassa pādamūle nipajjitvā "Bhagavā sabbaññū
sabbalokanitthārī4, Udeno vaṃsarājā5 maṃ taruṇakāle kammaṃ nit-
tharituṃ samatthakāle ‘imaṃ nissāya6 jīvitañ ca rajjañ ca deviñ7 ca
laddhā'; ti piyāyitvā mahantaṃ parihāraṃ adāsi, sabbālaṃkārehi alaṃ-
karitvā8 tiṭṭhanaṭṭhāne9 gandhaparibhaṇḍaṃ10 kāretvā11 samantā citra-
sāṇiṃ parikkhipāpetvā gandhatelena dīpaṃ jāletvā12 dhūmataṭṭakaṃ13
ṭhapāpetvā karīsachaḍḍanaṭṭhāne14 suvaṇṇakaṭāhaṃ patiṭṭhāpetvā maṃ
citrattharakapiṭṭhe15 ṭhapesi, rājārahañ ca16 me nānaggarasabhojanaṃ17
dāpesi, idāni pana me mahallakakāle18 kammaṃ nittharituṃ asamat-
thakāle sabbaṃ taṃ parihāraṃ acchindi, anāthā nippaccayā hutvā
araññe ketakāni khādantī19 jīvāmi, aññaṃ mayhaṃ paṭisaraṇaṃ n'
atthi, Udenaṃ20 mama guṇaṃ sallakkhāpetvā porāṇakaparihāraṃ me
paṭipākatikaṃ kāretha Bhagavā" 'ti paridevamānā Tathāgataṃ yāci.
Satthā "gaccha tvaṃ, ahaṃ te rañño kathetvā yasaṃ paṭipākatikaṃ
kāressāmīti" vatvā rañño nivesanadvāraṃ agamāsi. Rājā Tathāgataṃ
pavesetvā antonivesane21 Buddha-pamukhassa bhikkhusaṃghassa22 ma-
hādānaṃ pavattesi. Satthā bhattakiccapariyosāne anumodanaṃ ka-
ronto "mahārāja Bhaddavatikā kahan" ti pucchi. "Na jānāmi bhante"
ti. "Mahārāja upakārakānaṃ yasaṃ datvā mahallakakāle gahetuṃ23
nāma na vaṭṭati, kataññunā katavedinā bhavituṃ vaṭṭati, Bhaddava-
tikā idāni mahallikā jarājiṇṇā anāthā hutvā araññe ketakāni khādantī24
jīvati, taṃ25 jiṇṇakāle anāthaṃ kātuṃ tumhākaṃ ayuttan" ti Bhad-
davatikāya guṇaṃ kathetvā "sabbaṃ porāṇakaparihāraṃ pākatikaṃ26
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ahaṃ ve---dhammassā.
2 Cs Bd -sitā-.
3 Bd adds sā.
4 Cks -ri, Bd lokaniṭharaṇaṃ.
5 Bd ca rājā.
6 Bd adds mayā.
7 Bd deviñ corr. to devi.
8 Ck -ri, Cs -ri corr. to -rī.
9 Bd tiṭhaṭhāne.
10 Bd gandhena pa-
11 Bd adds mattakesuvaṇṇatārakavitānaṃ bandhāpetvā.
12 Bd jālāpetvā.
13 Bd dhumakaṭāhakaṃ.
14 Bd -chaḍanaṭhāne.
15 Bd cittattharaṇapiṭhe ca.
16 Ck rājāhañca, Cs rajārahamba.
17 Bd -nañca.
18 Ck -la.
19 Ck Bd -ti, Cs -ti corr. to -tī.
20 Bd -narājānaṃ.
21 Bd anto--pavesetvā.
22 Bd omits bhikkhu.
23 Bd jahe-
24 all three MSS. -ti.
25 Bd omits tam.
26 Bd paṭipā-.
[page 385]
4. Daḷhadhammajātaka. (409.) 385
karohīti" vatvā pakkāmi. Rājā tathā akāsi. "Tathāgatena kira.
Bhaddavatikāya guṇe1 kathetvā porāṇakayaso paṭipākatiko kārito2"
ti sakalanagaraṃ patthari. Bhikkhusaṃghe pi3 sā pavatti pākaṭā
jātā, atha4 bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso
Satthārā kira Bhaddavatikāya guṇaṃ kathetvā porāṇakayaso paṭi-
pākatiko kārito" ti. Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave eta-
rahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na
bhikkhave idān'; eva pubbe pi Tathāgato etissā guṇaṃ kathetvā naṭ-
ṭhaṃ5 yasaṃ paṭipākatikaṃ2 kāresi yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Daḷhadhammo nāma rājā rajjaṃ
kāresi. Tadā Bodhisatto amaccakule nibbattitvā vayap-
patto taṃ rājānaṃ upaṭṭhahi. So tassa santikā mahantaṃ
yasaṃ labhitvā amaccaratanaṭṭhāne6 aṭṭhāsi. Tadā tassa
rañño ekā oṭṭhivyādhi thāmabalasampannā mahabbalā {ahosi}.
Ekadivasaṃ yojanasataṃ gacchati, rañño dūteyyaharaṇakiccaṃ
karoti, saṃgāme yuddhaṃ katvā sattumaddanaṃ karoti. Rājā
"ayaṃ me bahūpakārā" ti tassā sabbālaṃkāraṃ datvā Udenena
Bhaddavatikāya dinnasadisaṃ sabbaparihāraṃ dāpesi. Ath'
assā jiṇṇadubbalakāle rājā sabbaṃ yasaṃ gaṇhi. Sā tato paṭ-
ṭhāya anāthā hutvā araññe tiṇapaṇṇāni khādantī jīvati. Ath'
ekadivasaṃ rājakule bhājanesu appahontesu rājā kumbhakāraṃ
pakkosāpetvā "bhājanāni kira na-ppahontīti" āha. "Gomayā-
haraṇayānake yojetuṃ goṇe7 na labhāmi devā" 'ti. Rājā tassa
kathaṃ sutvā "amhākaṃ oṭṭhivyādhi kuhin8" ti pucchi. "At-
tano dhammatāya carati devā" 'ti. Rājā "ito9 paṭṭhāya taṃ
yojetvā gomayaṃ āharā" 'ti taṃ kumbhakārassa adāsi. Kum-
bhakāro "sādhu devā" 'ti tathā akāsi. Ath'; ekadivasaṃ sā
nagarā nikkhamamānā10 nagaraṃ pavisantaṃ Bodhisattaṃ
disvā11 tassa pādamūle nipajjitvā paridevamānā "sāmi, rājā
maṃ taruṇakāle bahūpakārā ti sallakkhetvā mahantaṃ yasaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ṇaṃ.
2 Bd omits paṭi.
3 Cks -ghesu hi.
4 Bd adds te.
5 Ck naṭṭaṃ, Cs naṭṭaṃ corr. to naṭṭhaṃ.
6 Bd amacce ṭhāne.
7 Bd omits goṇe.
8 Bd kahaṃ.
9 Cks tato.
10 Ck nikkhammanānagaraṃ, Bd nikkhamānassāyaṃ, Cs nikkhammamātā.
11 Bd adds vanditvā.
[page 386]
386 VII. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga. (42.)
datvā idāni mahallakakāle sabbaṃ acchinditvā1 mayi cittam
pi na karoti, ahaṃ2 anāthā araññe tiṇapaṇṇāni khādantī3 jī-
vāmi, evaṃ dukkhappattaṃ4 idāni yānake5 yojetuṃ kumbha-
kārassa adāsi, ṭhapetvā tumhe aññaṃ6 mayhaṃ paṭisaraṇaṃ
n'; atthi, mayā rañño katūpakāraṃ tumhe jānātha7, sādhu dāni8
me naṭṭhaṃ yasaṃ paṭipākatikaṃ karothā" 'ti vatvā tisso
gāthā abhāsi:
Ja_VII,2.4(=409).1: Ahañ ce9 Daḷhadhammāya10 vahantī3 nābhirādhayiṃ
nudantī11 urasiṃ12 sallaṃ yuddhe vikkantacārinī13. || Ja_VII:98 ||
Ja_VII,2.4(=409).2: Na ha nūna14 rājā jānāti mama vikkamaporisaṃ
saṃgāme sukatantāni dūtavippahitāni15 ca. || Ja_VII:99 ||
Ja_VII,2.4(=409).3: Sā16 nūnāhaṃ marissāmi abandhu aparāyinī17,
tathā18 hi kumbhakārassa dinnā chakaṇahārikā ti. || Ja_VII:100 ||
Tattha vahantīti dūteyyaharaṇaṃ119 saṃgāme balakoṭṭhabhedan ti20 taṃ
taṃ kiccaṃ21 vahantī22 nittharantī23, nudantī24 urasiṃ12 sallan ti urasmiṃ
baddhaṃ25 khaṇḍaṃ26 asiṃ vā sattiṃ vā27 yuddhakāle sattūnaṃ upari abhi-
harantī28, vikkantacārinīti vikkamaṃ29 katvā parabalavijayena30 yuddhe31
vikkantagāminī, idaṃ vuttaṃ boti: sace sāmi ahaṃ imāni kiccāni karontī32
rañño Daḷhadhammassa cittaṃ nārādhayiṃ na paritosesiṃ ko dāni añño tassa
cittaṃ ārādhessatīti33, mama vikkamaporisan ti mayā kataṃ purisaparak-
kamaṃ, sukatantānīti sukatāni yathā34 kammān'; eva kammantāni vanān'
eva vanantāni35 evam idha sukatantānīti36 vuttāni, dūtavippahitāni37 cā
'ti gale paṇṇaṃ bandhitvā asukarañño nāma dehīti pahitāya mayā ekadivasen'
eva yojanasataṃ gantvā katāni38 dūtapesanāni ca, na ha nūna rājā jānātīti39
nūna40 tumhākaṃ rājā etāni mayā katāni kiccāni na jānāti, aparāyinīti
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd anicch-.
2 Bd adds pana.
3 all three MSS. -i.
4 Bd adds maṃ.
5 Cks -kaṃ.
6 Bd añño.
7 Bd jānāpetha.
8 Bd idā-.
9 Cs ahace? Bd ahaṃ ve.
10 Bd-mmassa.
11 Cks -ti, Bd duranti corr. to daranti.
12 Bd -ai.
13 Ck -cārini, Cs -cārīni, Bd -cārāni.
14 Cs nhanu, Bd nusānu.
15 Ck dūtaṃ-, Cs dūtiṃ corr. to dūtaṃ-, Bd duta-.
16 Cs yā.
17 Bd abandhumaragayini.
18 Bd tadā.
19 Bd -na.
20 Bd balavakoṭhakabhinnanaṃ.
21 Ck nicca.
22 all three MSS. -ti.
23 Cks -ti, Bd nitharanti.
24 Cks -ti, Bd omits nudantī.
25 Bd bandhaṃ.
26 Ck baddhaṃ, Bd omits khaṇḍaṃ.
27 Bd omits s. vā.
28 Ck abhiranti, Cs abhianti, Bd abhihāranti.
29 Bd utakkamaṃ parakkamaṃ.
30 Bd parabale sakalavi-.
31 Bd -ena.
32 Cks -i, Bd omits karontī.
33 Bd -dhayissa-.
34 Bd adds hi.
35 Cs vanattāti.
36 Bd evamidha sukathāneva sukantakāniti.
37 Bd dutavippatitāni.
38 Bd tāni.
39 Cks jānāti, Bd nuna rājā na jānātīti.
40 Bd nanu.
[page 387]
4. Daḷhadhammajātaka. (409.) 387
appatiṭṭhā appaṭisaraṇā, tathā hīti tadā hi1, ayam eva vā pāṭho, dinnā ti
ahaṃ raññā chakaṇahārikaṃ2 katvā kumbhakārassa dinnā ti.
Bodhisatto tassā kathaṃ sutvā "tvaṃ mā soci, ahaṃ
rañño kathetvā tava yasaṃ paṭipākatikaṃ karissāmīti" taṃ
samassāsetvā nagaraṃ pavisitvā bhuttapātarāso rañño santikaṃ
gantvā kathaṃ samuṭṭhāpetvā "mahārāja, nanu tumhākaṃ
asukā nāma oṭṭhivyādhi3 asukaṭṭhāne ca asukaṭṭhāne ca ure
sallaṃ bandhitvā saṃgāmaṃ nitthari, asukadivasaṃ nāma gī-
vāya paṇṇaṃ bandhitvā pesitā4 yojanasataṃ agamāsi, tumhe
pi 'ssā mahantaṃ yasaṃ adattha5, sā idāni kuhin6" ti. "Tam
ahaṃ kumbhakārassa gomayāharaṇatthāya7 adāsin" ti. Atha
naṃ Bodhisatto "yuttaṃ nu kho8 mahārāja tumhākaṃ taṃ9
kumbhakārassa yānake yojanatthāya dātun" ti vatvā10 ovāda-
vasena catasso gāthā abhāsi:
Ja_VII,2.4(=409).4: Yāvatāsiṃsatī11 poso tāvad eva pavīṇati,
atthāpāye jahantī11 naṃ oṭṭhivyādhiṃ va12 khattiyo. || Ja_VII:101 ||
Ja_VII,2.4(=409).5: Yo pubbe katakalyāṇo katattho nāvabujjhati
atthā tassa palujjanti ye honti abhipatthitā13. || Ja_VII:102 ||
Ja_VII,2.4(=409).6: Yo pubbe katakalyāṇo katattho-m-anubujjhati14
atthā tassa pavaḍḍhanti ye honti abhipatthitā15. || Ja_VII:103 ||
Ja_VII,2.4(=409).7: Taṃ vo vadāmi bhaddaṃ vo16 yāvant'; ettha samāgatā:
sabbe kataññuno hotha, ciraṃ saggamhi ṭhassathā17 'ti. || Ja_VII:104 ||
Tattha paṭhamagāthāya tāva attho: idh'; ekacco aññāṇajātiko poso yāvatā-
siṃsati18 yāva idaṃ nāma me ayaṃ kātuṃ sakkhissatīti paccāsiṃsati tāvad
eva taṃ purisaṃ pavīṇati19 bhajati sevati, tassa pana atthāpāye vaḍḍhiyā apa-
gamane parihīnakāle taṃ20 nānākiccesu patthitaṃ posaṃ ekacce bālā imaṃ
otthivyādhiṃ ayaṃ khattiyo viya jahanti, katakalyāṇo ti parena attano kata-
kalyāṇakammo21, katattho ti nipphāditakicco, nāvabujjhatīti pacchā taṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tadā hi ti tathā hi.
2 Ck -kā, Cs -ka corr. to -kaṃ, Bd chakalakahārikā.
3 Bd odhi-.
4 Bd -sitvā.
5 Ck adatthā, Cs -ā corr. to-a, Bd adatta.
6 Bd kahan.
7 Cks -yaha-.
8 Bd na yuttaṃ kho.
9 Bd kathaṃ.
10 Bd adds rañño.
11 Bd -ti.
12 Bd -dhi va, Cks -dhiñ ca.
13 Bd -pattiyā.
14 Bd omits m.
15 Bd atipattiyā.
16 Bd bhaddante.
17 Bd vasatthā.
18 Bd -tīti.
19 Bd paggaṇhati, Cs pavīrati.
20 Bd taṃ taṃ.
21 Ck -ṇokammo.
[page 388]
388 VII. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga. (42.)
parena kataṃ upakāraṃ tassa1 jarājiṇṇakāle na sarati attanā2 dinnam pi ya-
saṃ puna gaṇhati, palujjantīti bhijjanti3 nassanti, ye honti abhipat-
thitā ti ye keci atthā4 icchitā nāma honti sabbe nassantīti dīpeti, mitta-
dūbhipuggalassa hi patthitapatthitaṃ aggimhi pakkhittabījaṃ viya nassati, ka-
tattho manubujjhatīti katattho anubujjhati, makāro vyañjanasandhivasena
gahito, taṃ vo vadāmīti tena kāraṇena tumhe vadāmi, ṭhassathā5 'ti
kataññuno hutvā ciraṃ6 kālaṃ saggamhi dibbasampattiṃ anubhavantā patiṭṭha-
hissatha.
Evaṃ Mahāsatto rājānaṃ ādiṃ katvā sannipatitānaṃ7
sabbesaṃ ovādaṃ adāsi. Taṃ sutvā rājā oṭṭhivyādhiyā yasaṃ
pākatikaṃ8 akāsi Bodhisattassa ca ovāde ṭhatvā9 dānādīni
puññāni karitvā10 saggaparāyano ahosi.
Satthā imaṃ desanaṃ11 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
ṭṭhivyādhi Bhaddavatikā ahosi, rājā Ānando, amacco12 aham evā"
'ti. Daḷhadhammajātakaṃ13.
5. Somadattajātaka.
Yo maṃ pure paccudetīti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto aññataraṃ mahallakaṃ ārabbha kathesi. So kir'; ekaṃ
sāmaṇeraṃ pabbājesi. Sāmaṇero14 tassa upakārako15 tathārūpena
rogena kālam akāsi. Mahallako tasmiṃ kālakate16 rodanto17 pari-
devanto vicarati. Taṃ disvā bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ sam-
uṭṭhāpesuṃ: "āvuso asukamahallako sāmaṇerassa kālakiriyāya ro-
danto17 paridevanto vicarati maraṇasatikammaṭṭhānarahito maññe" ti.
Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya sanni-
sinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva
pubbe p'; esa imasmiṃ mate rodati yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjam kārente
Bodhisatto Sakkattaṃ kāresi. Ath'; eko Kāsinigamavāsi-
brāhmaṇamahāsālo kāme pahāya Himavantam pavisitvā isi-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd upakārakassa.
2 Bd attādina.
3 Cks bhañjanti.
4 Bd omits atthā.
5 Bd yaṃyathā.
6 Bd cīra.
7 Bd senāpatikānaṃ.
8 Bd paṭipā-.
9 Bd adds ciraṃ.
10 Bd katvā.
11 Bd dhammade-.
12 Bd adds pana.
13 Bd adds catutthaṃ.
5. Cfr. supra p. 213.
14 Bd so sā-.
15 Bd adds hutvā.
16 Bd kālaṃ karonte.
17 Bd rode-.
[page 389]
5. Somadattajātaka. (410.) 389
pabbajjaṃ pabbajitvā uñchācariyāya vanamūlaphalehi1 yāpento2
ekadivasaṃ phalāphalatthāya gato ekaṃ hatthicchāpaṃ disvā
attano assamaṃ ānetvā puttaṭṭhāne ṭhapetvā Somadatto ti
'ssa nāmaṃ katvā tiṇapaṇṇāni khādāpento paṭijaggi. So va-
yappatto mahāsārīro hutvā ekadivasaṃ bahuṃ gocaraṃ3 ga-
hetvā ajīrakena dubbalo ahosi. Tāpaso taṃ assamapade4 ka-
tvā phalāphalatthāya gato. Tasmiṃ anāgate yeva hatthipotako
kālam akāsi. Tāpaso phalāphalaṃ gahetvā āgacchanto "aññesu
me divasesu5 putto paccuggamanaṃ karoti, ajja na dissati,
kahan nu kho gato" ti paridevanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VII,2.5(=410).1: Yo maṃ pure paccudeti araññe dūram āyato
so na dissati mātaṅgo, Somadatto kuhiṃ gato ti. || Ja_VII:105 ||
Tattha pure ti ito pure, paccudeti paccuggacchati, araññe dūran ti
imasmiṃ nimmanusse araññe maṃ dūraṃ paccudeti, āyato ti āyāmasampanno.
Evaṃ paridevamāno āgantvā taṃ caṃkamanakoṭiyaṃ patitaṃ
disvā gale gahetvā6 paridevanavasen'; eva7 dutiyaṃ gātham āha:
Ja_VII,2.5(=410).2: Ayaṃ va8 so mato seti allapiṃkaṃ va chijjito9,
bhumyā10 nipatito seti, amarā11 vata kuñjaro ti. || Ja_VII:106 ||
Tattha ayaṃ vā 'ti12 vibhāvanatthe13 vasaddo14, ayaṃ eva so añño ti
taṃ vibhāvento evaṃ āha, allapiṃkan15 ti māluvalatāyaṃ aggapavālaṃ16,
chijjito17 ti chinno, gimhakāle majjhantikasamaye18 vālikapuline19 nakhena
chinditvā patito māluvalatāya aggaṃkuro20 viyā 'ti vuttaṃ hoti, bhumyā20 ti
bhūmiyaṃ, amarā22 vatā 'ti mato23 vata, amarīti pi pāṭho.
Tasmiṃ khaṇe Sakko lokaṃ olokento24 "ayaṃ tāpaso
puttadāraṃ pahāya pabbajito, idāni hatthipotake puttasaññaṃ
katvā paridevati, saṃvejetvā25 naṃ satiṃ paṭilābhessāmīti26"
tassa assamapadaṃ āgantvā ākāse ṭhito tatiyaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -phalāphalehi.
2 Bd adds vāsaṃ kappesi.
3 Bd bahubhojanaṃ.
4 Bd -dese.
5 Bd divasesu me.
6 Bd adds ca.
7 Bd -devamāno.
8 Bd vā.
9 Bd allasiṅgaṃ va vacchito.
10 Bd bhummā.
11 so all three MSS.
12 Bd vāso.
13 Bd -nattho.
14 all three MSS. vā-.
15 Bd -siṅgan.
16 Bd -latā va aggabahalaṃ va.
17 Bd vañchito.
18 Bd adds tattha.
19 Bd -kāpulline.
20 Bd aṅkuro.
21 Bd bhummā.
22 so all three MSS.
23 Cks amato.
24 Bd adds taṃ disvā.
25 Bd adds ca.
26 Cks -la-, Bd -labhāpessāmiti.
[page 390]
390 VII. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga. (42.)
Ja_VII,2.5(=410).3: Anāgāriyupetassa vippamuttassa cetaso (Cfr. supra p.214.)
samaṇassa na taṃ sādhu yaṃ petam anusocasīti. || Ja_VII:107 ||
Tassa vacanaṃ sutvā1 catutthaṃ gātham āha:
Ja_VII,2.5(=410).4: Saṃvāsena have Sakka manussassa migassa vā
hadaye jāyatī2 pemaṃ, taṃ3 na sakkā asocitun ti. || Ja_VII:108 ||
Tattha migassa vā ti imasmiṃ ṭhāne sabbe pi tiracchānā migā ti vuttā,
tan ti piyāyitaṃ4 sattaṃ.
Atha naṃ ovadanto5 Sakko dve gāthā abhāsi:
Ja_VII,2.5(=410).5: Mataṃ marissaṃ rodanti ye rudanti lapanti ca,
isi mā rudi6, roditaṃ mogham āhu santo.. 7. || Ja_VII:109 ||
Ja_VII,2.5(=410).6: Kanditena have8 brahme mato peto samuṭṭhahe,
sabbe saṃgamma rodāma aññamaññassa ñātake ti. || Ja_VII:110 ||
Tattha ye rudanti9 lapanti cā 'ti brāhmaṇa10 ye sattā rodanti ca
paridevanti ca sabbe te mataṃ yo ca marissati taṃ rodanti, tesaṃ yeva rodan-
tānaṃ assusukkhanakālo n'; atthi, tasmā tvaṃ isi mā rodi11, kiṃkāraṇā: rodi-
taṃ moghamāhu santo paṇḍitā hi12 roditaṃ nipphalan13 ti vadanti, mato
peto ti yadi esa peto ti saṃkhaṃ gato mato roditena samuṭṭhaheyya evaṃ
sante sabbe pi mayaṃ samāgantvā aññamaññassa ñātake rodāma kiṃ
nikkammaṃ14 acchāmā 'ti.
Tāpaso Sakkassa vacanaṃ sutvā satiṃ paṭilabhitvā vīta-
soko15 assūni majjitvā16 Sakkassa thutivasena sesagāthā17 āha:
Ja_VII,2.5(=410).7: Ādittaṃ vata maṃ santaṃ ghatasittaṃ18 va pāvakaṃ
vārinā viya osiñcaṃ19 sabbaṃ nibbāpaye daraṃ20. || Ja_VII:111 ||
Ja_VII,2.5(=410).8: Abbahī21 vata me sallaṃ yam āsi22 hadayanissitaṃ
yo me sokaparetassa puttasokaṃ apānudi. || Ja_VII:112 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds tāpaso.
2 Bd -te.
3 Bd tan.
4 Bd pāyāyataṃ.
5 Bd ovāde-.
6 Cs rudī, Bd rodi.
7 so all three MSS.; two syllables wanting; wrongly corrected supra
p. 214.
8 Cks āve.
9 Cks ro-.
10 Bd brahme.
11 Cks roda.
12 Bd pari.
13 Bd -laṃ, omitting ti.
14 so Cks instead of nikkammā? cfr. supra p. 214; Bd kinti kasmā.
15 Bd gata-.
16 Bd muñjitvā for puñjitvā or puñchitvā.
17 Bd sesam pi gāthaṃ.
18 Bd ghaṭa-.
19 Bd osittaṃ.
20 Bd radaṃ.
21 Ck -hi, Bd dhabbuḷi.
22 so all three MSS.; cfr. supra p. 215.
[page 391]
6. Susīmajātaka. (411.) 391
Ja_VII,2.5(=410).9: So 'haṃ abbūḷhasallo 'smi vītasoko anāvilo,
na socāmi na rodāmi tava sutvāna Vāsavā1 'ti. || Ja_VII:113 ||
Tā heṭṭhā vuttā2 yeva.
Evaṃ Sakko tāpasaṃ ovaditvā3 sakaṭṭhānam eva gato.
Satthā imaṃ desanaṃ4 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
hatthipotako sāmaṇero ahosi, tāpaso mahallako, Sakko5 aham evā"
'ti. Somadattajātakaṃ6.
6. Susīmajātaka.
Kāḷāni kesāni pure ahesun ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto mahānekkhammaṃ7 ārabbha kathesi. Tasmiṃ hi8 sa-
maye bhikkhū dhammasabhāyaṃ nisīditvā Dasabalassa nekkhammaṃ9
vaṇṇayiṃsu. Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi ka-
thāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "anacchariyaṃ
bhikkhave mayā idāni10 anekāni kappakoṭisatasahassāni pūritapāra-
minā11 mahānekkhammābhinikkhamanaṃ12, pubbe p'; ahaṃ12 tiyo-
janasatike Kāsiraṭṭhe14 rajjam chaḍḍetvā nekkhammaṃ15 nikkhanto
yevā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto tassa purohitassa aggamahesiyā kucchismiṃ16
nibbatti. Tassa jātadivase yeva Bārāṇasirañño17 putto jāyi18.
Tesaṃ nāmagahaṇadivase Mahāsattassa Susīmakumāro ti19
nāmaṃ akaṃsu rājaputtassa Brahmadattakumāro ti. Bārāṇa-
sirājā "puttena me saddhiṃ20 ekadivase jāto" ti Bodhisattaṃ
āṇāpetvā21 dhātiyo datvā tena saddhiṃ ekato va vaḍḍhesi.
Te ubho pi vayappattā abhirūpā devakumāravaṇṇino22 hutvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mākāvā.
2 Ck omits tā, Bd tā heṭhā vuttatthā.
3 Bd -sassa ovādaṃ datvā.
4 Bd dhammade-.
5 Bd adds pana.
6 Bd adds pañcamaṃ.
7 Bd mahābhinikkhamanaṃ.
8 Bd omits hi.
9 Bd nikkhamanaṃ.
10 Bd dāni.
11 Ck -mitā, Cs -pārimīna corr. to -pāramīnā, Bd -pāramīnā.
12 Bd mābhinikkhantaṃ.
13 Bd pāhaṃ.
14 Bd kāsika-.
15 Bd omits ne-.
16 Bd kucchimhi.
17 Bd adds pi.
18 Bd vijāyi.
19 Bd tissa.
20 Bd bārāṇasī brahmadattena saddhiṃ.
21 so all three MSS. instead of ānā-?
22 Bd -vattino.
[page 392]
392 VII. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga. (42.)
Takkasilāya1 sabbasippāni uggaṇhitvā paccāgamiṃsu. Rāja-
putto uparājā hutvā Bodhisattena saddhiṃ ekato khādanto
pivanto nisīdanto pitu accayena rajjaṃ patvā Mahāsattassa
mahantaṃ2 yasaṃ datvā purohitaṭṭhāne ṭhapetvā ekadivasaṃ
nagaraṃ sajjāpetvā Sakko devarājā viya alaṃkato Erāvaṇa-
paṭibhāgassa mattavaravāraṇassa khandhe nisīditvā Bodhisattaṃ
pacchāsane hatthipiṭṭhe nisīdāpetvā nagaraṃ padakkhiṇaṃ
akāsi. Mātāpi 'ssa3 "puttaṃ olokessāmīti" sīhapañjare ṭhatvā
tassa nagaraṃ padakkhiṇaṃ katvā āgacchantassa pacchato
nisinnaṃ purohitaṃ4 disvā paṭibaddhacittā hutvā sayanagab-
bhaṃ pavisitvā "imaṃ alabhantī etth'; eva marissāmīti" āhā-
raṃ pacchinditvā5 nipajji. Rājā mātaraṃ apassanto "kuhiṃ
me6 mātā7" iti pucchitvā "gilānā" ti sutvā tassā santikaṃ
gantvā vanditvā "kiṃ amma aphāsukan" ti pucchi. Sā laj-
jāya na kathesi. So gantvā rājapallaṃke nisīditvā attano agga-
mahesiṃ pakkositvā "gaccha, ammāya aphāsukaṃ jānāhīti"
pesesi. Sā gantvā piṭṭhiṃ parimajjantī pucchi. Itthiyo nāma
itthīnaṃ rahassaṃ na nigūhanti8. Sā tassā tam atthaṃ āro-
cesi. Itarāpi taṃ sutvā gantvā rañño ārocesi. Rājā "hotu,
gaccha naṃ samassāsehi9, purohitaṃ rājānaṃ10 katvā tassa
taṃ11 aggamahesiṃ karissāmīti". Sā gantvā samassāsesi.
Rājāpi purohitaṃ pakkosāpetvā etam12 atthaṃ ārocetvā
"samma, mātu me jīvitaṃ dehi, tvaṃ rājā bhavissasi, sā ag-
gamahesī, ahaṃ uparājā" ti. So "na sakkā evaṃ kātun" ti
patikkhipitvā puna13 yāciyamāno sampaṭicchi. Rājā puro-
hitaṃ rājānaṃ mātaraṃ14 aggamahesiṃ kāretvā sayaṃ uparājā.
ahosi. Tesaṃ samaggavāse vasantānaṃ aparabhāge Bodhi-
satto agāramajjhe ukkaṇṭhito kāme pahāya pabbajjāya namita-
citto15 kilesaratiṃ anallīyanto ekako va tiṭṭhati ekako va nisī-
dati ekako va sayati bandhanāgāre baddho viya pañjare pak-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -lāyaṃ.
2 Bd -ta.
3 Bd mātā piya.
4 Bd -taputtaṃ.
5 Bd pari-.
6 Ck ce.
7 Cs kuhiṃ tā.
8 Bd niguyh-.
9 Bd adds ti taṃ.
10 Cks rājaṃ.
11 Bd naṃ.
12 Bd tam.
13 Bd punappunnaṃ.
14 Cks itaraṃ.
15 Bd ninnacitto.
[page 393]
6. Susīmajātaka.(411.) 393
khittakukkuṭo viya ca ahosi. Ath'; assa aggamahesī "ayaṃ
rājā mayā saddhiṃ nābhiramati, ekako va tiṭṭhati nisīdati sey-
yaṃ kappeti, ayaṃ kho pana daharo taruṇo ahaṃ mahallikā,
sīse me palitāni paññāyanti, yan nūnāhaṃ ‘sīse deva ekapalitaṃ
paññāyatīti'; musāvādaṃ katvā eken'; upāyena rājānaṃ paṭi-
jānāpetvā mayā saddhiṃ abhiramāpeyan" ti cintetvā ekadi-
vasaṃ rañño sīse ūkā vicinantī viya hutvā "deva mahallako
si jāto, sīse te ekaṃ palitaṃ paññāyatīti" āha. "Tena hi
bhadde ekaṃ palitaṃ luñcitvā mayhaṃ yeva hatthe ṭhapehīti".
Sā tassa sīsato ekaṃ kesaṃ luñcitvā taṃ chaḍḍetvā attano
sīse1 palitaṃ gahetvā "idan te deva palitan" ti tassa hatthe
ṭhapesi. Bodhisattassa taṃ disvā va bhītatasitassa kañcana-
paṭṭasadise nalāṭe2 sedā mucciṃsu3. So attānaṃ ovadanto
"Susīma, tvaṃ daharo hutvā mahallako jāto, ettakaṃ4 kālaṃ
gūthakalale nimuggagāmasūkaro viya kāmakalale nimujjitvā
taṃ kalalaṃ jahituṃ na sakkosi, nanu kāme pahāya Hima-
vantaṃ pavisitvā pabbajitvā brahmacariyavāsassa te kālo" ti
cintetvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VII,2.6(=411).1: Kāḷāni kesāni pure ahesuṃ
jātāni sīsamhi yathāpadese,
tān'; ajja setāni Susīma disvā
dhammaṃ carā5, brahmacariyassa kālo ti. || Ja_VII:114 ||
Tattha yathāpadese ti tava sīse tasmiṃ tasmiṃ6 kesānaṃ7 anurūpe
padese ito pubbe kāḷakāni8 bhamarañjanavaṇṇāni9 kesāni10 jātāni ahesun ti
vadati, dhammaṃ carā ti dasakusalakammapathadhammaṃ carā 'ti attānam
eva āṇāpeti11, brahmacariyassā 'ti methunaviratiyā te kālo ti attho.
Evaṃ Bodhisattena brahmacariyavāsassa guṇe vaṇṇite
itarā "ahaṃ imassa ‘lobhaṃ12 karissāmīti'; vissajjanam eva
karin" ti13 bhītatasitā "idāni 'ssa apabbajanatthāya sarīra-
vaṇṇaṃ vaṇṇessāmīti14" dve gāthā abhāsi:
--------------------------------------------------------------------------
1 palitāni---attano sīse wanting in Cks.
2 Bd -pattasadisena nalāṭena.
3 Bd muñjiṃsu.
4 Bd ettha-.
5 Cks cara.
6 Cks omit one tasmiṃ.
7 Cks kesādīnaṃ.
8 Cs kālaṃkani corr. to kāḷikāni.
9 Bd bharamapattavaṇṇāni.
10 Bd omits ke-.
11 Bd -pesiti.
12 Bd lagganam.
13 Bd karotiti.
14 Bd vaṇṇayissāmiti cintetvā.
[page 394]
394 VII. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga. (42.)
Ja_VII,2.6(=411).2: Mam'; eva deva palitaṃ1 na tuyhaṃ,
mam'; eva sīsaṃ mama uttamaṅgaṃ,
atthaṃ karissan ti musā abhāṇiṃ2,
ekāparādhaṃ khama rājaseṭṭha3. || Ja_VII:115 ||
Ja_VII,2.6(=411).3: Daharo tuvaṃ4 dassanīyo si rāja,
paṭhamuggato hosi5 yathā kaḷīro,
rajjañ ca kārehi mamañ ca passa,
mā kālikaṃ anudhāvi janindā 'ti. || Ja_VII:116 ||
Tattha mameva sīsan ti mam'; eva sīsaṃ jātapalitan6 ti dīpeti, ita-
raṃ tass'; eva vevacanaṃ, atthan ti attano vaḍḍhiṃ karissāmīti musā kathesim,
ekāparādhan ti imaṃ7 mayhaṃ ekaṃ aparādhaṃ, paṭhamuggato ti pa-
ṭhamavayena uggato, hohīti hosi8, paṭhamavaye patiṭṭhito sīti attho, hosīti yeva
vā pāṭho, yathā kaḷīro ti yathā siniddhachavitaruṇakaḷīro9 mandavāterito ati-
viya sobhati10 evarūpo si tvan ti dasseti, paṭhamuggato hosīti pi11 pāṭho, tass'
attho: yathā paṭhamuggato taruṇakaḷīro dassanīyo hoti evaṃ tvaṃ pi dassanīyo,
mamañca passā 'ti mamañ ca olokehi mā maṃ anāthaṃ vidhavaṃ12 karīti13
attho, kālikan ti brahmacariyacaranaṃ14 nāma dutiye vā tatiye vā attabhāve
vipākajananato kālikaṃ nāma, rajjaṃ pana imasmiṃ yeva attabhāve kāmaguṇa-
sukhappadānato akālikaṃ, so15 imaṃ akālikaṃ16 pahāya mā kālikaṃ anu-
dhāvīti vadati
Bodhisatto tassā vacanaṃ sutvā "bhadde tvaṃ bhavi-
tabbam ev'; etaṃ17 kathesi, pariṇamante18 hi vaye19 imehi
kāḷakesehi parivattitvā saṇhakasadisehi20 paṇḍarehi bhavitab-
baṃ, ahaṃ hi nīluppalādikusumadāmasukumārānaṃ21 kañcana-
rūpakapaṭibhāgānaṃ22 uttamayobbanavilāsamattānaṃ23 khatti-
yakaññādīnaṃ vaye pariṇamante jarappattānaṃ24 vevaṇṇiyañ
c'; eva sarīrabhaṅgañ25 ca passāmi, evaṃ vipattipariyosāno
h'; esa26 bhadde jīvaloko" ti vatvā upari Buddhalīḷhāya dham-
maṃ desento:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pha-.
2 Bd abhāsi, Cs abhāsi corr. to abhāniṃ.
3 Ck -seṭṭhaṃ, Bd rājāseṭhaṃ.
4 Cks tvaṃ.
5 Bd hoti.
6 Bd sise sañjātaṃ palitan, Cks repeat jātapalitaṃ.
7 Bd idaṃ.
8 Bd hotiti ahosi.
9 Bd -sindhachavi-.
10 Bd sobhamāne.
11 Cks omit pi; Bd hotīti pi.
12 Bd omits vi-.
13 Bd karohiti.
14 Ck -yaṃcaraṇaṃ, Bd -yacaraṇanān.
15 Bd adds tvaṃ.
16 Ck omits so i. a.
17 Cks ekaṃ, Bd -tabbaṃ mevetaṃ.
18 Ck -ṇā-.
19 Cks ca vayo, Bd kathesi ṇate mama vaye.
20 so Cks; Bd sāṇalāka-.
21 Bd -dāmasadisasuku-.
22 Bd -narūpe paṭi-.
23 Bd -lāsasaṃpattānaṃ.
24 Bd jaraṃpa-.
25 Cks -bhaggañ, Bd sariyabhaṅgañ.
26 Bd mogha.
[page 395]
6. Susīmajātaka. (411.) 395
Ja_VII,2.6(=411).4: Passāmi vo 'haṃ dahariṃ kumāriṃ
sāmaṭṭhapassaṃ1 sutanuṃ sumajjhaṃ,
kāḷāpavāḷā2 va pavellamānā
sā3 lobhayantī4 va naresu gacchati5. || Ja_VII:117 ||
Ja_VII,2.6(=411).5: Tam ena6 passāmi parena nāriṃ
āsītikaṃ7 nāvutikaṃ va8 jaccā
daṇḍaṃ gahetvā va9 pavedhamānaṃ
gopānasībhoggasamaṃ carantin ti || Ja_VII:118 ||
gāthadvayam āha.
Tattha vo ti nipātamattaṃ, sāmaṭṭhapassan10 ti sammaṭṭhapassaṃ11,
ayam eva vā pāṭho, sabbapasse12 maṭṭhacchavivaṇṇan13 ti attho, sutanun ti
sundarasarīraṃ14, sumajjhan ti susaṇṭhitamajjhañ ca15, kāḷāpavāḷā16 va
pavellamānā ti17 yathā nāma taruṇakāle susamuggatā18 kāḷavallipavāḷā va
hutvā mandavāteritā ito c'; ito19 ca pavellati evaṃ pavellamānā itthivilāsaṃ
dassayamānā kumārikā lobhayantī20 va naresu gacchati21, samīpaṭṭhe bhumma-
vacanaṃ, purisānaṃ santike te purise kilesavasena palobhayantī22 viya gacchati,
tamena23 passāmi parenā 'ti tam enaṃ nāriṃ aparena samayena jarā-
pattaṃ24 antarahitarūpasobhaṃ25 passāmi, Bodhisatto hi paṭhamagāthāya rūpe
assādaṃ kathetvā idāni ādīnavaṃ dassento evam āha, asītikaṃ navutikaṃ
va26 jaccā ti asītisaṃvaccharaṃ vā navutisaṃvaccharaṃ vā jātiyā, gopāna-
sībhoggasaman27 ti gopānasīsamaṃ bhoggaṃ28 gopānasiākārena29 bhagga-
sarīraṃ oṇamitvā30 naṭṭhakākaṇiṃ31 pariyesantiṃ32 viya caramānan ti attho,
kāmañ ca Bodhisattena daharakālena33 disvā puna nāvutikakāle34 diṭṭhapubbā
nāma n'; atthi, ñāṇena diṭṭhabhāvaṃ sandhāya pan'; etaṃ vuttaṃ.
Iti Mahāsatto imāya gāthāya rūpassa ādīnavaṃ dassetvā
idāni agāramajjhe attano anabhiratiṃ35 pakāsento36:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sāmattha-.
2 Cs kāḷapa-, Bd kālappa-.
3 Bd pa.
4 all three MSS. -ti.
5 Bd gacchā.
6 Bd enaṃ.
7 Bd asi-.
8 Bd navitikañ ca.
9 Bd na.
10 Bd sāmattha-.
11 Bd sabbattha massaṃ.
12 Cks -phasse, Bd sappapassesu.
13 Bd matta-.
14 Cks -raṃ sa-.
15 Bd omits ca.
16 Bd kālappa-.
17 Bd adds kāla valli vā va hutvā.
18 Bd -ta.
19 Cks ito ito.
20 Cs -ti, Bd palobhayanti.
21 Bd gacchāti.
22 all three MSS. -ti.
23 Bd enaṃ.
24 Ck jarāpa- corr. to jarāppa-, Cs jarāppa-, Bd rājapa-.
26 Bd -taṃ rūpasobhagappattaṃ.
27 Bd -kañca, Cks āsītiyā nāvutiyā va.
28 Bd -bhagga-.
29 Bd bhogaṃ.
30 Bd adds samaṃ.
31 so all three MSS.
32 Bd natthaṃ kākanikaṃ.
32 Cks -ti, Bd -tāni.
33 Bd-le.
34 Ck punāvutikāle, Cs punāvupatikakāle, Bd puna vaḍhitakāle.
35 all three MSS. -ti.
36 Bd adds gāthadvayamāha.
[page 396]
396 VII. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga. (42.)
Ja_VII,2.6(=411).6: So 'haṃ tam evānuvicintayanto
eko sayāmi sayanassa majjhe,
aham pi evaṃ iti pekkhamāno
na gahe1 rame, brahmacariyassa kālo. || Ja_VII:119 ||
Ja_VII,2.6(=411).7: Rajju vālambanī c'; esā2 yā gehe vasato rati
etam pi chetvāna vajanti dhīrā
anapekkhino kāmasukhaṃ pahāyā 'ti. || Ja_VII:120 ||
Tattha so han ti so ahaṃ, tamevānuvicintayanto ti tam eva rū-
pānaṃ assādañ ca ādīnavañ ca cintento2, evaṃ iti pekkhamāno ti yathā
esā pariṇatā aham pi evaṃ4 jaraṃ patto bhoggasarīro5 bhavissāmīti pekkha-
māno, na gahe1 rame ti gehe na ramāmi, brahmacariyassa kālo ti
bhadde brahmacariyassa6 kālo, tasmā pabbajissāmīti dīpeti. rajju vālambanī
cesā ti cakāro nipātamatto, ālambanarajju7 viya esā ti attho, katarā: yā8 gehe
vasato rati, yā gehe vasantassa rūpādīsu ārammaṇesu kāmaratīti attho, iminā
kāmānaṃ appassādataṃ9 dasseti, ayaṃ h'; ettha10 adhippāyo: yathā gilānassa
manussassa attano balena parivattituṃ asakkontassa imaṃ ālambitvā parivattey-
yāsīti ālambanarajjuṃ bandheyyuṃ tassa taṃ ālambitvā parivattantassa11 ap-
pakaṃ12 kāyikacetasikaṃ sukhaṃ bhaveyya evaṃ kilesāturānaṃ sattānaṃ vive-
kasukhavasena parivattituṃ asakkontānaṃ agāramajjhe ṭhapitāni kāmaratidāya-
kāni rūpādīni ārammaṇāni tesaṃ kilesapariḷāhakāle13 methunadhammapati-
sevanavasena tāni14 ārabbha parivattamānānaṃ kāyikacetasikasukhasaṃkhātā
kāmarati nāma taṃ muhuttaṃ uppajjamānā appamattikā hoti, evaṃ appassādā
kāmā ti, etam pi chetvānā 'ti yasmā pana bahudukkhā kāmā15 bahupāyāsā
ādīnavo ettha bhiyyo tasmā taṃ ādīnavaṃ sampassamānā paṇḍitā etam pi
rajjuṃ chetvā gūthakūpe nimuggapuriso taṃ pajahanto viya anapekkhino
etaṃ appamattakaṃ bahudukkhaṃ kāmasukhaṃ pahāya vajanti16 nikkhamitvā
manoramaṃ pabbajjaṃ pabbajantīti.
Evaṃ Mahāsatto kāmesu17 assādañ ca adīnavañ ca pakāse-
tvā18 Buddhalīḷhāya dhammaṃ desetvā sahāyaṃ pakkositvā19
rajjaṃ paṭicchāpetvā ñātimittasuhajjānaṃ paridevantānaṃ20
paridevantānam eva sirivibhavaṃ chaḍḍetvā Himavantaṃ pavi-
sitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā jhānābhiññaṃ nibbattetvā Brah-
maloka-parāyano ahosi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ge-.
2 Bd adds katarā.
3 Bd adds imaṃ.
4 Bd omits evaṃ.
5 Ck bhoga-, Bd bhagga-.
6 Bd adds me.
7 Bd alampanirajjaṃ.
8 Cks -ya.
9 Bd apasādaṃ.
10 Bd ettha.
11 Bd -vatte-, Cks paridevantassa.
12 Bd appamattakaṃ.
13 Bd adds te.
14 Bd -paṭisevanādi.
15 Bd omits kāmā.
16 Bd -tīti.
17 Cks -e.
18 Bd dassento.
19 Bd -sāpetvā.
20 Bd omits pa-.
[page 397]
7. Koṭisimbalijātaka. (412.) 397
Satthā imaṃ desanaṃ1 āharitvā saccāni pakāsesi2, bahū2 amata-
pānaṃ pāyetvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā aggamahesī Rāhulamātā
ahosi, rājā4 Ānando, Susīmarājā5 aham evā" 'ti. Susīmajātakaṃ6.
7. Koṭisimbalijātaka.
Ahaṃ dasasataṃvyāman ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto kilasaniggahaṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ Paññājātake7
āvibhavissati. Idhāpi Satthā antokoṭisanthāre8 kāmavitakkābhibhūte
pañcasate bhikkhū disvā saṃghaṃ9 sannipātetvā10 "bhikkhave āsaṃ-
kitabbayuttakaṃ nāma āsaṃkituṃ vaṭṭati, kilesā nāma vaḍḍhantā
nigrodhādayo viya rukkhaṃ purisaṃ bhajanti11, ten'; eva pubbe koṭi-
simbaliyaṃ12 nibbattā13 devatā ekaṃ sakuṇaṃ nigrodhabījāni khāditvā
attano rukkhassa sākhantaresu14 vaccaṃ pātentaṃ disvā ‘ito me
vimānassa vināso bhavissatīti'; bhayappattā ahosīti15" vatvā atī-
taṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto koṭisimbaliyaṃ12 rukkhadevatā hutvā nibbatti.
Ath'; eko supaṇṇarājā diyaḍḍhayojanasatikaṃ attabhāvaṃ mā-
petvā pakkhavātehi mahāsamudde udakaṃ dvidhā katvā ekaṃ
vyāmasahassāyāmaṃ nāgarājānaṃ naṅguṭṭhe gahetvā mukhe
tassa16 gahitagocaraṃ chaḍḍāpetvā koṭisimbaliṃ12 sandhāya
vanamatthakena pāyāsi. Nāgarājā "olambento17 attānaṃ mo-
cessāmīti" ekasmiṃ nigrodharukkhe bhogaṃ pavesetvā nigro-
dhaṃ veṭhetvā gaṇhi. Supaṇṇarañño mahabbalatāya18 nāga-
rājassa mahāsarīratāya ca nigrodharukkho samugghātaṃ19 aga-
māsi. Nāgarājā n'; eva rukkhaṃ vissajjesi. Supaṇṇo saddhiṃ
nigrodharukkhena nāgarājānaṃ gahetvā koṭisimbaliṃ12 patvā
nāgarājānaṃ rukkhakkhandhapiṭṭhe20 nipajjāpetvā udarassa11
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dhammade-.
2 Bd -setvā saccapariyosāne.
3 Bd bahujane.
4 Bd sahāyarājā
5 Bd adds pana.
6 Bd adds chaṭhaṃ.
7 so also supra p. 208 instead of pānīya-, cfr. supra p. 18;
Bd paññāsa-,
8 Bd -saṇharake.
9 Bd bhikkhusaṃ-.
10 Bd -tāpetvā.
11 so all three MSS.
12 Bd koṭa-.
13 Bd -tta.
14 Bd -re.
15 Ck ahesunti, Cs abhesunti.
16 Bd nassa.
17 Bd -banto.
18 Bd mahāba.
19 Bd -naṃ.
20 Bd omits rukkha.
[page 398]
398 VII. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga. (42.)
phāletvā nāgamedaṃ khāditvā sesaṃ1 kalebaraṃ2 samudde
vissajjesi. Tasmiṃ pana nigrodhe ekā sakuṇikā atthi, sā ni-
grodharukkhe vissaṭṭhe uppatitvā koṭisimbaliyā3 sākhantare
nisīdi. Rukkhadevatā taṃ disvā "ayaṃ sakuṇikā mama
rukkhakkhandhe vaccaṃ pātessati, tato nigrodhagaccho vā
pilakkhagaccho4 vā uṭṭhahitvā sakalarukkhaṃ ottharitvā gac-
chissati5, atha me vimānaṃ nassissatīti" bhītatasitā pavedhi.
Tassā6 pavedhantiyā koṭisimbalī3 pi7 yāva mūlā pavedhi.
Supaṇṇarājā taṃ pavedhamānaṃ disvā kāraṇaṃ pucchanto
dve gāthā āha8:
Ja_VII,2.7(=412).1: Ahaṃ dasasataṃvyāmaṃ uragam ādāya-m-āgato9,
tañ ca mañ ca mahākāyaṃ dhārayaṃ na-ppavedhasi. || Ja_VII:121 ||
Ja_VII,2.7(=412).2: Atha imaṃ khuddakaṃ pakkhiṃ appamaṃsataraṃ mayā
dhārayaṃ10 vyadhase11 bhīto kam atthaṃ koṭisimbalīti12. || Ja_VII:122 ||
Tattha dasasataṃvyāman ti sahassavyāmāyāmaṃ, uragamādāya-
māgato9 ti evaṃmahantaṃ uragaṃ ādāya idha āgato, tañ ca mañ cā 'ti tañ
ca uragaṃ13 mañ ca, dhārayan ti14 dhārayamānā, vyadhasīti15 kampasi,
kamatthan ti kimatthaṃ kena kāraṇenā 'ti pucchati, kaṃ vā atthaṃ sam-
passamānā ti pi attho16, koṭisimbalīti12 rukkhanāmena devataṃ17 ālapati,
so hi simbalirukkho khandhasākhassa18 mahantatāya koṭisimbalīti12 nāmaṃ
labhi19, tasmiṃ adhivatthadevaputtassa20 pi tad eva nāmaṃ.
Ath'; assa kāraṇaṃ kathento devaputto catasso gāthā
abhāsi:
Ja_VII,2.7(=412).3: Maṃsabhakkho tuvaṃ21 rāja, phalabhakkho ayaṃ dijo,
ayaṃ nigrodhabījāni pilakkhadumbarāni22 ca
assatthāni ca bhakkhetvā khandhe me odahissati. || Ja_VII:123 ||
Ja_VII,2.7(=412).4: Te rukkhā saṃvirūhanti23 mama passe nivātajā,
te maṃ pariyonandhissanti, arukkham maṃ karissare. || Ja_VII:124 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -sa.
2 Bd -varaṃ.
3 Bd koṭa-.
4 Bd milakkhu.
5 Bd bhuñjissatīti.
6 Cks tassa.
7 Bd omits pi.
8 Bd abhāsi.
9 Bd omits m.
10 Bd -reyyaṃ.
11 Bd byādhasi.
12 all three MSS. koṭa-.
13 Cks -gañca.
14 Cks tīti.
15 Cks vyā-, Bd byā-.
16 Bd pātho.
17 Bd devaputtaṃ.
18 Bd -kha.
19 Cks -bhati.
20 Bd -ssā.
21 Cks tvaṃ.
22 Bd milakkhu-.
23 all three MSS. yaṃ-.
[page 399]
7. Koṭisimbalijātaka. (412.) 399
Ja_VII,2.7(=412).5: Santi aññe pi rukkhāse mūlino khandhino dumā
iminā sakuṇajātena1 bījam āharitā hatā. || Ja_VII:125 ||
Ja_VII,2.7(=412).6: Ajjhārūḷhābhivaḍḍhanti brahantam pi vanaspatiṃ,
tasmā rāja pavedhāmi sampassaṃ nāgataṃ bhayan ti. || Ja_VII:126 ||
Tattha odahisatīti vaccaṃ pātessati, te rukkhā ti te2 tehi bījehi jātā
nigrodhādayo rukkhā, saṃvirūhantīti3 saṃvirūhissanti3 vaḍḍhissanti, mama
passe ti mama sākhantarādisu, nivātajā ti mama sākhāhi vātassa4 nivāri-
tattā nivāte jātā, pariyonandhissantīti ete evaṃ vaḍḍhitā maṃ pariyonan-
dhissanti, ayam etthādhippayo5, karissare ti ath'; evaṃ pariyonandhitvā maṃ
arukkham eva karissanti sabbaso bhañjissanti, rukkhāse ti rukkhā, mūlino
khandhino6 ti mūlasampannā c'; eva khandhasampannā ca, dumā ti rukkha-
vevacanam eva, bījamāharitā ti bījaṃ āharitvā, hatā ti aññe pi imasmiṃ7
vane rukhā vināsitā santi, ajjhārūḷhābhivaḍḍhantīti nigrodhādayo8 ruk-
khānam ajjhāruhā rukkhā mahantam pi aññaṃ vanaspatiṃ atikkamma vaḍḍhan-
tīti dasseti, ettha pana vanaspati passati vanaspatīti tayo pi pāṭhā9 yeva, rājā
'ti supaṇṇaṃ ālapati.
Rukkhadevatāya vacanaṃ sutvā supaṇṇo osānagātham āha:
Ja_VII,2.7(=412).7: Saṃkeyya saṃkitabbāni rakkheyya10 nāgataṃ bhayaṃ,
anāgatabhayā dhīro ubho loke avekkhatīti11. || Ja_VII:127 ||
Tattha anāgatabhayan ti pāṇātipātādīhi viramanto diṭṭhadhammikam
pi samparāyikam pi anāgatabhayaṃ12 rakkhati nāma, pāpamitte veripuggale ca
anupasaṃkamanto pi anāgatabhayaṃ rakkhati nāma, evaṃ anāgatabhayaṃ13
rakkheyya14, anāgatabhayā ti anāgatabhayakāraṇā15, taṃ bhayaṃ sampas-
santo dhīro idhalokaṃ16 paralokañ16 ca avekkhati17 oloketi nāma.
Evañ ca pana vatvā supaṇṇo attano ānubhāvena taṃ
pakkhiṃ tamhā rukkhā palāpesi18.
Satthā imaṃ desanaṃ19 āharitvā "āsaṃkitabbayuttakaṃ āsaṃ-
kituṃ vaṭṭatīti20" saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi: (Sacca-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -jātakana corr. to -jātana, Bd -jātakena.
2 Bd tehi, Cs te corr. to tehi.
3 Cks saṃvirūḷh-.
4 Bd -ssā.
5 Cks ayameva vā pāṭho.
6 Cks add dumā.
7 Bd adds pi.
8 Bd adds hi.
9 so Cks; Bd pana vanappati ti vanassa pa vāyo pi pāthā,
Bs pana vanappatīti vanassa patayo pi pātā.
10 Cks -yyā.
11 Bd same-, Bs ape-.
12 Bd -taṃbha-.
13 Cks -ya.
14 Bd evaṃ rakkheyya anāgataṃ bhayaṃ rakkhati.
15 Bd -te bhayaṃ kāraṇā.
16 Bd -ke.
17 Bd ape-.
18 Bd -ti.
19 Bd dhammade-.
20 Bd adds vatvā.
[page 400]
400 VII. Sattanipāta. 2.Gandhāravagga. (42.)
pariyosāne pañcasatā bhikkhū arahatte patiṭṭhahiṃsu) "Tadā su-
paṇṇarājā Sāriputto ahosi, rukkhadevatā1 aham evā 'ti. Koṭi-
simbalijātakaṃ2.
8. Dhūmakārijātaka.
Rājā apucchi Vidhūran ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto Kosalarañño āgantukasaṃgahaṃ ārabbha kathesi. So
kira ekasmiṃ samaye paveṇiāgatānaṃ porāṇakayodhānaṃ saṃgaham
akatvā3 abhinavāgatānaṃ āgantukānaṃ va4 sakkārasammānaṃ akāsi.
Ath'; assa paccante kupite5 yuddhatthāya6 gatassa "āgantuka laddha-
sakkārā yujjhissantīti" porāṇakayodhā na yujjhiṃsu, "porāṇakā7 yuj-
jhissantīti" āgantukāpi na yujjhiṃsu. Corā8 jiniṃsu. Rājā parājito
āgantukasaṃgahadosena attano parājitabhāvaṃ ñatvā Sāvatthiṃ9
paccāgantvā "‘kin nu kho aham eva evaṃ karonto parājito udāhu
aññe pi rājāno parājitapubbā'; ti Dasabalaṃ pucchissāmīti" bhutta-
pātarāso Jetavanaṃ gantvā Satthāraṃ10 tam atthaṃ pucchi. Satthā
"na kho mahārāja tvañ ñev'; eko11, porāṇakarājāno pi āgantukasaṃ-
gahaṃ katvā parājitā" ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Kururaṭṭhe Indapattanagare Yudhiṭṭhilagotto
Dhanañjayo nāma Koravyarājā rajjaṃ kāresi. Tadā Bo-
dhisatto tassa12 purohitakule13 nibbattitvā vayappatto
Takkasilāya14 sabbasippāni uggaṇhitvā Indapattaṃ āgantvā15
pitu accayena purohitaṭṭhānaṃ labhitvā rañño atthadhammānu-
sāsako ahosi, Vidhūrapaṇḍito ti 'ssa nāmaṃ akāsi16. Tadā
Dhanañjayarājā porāṇakayodhe agaṇetvā āgantukānaṃ yeva17
saṃgahaṃ akāsi. Tassa paccante kupite18 yuddhatthāya19 ga-
tassa "āgantukā jānissantīti" "porāṇakā jānissantīti" n'; eva
porāṇakā nāgantukā20 yujjhiṃsu. Rājā parājito Indapattam
eva paccāgantvā "āgantukasaṃgahassa katabhāvena parājito
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds pana.
2 all three MSS. koṭa-, Bd adds sattamaṃ.
3 Cs ākatvā corr. to katvā.
4 Bd -naññeva.
5 Bd kuppi-.
6 Bd yujjhana-.
7 Bd -kayodhā.
8 Bd adds rājānaṃ.
9 Cks -iyaṃ, Bd -i.
10 Bd adds vanditvā.
11 Bd tvaññeva, omitting eko.
12 Bd omits tassa.
13 Bd -tassa kule.
14 Bd -yaṃ.
15 Bd paccāg-.
16 Bd karisu.
17 Bd -naññeva.
18 Bd kuppi-.
19 Bd yujjhatthāya.
20 Bd na ā-.
[page 401]
8. Dhūmakārijātaka. (413.) 401
'mhīti" cintesi. So ekadivasaṃ "kin nu kho aham eva āgan-
tukasaṃgahaṃ katvā parājito1 udāhu aññe pi rājāno parājita-
pubbā atthi, Vidhūrapaṇḍitaṃ pucchissāmīti" cintetvā taṃ
rājupaṭṭhānaṃ āgantvā nisinnaṃ tam atthaṃ pucchi.
Ath'; assa taṃ pucchanākāraṃ āvikaronto Satthā upaḍḍha-
gātham āha:
Ja_VII,2.8(=413).1: Rājā apucchi Vidhūraṃ dhammakāmo Yudhiṭṭhilo ti
Tattha dhammakāmo ti sucaritadhammappiyo.
api brāhmaṇa jānāsi ko eko bahu socatīti2. || Ja_VII:128 ||
Sesaupaḍḍhagāthāya puna ayam attho: api nāma brāhmaṇa tvaṃ3 jānāsi
ko imasmiṃ loke eko bahuṃ socati4 nānākāraṇena socatīti5.
Taṃ sutvā Bodhisatto "mahārāja, kiṃsoko nāma tumhā-
kaṃ soko, pubbe Dhūmakārināmako6 ajapālabrāhmaṇo mahan-
taṃ ajayūthaṃ gahetvā araññe vajaṃ katvā tattha ajā7 ṭha-
petvā aggiñ ca dhūmañ ca katvā ajayūthaṃ paṭijagganto khī-
rādīni paribhuñjanto vasi. So tattha āgate suvaṇṇavaṇṇa-
sarabhe8 disvā tesu sinehaṃ katvā ajā7 agaṇetvā ajānaṃ sak-
kāraṃ sarabhānaṃ katvā saradakāle sarabhesu palāyitvā Hi-
mavantaṃ gatesu ajāsu vinaṭṭhāsu sarabhe apassanto sokena
paṇḍurogī hutvā jīvitakkhayaṃ patto, ayaṃ āgantukasaṃgahaṃ
katvā tumhehi sataguṇena9 sahassaguṇena socitvā kilamitvā
vināsaṃ patto" ti idaṃ udāharaṇaṃ āharitvā10 dassento
Ja_VII,2.8(=413).2: Brāhmaṇo ajayūthena bahutejo11 vane vasaṃ
dhūmaṃ akāsi Vāseṭṭho rattiṃdivam atandito. || Ja_VII:129 ||
Ja_VII,2.8(=413).3: Tassa taṃdhūmagandhena sarabhā makasaṭṭitā12
vassāvāsaṃ upagañchuṃ13 Dhūmakārissa santike. || Ja_VII:130 ||
Ja_VII,2.8(=413).4: Sarabhesu manaṃ katvā ajā so14 nāvabujjhatha,
āgacchanti vajanti15 vā, tassa tā vinasuṃ16 ajā. || Ja_VII:131 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds mhi.
2 all three MSS. -sīti.
3 Bd so tvaṃ kho.
4 Bd bahu socasīti.
5 Bd socatītisi.
6 Ck -nāmeko, Cs -nāmako corr. to -nāmeko, Bd madhukārināmako.
7 Bd aje.
8 Bd -ṇṇesa-.
9 Ck -ṇe, Cs -ṇe corr. to -ṇena.
10 Bd āṇetvā.
11 Cks -tevo, Bd bahukejaṃ.
12 Cks -ṭṭhitā, Bd makasupaddatā.
13 Bdf -gacchuṃ.
14 Bd yo.
15 Bd javanti.
16 Cs vināsuṃ corr. to vina-, Bd vināsaṃ
[page 402]
402 VII. Sattanipāta. 2.Gandhāravagga. (42.)
Ja_VII,2.8(=413).5: Sarabhā1 saradakāle pahīnamakase2 vane
pāvisuṃ giriduggāni nadīnaṃ pabhavāni ca. || Ja_VII:132 ||
Ja_VII,2.8(=413).6: Sarabhe ca gate disvā ajā ca vibhavaṃ gatā
kiso ca3 vivaṇṇo āsi paṇḍurogī ca brāhmaṇo. || Ja_VII:133 ||
Ja_VII,2.8(=413).7: Evaṃ yo4 saṃ niraṃkatvā āgantuṃ5 kurute piyaṃ
so eko bahu socati Dhūmakārīva brāhmaṇo ti. || Ja_VII:134 ||
Tattha bahutejo6 ti bahutaindhano7, dhūmaṃ akāsīti makkhika-
paripanthaharaṇatthāya8 aggiñ ca dhūmañ ca akāsi, Vāseṭṭho ti tassa
gottaṃ, atandito ti analaso hutvā, taṃdhūmagandhenā 'ti9 tena dhūma-
gandhena, sarabhā ti sarabhamigā, makasaṭṭitā10 ti makasehi upaddutā
pīḷitā ti11, sesamakkhikāpi makasagahaṇen'; eva gahitā, vassāvāsan ti vassā-
rattavāsaṃ12, manaṃ katvā ti sinehaṃ uppādetvā, nāvabujjhathā 'ti
araññato caritvā āgacchanti ca13 vajato14 araññaṃ gacchanti15 ca, ettikā
āgatā ettikā gatā16 ti na jāni17, tassa tā vinasun18 ti tassa tā19 evaṃ
apaccavekkhitā20 sīhaparipanthādito arakkhiyamānā ajā sīhaparipanthādīhi
vinasuṃ21, sabbā va22 vinaṭṭhā, nadīnaṃ pabhavāni cā 'ti pabbateyyānaṃ
nadīnaṃ pabhavaṭṭhānāni ca paviṭṭhā, vibhavan ti ajā ca23 vināsaṃ pattā
disvā jānitvā, kiso vivaṇṇo ti khīrādidāyikā24 ajā pahāya25 sarabhe saṃ-
gaṇhitvā te pi apassanto ubhato parihīno sokābhibhūto26 kiso c'; eva dubbaṇṇo
ca ahosi, evaṃ yo27 saṃ niraṃkatvā ti evaṃ mahārāja yo sakaṃ porāṇaṃ
ajjhattikaṃ janaṃ nīharitvā pahāya kismiñci agaṇetvā āgantukaṃ piyaṃ karoti
so tumhādiso eko bahu socati28, ayaṃ te mayā dassito Dhūmakārī29 brāhmaṇo
viya bahu socatīti.
Evaṃ Mahāsatto rājānaṃ saññāpento kathesi. So pi
saññattiṃ30 gantvā tassa pasīditvā31 bahuṃ dhanaṃ adāsi32.
Tato paṭṭhāya ca ajjhattikasaṃgaham eva karonto dānādīni
puññāni katvā saggaparāyano ahosi.
Satthā imaṃ desanaṃ33 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
Koravyarājā Ānando ahosi, Dhūmakārī Pasenadi Kosalo, Vidhūra-
paṇḍito34 aham evā" 'ti. Dhūmakārijātakaṃ35.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds ca.
2 Cks add vase.
3 Cks omit ca.
4 Cks ye.
5 Cks Bd -u.
6 Cks -tevo, Bd -tejā.
7 Bd bahudhā iddhino.
8 Bd omits pantha.
9 Bd -na ati.
10 Bd -samuddutā.
11 Bd omits ti.
12 Cks -ratti-.
13 Bd ceva.
14 Bd adds caritvā.
15 Cks -tīti.
16 Bd anāgatā.
17 Bd jānāti.
18 Bd vinassan.
19 Cks omit tā.
20 Cks -ittā.
21 Cks vināsuṃ, Bd vinassasu.
22 Ck vā, Cs pā.
23 Bd ajānaṃ.
24 Bd khiradāyakā.
25 Bd omits pa-.
26 Ck Bd soko-.
27 Cks ye, Bd omits yo.
28 Bd -tīti.
29 Bd -rika.
30 Ck saṃñañattiṃ, Bd aññatta.
31 Bd omits t. p.
32 Bd akāsi.
33 Bd dhammade-.
34 Bd adds pana.
35 Bd adds aṭhamaṃ
[page 403]
9. Jāgarajātaka. (414.) 403
9. Jāgarajātaka.
Ko dha jāgarataṃ sutto ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto aññataraṃ upāsakaṃ ārabbha kathesi. So hi sotāpanno
ariyasāvako Sāvatthito sakaṭasatthena1 saddhiṃ kantāramaggaṃ paṭi-
pajji. Satthavāho tattha ekasmiṃ udakaphāsukaṭṭhāne pañcasata-
sakaṭāni2 mocetvā khādaniyabhojaniyaṃ saṃvidahitvā vāsaṃ upa-
gañchi3. Manussā tattha tattha nipajjitvā supiṃsu. Upāsako pana
satthavāhassa santike ekasmiṃ rukkhamūle caṃkamaṃ adhiṭṭhāsi.
Atha "naṃ satthaṃ vilupāmā4" 'ti pañcasatacorā nānāāvudhāni5
gahetvā satthaṃ parivāretvā atthaṃsu. Te taṃ upāsakaṃ caṃ-
kamantaṃ disvā "imassa niddāyanakāle vilumpissāmā" 'ti tattha
tattha6 aṭṭhaṃsu. So pi tiyāmarattiṃ7 caṃkami yeva. Corā paccūsa-
samaye gahitagahitapāsāṇamuggarādayo8 chaḍḍetvā "bho satthavāha
imaṃ appamādena jaggantaṃ purisaṃ nissāya jīvitaṃ labhitvā tava
santakassa sāmiko9 jāto si10, etassa sakkāraṃ kāreyyāsīti11" pakka-
miṃsu. Manussā kālass'; eva vuṭṭhāya tehi chaḍḍite pāsāṇādayo12
disvā "imaṃ nissāya amhehi jivitaṃ laddhan" ti upāsakassa sakkāraṃ
adaṃsu. Upāsako pi icchitaṭṭhānaṃ gantvā katakicco puna Sā-
vatthiṃ13 āgantvā Jetavanaṃ gantvā Tathāgataṃ pūjetvā vanditvā
nisinno "kiṃ upāsaka na paññāyasīti" vute etam14 atthaṃ ārocesi.
Satthā "na kho upāsaka tvaṃ ñeva15 aniddāyitvā jagganto16 visesaṃ
labhi, porāṇakapaṇḍitāpi jaggantā17 visesaguṇaṃ labhiṃsū" 'ti vatvā
tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ karente
Bodhisatto brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto Takka-
silāya18 sabbasippāni uggaṇhitvā paccāgantvā agāramajjhe va-
santo aparabhāge nikkhamitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā nacirass'
eva jhānābhiññaṃ nibbattetvā Himavantapadese ṭhānacaṃkami-
riyāpatho hutvā vasanto niddaṃ anupagantvā sabbarattiṃ
caṃkamati. Ath'; assa caṃkamakoṭiyaṃ rukkhe nibbatta-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pañcasakaṭa-.
2 Bd pañcasakaṭasatāni.
3 Bd -gacchi.
4 Bd -pitukāmā.
5 Bd nānāvu-.
6 Bd omits one tattha.
7 Bd ttiyāmaṃ ratti.
8 Bd gahitā, omitting gahita.
9 Cks -ino.
10 Bd ti.
11 Bd adds vatvā.
12 Bd chaṭitapāsaṇamuggarādayo.
13 Cks -iyaṃ, Bd -i.
14 Bd taṃ.
15 Bd yeva.
16 Bd jaṅkamanto.
17 Bd caṅkamanto.
18 Bd -yaṃ.
[page 404]
404 VII. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga. (42.)
devatā1 tussitvā khandhavivare2 ṭhatvā pañhaṃ pucchantī3
paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VII,2.9(=414).1: Ko 'dha jāgarataṃ sutto, ko 'dha suttesu jāgaro,
ko mam'; etaṃ4 vijānāti, ko taṃ paṭibhaṇāti me ti. || Ja_VII:135 ||
Tattha kodhā ti ko idha, mametaṃ4 ti ko mama etaṃ pañhaṃ vi-
jānāti, ko taṃ paṭibhaṇāti me ti taṃ evaṃ mayā5 puṭṭhapañhaṃ6 mayhaṃ
ko paṭibhaṇāti ko vyākarituṃ sakkhissatīti pucchati.
Bodhisatto7 tassā vacanaṃ sutvā
Ja_VII,2.9(=414).2: Ahaṃ jāgarataṃ sutto, ahaṃ suttesu jāgaro,
aham etaṃ vijānāmi, ahaṃ paṭibhaṇāmi te ti || Ja_VII:136 ||
imaṃ gāthaṃ vatvā puna tāya
Ja_VII,2.9(=414).3: Kathaṃ jāgarataṃ sutto, kathaṃ suttesu jāgaro,
kathaṃ etaṃ vijānāsi, kathaṃ paṭibhaṇāsi me ti || Ja_VII:137 ||
imaṃ gāthaṃ puṭṭho tam atthaṃ vyākaronto
Ja_VII,2.9(=414).4: Ye dhammaṃ na-ppajānanti saññamo ti damo ti ca
tesu suppamānesu8 ahaṃ jaggāmi devate. || Ja_VII:138 ||
Ja_VII,2.9(=414).5: Yesaṃ rāgo ca doso ca avijjā ca virājitā
tesu jāgaramānesu ahaṃ sutto 'smi devate. || Ja_VII:139 ||
Ja_VII,2.9(=414).6: Evaṃ jāgarataṃ sutto evaṃ suttesu jāgaro,
evam etaṃ vijānāmi, evaṃ paṭibhaṇāmi te ti. || Ja_VII:140 ||
Tattha kathaṃ jāgarataṃ sutto ti kathaṃ tvaṃ jāgarataṃ sattānaṃ
antare sutto nāma hosi9, esa nayo sabbattha, ye dhamman ti ye sattā nava-
vidhalokuttaradhammaṃ10 na jānanti, saññamo ti damo ti cā 'ti ayaṃ
saññamo11 ayaṃ damo ti evañ ca ye maggena āgataṃ sīlañ c'; eva indri-
yasaṃvarañ ca na jānanti, indriyasaṃvaro hi manacchaṭṭhānam indriyānaṃ
damanato damo ti vuccati, tesu suppamānesū12 'ti tesu kilesaniddāvasena13
suppantesu14 sattesu15 ahaṃ appamādavasena jaggāmi, yesaṃ rāgo cā 'ti
gāthāya yesaṃ mahākhīṇāsavānaṃ15 padasatena17 niddiṭṭhadīghataṇhālobhasaṃ-
khāto18 rāgo ca navāghātavatthusamuṭṭhāno19 doso ca dukkhādīsu aṭṭhasu
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nippattarukkhadevatā.
2 Bd rukkhakhandhapiṭṭape.
3 Ck -to, Bd -ti.
4 Cks omit ma.
5 Bd etaṃ mayā.
6 Bd puṭhaṃ-.
7 Bd adds pi.
8 Bd suttappamodesu.
9 Bd ahosi.
10 Bd -vidhaṃ-.
11 Bd adds ti.
12 Bd suttappamādesu.
13 Ck kilesu-, Cs kilesu- corr. to kilesa-.
14 Bd suppanesu.
15 Bd suttesu.
16 Bd adds varaññāṇena.
17 Bd parassatena.
18 Bd -diyaḍhasatataṇhā-.
19 Bd navāaghāṭa-.
[page 405]
10. Kummāsapiṇḍajātaka. (415.) 405
vatthusu aññāṇabhūtā avijjā cā 'ti ime kilesā virājitā pahīnā tesu ariyesu
sabbākārena jāgaramānesu te upādāya ahaṃ sutto nāma devate ti attho, evaṃ
jāgaratan ti evaṃ devate ahaṃ iminā kāraṇena jāgarataṃ sutto nāmā 'ti, esa
nayo sabbattha1 padesu.
Evaṃ Mahāsattena pañhe kathite tuṭṭhā devatā tassa
thutiṃ karontī osānagātham āha:
Ja_VII,2.9(=414).7: Sādhu jāgarataṃ sutto, sādhu suttesu jāgaro,
sādhu metaṃ vijānāsi, sādhu paṭibhaṇāsi me ti. || Ja_VII:141 ||
Tattha sādhū 'ti sādhu laṭṭhakaṃ2 katvā3 imaṃ pañhaṃ kathesi, mayaṃ
pi naṃ evam eva kathemā 'ti.
Evaṃ sā Bodhisattassa thutiṃ katvā attano vimānam
eva pāvisi.
Satthā imaṃ desanaṃ4 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā de-
vatā5 Uppalavaṇṇā ahosi, tāpaso6 aham evā" 'ti. Jāgarajātakaṃ7.
10. Kummāsapiṇḍajātaka.
Na kiratthīti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto Malli-
kaṃ8 deviṃ ārabbha kathesi. Sā hi Sāvatthiyaṃ ekassa mālakāra-
jeṭṭhakassa dhītā uttamarūpadharā mahāpuññā soḷasavassakāle eka-
divasaṃ kumārikāhi saddhiṃ pupphārāmaṃ9 gacchantī10 tayo kummā-
sapiṇḍe gahetvā pupphapacchiyaṃ ṭhapetvā gacchati. Sā nagarato
nikkhamanakāle Bhagavantaṃ sarīrappabhaṃ vissajjetvā bhikkhu-
saṃghaparivutaṃ nagaraṃ pavisantaṃ disvā tayo kummāsapiṇḍe upa-
nesi. Satthā mahārājadattiyaṃ11 pattaṃ upanetvā patiggahesi. Sāpi
Tathāgatassa pāde sirasā vanditvā buddhārammaṇaṃ pītiṃ gahetvā
ekamantaṃ aṭṭhāsi. Satthā tam oloketvā sitaṃ pātvākāsi12. Āyasmā
Ānando "ko nu kho hetu13 Tathāgatassa sitakaraṇāyā14" 'ti cintetvā
Bhagavantaṃ pucchi. Ath'; assa Satthā "Ānanda ayaṃ kumārikā
imesaṃ kummāsapiṇḍakānaṃ15 phalena ajj'; eva Kosalarañño agga-
mahesī bhavissatīti" sitakāraṇaṃ kathesi. Kumārikkāpi pupphārāmaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sabba.
2 Bd laddha-.
3 Bd adds tvaṃ.
4 Bd dhammade-.
5 Bd devadhītā.
6 Bd adds pana.
7 Bd adds navamaṃ.
8 Bd -kā.
9 Bd pubbārāmaṃ.
10 all three MSS. -i.
11 Ck -ya.
12 Bd patvā kāsi.
13 Bd adds ko paccayo.
14 Bd -ṇenā.
15 Bd -ḍānaṃ.
[page 406]
406 VII. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga. (42.)
gatā1. Taṃ divasam eva Kosalarājā Ajātasattunā saddhiṃ yujjhanto2
yuddhaparājito palāyi. Tato3 assaṃ abhiruyha āgacchanto tassā
gītasaddaṃ sutvā paṭibaddhacitto assaṃ4 ārāmābhimukhaṃ pesesi.
Puññasampannā kumārikā rājānaṃ disvā apalāyitvā va āgantvā as-
sassa5 nāsāya rajjuyā6 gaṇhi. Rājā assapiṭṭhiyaṃ nisinno va "sas-
sāmikāsi assāmikāsīti" pucchitvā assāmikabhāvaṃ ñatvā assā oruyha
vātātapakilanto tassā aṃke7 nipanno muhuttaṃ vissamitvā taṃ assa-
piṭṭhiyaṃ nisīdāpetvā balakāyaparivuto nagaraṃ pavisitvā8 attano
kulagharaṃ pavesetvā sāyaṇhasamaye yānaṃ pahiṇitvā mahantena
sakkārena9 sammānena kulagharato ānāpetvā ratanarāsimhi ṭhapetvā
abhisekaṃ datvā aggamahesiṃ akāsi. Tato paṭṭhāya ca rañño piyā
ahosi manāpā pubbuṭṭhāyitādīhi16 pañcahi kalyāṇadhammehi samannā-
gatā patidevatā, Buddhānam pi vallabhā ahosi. Tassā Satthu tayo
kummāsapiṇḍe datvā taṃ sampattiṃ adhigatabhāvo sakalanagaraṃ
pattharitvā gato. Ath'; ekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ kathaṃ sa-
muṭṭhapesuṃ: āvuso, Mallikā devī Buddhānaṃ tayo kummāsapiṇḍe
datvā tesaṃ11 phalena taṃ divasam eva abhisekaṃ pattā, aho
Buddhānaṃ mahāguṇatā" ti. Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhik-
khave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti
vutte "anacchariyaṃ bhikkhave Mallikāya ekassa sabbaññū-Buddhassa12
tayo kummāsapiṇḍe datvā Kosalarañño aggamahesibhāvādhigamo, kasmā:
Buddhānaṃ guṇamahantatāya13, porāṇakapaṇḍitā pana pacceka-Bud-
dhānaṃ aloṇikaṃ14 atelaṃ kummāsaṃ datvā tassa phalena dutiye
attabhāve tiyojanakasatike Kāsiraṭṭhe rajjasiriṃ15 pāpuṇiṃsū" 'ti
vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto ekasmiṃ daḷiddakule16 nibbattitvā vayappatto
ekaṃ seṭṭhiṃ nissāya bhatiyā kammaṃ karonto jīvikaṃ kap-
pesi. So ekadivasaṃ "pātarāsatthāya me bhavissatīti antarā-
paṇato cattāro kummāsapiṇḍe gahetvā kammantaṃ gacchanto
cattāro pacceka-Buddhe bhikkhācāratthāya Bārāṇasi-nagarā-
bhimukhe āgacchante disvā "ime bhikkhaṃ sandhāya Bārāṇasiṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd gantvā.
2 Bd yujhati.
3 Bd palāyitvā in the place of palāyitato.
4 Cks add taṃ.
5 Bd assaṃ.
6 Bd omits r.
7 Bd aṅge.
8 Bd adds taṃ.
9 Bd -ra.
10 Bd -kādihi.
11 Bd dasa.
12 Cs Bd -ññu-.
13 Bd -mahatta-.
14 Cks ā-.
15 Cks rajjaṃsiri.
16 Bd -li-, Cs -li- corr. to -li.
[page 407]
10. Kummāsapiṇḍajātaka. (415.) 407
gacchanti, mayhañ c'; ime1 cattāro kummāsapiṇḍā atthi, yan
nūnāhaṃ imesaṃ2 dadeyyan" ti cintetvā te upasaṃkamitvā van-
ditvā "bhante ime me3 hatthe cattāro kummāsapiṇḍā, ahaṃ
ime tumhākaṃ dadāmi, sādhu me bhante patigaṇhātha4, evam
idaṃ puññaṃ mayhaṃ bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāyā"
'ti vatvā tesaṃ adhivāsanaṃ viditvā vālikaṃ ussāpetvā cattāri
āsanāni paññapetvā5 tesaṃ upari sākhābhaṅgaṃ attharitvā
pacceka-Buddhe paṭipāṭiyā nisīdāpetvā paṇṇapuṭena udakaṃ
āharitvā dakkhiṇodakaṃ pātetvā catusu pattesu cattāro kummā-
sapiṇḍe patiṭṭhāpetvā vanditvā "bhante etesaṃ nissandena
daḷiddagehe6 nibbatti nāma mā hotu, sabbaññutañāṇapaṭi-
vedhassa7 paccayo hotū" 'ti āha. Pacceka-Buddhā paribhuñ-
jitvā paribhogāvasāne anumodanaṃ katvā uppatitvā8 Nanda-
mūlapabbhāram eva agamaṃsu. Bodhisatto añjaliṃ paggayha
paccekabuddhagataṃ9 pītiṃ gahetvā tesu cakkhupathe10 atītesu
kammantaṃ gantvā yāvatāyukaṃ anussaritvā kālaṃ katvā
tassa phalena Bāraṇasirañño aggamahesiyā kucchismiṃ11 nib-
batti. Brahmadattakumāro ti 'ssa nāmaṃ akaṃsu. So attano
padasā gamanakālato paṭṭhāya "ahaṃ imasmiṃ ñeva nagare
bhatako12 hutvā kammantaṃ gacchanto pacceka-Buddhānaṃ
cattāro kummāsapiṇḍe datvā tassa dānassa phalena idha nib-
batto" ti pasannādāse mukhanimittaṃ viya sabbapurimajāti-
kiriyaṃ13 jātissarañāṇena pākaṭaṃ katvā passi. So vayappatto
Takkasilaṃ14 gantvā sabbasippāni uggaṇhitvā āgantvā15 sikkhi-
tasippaṃ pitu dassetvā tuṭṭhena pitarā uparajje16 patiṭṭhāpito
aparabhāge pitu accayena rajje patiṭṭhāsi. Ath'; assa uttama-
rūpadharaṃ Kosalarañño dhītaraṃ ānetvā aggamahesiṃ akaṃsu.
Chattamaṅgaladivase pan'; assa sakalanagaraṃ devanagaraṃ
viya alaṃkariṃsu. So nagaraṃ padakkhiṇaṃ katvā alaṃkata-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs mayhaṃ ñcime, Bd mayha pime.
2 Bd adds ime.
3 Cks ime
4 Bd paṭigaṇha.
5 Bd paññā-.
6 Bd -li-.
7 Ck omits ñāṇa.
8 paṇṇapuṭena . . . uppatitvā is wanting in Cs.
9 Bd -buddhe gate.
10 Bd -thesu.
11 Bd -imhi.
12 Bd -iko.
13 Bd sabbaṃ-.
14 Bd -lāyaṃ.
15 Bd pacchāgantvā.
16 Bd opa-.
[page 408]
408 VII. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga. (42.)
pāsādaṃ abhirūhitvā mahātalamajjhe samussāpitasetacchattaṃ1
pallaṃkaṃ āruyha2 nisinno parivāretvā ṭhite ekato amacce
ekato brāhmaṇagahapatiādayo nānāvidhavesavilāsasamujjale3
ekato nānāvidhapaṇṇākārahatthe4 nagaramanusse5 ekato alaṃ-
katadevaccharāsaṃghā6 viya soḷasasahassasaṃkhā nāṭakigaṇā7
ti imaṃ8 atimanoramaṃ sirivibhavaṃ olokento attano pubba-
kammaṃ anussaritvā "idaṃ suvaṇṇapiṇḍikaṃ kañcanamāla-
setacchattaṃ9 imāni ca10 anekasahassāni hatthivāhanaratha-
vāhanāni11 maṇimuttādipūritā sāragabbhā nānāvidhadhañña-
pūritā mahāpaṭhavī devaccharapaṭibhāgā nāriyo cā 'ti sabbo
p'; esa mayhaṃ sirivibhavo na aññassa santoko catunnaṃ
pacceka-Buddhānaṃ dinnassa12 catukummāsapiṇḍadānass'; eva
santako, te nissāya mayā{13} esa14 laddho" ti pacceka-
Buddhānaṃ guṇaṃ anussaritvā attano kammaṃ pākaṭaṃ akāsi.
Tassa taṃ sarantassa15 sakalasarīraṃ pītiyā pūri. So pītiyā temita-
hadayo mahājanamajjhe16 udānagītaṃ gāyanto dve gāthā abhāsi:
Ja_VII,2.10(=415).1: Na kir'; atthi anomadassisu17
pāricariyā18 Buddhesu appikā19, (= vol.I.228|14)
sukkhāya aloṇikāya ca
passa phalaṃ kummāsapiṇḍiyā. || Ja_VII:142 ||
Ja_VII,2.10(=415).2: Hatthī gavāssā ca20 me bahū
dhanadhaññaṃ21 paṭhavī ca kevalā
nāriyo c'; imā accharūpamā,
passa phalaṃ kummāsapiṇḍiyā ti. || Ja_VII:143 ||
Tattha anomadassisū 'ti anomassa22 alāmakassa23 paccekabodhiñā-
ṇassa diṭṭhattā pacceka-Buddhā anomadassino nāma, pāricariyā24 ti abhi-
vādanapaccuṭṭhānāñjalikammādibhedā25 sāmīcikiriyāpi26, sampatte disvā attano
santakaṃ appaṃ vā bahuṃ vā lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā deyyadhammaṃ cittaṃ
pasādetvā guṇaṃ sallakkhetvā tisso cetanā visodhetvā phalaṃ saddahitvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd samussitasetachatta.
2 Bd abhirūyha.
3 Bd nānāvibhavesirivilāsa-.
4 Bd -ttha.
5 Ck nā-.
6 Bd -ra-; nagaraṃ padak---devaccharā is wanting in Cs.
7 Cks -gaṇan, Bd nāṭakitthigaṇā.
8 Bd idaṃ.
9 Bd -laṃ-.
10 Bd omits ca.
11 Bd -nassavāhanaratha.
12 Cks dinnadānassa.
13 Bd omits mayā
14 Bd eka.
15 Bd anusa-.
16 Bd -nassamajhe.
17 Cks -īsu.
18 Ck pa-.
19 Bd appa-.
20 Bd ci.
21 Cks -ññā.
22 Cs anomadassa, Bd anomadakassa.
23 Bd lā-.
24 Ck pa-.
25 Bd -paccupaṭhānañcalikammā-.
26 Bd -yādi.
[page 409]
10. Kummāsapiṇḍajātaka (415.) 409
pariccajanakiriyāpi1, Buddhesū 'ti pacceka-Buddhesu, appikā2 ti mandā pa-
rittā nāma n'; atthi kira, sukkhāyā 'ti nisnehāya, aloṇikāyā 'ti phāṇita-
virahitāya, nipphāṇitattā hi sā aloṇikā ti vuttā, kummāsapiṇḍiyā ti cattāro
kummāsapiṇḍe ekaṃ katvā3 gahitaṃ, taṃ4 kummāsaṃ sandhāy'; evam āha,
guṇavantānaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ guṇe sallakkhetvā cittaṃ pasādetvā phala-
pāṭikaṃkhinā5 tisso cetanā visodhetvā dinnadakkhiṇā appikā2 nāma n'; atthi,
nibbattaṭṭhāne6 mahāsampattiṃ7 deti8, vuttaṃ hoti c'; ettha:
N'; atthi citte pasannamhi appikā2 nāma dakkhiṇā
Tathāgate vā Sambuddhe atha vā tassa sāvake it9,
imassa ca pan'; atthassa dīpanatthāya
Khīrodanaṃ aham adāsiṃ bhikkhuno piṇḍāya carantassa,
tassā me passa vimānaṃ, accharā kāmavaṇṇinī 'ham asmi.
Accharāsahassassāhaṃ pavarā10, passa puññānaṃ vipākaṃ,
tena me tādiso vaṇṇo, tena me idha-m-ijjhati.
Uppajjanti ca me bhogā ye keci manaso piyā, (= vol.II. p.255)
ten'; amhi evaṃ jalitānubhāvā vaṇṇo ca me sabbadisā pabhāsatīti
evam-ādi-Vimānāni11 āharitabbāni, dhanadhaññan ti muttādidhanañ ca satta-
dhaññāni ca, paṭhavī ca kevalā ti sakalā c'; esā mahāpaṭhavīti sakalapaṭha-
viṃ hatthagataṃ maññamāno vadati, passa phalaṃ kummāsapiṇḍiyā ti
attano dānaphalaṃ12 dassento evam āha, dānaphalaṃ kira Bodhisattā ca sab-
baññū-Buddhā yeva ca jānanti, ten'; eva Satthā Itivuttakesu suttantaṃ kathento
"evañ ce bhikkhave sattā jāneyyuṃ dānasaṃvibhāgassa13 vipākaṃ yathāhaṃ
jānāmi14 na adatvā bhuñjeyyuṃ na ca nesaṃ maccheramalaṃ15 cittaṃ pari-
yādāya tiṭṭheyya16 yo pi nesaṃ assa carimo ālopo carimaṃ kabalaṃ tato pi
na asaṃvibhajitvā bhuñjeyyuṃ sace nesaṃ patiggāhakā assu, yasmā ca kho
bhikkhave sattā na17 evaṃ jānanti dānasaṃvibhāgassa vipākaṃ yathāhaṃ jā-
nāmi tasmā18 adatvā bhuñjanti18 maccheramalañ ca tesaṃ19 cittaṃ pari-
yādāya tiṭṭhatīti"
Bodhisatto pi attano20 chattamaṃgaladivase sañjāta-
pītipāmojjo21 imāhi dvīhi gāthāhi udānagītaṃ gāyi. Tato paṭ-
ṭhāya "rañño piyagītakan22" ti Bodhisattassa nāṭakiniyo se-
sanāṭakagandhabbādayo pi antopure jano pi antonagaravāsino
pi amaccamaṇḍalesu pi "amhākaṃ rañño23 piyagītan" 'ti tad
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -ti.
2 Bd appa-.
3 Bd ekato hutvā.
4 Bd omits taṃ.
5 Bd phalaṃ paṭikaṅkhamānā.
6 Cs nibbattanibbatta-.
7 Bd -ttimeva.
8 Cs Bd -tīti.
9 Bd adds tiṭhante nibbute cāpi same citte samaṃ phalaṃ
cetopaṇidhihetumhi satthā gacchanti sugatīti.
10 Ck parā, Cs pañcarā.
11 Bd -vimānavatthumhi.
12 Bd adds attanā va.
13 Bd adds ca.
14 Bd adds tasmā.
15 Ck maccha-, Cs maccha- corr. to macche-, Bd -la.
16 Bd -yyuṃ.
17 Bd naṃ.
18 Bd adds na.
19 Bd ne-.
20 Cks adds ca.
21 Ck -me-, Bd -mu-.
22 Bd -gītaṃ.
23 pīyagītakan ti---rañño wanting in Bd.
[page 410]
410 VII. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga.(42)
eva gītaṃ gāyanti. Evaṃ addhāne gate aggamahesī tassa
gītassa atthaṃ jānitukāmā ahosi, Mahāsattaṃ pana pucchituṃ
na visahati. Ath'; assā ekasmiṃ guṇe pasīditvā ekadivasaṃ rājā
"bhadde varan te dassāmi, varaṃ gaṇhā1" 'ti āha. Sā2
"sādhu deva gaṇhāmīti". "Hatthiassādisu te kiṃ dammīti".
"Deva tumhe nissāya mayhaṃ na kiñci n'; atthi, na me etehi
attho, sace pana dātukām'; attha tumhākaṃ gītassa atthaṃ
kathetvā dethā" 'ti. "Bhadde ko te iminā varena attho, aññaṃ
gaṇhāhīti". "Deva aññena me attho n'; atthi, etad eva gaṇhā-
mīti". "Sādhu bhadde kathessāmi, tuyhaṃ pana ekikāya raho
na kathessāmi3, dvādasayojanikāya Bārāṇasiyā bheriñ carā-
petvā rājadvāre4 ratanamaṇḍapaṃ kāretvā ratanapallaṃkaṃ
paññāpetvā5 amaccabrāhmaṇādīhi6 nāgarehi c'; eva soḷasahi7
itthisahassehi ca8 parivuto tesaṃ majjhe9 ratanapallaṃke ni-
sīditvā kathessāmīti". Sā "sādhu devā" 'ti sampaṭicchi. Rājā
tathā kāretvā amaragaṇaparivuto10 Sakko devarājā viya ma-
hājanakāyaparivuto ratanapallaṃke nisīdi. Devī pi sabbālaṃ-
kārapatimaṇḍitā kañcanabhaddapīṭhaṃ attharitvā ekamante
akkhikoṭiyā oloketvā tathārūpe11 ṭhāne nisīditvā "deva tumhā-
kaṃ tussitvā gāyanamaṅgalagītassa tāva me atthaṃ gagana-
tale12 candaṃ13 uṭṭhāpento14 viya pākaṭaṃ katvā kathethā"
'ti vatvā tatiyaṃ gātham āha:
Ja_VII,2.10(=415).3: Abhikkhaṇaṃ rājakuñjara15
gāthā bhāsasi kosalādhipa,
pucchāmi taṃ raṭṭhavaddhana16
bāḷhaṃ17 pītimano pabhāsasīti. || Ja_VII:144 ||
Tattha kosalādhipā 'ti na so Kosalaraṭṭhādhipo, kusale pana dhamme
adhipatiṃ katvā18 viharati, tena taṃ19 ālapantī evam āha, kusalākhipa kusa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -āhi.
2 Cks omit sā.
3 Bd kathemi.
4 Bd -ra.
5 Bd paññapāpetvā.
6 Bd adds ca.
7 Ck -sehi, Cs -sechi corr. to -sahi.
8 Bd omits ca.
9 Ck jjhe, Bd ajjhe corr. to majjhe.
10 Bd amaccagaṇa-.
11 Cks tathānurūpe.
12 Bd -na-.
13 Bd puṇṇacan-.
14 Bd uṭha-.
15 Bd koñca.
16 Bd -ḍḍhana.
17 Bd daḷha.
18 Cks -taṃ katvā, Bd -ti hutvā
19 Bd deva na naṃ in the place of tena taṃ.
[page 411]
10. Kummāsapiṇḍajātaka. (415.) 411
lajjhāsayā 'ti attho, bāḷhaṃ1 pītimano ti ativiya pīticitto2 hutvā bhāsasi,
tasmā kathetha tāva me etāsaṃ gāthānaṃ atthan ti.
Ath'; assā gāthāy atthaṃ3 āvikaronto Mahāsatto catasso
gāthā abhāsi:
Ja_VII,2.10(=415).4: Imasmiṃ yeva nagare kule aññatare ahuṃ4,
parakammakaro āsiṃ5 bhatako sīlasaṃvuto. || Ja_VII:145 ||
Ja_VII,2.10(=415).5: kammāya nikkhamant'; āhaṃ caturo samaṇe addasaṃ
ācārasīlasampanne sītibhūte anāsave. || Ja_VII:146 ||
Ja_VII,2.10(=415).6: Tesu cittaṃ pasādetvā6 nisīditvā paṇṇasanthate
adaṃ7 Buddhānaṃ kummāsaṃ pasanno sakehi pāṇihi8. || Ja_VII:147 ||
Ja_VII,2.10(=415).7: Tassa kammassa kusalassa idaṃ me edisaṃ9 phalaṃ.
anubhomi idaṃ rajjaṃ phītaṃ10 dharaṇim uttaman ti. || Ja_VII:148 ||
Tattha kule aññatare ti nāmena vā gottena vā apākaṭe ekasmiṃ11
vessakule, ahun12 ti nibbattiṃ, parakammakaro āsin13 ti tasmiṃ kule
jāto vāhaṃ14 daḷiddatāya15 parassa kammaṃ katvā jīvikaṃ16 kappento para-
kammakaro āsiṃ, bhatako ti paravetanabhato17, sīlasaṃvuto ti pañca-
sīlasaṃvare ṭhito, bhatiyā jīvanto pi dussilyaṃ pahāya sīlassapanno va ahosin
ti dīpeti, kammāya nikkhamantāhan ti taṃ divasaṃ kattabbassa kiccassa
karaṇatthāya nikkhanto ahaṃ, caturo samaṇe addasan ti bhadde ahaṃ
nagarā nikkhamma mahāmaggaṃ āruyha attano kammabhūmiṃ gacchanto
bhikkhatthāya18 Bārāṇasinagaraṃ pavisante samitapāpe cattāro pabbajite adda-
saṃ, ācārasīlasampanne ti ekavīsatiyā anesanehi19 jīvikakappanaṃ20 anā-
cāro nāma, tassa paṭipakkhena ācārena c'; eva maggaphalehi āgatena sīlena ca
samannāgate, sītibhūte ti rāgādipariḷāhavūpasamena c'; eva ekādasāgginibbā-
nena21 ca sītibhāvappatte22, anāsave ti kāmāsavādirahite, nisīditvā ti vāli-
kāsanānaṃ upari santhate paṇṇasanthare nisīdāpetvā, santharo23 hi24 idha san-
thato ti25 vutto, adan26 ti tesaṃ27 udakaṃ datvā sakkaccaṃ sakehi hatthehi
kummāsaṃ adāsiṃ, kusalassā 'ti ārogyānavajjaṭṭhena28 kusalassa, phalan ti
nissandaphalaṃ, phītan29 ti sabbasampattiphullitaṃ30.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd daḷha.
2 Bd pitiyuttacitto.
3 Bd gāthānamattaṃ.
4 Ck ahū, Bd ahu, Cs ahaṃ.
5 Bd asi.
6 Bd -sī-.
7 Bd adāsi.
8 Bd -bhi.
9 Bd īdi-.
10 Cs jītaṃ corr. to pī-, Bd pitiṃ corr. to pitaṃ, Bs phītaṃ.
11 Bd adds yeva.
12 Cs ahut, Bd ahu.
13 Bd asin, Cs asit corr. to āsit.
14 Ck cā-.
15 Bd -li-, Cs -li- corr. to -ḷi-.
16 Bd -taṃ.
17 Bd -ṭo.
18 Bd bhikkhāya.
19 Bd -nāya.
20 Bd jīvita-.
21 Bd -nibbāpanena.
22 Cks -vapatte.
23 Cks -re.
24 Bd ti.
25 Cs hi.
26 Cks adā, Bd evañca adāsin.
27 Bd ne-.
28 Cs a-.
29 Bd pi-.
30 Bd -phal-.
[page 412]
412 VII. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga. (42.)
Evaṃ1 Mahāsattassa attano kammaphalaṃ vitthāretvā
kathentassa sutvā pasannā2 devī "sace mahārāja evaṃ pac-
cakkhato dānaphalaṃ jānātha ito dāni paṭṭhāya ekam pi3
bhattapiṇḍaṃ labhitvā dhammikasamaṇabrāhmaṇādīnaṃ datvā
va paribhuñjeyyāthā" 'ti Bodhisattassa thutiṃ karontī
Ja_VII,2.10(=415).8: Dada4 bhuñja ca mā ca pamādo5
cakkaṃ vattaya kosalādhipa,
mā rāja adhammiko ahū,
dhammaṃ6 pālaya kosalādhipā 'ti || Ja_VII:149 ||
imaṃ gātham āha.
Tattha dada bhuñja cā 'ti aññesaṃ datvā va attanā bhuñja, mā ca pa-
mādo7 ti dānādisu puññesu8 mā pamajja9, cakkaṃ vattaya kosalā-
dhipā 'ti kusalajjhāsaya mahārāja patirūpadesavāsādikaṃ catubbidhaṃ dhamma-
cakkaṃ pavattehi, pakatiratho hi10 dvīhi cakkehi gacchati, ayaṃ pana kāyo
imehi catūhi cakkehi devalokaṃ gacchati, tena dhammacakkavattisaṃkhaṃ
gatānaṃ11 tvaṃ cakkaṃ vattehi12 pavattehi, mā adhammiko ti yathā aññe
chandāgatiṃ gacchantā lokaṃ ucchuyante pīḷitvā viya dhanam eva saṃ-
kaḍḍhantā adhammikā honti tathā tvaṃ mā adhammiko ahū, dhammaṃ
pālayā 'ti
Dānaṃ sīlaṃ pariccāgaṃ ajjavam maddavaṃ tapaṃ (supra p.320.)
akkodhaṃ avihiṃsā ca khanti ca avirodhanan ti
idaṃ pana dasavidhaṃ rājadhammam eva pālaya rakkha mā pariccaja13.
Mahāsatto tassā vacanaṃ sampaṭicchanto
Ja_VII,2.10(=415).9: So 'haṃ tad eva punappunaṃ
vaṭumaṃ ācarissāmi sobhane
ariyācaritaṃ sukosale14,
arahanto me manāpā va15 passitun ti || Ja_VII:150 ||
gātham āha.
Tattha vaṭuman ti maggaṃ, ariyācaritan ti ariyehi Buddhādīhi āciṇṇaṃ,
sukosale14 ti sobhane, Kosalarañño sudhīte16 ti attho, arahanto ti kile-
sehi ārakattā arānañ ca arīnañ ca hatattā paccayānaṃ arahattā evaṃ laddha-
nāmā pacceka-Buddhā, idaṃ vuttam hoti: bhadde Kosalarājadhīte so ahaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd evañca.
2 Cks pasannamānā.
3 Bd ekaṃ, omitting pi.
4 Bd dadaṃ.
5 so Cks; Bd omits ca.
6 Cks -a.
7 Bd omits ca.
8 Bd omits pu-.
9 Bd -jji.
10 Bd omits hi.
11 Bd -tātaṃ.
12 Bd omits va-.
13 Bd -ji.
14 Bd -salle.
15 Cks omit va.
16 Bd dhite.
[page 413]
10. Kummāsapiṇḍajātaka. (415.) 413
dānaṃ me dinnan ti tittiṃ akatvā punappunaṃ1 tad eva ariyācaritaṃ dāna-
maggaṃ ācarissāmi, mayhaṃ hi aggadakkhiṇeyyattā arahantā2 manāpadassanā,
cīvarādīnaṃ3 dātukāmatāya te yeva passituṃ icchāmīti.
Idañ4 ca pana vatvā5 deviyā sampattiṃ oloketvā "bhadde,
mayā tava purimabhave attano kusalakammaṃ vitthāretvā
kathitaṃ, imāsaṃ pana nārīnaṃ majjhe rūpena vā līlāvilāsena6
vā tayā sadisī ekāpi n'; atthi, sā tvaṃ kiṃ kammaṃ katvā
imaṃ sampattiṃ paṭilabhīti" pucchanto puna gātham āha:
Ja_VII,2.10(=415).10: Devī viya accharūpamā
majjhe nārigaṇassa sobhasi,
kiṃ kammam7 akāsi bhaddakaṃ,
kenāsi8 vaṇṇavatī sukosale9 ti. || Ja_VII:151 ||
Tass'; attho bhadde10 kosale9 Kosalarañño sudhīte11 tvaṃ rūpasam-
pattiyā accharūpamā Tidasapure Sakkassa devarañño aññatarā devī viya imassa
nārigaṇassa majjhe sobhasi, pubbe kiṃ nāma bhaddakaṃ kalyāṇakammaṃ akāsi,
kenāsi12 kāraṇena evaṃ vaṇṇavatī13 jātā ti.
Ath'; assa sā purimabhave kalyāṇakammaṃ kathentī sesaṃ
gāthadvayam āha:
Ja_VII,2.10(=415).11: Ambaṭṭhakulassa khattiya14
dass-āhaṃ15 parapessiyā16 ahuṃ17
saññatā18 dhammajīvinī
sīlavatī ca apāpadassanā. || Ja_VII:152 ||
Ja_VII,2.10(=415).12: Uddhaṭabhattaṃ ahaṃ tadā
caramānassa adāsi19 bhikkhuno
vittā sumanā sayaṃ ahaṃ,
tassa kammassa phalaṃ mam'; edisan ti. || Ja_VII:153 ||
Sāpi kira jātissarañāṇena20 paricchinditvā va kathesi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd paccuppannaṃ.
2 Cs -hattā, Bd -nto.
3 Bd -ni.
4 Bd evañ.
5 Bd adds rājā.
6 Bd ḷhilāya vā vi-.
7 Ck -maṃ, Cs -ma corr. to -maṃ.
8 Bd kenapi.
9 Bd -salle.
10 Bd adds sobhaṇe.
11 Bd dhite.
12 Bd kenāpi.
13 all three MSS. -ti.
14 Cks khatti.
15 Bd dāsā-.
16 Bd -pesi-.
17 Cks ahū, Bd ahu.
18 Bd saññatāya.
19 Cks -siṃ.
20 Bd sāpi kira jātissarā va ahosi tasmā attano jāti araññāṇena.
[page 414]
414 VII. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga.(42.)
Tattha ambaṭṭhakulassā 'ti kuṭumbiyakulassa, dassāhan ti dāsī
ahaṃ dāsāhan1 ti pi pāṭho. parapessiyā2 ti parehi tassa tassa kiccassa
karaṇatthāya pesitabbā pesanakārikā, saññatā ti dāsiyo nāma dussīlā honti, ahaṃ
pana tīhi dvārehi saññatā sīlasampannā, dhammajīvinīti paravañcanādīni
akatvā dhammena samena pavattitajīvikā, sīlavatīti ācārasampannā3 guṇavatī,
apāpadassanā ti kalyāṇadassanā piyadhammā, uddhaṭabhattan ti attano
pattakoṭṭhāsavasena uddharitvā laddhabhāgabhattaṃ4, bhikkhuno ti5 bhinnakile-
sassa paccekabuddhassa, vittā6 sumanā ti tuṭṭhā7 somanassajātā kammaphalaṃ
saddahantī, tassa kammassā 'ti tassa8 ekabhikkhādānakammassa9, idaṃ
vuttaṃ hoti: ahaṃ mahārāja pubbe Sāvatthiyaṃ aññatarassa kuṭumbiyakulassa10
dāsī hutvā attano laddhabhāgabhattaṃ ādāya nikkhamantī ekaṃ paccekabuddhaṃ
piṇḍāya carantaṃ disvā attano taṇhaṃ milāpetvā11 saññamādiguṇasampannā
kammaphalaṃ saddahantī tassa taṃ bhattaṃ adāsiṃ, sāhaṃ yāvatāyukaṃ ṭhatvā
kālakatā12 tattha Sāvatthiyaṃ Kosalarañño aggamahesiyā kucchimhi nibbattitvā
idāni tava pāde paricaramānā evarūpaṃ sampattiṃ anubhavāmi, tassa mama
kammassa idam īdisaṃ phalan ti, tattha guṇasampannānaṃ dinnassa13 mahap-
phalabhāvadassanatthaṃ ‘aggato ve pasannānan'; ti ca14 ‘esa devamanussānaṃ
sabbakāmadado nidhīti'; ca-ādi-gāthā vitthāretabbā15.
Iti te ubho pi attano purimakammaṃ vitthārato kathetvā16
tato paṭṭhāya catūsu nagaradvāresu nagaramajjhe nivesanadvāre
ti cha dānasālā kārāpetvā17 sakala-Jambudīpaṃ unnaṃgalaṃ
karontā18 mahādānaṃ pavattetvā sīlaṃ rakkhitvā uposatha-
kammaṃ katvā jīvitapariyosāne saggaparāyanā ahesuṃ.
Satthā imaṃ desanaṃ19 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
devī Rāhulamātā ahosi, rājā pana aham evā" 'ti. Kummāsa-
piṇḍajātakaṃ20.
11. Parantapajātaka.
Āgamissati me pāpan ti. Idaṃ Satthā Veḷuvane vi-
haranto Devadattassa vadhāya parisakkanaṃ ārabbha kathesi.
Tadā hi dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ21: āvuso Devadatto
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks dassāham dāsīahan.
2 Bd -pesi-.
3 Bd sīlasam-.
4 Cks omit laddha.
5 Cks omit bh. ti.
6 Bd cittā.
7 Ck tuṭṭha, Bd tattha.
8 Bd taṃcesa.
9 Bd -dānassa kammassa.
10 Bd -tumpikaku-.
11 Cs vi-, Bd pi-.
12 Ck kāḷa-, Cs kālattā, Bd kālaṃ katvā.
13 Bd dinnadānassa.
14 Bd vepassannānaṃ aggaṃ puññaṃ pavaḍhati.
15 Cks -retvā.
16 Cks vitthāretvā kathentā.
17 Bd -lāyo kāretvā.
18 Cks -to, Bd katvā.
19 Bd dhammade-.
20 Bd kummāsajātakaṃ dasamaṃ.
21 Bd -uṭha-.
[page 415]
11. Parantapajātaka. (416.) 415
Tathāgatassa māraṇattham1 eva parisakkati, dhanuggahe payojesi
silaṃ2 pavijjhi Nāḷāgiriṃ3 vissajjāpesi, Tathāgatassa vināsanattham4
eva upāyaṃ karotīti". Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave
etarahi kathāya sannisinnā" "ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte
"na bhikkhave idān'; eva5 pubbe p'; esa mama vadhāya parisakki6,
tāsamattam pi pana kātuṃ asakkonto attanā7 va dukkhaṃ anu-
bhosīti" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchimhi nibbattitvā vayap-
patto Takkasilāya8 sabbasippāni sikkhi sabbarāvajānanamantaṃ9
uggaṇhi. So ācariyassa anuyogaṃ datvā Bārāṇasiṃ10 paccā-
gañchi11. Pitā taṃ oparajje12 ṭhapesi. Kiñcāpi uparajje ṭhapesi
mārāpetukāmo pana taṃ13 hutvā daṭṭhuṃ pi na icchi. Ath'; ekā
sigālī dve potake gahetvā rattiṃ manussesu patisallīnesu niddha-
manena14 nagaraṃ pāvisi. Bodhisattassa ca pāsāde sayanagab-
bhassa avidūre15 ekā sālā atthi, tatth'; eko addhikamanusso upā-
hanā16 omuñcitvā pādamūle bhūmiyaṃ ṭhapetvā ekasmiṃ phalake
nipajji na tāva niddāyati17. Sigāliyā potakā chātakā18 vira-
viṃsu. Atha nesaṃ mātā "tātā19 mā saddaṃ karittha, etissā
sālāya eko manusso upāhanā omuñcitvā bhūmiyaṃ ṭhapetvā
phalake nipanno, na tāva niddāyati20, etassa niddāyanakāle
etā upāhanā āharitvā tumhe khādāpessāmīti" attano bhāsāya
āha. Bodhisatto mantānubhāvena tassā ravaṃ21 jānitvā sa-
yanagabbhā nikkhamma vātapānaṃ vivaritvā "ko etthā" 'ti
āha22. "Ahaṃ deva addhikamanusso" ti. "Upāhanā te kuhin"
ti. "Bhūmiyaṃ devā" 'ti. "Ukkhipitvā olambitvā ṭhapehīti".
Taṃ sutvā sigālī Bodhisattassa kujjhi. Pun'; ekadivasaṃ sā
tath'; eva nagaraṃ pāvisi. Tadā c'; eko mattamanusso "pānī-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck ma-.
2 Ck sile, Cs sīle.
3 Cs -lā- corr. to -lā-, Bd -lā-.
4 Bd -satthaṃ.
5 Bd adds vadhāya parisakkati.
6 Bd -sakkati yeva.
7 Bd -no.
8 Bd -yaṃ.
9 Bd sabbarudajā-.
10 Bd -sī, Cks -siyaṃ.
11 Ck pacchā-, Cs Bd paccāgacchi.
12 Cks opa-.
13 Bd naṃ.
14 Bd niddhanamanena.
15 Bd -gabbhapasse.
16 Cks opā-.
17 Bd adds tadā.
18 Bd chātā.
19 Bd nesā mātā tāta, Cks nesā tātā.
20 Cks -yāti.
21 Ck rahaṃ, Bd bhāsaṃ.
22 Bd adds itaro.
[page 416]
416 VII. Sattanipata. 2. Gandhāravagga (42.)
yaṃ pivissāmīti" pokkharaṇiṃ otaranto patitvā nimuggo ni-
russāso mari. Nivatthā pan'; assa dve sāṭakā, nivāsanantare
kahāpaṇasahassaṃ aṃguliyā ca muddikā atthi. Tadāpi sā
puttake "chāt'; amhā 'ti1" viravante "tāta, mā saddaṃ karittha,
etissā pokkharaṇiyā manusso mato, tass'; idañ c'; idañ ca atthi,
so pana maritvā sopāne yeva nipanno, tumhe etaṃ manussaṃ
khādāpessāmīti" āha. Bodhisatto taṃ sutvā vātapānaṃ vi-
varitvā "sālāya ko atthīti" vatvā eken'; uṭṭhāya "ahaṃ devā"
'ti vutte "gaccha etissā pokkharaṇiyā matapurisassa2 sāṭake
ca kahāpaṇasahassañ ca aṃgulimuddikañ ca gahetvā sarīraṃ
assa yathā na uṭṭhahati evaṃ udake osīdāpehīti" āhā. So
tathā akāsi. Sā puna3 kujjhitvā "purimadivase tāva me
puttānaṃ upāhanā khādituṃ nādāsi4, ajja matamanussaṃ
khādituṃ nādāsi4, hotu ito dāni5 tatiyadivase eko sapattarājā6
āgantvā nagaraṃ parikkhipissati, atha taṃ7 pitā yuddhatthāya
pesessati, tatra te sīsaṃ chindissanti, atha te galalohitaṃ
pivitvā veraṃ muñcissāmi8, tvaṃ mayā saddhiṃ veraṃ ban-
dhasi, jānissāmīti" viravitvā Bodhisattaṃ tajjetvā putte ga-
hetvā nikkhami. Tatiyadivase sapattarājā9 āgantvā nagaraṃ
parivāresi. Rājā Bodhisattaṃ "gaccha tāta tena10 saddhiṃ
yujjhā" 'ti āha. "Mayā deva ekaṃ diṭṭhaṃ atthi, gantuṃ na
visahāmi, jīvitantarāyaṃ11 bhāyāmīti". "Mayhaṃ tava12 mate
vā amate vā kiṃ, gacch'; eva13 tvan" ti. So "sādhu devā"
'ti Mahāsatto parisaṃ gahetvā sapattarañño6 ṭhitadvārena
anikkhamitvā aññaṃ dvāraṃ vivarāpetvā14 nikkhami15. Tasmiṃ
gacchante sakalanagaraṃ tucchaṃ viya ahosi, sabbe ten'; eva
saddhiṃ nikkhamiṃsu. So ekasmiṃ sabhāgaṭṭhāne khandhā-
vāraṃ nivāsetvā acchi. Rājā cintesi: "uparājā nagaraṃ tuc-
chaṃ katvā balaṃ gahetvā palāyi, sapattarājāpi6 nagaraṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks chātamhīti.
2 Bd matamanussassa.
3 Bd adds pi.
4 Bd na deti.
5 Bd id-.
6 Bd sāmanta-.
7 all three MSS. naṃ.
8 Cks -mīti.
9 Bd -se eko sāmantarājā.
10 Bd etena.
11 Cks -yā.
12 Bd tayi.
13 Bd gacchāheva.
14 Bd vivaritvā.
15 Ck omits aññaṃ---mi.
[page 417]
11. Parantapajātaka. (416.) 417
parivāretvā ṭhito, idāni mayhaṃ jīvitaṃ n'; atthi". So "jīvi-
taṃ rakkhissāmīti" deviñ ca purohitañ ca purohitañ ca Paratapaṃ nām'
ekaṃ pādamūlikañ ca1 gahetvā rattibhāge aññātakavesena
palāyitvā araññaṃ pāvisi. Bodhisatto tassa palātabhāvaṃ
sutvā nagaraṃ pavisitvā yuddham katvā sapattaṃ2 palāpetvā
rajjaṃ gaṇhi. Pitāpi 'ssa ekasmiṃ nadītīre paṇṇasālaṃ kā-
retvā phalāphalena yāpento vasi. Rājā ca purohito ca phalā-
phalatthāya gacchanti. Parantapadāso deviyā saddhiṃ paṇṇa-
sālāyam eva hoti. Tatrāpi3 rājānaṃ paṭicca deviyā kucchis-
miṃ gabbho patiṭṭhahi. Sā abiṇhasaṃsaggavasena4 Paranta-
pena5 saddhiṃ aticari. Sā6 ekadivasaṃ Parantapaṃ āha:
"raññā ñāte7 n'; eva tava na mayhaṃ jīvitaṃ atthi8, mārehi
nan" ti. "Kathaṃ māremīti". "Esa taṃ9 khaggañ ca10 na-
hānasāṭakañ ca gāhāpetvā nahāyituṃ gacchati, tatr'; assa
nahānaṭṭhāne pamādaṃ ñatvā khaggena sīsaṃ chinditvā sarī-
raṃ khaṇḍākhaṇḍikaṃ katvā bhūmiyaṃ nikhaṇāhīti11". So
"sādhū" 'ti sampaṭicchi. Ath'; ekadivasaṃ purohito yeva phalā-
phalatthāya gantvā avidūre rañño nahānatitthasāmante ekaṃ
rukkhaṃ āruyha phalāphalaṃ gaṇhāti. Rājā "nahāyissāmīti"
Parantapaṃ khaggañ ca nahānasāṭakañ ca gāhāpetvā nadītīraṃ
agamāsi. Tatra naṃ nahānakāle pamādam āpannaṃ "māressā-
mīti" Parantapo gīvāya gahetvā khaggaṃ ukkhipi. So maraṇa-
bhayena viravi. Purohito12 saddaṃ sutvā olokento Parantapam
rājānaṃ mārentaṃ disvā bhītabhīto13 sākhaṃ vissajjetvā ruk-
khato oruyha ekaṃ gumbaṃ pavisitvā nisīdi14. Parantapo
tassa sākhāvissajjanasaddaṃ sutvā rājānaṃ māretvā bhūmiyaṃ
nikhaṇitvā15 "imasmiṃ ṭhāne sākhāvissajjanasaddo ahosi, ko
nu kho etthā" 'ti cintento16 kañci adisvā nahātvā gato. Tassa
gatakāle purohito nisinnaṭṭhānā nikkhami17, rañño khaṇḍā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds dāsaṃ.
2 Bd sapataṃ.
3 Cks tatra pi.
4 Cks -samaggavāsena.
5 Cks add ca.
6 Bd esā.
7 Cks -ñātake.
8 Bd adds tasmā.
9 Bd ehi tava.
10 Bd adds datvā.
11 Bd nikkhaṇhāhiti.
12 Bd adds taṃ.
13 Bd bhītatasito.
14 Bd niliyi.
15 so all three MSS.
16 Cks -te.
17 Bd -mitvā.
[page 418]
418 VII. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga. (42.)
khaṇḍikaṃ chinditvā āvāṭe nikhātabhāvaṃ ñatvā nahātvā at-
tano vadhanabhayena1 andhavesaṃ gahetvā paṇṇasālaṃ aga-
māsi. Taṃ disvā Parantapo "brāhmaṇa kin te katan" ti'
āha: So ajānanto viya "deva akkhīni me nāsetvā āgato 'mhi,
ussannāsīvise araññe ekasmiṃ vammīkapasse aṭṭhāsiṃ, tatr'
ekena āsīvisena nāsāvāto vissaṭṭho me2 bhavissatīti". Paran-
tapo "na maṃ jānātīti3 devā 'ti vadati4, samassāsessāmi nan
ti "brāhmaṇa, mā cintayi, ahaṃ5 taṃ paṭijaggissāmīti" assā-
setvā phalāphalaṃ datvā santapesi. Tato paṭṭhāya Paranta-
padāso phalāphalaṃ āharati. Devī pi puttaṃ vijāyi. Sā
putte vaḍḍhante ekadivasaṃ paccūsasamaye sukhanisinnā saṇi-
kaṃ6 Parantapadāsaṃ etad7 avoca: "tvaṃ rājānaṃ mārento
kenaci8 diṭṭho" ti. "Na maṃ koci addasa, sākhāvissaṭṭha-
saddaṃ9 pana assosiṃ, tassā sākhāya manussena vā tiracchā-
nena vā vissaṭṭhabhāvaṃ na jānāmi, yadā10 kadāci pana me
bhayaṃ āgacchati yena11 sakhā vissaṭṭhā12 tato āgamissatīti
tāya saddhiṃ sallapanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VII,2.11(=416).1: {Āgamissati} me pāpaṃ, āgamissati me bhayaṃ,
tadā hi calitā sākhā manussena migena13 vā ti. || Ja_VII:154 ||
Tattha pāpan ti lāmakaṃ aniṭṭhaṃ akantaṃ, bhayan ti cittutrāsabha-
yaṃ pi me āgamissati, na sakkā nāgantuṃ14, kiṃkāraṇā: tadā hi calitā sākhā
pana manussena vā migena vā ti na paññāyati, tasmā15 tato maṃ bhayaṃ
āgamissat'; eva.
Te "purohito niddāyatīti" maññiṃsu. So pana aniddā-
yanto va16 tesaṃ kathaṃ assosi. Ath'; ekadivasaṃ purohito
Parantapadāse phalāphalatthāya gate attano brāhmaṇiṃ saritvā
vippalapanto17 dutiyaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vadhabha-.
2 Bd omits me.
3 Cks -tīti. Bd Sañjānāti. Bd -tīti.
5 Ck ahan.
6 Bd -ni-.
7 Bd omits etad.
8 Cks nakoci.
9 Bd api ca sākhāvisajjanasaddaṃ.
10 Bd yā.
11 Cks āgacchantaṃ, omitting yena.
12 Bd adds gato.
13 Cks -gassa.
14 Cs na gantuṃ, Bd sakkā gantuṃ.
15 Bd kasmā.
16 Bd -yamāno.
17 Bd vila-.
[page 419]
11. Parantapajātaka. (416.) 419
Ja_VII,2.11(=416).2: Bhīruyā nūna me kāmo avidūre vasantiyā
karissati kisaṃ paṇḍuṃ, sā va sākhā Parantapan ti. || Ja_VII:155 ||
Tattha bhīruyā ti itthi nāma appamattaken'; eva1 bhāyati, tasmā bhīrū
ti vuccati, avidūre ti nātidūre ito, katipayayojanamatthake vasantiyā bhīruyā
mayhaṃ brāhmaṇiyā yo mama kāmo uppanno so nūna maṃ kisañ ca paṇḍuñ
ca karissatīti dasseti, sā va sākhā ti iminā pana opammaṃ dasseti, yathā
sākhā Parantapaṃ kisaṃ paṇḍuṃ karoti2 evan ti attho, iti brāhmaṇo gātham
eva vadati, atthaṃ pana na3 katheti, tasmā imāya gāthāya kiccaṃ deviyā
apākataṃ4.
Atha naṃ "kiṃ kathesi brāhmaṇā" 'ti āha. So pi
"sallakkhitam me5" ti vatvā puna ekadivasaṃ tatiyaṃ gā-
tham āha:
Ja_VII,2.11(=416).3: Socayissati maṃ kantā gāme vasam6 aninditā,
karissati kisaṃ paṇḍuṃ, sā va sākhā Parantapan ti. || Ja_VII:156 ||
Tattha socayissatīti sokuppādanena7 sukkhāpessati. kantā ti iṭṭha-
bhariyā, gāme vasan ti Bārāṇasiyā8 vasantīti adhippāyo, aninditā ti agara-
hitā uttamarūpadharā.
Puna9 ekadivasaṃ catutthaṃ gātham āha:
Ja_VII,2.11(=416).4: Tayā maṃ h'; asitāpaṅgi10 mihitāni11 bhaṇitāni12 ca
kisaṃ paṇḍuṃ13 karissanti, sā va sākhā Parantapan ti. || Ja_VII:157 ||
Tattha tayā maṃ hasitāpaṅgīti tayā maṃ hi asitāpaṅgī14, idaṃ
vuttaṃ hoti: bhadde akkhikoṭito15 añjanasalākāya16 nīharitvā abhisaṃkhita-
asitāpaṅgi hi17 tayā18 ca19 pavattitāni mandahasitāni ca madhurabhaṇitāni ca
mayā20 vissaṭṭhasākhā21 vicaramānā22 Parantapaṃ viya kisaṃ paṇḍuṃ karissa-
tīti, pakāraṃ vakāraṃ23 katvā vaṅgīti24 pi pāṭho yeva.
Aparabhāge kumāro vayappatto ahosi soḷasavassuddesiko.
Atha naṃ brāhmaṇo yaṭṭhikoṭiṃ gāhāpetvā nahānatitthaṃ
gantvā akkhīni ummīletvā olokesi26. "Nanu tvaṃ brāhmaṇa
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -kenāpi.
2 Cks -reti.
3 Bd omits na.
4 Cks pā-.
5 Bd -tamevā, Ck -tammevā corr. to -tamme.
6 Bd vasaṃ.
7 Bd sokupā-.
8 Bd -yaṃ.
9 Bd pun.
10 Ck bhasitāpaṃgi? Cs bhasitāpagi, Bd hasitāsaṅga, Bf -saṅgaṃ.
11 Ck himitāni, Bdf sitāni.
12 Bd bhaṇḍi-.
13 Cks -u.
14 Bd maṃ hasitā asaṅgaṃ.
15 Bd -iko.
16 Bd aññisā-.
17 Bd abhisaṅkhitāya sitāsaṅkhahi.
18 Bd tassā.
19 Bd ni.
20 Cks maṃsā.
21 Bd visaṭhā.
22 Ck viva-, Bd viramānā.
23 Ck omits vikāraṃ, Bd sakārassa vakāraṃ.
24 Bd vaṅganti.
25 Bd adds kummāro.
[page 420]
420 VII. Sattanipāta. 2. Gandhāravagga. (42.)
andho" ti āha. So "nāhaṃ andho, iminā pan'1 upāyena jī-
vitaṃ rakkhāmīti" vatvā "tava pitaraṃ jānāsīti" āha. "Āmā"
'ti2. "Nāyaṃ tava pitā, pitā pana te Bārāṇasirājā3, ayaṃ
tumhākaṃ dāso, so mātari te vippaṭipajjitvā imasmiṃ ṭhāne
tava pitaraṃ māretvā nikhanīti4" aṭṭhīni nīharitvā5 dassesi.
Kumārassa balavakodho6 uppajji. Atha naṃ "idāni kiṃ karo-
mīti" pucchi. "Yan tena7 imasmiṃ yeva titthe pitu te kataṃ
taṃ karohīti8" sabbaṃ pavattiṃ ācikkhitvā kumāraṃ kati-
pāhaṃ tharugaṇhanaṃ9 sikkhāpesi. Ath'; ekadivasaṃ kumāro
khaggañ ca nahānasāṭakañ ca gahetvā "nahāyituṃ gacchāma
tātā" 'ti āha. Parantapo "sādhū" 'ti tena saddhiṃ gato.
Ath'; assa nahāyituṃ otiṇṇakāle dakkhiṇahatthena asiṃ vāma-
hatthena cūḷaṃ gahetvā "tvaṃ kira imasmiṃ yeva titthe
mama pitaraṃ cūḷāya10 gahetvā viravantaṃ māresi, aham pi
taṃ tath'; eva karissāmīti" āha. So maraṇabhayabhīto pari-
devamāno dve gāthā abhāsi:
Ja_VII,2.11(=416).5: Agamā11 nūna so saddo asaṃsi nūna so tava,
akkhātaṃ nūna taṃ tena yo12 taṃ sākhaṃ akampayi. || Ja_VII:158 ||
Ja_VII,2.11(=416).6: Idaṃ kho taṃ13 samāgama14 mama bālassa cintitaṃ:
tadā hi calitā sākhā manussena migena vā ti. || Ja_VII:159 ||
Tattha agamā ti yo sākhāsaddo nūna taṃ āgato sampatto, asaṃsi
nūna so tavā 'ti so saddo15 tava ārocesi maññe, akkhātaṃ nūna taṃ
tenā 'ti yo satto tadā taṃ sākhaṃ akampayi tena evan16 te pitā mārito
ti nūna taṃ kāraṇaṃ akkhātaṃ, samāgamā17 ti samāgamma, samāgatan ti
attho, yaṃ mama bālassa: tadā18 calitā19 sākhā manussena migena vā tato20
me bhayaṃ uppajjissatīti cintitaṃ parivitakkitaṃ21 ahosi idaṃ tayā saddhiṃ
samāgatan ti vuttaṃ hoti.
Tato kumāro osānagātham āha:
Ja_VII,2.11(=416).7: Tath'; eva tvaṃ avedi22 avañci pitaraṃ mama
gantvā sākhāhi chādento āgamissati me23 bhayan ti. || Ja_VII:160 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nāmena.
2 Bd ayaṃ me pitā ti vutte.
3 Bd -sīyaṃ rajā.
4 Cks -nī-.
5 Cks ha-, Bd niha-.
6 Bd -soko.
7 Cks te.
8 Bd -kathaṃ-, Ck pitu tena kataṃ karohīti, Cs pitu tena kathaṃ karo-
corr. to -kataṃ-.
9 Cks Cs2 -gaṇhaṃ, Bd dhanukalāpaṃ.
10 Bdf cūlaṃ.
11 Bd ā-.
12 Cks Bd so.
13 Bd tvaṃ.
14 all four MSS. -gamma.
15 Cks satto.
16 Bd evaṃ.
17 Bd -gammā.
18 Bd kadā.
19 Cks -ta.
20 Bd kato.
21 Bd paritak-.
22 Bd -desi.
23 Bd te.
[page 421]
11. Parantapajātaka. (416.) 421
Tattha tatheva tvaṃ avedīti1 tath'; eva tvaṃ aññāsi, avañci pi-
taraṃ mamā 'ti tvaṃ hi mama pitaraṃ nahāyituṃ gacchāmā 'ti vissāsetvā
nahāyantaṃ2 māretvā khaṇḍākhaṇḍikaṃ chinditvā nikhanitvā3 sace koci jā-
nissati mayham pi evarūpaṃ bhayaṃ āgacchissatīti vañcesi4, idaṃ kho pana
taṃ maraṇabhayaṃ idāni tathāgatan ti.
Iti taṃ vatvā tatth'; eva5 jīvitakkhayaṃ pāpetvā nikhani-
tvā6 sākhāhi paṭicchādetvā khaggaṃ dhovitvā nahātvā paṇṇa-
sālaṃ gantvā tassa māritabhāvaṃ purohitassa kathetvā mā-
taraṃ paribhāsitvā "idha kiṃ karissāmā" 'ti tayo janā Bā-
raṇasiṃ7 eva agamaṃsu8. Bodhisatto kaniṭṭhassa uparajjaṃ
datvā dānādīni puññāni karitvā9 saggapadaṃ10 pūresi.
Satthā imaṃ desanaṃ11 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
piturājā Devadatto ahosi puttarājā12 aham evā" 'ti. Parantapa-
jātakaṃ13. Gandhāravaggo dutiyo14. Sattanipāta vaṇṇanā
niṭṭhitā15.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -desīti.
2 Bd adds me pitaraṃ.
3 Cks -ṇi-, Bd nikkhapini-.
4 Bd -siti
5 Bd iti yaṃ idāni tathāgatanti vacanaṃ sutvā tatheva.
6 Ck Bd -ṇi-, Cs -ni-, corr. to -ni-.
7 Bd -sīyam.
8 Bd ā-.
9 Bd katvā.
10 Bd -pūraṃ.
11 Bd dhammade-.
12 Bd adds pana.
13 Bd adds ekādasamaṃ.
14 Bd omits gan -- yo.
15 Bd -pātajātakaṃ niṭhitaṃ. Iminā likkhakammena metteyyajinasantike
ehibhikkhu paṭisambhātāhi saddhiṃ labheyyahaṃ,
sadayaparamavāsuddhasilācārasampannena suvaṇṇapadumanāmanāmena
ekunavisativassanadakkhitena likphitam idaṃ yattha yattha bhave
jāto pūriso abhirūpo mahāpañño dhāremi kiṭakattayaṃ metteyyo
byākato ahaṃ, sakkaraj 1150 etc.
[page 422]
422
VIII. AṬṬHANIPĀTA.
1. KACCĀNIVAGGA.
1. Kaccānijātaka.
Odātavatthā ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto añña-
taraṃ mātiposakaṃ1 ārabbha kathesi. So kira Sāvatthiyaṃ kula-
dārako ācārasampanno pitari kālakate2 mātidevato3 hutvā mukha-
dhovanadantakaṭṭhadānanahāpanapādadhovanādiveyyāvaccakammena4 c'
eva yāgubhattādīhi ca mātaraṃ paṭijaggi. Atha naṃ mātā "tāta
aññāni pi gharāvāsakiccāni atthi, ekaṃ samajātikakulā5 kumārikaṃ
gaṇha6, sā maṃ posessati, tvam pi attano kammaṃ karissasīti" āha.
"Amma, ahaṃ attano hitasukhaṃ paccāsiṃsamāno tumhe upaṭṭha-
hāmi, ko añño evaṃ upaṭṭhahissatīti". "Kulavaddhanakammaṃ7 nāma
tāta kātuṃ vaṭṭatīti8". "Na mayhaṃ gharāvāsena attho, ahaṃ tumhe
upaṭṭhahitvā tumhākaṃ dhūmakāle pabbajissāmīti". Ath'; assa
mātā punappuna yacitvāpi manaṃ alabhamānā tassa chandaṃ aga-
hetvā samajātikakulā kumarikaṃ ānesi. So mātaraṃ appaṭikkhipitvā
tāya saddhiṃ saṃvāsaṃ kappeti9. Sāpi "mayhaṃ sāmiko mahanten'
ussāhena10 mātaraṃ upaṭṭhahati11, aham pi naṃ upaṭṭhahissāmīti12"
cintetvā taṃ sakkaccaṃ upaṭṭhahi. So "ayaṃ me mātaraṃ sak-
kaccaṃ upaṭṭhahatīti" tato paṭṭhāya laddhaladdhāni madhurakhādani-
yāni13 tassā yeva deti. Sā aparabhāge cintesi: "ayaṃ laddhaladdhāni
madhurakhādaniyāni14 mayhaṃ ñeva deti, addhā mātaraṃ nīharitu-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mātu-.
2 Bd kālāṃ-.
3 Bd mātudevatā viyā.
4 Bd -dhovanena danta-.
5 Bd -kaṃkūla.
6 Bd -hāhiti.
7 Bd -vaḍhana-.
8 Cks vaddha-, Bd vatta-.
9 Bd -si.
10 Bd -tena usā-.
11 Bd -hi.
12 Bd -hissāmi evamassa piyā bhavissāmīti.
13 Bd -yādini.
14 Bd -yādīhi.
[page 423]
1. Kaccānijātaka. (417.) 423
kāmo bhavissatīti nīharaṇūpāyaṃ assā karissāmīti" evaṃ ayoniso
ummujjitvā ekadivasaṃ āha: "sāmi tayi bahi nikkhante1 tava mātā
maṃ akkosatīti". So tuṇhī ahosi. Sā cintesi: "imaṃ mahallikaṃ
ujjhāpetvā2 puttassa paṭikkūlaṃ kāressāmīti3" tato paṭṭhāya yāguṃ
dadamānā accuṇhaṃ vā atisītaṃ4 vā atiloṇaṃ va aloṇaṃ vā deti,
"amma accuṇhā atiloṇā" ti ca vutte pūretvā sītodakaṃ pakkhipati,
puna "atisītalā nilloṇā yevā5" 'ti vutte "idān'; eva ‘accuṇhā atiloṇā'
ti6 vadati, ko taṃ tosetuṃ sakkhissatīti" mahāsaddaṃ karoti, na-
hānodakaṃ pi accuṇhaṃ katvā piṭṭhiyaṃ āsiñcati7, "amma piṭṭhi me jhā-
yatīti8 ca vutte puna9 pūretvā sītodakaṃ10 pakkhipati, "atisītaṃ
ammā" 'ti vutte "idān'; eva ‘accuṇhan'; ti vatvā puna11 ‘atisītan'; ti
viravati12, ko etissā avamānaṃ sahissatīti13" paṭivissakānaṃ katheti14,
"amma mañcake me bahū maṃkuṇā15" ti vutte pi mañcakaṃ nī-
haritvā tassa upari attano mañcakaṃ poṭhetvā16 "poṭhito17 me" ti
atiharitvā18 paññāpeti, mahāupāsikā diguṇehi maṃkuṇehi19 khajja-
mānā sabbarattiṃ nisinnā va vītināmetvā "amma sabbarattiṃ maṃ-
kuṇehi20 khādit'; amhīti" vadati, itarā "hiyyo21 te mañco22 poṭhito23,
pare24 poṭhito25, ko imissā kiccaṃ nīharituṃ sakkotīti26" paṭivatvā27
"idāni putte28 ujjhāpessāmīti" tattha tattha kheḷasiṃghāṇikapalitāni29
vippakiritvā "ko imaṃ sakalagehaṃ asuciṃ karotīti" vutte "mātā te
evaṃ30 karotīti", "mā karīti" vuccamānā kalahaṃ karoti, "ahaṃ
evarūpāya kālakaṇṇiyā31 saddhiṃ ekagehe vasituṃ na sakkomi, etaṃ
vā ghare vasāpehi maṃ vā" ti āha. So tassā vacanaṃ sutvā32
"bhadde tvaṃ tāva taruṇā, yattha katthaci gantvā jīvituṃ sakkosi,
mātā pana me dubbalā, aham ev'; assā paṭisaraṇaṃ, tvaṃ nikkha-
mitvā attano kulaṃ gacchā" 'ti āha. Sā tassa vacanaṃ sutvā bhītā32
cintesi: "na sakkā imaṃ mātu antare bhindituṃ, ekaṃsen'; assa mātā
piyā, sace panāhaṃ kulagharaṃ gamissāmi vidhavāvāsaṃ33 vasantī34
dukkhitā bhavissāmi35, purimaniyāmen'; eva36 sassuṃ ārādhetvā paṭi-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -khamante.
2 Bd uṭhā-.
3 Bd karissā-.
4 Bd -sitalaṃ
5 Bd aloṇaṃ amhā.
6 Bd atilonaṃ vatvā puna atisātalan ti.
7 Cks -canti.
8 Bd dāhatīti.
9 Bd punappunnaṃ.
10 Bd atisitaudakaṃ.
11 Bd idāneva.
12 Bd atisitaṃ ammā ti vutte lanti vadati.
13 Bd sahitu sakkhissatīti.
14 Bd akathesi.
15 Bd mañkulā.
16 Bd pappoṭe-, Ck poṭṭhe-.
17 Bd atipapoti-.
18 Cs ani- corr. to abhi-, Bd abhi-.
19 Bd upāsikā rattimañgulenahi.
20 Bd maṅkulohi.
21 Cs bhiyyo.
22 Bd maṅcuko.
23 Bd podi-.
24 Bd adds pi.
25 Bd pappoti-.
26 Bd samatthoti.
27 Bd vatvā.
28 so Cks; Bd naṃ puttena.
29 Bd -nikādini.
30 Bd evarūpaṃ.
31 Bd kāḷa-.
32 bhadde---bhītā wanting in Bd.
33 Cks vidhavāsaṃ. Cs2 vidhavavāsaṃ.
34 all four MSS. -ti.
35 Bd -miti.
36 Bd -nayeneva.
[page 424]
424 VIII. Aṭṭhanipāta. 1. Kaccānivagga. (43.)
jaggissāmīti" sā tato paṭṭhāya purimasadisam eva taṃ paṭijaggi.
Ath'; ekadivasaṃ so upāsako dhammasavanatthāya Jetavanaṃ gantvā
Satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi, "kiṃ upāsaka puññakammesu
na-ppamajjasi, mātu upaṭṭhānakammaṃ pūresīti" ca vutto1 "āma
bhante2, mama mātā mayhaṃ aruciyā yeva ekaṃ kuladārikaṃ ānesi,
sā idañ c'; idañ cānācārakammaṃ3 akāsīti" sabbaṃ Satthu ācikkhitvā
"iti Bhagavā sā itthi n'; eva maṃ mātu4 antare bhindituṃ sakkhi,
idāni naṃ sakkaccaṃ upaṭṭhahatīti" āha. Satthā tassa kathaṃ
sutvā "idāni tāva tvaṃ āvuso5 tassā vacanaṃ na akāsi, pubbe pan'
etissā vacanena tava mātaraṃ nikkaḍḍhitvā maṃ nissāya puna6
gehaṃ ānetvā paṭijaggīti" vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
aññatarassa kulassa putto pitari kālakate7 mātidevato8 hutvā
vuttaniyāmen'; eva mātaraṃ paṭijaggīti sabbaṃ heṭṭhākathi-
taniyāmen'; eva vitthāretabbaṃ. "Ahaṃ evarūpāya kālakaṇṇiyā
saddhiṃ vasituṃ na sakkomi, etaṃ vā ghare vasāpehi maṃ
vā" ti vutte pana tassā kathaṃ gahetvā9 "mātu yeva me
doso" ti mātaraṃ āha: "amma tvaṃ niccaṃ imasmiṃ ghare
kalahaṃ karosi, ito nikkhamitvā aññasmiṃ10 yathārucite11
ṭhāne vasāhīti". Sā "sādhū" 'ti rodamānā nikkhamitvā ekaṃ
mittakulaṃ12 nissāya bhatiṃ katvā dukkhena jīvikaṃ13 kappesi.
Sassuyā nikkhantakāle14 suṇisāya gabbho patiṭṭhahi, sā "tāya
kālakaṇṇiyā gehe vasamānāya gabbham pi na labhiṃ15, idāni
me16 laddho" ti patino ca paṭivissakānañ ca kathentī17 vi-
cari18. Aparabhāge puttaṃ vijāyitvāpi sāmikaṃ āha: "tava
mātari gehe vasamānāya puttaṃ na labhiṃ, idāni me laddho,
imināpi19 kāraṇena tassā kālakaṇṇibhāvaṃ jānāhīti". Itarā
"mama20 kira nikkaḍḍhitakāle puttaṃ labhīti". sutvā cintesi:
"addhā imasmiṃ loke dhammo mato bhavissati21, sace hi
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -e.
2 Bd adds sā pana.
3 Bd ca ānācāri-.
4 Bd adds ma
5 Bd upāsaka.
6 Bd punappunnaṃ.
7 Bd kālaṅkate.
8 Bd mātū devetā viya.
9 Bd vutte tassa gahetvā.
10 Bd omits añ-
11 Bd rūpe.
12 Bd samiddhi kulaṃ.
13 Bd -taṃ.
14 Bd gharanik-.
15 Bd patilabhati.
16 Bd adds gabbho.
17 all four MSS. -ti.
18 Bd -rati.
19 Bd -nā.
20 Cks kira mama.
21 Ck -tīti.
[page 425]
1. Kaccānijātaka. (417.) 425
dhammo mato na bhaveyya mātaraṃ poṭhetvā nikkaḍḍhantā1
puttaṃ na2 labheyyuṃ sukhaṃ na jīveyyuṃ, dhammassa
matakabhattaṃ dassāmīti" sā ekadivasaṃ tilapiṭṭhañ ca
taṇḍulañ ca pacanathālikañ ca3 dabbiñ cādāya4 āmakasu-
sānaṃ gantvā tīhi manussasīsehi uddhanaṃ katvā aggiṃ
jāletvā5 udakaṃ oruyha sasīsaṃ6 nahātvā7 sāṭakaṃ8 vikkhāle-
tvā uddhanaṭṭhānaṃ āgantvā kese mocetvā taṇḍule dhovituṃ
ārabhi. Tadā Bodhisatto Sakko devarājā ahosi, Bodhi-
sattā ca nāma appamattā honti. So tasmiṃ khaṇe lokaṃ
olokento taṃ dukkhappattaṃ "dhammo mato" ti saññāya
dhammassa matakabbattaṃ dātukāmaṃ disvā "ajja mayhaṃ
balaṃ dassessāmīti" brāhmaṇavesena mahāmaggaṃ paṭipanno
viya hutvā taṃ disvā9 maggā okkamma tassā santike ṭhatvā
"amma susāne āhāraṃ pacantā10 nāma n'; atthi, tvaṃ iminā
idha11 pakkena tilodanena kiṃ karissasīti" kathaṃ samuṭṭhā-
pento paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.1(=417).1: Odātavatthā suci allakesā
Kaccāni kiṃ kumbhim apassayitvā12
piṭṭhā tilā dhovasi13 taṇḍulāni,
tilodano hohiti kissa hetū 'ti. || Ja_VIII:1 ||
Tattha Kaccānīti taṃ14 ālapati, kumbhimapassayitvā15 ti pa-
canathālikaṃ manussasīsuddhanaṃ16 āropetvā, hohitīti17 ayaṃ tilodano kissa
hetu bhavissati, kiṃ attanā bhuñjissasi18 udāhu aññakāraṇam19 atthīti attho.
Ath'; assa sā ācikkhantī dutiyaṃ gātham aha:
Ja_VIII,1.1(=417).2: Na kho ayaṃ brāhmaṇa bhojanatthā20
tilodano hohiti sādhupakko21,
dhammo mato, tassa bahūtamajjā22
ahaṃ karissāmi susānamajjhe ti. || Ja_VIII:2 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nikaḍhitvā
2 Bd punaputtaṃ.
3 Ck -lika corr. to -li, Cs patacthālikañca,
Cs2 patanathālikañca, Bd paṇṇathāliñca.
4 Bd -ca ādāya.
5 Bd jalitvā.
6 Bd omits sa.
7 Bd nāpetvā.
8 Bd mukhaṃ.
9 Bd vanditvā.
10 Bd paccantaṃ.
11 Bd idhā.
12 Cks avissayitvā, Bd adhivisayitvā, Bf adhisayi-.
13 Cks khovasi, Cs2 kevasi.
14 Bd adds gottena.
15 Cks -bhi a-, Bd -bhimadhisayitvā.
16 Bd -sisaṃ ud-.
17 Cks hohīti, Bd hohītiti.
18 Bd -no bhudañcasi.
19 Bd aññaṃ-.
20 Bd -tthāya.
21 Cks -pañña.
22 Bd bahutamajja, Bf bahunamajja, Cks bahūnamajjā.
[page 426]
426 VIII. Aṭṭhanipāta. 1. Kaccānivagga. (43.)
Tattha dhammo ti jeṭṭhāpacāyanadhammo c'; eva tividhasucaritadhammo
ca, tassa bahūtamajjā1 ti tassāhaṃ dhammassa idaṃ matakabhattaṃ
karissāmīti attho.
Tato Sakko tatiyaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.1(=417).3: Anuvicca Kaccāni karohi kiccaṃ,
dhammo mato, ko nu tav'; et'; asaṃsi2,
Sahassanetto atulānubhāvo3,
na miyyati dhammavaro kadācīti4. || Ja_VIII:3 ||
Tattha anuviccā 'ti upaparikkhitvā jānitvā, ko nu tavetasaṃsīti2
ko nu tava etaṃ ācikkhi5, Sahassanetto ti attānaṃ dhammavaraṃ utta-
madhammaṃ katvā dassento6 evam āha.
Taṃ vacanaṃ sutvā itarā dve gāthā abhāsi:
Ja_VIII,1.1(=417).4: Daḷhappamāṇaṃ mama ettha brahme,
dhammo mato, n'; atthi mam'; ettha kaṃkhā,
ye ye va dāni pāpā7 bhavanti
te te va dāni sukhitā bhavanti. || Ja_VIII:4 ||
Ja_VIII,1.1(=417).5: Suṇisā hi mayhaṃ vaṃjhā8 ahosi,
sā maṃ vadhitvāna9 vijāyi puttaṃ,
sā dāni sabbassa kulassa issarā,
ahaṃ pan'; amhi apaviddhā ekikā ti. || Ja_VIII:5 ||
Tattha daḷhappamāṇan ti daḷhaṃ thiraṃ nissaṃsayaṃ brāhmaṇa ettha
mama-ppamāṇan ti vadati, ye ye ti tassa matabhāve kāraṇaṃ dassentī evaṃ
āha10, vadhitvānā11 'ti poṭhetvā12 nikkaḍḍhitvā, apaviddhā ti chaḍ-
ḍhitā13 anāthā hutvā ekikā vasāmi.
Tato Sakko chaṭṭhaṃ14 gātham āha:
Ja_VIII,1.1(=417).6: Jīvāmi vo 'haṃ, nāhaṃ mato 'smi,
tav'; eva atthāya idhāgato 'smi,
yā taṃ vadhitvāna vijāyi puttaṃ
sahā va15 puttena karomi bhasman ti. || Ja_VIII:6 ||
Tattha vo ti nipātamattaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd bahuta-.
2 Bd tavevāsaṃ.
3 Bd akusalānu-.
4 Ck -rodakadācīti. Cs -rodakadāmīti.
5 Cks ācikkhati, Bd evaṃ ācikkhi.
6 Bd de-.
7 Bd pāpadhammā.
8 Bd vañcā.
9 Ck Bf vidhi-, Cs vaṃdhi-.
10 Cks add tattha.
11 Cks -tvā.
12 Bd pothe-.
13 Cks -tvā, Bd chaḍḍitā.
14 Bd chaṭhamaṃ.
15 Bd pi.
[page 427]
1 Kaccānijātaka. (417.) 427
Itarā taṃ sutvā "dhi kiṃ kathesi, mama nattu amaraṇā-
kāraṃ1 karissāmīti" sattamaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.1(=417).7: Etañ2 ca te ruccati devarāja,
mam'; eva atthāya idhāgato si,
ahañ ca putto suṇisā ca nattā
sammodamānā gharam āvasemā 'ti. || Ja_VIII:7 ||
Ath'; assā Sakko aṭṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.1(=417).8: Etañ2 ca te ruccati Kātiyāni,
hatāpi santā na jahāsi dhammaṃ,
tvañ ca putto suṇisā ca nattā
sammodamānā gharam āvasāthā3 'ti. || Ja_VIII:8 ||
Tattha hatāpi santā ti yadi tvaṃ poṭhitāpi nikkaḍḍhitāpi samānā tava
dārakesu mettadhammaṃ na jahāsi evaṃ sante yathā tvaṃ icchasi tathā hotu,
ahan te imasmiṃ guṇe pasanno ti
Evañ ca pana vatvā Sakko alaṃkatapaṭiyatto attano ānu-
bhāvena ākāse ṭhatvā "Kaccāni tvaṃ mā bhāyi, putto ca te
suṇisā ca mamānubhāvenāgantvā4 antarāmagge khamāpetvā taṃ5
ādāya gamissanti, appamattā vasā" 'ti vatvā attano ṭhānam
eva gato. Te pi Sakkānubhāvena tassā guṇaṃ anussaritvā
"kahan no mātā" ti antogāme manusse pucchitvā "susānābhi-
mukhī7 gatā" ti sutvā "amma ammā" 'ti susānamaggaṃ paṭi-
pajjitvā taṃ disvā va pādesu patitvā "amma amhākaṃ dosaṃ
khamāhīti8" khamāpesuṃ. Sāpi nattāraṃ gaṇhi. Iti sammo-
damānā gehaṃ gantvā tato paṭṭhāya samaggavāsaṃ vasiṃsu.
Ja_VIII,1.1(=417).9: Sā Kātiyānī9 suṇisāya saddhiṃ
sammodamānā gharam āvasittha10,
putto ca nattā ca upaṭṭhahiṃsu
devānam indena adhiggahītā ti || Ja_VIII:9 ||
ayaṃ11 abhisambuddhagāthā.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck dhi tiṃ--nantu, Cs dhi tiṃ--mamanattumaraṇākaraṃ, Bd sutvā āha
kiṃ kathesi sahassanettha amaraṇakāraṇaṃ, Cs2 sutvā dini kathesi
mama nantu amaraṇakāraṇaṃ.
2 Bdf evaṃ.
3 Bdf -sethā.
4 Bd -na āg-.
5 Cks omit taṃ.
6 Bd hohī.
7 Bd -khaṃ.
8 Ck khamāhi no hi, Cs khamāhi te hi.
9 all four MSS. -ni.
10 Bd -siṃsu.
11 Bd adds gāthā.
[page 428]
428 VIII. Aṭṭhanipāta. 1. Kaccānivagga. (43.)
Tattha sā kātiyānīti bhikkhave sā Kaccānagottā, devānamindena
adhiggahītā ti devindena Sakkena anuggahītā hutvā tassānubhāvena sam-
aggavāsaṃ vasiṃsū 'ti.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ
samodhānesi: (Saccapariyosāne so upāsako sotāpattiphale patiṭṭhahi)
"Tadā mātiposako1 va2 etarahi mātiposako3, bhariyāpi 'ssa4 tadā
bhariyā va5, Sakko6 aham evā" 'ti. Kaccānijātakaṃ7.
2. Aṭṭhasaddajātaka.
Idaṃ pure ninnamāhū ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto Kosalarañño aḍḍharattasamaye sutaṃ bhiṃsanakaṃ avinibbhoga-
saddaṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ heṭṭhā Lohakumbhijātake ka-
thitasadisam eva. Idha8 pana Satthā "mayhaṃ bhante imesaṃ sad-
dānaṃ sutattā kiṃ bhavissatīti" vutte "mā bhāyi mahārāja, na te
etesaṃ sutapaccayā koci antarāyo bhavissati, na hi mahārāja, eva
rūpaṃ bhayānakaṃ avinibbhogasaddaṃ9 tvam ev'; eko suṇi, pubbe pi
rājāno evarūpaṃ saddaṃ sutvā brāhmaṇānaṃ kathaṃ gahetvā sabba-
catukkayaññaṃ yajitukāmā paṇḍitānaṃ kathaṃ10 sutvā yaññaharaṇat-
thāya11 gahitasatte12 vissajjetvā nagare māghātabheriñ carāpesun"
ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto asītikoṭivibhave brāhmaṇakule nibbattitvā va-
yappatto Takkasilāyaṃ uggahitasippo mātāpitunnaṃ accayena
ratanavilokanaṃ13 katvā sabbaṃ vibhavajātaṃ dānamukhe
vissajjetvā kāme pahāya Himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ
pabbajitvā jhānābhiññaṃ14 nibbattetvā aparabhāge loṇambila-
sevanatthāya manussapathaṃ caranto Bārāṇasiṃ15 patvā uy-
yāne16 vasi. Tadā Bārāṇasirājā sirisayane nisinno aḍḍharatta-
samaye17 aṭṭha sadde assosi: paṭhamaṃ rājanivesanasāmantā
uyyāne eko bako saddam akāsi, dutiyaṃ tasmiṃ sadde anu-
pacchinne yeva hatthisālāya toraṇanivāsinī kākī saddam akāsi,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd mātu-.
2 Bd omits va.
3 Bd mātu--ahosi.
4 Bd omits ssa.
5 Bd yeva.
6 Bd add pana.
7 Bd saccānī--pathamaṃ.
8 Cks idaṃ.
9 Cks anibbh-
10 Bd vacanaṃ.
11 Cks yaññamāra-.
12 Bd -sadde.
13 Cks -naṃvi-.
14 Bd -ññāyo.
15 Cks -sim.
16 Bd rājuyyāne.
17 Bd -ratti-.
[page 429]
2. Aṭṭhasaddajātaka. (418.) 429
tatiyaṃ rājagehe kaṇṇikāya nivutthaguṇapāṇako1 saddam akāsi,
catutthaṃ rājagehe posāvaniyakokilo saddam akāsi, pañcamaṃ
tatth'; eva2 posāvaniyakamigo3 saddaṃ akāsi, chaṭṭhaṃ tatth'
eva2 posāvaniyakavānaro4 saddam akāsi, sattamaṃ tatth'
eva2 posāvaniyakakinnaro5 saddam akāsi, aṭṭhamaṃ tasmiṃ
sadde anupacchinne yeva rājanivesanamatthakena uyyānaṃ
gacchanto paccekabuddho ekaṃ udānaṃ udānento saddam
akāsi. Bārāṇasirājā ime aṭṭha sadde sutvā bhītatasito puna-
divase brāhmaṇe pucchi. Brāhmaṇā "antarāyo te mahārāja
paññāyati6, sabbacatukkayaññaṃ yajissāmā" 'ti vatvā raññā
"yathāruciṃ karothā" 'ti anuññātā haṭṭhapahaṭṭhā rājakulato
nikkhamitvā yaññakammaṃ ārabhiṃsu. Atha nesaṃ jeṭṭhaka-
yaññakārabrāhmaṇassa7 antevāsimāṇavo paṇḍito vyatto ācari-
yaṃ āha: "ācariya evarūpaṃ kakkhaḷapharusaṃ8 bahunnaṃ
sattānaṃ vināsakammaṃ mā karīti". "Tāta, tvaṃ kiṃ jānāsi,
sace pi aññaṃ9 kiñci na bhavissati10 macchamaṃsam tāva
bahuṃ khādituṃ labhissāmā" 'ti. "Ācariya kucchiṃ11 nissāya
niraye nibbattanakammaṃ mā karothā" 'ti. Taṃ sutvā sesa-
brāhmaṇā12 "ayaṃ amhākaṃ lābhantarāyaṃ karotīti" tassa
kujjhiṃsu. Māṇavo tesaṃ bhayena "tena hi tumhe maccha-
maṃsaṃ khādanūpāyaṃ karothā" 'ti13 nikkhamitvā bahinagare
rājānaṃ nivāretuṃ samatthaṃ dhammikasamaṇaṃ upadhārento
rājuyyānaṃ gantvā Bodhisattaṃ disvā vanditvā14 "kiṃ tumhā-
kaṃ sattesu anukampā n'; atthi, rājā bahusatte māretvā yañ-
ñaṃ yajāpeti, kin te15 mahājanassa bandhanamokkhaṃ kātuṃ
na vaṭṭatīti16" āha. "Māṇava17 ettha n'; eva rājā amhe jā-
nāti na mayaṃ rājānan18" 'ti. "Jānātha pana bhante raññā19
sutasaddānaṃ nissandan ti20. "Āma jānāmīti". "Jānantā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kaṇṇasāya nivattabhaguṇapotako.
2 Bd tatheva.
3 Bd -yamigo.
4 Bd -nikavā-.
5 Bd -yakin-.
6 Bd bhavissati.
7 Bd -kassa yañ-.
8 Bd -laṃpharusaṃ asātaṃ.
9 Bd yaññaṃ.
10 Bd adds na.
11 Cks -in, Bd -i.
12 Bd omits sesa.
13 Bd adds vatvā.
14 Bd adds bhante.
15 Cks omit kinte.
16 Cks vaddha-.
17 Bd mānavaka, Cks māṇavo.
18 Bd -naṃ jānāmā.
19 Bd bhante raññā pana.
20 Bd nippattīti.
[page 430]
430 VIII. Aṭṭanipāta. 1. Kaccānivagga. (43.)
rañño kasmā na kathethā" 'ti. "Māṇava, kiṃ sakkā ‘ahaṃ
jānāmīti'; nalāṭe siṅgaṃ bandhitvā carituṃ, sace idhāgantvā
pucchissati kathessāmi 'ssā" 'ti. Māṇavo vegena rājakulaṃ
gantvā "kiṃ tātā" 'ti vutte "mahārāja tumhehi sutasaddānaṃ
nipphattiṃ jānanako eko tāpaso tumhākaṃ uyyāne maṅgala-
silāya1 nisinno ‘sace maṃ pucchati kathessāmīti'; vadati, gan-
tvā2 pucchituṃ vaṭṭatīti". Rājā vegena tattha gantvā tāpasaṃ
vanditvā katapaṭisanthāro nisīditvā "saccaṃ kira bhante tumhe
mayā sutasaddānaṃ nipphattiṃ jānāthā3" 'ti pucchi. "Āma
mahārājā" 'ti. "Tena hi kathetha tāva me" 'ti4. "Mahārāja,
tesaṃ sutapaccayā tava koci antarāyo n'; atthi, purāṇuyyāne5
pana te eko bako atthi, so gocaraṃ alabhanto jigacchāpareto6
paṭhamaṃ saddam akāsīti" tassa kiriyaṃ attano ñāṇena
paricchinditvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.2(=418).1: Idaṃ pure ninnam āhu bahumacchaṃ mahodikaṃ,
āvāso bakarājassa pettikaṃ bhavanaṃ mama,
ty-ajja bhekena7 yāpema, okaṃ na vijahāmase ti. || Ja_VIII:10 ||
Tattha idan ti maṃgalapokkharaṇiṃ sandhāya vadati, sā hi pubbe8
udakatumbena udake pavisante bahūdikā9 bahumacchā, idāni pana udakassa
paricchinnattā na bahodikā9 jātā, tyajja bhekenā7 'ti te mayaṃ ajja macche
alabhantā maṇḍūkamattena yāpema, okan ti evaṃ jigacchāpīḷitāpi10 vasanaṭ-
ṭhānaṃ na vijahāma.
"Iti mahārāja so bako jighacchāpīḷito saddam akāsi, sace
pi taṃ jighacchāto11 mocetukāmo taṃ uyyānaṃ sodhāpetvā
pokkharaṇiṃ udakassa pūrehīti12". Rājā tathā kāretuṃ ekaṃ
amaccaṃ āṇāpesi. "Hatthisālatoraṇe13 pana te mahārāja ekā
kākī vasamānā attano puttasokena dutiyasaddam akāsi, tato pi
te14 bhayaṃ n'; atthīti" vatvā dutiyaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.2(=418).2: Ko dutiyaṃ asīlassa Bandhurass'; akkhi bhejjati15,
ko me putte kulāvañ ca mañ ca sotthiṃ karissatīti || Ja_VIII:11 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -yaṃ.
2 Bd adds taṃ.
3 Cks -nathā.
4 Bd adds atha rājā te sadde katheti atha.
5 Bd po-.
6 Bd -cchāya pa-.
7 Bd bhiṅge-.
8 Bd omits pubbe.
9 Bd mahodakā.
10 Bd -cchāya pilitā.
11 Cks -ato.
12 Bd puretvā paṭhapehīti.
13 Bd -lāya to-.
14 Bd omits te.
15 so Cks Bf for bhecchati? Bd bhijjati.
[page 431]
2. Aṭṭhasaddajātaka. (418.) 431
vatvā ca pana "ko nāma te mahārāja hatthisālāya hathi-
meṇḍo" ti pucchi. "Bandhuro nāma bhante" ti. "Ekakkhi-
kāṇo so mahārājā" 'ti. "Āma bhante" 'ti. "Mahārāja, hatthi-
sālāya te dvāratoraṇe ekā kākī kulāvakaṃ katvā aṇḍakāni1
nikkhipi, tāni pariṇatāni2, kākapotakā nikkhantā3, hatthimeṇḍo
hatthiṃ āruyha sālato nikkhamanto ca pavisanto ca aṃkusa-
kena kākiṃ pi puttake pi 'ssā paharati kulāvakam pi vid-
dhaṃseti, sā tena dukkhena pīḷitā tassākkhibhedaṃ4 āyācantī5
evam āha, sace te kākiyā mettacittaṃ atthi etaṃ Bandhuraṃ
pakkosāpetvā kulāvakaviddhaṃsanato vārehīti". Rājā taṃ
pakkosāpetvā paribhāsitvā6 hāretvā7 aññassa taṃ hatthiṃ
adāsi. "Pāsādakaṇṇikāya pana te mahārāja eko guṇapāṇako
vasati, so tattha8 phegguṃ khāditvā tasmiṃ khīṇe9 sāraṃ
khādituṃ nāsakkhi, so bhakkhaṃ alabhitvā nikkhamitum pi
asakkonto paridevamāno tatiyam pi saddam akāsi, tato pi te
bhayaṃ n'; atthīti" vatvā tassa kiriyaṃ attano ñāṇena paric-
chinditvā tatiyaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.2(=418).3: Sabbā parikkhatā10 pheggu yāva tassā11 gati ahu,
khīṇabhakkho mahārāja sāre na ramatī guṇo ti. || Ja_VIII:12 ||
Tattha yāva tassā11 gati ahū 'ti yāva tassā12 phegguyā nipphatti ahosi
sā13 sabbā khāditā, na ramatīti14 mahārāja so pāṇako tato nikkhamitvā ga-
manaṭṭhānam pi apassanto paridevati, nīharāpehi nan ti āha.
Rājā ekaṃ purisaṃ āṇāpetvā upāyena nīharāpesi15. "Ni-
vesane16 te mahārāja ekā posāvanikā kokilā atthīti". "Atthi
bhante" ti17. "Mahārāja, sā attanā nivutthapubbaṃ vana-
saṇḍaṃ saritvā ukkaṇṭhitvā ‘kadā nu kho imamhā pañjarā
muñcitvā ramaṇīyaṃ vanasaṇḍaṃ gacchissāmīti'; catutthaṃ
saddam akāsi, tato pi te bhayaṃ n'; atthīti" vatvā catutthaṃ
gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds paraparikatāni.
2 Bd parika-.
3 Bd -ti.
4 Bd tassa akkhibhedanaṃ.
5 Ck -te, Cs Bd -ti.
6 Bd -setvā.
7 Cs bhā-, Bd pahā-.
8 Bd adds tattheva.
9 Bd khaṇe, Cs2 khāna.
10 Bd -kkharāra, Bf -kkhāya.
11 Cks tassa.
12 Bd yāvatā asā.
13 Bd adds va.
14 Bd rama.
15 tīti mahārāja----pesi wanting in Bd.
16 Bd adds pana.
17 Cks omit ti.
[page 432]
432 VIII. Aṭṭhanipāta. 1.Kaccānivagga. (43.)
Ja_VIII,1.2(=418).4: Sā nūnāhaṃ ito gantvā rañño muttā nivesanā
attānaṃ ramayissāmi dumasākhāniketinīti1. || Ja_VIII:13 ||
Tattha dumasākhāniketinīti supupphitāsu rukkhasākhāsu katani-
ketā hutvā.
Evañ ca pana vatvā "ukkaṇṭhitā mahārājā sā kokilā,
vissajjehi nan" ti āha. Rājā tathā kāresi. "Nivesane pana
te mahārāja eko posāvaniyamigo atthīti". "Atthi bhante" ti.
"Mahārāja, so eko yūthapati attano migiṃ anussaritvā kilesa-
vasena ukkaṇṭhito pañcamaṃ saddaṃ akāsi, tato pi te bha-
yaṃ n'; atthīti" vatvā pañcamaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.2(=418).5: So nūnāhaṃ ito gantvā rañño mutto nivesanā
aggodakāni pissāmi2 yūthassa purato vajan ti. || Ja_VIII:14 ||
Tattha aggodakānīti3 aññehi4 paṭhamataraṃ apītāni anucciṭṭhodakāni
yūthassa purato gacchanto kadā nu kho pivissāmīti.
Mahāsatto tam pi migaṃ vissajjāpetvā "nivesane5 te ma-
hārāja posāvaniko makkaṭo atthīti" pucchi "āma bhante" ti
vutte "so pi mahārāja Himavantapadese6 yūthapati makkaṭīhi
saddhiṃ kāmagiddho hutvā vicaranto Bharatena7 nāma lud-
dena idhānīto idāni ukkaṇṭhitvā tatth'; eva gantukāmo chaṭ-
ṭhaṃ saddam akāsi, ito pi te bhayaṃ n'; atthīti" vatvā chaṭ-
ṭhaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.2(=418).6: Taṃ9 maṃ kāmehi sampannaṃ10 rattaṃ kāmesu mucchitaṃ11
ānayi Bharato12 luddo bāhiyo, bhaddam13 atthu te ti. || Ja_VIII:15 ||
Tattha bāhiko ti Bāhikaraṭṭhavāsī, bhaddamatthu14 te ti imaṃ atthaṃ
so vānaro āha, tuyhaṃ pana bhaddam15 atthu, vissajjehi nan ti.
Mahāsatto taṃ vānaraṃ vissajjāpetvā "nivesane pana te
mahārāja posāvanikakinnaro atthīti" pucchitvā16 "atthīti"
vutte "so mahārāja attano kinnariyā kataṃ17 guṇaṃ anussa-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -kha-, Cs -kha- corr. to -khā-.
2 so Bf; Cks pāyissāmi, Bd pivissāmi.
3 Bd adds aggaudakāni.
4 Bd adds migehi.
5 Bd adds pana
6 Bd -ppa-.
7 Cs bharanena corr. to -ṇena, Bd bhaddake.
8 Bd -siti tato.
9 Ck tam.
10 Ck -pattaṃ, Bd pamuttaṃ.
11 Cs pucchitaṃ, Cs2 kāmehi mucchitaṃ, Bd rattakāmehi muñcituṃ.
12 Bdf vanato.
13 Bd bāhito bhattam, Bf bāhiko bhaddam.
14 Bd bhattam-.
15 Bd tattha.
16 Bd pucchi.
17 Bd kata.
[page 433]
2. Aṭṭhasaddajātaka. (418.) 433
ritvā kilesāturo sattamaṃ saddam akāsi, so hi tāya saddhiṃ
ekadivasaṃ tuṅgapabbatasikharaṃ āruhi, te tattha vaṇṇa-
gandhasampannāni1 nānāpupphāni ocinantā pilandhantā suriyaṃ
attham entaṃ2 na sallakkhesuṃ, atthaṃ gate suriye otarantānaṃ
andhakāro ahosi, tattha3 naṃ kinnarī ‘sāmi andhakāro vattati,
apakkhalanto appamādena otarā4'; 'ti vatvā hatthe gahetvā
otāresi, so tāya taṃ vacanaṃ anussaritvā saddam akāsi, tato
pi te bhayaṃ n'; atthīti" taṃ kāraṇaṃ attano ñāṇeṇa paric-
chinditvā pākaṭaṃ karonto sattamaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.2(=418).7: Andhakāratimissāya5 tuṅge upari pabbate
sā maṃ saṇhena mudunā mā pādaṃ khaṇi-y-asmanīti6. || Ja_VIII:16 ||
Tattha andhakāratimissāyā7 ti andhabhāvakārake8 tame, tuṅge ti
tikhiṇe, saṇhena mudunā ti maṭṭena9 mudukena vacanena, mā pādaṃ
khaṇiyasmanīti10 yakāro vyañjanasandhivasena gahito, idaṃ vuttaṃ hoti: sā
maṃ kinnarī saṇhena mudunā vacanena sāmi appamatto hohi mā pādaṃ khaṇi
yasmani11 yathā te upakkhalitvā pādo pāsāṇasmiṃ na khaññati12 tathā otarā
'ti vatvā hatthe gahetvā otāresīti.
Iti Mahāsatto kinnarena katasaddakāraṇaṃ kathetvā taṃ
vissajjāpetvā "mahārāja, aṭṭhamo udānasaddo ahosi, Nanda-
mūlapabbhārasmiṃ hi13 eko paccekabuddho attano āyusaṃ-
khāraparikkhayaṃ14 ñatvā manussapathaṃ gantvā ‘Bārāṇasi-
rañño uyyāne parinibbāyissāmi, tassa me manussā sarīranik-
khepaṃ katvā15 sādhukīḷikam kīḷitvā16 dhātupūjaṃ katvā sagga-
pathaṃ pūressantīti'; iddhānubhāvena āgacchanto17 tava pāsāda-
matthakaṃ18 pattakāle khandhabhāraṃ otāretvā Nibbānapura-
pavesanadīpanaṃ udānaṃ udanesīti" paccekabuddhena vuttaṃ19
gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -gandharasa sam-.
2 Bd atthaṅgamitaṃ.
3 Bd tatra.
4 Bd -rāhi.
5 Bd -misāya, Bf -misāyaṃ.
6 Bdf khali-.
7 Bd -timiyan.
8 Bd -rane.
9 Bd maṭhena.
10 Bd khalayasminīti.
11 Bd khali asmāni.
12 Bd khaṇañcati.
13 Bd kira.
14 Bd -re pari-.
15 Bd kāretvā.
16 Bd -kilaṃ kilitvā.
17 Cks2 idhā-, Cs idhā- corr. to iddhā-, Bd iddhā-- ākāse gacchanto.
18 Bd -dassama.
19 Ck uttamaṃ.
[page 434]
434 VIII. Aṭṭhanipāta. 1. Kaccānivagga. (43.)
Ja_VIII,1.2(=418).8: Asaṃsayaṃ jātikhayantadassī
na gabbhaseyyaṃ punar āvajissaṃ,
ayaṃ hi me antimā1 gabbhaseyyā,
khīṇo me saṃsāro punabbhavāyā 'ti. || Ja_VIII:17 ||
Tass'; attho: jātiyā khayantasaṃkhātassa nibbānassa2 diṭṭhattā jātikha-
yantadassī ahaṃ3 asaṃsayaṃ puna gabbhaseyyaṃ na āvajissaṃ, ayaṃ hi4 me
antimā jāti pacchimagabbhaseyyā5, khīṇo me punabbhavāya6 khandhapaṭipāti-
saṃkhāto saṃsāro ti.
"Idañ ca pana so udānaṃ vatvā imaṃ uyyānaṃ āgamma
ekassa supupphitassa sālassa7 mūle parinibbuto, ehi mahārāja
sarīrakiccam assa karohīti8" Mahāsatto rājānaṃ gahetvā pac-
cekabuddhassa parinibbutaṭṭhānaṃ gantvā9 sarīraṃ dassesi.
Rājā tassa sarīraṃ disvā saddhiṃ balakāyena gandhamālādīhi
pūjetvā Bodhisattassa vacanaṃ nissāya yaññaṃ hāretvā sabba-
sattānaṃ jīvitadānaṃ datvā nagare māghātabheriñ10 carāpetvā
sattāhaṃ sādhukīḷaṃ kāretvā11 sabbagandhacitake mahantena
sakkārena paccekabuddhassa sarīraṃ jhāpetvā catumahāpathe
thūpaṃ kāresi. Bodhisatto pi rañño dhammaṃ desetvā "ap-
pamatto hohīti" ovaditvā Himavantam eva pavisitvā brahma-
vihāresu kammaṃ12 katvā aparihīnajjhāno Brahmaloka-parā-
yano ahosi.
Sattha imaṃ desanaṃ13 āharitvā "mahārāja tassa saddassa kā-
raṇā14 tava koci antarāyo n'; atthīti, yaññaṃ harāpetvā15 mahājanassa
jīvitaṃ dehīti" jīvitadānaṃ datvā16 nagare bheriñ carāpetvā jātakaṃ
samodhānesi: "Tadā rājā Ānando ahosi, māṇavo Sāriputto, tāpaso17
aham evā" 'ti. Aṭṭhasaddajātakaṃ18.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Cs2 antimā pacchima, Cs ayaṃ hi me antimā pacchi corr. to
ayamantimā pacchi, Bdf ayamantimā pacchimā.
2 Bd tattha asaṃsayaṃ jātikhayantadassīti asaṃsayaṃ jātikhayantassa
nibbānassa.
3 Bd omits ahaṃ.
4 Bd omits hi.
5 Bd -mā-.
6 Cks -vā.
7 Cks sāla.
8 Bd karissāmāti.
9 Bd netvā taṃ.
10 Bd māghaṭa-.
11 Bd -kilaṃ kiḷitvā.
12 Bd parikam-.
13 Bd dhammade-.
14 Bd sutakā-.
15 Bd pahāre-.
16 Bd dāpetvā.
17 Bd adds pana.
18 Bd adds dutiyaṃ.
[page 435]
3. Sulasājātaka. (419.) 435
3. Sulasājātaka.
Idaṃ suvaṇṇakāyūran ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ekaṃ Anāthapiṇḍikassa dāsiṃ ārabbha kathesi. Sā kira
ekasmiṃ ussavadivase dāsigaṇena saddhiṃ uyyānaṃ gacchantī1 attano
sāminiṃ Puṇṇalakkhaṇadeviṃ ābharaṇaṃ yāci. Sā tassā2 satasa-
hassamūlaṃ attano ābharaṇaṃ adāsi. Sā taṃ pilandhitvā dāsigaṇena
saddhiṃ uyyānaṃ pāyāsi3. Ath'; eko coro tassā ābharaṇe lobhaṃ
uppādetvā "imaṃ māretvā ābharaṇaṃ harissāmīti" tāya saddhiṃ
sallapanto4 uyyānaṃ gantvā tassā macchamaṃsasurādīni adāsi. Sā5
"kilesavasena deti6 maññe" ti gahetvā uyyānakīḷaṃ kīḷitvā vissa-
manatthāya7 sāyaṇhasamaye nipanne8 dāsigaṇe8 uṭṭhāya tassa san-
tikaṃ agamāsi. So "bhadde, imaṃ ṭhānaṃ apaṭicchannaṃ, thokaṃ
parato9 gacchāmā" 'ti āha. Taṃ sutvā itarā "imasmiṃ ṭhāne na10
sakkā rahassakammaṃ kātuṃ, ayaṃ pana nissaṃsayaṃ maṃ11
māretvā pilandhanabhaṇḍaṃ haritukāmo bhavissati, hotu sikkhā-
pessāmi nan" ti cintetvā "sāmi surāmadena me sukkhaṃ12 sarīraṃ,
pānīyaṃ tāva maṃ pāyehīti" ekaṃ kūpaṃ netvā "ito me pānīyaṃ
ussiñcā13" 'ti rajjuñ ca ghaṭañ ca dassesi. Coro rajjuṃ kūpe otā-
resi. Atha naṃ onamitvā14 udakaṃ siñcantaṃ15 mahabbalā16 dāsī
ubhohi hatthehi ānisadaṃ17 paharitvā kūpe khipitvā "na tvaṃ etta-
kena marissasīti" ekaṃ mahantaṃ iṭṭhakaṃ matthake āsumhi18. So
tatth'; eva jīvitakkhayaṃ patto. Sāpi nagaraṃ pavisitvā sāminiyā
ābharaṇaṃ dadamānā "man'; amhi19 ajja imaṃ ābharaṇaṃ nissāya matā"
ti sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocesi. Sāpi Anāthapiṇḍikassa ārocesi.
Anāthapiṇḍiko Tathāgatassa ārocesi. Satthā "na kho gahapati idān'
eva sā dāsī ṭhānuppattikapaññāya20 samannāgatā, pubbe pi samannā-
gatā va, na ca idān'; eva tāya so mārito, pubbe pi naṃ21 māresi
yevā" 'ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Sulasā nāma nagarasobhanī pañcasatavaṇṇadāsiparivārā ahosi,
sahassena rattiṃ gacchati22. Tasmiṃ23 yeva nagare Sattuko
--------------------------------------------------------------------------
3. Cfr. supra p. 58.
1 all four MSS. -ti.
2 Cks Cs2 tassa.
3 Bd pāvisi.
4 Bd amullapento.
5 Bd so.
6 Bd dehi.
7 Bd vimaṃsana-.
8 Cks Cs2 -o.
9 Bd purato.
10 Cks Cs2 omit na.
11 Cks Cs2 omit maṃ.
12 Bd sulakhaṃ.
13 Bd osi-.
14 Bd onametvā.
15 Bd osi-.
16 Bd mahapphalā.
17 Bd asataṃ, Bd asadaṃ.
18 Bd khipi.
19 Ck Cs2 manaṃhi, Cs matamhi, Bd ahamhi.
20 Bd khippānupattikāyapaññāya.
21 Cks na, Cs2 taṃ.
22 Bd gacchanti.
23 Bd imasmiṃ.
[page 436]
436 VIII. Aṭṭhanipāta. 1. Kaccānivagga. (43.)
nāma coro ahosi nāgabalo, rattibhāge issaragharāni pavisitvā
yathāruciṃ vilumpati. Nāgarā sannipatitvā rañño upakkosiṃsu.
Rājā nagaraguttikaṃ āṇāpetvā "tattha tattha gumbaṃ ṭhapetvā1
coraṃ gaṇhāpetvā sīsam assa chindathā" 'ti āha. Taṃ2
pacchābāhaṃ bandhitvā catukke catukke kasāhi tāḷentā3
āghātanaṃ nenti. "Coro kira gagito" ti sakalanagaraṃ saṃ-
khubhi. Tadā Sulasā vātapāne ṭhatvā antaravīthiyaṃ4 olo-
kentī5 taṃ disvā paṭibaddhacittā hutvā "sace6 imaṃ yodhaṃ
samatthapurisaṃ7 mocetuṃ sakkhissāmi8, idaṃ kiliṭṭhakammaṃ
akatvā iminā va saddhiṃ saṃvāsaṃ9 kappessāmīti" cintetvā
heṭṭhā Kaṇaverajātake vuttanayen'; eva nagaraguttikassa sa-
hassaṃ pesetvā taṃ mocetvā tena saddhiṃ sammodamānā
samaggavāsaṃ vasi10. Coro tiṇṇaṃ catunnaṃ māsānaṃ
accayena cintesi: "ahaṃ imasmiṃ yeva ṭhāne vasituṃ na
sakkhissāmi, tucchahatthena gantum11 pi na sakkā, Sulasāya
pilandhanabhaṇḍaṃ12 satasahassaṃ agghati, Sulasaṃ māretvā
idaṃ gaṇhissāmīti". Atha naṃ ekadivasaṃ āha: "bhadde,
ahaṃ tadā rājapurisehi nīyamāno asukapabbatamatthake ruk-
khadevatāya balikammaṃ paṭisuṇiṃ, sā maṃ balikammaṃ ala-
bhamānā bhiṃsāpeti13, balikammaṃ14 karomā" 'ti. "Sādhu15
sāmi16, sajjetvā pesehīti". "Bhadde, pesetuṃ na vaṭṭati, ma-
yaṃ ubho pi sabbābharaṇapaṭimaṇḍitā mahantena parivārena
gantvā dassāmā" 'ti. "Sādhu15 sāmi, tathā karomā17" 'ti.
Atha naṃ tathā kāretvā pabbatapādaṃ gatakāle āha18:
"bhadde, mahājanaṃ disvā devatā balikammaṃ na paṭicchis-
sati19, mayaṃ ubho va abhirūhitvā demā" 'ti so tāyā "sādhū"
'ti sampaṭicchite taṃ balipātiṃ ukkhipāpetvā sayaṃ sannad-
dhapañcāvudho hutvā pabbatamatthakam abhirūhitvā ekaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs Cs2 Bd ṭhapāpetvā.
2 Bd adds gahetvā.
3 Ck -to, Bd -etvā.
4 Bd -vitthi, Cs2 -vīthiṃ.
5 all four MSS. -ti.
6 Cks Cs2 omit sace.
7 Bd imaṃ coro ti kathitapurisaṃ.
8 Bd sakkhāmi.
9 Bd samaggasaṃ-.
10 Cks vasitvā.
11 Bd palātuṃ.
12 Cks -naṃbh-
13 Ck Cs2 hi-, Bd bhāyāmi corr. to bhāyāpeti.
14 Bd -kammaṃ assā.
15 Bd sā sādhu.
16 Bd -mīti.
17 Bd -rohi.
18 Bd ahaṃ.
10 Bd sampa-.
[page 437]
3. Sulasājātaka. (419.) 437
sataporisaṃ papātaṃ3 nissāya jātarukkhamūle baliṃ2 ṭhapā-
petvā "bhadde, nāhaṃ balikammatthāya āgato, taṃ pana
māretvā pilandhanaṃ te gahetvā gamissāmīti āgato 'mhi, tava
pilandhanaṃ omuñcitvā uttarasāṭake3 bhaṇḍikaṃ karohīti" āha.
"Sāmi maṃ kasmā māresīti". "Dhanakāraṇā" ti. "Sāmi
mayā kataguṇaṃ anussara, ahaṃ taṃ bandhitvā nīyamānaṃ
seṭṭhiputtena parivattetvā bahuṃ dhanaṃ datvā jīvitaṃ labhā-
pesiṃ, devasikaṃ sahassaṃ labhamānāpi aññaṃ purisaṃ na
olokemi, evaṃ hi tava upakārikā, mā maṃ mārehi, bahuñ ca
te dhanaṃ dassāmi4 dāsī ca bhavissāmīti" taṃ yācantī5 pa-
ṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.3(=419).1: Idaṃ suvaṇṇakāyūraṃ muttā veḷuriyā bahū
sabbaṃ harassu bhaddaṃ te mañ ca dāsīti sāvayā 'ti. || Ja_VIII:18 ||
Tattha kāyūran ti gīvāya pilandhanapasādhanaṃ, na keyūraṃ, sāvayā
'ti mahājanamajjhe sāvetvā dāsiṃ katvā gaṇhā 'ti.
Tato Sattukena
Ja_VIII,1.3(=419).2: Oropayassu kalyāṇi, mā bahuṃ paridevasi6,
na cāhaṃ abhijānāmi ahantvā dhanam ābhatan7 ti || Ja_VIII:19 ||
attano ajjhāsayānurūpaṃ dutiyagāthāya vuttāya Sulasā ṭhā-
nuppattikāraṇaṃ paṭilabhitvā "ayaṃ coro mayhaṃ jīvitaṃ
na dassati, upāyena naṃ8 paṭhamataraṃ9 papāte pātetvā jīvi-
takkhayaṃ pāpessāmīti" cintetvā gāthadvayam āha:
Ja_VIII,1.3(=419).3: Yato sarāmi attānaṃ yato patto 'smi10 viññutaṃ
na cāhaṃ10 abhijānāmi aññaṃ piyataraṃ tayā. || Ja_VIII:20 ||
Ja_VIII,1.3(=419).4: Ehi taṃ upagūhissaṃ11 karissañ ca12 padakkhiṇaṃ,
na hi dāni punā13 atthi mama tuyhañ14 ca saṃgamo ti. || Ja_VIII:21 ||
Sattuko tassā adhippāyaṃ15 ajānanto "sādhu bhadde, ehi
upagūhassu16 man" ti āha. Sulasā taṃ tikkhattuṃ padakkhi-
ṇaṃ katvā upagūhitvā17 "idāni taṃ sāmi catūsu passesu van-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd ekasataporisapamātaṃ.
2 Bd bahibhājanaṃ.
3 Bd uttarisāṭakena.
4 Bd adds tava.
5 all four MSS. -ti.
6 Bd bāḷhaṃ paridevesi.
7 Bd āgatan.
8 Cs Cs2 taṃ, Bd omits naṃ.
9 Bd pathamaṃ.
10 so all five MSS.
11 Bd epaguyhisaṃ.
12 Cks Cs2 add taṃ.
13 Bd puna.
14 Cks Cs2 guyhañ.
15 Bd tassādhi-.
16 Bd -guyyassu.
17 Bd -guyhi-.
[page 438]
438 VIII. Aṭṭhanipāta. 1.Kaccānivagga. (43.)
dissāmīti1" vatvā pādapiṭṭhiyaṃ sīsaṃ ṭhapetvā bāhāpasse
vanditvā pacchimapassaṃ gantvā vandamānā viya hutvā nāga-
balā gaṇikā coraṃ dvīsu pacchābhāgesu2 gahetvā heṭṭhāsīsa-
kaṃ3 {katvā} sataporise niraye4 khipi. So tatth'; eva cuṇṇavi-
cuṇṇaṃ hutvā mari. Taṃ kiriyaṃ disvā pabbatamatthake
nibattadevatā imā gāthā abhāsi:
Ja_VIII,1.3(=419).5: Na hi sabbesu ṭhānesu puriso hoti paṇḍito,
itthī5 pi paṇḍitā hoti6 tattha tattha vicakkhaṇā. || Ja_VIII:22 ||
Ja_VIII,1.3(=419).6: Na hi sabbesu ṭhānesu puriso hoti paṇḍito,
itthī5 pi paṇḍitā hoti6 lahum atthavicintikā7. || Ja_VIII:23 ||
Ja_VIII,1.3(=419).7: Lahuñ ca vata khippañ ca nikaṭṭhe samacetayi,
migaṃ puṇṇāyateneva8 Sulasā Sattukaṃ vadhi. || Ja_VIII:24 ||
Ja_VIII,1.3(=419).8: Yo 'dha uppatitaṃ atthaṃ na khippam anubujjhati (Cfr. p.266,24.)
so haññati9 mandamati10 coro va girigabbhare. || Ja_VIII:25 ||
Ja_VIII,1.3(=419).9: Yo ca uppatitaṃ atthaṃ khippam eva nibodhati
muccate sattusambādhā Sulasā11 Sattukā-m-ivā 'ti. || Ja_VIII:26 ||
Tattha paṇḍitā hotīti itthi12 pi13 paṇḍitā14 tatthā tattha vicakkhaṇā
hoti, athavā itthī paṇḍitā c'; eva tattha tattha vicakkhaṇā ca15 hoti, lahuṃ
atthavicintikā ti lahuṃ khippaṃ atthaṃ vicintikā, lahuñca vatā 'ti
adandhañ ca vata, khippañ cā 'ti acirena ca16, nikaṭṭhe samacetayīti
santike ṭhitā va tassa maraṇupāyaṃ cintesi, puṇṇāyatenevā 'ti pūritadha-
nusmiṃ, idaṃ vuttaṃ hoti: yathā17 cheko migaluddako ākiṇṇapuṇṇadhanu-
smiṃ18 khippaṃ migaṃ vadhati19 evaṃ Sulasā Sattukaṃ vadhīti, yo dhā 'ti
yo imasmiṃ sattaloke, nibodhatīti jānāti, Sattukāmivā 'ti Sattukā iva,
yathā Sulasā muttā evaṃ muccatīti20 attho.
Iti Sulasā coraṃ vadhitvā pabbatā oruyha attano pari-
janassa santikaṃ gantvā "ayyaputto kahan" ti pucchitā21
"mā taṃ pucchathā" 'ti vatvā rathaṃ abhirūhitvā nagaram
eva pāvisi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vattissāmiti.
2 Bd -bāhāsu.
3 Bd sīsaṃ.
4 Bd narake.
5 Bdf itthi.
6 Cks Cs2 honti.
7 Bd lahu atthaṃ vi-.
8 Cs Cs2 punnayateneva, Bf puṇṇāsateneva, Bd puṇṇāyaṃteneva.
9 Bd -te.
10 Ck manāmati, Cs manā -corr. to manda-, Cs2 mandatāmaṇi,
Bd mandavati, Bf mandamiti.
11 Cks Cs2 -sāya, Bd -lassā.
12 Cks Cs2 iti.
13 Cks Cs2 omit pi.
14 Bd adds hoti.
15 Bd omits ca.
16 Bd -reneva.
17 Cks Cs2 yadā.
18 Bd sakaṇḍapunadhanasmi.
19 Cks Cs2 add evanti.
20 Bd muñcatīti.
21 Bd puṭhā.
[page 439]
4. Sumaṅgalajātaka. (420.) 439
Satthā imaṃ desanaṃ1 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
te ubho2 ime va3 ahesuṃ, devatā pana aham eva" 'ti. Sulasā-
jātakaṃ4.
4. Sumaṅgalajātaka.
Bhusamhi5 kuddho ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
Rājovādasuttaṃ ārabbha kathesi. Tadā pana Satthā raññā yā-
cito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte6 rajjaṃ kārente7
Bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchimhi nibbatto vayap-
patto pitu accayena rajjaṃ kāresi8 mahādānaṃ pavattesi.
Tassa Sumaṅgalo nāma uyyānapālo ahosi. Ath'; eko pacceka-
buddho Nandamūlapabbhārā9 nikkhamitvā cārikaṃ10 caramāno
Bārāṇasiṃ patvā uyyāne vasitvā punadivase nagaraṃ piṇḍāya
pāvisi. Tam enaṃ rājā disvā pasannacitto11 pāsādaṃ āro-
petvā rājāsane12 nisīdāpetvā nānaggarasehi khādaniyabhojani-
yehi parivisitvā anumodanaṃ sutvā pasanno attano uyyāne
vasanatthāya paṭiññaṃ gahetvā uyyānaṃ pavesetvā13 sayam
pi bhuttapātarāso tattha gantvā rattiṭṭhānadivāṭṭhānādīni14
saṃvidahitvā Sumaṅgalaṃ15 uyyānapālaṃ veyyāvaccakaraṃ
katvā16 nagaraṃ pāvisi. Paccekabuddho tato paṭṭhāya ni-
baddhaṃ rājagehe bhuñjanto tattha ciraṃ vasi. Sumaṅgalo
pi naṃ17 sakkaccaṃ upaṭṭhahi. Ath'; ekadivasaṃ pacceka-
buddho Sumaṅgalaṃ āmantetvā "ahaṃ katipāhaṃ asukagā-
maṃ nissāya vasitvā āgacchissāmīti18 rañño āroceyyāsīti" vatvā
pakkāmi. Sumaṅgalo pi rañño ārocesi. Paccekabuddho
katipāhaṃ tattha vasitvā sāyaṃ suriye atthaṃ19 gate20 uyyā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dhammade-.
2 Bd adds pi.
3 Bd yeva.
4 Cks Cs2 -sajā-, Bd adds tatiyaṃ.
5 Cks Cs2 -saṃhi.
6 Cs2 -datto.
7 Cs Cs2 -to.
8 Cks Cs2 omit bodhi---kāresi, Bd has added this.
9 Cks Cs2 -lakapa-.
10 Bd -kañ.
11 Bd adds vanditvā.
12 Bd -rājanivesane.
13 Bd pesetvā.
14 Bd -nāni.
15 Bd adds nāma.
16 Cks Cs2 datvā.
17 Bd omits naṃ.
18 Cks Cs2 -mi, Bd -miti.
19 Bd atthaṅ.
20 Bd adds taṃ.
[page 440]
440 VIII. Aṭṭhanipāta. 1. Kaccānivagga. (43.)
naṃ paccāgami. Sumaṅgalo tassa āgatabhāvaṃ ajānanto
attano gehaṃ agamāsi. Paccekabuddho pi pattacīvaraṃ paṭi-
sāmetvā thokaṃ caṃkamitvā pāsāṇaphalake nisīdi. Taṃ
divasaṃ pana uyyānapālassa gharaṃ pāhuneyyakā1 āgamiṃsu.
So tesaṃ sūpavyañjanatthāya "uyyāne abhayaladdhamigaṃ2
māressāmīti" dhanuṃ ādāya uyyānaṃ āgantvā3 migaṃ upa-
dhārento paccekabuddhaṃ disvā "mahāmigo bhavissatīti
saññāya saraṃ sandahitvā4 vijjhi. Paccekabuddho sīsaṃ vi-
varitvā "Sumaṅgalā" 'ti āha. So saṃvegappatto5 hutvā6
"bhante7 tumhākaṃ āgatabhāvaṃ ajānanto ‘migo'; ti saññāya
vijjhiṃ, khamatha me" ti vatvā "hotu, idāni kiṃ karissasi8,
ehi, saraṃ luñcitvā gaṇhā" 'ti vutte9 vanditvā saraṃ luñci.
Mahatī10 vedanā uppajji. Paccekabuddho tatth'; evā pari-
nibbāyi. Uyyānapālo "sace rājā jānissati na me sahissatīti11"
puttadāraṃ gahetvā12 palāyi. Tāvad eva "paccekabuddho
parinibbuto" ti devatānubhāvena sakalanagaraṃ ekakolāhalaṃ
jātaṃ. Punadivase manussā uyyānaṃ gantvā taṃ13 disvā
"uyyānapālo paccekabuddhaṃ māretvā palāto" ti rañño katha-
yiṃsū. Rājā mahantena parivārena14 gantvā sattāhaṃ sarīra-
pūjaṃ katvā mahantena sakkārena dhātuyo ādāya cetiyaṃ
katvā taṃ pūjento dhammena rajjaṃ kāresi. Sumaṅgalo pi
ekaṃ15 saṃvaccharaṃ vītināmetvā "rañño cittaṃ jānissāmīti"
āgantvā ekaṃ amaccaṃ passitvā16 "mayi rañño cittaṃ jānā-
hīti" āha. So17 rañño santike tassa guṇaṃ kathesi. Rājā
asuṇanto viya ahosi. Amacco18 puna kiñci akathetvā19 rañño
anattamanabhāvaṃ Sumaṅgalassa kathesi. So dutiyasaṃvac-
chare pi āgantvā20 tatiyasaṃvacchare puttadāraṃ gahetvā
āgañchi21. Amacco rañño22 mudubhāvaṃ23 ñatvā taṃ rāja-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pāhuṇakā.
2 Bd ādāyaladdhaṃmigaṃ.
3 Bd gantvā.
4 Bd sannayitvā.
5 Bd bhayappatto.
6 Bd vanditvā.
7 Bd adds ahaṃ.
8 Bd -sīti.
9 Bd adds so.
10 all four MSS. -ti.
11 Bd nāsessatīti in the place of na me sahissatīti
12 Bd adds tato.
13 Bd paccekabuddhaṃ.
14 Bd adds uyyānaṃ.
15 Bd eka.
16 Bd pesetvā.
17 Bd amacco pi.
18 Bd omits amacco.
19 Bd avatvā.
20 Bd adds tatheva rājā tuṇhi ahosi.
21 Bd va āgamiṃ.
22 Cks Cs2 omit rañño.
23 Bd cittamu-.
[page 441]
4. Sumaṅgalajātaka. (420.) 441
dvāre ṭhapetvā tassa āgatabhāvaṃ1 rañño kathesi. Rājā taṃ
pakkosāpetvā paṭisanthāraṃ katvā "Sumanāgala kasmā tayā
mama puññakkhettaṃ2 paccekabuddho mārito" ti pucchi. So
"nāhaṃ deva3 ‘paccekabuddhaṃ māremīti'; māresiṃ4, api ca
kho iminā nāma5 kāraṇena idaṃ nāma akāsin" ti taṃ pavattiṃ
ācikkhi. Atha naṃ rājā "tena hi mā bhāyīti" samassāsetvā
puna uyyānapālam eva akāsi. Atha naṃ so amacco pucchi:
"deva, kasmā tumhe dve vāre Sumaṅgalassa guṇaṃ6 sutvāpi
kiñci na kathayittha, kasmā pana tatiyavāre sutvā va7 taṃ
pakkositvā anukampitthā" 'ti. Rājā8 "tātā, raññā9 nāma
kuddhena sahasā kiñci kātuṃ na vaṭṭati, tenāhaṃ pubbe tuṇhī
hutvā tatiyavāre Sumaṅgale mama cittassa mudubhāvaṃ ñatvā
taṃ pakkosāpesin" ti rājavattaṃ10 kathento:
Ja_VIII,1.4(=420).1: Bhus'; amhi11 kuddho ti avekkhiyāna12
na tāva daṇḍaṃ panayeyya issaro,
aṭṭhānaso appatirūpam attano
parassa dukkhāni bhusaṃ udīraye. || Ja_VIII:27 ||
Ja_VIII,1.4(=420).2: Yato ca jāneyya pasādam attano
atthaṃ niyuñjeyya parassa dukkataṃ13,
tadāyam attho ti sayaṃ avekkhiya
ath'; assa daṇḍaṃ sadisaṃ nivesaye. || Ja_VIII:28 ||
Ja_VIII,1.4(=420).3: Na cāpi jhāpeti paraṃ na attanaṃ14
amucchito yo nayate15 nayānayaṃ
yo daṇḍadhāro16 bhavatīdha issaro
sa vaṇṇagutto siriyā na dhaṃsati. || Ja_VIII:29 ||
Ja_VIII,1.4(=420).4: Ye khattiyāse anisammakārino
paṇenti17 daṇḍaṃ sahasā pamucchitā
avaṇṇasaṃyuttā18 jahanti jīvitaṃ,
ito vimuttāpi ca yanti duggatiṃ. || Ja_VIII:30 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tassāga-.
2 Bd -tto.
3 Bd omits deva.
4 Cks -si, Bd omits māresiṃ.
4 Bd omits nāma.
6 Bd bhāsanaṃ.
7 Bd omits va.
8 Bd adds āha.
9 Cks rañño.
10 Bd taṃ.
11 Bd bhusaṃhi corr to -saṃpi, Bf -saṃpi.
12 Bd apekkhiyāno, Bf apekkhiyāni.
13 Bdf -taṃ.
14 Bdf attā-.
15 Bd -ti.
16 Bdf -dharo.
17 Cs Bd pan-.
18 Cks -yutta.
[page 442]
442 VIII. Aṭṭhanipāta. 1. Kaccānivagga. (43.)
Ja_VIII,1.4(=420).5: Dhamme ca ye ariyapavedite ratā (Cfr. Dhp. v. 79.
anuttarā te vacasā manasā1 kammanā2 ca,
te santisoraccasamādhisaṇṭhitā
vajanti lokaṃ dubhayaṃ3 tathāvidhā. || Ja_VIII:31 ||
Ja_VIII,1.4(=420).6: Rājāham asmi narapamadānam4 issaro,
sace pi kujjhāmi ṭhapemi attanaṃ5,
nisedhayanto janataṃ tathāvidhaṃ
paṇemi6 daṇḍaṃ anukampa yoniso ti || Ja_VIII:32 ||
imā gāthā āha.
Tattha avekkhiyānā7 'ti avekkhitvā8, idaṃ vuttaṃ hoti: tāta paṭha-
vissaro rājā nāma ahaṃ bhusaṃ kuddho balavakodhābhibhūto ti ñatvā aṭṭha-
vatthukādibhedaṃ daṇḍaṃ parassa na paṇeyya9 na pavatteyya10, kiṃkāraṇā:
kuddho hi aṭṭhavatthukaṃ soḷasavatthukaṃ katvā aṭṭhānena akāraṇena attano
rājabhāvassa ananurūpaṃ11 imaṃ ettakaṃ nāma āharāpetha12 idaṃ vāssa13
karothā 'ti parassa bhusaṃ dukkhāni balavadukkhāni udīreyya14, yato ti yadā,
idaṃ vuttaṃ hoti: yadā pana rājā15 parasmiṃ uppannaṃ attano pasādaṃ
jāneyya atha parassa dukkataṃ atthaṃ niyuñjeyya upaparikkheyya tadā
evaṃ niyuñjanto ayaṃ nām'; ettha attho ayam eva tassa16 doso ti sayaṃ
attanā17 paccakkhaṃ katvā ath'; assa aparādhakārakassa aṭṭhavatthukahetu
aṭṭh'; eva soḷasavatthukahetu soḷas'; eva kahāpaṇe gaṇhanto daṇḍaṃ18
sadisaṃ katadosānurūpaṃ19 nivesaye ṭhapeyya20 pavatteyyā21 'ti, amuc-
chito ti chandādīhi agatikilesehi22 amucchito23 anadhibhūto24 hutvā yo
nayānayaṃ nayati upaparikkhati so n'; eva paraṃ jhāpeti na attānaṃ,
chandādivasena25 hi ahetukaṃ daṇḍaṃ pavattento param pi tena daṇḍena jhā-
peti dahati pīḷeti attānam pi26 tatonidānena pāpena, ayaṃ pana na paraṃ
jhāpeti na attānan ti, yo daṇḍadhāro27 bhavatīdha issaro ti yo idha
paṭhavissaro jāto28 idha sattaloke dosānucchavikaṃ daṇḍaṃ pavattento daṇḍa-
dhāro29 hoti, savaṇṇagutto30 gunavaṇṇena c'; eva yasavaṇṇena ca gutto rakkhito
siriyā na dhaṃsati na parihāyati, avaṇṇasaṃyuttā jahantīti adhammikā
lolarājāno avaṇṇena yuttā hutvā jīvitaṃ jahanti, dhamme ca ye ariya-
pavedite ti ye rājāno ācārāriyehi dhammikarājūhi pavedite dasavidhe rāja-
dhamme ratā, anuttarā te31 ti te31 vacasā manasā kammunā ca tīhi pi etehi
--------------------------------------------------------------------------
1 so all five MSS.
2 Bdf kammunā.
3 Ck Cs2 dū-, Bf ubh-.
4 Bdf narasamuddā-.
5 Bdf attā-.
6 Cs Bd pan-.
7 Bd apekkhiyāno.
8 Bd apekkhitvā jānitvā.
9 Cs Cs2 paneyya, Bd paṇayeyyaṃ.
10 Bd vatteyya.
11 Bd anurū-.
12 Bd āharatthatha.
13 Bd catassa.
14 Bd udiriye.
15 Bd rājāno.
16 Bd ekassa in the place of evatassa.
17 Bd atta.
18 Bd daṇḍa.
19 Bd -dosā anu-.
20 Bd upaṭhapeyyātha.
21 Bd -yyāthā.
22 Bd omits agati.
23 Bd samu-.
24 Bd anabhi-.
25 Bd -nā.
26 Bd -naṃ, omitting pi.
27 Bd -varo.
28 Bd rājā.
29 Bd -dharo.
30 Cks svaṇṇa-.
31 Bd omits te.
[page 443]
4. Sumaṅgalajātaka. (420.) 443
anuttarā jeṭṭhakā, te santisoraccasamādhisaṇṭhitā ti te agatipahānena
kilesasantiyañ ca dussīlyasaṃkhāte soracce ca ekaggatāya samādhimhi ca saṇ-
ṭhitā patiṭṭhitā1 dhammikarājāno, vajanti lokaṃ dubhayan2 ti dhammena
rajjaṃ kāretvā manussalokato devalokaṃ devalokato manussalokan ti ubhaya-
lokaṃ eva vajanti, nirayādisu na nibbattanti, narapamadānan3 ti narānañ ca
pamadānañ4 ca, ṭhapemi attānan5 ti kuddho pi kodhavasena agantvā6
attānaṃ porāṇakarājūhi ṭhapitanayasmiṃ ñeva dhamme ṭhapemi vinicchaya-
dhammaṃ na bhindāmi7.
Evaṃ chahi gāthāhi raññā attano guṇe kathite sabbāpi
rājaparisā tuṭṭhā "ayaṃ sīlācāraguṇasampatti tumhākaṃ ñeva
anurūpā" ti rañño guṇaṃ8 kathesi. Sumaṅgalo pana parisāya
kathitāvasāne uṭṭhāya rājānaṃ vanditvā añjalim9 paggayha
rañño thutiṃ karonto tisso gāthā abhāsi:
Ja_VIII,1.4(=420).7: Siriñ10 ca lakkhiñ10 ca tam eva khattiya
janādhipa mā vijahi kudācanaṃ,
akkodhano niccapasannacitto
anīgho tuvaṃ vassasatāni pālaya. || Ja_VIII:33 ||
Ja_VIII,1.4(=420).8: Guṇehi etehi upeta11 khattiya
ṭhitamariyavattī12 suvaco akodhano
sukhī anuppīḷa pasāsa13 mediniṃ14,
ito vimutto pi ca yāhi suggatiṃ. || Ja_VIII:34 ||
Ja_VIII,1.4(=420).9: Evaṃ suvinītena15 subhāsitena
dhammena ñāyena upāyaso nayaṃ
nibbāpaye saṃkhubhitaṃ mahājanaṃ
mahā va megho salilena medinin ti. || Ja_VIII:35 ||
Tattha siriñ16 ca lakkhiñ17 cā ti parivārasampattiñ18 ca paññañ19 ca,
anīgho ti niddukkho hutvā, upeta20 khattiyā 'ti upeto khattiya ayam eva vā
pāṭho, ṭhitamariyavattīti21 ṭhitāriyavatti, ariyavatti22 nāma dasarājadhamma-
saṃkhātaṃ porāṇakarājavattaṃ, tassa23 patiṭṭhitattā ṭhitarājadhammo hutvā ti
attho, anuppīḷapasāsamedinin24 ti anuppīḷaṃ pasāsa25 medinin ti ayam
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits pa.
2 Cs2 dū-.
3 Cks Cs2 -mā-, Bd narasamudā-.
4 Cks Cs2 -mā-, Bd samudā-.
5 so all four MSS.
6 Cs ā -corr. to ā-, Bd ā-.
7 Bd -miti.
8 Bd -ne.
9 Bd -li.
10 Cks Cs2 -ī, Bdf -i.
11 Bd -ti.
12 Bd thitapariyavutti, Bf tikapariyavutti.
13 Bd saṃhasa, Bf saha.
14 Cks -nī, Cs2 Bd -ni.
15 Bd suṇitena.
16 Ck Cs2 -ī, Cs -i.
17 Cks -ī, Cs2 -i.
18 Cks -ī, Cs2 -i.
19 Cks Cs2 -ā.
20 Bd -ti.
21 Bd -vuttīti.
22 Bd ṭhitāriyavattino.
23 Bd omits tassa.
24 Bd anupilasahasa-.
15 Bd sapāsa.
[page 444]
444 VIII. Aṭṭhanipāta. 1. Kaccānivagga. (43.)
eva vā pāṭho, suvinītenā1 'ti sunayena suṭṭhukāraṇena, dhammenā 'ti dasa-
kusalakammapathadhammena, ñāyenā 'ti purimass'; ev'; etaṃ2 vevacanaṃ, upā-
yaso ti upāyakosallena, nayan ti nayanto rajjaṃ anusāsanto dhammikarājā,
nibbāpaye ti imāya paṭipattiyā kāyikacetasikadarathaṃ3 apanento4 kāyikaceta-
sikadukkhasaṃkhubhitam5 pi mahājanaṃ mahāmegho salilena mediniṃ viya
nibbāpeyya, tvam pi tath'; eva nibbāpehīti dīpento6 evam āha.
Satthā Kosalarañño ovādavasena imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā
jātakaṃ samodhānesi: "Tadā paccekabuddho parinibbuto, Sumanāgalo
Ānando ahosi, rājā7 aham evā" 'ti. Sumaṅgalajātakaṃ8.
5. Gaṅgamālajātaka.
Aṅgārajātā ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto upo-
sathakammaṃ ārabbha kathesi. Ekadivasaṃ9 hi Satthā uposathike
upāsake āmantetvā "upāsakā, sādhurūpaṃ vo kataṃ, uposathaṃ
upavasantehi dānaṃ nāma dātabbaṃ sīlaṃ rakkhitabbaṃ kodho na
kātabbo mettā bhāvetabbā uposathavāso vasitabbo, porāṇakapaṇḍitā hi
ekaṃ khaṇḍūposathakammaṃ10 nissāya mahāyasaṃ labhiṃsū" 'ti
vatvā tehi yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
tasmiṃ nagare Suciparivāro11 nāma seṭṭhi ahosi asītikoṭidhana-
vibhavo dānādipuññābhirato. Tassa puttadāro12 pi parijano pi
antamaso tasmiṃ ghare vacchakapālakāpi sabbe māsassa cha
divase uposathaṃ upavasanti. Tadā Bodhisatto ekasmiṃ
daliddakule nibbattitvā bhatiṃ katvā kicchena jīvati. So
"bhatiṃ karissāmīti tassa gehaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ
ṭhito13 "kim āgato sīti" vutte "tumhākaṃ ghare bhatiyā kam-
maṃ14 karaṇatthan" ti āha. Seṭṭhi "aññesaṃ bhatikānaṃ
āgatadivase yeva imasmiṃ gehe kammaṃ karontā sīlaṃ rak-
khanti, sīlaṃ rakkhituṃ sakkontā kammaṃ karothā" 'ti va-
dati, Bodhisattassa pana sīlarakkhaṇācikkhane15 saññaṃ akatvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sunitena.
2 Bd pūrimapadasseva.
3 Bd -kadukkhaṃ darathaṃ.
4 Bd apassanto.
5 Bd -dukkhaṃ-.
6 Bd dassento.
7 Bd adds pana.
8 Bd adds catutthaṃ.
9 Bd -sañ.
10 Bd akhaṇḍ-.
11 Bd sīripa-.
12 Bd -rā.
13 Bd aṭhāsi.
14 Bd kamma.
15 Bd -ne acikkhane.
[page 445]
5. Gaṅgamālajātaka. (421.) 445
"sādhu tāta attano bhatiṃ jānitvā kammaṃ karohīti" āha.
So tato paṭṭhāya subbaco1 hutvā uraṃ datvā attano kila-
mathaṃ agaṇetvā tassa sabbakiccāni karoti, pāto va kammantaṃ
gantvā sāyaṃ āgacchati. Ath'; ekadivasaṃ nagare chaṇaṃ
ghosesuṃ. Mahāseṭṭhi dāsiṃ āmantetvā "ajj'2 uposathadivase3
gehe kammakarānaṃ pāto va bhattaṃ pacitvā dehi, kālass'
eva bhuñjitvā uposathikā bhavissantīti" āha. Bodhisatto kā-
lass'; eva vuṭṭhāya4 kammantaṃ agamāsi, "ajja5 uposathiko
bhaveyyāsīti" tassa koci nārocesi. Sesakammakarā pāto va
bhuñjitvā uposathikā6 ahesuṃ. Seṭṭhi pi saputtadāraparijano7
uposathaṃ adhiṭṭhahi8. Sabbe pi uposathikā attano attano
vasanaṭṭhānaṃ gantvā sīlaṃ āvajjantā9 nisīdiṃsu. Bodhisatto
sakaladivasaṃ kammaṃ katvā suriyatthagamanavelāya10 āgato.
Ath'; assa11 bhattakārikā hatthadhovanaṃ datvā pātiyā12 bhat-
taṃ vaḍḍhetvā upanāmesi. Bodhisatto "aññesu divasesu
imāya velāya mahāsaddo hoti, ajja kahaṃ gatā" ti pucchi,
"sabbe uposathaṃ samādiyitvā attano13 vasanaṭṭhānāni gatā"
ti sutvā14 cintesi: "ettakānaṃ sīlavantānaṃ antare ahaṃ eko
dussīlo hutvā na vasissāmi, idāni uposathaṅgesu adhiṭṭhitesu
hoti nu kho uposathakammaṃ15 no" ti so gantvā seṭṭhiṃ puc-
chi. Atha naṃ seṭṭhi16 "pāto va anadhiṭṭhitattā sakalakam-
maṃ17 na hoti, upaḍḍhakammaṃ18 pana hotīti" āha. So
"ettakaṃ pi hotū" 'ti seṭṭhissa santike samādinnasīlo hutvā
uposathaṃ adhiṭṭhāya attano vasanokāsaṃ pavisitvā sīlaṃ
āvajjanto19 nipajji. Ath'; assa sakaladivasaṃ nirāhāratāya
pacchimayāmasamanantare satthakavātā samuṭṭhahiṃsu. Seṭ-
ṭhinā nānābhesajjāni20 āharitvā "paribhuñjā21" 'ti vuccamāno pi
"uposathaṃ na bhindissāmi22, jīvitapariyantikaṃ katvā samā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd suvaco.
2 Bd ajja.
3 Bd -so.
4 Bd uṭhāya.
5 Bd ajj.
6 Bd adds va.
7 Bd -ro saparijano.
8 Bd -hi ti.
9 Bd āvavejjanto.
10 Bd -tthaṅga-.
11 Bd atha, omitting assa.
12 Bd -yaṃ.
13 Bd repeats a-.
14 Bd adds bodhisatto.
15 Bd adds mama.
16 Bd adds tāta.
17 Bd -laṃ uposathakammaṃ.
18 Bd uposathaka-.
19 Bd -jjento.
20 Bd nānāvimāni bhe-.
21 Ck -jathā.
22 Bd -mi ti.
[page 446]
446 VIII. Aṭṭhanipāta. 1.Kaccānivagga. (43.)
diyin" ti āha. Balavavedanā uppajji, aruṇuggamanavelāyaṃ1
satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ nāsakkhi. Atha naṃ "idāni marissa-
sīti" nīharitvā osārake nipajjāpesuṃ. Tasmiṃ khaṇe Bārā-
ṇasirājā rathavaragato mahantena parivārena nagaraṃ pa-
dakkhiṇaṃ karonto taṃ ṭhānaṃ sampāpuṇi. Bodhisatto tassa
siriṃ oloketvā lobhaṃ uppādetvā rajjaṃ patthesi. So cavitvā
upaḍḍhuposathakammassa2 nissandena tassa aggamahesiyā
kucchismiṃ3 paṭisandhim gaṇhi. Sā laddhagabbhaparihārā
dasamāsaccayena puttaṃ vijāyi. Udayakumāro ti 'ssa nāmaṃ
akaṃsu. So vayappatto sabbasippānaṃ5 nipphattiṃ pāpuṇi,
jātissarañāṇena attano5 pubbakammaṃ saritvā "appassa6 kam-
massa phalaṃ mamedan7" ti abhikkhaṇaṃ udānaṃ8 udānesi.
So pitu accayena rajjaṃ patvāpi attano mahantaṃ sirivibha-
vaṃ oloketvā tad eva udānaṃ udānesi. Ath'; ekadivasaṃ na-
gare chaṇaṃ sajjayiṃsu. Mahājano kīḷāpasuto ahosi. Tadā
Bārāṇasiyā uttaradvāravāsī9 eko bhatiko udakabhatiṃ katvā lad-
dhaṃ aḍḍhamāsakaṃ pākāriṭṭhikāya antare ṭhapetvā10 tattha
udakabhatim11 eva katvā jīvamānāya ekāya kapaṇitthiyā sad-
dhiṃ saṃvāsaṃ kappesi. Sā taṃ āha: "sāmi nagare chaṇo
vattati, sace te kiñci atthi mayam pi kīḷeyyāmā" 'ti. "Āma
atthīti". "Kittakaṃ sāmīti". "Aḍḍhamāsako" ti12. "Kahaṃ
so" ti. "Uttaradvāre iṭṭhakantare13 ṭhapito ti ito me dvā-
dasayojanantare14 nidhānaṃ, tava pana hatthe kiñci atthīti".
"Āma atthīti15". "Kittakan" ti. "Aḍḍhamāsako vā" ti16.
"Iti tavāḍḍhamāsako17 mamāḍḍhamāsako18 ti māsako19 hoti,
tato ekena koṭṭhāsena mālaṃ ekena koṭṭhāsena gandhaṃ
ekena20 suraṃ gahetvā kīḷissāma, gaccha tayā21 ṭhapitaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ya.
2 Bd -mma.
3 Bd -imhi.
4 Bd -ppesu.
5 Bd omits attano.
6 Bd appakassa.
7 Bd mama idan.
8 Bd -nā.
9 all four MSS. -si.
10 Bd adds bhati karonto dakkhiṇadvāraṃ patvā.
11 Bd -tikaṃ.
12 Cks Cs2 add aḍḍhamāsaṃ āharā ti.
13 Bd -kabbhantare.
14 Bd dvesatayo-.
15 Cks Cs2 atthi, Bd omits āmātthīti.
16 Cks Cs2 va, all four MSS. omitting ti.
17 Bd -va aḍḍha-
18 Bd -ma aḍḍha-
19 Bd adds va.
20 Bd adds koṭhāsena.
21 Bd gacchatha, omitting tayā.
[page 447]
5. Gaṅgamālajātaka. (421.) 447
aḍḍhamāsakaṃ āharā" 'ti. So "bhariyāya me santikā kathā1
laddhā" ti haṭṭhatuṭṭho "bhadde, mā cintayi, āharissāmi nan"
ti vatvā pakkāmi. Nāgabalo bhatako2 cha yojanāni atikkamma
majjhantikasamaye vītaccikaṅgārasanthatam3 iva uṇhaṃ4 vāli-
kaṃ5 maddanto dhanalobhena haṭṭhatuṭṭho6 kāsāvanantakani-
vāsano7 kaṇṇe tālapaṇṇaṃ pilandhitvā8 etena9 āyogavattena10
gītaṃ gāyanto11 rājaṅgaṇena pāyāsi. Udayarājā12 sīhapañjaraṃ
vivaritvā ṭhito taṃ tathā gacchantaṃ disvā "kin nu kho esa
evarūpaṃ vātātapaṃ13 agaṇetvā haṭṭhatuṭṭho14 gāyanto gac-
chati, pucchissāmi nan" ti cintetvā pakkosanatthāya ekaṃ pu-
risaṃ pahiṇi. Tena gantvā "rājā taṃ pakkosatīti" vutte
"rājā mayhaṃ kiṃ hoti, nāhaṃ rājānaṃ jānāmīti" vatvā15 ba-
lakkārena nīto ekamantaṃ aṭṭhāsi. Atha naṃ rājā pucchanto
dve gāthā abhāsi:
Ja_VIII,1.5(=421).1: Aṅgārajātā paṭhavī, kukkuḷānugatā16 mahī,
atha gāyasi vattāni, na taṃ tapati ātapo. || Ja_VIII:36 ||
Ja_VIII,1.5(=421).2: Uddhaṃ tapati ādicco, adho tapati vālukā,
atha gāyasi vattāni, na taṃ tapati ātapo ti. || Ja_VIII:37 ||
Tattha aṅgārajātā ti bho purisa ayaṃ paṭhavī vītaccikaṅgāraṃ viya
uṇhajātā17, kukkuḷānugatā18 ti ādittachārikasaṃkhātena19 kukkuḷena20 viya
uṇhavālikāya21 anugatā, vattānīti ayogavattāni āropetvā gītaṃ gāyasi.
So rañño kathaṃ sutvā tatiyaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.5(=421).3: Na maṃ tapati ātapo22, ātappā23 tapayanti maṃ,
atthā hi24 vividhā rāja, te25 tapanti, na ātapo ti. || Ja_VIII:38 ||
Tattha ātappā26 ti vatthukāmakilesakāmā, purisaṃ hi te ātapanti27, tasmā
ātappā26 ti vuttā, atthā hi vividhā ti mahārāja mayhaṃ vatthukāmakilesa-
kāme nissāya kattabbā nānākiccasaṃkhātā vividhā atthā atthi, te maṃ tapanti
na ātapo ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 so Cks Cs2; Bd omits kathā.
2 Bd -ti-.
3 Ck -sattha-, Bd -saṇhare.
4 Bd omits na.
5 Bd -lu-.
6 Bd haṭhamahaṭho.
7 Cs2 -tantaka-, Bd -rattani-.
8 Cs -tā.
9 Bd ekena.
10 Cs2 ayogavantena, Cs āyovagavattena, Bd āyogamattena.
11 Bd bhitaṃ bhāyanto.
12 Bd adds pi.
13 Bd vālukātappaṃ.
14 kāsāva--- tuṭṭho wanting in Ck.
15 Bd adds gacchanto.
16 Cs Cs2 Bd -lā-.
17 Bd -hā-.
18 Cs Bd -lā-.
19 Cs ad-, Cs2 ādicca-, Bd ādittichārisaṅkhā-.
20 Cs Bd -le-.
21 Bd uṇhāvālu-.
22 Bd ātā-.
23 Bd ātāpā.
24 Bd ni.
25 Bd adds maṃ.
26 Bd ātapā.
27 Bd atita.
[page 448]
448 VIII. Aṭṭhanipāta. 1. Kaccānivagga. (43.)
Atha naṃ rājā "ko nāma te attho" ti pucchi. So āha:
"ahaṃ deva dakkhiṇadvāre kapaṇitthiyā saddhiṃ saṃvāsaṃ
kappayiṃ1, sā maṃ ‘chaṇakīḷaṃ2 sāmi3 kīḷissāma, atthi te
kiñci hatthe'; ti pucchi, atha naṃ ahaṃ ‘mama nidānaṃ
uttaradvāre pākārantare ṭhapitan'; ti avacaṃ4, sā ‘gaccha taṃ
āhara, ubho pi kīḷissāmā'; 'ti maṃ pahiṇi, sā me tassā kathā
hadayaṃ na vijahati, taṃ maṃ anussarantaṃ kāmātapo tapati,
ayaṃ me deva5 attho" ti6. "Atha7 evarūpaṃ vātātapaṃ aga-
ṇetvā kin te tussanakāraṇaṃ yena8 gāyanto gacchasīti".
"Deva taṃ nidhānaṃ āharitvā ‘tāya saddhiṃ abhiramissāmīti'
iminā kāraṇena tuṭṭho gāyāmīti". "Kiṃ pana9 bho purisa
uttaradvāre ṭhapitanidhānaṃ satasahassamattaṃ10 atthīti".
"N'; atthi devā" 'ti11. "Tena hi paññāsasahassāni cattālīsa
tiṃsa vīsati dasa pañca cattāri tayo dve eko kahāpaṇo aḍḍho
pādo cattāro māsakā tayo dve eko māsako" ti pucchi. Sab-
baṃ paṭikkhipitvā "aḍḍhamāsako" ti vutte12 "āma deva, etta-
kaṃ mayhaṃ dhanaṃ, taṃ āharitvā tāya saddhiṃ abhira-
missāmīti gacchāmi, tāya pītiyā tena13 somanassena na maṃ
esa vātātapo tapatīti". Atha naṃ rājā "bho purisa evarūpe14
ātape tattha mā gami, ahan te addhamāsakaṃ dassāmīti"
āha. "Deva tumhākaṃ kathāya ṭhatvā tañ ca gaṇhissāmi15
itarañ ca16 na nāsessāmi17, mama gamanaṃ ahāpetvā18 tam pi
gahessāmīti19. "Bho puriso nivatta, māsakaṃ20 te dassāmi,
dve māsake ti evaṃ vaḍḍhetvā21 koṭiṃ koṭisataṃ aparimitaṃ
dhamaṃ dassāmi, nivattā" 'ti22 vutte pi "deva taṃ gahetvā
itaram pi gaṇhissāmi" cceva23 āha. Tato seṭṭhiṭṭhānādīhi
ṭhānantarehi palobhito yāva oparajjā24 tath'; eva vatvā "upaḍḍha-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kappesi.
2 Bd chaṇaṃ.
3 Bd omits sā-.
4 Cks Cs2 -ca.
5 Bd so in the place of deva.
6 Bd adds avaca.
7 Bd adds naṃ.
8 Bd adds vā.
9 Bd adds te.
10 Cs satta-, Bd yatthasa-.
11 Bd adds rājā.
12 Ck Cs2 vutto.
13 Bd omits tena.
14 Cks -po.
15 Bd -miti.
16 Bd adds dhanaṃ.
17 Bd chaṭṭissāmiti.
18 Cs āha-, Bd āharāpe-.
19 Bd gamissāmiti.
20 Bd nivatthānaṃhimā-.
21 Bd adds yāva.
22 Ck Cs2 dassāmītivattāti, Cs dassāmīnivattāni.
23 Bd itaraṃ gamissāmi iccevaṃ.
24 Bd uparajjaṃ.
[page 449]
5. Gaṅgamālajātaka. (421.) 449
rajjaṃ te dassāmi, nivattā1" 'ti vutte sampaṭicchi. Rājā
"gaccha2, mama sahāyassa massuṃ3 kāretvā nahāpetvā alaṃ-
karitvā ānetha nan" ti amacce āṇāpesi. Āmaccā tathā
akaṃsu. Rājā rajjaṃ dvidhā bhinditvā tassa upaḍḍharajjaṃ
dāpesi. So pana taṃ gahetvāpi "aḍḍhamāsakapemena4
uttarapassaṃ gato yevā" ti vadanti. So Aḍḍhamāsakarājā
nāma ahosi. Te samaggā sammodamānā rajjaṃ kārentā eka-
divasaṃ uyyānaṃ gamiṃsu. Tattha kīḷitvā Udayarājā Aḍḍha-
māsakarañño aṃke sīsaṃ katvā nipajji. Tasmiṃ niddaṃ ok-
kante parivāramanussā kīḷānubhavanavasena5 tattha tattha
agamaṃsu. Aḍḍhamāsakarājā "kiṃ me niccakālaṃ upaḍḍha-
rajjena, imaṃ maretvā aham eva rajjaṃ6 kāressāmīti" khag-
gaṃ abbahitvā7 "paharissāmi nan" ti cintetvā puna "ayaṃ
rājā maṃ daliddaṃ8 kapaṇamanussaṃ attanā samānaṃ katvā
mahante issariye patiṭṭhāpesi, evarūpaṃ nāma yasadāyakaṃ
māretuṃ9 mama icchā uppannā, ayuttaṃ vata me katan10" ti
satiṃ paṭilabhitvā khaggaṃ pavesesi. Ath'; assa dutiyam pi
tatiyam pi tath'; eva cittaṃ uppajji. Tato cintesi "idaṃ cit-
taṃ punappuna uppajjamānaṃ pāpakamme yojeyyā11" ti so
asiṃ bhūmiyaṃ khipitvā rājānaṃ uṭṭhapetvā12 "khamāhi devā"
'ti pādesu pati. "Nanu samma13 tava mam'; antare doso n'
atthīti". "Atthi mahārāja, ahaṃ idaṃ nāma akāsin" ti.
"Tena hi14 samma khamāmi te, icchanto pana rajjaṃ kārehi,
ahaṃ uparājā hutvā15 upaṭṭhahissāmīti". So "na me deva
rajjen'; attho16, ayaṃ hi taṇhā maṃ apāyesu nibbattāpessati,
tava rajjaṃ, tvam17 eva gaṇha, ahaṃ pabbajissāmi, diṭṭham
me18 kāmassa mūlaṃ19, ayaṃ hi saṃkappentassa20 vaḍḍhati, na
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -vatta.
2 Bd gacchatha.
3 Bd kesamussuṃ.
4 Bd -sakameva.
5 Bd -nugamana-.
6 Bd sakalara-.
7 Bd sannayitvā.
8 Bd -dda.
9 Bd māretvā rajjaṃ kārissāmiti.
10 Bd kamman.
11 Bd niyyojeyā.
12 Bd uṭhā-.
13 Bd adds ti. Bs kiṃ.
14 Ck Cs2 tena hetu, Cs henanetu.
15 Bd adds taṃ.
16 Bd -na attho.
17 Ck taveva, Cs tameva, Cs2 nameva.
18 Bd diṭhaṃ, omitting me.
19 Cks kāmamū-.
20 Bd adds saṃkappena.
[page 450]
450 VIII. Aṭṭhanipāta. 1. Kaccānivagga.(43.)
dāni1 naṃ ito paṭṭhāya saṃkappessāmīti udānaṃ2 udānento
catutthaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.5(=421).4: Addasaṃ kāma te mūlaṃ, saṃkappā kāma3 jāyasi,
na taṃ saṃkappayissāmi, evaṃ kāma4 na hohisīti5. || Ja_VIII:39 ||
Tattha evan ti evaṃ mama antare, na hohisīti na uppajjissasīti.
Evañ ca pana vatvā puna kāmesu anuyuttassa6 mahā-
janassa dhammaṃ desento pañcamaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.5(=421).5: Appāpi kāmā na alaṃ7, bahūhi pi na tappati,
ahahā8 bālalapanā9, paṭivijjhetha jaggato ti. || Ja_VIII:40 ||
Tattha ahahā10 ti saṃvegadīpanaṃ, jaggato ti jagganto, idaṃ vuttaṃ
hoti: mahārāja imassa mahājanassa appāpi11 vatthukāmakilesakāmā na alaṃ
pariyattā12 va, bahūhi pi ca tehi na tappat'; eva13, aho ime mama rūpā mama
saddā ti lapanato bālalapanā kāmā, ime vipassanaṃ vaḍḍhetvā bodhapakkhi-
yānaṃ14 dhammānaṃ bhāvanānuyogam anuyutto jagganto kulaputto paṭivijjhetha,
pariññāpahānābhisamayehi abhisametvā pajaheyya15
Evaṃ so mahājanassa dhammaṃ desetvā Udayarājānaṃ
rajjaṃ paṭicchāpetvā mahājanaṃ assumukhaṃ rudamānaṃ16
pahāya Himavantaṃ pavisitvā pabbajitvā jhānābhiññaṃ nib-
battesi17. Tassa pabbajitakāle Udayarājā taṃ udānaṃ sakalaṃ
katvā udānento chaṭṭhaṃ18 gātham āha:
Ja_VIII,1.5(=421).6: Appassa kammassa phalaṃ {mamā}-y-idaṃ,
Udayo ajjhagamā mahattapattaṃ,
suladdhalābhā vata māṇavassa
yo pabbaji kāmarāgaṃ pahāyā 'ti. || Ja_VIII:41 ||
Tattha Udayo ti attānaṃ sandhāya vadati, mahattapattan ti ma-
hantabhāvaṃ pattaṃ vipulaṃ issariyaṃ ajjhagamā, māṇavassā 'ti sattassa
mayhaṃ sahāyassa suladdhalābhā19 yo20 kāmarāgaṃ pahāya pabbajito ti
adhippāyen'; evam āha.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs Cs2 tadāni, Bd idāni.
2 Bd omits u-.
3 Bd -maṃ.
4 Bd kāmā.
5 Bd pohi-, Bf hehi.
6 Bd -yuñcantassa.
7 Cks Cs2 nālaṃ.
8 Bd assātā, Bf āsātā.
9 Bd bala-.
10 Ck aṅgahā, Bd asātā.
11 Bd appakāpi.
12 Cks Cs2 -yantā, Bd paripattā.
13 Bd tappateneva.
14 Bd bodhi-.
15 Bd -yyā ti.
16 Bd ro-.
17 Bd nippattetvā vihāsi.
18 Bd chaṭhamaṃ.
19 Bd -bho.
20 Bd so.
[page 451]
5. Gaṅgamālajātaka. (412.) 451
Imissā pana gāthāya na koci atthaṃ jānāti. Atha naṃ
ekadivasaṃ aggamahesī gāthāy'; atthaṃ1 pucchi. Rājā na
kathesi. Eko pan'; assa Gaṅgamālo nāma maṅgalanahāpito,
so rañño massuṃ karonto paṭhamaṃ khuraparikammaṃ katvā
pacchā saṇḍāsena lomāni gaṇhāti. Rañño2 khuraparikamma-
kāle sukhaṃ hoti lomaharaṇakāle dukkhaṃ. So paṭhamaṃ
tassa varaṃ dātukāmo hoti, pacchā sīsacchedaṃ3 ākaṃkhati.
Ath'; ekadivasaṃ "bhadde amhākaṃ4 maṅgalakappako5 bālo"
ti deviyā tam atthaṃ ārocetvā "kiṃ pana deva kātuṃ vaṭṭa-
tīti" vutte "paṭhamaṃ6 lomāni gahetvā pacchā khurakamman7"
ti āha. Sā kappakaṃ pakkosāpetvā "tāta idāni rañño mas-
sukaraṇadivase paṭhamaṃ lomāni gahetvā pacchā khurapari-
kammaṃ kareyyāsīti, raññā ca ‘varaṃ gaṇhāhīti'; vutte ‘añ-
ñena me deva8 attho n'; atthi, tumhākaṃ udānagāthāyā atthaṃ
ācikkhathā'; ti vadeyyāsi, ahan te bahuṃ dhanaṃ dassāmīti"
āha. So "sādhū" 'ti sampaticchitvā massukaraṇadivase pa-
ṭhamaṃ saṇḍāsaṃ gaṇhitvā "kiṃ bhaṇe Gaṅgamāla apubbaṃ
te karaṇan" ti raññā vutto "deva kappakā nāma apubbam pi
karontīti" vatvā paṭhamaṃ lomāni gahetvā pacchā khura-
parikammaṃ akāsi. Rājā "varaṃ gaṇhā9" 'ti āha. "Deva
aññena me attho n'; atthi10, udānagāthāya atthaṃ kathethā11"
'ti. Rājā attano daliddakāle kataṃ12 kathetuṃ lajjanto "tāta
iminā te varena ko attho, aññaṃ gaṇhā9" 'ti āha. "Etam
eva dehi devā" 'ti. so musāvādabhayena "sādhū" 'ti sam-
paṭicchitvā Kummāsapiṇḍajātake vuttanayena13 sabbaṃ saṃ-
vidahāpetvā ratanapallaṃke nisīditvā "ahaṃ Gaṅgamāla puri-
mabhave imasmiṃ yeva nagare" ti sabbaṃ purimakiriyaṃ
ācikkhitvā "iminā kāraṇena upaḍḍhagāthaṃ14, sahāyo pana
me pabbajito, ahaṃ pamatto hutvā15 rajjaṃ eva kāremīti iminā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ya atthaṃ.
2 Bd adds ca.
3 Bd -danam.
4 Bd omits a-.
5 Bd mālaka-.
6 Bd adds saṇḍāsena.
7 Bd -parikamman.
8 Bd deva me.
9 Bd -hāhi.
10 Bd adds tumhākaṃ.
11 Bd karothā.
12 Cs Bd kathaṃ, Cs2 kathaṃ corr. to kataṃ.
13 Bd -neva.
14 Bd adds vatvā.
15 Bd omits hutvā.
[page 452]
452 VIII. Aṭṭhanipāta. 1. Kaccānivagga. (43.)
kāraṇena pacchāupaḍḍhagāthaṃ vadāmīti" udānassa atthaṃ1
kathesi. Taṃ sutvā kappako "upaḍḍhuposathakammena kira
rañño ayaṃ sampatti laddhā, kusalaṃ nāma kātabbaṃ, yan
nūnāhaṃ pabbajitvā attano patiṭṭhaṃ kāreyyan" ti cintetvā
ñātibhogaparivaṭṭaṃ2 pahāya rājānaṃ pabbajjaṃ anujānāpetvā
Himavantaṃ gantvā isipabbajjaṃ pabbajitvā tilakkhaṇaṃ āro-
petvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā paccekabodhiṃ patvā iddhiyā
nibbattapattacīvaradharo Gandhamādanapabbate pañce cha
vassāni vasitvā "Bārāṇasīrājānaṃ3 olokessāmīti" ākāsenā-
gantvā uyyāne maṅgalasilāya4 nisīdi. Uyyānapālo sañjānitvā5
rañño ārocesi: "deva Gaṅgamālo paccekabuddho hutvā ākāsenā-
gantvā uyyāne nisinno" ti. Rājā sutvā "paccekabuddhaṃ
vandissāmīti" vegena nikkhami. Rājamātāpi puttena saddhiṃ
yeva nikkhami. Rājā uyyānaṃ pavisitvā taṃ vanditvā eka-
mantaṃ nisīdi saddhiṃ parisāya. So rañña6 saddhiṃ paṭi-
santhāraṃ karonto "kiṃ Brahmadatta appamatto si7, dham-
mena rajjaṃ kāresi, dānādīni puññāni karosīti" rājānaṃ kulanā-
mena ālapitvā paṭisanthāraṃ karoti. Taṃ sutvā rañño mātā
"ayaṃ hīnajacco malamajjano8 nahāpitaputto attānaṃ na jā-
nāti, mama puttaṃ paṭhavissaraṃ jātikhattiyaṃ9 Brahmadattā
'ti nāmenālapatīti" kujjhitvā sattamaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.5(=421).7: Tapasā pajahanti10 pāpakammaṃ,
tapasā nahāpitakumbhakārabhāvaṃ,
tapasā abhibhuyya Gaṅgamāla
nāmenālapas'; ajja Brahmadattā ti. || Ja_VIII:42 ||
Tass'; attho: ime tāva sattā tapasā attano11 katena tapoguṇena pāpa-
kammaṃ jahanti, kiṃ pan'; evaṃ12 tapasā13 nahāpitakumbhakārabhāvam pi
jahanti yaṃ tvaṃ Gaṅgamāla attano tapasā abhibhuyya mama puttaṃ Brahma-
dattaṃ nāmenālapasi14, patirūpan15 nu te etan ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kathaṃ.
2 Cks Cs2 -vaddhaṃ, Bd -vuttaṃ.
3 Ck Cs2 -siṃ-.
4 Bd -yaṃ.
5 Bd adds gantvā.
6 Ck Cs2 Bd rañño, Cs rañño corr. to raññā.
7 Bd siti.
8 Bd -maccano.
9 Bd -khettaṃ.
10 Cks Cs2 jahanti.
11 Bd -nā.
12 Bd panete.
13 Bd omits tapasā.
14 Bd -sīti.
15 Bd -paṃ.
[page 453]
5. Gaṅgamālajātaka. (421.) 453
Rājā mātaraṃ vāretvā paccekabuddhassa guṇaṃ pakā-
sento aṭṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.5(=421).8: Sandiṭṭhikam eva1 passatha
khantisoracciyassa2 yo3 vipāko,
yo4 sabbajanassa vanditā ahū5
taṃ vandāma sarājikā samaccā ti. || Ja_VIII:43 ||
Tattha khantisoracciyassā6 'ti adhivāsanakhantiyā cā soraccassa ca,
vandāmā 'ti taṃ idāni mayaṃ sarājikā samaccā sabbe vandāma, passatha
amma khantisoraccānaṃ7 vipākan ti.
Rañña mātari vāritāya sesamahājano uṭṭhahitvā "ayuttaṃ
tāva8 evarūpassa hīnajaccassa tumhe nāmenālapitun" ti āha.
Rājā mahājanaṃ9 paṭibāhitvā tassa guṇakathaṃ10 kathetuṃ
osānagātham āha:
Ja_VIII,1.5(=421).9: Mā kiñci avacuttha Gaṅgamālaṃ
muninaṃ11 monapathesu sikkhamānam,
eso hi atarī12 aṇṇavaṃ
yaṃ taritvā vicaranti13 vītasokā ti. || Ja_VIII:44 ||
Tattha muninan14 ti agārikānagārikasekkhāsekkhapaccekamunīsu pacce-
kamuniṃ, monapathesu sikkhamānan ti pubbabhāgapaṭipadābodhapakkhiya-
dhammasaṃkhātesu15 monapathesu sikkhamānaṃ, aṇṇavan ti saṃsāra-
samuddaṃ16.
Evaṃ17 vatvā rājā paccekabuddhaṃ vanditvā "bhante
mayhaṃ mātu khamathā" 'ti āha. "Khamāma18 mahārājā" 'ti.
Rājaparisāpi19 naṃ khamāpesi. Rājā attānaṃ nissāya vasa-
natthāya paṭiññaṃ yāci. Paccekabuddho pana adatvā sarāji-
kāya parisāya passantiyā va ākāse ṭhatvā rañño ovādaṃ datvā
Gandhamādanam eva gato.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bdf add amma.
2 Bdf -raccassa.
3 Cs so.
4 Bdf so.
5 Bd āhu.
6 Bd -raccasā.
7 Cks Cs2 omit khanti.
8 Bd tedeva.
9 Bd adds pi.
10 Bd guṇaṃ.
11 Cks -nī-.
12 Ck Cs2 Bd -ri, Bf atthari.
13 Cks Cs2 vitaranti, Bd civaranti, Bf picaranti.
14 Ck Cs2 munin, Bd muninan.
15 Bd -padāya tisu sikkhāsu sattatisa bodhipakkhi.
16 Bd -ramahāsa-.
17 Bd evañca pana.
18 Bd -mi.
19 Bd omits pi.
[page 454]
454 VIII. Aṭṭhanipāte. 1.Kaccānivagga. (43.)
Satthā imaṃ desanaṃ1 āharitvā "evaṃ2 upāsakā uposathavāso
nāma vasitabbayuttako" ti vatvā jātakaṃ samodhānesi. "Tadā
paccekabuddho parinibbāyi, Aḍḍhamāsakarājā Ānando ahosi, mahesī3
Rāhulamātā, Udayarājā pana aham evā" 'ti. Gaṅgamālajātakaṃ4.
6. Cetiyajātaka.
Dhammo have hato hantīti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto Devadattassa paṭhavipavesanaṃ ārabbha kathesi. Tas-
miṃ5 hi divase6 dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso
Devadatto musāvādaṃ katvā paṭhaviṃ paviṭṭho Avīci-parāyano jāto"
ti. Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya
sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "na {bhikkhave} idān'
eva pubbe pi paṭhaviṃ paviṭṭho yevā" 'ti vatvā7 atītaṃ āhari:
Atīte paṭhamakappe Mahāsammato nāma rājā asaṃ-
kheyyāyuko8 ahosi. Tassa putto Rojo nāma, Rojassa9 Vara-
rojo nāma, tassa10 Kalyāṇo nāma, Kalyāṇassa10 Varakalyāṇo
nāma, Varakalyāṇassa10 Uposatho nāma11, Uposathassa12 Man-
dhātā nāma, Mandhātussa13 Varamandhātā nāma, tassa14 putto
Caro15 nāma, Carassa16 putto Upacaro17 nāma ahosi18. Apa-
caro19 ti pi tass'; eva nāmaṃ. So Cetiyaraṭṭhe Sotthivati-
nagare20 rajjaṃ kāresi, catūhi iddhīhi21 samannāgato ahosi:
uparicaro22 hoti ākāsagāmī, cattāro naṃ23 devaputtā catusu
pi24 disāsu khaggahatthā rakkhanti, kāyato candaṅgandho
vāyati, mukhato uppalagandho. Tassa Kapilo25 nāma brāh-
maṇo purohito ahosi. Kapilabrāhmaṇassa25 pana kahiṭṭho
Korakalambo nāma raññā saddhiṃ ekācariyakule uggahitasippo
bālasahāyo26. Tassa kumārakāle yeva "ahaṃ rajjaṃ patvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dhammade-.
2 Bd evañca.
3 Bd ahosi rañño mātā mahāmāyā aggamahesi, Cks Cs2 mahesi.
4 Bd adds pañcamaṃ.
5 Bd -ñ.
6 Bd adds bhikkhu.
7 na bhikkhave---vatvā wanting in Cks Cs2.
8 Bd -yu.
9 Bd tassa putto in the place of ro-.
10 Bd adds putto.
11 Ck omits Uposatho nāma.
12 Bd uposathassa putto varauposatho nāma varauposathassa putto
mantatā nāma.
13 Bd -tassā putto.
14 Bd varamandhassa.
15 Bd varo.
16 Bd varassa.
17 Bd -varo.
18 Bd omits ahosi.
19 Bd uparivaro. Cfr. Ind. Stud. 5. Bd. p. 415, Dīpavaṃsa p. 26,
Milindap. p. 202.
20 Bd sāvatthiyana-.
21 Bd rājiddhihi.
22 Bd uparivaro.
23 Bd omits naṃ.
24 Bd omits pi.
25 Bd kappi-.
26 Bd adds so.
[page 455]
6. Cetiyajātaka. (422.) 455
tuyhaṃ purohitaṭṭhānaṃ dassāmīti" paṭijāni. So rajjaṃ pa-
tvāpi pitu purohitaṃ Kapilabrāhmaṇaṃ1 purohitaṭṭhānato
cāvetuṃ nāsakkhi. Purohite pana attano upaṭṭhānaṃ āgac-
chante tasmiṃ gāravena apacitākāraṃ dasseti2. Brāhmaṇo
taṃ sallakkhetvā "rajjaṃ3 nāma samavayehi saddhiṃ supari-
hāraṃ4 hoti5, ahaṃ rājānaṃ āpucchitvā pabbajissāmīti" cinte-
tvā "deva ahaṃ mahallako, gehe kumāro6 atthi, taṃ puro-
hitaṃ karohi, ahaṃ pabbajissāmīti" rājānaṃ anujānāpetvā
puttaṃ purohitaṭṭhāne ṭhapāpetvā7 rājuyyānaṃ pavisitvā isi-
pabbajjaṃ pabbajitvā jhānābhiññam nibbattetvā puttaṃ upa-
nissāya8 tatth'; eva vāsaṃ kappesi. Korakalambako "ayaṃ
pabbajanto9 mayhaṃ ṭhānantaraṃ na10 dāpesīti" bhātari āghā-
taṃ bandhitvā ekadivasaṃ sukhakathāsamaye11 raññā12 "Kora-
kalambaka tvaṃ13 purohitaṭṭhānaṃ na karosīti" vutte "āma
deva na karomi14, bhātā me kāretīti" āha. "Nanu te bhātā
pabbajito" ti. "Āma pabbajito, ṭhānantaraṃ pana puttassa
dāpesīti". "Tena hi tvaṃ kārehīti"."Deva paveṇiyā15 āgataṃ
ṭhānantaraṃ16 bhātaraṃ apanetvā na sakkā mayā kātun17" ti.
"Evaṃ sante ahaṃ18 taṃ mahallakaṃ katvā itaraṃ19 te ka-
niṭṭhaṃ karissāmīti". "Kathaṃ devā" 'ti "Musāvādaṃ
katvā" ti. "Kiṃ deva na jānātha yathā mama bhātā mahan-
tena abbhutadhammena samannāgato vijjādharo, so abhūtena20
tumhe vañcessati, cattāro devaputte antarahite viya karissati,
kāyato ca mukhato ca gandhaṃ21 duggandhaṃ viya karissati,
tumhe ākāsā otāretvā bhūmiyaṃ ṭhite22 viya karissati, tumhe
paṭhaviṃ pavisantā viya bhavissatha, tadā tumhākaṃ kathāya
patiṭṭhātuṃ na sakkhissathā" 'ti. "Tvaṃ evaṃ saññaṃ mā
kari, ahaṃ kātuṃ sakkhissāmīti. "Kadā karissatha devā" 'ti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kappi-.
2 Bd -si.
3 Bd rājā.
4 Bd sukhapa-.
5 Bd sobhati.
6 Bd -rako.
7 Bd thapetvā.
8 Bd nissāya.
9 Bd pi na.
10 Bd omits na.
11 Bd sukhagatāya sa-.
12 Bd rañño.
13 Bd titaṃ corr. to kitaṃ.
14 Bd -miti kasmā.
15 Ck pameṇiyā, Cs pameniya, Bd pacceṇiyā.
16 Bd adds mama.
17 Bd kāretun.
18 Cks ahan.
19 Bd ārataṃ.
20 Bd abbhutadammena.
21 Bd sugan-.
22 Cks -to, Bd ṭhitāya.
[page 456]
456 VIII. Aṭṭhanipāta. 1. Kaccānivagga. (43.)
"Ito sattame divase" ti. Sā kathā sakalanagare pākaṭā ahosi.
"Rājā kira musāvādaṃ katvā mahallakaṃ1 khuddakaṃ karis-
sati2, ṭhānantaraṃ khuddakassa dāpessati, kīdiso nu kho
musāvādo nāma, kiṃ nīlako udāhu pītakādisu aññataro vaṇṇo"
ti evaṃ mahājanassa parivitakko udapādi. Tadā kira lo-
kassa saccavādikālo, musāvādo nāma3 evarūpo ti pi na jā-
nanti. Purohitaputto pi taṃ kathaṃ sutvā pitu4 kathesi: "tāta
rājā kira musāvādaṃ katvā tumhe khuddake katvā amhākam
ṭhānantaraṃ mama petteyyassa5 dassatīti". "Tāta rājā musā
vādaṃ katvāpi amhākaṃ ṭhānantaraṃ harituṃ na sakkhis-
sati6, kataradivasaṃ pana karissatīti". "Ito kira sattame
divase" ti. "Tena hi tadā mayhaṃ āroceyyāsīti". Sattame
divase mahājano "musāvādaṃ passāmā" 'ti rājaṅgaṇe sanni-
patitvā mañcātimañce bandhi7. Kumāro gantvā pitu ārocesi.
Rājā alaṃkatapaṭiyatto nikkhamitvā mahājanamajjhe rājaṅ-
gaṇe ākāse aṭṭhāsi. Tāpaso ākāsenāgantvā8 rañño purato
nisīdanacammaṃ attharitvā ākāse pallaṃkena nisīditvā "saccaṃ
kira tvaṃ mahārāja musāvādaṃ katvā khuddakaṃ mahallakaṃ
katvā tassa ṭhānantaraṃ dātukāmo sīti9". "Āma ācariya
evaṃ me katan10" ti. Atha naṃ so ovadanto "mahārāja
musāvādo nāma bhāriyo guṇaparidhaṃsako, catusu apāyesu
nibbattāpeti, rājā nāma musāvādaṃ11 karonto dhammaṃ hanti12,
so dhammaṃ hanitvā sayam eva haññatīti13" vatvā14 paṭha-
maṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.6(=422).1: Dhammo have hato15 hanti, nāhato hanti kañcinaṃ,
tasmā hi dhammaṃ na hane16 mā taṃ17 dhammo hato hanīti. || Ja_VIII:45 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds karissati.
2 Bd adds khuddakaṃ mahallakaṃ karissati.
3 Bd omits nā-.
4 Bd adds santikaṃ gantvā.
5 Bd cūḷapitussa.
6 Bd -tīti.
7 Bd bandhitvā aṭhasuṃ taṃ.
8 Bd -na gantvā.
9 Ck Cs2 -si.
10 Bd kathitan.
11 katvā khudda---vādaṃ wanting in Cs.
12 Bd hanati.
13 Ck Cs2 sañña-, Bd hañca-.
14 Bd omits vatvā.
15 Bd pāto
16 Bd hanetha.
17 Bdf tvaṃ.
[page 457]
6. Cetiyajātaka. (422.) 457
Tattha dhammo ti jeṭṭhāpacāyanadhammo adhippeto1.
Atha naṃ uttarim pi ovadanto "sace mahārāja musā-
vādaṃ karissasi catasso2 iddhiyo antaradhāyissantīti" vatvā
dutiyaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.6(=422).2: Alikaṃ bhāsamānassa apakkamanti devatā,
pūtikañ ca mukhaṃ vāti saggaṭṭhānā3 ca dhaṃsati
yo jānaṃ4 pucchiro pañhaṃ aññathā naṃ viyākare ti. || Ja_VIII:46 ||
Tattha apakkamanti devatā ti mahārāja sace alikaṃ bhaṇissasi
cattāro devaputtā ārakkhaṃ chaḍḍetvā antaradhāyissantīti adhippāyena vadati,
pūtikañca mukhan ti mukhañ ca te kāyo ca ubho pūtigandhaṃ vāyissan-
tīti5 sandhāyāha, saggaṭṭhānā6 ca dhaṃsatīti ākāsato bhassitvā paṭhaviṃ
pavisissatīti7 dīpento evam āha.
Taṃ sutvā rājā bhīto Korakalambakaṃ olokesi. Atha
naṃ so "mā bhāyi mahārāja, nanu mayā paṭhamam eva tum-
hākaṃ etaṃ kathitan" ti ādim āha. Rājā Kapilassa8 vaca-
naṃ sutvā9 attano katham10 eva purato karonto "tvaṃ si11
bhante kaniṭṭho, jeṭṭho Korakalambako12" ti āha. Ath'; assa
saha musāvādena cattāro devaputtā "tādisassa musāvādino
ārakkhaṃ na gaṇhissāmā" 'ti khagge pādamūle chaḍḍetvā
antaradhāyiṃsu, mukhaṃ13 bhinnakukkuṭaṇḍaṃ14 viya kāyo
vivaṭavaccakuṭī viya duggandhaṃ vāyi, ākāsato15 bhassitvā
paṭhaviyaṃ patiṭṭhahīti16 catasso iddhiyo parihāyiṃsu17. Atha
naṃ mahāpurohito "mā bhāyi mahārāja, sace saccaṃ bha-
ṇissasi sabbaṃ te paṭipākatikaṃ18 karissāmīti" vatvā tatiyaṃ
gātham āha:
Ja_VIII,1.6(=422).3: Sace hi saccaṃ bhaṇasi hohi rāja yathā pure,
musā ce19 bhāsase rāja bhūmiyaṃ tiṭṭha20 Cetiyā 'ti. || Ja_VIII:47 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd idhādhipeto.
2 Bd adds te.
3 Ck Cs2 -nañ, Cs -na, Bf sakaṭhānaṃ.
4 Ck Cs2 janaṃ, Cs janaṃ corr. to jānaṃ.
5 Bd vāyissatīti taṃ.
6 Ck cs2 -nañ, Cs -naṃ
7 Bd pavīsatīti.
8 Bd kappī-.
9 Bd sutvāpi anādayitvā.
10 Bd attanā katithaṃ.
11 Bd pi.
12 Bd Kor--jeṭho.
13 Bd mudaṃ.
14 Ck -kkuṇḍaṃ, Bd bhinnaṃ kukkuṭakkhiputi.
15 Bd adds ca.
16 Bd -hi.
17 Bd parivāhāyisu.
18 Bd sabbete pakatikaṃ.
19 Cks Cs2 cete.
20 Bd pati-.
[page 458]
458 VIII. Aṭṭhanipāta. 1. Kaccānivagga. (43.)
Tattha bhūmiyaṃ tiṭṭhā1 'ti bhūmiyaṃ yeva patiṭṭha, puna ākāsaṃ
laṃghituṃ na2 sakkhissasīti attho.
So "passa mahārāja, paṭhamaṃ musāvāden'; eva te ca-
tasso iddhiyo antarahitā, sallakkhehi3, idāni pi sakkā pati-
pākatikaṃ4 kātun" ti vutte5 pi "evaṃ katvā6 tumhe maṃ
vañcetukāmā" ti dutiyam pi musā7 bhaṇitvā yāva gopphakā8
paṭhaviṃ pāvisi. Atha naṃ puna pi brāhmaṇo "sallakkhehi
mahārājā9" 'ti vatvā10 catutthaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.6(=422).4: Akāle vassatī11 tassa kāle tassa na vassati
yo jānaṃ pucchito pañhaṃ aññathā naṃ viyākare ti. || Ja_VIII:48 ||
Tattha tassā 'ti yo jānanto pucchitapañhaṃ12 musāvādaṃ katvā aññathā
vyākaroti13 tassa rañño vijite devo yuttakāle avassitvā akāle vassatīti attho.
Atha naṃ puna pi "musāvādaphalena14 yāva gopphakā8
pathaviṃ paviṭṭho sallakkhehi mahārājā" 'ti vatvā pañcamaṃ
gātham āha:
Ja_VIII,1.6(=422).5: Sace hi saccaṃ bhaṇasi hohi rāja yathā pure,
musā ce bhāsase rāja bhūmiṃ15 pavisa Cetiyā 'ti. || Ja_VIII:49 ||
So tatiyam pi "tvaṃ si bhante16 kaniṭṭho, jeṭṭho Korakalam-
bako" ti musāvādam eva katvā yāva jaṇṇukā17 paṭhaviṃ pā-
visi. Atha naṃ "puna pi sallakkhehi mahārājā" 'ti
Ja_VIII,1.6(=422).6: Jivhā tassa dvidhā18 hoti uragasseva disampati
yo jānaṃ pucchito pañhaṃ aññathā naṃ viyākare. || Ja_VIII:50 ||
Ja_VIII,1.6(=422).7: Sace hi saccaṃ bhaṇasi hohi rāja yathā pure,
musā ce bhāsase rāja bhiyyo pavisa Cetiyā 'ti || Ja_VIII:51 ||
imā dve gāthā vatvā "idāni pi sakkā paṭipākatikaṃ19 kātun"
ti āha. Rājā tassa vacanaṃ20 anādiyanto "tvaṃ si21 bhante
kaniṭṭho, jeṭṭho Korakalambako" ti catuttham pi musāvādaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pati-.
2 Bd alaṅghituṃ.
3 Bd adds mahārāja.
4 Bd omits pati.
5 Ck Cs2 -o.
6 Bd aka-.
7 Bd musāvādaṃ.
8 all four MSS. goppa-.
9 Bd adds idāni pi sakkā pākatikaṃ kātun.
10 Bd omits vatvā.
11 Cs Cs2 Bdf -ti.
12 Bd -taṃp-.
13 Bd aññaṃthā naṃ karoti.
14 Bd -balena.
15 Ck Cs2 -iyaṃ, Bd bhumi, Bf bhiyyo.
16 Bd omits si bhante.
17 Cs jannu- corr. to jaṇṇu-.
18 Cks Cs2 duvidhā.
19 Bd omits paṭi
20 Bd adds sutvāpi.
21 Bd pi.
[page 459]
6. Cetiyajātaka. (422.) 459
katvā yāva kaṭito paṭhaviṃ pāvisi. Atha naṃ brāhmaṇo
"sallakkhehi mahārāja" 'ti vatvā puna dve gāthā abhāsi:
Ja_VIII,1.6(=422).8: Jivhā tassa na bhavati macchasseva disampati
yo jānaṃ pucchito pañhaṃ aññathā naṃ viyākare. || Ja_VIII:52 ||
Ja_VIII,1.6(=422).9: Sace hi saccaṃ bhaṇasi hohi rāja yathā pure,
musā ce bhāsase rāja bhiyyo pavisa Cetiyā 'ti. || Ja_VIII:53 ||
Tattha macchassevā 'ti nibbattanibbattaṭṭhāne musāvādino macchassa
viya kathanasamatthā jivhā na hoti, mūgo va hotīti attho1.
So pañcamam pi2 "tvaṃ si3 bhante kaniṭṭho, jeṭṭho Kora-
kalambako4" ti musāvādaṃ katvā yāva nābhito paṭhaviṃ pā-
visi. Atha naṃ brāhmaṇo "puna pi sallakkhehi mahārājā" 'ti
vatvā dve gāthā abhāsi:
Ja_VIII,1.6(=422).10: Thiyo tassa pajāyanti na pumā jāyare kule
yo jānaṃ pucchito pañhaṃ aññathā naṃ viyākare. || Ja_VIII:54 ||
Ja_VIII,1.6(=422).11: Sace hi saccaṃ bhaṇasi hohi rāja yathā pure,
musā ce bhāsase rāja bhiyyo pavisa Cetiyā 'ti. || Ja_VIII:55 ||
Tatthā thiyo ti nibbattanibbattaṭṭhāne musāvādissa dhītaro va5 jāyanti,
puttā na jāyantīti attho.
Rājā6 anādiyitvā chaṭṭham7 pi tath'; eva musā bhaṇitvā
yāva thanā paṭhaviṃ pāvisi. Puna8 pi brāhmaṇo "sallakkhehi
mahārājā" 'ti vatvā dve gāthā abhāsi:
Ja_VIII,1.6(=422).12: Puttā tassa na bhavanti pakkamanti disodisaṃ
yo jānaṃ pucchito pañhaṃ aññathā naṃ viyākare. || Ja_VIII:56 ||
Ja_VIII,1.6(=422).13: Sace hi saccaṃ bhaṇasi hohi rāja yathā pure,
musā ce bhāsase rāja bhiyyo pavisa Cetiyā 'ti. || Ja_VIII:57 ||
Tattha pakkamantīti sace9 musāvādissa puttā honti mātāpitunnaṃ anu-
pakārā hutvā palāyantīti attho.
So pāpamittasaṃsaggadosena tassa vacanaṃ anādiyitvā
sattamam pi tath'; eva10 akāsi, ath'; assa paṭhavī vivaraṃ
adāsi, Avīcito jālā uṭṭhahitvā gaṇhi.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks Cs2 omit attho.
2 Bd -maṃ, omitting pi.
3 Bd pi.
4 Cks Cs2 Kor--jeṭṭho.
5 Bd pa, Ck omits va.
6 Bd adds tassa vacanaṃ.
7 Bd aṭhamaṃ, omitting pi.
8 Bd atha naṃ pu-.
9 Bd adds pana.
10 Bd tattheva musāvādaṃ.
[page 460]
460 VIII. Aṭṭhanipāta. 1. Kaccānivagga. (43.)
Ja_VIII,1.6(=422).14: Sa rājā isinā satto1 antalikkhecaro pure
pāvekkhi paṭhaviṃ c'; eso2 hīnatto3 {patvā} pariyāyaṃ. || Ja_VIII:58 ||
Ja_VIII,1.6(=422).15: Tasmā hi chandāgamanaṃ na-ppasaṃsanti paṇḍitā, (= vol.II 172|20.)
aduṭṭhacitto bhāseyya giraṃ saccūpasaṃhitan ti || Ja_VIII:59 ||
imā dve abhisambuddhagathā honti.
Tattha sa rājā ti bhikkhave so rājā Cetiyo pubbe antalikkhe caro hutvā
pacchā isinā abhisatto4 parihīnabhāvo hutvā {patvā} pariyāyaṃ5 attano kāla-
pariyāyaṃ patvā paṭhaviṃ pāvisīti attho, tasmā ti yasmā Cetiyarājā chandā-
gamanena Avīci-parāyano jāto tasmā aduṭṭhacitto ti chandādīhi adūsitacitto
hutvā saccam eva bhāseyyā 'ti
Mahājano "Cetiyarājā isiṃ akkositvā musāvādaṃ katvā
Avīciṃ paviṭṭho" ti bhayappatto ahosi. Rañño pañca puttā
āgantvā6 "amhākaṃ avassayo hohīti" vadiṃsu. Brāhmaṇo "tāta,
tumhākaṃ pitā dhammaṃ nāsetvā musāvādaṃ katvā isiṃ
akkositvā Avīci-paṭipanno7, dhammo nām'; esa hato hanati8,
tumhehi na sakkā idha vasitun" ti vatvā9 sabbajeṭṭhaṃ10 "ehi
tvaṃ tāta, pācīnadvārena nikkhamitvā ujukaṃ gacchanto
sabbasetaṃ sattappatiṭṭhitaṃ hatthiratanaṃ passissasi11, tāya
saññāya tattha nagaraṃ māpetvā vasa, taṃ nagaraṃ Hatthi-
puraṃ nāma bhavissatīti" āha. Dutiyaṃ āmantetvā "tvaṃ
tāta dakkhiṇadvārena nikkhamitvā ujukam eva12 gacchanto
sabbasetaṃ assaratanaṃ passissasi, tāya saññāya tattha na-
garaṃ māpetvā vasa, taṃ nagaram Assapuraṃ nāma bhavissa-
tīti" āha. Tatiyaṃ āmantetvā "tvaṃ tāta pacchimadvārena
nikkhamitvā ujukaṃ13 gacchanto kesarasīhaṃ passissasi, tāya
saññāya tattha nagaraṃ māpetvā vasa, taṃ nagaraṃ Sīha-
puraṃ nāma bhavissatīti" āha. Catutthaṃ āmantetvā "tvaṃ
tāta uttaradvārena nikkhamitvā ujukaṃ yeva14 gacchanto sab-
baratanamayaṃ cakkapañjaraṃ15 passissasi, tāya saññāya
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd iminā patto.
2 Bdf jacco.
3 Ck hinanto, Cs2 hananto, Bd hiṇattho, Bf hinattho.
4 Cks Cs2 -sitto, Bd iminā atipattho.
5 Bd -yanti.
6 Bd adds brahmaṇassa pādesu patitvā.
7 Bd -upapanno.
8 Cs Cs2 hanti.
9 Bd adds tesu.
10 Bd -jethakaṃ.
11 Cks -ti, Bd pavīsasi.
12 Ck adds gaccha.
13 Cks Cs2 add gaccha.
14 Bd -kameva.
15 Bd pañcacakkaṃ.
[page 461]
7. Indriyajātaka (423.) 461
tattha nagaraṃ māpetvā vasa, taṃ nagaraṃ Uttarapañcālaṃ
nāma bhavissatīti" āha. Pañcamaṃ āmantetvā "tāta tayā
imasmiṃ ṭhāne vasituṃ na sakkā, imasmiṃ nagare mahāthū-
paṃ katvā nikkhamitvā pacchimauttarāya1 disāya ujukaṃ gac-
cha, gacchanto2 dve pabbate aññamaññaṃ paharitvā3 daddarā
'ti saddaṃ4 karonte passissasi, tāya saññāya tattha nagaraṃ
māpetvā vasa5, taṃ nagaraṃ Daddarapuraṃ6 nāma bhavissa-
tīti" āha. Te pañca pi7 janā tāya saññāya gantvā tasmiṃ
ṭhāne nagarāni māpetvā vasiṃsu.
Satthā imaṃ desanaṃ8 āharitvā "na bhikkhave idān'; eva pubbe
pi Devadatto musāvādaṃ katvā paṭhaviṃ paviṭṭho" ti vatvā jātakaṃ
samodhānesi: "Tadā Cetiyarājā Devadatto ahosi, Kapilabrāhmaṇo9
aham evā" 'ti. Cetiyajātakaṃ10.
7. Indriyajātaka.
Yo indriyānan ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto pu-
rāṇadutiyikapalobhanaṃ11 ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kir'
eko kulaputto Satthu dhammadesanaṃ sutvā "na sakkā agāramajjhe
vasantena ekantaparipuṇṇaṃ ekantaparisuddhaṃ brahmacariyaṃ cari-
tuṃ, niyyānike sāsane12 pabbajitvā dukkhass'; antaṃ karissāmīti"
gharavibhavaṃ puttadārassa niyyādetvā13 Satthāraṃ pabbajjaṃ14 yāci.
Satthāpi 'ssa pabbajjaṃ dāpesi. Tassācariyupajjhāyehi15 saddhiṃ
piṇḍāya carato16 navakattā17 c'; eva bhikkhūnaṃ bahubhāvena ca
kulaghare vā āsanasālāya vā āsanaṃ na pāpuṇāti18, saṃghanavaka-
koṭiyaṃ19 pīṭhaṃ20 vā phalakaṃ vā21 pāpuṇāti, āhāro22 pi uḷuṃka-
piṭṭhena23 ghaṭṭitā24, bhinnasitthakayāguṃ25 vā26 pūtisukkhakhajjaṃ27
vā jhāmasukkhaṃkuro vā pāpuṇāti, yāpanapamāṇaṃ na hoti28. So
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -mutta-.
2 Bd -kameva gacchanto.
3 Bd repeats pa-.
4 Bd -rasaddaṃ.
5 Bd vasi.
6 Cks Cs2 daddapu-.
7 Bd omits pi.
8 Bd dhammade.
9 Bd kappīlabrahmaṇo pana.
10 Bd adds chathamaṃ.
11 Ck -dū-.
12 Bd buddhasā-.
13 Bd adds nikkhamitvā.
14 Cks omit pab-.
15 Bd tassa āc.
16 Bd caranto.
17 Cs navakkattā.
18 Cks Cs2 pāpuṇantaṃ in the place of na pāpuṇāti.
19 Bd -kānaṃ ko-.
20 Bd piṭhikaṃ.
21 Bd omits vā pha--vā.
22 Bd -re.
23 Bd ujuka-.
24 so all four MSS. instead of -to?
25 Bd -sitthaka kañcikaṃ vā yāguṃ.
26 Bd adds pāpuṇāti.
27 Bd omits pūti.
28 Bd yāpanappakaṃ hoti.
[page 462]
462 VIII. Aṭṭhanipāta. 1. Kaccānivagga. (43.)
attanā laddhaṃ gahetvā purāṇadutiyikāya1 santikaṃ gacchati, ath'
assa sā pattaṃ gahetvā vanditvā pattato bhattaṃ haritvā2 susampādi-
tāni yāgubhattasūpavyañjanāni deti, mahallako rasataṇhāya bajjhitvā
purāṇadutiyikaṃ1 jahituṃ na sakkoti. Sā cintesi: "baddho nu kho
no ti vīmaṃsissāmi nan" ti. Ath'; ekadivasaṃ janapadamanussaṃ
setamattikāya nahāpetvā gehe nisīdāpetvā aññe pi 'ssa katipaye3
manusse4 ānāpetvā5 thokaṃ6 pānabhojanaṃ dāpesi. Te khādantā
{bhuñjantā}7 {nisīdiṃsu}. Gehadvāre cakkesu goṇe bandhāpetvā ekaṃ
sakaṭam pi ṭhapāpesi. Sayaṃ pana piṭṭhigabbhe nisīditvā pūve paci.
Mahallako āgantvā dvāre aṭṭhāsi. Taṃ disvā8 eko mahallakapuriso
"ayye eko thero9 dvāre ṭhito" ti āha. "Vanditvā aticchāpehīti10".
"Aticchatha bhante" ti punappuna kathetvāpi taṃ anāgacchantaṃ11
disvā "ayye thero na gacchatīti" āha. Sā āgantvā sāṇikaṃ ukkhi-
pitvā oloketvā12 "aho mama13 dārakapitā" ti vatvā nikkhamitvā van-
ditvā pattaṃ gahetvā gehaṃ pavesetvā bhojetvā bhojanapariyosāne
vanditvā "bhante tumhe idh'; eva parinibbāyatha, mayaṃ ettakaṃ
kālaṃ14 aññaṃ kulaṃ na gaṇhimha15, assāmike pana ghare ghara-
vāso na saṇṭhāti, mayaṃ aññaṃ kulaṃ gaṇhāma, dūraṃ janapadaṃ
gacchissāma, tumhe appamattā hotha, sace me doso atthi khamathā"
'ti āha. Mahallakassa hadayaphālanakālo viya ahosi. Atha naṃ
"ahaṃ taṃ jahituṃ na sakkomi, mā gaccha vibbhamissāmi, asu-
kaṭṭhāne16 sāṭakaṃ pesehi, pattacīvaraṃ paṭicchāpetvā āgacchissā-
mīti" āha. Sā "sādhū" 'ti sampaṭicchi. Mahallako vihāraṃ gantvā
ācariyupajjhāye pattacīvaraṃ paṭicchāpento "kasmā17 evaṃ karosīti"
vutte "purāṇadutiyikaṃ1 jahituṃ na sakkomi, vibbhamissāmīti" āha.
Atha naṃ te anicchantaṃ ñeva Satthu santikaṃ netvā..kiṃ bhik-
khave imaṃ anicchantaṃ ñeva ānayitthā" 'ti vutte "bhante ayaṃ
ukkaṇṭhitvā vibbhamitukāmo" ti vadiṃsu. Atha naṃ Satthā "saccaṃ
kira tvaṃ18 ukkaṇṭhito" ti pucchitvā "saccaṃ19 bhante" ti "ko taṃ
ukkaṇṭhāpetīti" "purāṇadutiyikā1 bhante" ti vutte "bhikkhu20 sā itthi
tuyhaṃ anatthakārikā, pubbe21 tvaṃ etaṃ22 nissāya catuhi23 jhānehi
parihīno mahādukkhaṃ patvā maṃ nissāya tamhā dukkhā muccitvā
naṭṭhaṃ24 jhānaṃ paṭilabhīti" vatvā atītaṃ āhari:
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Cs2 -dū-.
2 Bd niha-.
3 Bd katiye.
4 Bd parivārama-.
5 Cs ānā- corr. to āṇā-, Bd āṇā-.
6 Bd repeats tho-.
7 Cks Cs2 bhojantā, Bd bhuñjanti.
8 Bd athā saṃ sutvā.
9 Bd mahāthero.
10 Cks Cs2 -petīti.
11 Cks Cs2 āg-.
12 Bd -kento.
13 Bd ambho amhākaṃ.
14 Bd etthake kāle.
15 Bd gaṇhāma.
16 Bd adds me.
17 Bd adds āvuso.
18 Bd adds bhikkhu.
19 Bd āma.
20 Bd adds idāneva.
21 Bd adds pi.
22 Bd taṃ.
23 so all four MSS.
24 Bd naṭha.
[page 463]
7. Indriyajātaka. (423.) 463
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto tassa purohitaṃ paṭicca tassa brāhmaṇiyā kuc-
chismiṃ1 nibbatti. Jātadivase c'; assa sakalanagare āvudhāni
pajjaliṃsu, ten'; assa Jotipālakumāro ti nāmaṃ kariṃsu.
So vayappatto Takkasilāya2 sabbasippāni uggaṇhitvā rañño
sippaṃ dassetvā issariyaṃ pahāya kañci3 ajānāpetvā agga-
dvārena nikkhamitvā {araññaṃ} pavisitvā Sakkadattiye Ka-
viṭṭhakāssame4 isipabbajjaṃ pabbajitvā jhānābhiññaṃ nib-
battesi. Taṃ tattha vasantaṃ anekāni isisatāni parivāresuṃ.
Mahāsamāgamo ahosi, satta5 antevāsikajeṭṭhakā ahesuṃ. Tesu
Sālissaro nāma isi Kaviṭṭhakassamā6 nikkhamitvā Suraṭṭha-
janapade7 Sātodikānāmanadiyā8 tīre anekasahassaisiparivāro
vasi. Meṇḍissaro9 nāma isi Pajakarañño10 vijite11 Lambacūḷa-
kaṃ12 nāma nigamaṃ nissāya anekasahassaisiparivāro vasi.
Pabbato nāma isi ekaṃ aṭavijanapadaṃ13 nissāya anekasahassa-
isiparivāro vasi. Kāḷadevalo nāma isi Avantī-dakkhiṇāpathe
ekaṃ ghanaselaṃ14 nissāya anekasahassaisiparivāro15 vasi.
Kisavaccho nāma isi ekako va Daṇḍakirañño Kumbhavatī-
nagaraṃ nissāya uyyāne vasi. Anusissatāpaso16 pana Bodhi-
sattass'; upaṭṭhāko17 tassa santike18 vasi. Nārado nāma isi
Kāḷadevalassa kaniṭṭho Majjhimapadese19 Arañjaragirimhi20
pabbatajālantare ekako va ekasmiṃ guhāleṇe21 vasi. Arañ-
jaragirito22 pana23 avidūre eko ākiṇṇamanusso nigamo atthi.
Tesaṃ antare mahatī22 nadī, taṃ nadiṃ bahū manussā ota-
ranti25, uttamarūpadharā vaṇṇadāsiyo pi purise palobhiya-
mānā26 tassā nadiyā tīre nisīdanti. Nāradatāpaso tāsu ekaṃ
disvā paṭibaddhacitto hutvā jhānaṃ antaradhāpetvā nirāhāro
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -imhi.
2 Bd -yaṃ.
3 Bd kiñci.
4 Bd kapiṭha-.
5 Bd tattha.
6 Cks Cs2 kaviṭṭhakasmā, Bd kaṃ assamā, Bs sakāssamā.
7 Bd puraṭhimaja-.
8 Bd sātāgitānāma-.
9 Cs Cs2 meṭṭhi-.
10 Bd pañcālarañño.
11 Cks Cs2 -to.
12 Bd kalampaculakaṃ.
13 Bd aṭṭavi-.
14 Bd ekagghalaselaṃ.
15 Cks Cs2 neka-.
16 Bd anupiyatā-.
17 Bd -ttassa upa-.
18 Bd tassantike, Cks Cs2 omit tassa.
19 Bd majjhimadese.
20 Bd añcanigi-.
21 Cs2 -ne.
22 Ck Cs2 -no, Bd arañcarāgīriṇo.
23 Bd nāma.
24 Bd mahā.
25 Bd osarantā.
26 so all four MSS. instead of palobha-?
[page 464]
464 VIII. Aṭṭhanipāta. 1.Kaccānivagga. (43.)
parisussanto kilesavasaṃ gantvā sattāhaṃ1 nipajji. Ath'; assa
bhātā Kāḷadevalo āvajjanto2 taṃ kāraṇaṃ ñatvā ākāsenāgantvā
leṇaṃ3 pāvisi. Nārado taṃ disvā "kasmā bhavaṃ āgato4" 'ti.
"Bhavaṃ akallako ti bhavantaṃ paṭijaggituṃ āgato 'mhīti".
Atha naṃ so "avatthukaṃ5 bhavaṃ kathesi, alikaṃ tuccha-
kaṃ6 kathesīti7" musāvādena niggaṇhi. So "na taṃ pahātuṃ
vaṭṭatīti" Sālissaraṃ ānesi Meṇḍissaraṃ ānesi Pabbatissaraṃ8
ānesi. Itaro pi te tayo musāvādena niggaṇhi. Kāḷadevalo
"Sarabhaṅgasatthāraṃ ānessāmīti" ākāsena9 gantvā taṃ ānesi.
So {āgantvā}10 taṃ disvā "indriyavasaṃ gato" ti ñatvā "kacci
si11 Nārada indriyānaṃ vasaṃ gato" ti pucchitvā itarena ka-
thaṃ12 sutvā va uṭṭhāya vanditvā "āma ācariyā" 'ti vutte
"Nārada indriyavasaṃ gatā nāma imasmiṃ attabhāve sus-
santā13 dukkhaṃ anubhavitvā dutiyattabhāve14 niraye nib-
battantīti" vatvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.7(=423).1: Yo indriyānaṃ kāmena vasaṃ Nārada gacchati
so pariccajj'; ubho loke jīvar eva visussatīti15. || Ja_VIII:60 ||
Tattha yo indriyānan ti Nārada yo puriso rūpādīsu subhākāraṃ ga-
hetvā kilesakāmavasena channaṃ indriyānaṃ vasaṃ gacchati, pariccajjubho
loke16 ti so puriso17 manussalokañ ca devalokañ cā 'ti ubho loke pariccajitvā
nirayādīsu nibbattatīti, jīvareva visussatīti18 jīvanto yeva ca attanā icchitaṃ
kilesavatthuṃ alabhanto sokena visussati mahādukkhaṃ pāpuṇātīti.
Taṃ sutvā Nārado "ācariya kāmasevanaṃ nāma sukhaṃ,
evarūpaṃ sukhaṃ19 kiṃ sandhāya20 dukkhan ti vadasīti"
pucchi. Ath'; assa Sarabhaṅgo "tena hi suṇāhīti" dutiyaṃ
gātham āha:
Ja_VIII,1.7(=423).2: Sukhassānantaraṃ dukkhaṃ dukkhassānantaraṃ sukhaṃ,
sopi patto21 sukhā dukkhaṃ22 paṭikaṃkha23 varaṃ sukhanti. || Ja_VIII:61 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds vasitvā.
2 Ck Cs2 Bd āvajje-.
3 Cs2 -naṃ, Cs -naṃ corr. to -ṇaṃ.
4 Bd adds si.
5 Bd abhutaṃ.
6 Bd tucchaṃ.
7 Ck kathehīti, Cs kathehīti corr. to kathetīti, Cs2 kathetīti.
8 Bd pabbataṃ.
9 Cks Cs2 -nā.
10 Bd āgato va.
11 Bd kiñci, omitting si.
12 Bd pucchi itaro taṃ kathaṃ.
13 Bd adds parisussantā.
14 Bd -ye atta-.
15 Bd jīvanto vā pisu-, Bf jivanto vā vi-.
16 Cks Cs2 omit loke.
17 Bd omits puriso.
18 Bd jīvanto vā pi su-.
19 Bd adds ca.
20 Bd adds sukhaṃ ti.
21 Bdf satto.
22 Cs sukha-, Bdf sukhaṃ-.
23 Cks Bdf pā-.
[page 465]
7. Indriyajātaka. (423.) 465
Tattha sukhassānantaran ti kāmasukhassa anantaraṃ nirayadukkhaṃ,
dukkhassā 'ti sīlarakkhaṇadukkhassa anantaraṃ dibbamānusakaṃ1 sukhañ c'
eva nibbānasukhañ ca, idaṃ vuttaṃ hoti: Nārada ime hi sattā kāmasevana-
samaye kālaṃ katvā ekantadukkhe niraye nibbattanti, sīlaṃ rakkhantā vipassa-
nāya kammaṃ karontā ca2 pana kilamanti3, te4 dukkhena sīlaṃ rakkhitvā sīla-
balena vuttappakāraṃ sukhaṃ paṭilabhanti5, idaṃ6 sandhāyāhaṃ evaṃ7 vadā-
mīti, so pi patto8 ti9 tvaṃ Nārada idāni jhānasukhaṃ nāsetvā tato sukhā10
mahantaṃ kāmanissitaṃ cetasikadukkhaṃ patto, paṭikaṃkhā 'ti idaṃ
kilesadukkhaṃ chaḍḍetvā puna tad eva varaṃ uttamaṃ jhānasukhaṃ iccha
patthehi.
Nārado "idaṃ ācariya dukkhaṃ dussahaṃ, na11 taṃ
adhivāsetuṃ sakkomīti" āha. Atha naṃ Mahāsatto "Nārada
dukkhaṃ nāma uppannaṃ adhivāsetabbam evā" 'ti vatvā tati-
yaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.7(=423).3: Kicchakāle12 kicchasaho yo kicchaṃ13 nātivattati14
sa kicchantaṃ sukhaṃ dhīro yogaṃ samadhigacchatīti. || Ja_VIII:62 ||
Tattha nātivattatīti na anuvattati15, ayam eva vā pāṭho, idaṃ {vuttaṃ}
hoti: Nārada yo kāyikacetasikadukkhasaṃkhātassa kicchassa uppannakāle appa-
matto tassa kicchassa haraṇūpāyaṃ karonto kicchasaho hutvā taṃ kicchaṃ
nānuvattati tassa vase16 avattitvā tehi tehi17 upāyehi taṃ kicchaṃ abhibhavati
vināseti18 sa19 dhīro kicchassa20 antimasaṃkhātaṃ nirāmisaṃ sukhaṃ jhāna-
sukhaṃ21 adhigacchati22 taṃ vā kicchantaṃ23 yogasukhaṃ adhigacchati24
akilamanto va25 pāpuṇātīti.
So "ācariya kāmasukhaṃ nāma uttamasukhaṃ, na taṃ26
jahituṃ sakkomīti" āha. Atha naṃ Mahāsatto27 "dhammo
nāma na kenaci kāraṇena nāsetabbo28" 'ti vatvā catutthaṃ
gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks dibbaṃ-.
2 Bd omits ca.
3 Bd -tā.
4 Bd omits te.
5 Bd omits paṭi.
6 Bd adds dukkhaṃ.
7 Cks Cs2 imaṃ.
8 Bd satto.
9 Bd adds so pi.
10 all three MSS. sukha.
11 Bd dukkhassahanaṃna, Cks Cs2 dukkhassahaṃnantaṃ.
12 Ck kiccacchā-, Cs kicchā-, Bd kiñca-.
13 Ck Bdf kiccha, Cs kicchā corr. to kicchaṃ.
14 Cks Cs2 nānuv-.
15 Bd nānu-.
16 Bd vasena.
17 Bd only one tehi.
18 Bd nā-.
19 Bd so.
20 Bd adds antaṃ karoti.
21 Bd -sukhasaṅkhātaṃ yogaṃ.
22 Bd -tīti.
23 Cs2 adds vā kicchantaṃ, Bd taṃ taṃ kicchāyogasaṅkhātaṃ sukhāṃ.
24 Bd -tīti.
25 Bd ca.
26 Cks Cs2 -sukhantaṃ.
27 Bd adds nārada.
28 Bd nāma k. k. na nāse-.
[page 466]
466 VIII. Aṭṭhanipāta. 1. Kaccānivagga. (43.)
Ja_VIII,1.7(=423).4: Na h'; eva kāmāna1 kāmā nānatthā n'; atthakāraṇā
na katañ ca nikatvāna2 dhammā cavitum arahasīti. || Ja_VIII:63 ||
Tattha kāmāna1 kāmā ti kāmānaṃ kāmā3, vatthukāmapatthanāyā4 'ti
attho, nānatthā natthakāraṇā ti na anatthato na atthakāraṇā5, na katañca
nikatvānā2 'ti na katañca nipphāditaṃ6 nikatvāna7, idaṃ vuttaṃ hoti: Nārada
na h'; eva8 vatthukāmapatthanāya9 dhammā10 cavitum arahasi, ekasmiṃ anatthe
uppanne taṃ paṭihanitukāmo nānatthā11 na atthena12 pi kāraṇena13 bhūtena
dhammā cavitum arahasi, asuko nāma me attho uppajjissatīti evaṃ14 attha-
kāraṇāpi na dhammā cavitum arahasi, kataṃ pana15 nipphāditaṃ16 jhāna-
sukhaṃ niraṃkatvā vināsetvā n'; eva dhammā cavitum arahasīti.
Evaṃ Sarabhāgena catūhi gāthāhi dhamme desite Kāḷade-
valo attano kaniṭṭhaṃ ovadanto pañcamaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.7(=423).5: Dukkhaṃ gahapataṃ17 sādhu, saṃvibhajjañ ca bhojanaṃ,
ahāso atthalābhesu, atthavyāpatti18 avyatho ti. || Ja_VIII:64 ||
Tattha dukkhaṃ gahapatan ti Nārada19 gharāvāsaṃ vasantānaṃ gaha-
patīnaṃ bhoguppādanatthāya anālasyachekakusalabhāvasaṃkhātaṃ dukkhaṃ
nāma sādhu dakkhabhāvo laṭṭhako20, saṃvibhajjañca bhojanan ti duk-
khena uppāditabhogānaṃ dhammikasamaṇabrāhmaṇehi21 saṃvibhajitvā pari-
bhogakāraṇaṃ dutiyaṃ sādhu, ahāso ti atthalābhe mahante issariye uppanne
pamādavasena ahāso anubbillāvitattaṃ22 tatiyaṃ sādhu, atthavyāpattīti23
yadā pana attano atthavyāpatti24 yasavināso hoti tadā avyatho akilamanaṃ ca-
tutthaṃ sādhu, tasmā tvaṃ Nārada jhānaṃ me antarahitan ti mā soci, sace
indriyānaṃ vasaṃ na gamissasi naṭṭham pi te jhānaṃ puna pākatikam eva
bhavissatīti.
Taṃ pana25 Devalena26 Nāradassa ovaditabhāvaṃ ñatvā Satthā
abhisambuddho hutvā chaṭṭhaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.7(=423).6: Ettāvatā te paṇḍiccaṃ Asito27 Devalo bravī,
na-y-ito28 kiñcana29 pāpiyo yo30 indriyānaṃ vasaṃ vaje ti. || Ja_VIII:65 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bdf -naṃ.
2 Cks Cs2 na katañcā-, Bdf na katañca niraṃkatvā.
3 all three MSS. kāma.
4 Bd -kāmānaṃ paṭhanāyā.
5 Ck na atthano-, Cs na atthato- corr. to anatthato-, Bd na atthato
anatthakāraṇā.
6 Bd adds jhānaṃ.
6 Bd niraṃkatvā.
8 Bd soca.
9 Cks Cs2 -mā-.
10 Cks -o, Cs2 -e.
11 Bd nana-.
12 Cks anatthena.
13 Bd kāraṇa.
14 Bd adds pi.
15 Bd omits pana.
16 Bd -ta.
17 Bd -ti, Bf dakkhaṃ--ti.
18 Cks atthaṃ āpatti, Bd atthābyāpatti, Bf atthaṃbyā-.
19 Bd omits nā-.
20 Bd bhaddako.
21 Bd adds saddhiṃ.
22 Ck -lovi-, Cs -levittanaṃ, Cs2 -lāvittaṃ, Bd anuppilāpitatthaṃ.
23 Cs atthaṃvyā- corr. to atthavyā-, Cs2 atthavyapantīti,
Bd atthābyāpattiti.
24 Cs2 atthavyapanti-, Bd atthaṃbyāpatti-.
25 Bd puna.
26 Bd kāladevīlena.
27 Bdf apiso.
28 Bd nasito, Bf nassito.
29 Bdf kiñci.
30 Bdf omit yo.
[page 467]
7. Indriyajātaka. (423.) 467
Tass'; attho: bhikkhave, ettakaṃ etaṃ paṇḍiccaṃ yaṃ Devalo abravi, yo
pana kilesavasena indriyānaṃ vasaṃ vajati ito añño pāpiyo n'; atthīti.
Atha naṃ Sarabhaṅgo āmantetvā "Nārada, idaṃ tāva
suṇa, yo hi paṭhamam eva kattabbayuttakaṃ na karoti so
araññaṃ paviṭṭhamāṇavako viya socati paridevatīti" vatvā
atītaṃ āhari:
Atīte ekasmiṃ Kāsinigame eko1 brāhmaṇamāṇavo abhirūpo ahosi
thāmasampanno2 nāgabalo, so cintesi: "kim me kasikammādīni katvā
mātāpitūhi puṭṭhehi3, kiṃ puttadārena, kiṃ dānādīhi puññehi4 katehi5,
kañci6 aposetvā kiñci puññaṃ akatvā araññaṃ pavisitvā mige māretvā
attānam eva posessāmīti" so pañcāvudhasannaddho Himavantaṃ gantvā
nānāmige vadhitvā khādanto anto-Himavante Vidhavāya nāma nadiyā
tīre giriparikkhittaṃ mahantaṃ pabbatajālaṃ patvā7 tattha mige va-
dhitvā aṅgāre pakkamaṃsaṃ khādanto vāsaṃ kappesi. So cintesi:
"ahaṃ sadā8 thāmasampanno nāma9 na bhavissāmi, dubbalakāle
araññe carituṃ na sakkhissāmi, idān'; eva nānāvaṇṇamige10 pab-
batajālaṃ11 pavesetvā dvāraṃ yojetvā araññaṃ12 anāhiṇḍanto13 va
yathāruciyā mige vadhitvā khādissāmīti tathā akāsi. Ath'; assa kāle
atikkamante taṃ kammaṃ matthakaṃ pattaṃ, diṭṭhadhammavedanī-
yaṃ14 jātaṃ: attano hatthapāde na labhi, aparāparaṃ parivattetuṃ nā-
sakkhi, n'; eva kiñci khādaniyaṃ na pānīyaṃ15 passi, sarīraṃ milāyi,
manussapeto ahosi, gimhakāle paṭhavī16 viya sarīraṃ bhijjitvā rājiyo17
dassesi, so dūrūpo dussaṇṭhito mahādukkhaṃ anubhavi. Evaṃ ad-
dhāne18 gate Siviraṭṭhe Sivirājā nāma "araññe aṅgāre19 pakkamaṃsaṃ
khādissāmīti" amaccānaṃ rajjaṃ niyyādetvā pañcāvudhasannaddho
araññaṃ pavisitvā mige vadhitvā maṃsaṃ khādanto20 anupubbena
taṃ padesaṃ patvā taṃ purisaṃ disvā bhīto pi21 dhitiṃ22 upaṭṭha-
petvā "ko si tvaṃ ambho purisā" 'ti pucchi. "Sāmi23 manussapeto
'haṃ24, attanā katakammassa phalaṃ anubhavāmi25, tvaṃ pana
ko sīti". "Sivirājāham asmīti". "Atha kasmā idhāgato sīti".
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits kāsi, Cks Cs2 omit eko.
2 Bd gāma-.
3 Bd -pitunaṃ upaṭhehi.
4 Ck Cs2 puññāni, Cs puññā.
5 Bd kathehi.
6 Cs2 Bd kiñci.
7 Ck katvā.
8 Bd sappadā.
9 Bd omits nāma.
10 Cks Cs2 add vadhitvā.
11 Bd tabpatājālaṃ.
12 Bd araññe.
13 Bd ahi-.
14 Cs Cs2 Bd -niyaṃ
15 Bd khādaniyabhojaniyaṃ pāṇiyaṃ.
16 Bd pathavi, Cks Cs2 -viṃ.
17 Cks rājiṃyo.
18 Ck aṭṭhāne, Cs aṭṭhā- corr. to addhā-.
19 Bd -ra.
20 Bd -daniyamāno.
21 Ck vi, Bd va.
22 Bd ditiṃ corr. to satiṃ.
23 Ck ssāmi.
24 Bd -to ti ahaṃ.
25 Bd -bhomi.
[page 468]
468 VIII. Aṭṭhanipata. 1. Kaccānivagga. (43.)
"Migamaṃsaṃ khādanatthāyā" 'ti. Ath'; assa so "aham pi mahārāja
iminā va kāraṇenāgantvā1 manussapeto jāto" ti sabbaṃ vitthārena
kathetvā attano dukkhitabhāvaṃ rañño ācikkhanto sesagāthā āha:
Ja_VIII,1.7(=423).7: Amittānaṃ va hatthatthaṃ2 Siva3 pappoti mām iva4,
kammaṃ vijjañ ca dakkheyyaṃ vivāhaṃ sīlamaddavaṃ
ete ca yase hāpetvā nibbatto sehi kammehi. || Ja_VIII:66 ||
Ja_VIII,1.7(=423).8: So 'haṃ sahassajīno5 va abandhu aparāyano
ariyadhammā apakkanto yathā peto tath'; ev'; ahaṃ6. || Ja_VIII:67 ||
Ja_VIII,1.7(=423).9: Sukhakāme dukkhāpetvā7 āpanno 'smi padaṃ imaṃ,
so sukhaṃ nādhigacchāmi cito8 bhānumatā-m-ivā 'ti. || Ja_VIII:68 ||
Tattha amittānaṃ va hatthatthan ti amittānaṃ hatthahatthaṃ9 vinā-
saṃ viya, Sivā10 'ti rājānaṃ ālapati, pappoti māmivā11 'ti mādiso pāpa-
kamme12 pāpuṇāti, attano va13 kammena vināsaṃ pāpuṇātīti14 vuttaṃ hoti,
kamman ti kasikammādibhedaṃ ājīvasādhakakiccaṃ15, vijjan ti nānappa-
kārakaṃ16 hatthisippādikaṃ sippaṃ, dakkheyyan ti nānappakārena bho-
guppādanakosallaṃ, vivāhan ti āvāhavivāhasampannaṃ17 bandhaṃ, sīla-
maddavan ti pañcavidhasīlañ c'; eva muduvacanaṃ hitakāmaṃ pāpanivāraṇaṃ
kalyāṇamittatañ18 ca, so hi idha maddavo ti adhippeto, ete ca yase hāpetvā
ti ete ettake yasadāyakadhamme19 hāpetvā va13, nibbatto sehi kammehīti
attano kammehi nibbatto20, idaṃ vuttaṃ hoti: ahaṃ mahārāja imasmiṃ loke21
issariyadāyakaṃ kattabbayuttakaṃ kammaṃ22 akatvā sippaṃ asikkhitvā upāyena
bhoge anuppādetvā āvāhavivāhaṃ akatvā sīlaṃ arakkhitvā maṃ akiccaṃ karon-
taṃ23 nivāraṇasamatthe24 kalyāṇamitte abhajitvā ime ettake yasakārakattā25
yase ti saṃkhaṃ gate lokapavattidhamme avahāpetvā26 chaḍḍetvā imaṃ araññaṃ
pavisitvā27 sayaṃkatehi pāpakammehi idāni manussapeto hutvā nibbatto 'smīti,
sahassajīno vā 'ti28 sahassajitapuriso29 viyā 'ti attho, yv-āyaṃ30 sammā
paṭipajjitvā bhoge uppādeyyaṃ31 tehi anekasahassehi bhogehi jīno32 ti pi attho,
aparāyano ti asaraṇo nippatiṭṭho33, ariyadhammā ti sappurisadhammato,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -na āg-.
2 so Cks Cs2 Bd; Bf hattatthaṃ.
3 Bf sīvi, Bd visi.
4 Cks Cs2 maṃmiva, Bd māmi.
5 Ck Cs2 Bf -jiṇṇo, Cs -jinne corr. to -jiṇṇo, Bd -jivino.
6 Bd tathāvahaṃ, Bf tathā ahaṃ.
7 Cks Cs2 dukkha-.
8 Cs2 citto, Bdf ṭhito.
9 Ck Cs2 hatthehatthaṃ, Cs atthehatthaṃ corr. to hatthehatthaṃ.
10 Bd sivi.
11 Ck maṃvivā, Cs Cs2 miṃmivā.
12 so all three MSS. instead of -o?
13 Bd omits va.
14 Ck Cs2 -nāti, Cs nāti corr. to -ṇātīti.
15 Bd -kaṃ kicca.
16 Cks Cs2 -rādikaṃ.
17 Bd -vivāhaṃsaṃ.
18 Cks Cs2 -mittatā, Bd -mittā.
19 Bd -ke-.
20 Bd nippatto, Cks Cs2 nibbatti.
21 Bd omits i-lo-.
22 Cks Cs2 -yuttakammaṃ.
23 Bd -to.
24 Bd pāpanivā-.
25 Bd -dāyakattā.
26 Bd hāpetvā, Ck avhā-.
27 Bd parivi-.
28 Ck omits sa -- ti, Cs sahassajinneva corr. to -jiṇṇo va, omitting ti,
Cs2 -jiṇṇe va? Bd -jino-.
29 Bd -jino-.
30 Ck yavāsaṃ, Cs savāyaṃ corr. to sacāyaṃ, Cs2 yavāyaṃ, Bd yathāyaṃ.
31 Cks Cs2 -deyyuṃ.
32 Cs Cs2 Bd jino.
33 Bd nippatiṭho, iti attho.
[page 469]
8. Ādittajātaka. (424.) 469
yathā peto ti yathā mato peto hutvā uppajjeyya, jīvamāno yeva tathā ma-
nussapeto jāto 'smīti attho, sukhakāme dukkhāpetvā ti sukhakāme satte
dukkhāpetvā, sukhakāmo ti pi pāṭho, sayaṃ sukhakāmo aññaṃ1 dukkhāpetvā
ti attho, āpanno smi padaṃ iman ti imaṃ evarūpaṃ koṭṭhāsaṃ patto
'smi, pathan2 ti pi pāṭho, imaṃ3 dukkhassa pathabhūtaṃ4 attabhāvaṃ patto
smīti attho, cito5 bhānumatāmivā 'ti bhānumā vuccati aggi, vītaccikaṅ-
gārehi samantā parikiṇṇe6 viya sarīre uṭṭhitena7 mahāḍāhena8 ḍayhanto9 kāyi-
kacetasikasukhaṃ nāma na vindāmīti vadati.
Evañ ca pana vatvā "ahaṃ mahārāja sukhakāmo paraṃ10 duk-
khāpetvā diṭṭhe va dhamme manussapeto jāto 'smi11, tvaṃ pāpaṃ
mā kari, attano12 nagaraṃ gantvā dānādīni puññāni karohīti" āha.
Rājā tathā katvā saggapathaṃ13 pūresi.
Sarabhaṅgasatthā imaṃ kāraṇaṃ āharitvā tāpasaṃ saññā-
pesi. So tassa kathāya14 saṃvegaṃ paṭilabhitvā taṃ vanditvā
khamāpetvā kasiṇaparikammaṃ katvā naṭṭhaṃ jhānaṃ paṭi-
pākatikaṃ akāsi. Sarabhaṅgo tassa tattha vasituṃ adatvā
taṃ ādāya attano assamaṃ gato.
Satthā imaṃ dessanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi (Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭ-
ṭhahi): "Tadā Nārado ukkaṇṭhitabhikkhu ahosi15, Sālissaro Sāriputto,
Meṇḍissaro Kassapo, Pabbato Anuruddho, Kāḷadevalo Kaccāno16,
Anusisso17 Ānando, Kisavaccho Moggallāno18, Sarabhaṅgo pana aham
evā" 'ti. Indriyajātakaṃ19.
8. Ādittajātaka.
Ādittasmin ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto asa-
disadānaṃ ārabbha kathesi. Asadisadānaṃ Mahāgovindasuttavaṇṇa-
nato vitthāretvā kathetabbaṃ. Tassa pana dinnadivasato dutiyadivase
dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso Kosalarājā vicinitvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd paraṃ.
2 Bd puttasmiṃ.
3 Bd idaṃ.
4 Bd pajābhutaṃ.
5 Ck Cs2 cite, Bd ṭhito.
6 Ck -kinno, Cs2 -kiṇṇo, Bd -kiṇṇā.
7 Cs Bd -te.
8 Bd -ḍāye.
9 Bd dayyanto.
10 Ck Cs2 para, Cs para corr. to paraṃ, Bd varaṃ.
11 Bd tasmā in the place of smi.
12 Bd omits attano.
13 Bd sakkapūraṃ.
14 Bd dhammaka-.
15 Bd adds nagarasobhagipurāṇadutiyikā.
16 Bd kaccāyano, Cs2 kasāsano.
17 Bd anupiyo.
18 Bd mahāmo-.
19 Bd adds sattamaṃ.
[page 470]
470 VIII. Aṭṭanipāta. 1.Kaccānivagga. (43.)
va khettaṃ1 ñatvā Buddha-pamukhassa ariyasaṃghassa mahādānaṃ2
adāsīti". Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi kathāya
sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" 'ti vutte "anacchariyaṃ
bhikkhave rañño3 vicinitvā anuttare puññakhette dānapatiṭṭhāpanaṃ,
porāṇakapaṇḍitāpi vicinitvā va4 dānaṃ5 adaṃsū" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Sovīraraṭṭhe6 Roruvanagare Bharatamahā-
rājā7 nāma dasarājadhamme akopetvā catūhi saṃgahavatthūhi
janaṃ saṃgaṇhanto mahājanassa mātāpitiṭṭhāne8 ṭhatvā ka-
paṇiddhikavanibbakayācakādīnaṃ9 mahādānaṃ pavatteti. Tassa
Samuddavijayā10 nāma aggamahesī ahosi paṇḍitā ñāṇasam-
pannā. So ekadivasaṃ dānaggaṃ olokento "mayhaṃ dānaṃ
dussīlā lolasattā bhuñjanti11, taṃ maṃ na hāseti12, ahaṃ kho
pana sīlavantānaṃ aggadakkhineyyānaṃ13 paccekabuddhānaṃ
dātukāmo, te ca Himavantapadese vasanti, ko nu kho te ni-
mantetvā ānessati14, kaṃ pesessāmīti" cintetvā tam atthaṃ
deviyā ārocesi. Atha naṃ sā āha: "mahārāja, mā cinta-
yittha, amhākaṃ dātabbadānabalena sīlabalena saccabalena
pupphāni pesetvā paccekabuddhe nimantetvā tesaṃ āgatakāle
sabbaparikkhārasampannaṃ dānaṃ dassāmā" 'ti. Rājā "sādhū"
'ti sampaṭicchitvā "sakalanagaravāsino sīlaṃ samādiyantū" 'ti15
bheriñ carāpetvā sayam pi saparijano uposathaṅgāni adhiṭṭhāya
mahādānaṃ pavattetvā sumanapupphapuṇṇaṃ suvaṇṇasamuggaṃ
gāhāpetvā pāsādā oruyha rājaṅgaṇe ṭhatvā pañcaṅgāni paṭha-
viyaṃ patiṭṭhāpetvā pācīnadisābhimukho vanditvā "pācīna-
disāyaṃ16 arahante vandāmi, sace amhākaṃ koci guṇo atthi
amhesu anukampaṃ katvā amhākaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā" 'ti
vatvā sattapupphamuṭṭhiyo khipi. Pācīnadisāyaṃ pacceka-
buddhānaṃ abhāvā17 punadivase nāgamiṃsu. Dutiyadivase
dakkhiṇadisaṃ namassi, tato pi nāgatā. Tatiyadivase pacchi-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd puññakhe-.
2 Bd asadisadā-.
3 Cks Cs2 -ā.
4 Bd omits va.
5 Bd mahādā-.
6 Bd siviraṭhe.
7 Bd roruvama-.
8 Bd -tu-.
9 Bd -kānaṃ.
10 Cs samuda-, Bd samutta-.
11 Bd -tīti.
12 Bd toseti.
13 Bd omits a-
14 Cks Cs2 -ssanti.
15 Bd samādayanti nagaraṃ.
16 Bd -ya.
17 Bd -vena.
[page 471]
8. Ādittajātaka. (424.) 471
madisaṃ namassi, tato pi nāgatā. Catutthadivase uttaradisaṃ
namassi, namassitvā ca pana "Uttarahimavanta-padesavāsino
paccekabuddhā1 amhākaṃ bhikkhaṃ gaṇhantū" 'ti satta-
pupphamuṭṭhiyo vissajjesi, pupphāni gantvā Nandamūlaka-
pabbhāre2 pañcannaṃ paccekabuddhasatānaṃ3 upari patiṃsu,
te āvajjamānā raññā attano nimantitabhāvam ñatvā punadivase
satta4 paccekabuddhe āmantetvā "mārisā rājā vo5 nimanteti,
tassa saṃgahaṃ karothā" 'ti vadiṃsu. Paccekabuddhā6 ākā-
senāgantvā7 rājadvāre8 {otariṃsu}. Te disvā rājā somanassa-
jāto vanditvā pāsādaṃ āropetvā mahantaṃ sakkāraṃ katvā
dānaṃ datvā bhattakiccapariyosāne punadivasatthāya9 puna-
divasatthāyā ti evaṃ pañcamadivase10 nimantetvā chāhaṃ
bhuttānaṃ11 sattamadivase sabbaparikkhāradānaṃ sajjetvā
suvaṇṇakhacitāni12 mañcapīṭhāni paññāpetvā ticīvarādike sabbe13
samaṇaparibhoge sattannaṃ paccekabuddhānaṃ santike ṭha-
petvā14 "ime parikkhāre15 tumhākaṃ demā" 'ti vanditvā16
tesaṃ bhattakiccapariyosāne rājā ca devī ca ubho pi vanditvā17
namassamānā aṭṭhaṃsu. Atha nesaṃ anumodanaṃ karonto
saṃghatthero dve gāthā abhāsi:
Ja_VIII,1.8(=424).1: Ādittasmiṃ agārasmiṃ yaṃ nīharati bhājanaṃ18 (cfr. Saṃyutta p.31)
taṃ tassa hoti atthāya no ca yaṃ tattha ḍayhati. || Ja_VIII:69 ||
Ja_VIII,1.8(=424).2: Evaṃ ādīpito19 loko20 jarāya maraṇena ca,
nīhareth'; eva21 dānena, dinnaṃ hi22 hoti nībhatan23 ti. || Ja_VIII:70 ||
Tattha ādittasmin ti taṃkhaṇe pajjalite, bhājanan ti yaṃ kiñc'; ūpa-
karaṇaṃ, no ca yaṃ tatthā 'ti yaṃ pana tattha ḍayhati antamaso ratana-
santharo24 pi sabbaṃ tassa anupakāram25 eva hoti, jarāya maraṇena cā
'ti desanāsīsam etaṃ, atthato pan'; esa ekādasahi aggīhi ādīpito nāma, nī-
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck Cs2 add addhā.
2 Bd omits ka.
3 Bd sattanaṃ paccekabuddhānaṃ.
4 Bd -se saṅghattherā te.
5 Bd -sa roru vo.
6 Bd satta pa-.
7 Bd -na-.
8 Bd -raṃ.
9 Cs omits pu-.
10 Bd chadi-.
11 Bd omits chā--naṃ.
12 Bd sattaratanakha-.
13 Bd sappassa.
14 Bd adds mayaṃ.
15 Bd sabbapa-.
16 Bd vatvā.
17 Bd omits va-.
18 Bd bho-.
19 Cks Cs2 -di-, Bdf evamādipi-.
20 Cks -ke.
21 Bd niharateva, Bf nihareteva.
22 Cs2 Bd omit hi.
23 Cs sunīhatan corr. to nī-, Bd suṇibha-, Bf suniha-.
24 Cks Cs2 -thate, Bd tiṇasanthāro.
25 Bd -karaṇam.
[page 472]
472 VIII. Aṭṭhanipāta. 1. Kaccānivagga. (43.)
harethevā1 'ti tato ekādasahi aggīhi pajjalitā lokā2 dasavidhadānavatthu-
bhedaṃ taṃ taṃ parikkhāraṃ3 dānacetanāya nikkaḍḍheth'; eva4, dinnaṃ
hīti5 appaṃ vā hi6 bahuṃ vā yaṃ dinnaṃ tad eva nībhataṃ7 nāma hotīti8.
Evaṃ saṃghatthero anumodanaṃ katvā "appamatto hohi
mahārājā" 'ti rañño ovādaṃ datvā ākāse uppatitvā pāsāda-
kaṇṇikaṃ dvidhā katvā gantvā9 Nandāmūlakappabbhāre10 yeva
otari11, tassa dinnaparikkhāro12 pi ten'; eva13 saddhiṃ uppa-
titvā pabbhāre14 yeva otari, rañño ca deviyā ca sakalasarīraṃ
pītiyā puṇṇaṃ ahosi. Evaṃ tasmiṃ gate avasesāpi15
Ja_VIII,1.8(=424).3: Yo dhammaladdhassa dadāti dānaṃ (cfr. Saṃyutta p. 20-22)
uṭṭhānaviriyādhigatassa jantu (no)
atikkamma so Vetaraṇiṃ Yamassa
dibbāni ṭhānāni upeti16 macco. || Ja_VIII:71 ||
Ja_VIII,1.8(=424).4: Dānañ ca yuddhañ ca samānam āhu:
appāpi santā bahuke jinanti,
appam pi ce saddahāno17 dadāti
ten'; eva so hoti sukhī parattha. || Ja_VIII:72 ||
Ja_VIII,1.8(=424).5: Viceyya dānaṃ Sugata-ppasatthaṃ,
ye dakkhiṇeyyā idha jīvaloke
etesu dinnāni mahapphalāni
bījāni vuttāni yathā sukhette. || Ja_VIII:73 ||
Ja_VIII,1.8(=424).6: Yo pāṇabhūtāni aheṭhayañ caraṃ
parūpavādā na karoti pāpaṃ
bhīruṃ18 pasaṃsanti, na hi19 tattha sūraṃ,
bhayā hi santo na karoti pāpaṃ. || Ja_VIII:74 ||
Ja_VIII,1.8(=424).7: Hīnena brahmacariyena khattiye upapajjati
majjhimena ca devattaṃ, uttamena visujjhati. || Ja_VIII:75 ||
Ja_VIII,1.8(=424).8: Addhā hi dānaṃ bahudhā pasatthaṃ
dānā ca kho dhammapadaṃ va seyyo,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd niharatevā.
2 Bd toloko.
3 Bd -radānaṃ.
4 Bd nikkhateva.
5 Bd hotīti.
6 Bd omits hi.
7 Bd sunibha-.
8 Bd hoti.
9 Bd omits ga-.
10 Bd omits ka.
11 Bd -risuṃ.
12 Bd te pari- in the place of tassa dinnapari-.
13 Bd tehi.
14 Bd nandamūlapa-.
15 Bd -sā gāthā abhāsi.
16 Cks Cs2 upenti.
17 Ck -hano.
18 Ck Cs2 Bd -rū, Cs -ru.
19 so Cks Cs2 Bd; Bf omits hi.
[page 473]
8. Ādittajātaka. (424.) 473
pubbe va hi pubbatar'; eva1 santo
nibbānam ev'; ajjhagamū sapaññā ti || Ja_VIII:76 ||
evam ekekāya gāthāya anumodanam katvā tath'; eva aga-
maṃsu2 saddhiṃ parikkhārehi.
Tattha dhammaladdhassā 'ti khīṇāsavaṃ ādiṃ katvā yāva vipassaka-
yogāvacaro puggalo dhammassa laddhattā dhammaladdho nāma, sv-eva3 uṭṭhāna-
viriyena4 tassa dhammassa adhigatattā uṭṭhānaviriyādhigato5 nāma, tassa
puggalassa yo jantu dadāti dānan ti attho, dhammena6 laddhassa uṭṭhāna-
saṃkhātena viriyenādhigatassa deyyadhammassa aggaṃ gahetvā yo jantu sīla-
vantesu dānaṃ dadātīti pi7 attho, upayogatthe vā sāmivacanaṃ katvāp'; ettha
attho veditabbo, Veteraṇīti8 desanāsīsam etaṃ, aṭṭha mahāniraye soḷasa ca
ussade atikkamitvā ti attho, dibbāni ṭhānāṇi upetīti devaloke uppajjati,
samānamāhū 'ti sadisaṃ vadanti, khayabhīrukassa9 hi dānaṃ n'; atthi bhaya-
bhīrukassa yuddhaṃ10 n'; atthi, jīvite ālayaṃ vijahitvā yujjhanto yujjhituṃ11
sakkoti, bhogesu ālayaṃ vijahitvā va dāyako dātuṃ sakkoti, ten'; eva taṃ ubha-
yaṃ samānan ti vadanti, appāpi santā ti thokāpi samānā pariccattajīvitā ba-
huke jinanti, evam evaṃ appāpi muñcanacetanā bahum pi maccheracittaṃ lo-
bhādiṃ vā12 kilesagahanaṃ jināti13, appampi ce ti thokam pi ce deyya-
dhammaṃ kammañ ca phalañ ca saddahanto deti, teneva so ti tena paritta-
deyyadhammavatthukena parittakena pi cāgena parattha14 sukhī hoti mahārājā
'ti, viceyya dānan ti dakkhiṇañ ca15 dakkhiṇeyyañ ca16 vicinitvā17 dinna-
dānaṃ, tattha yaṃ vā taṃ vā adatvā aggaggaṃ18 paṇītaṃ deyyadhammaṃ vi-
cinitvā dento19 dakkhiṇaṃ vicināti nāma, yesaṃ vā20 tesaṃ vā adatvā sīlādi-
guṇasampanne21 vicinitvā tesaṃ dadanto dakkhiṇeyye22 vicināti nāma, Suga-
tappasatthan ti evarūpaṃ dānaṃ Buddhehi23 pasatthaṃ, tattha dakkhiṇeyya-
vicinanaṃ24 dassetuṃ ye dakkhiṇeyyā ti ādi vuttaṃ, tattha dakkhiṇeyyā
ti dakkhiṇāya25 anucchavikā Buddhādayo, pāṇabhūtānīti pāṇasaṃkhātāni
bhūtāni aheṭhayanto26 kāruññena aviheṭhento caramāno, parūpavādā ti parū-
pavādabhayena pāpaṃ na karoti, bhīrun ti upavādā bhīrukaṃ27, na hi tat-
tha sūran ti yo pana ayonisomanasikārena tasmiṃ upavāde sūro hoti taṃ
paṇḍitā na-ppasaṃsanti, bhayā hīti upavādabhayena hi paṇḍitā pāpaṃ na
karonti, hīnena brahmacariyenā 'ti bāhiratitthāyatane tāva methunavirati-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -reca.
2 Bd āgamaṃsuṃ.
3 Cks Cs2 yeva.
4 Cs uṭṭhānena vi-.
5 Cks Cs2 -gamo.
6 Bd adds vā.
7 Bd omits pi.
8 so all four MSS.
9 Cs2 bhaya-.
10 Bd hutaṃ.
11 Bd vavijituṃ.
12 Bd lobhādigataṃ.
13 Bd jānāti.
14 Bd paritta.
15 Bd omits da-.
16 Bd adds deyyadhammaṃ.
17 Bd uci-.
18 Bd aggaṃ.
19 Bd dadanto.
20 Bd omits vā.
21 Bd -nno.
22 Cs -neyya corr. to -ṇeyye, Cs2 -ṇeyya, Bd -ṇeyyaṃ.
23 Bd adds pi.
24 Ck vicinantaṃ, Cs -nantaṃ corr. to -nananaṃ, Cs2 vicinnaṃ or -nanaṃ,
Bd vicinandaṃ.
25 Bd -ṇaṃ.
26 Bd avihedhayanti.
27 Cs2 -dabhī-, Bd -dahedukaṃ.
[page 474]
474 VIII. Aṭṭhanipāta. 1. Kaccānivagga. (43.)
sīlamattakaṃ1 hīnabrahmacariyaṃ2 nāma, tena khattiyakule uppajjati3, jhānassa
upacāramattaṃ majjhimaṃ, tena devaloke uppajjati3, aṭṭha samāpattiyo utta-
maṃ, tena Brahmaloke uppanno4 visujjhati nāma, sāsane pana sīlavantass'; eva
paṇidhāya5 brahmacariyaṃ hīnaṃ nāma, parisuddhasīlass'; eva samāpattinibbat-
tanaṃ majjhimaṃ nāma, parisuddhasīle ṭhatvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahatta-
patti10 uttamaṃ nāma, osānagāthāya attho: mahārāja kiñcāpi hi ekaṃsen'; eva
dānaṃ bahudhā pasatthaṃ7 vaṇṇitaṃ dānato pana8 samathavipassanāsaṃkhātaṃ
nibbānasaṃkhātañ ca dhammakoṭṭhāsabhūtaṃ9 dhammapadam eva uttari-
taraṃ, kiṃkāraṇā: pubbe va hi imasmiṃ kappe Kassapadasabalādayo pubbatar'
eva10 Vessabhūdasabalādayo santo11 sappurisā sapaññā samathavipassanā12
bhāvetvā nibbānam eva ajjhagamū13 adhigatā ti.
Evaṃ sattamapaccekabuddho14 anumodanāya rañño Amata-
mahānibbānaṃ vaṇṇetvā rājānaṃ appamādena ovaditvā vutta-
nayena attano vasanaṭṭhānam eva gato. Rājāpi saddhiṃ
mahesiyā15 yāvajīvaṃ16 dānaṃ datvā17 saggapadaṃ18 pūresi.
Satthā imaṃ desanaṃ19 āharitvā "evaṃ pubbe pi paṇḍitā vi-
ceyyadānaṃ adaṃsū" 'ti vatvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā pacceka-
buddhā parinibbāyiṃsu, Samuddavijayā Rāhulamātā ahosi, Bharatarājā20
aham evā" 'ti. Ādittajātakaṃ21.
9. Aṭṭhānajātaka.
Gaṅgākumudinīti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto ekaṃ
ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Taṃ22 hi bhikkhuṃ
Satthā "saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhito" ti23 pucchitvā "sac-
caṃ bhante" ti "kiṃkāraṇā" ti "kilesavasenā" 'ti "bhikkhu mātu-
gāmo nāma akataññū mittadūbhī avissāsaniyo24, atīte paṇḍitā25 deva-
sikaṃ sahassaṃ dentāpi26 mātugāmaṃ tosetuṃ nāsakkhiṃsu, sā27
ekadivasamattaṃ sahassaṃ alabhitvā va te28 gīvāya29 gāhāpetvā nī-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -mattha-.
2 Bd hīnaṃ-.
3 Bd upapajjati.
4 Bd upapajjanto.
5 Cs Cs2 -ni-
6 Bd arahatthupatti.
7 Ck Cs2 -ttha, Cs -ttha corr. to -tthaṃ.
8 Bd omits pana.
9 Bd -sa.
10 Bd puppedhireca.
11 Ck sattā, Cs2 santā?
12 Bd -naṃ.
13 Cs -mu, Cs2 -mo, Bd acchagamuṃ.
14 Bd sattapaccekabuddhā.
15 Bd aggama-.
16 Bd omits yā-.
17 Bd adds yāvajīvaṃ ṭhatvā tato cavetvā.
18 Bd saggapūraṃ.
19 Bd dhammade-.
20 Bd roruvamahārājā pana.
21 Bd adds aṭhamaṃ.
22 Bd tañ.
23 Bd sīti.
24 Cs avi- corr. to ava-, Bd avisāsaniyo.
25 Bd -tāpi.
26 Bd dinnāpi.
27 Bd esā.
28 Bd omits va te.
29 Bd -yaṃ.
[page 475]
9. Aṭṭhānajātaka. (425.) 475
harāpesi, evaṃ akataññū mātugāmo, mā tassa1 kāraṇā kilesavasaṃ
gacchā" 'ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
tassa ca putto Brahmadattakumāro Bārāṇasiseṭṭhino ca putto
Mahādhanakumāro2 nāma3 sahapaṃsukīḷitā4 sahāyā6 ahesuṃ,
ekācariyakule yeva sippaṃ uggaṇhiṃsu6. Kumāro7 pitu acca-
yena rajje patiṭṭhāsi8, seṭṭhiputto pi 'ssa santike yevāhosi9.
Bārāṇasiyaṃ ca ekā nagarasobhaṇī10 vaṇṇadāsī abhirūpā
ahosi sobhaggappattā. Seṭṭhiputto devasikaṃ sahassaṃ datvā
niccakāle tāya yeva saddhiṃ abhiramanto pitu accayena
seṭṭhiṭṭhānaṃ labhitvā11 taṃ na12 vijahi13, tath'; eva deva-
sikaṃ sahassaṃ datvā abhirami. So14 divasassa tayo vāre
rājupaṭṭhānaṃ gacchati. Ath'; assa ekadivasaṃ sāyaṃ15 rāju-
paṭṭhānaṃ gatassa raññā saddhiṃ samullapantass'; eva suriyo
atthamito16, andhakāraṃ jātaṃ. So rājakulā nikkhamitvā
"idāni gehaṃ gantvā āgamanavelā n'; atthi, nagarasobhaṇiyā
yeva gehaṃ gamissāmīti" upaṭṭhāke uyyojetvā ekako va tassā
gehaṃ pāvisi. Atha naṃ sā disvā va17 "ayyaputta sahassaṃ
ābhatan" ti āha18. "Bhadde19 ajja ativikālo jāto, tasmā gehaṃ
agantvā20 manusse uyyojetvā ekako va paviṭṭho 'smi21, sve22
pana te dve sahasse23 dassāmīti24". Sā cintesi: "sac'; āhaṃ
ajja okāsaṃ karissāmi aññesu pi divasesu tucchahattho25 āga-
missati, evaṃ me dhanaṃ parihāyissati, na dāni 'ssa okāsaṃ
karissāmīti26. Atha naṃ evam āha: "sāmi mayaṃ vaṇṇadā-
siyo nāma, amhākaṃ sahassaṃ keḷi27 nāma n'; atthi28, āhara
sahassan" ti. "Bhadde sve diguṇaṃ29 āharissāmīti" punap-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tassā.
2 Bd mahaddha-.
3 Bd adds te ubho pi.
4 Bd -kiḷakā.
5 Bd -yakā.
6 Bd gaṇhisu.
7 Bd rājaku-.
8 Bd rajjaṃ patiṭhāpesi.
9 Bd yeva a-.
10 Ck -soṇī, Cs -sobhinī, Cs2 -sobhati, Bd -sobhaṇi.
11 Bd -tvāpi.
12 Bd na taṃ.
13 Bd jivati.
14 Bd seṭhiputto.
15 Bd omits sāyaṃ.
16 Bd athaṅgamito.
17 Bd omits va.
18 Cks Cs2 omit āha.
19 Bd adds ahaṃ.
20 Cs āg- corr. to ag-, Bd anāg-.
21 Bd smīti āha.
22 Cs2 yeva, Cs sace corr. to sve.
23 Bd -ssāni.
24 Cs adds demāti.
25 Bd -hatthako.
26 Bd dassāmiti.
27 Cks Cs2 -ssa keḷi, Bd sahassaṃ adatvā keḷi.
28 Bd natthīti.
29 Bd dvī-.
[page 476]
476 VIII. Aṭṭhanipāta. 1. Kaccānivagga. (43.)
puna yāci. Nagarasobhanā1 dāsiyo āṇāpesi: "etassa idha ṭhatvā
maṃ2 oloketuṃ mā adattha, gīvāya3 naṃ gahetvā nīharitvā
dvāraṃ pidahathā" 'ti4. Tā5 tathā akaṃsu6. So7 cintesi:
"ahaṃ imāya saddhiṃ asītikoṭidhanaṃ khādiṃ, sā maṃ eka-
divasaṃ tucchahatthaṃ disvā gīvāya3 gahetvā nīharāpesi, aho
mātugāmo nāma pāpo nillajjo akataññū mittadūbhīti" so mātu-
gāmassa aguṇaṃ anussaranto anussaranto va virajji paṭikkūla-
saññaṃ paṭilabhi gharāvāse pi ukkaṇṭhi, tato8 "kim me gharā-
vāsena, ajj'; eva nikkhamitvā pabbajissāmīti" puna gehaṃ
agantvā9 rājānam pi adisvā va nagarā nikkhamitvā araññaṃ
pavisitvā Gaṅgātīre assamaṃ māpetvā pabbajitvā10 jhānā-
bhiññaṃ nibbattetvā11 vanamūlaphalāhāro tattha vāsaṃ kap-
pesi. Rājā taṃ12 apassanto "kahaṃ me13 sahāyo" ti pucchi.
Nagarasobhaniyāpi14 katakammaṃ15 sakalanagare pākaṭaṃ
jātam. Ath'; assa tam atthaṃ ācikkhitvā "iti te deva sahāyo
lajjāya gharam pi agantvā9 araññaṃ pavisitvā pabbajito kirā"
'ti kathayiṃsu16. Rājā17 nagarasobhaniṃ pakkosāpetvā "sac-
caṃ kira tvaṃ ekadivasaṃ sahassaṃ alabhitvā mama sahāyaṃ
gīvāya3 gāhāpetvā18 nīharāpesīti" pucchi. "Saccaṃ devā" 'ti.
"Pāpe jammi sīghaṃ mama sahāyassa gataṭṭhānaṃ gantvā19
ānehi, noce ānesi jīvitaṃ te n'; atthīti". Sā rañño vacanaṃ sutvā
bhītā rathaṃ āruyha mahantena parivārena nagarā nikkhamitvā
tassa gataṭṭhānaṃ20 pariyesantī sutivasena21 sutvā tattha gan-
tvā vanditvā "ayya mayā22 andhabālabhāvena katadosaṃ23
saha24, na pun'; evaṃ karissāmīti yācitvā "sādhu khamāmi25,
n'; atthi me tayi āghāto" ti vutte "sace26 me khamatha mayā
saddhiṃ rathaṃ abhirūhatha27, nagaraṃ gacchissāma, nagaraṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ni.
2 Bd omits maṃ.
3 Bd -yaṃ.
4 Bd adds āha.
5 Bd taṃ sutvā dāsiyo.
6 Bd karisu.
7 Bd atha so.
8 Cs2 tatho, Bd ukkaṇṭhito.
9 Bd anāg-.
10 Bd omits pa-.
11 Bd upādetvā.
12 Cks Cs2 naṃ.
13 Bd mama.
14 Bd -ṇi-
15 Bd kataṃ-.
16 Bd -to bhavissatīti ahaṃsu.
17 Bd adds taṃ sutvā.
18 Bd kaḍhitvā.
19 Bd adds taṃ.
20 Bd vasanaṭhānaṃ.
21 Bd omits su-.
22 Cs mayaṃ, Bd mahaṃ.
23 Bd kataṃ-.
24 Bd khamatha ahaṃ.
25 Bd adds te.
26 me--sace wanting in Bd.
27 Bd -rūyha.
[page 477]
9. Aṭṭhānajātaka. (425.) 477
gatakāle yeva yaṃ1 mama ghare dhanaṃ atthi sabbaṃ dassā-
mīti" āha. So tassā vacanaṃ sutvā "bhadde idāni tayā sad-
dhiṃ gantuṃ na sakkā, yadā pana imasmiṃ loke yaṃ2 na
bhavitabbaṃ taṃ bhavissati api nāma tadā gaccheyyan" ti
vatvā paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.9(=425).1: Gaṅgā kumudinī santā3 saṃkhavāṇṇā ca4 kokilā
jambu tālāphalaṃ dajjā5 atha nūna tadā siyā ti. || Ja_VIII:77 ||
Tass'; attho: bhadde yathā hi kumudasarā kumudehi sañchannā tiṭṭhanti
tath'; eva sace sakalāpi mahā-Gaṅgā kumudinī sīghasotaṃ6 pahāya santā upa-
santā siyā sabbakokilā ca saṃkhavaṇṇā bhaveyyuṃ7 sabbo pi ca jamburukkho
tālaphalaṃ dadeyya atha nūna tadā siyā ti atha tādise kāle amhākam pi
samāgamo nūna siyā bhaveyya nāmā 'ti vuttaṃ hoti.
Evaṃ vatvā puna pi tāya "ehi8, gacchām'; evā9" 'ti vutte
"gacchissām'; evā10" 'ti vatvā "kasmiṃ11 kāle" ti "asukasmiñ
cā" 'ti vatvā sesagāthā abhāsi:
Ja_VIII,1.9(=425).2: Yadā kacchapalomānaṃ pavāro tividho siyā
hemantikaṃ pāpuraṇaṃ atha nūna tadā siyā. || Ja_VIII:78 ||
Ja_VIII,1.9(=425).3: Yadā makasadāṭhānaṃ12 aṭṭālo13 sukato siyā
daḷho ca appakampī ca atha nūna tadā siyā. || Ja_VIII:79 ||
Ja_VIII,1.9(=425).4: Yadā sasavisāṇānaṃ nisseṇi sukatā siyā
saggassārohaṇatthāya14 atha nūna tadā siyā. || Ja_VIII:80 ||
Ja_VIII,1.9(=425).5: Yadā nisseṇim āruyha candaṃ khādeyyuṃ mūsikā
Rāhuñ ca paripāteyyuṃ15 atha nūna tadā siyā. || Ja_VIII:81 ||
Ja_VIII,1.9(=425).6: Yadā surāghaṭaṃ pītvā makkhikā gaṇacārinī
aṅgāre16 vāsaṃ kappeyyuṃ atha nūna tadā siyā. || Ja_VIII:82 ||
Ja_VIII,1.9(=425).7: Yadā bimboṭṭhasampanno gadrabho sumukho siyā
kusalo naccagītassa atha nūna tadā siyā. || Ja_VIII:83 ||
Ja_VIII,1.9(=425).8: Yadā kākā ulūkā ca mantayeyyuṃ rahogatā
aññamaññaṃ pihayeyyuṃ17 athā nūna tadā siyā. || Ja_VIII:84 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vo in the place of yeva yaṃ.
2 Bd yena.
3 Bd -santi.
4 Cks Cs2 va.
5 Bd tālāggaṃ dajja.
6 Bd sighaṃsotābhāvaṃ, Cks Cs2 dīghasotam.
7 Cs -yya.
8 Bd adds ayya.
9 Bd gacchāmā.
10 Bd -ssami.
11 Ck Cs2 tasmiṃ.
12 Bdf -sapādānaṃ.
13 Bd aṭṭako, Bf aṭṭā.
14 Ck saggassa rohaṇaṇīya, Cs saggassa rohaṇa niya, Cs2 saggassa
rohaṇaya, Bd saggarohatthā.
15 Ck Cs2 -pādeyyuṃ, Cs paṭipādeyyuṃ, Bd parivādeyya corr. to -teyya,
Bf paripābheyyuṃ.
16 Bd aggarā.
17 Bd visāseyya.
[page 478]
478 VIII. Aṭṭhanipāta. 1.Kaccānivagga. (43.)
Ja_VIII,1.9(=425).9: Yadā pulasapattānaṃ1 chattaṃ thirataraṃ siyā
vassassa paṭighātāya atha nūna tadā siyā. || Ja_VIII:85 ||
Ja_VIII,1.9(=425).10: Yadā kuluṃko2 sakuṇo pabbataṃ Gandhamādanaṃ
tuṇḍenādāya gaccheyya atha nūna tadā siyā. || Ja_VIII:86 ||
Ja_VIII,1.9(=425).11: Yadā sāmuddikaṃ nāvaṃ sayantaṃ3 savaṭākaraṃ
ceṭo4 ādāya gaccheyya atha nūna tadā siyā. || Ja_VIII:87 ||
Tattha tividho ti eko kacchapalomamayena pupphena eko tūlena eko
ubhayenā 'ti evaṃ tippakāro, hemantikaṃ pāpuraṇan ti himapātasamaye
pāpuraṇāya bhavituṃ samattho, atha nūna tadā siyā ti atha tasmiṃ kāle
mama tayā saddhiṃ ekaṃsen'; eva saṃsaggo siyā, evaṃ sabbattha pacchima-
padaṃ5 yojetabbaṃ, aṭṭālo sukato6 ti abhirūhitvā yujjhantaṃ purisasataṃ
dhāretuṃ yathā sakkoti evaṃ sukato, paripāteyyun7 ti palāpeyyuṃ, aṅgāre
ti vītaccikaṅgārasanthare, vāsaṃ kappeyyun tī ekekaṃ surāghaṭam pivitvā
mattā vaseyyuṃ, bimboṭṭhasampanno ti bimbaphalasadisehi oṭṭhehi sa-
mannāgato, sumukho ti suvaṇṇādāsasadisamukho8, pihayeyyun ti añña-
maññassa sampattiṃ icchantā pihayeyyuṃ pattheyyuṃ, pulasapattānan9 ti
saṇhānaṃ pulasagacchapaṇṇānaṃ10, kuluṃko ti eko khuddakasakuṇo, sā-
muddikan ti samuddapakkhandanamahānāvaṃ11, sayantaṃ savaṭā-
karan12 ti yantena c'; eva13 vaṭākarena14 ca{15} saddhiṃ sambhārayuttaṃ16,
ceṭo17 ādāyā 'ti yadā evarūpaṃ nāvaṃ khuddako gāmadārako hatthena ga-
hetvā gaccheyyā 'ti attho.
Iti Mahāsatto imā aṭṭhānaparikappena ekādasa gāthā
abhāsi. Tā18 sutvā nagarasobhanī19 Mahāsattaṃ khamāpetvā
nagaraṃ gantvā rañño taṃ kāraṇaṃ ārocetvā attano jīvitaṃ
yācitvā gaṇhi.
Satthā imaṃ desanaṃ20 āharitvā "evaṃ bhikkhu mātugāmo nāma
akataññū mittadūbhīti" vatvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi
(Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi): "Tadā
rājā Ānando ahosi, tāpaso21 aham evā" 'ti. Aṭṭhānajātakaṃ22.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pulā-, Bf mūlā-.
2 Bd kaluko.
3 Bd pay-.
4 Bdf ceko.
5 Bd -maṃ-.
6 Bd aṭṭalo sukaṭo.
7 Cks Cs2 -pāde-, Bd -vāre-.
8 Cs suvaṇṇadāsasadise, Cs2 svaṇṇā-, Bd suvaṇṇāadāsasadiso-.
9 Bd mulāsamattā-.
10 Bd mulāsagacchapattānaṃ.
11 Bd sāmudda-, Cks Cs2 samuddapakkhanānaṃ.
12 Bd payanti vasatākāran.
13 Cks Cs2 ce, Bd omits ceva.
14 Bd vasatākārena.
15 Bd omits ca.
16 Bd sappasambhā-.
17 Bd ceko.
18 Bd taṃ.
19 Bd -ṇi.
20 Bd dhammade-.
21 Bd adds pana.
22 Bd. adds navamaṃ.
[page 479]
10. Dīpijātaka. (426.) 479
10. Dīpijātaka.
Khamanīyaṃ1 yāpanīyan ti. Idaṃ Satthā Jetavane2
viharanto ekaṃ eḷikaṃ ārabbha kathesi. Ekasmiṃ hi samaye
Moggallānatthero3 giriparikkhitte ekadvāre giribbajasenāsane4 vihāsi.
Dvārasamīpe yev'; assa5 caṃkamo ahosi. Tadā eḷakapālakā "eḷakā
ettha carantū" 'ti giribbajaṃ pavesetvā kīḷantā viharanti. Tesu eka-
divasaṃ sāyaṃ āgantvā eḷake gahetvā gacchantesu ekā eḷikā dūre
caramānā eḷake nikkhamante adisvā ohīyi. Taṃ pacchā nikkha-
mantiṃ eko dīpiko disvā "khādissāmi nan" ti giribbajadvāre aṭṭhāsi.
Sāpi ito c'; ito ca olokentī6 taṃ disvā "esa maṃ māretvā khāditu-
kāmatāya ṭhito, sace nivattitvā palāyissāmi jīvitam me n'; atthi, ajja
mayā purisākāraṃ kātuṃ vaṭṭatīti" cintetvā siṅgāni ukkhipitvā tassā-
bhimukhaṃ7 vegena pakkhanditvā dīpikassa "ito gaṇhissāmīti" vip-
phandato va8 gahaṇaṃ anupagantvā vegena palāyitvā eḷakānaṃ an-
taraṃ9 pāvisi. Thero10 taṃ11 tesaṃ kiriyaṃ disvā punadivase gantvā
Tathāgatassārocetvā12 "evaṃ bhante sā eḷikā attano upāyakusalatāya
parakkamaṃ katvā dīpikato muccīti13" āha. Satthā "Moggallāna,
idāni tāva so dīpiko taṃ gahetuṃ nāsakkhi, pubbe pana14 naṃ vira-
vantiṃ māretvā khādīti" vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Magadharaṭṭhe Bodhisatto ekasmiṃ gāme
mahābhogakule nibbattitvā vayappatto kāme pahāya isipab-
bajjaṃ pabbajitvā jhānābhiññaṃ nibbattetvā ciraṃ Himavante
vasitvā loṇambilasevanatthāya Rājagahaṃ patvā15 ekasmiṃ16
yeva giribbaje paṇṇasālaṃ māpetvā vāsaṃ kappesi. Tadā
iminā va niyāmena17 eḷakapālesu18 eḷake carantesu19 ekadiva-
saṃ evam eva ekaṃ eḷikaṃ pacchā nikkhamantiṃ disvā eko
dīpiko "khādissāmi nan" ti dvāre aṭṭhāsi. Sāpi taṃ disvā
"ajja mayhaṃ jīvitaṃ n'; atthi20, eken'; upāyena iminā sad-
dhiṃ madhurapaṭisanthāraṃ katvā hadayamaddavam assa21
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd damaṇi-.
2 Bd veḷuvane.
3 Bd mahāmo-
4 Bd gīripabbaje senāsane ca.
5 Bd yeva.
6 all four MSS. -ti.
7 Bd tassa abhimokhi.
8 Cs vipphandanatova, Cs vipphandantova corr. to vipphandatova,
Bd vippakkhanti tassevā.
9 Bd -re.
10 Bd atha the-.
11 Bd omits taṃ.
12 Bd -tassa ā-.
13 Bd muñciti.
14 Bd pi.
15 Bd gantvā.
16 Ck Cs2 eta-.
17 Bd -neva.
18 Bd -lakesu.
19 so all four MSS.
20 Bd adds addhā mayhaṃ jīvitatthāya parakkamaṃ kātuṃ vaṭṭatīti.
21 Bd hadayamassavacamasa.
[page 480]
480 VIII. Aṭṭhanipāta. 1.Kaccānivagga. (43.)
janetvā jīvitaṃ rakkhissāmīti1" cintetvā dūrato2 va tena
saddhiṃ paṭisanthāraṃ karontī āgacchamānā paṭhamaṃ gā-
tham āha:
Ja_VIII,1.10(=426).1: Khamanīyaṃ yāpanīyaṃ3 kacci4 mātula te sukhaṃ,
sukhaṃ te ammā avaca, sukhakāmā hi te mayan ti. || Ja_VIII:88 ||
Tattha sukhaṃ te ammā 'ti mayhaṃ mātāpi tumhākaṃ sukhaṃ
puccheyyāsīti5 ajja maṃ avacā 'ti attho, mayan ti mātula mayam pi tumhā-
kaṃ sukham eva icchāmā 'ti.
Taṃ sutvā dīpiko "ayaṃ dhuttikā maṃ mātulavādena
vañcetukāmā, na me kakkhaḷabhāvaṃ jānātīti cintetvā duti-
yaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.10(=426).2: Naṅguṭṭham me avakkamma6 heṭhayitvāna7 eḷiki
s'; ajja mātulavādena muñcitabbā nu maññasīti8. || Ja_VIII:89 ||
Tass'; attho: tvaṃ mama naṅguṭṭhamaṇḍalaṃ akkamitvā heṭhayitvā9 āgac-
chasi, sā tvaṃ ajja mātulavādena muñcitabbāham asmīti maññasi nu, evaṃ
maññasi10 maññe ti11.
Taṃ sutvā itarā "mātula mā evaṃ vadīti" vatvā12 tati-
yaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.10(=426).3: Puratthāmukho nisinno si13, ahaṃ te14 mukham āgatā,
pacchato tuyha15 naṅguṭṭhaṃ, kathaṃ kho 'haṃ avakkamin16 ti. || Ja_VIII:90 ||
Tattha mukhan ti abhimukhaṃ, kathaṃ kho han ti taṃ tava pac-
chato ṭhitaṃ ahaṃ kathaṃ avakkamin16 ti attho.
Atha naṃ so "kiṃ kathesi eḷike, mama naṅguṭṭhassa
aṭhitaṭṭhānaṃ17 nāma n'; atthīti18" vatvā catutthaṃ gā-
tham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks Cs2 -ssāminanti.
2 Bd purato.
3 Ck Cs2 pāpanīyaṃ.
4 Bdf kiñci.
5 Bd icche-.
6 Bd apakkamaṃ, Bf apakkammaṃ.
7 Ck heṭhapi-, Bd socayi-, Bf heṭhahitvā.
8 Cs mucci-.
9 Ck heṭhapi-, Bd podayi-.
10 Ck maññesi.
11 Bd bhuñjitabbāsamasmiṃti maññāmi evamāha.
12 Bd evaṃ karissati, omitting vatvā.
13 Cs2 puratthābhimu-, Bd puratattāpimukho nisinnāmiti.
14 Cks Cs2 taṃ.
15 Bd tuyhaṃ.
16 Bd apakkami, Bf kho padaṃ apakkami.
17 Cs ayita- corr. to aṭṭhita-, Bd adhiṭhita-.
18 Bd atthiti.
[page 481]
10. Dīpijātaka. (426.) 481
Ja_VIII,1.10(=426).4: Yāvatā caturo dīpā sasamuddā sapabbatā
tāvatā mayha1 naṅguṭṭhaṃ kathaṃ kho tvaṃ vivajjayīti. || Ja_VIII:91 ||
Tattha tāvatā ti ettāvatā2 mama naṅguṭṭhaṃ parikkhipitvā gatan
ti vadati.
Taṃ sutvā eḷikā "ayaṃ pāpo madhurakathāya na3 allī-
yati, paṭisattu hutvāssa kathessāmīti4" pañcamaṃ gā-
tham āha:
Ja_VIII,1.10(=426).5: Pubbe va m'; etaṃ5 akkhaṃsu6 mātā pitā ca bhātaro:
dīghaṃ duṭṭhassa naṅguṭṭhaṃ, s'; amhi vehāyasāgatā ti. || Ja_VIII:92 ||
Tattha akkhaṃsū7 'ti pubbe va me evaṃ8 mātā ca pitā ca bhātaro
ca ācikkhiṃsu9, samhīti sā ahaṃ ñātakānaṃ santikā tava naṅguṭṭhassa dīgha-
bhāvaṃ sutvā tava naṅguṭṭhaṃ pariharantī10 vehāyasā11 ākāsena āgatā ti.
Atha naṃ so "jānāmi te ahaṃ ākāsenāgatabhāvaṃ12, evaṃ
āgacchantī13 pana mayhaṃ bhakkhe nāsetvā14 āgatāsīti" vatvā
chaṭṭhaṃ gātham āha:
Ja_VIII,1.10(=426).6: Tañca15 disvāna āyantiṃ antalikkhasmim16 eḷiki
migasaṃgho palāyittha, bhakkho me nāsito tayā ti. || Ja_VIII:93 ||
Taṃ sutvā itarā maraṇabhayabhītā aññaṃ kāraṇaṃ āha-
rituṃ asakkontī "mātula mā evarūpaṃ kakkhaḷakammaṃ kari,
jīvitaṃ me dehīti" vilapi. Itaro pi naṃ vilapantiṃ yeva
khandhe gahetvā māretvā khādi.
Ja_VIII,1.10(=426).7: Icc-eva17 vilapantiyā eḷikiyā ruhaṃghaso
galakaṃ anvāmaddi18 n'; atthi duṭṭhe19 subhāsitaṃ. || Ja_VIII:94 ||
Ja_VIII,1.10(=426).8: N'; eva duṭṭhe nayo atthi na dhammo na subhāsitaṃ,
nikkamaṃ20 duṭṭhe yujjetha21, so ca sabbhi na rajjatīti || Ja_VIII:95 ||
imā dve abhisambuddhagāthā.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bdf mayhaṃ, Cs mayha corr. to mayhaṃ.
2 Bd etthakaṃ ṭhānāṃ.
3 Bd omits na.
4 Bd hutvā tassa gamissāmiti.
5 Cs ce taṃ, Bd mevaṃ.
6 Bdf akkhisuṃ.
7 Bd akkhīsu.
8 Bd etā.
9 Bd acakkhisuṃ.
10 all four MSS. -ti.
11 Bd vehāyasaṃ katā ti.
12 Bd -nagata-.
13 Cks Cs2 -ti, Bd āgacchati.
14 Bd nādasetvā.
15 Cks Cs2 tava.
16 Cks -smiṃhi, Bdf omit hi.
17 Bdf -evaṃ.
18 Bd anvānumaṭṭi?, Bf anvāvamaddi.
19 Bd khukhe.
20 Bf nikkammaṃ, Cs nikkhama corr. to nikkhamma.
21 Bd dukkhe yuñceya.
[page 482]
482 VIII. Aṭṭhanipāta. 1.Kaccānivagga.(43.)
{Tatha} ruhaṃghaso ti ruhirabhakkho lohitapāyī sāhasikadīpiko, gala-
kaṃ anvāmaddīti1 gīvaṃ maddi2, ḍasitvā phālesīti3 attho, nayo ti kāra-
ṇaṃ, dhammo ti sabhāvo, subhāsitan ti sukathitavacanaṃ, sabbam p'
etaṃ4 duṭṭhe n'; atthīti5 attho, nikkamaṃ6 duṭṭhe yujjethā7 'ti bhikkhave
duṭṭhapuggale parakkamo ca yujjeyya, so ca sabbhi na rajjatīti so pana
puggalo sabbhi sundaraṃ subhāsitaṃ na rajjati, na sampiyāyatīti attho.
Tāpaso tesaṃ kiriyaṃ sabbaṃ addasa.
Satthā imaṃ desanaṃ8 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
eḷikī va etarahi eḷikī9, dīpiko va10 etarahi dīpiko, tāpaso pana aham
evā" 'ti. Dīpijātakaṃ11. Kaccānivaggo. Aṭṭhanipāta-
vaṇṇanā niṭṭhitā12.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd anvānapaṭṭiti.
2 Bd paṭṭi.
3 Bd pilesiti.
4 Bd sabbametaṃ.
5 Bd duthe atīti.
6 Ck nikkamma, Cs2 nikkhamma, Cs kamma corr. to nikkamma.
7 Bd yuñcethā.
8 Bd dhammade-.
9 Bd adds ahosi.
10 Bd pi.
11 Bd adds dasamaṃ.
12 Bdf aṭhanipātaṃ niṭhitaṃ, Bd adds sakkarāj 1150 etc.
[page 483]
483
IX. NAVANIPĀTA.
1. Gijjhajātaka.
Parisaṃkupatho nāmā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ekaṃ dubbacaṃ1 ārabbha kathesi. So kira eko kula-
putto niyyānikasāsane pabbajitvāpi atthakāmehi ācariyupajjhāyehi c'
eva sabrahmacārīhi ca "evaṃ te abhikkamitabbaṃ evaṃ paṭikkami-
tabbaṃ evaṃ ālokitabbaṃ evaṃ vilokitabbaṃ evaṃ sammiñjitabbaṃ
evaṃ pasāretabbaṃ evaṃ nivāsetabbaṃ evaṃ pārupitabbaṃ evaṃ
patto gahetabbo yāpanamattaṃ2 gahetvā paccavekkhitvā va pari-
bhuñjitabbaṃ indriyesu guttadvārena bhojane mattaññunā jāgariyam
anuyuttena bhavitabbaṃ idaṃ āgantukavattaṃ nāma jānitabbaṃ3
idaṃ gamikavattaṃ nāma4 imāni cuddasa khandhakavattāni5 asīti
mahāvattāni tattha te sammā vattitabbaṃ ime terasa dhutaṅgaguṇā6
nāma ete samādāya vattitabban" ti ovadiyamāno dubbaco7 ahosi
akkhamo appadakkhiṇaggāhī8 anusāsaniṃ9, "ahaṃ tumhe na anuva-
dāmi10, tumhe11 kasmā maṃ vadetha12, aham eva attano atthaṃ vā
anatthaṃ vā jānissāmīti13" attānaṃ avacanīyaṃ akāsi. Ath'; assa
dubbacabhāvaṃ14 ñatvā bhikkhū dhammasabhāyaṃ15 aguṇaṃ ka-
thentā16 nisīdiṃsu. Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave
etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā 'ti vutte taṃ
bhikkhuṃ pakkosāpetvā "saccaṃ kira tvaṃ17 dubbaco" ti pucchitvā
"saccan" ti vutte "kasmā bhikkhu evarūpe niyyānikasāsane18 pabba-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ccabhikkhuṃ.
2 Bd adds bhattaṃ.
3 Bd omits jā-.
4 Bd adds jānitabbanti.
5 Cks khandhava-.
6 Cs dūtagu-, Ck guṇā.
7 Bd dubbacco.
8 all three MSS. -hi.
9 Bd ananusāsaniyaṃ.
10 Cs Bd va-.
11 Bd adds pana.
12 Bd vadatha.
13 Bd karissāmiti.
14 Bd -cca-.
15 Cks omit dhamma.
16 Bd -ṇakathanaṃ kathento.
17 Bd adds bhikkhu.
18 Ck -ke-.
[page 484]
484 IX. Navanipāta.
jitvā atthakāmānaṃ vacanaṃ na karosi, pubbe pi tvaṃ paṇḍitānaṃ
vacanaṃ akatvā verambavātamukhe cuṇṇavicuṇṇajāto1" ti vatvā
atītaṃ āhari:
Atīte Gijjhapabbate2 Bodhisatto gijjhayoniyaṃ nib-
batti. Putto pan'; assa Supatto3 nāma gijjharājā anekasahassa-
gijjhaparivāro thāmasampanno ahosi. So mātāpitaro posesi.
Balasampannattā4 pana atidūraṃ uppatati, atha naṃ pitā "tāta
ettakaṃ nāma ṭhānaṃ atikkamitvā na gantabban" ti ovadi.
So "sādhū" 'ti vatvāpi ekadivasaṃ pana vuṭṭhe5 deve gijjhehi
saddhiṃ uppatitvā sese ohāya atibhūmiṃ gantvā verambavāta-
mukhaṃ patvā cuṇṇavicuṇṇabhāvaṃ pāpuṇi.
Satthā tam atthaṃ dassento abhisambuddho hutvā imā gā-
thā abhāsi:
Ja_IX.1(=427).1: Parisaṃkupatho nāma gijjhapantho6 sanantano,
tatrāsi7 mātāpitaro gijjho posesi jiṇṇake8. || Ja_IX:1 ||
Ja_IX.1(=427).2: Tesaṃ ajakaraṃ9 medaṃ accahāsi10 bahūtaso11,
pitā ca puttaṃ avaca jānaṃ uccāpapātinaṃ12
supattaṃ pakkhasampannaṃ13 tejasiṃ dūragāminaṃ. || Ja_IX:2 ||
Ja_IX.1(=427).3: Pariplavantaṃ14 paṭhaviṃ: yadā tāta15 vijānahi
sāgarena parikkhittaṃ cakkaṃ va parimaṇḍalaṃ
tato tāta nivattassu, māssu etto paraṃ gami. || Ja_IX:3 ||
Ja_IX.1(=427).4: Udapatto si16 vegena balī17 pakkhī18 dijuttamo
olokayanto vakkaṅgo pabbatāni vanāni ca. || Ja_IX:4 ||
Ja_IX.1(=427).5: Addasa19 paṭhaviṃ gijjho yathāsāsī20 pitus sutaṃ21
sāgarena parikkhittaṃ cakkaṃ va parimaṇḍalaṃ
[tato tāta nivattassu, māssu etto paraṃ gami]. (Cfr. p.255, 30.)|| Ja_IX:5 ||
Ja_IX.1(=427).6: Tañ ca so samatikkamma param ev'; accavattatha22
tañ ca vātasikhā tikkhā accahāsi baliṃ23 dijaṃ. || Ja_IX:6 ||
Ja_IX.1(=427).7: Nāsakkh'; ātigato poso punar24 eva nivattituṃ,
dijo vyasanam āpādi verambānaṃ vasaṃ gato. || Ja_IX:7 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -ṇṇojāto.
2 Bd gijhakuṭe pabbate.
3 Bd sumutto.
4 Bd thāmasampannotāya.
5 Ck -saṃ nava cadde, Cs nava caṇḍe.
6 Cs -patto, Bd -paṃṇho, Bf -panto.
7 Bd tatrāpi.
8 Bd -re.
9 Bd ajagara, Bf ajarāgara.
10 Cs -bhāsi.
11 so Ck instead of pahūtaso? Cs Bf bahutaso, Bd bahudhā so.
12 Bdf uccaṃ-.
13 Bd thāmasam-.
14 Bd -plavitaṃ.
15 Bd tāva.
16 Bf pi.
17 Cks thale, Bdf bali.
18 Cks Bd -i, Bf kkh.
19 Cks -saṃ.
20 Cs -sāsi, Bd yathāyāti corr. to -yāsi, Bf yathāyiti.
21 Cks -tā, Bd pitusutā.
22 Bd paramevapavatthatha, Bf -evapavattata.
23 Cks balaṃ, Bdf bali.
24 Bdf punad.
[page 485]
1. Gijjhajātaka. (427.) 485
Ja_IX.1(=427).8: Tassa puttā ca dārā ca ye c'; aññe anujīvino (Cfr. p.256, 14.)
sabbe vyasanaṃ āpāduṃ1 anovādakare2 dije3. || Ja_IX:8 ||
Ja_IX.1(=427).9: Evam pi idha vaddhānaṃ4 yo vākyaṃ nāvabujjhati
atisīmacaro5 ditto gijjho vātītasāsano
sa ve6 vyasanaṃ pappoti7 akatvā vaddhasāsanan8 ti. || Ja_IX:9 ||
Tattha parisaṃkupatho ti saṃkupatho, manussā hiraññasuvaṇṇatthāya
gacchantā tasmiṃ padese khāṇuke koṭṭetvā tesu rajjuṃ bandhitvā gacchanti,
tena so Gijjhapabbate9 jaṃghamaggo saṃkupatho ti vuccati, gijjhapantho ti
gijjhapabbatamatthake maggo10, sanantano ti porāṇo, tatrāsīti tasmiṃ
gijjhapabbatamatthake saṃkupathe eko gijjho āsi11, so jiṇṇake12 mātāpitaro
posesi, ajakaraṃ13 medan ti ajakaramedaṃ14, accahāsīti ativiya āhari,
bahūtaso15 ti bahūtaso16, jānaṃ17 uccāpapātinan18 ti putto te ati-
uccaṃ ṭhānaṃ laṃghatīti sutvā ucce19 papātī ayan ti jānanto, tejasin ti
purisatejasampannaṃ, dūragāminan ti ten'; eva tejena dūragāmiṃ, pari-
plavantan20 ti uppalapattaṃ21 viya udake upplavamānaṃ22, vijānahīti23
vijānāsi, cakkaṃ va parimaṇḍalan ti yaṃ24 tasmiṃ te25 padese ṭhitassa
samuddena paricchinno Jambudīpo cakkaṃ26 va paññāyati tato ṭhānā27 ni-
vattāhīti ovadanto evam āha, udapatto sīti pitu ovādaṃ akatvā ekaṃ28
divasaṃ gijjhehi saddhiṃ uppatito te ohāya pitarā kathitaṭṭhānaṃ agamāsi,
olokayanto29 vakkaṃgo ti vaṃkagīvo30, yathāsāsi31 pitussutan32 ti
yathāssa33 pitu santikā sutaṃ āsi34 tath'; eva addasa, yathāssāsīti35 vā pāṭho,
paramevaccavattathā 'ti pitarā akkhātaṭṭhānato paraṃ ativatto36 va,
tañca37 vātasikhā tikkhā ti taṃ anovādakaṃ38 balim39 pi samānam
dijaṃ tikhiṇaverambavātasikhā accahāsi atihari40 cuṇṇavicuṇṇaṃ akāsi, nā-
sakkhātigato ti nāsakkhi atigato41, poso ti satto, anovādakare ti tasmiṃ
dije paṇḍitānaṃ ovādaṃ akaronte sabbe pi te mahādukkhaṃ pāpuṇiṃsu,
akatvā vaddhasāsanan42 ti vuddhānaṃ43 hitakāmānaṃ vacanaṃ akatvā
evam eva vyasanaṃ mahādukkhaṃ pāpunāti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks -du.
2 Cks -ro.
3 Bd -jo.
4 Bf vuḍḍhā-, Bd vuḍhā-.
5 Ck -simañcaro.
6 Bdf sabbe.
7 Bdf papponti.
8 Bd vuḍha-, Bf vadaḍḍha-.
9 Bd -to.
10 Bd mahāma.
11 Bd ahosi.
12 Bd jinna.
13 Ck -ra, Bd ajagara.
14 Bd ajāgara-.
15 Cs Bd -hu-.
16 Cs -hu-, Bds bahutāso.
17 Cks ja-.
18 Bd uccaṃ-.
19 Bd uccaṃ.
20 Bd -plavitan.
21 Bd upalinipattaṃ.
22 Ck uppala-, Bd uplavanāmaṃ.
23 Cs vijānaṃ vijānāhīti, Bd vijanāhiti.
24 so Cks instead of yasmiṃ? Bd omits yaṃ.
25 Bd yeva.
26 Bd cakkamaṇḍalaṃ.
27 Bds tāta.
28 Cs Bd eka.
29 Bd adds kiṇṭhānaṃ(?) patvā heṭhā olokento.
30 Bd vakkaṅgivo.
31 Cks yathāsāsi, Bdf yāthāyāti corr. to -yāsi.
32 Bd pitusutā.
33 Bd yathā ca.
34 Bd sutā asi.
35 Bd yathāyāsiti.
36 Bd -vattento.
37 Cks taṃ.
38 Cs -ka, Bd anācāraga.
39 Bd balisi, Cks bālam.
40 Bd atiāhari.
41 Ck atibhaṭo, Cs -haṭo.
42 Bd vuḍha-.
43 Bd vuḍhā-.
[page 486]
486 IX. Navanipāta.
"Tasmā tvaṃ1 bhikkhu mā gijjhasadiso bhava, atthakāmānaṃ
vacanaṃ karohīti" so Satthārā evaṃ ovadito tato paṭṭhāya sub-
baco2 ahosi.
Satthāpi imaṃ desanaṃ3 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
dubbacagijjho4 etarahi dubbacabhikkhu5 ahosi, gijjhapitā pana aham
evā" 'ti. Gijjhajātakaṃ6.
2. Kosambījātaka.
Puthusaddo ti. Idaṃ Satthā Kosambiyaṃ nissāya Ghosi-
tārāme viharanto Kosambiyaṃ bhaṇḍanakārake ārabbha kathesi.
Vatthuṃ Kosambakkhandhake āgatam eva. Ayaṃ pan'; ettha saṃ-
khepo: Tadā kira dve bhikkhū ekasmiṃ āvāse vasiṃsu vinayadharo
ca7 suttantiko ca. Tesu suttantiko ekadivasaṃ sarīravaḷañjaṃ8 katvā
udakakoṭṭhake9 ācamanaudakāvasesaṃ bhājane ṭhapetvā nikkhami.
Pacchā vinayadharo tattha paviṭṭho taṃ udakaṃ disvā nikkhamitvā
itaraṃ pucchi: "tayā udakaṃ ṭhapitan" 'ti. "Āma āvuso10" 'ti.
"Kiṃ pan'; ettha āpattibhāvaṃ na jānāsīti". "Āma11 na jāmāmīti".
"Hot'12 āvuso, etthāpattīti13". "Tena hi paṭikarissāmi nan" ti.
"Sace pana te āvuso asañcicca asatiyā kataṃ14 n'; atthi āpattīti15"
so tassā āpattiyā anāpattidiṭṭhi ahosi16. Vinayadharo pi attano
nissitakānaṃ "ayaṃ suttantiko āpattiṃ āpajjamāno pi na jānātīti"
ārocesi. Te tassa nissitake disvā "tumhākaṃ upajjhāyo āpattiṃ
āpajjitvāpi āpattibhāvaṃ na jānātīti" āhaṃsu. Te gantvā attano
upajjhāyassa ārocesuṃ. So evam āha: "ayaṃ vinayadharo pubbe
‘anāpattīti'; vatvā idāni ‘āpattīti'; vadati, musāvādī eso" ti. Te gantvā
"tumhākaṃ upajjhāyo musāvādīti". Evaṃ aññamaññaṃ kalahaṃ
vaḍḍhayiṃsu17. Tato vinayadharo okāsaṃ labhitvā tassa āpattiyā18
adassane19 ukkhepanīyakammaṃ akāsi. Tato paṭṭhāya tesaṃ pacca-
yadāyakā upāsakāpi20 dve koṭṭhāsā ahesuṃ, ovādapaṭiggāhikā bhikkhu-
niyo pi ārakkhadevatāpi21 sandiṭṭhā sambhattā ākāsaṭṭhakadevatāpi22
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks taṃ.
2 Bd suvaco.
3 Bd dhammade-.
4 Bd dubbhacca-.
5 Bd dubbacca.
6 Bd adds pathamaṃ.
2 Cfr. Dhammapada p. 103 and Vinaya vol. I p. 337.
7 Bd omits ca.
8 Ck -ḷañchaṃ, Bd -lañca.
9 Cks -ke.
10 Bd āmāvu-.
11 Bd āmāvuso.
12 Cks bhot, Bd hotu.
13 Bd ettha ā-.
14 Ck kathaṃ, Cs kathaṃ corr. to kataṃ.
15 Ck āpatti.
16 Bd hoti.
17 Bd vaḍhisu.
18 Bd -tti.
19 Bd -nena.
20 Bd paccayakāpi dāyakāpi, omitting upā-.
21 Bd adds dve koṭhāsā ahesuṃ tāsaṃ.
22 Bd omits ka.
[page 487]
2. Kosambījātaka. (428.) 487
yāva Brahmalokā sabbe puthujjanā dve pakkhā ahesuṃ, yāva Aka-
niṭṭhabhavanā pana1 idaṃ kolāhalaṃ agamāsi. Ath'; eko bhikkhu
Tathāgataṃ upasaṃkamitvā ukkhepakānaṃ "dhammiken'; eva kam-
menāyaṃ2 ukkhitto" ti3 ukkhittānuvattakānaṃ "adhammikena kammena
ukkhitto" ti laddhiṃ ukkhepakehi vāriyamānānaṃ4 pi ca5 nesaṃ6
taṃ7 anuparivāretvā8 caraṇabhāvaṃ9 ārocesi. Bhagavā10 "bhinno
bhikkhusaṃgho bhinno bhikkhusaṃgho11" ti tesaṃ santikaṃ gantvā
ukkhepakānaṃ ukkhepane itaresuñ ca12 āpattiyā adassanāya13 ādī-
navaṃ vatvā pakkāmi. Puna tesaṃ tatth'; eva ekasīmāya uposathā-
dīni karitvā bhattaggādisu bhaṇḍanajātānaṃ "āsanantarikāya nisīdi-
tabban" ti bhattagge vattaṃ paññāpetvā "idāni pi bhaṇḍanajātā
viharantīti" sutvā tattha gantvā "alaṃ bhikkhave, mā bhaṇḍanan"
ti ādīni vatvā aññatarena14 dhammavādinā Bhagavato vihesaṃ15 anic-
chantena "āgametu bhante Bhagavā dhammassāmī16, apposukko bhante
Bhagavā diṭṭhadhammasukhavihāraṃ anuyutto viharatu, mayaṃ etena
bhaṇḍanena kalahena viggahena vivādena paññāyissāmā" 'ti vutte
"bhūtapubbaṃ bhikkhave Bārāṇasiyaṃ Brahmadatto nāma Kāsirājā
ahosīti17 Brahmadattena Dīghatissa Kosalarañño rajjaṃ acchinditvā
aññātakavesena vasantassa māritabhāvañ c'; eva Dīghāvukumārena18
attano jīvite19 dinne tato paṭṭhāya tesaṃ samaggabhāvañ ca kathe-
tvā "tesaṃ hi20 nāma bhikkhave rājūnaṃ ādinnadaṇḍānaṃ21 ādinna-
satthānaṃ22 evarūpaṃ khantisoraccaṃ bhavissati23, idha kho taṃ24
bhikkhave sobhetha yaṃ tumhe evaṃ svākkhāte dhammavinaye pabba-
jitā samānā khamā va25 bhaveyyātha soratā cā" 'ti ovaditvā tatiyam
pi26 "alaṃ bhikkhave, mā bhaṇḍanan" ti vāretvā anoramante disvā
"pariyādinnarūpā kho ime moghapurisā, na-y-ime sukarā saññāpetun"
ti pakkamitvā punadivase piṇḍapātapaṭikkanto27 gandhakuṭiyā thokaṃ
vissamitvā senāsanaṃ saṃsāmetvā attanā va28 attano pattacīvaraṃ29
ādāya saṃghamajjhe ākāse ṭhatvā imā gāthā abhāsi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd yana.
2 Bd na ayaṃ.
3 Cks omit ti.
4 Ck vādhāri-, Cs vādhāviya-.
5 Bd omits ca.
6 Bd tesaṃ.
7 Bd omits taṃ.
8 Bd anupadhāretvā.
9 Bd vaḍḍhabhāvaṃ satthu.
10 Bd adds samaggā kira hontu ti dve vāre pesetvā na icchanti
bhante samaggā bhavituṃ ti vatvā tatiyavāre.
11 Cs Bd do not repeat bh. bh.
12 Bd adds asañcicca.
13 Bd -nena.
14 Bd adds bhikkhunā.
15 Bd pidosaṃ.
16 all three MSS. -i.
17 Bd -si.
18 Cks dīghāyukumāre.
19 Cks vijite.
20 Bd omits hi.
21 Cs Bd ad-.
22 Cs ad-, Bd omits ād-.
23 Bd -tīti.
24 Cs Bd tvaṃ.
25 Bd khemā, omitting va.
26 Bd ovādi dutiyampi tatiyampi.
27 Bd -taṃ pa-.
28 Bd omits a-va.
29 Ck Bd -ram.
[page 488]
488 IX. Navanipāta.
Ja_IX.2(=428).1: Puthusaddo samajano, na bālo koci maññatha, (= Vinaya vol.I. p.349.)
saṃghasmiṃ bhijjamānasmiṃ nāññaṃ bhiyyo amaññaruṃ. || Ja_IX:10 ||
Ja_IX.2(=428).2: Parimuṭṭhā paṇḍitābhāsā vācāgocara bhāṇino
yāv'; icchanti mukhāyāmaṃ yena nītā na taṃ vidū. || Ja_IX:11 ||
Ja_IX.2(=428).3: ‘Akkocchi maṃ avadhi maṃ ajini maṃ ahāsi me'; (Cfr. supra p.212.)
ye1 taṃ upanayhanti veraṃ tesaṃ na sammati. || Ja_IX:12 ||
Ja_IX.2(=428).4: ‘Akkocchi maṃ avadhi maṃ ajini maṃ ahāsi me'
ye1 taṃ na upanayhanti veraṃ tesūpasammati. || Ja_IX:13 ||
Ja_IX.2(=428).5: Na hi verena verāni sammant'; idha2 kudācanaṃ,
averena ca sammanti, esa dhammo sanantano. || Ja_IX:14 ||
Ja_IX.2(=428).6: Pare ca na vijānanti 'mayam ettha yamāmase',
ye ca tattha vijānanti tato sammanti medhagā. || Ja_IX:15 ||
Ja_IX.2(=428).7: Aṭṭhicchiddā3 pāṇaharā gavāssadhanahārino,
raṭṭhaṃ vilumpamānānaṃ tesaṃ pi hoti saṃgati,
kasmā tumhāka4 no siyā. || Ja_IX:16 ||
Ja_IX.2(=428).8: Sace labetha nipakaṃ sahāyaṃ (Cfr. Dhp. vv.328-30 & p.108. Suttanip. VV.44 - 45.)
saddhiṃcaraṃ sādhuvihāri dhīraṃ
abhibhuyya sabbāni parissayāni
careyya ten'; attamano satīmā. || Ja_IX:17 ||
Ja_IX.2(=428).9: No ce labhetha nipakaṃ sahāyaṃ
saddhiṃcaraṃ sādhuvihāri dhīraṃ
rājā va raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāya
eko care mātaṅg'; araññe5 va nāgo. || Ja_IX:18 ||
Ja_IX.2(=428).10: Ekassa caritaṃ seyyo, n'; atthi bāle sahāyatā,
eko care na ca pāpāni kayirā
appossukko mātaṅg'; araññe6 va nāgo ti. || Ja_IX:19 ||
Tattha puthu mahā saddo assā 'ti puthusaddo, samajano ti samāno
ekasadiso jano, sabbo vāyaṃ7 bhaṇḍanakārakajano samantato saddanicchāraṇena
puthusaddo c'; eva sadiso cā 'ti vuttaṃ hoti, na bālo koci maññathā 'ti
tattha koci eko pi8 ahaṃ bālo ti8 na maññittha, sabbe paṇḍitamānino, sabbo
cāyaṃ bhaṇḍanakārako jano yeva nāññaṃ bhiyyo maññanti9, koci eko pi
ahaṃ10 bālo ti na maññittha11, bhiyyo ca12 saṃghasmiṃ bhijjamāne aññam pi
ekaṃ13, mayhaṃ kāraṇena14 saṃgho bhijjatīti idaṃ kāraṇaṃ na maññitthā 'ti
attho, parimuṭṭhā ti muṭṭhassatino, paṇḍitābhāsā ti attano paṇḍita-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bdf ye ca.
2 Ck -tīdha.
3 Bdf aṭhicchinnā.
4 Bdf -kaṃ.
5 Ck -rañño, Bd mātavarañño.
6 Ck -rañño.
7 Bd cāyaṃ.
8 Cks add ca.
9 so Cks; Bd amaññananti.
10 Bd ayaṃ.
11 sabbe paṇḍita---maññittha wanting in Ck.
12 Bd va.
13 Bd añño pi eko.
14 Bd -ṇā.
[page 489]
2. Kosambījātaka. (428.) 489
mānena paṇḍitasadisā, vācāgocara bhāṇino ti rākārassa1 rassādeso2 kato,
vācāgocarā ca na3 satipaṭṭhānādiariyadhammagocarā bhāṇino ca4, kathaṃbhāṇino5:
yāvicchanti mukhāyāman ti yāva mukhaṃ āyamituṃ6 icchanti tāva pa-
sāretvā aggaggapādehi7 ṭhatvā bhāṇino, eko pi saṃghagāravena mukhasaṃ-
kocanaṃ8 na karotīti attho, yena nītā ti yena bhaṇḍanena imaṃ nillajja-
bhāvaṃ nītā, na taṃ vidū ti evaṃ sādīnavaṃ idan ti na9 jānanti, ye10 taṃ
upanayhantīti taṃ akkocchi man ti ādikaṃ ākāraṃ ye upanayhanti, sanan-
tano ti porāṇo, pare ti paṇḍite ṭhapetvā tato aññe bhaṇḍanakārakā pare
nāma, te11 ettha saṃghamajjhe kolāhalaṃ karontā mayaṃ yamāmase upara-
māma nassāma12 satataṃ13 samitaṃ maccusantikaṃ gacchāmā 'ti na jānanti,
ye ca tattha vijānantīti ye tattha14 paṇḍitā mayaṃ maccusamīpaṃ gac-
chāmā 'ti vijānanti, tato sammanti medhagā ti evaṃ hi te jānantā yoniso-
manasikāraṃ uppādetvā medhakānaṃ kalahānaṃ vūpasamāya paṭipajjanti,
aṭṭhicchiddā15 ti ayaṃ gāthā Brahmadattañ ca Dīghāvukumārañ16 ca san-
dhāya vuttā, tesam pi hoti saṃgati, kasmā tumhākaṃ na hoti yesaṃ vo17 n'
eva mātāpitunnaṃ aṭṭhīni chinnāni na pāṇā haṭā na gavāssadhanāni haṭāni18,
idaṃ vuttaṃ hoti: bhikkhave tesaṃ hi nāma ādinnadaṇḍānaṃ19 rājūnaṃ eva-
rūpā saṃgati samāgamo āvāhavivāhasambandhaṃ katvā ekato pānabhojanaṃ hoti,
tumhe evarūpe sāsane pabbajitvā attano veramattam pi nissajituṃ20 na sakkotha,
ko tumhākaṃ bhikkhubhāvo ti, sace labhethā 'ti-ādi-gāthāyo paṇḍitasahāyassa
ca bālasahāyassa ca21 vaṇṇāvaṇṇadīpanatthaṃ22 vuttā, abhibhuyya sabbāni
parissayānīti sabbe pākaṭaparissaye ca paṭicchannaparissaye ca abhibhavitvā
tena saddhiṃ23 attamano satimā careyya, rājā va raṭṭhaṃ vijitan ti yathā
attano vijitaraṭṭhaṃ24 Mahājanakarājā ca25 Arindamakarājā26 ca25 pahāya
ekakā va cariṃsu27 evaṃ careyyā 'ti attho, mātaṅgaraññe28 va nāgo ti29
mātaṅgo ti30 hatthi vuccati, nāgo ti mahantatādhivacanaṃ31 etaṃ, yathā hi
mātiposako32 mātaṅganāgo araññe eko cari33 na ca pāpāni akāsi yathā ca34
Pārileyyako evaṃ eko care na ca pāpāni kayirā ti vuttaṃ hoti.
Satthā evaṃ kathetvāpi35 te bhikkhū samagge kātuṃ asakkonto
Bālakaloṇakāragāmaṃ36 gantvā Bhaguttherassa ekībhāve ānisaṃsaṃ
kathetvā tato tiṇṇaṃ kulaputtānaṃ vasanaṭṭhānaṃ gantvā tesaṃ
sāmaggirase37 ānisaṃsaṃ kathetvā tato Pārileyyakavanasaṇḍaṃ gantvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck ra-.
2 Bd -no ti bhākārādeso, in the place of rā-.
3 Bd -gocarānaṃ.
4 Bd omits ca.
5 Bd adds ca.
6 Bd pasāretuṃ.
7 Bd aggāpāde.
8 Bd mukhaṃ-.
9 Bd adds taṃ.
10 Bd ye va.
11 Bd omits te.
12 Bd omits na-.
13 Bd mayaṃ sacātaṃ.
14 Ck omits ta-.
15 Bd athicchinnā.
16 Ck -yu-.
17 Bd te.
18 Bd pāṇaharāti na garassapāṇāni hatāni.
19 Cs Bd adiṇṇa-.
20 Bd jahituṃ.
21 Bd omits cā bā--ca.
22 Bd guṇavaṇṇa-.
23 Bd te pana.
24 Bd -taṃra-.
25 Ck va.
26 Bd omits ka.
27 Bd vi carituṃ.
28 Ck -garājo.
29 Ck adds mātaṅgarañño nāgo va.
30 Bd omits mā--ti.
31 Bd omits ta.
32 Bd -tu-.
33 Bd ekako vicari.
34 Bd adds sīlavahatthi nāgo yathāca.
35 Bd omits pi.
36 Bd bālakaṃ gāmaṃ.
37 Bd -vāse.
[page 490]
490 IX. Navanipāta.
tattha temāsaṃ vasitvā puna Kosambiṃ1 anāgantvā Sāvatthim2
eva agamāsi. Kosambivāsino pi3 upāsakā "ime kho ayyā4 Kosam-
bakā bhikkhū bahuno amhākaṃ anatthassa kārakā, imehi ubbāḷho
Bhagavā pakkanto, mayaṃ5 imesaṃ n'; evābhivādanādīni6 karissāma
na upagatānaṃ7 piṇḍakaṃ8 dassāma, evaṃ ime pakkamissanti vā
vibbhamissanti vā9 Bhagavantaṃ vā10 pasādessantīti11" sammantayi-
tvā tathā akaṃsu. Te tena daṇḍakammena pīḷitā Sāvatthiṃ gantvā
Bhagavantaṃ khamāpesuṃ.
Satthā12 jātakaṃ samodhānesi: "Pitā Suddhodanamahārājā13
ahosi, matā Mahāmāya, Dīghāvukumāro pana aham evā14" 'ti.
Kosambījātakaṃ15.
3. Mahāsukajātaka.
Dumo yadā hotīti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
aññataraṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira Satthu santike
kammaṭṭhānaṃ gahetvā Kosalajanapade aññataraṃ paccantagāmaṃ
upanissāya araññe vihāsi. Manussā tassa rattiṭṭhānadivātthānādīni
sampādetvā gamanāgamanasampanne ṭhāne senāsanaṃ katvā sakkac-
caṃ upaṭṭhahiṃsu. Tassa vassūpagatassa paṭhamamāse yeva so
gāmo jhāyi, manussānaṃ bījamattaṃ pi avasiṭṭhaṃ nāhosi16, te
tassa17 paṇītaṃ piṇḍapātaṃ dātuṃ nāsakkhiṃsu, so sappāyasenā-
sane18 piṇḍapātena kilamanto maggaṃ vā phalaṃ vā nibbattetuṃ nā-
sakkhi. Atha naṃ temāsaccayena Satthāram vandituṃ āgataṃ19
Satthā paṭisanthāraṃ katvā "kacci20 piṇḍapātena kilamanto pi21 senā-
sanaṃ sappāyaṃ22 ahosīti" pucchi. So tam atthaṃ ārocesi. Satthā
tassa taṃ23 senāsanaṃ sappāyan ti {ñatvā} "bhikkhu samaṇena nāma
senāsane24 sappāye sati loluppacāraṃ pahāya kiñcid eva yathāladdhaṃ
paribhuñjitvā santuṭṭhena samaṇadhammaṃ kātuṃ vaṭṭati, porāṇaka-
paṇḍitā tiracchānayoniyaṃ nibbattitvā attano vāse sukkharukkhe
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -bi, Ck -biyaṃ.
2 Bd -iyam.
3 Ck -vāsi, omitting pi.
4 Bd -a.
5 Bd omits ma-.
6 Bd neva abhi-.
7 Bd upakāraṇaṃ.
8 Bd piṇḍapātaṃ; kathetvā tesaṃ hi nāma (p.487,20)---piṇḍakaṃ
wanting in Cs.
9 Bd adds tadā.
10 Bd omits vā.
11 Bd passidessanti iti.
12 satthā wanting in Cks.
13 Bd sirisuddhodano-
14 Ck satthā in the place of p. a. e.
15 Cks -ba-, Bd kosampi--dutiyaṃ
16 manussā---nāhosi wanting in Bd.
17 Bd cassa.
18 Bd -naṃ pi.
19 Cks gataṃ.
20 Bd kiñci bhikkhu.
21 Ck kilantesi. Cs -tesi corr. to -tosi, Bd kilamanto pi.
22 Bd -yañca.
23 Bd omits taṃ.
24 Cks -naṃ, Bd -nā.
[page 491]
3. Mahāsukajātaka. (429.) 491
cuṇṇaṃ khādantāpi1 loluppacāraṃ pahāya santuṭṭhā mittadhammaṃ
abhinditvā aññattha na agamiṃsu2, tvaṃ3 kasmā ‘piṇḍapāto paritto4
lūkho'; ti sappāyasenāsanaṃ pariccajīti" vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Himavante Gaṅgātīre ekasmiṃ udumbaravane
anekasatasahassā sukā5 vasiṃsu. Tatth'; eko6 sukarājā attano
nivāsarukkhassa7 phalesu khīṇesu yañ ñad eva8 avasiṭṭhaṃ hoti
aṃkuro vā pattaṃ vā taco vā papaṭikā9 vā taṃ khāditvā Gaṅ-
gāya pānīyaṃ pivitvā paramāppicchasantuṭṭho10 hutvā añ-
ñattha na gacchati. Tassa11 appicchasantuṭṭhabhāvaguṇena12
Sakkabhavanaṃ kampi. Sakko āvajjamāno taṃ disvā tassa
vīmaṃsanatthaṃ attano ānubhāvena taṃ rukkhaṃ sukkhāpesi,
rukkho khāṇumatto hutvā chiddāvacchiddo13 vāte paharante14
ākoṭiyamāno va15 aṭṭhāsi, tassa chiddehi cuṇṇāni nikkhamanti.
Sukarājā tāni cuṇṇani khāditvā Gaṅgāya pānīyaṃ pivitvā añ-
ñattha agantvā16 vātātapaṃ agaṇetvā udumbarakhāṇumatthake17
nisīdati18. Sakko tassa paramappicchabhāvaṃ ñatvā "mitta-
dhammaguṇaṃ kathāpetvā varam assa datvā udumbaraṃ ama-
taphalaṃ19 karitvā āgamissāmīti" eko haṃsarājā hutvā Sujaṃ
asurakaññaṃ purato katvā taṃ udumbaravanaṃ gantvā avidūre
ekassa20 rukkhassa sākhāya nisīditvā tena saddhiṃ kathaṃ
samuṭṭhāpento21 paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IX.3(=429).1: Dumo yadā hoti phalūpapanno
bhuñjanti naṃ vihagā22 sampatantā,
khīṇan ti ñatvāna dumaṃ phalaccaye
disodisaṃ yanti tato vihaṅgamā ti. || Ja_IX:20 ||
Tass'; attho: sukarāja rukkho nāma yadā phalasampanno hoti tadā taṃ
sākhato sākhaṃ sampatantā23 vihaṅgamā bhuñjanti, taṃ pana24 khīṇaṃ ñatvā
phalānaṃ accaye25 tato rukkhato disodisaṃ vihaṅgamā gacchantīti26
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd attano nivāsanaṃ rukkhe sukkhacuṇṇaṃ ca khantāpi.
2 Bd gamisu.
3 Bd adds pana.
4 Bd paribhutto taṃ.
5 Bd suvakā.
6 Bd tatra eko.
7 Bd nivāsana-.
8 Cks yaṃñedeva, Bd yadeva.
9 Ck paṭikā, Cs ppaṭikā corr. to papaṭikā, Bd pappatikā.
10 Bd paramapp-.
11 Bd assa.
12 Cks -vaṃgu-.
13 Cks -vachi-.
14 Cks vātena paharanto, Bd vātena parahanto.
15 Cks ako-, Bd ako-- viya.
16 Bd anāg-.
17 Bd -khānike.
18 Bd -di.
19 Bd -tampha-.
20 Bd eka.
21 Bd samuṭha-.
22 Bdf vihaṅgamā.
23 Bd sampattaṃ va.
24 Bd omits pana.
25 Bd paccayena.
26 Bd disādisamāgacchantīti.
[page 492]
492 IX. Navanipāta.
Evañ ca pana taṃ1 vatvā tato2 uyyojetuṃ dutiyaṃ gā-
tham āha:
Ja_IX.3(=429).2: Cara3 cārikaṃ lohitatuṇḍa mā cari4,
kiṃ tvaṃ suva sukkhadumamhi5 jhāyasi,
tad iṃgha maṃ6 brūhi vasantasannibha:
kasmā suva sukkhadumaṃ na riñcasīti. || Ja_IX:21 ||
Tattha jhāyasīti kiṃkāraṇā sukkhakhāṇumatthake7 jhāyanto pajjhāyanto
tiṭṭhasi, iṃghā 'ti codanatthe nipāto, vasantasannibhā 'ti vasantakāle
vanasaṇḍo sukagaṇasamākiṇṇo viya nīlobhāso hoti, tena taṃ vasantasannibhā 'ti
ālapati, na riñcasīti na chaḍḍesi.
Atha naṃ sukarājā8 "ahaṃ haṃsa attano kataññū-
kataveditāya imaṃ rukkhaṃ9 na jahāmīti" vatvā dve gā-
thā abhāsi:
Ja_IX.3(=429).3: Ye ve10 sakhīnaṃ sakhāro bhavanti
pāṇaccaye sukhadukkhesu haṃsa
khīṇaṃ akhīṇan ti na taṃ jahanti
santo sataṃ dhammam anussarantā. || Ja_IX:22 ||
Ja_IX.3(=429).4: So 'haṃ sataṃ aññataro 'smi haṃsa,
ñātī ca me hoti sakhā ca rukkho,
taṃ n'; ussahe jīvikattho11 pahātuṃ
khīṇan ti ñatvāna, na h'; esa dhammo12 ti. || Ja_IX:23 ||
Tattha ye ve13 sakhīnaṃ sakhāro bhavantīti ye sahāyānaṃ sahāyā
honti, khīṇaṃ akhīṇan ti paṇḍitā nāma attano sahāyaṃ14 bhogaparikkhayena
pi khīnam pi akhīnam pi na jahanti, sataṃ dhammamanussarantā ti
paṇḍitānaṃ paveṇiṃ15 anussaramānā, ñātī ca me ti haṃsarāja ayaṃ rukkho
sampiyāyanaṭṭhena mayhaṃ ñāti ca16 sahaciṇṇacaraṇatāya17 sakhā ca, jīvi-
kattho18 ti tam ahaṃ jīvikāya19 atthiko hutvā pahātuṃ na sakkomi.
Sakko tassa kathaṃ20 sutvā tuṭṭho pasaṃsitvā varaṃ
dātukāmo dve gāthā abhāsi:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits taṃ.
2 Bd adds naṃ.
3 Ck varaṃ, Bd caraṃ, Bf vara.
4 so Cks; Bd pari.
5 Cs sukha dukkha-, Bd suva sukkhaṃ-, Bf sukha sukkha-,
Ck suva dukkha- corr. to -sukkha-.
6 Cks ma, Bdf omit maṃ.
7 Bd -khāṇuke.
8 Bd sūva-.
9 Cks omit rukkhaṃ.
10 Bd ce, Bf ca.
11 Bdf jīvitattho.
12 Bdf na so saddhammo.
13 Bd ce.
14 Ck -ya, Bd sahāyassa.
15 Cks pame-.
16 khīṇaṃ---ca wanting in Cs.
17 Bd samācinnacaraṇakāya, Cs sahaciṇṇāciṇṇatāya.
18 Cks -tthe, Bd -tattho.
19 Bd -tāva.
20 Bd vacanaṃ.
[page 493]
3. Mahāsukajātaka. (429.) 493
Ja_IX.3(=429).5: Sādhu sakkhi kataṃ1 hoti metti saṃsati2 santhavo,
sac'; etaṃ3 dhammaṃ rocesi pāsaṃso4 si5 vijānataṃ. || Ja_IX:24 ||
Ja_IX.3(=429).6: So te suva varaṃ dammi pattayāna vihaṅgama, (Cfr. p.495.)
varaṃ varassu vakkaṅga6 yaṃ kiñci manas'; icchasīti. || Ja_IX:25 ||
Tattha sādhū ti sampahaṃsanaṃ7, sakkhi kataṃ8 hoti metti saṃ-
sati9 santhavo ti sakhībhāvo ca mettī ca10 parisamajjhe santhavo cā 'ti11 yaṃ
p'; etaṃ12 kataṃ13 sādhu hoti laṭṭhakaṃ bhaddakam14 eva, sacetaṃ dham-
man ti sace etaṃ15 mettidhammaṃ, vijānatan ti evaṃ sante16 viññūnaṃ
pasaṃsitabbayuttako sīti attho, so te ti so 'haṃ17 tuyhaṃ, varassū 'ti iccha,
manasicchasīti yaṃ kiñci manasā icchasi sabbaṃ taṃ dadāmi te ti.
Taṃ sutvā sukarājā18 varaṃ varanto19 sattamaṃ gā-
tham āha:
Ja_IX.3(=429).7: Varaṃ ce me haṃsa tuvaṃ dadeyya
ayaṃ rukkho punar āyuṃ20 labhetha,
so sākhavā phalimā saṃvirūḷho
madhatthiko21 tiṭṭhatu sobhamāno ti. || Ja_IX:26 ||
Tattha sākhavā ti sākhāsampanno, phalimā ti phalinīhi sākhāhi upeto,
saṃvirūḷho ti samantato virūḷhapatto taruṇapattasaṃchanno hutvā, madhat-
thiko22 ti saṃvijjamānamadhuraphalesu pakkhittamadhu23 viya, madhuraphalo
hutvā ti attho.
Ath'; assa Sakko varaṃ dadamāno aṭṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IX.3(=429).8: Taṃ passa samma phalimaṃ24 uḷāraṃ,
sabhā25 va te hotu udumbarena,
so sākhavā phalimā saṃvirūḷho
madhatthiko tiṭṭhatu sobhamāno ti. || Ja_IX:27 ||
Tattha sabhā26 va te hotu udumbarenā 'ti tava udumbarena sad-
dhiṃ saha ekato va27 vāso hotu.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sakhivaraṃ.
2 Bdf saṃgati.
3 Cks na.
4 Bd pa-, Bf piyaṃso.
5 Bd pi, Cks omit si.
6 Bd vaṅkkaga.
7 Cs -taṃ, Bd sampapāsanaṃ.
8 Bd sakhigataṃ.
9 Bd saṃgati.
10 Bd omits me - ca.
11 Ck adds ta, and Cs taṃ.
12 Bd mitta.
13 Bd omits ka-.
14 Bd laddhakaṃ bhattakam.
15 Bd evaṃ.
16 Bd -to.
17 Bd ahaṃ.
18 Bd suva-.
19 Bd gaṇhanto
20 Bd pana assu.
21 Bdf madhuttiko
22 Ck madhitth-, Bd madhutti-.
23 Bd makkhikamadhu.
24 Bd samā-, Cs sampa-.
25 Bdf sahā.
26 Bd sahā.
27 Cks omit va.
[page 494]
494 IX. Navanipāta.
Evañ ca pana vatvā taṃ1 attabhāvaṃ vijahitvā attano ca
Sujāya ca ānubhāvaṃ dassetvā Gaṅgato2 hatthena udakaṃ ga-
hetvā udumbarakhāṇukaṃ pahari3, tāvad eva sākhāvīṭapa-
sampanno madhuraphalo rukkho uṭṭhahitvā muṇḍa-Maṇipabbato
viya vilāsasampanno4 aṭṭhāsi. Sukarājā5 taṃ disvā somanas-
sappatto Sakkassa thutiṃ karonto navamaṃ gātham āha:
Ja_IX.3(=429).9: Evaṃ Sakka sukhī hohi saha sabbehi ñātibhi (Cfr. p. 495.)
yathāham ajja sukhito disvāna phalitaṃ duman ti. || Ja_IX:28 ||
Sakko6 tassa varaṃ datvā udumbaraṃ amataphalaṃ katvā
saddhiṃ Sujātāya attano ṭhānam eva gato.
Tam atthaṃ dīpayamānā osāne7 abhisambuddhagāthā ṭhapitā8:
Ja_IX.3(=429).10: Suvassa ca varaṃ datvā katvāna saphalaṃ dumaṃ (Cfr. p.495.)
pakkāmi saha bhariyāya devānaṃ Nandanaṃ vanan ti. || Ja_IX:29 ||
Satthā imaṃ desanaṃ9 āharitvā "evaṃ bhikkhu porāṇakapaṇḍitā
tiracchānayoniyaṃ nibbattitvāpi10 nilloluppā11 ahesuṃ, tvaṃ12 kasmā
evarūpe sāsane pabbajitvā loluppacāraṃ carasi, gaccha tatth'; eva
vasā13" 'ti kammaṭṭhānam assa kathetvā jātakaṃ samodhānesi (so
bhikkhu tattha gantvā vipassanto arahattaṃ pāpuṇi): "Tadā Sakko
Anuruddho ahosi, sukarājā14 aham evā" 'ti. Mahāsukajātakaṃ15.
4. Cullasukajātaka.
Santi rukkhā ti. Idaṃ Satthā Jetavane16 viharanto Ve-
rañjakaṇḍaṃ ārabbha kathesi. Satthari hi17 Verañjāyaṃ vassaṃ
vasitvā anupubbena Sāvatthiṃ anuppatte bhikkhū dhammasabhāyaṃ
kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "āvuso, Tathāgato khattiyasukhumālo buddha-
sukhumālo mahantena iddhānubhāvena samannāgato pi18 Verañjena19
brāhmaṇena nimantito temāsaṃ vasanto Mārāvaṭṭanavasena20 tassa san-
tikā21 ekadivasam pi bhikkhaṃ alabhitvā loluppacāraṃ pahāya temāsaṃ
patthamūlakapiṭṭhodakena22 yāpento aññattha na agamāsi, aho Tathā-
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks omit taṃ.
2 Bd gaṅgā-.
3 Bd parihari.
4 so Bs; Ck vilapanto, Cs vilapatto, Bd khiṇasasampanno.
5 Bd suva-.
6 Bd adds pi.
7 Bd -nena.
8 Bd abhāsi.
9 Bd dhammade-.
10 Bd nippattāpi.
11 Bd alolupacārā.
12 Bd adds pana.
13 Bd vasāhi.
14 Bd suva--pana.
15 Bd -suva--tatiyaṃ.
16 Bd sāvatthiyaṃ.
17 Bd omits hi.
18 Cks ti.
19 Bd verañca.
20 Cks -vaddha-, Bd -vatta-.
21 Bd -ke.
22 Cks -pūlakā-, Bd paṭhamūlakena piṭho-, Bs pattamūlakena.
[page 495]
4. Cullasukajātaka. (430.) 495
gatānaṃ appicchasantuṭṭhabhāvo" ti. Satthā āgantvā "kāya nu
'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya
nāmā" 'ti vutte "anacchariyaṃ bhikkhave Tathāgatassa idāni loluppa-
cārapahānaṃ yo1 pubbe tiracchānayoniyaṃ nibbatto pi loluppacāraṃ
pahāsīti2" vatvā atītaṃ āhari. Sabbaṃ3 vatthuṃ heṭṭhākathitaniyā-
men'; eva4 vitthāretabbaṃ:
Ja_IX.4(=430).1: Santi rukkhā haritapattā dumā nekaphalā bahū,
kasmā nu sukkhe koḷāpe5 sukassa6 nirato mano. || Ja_IX:30 ||
Ja_IX.4(=430).2: Phal'; assa upabhuñjimha nekavassagaṇe7 bahū,
aphalam pi viditvāna sā va8 metti yathā pure. || Ja_IX:31 ||
Ja_IX.4(=430).3: {Sukkhañ} ca rukkhaṃ9 koḷāpaṃ10 opattam11 aphalaṃ dumaṃ
ohāya sakuṇā yanti, kiṃ dosaṃ passase12 dija. || Ja_IX:32 ||
Ja_IX.4(=430).4: Ye phalaṭṭhā saṃbhajanti aphalo ti jahanti naṃ,
attaṭṭhapaññā dummedhā te honti pakkhapātino. || Ja_IX:33 ||
Ja_IX.4(=430).5: Sādhu sakkhi kataṃ hoti mittaṃ saṃsati santhavo,
sac'; etaṃ dhammaṃ rocesi pāsaṃso si13 vijānataṃ. || Ja_IX:34 ||
Ja_IX.4(=430).6: So te suva varaṃ dammi pattayāna vihaṅgama,
varaṃ varassu vakkaṅga yaṃ kiñci manas'; icchasi. || Ja_IX:35 ||
Ja_IX.4(=430).7: Api nāma naṃ passemu14 sapattaṃ saphalaṃ dumaṃ,
daliddo va nidhiṃ laddhā15 nandeyy'; āhaṃ16 punappunaṃ. || Ja_IX:36 ||
Ja_IX.4(=430).8: Tato amatam ādāya abhisiñci mahīruhaṃ,
tassa sākhā virūhiṃsu17 sītacchāyā manoramā. || Ja_IX:37 ||
Ja_IX.4(=430).9: Evaṃ Sakka sakhī hohi saha sabbehi ñātibhi
yathāham ajja sukhito disvāna saphalaṃ dumaṃ. || Ja_IX:38 ||
Ja_IX.4(=430).10: Suvassa ca varaṃ datvā18 katvāna saphalaṃ dumaṃ
pakkāmi saha bhariyāya devānaṃ Nandanaṃ vanan ti. || Ja_IX:39 ||
Pañhapaṭipañhāpi19 purimanayen'; eva veditabbā20, anuttānapadamattam eva21
vaṇṇayissāma: haritapattā ti nīlapaṇṇasañchannā22, koḷāpe ti vāte paharante
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits yo.
2 Bd -sinti.
3 Bd adds pi.
4 Bd purimanayeneva, supra p. 491.
5 Bd koṭhāpe.
6 Bdf suvassa.
7 Bdf -guṇe.
8 Bdf ca.
9 Cks -añca.
10 Bd -lā-.
11 Bd -tta.
12 Cks maññase.
13 Bd pi.
14 Bd api nāma manaṃ passemu, Cks api nāma naṃ puna passe.
15 Bdf -o.
16 Bd nandeyyanaṃ.
17 Bd virūḷhassa.
18 Bd vacanaṃ sutvā.
19 Bd attho pi.
20 Bd -o.
21 Bd -padameva pana.
22 Bd nīlapatta-.
[page 496]
496 IX. Navanipāta.
ākoṭitasaddaṃ viya1 muñcamāne2 nissāre, sukassā3 'ti āyasmato sukarājassa3
kasmā evarūpe rukkhe mano nirato, phalassā4 'ti phalam assa5 rukkhassa,
nekavassagaṇe ti aneke vassagaṇe bahū ti samāne pi anekasate na dve tayo
atha kho bahū, viditvānā 'ti haṃsarāja idāni amhākaṃ imaṃ rukkhaṃ apha-
laṃ viditvāpi yathā pure etena saddhiṃ metti6, taṃ hi7 mayaṃ na
bhindāma, mettiṃ bhindantā hi anariyā asappurisā nāma hontīti pakāsento evam
āha, opattan ti avapattaṃ nippattaṃ patitapattaṃ, kiṃ dosaṃ passasīti
aññe sakuṇā etaṃ ohāya aññattha gacchanti, tvaṃ evaṃgamane8 kiṃ nāma
dosaṃ passasīti9, ye phalaṭṭhā ti ye pakkhino phalatthāya phalakāraṇā saṃ-
bhajanti upagacchanti, jahanti nan ti aphalo ti ñatvā etaṃ10 jahanti, at-
taṭṭhapaññā11 ti attano atthāya paññā, paraṃ12 anoloketvā attani yeva vā
ṭhitā13 etesaṃ14 paññā ti attaṭṭhapaññā15, pakkhapātino ti te attano yeva
vaḍḍhiṃ16 paccāsiṃsamānā mittapakkhaṃ pātenti nāsentīti pakkhapātino nāma
honti, attapakkhe yeva vā patantīti pi17 pakkhapātino, api nāma nan ti haṃ-
sarāja sace mama manoratho18 nippajjeyya tayā vā19 dinno varo sampajjeyya
api nāma ahaṃ imaṃ rukkhaṃ sapattaṃ saphalaṃ puna passeyyaṃ, tato daliddo
nidhiṃ labhitvā va punappunaṃ20 etaṃ abhinandeyyaṃ21 disvā disvā22 ca23
pamodeyyaṃ24 ti25, amatamādāyā26 'ti attano ānubhāve27 ṭhito Gaṅgodakaṃ
gahetvā, imasmiṃ jātake imāyā saddhiṃ dve abhisambuddhagāthā honti.
Satthā imaṃ desanaṃ28 āharitvā jātakaṃ samodhānesi: "Tadā
Sakko Anuruddho ahosi, sukarājā29 aham evā" 'ti. Cullasuka-
jātakaṃ30.
5. Hāritajātaka.
Sutaṃ metaṃ Mahābrahme ti. Idaṃ Satthā Jetavane
viharanto ukkhaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Taṃ hi31
bhikkhuṃ ekaṃ alaṃkatamātugāmaṃ32 disvā ukkaṇṭhitaṃ dīghaloma-
nakhakesaṃ33 vibbhamitukāmaṃ ācariyupajjhāyehi aruciyā34 ānītaṃ
Satthā "saccaṃ kira tvaṃ ukkaṇṭhito35" ti pucchitvā "saccaṃ bhante"
ti36 "kiṃkāraṇā" ti "alaṃkatamātugāmaṃ disvā kilesavasena bhante"
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd akoṭenasaddaṃ.
2 Bd vajjamāne.
3 Bd suva-.
4 Bd phalajjassā.
6 Bd ajjassa.
6 Cks adds yāva metti.
7 Bd kamhi.
8 Bd etaṃ-.
9 Bd saṃpassasi.
10 Bd evaṃ.
11 Bd atthatthapasā.
12 Cks pāraṃ.
13 Bd attano yeva ṭhitā.
14 Ck tesaṃ.
15 Bd atthatthapaññā.
16 Bd vudhā.
17 Bd omits pi.
18 Bd mano.
19 Bd omits vā.
20 Bd puna.
21 Bd -yyanti.
22 Bd only one disvā.
23 Bd va.
24 Ck khomādeyyan, Cs codeyyan, Bd pamodeyya.
25 Bd omits ti.
26 Cks amataphalamādāyā.
27 Bd -ena
28 Bd dhammade-.
29 Bd suvarājā pana.
30 Bd cuḷasuva--catutthaṃ.
31 Bd tañhi.
32 Bd -taṃ mā-.
33 Bd dighakesanakhalomaṃ.
34 Bd adds va.
35 Bd adds si.
36 Bd adds vutte.
[page 497]
5. Hāritajātaka. (431.) 497
ti vutte "bhikkhu kileso nāma guṇaviddhaṃsako nirassādo1 niraye
nibbattāpeti, esa pana kileso kiṃkāraṇā taṃ2 na kilamessati3, na hi
Sineruṃ paharitvā4 haraṇavāto purāṇapaṇṇassa lajjati, imaṃ hi kile-
saṃ nissāya bodhiñāṇassānupadaṃ5 caramānā pañcābhiññāaṭṭha-
samāpattilābhino6 visuddhamahāpurisāpi satiṃ upaṭṭhapetuṃ7 asakkontā
jhānaṃ antaradhāpesun" ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto ekasmiṃ nigame asītikoṭivibhave brāhmaṇa-
kule nibbatti, kañcanachavitāya tassa8 Harittacakumāro ti9
nāmaṃ kariṃsu. So vayappatto Takkasilāya10 uggahitasippo
kuṭumbaṃ saṇṭhapetvā mātāpitunnaṃ accayena dhanavilokanaṃ
katvā "dhanam eva paññāyati, dhanassa uppādanakā11 na
paññāyanti, mayāpi maraṇamukhe cuṇṇavicuṇṇena bhavitabban"
ti maraṇabhayabhīto mahādānaṃ datvā Himavantaṃ pavisitvā12
pabbajitvā sattame divase abhiññā13 ca samāpattiyo ca nib-
battetvā tattha ciraṃ vanamūlaphalāhāro14 yāpetvā loṇam-
bilasevanatthaṃ15 pabbatā otaritvā anupubbena Bārāṇasiṃ
patvā rājuyyāne vasitvā punadivase Bārāṇasiyaṃ bhikkhāya
caranto rājadvāraṃ sampāpuṇi. Rājā taṃ disvā pasannacitto
pakkosāpetvā samussitasetacchatte rājapallaṃke nisīdāpetvā
nānaggarasabhojanaṃ bhojetvā anumodanāvasāne atirekataraṃ
pasīditvā "kahaṃ bhante gacchathā" 'ti pucchitvā "vassā-
vasanaṭṭhānaṃ upadhārema mahārājā" 'ti vutte "sādhu bhante
ti bhuttapātarāso taṃ ādāya uyyānaṃ gantvā tassa16 tattha
rattiṭṭhānadivāṭṭhānādīni kāretvā17 uyyānapālaṃ paricārikaṃ
katvā datvā18 vanditvā nikkhami. Mahāsatto tato paṭṭhāya
nibaddhaṃ rājagehe19 bhuñjanto dvādasa vassāni tattha20 vasi.
Ath'; ekadivasaṃ rājā paccantaṃ kupitaṃ vūpasametuṃ gac-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd appasādo.
2 Bd omits taṃ.
3 Bd kilamissasiti, Ck kilesamessati.
4 Bd saṃhāretāva, Bs saṃhāretvā.
5 Bd -ñāṇānāya anu-.
6 Bd pañca a-.
7 Bd upaṭhā-.
8 Bd cassa.
9 Bd tissa.
10 Bd -sīlaṃ gantvā.
11 Bd upādakā.
12 Bd adds isipappajjaṃ.
13 Bd pañca abhiññāyo.
14 Bd omits vana.
15 Bd -natthāya.
16 Bd omits tassa.
17 Bd -nāni kārāpetvā.
18 Bd omits datvā.
19 Bd rañño ge-.
20 Ck Bd omit ta-.
[page 498]
498 IX. Navanipāta.
chanto "amhākaṃ puññakkhettaṃ mā pamajjīti" Mahāsattaṃ
deviyā niyyādetvā agamāsi. Tato paṭṭhāya sā Mahāsattaṃ
sahatthā parivisati. Ath'; ekadivasaṃ sā bhojanaṃ sam-
pādetvā tasmiṃ cirāyamāne gandhodakena nahātvā saṇhaṃ
maṭṭasāṭakaṃ1 nivāsetvā sīhapañjaraṃ vivarāpetvā sarīraṃ2
vātaṃ paharāpentī muṭṭhimañcake3 nipajji. Mahāsatto pi4
divātaraṃ sunivattho supāruto bhikkhābhājanaṃ ādāya ākā-
senāgantvā sīhapañjaraṃ sampāpuni5. Deviyā tassa vākacīra-
saddaṃ sutvā vegena uṭṭhahantiyā maṭṭasāṭako bhassi. Ma-
hāsattassa visabhāgārammaṇaṃ cakkhuṃ paṭihaññi, ath'; assa
anekavassakoṭisatasahassakālabbhantare6 nivutthakileso7 ka-
raṇḍake sayitāasīviso viya uṭṭhahitvā jhānaṃ antaradhāpesi.
So satiṃ upaṭṭhapetuṃ asakkonto gantvā deviṃ8 hatthe gaṇhi,
tāvad eva sāṇiṃ parikkhipiṃsu. So tāya saddhiṃ lokadham-
maṃ sevitvā bhuñjitvā uyyānaṃ gantvā tato paṭṭhāya deva-
sikaṃ tath'; eva akāsi. Tassa tāya saddhiṃ lokadhamma-
patisevanam9 sakalanagare pākaṭaṃ jātaṃ. Amaccā "Hārita-
tāpaso10 evam akāsīti" rañño paṇṇaṃ pahiṇiṃsu. Rājā
"maṃ11 bhinditukāmā evaṃ vadantīti" asaddahitvā paccantaṃ
vūpasametvā Bārāṇasiṃ12 paccāgantvā nagaraṃ padakkhiṇaṃ
katvā deviyā santikaṃ gantvā "saccaṃ kira mama ayyo
Hāritatāpaso13 tayā saddhiṃ lokadhammaṃ patisevīti14" puc-
chi. "Saccaṃ devā" 'ti. So tassāpi asaddahitvā "tam eva
pucchissāmīti15" uyyānaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ nisīditvā
taṃ pucchanto paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IX.5(=431).1: Sutaṃ m'; etaṃ16 mahābrahme: kāme bhuñjati Hārito17,
kacc'; etaṃ vacanaṃ tucchaṃ, kacci suddho irīyasīti18. || Ja_IX:41 ||
Tattha kaccetan ti kacci etaṃ Hārito kāme paribhuñjatīti amhehi suta-
vacanaṃ tucchaṃ abhūtaṃ, kacci tvaṃ suddho iriyasi viharasīti.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd maṭha-.
2 Bd -re.
3 Bd khuddakamañjuke.
4 Bd omits pi.
5 Bd omits sam.
6 Bd -kāle abbh-.
7 Bd nivatta-.
8 Bd deviyā.
9 all three MSS. -dhammaṃ-, Bd -paṭi-.
10 Bd haritacatāpaso pana.
11 Bd taṃ.
12 Cs -siyaṃ, Bd -sī.
13 Bd haritaca-.
14 Bd paṭisevatīti.
15 Bd paṭipu-.
16 Bdf sutametaṃ.
17 Bd ha-.
18 Cks iriyya-, Bd iriya-.
[page 499]
5. Hāritajātaka. (431.) 499
So cintesi: "ayaṃ rājā ‘nāhaṃ paribhuñjāmīti'; vutte pi
mama saddahissat'; eva, imasmiṃ pana1 loke saccasadisī2 pa-
tiṭṭhā nāma n'; atthi, ujjhitasaccā3 hi bodhitale4 nisīditvā bodhiṃ
pāpuṇituṃ na sakkonti, mayā saccam eva kathetuṃ vaṭṭatīti".
Bodhisattassa hi ekaccesu5 ṭhānesu6 pāṇātipāto7 pi8 adinnā-
dānam pi9 micchācāro pi8 surāpānam10 pi hoti yeva, attha-
bhañjakavisaṃvādaṃ11 pana12 purakkhatvā musāvādo nāma na
hosi13, tasmā so saccam eva kathento dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IX.5(=431).2: Evam etaṃ14 mahārāja yathā te vacanaṃ sutaṃ,
kummagge paṭipanno 'smi mohaneyyesu mucchito ti. || Ja_IX:42 ||
Tattha mohaneyyesū 'ti kāmaguṇesu, kāmaguṇesu hi loko muyhati15,
te ca16 lokaṃ mohenti17, tasmā mohaneyyā ti vuccanti.
Taṃ sutvā rājā tatiyaṃ gātham āha:
Ja_IX.5(=431).3: Ādu18 paññā kimatthikā19 nipuṇā sādhucintanī20
yāva21 uppatitaṃ rāgaṃ kiṃmano na vinodaye ti. || Ja_IX:43 ||
Tattha ādū18 'ti nipāto, idaṃ vuttaṃ hoti: bhante gilānassa nāma22
bhesajjaṃ pipāsitassa23 pānīyaṃ paṭisaraṇaṃ24, tumhākaṃ pan'; esā nipuṇā
sādhūnaṃ25 atthānaṃ26 cintanī27 paññā kimatthiyā28 yā21 puna29 uppatitaṃ
rāgaṃ kiṃmano na vinodaye ti kiṃcittam pi30 nāma vinodetuṃ nāsakkhīti.
Ath'; assa kilesabalaṃ dassento Hārito catutthaṃ gā-
tham āha:
Ja_IX.5(=431).4: Cattāro 'me mahārāja loke atibalā31 bhusā
rāgo doso mado moho yattha paññā na gādhatīti. || Ja_IX:44 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits pana.
2 Bd -sā.
3 Bd uccita-.
4 Bd bodhimūle.
5 Bd -cce.
6 Bd omits ṭhā-.
7 Bd -tā.
8 Bd omits pi.
9 Bd dānā kāmesu.
10 Bd surāmerayamajjapānaṃ.
11 Bd atthabhedakavisaṃvādanaṃ.
12 Bd omits pana.
13 Bd hoti.
14 Bd evaṃ.
15 Bd lokā muyhanti.
16 Bd omits ca.
17 Bd muyhanti.
18 Bdf a-.
19 Bd kimittiyo, Bs -itthiyo, Bf kimattiyā.
20 Bd -nā.
21 Bdf yāya.
22 Bd omits nāma.
23 Cks pipātitassa.
24 Bd besajjaṃ paṭissaraṇaṃ udakaṃ pipāsitassa paṭissaraṇaṃ.
25 Bd sādhunaṃ.
26 Cks Bd attānaṃ.
27 Bd na, Bs cintana.
28 Ck timatthiyā. Cs timatthitiyā, Bd kimattiyo.
29 Cks pana, Bd omits puna.
30 Cks kiṃcitto, Bd ki cittaṃ, omitting pi.
31 Bdf -phalā.
[page 500]
500 IX. Navanipāta.
Tattha yatthā 'ti yesu pariyuṭṭhānappattesu1 mahoghe2 patitā2 viya
paññā gādhaṃ patiṭṭhaṃ na labhati.
Taṃ sutvā rājā pañcamaṃ gātham āha:
Ja_IX.5(=431).5: Arahaṃ3 sīlasampanno suddho carati Hārito
medhāvī paṇḍito c'; eva, iti no sammato bhavan ti. || Ja_IX:45 ||
Tattha iti no sammato ti evaṃ amhākaṃ sammato sambhāvito4
bhavaṃ5.
Tato Hārito chaṭṭhaṃ6 gātham āha:
Ja_IX.5(=431).6: Medhāvinam7 pi hiṃsanti isiṃ8 dhammaguṇe ratam
vitakkā9 pāpakā10 rāja subhā rāgūpasaṃhitā11 ti. || Ja_IX:46 ||
Tattha subhā ti subhanimittagahaṇena pavattā.
Atha naṃ kilesappahāne12 ussāhento13 rājā sattamaṃ
gātham āha:
Ja_IX.5(=431).7: Uppann'; āyaṃ sarīrajo
rāgo vaṇṇavidūsano tava14,
taṃ pajaha, bhaddam atthu te,
bahunn'; āsi15 medhāvi sammato ti. || Ja_IX:47 ||
Tattha vaṇṇavidūsano16 ti tava sarīravaṇṇassa ca guṇavaṇṇassa ca
vidūsano, bahunnāsīti bahunnaṃ asi17 medhāvīti sammato ti.
Tato Mahāsatto satiṃ paṭilabhitvā kāmesu ādīnavaṃ
sallakkhetvā aṭṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IX.5(=431).8: Te andhakaraṇe18 kāme bahudukkhe mahāvise
tesaṃ mūlaṃ gavesissaṃ, checchaṃ19 rāgaṃ sabandhanan20 ti. || Ja_IX:48 ||
Tattha andhakaraṇe21 ti paññācakkhuvināsanato andhakare22, bahu-
dukkhe23 ti ettha appasādā kāmā ti ādīni suttāni āharitvā tesaṃ bahudukkhatā
dassetabbā, mahāvise ti sampayuttakilesavisassa c'; eva24 vipākavisassa25 ca26
mahantatāya mahāvise, tesaṃ mūlan ti te vuttappakāre kāme pahātuṃ tesaṃ27
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -naṃpa-.
2 Bd -o.
3 Bdf -hā.
4 Bd omits sambh-.
5 Bd -vanti.
6 Bd chaṭhamaṃ.
7 Cks -vī-.
8 Bd iti.
9 Cks -o, Bd -a.
10 Cs -a.
11 Bd rāgupasaññitā, Bf -upasañhitā.
12 Bd -pahārena.
13 Bd usāhaṃ karonto.
14 Cks taca.
15 Bd bahudhāpi, Bf bahunāpi.
16 Cks add tavan.
17 Ck āsī, Bd bahunāpiti bahunā api.
18 Cs Bdf -kā-.
19 Ck Bdf chejjaṃ.
20 Cks -nā.
21 Bd -kā-.
22 Cs andhakakare, Bd andhabhāvakare.
23 Cks -o.
24 Cks -kilesassa ceva, Bd -lesavisayassa, omitting ceva.
25 Bd vipākassa.
26 Cks omit ca.
27 Bd tesu.
[page 501]
6. Padakusalamāṇavajātaka. (432.) 501
mūlaṃ gavesissaṃ1 pariyesissāmi2, kiṃ pana tesaṃ3 mūlan ti: ayoniso-
manasikāro, checchaṃ4 rāgaṃ sabandhanan ti mahārāja idān'; eva
paññākhaggena paharitvā subhanimittabandhanena sabandhanaṃ5 rāgaṃ
chindissāmīti.
Idañ ca pana vatvā "mahārāja okāsaṃ tāva me karohīti"
okāsaṃ kāretvā paṇṇasālaṃ pavisitvā kasiṇamaṇḍalaṃ oloketvā
puna jhānaṃ6 uppādetvā paṇṇasālato nikkhamma7 ākāse pal-
laṃkena nisīditvā rañño dhammaṃ desetvā "mahārāja, ahaṃ
aṭṭhāne8 vutthakāraṇā9 mahājanamajjhe garahappatto, appa-
matto hohi, puna dāni ahaṃ anitthigandhavanasaṇḍam eva
gamissāmīti" rañño rodantassa paridevantassa Himavantam
eva14 gantvā aparihīnajjhāno brahmalokūpago ahosi.
Satthā taṃ kāraṇaṃ ñatvā11
Ja_IX.5(=431).9: Idaṃ vatvāna Hārito12 isi saccaparakkamo (Alwis, Nirvāna 121.)
kāmarāgaṃ virājetvā brahmalokūpago ahū ti || Ja_IX:49 ||
abhisambuddho hutvā imaṃ gāthaṃ13 vatvā saccāni pakāsetvā jāta-
kaṃ samodhānesi (saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu arahatte patiṭ-
ṭhahi): "Tadā rājā Ānando ahosi, Hārito pana14 aham evā" 'ti.
Hāritajātakaṃ15.
6. Padakusalamāṇavajātaka.
Bahussutan ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto ekaṃ
dārakaṃ ārabbha kathesi. So kira Sāvatthiyaṃ kuṭumbiyaputto16
sattavassakāle yeva padakusalo ahosi. Ath'; assa pitā "imaṃ vī-
maṃsissāmīti" tassa ajānantass'; eva mittagharaṃ17 agamāsi. So pitu
gataṭṭhānaṃ apucchitvā va18 tassa padānusārena gantvā pitu19 san-
tike aṭṭhāsi. Atha naṃ pitā ekadivasaṃ pucchi20 "tāta tvaṃ mayi
taṃ21 ajānāpetvā gate pi kathaṃ22 mama gataṭṭhānaṃ23 jānasīti".
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -sissāmiti.
2 Bd omits pa-.
3 Cks panesaṃ.
4 Ck Bd chejjaṃ.
5 Bd -nimittamattena sampandhaṃ.
6 Bd naṭhajhā-.
7 Bd -mitvā.
8 Bs imasmiṃ ṭhāne.
9 Bd vutta-.
10 Bd -taṃ, omitting eva.
11 Bd omits ñatvā.
12 Bd hiriko.
13 Bd idaṃ in the place of i. g.
14 Bd haritacatāpaso.
15 Bf haritacajā-, Bd harikacajā--pañcamaṃ.
16 Bd -bika-.
17 Bd pitā-.
18 Bd ca.
19 Cks omit pitu.
20 Cks pucchitvā.
21 Bd tvaṃ.
22 Bd omits ka-.
23 Bd vasanaṭhānaṃ ki.
[page 502]
502 IX. Navanipāta.
"Tāta1 padaṃ te saṃjānāmi2, padakusalo ahan" ti. Ath'; assa vī-
maṃsanatthāya pitā bhuttapātarāso gharā nikkhamitvā anantarapaṭi-
vissakagharaṃ3 gantvā tato dutiyaṃ4 pavisitvā tatiyagharā nikkha-
mitvā5 puna attano gharadvāraṃ5 āgantvā tato uttaradvāraṃ gantvā
dvārena nikkhamitvā nagaraṃ vāmaṃ karonto Jetavanaṃ6 gantvā7
Satthāraṃ vanditvā dhammaṃ suṇanto nisīdi. Dārako "kahaṃ me
pitā" ti pucchitvā "na jānāmā8" 'ti vutte9 tassa padānusārena anan-
tarapaṭivissakagharaṃ10 ādiṃ katvā pitu gataṭṭhāṇamaggen'; eva11
Jetavanaṃ gantvā Satthāraṃ vanditvā pitu santike aṭṭhāsi, pitarā
ca12 "kathaṃ tāta mama idhāgatabhāvaṃ aññāsīti" puṭṭho "padāni13
sañjānitvā padānusārena āgato 'mhīti" āha. Satthā "kiṃ kathesi
upāsakā" 'ti pucchitvā "bhante ayaṃ dārako padakusalo, ahaṃ14
imaṃ vīmaṃsanto iminā nāma upāyena āgato, ayam pi maṃ gehe
adisvā mama padānusāren'; eva15 āgato" ti vutte "anacchariyaṃ upā-
saka bhūmiyaṃ padasañjānanaṃ16, porāṇakapaṇḍitā ākāse17 padaṃ
sañjāniṃsū" ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
tassa aggamahesī aticaritvā raññā pucchitā "sace ahaṃ tumhe
aticarāmi assumukhī18 yakkhinī homīti" sapathaṃ katvā kāla-
katā19 ekasmiṃ pabbatapāde assumukhī18 yakkhinī hutvā lena-
guhāya20 vasamānā mahāaṭaviyaṃ pubbantato21 aparantaga-
manamaggaṃ22 anusañcarante manusse gahetvā khādati. Sā
kira tīṇi vassāni Vessavaṇaṃ upaṭṭhahitvā23 āyāmato tiṃsa-
yojane vitthārato pañcayojane24 ṭhāne manusse25 khādituṃ
labhi. Ath'; ekadivasaṃ eko aḍḍho26 mahaddhano27 abhirūpo
brāhmaṇo bahūhi manussehi parivuto taṃ maggaṃ abhirūhi28.
Taṃ disvā yakkhinī hasitvā29 pakkhandi30, parivāramanussā
palāyiṃsu. Sā vātavegena31 gantvā brāhmaṇaṃ gaṇhitvā32
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits tāta.
2 Bd -mīti.
3 Bd -raṃpa-.
4 Bd tatiyaṃ.
5 Bd adds na.
6 Bd uttaradvāre nikkhamitvā jetavanaṃ.
7 Cs āg-.
8 Cks jānā.
9 Cks -o.
10 Bd -kassa gharaṃ.
11 Bd gatamag-.
12 Bd omits ca.
13 Bd padaṃ te.
14 Bd ayaṃ.
15 Bd -sārena.
16 Cks padaṃsañ-, Bd padasañjānakaṃ.
17 Bd -sena.
18 Bd assa-.
19 Bd tato kālaṃ katvā.
20 Ck leṇa-, Bd -yaṃ.
21 Cs pubbanto corr. to pubbantā, Bd pubbatanato corr. to pubbantato.
22 Cks -magge, Bd -taṃgamanaṃ.
23 Bd upaṭhāpetvā.
24 Bd -na.
25 Bd -aṃ.
26 Bd addho.
27 Bd adds mahā bhogo.
28 Bd -rūyhi.
29 Bd tussitvā, Ck haṃsitvā.
30 Bd adds taṃ disvā.
31 Bd -nā.
32 Bd gahetvā.
[page 503]
6. Padakusalamāṇavajātaka. (432.) 503
piṭṭhiyaṃ nipajjāpetvā guhaṃ gacchantī1 purisasamphassaṃ
paṭilabhitvā kilesavasena tasmiṃ sinehaṃ uppādetvā taṃ
akhāditvā2 attano sāmikaṃ akāsi. Te aññamaññaṃ samagga-
vāsaṃ3 vasiṃsu. Tato paṭṭhāya ca yakkhinī manusse gaṇ-
hantī1 vatthataṇḍulatelādīni pi4 gahetvā tassa nānaggarasa-
bhojanaṃ upanetvā attanā manussamaṃsaṃ khādati, gamana-
kāle ca5 tassa palāyanabhayena mahatiyā silāya guhādvāraṃ
pidahitvā gacchati. Evaṃ tesu sammodamānesu6 vasantesu
Bodhisatto nibbattaṭṭhānā cavitvā brāhmaṇaṃ paṭicca tassā
kucchismiṃ7 paṭisandhiṃ gaṇhi. Dasamāsaccayena puttaṃ
janetvā8 putte ca brāhmaṇe ca balavasinehā hutvā ubho pi po-
sesi. Sā aparabhāge putte vuddhippatte9 puttam pi10 pitarā
saddhiṃ antokaritvā11 dvāraṃ pidahati. Ath'; ekadivasaṃ
Bodhisatto tassā gatabhāvaṃ12 ñatvā silaṃ apanetvā pitaraṃ
bahiakāsi. Sā āgantvā "kena silā apanītā" ti vatvā "amma
mayā apanītā, andhakāre nisīdituṃ na sakkomā" 'ti vutte
puttasinehena na kiñci avoca13. Ath'; ekadivasaṃ Bodhisatto
pitaraṃ pucchi: "tāta mayhaṃ mātu mukhaṃ aññasadisaṃ14
tumhākaṃ15 aññasadisaṃ14, kiṃ nu kho kāraṇan" ti. "Tāta,
tava mātā manussamaṃsakhādakayakkhinī16, mayaṃ ubho ma-
mussā" ti. "Yadi evaṃ17 idha kasmā vasāma, ehi manussa-
pathaṃ gacchāmā" 'ti. "Tāta sace mayaṃ palāyissāma ubho
pi amhe tava mātā māressatīti18". Bodhisatto "mā bhāyi
tāta, tava19 manussapathaṃ sampāpanaṃ mama bhāro" ti
pitaraṃ assāsetvā20 punadivase mātari gatāyaṃ21 pitaraṃ ga-
hetvā palāyi. Yakkhinī āgantvā te adisvā vātavegena pak-
khanditvā te gahetvā "brāhmaṇa, kiṃ palāyasi, kiṃ te22 idha
n'; atthīti" vatvā "bhadde, mā mayhaṃ23 kujjhi, putto te
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. -ti.
2 Cks add di, for pi?
3 Bd te ubho pi samaggasaṃvāsaṃ.
4 Bd omits pi.
5 Bd omits ca.
6 Bd -nā.
7 Cs Bd -imhi.
8 Bd vijāyetvā.
9 Bd vuḍḍhi-.
10 Bd omits p. p.
11 Bd antoguhāyaṃ pesetvā.
12 Bd gatakāle.
13 Bd -caṃ.
14 Cks aññā-.
15 Bd adds mukhaṃ.
16 Bd manussakhādakā-.
17 Bd tāta in the place of y. e.
18 Bd khādissatīti
19 Cs va. Bd omits tava.
20 Bd samasāsetvā.
21 Cs Bd -ya.
22 Bd omits te.
23 Bd maṃ.
[page 504]
504 IX. Navanipāta.
maṃ1 gahetvā yātīti2" vutte puttasinehena kiñci avatvā te
assāsetvā attano vasanaṭṭhānam eva3 te gahetvā4 gantvā evaṃ
puna5 katipaye divase palāyante ānesi. Bodhisatto cintesi:
"mayhaṃ mātu paricchinnena6 okāsena bhavitabbaṃ, yan nū-
nāhaṃ imissā āṇāpavattiṭṭhānasīmaṃ7 puccheyyaṃ, atha naṃ
atikkamitvā palāyissāmīti8" so ekadivasaṃ mātaraṃ gahetvā
ekamantaṃ nisinno "amma, mātu santakaṃ nāma puttānaṃ
pāpuṇāti, akkhāhi tāva9 me attano santakāya bhūmiyā paric-
chedan" ti āha. Sā sabbadisāsu pabbatādinimittāni kathetvā
āyāmato tiṃsayojanaṃ vitthārato pañcayojanaṭṭhānaṃ10 put-
tassa kathetvā "idaṃ ettakaṃ11 ṭhānaṃ sallakkhehi puttā" 'ti
āha. So dve tayo divase atikkamitvā mātu aṭaviṃ gatakāle
pitaraṃ khandhe āropetvā mātarā12 dinnasaññāya vātavegena
pakkhanditvā paricchedanadītīraṃ sampāpuṇi. Sāpi āgantvā
te apassantī13 anubandhi. Bodhisatto pitaraṃ gahetvā nadī-
majjhaṃ agamāsi. Sā āgantvā nadītīre ṭhatvā attano pa-
ricchedaṃ atikkantabhāvaṃ ñatvā tatth'; eva ṭhitā14 "tāta
pitaraṃ gahetvā ehi, ko mayhaṃ doso, tumhākaṃ15 maṃ16
nissāya kiṃ nāma na sampajjati, nivatta17 sāmīti" puttañ
ca patiñ ca yāci. Atha brāhmaṇo nadiṃ uttari. Sā
puttam eva yācantī "tāta, mā evaṃ kari, nivattāhīti" āha.
"Amma, mayaṃ manussā, tvaṃ yakkhinī, na sakkā sabba-
kālaṃ tava santike vasitun18" ti. "N'; eva nivattissasi19 tātā"
'ti. "Āma ammā" 'ti. "Yadi20 na nivattissasi -- manussaloke
jīvituṃ nāma dukkhaṃ, sippaṃ ajānantā jīvituṃ na sakkonti --
ahaṃ ekaṃ cintāmaṇiṃ nāma vijjaṃ jānāmi, tassānubhāvena
dvādasasaṃvaccharamatthake gatānam pi21 padānupadaṃ sakkā
gantuṃ22, ayaṃ te jīvikā bhavissati, gaṇha22 tāta anaggha-
mantan" ti tathārūpena dukkhena abhibhūtā24 puttasinehena
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd saṃ.
2 Cs ya-, Bd palāya-.
3 Bd -naññeva.
4 Bd omits te g.
5 Bd pi.
6 Bd -cchannena, Cs -ccha -corr. to -cchi-.
7 Bd -ṭhānamimaṃ.
8 Bd -mā ti.
9 Bd omits tāva.
10 Bd -yojanaṃ.
11 Bd omits e-.
12 Bd tassā.
13 all three MSS. -ti.
14 Bd tatvā.
15 Bd omits tu-.
16 Cks me.
17 Bd nivattatu.
18 Bd nisīditun.
19 Ck -ttissa, Cs -ttissati corr. to -ssasi.
20 Bd tāta yadi,
21 Bd hatabhaṇḍampi.
22 Bd jānituṃ.
23 Bd ki ukkaṇha-.
24 Bd ajjagatāpi.
[page 505]
6. Padakusalamāṇavajātaka. (432.) 505
mantaṃ adāsi. Bodhisatto nadiyā ṭhitako va mātaraṃ vanditvā
hatthakacchapakaṃ1 katvā mantaṃ gahetvā mātaraṃ vanditvā
"gacchatha ammā" 'ti āha. "Tāta tumhesu anivattantesu2
mayhaṃ jīvitaṃ n'; atthīti" vatvā3 yakkhinī4 uraṃ pahari5,
tāvad ev'; assā6 puttasokena hadayaṃ phali, sā maritvā tatth'
eva patitā. Bodhisatto tassā matabhāvaṃ ñatvā pitaraṃ pak-
kositvā7 mātu santikaṃ gantvā citakaṃ katvā jhāpetvā8 āḷā-
hanaṃ nibbāpetvā9 nānāvaṇṇehi pupphehi pūjetvā10 roditvā pari-
devitvā pitaraṃ ādāya Bārāṇasiṃ gantvā11 "padakusalamāṇavo
dvāre ṭhito" ti rañño paṭivedetvā "āgacchatū" 'ti vutte pavisitvā12
vanditvā "tāta kiṃ sippaṃ jānāsīti" vutte "deva dvadasa-
saṃvaccharamatthake haṭabhaṇḍaṃ13 padānupadaṃ gantvā14
gaṇhituṃ jānāmīti" āha. "Tena hi maṃ upaṭṭhāhīti" āha.
"Devasikaṃ15 sahassaṃ labhanto upaṭṭhahissāmīti". "Sādhu
tāta upaṭṭhahā" 'ti rājā devasikaṃ sahassaṃ dāpesi16. Ath'
ekadivasaṃ purohito rajānaṃ āha: "mahārāja, mayaṃ tassa
māṇavassa sippānubhāvena kassaci kammassa akatattā ‘sippaṃ
atthi vā n'; atthi vā'; ti na jānāma, vīmaṃsāma17 tāva nan" ti.
Rājā "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā ubho pi nānāratanagopa-
kānaṃ18 saññaṃ datvā ratanasāraṃ19 gahetvā pāsādā oruyha
rājanivesane20 tikkhattuṃ andhitvā21 nisseṇiṃ attharitvā pā-
kāramatthakena22 bahi otaritvā vinicchayasālaṃ pavisitvā tattha
nisīditvā puna gantvā nisseṇiṃ attharitvā pākāramatthakena
otaritvā antopure23 pokkharaṇiyā tīraṃ gantvā pokkharaṇiṃ
tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā otaritvā antopokkharaṇiyaṃ
bhaṇḍakaṃ24 ṭhapetvā pāsādaṃ abhirūhiṃsu25. Punadivase
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -kacchakaṃ.
2 Bd nivattesu.
3 Bd adds gāthamāha: Ehi putta nivattassa, mā anāthaṃ karohi me,
Ajja puttaṃ apassanti yakkhini maraṇaṃ gatā ti.
4 Bd adds pi.
5 Bd -ritvā.
6 Bd eva.
7 Bd -sāpetvā.
8 Bd omits jhā-.
9 Bd niṭhāpetvā.
10 Bd adds vanditvā.
11 Bd adds rājadvāre thatvā.
12 Bd adds rājānaṃ.
13 Bd hatthabhaṇḍaṃ.
14 Bd omits gantvā.
15 Bd deva deva-.
16 Bd adāsi.
17 Bd vimaṃsissāma.
18 Bd janāratana-
19 Bd adds bhaṇḍikaṃ.
20 Bd -sanadvāre.
21 so Ck; Cs āndhicakhitvā, Bd āviñcetvā, Bs āviñchetvā?
22 Bd -mattake.
23 Bd antepureneva.
24 Bd bhaṇḍi-.
25 Bd -rūyhisuṃ.
[page 506]
506 IX. Navanipāta.
"rājanivesanato kira ratanaṃ hariṃsū" 'ti ekakoḷāhalaṃ ahosi.
Rājā ajānanto viya hutvā Bodhisattaṃ pakkositvā1 "tāta, rāja-
nivesanato bahuṃ ratanabhaṇḍaṃ haṭam2, anuvijjituṃ vaṭṭa-
tīti" āha. "Mahārāja, dvādasasaṃvaccharamatthake haṭa-
bhaṇḍaṃ corānaṃ3 padānupadaṃ gantvā āharaṇasamatthassa
mama anacchariyaṃ ajjarattiṃ4 haṭabhaṇḍaṃ āharituṃ,
āharissāmi5 taṃ6, mā cintayitthā" 'ti. "Tena hi tāta āharā"
'ti. So "sādhu devā" 'ti gantvā mātaraṃ vanditvā mantaṃ
parivattetvā mahātale ṭhito va "mahārāja dvinnaṃ corānaṃ
padaṃ paññāyatīti7" rañño ca purohitassa ca padānusārena
sirigabbhaṃ pavisitvā tato nikkhamitvā pāsādā oruyha rājani-
vesane8 tikkhattuṃ parigantvā9 padānusāren'; eva pākārasamī-
paṃ gantvā pākāre ṭhatvā "mahārāja, imasmiṃ ṭhāne pākārato
muccitvā10 ākāse padaṃ paññāyati, nisseṇiṃ dethā" 'ti nisse-
ṇiṃ attharāpetvā pākāramatthakena otaritvā padānusāren'; eva
vinicchayasālaṃ gantvā puna rājanivesanaṃ āgantvā nisseṇiṃ
attharāpetvā pākāramatthakena oruyha pokkharaṇiṃ gantvā
tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā "mahārāja corā imaṃ pokkha-
raṇiṃ otiṇṇā ti vatvā attanā ṭhapitaṃ viya bhaṇḍakaṃ11 nī-
haritvā rañño datvā12 "mahārāja, ime dve corā abhiññāta-
mahācorā13, iminā maggena rājanivesanaṃ abhirūḷhā14" ti āha.
Mahājano15 haṭṭhatuṭṭho16 aṅguliyo poṭhesi17, celukkhepā pa-
vattiṃsu18. Rājā cintesi: "ayaṃ māṇavo padānusāren'; eva19
gantvā corehi ṭhapitabhaṇḍaṭṭhānam20 eva maññe jānāti, core
pana gahetuṃ21 na sakkotīti". Atha naṃ āha: "corehi haṭa-
bhaṇḍaṃ tāva no tayā āhaṭaṃ, core pana no gahetvā dātuṃ
sakkhissasīti22". "Mahārāja, idh'; eva corā, na23 dūre" ti24.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -sāpetvā.
2 Bd adds handa naṃ.
3 Bd omits co-.
4 Bd omits ra-.
5 Bd sakkhissāmi.
6 Bd na-, Bs naṃ, Cs ta.
7 Bd adds vatvā.
8 Bd adds dvāre.
9 Bd parigahetvā.
10 Bd muñci.
11 Bd bhaṇḍi-.
12 Bd dassesi.
13 Bd -tā-.
14 Bd -rūhisuṃ.
15 Bd -ā.
16 Bd tuṭhapahaṭhā.
17 Bd pātesuṃ, Bd poṭhesuṃ.
18 Bd -vattayisuṃ, Bs -yimsu.
19 Bd -rena.
20 Cks -taṃ bh-.
21 Bd gaṇhituṃ.
22 Cks -tīti, Bds core pana na āhatā ti ko attho.
23 Bd naṃ, Bs naṃ corr. to na.
24 Bds add te.
[page 507]
6. Padakusalamāṇavajātaka. (432.) 507
"Ko ca ko cā" 'ti. "Mahārāja yo1 icchati so va coro hotu2,
tumhākaṃ bhaṇḍakassa3 laddhakālato paṭṭhāya corehi4 ko
attho, mā pucchathā5" 'ti. "Tāta, ahaṃ tumhākaṃ6 deva-
sikaṃ sahassaṃ dammi, core7 me gahetvā dehīti". "Ma-
hārāja dhane laddhe kiṃ corehīti8". "Dhanato9 pi no tāta10
core laddhuṃ vaṭṭatīti". "Tena hi mahārāja ‘ime nāma corā'
ti tumhākaṃ na11 kathessāmi, atīte pavattitakāraṇaṃ12 pana
vo āharissāmi, sace tumhe paññāvanto13 taṃ kāraṇaṃ jānā-
thā14" 'ti. So evaṃ vatvā atītaṃ āhari:
Mahāraja, atīte15 Bārāṇasito avidūre nadītīragāmake16 Pāṭalo17 nāma
eko naṭo vasati18. So ekasmiṃ divase19 bhariyaṃ ādāya Bārāṇasiṃ pavi-
sitvā naccitvā20 gāyitvā dhanaṃ labhitvā ussavapariyosāne bahuṃ
surābhattaṃ gāhāpetvā attano gāmaṃ gacchanto nadītīraṃ patvā na-
vodakaṃ āgacchantaṃ disvā21 suraṃ pivanto nisīditvā matto attano
balaṃ ajānanto "mahāvīṇaṃ gīvāya bandhitvā nadiṃ taritvā22 ga-
missāmīti" bhariyaṃ hatthe23 gahetvā nadiṃ otari. Vīṇāchiddehi
udakaṃ pāvisi, atha naṃ sā vīṇā udake osīdāpayi, Bhariyā pan'
assa osīdanabhāvaṃ ñatvā taṃ vissajjetvā uttaritvā tīre aṭṭhāsi. Naṭa-
Pāṭalo24 sakiṃ ummujjati sakiṃ nimmujjati, udakaṃ pivitvā uddhu-
mātodaro ahosi. Ath'; assa bhariyā cintesi: "mayhaṃ sāmiko idāni
marissati, ekaṃ naṃ gītikaṃ25 yācitvā parisamajjhe taṃ gāyantī26
jīvikaṃ kappessāmīti" cintetvā "sāmi, tvaṃ udake nimmujjasi, ekaṃ
me gītakaṃ27 dehi, tena jīvikaṃ kappessāmīti" vatvā
Ja_IX.6(=432).1: Bahussutaṃ cittakathiṃ28 Gaṅgā vahati29 Pāṭalaṃ30
vuyhamānaka31 bhaddan te, ekaṃ me gāhi32 gāthakan ti
gātham āha33. || Ja_IX:50 ||
Tattha gāthakan ti khuddakaṃ34 gāthaṃ.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd yo mahārāja.
2 Ck hoti, Cs hoti corr. to hotu, Bd hoti adding tato.
3 Bd bhaṇḍi-.
4 Bd coro hoti.
5 Bd pucchitthā.
6 Bd tuyhaṃ.
7 Bds -raṃ.
8 Bd corehi ki.
9 Bd -ko.
10 Bd tāva.
11 Cs omits na.
12 Cks vattita-.
13 Bd pañña-.
14 Cks jāna-.
15 Bd omits mahārāja.
16 Bd nadītire, omitting gā-.
17 Bd -li.
18 Bd nāma samajjo vassāti.
19 Bd ussavadi-.
20 Bd adds viṇaṃ vāditvā.
21 Bd adds bhattaṃ bhuñjanto.
22 Bd ota-.
23 Bd omits ha-.
24 Bd natapātali.
25 Cs eka naṃ gītikā, Bd ekaṃ gitaṃ.
26 all three MSS. -ti.
27 Cks gīta-, Bd gītaṃ.
28 Bds vikkattitaṃ.
29 Bds vapati.
30 Bd pātali.
31 Bd -kaṃ.
32 Bdf dehi.
33 Cks omit gāthamāha.
34 Cs Bd -ka.
[page 508]
508 IX. Navanipāta.
Atha naṃ naṭa-Pāṭalo1 "bhadde kathaṃ te2 gītikaṃ3 dassāmi4,
idāni maṃ5 mahājanassa paṭisaraṇabhūtaṃ udakaṃ6 māretīti" vatvā
Ja_IX.6(=432).2: Yena siñcanti dukkhitaṃ yena siñcanti āturaṃ
tassa majjhe marissāmi, jātaṃ saraṇato bhayan ti || Ja_IX:51 ||
gātham āha.
Bodhisatto imaṃ gāthaṃ dassetvā7 "mahārāja, yathā8
udakaṃ mahājanassa paṭisaraṇaṃ tathā rājāno pi, tesaṃ san-
tikā bhaye uppajjamāne9 taṃ bhayaṃ ko paṭibāhissatīti"
vatvā "mahārāja, idaṃ10 kāraṇaṃ paṭicchannaṃ, mayā pana11
paṇḍitavedanīyaṃ katvā kathitaṃ, jāna12 mahārājā" 'ti āha.
"Tāta ahaṃ evarūpam pi13 paṭicchannakathaṃ na jānāmi, core
me gahetvā dehīti14". Ath'; assa Mahāsatto "tena hi ma-
hārāja idaṃ sutvā jānāhīti" aparam pi kāraṇaṃ āhari:
Deva pubbe imissā va15 Bārāṇasiyā16 dvāragāme eko kumbha-
kāro bhājanatthāya mattikaṃ āharanto ekasmiṃ ñeva ṭhāne ni-
baddhaṃ gaṇhitvā antopabbhāraṃ mahantaṃ āvāṭaṃ khaṇi. Ath'
ekadivasaṃ tassa mattikaṃ gaṇhantassa akālamegho17 uṭṭhahitvā ma-
hāvuṭṭhiṃ pātesi18, udakaṃ avattharamānaṃ āvāṭataṭaṃ19 pātesi, ten'
assa20 matthako21 bhijji. So paridevamāno22
Ja_IX.6(=432).3: Yattha bījāni rūhanti sattā yattha patiṭṭhitā
sā me sīsaṃ nipīḷeti23, jātaṃ saraṇato bhayan ti || Ja_IX:52 ||
gātham āha:
Tattha nipīḷetīti patitvā24 pīḷeti bhindati.
"Yathā hi deva mahājanassa paṭisaraṇabhūtā mahā-
paṭhavī25 kumbhakārassa sīsaṃ bhindi evaṃ26 mahāpaṭhavi-
same27 sabbalokassa paṭisaraṇe28 narinde28 uṭṭhāya corikaṃ29
karonte ko paṭibāhissati, sakkhissasi mahārāja30 evaṃ paṭic-
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -pātali.
2 Ck kathente, Cs kathenti, Bd kathaṃ tava.
3 Cks gīta-, Bd gitaṃ.
4 Bd dassessāmi.
5 Bd omits maṃ.
6 Bd adds maṃ.
7 Bd vatvā.
8 Bd adds hi deva.
9 Bd upanne.
10 Bd imam.
11 Bd omits pana
12 Bd -nāhi.
13 Bd -paṃ, omitting pi.
14 Bd adds āha.
15 Bd yeva.
16 Cs Bd -yaṃ.
17 Bd akālamahāmegho.
18 Bds pāvisi.
19 Bd taṃ āvātaṃ.
20 Bd tassa in the place of tenassa.
21 Cs -ke, Bd mattakaṃ.
22 Bd -vanto.
23 Bd nippiḷeti, Ck nipīḷesi, Cs nipīlesi.
24 Bd nippati.
25 Bd omits mahā.
26 Bd adds me.
27 Bd pathavisamena, omitting mahā.
28 Bd -ena.
29 Bd corakammaṃ.
30 Bd adds na.
[page 509]
6. Padakusalamāṇavajātaka. (432.) 509
chādetvā kathitaṃ coraṃ jānitun" ti. "Tāta mayhaṃ paṭic-
channena kāraṇaṃ n'; atthi, ‘ayaṃ coro'; ti evaṃ me coraṃ
gahetvā dehīti". So rājānaṃ rakkhanto "tvaṃ coro" ti ava-
tvā aparam pi udāharaṇaṃ āhari:
Mahārāja pubbe imasmiṃ yeva nagare ekassa purisassa gehaṃ1
ādittaṃ. So "anto pavisitvā bhaṇḍakaṃ2 nīharā" ti aññaṃ āṇāpesi.
Tasmiṃ pavisitvā nīharante gehadvāraṃ pidahitaṃ3. So dhūmandho4
hutvā nikkhamanamaggaṃ alabhanto uppannaḍāhadukkho5 anto ṭhito
va pavidevanto6:
Ja_IX.6(=432).4: Yena bhattāni paccanti7 sītaṃ yena vihaññati
so maṃ ḍahati8 gattāni, jātaṃ saraṇato bhayan ti || Ja_IX:53 ||
gātham āha.
Tattha so maṃ ḍahatīti8 so me ḍahati9, ayam eva vā pāṭho.
"Mahārāja, aggi viya mahājanassa paṭisaraṇabhūto eko
manusso ratanabhaṇḍikaṃ hari, mā maṃ coraṃ pucchā" 'ti.
"Tāta mayhaṃ coraṃ10 dehi yevā" 'ti. So rājānaṃ "tvaṃ
coro" ti avatvā aparam pi udāharaṇaṃ āhari:
Deva pubbe imasmiṃ yeva nagare eko puriso atibahuṃ bhuñjitvā
jīrāpetuṃ asakkonto vedanāmatto11 hutvā paridevanto
Ja_IX.6(=432).5: Yena bhuttena yāpenti puthubrāhmaṇakhattiyā
so maṃ bhutto vyāpādi12, jātaṃ saraṇato bhayan ti || Ja_IX:54 ||
gātham āha.
Tattha so maṃ bhutto vyāpādīti so odano bhutto maṃ vyāpādeti
māreti13.
"Mahārāja, bhattaṃ viya mahājanassa14 paṭisaraṇabhūto eko
bhaṇḍakaṃ15 hari, tasmiṃ laddhe kiṃ coraṃ pucchasīti16".
"Tāta sakkonto coraṃ me dehīti". So tassa saññāpanatthaṃ17
aparam pi udāharaṇaṃ āhari:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -he.
2 Bd bhaṇḍi-.
3 Bd pidahi.
4 Cs dhumanto, Bd sādhumāyanto.
5 Bd uppannamahādukkho hutvā.
6 Bd adds āha.
7 Cs paca-, Bd bhajanti.
8 Bdf ḍayha-.
9 so me ḍahati wanting in Bd.
10 Bd -re.
11 Bd -nappatto.
12 Bd vyāpādīhi, Bf byāpādeti.
13 Ck omits māreti.
14 Bd mahārājassa.
15 Bd -ḍaṃ.
16 Bd paccāsisasīti.
17 Bd omits t. s.
[page 510]
510 IX. Navanipāta.
Mahārāja pubbe1 imasmiṃ ñeva nagare ekassa vāto uṭṭhahitvā
gattāni bhañji2, so paridevanto3
Ja_IX.6(=432).6: Gimhānaṃ pacchime māse vātam icchanti paṇḍitā,
so me bhañjati gattāni, jātaṃ saraṇato bhayan ti || Ja_IX:55 ||
gātham āha.
"Iti mahārāja saraṇato bhayaṃ uppannaṃ, jān'; etaṃ4 kā-
raṇan" ti. "Tāta coram eva5 dehīti". So tassa saññā-
panatthaṃ aparam pi udāharaṇaṃ āhari:
Deva atīte Himavantapasse6 viṭapasampanno7 mahārukkho ahosi8
anekasahassānaṃ9 sakuṇānaṃ nivāso, tassa dve sākhā aññamaññaṃ
ghaṭṭesuṃ10, tato dhūmo uppajji, aggicuṇṇāni patiṃsu, taṃ disvā
sakuṇajeṭṭhako
Ja_IX.6(=432).7: Yaṃ nissitā jagatiruhaṃ11 [vihaṅgamā] so12 'yaṃ aggiṃ pamuñcati13,
disā bhajatha vakkaṅgā, jātaṃ saraṇato bhayan ti (= J. I p.216.) || Ja_IX:56 ||
gātham āha.
Tattha jagatiruhan ti mahīruhaṃ14.
"Yathā hi deva rukkho pakkhīnaṃ paṭisaraṇaṃ evaṃ rājā
mahājanassa15, tasmiṃ corikaṃ16 karonte ko paṭibāhissati,
sallakkhehi devā" 'ti. "Tāta mayhaṃ coram eva17 dehīti".
Ath'; assa so aparam pi udāharaṇaṃ āhari:
Mahārāja ekasmiṃ Kāsigāme18 aññatarassa kulagharassa19 pac-
chimabhāge kakkhaḷasuṃsumāranadī atthi, tassa ca kulassa eko va
putto, so pitari kālakate mātaraṃ paṭijaggi. Tassa mātā aniccha-
mānass'; ev'; ekaṃ kuladhītaraṃ ānesi. Sā pubbabhāge sassuṃ sam-
piyāyitvā20 pacchā puttadhītāhi vaḍḍhamānā taṃ nīharitukāmā ahosi.
Tassāpi pana mātāpi tasmiṃ ñeva21 ghare vasati. Sā sāmikassa san-
tike sassuyā nānappakāraṃ dosaṃ vatvā paribhinditvā "ahaṃ te
mātaraṃ posetuṃ na sakkomi, mārehi nan" ti vatvā "manussamaraṇaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd adds pi.
2 Bd sambhañji.
3 Bd adds gāthamāha.
4 Bd jāna taṃ.
5 Bd coraṃ me.
6 Bd -padese.
7 Bd sākhāvi-.
8 Bd adds pubbaphalasampanno.
9 Bd omits an-.
10 Bd saṃghaṭe-.
11 Bd jaggatirūpā.
12 Bd diso, Bf svā.
13 all four MSS. aggi, Bd samuccaṃti, Bf pamuccati.
14 Bd sāruhi.
15 Bd rājamahārājassa.
16 Bd patissaraṇaṃ in the place of tasmiṃ corikaṃ.
17 Bd core meva.
18 Bd kāsikagā-.
19 Bd kulassa.
20 Bd omits sam.
21 Bd yeva.
[page 511]
6. Padakusalamāṇavajātaka. (432.) 511
nāma bhāriyaṃ1, kathaṃ naṃ2 māremīti" vutte3 "niddokkamanakāle
naṃ4 mañcaken'; eva gahetvā suṃsumāranadiyaṃ khipissāma, atha
naṃ suṃsumārā māressantīti5" āha. "Tuyhaṃ pana mātā kuhin6"
ti. "Tassā7 yeva santike sayatīti8". "Tena hi gaccha, tassā ni-
pannamañcake9 rajjuṃ bandhitvā saññaṃ karohīti". Sā tathā katvā
"katā me saññā" ti āha. Itaro10 "thokaṃ adhivāsehi, manussā tāva
sayantū11" 'ti niddāyanto viya nipajjitvā gantvā taṃ rajjukaṃ bhari-
yāya mātu mañcake bandhitvā bhariyaṃ pabodhetvā ubho pi gantvā
taṃ mañcaken'; eva saddhiṃ ukkhipitvā nadiyaṃ khipiṃsu. Tattha
naṃ12 suṃsumārā viddhaṃsetvā khādiṃsu. Sā punadivase mātu pari-
vattitabhāvaṃ13 ñatvā "sāmi mama mātā va māritā, idāni tava mā-
taraṃ māremā14" 'ti vatvā "tena hi sādhū" 'ti vutte "susāne citakaṃ
katvā aggimhi naṃ pakkhipitvā māressāmā" 'ti āha. Atha naṃ
niddāyamānaṃ ubho pi susānaṃ15 netvā ṭhapayiṃsu. Tatra16 sāmiko
bhariyaṃ āha: "aggi te ābhato17" ti. "Pammuṭṭhā sāmīti18".
"Tena hi gantvā ānehīti". "Na sakkomi sāmi gantuṃ, tayi gate pi
ca19 ṭhātuṃ20 na sakkhissāmi, ubho pi21 gacchissāmā22" 'ti. Tesu
gatesu23 mahallikā24 sītavātena pabodhitā susānabhāvaṃ ñatvā "ime
maṃ māretukāmā, aggiatthāya gatā" ti ca25 upadhāretvā "na me balaṃ
jānatīti" ekaṃ kalebaraṃ26 mañcake nipajjāpetvā27 upari28 pilotikāya
paṭicchādetvā sayaṃ29 palāyitvā tatth'; eva lenaguhaṃ30 pāvisi.
Itare28 aggiṃ āharitvā mahallikā ti saññāya kalebaraṃ31 jhāpetvā
pakkamiṃsu. Ekena ca32 corena tasmiṃ guhāleṇe bhaṇḍikā ṭhapitā,
so "taṃ gaṇhissāmīti āgantvā mahallikaṃ disvā "ekā yakkhinī
bhavissati33, bhaṇḍikā me amanussapariggahītā jātā34" ti ekaṃ bhūta-
vejjaṃ ānesi. Vejjo mantaṃ karonto guhaṃ pāvisi. Atha naṃ sā
āha: "nāhaṃ yakkhinī, ehi ubho pi imaṃ dhanaṃ khādissāmā35" 'ti.
"Kathaṃ saddhātabban" ti. "Tava jivhaṃ mama jivhāya ṭhapehīti".
So tathā akāsi. Ath'; assa sā jivhaṃ ḍasitvā36 chinditvā37 pātesi.
Bhūtavejjo "addhā esā yakkhinīti" jivhāya lohitaṃ paggharantiyā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd bha-.
2 Bd omits naṃ.
3 Bd -ā.
4 Bd na.
5 Bd ka han.
6 Bd khādissantīti.
7 Bd kassa.
8 Bd suppatiti.
9 Ck -nnā-, Bd nippannaṃ pañcake.
10 Bd -rā.
11 Bd niddāyantu.
12 Bd adds niddāyamānaṃ.
13 Bd maritabhā-.
14 Bd mārehī.
15 Bd -ne.
16 Bd tattha.
17 Cs āhato, Bd ācākā, Bs ābhatā.
18 Bds pamuṭṭhasmiṃ sāmiti.
19 Bd omits ca.
20 Bd kātuṃ.
21 Bd adds mayaṃ.
22 Bd gacchāmā.
23 Bd adds mātu.
24 Bd -kāpi.
25 Bd omits ca.
26 Bd matakaligaraṃ gahetvā.
27 Bd omits mañ--nipa--.
28 Bd adds pi.
29 Bd omits sa-.
30 Cks leṇa-.
31 Bd kaliṅgāraṃ.
32 Bd omits ca.
33 Bd -tīti.
34 Bd omits jātā.
35 Bd bhājessā-.
36 Bd upaḍissitvā.
37 Bd omits chin-.
[page 512]
512 IX. Navanipāta.
viravamāno palāyi. Mahallikā1 punadivase maṭṭasāṭakaṃ2 nivāsetvā
nānāratanabhaṇḍikaṃ3 gahetvā va4 gharaṃ agamāsi. Suṇisā naṃ5
disvā "kahaṃ6 te amma idaṃ7 laddhan" ti pucchi. "Amma etasmiṃ
susāne dārucitakāya jhāpitā8 evarūpaṃ labhantīti9". "Amma mayāpi
sakkā laddhun" ti. "Mādisī hutvā labhissasīti". Sā piḷandhana-
bhaṇḍakalobhena10 sāmikass'; akathetvā tattha attānaṃ jhāpesi. Atha
naṃ punadivase sāmiko apassanto "amma imāya hi11 te12 velāya13
suṇisā14 nāgacchatīti" āha. Sā taṃ "are15 pāpapurisa kiṃ matā
nāma āgacchantīti" tajjetvā
Ja_IX.6(=432).8: Yam ānayiṃ16 somanassaṃ māliniṃ candanussadaṃ
sā maṃ gharā nicchubhati17, jātaṃ saraṇato bhayan ti || Ja_IX:57 ||
gātham āha.
Tattha somanassan ti somanassaṃ uppādetvā, somanassā18 ti vā19 pāṭho,
somanassavatī20 hutvā21 ti attho, idaṃ vuttaṃ hoti: yam ahaṃ22 imaṃ me
nissāya putto puttadhītāhi23 vaḍḍhissati24 mañ ca mahallikakāle posessatīti25
māliniṃ candanussadaṃ26 katvā alaṃkaritvā somanassajātaṃ27 ānesiṃ sā maṃ
ajja gharā nīharati, saraṇato yeva28 bhayaṃ uppannan ti.
"Mahārāja29, suṇisā viya sassuyā mahājanassa rājā30 paṭi-
saranaṃ, tato bhaye uppanne kiṃ sakkā kātuṃ, sallakkhehi
devā31" 'ti. "Tāta32, nāhaṃ tayā āhaṭakāraṇāni33 jānāmi,
coram eva dehīti34". So "rājānaṃ rakkhissāmīti" puna35
aparam pi kāraṇaṃ36 āhari:
Deva pubbe imasmiṃ ñeva37 nagare eko puriso patthanaṃ katvā
puttaṃ labhi. So tassa38 jātakāle "putto me laddho" ti pīti-
somanassajāto39 taṃ posetvā vayappattakāle dārena40 saṃyojetvā apa-
rabhāge jaraṃ patvā kammantaṃ adhiṭṭhātuṃ41 nāsakkhi. Atha naṃ
putto "tvaṃ kammaṃ kātuṃ na sakkosi, ito nikkhamā" 'ti42 gehato
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -kāpi.
2 Bd maṭhā-.
3 Bd -tanaṃbhaṇḍikaṃ katvā.
4 Bd omits va.
5 Bd omits naṃ.
6 Bd ku-.
7 Bd imaṃ.
8 Bd -tāya.
9 Bd -bhātīti.
10 Bd sā laddhabhaṇḍika-.
11 Cs omits hi, Bds pi.
12 Bds omit te.
13 Cs -yaṃ.
14 Bd adds te.
15 Bd hare.
16 Cks -yī, Bd sāmanussi, Bf mānayi.
17 Bd ghari niharitā, Bf gharā nicchurāti.
18 Bd adds jātā.
19 Bd pi.
20 Cs -vatvā.
21 Bd somanassapakatitā.
22 Cks mayhaṃ, Bds yaṃ maṃ.
23 Bd ime nissāya puttadhitā, Ck puttadhītāya.
24 Bd -issanti.
25 Bd posissantīti.
26 Cs -nī-.
27 Cks -to, Bd -tā.
28 Bd adds me.
29 Bd -jā.
30 Bd omits rājā
31 Bd so.
32 Bd omits tāta.
33 Bd ānitakā.
34 Cs coremeva de-, Bd coraṃ me de-.
35 Bd omits puna.
36 Bd udāharaṇaṃ.
37 Bd yeva.
38 Bd puttassa.
39 Bd omits pīti.
40 Bd asabbhāyena.
41 Cks adhiṭṭhi-.
42 Bd adds taṃ.
[page 513]
6. Padakusalamāṇavajātaka.(432.) 513
nīhari. So kicchena kasirena bhikkhāya1 jīvikaṃ kappento pari-
devamāno
Ja_IX.6(=432).9: Yena jātena nandissaṃ2 yassa ca3 bhavam icchisaṃ4
so maṃ gharā nicchubhati, jātaṃ saraṇato {bhayan} ti || Ja_IX:58 ||
gātham āha.
Tattha so man ti so putto maṃ gharato nīharati, sv-āhaṃ {bhikkhaṃ}
caritvā dukkhaṃ5 jīvāmi, saraṇato yeva me bhayaṃ jātan6 ti.
"Mahārāja yathā pitā7 nāma mahallako paṭibalena puttena
rakkhitabbo evaṃ sabbo8 pi janapado9 raññā10 rakkhitabbo9,
idañ11 ca bhayaṃ uppajjamānaṃ sabbasatte rakkhantassa rañño
santikā uppannaṃ, iminā kāraṇena ‘asuko nāma coro'; ti jāna
devā" 'ti12 āha13. "Tāta nāhaṃ kāraṇaṃ vā akāraṇaṃ vā14
jānāmi, coraṃ vā me dehi tvaṃ ñeva vā coro hohīti15" evaṃ
rājā punappuna māṇavaṃ anuyuñji. Atha naṃ so evam āha:
"kiṃ pana mahārāja ekaṃsen'; eva16 coragahaṇaṃ rocethā"
'ti17. "Āma tātā 'ti. "Tena hi ‘asuko ca asuko ca18 coro'
ti parisamajjhe pakāsemīti". "Evaṃ karohi tātā" 'ti. So
tassa vacanaṃ sutvā "ayaṃ rājā attānaṃ rakkhituṃ na deti19,
gaṇhissāmi idāni20 coran" ti sannipatite mahājane āmantetvā
Ja_IX.6(=432).10: Suṇantu me jānapadā negamā ca samāgatā:
yat'; odakaṃ tad ādittaṃ, yato khemaṃ tato bhayaṃ, || Ja_IX:59 ||
Ja_IX.6(=432).11: Rājā vilumpate raṭṭhaṃ brāhmaṇo ca purohito,
attaguttā viharatha, jātaṃ saraṇato bhayan ti || Ja_IX:60 ||
imā gāthā āha.
Tattha yato dakaṃ tadādittan ti yaṃ udakaṃ tad eva ādittaṃ, yato
kheman ti yato rājato khemena bhavitabbaṃ tato va21 bhayaṃ uppannaṃ,
attaguttā viharathā 'ti tumhe dāni22 anāthā jātā attānaṃ mā vināsetha,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits bhi-.
2 Bd nandibhayaṃ.
3 Bd ye sacce.
4 Cks icchiyaṃ, Bd icchayaṃ; cfr. Trenckner's excellent Pāli
Miscellany p. 75.
5 Ck -ā, Bd -ena.
6 Bd uppannan.
7 Bd omits pitā.
8 Bd -e.
9 Bd -ā.
10 Bds add ca purohitena ca.
11 Bd imañ.
12 Cs nāma devā ti jāna devanā ti, Bd nāma corā ti jānāti devā ti.
13 Ck omits āha, Bd vatvā.
14 Bd omits vā ak--vā.
15 Ck hotīti, Bd coram eva dehiti tvaññe hi coro sīti.
16 Bd -sena.
17 Bds -gahaṇaṃ coro me dethā ti vadeyya.
18 Bd omits ca asu--ca.
19 Ck detīti, Cs detīti corr. to deti.
20 Bd omits idāni.
21 Ck ca, Bd omits va.
22 Bd idāni.
[page 514]
514 IX. Navanipāta.
attanā va guttā hutvā attano santakaṃ dhanadhaññaṃ rakkhatha1, rājā nāma
mahājanassa paṭisaraṇaṃ, tato va2 tumhākaṃ bhayaṃ uppannaṃ, rājā ca
purohito ca vilopakhādakacorā3, sace core gahetukām'; attha4 ime dve gaṇ-
hitvā5 kammakaraṇaṃ karothā6 'ti.
Te tassa kathaṃ sutvā cintayiṃsu: "ayaṃ rājā7 rakkha-
ṇāraho8 pi samāno idāni aññass'9 upari dosaṃ āropetvā attano
bhaṇḍakaṃ10 sayam eva pokkharaṇiyaṃ ṭhapetvā coraṃ pari-
yesāpeti, ito dāni paṭṭhāya puna corakammassa akaraṇatthāya
mārema naṃ pāparājānan" ti daṇḍamuggarādihatthā11 uṭṭhāya
tatth'; eva12 rājānañ ca purohitañ ca pothetvā13 jīvitakkhayaṃ
pāpetvā Mahāsattaṃ abhisiñcitvā rajje patiṭṭhāpesuṃ14.
Satthā imaṃ desanaṃ15 āharitvā "anacchariyaṃ upāsaka paṭha-
viyaṃ padasañjānanaṃ, porāṇakapaṇḍitā tāva16 ākāse padaṃ sañjā-
niṃsū" 'ti vatvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi (Saccapari-
yosāne upāsako ca putto ca sotāpattiphale patiṭṭhitā): "Tadā pitā
Kassapo ahosi, padakusalamāṇavo17 aham evā" 'ti. Padakusala-
māṇavajātakaṃ18
7. Lomasakassapajātaka.
Assa Inda-samo rājā ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ekaṃ ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Taṃ hi
bhikkhuṃ Satthā "saccaṃ kira tvaṃ ukkaṇṭhito19" ti pucchitvā
"saccan ti vutte "bhikkhu20 yasasamaṅgino pi21 āyasakyaṃ pā-
puṇanti22, kilesā nām'; ete23 parisuddhasatte pi saṃkiliṭṭhe24 karonti
pag eva tādisan" ti vatvā25 atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasi-rañño26 Brahmadattassa putto Brah-
madattakumāro nāma purohitaputto ca Kassapo nāma27
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd dhanaṃ hiraññaṃ rajataṃ vā rakkhaṃ vijānātha.
2 Bd omits va.
3 Cs -khādacorakā.
4 Bd gaṇhitu-.
5 Bd gahe-.
6 Bd -kāraṇaṃ karissathā.
7 Bd omits rā-.
8 Bd rakkhito.
9 Bd -ssa.
10 Bd -di-.
11 Ck -rāti-, Cs -rāni- corr. to -rādi-.
12 Bd omits tattheva.
13 Bd thapetvā.
14 Bd patiṭha-.
15 Bd dhammade-.
16 Bd omits tāva.
17 Bd adds pana.
18 Cks omit kusala.
19 Bd adds si.
20 Bd sinerukampanavāto kiṃ purāṇapaṇṇāni na kampessati.
21 Bd omits pi and adds asappurisā.
22 Bd ayasasaṃkhaṃ sampā-.
23 Ck nomato, Bd nāmaṃ.
24 Bd -liṭhaṃ.
25 Bd adds tena yācito.
26 Bd bārāṇasīyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente.
27 Bd lāmakassapo nāma dve.
[page 515]
7. Lomasakassapajātaka. (433.) 515
sahāyakā hutvā ekācariyakule sabbasippāni uggaṇhiṃsu. Apara-
bhāge kumāro1 pitu accayena rajje patiṭṭhāsi. Kassapo cin-
tesi: "mayhaṃ sahāyo rājā jāto, idāni me mahantaṃ2 issari-
yaṃ3 dassati, kiṃ me issariyena, ahaṃ mātāpitaro ca rājānañ
ca āpucchitvā pabbajissāmīti" so rājānañ ca mātāpitaro ca
āpucchitvā Himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ4 pabbajitvā
sattame divase5 abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā uñchā-
cariyāya yāpento vihāsi. Pabbajitaṃ pana Lomasakassapo ti
sañjāniṃsu. Parimāritindriyo6 ghoratapo tāpaso ahosi. Tassa
pana tapatejena7 Sakkabhavanaṃ8 kampi. Sakko āvajjamāno
taṃ disvā cintesi: "ayaṃ tāpaso ativiya uggatejo Sakka-
bhāvāpi maṃ cāveyya9, Bārāṇasiraññā saddhiṃ ekato hutvā
tapam assa10 bhindissāmīti" so Sakkānubhāvena aḍḍharatta-
samaye11 Bārāṇasirañño sirigabbhaṃ pavisitvā sakalagabbhaṃ
sarīrappabhāya obhāsetvā rañño santike ākāse ṭhito "uṭṭhehi
mahārājā" 'ti rājānaṃ pabodhesi "ko si nāma tvan" ti ca12 vutte
"Sakko ham asmīti" āha. "Kimatthaṃ āgato sīti". "Ma-
hārāja sakala-Jambudīpe ekarajjaṃ icchasi na icchasīti13".
"Kissa na icchāmīti". Atha naṃ Sakko "tena hi Lomasa-
kassapaṃ ānetvā pasughātayaññaṃ yajāpehi, Sakka-samo
ajarāmaro hutvā sakala-Jambudīpe rajjaṃ karissasīti" vatvā
paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IX.7(=433).1: Assa Inda-samo rāja14 accantaṃ15 ajarāmaro
sace tvaṃ16 yaññaṃ yājeyya17 isiṃ Lomasakassapan ti. || Ja_IX:61 ||
Tattha assā ti bhavissasi18, yājeyyā 'ti sace tvaṃ araññāyatanato isiṃ
Lomasakassapaṃ ānetvā yaññaṃ yajissasi19.
Tassa vacanaṃ sutvā rājā "sādhū" 'ti sampaṭicchi.
Sakko "tena hi mā papañcaṃ karīti" vatvā pakkāmi. Rājā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd brahmadattaku-.
2 Bd -te.
3 Bd -ye.
4 Bd omits isi.
5 Bd adds pañca.
6 Bd paramajitindri-.
7 Bd omits pana tapa.
8 Bd sakkassa-.
9 Bd sakkabhavanampi maṃ cāleyya.
10 Bd tāpasassa sīlaṃ.
11 Bd -tti-.
12 Bd omits ca.
13 Bd omits na icchasī.
14 Cks -jā.
15 Bd -ta.
16 Cks taṃ.
17 Bdf ya-.
18 Bd -ti.
19 Bd yajeyyāsiti.
[page 516]
516 IX. Navanipāta.
punadivase Sayhaṃ1 nāma amaccam pakkositvā2 "samma3
mayhaṃ piyasahāyassa4 Lomasakassapassa santikaṃ gantvā
mama vacanena evaṃ vadehi: ‘rājā5 tumhehi yaññaṃ6 yajā-
petvā sakala-Jambudīpe ekarājā bhavissati, tumhākam pi
yattakaṃ padesaṃ icchatha tattakaṃ dassati, mayā saddhiṃ
yaññaṃ yajituṃ āgacchathā"'; 'ti. So "sādhu devā" 'ti tāpa-
sassa vasanokāsaṃ jānanatthaṃ nagare bheriñ carāpetvā ekena
vanacarakena7 "ahaṃ jānāmīti" vutte taṃ purato katvā ma-
hantena parivārena tattha gantvā isiṃ vanditvā ekamantaṃ
nisinno taṃ sāsanaṃ ārocesi. Atha naṃ so "Sayha8 kiṃ
nām'; etaṃ kathesīti" vatvā paṭikkhipanto catasso gāthā abhāsi:
Ja_IX.7(=433).2: Sasamuddapariyāyaṃ mahiṃ sāgarakuṇḍalaṃ (Cfr. p.32.)
na icche saha nindāya, evaṃ Sayha vijānahi. || Ja_IX:62 ||
Ja_IX.7(=433).3: Dhi-r-atthu taṃ yasalābhaṃ dhanalābhañ ca9 brāhmaṇa
yā vutti vinipātena adhammacaraṇena vā. || Ja_IX:63 ||
Ja_IX.7(=433).4: Api ce pattam ādāya anāgāro paribbaje
sā eva jīvikā seyyā yā cādhammena esanā. || Ja_IX:64 ||
Ja_IX.7(=433).5: Api ce pattam ādāya anāgāro paribbaje
aññaṃ ahiṃsayaṃ loke api rajjena taṃ varan ti. || Ja_IX:65 ||
Tattha sasamuddapariyāyan ti sasamuddaparikkhepaṃ, mahiṃ sā-
garakuṇḍalan ti cattāro dīpe parikkhipitvā ṭhitasāgarehi kaṇṇavalliyā ṭhapita-
kuṇḍalehi viya samannāgataṃ, saha nindāyā 'ti iminā pasughātakammaṃ
katan ti imāya nindāya saha cakkavāḷapariyantaṃ mahāpaṭhaviṃ10 na icchāmīti
vadati, yā vutti vinipātenā 'ti narake vinipātakammena yā ca jīvikavutti11
hoti taṃ dhiratthu, garahāmi taṃ vuttin ti dīpeti, sā jīvikā ti pabbajitassa
mattikāpattaṃ ādāya paragharāni upasaṃkamitvā āhārapariyesanajīvikā yasa
dhanalābhato sataguṇena varatarā ti attho, api rajjena taṃ varan ti anā-
gārassa sato aññaṃ avihiṃsantassa12 paribbajanaṃ13 sakala-Jambudīparaj-
jena14 pi varan ti attho.
Amacco tassa kathaṃ sutvā gantvā rañño ārocesi. Rājā
"anāgacchante kiṃ sakkā kātun" ti tuṇhī ahosi. Puna Sakko
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd se-.
2 Bd pakkosāpetvā.
3 Bd amma.
4 Bd -hāyakassa, Cks mayham pisahāyassa.
5 Bd adds kira.
6 Bd tumhe pasughātayaññaṃ.
7 Bd -cā-.
8 Bd so āha mayhaṃ.
9 Bd dhanalābhaṃ yasalā-.
10 Bd omits mahā.
11 Bd ci jivita-.
12 Cks ahiṃsanassa.
13 Bd pabbajjitānaṃ.
14 Cks -dīpena rajjena.
[page 517]
7. Lomasakassapajātaka. (433.) 517
aḍḍharattasamaye1 āgantvā ākāse ṭhatvā "kiṃ mahārāja Lo-
masakassapaṃ2 ānāpetvā3 yaññaṃ na4 yājāpesīti" āha. "Pesite
pi5 nāgacchatīti". "Mahārāja, attano dhītaraṃ Candavatī-
kumāriṃ alaṃkaritvā Sayhassa6 hatthe7 pesetvā ‘sace kirā-
gantvā yaññaṃ yajissasi rājā te imaṃ kumārikaṃ dassatīti'
vadāpehi, addhā so kumārikāya paṭibaddhacitto8 āgacchissatīti".
Rājā "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā punadivase Sayhassa9 hatthe
dhītaraṃ pesesi. So dhītaraṃ10 gahetvā tattha gantvā isiṃ
vanditvā paṭisanthāraṃ katvā devaccharāpaṭibhāgaṃ11 rāja-
dhītaraṃ tassa dassetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. So indriyāni
bhinditvā taṃ olokesi, sah'12 olokanen'; eva paṭibaddhacitto
hutvā jhānā13 parihāyi. Amacco tassa paṭibaddhabhāvaṃ14
ñatvā "bhante sace kira yaññaṃ yajissatha rājā vo15 imaṃ
pādaparicārikaṃ16 katvā dassatīti". So kilesavasena kam-
panto17 "imaṃ kira me dassatīti" āha. "Āma yaññaṃ yajan-
tassa te dassatīti". So "sādhu, imaṃ labhanto yajissāmīti"
vatvā taṃ gahetvā sah'; eva jaṭāhi alaṃkatarathaṃ abhiruyha
Bārāṇasiṃ agamāsi. Rājāpi "āgacchati kirā" 'ti sutvā va18
yaññāvāṭe kammaṃ paṭṭhapesi. Atha naṃ āgataṃ disvā
"sace19 yaññaṃ yajissatha ahaṃ20 Inda-samo bhavissāmi21,
yaññapariyosāne vo22 dhītaraṃ dassāmīti" āha. Kassapo
"sādhū" 'ti sampaṭicchi. Atha naṃ rājā punadivase ādāya
Candavatiyā saddhiṃ yeva yaññāvāṭaṃ gato. Tattha hatthi-
assausabhādisabbacatuppadā23 paṭipāṭiyā ṭhapitā va ahesuṃ.
Kassapo te24 sabbe hanitvā ca25 ghātetvā ca26 yaññaṃ yajituṃ
ārabhi. Atha naṃ tattha sannipatito mahājano disvā27 "idan
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -tti-.
2 Bd lomaka-.
3 Bd ānetvā.
4 Bd omits na.
5 Ck yājāpesi te pi, Bd yajāpesīti ahaṃ pesito pi.
6 Cs sahāyassa, Bd seyhaṃ.
7 Bd tattheva.
8 Bd adds hutvā.
9 Bd seyassa.
10 Bd rājadhī-.
11 Bd -ra-.
12 Bd saha.
13 Bd ṭhānā.
14 Bd -bhandhacittabhā-.
15 Bd te.
16 Bd imaṃ dārikaṃ pari-.
17 Cks -pe-.
18 Bd omits va.
19 Cs sve, Ck veyava corr. to yeva? Bd omits sace.
20 Bd yajissāhi athāhaṃ.
21 Cks -mīti.
22 Bd te.
23 Ck -dī-, Cs omits sabba, Bd -catukkapādāya.
24 Bd omits te.
25 Bd ānetvā va.
26 Bd omits ca.
27 Bd omits di-.
[page 518]
518 IX. Navanipāta.
te1 Lomasakassapa2 ayuttaṃ appatirūpaṃ, kin nām'; etaṃ karo-
sīti" vatvā paridevanto dve gāthā abhāsi:
Ja_IX.7(=433).6: Balaṃ cando balaṃ suriyo balaṃ samaṇabrāhmaṇā
balaṃ velā samuddassa balātibalam itthiyo. || Ja_IX:66 ||
Ja_IX.7(=433).7: Yathā uggatapaṃ santaṃ isiṃ Lomasakassapaṃ
pitu atthā3 Candavatī vācapeyyaṃ4 ayājayīti5. || Ja_IX:67 ||
Tattha balaṃ cando balaṃ suriyo ti mahāndhakāravidhamane6
aññaṃ balaṃ nāma7 n'; atthi, candimasuriyā va tattha8 balavanto9 ti attho,
samaṇabrāhmaṇā ti iṭṭhāniṭṭhavisayavegasahane10 khantibalañāṇabalena sam-
annāgatā samitapāpā bāhitapāpā11 samaṇabrāhmaṇā, balaṃ velā samud-
dassā 'ti mahāsamuddassa uttarituṃ adatvā12 udakaṃ āvaritvā ṭhānasamattha-
tāya13 velā balaṃ14 nāma, balātibalan ti itthiyo pana visadañāṇe15 pi avīta-
rāge attano vasaṃ16 ānetvā vināsetuṃ samatthatāya etehi sabbehi balehi atibalā
nāma, sabbabalehi itthibalam eva mahantan ti attho, yathā ti yasmā, pitu
atthā ti pitu vaḍḍhiatthāya17, idaṃ vuttaṃ hoti: yasmā imaṃ uggatapaṃ
samānaṃ sīlādīnaṃ guṇānaṃ esitattā isiṃ ayaṃ Candavatī nissīlaṃ katvā
pitu atthāya18 vācapeyyayaññaṃ19 yājeti20 tasmā jānitabbam etaṃ: balāti-
balam itthiyo ti.
Tasmiṃ samaye Kassapo yaññaṃ yajanatthāya "maṅ-
galahatthiṃ gīvāya paharissāmīti" khaggaratanaṃ ukkhipi.
Hatthi taṃ disvā maraṇabhayatajjito mahāviravaṃ viravi21.
Tassa ravaṃ sutvā sesāpi hatthiassausabhā22 maraṇabhayena
viraviṃsu, mahājano pi viravi. Kassapo taṃ mahāviravaṃ23
sutvā saṃvegappatto hutvā attano jaṭādīni24 olokesi. Ath'; assa
jaṭā massu kucchilomāni25 uralomāni26 pākaṭāni ahesuṃ. So
vippaṭisārī hutvā "ananurūpaṃ vata me pāpakammaṃ katan"
ti saṃvegaṃ pakāsento aṭṭhamaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd kandante.
2 Bd lomaka-.
3 Cks -aṃ, Bf atta.
4 Ck vācāpeyyaṃ, Cs vācāpeyya, Bf vādhapeyya.
5 Bd sayājesīti, Bf ayādasi, Cks ayāca-.
6 Bd andha-.
7 Bd omits nāma.
8 Cs vattha, Bd vettha in the place of va tattha.
9 Cks balavābalavanto.
10 Bd -yasaṃvega-.
11 Bd omits bā-.
12 Bd addhitvā.
13 Bd -tuṃ ānetvā vināsesuṃ samatthatāya.
14 Bd velāya-, Cs velāya- corr. to velā-.
15 Bd vitarāge.
16 Bd attanā balaṃ.
17 Bd vuḍhi-.
18 Bd vuḍhiat-.
19 Bd -yyaṃ-, Ck vaca-.
20 Bds ya-.
21 Bd mahāravaṃ ravi.
22 Bd -bhādayo.
23 Bd mahāra-.
24 Cks -ṭāni.
25 Bd jaṭa-.
26 Bd omits ura-.
[page 519]
7. Lomasakassapajātaka. (433.) 519
Ja_IX.7(=433).8: Taṃ1 lobhā pakataṃ kammaṃ kaṭukaṃ kāmahetukaṃ,
tassa mūlaṃ gavesissaṃ, checchaṃ2 rāgaṃ sabandhanan ti. || Ja_IX:68 ||
Tass'; attho: mahārāja, yaṃ etaṃ mayā Candavatiyā lobhaṃ uppādetvā
tena lobhena pakataṃ kāmahetukaṃ3 pāpaṃ4 taṃ5 kaṭukaṃ tikhiṇavipākaṃ,
tassāhaṃ ayonisomanasikārasaṃkhātaṃ mūlaṃ gavesissaṃ, alam me iminā khag-
gena, paññākhaggaṃ6 nīharitvā subhanimittabandhanena saddhiṃ sabandhanaṃ
rāgaṃ chindissāmīti.
Atha naṃ rājā "mā bhāyi samma, idāni te Candavatī-
kumāriñ ca7 raṭṭhañ ca sattaratanarāsiñ ca dassāmi8, yajāhi
yaññan" ti āha. Taṃ sutvā Kassapo "na me mahārāja iminā
kilesen'; attho9" ti vatvā osānagātham āha:
Ja_IX.7(=433).9: Dhi-r-atthu kāme subahū pi loke,
tapo va seyyo kāmaguṇehi rāja,
tapo karissāmi10 pahāya kāme,
tav'; eva raṭṭhaṃ Candavatī ca hotū 'ti. || Ja_IX:69 ||
Tattha subahūpīti11 atibahuke pi12, tapo karissāmīti sīlasaṃyama-
tapam13 eva karissāmīti.
So evaṃ vatvā kasiṇaṃ14 samannāharitvā naṭṭhaṃ vi-
sesaṃ uppādetvā ākāse pallaṃkena nisīditvā rañño dhammaṃ
desetvā15 "appamatto hohīti" ovaditvā yaññāvāṭaṃ viddhaṃ-
sāpetvā mahājanassa abhayadānaṃ16 dāpetvā rañño yācantass'
eva17 uppatitvā attano vasanaṭṭhānam eva gantvā yāvajīvaṃ
Brahmavihāre bhāvetvā18 Brahmaloka-parāyano ahosi.
Satthā imaṃ desanaṃ19 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi (Saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu arahatte20 patiṭṭhahi):
"Tadā Sayhamahāmacco Sāriputto ahosi, Lomasakassapo21 aham evā"
'ti. Lomasakassapajātakaṃ22
--------------------------------------------------------------------------
1 so all four MSS.
2 Ck chejjaṃ, Cs checcha, Bd chijjaṃ.
3 Bd omits kā-
4 Ck papā.
5 Bd kataṃ.
6 Cks maññā-.
7 Ck -rī ca, Cs -rīva, Bd -tikumāri ca.
8 Cks -mīti.
9 Bd -sena attho.
10 Bd cari-.
11 Bd adds te.
12 Cks ti.
13 Bd -yamam.
14 Cks -na.
15 Bd omits dhde-.
16 Ck abhayaṃ-, Bd ādāya-.
17 Bd yācante yeva.
18 Bd -jīvaṃ thatvā āyuhapariyosāne.
19 Bd dhammade-.
20 Bd sotāpattiphale.
21 Bd lomakas-.
22 Bdf lomakas-, Bd adds sattamaṃ.
[page 520]
520 IX. Navanipāta.
8. Cakkavākajātaka.
Kāsāyavatthe ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto ekaṃ
lolabhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira lolo ahosi paccayaluddho
ācariyupajjhāyavattādīni chaḍḍetvā pāto va Sāvatthiṃ pavisitvā Vi-
sākhāya gehe anekakhādaniyaparivāravarayāguṃ1 pivitvā divā2 nā-
naggarasaṃ3 sālimaṃsodanaṃ4 bhuñjitvāpi tenātitto5 tato Cullānātha-
piṇḍikassa Kosalarañño ti tesaṃ tesaṃ nivesanāni6 sandhāya vicarati7.
Ath'; ekadivasaṃ tassa lolabhāvaṃ ārabbha dhammasabhāyaṃ kathaṃ
samuṭṭhāpesuṃ. Satthā āgantvā "kāya nu 'ttha bhikkhave etarahi
kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya nāmā" ti vutte taṃ bhik-
khuṃ pakkosāpetvā "saccaṃ kira tvaṃ8 lolo" ti pucchitvā "saccaṃ
bhante" ti vutte "bhikkhu kasmā lolo si9, pubbe pi tvaṃ lola-
bhāvena Bārāṇasiyaṃ hatthikuṇapādīhi10 atitto tato nikkhamitvā
Gaṅgākūle11 vicaranto Himavantaṃ paviṭṭho" ti vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente eko
lolakāko Bārāṇasiyaṃ hatthikuṇapādīni khāditvā caranto12 tehi
atitto "Gaṅgākūle11 macchamedaṃ13 khādissāmīti" vatvā14 tat-
tha15 matamacche khādanto katipāhaṃ vasitvā Himavantaṃ
pavisitvā nānāvidhāni16 phalāphalāni khādanto pahūtamaccha-
kacchapaṃ17 mahantaṃ padumasaraṃ patvā tattha suvaṇṇa-
vaṇṇe dve cakkavāke sevāle18 khāditvā vasante disvā "ime
ativiya vaṇṇasampannā sobhaggappattā, imesaṃ bhojanaṃ
manāpaṃ bhavissati, imesaṃ bhojanaṃ pucchitvā aham pi
tad eva19 bhuñjitvā suvaṇṇavaṇṇo bhavissāmīti" cintetvā tesaṃ
santikaṃ gantvā paṭisanthāraṃ katvā ekasmiṃ sākhāpariyante
nisīditvā tesaṃ pasaṃsanapaṭisaṃyuttaṃ paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IX.8(=434).1: Kāsāyavatthe sakuṇe vadāmi
duve duve nandimane20 carante,
kaṃ aṇḍajaṃ aṇḍajā21 mānusesu
jātiṃ pasaṃsanti, tad iṃgha brūthā22 'ti. || Ja_IX:70 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -niyaṃ vā yāguṃ vā.
2 Bd omits di-.
3 Bd -sa.
4 Bd -maṃsādīni.
5 Bd tena a-.
6 Bd -naṃ.
7 Bd -ri.
8 Bd adds bhikkhu.
9 Cks ti.
10 Bd -pādīni khāditvā vicaranto tehi.
11 Cks -kule, Bds -tīre.
12 Bd vica-.
13 Bd -maṃsaṃ.
14 Bd gantvā.
15 Bd adds pi.
16 Bd omits vidhāni.
17 Bd bahumacchakacchapasevitaṃ.
18 Bd -laṃ.
19 Bd tatheva.
20 Bd nanda-.
21 all four MSS. -ja.
22 Bd bruhi
[page 521]
8. Cakkavākajātaka. (434.) 521
Tattha kāsāyavatthe ti suvaṇṇavaṇṇe kāsāyavatthanivatthe viya, duve
duve ti dve dve hutvā, nandimane1 ti tuṭṭhacitte, kaṃ aṇḍajaṃ aṇḍajā2
mānusesu jātiṃ pasaṃsantīti ambho aṇḍajā tumhe mānusesu pasaṃsantā
kaṃ aṇḍajan ti kataran nāma aṇḍajan ti vatvā pasaṃsanti, kaṃ sakuṇaṃ nāmā
'ti3 vatvā tumhe manussānaṃ antare vaṇṇentīti attho, kaṃ aṇḍajaṃ aṇḍaja-
mānusesū 'ti pi pāṭho, tass'; attho: tumhe aṇḍajesu ca manussesu ca kataraṃ
aṇḍajan ti vatvā pasaṃsantīti.
Taṃ sutvā cakkavāko dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IX.8(=434).2: Amhe manussesu manussahiṃsa
anubbate4 cakkavāke vadanti,
kalyāṇabhāv'; amha5 dijesu sammatā,
abhītarūpā vicarāma aṇṇave ti. || Ja_IX:71 ||
Tattha manussahiṃsā 'ti kāko manusse hiṃsati viheṭheti, tena taṃ6
evaṃ ālapati, anubbate4 ti aññamaññaṃ anugate sammodamāne7 piyasaṃ-
vāse, cakkavāke ti cakkavākā nāma8 sā aṇḍajajātīti pasaṃsanti vaṇṇenti
kathenti, dijesū 'ti yattakā pakkhino nāma tesu mayaṃ kalyāṇabhāvā ti
pi manussesu sammatā, dutiye atthavikappe: manussesu amhe cakkavākā ti pi
vadanti, dijesu pana mayaṃ kalyāṇabhāvā ti sammatā9, kalyāṇabhāvā ti no dijā
vadanti, aṇṇave ti imasmiṃ ṭhāne saro aṇṇavo ti vutto, imasmiṃ padumasare
mayam10 eva dve janā paresaṃ ahiṃsanato abhītarūpā vicarāmā 'ti attho,
imissā pana gāthāya catutthaṃ pādaṃ11: na ghāsahetu pakaroma. 12 pāpan ti
paṭhanti13, tass'; attho: yasmā mayaṃ ghāsahetu pāpaṃ na karoma tasmā ka-
lyāṇabhāvā ti amha14 manussesu ca dijesu ca sammatā ti.
Taṃ sutvā kāko tatiyaṃ gatham āha:
Ja_IX.8(=434).3: Kiṃ, aṇṇave kāni phalāni bhuñje
maṃsaṃ kuto khādatha cakkavākā,
kiṃ bhojanaṃ bhuñjatha vo anamā15,
balañ ca vaṇṇo16 ca anapparūpo17 ti. || Ja_IX:72 ||
Tattha kin ti pucchāvasena ālapanaṃ, kiṃ bho cakkavākā ti vuttaṃ hoti,
aṇṇave ti imasmiṃ sare, bhuñje ti bhuñjitvā18 ti attho, maṃsaṃ kuto
khādathā 'ti katarapāṇīnaṃ19 sarīrato maṃsaṃ khādatha, bhuñjatha vo20
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nanda-.
2 all three MSS. -ja.
3 Bd kaṃ aṇḍajaṃ kataraṃ vā akataraṃ vā aṇḍajanti ki saguṇā nāma ti.
4 Bd anupubbake.
5 Bd -he.
6 Bd naṃ.
7 Cks -no.
8 Bd cakkavakkanāmake.
9 Bd omits kaly--ti sam-.
10 Bd sayam.
11 Bd pa-.
12 Cks pakāroma, Bd pika-.
13 Ck patiṭhanti, Bd omits pa-.
14 Cks amhe, Bd amhākaṃ.
15 Bd abhiṇhaṃ.
16 Bd rupañ.
17 Bd -pā.
18 Bd ki bhuñce.
19 Ck -pāṇinaṃ, Cs -ṇinaṃ corr. to -nīnaṃ, Bd -raṃ pāṇinaṃ.
20 Bd te.
[page 522]
522 IX. Navanipāta.
ti vokāro nipātamattaṃ vā1 parapadena vāssa2 sambandho: balañ ca vo
vaṇṇo3 ca anapparūpo4 ti.
Tato cakkavāko catutthaṃ gātham āha:
Ja_IX.8(=434).4: Na aṇṇave santi phalāni vaṃka5
maṃsaṃ kuto khādituṃ cakkavāke,
sevālabhakkh'; amha6 avākabhojanā,
na ghāsahetū7 pakaroma8 pāpan ti. || Ja_IX:73 ||
Tattha cakkavāke ti cakkavākassa, avākabhojanā ti vakkalarahitauda-
kabhojanā9, amhākaṃ hi sevālo10 c'; eva udakañ ca bhojanan ti dasseti, na
ghāsahetū ti tumhādisā viya mayaṃ ghāsahetu pāpaṃ na karoma11
Tato kāko dve gāthā abhāsi:
Ja_IX.8(=434).5: Na me idaṃ ruccati cakkavākā12,
asmiṃ bhave bhojanasannikāso
ahosi me pubbe, tato me13 aññathā,
icc-eva me vimati ettha jātā. || Ja_IX:74 ||
Ja_IX.8(=434).6: Aham pi maṃsāni14 phalāni bhuñje
annāni ca15 loṇiyateliyāni,
rasaṃ manussesu labhāmi bhottuṃ16
sūro va saṃgāmamukhaṃ vijetvā17,
na ca me tādiso vaṇṇo
cakkavāka yathā tavan ti. || Ja_IX:75 ||
Tattha idan ti18 tumhākaṃ bhuñjanabhojanaṃ mayhaṃ na ruccati,
asmiṃ bhave bhojanasannikāso ti asmiṃ bhave abhojjanasannikāso, yaṃ
asmiṃ cakkavākabhave bhojanaṃ na tvaṃ tena19 sannikāso20 taṃsadiso20 tada-
nurūpo na hosi21, ativiya sampannasarīro sīti attho22, tato me aññathā ti23
mayhaṃ pubbe tumhe disvā va ete ettha nānāvidhāni phalāni c'; eva maccha-
maṃsañ ca khādanti tena evaṃ24 sobhaggappattā ti ahosi25, idāni me26 tato
aññathā hotīti attho, icceva me ti eten'; eva me26 kāraṇena ettha tumhākaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd omits vā.
2 Bd omits vāssa.
3 Bd vaṇṇañ.
4 Bd -pā.
5 Bd caṃka, Bf dhaṅka.
6 Bd sevālaṃ pakkhima.
7 Cs Bd -tu.
8 Cs pakā-, Bd karoma.
9 Ck vakkalajahita-, Bds sakalapatita-.
10 Bd -laṃ.
11 Bd -mā ti.
12 Bdf -e.
13 Bd pi.
14 Bd -naṃ va.
15 Bd va.
16 Bd bhattaṃ.
17 Cks mukhamhi chetvā, Bd saṃgāmaṃ mukhaṃ vijetvā.
18 Cks idaṃ, omitting ti.
19 Bd -kāso ti imasmiṃ cakkavakkabhave bhojanatthaṃ tena.
20 Bd adds vā.
21 Bd akāsi.
22 Bd pasannasa-.
23 Bd adds yaṃ.
24 Bd ke in the place of tena evaṃ.
25 Bd -ppatānīti apagacchi.
26 Bd omits me.
[page 523]
8. Cakkavākajātaka. (434.) 523
sarīravaṇṇe1 vimati jātā: kathan nu kho ete evarūpaṃ lūkhaṃ2 bhojanaṃ
bhuñjantā vaṇṇavanto jātā ti3, ahaṃ pīti ahaṃ hi4 ayam eva vā pāṭho,
bhuñje ti bhuñjāmi, annāni ca 'ti bhojanāni ca, loṇiyateliyānīti loṇa-
telayuttāni, rasan ti manussesu manussaparibhogaṃ5 paṇītarasaṃ, vijetvā6
ti yathā sūro vīrayodho7 saṃgāmamukhaṃ vijaṭetvā8 vilumpitvā paribhuñjati
tathā vilumpitvā paribhuñjāmīti attho, yathā tavan ti evaṃ paṇītabhojanaṃ9
bhuñjantassāpi mama tādiso vaṇṇo n'; atthi yādiso tava, tena te vacanaṃ na
saddahāmīti dīpeti.
Ath'; assa10 vaṇṇasampattiyā abhāvakāraṇaṃ attano ca
bhāvakāraṇaṃ kathento cakkavāko sesagāthā abhāsi:
Ja_IX.8(=434).7: Asuddhabhakkho si khaṇānupātī,
kicchena te labbhati annapānaṃ,
na tussasi rukkhaphalehi vaṃka11
maṃsāni vā yāni susānamajjhe. || Ja_IX:76 ||
Ja_IX.8(=434).8: Yo12 sāhasena adhigamma bhoge
paribhuñjati vaṃka khaṇānupātī
tato upakkosati naṃ sabhāvo,
upakkuṭṭho vaṇṇabalaṃ jahāti. || Ja_IX:77 ||
Ja_IX.8(=434).9: Appam pi ce nibbutiṃ bhuñjatī yadi
asāhasena aparūpaghātī13
balañ ca vaṇṇo ca tad'; assa hoti,
na hi sabbo āhāramayena vaṇṇo ti. || Ja_IX:78 ||
Tattha asuddhabhakkho sīti tvaṃ14 thenetvā15 vañcetvā bhak-
khaṇato16 asuddhabhakkho17, khaṇānupātīti pamādakkhaṇe anupatanasīlo,
kicchena te ti tassa tava dukkhena annapānaṃ labbhati, maṃsāni vā ti
yāni vā susānamajjhe maṃsāni tehi na tussasi18, tato ti pacchā, upakkosati
naṃ19 sabhāvo ti attā va20 taṃ puggalaṃ garahati, upakkuṭṭho ti evaṃ21
attanāpi parehi pi akkuṭṭho22 garahito vippaṭisāritāya vaṇṇañ ca balañ ca jahāti,
nibbutiṃ bhuñjati yadīti yadi pana paraṃ aviheṭetvā appakam pi dham-
maladdhaṃ nibbutabhojanaṃ23 bhuñjati, tadassa hotīti tadā assa paṇḍitassa
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -o.
2 Bd lukha.
3 Bd omits ti.
4 Bd āhaññi.
5 Bd omits manussa.
6 Ck chetvā, Cs jetvā, Bd pijitvā.
7 Bd viriyayodho.
8 Bd vijetvā.
9 Bd -taṃbho-.
10 Cks atha.
11 Ck caṃka, Cs cakka, Bd vaka, Bf vaṅga.
12 Cks so.
3 Cks -ti, Bd anupaghaṭino, Bf anumanupaghāti.
14 Ck adds ta and Cs taṃ.
15 Cs netvā.
16 Bd kakkhalato.
17 Bd adds asi.
18 Bd tussi, Cks tussati.
19 Cks taṃ.
20 Cs vā.
21 Bd omits e-.
22 Bd upa-.
23 Bd nibbūti.
[page 524]
524 IX. Navanipata.
sarīrabalañ ca vaṇṇabalañ ca1 hoti. āhāramayenā 'ti nānappakārena āhārena,
idaṃ vuttaṃ hoti: bho kāka vaṇṇo nām'; esa catusamuṭṭhāno, so na āhāra-
matten'; eva hoti, utucittakammehi pi hoti yevā 'ti.
Evaṃ cakkavāko anekapariyāyena kākaṃ garahi. Kāko
garahāyitvā2 "na mayhaṃ tava vaṇṇena attho" ti3 kā kā ti4
vassanto palāyi.
Satthā imaṃ desanaṃ5 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi (Saccapariyosāne lolabhikkhu anāgāmiphale patiṭṭhahi):
"Tadā kāko lolabhikkhu ahosi, cakkavākī Rāhulamātā, cakkavāko6
aham evā" 'ti. Cakkavākajātakaṃ7.
9. Haliddiragajātaka.
Sutitikkhan ti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto thulla-
kumāripalobhanaṃ ārabbha kathesi. Vatthuṃ Terasanipāte
Cullanāradajātake āvibhavissati.
Atītavatthumhi pana sā kumārikā tassa tāpasakumārassa8
sīlaṃ bhinditvā attano vase ṭhitabhāvaṃ ñatvā "imaṃ vañcetvā
manussapathaṃ nessāmīti "cintetvā" rūpādikāmaguṇarahite
araññe rakkhitasīlaṃ nāma na mahapphalaṃ hoti, manussapathe
rūpādīnaṃ paccupaṭṭhāne mahapphalaṃ hoti, ehi mayā sad-
dhiṃ tattha gantvā sīlaṃ rakkha9, kin te araññenā" 'ti
vatvā10 paṭhamaṃ gātham āha:
Ja_IX.9(=435).1: Sutitikkhaṃ araññamhi pantamhi11 sayanāsane,
ye ca gāme titikkhanti te uḷāratarā tayā ti. || Ja_IX:79 ||
Tattha sutitikkhan ti suadhivāsaṃ12, titikkhantīti sītādīni
adhivāsenti.
Taṃ sutvā tāpasakumāro "pitā me araññaṃ gato, tasmiṃ
āgate taṃ āpucchitvā13 gamissāmīti" āha. Sā cintesi: "pitāpi
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd sarire balañca vaṇṇañca.
2 so Cks; Bd palāyitvā.
3 Bd omits ti.
4 Bd has added vassanaṃ.
5 Bd dhammade-.
6 Bd adds pana.
7 cfr. vol. II 318|24 I 241|29; Bd adds aṭhamaṃ.
8 Bd omits tāpasa.
9 Bd -āhi.
10 Ck vattitvā, Cs vattitvā corr. to vatvā.
11 Ck pantampi, Cs pampi corr. to panthamhi, Bd mantamhi.
12 Cs adhivāsaṃ, omitting su, Bd suṭhuadhivāsanaṃ.
13 Cs pucch-, Bd apu-.
[page 525]
9. Haliddirāgajātaka. (435.) 525
kir'; assa atthi1, sace maṃ so passissati kācakoṭiyā2 va3 po-
thetvā vināsaṃ pāpessati, mayā paṭhamam eva gantabban" ti.
Atha naṃ āha: "tena hi ahaṃ magge4 saññaṃ kurumānā
paṭhamataraṃ gamissāmi, tvaṃ pacchā āgacchā5" 'ti. So
tassā gatakāle6 n'; eva dārūni āhari na pānīyaṃ upaṭṭhāpesi,
kevalaṃ pajjhāyanto7 nisīdi, pitu āgamanakāle8 paccuggamanam
pi9 na akāsi. Atha naṃ pitā "itthivasaṃ10 gato eso" ti11
ñatvāpi "kasmā tāta n'; eva dārūni āhari na12 pānīyaṃ na12
paribhojanīyaṃ upaṭṭhāpesi13, pajjhāyanto yeva pana nisinno
sīti" āha. Tāpasakumāro "tāta, araññe kira14 rakkhitasīlaṃ
na mahapphalaṃ hoti manussapathe mahapphalaṃ, ahaṃ tattha
gantvā sīlaṃ rakkhissāmi, sahāyo maṃ ‘āgaccheyyāsīti'; vatvā
purato gato, ahaṃ15 ten'; eva16 saddhiṃ gamissāmi, tattha
pana vasantena mayā kathaṃrūpo17 puriso sevitabbo" ti puc-
chanto dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IX.9(=435).2: Araññā gāmam āgamma kiṃsīlaṃ kiṃvataṃ ahaṃ
purisaṃ tāta seveyyaṃ, tam me akkhāhi pucchito ti. || Ja_IX:80 ||
Ath'; assa pitā kathento sesagāthā abhāsi: (supra p.148.)
Ja_IX.9(=435).3: Yo te vissāsaye18 tāta vissāsañ ca khameyya te
sussūsī ca titikkhī ca taṃ bhajehi ito gato. || Ja_IX:81 ||
Ja_IX.9(=435).4: Yassa kāyena vācāya manasā n'; atthi dukkataṃ
urasīva patiṭṭhāya tam bhajehi ito gato. || Ja_IX:82 ||
Ja_IX.9(=435).5: Yo ca dhammena carati caranto pi na maññati
visuddhakāriṃ19 sappaññaṃ20 taṃ bhajehi ito gato. || Ja_IX:83 ||
Ja_IX.9(=435).6: Haliddirāgaṃ kapicittaṃ purisaṃ rāgavirāginaṃ
tādisaṃ tāta mā sevi nimmanussam21 pi ce siyā. || Ja_IX:84 ||
Ja_IX.9(=435).7: Āsīvisaṃ va22 kupitaṃ mīḷhalittaṃ23 mahāpathaṃ
ārakā parivajjehi yānīva visamaṃ pathaṃ. || Ja_IX:85 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd pitā te atthi.
2 Bd kāja-.
3 Bd omits va.
4 Bd magga.
5 Bd -āhi.
6 Bd gatāgata-.
7 Bd adds va.
8 Bd adds pi.
9 Bd -naṃ, omitting pi.
10 Cs itthī-, Bd itthinaṃ-.
11 Cks omit ti.
12 Cks omit na.
13 Bd upaṭha-.
14 Bd omits kira.
15 Bd omits ahaṃ.
16 Bd tena.
17 Bd kataro.
18 Cks vissāsase, Bd visāsate, Bf visatesaye.
19 Ck -rī, Cs Bd -ri.
20 Bd -ñño.
21 Bd nidhanusso.
22 Bd pa.
23 Bd piḷhilitaṃ.
[page 526]
526 IX. Navanipāta.
Ja_IX.9(=435).8: Anatthā tāta vaḍḍhanti bālaṃ accūpasevato,
māssu bālena saṃgañchi1 amitteneva sabbadā. || Ja_IX:86 ||
Ja_IX.9(=435).9: Taṃ t'; āhaṃ2 tāta yācāmi, karassu vacanaṃ mama,
māssu bālena saṃgañchi1, dukkho bālehi saṃgamo ti. || Ja_IX:87 ||
Tattha yo te vissāsaye3 ti yo tava vissāseyya, khameyya te ti yo
tava attani4 tayā kataṃ vissāsaṃ khameyya, sussūsī ca titikkhī cā 'ti tava
vacanaṃ sussūsāya c'; eva vacanādhivāsanena ca samannāgato yo bhaveyyā 'ti
attho, urasīva patiṭṭhāyā 'ti yathā mātu5 urasi putto patiṭṭhāti evaṃ patiṭ-
ṭhahitvā viya attano mātaraṃ viya maññamāno taṃ bhajeyyāsīti vadati, yo ca
dhammena caratīti yo tividhasucaritadhammen'; eva6 iriyati, na mañña-
tīti tathā7 caranto pi ca8 ahaṃ9 dhammaṃ carāmīti mānaṃ na karoti, vi-
suddhakārin10 ti visuddhānaṃ dasannaṃ11 kusalakammapathānaṃ kārakaṃ,
rāgavirāginan ti rāginañ ca virāginañ ca, rajjitvā12 taṃkhaṇam eva13 vi-
rajjanasabhāvaṃ14, nimmanussam15 pi ce ti sace pi sakala-Jambudīpatalaṃ
nimmanussaṃ15 hoti so yeva eko16 manusso tiṭṭhati, tathāpi tādisaṃ mā sevi,
mahāpathan ti gūthamakkhitamaggaṃ viya ca17, yānīvā18 'ti yānena gac-
chanto viya, visaman ti ninnaunnatakhāṇupāsāṇādivisamaṃ, bālaṃ accū-
pasevato ti bālaṃ apaññaṃ atisevantassa, sabbadā ti tāta bālena saddhiṃ
saṃvāso nāma amittasaṃvāso viya sabbadā niccakālam eva dukkho, tantāhan19
ti tena kāraṇena taṃ ahaṃ.
So evaṃ pitarā ovadito "tāta ahaṃ manussapathaṃ gan-
tvā tumhādise paṇḍite na labhissāmi20, tattha gantuṃ bhā-
yāmi, idh'; eva tumhākaṃ santike vasissāmīti" āha. Ath'; assa
pitā bhiyyo pi ovādaṃ datvā kasiṇaparikammaṃ ācikkhi. So
nacirass'; eva abhiññā ca samāpattiyo ca uppādetvā21 saddhiṃ
pitarā Brahmaloka-parāyano ahosi.
Satthā imaṃ desanaṃ22 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ sa-
modhānesi (Saccapariyosāne ukkaṇṭhito sotāpattiphale patiṭṭhani):
"Tadā tāpasakumāro ukkaṇṭhitabhikkhu ahosi, kumārikā kumārikā
ca23, pitā24 pana aham evā" ti. Haliddirāgajātakaṃ25.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -gaccha.
2 Cs taṃ nāhaṃ, Bd handāhaṃ.
3 Cks vissāsate, Bd visāsase.
4 Bd yoca attano.
5 Bd omits mātu.
6 Bd -dhena--tena dhammena.
7 Bd yathā.
8 Bd omits ca.
9 Bd haṃ.
10 Cks -rikan.
11 Bd dasa.
12 Cs omits virāgīnañca; Bd ti rāgañca vijjitvā.
13 Bd -naññeva.
14 Bd omits sa.
15 Bd nimanusso.
16 Cks ko.
17 Bd omits ca.
18 Bd yānivā, Cks yānicā.
19 Bd tathāhan.
20 Bd -miti.
21 Bd nibbattetvā.
22 Bd dhammade-.
23 Bd thullaku-.
24 Bd tāpaso.
25 Cs haliddhirajā-, Bd haliddhijātakaṃ navamaṃ.
[page 527]
10. Samuggajātaka. (436.) 527
10. Samuggajātaka.
Kuto nu āgacchathā 'ti. Idaṃ Satthā Jetavane vi-
haranto ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Taṃ1 hi Satthā
"saccaṃ kira tvaṃ ukkaṇṭhito" ti pucchitvā "saccaṃ bhante" ti
vutte "kasmā bhikkhu mātugāmaṃ patthesi, mātugāmo nām'; esa
asabbho akataññū, pubbe dānavarakkhasā gilitvā kucchinā pariharan-
tāpi2 mātugāmaṃ rakkhituṃ ekapurisanissitaṃ3 kātuṃ nāsakkhiṃsu,
tvaṃ kathaṃ sakkhissasīti" vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Bodhisatto kāme pahāya Himavantaṃ pavisitvā4 pabbajitvā
abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā phalāphalena yāpento vi-
hāsi. Tassa paṇṇasālāya avidūre eko dānavarakkhaso vasati, anta-
rantarā Mahāsattaṃ upasaṃkamitvā dhammaṃ suṇāti, aṭaviyaṃ
pana manussānaṃ sañcaraṇamagge ṭhatvā5 manusse6 gahetvā
khādati7. Tasmiṃ kāle ekā Kāsiraṭṭhe8 kuladhītā uttamarūpa-
dharā aññatarasmiṃ paccantagāme niviṭṭhā9 hoti. Tassā eka-
divasaṃ mātāpitunnaṃ dassanatthāya āgantvā10 paccāgamana-
kāle parivāramanusse disvā so danavo bheravarūpena pak-
khandi. Manussā gahitāvudhāni11 chaḍḍetvā palāyiṃsu. Dā-
navo yāne nisinnaṃ abhirūpaṃ mātugāmaṃ disvā paṭibaddha-
citto hutvā12 attano guhaṃ netvā bhariyaṃ akāsi. Tato paṭ-
ṭhāya ca13 sappitaṇḍulamacchamaṃsādīni c'; eva madhura-
phalāni14 ca āharitvā taṃ posesi, vatthālaṃkārehi ca naṃ
alaṃkaritvā rakkhanatthāya ekasmiṃ karaṇḍake nipajjāpetvā
karaṇḍakaṃ gilitvā kucchinā pariharati. So ekadivasaṃ na-
hāyitukāmatāya ekaṃ saraṃ gantvā karaṇḍakaṃ uggilitvā15 tato
nīharitvā nahāpetvā vilimpetvā16 alaṃkaritvā "thokaṃ tava
sarīraṃ utuṃ gaṇhāpehīti" taṃ karaṇḍakasamīpe ṭhatvā sa-
yaṃ nahānatitthaṃ otaritvā17 anāsaṃkamāno thokaṃ dūraṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd tañ.
2 Bd -to, omitting pi.
3 Bd -sasanni-.
4 Bd adds isipabbajjaṃ.
5 Bd adds āgatāgate.
6 Bd adds disvā.
7 Bd -di.
8 Bd kāsikaraṭhe.
9 Bd nibbattā.
10 Bd gantvā.
11 Bd bhītā gahitagahitā-.
12 Bd adds taṃ.
13 Bd omits ca.
14 Bd -phalāphalāni.
15 Bd vamitvā.
16 Bd -pitvā.
17 Cks add taṃ.
[page 528]
528 IX. Navanipāta.
gantvā nahāyi. Tasmiṃ samaye Vāyussa putto nāma vijjā-
dharo sannaddhakhaggo ākāsena gacchati. Sā taṃ disvā
"ehīti" hatthamuddaṃ akāsi. Vijjādharo khippaṃ otari.
Atha naṃ sā karaṇḍake pakkhipitvā dānavassa āgamanaṃ
olokentī1 karaṇḍakūpari2 nisīditvā taṃ āgacchantaṃ disvā tassa
attānaṃ dassetvā tasmiṃ karaṇḍakasamīpaṃ asampatte yeva
karaṇḍakaṃ vivaritvā anto pavisitvā vijjādharassa upari ni-
pajjitvā attano sāṭakaṃ pārupi3. Dānavo āgantvā karaṇḍakaṃ
asodhetvā va4 "mātugāmo yeva me" ti saññāya karaṇḍakaṃ
gilitvā attano guhaṃ gacchanto antarāmagge5 "tāpaso me
ciradiṭṭho6, ajja tāva naṃ7 gantvā vandissāmīti" tassa santi-
kaṃ agamāsi. Tāpaso pi naṃ dūrato va8 āgacchantaṃ disvā
dinnaṃ janānaṃ kucchigatabhāvaṃ ñatvā ālapanto9 paṭhamaṃ
gātham āha:
Ja_IX.10(=436).1: Kuto nu āgacchatha bho tayo janā,
svāgataṃ10 ettha nisīdathāsane,
kacci 'ttha11 bhonto kusalaṃ anāmayaṃ,
cirassam abbhāgamanaṃ12 hi13 vo idhā 'ti. || Ja_IX:88 ||
Tattha bho ti ālapanaṃ, kaccitthā14 'ti kacci bhotha bhavatha15,
bhonto ti puna pi ālapanto va āha, kusalaṃ anāmayan ti kacci16 tumhā-
kaṃ kusalaṃ ārogyaṃ, cirassamabbhāgamanaṃ hi vo17 idhā 'ti ajja
tumhākaṃ idha abbhāgamanañ ca cirassaṃ18 jātaṃ.
Taṃ sutvā dānavo "ahaṃ imassa tāpasassa santikaṃ
eko19 va āgato, ayañ ca20 ‘tayo janā'; ti vadati, kin nām'; esa
katheti, kin nu kho sabhāvaṃ ñatvā katheti udāhu ummattako
hutvā vippalapatīti21" cintetvā tāpasaṃ upasaṃkamitvā van-
ditvā22 ekamantaṃ nisīditvā tena saddhiṃ sallapanto dutiyaṃ
gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 all three MSS. -ti.
2 Bd -kakuppe.
3 Ck pāru, Bd parumpi.
4 Bd omits va.
5 Bd adds cintesi.
6 Bd ciraṃ na diṭho.
7 Bd omits naṃ.
8 Bd omits va.
9 Bd sallapento.
10 Bd -tā.
11 Bd kiñcittha.
12 Ck cirassaṃ vamhāga-, Cs cirassaṃ vagāmanaṃ, Bs cirassaṃ cabbhā-.
13 Cks omit hi.
14 Bd kiñcitthā.
15 Bd adds vijjatha.
16 Bd kiñci.
17 Cks cirassaṃ vabbhāgamanaṃ hitvā.
18 Bd ciraṃ.
19 Bd ekako.
20 Bd adds tāpaso.
21 Bd vilapasiti.
22 Bd omits va-.
[page 529]
10. Samuggajātaka. (436.) 529
Ja_IX.10(=436).2: Aham eva eko idha-m-ajja1 patto
na cāpi me dutiyo koci vijjati,
kim eva sandhāya te bhāsitaṃ ise:
kuto nu āgacchatha bho tayo janā ti. || Ja_IX:89 ||
Tattha idhamajjā 'ti idha ajja, kimeva sandhāya te bhāsitaṃ ise
ti bhante isi kin nām'; etaṃ sandhāya tayā bhāsitaṃ, pākaṭaṃ2 tāva3 me katvā
kathehīti.
Tāpaso "ekaṃsen'; evāvuso sotukāmo sīti" "āma bhante"
ti "tena hi suṇohīti4" vatvā tatiyaṃ gātham āha:
Ja_IX.10(=436).3: Tuvañ5 ca eko bhariyā ca te piyā
samuggapakkhittanikiṇṇa-m-antare6,
sā rakkhitā kucchigatā va te sadā7
Vāyussa puttena sahā tahiṃ ratā ti. || Ja_IX:90 ||
Tuvañ5 ca eko ti paṭhamaṃ tāva tvaṃ eko8, pakkhittanikiṇṇa-
mantare9 ti pakkhittā nikiṇṇā antare10, atha te bhariyaṃ rakkhitukāmena
sadā tayā11 samugge pakkhittā saddhiṃ samuggena nikiṇṇā12 antare, anto-
kucchiyaṃ ṭhapitā ti attho, Vāyussa puttena sahā ti evannāmakena13
vijjādharena saddhiṃ, tahiṃ ratā ti tattha tava antokucchiyaṃ ñeva kilesara-
tiyā ratā, so dāni tvaṃ mātugāmaṃ ekapurisanissitaṃ14 rakkhissāmīti15 kuc-
chinā16 pariharanto tassā jāram pi17 ukkhipitvā carasīti.
Taṃ sutvā dānavo "vijjādharā nāma bahumāyā honti, sac'
assa khaggo hatthagato18 bhavissati kucchim me phāletvāpi
palāyissatīti" bhītatasito hutvā khippaṃ karaṇḍakaṃ uggilitvā19
purato ṭhapesi.
Satthā abhisambuddho hutvā taṃ pavattiṃ pakāsento catutthaṃ
gātham āha:
Ja_IX.10(=436).4: Saṃviggarūpo asinā vyākato20
so dānavo tattha samuggam uggili21,
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd idhevavajja.
2 Bd omits pā-.
3 Bd tava.
4 Bd -nā-.
5 Cks tvañ, Bf evañ.
6 Ck -nikiṇṇa an-, Cs -nikiman-, Bf -pakkhittaṃ nikkhiṇṇam-.
7 Cs satā.
8 Bd adds jano.
9 Bd -nikkinnam-.
10 Ck nikkhittānikiṇṇa an-, Bd omits pakkhittā---re.
11 Bd sadā tassā, Cks satā tayā.
12 Bd nikkinnā.
13 Cks -ke.
14 Bd ekaṃ puri-.
15 Bd karissāmīti.
16 Bd -nāpi.
17 Ck jarampi, Bd tassa jāraṃ, omitting pi.
18 Ck adds sa, Bd khaggahattho gato.
19 Bd ukkhipitvā.
20 Bd byā-.
21 Bd uggīri.
[page 530]
530 IX. Navanipāta.
addakkhi bhariyaṃ sucimālabhāriniṃ
Vāyussa puttena sahā tahiṃ ratan ti. || Ja_IX:91 ||
Tattha addakkhīti karaṇḍakaṃ vivaritvā addasa.
Karaṇḍake pana vivaṭamatte yeva vijjādharo vijjaṃ pari-
japitvā1 khaggaṃ gahetvā ākāsaṃ pakkhandi. Taṃ disvā dā-
navo Mahāsattassa tussitvā thutipubbaṅgamā sesagāthā abhāsi:
Ja_IX.10(=436).5: Suddiṭṭharūp'; uggatapānuvattinā2:
hīnā narā ye pamadāvasaṃ3 gatā,
yathā have4 pāṇa-r-iv'; ettha5 rakkhitā
duṭṭhā mayī6 aññam abhippamodati. || Ja_IX:92 ||
Ja_IX.10(=436).6: Divā ca ratto ca mayā upaṭṭhitā
tapassinā7 jotir ivā vane vasaṃ,
sā dhammam okkamma adhammam ācari,
akiriyarūpo pamadāhi8 santhavo. || Ja_IX:93 ||
Ja_IX.10(=436).7: ‘Sarīramajjhamhi ṭhitā'; ti maññi 'haṃ9
‘mayhaṃ ayan'; ti asatiṃ10 asaññataṃ,
sā dhammam okkamma adhammam ācari,
akiriyarūpo pamadāhi santhavo. || Ja_IX:94 ||
Ja_IX.10(=436).8: ‘Surakkhitam me'; ti kathan nu vissase,
anekacittāsu na h'; atthi rakkhanā11,
etā hi pātālapapātasannibhā,
ettha-ppamatto vyasanaṃ nigacchati. || Ja_IX:95 ||
Ja_IX.10(=436).9: Tasmā hi te sukhino vītasokā
ye mātugāmāhi12 caranti nissaṭā13,
etaṃ sivaṃ uttamam ābhipatthayaṃ14
na mātugāmāhi12 kareyya santhavan ti. || Ja_IX:96 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd jappetvā.
2 Bd sudiṭhaṃ rūpapuggata-, Bf sudiṭharupamugga-.
3 Bd napamuvasaṃ.
4 Ck bhave.
5 Cs pāṇarivena, Bd pāṇānivettha, Bf yadā me hata pāṇānivatta.
6 Ck Bf mayi: Cs mahi, Bd masi.
7 Bd -no.
8 Bd pamodāhi, Bf pamudāhi.
9 Bd sariramajjhatitā ti maññāhaṃ, Bf sariramajjhamhi kitā ti maññayaṃ.
10 Cs Bdf -ti, Ck -tī.
11 Bd -cittāpunahettharakkhaṇā, Bf -punahettharakkhajanā.
12 Bdf -mehi.
13 Bd nissadā, Bf nissakā.
14 Bdf abhi-.
[page 531]
10. Samuggajātaka. (436.) 531
Tattha suddiṭṭharūpuggatapānuvattinā1 ti bhante isivara uggatapa-
anuvattanena2 uggatapānuvattinā tayā sudiṭṭharūpaṃ idam kāraṇaṃ, hīnā ti
nīcā, yathā have3 pāṇarivettha4 rakkhitā ti ayaṃ mayā attano pāṇā
viya ettha antokucchiyaṃ pariharantena rakkhitā, duṭṭhā mayīti idāni mayi5
mittadūbhikammaṃ katvā duṭṭhā aññaṃ purisaṃ abhippamodati, jotiriva vane
vasan ti vane vasantena tapassinā aggi viya mayā upaṭṭhitā paricaritā, sā
dhammamokkammā 'ti sā6 esā dhammaṃ ukkamitvā7 atikkamitvā, akiri-
yarūpo ti akattabbarūpo, sarīramajjhamhi ṭhitā ti maññihaṃ8 ma-
yhaṃ ayan ti asatiṃ9 asaññatan ti imaṃ asatiṃ10 asappurisadhamma-
samannāgataṃ asaññataṃ dussīlaṃ mayhaṃ11 sarīramajjhamhi ṭhitā ti ca
mayhaṃ ayan ti ca12 maññāmi, surakkhitamme ti kathannu vissase ti
ayaṃ mayā surakkhitā ti kathaṃ paṇḍito vissaseyya yatra hi nāma mādiso pi
attano kucchiyaṃ rakkhanto rakkhituṃ nāsakkhi13, pātālapapātasanni-
bhā14 ti lokassādena duppūraṇīyattā15 mahāsamudde16 pātālasaṃkhātena pa-
pātena sadisā16, etthappamatto17 ti evarūpāsu etāsu nigguṇāsu pamatto
puriso mahāvyasanaṃ pāpuṇāti, tasmā hīti yasmā mātugāmavasaṃ gatā mahā-
vināsaṃ pāpuṇanti tasmā18 ye mātugāmāhi nissaṭā19 hutvā caranti te sukhino,
etaṃ sivan ti yad etaṃ mātugāmato nissaṭānaṃ20 visaṃsaṭṭhānaṃ21 caraṇaṃ
etaṃ jhānasukham eva sivaṃ khemaṃ uttamaṃ abhipatthetabbaṃ, etaṃ pattha-
yamāno mātugāmehi saddhiṃ santhavaṃ na kareyyā 'ti.
Evaṃ22 vatvā dānavo Mahāsattassa pādesu patitvā
"bhante, tumhe nissāya mayā jīvītaṃ laddhaṃ, man'; amhi23
imāya pāpadhammāya vijjādharena mārāpito" ti Mahāsattaṃ
abhitthavi. So pi 'ssa dhammaṃ desetvā "imissā mā kiñci
pāpaṃ akāsi, sīlāni gaṇhā24" ti taṃ pañcasīlesu patiṭṭhāpesi.
Dānavo "ahaṃ kucchinā pariharanto pi25 rakkhituṃ na sak-
komi, añño26 ko rakkhissatīti27" taṃ uyyojetvā attano arañ-
ñam eva pāvisi28.
Satthā imaṃ desanaṃ29 āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samo-
dhānesi (Saccapariyosāne ukkaṇṭhito30 sotāpattiphale patiṭṭhahi): "Tadā
dibbacakkhukatāpaso31 aham eva ahosin" 'ti. Samuggajātakaṃ32.
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck -tthā-, Bd sudiṭhamrūpamugga-.
2 Bd omits ugga-.
3 Ck bhave.
4 Ck pāṇir-, Cs pārivettha, Bd pāṇānivettha.
5 Bd omits ma-.
6 Ck omits sā.
7 Bd okka-.
8 Bd maññāhaṃ.
9 Cs Bd -ti, Ck -tī.
10 Ck -tī, Cs -ti, Bd asantaṃ.
11 Bd mayaṃ.
12 Bd omits ca.
13 Cks -iṃ, Bd -i?
14 Cks -lappapā-.
15 Bd -yatthā.
16 Bd -o.
17 Cks etta-.
18 Bd adds hi.
19 Bd mātugāmaṃ nissitā.
20 Ck -na.
21 Cs nisaṃsa-, Bd nisatthānaṃ.
22 Bd evañca.
23 Bd laddhi namhi.
24 Bd -hāhi.
25 Bd adds taṃ.
26 Cks -e.
27 Bd -titi, Cks -sīti.
28 Bd agamāsi.
29 Bd dhammade-.
30 Bd -tabhikkhu.
31 Bd adds pana.
32 Bd adds dasamaṃ.
[page 532]
532 IX. Navanipāta.
11. Pūtimaṃsajātaka.
Na kho me ruccatīti. Idaṃ Satthā Jetavane viharanto
indriyasaṃvaraṃ1 ārabbha kathesi. Ekasmiṃ hi samaye bahu-
bhikkhū indriyesu aguttadvārā2 ahesuṃ. Satthā "ime bhikkhū ova-
dituṃ vaṭṭatīti" Anandattherassa vatvā3 aniyamavasena bhikkhusaṃ-
ghaṃ sannipātāpetvā alaṃkatapallaṃkavaramajjhagato4 bhikkhū
āmantetvā "bhikkhave, bhikkhunā nāmarūpādīsu subhanimittavasena5
nimittaṃ gaṇhituṃ6 na vaṭṭati7, sace hi tasmiṃ samaye kālaṃ karoti
nirayādisu nibbattati, tasmā rūpādīsu subhanimittaṃ mā gaṇhittha8,
bhikkhunā nāmarūpādigocarena9 na bhavitabbaṃ, rūpādigocarā hi
diṭṭhe va10 dhamme mahāvināsaṃ pāpuṇanti, tasmā varaṃ11 bhik-
khave tattāya ayosalākāya cakkhundriyaṃ sampalimaṭṭhan12" ti
vitthāretvā "tumhākaṃ rūpaṃ olokanakālo pi atthi anolokanakālo13 pi,
olokanakāle subhavasena anoloketvā asubhavasen'; eva14 olokeyyātha,
evaṃ attano gocarā15 na parihāyissatha, ko16 pana tumhākaṃ gocaro17
ti: cattāro satipaṭṭhānā18 ariyo aṭṭhaṅgiko maggo nava lokuttara-
dhammā19, etasmiṃ hi20 vo gocare carataṃ21 na lacchati {Māro} otā-
raṃ22, sace pana kilesavasikā23 hutvā subhanimittavasena olokessatha
Pūtimaṃsasigālo viya attano gocarā parihāyissathā" 'ti vatvā atī-
taṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente
Himavantapasse24 araññāyatane pabbataguhāyaṃ anekasatā
eḷakā vasanti. Tesaṃ vasanaṭṭhānato avidūre ekissā guhāya
Pūtimaṃso nāma sigālo Veṇiyā25 nāma bhariyāya saddhiṃ
vasati. So ekadivasaṃ bhariyāya saddhiṃ vicaranto te eḷake
disvā "eken'; upāyena26 imesaṃ maṃsaṃ khādituṃ vaṭṭatīti"
cintetvā upāyena ekekaṃ27 eḷakaṃ māresi. Te ubho pi eḷaka-
maṃsaṃ khādantā thāmasampannā thūlasarīrā ahesuṃ. Anu-
pubbena eḷakā parikkhayaṃ agamaṃsu28 Tesaṃ antare
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -yaṃ asaṃ-.
2 Ck gu-.
3 Bd adds ānandatherassa gantvā.
4 Bd adds bahu.
5 Bd omits nimitta.
6 Bd gahetuṃ.
7 Cs Bd -tīti.
8 Bd -hathā ti.
9 Bd -pādīsugo-.
10 Bd yeva.
11 Bd tasmā caranti mā.
12 Cks samphali-, Bd sampalipaṭhan.
13 Ck alok-, Cs ālo-, Bd anālo-.
14 Bd omits ano--asu--.
15 Bd -raṃ.
16 Bd ke.
17 Ck Bd -rā.
18 Bd adds cattāro samapaṭhānā cattāro iddhipādā.
19 Bd -o.
20 Bd imasmiṃ, omitting hi.
21 Bd carantānaṃ.
22 Bd māro chiddaṃ na lacchati māro okāsaṃ.
23 Bd -vasena.
24 Bd -padese.
25 Cs -yāya, Bd veniyā.
26 Bd -na up-.
27 Bd ekaṃ.
26 Bd āg-.
[page 533]
11. Pūtimaṃsajātaka. (437.) 533
Meḷamātā1 nāma ekā eḷikā vyattā ahosi. Upāyakusalo2 sigālo
taṃ māretuṃ asakkonto ekadivasaṃ bhariyāya saddhiṃ sam-
mantento "bhadde, eḷakā khīṇā3, imaṃ eḷikaṃ eken'; upāyena4
khādituṃ vaṭṭati, ayaṃ pan'; ettha upāyo: tvaṃ ekikā va
gantvā etāya saddhiṃ sakhikā5 hohi6, atha te7 tāya saddhiṃ
vissāse uppanne ahaṃ matālayaṃ karitvā8 nipajjissāmi, tvaṃ
etaṃ upasaṃkamitvā ‘āḷi9, sāmiyo me mato ahañ ca anāthā,
ṭhapetvā taṃ añño me ñātako n'; atthi, ehi roditvā kanditvā
tassa sarīrakiccaṃ karissāmā'; 'ti vatvā taṃ gaṇhitvā10 āgac-
cheyyāsi, atha naṃ ahaṃ13 uppatitvā gīvāya ḍasitvā māressā-
mīti". Sā12 "sādhū" 'ti sampaṭicchitvā tāya saddhiṃ sakhi-
bhāvaṃ katvā vissāse uppanne eḷikaṃ tathā avoca. Eḷikā
"āḷi13, tava sāmikena sabbe mama ñātakā khāditā14, bhāyāmi,
na sakkomi gantun" ti āha. "Āḷi, mā bhāyi, matako kiṃ
karissatīti". "Kharamanto te sāmiko, bhāyām'; evāhan" ti sā
evaṃ vatvāpi15 tāya punappuna yāciyamānā "addhā mato
bhavissatīti" sampaṭicchitvā tāya saddhiṃ pāyāsi. Gacchantī16
pi17 pana "ko jānāti kiṃ bhavissatīti18" tasmiṃ āsaṃkāya19
sigāliṃ purato katvā sigālaṃ parigaṇhantī20 yeva gacchati21.
Sigālo tesaṃ padasaddaṃ sutvā "āgatā nu kho eḷikā" ti
sīsaṃ ukkhipitvā akkhīni22 parivattetvā olokesi. Eḷikā taṃ
tathā karontaṃ disvā "ayaṃ pāpadhammo maṃ yañcetvā
māretukāmo23 matālayaṃ dassetvā nipanno" ti nivattitvā palā-
yantī24 sigāliyā "kasmā palāyasīti" vutte taṃ kāraṇaṃ ka-
thentī20 paṭhamaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs mela-, Bd meṇḍikamātā.
2 Ck -lā, Cs -laṃ, Bd -lo corr. to -lā.
3 Ck eḷakkhīṇā, Bd ekā khiṇā.
4 Bd -na up-.
5 Ck sakkhikā, Bd sakhi.
6 Cs hoti, Bd hotha.
7 Bd tvaṃ.
8 Bd kāre-.
9 Bd eḷikā.
10 Ck omits taṃ ga-; Bd taṃ gahetvā.
11 Bd panāhaṃ.
12 Cks omit sā.
13 Bd omits āḷi.
14 Ck khāditā, Cs māditā.
15 Bd omits pi.
16 Ck -ti, Cs -to, Bd -taṃ.
17 Bd omits pi.
18 Bd karissatīti.
19 Bd asaṅkā.
20 all three MSS. -ti.
21 Bd -anti.
22 Bd omits akkhīni.
23 Bd -matāya.
24 Cks -ti, Bd nipanno nivattiyā, omitting palāyantī.
[page 534]
534 IX. Navanipāta.
Ja_IX.11(=437).1: Na kho me ruccati1 āḷi Pūtimaṃsassa pekkhanā,
etādisā sakhārasmā ārakā parivajjaye ti. || Ja_IX:97 ||
Tattha āḷīti ālapanaṃ, sakhi2 sahāyike ti attho, etādisā sakhārasmā
ti evarūpā sahāyakā apakkamitvā taṃ sahāyakaṃ ārakā parivajjethā 'ti attho.
Evañ ca pana vatvā sā nivattitvā attano vasanaṭṭhānam
eva gatā. Sigālī pi3 taṃ nivattetuṃ asakkontī tassā kujjhitvā
attano sāmikass'; eva santikaṃ gantvā pajjhāyamānā nisīdi.
Atha naṃ sigālo garahanto dutiyaṃ gātham āha:
Ja_IX.11(=437).2: Ummattikā ayaṃ4 Veṇī5, vaṇṇeti patino sakhiṃ6,
pajjhāti paṭigacchantiṃ7 āgataṃ Meḷamātaran8 ti. || Ja_IX:98 ||
Tattha Veṇīti9 tassā nāmaṃ, vaṇṇeti patino sakhin ti paṭhamam
eva attano sakhiṃ eḷikaṃ mayi sassinehavissāsikā āgamissati10 no11 santikaṃ
matālayaṃ karohīti patino santike vaṇṇeti, atha naṃ idāni āgataṃ mama santi-
kaṃ anāgantvā va paṭigacchantiṃ12 Meḷamātaraṃ13 pajjhāyati anusocatīti.
Taṃ sutvā sigālī tatiyaṃ gātham āha:
Ja_IX.11(=437).3: Tvaṃ kho si samma ummatto dummedho avicakkhaṇo
yo tvaṃ matālayaṃ katvā akālena vipekkhasīti. || Ja_IX:99 ||
Tattha avicakkhaṇo ti vicāraṇapaññārahito, akālena vipekkhasīti
eḷikāya attano santikaṃ anāgatāy'; eva14 olokesīti attho.
Ja_IX.11(=437).4: Na akāle vipekkheyya kāle pekkheyya paṇḍito.
Pūtimaṃso va15 pajjhāti16 yo akāle vipekkhatīti. || Ja_IX:100 ||
ayaṃ abhisambuddhagāthā.
Tattha akāle ti kāmaguṇe ārabbha subhavasena cittuppattikāle17, ayaṃ hi
bhikkhuno rūpaṃ oloketuṃ akālo nāma, kāle18 ti asubhavasena anussativasena
kasiṇavasena vā rūpagahaṇakāle18, ayaṃ hi bhikkhuno rūpaṃ oloketuṃ19 kālo
nāma, tattha akāle sārattakāle20 rūpaṃ olokento mahāvināsaṃ pāpuṇātīti21
Hāritajātaka-Lomasakassapajātakādīhi dīpetabbaṃ, kāle asubhavasena olokento22
arahatte patiṭṭhahatīti23 Asubhakammikatissattheravatthunā kathetabbaṃ, Pūti-
maṃso va pajjhātīti bhikkhave yathā Pūtimaṃsasigālo akāle eḷikaṃ oloketvā
--------------------------------------------------------------------------
1 Bf rujjhati.
2 Cks -ī.
3 Bd omits pi.
4 Cks -kāyaṃ.
5 Ck Bdf -i.
6 Cks sakhī, Bd sana, Bf sakhi.
7 Cks Bd pajjhāyati, Ck Bd -gacchanti, Cs -gacchati,
Bf patigacchanti.
8 Bdf meṇḍa-.
9 Ck venīti.
10 Bd sinehā visāsikā ga-.
11 Bd patino.
12 Bd -gacchati.
13 Bd meṇḍamā-.
14 Cks -gateyeva, Bd -gatāya.
15 Cs ca.
16 Bdf pajjhāyi.
17 Bd cittuppādakule.
18 Cks -lo.
19 Bd -tu.
20 Bd āsārattha-.
21 all three MSS. -ṇantīti.
22 Cks -te.
23 Cks -hantīti.
[page 535]
11. Pūtimaṃsajātaka. (437.) 535
attano gocarā parihīno pajjhāyati evaṃ bhikkhu akāle subhavasena rūpaṃ
oloketvā satipaṭṭhānādigocarā1 parihīno diṭṭhadhamme samparāye pi jhāyati2
pajjhāyati kilamati.
Veṇī pi kho sigālī Pūtimaṃsaṃ samassāsetvā3 "sāmi, mā
cintesi, ahaṃ taṃ puna pi upāyena ānessāmi, tvaṃ āgamana-
kāle4 appamatto gaṇheyyāsīti5" tassā santikaṃ gantvā "āḷi,
tava āgatabhāvo6 yeva no atthāya7 jāto, tava8 āgatakālasmiṃ9
yeva hi10 me sāmiko satiṃ paṭilabhi, idāni jīvati, ehi11 tena
saddhiṃ paṭisanthāraṃ karohīti12" vatvā pañcamaṃ gātham āha:
Ja_IX.11(=437).5: Piyaṃ kho āḷi me hotu, puṇṇapattaṃ dadāhi me,
pati sañjīvito mayhaṃ, eyyāsi piyapucchikā13 ti. || Ja_IX:101 ||
Tattha puṇṇapattaṃ dadāhi me ti piyakkhānaṃ akkhāyikā14 mayhaṃ
tuṭṭhidānaṃ dehi, pati sañjīvito ti mayhaṃ sāmiko sañjīvito uṭṭhito ārogo15
ti attho, eyyāsīti mayā saddhiṃ ñeva16 āgaccha.
Eḷikā "ayaṃ pāpadhammā maṃ vañcetukāmā, ayuttaṃ
kho pana paṭipakkhakaraṇaṃ17, upāyen'; eva naṃ vañcessā-
mīti" cintetvā chaṭṭhaṃ gātham āha:
Ja_IX.11(=437).6: Piyaṃ kho āḷi te hotu, puṇṇapattaṃ dadāmi te,
mahatā ca18 parivārena esaṃ, kayirāsi bhojanan ti. || Ja_IX:102 ||
Tattha esan ti āgamissāmi, āgacchamānā ca attano rakkhaṃ19 katvā
mahantena parivārena āgacchissāmi.
Atha naṃ sigālī parivāraṃ pucchantī20
Ja_IX.11(=437).7: Kīdiso tuyhaṃ parivāro yesaṃ kāhāmi bhojanaṃ,
kiṃnāmakā21 ca te sabbe, te22 me akkhāhi pucchitā ti || Ja_IX:103 ||
sattamaṃ gātham āha. Sā ācikkhantī23
Ja_IX.11(=437).8: Māliyo Caturakkho ca24 Piṅgiyo25 atha Jambuko26
ediso mayhaṃ parivāro, tesaṃ kayirāsi27 bhojanan ti || Ja_IX:104 ||
aṭṭhamaṃ gātham āha.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -nāgocarā corr. to -nādigo-, Bd -nāgocara.
2 Bd socati.
3 Bd assā-.
4 Bd āgata-.
5 Bd adds vatvā.
6 Bd āgatakāle.
7 Bd attho.
8 Cks tāva.
9 Cks -lasmiṃhi (instead of -lamhi?)
10 Bd omits hi.
11 Bd nahi.
12 Bd karosīti.
13 Cks -pucchakā, Bd -pucchitā, Bf pissa pucchitā.
14 Bd piyakānaṃ āgatassā.
15 Cs Bd a-.
16 Bd omits ñeva.
17 Cs -pakka-, Bd patipakkhakā-.
18 Bdf omit ca.
19 Bd āra-.
20 Cks -ti, Bd -taṃ.
21 Bd kinā-, Cks kinandāmakā.
22 Bdf taṃ.
23 Cks Bd -ti.
24 Bd caturakkhena, Bf -rakkhova.
25 Bd migiyo, Bf piṅgayo.
26 Bd -uyo.
27 Ck -rāhi, Cs -rāni, Bd -rāyi, Bf karirāpi.
[page 536]
536 IX. Navanipāta.
Tattha te me1 ti te parivāre2 mayhaṃ ācikkha, Māliyo ti ādīni catunnaṃ
sunakhānaṃ nāmāni.
"Tattha ekekassa pañca sunakhasatāni3 parivāro ti4 evaṃ
dvīhi5 sunakhasahassehi parivāritā āgamissāmīti" vatvā "sace
te6 bhojanaṃ na labhissanti tumhe pi dve jane māretvā khā-
dissantīti" āha. Taṃ sutvā sigālī bhītā "alaṃ imissā tattha-
gamanena, upāyen'; assā7 anāgamanam eva karissāmīti" cintetvā
navamaṃ gātham āha:
Ja_IX.11(=437).9: Nikkhantāya agārasmā bhaṇḍakam pi vinassati,
ārogyaṃ āḷino vajjaṃ, idh'; eva vasa, mā gamā8 'ti. || Ja_IX:105 ||
Tass'; attho: āḷi, tava gehe bahubhaṇḍakaṃ atthi, tan te nikkhantāya9 agā-
rasmā nirārakkhaṃ10 bhaṇḍakaṃ vinassissati11, aham eva te āḷino sahāyakassa
ārogyaṃ vajjaṃ vadissāmi, tvaṃ idh'; eva vasa, mā gamā12 ti.
Evañ ca pana vatvā maraṇabhayabhītā vegena sāmikassa
santikaṃ gantvā taṃ gahetvā13 palāyi. Te puna taṃ ṭhānaṃ
āgantuṃ14 nāsakkhiṃsu.
Satthā imaṃ desanaṃ15 āharitvā jātakam samodhānesi: "Tadā
ahaṃ tasmiṃ ṭhāne vanajeṭṭharukkhe16 nibbattadevatā ahosin" ti.
Pūtimaṃsajātakaṃ17.
12. Tittirajātaka.
Yo te puttake ti. Idaṃ Satthā Gijjhakūṭe viharanto
vadhāya parisakkanaṃ ārabbha kathesi. Tasmiṃ18 hi samaye
dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ: "aho19 āvuso Devadatto
nillajjo anariyo evaṃ uttamaguṇadharassa Sammāsambuddhassa Ajāta-
sattunā saddhiṃ ekato hutvā dhanuggahapayojana-silāvijjhana-nāḷāgiri-
vissajjanehi20 vadhāya upāyaṃ karotīti". Satthā āgantvā "kāya nu
'ttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnā" ti pucchitvā "imāya
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd taṃ me.
2 Bd kena parivārena.
3 Bd pañcapañcasu-.
4 Bd parivārenti.
5 Bd evam hi dve.
6 Bd omits te.
7 Bd upāyenāhaṃ.
8 Cks gatā, Bd idhe vasa māgatā, Bf idhe sa māgatā.
9 Bd atthīte tayā nikkhantiyā.
10 Bd anā-.
11 Ck -si, Bd vinassati.
12 Cks gatā, Bd idhevasamāgamāhi.
13 Bd omits taṃ ga-.
14 Bd gantuṃ.
15 Bd dhammade-.
16 Bd -jeṭhakaru-.
17 Bd adds ekādasamaṃ.
18 Bd -ñ.
18 Bd omits aho.
19 Cs Bd -silāpavi-.
[page 537]
12. Tittirajātaka. (438.) 537
nāmā" 'ti vutte "na bhikkhave idān'; eva pubbe pi Devadatto mayhaṃ
vadhāya parisakki1, idāni pana me tāsamattam pi kātuṃ nāsakkhīti2"
vatvā atītaṃ āhari:
Atīte Bārāṇasiyaṃ Brahmadatte rajjaṃ kārente eko
disāpāmokkho ācariyo Bārāṇasiyaṃ pañcasatānaṃ māṇavakānaṃ
sippaṃ vācento ekadivasaṃ cintesi: "mayhaṃ idha vasantassa
palibodho hoti, māṇavānam3 pi sippaṃ na niṭṭhāti, Himavanta-
padese araññāyatanaṃ4 pavisitvā tattha vasanto vācessāmīti".
So māṇavakānaṃ kathetvā tilataṇḍulatelavatthādīni gāhāpetvā
araññaṃ pavisitvā5 maggato avidūraṭṭhāne paṇṇasālaṃ kāretvā
nivāsaṃ kappesi. Māṇavāpi attano attano6 paṇṇasālaṃ kariṃsu.
Māṇavānaṃ ñātakā7 taṇḍulādīni pesenti, raṭṭhavāsino pi "disā-
pāmokkhācariyo8 kira araññe asukaṭṭhāne nāma vasanto sip-
paṃ uggaṇhāpetīti9" tassa taṇḍulādīni abhiharanti, kantāra-
paṭipannāpi denti, aññataro puriso khīrapānatthāya savacchaṃ10
dhenum pi11 adāsi. Ācariyassa pana12 paṇṇasālāya santike
dvīhi potakehi saddhiṃ ekā godhā vasati13, sīhavyagghāpi 'ssa
upaṭṭhānaṃ āgacchanti. Eko tittiro pi tattha nibaddhavāso
ahosi, so ācariyassa māṇavānaṃ mante vācentassa sutvā tayo
pi vede uggaṇhi. Māṇavā tena saddhiṃ ativissāsikā ahesuṃ.
Aparabhāge māṇavesu nipphattiṃ14 appattesu yeva ācariyo kālam
akāsi, māṇavā tassa sarīraṃ jhāpetvā vālukāthūpaṃ15 katvā
nānāpupphehi pūjetvā rodanti paridevanti. Atha te16 tittiro
"kasmā rodathā" 'ti āha. "Ācariyo17 no sippe aniṭṭhite yeva
kālakato, tasmā rodāmā" 'ti. "Evaṃ sante mā cintayittha18,
ahaṃ vo sippaṃ19 vācessāmīti". "Tvaṃ kathaṃ jānāsīti".
"Ahaṃ ācariye tumhākaṃ vācente sutvā va20 tayo vede paguṇe
akāsin" ti. "Tena hi attano paguṇabhāvaṃ amhe jānāpehīti".
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -sakkatīti.
2 Bd omits idāni pana---nāsakkhīti.
3 Bd -vakānam.
4 Bd -ne, Cs -ne corr. to -naṃ.
5 tattha--pavisitvā wanting in Bd.
6 Cks omit one attano.
7 Bd adds tesaṃ.
8 Bd -mokkho āc-.
9 Bd gaṇ-.
10 Cs -a.
11 Bd -nuṃ, omitting pi.
12 Bd omits pa-.
13 Bd -anti.
14 all three MSS. nippa-.
15 Ck lukā-, Bd vāḷikāya-, Cs vāḷukā-.
16 Bd ne.
17 Cks -ye.
18 Bd socittha.
19 Bd omits si-.
20 Bd omits va.
[page 538]
538 IX. Navanipāta.
Tittiro "tena hi suṇāthā1" 'ti tesaṃ gaṇṭhigaṇṭiṭṭhānam2 eva
pabbatamatthakā3 nadiṃ otārento viya osāresi. Maṇavā haṭṭha-
tuṭṭhā hutvā tittirapaṇḍitassa santike sippaṃ paṭṭhapesuṃ.
So pi disāpāmokkhācariyaṭṭhāne4 ṭhatvā te5 sippaṃ vācesi.
Māṇavā tassa suvaṇṇapañjaraṃ karitvā upari vitānaṃ6 ban-
dhitvā suvaṇṇataṭṭake madhulājādīni upaharantā nānāvaṇṇehi
pupphehi pūjentā mahantaṃ sakkāraṃ kariṃsu. "Tittiro kira
araññāyatane pañcasate māṇave7 mante vācetīti" sakala-
Jambudīpe pākaṭo ahosi. Tadā Jambudīpe giraggasamajjasa-
disaṃ8 mahantaṃ chaṇaṃ ghosayiṃsu. Māṇavānaṃ mātāpitaro
chaṇadassanatthāya9 āgacchantū 'ti pesesuṃ. Māṇavā tittirassa
ārocetvā tittirapaṇḍitañ ca10 sabbañ ca assamapadaṃ godhaṃ
paṭicchāpetvā11 attano attano nagaraṃ gamiṃsu12. Tadā eko
niggatiko13 duṭṭhatāpaso tattha tattha vicaranto taṃ ṭhānaṃ
pāpuṇi14. Godhā taṃ15 disvā paṭisanthāraṃ katvā "asu-
kaṭṭhāne taṇḍulā16 asukaṭṭhāne telādīni atthi, bhattaṃ pa-
citvā bhuñjā17" 'ti vatvā gocaratthāya gatā. So18 pāto va
bhattaṃ pacitvā dve godhāputtake19 māretvā rasaṃ katvā
bhuñji20, divā tittirapaṇḍitañ ca vacchakañ ca māretvā khādi,
sāyaṃ dhenuṃ āgataṃ21 disvā tam pi māretvā maṃsaṃ khā-
ditvā rukkhamūle nipajjitvā ghurughurāyanto22 niddaṃ okkami.
Godhā sāyaṃ āgantvā puttake apassantī upadhārayamānā vi-
cari. Rukkhadevatā godhaṃ puttake adisvā kampamānaṃ
oloketvā khandhavivare dibbānubhāvena thatvā "godhe, mā
kampi, iminā pāpapurisena tava puttakā ca tittiro ca vaccho
ca dhenu ca māritā, gīvāya23 ḍasitvā jīvitakkhayaṃ pāpehīti"
sallapantī paṭhamaṃ gātham āha:
--------------------------------------------------------------------------
1 Ck suṇā, Cs suṇā corr. to suṇāthā.
2 Bd omits one gaṇṭhi.
3 Bd -ke.
4 Bd -yassaṭhāne.
5 Bd tesaṃ.
6 Bd -ne.
7 Bd -ṇavake.
8 Cs -samuccasadisaṃ, Bd giraggisamajjadivasaṃ,
Bs giraggasamajjadidivasaṃ.
9 Bd chaṇaṃ-.
10 Bd -taṃ, omitting ca.
11 Ck -cchādetvā, Bd -cchādāpetvā.
12 Bd -rameva agamaṃsu.
13 Bd nikkāruṇiko.
14 Bd sampā-.
15 Cks naṃ.
16 Bd -laṃ.
17 Bd -āhi.
18 Bd tāpaso.
19 Bd godha-.
20 Bd khādi in the place of rasaṃ k. bh.
21 Ck -tā, Bd dhenu āgacchantaṃ.
22 Bd gharugharā.
23 Bd adds naṃ.
[page 539]
12. Tittirajātaka. (438.) 539
Ja_IX.12(=438).1: Yo te puttake akhādi dinnabhatto1 adūsake
tasmiṃ dāṭhaṃ nipātehi2, mā te muccittha jīvato ti3. || Ja_IX:106 ||
Tattha dinnabhatto1 ti bhattaṃ pacitvā bhuñjā4 'ti tayā dinnabhatto5,
adūsake ti niddose niraparādhe, tasmiṃ dāṭhan ti6 tasmiṃ pāpapurise ca-
tasso pi dāṭhā7 nipātehīti adhippāyo, mā te muccittha jīvato8 ti jīvanto9
sajīvo hutvā tava hatthato esa10 pāpadhammo mā mucci11 mokkhaṃ mā la-
bhatu, jīvitakkhayaṃ12 pāpehīti attho.
Tato godhā dve gāthā abhāsi:
Ja_IX.12(=438).2: Ākiṇṇaluddo puriso dhāticelaṃ13 va makkhito,
padesan taṃ14 na passāmi yattha dāṭhaṃ15 nipātaye. || Ja_IX:107 ||
Ja_IX.12(=438).3: Akataññussa posassa niccaṃ vivaradassino (I, 322; Dhp. p.149.)
sabbaṃ16 ce paṭhaviṃ dajjā n'; eva naṃ abhirādhaye ti. || Ja_IX:108 ||
Tattha ākiṇṇaluddo ti gāḷhaluddo17, vivaradassino ti chiddaṃ
otāraṃ pariyesantassa, neva naṃ abhirādhaye ti evarūpaṃ puggalaṃ sa-
kalaṃ paṭhaviṃ dento18 pi tosetuṃ na sakkuṇeyya, kimaṅga19, panāhaṃ bhatta-
mattadāyikā ti dasseti.
Godhā evaṃ vatvā "ayaṃ pabujjhitvā mam20 pi khā-
deyyā" 'ti attano jīvitaṃ rakkhamānā palāyi. Te pi pana
sīhavyagghā tittirassa sahāyakā va21. Kadāci22 pi23 te āgantvā
tittiraṃ passanti, kadāci24 so gantvā tesaṃ dhammaṃ desetvā
āgacchati. Tasmiṃ pana divase sīho vyagghaṃ āha: "samma,
ciradiṭṭho no25 tittiro, ajja sattaṭṭhadivasā honti26, gaccha tāv'
assa pavattiṃ ñatvā ehīti". Vyaggho "sādhū" 'ti sampa-
ṭicchitvā godhāya palātakāle27 taṃ ṭhāṇaṃ patvā taṃ pāpa-
purisaṃ niddāyantaṃ passi. Tassa jaṭantare tittirapaṇḍitassa
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd -e.
2 Bd tasmiṃ adhe nupātehi.
3 mā--ti wanting in Bd, Bf muñcitta jīvato, Cks jīvito.
4 Bd -āhi.
5 Bd -aṃ.
6 Bd tasmiṃ adhe nipātehi ti.
7 Bd adhā.
8 Cks jīvito, Bd muñcittha jīvato.
9 Bd jito.
10 Bd eso.
11 Bd muñca.
12 Cks add na.
13 Bd dhātivelaṃ, Bd nativelaṃ.
14 Ck pādetaṃsaṃ, Cs pādesantaṃ.
15 Cks dāṭhan.
16 Ck Bf sabbañ.
17 Bd kakkhalalu-.
18 Bd dadanto.
19 Bd -aṃ.
20 Cks mama, Bd maṃ.
21 Bd omits va.
22 Bd kathāci.
23 Bd omits pi.
24 pite--kadāci wanting in Cs.
25 Bd cīraṃ na dittho.
26 Bd omits ho-.
27 Cs Bd palāyana-.
[page 540]
540 IX. Navanipāta.
lomāni paññāyanti, dhenuyā ca vacchakassa ca aṭṭhīni paññā-
yanti. Vyaggharājā taṃ sabbaṃ disvā suvaṇṇapañjare ca
tittirapaṇḍitaṃ adisvā "iminā pāpapurisen'; ete1 māritā bhavis-
santīti" taṃ pādena paharitvā uṭṭhapesi2. So taṃ3 disvā
bhītatasito va ahosi. Atha naṃ vyaggho "tvaṃ ete māretvā
khādīti4" pucchi. "N'; eva māremi na khādāmīti". "Pāpa-
dhamma, tayi amārente añño ko māressati5, kathehi6, akathen-
tassa te jīvitaṃ n'; atthīti7". So maraṇabhayabhīto "āma
sāmi, godhapotake8 vacchakañ ca dhenuñ ca māretvā khādiṃ9,
tittiraṃ pana na māremīti10". So tassa bahuṃ kathen-
tassāpi11 asaddahitvā "tvaṃ kuto āgato sīti12" pucchitvā
"sāmi Kāliṅgaraṭṭhe13 vāṇijakānaṃ bhaṇḍikaṃ14 vahanto
jīvikahetu15 idañ c'; idañ ca16 kammaṃ katvā idāni 'mhi17
idhāgato" ti tena sabbasmiṃ attanā katakamme kathite
"pāpadhamma, tayi tittiraṃ amārente añño ko māressati, ehi
sīhassa taṃ migarañño santikaṃ18 nessāmīti" taṃ purato
katvā tāsento agamāsi. Sīho19 vyaggharājānaṃ20 taṃ ānentaṃ
disvā21 vyagghaṃ pucchanto catutthaṃ gātham āha:
Ja_IX.12(=438).4: Kin nu Subāhu taramānarūpo
paccāgato si saha māṇavena,
kiṃ kiccam22 atthaṃ idha-m-atthi tuyhaṃ,
akkhāhi me pucchito etam atthan ti. || Ja_IX:109 ||
Tattha Subāhū 'ti vyagghaṃ nāmenālapati, vyagghassa hi purimakāyo
manāpo hoti, tena taṃ23 evam āha, kiṃ kiccamatthaṃ22 idhamatthi
tuyhan ti kiṃ karaṇīyaṃ atthasaṃhitaṃ iminā māṇavena idha atthi tuyhaṃ,
kikiccamatthan24 ti pi pāṭho, ayam eva attho.
--------------------------------------------------------------------------
1 Cs -senevate, Bd -sena, omitting ete.
2 Bd uṭhā-.
3 Bd pi.
4 Bd -dasīti.
5 Bd mārissatīti.
6 Bd kathehiti corr. to kathehi tāva kāraṇaṃ.
7 Cks natthi, Bd jīvitante panatthīti.
8 Bd -puttake.
9 Bd khādāmi?
10 Cks -mi.
11 Bd -tassapi.
12 Bd āgacchasīti.
13 Bd kaliṅgaraṭhato.
14 Cs -ḍa-, Bd bhaṇḍaṃ.
15 Bd jīvita-.
16 Bd omits idañc.
17 Bd omits mhi.
18 Bd sīhāya mi--santike taṃ.
19 Bd sīharājā.
20 Cks -jāna, Bd omits vya-.
21 Bd omits di-.
22 Cks kiki-, Bd ki- corr. to kiṃ.
23 Cks naṃ.
24 Bd kiki- corr. to kiṃki-.
[page 541]
12. Tittirajātaka. (438.) 541
Taṃ sutvā vyaggho pañcamaṃ gātham āha:
Ja_IX.12(=438).5: Yo te sakhā daddaro sādhurūpo
tassa vadhaṃ1 parisaṃkāmi ajja,
purisassa kammāyatanāni sutvā
nāhaṃ sukhiṃ2 daddaraṃ ajja maññe ti. || Ja_IX:110 ||
Tattha daddaro ti tittiro, tassa vadhan3 ti tassa tittirapaṇḍitassa
imamhā purisā4 ajja vadhaṃ parisaṃkāmi, nāhaṃ sukhin ti ahaṃ ajja
daddaraṃ sukhiṃ ārogyaṃ5 na maññāmi.
Atha sīho chaṭṭhaṃ gātham āha:
Ja_IX.12(=438).6: Kāni 'ssa6 kammāyatanāni assu
purisassa vattisamodhānatāya7,
kaṃ vā paṭiññaṃ purisassa sutvā
parisaṃkasi daddaraṃ māṇavenā 'ti. || Ja_IX:111 ||
Tattha assū 'ti assosi, vattisamodhānatāyā7 'ti jīvitavuttisamo-
dhānatāya8 kāni nāma iminā attano kammāni tuyhaṃ kathitānīti attho, mā-
ṇavenā 'ti kiṃ sutvā iminā māṇavena māritaṃ parisaṃkasi.
Ath'; assa kathento vyaggharājā sesagāthā abhāsi:
Ja_IX.12(=438).7: Ciṇṇā9 Kāliṅgā10, caritā11 vaṇijjā12,
vettācāro saṃkupatho pi ciṇṇo13,
naṭehi ciṇṇaṃ saha vākarehi14,
daṇḍehi15 yuddham pi16 samajjamajjhe. || Ja_IX:112 ||
Ja_IX.12(=438).8: Baddhā kuliṃkā, mitam āḷhakena17,
akkhā jitā, saṃyamo abbhatīto,
abbūhitaṃ18 pupphakaṃ19 aḍḍharattaṃ,
hatthā daḍḍhā piṇḍapaṭiggahena. || Ja_IX:113 ||
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd vadhi.
2 Ck -ī, Cs Bd -i.
3 Bd vadhin.
4 Bd -samhā.
5 Bd arogaṃ.
6 Bd kānitassa.
7 Bd vutti-.
8 Bd vutti-, Cks -natthāsa.
9 Cs Bd -a.
10 Cs -a, Bdf kaliṅgā.
11 Bd vica-.
12 Cs vāni-, Bd vānijjāni, Bf vāṇijā.
13 Bdf viciṇṇo, Cks ca diṭṭho.
14 Bdf -ku-.
15 Cs -e, Bdf -ena.
16 Bd yuddhuṃ pi, Bf yuddhaṃ vi, Cks -amhi.
17 Bd -mālakena, Bf pitamāḷakena.
18 Bdf appahi-.
19 Bd agghigaṃ, Bf pubbakaṃ.
[page 542]
542 IX. Navanipāta.
Ja_IX.12(=438).9: Tāni 'ssa kammāyatanāni assuṃ1
purisassa vattisamodhānatāya2,
yathā ayaṃ dissati lomapiṇḍo
gāvo hatā, kiṃ pana daddarassā 'ti. || Ja_IX:114 ||
Tattha ciṇṇā3 kāliṅgā4 ti vāṇijakānaṃ bhaṇḍaṃ vahantena kira nena5
Kāliṅgaraṭṭhaṃ6 ciṇṇaṃ, caritā7 vaṇijjā ti8 vāṇijjāpi tena katā, vettā-
cāro ti vettehi sañcaritabbo, saṃkupatho pi ciṇṇo ti khāṇukamaggo pi
valañjito, naṭehīti jīvitahetu yeva naṭehi pi saddhiṃ ciṇṇaṃ, saha vākare-
hīti9 vākarā10 vahantena vākarehi11 pi saddhiṃ caritaṃ, daṇḍena yuddhan
ti daṇḍayuddham pi kira tena yujjhitaṃ, baddhā kuliṃkā ti sakuṇikāpi
kira tena baddhā12, mitamāḷhakenā13 'ti dhaññamāpakakammam pi kira
tena kataṃ, akkhā jitā ti akkhadhuttānaṃ14 veyyāvaccaṃ karontena akkhā
haṭā15, saṃyamo abbhatīto ti jīvikavuttiṃ16 nissāya pabbajanten'; eva
sīlasaṃyamo atikkanto, abbūhitan17 ṭhapitaṃ appaggharakaṃ kataṃ18,
pupphakaṃ19 ti lohitaṃ, idaṃ vuttaṃ hoti: iminā kira jīvikaṃ20 nissāya
rājāparādhikānaṃ21 hatthapāde22 chinditvā te23 ānetvā sālāyaṃ24 nipajjā-
petvā vaṇamukhehi paggharantaṃ lohitaṃ aḍḍharattasamaye tattha gantvā kuṇḍa-
kadhūmaṃ nāma datvā25 ṭhapitan ti, hatthā daḍḍhā ti ājīvikapabbajjaṃ
pabbajitakāle uṇhapiṇḍapaṭiggahaṇena26 hatthāpi kir'; assa daḍḍhā, tānissa
kammāyatanānīti tāni assa27 kammāni, assun28 ti assosiṃ, yathā ayan
ti yathā29 etassa jaṭantare tittiralomapiṇḍo30 dissati iminā kāraṇena veditabbam
etaṃ: eten'; eva so mārito ti, gāvo hatā kiṃ pana daddarassā 'ti gāvo
pi etena hatā, daddarassa pana kiṃ kathetabbaṃ32 atthi, kasmā esa taṃ na
māressatīti.
Sīho taṃ purisaṃ pucchi: "mārito te tittirapaṇḍito32" ti.
"Āma sāmīti". Ath'; assa saccavacanaṃ sutvā taṃ vissajjetu-
kāmo ahosi, vyaggharājā pana "māretabbayuttako33 esa
pāpo34" ti35 tatth'; eva36 naṃ dāṭhāhi paharitvā35 āvāṭaṃ
--------------------------------------------------------------------------
1 Cks assa, Bdf assu.
2 Bdf vutti-.
3 Cks -a.
4 Ck Bd kaliṅgā.
5 Ck -ṇena Bd kinānena.
6 Bd kaliṅgaraṭhe.
7 Cs -taṃ.
8 Cs ni? Bd niti, Ck omits vāṇijjāpi.
9 Bd vākū-.
10 Cks vākārā, Bd vākūraṃ.
11 Cks vākā-, Bd vāku-.
12 Bd bandhā, Cks vaddhā.
13 Bd pitamālakenā.
14 Cs -ni.
15 Bd akkhāhipijapitā.
16 Bd jīvita-.
17 Ck abyū-, Cs abyūhī-.
18 Bd appahita agghanti appagghanakaṃ, omitting kataṃ.
19 Bd puppekan.
20 Bd jīvitaṃ.
21 Bd -na.
22 Cks -dehi.
23 Bd taṃ.
24 Bd -ya.
25 Bd kaṇukathupaṃ katvā.
26 Cks -ṇe.
27 Bd tānissa.
28 Cks assan, Bd assu.
29 Bd adds esa.
30 Bd adds pi.
31 Bd kiṃ na hanitabbam.
32 Cks -tassā.
33 Cks add pana.
34 Bd omits esa pāpo.
35 Bd adds vatvā.
36 Bd adds māretvā.
[page 543]
12. Tittirajātaka. (438.) 543
khaṇitvā pakkhipi. Māṇavā āgantvā tittirapaṇḍitaṃ adisvā
roditvā paridevitvā pakkamiṃsu1.
Satthā imaṃ desanaṃ2 āharitvā "evaṃ bhikkhave Devadatto
pubbe pi mayhaṃ vadhāya parisakkīti3" vatvā jātakaṃ samodhānesi:
"Tadā jaṭilo4 Devadatto ahosi, godhā Kisāgotamī5, vyaggho Mog-
gallāno, sīho Sāriputto, disāpāmokkhācariyo6 Kassapo, tittira-
paṇḍito aham evā" 'ti. Tittirajātakaṃ7. Navanipāta-
vaṇṇanā niṭṭhitā8.
--------------------------------------------------------------------------
1 Bd nivattisuṃ.
2 Bd dhammade-.
3 Bd -khatīti.
4 Bd kuṭaja-.
5 Bd uppalavaṇṇo.
6 Bd -mokkho ā-.
7 Bd adds dvādasamaṃ, Bf daddarajā-.
8 Bd navanipātaṃ jātakaṃ niṭhitaṃ. Yattha yattha bhave jāto
puriso homi paṇḍito abhirūpo mahāpuñño dhāremi piṭakattayaṃ.
Sakkarāj 1150 etc.