Itivuttaka
Based on the edition by Ernst Windisch,
London : Pali Text Society 1889
(Reprinted 1948, 1975)


Input by the Dhammakaya Foundation, Thailand, 1989-1996
[GRETIL-Version vom 12.2.2015]


NOTICE
This file is (C) Copyright the Pali Text Society and the Dhammakaya Foundation, 2015.
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.

These files are provided by courtesy of the Pali Text Society for
scholarly purposes only.
In principle they represent a digital edition (without revision or
correction) of the printed editions of the complete set of Pali
canonical texts published by the PTS. While they have been subject to a
process of checking, it should not be assumed that there is no
divergence from the printed editions and it is strongly recommended that
they are checked against the printed editions before quoting.



ANNOTATED VERSION IN PTS LAYOUT




THIS GRETIL TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.

Text converted to Unicode (UTF-8).
(This file is to be used with a UTF-8 font and your browser's VIEW configuration
set to UTF-8.)

description:multibyte sequence:
long a ā
long A Ā
long i ī
long I Ī
long u ū
long U Ū
vocalic r
vocalic R
long vocalic r
vocalic l
vocalic L
long vocalic l
velar n
velar N
palatal n ñ
palatal N Ñ
retroflex t
retroflex T
retroflex d
retroflex D
retroflex n
retroflex N
palatal s ś
palatal S Ś
retroflex s
retroflex S
anusvara
visarga
long e ē
long o ō
l underbar
r underbar
n underbar
k underbar
t underbar

Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.

For a comprehensive list of GRETIL encodings and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf

For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm








Itivuttaka

[page 001]
1
Itivuttakaṃ.
NAMO TASSA BHAGAVATO ARAHATO SAMMĀSAMBUDDHASSA.
[Ekanipāto]
1. (Ek. I.1) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ: Ekadhammaṃ1 bhikkhave pajahatha2.
Ahaṃ vo pāṭibhogo3 anāgāmitāya. Katamaṃ eka-
dhammaṃ? Lobhaṃ bhikkhave ekadhammaṃ pajahatha.
Ahaṃ vo pāṭibhogo anāgāmitāyā-ti. Etam-attham bhagavā
avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Yena lobhena luddhāse
sattā gacchanti duggatiṃ |
taṃ lobhaṃ sammad-aññāya
pajahanti vipassino |
pahāya na punāyanti
imaṃ lokaṃ kudācanan-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||1||
2. (Ek. I.2) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ: Ekadhammaṃ bhikkhave pajahatha. Ahaṃ
vo pāṭibhogo anāgāmitāya. Katamaṃ ekadhammaṃ?
Dosaṃ4 bhikkhave ekadhammaṃ pajahatha. Ahaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 For ekadh- here and in the following suttas the MSS.
have sometimes ekaṃ dh-, but the nom. Ekadhammo in sutt.
18 and 19 proves that it is a compound.
2 pajahata B. here and in the following suttas.
3 pāṭibhogo ti paṭibhū, A.
4 Not skr. dosha, but skr. dvesha: dosan-ti anattham-me
acarīti āghāto jāyatīti, etc., A.

[page 002]
2 ITIVUTTAKAṂ. EKANIPĀTO.
vo pāṭibhogo anāgāmitāyā-ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca,
tatthetaṃ iti vuccati:
Yena dosena duṭṭhāse
sattā gacchanti duggatiṃ |
taṃ dosaṃ sammad-aññāya
pajahanti vipassino |
pahāya na punāyanti
imaṃ lokaṃ kudācanan-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||2||
3. (Ek. I.3) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ: Ekadhammaṃ bhikkhave pajahatha. Ahaṃ
vo pāṭibhogo anāgāmitāya. Katamaṃ ekadhammaṃ?
Mohaṃ bhikkhave ekadhammaṃ pajahatha. Ahaṃ vo
pāṭibhogo anāgāmitāyā-ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca.
tatthetaṃ iti vuccati:
Yena mohena mūḷhāse
sattā gacchanti duggatiṃ |
taṃ mohaṃ sammad-aññāya
pajahanti vipassino |
pahāya na punāyanti
imaṃ lokaṃ kudācanan-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||3||
4. (Ek. I.4) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ: Ekadhammaṃ bhikkhave pajahatha. Ahaṃ
vo pāṭibhogo anāgāmitāya. Katamaṃ ekadhammaṃ?
Kodhaṃ bhikkhave ekadhammaṃ pajahatha. Ahaṃ
vo pāṭibhogo anāgāmitāyā-ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca,
tatthetaṃ iti vuccati:
Yena kodhena kuddhāse
sattā gacchanti duggatiṃ |
taṃ kodhaṃ sammad-aññāya
pajahanti vipassino |
pahāya na punāyanti
imaṃ lokaṃ kudācanan-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||4||

--------------------------------------------------------------------------

[page 003]
VAGGA I., SUTTA 7. 3
5. (Ek. I.5) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Ekadhammaṃ bhikkhave pajahatha.
Ahaṃ vo pāṭibhogo anāgāmitāya. Katamaṃ eka-
dhammaṃ? Makkhaṃ1 bhikkhave ekadhammaṃ
pajahatha. Ahaṃ vo pāṭibhogo anāgāmitāyā-ti. Etam-
atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Yena makkhena makkhāse
sattā gacchanti duggatiṃ |
taṃ makkhaṃ sammad-aññāya
pajahanti vipassino |
pahāya na punāyanti
imaṃ lokaṃ kudācanan-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||5||
6. (Ek. I.6) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Ekadhammaṃ bhikkhave pajahatha. Ahaṃ
vo pāṭibhogo anāgāmitāya. Katamaṃ ekadhammaṃ?
Mānaṃ bhikkhave ekadhammaṃ pajahatha. Ahaṃ vo
pāṭibhogo anāgāmitāyā-ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca,
tatthetaṃ iti vuccati:
Yena mānena mattāse
sattā gacchanti duggatiṃ |
taṃ mānaṃ sammad-aññāya
pajahanti vipassino |
pahāya na punāyanti
imaṃ lokaṃ kudācanan-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||6||
7. (Ek. I.7) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Sabbaṃ2 bhikkhave anabhijānaṃ apari-
jānaṃ tattha cittaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo duk-
khakkhayāya. Sabbañca kho bhikkhave abhijānaṃ pari-

--------------------------------------------------------------------------
1 C. D. E. P. Pa. have the māna-suttaṃ before the makkha-suttaṃ.
I follow B. M. and A.; see also the Uddāna after sutt.10.
2 sabbampi, B.

[page 004]
4 ITIVUTTAKAṂ. EKANIPĀTO.
jānaṃ tattha cittaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo1 duk-
khakkhayāyā-ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetam
iti vuccati:
Yo sabbaṃ sabbato ñatvā
sabbatthesu2 na3 rajjati4 |
sa ve5 sabbaṃ6 pariññā7 so7
sabbadukkhaṃ8 upaccagā9 ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||7||
8. (Ek. I.8) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Mānaṃ bhikkhave anabhijānaṃ apari-
jānaṃ tattha cittaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo duk-
khakkhayāya. Mānañca kho bhikkhave abhijānaṃ parijānaṃ
tattha cittaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāyā-ti.
Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetam iti vuccati:
Mānupetā ayaṃ pajā
mānaganthā10 bhave11 ratā |
mānaṃ aparijānantā12
āgantāro13 punabbhavaṃ ||

--------------------------------------------------------------------------
1 abhabbo, C.
2 sabbasattesu, P. Pa.
3 na puna, B.
4 sajjati, E., corrected into rajjati, D.
5 save, M.; sace, B. C. P. Pa.; sabbe, D. E., the explanation of the
Comm. (byattaṃ, ekaṃsena) is also in favour of ve
(the preceding sa is nipātamattaṃ).
6 sabbaṃ, B. C. P. Pa.; sabba, M. D. E., but in D. corrected
into sabbaṃ.
7 pariññā so B. M. Pa.; pariññāyo, C.; pariññāto, D. E.;
A. has: sabba pariññā ti sabbaṃ (sic !) parijānanato
yathāvuttassa sabbassa pariññābhisamayavasena pari-
jānanato so hi (sic !) yathāvutto yogāvacaro ariyo.
8 -dukkham-up-, M.
9 upajjhagā, C. P. Pa.
10 -ganthā, C. D. E. M.; -gaṇṭhā, P.Pa.; -khandhā, B.
11 bhāve, B.
12 mānaṃ na parijānanti, P. Pa.
13 āgantāro, D. E. M.; aganthāro, C.; agandhāro, P. Pa.; āgantvāyo, B.

[page 005]
VAGGA I., SUTTA 10. 5
Ye ca mānaṃ pahatvāna1
vimuttā mānasaṅkhaye2 |
te mānaganthābhibhūno3
sabbadukkhaṃ4 upaccagun-ti5 ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||8||
9. (Ek. I.9) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Lobhaṃ bhikkhave anabhijānaṃ apari-
jānaṃ tattha cittaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo duk-
khakkhayāya. Lobhañca kho bhikkhave abhijānaṃ pari-
jānaṃ tattha cittaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhak-
khayāyā-ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetam iti
vuccati:
Yena lobhena luddhāse
sattā gacchanti duggatiṃ |
taṃ lobhaṃ sammad-aññāya
pajahanti vipassino |
pahāya na punāyanti
imaṃ lokaṃ kudācanan-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||9||
10. (Ek. I.10) Vuttaṃ hetam bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Dosaṃ bhikkhave anabhijānaṃ aparijānaṃ
tattha cittaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo dukkhakkha-
yāya. Dosañca kho bhikkhave abhijānaṃ parijānaṃ tattha
cittaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo dukkhakkhayāyā-ti.
Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:

--------------------------------------------------------------------------
1 pahatvāna, D. E.; pahantvāna, B.; pahantāna, M.;
pahantānaṃ, C. Pa. A. (explanation of the Comm.: pajahitvā).
2 -saṃya D. E., but in D. corrected into -saṃkhaye, manusaṃkhaye, C.
3 -gantābhibhuno, M.; -gandhābhibhūno, C. P. Pa.; -bhuno ca, B.;
-kkhandhābhibhūto so D. E., but in D. corrected into -bhūtā,
without so.
4 -dukkham-up-, M.
5 upajjhagā, C. P. Pa.

[page 006]
6 ITIVUTTAKAṂ. EKANIPĀTO.
Yena dosena duṭṭhāse
sattā gacchanti duggatiṃ |
taṃ dosaṃ sammad-aññāya
pajahanti vipassino |
pahāya na punāyanti
imaṃ lokaṃ kudācanan-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||10||
Pāṭibhogavaggo paṭhamo.
Tass1 -uddānaṃ1:
Rāga (1) -dosā (2) atha moho (3)
kodha2 (4) -makkha3 (5) -mānaṃ3 (6) sabbaṃ (7) |
mānato (8) rāga (9) -dosā4 (10) puna dve
pakāsitā vaggam-āhu paṭhaman-ti ||
11. (Ek. II.1) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Mohaṃ bhikkhave anabhijānaṃ apari-
jānaṃ tattha cittaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo
dukkhakkhayāya. Mohañca kho5 bhikkhave abhijānaṃ
parijānaṃ tattha cittaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo duk-
khakkhayāyā-ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ
iti vuccati:
Yena mohena mūḷhāse
sattā gacchanti duggatiṃ6 |
taṃ mohaṃ sammad-aññāya
pajahanti vipassino |

--------------------------------------------------------------------------
1 Only in M., but M. has always udānaṃ. The best text of
this uddāna is in M.
2 kodha, M.; kujjhanaṃ, B. C.; kujjhānaṃ, D. E.; kujjha, P. Pa.
3 makkhaṃ mānaṃ, C.; mānamakha, D. E.; -makhā, P. Pa.
4 -dosa, B. C. M. P. Pa.
5 kho om. D. E. Pa. (in P added under the line).
6 duggati, P. Pa.

[page 007]
VAGGA II., SUTTA 4. 7
pahāya na punāyanti
imaṃ lokaṃ kudācanan-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti1 me sutan-ti ||1||
12. (Ek. II.2) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-
arahatā ti me sutaṃ. Kodhaṃ bhikkhave anabhijānaṃ
aparijānaṃ tattha cittaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo
dukkhakkhayāya. Kodhañca kho bhikkhave abhijānaṃ
parijānaṃ tattha cittaṃ virājayaṃ pajaham bhabbo duk-
khakkhayāyā-ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ
iti vuccati:
Yena kodhena kuddhāse
sattā gacchanti duggatiṃ2 |
taṃ kodhaṃ sammad-aññāya
pajahanti vipassino |
pahāya na punāyanti
imaṃ lokaṃ kudācanan-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||2||
13. (Ek. II.3) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-ara-
hatā ti me sutaṃ. Makkhaṃ bhikkhave anabhijānaṃ
aparijānaṃ tattha cittaṃ avirājayaṃ appajahaṃ abhabbo
dukkhakkhayāya. Makkhañca kho bhikkhave abhijānaṃ
parijānaṃ tattha cittaṃ virājayaṃ pajahaṃ bhabbo
dukkhakkhayāyā-ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthe-
taṃ iti vuccati:
Yena makkhena makkhāse
sattā gacchanti duggatiṃ3 |
taṃ makkhaṃ sammad-aññāya
pajahanti vipassino |
pahāya na punāyanti
imaṃ lokaṃ kudācanan-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||3||
14. (Ek. II.4) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-ara-

--------------------------------------------------------------------------
1 ti, B.
2 duggati, Pa.
3 duggati, P. Pa.

[page 008]
8 ITIVUTTAKAṂ. EKANIPĀTO.
hatā ti me sutaṃ. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ ekanīvaraṇam1-
pi samanupassāmi yena nīvaraṇena2 nivutā pajā dīgharat-
taṃ sandhāvanti saṃsaranti yathayidaṃ3 bhikkhave avij-
jānīvaraṇaṃ.4 Avijjānīvaraṇena5 hi6 bhikkhave nivutā
pajā dīgharattaṃ sandhāvanti saṃsarantīti. Etam-attham
bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Natth-añño ekadhammo pi7
yeneva nivutā pajā |
saṃsaranti ahorattaṃ
yathā8 mohena āvutā9 ||
Ye ca mohaṃ pahatvāna10
tamokhandhaṃ11 padālayuṃ |
na te puna saṃsaranti
hetu12 tesaṃ na vijjatīti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||4||
15. (Ek. II.5) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-ara-
hatā ti me sutaṃ. Nāhaṃ bhikkhave aññaṃ13 ekasaṃyo-
janam14-pi samanupassāmi yeneva15 saṃyojanena16 saṃ-
yuttā17 sattā dīgharattaṃ sandhāvanti saṃsaranti yatha-
yidaṃ18 bhikkhave taṇhā saṃyojanaṃ.14 taṇhāsaṃyo-
janena hi bhikkhave saṃyuttā sattā dīgharattaṃ san-
dhāvanti saṃsarantīti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca,
tatthetaṃ iti vuccati19.

--------------------------------------------------------------------------
1 ekaniv-, B. Pa.
2 niv-, B. Pa.
3 yathāyidam, B. P. Pa.
4 -niv-, B. P. Pa.
5 -niv-, B. Pa.
6 hi om. D. E.
7 ca, D. E.
8 sadā, D. E.
9 āvuṭā, P. Pa.
10 pahatvāna, D. E.; pahantvāna, B. C.; pahantāna, M.; pahantānaṃ, P.;
pahanantāna, Pa.
11 tamokkh-, M.; tamokkhandhā, C.
12 hetu mūlakāranā avijjā tesaṃ na vijjati sabbaso natthi
samucchinnattā ti, A.
13 aññaṃ, om. B.
14 -saññojanaṃ, B. M.
15 yena, M.
16 saññoj-, B. M.
17 saṃvuttā, one t cancelled, D. E.
18 yathāyidaṃ, B. C. P. Pa.
19 Etam- only in M.

[page 009]
VAGGA II., SUTTA 6. 9
Taṇhādutiyo1 puriso
dīgham-addhānaṃ saṃsaraṃ |
itthabhāvaññathābhāvaṃ2
saṃsāraṃ nātivattati3 ||
Evam4-ādīnavaṃ ñatvā5
taṇhādukkhassa sambhavaṃ |
vītataṇho anādāno
sato bhikkhu paribbaje ti ||6
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti7 ||5||
16. (Ek. II.6) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ.8 Sekhassa9 bhikkhave bhikkhuno appat-
tamānasassa10 anuttaraṃ yogakkhemaṃ patthayamānassa
viharato ajjhattikaṃ aṅgan-ti karitvā11 na aññaṃ ekaṅgam-
pi samanupassāmi evaṃ bahūpakāraṃ12 yathayidaṃ13
bhikkhave yoniso manasikāro. Yoniso bhikkhave
bhikkhu manasi14 karonto akusalaṃ pajahati kusalaṃ bhā-
vetīti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati.{15}

--------------------------------------------------------------------------
1 taṇhādutiyo taṇhāsahāyo (in the MS. sahāro), A.
2 itthabhāva-, B. D. E. M. P. Pa. (in D. corrected to
itthaṃbhāva-), itthibhāva-, C. A. (tattha itthibhāvo manussattaṃ
aññathābhāvo tato avasiṭṭhasattāvāsā, etc.).
3 nātivattati na atikkamati, A.
4 evam, C. M. P. Pa. A.; etam, B. D. E.
5 disvā, C. P. Pa.
6 The same gāthās reoccur sutt. 105.
7 Ayam- only in M.
8 Vuttaṃ- only in M.
9 sekkhassa, C. D. E.
10 appatta-, B. D. E. P. M. Aa.; asampatta-, Pa.; asaṃpattamānassa,
C.; appatta-arahattassā-ti, A., for this meaning of mānasa quoting
a gāthā which occurs Dhammap. p. 255 (s. Childers, Dict.
s. v. sekho).
11 attano santāne samuṭṭhitaṃ karaṇan-ti katvā, A.
12 bahukāraṃ, C.
13 yathāyidaṃ B.; yathāidaṃ, D.
14 From manasi unto kha]yaṃ a whole line om. in C.
15 Etam- only in M.

[page 010]
10 ITIVUTTAKAṂ. EKANIPĀTO.
Yoniso manasikāro
dhammo sekhassa1 bhikkhuno |
natth-añño evaṃ bahūpakāro2
uttamatthassa pattiyā |
yoniso padahaṃ3 bhikkhu4
khayaṃ dukkhassa pāpuṇe ti5 ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti6 ||6||
17. (Ek. II.7) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-ara-
hatā ti me sutaṃ.7 Sekhassa8 bhikkhave bhikkhuno ap-
pattamānasassa anuttaraṃ yogakkhemaṃ patthayamānas-
sa viharato bāhiraṃ aṅgan-ti karitvā na aññaṃ ekaṅgam-
pi samanupassāmi evaṃ bahūpakāraṃ yathayidaṃ9 bhik-
khave kalyāṇamittatā.10 Kalyāṇamitto bhikkhave
bhikkhu akusalaṃ pajahati kusalaṃ bhāvetīti.11 Etam-
atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati12.
Kalyāṇamitto yo bhikkhu
sappatisso13 sagāravo |
karaṃ14 mittānaṃ14 vacanaṃ
sampajāno patissato15 |
pāpuṇe anupubbena
sabbasaṃyojanakkhayan-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti16 ||7||
18. (Ek. II.8) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-ara-
hatā ti me sutaṃ.17 Ekadhammo bhikkhave loke uppajja-

--------------------------------------------------------------------------
1 dh- yassa s-, B.; dh- sekkhassa, D. E.
2 bahukāro, M.
3 pajahaṃ, D. E.
4 bhikkhū, E.; bhikkhave, D.
5 pāpunoti, E.; -nāti, D.
6 Ayam- only in M.
7 Vuttaṃ- only in M.
8 sekkhassa, C. D. E.
9 yathāyidaṃ, B. Pa.
10 -mittaṃ, P. Pa.
11 bhāveti, B.
12 Etam- only in M.
13 sappaṭisso, M.
14 kalyāṇami-, C.
15 paṭi-, M.
16 Ayam- only in M.
17 Vuttaṃ- only in M.

[page 011]
VAGGA II., SUTTA 9. 11
māno uppajjati bahujanāhitāya bahujanāsukhāya,1 bahuno
janassa2 anatthāya ahitāya dukkhāya devamanussānaṃ.
Katamo3 ekadhammo? Saṃghabhedo. Saṃghe
kho pana bhikkhave bhinne aññamaññaṃ bhaṇḍanāni ceva
honti, aññamaññaṃ paribhāsā ca honti,4 aññamaññaṃ
parikkhepā ca honti, aññamaññaṃ pariccajanā5 ca6 honti,
tattha appasannā ceva na-ppasīdanti, pasannānañca ekaccā-
naṃ aññathattam7 hotīti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca,
tatthetaṃ iti vuccati8:
Āpāyiko9 nerayiko
kappaṭṭho saṃghabhedako |
vaggārāmo10 adhammaṭṭho
yogakkhemato dhaṃsati11 |
saṃghaṃ samaggaṃ12 bhitvāna13
kappaṃ nirayamhi14 paccatīti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||8||
19. (Ek. II.9) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-ara-
hatā ti me sutaṃ. Ekadhammo bhikkhave loke uppajja-
māno uppajjati bahujanahitāya bahujanasukhāya, bahuno
janassa atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katamo

--------------------------------------------------------------------------
1 bahujana ahitāya bahujana asukhāya, B. P. Pa.; D. E.
omit these words.
2 bahujanojanassa, B. C. (in B the first ja cancelled).
3 Katamo ca, D. E.
4 a- paribhāsā ca h- om. Pa.
5 pariccajj-, B.
6 ca om. C.
7 aññathattaṃ, C. E. M.; aññatatthaṃ, B. D. P. Pa., A.
8 Etam- only in M.
9 āpāy-, M.; apāy all other MSS.
10 vaggārāmo, B. C. M. (cp. kammārāmo, sutt. 79); vaggarāmo, P. Pa.;
vaggarato, D. E.
11 yogakkhemā vidhaṃsati, M.; for dhaṃsati see Journ. P. T. S.,
1885, p. 41.
12 saṇghasāmaggi, B. (see sutt. 19).
13 bhetvāna, D. E. Pa.
14 nirayamhi (sic!) paccati--not niraye, in spite of the nine
syllables--the counterpart of saggamhi modati in sutt. 19;
nirayamhi ca, P. Pa.

[page 012]
12 ITIVUTTAKAṂ. EKANIPĀTO.
ekadhammo? Saṃghassa sāmaggī.1 Saṃghe kho
pana bhikkhave samagge na ceva aññamaññaṃ bhaṇḍa-
nāni2 honti, na ca aññamaññaṃ paribhāsā honti, na ca
aññamaññaṃ parikkhepā honti,3 na ca aññamaññaṃ paric-
cajana4 honti, tattha appasannā ceva pasīdanti5 pasan-
nānañca6 bhīyobhāvo7 hotīti. Etam-atthaṃ bhagavā
avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Sukhā8 saṃghassa sāmaggī9
samaggānañc-anuggaho10 |
samaggarato dhammaṭṭho
yogakkhemā na dhaṃsati |
saṃghaṃ samaggaṃ11 katvāna
kappaṃ saggamhi modatīti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||9||
20. (Ek. II.10) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-ara-
hatā ti me sutaṃ. Idhāhaṃ bhikkhave ekaccaṃ pugga-
laṃ paduṭṭhacittaṃ evaṃ cetasā ceto paricca
pajānāmi, imamhi cāyaṃ samaye puggalo kālaṃ kareyya
{yathābhataṃ} nikkhitto evaṃ niraye.12 Taṃ kissa hetu?
Cittañ-hi-ssa bhikkhave paduṭṭham. Cetopadosahetu kho
pana13 bhikkhave evam-idhekacce sattā kāyassa bhedā
param-maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upa-
pajjantīti.14 Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti
vuccati:

--------------------------------------------------------------------------
1 sāmaggī, P.; all other MSS. -i.
2 bhaṇḍanā, D. E.
3 Pa. omits na ca . . . honti.
4 pariccajjanā, B.
5 passīd-, Pa.
6 pass-, P. Pa.
7 bhiyyo-, B. M. P. Pa.
8 Sukhāya, B.
9 With short i all MSS.
10 -canuggaho, C. D. E. M. P. Pa, Aa; -cānuggaho, B.
11 saṃghaṃ samaggaṃ, M.; saṅghasam-, P. Pa.; saṃghassa s-, D. E.;
saṃghasāmaggiṃ, C.; -i, B.
12 niraye ti, P. Pa.
13 pana om. C. M.
14 uppajj-, D. E.

[page 013]
VAGGA III., SUTTA I. 13
Paduṭṭhacittaṃ1 ñatvāna
ekaccaṃ idha puggalaṃ |
etam-atthañca byākāsi
buddho bhikkhūnaṃ santike ||
Imamhi cāyaṃ samaye
kālaṃ kayirātha2 puggalo |
nirayaṃ upapajjeyya
cittañ-hi-ssa padūsitaṃ3 ||
Yathā haritvā nikkhipeyya
evam-eva tathāvidho |
cetopadosahetū hi4
sattā gacchanti duggatin-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||10||
Vaggo dutiyo.
Tass-uddānaṃ5:
Moha (11) -kodhā6 (12) atha makkho7 (13)
moha8 (14) -kāmā9 (15) sekkhā10 duve (16,17) |
bheda (18) -modā11 (19) puggalo (20) ca
vaggam-āhu dutiyan-ti vuccati12 ||
21. (Ek. III.1) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-ara-
hatā ti me sutaṃ. Idhāhaṃ bhikkhave ekaccam pugga-
laṃ pasannacittaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajā-

--------------------------------------------------------------------------
1 -cittaṃ taṃ, D. E.
2 kayirātha, C. D. E. M.; kariyātha, B.; kariyā, P. Pa.
3 padūsitaṃ, D. E. P.; u, Pa,; padussitam, B. C. M.
4 hetū hi, C. D. E. M.; ti, P. Pa.; hetu ti, B.
5 Uddānaṃ, very corrupt in all MSS.
6 kodha all MSS.
7 makkhato, B. P. Pa.; makkhātho, M.; makkhito, D. E.; makkhako, C.
8 muha, B.; muhā, M.; musā, C. D. E. P. Pa.
9 kāma, B. C. M. P. Pa.; kāmara, D. E.
10 sekkha, D. E. M.; sekha, P. Pa.
11 bhedamoda, P.; -meda, Pa.; -medha, D. E.; -meva, B. C.;
-sāmagga, M.
12 vuccatīti, D. E. M. Pa.

[page 014]
14 ITIVUTTAKAṂ. EKANIPĀTO.
nāmi, imamhi1 cāyaṃ samaye puggalo kālaṃ kareyya {yathā-
bhataṃ} nikkhitto evaṃ sagge. Taṃ kissa hetu? Cittañ-
hi-ssa bhikkhave pasannaṃ. Cetopasādahetu kho pana bhik-
khave evam-idhekacce sattā kāyassa bhedā param-maraṇā
sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjantīti.2 Etam-atthaṃ
bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Pasannacittaṃ ñatvāna
ekaccaṃ idha puggalaṃ |
etam-atthañca3 byākāsi
buddho bhikkhūnaṃ santike ||
Imamhi cāyaṃ samaye
kālaṃ kayirātha4 puggalo |
sugatiṃ5 upapajjeyya6
cittañ-hi-ssa pasādikaṃ ||
Yathā haritvā nikkhipeyya
evam-eva7 tathāvidho |
cetopasādahetū8 hi
sattā gacchanti sugatin-ti9 ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||1||
22. (Ek. III.2) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-
arahatā ti me sutaṃ.10Mā bhikkhave puññānaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 imasmiṃ, M.
2 uppajj-, D. E.
3 atthaṃ (om. ca), D. E. Pa.
4 kayirātha, C. D. E. M.; kariyātha, B. P. Pa.
5 suggatiṃ, C. M.
6 uppajj-, D. E.
7 evamevaṃ, B. C. Pa.
8 -hetū, C. M.; -hetu, B. D. E. P. Pa.
9 sugg-, C. D. E. M.
10 C. has no punctuation from Mā bhikkhave to padesarajjassa; in B. and
M. there is after bhāyittha, puññāni, homi, upapajjāmi, vasavatti,
before Ko pana, in M. also after paccanubhūtaṃ, indo; in D. after
manāpassa, paccanubhūtaṃ, āgamāsi, upapajjāmi, vasavatti, indo,
dhammarājā, before Ko pana; in E. after bhāyittha, adhivacanaṃ,
manāpassa, paccanubhūtaṃ, etc., as in D.

[page 015]
VAGGA III, SUTTA 2. 15
bhāyittha, sukhass-etaṃ bhikkhave adhivacanaṃ, iṭṭhassa
kantassa piyassa manāpassa, yad-idaṃ puññāni. Abhijānāmi
kho panāhaṃ bhikkhave dīgharattaṃ katānaṃ puññānaṃ
dīgharattaṃ iṭṭhaṃ1 kantaṃ piyaṃ manāpaṃ vipākaṃ pac-
canubhūtaṃ. Satta vassāni mettacittaṃ bhāvetvā satta2
saṃvaṭṭavivaṭṭakappe2 na-yimaṃ lokaṃ punar-āgamāsi3,
saṃvaṭṭamāne sudaṃ bhikkhave kappe ābhassarūpago
homi, vivaṭṭamāne kappe suññaṃ brahmavimānaṃ upapaj-
jāmi. Tatra sudaṃ bhikkhave brahmā homi4 mahābrahmā
abhibhū anabhibhūto aññadatthudaso5 vasavattī.6 Chat-
tiṃsakkhattuṃ kho panāhaṃ bhikkhave sakko ahosiṃ7
devānam-indo, anekasatakkhattuṃ rājā ahosiṃ,8 cakkavattī6
dhammiko dhammarājā cāturanto vijitāvī6 janapadat-
thāvariyappatto9 sattaratanasamannāgato.10 Ko pana vādo
padesa-rajjassa? Tassa mayhaṃ bhikkhave etad-ahosi.
Kissa11 nu kho me idaṃ kammassa phalaṃ,12 kissa12 kam-
massa12 vipāko, yenāhaṃ etarahi evaṃ mahiddhiko evaṃ
mahānubhāvo ti? Tassa mayhaṃ bhikkhave etad-ahosi.
Tiṇṇaṃ13 kho me idaṃ kammānaṃ phalaṃ, tiṇṇaṃ kam-
mānaṃ vipāko, yenāhaṃ etarahi evaṃ mahiddhiko evaṃ
mahānubhāvo ti, seyyathīdaṃ14 dānassa damassa sañña-
massā15-ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti
vuccati:
Puññam-eva so sikkheyya
āyataggaṃ sukhindriyaṃ16 |

--------------------------------------------------------------------------
1 M. omits the second dīgharattaṃ; bhikkhave
dīgharattaṃ addhānaṃ iṭṭhaṃ, B.
2 satta om. D. E.; sattasavaṭṭakappe, P. Pa.
3 puna, B. C. M. P. Pa; agam- C. M.
4 ahosi, P. Pa.
5 -tthuso, D. E.; -tthute, C.; annaṃdatthudassā, P.; aññaṃdatthu, Pa;
cp. sutt. 112, where the same words reoccur.
6 -i all MSS., except vijitāvī, E. M.
7 ahosiṃ, D. M.; -i all other MSS.
8 ahosiṃ, M.; -i all other MSS.
9 -patto, B. M.
10 -sampanno, B. M.
11 tassa, D. E.
12 om. D. E.
13 Tinnaṃ, C.
14 -thidaṃ, B. M. P. Pa.
15 saṃy-, B.
16 su indriyaṃ, D. E.

[page 016]
16 ITIVUTTAKAṂ. EKANIPĀTO.
dānañca samacariyañca
mettacittañca1 bhāvaye ||
Ete dhamme bhāvayitvā
tayo {sukha-samudraye}2 |
abyāpajjhaṃ3 sukhaṃ lokaṃ
paṇḍito upapajjatīti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||2||
23. (Ek. III.3) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-
arahatā ti me sutaṃ. Ekadhammo bhikkhave bhāvito
bahulīkato ubho atthe samadhigayha4 tiṭṭhati diṭṭha-
dhammikañceva atthaṃ samparāyikañca. Katamo eka-
dhammo? Appamādo kusalesu dhammesu. Ayaṃ kho
bhikkhave5 ekadhammo bhāvito bahulīkato ubho atthe
samadhigayha6 tiṭṭhati diṭṭhadhammikañceva atthaṃ
samparāyikañcā-ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ
iti vuccati:
Appamādaṃ pasaṃsanti
puññakiriyasu7 paṇḍitā |
appamatto ubho atthe
adhigaṇhāti paṇḍito ||

--------------------------------------------------------------------------
1 mettā-, B.
2 -samuddaye, M.; -samudaye, P. Pa; sukhe samuddise, B.;
tato sukhasamuddisse, C.; yo sukhasamudriye, D.;
samundriye, E.; A. has only: sukhasamundriye (sic !) ti
sukhānisaṃse ānisaṃsaphalam-pi nesaṃ sukham-evā-ti dasseti
abyāpajjhaṃ . . .; also in sutta 60 where the same two gāthās
occur, the reading of the best MSS. points to samuddaye.
A similar word occurs Telakaṭāhagāthā 89: Dānādipuññakiriyāni
sukhudrayāni katvā, cp. Aṅgutt. Part I. p. 97.
3 jj, B. M.
4 samadhiggayha, D. Pa.
5 bhikkhu, C.
6 samadhiggayha, D. P. Pa.
7 -kriyāsu, M.

[page 017]
VAGGO III., SUTTAṂ 4. 17
Diṭṭhe dhamme ca yo attho
yo cattho samparāyiko |
atthābhisamayā1 dhīro
paṇḍito ti pavuccatīti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||3||
24. (Ek. III.4) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-
arahatā ti me sutaṃ. Ekapuggalassa bhikkhave kappaṃ
sandhāvato saṃsarato siyā evaṃ2 mahā2 aṭṭhikaṅkalo3
aṭṭhipuñjo aṭṭhirāsi4 yathāyaṃ vepullapabbato5,
sace saṃhārako6 assa, sambhatañca7 na vinasseyyā-ti.
Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Ekass-ekena kappena
puggalass-aṭṭhisañcayo8 |
siyā pabbatasamo rāsi
iti vuttaṃ mahesinā9 ||
So10 kho panāyaṃ akkhāto
vepullo11 pabbato mahā |
uttaro Gijjhakūṭassa12
Magadhānaṃ Giribbaje ||
Yato ca13 ariyasaccāni
sammappaññāya passati ||
dukkhaṃ dukkhasamuppādaṃ
dukkhassa ca atikkamaṃ |

--------------------------------------------------------------------------
1 attābhi-, P. Pa.
2 evaṃ samparāyikā mahā, B.
3 aṭṭhikaṅkalo, B. M. P. (cp. Skr. kaṅkāla, asthikaṅkāla); aṭṭhikalo,
C. D. E.; A. has: aṭṭhikalo ti aṭṭhibhāgo, aṭṭhicalo (sic !)
ti paṭhanti aṭṭhi-sañcayo ti attho.
4 aṭṭhirāsi pi, B.
5 vepullo pabb-, B.
6 saṃhārako, D. E. M. P. Pa.; saṃhāro ko, C.; saṃpahārato, B.
7 saṃhatañca, C.
8 Ekassekassa puggalassa aṭṭhisañcayo, C.
9 mahesiva, C.
10 yo, C.
11 vepulla, D. E.
12 kijjha-, B.
13 va Aa, om. M.

[page 018]
18 ITIVUTTAKAṂ, EKANIPĀTO,
ariyaṃ1 aṭṭhaṅgikaṃ1 maggaṃ
dukkhūpasamagāminaṃ2 ||
sa3 sattakkhattuṃ paramaṃ
sandhāvitvāna puggalo |
dukkhassantakaro hoti
sabbasaṃyojanakkhayā ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||4||
25. (Ek. III.5) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-
arahatā ti me sutaṃ. Ekadhammaṃ4 atītassa5 bhikkhave
purisapuggalassa nāhaṃ tassa kiñci pāpakammaṃ akaraṇ-
īyan-ti vadāmi. Katamaṃ ekadhammaṃ6? Yathayidaṃ7
bhikkhave sampajānamusāvādo ti.8 Etam-atthaṃ
bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Ekadhammaṃ9 atītassa10
musāvādissa11 jantuno |
vitiṇṇaparalokassa
natthi pāpaṃ akāriyan-ti ||12
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||5||
26. (Ek. III.6) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-
arahatā ti me sutaṃ. Evañ-ce bhikkhave sattā jāneyyuṃ
dānasaṃvibhāgassa vipākaṃ yathāhaṃ jānāmi, na
adatvā bhuñjeyyuṃ, na ca nesaṃ maccheramalaṃ cittaṃ
pariyādāya tiṭṭheyya.13 Yo pi nesaṃ assa carimo ālopo
carimaṃ kabalaṃ14, tato pi na asaṃvibhajitvā bhuñjeyyuṃ,
sace nesaṃ paṭiggāhakā assu. Yasmā ca kho bhikkhave

--------------------------------------------------------------------------
1 ariyaṭṭhaṅgikaṃ, B. M. P. Pa.
2 dukkhup-, B. M. P. Pa.
3 om. B.
4 ekaṃ dh-, B. C. E. P. Pa.
5 bhaṇitassa, P. Pa.
6 ekaṃ dh-, C.
7 yathāyidaṃ, B. C.
8 ti om. D. E. P. Pa.
9 ekaṃ dh-, C. D. E.
10 bhaṇitassa, P. Pa.
11 -vādassa, B. P. Pa. Aa.
12 The same gāthā Dhammap. gāth. 176.
13 tiṭṭheyaṃ, C.; tiṭṭheyyu, B.
14 kabaḷaṃ, M.

[page 019]
VAGGO III., SUTTAṂ 7. 19
sattā na1 evaṃ jānanti dānasaṃvibhāgassa vipākaṃ
yathāhaṃ jānāmi, tasmā adatvā bhuñjanti maccherama-
lañca nesaṃ cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatīti. Etam-atthaṃ
bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Evañ-ce sattā jāneyyuṃ
yathā vuttaṃ mahesinā |
vipākaṃ saṃvibhāgassa
yathā hoti mahapphalaṃ ||
vineyya2 maccheramalaṃ
vippasannena cetasā |
dajjuṃ3 kālena ariyesu
yattha dinnaṃ mahapphalaṃ ||
Annañca datvā bahuno4
dakkhiṇeyyesu dakkhiṇaṃ |
ito cutā manussattā
saggaṃ gacchanti dāyakā ||
Te ca saggaṃ5 gatā tattha6
modanti kāmakāmino |
vipākaṃ saṃvibhāgassa
anubhonti amaccharā ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||6||
27. 7 (Ek. III.7) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-
arahatā ti me sutaṃ. Yāni kānici bhikkhave opadhikāni8
puññakiriyavatthūni9 sabbāni tāni mettāya cetovi-
muttiyā kalaṃ nāgghanti10 soḷasiṃ, mettā yeva tāni cetovi-
mutti adhiggahetvā bhāsate ca tapate ca virocati ca. Sey-
yathā pi bhikkhave yā kāci11 tārakarūpānaṃ pabhā12 sabbā

--------------------------------------------------------------------------
1 naṃ, B. C.
2 vineyyuṃ, M.; A. has: macchariyaṃ malaṃ apanetvā.
3 dajjaṃ, C.; dajja, B.; A. has: rajjaṃ (sic !) dadeyyuṃ.
4 pāhuno, D. E.
5 saggaṃ, M. P. Pa.; sagga, B. C. D. E.
6 ete saggagatā sattā, C.
7 Cp. Manu II. 86-87.
8 osadhikāni, B. C. Aa.
9 -kriya-, M.
10 nagghanti, M.; nānagghanti, Pa.
11 yāni kānici B. C.
12 pabhāni, B.

[page 020]
20 ITIVUTTAKAṂ, EKANIPĀTO,
1 candiyā2 pabhāya kalaṃ nāgghanti3 soḷasiṃ, candap-
pabhā4 yeva tā5 adhiggahetvā bhāsate ca tapate6 ca6 viro-
cati ca, evam-eva kho7 bhikkhave yāni kānici opadhikāni
puññakiriyavatthūni18 sabbāni tāni8 mettāya cetovimuttiyā
kalaṃ9 nāgghanti10 soḷasiṃ, mettā yeva tāni cetovi-
mutti adhiggahetvā bhāsate ca tapate6 ca6 virocati ca.
Seyyathā pi bhikkhave vassānaṃ pacchime māse sarada-
samaye visuddhe11 vigatavalāhake nabhe12 ādicco na-
bhaṃ abbhussakkamāno13 sabbaṃ ākāsagataṃ14 tamaga-
taṃ14 abhivihacca15 bhāsate ca tapate16 ca16 virocati
ca, evam-eva kho bhikkhave yāni kānici opadhikāni17
puññakiriyavatthūni18 sabbāni tāni mettāya cetovimuttiyā
kalaṃ19 nāgghanti20 soḷasiṃ, mettā yeva tāni cetovimutti
adhiggahetvā bhāsate ca tapate16 ca16 virocati ca. Seyyathā
pi bhikkhave rattiyā paccūsasamayaṃ osadhitārakā
bhāsate ca tapate21 ca21 virocati22 ca,22 evam-eva kho
bhikkhave yāni kānici opadhikāni23 puññakiriyavatthūni18
sabbāni tāni mettāya cetovimuttiyā kalaṃ nāgghanti24

--------------------------------------------------------------------------
1 tā om. B. C. P. Pa.
2 candiyā, M. P. Pa. Aa.; candimā, B.; candimāya, C. D. E.
3 naggh-, M. Pa.
4 candapabhā, M.
5 tāni, B. C. P. Pa.
6 Om. Pa.
7 evaṃ kho, B. C. M. P. Pa.
8 Om. C.
9 -kālaṃ, B.
10 naggh-, M. P. Pa.
11 viddhe, D. E. M. P. Pa.; A. has: viddhe ti uddhiddhe (udviddhe?)
meghavigamena dūribhūto ti attho.
12 nakho, B.
13 abbhusakkamāno ti udayaṭṭhāṇato ākāsaṃ ullaṃghento, A.;
cp. sakkati in Child. Dict., with abhi- and ud-;
abbhussagg-, M.; abbhussatt-, P.; abbhassatt-, Pa;
abbhussakkamādo, E.; abbhussūkkamādo, D.; ābhāsamāno, B. C.
14 dhāmagataṃ, B.; ākāsaṃ tamaṃ tamaṃ, D. E.
15 abhihacca, E.; abhibhucca, D.
16 Om. P. Pa.
17 osadhikāni, B. C.
18 -kriya-, M.
19 kālaṃ, B.
20 naggh-, M. P. Pa.
21 tapathā, P.; om. Pa.
22 ca om. Pa.; vāsavo ca viro-cati, B.
23 osadhikāni, B. C.
24 naggh-, C. M. P. Pa.

[page 021]
VAGGO III. , SUTTAṂ 7. 21
soḷasiṃ, mettā yeva tāni cetovimutti adhiggahetvā bhāsate
ca tapate1 ca1 virocati cā-ti.2 Etam-atthaṃ bhagavā
avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Yo ca3 mettaṃ bhāvayati
appamāṇaṃ4 patissato5 |
tanu6 saṃyojanā honti
passato7 upadhikkhayaṃ ||
Ekam-pi ce pāṇam-aduṭṭhacitto8
mettāyati kusalo9 tena-hoti |
sabbe ca pāṇe manasānukampaṃ10
pahūtam11-ariyo pakaroti puññaṃ ||
Ye12 sattasaṇḍaṃ13 pathaviṃ14 vijitvā15
rājīsayo16 yajamānānupariyagā17 |
(assamedhaṃ18 purisamedhaṃ19
sammāpāsaṃ20 vājapeyyaṃ21 niraggaḷaṃ22)
mettassa cittassa subhāvitassa23
kalam-pi te nānubhavanti soḷasiṃ22

--------------------------------------------------------------------------
1 tapathā, P.; om. Pa.
2 ca, without ti, C. D. E. P.
3 Om. D. E. Pa.
4 appamānaṃ, B. C. D. E. Aa.
5 paṭiss-, M.; patiyato, B.
6 manu, C.; tandha, D. E.
7 passadhīro, C.
8 pānapaduṭṭha-, C.; pāṇaṃpadu-, B.
9 kusalī, D. E.
10 -kammaṃ, B.; kampi, D. E.
11 pahūtam, M.; and by correction D.; bahūnam, E.; bahutam, C. P. Pa.;
bāhutam, B.
12 yo, C. M.
13 -santaṃ, B. C.; sattā-, B.
14 paṭhaviṃ, C. D. E.
15 vijetvā, D. E. P. Pa.
16 rājīsayo, E.; rājisayo, D. M.; rājisiyo, Pa.; rājissayo, C. P.;
rājissaro, B.
17 yajamāno nupari-, P. Pa.; ye yajamānānup-, C.; -nupariyagā all MSS.;
A. has: anupariyahā (sic !) ti vicariṃsu; the proper plural form
would be anupariyaguṃ or -gū.
18 sassa-, B. C. M.
19 pū-, B.; purisassa m-, C.
20 savosaṃ, C.
21 vāca-, C.; vācā-, B. M. P. Pa.
22 l, C.
23 sabhā-, D. E.; subhāsitassa, C.

[page 022]
22 ITIVUTTAKAṂ, DUKANIPĀTO,
(candappabhā tāragaṇā va1 sabbe)
Yo na hanti na ghāteti2
na3 jināti4 na5 jāpaye6 |
mettaṃso7 sabbabhūtesu
veraṃ tassa na kenacī-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||7||
[Uddānaṃ] 8
Cittaṃ jhāyi (21) ubho atthe9 (23)
puññaṃ10 (22) vepullapabbataṃ (24) |
sampajānamusāvādo (25)
dānañca (26) mettabhāvañca11 (27) ||
Satt-imāni ca suttāni
purimāni ca vīsati |12
ekadhammesu suttantā
sattavīsati saṅgahā ||
Ekanipāto niṭṭhito, dve dhamme anukkaṭi13.
[Dukanipāto.]
28. (Duk. I.1) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato
bhikkhu diṭṭhe-va14 dhamme dukkhaṃ viharati savighātaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 ca, B. C. E. M. The lines put into brackets seem to be an old
interpolation, though they are also in the Commentary. The
first two (assamedhaṃ. . . niraggalaṃ) occur Saṃyutta-nikāya,
Part I. p. 76.
2 ghāpeti, D.; ghāceti, E.; nāgghatīti, C.
3 na ca, P. Pa.
4 cināti, B.
5 na ca, Pa.
6 jāsaye, B.
7 mettāso, P. Pa.; mettaṃyo, C.
8 [Uddānaṃ] om. all MSS.
9 atthā, M.; attā, C.
10 puñjaṃ (one of the words of sutt. 24), M.
11 metta-, C. D. E. M.; mettā-, B.; mettaṃ, P. Pa.; -bhāvañca, B. M.;
-bhāvaca, C.; -bhāvāca, D. E.; vācamca,
P. Pa; mettābhāvanā is meant.
12 Satt-imāni. . . vīsati only in M.
13 anukkaṭi, M.; -ī, C.; anukkuṭi, B.; anukati, D. E.;
adukkaṭi, Pa (P.?).
14 ceva, B. P. Pa., Aa.

[page 023]
VAGGO I., SUTTAṂ 2. 23
sa-upāyāsaṃ1 sapariḷāhaṃ, kāyassa bhedā param-maraṇā
duggati pāṭikaṅkhā. Katamehi dvīhi? Indriyesu
aguttadvāratāya ca2 bhojane amattaññutāya ca.3 Imehi
bhikkhave dvīhi dhammehi samannāgato bhikkhu diṭṭhe-
va4 dhamme dukkhaṃ viharati savighātaṃ sa-upāyāsaṃ
sapariḷāhaṃ, kāyassa bhedā param-maraṇā duggati pāṭi-
kaṅkhā ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti
vuccati:
Cakkhu5 sotañca ghānañca
jivhā kāyo tathā mano |
etāni yassa dvārāni
aguttāni-dha6 bhikkhuno ||
bhojanamhi7 amattaññū8
indriyesu asaṃvuto |
kāyadukkhaṃ cetodukkhaṃ
dukkhaṃ9 so9 adhigacchati ||
Ḍayhamānena kāyena
ḍayhamānena cetasā |
divā vā yadi vā rattiṃ10
dukkhaṃ viharati tādiso ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||1||
29. (Duk. I.2) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato
bhikkhu diṭṭhe-va11 dhamme sukhaṃ viharati avighātaṃ
anupāyāsaṃ apariḷāhaṃ, kāyassa bhedā param-maraṇā

--------------------------------------------------------------------------
1 saupp-, B. Aa.
2 om. B.
3 aguttadvāro . . . amattaññu, Aa.; the text of our MSS., as above,
is mentioned as another reading in A.
4 ceva, B.
5 bhikkhu, D. E.
6 ca, B. D. E. Aa.; avuttānidha, C.
7 bho- ca, C.
8 -ū, M.; -u, B. C. D. E.; appamatt-, P. Pa.
9 dukkhe so, C.; dukkhato, B.; A. does not take dukkhaṃso as
a compound like mettaṃso in sutt. 27.
10 -ratti, B. P. Pa.
11 ceva, D.; cp. sutt. 41.

[page 024]
24 ITIVUTTAKAṂ, DUKANIPĀTO,
sugati1 pāṭikaṅkhā. Katamehi dvīhi? Indriyesu
guttadvāratāya2 ca bhojane3 mattaññutāya ca. Imehi4
bhikkhave dvīhi5 dhammehi samannāgato bhikkhu diṭṭhe,
va6 dhamme sukhaṃ viharati avighātaṃ anupāyāsaṃ
apariḷāhaṃ, kāyassa bhedā param-maraṇā sugati pāṭi-
kaṅkhā ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti
vuccati:
Cakkhu sotañca ghānañca
jivhā kāyo tathā7 mano |
etāni yassa dvārāni8
suguttāni-dha9 bhikkhuno ||
bhojanamhi ca mataññū10
indriyesu ca saṃvuto |
kāyasukhaṃ cetosukhaṃ
sukhaṃ so11 adhigacchati ||
Aḍayhamānena12 kāyena
aḍayhamānena13 cetasā |
divā vā yadi vā rattiṃ14
sukhaṃ viharati tādiso ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||2||
30. 15 (Duk. I.3) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Dve-me bhikkhave dhammā tapanīyā16.

--------------------------------------------------------------------------
1 suggati, D. E. P. Pa.
2 rattadv-, B.
3 bhojanena, B.
4 imehi kho, D. E.
5 Om. B.
6 ceva, D. E.
7 atho, B. C. M.
8 D. E. omit this pāda.
9 dha, C. M.; ca, B. D. E. P. Pa.
10 -ū, M.; the other MSS. have -u.
11 sukhaṃ so, M. P. Pa. (see sutt. 28), so (without sukhaṃ), D. E.;
sukhato, B. C.
12 aṭay-, B.; day-, D. E.
13 aday-, B. P. Pa.; day-, D. E.
14 -ratti, B. P. Pa.
15 Cp. Aṅguttara-nikāya, II. 1, 3.
16 tapaniyā, B. M. Pa.

[page 025]
VAGGO I., SUTTAṂ 4. 25
Katame dve? Idha bhikkhave ekacco akatakalyāṇo hoti
akatakusalo akatabhīruttāṇo1 katapāpo katatthaddho2 ka-
takibbiso. So akataṃ me kalyāṇan-ti pi3 tappati,4 kataṃ
me pāpan-ti pi tappati.4 Ime kho bhikkhave dve dhammā
tapanīyā5 ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti
vuccati:
Kāyaduccaritaṃ6 katvā
vacīduccaritāni67
manoduccaritaṃ6 katvā
yañcaññaṃ dosasaññitaṃ8 ||
akatvā kusalaṃ kammaṃ9
katvānākusalaṃ bahuṃ |
kāyassa bhedā duppañño
nirayaṃ so10 upapajjatīti10 ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||3||
31. 11 (Duk. I.4) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Dve-me bhikkhave dhammā atapanīyā.12
Katame dve? Idha bhikkhave ekacco katakalyāṇo hoti
kata-kusalo katabhīruttāṇo, akatapāpo akatatthaddho13
akata-kibbiso. So kataṃ me kalyāṇan-ti pi na tappati14,
akataṃ me pāpan-ti pi15 na tappati.14 Ime kho bhikkhave

--------------------------------------------------------------------------
1 -bhiruttāno, B.; -bhīruṇo, E.; -runo, D.; akata
abhīruttāno, C.
2 -tthaddho, C.; -tthaddo, E.; -luddho, B. M.; -luddo,
D. P. Pa.
3 om. Aa.
4 tappati, Aa. (cp. Dhammap. gāth. 17); tapati all other MSS.
5 tapaniyā, B. M. P. Pa.
6 -ducar-, B.
7 ca, M.
8 -saṃhitaṃ D. E.
9 dhammaṃ, B. C. M.
10 sopapajjatīti, M.
11 Cp. Aṅguttara-nikāya, II. 1, 4.
12 atapaniyā, B. M. Pa.
13 -tthaddho, C.; -tthaddo, E.; -luddho, B. P.; -luddo, D. M. Pa.
14 tappati by conjecture; tapati all MSS.; see sutt. 30.; A.
does not explain this sutta.
15 Om. B. P. Pa.

[page 026]
26 ITIVUTTAKAṂ, DUKANIPĀTO,
dve dhammā atapanīyā1 ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca,
tatthetaṃ iti vuccati:
Kāyaduccaritam hitvā
vacīduccaritāni vā2 |
manoduccaritaṃ hitvā
yañcaññaṃ dosasaññitaṃ3 ||
akatvākusalaṃ4 kammaṃ5
katvāna kusalaṃ bahuṃ |
kāyassa bhedā sappañño
saggaṃ so upapajjatīti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||4||
32. (Duk. I.5) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-
arahatā ti me sutaṃ. Dvīhi bhikkhave dhammehi saman-
nāgato puggalo yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye.
Katamehi dvīhi? Pāpakena ca sīlena pāpikāya ca
diṭṭhiyā. Imehi kho bhikkhave dvīhi dhammehi saman-
nāgato puggalo yathābhataṃ6 nikkhitto evaṃ niraye ti.
Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Pāpakena ca sīlena
pāpikāya ca diṭṭhiyā |
etehi dvīhi dhammehi
yo samannāgato naro |
kāyassa bhedā duppañño
nirayaṃ so7 upapajjatīti7 ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||5||
33. (Duk. I.6) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato
puggalo yathābhataṃ nikkhitto evaṃ sagge.8 Katamehi

--------------------------------------------------------------------------
1 atapaniyā, B. M. Pa.
2 ca, B. M.
3 -sañhitaṃ, M.; yaṃ paññaṃ dosasaṃhitaṃ, D. E.
4 akatvā akusalam, B. D. E. P. Pa.
5 dhammaṃ, C.
6 Cp. Aṅguttara-nikāya, III. 10; 153.
7 iti om. C.; sopapajjatīti, M.
8 sagge ti, C.

[page 027]
VAGGO I., SUTTAṂ 7. 27
dvīhi? Bhaddakena ca sīlena bhaddikāya ca diṭṭhiyā.
Imehi kho bhikkhave dvīhi dhammehi samannāgato
puggalo yathābhataṃ nikkhitto evaṃ sagge ti. Etam-
atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Bhaddakena ca sīlena
bhaddikāya ca diṭṭhiyā |
etehi dvīhi dhammehi
yo samannāgato naro |
kāyassa bhedā sappañño
saggaṃ so upapajjatīti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||6||
34. (Duk. I.7) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-
arahatā ti me sutaṃ. Anātāpī1 bhikkhave bhikkhu
anottappī2 abhabbo sambodhāya abhabbo nibbānāya
abhabbo anuttarassa yogakkhemassa adhigamāya. Ātāpī3
kho4 bhikkhave bhikkhu ottappī5 bhabbo sambodhāya
bhabbo nibbānāya bhabbo anuttarassa yogakkhemassa
adhigamāyā-ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ
iti vuccati:
Anātāpī6 anottappī7
kusīto hīnavīriyo8 |
yo thīnamiddhabahulo
ahirīko9 anādaro |
abhabbo tādiso bhikkhu
phuṭṭhuṃ10 sambodhim-uttamaṃ ||

--------------------------------------------------------------------------
1 -ī, M.; -i, B. C. P. Pa.; anāgāmipi, D. E.
2 -ī, C.; -i, B. D. E. P. Pa.; anottāpi, M.
3 -ī, M.; -i, the other MSS.
4 Om. C. Pa.
5 -ī, C.; -i, B. P. Pa.; ottāpī, M.; -i, D. E.
6 -ī, M.; -i, the other MSS.
7 -i, all MSS. but M.; anottāpī, M.
8 -vīriyo, C. D. E. M.; -viriyo, B. P. Pa.
9 ahirīko, C.; ahīriko, M.; -ahiriko, B. D. E. P. Pa.
10 phuṭṭhuṃ, M.; phuṭṭhaṃ the other MSS.; cp. sutt. 79, 80, 110.

[page 028]
28 ITIVUTTAKAṂ, DUKANIPĀTO,
Yo ca satimā1 nipako jhāyī2
ātāpī3 ottappī4 ca appamatto |
saṃyojanaṃ jātijarāya chetvā
idheva sambodhim-anuttaraṃ5 phuse ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||7||
35. (Duk. I.8) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-
arahatā ti me sutaṃ. Nayidaṃ bhikkhave brahmacariyaṃ
vussati6 jana kuhanatthaṃ7 janalapanatthaṃ8 lābha-
sakkārasilokānisaṃsatthaṃ9 iti maṃ jano jānātū-ti.10
Atha kho idaṃ bhikkhave brahmacariyaṃ vussati saṃva-
ratthañca11 pahānatthañcā-ti. Etam-atthaṃ bhagavā
avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Saṃvaratthaṃ pahānatthaṃ
brahmacariyaṃ anītihaṃ12 |
adesayī13 so bhagavā
nibbānogadhagāminaṃ ||
Esa maggo mahattehi14

--------------------------------------------------------------------------
1 matimā, C.
2 jhāyī, M. Aa.; jhānalābhī, D. E., -i, B. C. P. Pa.
3 -ī, M.; -i, the other MSS.
4 ottappī, M.; ottāpi, the other MSS.
5 sambodhi anutt-, B.
6 vusati, P. Pa.; vasīti, C.
7 naca ku-, B. C.
8 janalap-, M. P. Pa. Aa.; na janalap-, D. E.; naca lap-, B.; om. C.
9 I follow M. P. Pa. and Aa., the other MSS. repeat na
before lābhasakk-.
10 All MSS. except M. and Aa. repeat na before iti maṃ-.
11 -tthaññeva, D. E.; saṃvayatañceva, P.;
saṃvutañceva, Pa.
12 anītihaṃ, C. M.; anitihaṃ, B.; anītīhaṃ, E.; anītibhaṃ, D.;
anihitam, P. Pa.; see Journ. P. T. S. 1886, p. 111.
13 adesayī, C. D. E.; -i, B. M. P. Pa.
14 mahattehi, C. D. E. Pa.; -tthehi, P.; mahantehīti (sic !)
mahā ātumehi, A.; mahantehi, B. M.

[page 029]
VAGGO I., SUTTAṂ 10. 29
anuyāto mahesino1 |
ye ye2 taṃ paṭipajjanti
yathā buddhena desitaṃ |
dukkhassantaṃ karissanti
satthusāsanakārino ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||8||
36. 3 (Duk. I.9) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Nayidaṃ bhikkhave brahmacariyaṃ vus-
sati4 jana kuhanatthaṃ5 janalapanatthaṃ6 lābhasak-
kārasilokānisaṃsatthaṃ7 iti maṃ jano jānātū-ti.8 Atha
kho idaṃ bhikkhave brahmacariyaṃ vussati4 abhiññat-
thañceva9 pariññatthañcā-ti.10 Etam-atthaṃ bhagavā
avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Abhiññatthaṃ pariññatthaṃ
brahmacariyaṃ anītihaṃ11 |
adesayī12 so bhagavā
nibbānogadhagāminaṃ ||
Esa maggo mahattehi13
anuyāto mahesino14 |
ye ye taṃ paṭipajjanti
yathā buddhena desitaṃ |
dukkhassantaṃ karissanti
satthusāsanakārino ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||9||
37. (Duk. I. 10) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Dvīhi bhikkhave dhammehi samannāgato

--------------------------------------------------------------------------
1 -sinā, P. Pa.; mahesihi, D. E.
2 pi, D. E.
3 See sutt. 35.
4 vusati, P. Pa.
5 naca kuh-, B. C.
6 janalap-, M.; na janalap-, D. E. P.; naca lap-, B. C.
7 lābhasakk-, M.; na lābh-, D. E. P. Pa.; na ca lābh-, B. C.
8 iti maṃ-, M.; na iti maṃ-, the other MSS.
9 -attaññeva, C
10 -attaññā ti, C.
11 anihitaṃ, P. Pa.
12 -ī, C. E.; -i, the other MSS.
13 -tthehi, P.; mahantebhi, B. M.
14 mahesihi, D. E.

[page 030]
30 ITIVUTTAKAṂ, DUKANIPĀTO,
bhikkhu diṭṭhe-va1 dhamme sukha somanassa bahulo
viharati, yoniso2 āraddho hoti āsavānaṃ khayāya.3 Kata-
mehi dvīhi? Saṃvejanīyesu4 ṭhānesu saṃvejanena
saṃvegassa5 ca yoniso padhānena.6 Imehi kho bhikkhave
dvīhi dhammehi samannāgato bhikkhu diṭṭhe-va1 dhamme
sukhasomanassabahulo viharati, yoniso2 āraddho hoti āsa-
vānaṃ khayāyā-ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ
iti vuccati:
Saṃvejanīyesu7 ṭhānesu
saṃvijjetheva8 paṇḍito |
ātāpī9 nipako bhikkhu
paññāya samavekkhiya ||
Evaṃ vihārī9 ātāpī9
santavutti anuddhato |
cetosamatham10-anuyutto
khayaṃ dukkhassa pāpuṇe ti11 ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||10||
Vaggo paṭhamo.12

--------------------------------------------------------------------------
1 ceva, B. D. E. P. Pa.
2 yoniso, C.; yonissa, M.; yonissayā, B.; yonīcassa,
D. E. (yonic- the second time); yoniso cassa, P. Pa.
3 khayāyā-ti, B. C. Pa.
4 -iyesu, B. C. M. Pa.
5 For saṃvegassa A. mentions saṃvejitvā as another reading.
6 padhānena ca, all MSS. except Aa. M.
7 -iyesu, B. C. P. Pa.; saṃvejaniyaṭhānesu, M.
8 saṃvijjetheva by conjecture; saṃvijjateva, M., also Aa.; but A.
explains it by saṃvijjeyya and saṃvegaṃ kareyya,
mentioning saṃvijitvā (sic !) as another reading;
saṃvejetheva, D. E.; saṃvajjetha ca, P. Pa.; saṃvejjateva, C.;
saṃvejate ca, B.; cp. saṃvegaṭṭhāne saṃvijjanti,
Dhammap. ed. Fausb. p. 120.
9 -ī, M.; -i, all other MSS.
10 samacetopatham, E.; -vetopatham, D.
11 pāpuṇoti, D. E.
12 tatiyo, M.; also B. C. P., but after the Uddāna; D. E. Pa. have only
vaggo.

[page 031]
VAGGO II., SUTTAṂ 1. 31
Tass-uddānaṃ1:
Dve-me2 bhikkhu (28,29) tapanīyā-3
-tapanīyā3 (30,31) paratthetī4 (32,33) |
[ātāpī34] 5 na kuhanā (35,36) ca
somanassena (37) te6 dasā-ti6 ||
38. (Duk. II.1) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-
arahatā-ti me sutaṃ. Tathāgataṃ bhikkhave arahantaṃ7
sammāsambuddhaṃ dve vitakkā8 bahulaṃ8 samudācaran-
ti, khemo ca vitakko paviveko9 ca.9 {Avyāpajjhārāmo}10 bhik-
khave tathāgato {avyāpajjharato}.11 Tam-enaṃ bhikkhave
tathāgataṃ {avyāpajjhārāmaṃ} {avyāpajjharataṃ}12 eseva13
vitakko bahulaṃ samudācarati: Imāyāhaṃ iriyāya na kiñci
byābādhemi14 tasaṃ15 vā thāvaraṃ vā ti. Pavivekārāmo16
bhikkhave tathāgato pavivekarato.17 Tam-enaṃ bhikkhave
tathāgataṃ pavivekārāmaṃ pavivekarataṃ18 eseva19 vitakko
bahulaṃ samudācarati: Yaṃ akusalaṃ taṃ pahīnan-ti.
Tasmā ti ha20 bhikkhave tumhe pi21 {avyāpajjhārāmā} viha-

--------------------------------------------------------------------------
1 Tassudānaṃ (sic !) only in M.
2 dve ca, M.; dve me ca, B. P. Pa.
3 B. D. E. Pa. have only one tapanīyā.
4 parattheti, M.; -ttehi, P. Pa.; -tteti, B. C.;
padattheti, D. E.
5 ātāpī by conjecture; all MSS. have dve pādā.
6 desitā, D. E. There is a better uddāna of these ten suttas
after sutt. 47.
7 arahataṃ, B.; arahantaṃ taṃ, C.
8 vitakkabahulā, C.
9 paviveko ca vitakko, D. E.
10 Only M. has always abyābajjh-; the other MSS. have always abyāpajjh-.
11 -ārato, B. C. P.
12 -ārataṃ, B. P.; om., C.
13 eso, P. (Pa. omits Tam-enaṃ . . . samudācarati).
14 byapādhemi, Pa.; byāpā . . . (corrupt) P.; byāpādema, B.
15 tapaṃ, B. C.
16 -arāmo, C. P.
17 -ārate, P. (I do not mention all corruptions of Pa. and also
of P. in this passage).
18 -ārataṃ, B.
19 eso, Pa.
20 tīhi, D. E. Pa.
21 pi, D. E. M. Pa.; hi, B. C.

[page 032]
32 ITIVUTTAKAṂ, DUKANIPĀTO,
ratha {avyāpajjharatā.}1 Tesaṃ vo2 bhikkhave tumhākaṃ
{avyāpajjhārāmānaṃ}3 viharataṃ4 {avyāpajjharatānaṃ}5
eseva vitakko bahulaṃ samudācarissati6: Imāya mayaṃ7
iriyāya na kiñci byābādhema8 tasaṃ9 vā thāvaraṃ vā ti.
Pavivekārāmā10 bhikkhave viharatha11 pavivekaratā.12
Tesaṃ vo13 bhikkhave tumhākaṃ pavivekārāmānaṃ viha-
rataṃ14 pavivekaratānaṃ eseva15 vitakko bahulaṃ samudā-
carissati16: kiṃ17 akusalaṃ kiṃ18 appahīnaṃ kiṃ paja-
hāmā-ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti
vuccati:
Tathāgataṃ buddham-asayhasāhinaṃ19
duve vitakkā samudācaranti naṃ |
khemo vitakko paṭhamo udīrito
tato20 viveko dutiyo pakāsito ||
Tamonudaṃ pāragataṃ21 mahesiṃ22
taṃ23 pattipattaṃ vasimaṃ24 anāsavaṃ
{Vessantaraṃ}25 taṇhakkhaye vimuttaṃ |
taṃ ve muniṃ26 antimadehadhāriṃ27

--------------------------------------------------------------------------
1 -āratā, B. P. Pa.
2 A. has: tattha vo ti nipātamattaṃ; kho, B.
3 -arām-, C.
4 viharati, D. E.
5 -ārat-, B. P. Pa.
6 -caratīti, B. Pa.; -cariyeti, P.
7 imāyāhaṃ, D. E., om. Pa.
8 byābādhemi, D. E.; byāpādema, B. C. P. (Pa. corrupt).
9 tapaṃ, B.; taṃ, C.
10 -arāmā, C. E.
11 Om. B.
12 -āratā, P. Pa.
13 kho, B.
14 Om. C. M.
15 evameva, C.
16 -carissatīti, C. Pa.; -caratiti, B.
17 kiṃ, om. B. C. D. E.
18 kiṃ, om. B. C.
19 buddhasayhaṃ sāhinaṃ, D. E.; buddhasayhasāhinaṃ, P.; C. is corrupt
here.
20 tathā, P.; om. B. Pa.
21 pāraṅg-, B.
22 mahesiṃ, M.; mahesi, the other MSS.
23 naṃ, D. E.
24 vasīmaṃ, D. E.
25 visant-, C.; vessant-, B. M. Aa.; vesant-, P. Pa.
26 muniṃ, M.; muni, D. Pa.; mūni, B.; munī, C.; muṇī, E.; puni, P.
27 -dhāriṃ, D. E. M.; -dhāri, B. C. P. Pa.

[page 033]
VAGGO II., SUTTAṂ 2. 33
mānaṃjahaṃ1 brūmi2 jarāya pāraguṃ3 ||
Sele4 yathā pabbatamuddhani-ṭṭhito5
yathā pi passe janataṃ samantato |
tathūpamaṃ dhammamayaṃ6 sumedho7
pāsādam-āruyha8 samantacakkhu9 |
sokāvatiṇṇaṃ10 janataṃ11 apetasoko
avekkhati12 jātijarābhibhūtan-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||1||
39. (Duk. II.2) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-ara-
hatā ti me sutaṃ. Tathāgatassa bhikkhave arahato sam-
māsambuddhassa dve dhamma-desanā pariyāyena bha-
vanti. Katamā dve? Pāpaṃ pāpakato13 passathā-ti14
ayaṃ paṭhamā dhammadesanā. Pāpaṃ pāpakato13 disvā
tattha nibbindatha virajjatha15 vimuccathā-ti ayaṃ dutiyā
dhammadesanā. Tathāgatassa bhikkhave arahato sammā-
sambuddhassa imā dve dhammadesanā pariyāyena bhavan-
tīti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Tathāgatassa buddhassa
sabbabhūtānukampino |
pariyāya16-vacanaṃ passa17
dve ca dhammā pakāsitā ||

--------------------------------------------------------------------------
1 māra-, P. Pa.; mārañca (sic !) Aa.; mājahaṃ, D. E.
2 brūha, D. E.
3 pāraguṃ, C. M.; -gu, B.; -gaṃ, D. E.; pāraṅguti,
P.; pāraṅgati, Pa. The same two pādas occur also in
sutta 46.
4 selo, C. D. E.
5 -ṭhito, B. P. Pa.
6 dhammavaraṃ, C.
7 sumedha, B. M. P.
8 ārūyha, B.
9 -cakkhū, B. E. M.; cakkhuṃ, C.
10 -kiṇṇaṃ, D. E.
11 janatam-ap-, D. E. M. P. Pa.; janataṃ mapetaṃ soko, C.
12 apekkhati, D. E. The third gāthā (Sele yathā, etc.)
occurs also Brahma-Saṃyutta I. 9.
13 pāpato, D. E.
14 sampass-, B.
15 Om. D. E.
16 pariyāyena, P. Pa.
17 passa, C. P. Pa. M. A.; cassa, D. E.; yassa. B.

[page 034]
34 ITIVUTTAKAṂ, DUKANIPĀTO,
Pāpakaṃ passatha cekaṃ1
tattha cāpi virajjatha |
tato virattacittāse2
dukkhassantaṃ karissathā3-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||2||
40. (Duk. II.3) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-
arahatā ti me sutaṃ. Avijjā bhikkhave pubbaṅgamā4 aku-
salānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā, anvad-eva5 ahirikaṃ
anottappaṃ. Vijjā ca kho bhikkhave pubbaṅgamā kusa-
lānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā, anvad-eva hirottappan-ti.
Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Yā kāci-mā duggatiyo
asmiṃ loke paramhi ca |
avijjāmūlakā sabbā
icchālobhasamussayā6 ||
Yato ca hoti pāpiccho
ahirīko7 anādaro |
tato pāpaṃ pasavati
apāyaṃ tena8 gacchati ||
Tasmā chandañca9 lobhañca10
avijjañca11 virājayaṃ12 |
vijjaṃ uppādayaṃ13 bhikkhu
sabbā duggatiyo jahe ti ||

--------------------------------------------------------------------------
1 cekaṃ, M.; cekā, P. Pa.; chekā, D. E.; cetaṃ, B. C.
2 viratacittāya, D. E.; tathevarattacittāse, Pa.;
tatthevarattha-, P.
3 kariyathāti, B. The first half of the first gāthā occurs
also Devatā-Saṃyutta 4, 5.
4 -gamānaṃ, D. E.
5 See E. Muller, Pāli Gramm., p. 63.
6 icchālokasamussayaṃ, D. E.
7 ahirīko, C.; ahīriko, M.; ahiriko, B. D. E. Pa.
8 apāyantena, B. C. M.
9 candhā, C.; icchañca, D. E. Aa.
10 lokañca, D. E.
11 avijjāca, C. P. Pa.
12 virājiyaṃ, B. C.
13 upādayaṃ, M.; upādiyaṃ, C.

[page 035]
VAGGO II., SUTTAṂ 4. 35
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||3||
Paṭhamabhāṇavāraṃ.
41. (Duk. II.4) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-ara-
hatā ti me sutaṃ. Te bhikkhave sattā suparihīnā ye ari-
yāya paññāya parihīnā: te diṭṭhe ceva1 dhamme
dukkhaṃ viharanti,2 savighātaṃ saupāyāsaṃ sapariḷāhaṃ,
kāyassa bhedā param-maraṇā duggati3 pāṭikaṅkhā. Te
bhikkhave sattā aparihīnā4 ye ariyāya paññāya aparihīnā:
te diṭṭhe ceva1 dhamme sukhaṃ viharanti, avighātaṃ
anupāyāsaṃ apariḷāhaṃ, kāyassa5 bhedā param-maraṇā
sugati6 pāṭikaṅkhā ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca,
tatthetaṃ iti vuccati5:
Paññāya parihānena7
passa lokaṃ sadevakaṃ |
niviṭṭhaṃ nāmarūpasmiṃ
idaṃ saccan-ti8 maññati ||
Paññā hi seṭṭhā9 lokasmiṃ
yāyaṃ nibbedhagāminī10 |
yā ca sammā11 pajānāti
jātibhavaparikkhayaṃ ||
Tesaṃ devā12 manussā ca13
sambuddhānaṃ satīmataṃ14 |

--------------------------------------------------------------------------
1 diṭṭheva, M.; cp. sutt. 29.
2 B. adds ca.
3 -tiṃ, B.; suggati, D. E.
4 parihinā, B.
5 kāyassa . . . vuccati om. D. E.
6 suggatiṃ, B.
7 parihīnena, C.; -hinena, P. Pa.
8 vuccanti, C.
9 seṭṭha, C.; seṭṭhaṃ, B.
10 -ī, D. E. M.; -i, B. C. P. Pa.
11 I follow M. and A.; M. has yāya sammā; A. has yā ca and sammā
aviparītaṃ jānāti; C. has yā ca yasmā; the other MSS. have
sā ca yasmā.
12 deva, D. E. Pa.
13 vā, B.; vi, P.; manussānañca, Pa.
14 sati-, B. P. Pa.

[page 036]
36 ITIVUTTAKAṂ DUKANIPĀTO,
pihayanti sapaññānaṃ1
sarīrantimadhārinan-ti2 ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||4||
42. (Duk. II.5) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Dve-me bhikkhave sukkā dhammā lokaṃ
pālenti. Katame dve3? Hiri ca ottappañca. Ime ce4
bhikkhave dve5 sukkā dhammā lokaṃ na pāleyyuṃ,
nayidha6 paññāyetha mātā ti vā mātucchā ti vā mātulānīti
vā ācariyabhariyā ti vā garūnaṃ7 dārā ti vā,8 sambhedaṃ
loko agamissa9 yathā ajeḷakā10 kukkuṭasūkarā sonasiṅgālā.11
Yasmā ca12 kho bhikkhave ime dve sukkā dhammā lokaṃ
pālenti, tasmā paññāyati13 mātā ti vā mātucchā ti vā mā-
tulānīti vā ācariyabhariyā ti vā garūnaṃ7 dārā ti vā ti.
Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Yesaṃ ce14 hiriottappaṃ
{sabbadā ca na} vijjati |
{okkantā}15 sukkamūlā te
jātimaraṇagāmino ||
Yesañca16 hiriottappaṃ
sadā sammā17 upaṭṭhitā |

--------------------------------------------------------------------------
1 pihayanti supaññānaṃ, D. E.; all other MSS., including
A, have pihanti hāsapaññānaṃ; Aexplains . . .
nibbānasacchikiriyā hāsavedatuṭṭhipāmojjabahuḷatāya
hāsapaññānaṃ; pihantihā seems to be an old corruption of
pihayanti.
2 sariyantimasariranti, B.; A. has antimasarīradhārinaṃ.
3 C. adds dhamme.
4 ce, B. Pa.; se, P.; dve, C. M.; om. D. E.
5 Om. M.
6 na idha, D. E.
7 gurunaṃ, P. Pa.
8 vā ti, C.
9 agamissa, D. E. M.; āgamissati, B. C. P. Pa.
10 yathājeḷakā, B.; yathā ajelakā, C. D. E.
11 sona, C.; ṇ, D. E. P. Pa.; soṇā vā, B.; sigāla, E. Pa.
12 Om. C.
13 saññ-, C.; paññāyetha, D. E.
14 ve, C.
15 vokkantaṃ, P.; vokkamanti, Pa.
16 -ce, M.
17 dhammā, C. P. Pa.

[page 037]
VAGGO II., SUTTAṂ 6. 37
virūḷhabrahmacariyā
te santo khīṇapunabbhavā-ti1 ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||5||
43. (Duk. II.6) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-ara-
hatā ti me sutaṃ. Atthi bhikkhave ajātaṃ abhūtaṃ
akataṃ asaṅkhataṃ. No ce taṃ bhikkhave abhavissa2
ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhataṃ, nayidha jātassa3
bhūtassa katassa saṅkhatassa nissaraṇaṃ paññāyetha.
Yasmā ca kho bhikkhave atthi ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ
asaṅkhataṃ, tasmā jātassa bhūtassa katassa saṅkhatassa
nissaraṇaṃ paññāyethā-ti.4 Etam-atthaṃ bhagavā avoca,
tatthetaṃ iti vuccati:
Jātaṃ bhūtaṃ samuppannaṃ
kataṃ saṅkhatam-addhuvaṃ5 |
jarāmaraṇasaṅkhataṃ
roganīḷaṃ6 pabhaṅguṇaṃ |
āhāranettippabhavaṃ7
nālaṃ tad-abhinandituṃ ||
Tassa nissaraṇaṃ santaṃ
atakkāvacaraṃ8 dhuvaṃ9 |
ajātaṃ asamuppannaṃ
asokaṃ virajaṃ padaṃ10 |

--------------------------------------------------------------------------
1 This is the reading of A. and of D. E. P. Pa. (khaṇa-,
D. E.); B. C. M. have tesaṃ khīṇā punabbhavā ti.
2 abhavissā, B.
3 nayidhammajātassa, D. E.
4 paññāyatīti, M.
5 andhuvaṃ, C.; adhūvaṃ, B.
6 -nīḷaṃ, M.; -niḍaṃ, C.; -niddaṃ, P. Pa. and A.; -niddhaṃ, B.;
voganindaṃ, D. E. (also the preceding words are corrupt in D. E.);
A. has akkhirogādīnaṃ anekesam rogādīnaṃ pulavakan-ti (sic !)
roganidda (sic !); cp. Dhp. gāth., 148; Child Dict. s. v. niḍḍhaṃ.
7 āhārenetti-, C.; āhārenetthi-, B.; āhāranettippabhavanaṃ, D. E.
8 atakkarajaraṃ, C.
9 paraṃ, D. E.
10 pajaṃ, C.

[page 038]
38 ITIVUTTAKAṂ, DUKANIPĀTO,
nirodho dukkhadhammānaṃ
saṅkhārūpasamo sukho ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||6||
44. (Duk. II.7) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-
arahatā ti me sutaṃ. Dve-mā bhikkhave nibbāna-
dhātuyo. Katamā dve? Saupādisesā ca1 nibbānadhātu
anupādisesā ca2 nibbānadhātu. Katamā3 bhikkhave
saupādisesā nibbānadhātu? Idha bhikkhave bhikkhu
arahaṃ hoti khīṇāsavo vusitavā katakaraṇīyo ohitabhāro
anuppattasadattho4 parikkhīṇabhavasaṃyojano5 sammad-
aññāvimutto. Tassa tiṭṭhanteva pañcindriyāni yesaṃ
avighātattā6 manāpāmanāpaṃ paccanubhoti, sukhaduk-
khaṃ paṭisaṃvediyati.7 Tassa yo8 rāgakkhayo dosakkhayo
mohakkhayo, ayaṃ vuccati bhikkhave saupādisesā nib-
bānadhātu. Katamā ca bhikkhave anupādisesā nibbāna-
dhatu? Idha bhikkhave bhikkhu arahaṃ hoti khīṇāsavo
vusitavā katakaraṇīyo ohitabhāro anuppattasadattho9
parikkhīṇabhavasaṃyojano sammadaññāvimutto. Tassa
idheva bhikkhave sabbavedayitāni10 anabhinanditāni sīti-
bhavissanti,11 ayaṃ vuccati bhikkhave anupādisesā nibbā-
nadhātu. Imā kho bhikkhave dve nibbānadhātuyo ti.
Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Duve imā12 cakkhumatā pakāsitā
nibbānadhātū13 anissitena tādinā |
ekā hi dhātu14 idha diṭṭhadhammikā
saupādisesā bhavanettisaṅkhayā |

--------------------------------------------------------------------------
1 Om. D. E. Pa.
2 om. D. E.
3 B. M. add ca.
4 -padattho B.
5 -saññ- B. C. M.
6 -tthā C. P.; avigata-, P. Pa.
7 -iyāti, D. E.; -vedeti, M. Aa.
8 yo C. M. P. (Pa. has royāgakkhayo) and A.; kho, B.; om. D. E.
9 -padattho, B.
10 devayitāni (without sabba), B.
11 sīri-, D. E.
12 duve imā, M.; dve imā, B. C. P. Pa.; dvemā, D. E.
13 -ū, M.; -u, the other MSS.
14 -ū, M.

[page 039]
VAGGO II., SUTTAṂ 8. 39
anupādisesā pana samparāyikā1
yamhi nirujjhanti bhavāni2 sabbaso ||
Ye etad-aññāya padaṃ asaṅkhataṃ
vimuttacittā3 bhavanettisaṅkhayā |
te4 dhammasārādhigamā5 khaye ratā5
pahaṃsu6 te sabbabhavāni tādino ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||7||
45. (Duk. II.8) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-ara-
hatā ti me sutaṃ. Paṭisallānārāmā bhikkhave
viharatha paṭisallānaratā,7 ajjhataṃ cetosamatham-anu-
yuttā8 anirākatajjhānā9 vipassanāya samannāgatā brū-
hetā10 suññāgārānaṃ.11 Paṭisallānārāmānaṃ bhikkhave
viharataṃ12 paṭisallānaratānaṃ ajjhattaṃ cetosamatham-
anuyuttānaṃ anirākatajjhānānaṃ13 vipassanāya samannā-
gatānaṃ brūhetānaṃ14 suññāgāranaṃ dvinnaṃ phalānaṃ
aññataraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ, diṭṭhe-va15 dhamme
aññā, sati vā upādisese16 anāgāmitā ti. Etam-atthaṃ
bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Ye santacittā nipakā
satimanto ca jhāyino |

--------------------------------------------------------------------------
1 -āyikamhi, D. E.
2 kavāni, C.
3 vimutta-, M. A.; vimutti-, the other MSS.
4 ete, C.
5 The correct reading only in M. and A.; dhamma, B. C. Pa.;
-sārādhigamakkhaye, Pa.; -cārādhigamakkh, P.;
-sārādhitamakkh-, D. E.; -sārādhikammakkhareyatā, B.;
sārathikammakkhaye rathā, C.
6 pajahiṃsu, P. Pa.
7 -ratānaṃ, C.
8 cet- anuy- anirāgatamanuyuttā, Pa.; anirāgamanuyuttā, C.
9 -jjhānānaṃ, B.; aniyākatajhānā, C.
10 brūhetā, C. M. P. Pa. (for brūhetāro which occurs several times in
A.); brūhetānaṃ, B.; brūhitu, D. E.
11 suññakarānaṃ, C.
12 viharatha, B. C.
13 ariyākata-, B.; nirākata-, P. Pa.
14 brūhetā, P. Pa.
15 ceva, B.
16 -sesā, D. E.

[page 040]
40 ITIVUTTAKAṂ, DUKANIPĀTO,
sammā dhammaṃ vipassanti
kāmesu anapekkhino1 ||
Appamādaratā santā
pamāde bhayadassino |
abhabbā parihānāya
nibbānasseva santike ti ||2
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||8||
46. (Duk. II.9) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-ara-
hatā ti me sutaṃ. Sikkhānisaṃsā bhikkhave vi-
haratha, paññuttarā vimuttisārā3 satādhipateyyā. Sikkhā-
nisaṃsānaṃ bhikkhave viharataṃ paññuttarāṇaṃ vimutti-
sārānaṃ4 satādhipateyyānaṃ dvinnaṃ phalānaṃ añña-
taraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ : diṭṭhe-va dhamme aññā, sati
vā upādisese5 anāgāmitā ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca,
tatthetaṃ iti vuccati:
Paripuṇṇasekhaṃ apahānadhammaṃ6
paññuttaraṃ jātikhayantadassiṃ7
taṃ7 ve muniṃ8 antimadehadhāriṃ9
mānaṃjahaṃ10 brūmi jarāya pāraguṃ ||11
Tasmā sadā12 jhānaratā samāhitā

--------------------------------------------------------------------------
1 anup-, B.; anipekkhano, D. E.
2 The second gāthā, with slight variations, occurs also
Dhp. gāth. 32.
3 vimuttiharā, B.; -yāra, C.
4 -harānaṃ, B.; C. has vim- after satādhip-.
5 -sesā, B.
6 apahāna-, M. P.; appahāna-, A.; asahāna-, D. E.; pahāna-, B. C.;
A. has pahānadhammo kuppadhammo . . . akuppadhammo appahānadhammo;
the metre is in favour of apahāna-, see also jātikhaya-
in the same verse.
7 -dassiṃ, M.; -i, the other MSS.; dassitaṃ | ve, B.;
dassitaṃ sa ve, C.
8 muniṃ, M.; -i the other MSS.
9 -dhāriṃ, M.; -i the other MSS.
10 -tahaṃ, D. E.; mānajahaṃ, P. Pa.
11 -gaṃ, D. E. The last two pādas occur also in sutta 38.
12 tasmā ratā jh-, D. E.; sadā jjh-, B.

[page 041]
VAGGO II., SUTTAṂ 10. 41
ātāpino jātikhayantadassino |
māraṃ sasenaṃ abhibhuyya1 bhikkhavo2
bhavatha3 jātimaraṇassa pāragā ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||9||
47. (Duk. II.10) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-ara-
hatā ti me sutaṃ. Jāgaro cassa4 bhikkhave bhikkhu
vihareyya sato5 sampajāno samāhito pamudito6 vippa-
sanno7 ca tattha kālavipassī8 ca kusalesu dhammesu.
Jāgarassa bhikkhave bhikkhuno viharato satassa sampa-
jānassa samāhitassa pamuditassa9 vippasannassa10 tattha
kālavipassino kusalesu dhammesu dvinnaṃ phalānaṃ añ-
ñataraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ: diṭṭhe-va dhamme aññā,
sati vā upādisese11 anāgāmitā ti. Etam-atthaṃ bhagavā
avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Jāgarantā suṇāth-etaṃ12
ye suttā te pabujjhatha13 |
suttā14 jāgaritaṃ seyyo15
natthi jāgarato bhayaṃ ||

--------------------------------------------------------------------------
1 -bhūyya, B. P.
2 -ve, D. E. Pa.
3 bhavatha, B. D. E. and A.; avatha, P. Pa.; bhavetha, C.;
bhavatta, M.; bhavetha would suit the metre.
4 cassa, B. M. P. and A (casaddo sampiṇḍanattho . . . assā-ti
siyā bhaveyya), casatassa, C. Pa.; passa, D. E. A mentions as
another reading Jāgaro va bhikkhu vihareyyāti, which is in strict
accordance with the following Jāgarassa . . . viharato; after
vippasanno A. has . . . assā-tisambandho vihareyyā-ti vā.
5 yato, C.
6 ca mudito, B.; samudito pāmojjabahulo, A.
7 vipassanno, C.; vipassano, D. E.
8 kāyavipassi, B. Pa.
9 samuditassa, C.; mūditāya, B.
10 vipassannassa, C.; vipassanassa, D. E.
11 -sesā, B.
12 suṇāyesaṃ, B.; jāgarante sukāyetaṃ, C.
13 te pab-, M. P. Pa., and Aa; te ca b-, D. E.; te samb-, B. C.
(C. om. te).
14 sutta, B. C.
15 jāgaratasseyyo, D. E.; jāgariyaṃ, P. Pa.

[page 042]
42 ITIVUTTAKAṂ, DUKANIPĀTO,
Yo jāgaro ca satimā sampajāno
samāhito mudito1 vippasanno2 ca3 |
kālena so sammā dhammaṃ parivīmaṃsamāno4
ekodibhūto5 vihane tamaṃ so ||
Tasmā have jāgariyaṃ bhajetha
ātāpī6 bhikkhu nipako jhānalābhī7 |
saṃyojanaṃ jātijarāya chetvā
idheva sambodhim8-anuttaraṃ phuse ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||10||
48. (Duk. II.11) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-
arahatā ti me sutaṃ. Dve-me bhikkhave apāyikā9
nerayikā idam-appahāya.10 Katame dve? Yo abrahma-
cārī11 brahmacārī12 paṭiñño, yo ca paripuṇṇaṃ parisuddhaṃ
brahmacariyaṃ carantaṃ amūlakena abrahmacariyena
anuddhaṃseti. Ime kho bhikkhave dve13 apāyikā9 nerayikā
idam-appahāyā10-ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthe-
taṃ iti vuccati:
Abhūtavādī nirayaṃ upeti
yo vāpi14 katvā na karomi cāha15 |

--------------------------------------------------------------------------
1 mudita, P.; om. Pa.
2 vippass-, Pa.; avippass-, P.; vipass-, C.; vipassī, D. E.
3 ca om. D. E.
4 parissamaṃs-, C.
5 ekodhi-, B. C.; ekovi-, D. E.-- The metre of the second gāthā
is irregular; I follow M.; B. marks Yo jāgaro . . . dhammaṃ
as four anushṭubh pādas, the other MSS. have no punctuation.
6 -i all MSS.
7 -ī, D. M.; -i, the other MSS.
8 -bodhi, B.
9 āpāyikā, M.
10 idapp-, D. E.; idhamapp-, B.
11 -i, P. Pa.; om. B. C.
12 -ī, M.; -i, B. C. P. Pa; om. D. E.
13 Om. C.-- The following three gāthās occur also Dhp. gāth. 306-308.
14 cāpi, P. Pa.
15 na karomi cāha, M.; na karomīti cāhaṃ, P. Pa; -vāha, D. E.;
karomi (without na) tīha, C.; na karomi hi āha, B.;
A. has yo vā pana pāpakammaṃ katvā nāhaṃ etaṃ
karomīti āha. See Fausboll, Dhp. p. 394.

[page 043]
VAGGO II., SUTTAṂ 12. 43
ubho pi te pecca1 samā bhavanti
nihīnakammā manujā parattha ||
kāsāvakaṇṭhā bahavo
pāpadhammā asaññatā |
pāpā pāpehi kammehi
nirayan-te upapajjare ||
Seyyo ayoguḷo2 bhutto
tatto3 aggisikhūpamo |
yañce4 bhuñjeyya dussīlo
raṭṭhapiṇḍaṃ asaññato ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti.
49. (Duk. II.12) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-
arahatā ti me sutaṃ. Dvīhi bhikkhave diṭṭhi-gatehi
pariyuṭṭhitā devamanussā oliyanti5 eke atidhāvanti6 eke6
cakkhumanto ca6 passanti. Kathañca bhikkhave oliyanti7
eke? Bhavārāmā8 bhikkhave devamanussā bhavaratā
bhavasammuditā9, tesaṃ bhavanirodhāya dhamme desiya-
māne cittaṃ10 na10 pakkhandati11 na pasīdati12 na santiṭ-
ṭhati nādhimuccati,13 evaṃ kho bhikkhave oliyanti14 eke.
Kathañca bhikkhave atidhāvanti15 eke? Bhaveneva kho pa-
neke aṭṭiyamānā16 harāyamānā17 jigucchamānā18 vibhavaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 pacca, B. C. P. Pa.
2 -gulo, D. E.; ayyoguḷho, B.
3 attho, C.
4 yañca, C.-- The last gāthā occurs also sutt. 91.
5 olīy-, E. Aa.
6 om. D. E.
7 olīy-, C. E.
8 bhavarāmā, B. D. E. M.
9 -samuditā, B.
10 na cittaṃ, M.
11 -ndhati, C. Aa.
12 na sampasīdati, D. E.; nappasideti, Pa.; om. C.
13 -muñcati, B. P. Pa.
14 olīy-, E.--In Pa. a large piece is left out here (from kho
bhikkhave to arūpadhātu in sutt. 51).
15 abhibhavanti, B.
16 For aṭṭiyati see Journ. P. T. S., 1886, p. 104;
atthiyamānā ti (sic !) . . . pīliyamānā, A.
17 A explains harāy- by lajjamānā.
18 jikucch-, B.; jikuñc-, P; jigucchayamānā, D. E.

[page 044]
44 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
abhinandanti. Yato kira bho ayaṃ attho1 kāyassa bhedā
param-maraṇā ucchijjati vinassati na hoti param-maraṇā,
etaṃ santaṃ etaṃ paṇītaṃ2 etaṃ yathāvan-ti,3 evaṃ
kho bhikkhave atidhāvanti eke. Kathañca bhikkhave
cakkhumanto passanti? Idha bhikkhu bhūtaṃ bhūtato
passati, bhūtaṃ4 bhūtato disvā bhūtassa nibbidāya
virāgāya nirodhāya paṭipanno hoti, evaṃ kho bhikkhave
cakkhumanto5 passantīti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca,
tatthetaṃ iti vuccati:
{Yo}6 bhūtaṃ bhūtato disvā
bhūtassa ca atikkamaṃ |
yathābhūte7 {vimuccati}
bhavataṇhāparikkhayā ||
{Sa ve}8 bhūtapariñño so9
vītataṇho10 bhavābhave |
bhūtassa vibhavā bhikkhu
nāgacchati11 punabbhavan-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||12||12
Dukanipātaṃ niṭṭhitaṃ.
Tassuddānaṃ:
Dve indriyā (28,29) dve tapanīyā (30,31)
sīlena apare13 duve (32,33) |
anottappī14 (34) kuhanā dve15 ca15 (35,36)

--------------------------------------------------------------------------
1 atthā, M.; attā, D. E.
2 panī-, C. Aa.
3 etaṃ yathāvanti, D.; yāthāvanti, E. M.; yathā etaṃ ca dhāvanti, P.;
yathā ca etaṃ dhāvanti, C.; -atidhāvanti, B.
4 Om. C. D. E. P.
5 C. M. P. add ca; B. adds va.
6 yo, M.
7 yathābhūtaṃ, D. E.
8 save, M.; bhave, D. E.; A has sace ti nipātamattaṃ.
9 yo, Aa; -pariññā yo, C.; -pariyoso, D. E.
10 vigatataṇho, D. E.
11 nāgacchanti, C.
12 The final sentence only in M.
13 apareṇa, D. E.
14 anottāpi, B. D. E. P.; -ī, M.
15 ceva, C.

[page 045]
VAGGO {I}., SUTTAṂ 2. 45
saṃvejanīyena (37) te dasa1 ||
vitakkā2 (38) desanā (39) vijjā3 (40)
paññā (41) dhammena (42) pañcamaṃ |
ajātaṃ (43) dhātu (44) sallānaṃ (45)
sikkhā (46) jāgariyena ca (47) |
apāya (48) diṭṭhiyā ceva (49)
bāvīsati pakāsitā ti ||
[Tikanipāto.]
50. (Tik. I.1) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Tīṇi4-māni bhikkhave akusalamūlāni.
Katamāni tīṇi4? Lobho akusalamūlaṃ, doso akusalamū-
laṃ, moho akusalamūlaṃ, imāni kho bhikkhave tīṇi5
akusalamūlānīti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ
iti vuccati6:
Lobho doso ca moho ca
purisaṃ7 pāpacetasaṃ |
hiṃsanti attasambhūtā8
tacasāraṃ va samphalan9-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||1||6
51. (Tik. I.2)10 Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me suttaṃ. Tisso imā bhikkhave dhātuyo. Katamā
tisso? Rūpadhātu arūpadhātu nirodhadhātu, imā11 kho
bhikkhave tisso dhātuyo ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca,
tatthetaṃ iti vuccati:
Rūpadhātupariññāya
arūpesu {susaṇṭhitā} |

--------------------------------------------------------------------------
1 terasa, B. C. P.
2 vitakka, D. E.
3 visajjā, B.
4 tīni, C. E.
5 tīni, E.
6 The formulas Etam-atthaṃ and Ayam-pi only in M.; D. E. has --pe--.
The same gāthā occurs in the Kosala-saṃyutta I.2 (ed. Feer p. 70)
and III. 3 (ibid. p. 98).
7 pūrisaṃ, B.
8 atthasambh-, B.
9 samphalan-ti, E. M. and Kos.-s.; saphal-, B. D. P.; sabalan-ti, C.
10 The formulas Vuttaṃ hetaṃ, Etam-atthaṃ, Ayam-pi only in M.
11 ime, B. C.

[page 046]
46 ITIVUTTAKAṂ TIKANIPĀTO,
nirodhe ye vimuccanti1
te janā maccuhāyino2 ||
Kāyena amataṃ dhātuṃ
phassayitvā3 nirūpadhiṃ4 |
upadhippaṭinissaggaṃ5
sacchikatvā6 anāsavo |
deseti sammāsambuddho
asokaṃ virajaṃ padan-ti ||
Aya-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||2||
52. (Tik. I.3) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Tisso imā bhikkhave vedanā. Katamā7
tisso? Sukhā8 vedanā dukkhā9 vedanā adukkhamasukhā10
vedanā. Imā kho bhikkhave tisso vedanā ti. Etam-atthaṃ
bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Samāhito sampajāno
sato buddhassa sāvako |
vedanā ca pajānāti
vedanānañca sambhavaṃ ||
yattha11 cetā12 nirujjhanti
maggañca khayagāminaṃ |
vedanānaṃ khayā bhikkhu
nicchāto13 parinibbuto ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||3||

--------------------------------------------------------------------------
1 vimuñcanti, B.
2 -hāyino ti, B. C.
3 phassayitvā, P.; phuss-, B. and Aa.; phusayitvā, M.; pass-, C. D. E.
4 nirūpadhiṃ, D. E. M.; -dhi, B. C. P. Pa.
5 upadhipp-, M.; the other MSS. only one p; D. E. omit upadhi.
6 -katvāna, B.; acaletvā, Pa. The same gāthās in sutt. 73.
7 Katame, C.
8 sukha, B. D. E. P. Pa.
9 dukkha, B. D. E. P.; om. Pa.
10 -kha, Pa.
11 yatta, B. Pa.
12 cittā, C.
13 nijjhāto, C.; for nicchāto (i.e. nittaṇho, A.) cp. chāto “hungry”
in Child. Dict. For the same gāthās cp. sutt. 54 and 56.

[page 047]
VAGGO I., SUTTAṂ 4. 47
53. (Tik. I.4) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Tisso imā bhikkhave vedanā. Katamā1
tisso? Sukhā2 vedanā dukkhā2 vedanā adukkhamasukhā
vedanā.3 Sukhā bhikkhave4 vedanā dukkhato daṭṭhabbā,
dukkhā vedanā sallato daṭṭhabbā, adukkhamasukhā vedanā
aniccato daṭṭhabbā. Yato kho5 bhikkhave bhikkhuno
sukhā6 vedanā dukkhato diṭṭhā hoti, dukkhā7 vedanā
sallato diṭṭhā hoti, adukkhamasukhā vedanā aniccato
diṭṭhā hoti, ayaṃ8 vuccati bhikkhave bhikkhu ariyo sam-
maddaso,9 acchejji10 taṇhaṃ11 {vivaṭṭayi}12 saṃyojanaṃ,
sammāmānābhisamayā13 antam-akāsi dukkhassā-ti. Etam-
atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Yo sukhaṃ dukkhato dakkhi14
dukkham-addakkhi15 sallato |
adukkhamasukhaṃ santaṃ16
addakkhi naṃ17 aniccato ||
sa ve18 sammaddaso19 bhikkhu
yato tattha vimuccati |
abhiññāvosito20 santo
sa ve21 yogātigo22 munīti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||4||

--------------------------------------------------------------------------
1 katame, C.
2 dukkhā . . . sukhā, C.
3 vedanā ti, M.
4 om. C.
5 yato ca kho, D. E.
6 sukha, B.
7 dukkha, Pa.
8 ayañca, C.
9 Cp. skr. samyagd0rc; sammadaso, C. M. P. Pa.; samadd-, D. E.
10 acchejja, C.; acchecchi, D. E.; acchanti, B.
11 taṇhā, B. C.
12 vitattayi, P.; vijjayi, Pa.
13 samaddaso sammām-, D. E.
14 dassikkhi, P.; adassi, Pa.; adda, D. E.
15 addhakkhi, P.
16 santattaṃ, Pa.
17 adakkhi, M.; addakkhiṇaṃ, D. E.; adakkhīṇaṃ, C.
18 ve, D. M.; ce, B. C. E. P. Pa.
19 sammadaso, C.
20 -vesito, C.; -tosato, B.; -pariyosito, P. Pa.
21 sa ce, B. C.; satha, P.; om. Pa.
22 yogātigo, B. M. P.; -ātiko, Pa.; -ātibho, B.; -ānito, D.;
-atiso, E.; saṃgātiso, C.; saṃyato yatatto abhiññāpariyosito
santo yogātiko muniti, Pa.-- The second gāthā occurs also in
the sutt. 72 and 85.

[page 048]
48 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
54. (Tik. I.5) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-ara-
hatā ti me sutaṃ. Tisso imā bhikkhave esanā. Katamā
tisso? Kāmesanā bhavesanā brahmacariyesanā, imā kho
bhikkhave tisso esanā ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca,
tatthetaṃ iti vuccati:
Samāhito sampajāno
sato buddhassa sāvako |
esanā ca pajānāti
esanānañca sambhavaṃ ||
yattha1 cetā nirujjhanti
maggañca khayagāminaṃ |
esanānaṃ khayā bhikkhu
nicchāto2 parinibbuto ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||5||
55. (Tik. I.6) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Tisso imā bhikkhave esanā. Katamā
tisso? Kāmesanā bhavesanā brahmacariyesanā,3 imā kho
bhikkhave tisso esanā ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca,
tatthetaṃ iti vuccati:
Kāmesanā bhavesanā
brahmacariyesanā saha |
itisaccaparāmāso4
diṭṭhiṭṭhānā5 samussayā6 ||
Sabbarāgavirattassa7
taṇhakkhayavimuttino8 |

--------------------------------------------------------------------------
1 yassa, D. E.
2 nijjhato, C.; nicchato ca, D. E. For the same gāthās
cp. sutt. 52 and 56.
3 -esanā saha, B. (as in the first gāthā).
4 -saccaṃ-, D. E. P. Pa.
5 B. C. and ca.
6 samussanā, B. C.
7 -ttāya, C.
8 -vimuttino, D. E. P. Pa.; -vimuttito (sic !) arahato, A.; -vimuttiyā,
B. C. M. (taṇhakkharā-, B.).

[page 049]
VAGGO I., SUTTAṂ 8. 49
esanā paṭinissaṭṭhā1
diṭṭhiṭṭhānā2 samūhatā3 |
esanānaṃ khayā bhikkhu
nirāso4 akathaṃkathī5 ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||6||
56. (Tik. I.7) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Tayo me bhikkhave āsavā. Katame tayo?
Kāmāsavo bhavāsavo avijjāsavo, ime kho bhikkhave tayo
āsavā ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti
vuccati:
Samāhito sampajāno
sato buddhassa6 sāvako6 |
āsave ca7 pajānāti
āsavānañca8 sambhavaṃ ||
yattha cetā nirujjhanti
maggañca9 khayagāminaṃ |
āsavānaṃ khayā bhikkhu
nicchāto10 parinibbuto ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||7||
57. (Tik. I.8) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Tayo me bhikkhave āsavā. Katame tayo?
Kāmāsavo bhavāsavo avijjāsavo, ime kho bhikkhave tayo
āsavā ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti
vuccati:
Yassa kāmāsavo khīṇo

--------------------------------------------------------------------------
1 -nissaggā, C.; -nisaggā, P. Pa.
2 diṭṭhesanā, B. M.
3 samuhitā, B.
4 nivāso, D. E.
5 akataṃkathī, B. C. E. M.; -kati, P.
6 sambuddhasāvako, C.
7 ce, C. Pa.
8 āsavānasa, C.
9 maggañcassa,Pa.
10 nijjhāto, C. For the same gāthās cp. sutt. 52 and 54.

[page 050]
50 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
avijjā ca1 virājitā |
bhavāsavo2 parikkhīṇo
vippamutto nirūpadhi3 |
dhāreti4 antimaṃ dehaṃ
jetvā māraṃ savāhanan-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||8||
58. (Tik. I.9) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Tisso imā bhikkhave taṇhā. Katamā
tisso? Kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā, imā5 kho
bhikkhave tisso taṇhā ti.5 Etam-atthaṃ bhagavā avoca,
tatthetaṃ iti vuccati:
Taṇhāyogena saṃyuttā
rattacittā bhavābhave |
te yogayuttā mārassa
ayogakkhemino6 janā |
sattā gacchanti saṃsāraṃ
jātimaraṇagāmino ||
Ye ca taṇhaṃ pahantvāna7
vītataṇhā8 bhavābhave |
te ca9 pāraṃgatā10 loke
ye pattā11 āsavakkhayan-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||9||
59. (Tik. I.10) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Tīhi bhikkhave dhammehi samannāgato

--------------------------------------------------------------------------
1 va, P.; om.Pa.
2 bhavābhavo, D. E.
3 nirūpadhi, B. C. D. E. M.; niruppadhi, Pa.; niyuppadhi, P.
4 dhārenti, B.
5 imā . . . taṇhā ti om. B. C. P. Pa.
6 -kkhemiyo, C.; -kkhemaye, B.
7 pahantāna, M. P.; pahatvāna, D. E.
8 vītataṇhā bhav-, D. E. P. Pa.; nittaṇhā ca bh-, C.; nitaṇhā, B. M.
9 te ve, D. E. P. Pa.
10 pāraṃkatā, B.; pāragatā, D. E.
11 sattā, B. C. Pa.

[page 051]
VAGGO II., SUTTAṂ 1. 51
bhikkhu atikkamma1 māradheyyaṃ ādicco va viro-
cati. Katamehi tīhi? Idha bhikkhave bhikkhu asekhena2
sīlakkhandhena samannāgato hoti, asekhena2 samādhik-
khandhena samannāgato hoti, asekhena2 paññakkhan-
dhena3 samannāgato hoti, imehi kho bhikkhave tīhi
dhammehi samannāgato bhikkhu atikkamma4 māradhey-
yaṃ ādicco va5 virocatīti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca,
tatthetaṃ iti vuccati:
Sīlaṃ samādhi paññā ca
yassa ete subhāvitā6 |
atikkamma7 māradheyyaṃ
ādicco va virocatīti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti8 ||10||
Vaggo paṭhamo.
Uddānaṃ.
Mūladhātu9 (50,51) atha vedanā duve (52,53)
esanā ca10 duve (54,55) āsavā11 duve (56,57) |
taṇhāto ca (58) atha māradheyyato12 (59)
vaggam-āhu paṭhamantimuttaman-ti13 ||
60. (Tik. II.1) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Tīṇi-māni14 bhikkhave puññakiriyavat-
thūni.15 Katamāni tīṇi? Dānamayaṃ puññakiriyavatthu15
sīlamayaṃ puññakiriyavatthu15 bhāvanāmayaṃ puññakiri-
yavatthu,15 imāni kho bhikkhave tīṇi puññakiriyavatthū-
nīti.15 Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:

--------------------------------------------------------------------------
1 atikkama, P. Pa.
2 asekkhena, D. E.
3 paññākkh-, D. E.
4 atikkama, B. P. Pa.
5 ca va, B.
6 sabh-, D. E.; subhāsitā, C.
7 atikkama, P. Pa.
8 Ayam-pi- only in M.
9 mūlaṃdhātū, P.; om. Pa.
10 ca om. D. E.
11 āsavā ca, B.
12 māradheyyo, C.; raveyyato, D. E.
13 -uttaman-ti, M.; the other MSS. omit ti; paṭhamantamuttamaṃ, D. E.
14 māni om. B.
15 -kiriyā-, D. E.; -kriya, M.

[page 052]
52 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
Puññam-eva so sikkheyya1
āyataggaṃ sukhindriyaṃ2 |
dānañca samacariyañca
mettacittañca bhāvaye ||
Ete dhamme bhāvayitvā
tayo sukhasamuddaye3 |
abyāpajjhaṃ sukhaṃ lokaṃ
paṇḍito upapajjatīti4 ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||1||
61. (Tik. II.2) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. {Tīṇ'imāni} bhikkhave cakkhūni. Katamāni
tīṇi? Maṃsacakkhu dibbacakkhu paññācakkhu, imāni
kho bhikkhave tīṇi cakkhūnīti. Etam-atthaṃ bhagavā
avoca, tatthetaṃ iti vuccati5:
Maṃsacakkhu dibbacakkhu6
paññācakkhu6 anuttaraṃ |
etāni tīṇi cakkhūni
akkhāsi purisuttamo7 ||
Maṃsacakkhussa8 uppādo
maggo dibbassa cakkhuno |
yato ñāṇaṃ9 udapādi
paññācakkhu10 anuttaraṃ |
yassa cakkhussa paṭilābhā
sabbadukkhā pamuccatīti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti11 ||2||

--------------------------------------------------------------------------
1 bhāveyya, C. Pa. (P. has sikkheyya).
2 sukhundriyaṃ, D. E.
3 -samuddaye, D. E. M.; -samudaye, P. Pa.; sukhadukhindriyo, C.;
-dukkhundriye, B.
4 upapaccatiti, B.; upajjhagāti, Pa. The same gāthās
occur in sutt. 22.
5 Etaṃ . . . vuccati om. B. C. Pa.
6 -cakkhuṃ, P. Pa.
7 pū-, B.
8 -cakkhuñca, C.
9 yato ca, B.; sato ca, C.; yato ca ññānaṃ, Pa.; yato saññāṇaṃ, P.
10 -cakkhuṃ, B. C.
11 Ayam-pi- only in M.

[page 053]
VAGGO II., SUTTAṂ 4. 53
62. (Tik. II.3) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Tīṇi-māni bhikkhave indriyāni. Katamāni1
tīṇi? Anaññātaññassāmītindriyaṃ2 aññindriyaṃ aññātā-
vindriyaṃ, imāni kho bhikkhave tīṇi indriyānīti. Etam-
atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Sekhassa3 sikkhamānassa
ujumaggānusārino |
khayasmiṃ paṭhamaṃ ñāṇaṃ4
tato aññā anantarā5 ||
Tato aññā6-vimuttassa
ñāṇaṃ ve7 hoti tādino |
akuppā me8 vimuttīti
bhavasaṃyojanakkhayā9 ||
Sa ve10 indriyasampanno
santo santipade rato |
dhāreti antimaṃ dehaṃ
jetvā māraṃ savāhanan-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||3||
63. (Tik. II.4) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-ara-
hatā ti me sutaṃ. Tayo me bhikkhave addhā. Katame
tayo? Atīto addhā anāgato addhā paccuppanno addhā,
ime kho bhikkhave tayo addhā ti. Etam-atthaṃ bhagavā
avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Akkheyyasaññino sattā
akkheyyasmiṃ patiṭṭhitā |

--------------------------------------------------------------------------
1 katamā, B.
2 -mitindriyaṃ all MSS., aññataññassāmitindriyaṃ, C.
3 sekkhassa, D. E.
4 yānaṃ, D. E.
5 antarā, P.; anuttarā, B. C.
6 puññā, B.
7 ce, B. C. M.
8 me om. D. E.
9 B. C. add ti. See Aṅgutt. III. 84 and sutt. 102.
10 sa ve, M; tave, D. E.; sace, B. C. P. Pa. Aa.

[page 054]
54 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
akkheyyaṃ apariññāya1
yogam-āyanti maccuno ||
Akkheyyañca pariññāya
akkhātāraṃ2 na maññati3 |
phuṭṭho vimokkho manasā
santipadam-anuttaraṃ ||4
Sa ve5 akkheyyasampanno
santo santipade rato |
saṅkhāya6 sevī dhammaṭṭho
saṅkhaṃ7 nopeti8 vedagū-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||4||
64. (Tik. II.5) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Tīṇi-māni bhikkhave duccaritāni.
Katamāni tīṇi? Kāyaduccaritaṃ vacīduccaritaṃ mano-
duccaritaṃ, imāni kho bhikkhave tīṇi duccaritānīti. Etam-
atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Kāyaduccaritaṃ katvā
vacīduccaritāni ca |
manoduccaritaṃ katvā
yañcaññaṃ9 dosasaññitaṃ10 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 appari-, D. E.; akkheyyañca pari-, C. Pa
2 akkhātāraṃ, C. M.; akkhābhāraṃ, Pa.; akkhātānaṃ,
B. D. E. P.
3 maññasi, B.; muñcati, D. E.
4 These first two gāthās occur also in the Saṃyutta-Nikāya (ed. Feer)
I. 2, 18, differing only in the last two pādas of the second gāthā.
5 sa ve by conjecture, see sutt. 62; the MSS. have sace; acce, C.
6 saṅkhāra, B.
7 sakhyaṃ, B.; saṃkhyā, C.
8 na upeti, D. E. P. Pa.
9 yañcayaṃ D. E.; yaṃ aññaṃ, Pa.; yaṃ saññaṃ, P.
10 -sañhitam, D.; -samhitaṃ, E.

[page 055]
VAGGO II., SUTTAṂ 7. 55
akatvā kusalaṃ1 kammaṃ2
katvānākusalaṃ bahuṃ |
kāyassa bhedā duppañño
nirayaṃ so3 upapajjatīti3 ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||5||
65. (Tik. II.6) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Tīṇi-māni bhikkhave sucaritāni. Ka-
tamāni tīṇi? Kāyasucaritaṃ vacīsucaritaṃ manosucari-
taṃ, imāni kho4 bhikkhave4 tīṇi sucaritānīti. Etam-atthaṃ
bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Kāyaduccaritaṃ5 hitvā6
vacīduccaritāni5 ca |
manoduccaritaṃ5 hitvā7
yañcaññaṃ8 dosasaññitaṃ9 ||
akatvākusalaṃ10 kammaṃ11
katvāna kusalaṃ bahuṃ |
kāyassa bhedā sappañño
saggaṃ so upapajjatīti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||6||
66. (Tik. II.7) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Tīṇi-māni bhikkhave soceyyāni. Ka-
tamāni tīṇi? Kāyasoceyyaṃ vacīsoceyyaṃ manosoceyyaṃ,
imāni kho bhikkhave tīṇi soceyyānīti. Etam-atthaṃ
bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Kāyasuciṃ12 vācāsuciṃ12
cetosuciṃ13-anāsavaṃ |

--------------------------------------------------------------------------
1 katvā akus-, Pa.
2 dhammaṃ, P.
3 sopapajjatīti, M.; cp. sutt. 33 and 65.
4 kh- bh-, om. B. D. E. Pa.
5 -ducar-, P. Pa.
6 gahetvā, Pa.; katvā, C.
7 gahetvā, Pa.
8 yaṃ saññaṃ, P.
9 -sañhitaṃ, D. E.
10 akatvā ak-, B. D. E. P. Pa.
11 dhammaṃ, B. C.
12 -suci, B. M. P. Pa.; -sucī, C. D. E.
13 -sucīm, D. E.

[page 056]
56 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
sucisoceyyasampannaṃ
āhu sabbapahāyinan-ti1 ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||7||
67. (Tik. II.8) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Tīṇi-māni bhikkhave moneyyāni. Ka-
tamāni tīṇi? Kāyamoneyyaṃ vacīmoneyyaṃ manomoney-
yaṃ, imāni kho bhikkhave tīṇi moneyyānīti. Etam-atthaṃ
bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati2:
Kāyamuniṃ3 vācāmuniṃ3
manomunim-anāsavaṃ |
munimoneyyasampannaṃ4
āhu niṇhātapāpakan-ti5 ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||8||
68. (Tik. II.9) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-
arahatā ti me sutaṃ. Yassa kassaci bhikkhave rāgo
appahīno doso appahīno moho appahīno, ayaṃ vuccati
bhikkhave bandho mārassa,6 {paṭimukk'assa} mārapāso,7
yathākāmakaraṇīyo ca8 pāpimato. Yassa kassaci bhik-
khave rāgo pahīno doso pahīno moho pahīno, ayaṃ vuccati
bhikkhave abandho9 mārassa,6 {omukk'assa}10 mārapāso,
na11-yathākāmakaraṇīyo ca12 pāpimato ti. Etam-atthaṃ
bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:

--------------------------------------------------------------------------
1 -pahinananti, B.; āhu sucisaṃpāpaṇanti, P. Pa.
2 Etam-atthaṃ- only in M.; but--pe-- in D. E.
3 -muniṃ, D. E.; -muni, B. M. P. Pa. (vacimuni, P.);
muṇī, C.
4 manumoneyyasampannā, D. E.
5 ninhāta-, M.; niṇhāṇa-, Aa. (aṭṭhāngamaggajalena suṭṭhu vikkhālitaṃ
pajahitapāpamalaṃ, A.); nindāta-, P. Pa.; nindita-, C. B.,
but in B. corrected into ninhāta-; niddāta, D. E.
6 mārapāsassa, C. P. Pa.
7 abaddho mārassa omukkassa mārapāso, D. E. (the same words as in
the second half of the sutta).
8 ca om. M.
9 abaddho, D. E.
10 apaṭimukkassa, B.
11 na om. D. E.
12 ca om. B. M.

[page 057]
VAGGO II., SUTTAṂ 10. 57
Yassa rāgo ca doso ca
avijjā ca virājitā |
taṃ bhāvitattaññataraṃ1
brahmabhūtaṃ tathāgataṃ |
buddhaṃ verabhayātītaṃ
āhu sabbapahāyinan-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||9||
69. (Tik. II.10) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-
arahatā ti me sutaṃ. Yassa kassaci bhikkhave bhikkhussa
vā bhikkhuniyā vā rāgo appahīno doso appahīno moho
appahīno, ayaṃ vuccati bhikkhave na2 atari3 samuddaṃ
saūmiṃ4 savīciṃ sāvaṭṭaṃ5 sagahaṃ sarakkhasaṃ. Yassa
kassaci bhikkhave bhikkhussa vā bhikkhuniyā vā rāgo
pahīno doso pahīno moho pahīno, ayaṃ vuccati bhikkhave
atari6 samuddaṃ saūmiṃ7 savīciṃ8 sāvaṭṭaṃ sagahaṃ
sarakkhasaṃ, tiṇṇo pāraṃgato9 thale tiṭṭhati brāhmaṇo10
ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati11:
Yassa rāgo ca doso ca
avijjā ca virājitā |
so-maṃ12 samuddaṃ sagahaṃ sarakkhasaṃ
ūmibhayaṃ13 duttaram14-accatāri15 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 bhāvitattha-, B.; -ññātt-, P, Pa.
2 na om. B. C. M.; Aa.
3 ātari, B.; atirīti na tiṇṇo, A.; agārī, D. E.; apara, C.; atiṇṇo, M.
4 saūmiṃ, M. C., saummiṃ, P. B., (without ṃ B. C.); om. D. E. Pa.
5 sāvajjaṃ, D. E.
6 agāri, D. E.; apara, C.
7 saūmiṃ, M. C., saummiṃ, P. Pa. B.; (without ṃ B. C.); savumi, D. E.
8 om. D. E.
9 pāragato, C. D. E. P. Pa.
10 brahm-, B. P. Pa.
11 Etam-atthaṃ- only in M.
12 so-maṃ, M.; the other MSS. so imaṃ.
13 ūmi-, B.; vūmi-, D. E.; sūmi-, M.; saūmi-, C.; ummi-, P. Pa. Aa.
14 duttaram-acc-, M.; the other MSS. duttaraṃ; dukkaraṃ, B.
15 accatāri, M. P. Pa.; -tari, B.; accagāri, D. E.; atarīti, C.

[page 058]
58 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
saṅgātigo1 maccujaho2 nirūpadhi3
pahāsi dukkhaṃ apunabbhavāya4 |
atthaṅgato so na samānam5-eti
amohayi6 maccurājan-ti brūmīti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||10||
Dutiyo vaggo.
Uddānaṃ.
Puññaṃ7 (60) cakkhu8 (61) ath-indriyā9 (62)
addhā (63) caritaṃ duve (64,65) suci10 (66) |
mune11 (67) atha rāga12 duve (68,69)
puna vaggam-āhu dutiyam-uttaman-ti13 ||
70. (Tik. III.1) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Diṭṭhā mayā bhikkhave sattā kāyaduccari-
tena samannāgatā vacīduccaritena samannāgatā manoduc-
caritena samannāgatā, ariyānaṃ upavādakā, micchādiṭṭhikā
micchādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā param-
maraṇā apāyaṃ duggatiṃ14 vinipātaṃ14 nirayaṃ14 upa-
pannā.15 Taṃ kho panāhaṃ bhikkhave nāññassa samaṇassa
vā brāhmaṇassa16 vā sutvā vadāmi: Diṭṭhā mayā bhikkhave
sattā kāyaduccaritena samannāgatā vacīduccaritena saman-

--------------------------------------------------------------------------
1 saṃgātiko, B.; saṃgāhiko, C.
2 maccuho, C.; om., D. E.
3 nirūpadhi, C. M.; nirup-, B. D. E.; nirap-, P. Pa.
4 sapuna-, B.
5 samānam, C.; samāṇam, B. Aa.; pamāṇam, D. E. M. P. Pa.,
appearing also as a second reading in A.
6 asamohayi, C.; asamohari, B.
7 paññā, B. C. D. E.
8 bhikkhu, D. E.
9 athindriyā, B.; the other MSS. atha indriyāni; B. C. P. Pa. add ca.
10 soci, M.
11 muno, M.; muna, D. E.
12 sic all MSS.
13 uttaman-ti, M.; the other MSS. omit ti.
14 Om. C.
15 uppannā, D. E.; sattā kāyaduccaritena . . . upapannā occurs again
sutt. 99.
16 brahmaṇassa, B. P. Pa.

[page 059]
VAGGO III., SUTTAṂ 2. 59
nāgatā manoduccaritena samannāgatā, ariyānaṃ upavādakā,
micchādiṭṭhikā micchādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa
bhedā param-maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ
upapannā.1 Api ca bhikkhave yad-eva sāmaṃ2 ñātaṃ2
sāmaṃ3 diṭṭhaṃ3 sāmaṃ viditaṃ tad-evāhaṃ4 vadāmi:
Diṭṭhā mayā bhikkhave sattā kāyaduccaritena samannāgatā
vacīduccaritena samannāgatā manoduccaritena saman-
nāgatā, ariyānaṃ upavādakā, micchādiṭṭhikā micchādiṭṭhi-
kammasamādānā, te kāyassa bhedā param-maraṇā apāyaṃ
duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapannā5 ti. Etam-atthaṃ
bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Micchā manaṃ6 paṇidhāya7
micchā vācaṃ abhāsiya8 |
micchā kammāni katvāna
kāyena idha puggalo ||
appassuto9 apuññakaro9
appasmiṃ idha jīvite10 |
kāyassa bhedā duppañño
nirayaṃ so10 upapajjatīti10 ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||1||
71. (Tik. III.2) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Diṭṭhā mayā bhikkhave sattā11 kāyasucari-
tena samannāgatā vacīsucaritena samannāgatā manosu-

--------------------------------------------------------------------------
1 uppannā, C. D. E.
2 sāmaññātaṃ, C. D. E.
3 Om. D. E.
4 tamevahaṃ, B.
5 uppannā, C.
6 mānaṃ, C.
7 pani-, D. E.; panī-, C.
8 abhāsiya, D. E. M. P.; abhāsiyaṃ, C.; abhāsissa, B.; micchā vāca
abhissāmīti (sic !) micchā musāvādādivasena vācaṃ bhāsitvā, A.;
see sutt. 71. Perhaps pabhāsiya?
9 appassutāpuññak-, M.; appasutāp-, P. Pa.; appayutto pu-, B. C.
(puññanaro, B.).
10 sopapajjatīti, M.
11 After sattā D. E. wrongly insert kāvassa bhedā parammaraṇā.

[page 060]
60 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO.
caritena samannāgatā ariyānaṃ anupavādakā sammādiṭ-
ṭhikā sammādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā
param-maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapannā.1 Taṃ
kho panāhaṃ2 bhikkhave nāññassa3 samaṇassa vā brāh-
maṇassa4 vā sutvā vadāmi: Diṭṭhā mayā bhikkhave sattā
kāyasucaritena samannāgatā vacīsucaritena samannāgatā
manosucaritena samannāgatā ariyānaṃ anupavādakā sam-
mādiṭṭhikā sammādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā
param-maraṇā sugatiṃ5 saggaṃ lokaṃ upapannā.6 Api ca
bhikkhave7 yad-eva sāmaṃ8 ñātaṃ8 sāmaṃ9 diṭṭhaṃ9
sāmaṃ viditaṃ tad-evāhaṃ vadāmi: Diṭṭhā mayā bhik-
khave sattā kāyasucaritena samannāgatā vacīsucaritena
samannāgatā manosucaritena samannāgatā ariyānaṃ anu-
pavādakā sammādiṭṭhikā sammādiṭṭhikammasamādānā, te
kāyassa bhedā param-maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upa-
pannā10 ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti
vuccati:
Sammā manaṃ11 paṇidhāya11
sammā vācaṃ abhāsiya12 |
sammā kammāni katvāna
kāyena idha puggalo ||
bahussuto puññakaro
appasmiṃ idha jīvite |
kāyassa bhedā sappañño13
saggaṃ so upapajjatīti14 ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||2||

--------------------------------------------------------------------------
1 uppannā, C. D. E.; uppapannā ti, B.
2 pana, B.
3 naññassa, B.
4 brahmaṇassa, B. P. Pa.
5 suggatiṃ, B.
6 uppannā, C. D. E.
7 bhikkhave om. B.; api ca yadeva bhikkhave, C.;
api ca deva bhi-, D. E.
8 sāmaññātaṃ, C. D. E.; sāmaṃ ññā-, B.
9 Om. D. E.
10 uppannā, D. E.
11 mānaṃ panī-, C.
12 abhāsiya, C. D. E. M. P. Pa.; abhāsissa, B.; see sutt. 70.
13 sabbañño, B.
14 uppajj-, Pa.; upajj-, P.

[page 061]
VAGGO III., SUTTAṂ 4. 61
72. (Tik. III.3) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-ara-
hatā ti me sutaṃ. Tisso imā bhikkhave nissaraṇiyā1
dhātuyo. Katamā tisso? Kāmānam-etaṃ nissaraṇaṃ
yad-idaṃ nekkhammaṃ, rūpānam-etaṃ nissaraṇaṃ yad-
idaṃ āruppaṃ,2 yaṃ3 kho pana kiñci bhūtaṃ saṅkhataṃ4
paṭiccasamuppannaṃ nirodho tassa nissaraṇaṃ. Imā kho
bhikkhave tisso nissaraṇiyā5 dhātuyo ti. Etam-atthaṃ
bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Kāmanissaraṇaṃ6 ñatvā
rūpānañca7 atikkamaṃ8 |
sabbasaṅkhārasamathaṃ
phusaṃ9 ātāpī10 sabbadā ||
sa ve11 sammaddaso12 bhikkhu
yato tattha13 vimuccati |
abhiññāvosito14 santo
sa ve15 yogātigo16 munī-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||3||17
73. (Tik. III.4) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā

--------------------------------------------------------------------------
1 nissaraṇiyā, B. M. P. Pa.; nissaraṇiyā ti nissaraṇapaṭisaṃyuttā, A.;
-ṇīyā, C.; nissārāṇiyā, D. E. (n, D.); nissāraṇīyā, Child. Dict.
2 ārūpaṃ, P. Pa.
3 Om. D. E.
4 asaṅkhataṃ, B. C.
5 nissāraṇiyā, D.; -āṇiyā, E.; nissaraṇadhā-, C.
6 -nissāraṇaṃ, D. E.
7 ruppo, P. Pa.
8 -kkammaṃ, P. Pa.
9 phusaṃ, M.; phusanto, A. (the MS. has sus-); phassaṃ, Pa.;
bassaṃ, P.; passam-(ātāpi), D. E.; sayaṃ, B. C
10 -ī, M.; all other MSS. -i.
11 ce, B. C. Pa.; om. P.
12 sammadaso, M.
13 yato tittha, D. E.; yathā kattha, C.
14 There is a confusion here in C. and Pa., the same piece of sutt. 73
[santa]taro ti . . . appajānanti (sic !) being inserted here
in both MSS.! abhiñña [the interpolation] ahosito santo, C.
15 ce, B. C. P. Pa.
16 -ātito, D. E.
17 The second gāthā occurs also sutt. 53 and 85.

[page 062]
62 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
ti me sutaṃ. Rūpehi bhikkhave arūpā1 santatarā,2
arūpehi nirodho santataro3 ti.4 Etam-atthaṃ bhagavā
avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Ye ca rūpūpagā sattā
ye ca arūpaṭṭhāyino5 |
nirodhaṃ appajānantā6
āgantāro7 punabbhavaṃ ||
Ye ca rūpe8 pariññāya
arūpesu9 {susaṇṭhitā} |
nirodhe ye vimuccanti
te janā maccuhāyino10 ||
Kāyena amataṃ dhātuṃ
phassayitvā11 nirūpadhiṃ12 |
upadhippaṭinissaggaṃ13
sacchikatvā anāsavo |
deseti sammāsambuddho
asokaṃ virajaṃ padan-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||4||
74. (Tik. III.5) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Tayo-me14 bhikkhave puttā santo saṃvijja-

--------------------------------------------------------------------------
1 aruppā, P. Pa.
2 santarā, C. P. Pa.
3 santaro, C. Pa.
4 cāti, B.
5 arūpavāsino, P. Pa., and C. in the interpolation mentioned before;
-gāmino, B., and C. in the proper place. The first two pādas
occur Saṃyuttanik. V. 4, 5.
6 -anti, C. (both times), and Pa. in the interpolation.
7 āgantāno, B., agandhāro, C.
8 Ye ca rūpe all MSS., but see sutt. 51 for the second and third gāthā.
9 āruppesu, D. E.; ye ca rūpesu, Pa.
10 -hārino, B.
11 phassayitvā, P. Pa.; phuss-, C.; phusay-, B. M.; phūsay-, D. E.
12 nirūpadhiṃ, M.; -dhi, the other MSS. The long ū
may be due to a wrong connexion of this word with rūpa.
13 -ppaṭi-; M., the other MSS. have -paṭi-.
14 me om. C.

[page 063]
VAGGO III., SUTTAṂ 5. 63
mānā lokasmiṃ. Katame tayo? Atijāto anujāto avajāto
ti.1 Kathañca bhikkhave putto atijāto hoti? Idha bhik-
khave puttassa mātāpitaro honti, na buddhaṃ saraṇaṃ gatā,
na dhammaṃ saraṇaṃ gatā, na saṅghaṃ saraṇaṃ gatā,
pāṇātipātā appaṭiviratā adinnādānā appaṭiviratā, kāmesu
micchācārā appaṭiviratā, musāvādā appaṭiviratā, surāme-
rayamajjapamādaṭṭhānā appaṭiviratā, dussīlā pāpadhammā,
putto ca2 nesaṃ2 hoti, buddhaṃ saraṇaṃ gato, dhammaṃ
saraṇaṃ gato, saṅghaṃ saraṇaṃ gato, pāṇātipātā paṭivi-
rato,3 adinnādānā paṭivirato,4 kāmesu micchācārā paṭivi-
rato, musāvādā paṭivirato, surāmerayamajjapamādaṭṭhānā
paṭivirato, sīlavā kalyāṇadhammo: evaṃ kho5 bhikkhave
putto atijāto hoti. -- Kathañca bhikkhave putto anujāto hoti?
Idha bhikkhave puttassa mātāpitaro honti, buddhaṃ sara-
ṇaṃ gatā, dhammaṃ saraṇaṃ gatā, saṅghaṃ saraṇaṃ
gatā, pāṇātipātā paṭiviratā, adinnādānā paṭiviratā, kāmesu
micchācārā paṭiviratā, musāvādā paṭiviratā, surāmeraya-
majjapamādaṭṭhānā paṭiviratā, sīlavanto kalyāṇadhammā,
putto pi nesaṃ hoti, buddhaṃ saraṇaṃ gato, dhammaṃ
saraṇaṃ gato, saṅghaṃ saraṇaṃ gato, pāṇātipātā paṭivi-
rato, adinnādānā paṭivirato, kāmesu micchācārā paṭivirato,
musāvādā paṭivirato, surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭi-
virato, sīlavā kalyāṇadhammo: evaṃ kho bhikkhave putto
anujāto hoti. -- Kathañca6 bhikkhave putto avajāto hoti?
Idha bhikkhave puttassa mātāpitaro honti, buddhaṃ sara-
ṇaṃ gatā, dhammaṃ saraṇaṃ gatā,7 saṅghaṃ saraṇaṃ
gatā, pāṇātipātā paṭiviratā, adinnādānā paṭiviratā, kamesu
micchācārā paṭiviratā, musāvādā paṭiviratā, surāmeraya-
majjapamādaṭṭhānā paṭiviratā, sīlavanto kalyāṇadhammā,
putto ca8 nesaṃ8 hoti, na buddhaṃ saraṇaṃ gato,9 na
dhammaṃ saraṇaṃ gato, na saṅghaṃ saraṇaṃ gato, pāṇā-
tipātā appaṭivirato, adinnādānā appaṭivirato, kāmesu mic-

--------------------------------------------------------------------------
1 ti om. D. E.
2 panesaṃ, D. E.
3 All MSS., except C. and M., add hoti.
4 D. E. add hoti.
5 kho om. P. Pa.
6 B. adds kho.
7 For dh- s- g-, P. Pa. have ||pa||
8 panesaṃ, D (ṇ). E.
9 D. E. add hoti.

[page 064]
64 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
chācārā appaṭivirato, musāvādā appaṭivirato, surāmeraya-
majjapamādaṭṭhānā appaṭivirato, dussīlo pāpadhammo:
evaṃ kho bhikkhave putto avajāto hoti.1 -- Ime kho bhik-
khave tayo puttā santo saṃvijjamānā lokasmin-ti. Etam-
atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Atijātaṃ anujātaṃ
puttam-icchanti2 paṇḍitā |
avajātaṃ na3 icchanti
yo hoti kulagandhano4 ||
Ete kho puttā lokasmiṃ
ye bhavanti upāsakā |
saddhāsīlena5 sampannā
vadaññū6 vītamaccharā |
cando abbhaghanā7 mutto8
parisāsu virocare9 ti9 ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||5||
75. (Tik. III.6) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Tayo-me bhikkhave10 puggalā santo saṃvi-
jjamānā lokasmiṃ. Katame tayo? Avuṭṭhikasamo
padesavassī sabbatthābhivassī. -- Kathañca bhikkhave pug-
galo11 avuṭṭhikasamo hoti? Idha bhikkhave ekacco puggalo
sabbesaññeva12 na12 dātā hoti, samaṇabrāhmaṇakapaṇid-
dhikavanibbakayācakānaṃ13 annaṃ pānam vatthaṃ yānaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 avajāto ti, B.
2 puttāmicch-, B. D. E.
3 na om. D. E.
4 kusajantuno, C.; A. has kulagandhano ti kulacchedako, but mentions
as another reading kuladhamsano (the MS. has kusaladh-).
5 saddā-, B.
6 -u, B. P.
7 abbhaghanā, M.; gabbha-, B.; abbhaganā, C. P. Pa.; abbhagaṇā ti
abbhasaṃghātā, A.; vabbhasanā, D. E.
8 putto, M.
9 virocaye ti, C.; virocati, D. E. Pa.
10 bh- om. B.
11 p- om. B. C. P.
12 na sabbesaññeva, B.
13 -kapaṇaddhika-, M.; -brahmaṇaddhika-, B.

[page 065]
VAGGO III., SUTTAṂ 6. 65
mālāgandhavilepanaṃ1 seyyāvasathapadīpeyyaṃ,1 evaṃ
kho bhikkhave puggalo avuṭṭhikasamo hoti. -- Kathañca
bhikkhave puggalo padesavassī hoti? Idha bhikkhave
ekacco puggalo ekaccānaṃ dātā hoti, ekaccānaṃ na dātā
hoti,2 samaṇabrāhmaṇakapaṇiddhikavanibbakayācakānaṃ3
annaṃ pānaṃ vatthaṃ yānaṃ mālāgandhavilepanaṃ4
seyyāvasathapadīpeyyaṃ,5 evaṃ kho bhikkhave puggalo6
padesavassī hoti. -- Kathañca bhikkhave puggalo7 sabba-
tthābhivassī hoti? Idha bhikkhave ekacco puggalo sab-
besaṃ8 deti, samaṇabrāhmaṇakapaṇiddhikavanibbakayā-
cakānaṃ9 annaṃ pānaṃ vatthaṃ yānaṃ mālāgandhavile-
panaṃ10 seyyāvasathapadīpeyyaṃ,5 evaṃ kho bhikkhave
puggalo7 sabbatthābhivassī hoti. -- Ime kho bhikkhave tayo
puggalā santo saṃvijjamānā lokasmin-ti. -- Etam-atthaṃ
bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Na samaṇe na brāhmaṇe
na kapaṇiddhike na vanibbake11 |
laddhāna12 saṃvibhājeti13

--------------------------------------------------------------------------
1 A. has: mālā ti . . . gandhan-ti . . . vilepanan-ti . . .
seyyā ti . . . āvasathan-ti . . . p-; -gandhaṃ vi-, B.;
-dīpayaṃ, B.; patipayan-ti, Aa.
2 hoti om. D. E. P. Pa.
3 -kapaṇaddhika-, M.; -brahmaṇakapaṇaddh-, B.;
-brahmaṇapaṇa adhika, P. Pa.
4 -gandhaṃ vi-, D. E.
5 -vasathaṃ pa-, D. E.; -thadipayaṃ, B.
6 p- om. C.
7 p- om. B. C.
8 M. adds va.
9 -brahmaṇa-, B. Pa.; -kapaṇaddhika-, B. M.
10 -gandhaṃ vi-, C.
11 P. Pa. omit all negations; samaṇabrahmaṇakap-, Pa.;
na samaṇabrāhmaṇe, D. E.; kapaṇaddhike, B.;
kapaṇaddhikavanibbake, M.
12 laddāna, B.; laddhānaṃ, C.; saddhāna, D. E.
13 -bhājeti, C.; -bhajeti, M.; -bhajati, P. Pa.; -bhajjati, D. E.;
-rājati, B.

[page 066]
66 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
annaṃ pānañca bhojanaṃ |
taṃ ve1 avuṭṭhikasamo ti
āhu naṃ purisādhamaṃ2 ||
Ekaccānaṃ na dadāti3
ekaccānaṃ pavecchati4 |
taṃ5 ve6 padesavassīti7
āhu medhāvino janā ||
Subhikkhavāco8 puriso
sabbabhūtānukampako |
āmodamāno pakireti
detha dethā-ti bhāsati ||
Yathāpi9 megho thanayitvā10
gajjayitvā11 pavassati |
thalaṃ ninnañca pūreti
abhisandanto12 vārinā13 |
evam-eva idh-ekacco
puggalo hoti tādiso ||
Dhammena saṃharitvāna14
uṭṭhānādhigataṃ dhanaṃ |

--------------------------------------------------------------------------
1 ce, B.; om. P. Pa.
2 naṃ sādhamaṃ, D. E.; purisādhammaṃ, B. C. P.; Pa. corrupt.
3 dātāti, D. E.
4 pavaccheti, B.; -vedhati, C.; -vedati, Pa.
5 etaṃ, C. Pa.
6 ce, B.
7 parassavassiti, Pa.
8 -vāco, B. M. A.; -vevo, C.; -vāso, P.; subhikkhacevāho, D. E. A.
mentions a second reading subhikkhavassī.
9 yathābhi, C.
10 dhan-, C.
11 tajjayitvā, D. E.; vijjayitvā, A.; B. and C. omit gajj-, but B.
inserts pathavī, C. paṭhavi, after megho.
12 abhisanto, C.
13 va vārinā, B. M.; pa vārinā, C.; parivāri, D. E.
14 saṃharitvā, B.; saṃhayitvāna, P.

[page 067]
VAGGO III., SUTTAṂ. 7. 67
tappeti annapānena
sammā satte vanibbake1 ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||6||
76. (Tik. III.7) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Tīṇi-māni bhikkhave sukhāni patthaya-
māno sīlaṃ rakkheyya paṇḍito. Katamāni tīṇi? Pasaṃsā
me āgacchatū-ti sīlaṃ rakkheyya paṇḍito, bhogā me uppaj-
jantū2-ti sīlaṃ rakkheyya paṇḍito, kāyassa bhedā param-
maraṇā sugatiṃ3 saggaṃ lokaṃ upapajjissāmīti4 sīlaṃ
rakkheyya paṇḍito. Imāni kho bhikkhave tīṇi sukhāni
patthayamāno sīlaṃ rakkheyya paṇḍito ti.5 Etam-atthaṃ
bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Sīlaṃ rakkheyya medhāvī6
patthayāno tayo sukhe |
pasaṃsaṃ7 vittalābhañca8
pecca sagge pamodanaṃ9 ||
Akaronto pi ce pāpaṃ
karontam-upasevati |
saṃkiyo10 hoti pāpasmiṃ
avaṇṇo cassa rūhati ||
Yādisaṃ kurute mittaṃ
yādisaṃ cupasevati11 |

--------------------------------------------------------------------------
1 sammā vatte, D. E.; sabbasatte, P. Pa.; samā patte,
M.; panibbake, P.; manibb-, Pa. B. is corrupt here,
combining two different readings: tapp- ann- | sammā patteti
annapāṇena | samā satte vakippake ti | For the last three
gāthās cp. Kosala-Saṃyutta (ed. Feer) III. 3, 4, 17.
2 upapajj-, B. E. M.
3 sugati, P.; suggati, Pa.
4 uppajj-, C. E.
5 Om. P. Pa.
6 -vi, all MSS except E.
7 pasaṃsi, B. C.
8 vitta-, E. P. Pa. and A. (dhanalābhaṃ bhoguppatti); citta, D.;
vitti-, B. C. M.
9 ca modanaṃ, D. E.
10 santiyo, D. E.
11 yādisañcupa-, P. Pa.; -ṃ vupas-, M.; yādisaṃmupa-, C.; -ṃmapa-, E.;
-mmapa-, D.

[page 068]
68 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
sa ve1 tādisako hoti
sahavāso2 hi3 tādiso ||
Sevamāno sevamānaṃ
samphuṭṭho samphusaṃ4 paraṃ |
saro {diḍḍho}5 kalāpaṃ va
alittam-upalimpati6 |
upalepabhayā7 dhīro8
neva pāpasakhā9 siyā ||
Pūtimacchaṃ kusaggena
yo naro upanayhati10 |
kusā pi pūti vāyanti
evaṃ bālūpasevanā ||
Tagarañca11 palāsena
yo naro upanayhati10 |
pattā pi surabhi12 vāyanti
evaṃ dhīrūpasevanā ||
Tasmā palāsapuṭasseva13
ñatvā {sampākam}14-attano |
asante nupaseveyya

--------------------------------------------------------------------------
1 ce, B. C. M.
2 sahāvāyo, B.; sabhāvāso, D. E.
3 pi, B. C. M.
4 saṃphusi, B.; -phusī, C.
5 Perhaps diddho (poisoned) was the original reading.
6 amulilittappati, D. E. (syllables transposed)
7 upalimpa-, P. M.; upalepatayā, P.; -tiyā, Pa.; uppalepatitā, C.
8 vāri (sic !), C.
9 -sukhā, D. E.
10 upaneyhati, B. P. Pa.
11 tagg-, B. M. P. Pa.
12 surabhiṃ, B.
13 palāsapuṭasseva only M. and A.; malapuṭasseva, P.; in Pa.
the last gāthā is omitted, mūlamuṭṭasseva, B.; phalamudasseva, C.;
pattapuṭasseva (which suits the metre better), D. E.
14 saṃpātam, M. P. and A.; saṃpākam, B. D. E.; sapākam, C.

[page 069]
VAGGO III., SUTTAṂ 9. 69
sante seveyya paṇḍito |
asanto nirayaṃ nenti
santo pāpenti suggatin-ti1 ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||7||
77. (Tik. III.8) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ. Bhindantāyaṃ2 bhikkhave kāyo, viñ-
ñāṇaṃ virāgadhammaṃ,3 sabbe upadhī4 aniccā dukkhā
vipariṇāmadhammā ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tat-
thetaṃ iti vuccati5:
Kāyañca bhindantaṃ6 ñatvā
viññāṇañca {virāgikaṃ}7 |
upadhīsu bhayaṃ disvā
jātimaraṇam-ajjhagā8 |
saṃpatvā paramaṃ santiṃ9
kālaṃ kaṅkhati10 bhāvitatto11 ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti12 ||8||
78. (Tik. III.9) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-

--------------------------------------------------------------------------
1 sugatin-ti, B. P.
2 bhindantāyaṃ, M.; bhinnoyaṃ, B. C.; bhidarāyaṃ, D. E.
(see the Uddāna, and cp. skr. bhidura); bhirūayaṃ, P.;
bhirubhayaṃ, Pa. A. mentions two readings (bhindantāyaṃ
and bhidurāyaṃ?), but the MS. is corrupt here (Piṇḍāyan-ti
piṇḍato ayaṃ kāyo ti . . . bhiru bhedanasīlo . . . tinnarāyanti
pi pāṭho); the explanation is bhedanasīlo.
3 virāgadh-, B. A.; virāgūdh-, M. D. E.; virāgudh-, C. P.;
see the gāthā.
4 -ī, only M.; all other MSS. -i.
5 Etam- only in M.
6 bhindantaṃ, only M.; bhindanaṃ, B. P. Pa. D. E.; bhinnaṃtaṃ, C.
7 virāguṇaṃ, C. P.; -naṃ, B. M. Pa.; pabhaṃguṇaṃ, D. E.
8 ajjagā, M.
9 santi, D. E. P. A.; santaṃ, B. C. M. Pa.
10 kāla saṃkhati, D. E.
11 -atto, D. E. M.; -attho, B. C. P. Pa.
12 Ayam- only in M.

[page 070]
70 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
arahatā ti me sutaṃ. 1Dhātuso2 bhikkhave sattā sat-
tehi3 saddhiṃ3 saṃsandanti samenti, hīnādhimuttikā
sattā hīnādhimuttikehi sattehi saddhiṃ saṃsandanti
samenti, kalyāṇādhimuttikā sattā kalyāṇādhimuttikehi
sattehi saddhiṃ saṃsandanti samenti. Atītam-pi bhik-
khave addhānaṃ dhātuso sattā sattehi saddhiṃ saṃsan-
diṃsu samiṃsu, hīnādhimuttikā sattā hīnādhimuttikehi
sattehi saddhiṃ saṃsandiṃsu samiṃsu, kalyāṇādhimut-
tikā sattā kalyāṇādhimuttikehi sattehi saddhiṃ saṃsan-
diṃsu samiṃsu. Anāgatam-pi bhikkhave addhānaṃ
dhātuso-va4 sattā sattehi3 saddhiṃ3 saṃsandissanti
samessanti5: hīnādhimuttikā sattā hīnādhimuttikehi
sattehi saddhiṃ saṃsandissanti samessanti,5 kalyāṇādhi-
muttikā sattā kalyāṇādhimuttikehi sattehi saddhiṃ saṃsan-
dissanti samessanti.5 Etarahi pi3 bhikkhave paccuppannaṃ
addhānaṃ dhātuso-va sattā sattehi3 saddhiṃ3 saṃsan-
danti samenti: hīnādhimuttikā sattā hīnādhimuttikehi
sattehi saddhiṃ saṃsandanti samenti, kalyāṇādhimuttikā
sattā kalyāṇādhimuttikehi sattehi saddhiṃ saṃsandanti
samentīti.6 Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti
vuccati7:
Saṃsaggā vanatho8 jāto
asaṃsaggena chijjati9 |

--------------------------------------------------------------------------
1 I follow M. which alone has first the general remark without
reference to time, after that the three pieces Atītampi . . .,
Anāgatam-pi . . ., Etarahi pi . . . . All other MSS. omit
the piece Atītam-pi, D. E. completely, but the other MSS.
insert parts of it into the general remark: B. C. insert
atīte pi before the first bhikkhave, and addhānaṃ after it;
Pa. inserts after the first samenti: atitaṃ pi bhikkhave
addhānaṃ | dhātuso | pa[hinādhimuttikā]; P. inserts after
the first samenti: atitaṃ pi bhikkh- addh- dhāt- va sattā
saṃsandanti samenti [hinādhim-].
2 Dhātuso va, D. E.
3 om. D. E. P. Pa.
4 va om. M.; dhātuyo va, E.; dhātuso yāva, D.
5 samissanti, B. M.
6 samenti, C. D. E. P. Pa.
7 Etam- only in M.
8 vanato, B. C. P. Pa.
9 bhijjati, B.

[page 071]
VAGGO III., SUTTAṂ 10. 71
parittaṃ1 dārum2-āruyha
yathā sīde mahaṇṇave |
evaṃ kusītam3-āgamma
sādhujīvī4 pi5 sīdati ||
Tasmā taṃ parivajjeyya
kusītaṃ hīnavīriyaṃ6 |
pavivittehi7 ariyehi
pahitattehi jhāyibhi8 |
niccaṃ āraddhaviriyehi9
paṇḍitehi sahā vase ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti10 ||9||
79. (Tik. III.10) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-
arahatā ti me sutaṃ.11 Tayo-me bhikkhave dhammā se-
khassa12 bhikkhuno parihānāya saṃvattanti. Katame
tayo? Idha bhikkhave sekho13 bhikkhu kammārāmo hoti
kammarato14 kammārāmatam-anuyutto, bhassārāmo hoti
bhassarato bhassārāmatam-anuyutto, niddārāmo hoti
niddārato niddārāmatam-anuyutto. Ime kho bhikkhave
tayo dhammā sekhassa12 bhikkhuno parihānāya saṃvat-
tanti. Tayo-me bhikkhave dhammā sekhassa12 bhikkhuno
aparihānāya saṃvattanti. Katame tayo? Idha bhikkhave
sekho13 bhikkhu na kammārāmo hoti na kammarato15 na
kammārāmatam-anuyutto, na bhassārāmo hoti na bhassa-
rato16 na bhassāramatam-anuyutto, na niddārāmo hoti na

--------------------------------------------------------------------------
1 paritta, C.
2 dāruṃ, B; dāru, C.
3 kusītaṃ, B; (i); C.
4 -jīvī, M.; -jīvi, C. D. E. P. Pa.; -jivi, B.
5 pi, M. P. Pa. A; pa s-, C.; sa s-, D. E. (in E. converted into pa);
saṃs-, B.
6 -vīriyaṃ, C. D. E. M.; -viriyaṃ, B. P. Pa.
7 vivittehi, B; pavicittehi, D. E.
8 jhāyibhi, M.; jjhāyibhi, B. P. Pa.; jhāyihi, C. D. E.
9 -viriy-, all MSS.
10 Ayam- only in M.
11 Vuttaṃ- only in M.
12 sekkhassa, D. E.
13 sekkho, D. E.
14 -ārato, B.
15 -ārato, B. P. Pa
16 -ārato, Pa.

[page 072]
72 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
niddārato na niddārāmatam-anuyutto. Ime kho bhikkhave
tayo dhammā sekhassa1 bhikkhuno aparihānāya saṃvat-
tantīti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuc-
cati2:
Kammārāmo bhassarato
niddārāmo ca uddhato3 |
abhabbo tādiso bhikkhu
phuṭṭhuṃ4 sambodhim-uttamaṃ ||
Tasmā hi appakicc-assa
appamiddho anuddhato5 |
bhabbo so tādiso bhikkhu
phuṭṭhuṃ4 sambodhim-uttaman-ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti6 ||10||
Tatiyo vaggo.
Uddānaṃ
Dve diṭṭhi (70,71) nissaraṇaṃ (72) rūpaṃ (73)
putto (74) avuṭṭhikena (75) ca |
sukhā (76) ca7 bhindanā8 (77) dhātu (78)
parihānena (79) te dasā-ti ||
80. (Tik. IV.1) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ.9 Tayo-me bhikkhave akusala vitakkā.10 Katame
tayo? Anavaññattipaṭisaṃyutto11 vitakko, lābhasakkāra-
silokapaṭisaṃyutto12 vitakko, parānuddayatāpaṭisaṃyutto13
vitakko. Ime kho bhikkhave tayo akusalavitakkā14

--------------------------------------------------------------------------
1 sekkhassa, D. E.
2 Etam- only in M.
3 uddato, B
4 phuṭṭhuṃ, M.; phuṭṭhaṃ, B. P. Pa.; puṭṭhaṃ, C. D. E., cp. sutt. 34.
5 anandhato, D. E.
6 Ayam- only in M.
7 va, C.; pa, D. E.
8 bhindanā, B. C. M.; bhidurā, D. E.; bhirudā, P. Pa.
9 Vuttaṃ- only in M.
10 akusalā vi-, D. E.
11 -saññutto, P. Pa.; -saṃñutto, D. E.
12 -saññutto, P. Pa.
13 parānudayatā-, B. M. P.; -tāya, Pa.; -saññutto, P. Pa.
14 akusalā vi-, D. E. M. Pa.

[page 073]
VAGGO IV., SUTTAṂ 2. 73
ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuc-
cati1:
Anavaññattisaṃyutto2
lābhasakkāragāravo |
sahanandi3 amaccehi4
ārā saṃyojanakkhayā ||
Yo ca putte pasuṃ hitvā5
vivāso6 saṅgahāni7 ca |
bhabbo so tādiso8 bhikkhu
phuṭṭhuṃ9 sambodhim-uttaman-ti ||1||
81. (Tik. IV.2) Diṭṭhā mayā bhikkhave sattā sakkārena
abhibhūtā pariyādinnacittā kāyassa bhedā param-maraṇā
apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapannā10; diṭṭhā
mayā bhikkhave sattā asakkārena abhibhūtā pariyādinna-
cittā kāyassa bhedā param-maraṇā apāyaṃ duggatiṃ11 vini-
pātaṃ nirayaṃ12 upapannā; diṭṭhā mayā bhikkhave sattā
sakkārena ca asakkārena ca tadubhayena abhibhūtā pariyā-
dinnacittā kāyassa bhedā param-maraṇā apāyaṃ duggatiṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 Etam- only in M.
2 -saññutto, D. P. Pa.; -ṃññ-, C.; -ṃñ-, E.
3 sahanandi, D. E. M. P. Pa.; -nanti, B.; samānanti, C.
4 amacceti, C.
5 putta, M. Aa.; yo ca pasuṃ bhitvā, D. E.
6 vivāhe, D. E. M. P.
7 saṅgahāni, B. C.; santahāni, E.; santāh-, D.; saṅghaṃ hāni,
P. Pa.; saṃharāni, M. A. mentions different readings,
but the MS. is corrupt here; A seems to take the word as
an acc. plur. (= “parikkhārāṇi”), but I think it is the
nom. sg. of a compound saṅga-hāni.
8 abhabbo tādiso, C.
9 phuṭṭhuṃ, M.; phuṭṭhaṃ, B. P. Pa.; puṭṭhaṃ, C. D. E.; see sutt. 34.
10 uppannā, D. E. always in this sutta.
11 P. Pa. omit nearly always the ṃ of duggatiṃ in this sutta.
12 niriyaṃ, B. P. Pa. here and repeatedly in this sutta.

[page 074]
74 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
vinipātaṃ nirayaṃ upapannā.1 Taṃ kho panāhaṃ bhik-
khave na aññassa2 samaṇassa vā brāhmaṇassa3 vā sutvā
vadāmi: 4Diṭṭhā mayā bhikkhave sattā sakkārena abhi-
bhūtā pariyādinnacittā kāyassa bhedā param-maraṇā
apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapannā; diṭṭhā
mayā bhikkhave sattā asakkārena abhibhūtā pariyādinna-
cittā kāyassa bhedā param-maraṇā apāyaṃ duggatiṃ
vinipātaṃ nirayaṃ upapannā; diṭṭhā mayā bhikkhave sattā
sakkārena ca asakkārena ca tadubhayena abhibhūtā pariyā-
dinnacittā kāyassa bhedā param-maraṇā apāyaṃ duggatiṃ
vinipātaṃ nirayaṃ upapannā. Api ca bhikkhave yad-eva
me sāmañ-ñātaṃ5 sāmaṃ diṭṭhaṃ sāmaṃ viditaṃ tad-
evāhaṃ vadāmi: Diṭṭhā mayā bhikkhave sattā sakkārena
abhibhūtā pariyādinnacittā kāyassa bhedā param-maraṇā
apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapannā; diṭṭhā
mayā bhikkhave sattā asakkārena abhibhūtā pariyādinna-
cittā kāyassa bhedā param-maraṇā apāyaṃ duggatiṃ
vinipātaṃ nirayaṃ upapannā; diṭṭhā mayā bhikkhave sattā
sakkārena ca asakkārena ca tadubhayena abhibhūtā pari-
yādinnacittā kāyassa bhedā param-maraṇā apāyaṃ dugga-
tiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapannā ti.
Yassa sakkarīyamānassa6
asakkārena cūbhayaṃ |
samādhi na vikampati7
{appamāṇavihārino}8 ||
taṃ9 jhāyinaṃ9 sātatikaṃ10

--------------------------------------------------------------------------
1 uppannā ti, D, E,; C. omits the third diṭṭhā . . . upapannā.
2 nāññassa, M.
3 brahm-, B. P. Pa.
4 M. omits the whole second repetition of Buddha's teaching.
5 yadevassa me sāmaṃ ñātaṃ, P. Pa.
6 sakkarīy-, D.; -iy-, E. M.; sakkāriy-, B. C.; sakkārey-, P. Pa.
7 samādhinā vi-, B. C.; vikamati, C.; samādinna
vikappati, P. Pa.
8 apamāda-, P.; appamāna-, D. E.; apamāṇa-, Pa.
9 tajjhāyinaṃ, P. Pa.; -anaṃ, C.
10 sātatiyaṃ, M.; sācārikaṃ, C. P. Pa.; bhāsatiyaṃ, B.

[page 075]
VAGGO IV., SUTTAṂ 3. 75
sukhumadiṭṭhivipassakaṃ1 |
upādānakkhayārāmaṃ2
āhu sappuriso itīti ||2||
82. (Tik. IV.3) Tayo-me bhikkhave devesu devasaddā
niccharanti samayā samayaṃ upādāya. Katame tayo?
Yasmiṃ3 bhikkhave samaye ariyasāvako kesamassuṃ
ohāretvā4 kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagā-
riyaṃ5 pabbajjāya ceteti, tasmiṃ bhikkhave6 samaye
devesu devasaddo niccharati: Eso ariyasāvako mārena7
saddhiṃ saṅgāmāya cetetīti. Ayaṃ bhikkhave paṭhamo
devesu devasaddo niccharati samayā samayaṃ upādāya.
Puna ca paraṃ bhikkhave yasmiṃ samaye ariyasāvako
sattannaṃ bodhipakkhiyānaṃ8 dhammānaṃ bhāvanānu-
yogam-anuyutto viharati, tasmiṃ bhikkhave samaye devesu
devasaddo niccharati: Eso ariyasāvako mārena7 saddhiṃ
saṅgāmetīti. Ayaṃ9 bhikkhave dutiyo devesu devasaddo
niccharati samayā samayaṃ upādāya. Puna ca paraṃ
bhikkhave yasmiṃ samaye ariyasāvako āsavānaṃ khayā
anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ10 diṭṭhe-va dhamme
sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati, tasmiṃ
bhikkhave samaye devesu devasaddo niccharati: Eso
ariyasāvako vijitasaṅgāmo, tam-eva saṅgāmasīsaṃ abhi-
vijiya11 ajjhāvasatīti. Ayaṃ bhikkhave tatiyo devesu
devasaddo niccharati samayā samayaṃ upādāya. Ime
kho bhikkhave tayo devesu devasaddā niccharanti samayā
samayaṃ upādāyā12-ti.

--------------------------------------------------------------------------
1 sukhumaṃ di-, B. C. D. E. P. M. , diṭṭhipassakaṃ, B.;
sukhadiṭṭhivip-, Pa.
2 upādānakha-, D. E. M.; upādānaṃ, B. C.; upādānākkha-, P. Pa.
3 yampi, B.
4 ohāyāpetvā, B.
5 anāg-, B. Pa.
6 bhi-, only in M.
7 mānena, C.
8 A. mentions -pakkhikānaṃ as another reading. For the whole
passage cp. sutt. 97.
9 ayampi, D. E.
10 Om. B. For the whole passage cp. sutt. 97, and
Puggalapaññatti III. 1.
11 -vijaya, P. Pa.; -vijjhiya, C.; -vijjhaya, B.
12 Ime kho . . . upādāya, om. D. E.

[page 076]
76 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
Disvā1 vijitasaṅgāmaṃ
sammāsambuddhasāvakaṃ2 |
devatā pi namassanti
mahantaṃ vītasāradaṃ ||
Namo te purisājañña3
yo tvaṃ dujjayam-ajjhabhū4 |
jetvāna maccuno senaṃ5
vimokkhena anāvaraṃ6 ||
Iti hetaṃ namassanti
devatā pattamānasaṃ7 |
tañhi tassa namassanti
yena maccuvasaṃ vaje ti ||3||
83. (Tik. IV.4) Yadā bhikkhave devo devakāyā
cavana-dhammo hoti pañca8 pubbanimittāni pātu-
bhavanti: mālā9 milāyanti, vatthāni kilissanti, kacchehi
sedā muccanti,10 kāye11 dubbaṇṇiyaṃ okkamati,12 sake
devo13 devāsane nābhiramatīti.14 Taṃ-enaṃ15 bhikkhave
devā16 cavanadhammo ayaṃ devaputto ti iti viditvā tīhi
vācāhi anumodanti:17 Ito bho sugatiṃ gaccha, sugatiṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 disvā ca, P. Pa.
2 -sambuddhassa sāvakaṃ, D.
3 -ññaṃ, D. E.; pūrisajaññā, B.
4 ajjhabhū, M. and A.; ajjhabhi, P. Pa.; ajjhaguṃ, C.;
tvaṃ nudujjamaccagū, B.; tvā dujjayamajjayi, D. E.
5 jetvā manobhuno senaṃ, M.
6 anāvaraṃ, M. P. and A. (aññehi āvarituṃ paṭisedhetuṃ
asakkuneyyattā); anāsavaṃ, C. D. E.; anāsavā, B.
(a second reading: vocative anāsava?).
7 sattamānasaṃ, C.; sattām-, B.
8 pañcassa, B. M. P. Pa.
9 mālāni, B. C.
10 muñcanti, D. E., MS. of the Comm.
11 kāya, D. E.
12 -anti, C. D. E.
13 Om. C.
14 iti om. D. E.
15 tamenaṃ, B.; tamena, P.; tame, D. E.; katamo, C. Pa.
16 devo, C. D. E.
17 anumodenti, B. C. M.

[page 077]
VAGGO IV., SUTTAṂ 4. 77
gantvā suladdhalābhaṃ1 labha,1 suladdhalābhaṃ2 la-
bhitvā suppatiṭṭhito bhavāhīti.3 Evaṃ vutte aññataro
bhikkhu bhagavantaṃ etad-avoca: Kinnu4 kho bhante
devānaṃ sugatigamanasaṅkhātaṃ,5 kiñca6 bhante devā-
naṃ suladdhalābhasaṅkhātaṃ,5 kiṃ pana bhante devānaṃ
suppatiṭṭhitasaṅkhātan5-ti? Manussattaṃ kho bhikkhave7
devānaṃ sugatigamanasaṅkhātaṃ.5 Yaṃ manussabhūto
samāno tathāgatappavedite dhammavinaye saddhaṃ8
paṭilabhati, idaṃ kho bhikkhave9 devānaṃ suladdhalābha-
saṅkhātaṃ.5 Sā kho panassa saddhā niviṭṭhā10 hoti, mūla-
jātā patiṭṭhitā, daḷhā asaṃhāriyā samaṇena vā brāhmaṇena11
vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ,12
idaṃ kho bhikkhave9 devānaṃ suppatiṭṭhitasaṅkhātan5-ti.
Yadā devo devakāyā
cavati āyusaṅkhayā5 |
tayo saddā niccharanti
devānaṃ anumodataṃ13 ||
Ito bho sugatiṃ14 gaccha
manussānaṃ sahavyataṃ15 |
manussabhūto16 saddhamme
labha saddhaṃ anuttaraṃ ||
17 te saddhā {niviṭṭhā'ssa}18
mūlajātā patiṭṭhitā |

--------------------------------------------------------------------------
1 Om. C. Pa.; su suggati gantā laddhaṃ lābhaṃ, B.(without labha).
2 suladdhaṃ l-, B.
3 bhagavāhīti, B.; bhavāhi, C.
4 kiṃ nu, B. M. P. Pa.
5 -saṃkh-, C. D. E.
6 kiñca, M.; kiñci, C. D. E. P. Pa.; kicci, B.
7 bhikkhu, B. C. M. P.
8 saddaṃ, B.; saccaṃ, C.
9 bhikkhu, M.
10 nividdhā, B.
11 brahm-, B. P. Pa.
12 lokasminti, B. C. M.
13 anumodayaṃ, B. C. M.
14 suggati, P.
15 sahabyataṃ, B. C. M. P. Pa.
16 -bhūte, B. C.
17 so, D. E.; yā, C.
18 niviṭṭhassā ti niviṭṭhā bhaveyya, A.; jiviṭṭhassa, D. E.

[page 078]
78 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
yāvajīvaṃ asaṃhīrā
saddhamme suppavedite ||
Kāyaduccaritaṃ hitvā
vacīduccaritāni ca |
manoduccaritaṃ hitvā
yañcaññaṃ dosasaññitaṃ1 ||
Kāyena kusalaṃ katvā
vācāya kusalaṃ bahuṃ |
manasā kusalaṃ katvā
appamāṇaṃ nirūpadhi2 ||
tato opadhikaṃ3 puññaṃ
katvā dānena taṃ bahuṃ |
aññe pi macce saddhamme
brahmacariye nivesaye4 ||
imāya anukampāya
devā devaṃ yadā5 vidū |
cavantaṃ6 anumodanti7
ehi deva punappunan-ti8 ||4||
84. (Tik. IV.5) Tayo-me puggalā loke uppajjamānā
uppajjanti bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukam-
pāya,9 atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katame
tayo? Idha bhikkhave tathāgato loke uppajjati arahaṃ,
sammāsambuddho, vijjācaraṇasampanno, sugato, lokavidū,

--------------------------------------------------------------------------
1 sañhitaṃ, D. E. M.; saṃh-, B. Cp. sutt. 31.
2 Without ṃ all MSS.; only A. has nirupadhin-ti;
nirūpadhi with ū, C. D. E. M.
3 opadhikaṃ, C. M. P. A.; upadhikaṃ, D. E. Pa.;
upadhitaṃ, B.; Pa. has a corrupt word (opadhikaṃ?)
before it: tato vomaddamupadhikaṃ.
4 nivesaye, B. C.; nivesaya, D. E.; nivesayaṃ, Pa. (P.?).
5 sadā, C.
6 cavanaṃ, D. E.
7 anumodenti, C. M.
8 punapu-, P. Pa.; punapunn-, B.; ehi nehiva, D. E.
9 -kampakāya, D. E.

[page 079]
VAGGO IV., SUTTAṂ 5. 79
anuttaro purisadammasārathi, satthā devamanussānaṃ,
buddho, bhagavā.1 So dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ
majjhe kalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ, sātthaṃ2 savyañ-
janaṃ3 kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ
pakāseti. Ayaṃ bhikkhave paṭhamo puggalo loke uppaj-
jamāno uppajjati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokā-
nukampāya, atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ.
Puna ca paraṃ bhikkhave tass-eva satthu sāvako arahaṃ
hoti khīṇāsavo vusitavā katakaraṇīyo, ohitabhāro anup-
pattasadattho parikkhīṇabhavasaṃyojano sammadaññā-
vimutto.4 So5 dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ majjhe
kalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ, sātthaṃ2 savyañjanaṃ6
kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāseti.
Ayam-pi bhikkhave dutiyo puggalo loke uppajjamāno
uppajjati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukam-
pāya, atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Puna
ca paraṃ7 bhikkhave tass-eva satthu sāvako sekho8 hoti
pāṭipado bahussuto sīlavatūpapanno.9 So pi dhammaṃ
deseti ādikalyāṇaṃ majjhe kalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ,
sātthaṃ2 savyañjanaṃ10 kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ
brahmacariyaṃ pakāseti. Ayam-pi bhikkhave tatiyo pug-
galo loke uppajjamāno uppajjati bahujanahitāya bahujana-
sukhāya lokānukampāya, atthāya hitāya sukhāya devama-
nussānaṃ.11 Ime kho bhikkhave tayo puggalā loke uppaj-
jamānā uppajjanti bahujanahitāya bahujanasukhāya lokā-
nukampāya, atthāya hitāya sukhāya devamanussānan-ti12.
Satthā hi loke paṭhamo mahesi
tass-anvayo sāvako bhāvitatto |

--------------------------------------------------------------------------
1 bhagavā ti, D. E.
2 satthaṃ, M. P., the second time also Pa.
3 -byañj-, B. M. P. Pa.
4 sammād-, B. P. Pa.
5 yo, C.
6 -byañj- B. C. M. Pa.
7 punacaraṃ, P. Pa.
8 sekkho, D. E.
9 -vatupap-, B. P.
10 -byañj-, B. C. M. P. Pa.
11 -manussānan-ti, D. E.
12 C. omits the last piece (Ime . . . -manussānan-ti), but wrongly
adds: uppajjamāno uppajjati.

[page 080]
80 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
athāparo pāṭipado pi sekho1
bahussuto sīlavatūpapanno2 ||
Ete tayo devamanussaseṭṭhā3
pabhaṃkarā4 dhammam-udīrayantā5 |
apāvuṇanti6 amatassa dvāraṃ
yogā pamocenti7 bahujanaṃ8 te8 ||
Ye satthavāhena9 anuttarena
sudesitaṃ maggam-anukkamanti10 |
idh-eva dukkhassa karonti antaṃ
ye appamattā sugatassa sāsane ti ||5||
85. (Tik. IV.6) Asubhānupassī bhikkhave kāyasmiṃ
viharatha, ānāpānasati11 ca vo12 ajjhattaṃ parimukhaṃ
sūpaṭṭhitā13 hotu,14 sabbasaṃkhāresu aniccānupassino viha-
ratha.15 Asubhānupassīnaṃ bhikkhave kāyasmiṃ vihara-
taṃ16 yo subhāya dhātuyā rāgānusayo so pahīyati.17 Ānā-
pānasatiyā18 ajjhattaṃ parimukhaṃ sūpaṭṭhitāya19 ye

--------------------------------------------------------------------------
1 sekkho, D. E.
2 -upap-, B.
3 -manussā s-, B. D. E.
4 pabhaṅk-, B. M. P. Pa.
5 udirayantā, M.; -īriyanto, D. E.; -udissayanto, C.; -unidissayanto,
B.; -udidassanto, P.; udidaṃssanto, Pa.
6 apāvuṇaṇti by conjecture; apāmuṇanti, B.; apāpunentīti
ugghāṭenti, A.; apāpurenti, M.; apāpuranti, C. D. E. P. Pa.
7 pamocenti, P. Pa.; pamocanti, C. D. E.; pamuccanti, B. M.
8 bahujanaṃ te, Pa.; -janante, B.; -jjanante, M.; -jaṇa te, D.;
-janā te, C. E. (also P.?).
9 satta-, C. D. E. P.
10 anuggamanti, M.
11 āṇāpāṇā s-, B.
12 -sati caro, D. E.; -sati te, C.
13 su- all MSS.; supatiṭṭhitā, B. C. P.
14 hotu ti, P. Pa.; hoti, C; hotha, M.; honti, B.
15 viharatha, P. Pa.; om. B. C. D. E.
16 viharatha, B.
17 pahiyyati, B. M. P. Pa.; pahīyyati, C.
18 ānāpāṇā s-, B.
19 su- all MSS.; supatiṭṭhitāya, B. C. Pa.

[page 081]
VAGGO IV., SUTTAṂ 7. 81
bāhirā vitakkāsayā1 vighātapakkhikā te na honti. Sabba-
saṃkhāresu aniccānupassīnaṃ viharataṃ yā avijjā sā pahī-
yati,2 yā vijjā sā uppajjātīti.
Asubhānupassī kāyasmiṃ
ānāpāne3 patissato4 |
sabbasaṃkhārasamathaṃ
passaṃ ātāpī5 sabbadā ||
sa ve6 sammaddaso7 bhikkhu
yato tattha vimuccati |
abhiññāvosito santo
sa ve8 yogātigo9 munī-ti ||6||
86. (Tik. IV.7) Dhammānudhammapaṭipannassa bhik-
khuno ayam10-anudhammo hoti, veyyākaraṇāya11 dhammā-
nudhammapaṭipanno 'yan-ti,12 bhāsamāno dhammaññeva
bhāsati no adhammaṃ, vitakkayamāno vā13 dhamma-
vitakkaññeva vitakketi no adhammavitakkaṃ, tad-ubhayaṃ
abhinivajjetvā14 upekkhako15 viharati sato sampajāno ti.

--------------------------------------------------------------------------
1 -āsiyā, B. C.; vitakkāvisayā, D. E.
2 pahiyati, C.; pahiyyati, B. M. P. Pa.
3 āṇāpāna, D.; ānāpāṇa, E.
4 satisato, D. E.; satiyato, B. C.
5 -i all MSS.
6 ve, D. E. M.; ce, B. C. P. Pa.
7 sammadasso, M. P. Pa.; sampa-, B.; sammadaso, C.; samaddaso, D. E.
8 ve, D. E. M. P.; ce, B. C. Pa.
9 sa veyyagātigo, P.; sa ve yogātito, D. E.; sa ce yogāti
(omitting go munīti), Pa.; -saṅgātigo, B. M.; -gā, C. The
last gāthā occurs also in sutt. 53 and sutt. 72.
10 Om. P. Pa.
11 -karaṇassa, C.; -karaṇiyaṃ, P. Pa.
12 dhammānudhammapaṭipanno 'yan-ti only M. and Aa., the other MSS.
omit this.
13 pana, D. E. P. Pa.
14 abhinivajjetvā, B. M. P. Pa.; abhijjetvā, C.; atinivajj-, D. E.;
A. has abhinivattetvā, explaining it by . . . akatvā.
15 upekhako, D. E.

[page 082]
82 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
Dhammārāmo dhammarato
dhammaṃ anuvicintayaṃ1 |
dhammaṃ anussaraṃ bhikkhu
saddhammā na parihāyati2 ||
Caraṃ3 vā yadi vā tiṭṭhaṃ
nisinno udavā sayaṃ |
ajjhattaṃ samayaṃ cittaṃ
santim-evādhigacchatīti ||7||
87. (Tik. IV.8) Tayo-me bhikkhave akusalavitakkā4
andhakaraṇā acakkhukaraṇā aññāṇakaraṇā paññāniro-
dhikā5 vighātapakkhikā anibbānasaṃvattanikā. Katame
tayo? Kāmavitakko bhikkhave andhakaraṇo acakkhu-
karaṇo aññāṇakaraṇo paññānirodhiko5 vighātapakkhiko
anibbānasaṃvattaniko. Vyāpādavitakko6 bhikkhave andha-
karaṇo acakkhukaraṇo aññāṇakaraṇo paññānirodhiko5
vighātapakkhiko anibbānasaṃvattaniko. Vihiṃsāvitakko
bhikkhave andhakaraṇo acakkhukaraṇo aññāṇakaraṇo
paññānirodhiko7 vighātapakkhiko anibbānasaṃvattaniko.
Ime8 kho bhikkhave tayo akusalavitakkā4 andhakaraṇā
acakkhukaraṇā aññāṇakaraṇā paññānirodhikā7 vighāta-
pakkhikā anibbānasaṃvattanikā. Tayo-me bhikkhave
kusalavitakkā9 anandhakaraṇā cakkhukaraṇā ñāṇaka-
raṇā paññāvuddhikā7 avighātapakkhikā nibbānasaṃvat-
tanikā. Katame tayo? Nekkhammavitakko10 bhik-
khave anandhakaraṇo cakkhukaraṇo ñāṇakaraṇo pañ-
ñāvuddhiko5 avighātapakkhiko nibbānasaṃvattaniko.
Avyāpādavitakko6 bhikkhave anandhakaraṇo cakkhukaraṇo
ñāṇakaraṇo paññāvuddhiko avighātapakkhiko nibbānasaṃ-
vattaniko. Avihiṃsāvitakko bhikkhave anandhakaraṇo
cakkhukaraṇo ñāṇakaraṇo paññāvuddhiko5 avighātapak-

--------------------------------------------------------------------------
1 -cintiyaṃ, C.; cintaraṃ, B.
2 parihāyīti, D. E.
3 paraṃ, D. E.; the first half of this gāthā occurs also sutt. 110,
Aṅg.-Nik., Cat.-Nip. 11.
4 akusalā v-, D. E. P. Pa.
5 saññā-, C.
6 All MSS. have by-.
7 saññā-, B. C.
8 imā, P. Pa.
9 kusalā v-, D. E.
10 nikkh-, B. C.; nikkhama-, M.

[page 083]
VAGGO IV., SUTTAṂ 9. 83
khiko nibbānasaṃvattaniko. Ime kho bhikkhave tayo
kusalavitakkā1 anandhakaraṇā cakkhukaraṇā ñāṇakaraṇā
paññāvuddhikā2 avighātapakkhikā nibbānasaṃvattanikā
ti.
Tayo vitakke3 kusale vitakkaye4
tayo pana akusale nirākare5 |
sa ve6 vitakkāni7 vicāritāni7
sameti vuṭṭhīva8 rajaṃ8 samūhataṃ |
sa ve9 vitakkūpasamena10 cetasā
idheva so santipadaṃ samajjhagā ti11 ||8||
88. (Tik. IV.9) Tayo-me bhikkhave antarā malā antarā
amittā antarā sapattā antarā vadhakā antarā paccatthikā.
Katame tayo? Lobho bhikkhave antarā malo antarā
amitto antarā sapatto antarā vadhako antarā paccatthiko.
Doso bhikkhave antarā malo antarā amitto antarā sapatto
antarā vadhako antarā paccatthiko. Moho bhikkhave an-
tarā malo antarā amitto antarā sapatto antarā vadhako
antarā paccatthiko. Ime kho bhikkhave tayo antarā
malā antarā amittā antarā sapattā antarā vadhakā antarā
paccatthikā ti.
Anatthajanano lobho
lobho cittappakopano12 |
bhayam-antarato jātaṃ
taṃ jano nāvabujjhati ||

--------------------------------------------------------------------------
1 kusalā v-, D. E.
2 saññā-, C.
3 vitakkaye, P.
4 vitakkaye, M. Aa.; vitakke, B. C. D. E. P. Pa.
5 niyākare, C.
6 ce, B. C. M.; om. Pa.
7 vicāritāni, M.; vihāritāni, D. E.; vicārikāni, B. C. P. Pa.;
C. adds tā; B. Pa. add tāni. The form vitakkāni is in all MSS.;
vitakka and vicāra, vitakkitaṃ and vicāritaṃ are combined in
Brahmajālasutta, ed. Grimblot, p. 46 (cp. the Comm., P. T. S.
1886, p. 121).
8 vuṭṭhīva, M.; vuṭṭhiva, D. E. P.; vuddhivirajaṃ, B. C.;
vuttivirajaṃ, Pa.
9 ce, B. C. M.
10 vitakkup-, B. M. P. Pa.; vitakkāp-, D. E.; B. adds ca.
11 sammajjagā ti, B.
12 cittapa-, M.

[page 084]
84 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
Luddho atthaṃ na jānāti
luddho dhammaṃ na passati |
andhaṃ1 tamaṃ1 tadā hoti
yaṃ lobho sahate naraṃ ||
Yo ca lobhaṃ pahantvāna2
lobhaneyye na lubbhati |
lobho pahīyate3 tamhā4
udabindu5 va pokkharā ||
Anatthajanano doso
doso cittappakopano6 |
bhayam-antarato jātaṃ
taṃ jano nāvabujjhati ||
Duṭṭho atthaṃ na jānāti
duṭṭho dhammaṃ na passati |
andhaṃ1 tamaṃ1 tadā hoti
yaṃ doso sahate naraṃ ||
Yo ca dosaṃ pahantvāna2
dosaneyye na dussati |
doso pahīyate3 tamhā4
tālapakkaṃ7 va7 bandhanā ||
Anatthajanano moho
moho8 cittappakopano1 |
bhayam-antarato jātaṃ
taṃ jano nāvabujjhati ||
Mūḷho atthaṃ na jānāti
mūḷho dhammaṃ na passati |
andhaṃ1 tamaṃ1 tadā hoti
yaṃ moho sahate naraṃ ||

--------------------------------------------------------------------------
1 andhatamaṃ, B. M. P.
2 pahatvānā, D. E. Aa.
3 pahiyate, B. C. M.
4 tamhā, D. E. Aa.; tasmā, B. C. M. P. Pa.
5 udakab-, B.
6 cittapa-, M.
7 tālapakkaṃ va, M.; -pakkamiva the other MSS.
8 hoti, D. E.

[page 085]
VAGGO IV., SUTTAṂ 10. 85
Yo ca mohaṃ pahantvāna1
mohaneyye na muyhati |
mohaṃ vihanti so sabbaṃ
ādicco v-udayaṃ2 taman-ti3 ||9||
89. (Tik. IV.10) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-
arahatā ti me sutaṃ.4 Tīhi bhikkhave asaddhammehi
abhibhūto pariyādinnacitto5 Devadatto āpāyiko6
nerayiko kappaṭṭho atekiccho. Katamehi tīhi? Pāpic-
chatāya bhikkhave abhibhūto pariyādinnacitto5 Devadatto
āpāyiko7 nerayiko kappaṭṭho atekiccho. Pāpamittatāya
bhikkhave abhibhūto pariyādinnacitto5 Devadatto āpāyiko8
nerayiko kappaṭṭho atekiccho. Sati9 kho pana uttari-
karaṇīye10 oramattakena11 visesādhigamena12 ca antarā vo-
sānaṃ āpādi.13 Imehi14 kho bhikkhave tīhi asaddhammehi
abhibhūto pariyādinnacitto5 Devadatto āpāyiko15 nerayiko
kappaṭṭho atekiccho ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca,
tatthetaṃ iti vuccati4:
Mā jātu koci lokasmiṃ
pāpiccho upapajjatha16 |
tadaminā17 pi jānātha
pāpicchānaṃ yathā gati ||

--------------------------------------------------------------------------
1 pahatvāna, D. E.
2 vudaya, B. P. Pa.; vudhayaṃ, C.; udayaṃ, D. E.
3 gamanti, D. E.
4 Vuttaṃ-, Etam-atthaṃ-, only in M.
5 B. and M. have always pariyadiṇṇa- in this sutta, the
other MSS. have the one time nn, the other time ṇṇ.
6 apāy-, B. C. P. Pa.
7 apāy-, C. D. E. P. Pa.
8 apāy-, C. D. P. Pa.
9 sati, D. E. M; tihi, B. P. Pa; tīhi, C.
10 uttarak-, D. E.; uttarikaraṇiyena, P. Pa.
11 -mattake, D. E.
12 -dhikamena, C.
13 āpādi, D. E. Aa.; āpāti, C.; āpajji, B.; āpajjati, M.
14 ime, B. C. M.
15 apāy-, C. D. Pa.
16 upapajjati, M.
17 tadāminā, B.

[page 086]
86 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
Paṇḍito ti samaññāto1
bhāvitatto2 ti sammato |
jalaṃ3 va yasasā aṭṭhā4
Devadatto ti me sutaṃ ||
So pamādam-anuciṇṇo5
āpajja6 naṃ Tathāgataṃ |
avīcinirayaṃ patto7
catudvāraṃ bhayānakaṃ ||
Aduṭṭhassa hi yo8 dubbhe9
pāpakammaṃ akubbato10 |
tam-eva pāpaṃ phusseti11
duṭṭhacittaṃ anādaraṃ ||
Samuddaṃ12 visakumbhena13
yo maññeyya padūsituṃ |
na so14 tena padūseyya
tasmā15 hi udadhī16 mahā17 ||
Evam-etaṃ18 Tathāgataṃ
yo vādena vihiṃsati19 |

--------------------------------------------------------------------------
1 samaññato, Pa.; sāmaññato, B.
2 -attho, B. C.
3 jālaṃ, B. C.
4 aṭṭhā, M.; addhā, B. C. P. Pa. Aa. (but explaining it by ṭhito);
atthā, D. E.
5 pamādam, D. E. P. Pa.; pamādaṃ, B. C.; anucinno, C.;
pamāṇam-anuciṇṇo, M. Aa., but A. mentions
pamādam-anuyuñjito as another reading.
6 āpajja, B. C. Aa. āsajja, M. P. Pa; ālajja, D. E.
7 yutto, C.
8 ro, C.
9 dubbhe, D. E. M. P. Pa.; dubbho, B. C.; dubbho (sic !) ti
dusseyya. A.
10 akuppato, B. C.
11 phusseti, C. (for phasseti); phuseti, P. Pa.; phussati, B.;
phusati, D. E. M.
12 samanta, B.; pasanna, C.
13 vīsa-, M.; visakujjhena, B.; vīsakujjhena, C.
14 yo, C.
15 bhesmā (sic !), D. E. M.
16 udadhī, C. D. E. M.; -i, B. P. Pa.
17 matā, B.
18 evameva, M.
19 vihīsati, C; vihisati, P.

[page 087]
VAGGO V., SUTTAṂ 1. 87
sammaggataṃ1 santacittaṃ
vādo tamhi2 na rūhati3 ||
Tādisaṃ mittaṃ kubbetha4
tañca5 seveyya paṇḍito |
yassa maggānugo6 bhikkhu
khayaṃ dukkhassa pāpuṇe ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti7 ||10||
Catuttho vaggo.
Tassa uddānaṃ8:
Vitakka (80) sakkāra (81) sadda9 (82)
cavamāna10 (83) loke11 (84) asubhaṃ12 (85) |
dhamma (86) andhakāra (87) malaṃ (88)
Devadattena13 (89) te14 dasā-ti14 ||
90. * (Tik. V.1) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-ara-
hatā ti me sutaṃ.15 Tayo-me bhikkhave aggappasādā.16
Katame tayo? Yāvatā bhikkhave16 sattā apadā17
dvipadā18 vā catuppadā19 vā bahuppadā20 vā rūpino vā
arūpino vā saññino vā asaññino vā nevasaññināsaññino vā,
tathāgato tesaṃ aggam-akkhāyati yad-21idaṃ21 arahaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 samagg-, B. C. M. P. Pa.
2 tabbi, C.
3 vuhati, B.
4 kubbeti, C.; krubbetha, M. Pa.; kruppetha, B.; krupetha, P.
5 tañce.
6 -ānubho, B.
7 Ayam-pi- only in M.
8 Uddānaṃ. There is no doubt about the catchwords; C. is least
corrupt here; the third line is in all MSS. alike.
I give only the lection varia of the endings.
9 saddha, D. E.; santa, B. P.; santaṃ, C.; om. Pa.
10 -ṇaṃ, P. Pa.; vacamālā, B.
11 loko, B. D. E. Pa.
12 asubha, B. D. E. M. P.; asūrā, Pa.
13 Devadatto ti, B. M.
14 terasa, B.
15 Vuttaṃ-, Etam-atthaṃ-, Ayam-pi-, only in M.
16 agg- . . . bhikkh-, om. C.
17 apādā, P. Pa.
18 dip-, D. E.
19 catupadā, B. M.; om. C.
20 bahupadā, B. M.
21 Om. B. C. M. P. Pa.
* The whole sutta occurs Aṅg.-Nik., Cat.-Nip. 34.

[page 088]
88 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
sammāsambuddho. Ye bhikkhave buddhe pasannā
agge1 te1 pasannā,1 agge kho pana pasannānaṃ aggo
vipāko hoti. Yāvatā bhikkhave dhammā saṃkhatā vā
asaṃkhatā vā virāgo tesaṃ aggam-akkhāyati, yad-idaṃ
madanimmaddano2 pipāsavinayo ālayasamugghāto vaṭṭu-
pacchedo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ.3 Ye
bhikkhave virāge dhamme pasannā agge te pasannā, agge
kho pana4 pasannānaṃ aggo5 vipāko hoti. Yāvatā
bhikkhave saṃghā vā gaṇā vā, tathāgatasāvakasaṃgho6
tesaṃ aggam-akkhāyati, yad-idaṃ cattāri7 purisayugāni8
aṭṭha purisapuggalā, esa bhagavato sāvakasaṃgho
āhuneyyo9 pāhuṇeyyo10 dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo11
anuttaraṃ puññakkhettaṃ12 lokassa.13 Ye bhikkhave
saṃghe pasannā agge te pasannā, agge kho pana14
pasannānaṃ14 aggo14 vipāko hoti. Ime kho bhikkhave
tayo aggappasādā15 ti. Etam-{atthaṃ} bhagavā avoca,
tatthetaṃ iti vuccati16:
Aggato17 ve pasannānaṃ
aggaṃ dhammaṃ18 vijānataṃ |
agge buddhe pasannānaṃ
dakkhiṇeyye anuttare ||
agge dhamme pasannānaṃ
virāgūpasame sukhe |
agge saṃghe pasannānaṃ
puññakkhette anuttare ||

--------------------------------------------------------------------------
1 Om. D. E.
2 -nimmadano, B. C. D. E.; maddanimmaddano, P. Pa.
3 nibbānan-ti, B. M.
4 Om. C.
5 agge, C.
6 tathāgatassa sāvakaṃ saṃgho, B.
7 Om. B. C.
8 -yuggāni, B.
9 āhuṇ-, B. E. Pa.
10 pāhun-, C. D. M. P.
11 -iyo, B. M.; -iyyo, P. Pa.
12 puññakh-, B.
13 lokassā ti, D. E.
14 Om. B.
15 aggapas-, B. C. M.
16 Etam-atthaṃ- only in M.
17 agge, C. In Pa. the first two gāthās are omitted.
18 aggadhammaṃ, B. P.

[page 089]
VAGGO V., SUTTAṂ 2. 89
aggasmiṃ dānaṃ dadataṃ
aggaṃ puññaṃ pavaḍḍhati1 |
aggaṃ āyu ca vaṇṇo ca
yaso kitti sukhaṃ balaṃ2 ||
Aggassa dātā medhāvī3
aggadhammasamāhito |
devabhūto manusso vā
aggappatto4 pamodatīti5 ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||1||
91. (Tik. V.2) Antam-idaṃ bhikkhave jīvikānaṃ6
yad7-idaṃ7 piṇḍolyaṃ, abhilāpāyaṃ8 bhikkhave lokasmiṃ
Piṇḍolo vicarasi pattapāṇīti. Tañca kho etaṃ bhikkhave
kulaputtā upenti atthavasikā9 atthavasaṃ9 paṭicca, neva
rājābhinītā na corābhinītā na iṇaṭṭhā10 na bhayaṭṭhā11 na
{ājīvikāpakatā12,13.} Apica kho14 otiṇṇamhā15 jātiyā jarāya16
maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi
upāyāsehi dukkhābhikiṇṇā17 dukkhaparetā, appeva nāma
imassa kevalassa dukkhakkhandhassa antakiriyā18 paññā-
yethā ti. Evaṃ pabbajito cāyaṃ19 bhikkhave kulaputto

--------------------------------------------------------------------------
1 pavuḍḍhati, B.; pavaḍḍati, M.
2 phalaṃ, B.
3 -ī, M. P. Pa.; -i, B. C. D. E.
4 aggapatto, B. M. P. Pa.
5 Without iti, B. C. P.
6 jīvitaṃ, C.
7 Om. C.
8 abhipāyaṃ, C.; abhipāpāyaṃ, B.; abhisāpāyam, P. Pa.; -sapāyaṃ, M.;
atisappāyaṃ, D. E.{; S. texts and Comy. read abhisāpāyaṃ.}
9 atta-, C.
10 iṇaṭṭā, M.; iṇaddhā, B.; inaddā, C.
11 bhayaṭṭā, M.; bhayatā, C.
12 ājīvikā, D. E.; ājīvika, B. M. P. Pa.; ājīvaka, C.
13 vakatā, D. E.; paṇatā, B.
14 kho pana, C.
15 otiṇṇamhā ca, D. E.
16 jarāmar-, B. C.
17 dukkhātiṇṇā, C. Pa.; dukkhotiṇṇā, B. M. P.
18 -kiriyāya, B. C.
19 vāyaṃ, D. E.

[page 090]
90 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
so1 ca hoti abhijjhālū2 kāmesu3 tibbasārāgo4
vyāpannacitto4 paduṭṭhamanasaṅkappo muṭṭhassati5
asampajāno asamāhito vibbhantacitto pākatindriyo. Sey-
yathā pi bhikkhave chavālātaṃ ubhato padittaṃ majjhe
gūthagataṃ6 neva gāme kaṭṭhatthaṃ7 pharati8 na
araññe, tathūpamāhaṃ bhikkhave imaṃ puggalaṃ vadāmi,
gihibhogā9 ca parihīno sāmaññatthañca na paripūretīti.
Gihibhogā ca parihīno
sāmaññatthañca dubbhago10 |
paridhaṃsamāno11 pakireti12
chavālātaṃ va13 nassati ||
Seyyo ayoguḷo14 bhutto
tatto aggisikhūpamo |
yañce bhuñjeyya dussīlo
raṭṭhapiṇḍaṃ asaññato ti ||2||
92. (Tik. V.3) Saṅghāṭikaṇṇe15 ce15 pi bhik-

--------------------------------------------------------------------------
1 so ca om. B. C. M. P. Pa.
2 -lū, E.; -lu, B. M. P. Pa.; D. and C. have a letter which
looks like ph, with the small curved line as in ṭṭha or ñca.
3 kāmesu ca, P. Pa.
4 tippa-, B. P. Pa.; tibbarāgo, C. D. E.; see the next
sutta. All MSS. except D. E. have by-.
5 muṭṭhasati, M.
6 gūdha-, B.; gudha-, P. Pa.
7 kaṇṭhatthaṃ, C.
8 parati, C. P.
9 gihī-, C. E.; gīhi-, B.
10 dubhago, Aa.; dubhavo, B.; dubhato, D. E.(with ū, E.);
dubhagata, P.; duggato, M.; duggati, Pa; -tiṃ, C.
11 paridhaṃs-, D. E. M. P. Pa.; paritaṃsamāno ti
vinayamāno, A.; parittaṃs-, B.; pariccaṃs-, C.
12 pakī-, C. M.; pariki-, B.
13 va, M.; ca, C. D. E.; -lātañca, B; P. is corrupt here,
and Pa. omits the two words.
14 -gulo, C. D. E.; guḷo, P.; guḷho, B. M. Pa.-- The
second gāthā occurs also in sutt. 48.
15 ce om. D. E.; saṃghāṭikaṇṇañce, C.

[page 091]
VAGGO V., SUTTAṂ 3. 91
khave bhikkhu1 gahetvā piṭṭhito2 anubandho assa pāde
pādaṃ nikkhipanto so ca hoti abhijjhālū3 kāmesu tibba-
sārāgo4 vyāpannacitto4 paduṭṭhamanasaṃkappo muṭṭhas-
sati asampajāno asamāhito vibbhantacitto pākatindriyo,
atha kho so ārakā va5 mayhaṃ ahañca tassa. Taṃ kissa
hetu? Dhammaṃ hi so bhikkhave bhikkhu na passati
dhammaṃ apassanto6 na7 maṃ7 passati. Yojanasate ce
pi so8 bhikkhave bhikkhu vihareyya, so ca hoti anabhi-
jjhālū9 kāmesu na tibbasārāgo10 avyāpannacitto10 appa-
duṭṭhamanasaṃkappo11 upaṭṭhitasati sampajāno samāhito
ekaggacitto saṃvutindriyo,12 atha kho so santike va may-
haṃ ahañca13 tassa.13 Taṃ14 kissa hetu? Dhammaṃ hi
so bhikkhave bhikkhu passati, dhammaṃ passanto maṃ
passatīti.
Anubandho pi ce assa
mahiccho15 va16 vighātavā |
ejānugo17 anejassa
nibbutassa anibbuto |
giddho18 so vītagedhassa
passa yāvañca ārakā19 ||
Yo20 ca dhammam-abhiññāya
dhammam-aññāya paṇḍito |

--------------------------------------------------------------------------
1 bhikkhuno, B.
2 piṭṭhito piṭṭhito, C.; cp. Brahmajālas., ed. Grimblot, p.2.
3 -lu, B. D. P. Pa.; C. has here the same letter as in sutt. 91.
4 tippa-, B. P. Pa.; tibbarāgo, C. D. E. All MSS. have
by-. (See sutt. 91.)
5 ca, B.
6 na pass-, B.
7 maṃ na, D. E. Pa.
8 me, D. E. P. Pa.
9 -lū, E.; -lu, the other MSS.
10 tippa-, B. C. P. Pa. All MSS. except D. E. have by-.
11 apadu-, B. C. M.
12 saṃvutindriyacitto, B. C.
13 ahañcassa, M.; ahañca, B.
14 Om. B.
15 mahijjho, C.
16 ca, B. D. E. M.
17 ojānugo, D. E.; ejādāso, M.; ejāsā, B.
18 yiddho, C.
19 Pa. has here the last pāda of the third gāthā, omitting all between.
20 so, C. M.

[page 092]
92 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
rahado va nivāto ca1
anejo2 vupasammati ||
Anejo so anejassa
nibbutassa ca nibbuto3 |
agiddho4 vītagedhassa
passa yāvañca santike ti ||3||
93. (Tik. V.4) Tayo-me bhikkhave aggī.5 Katame
tayo? Rāgaggi, dosaggi, mohaggi. Ime kho bhikkhave
tayo aggīti.
Rāgaggi6 dahati6 macce7
ratte8 kāmesu mucchite |
dosaggi pana vyāpanne9
nare pāṇātipātino10 ||
mohaggi pana sammūḷhe11
ariyadhamme akovide12 |
ete aggī5 ajānantā13
sakkāyābhiratā pajā ||
Te vaḍḍhayanti14 nirayaṃ
tiracchānañca yoniyo15 |

--------------------------------------------------------------------------
1 rahado upanivāto va, P.; dahado upanivāto ca, B. C.;
dahado vupanivāto, M. (without va or ca); rahado ca
nivāto ca, D. E.; the explanation in A. is: nivātaṭṭhāṇe
rahado viya.
2 anejā, B. C.
3 nibb- sa nibb-, M.; nibbutassa anibbuto, B. C. P.
4 agiddho so, B. M.; aviddho so, C. P.
5 aggī, M.; the other MSS. have -i.
6 rāgakkhi dhahati, C.
7 macco, B. C.
8 ratto, B. C.
9 All MSS. except D. E. have by-; byāpanno, B. C.
10 -pātine, C.; -pātane, B.; -pātike, P. Pa.
11 saṃmuḷhe, M. Pa.; sammūḷho, D. E.; saṃ-, C. P. (u); samuḷho, B.
12 akovido, C. D. E.; -vidhe, P.; -vidho, B.
13 ajānanto, P. Pa.
14 vaḍḍayanti, M.; vaḍayhanti (?), Pa.; vappayhanti, P.;
vaḍayihanti, C.
15 yoniyā, P. Pa.; yoniso, C.

[page 093]
VAGGO V., SUTTAṂ 5. 93
asuraṃ pettivisayañca1
amuttā mārabandhanā2 ||
Ye ca3 rattiṃ divā yuttā
sammāsambuddhasāsane |
te nibbāpenti rāgaggiṃ4
niccaṃ asubhasaññino ||
dosaggiṃ5 pana mettāya
nibbāpenti naruttamā |
mohaggiṃ4 pana paññāya6
yāyaṃ7 nibbedhagāminī8 ||
Te nibbāpetvā nipakā
rattindivam-atanditā9 |
asesaṃ parinibbanti
asesaṃ dukkham-accaguṃ10 ||
Ariyaddasā11 vedaguno12
sammad-aññāya paṇḍitā |
jātikkhayam13-abhiññāya
nāgacchanti punabbhavan-ti ||4||
94. (Tik. V.5) Tathā14 tathā14 bhikkhave bhikkhu upa-

--------------------------------------------------------------------------
1 asuraṃ (for asuranikāyaṃ?), D. E. M. P.; asure, B. Pa.;
asura-, C.; pitti-, B. C. M. P. Pa.; -visayaṃ without ca, M.
2 māna-, B.
3 Om. C.
4 -iṃ, M; all other MSS -i.
5 -iṃ, M.; -aṃ, D. E.; the other MSS. -i.
6 saññāya, C.
7 Om. D. E.
8 -gāminaṃ, M.
9 rattiṃ divā atantitā, B.
10 accaguṃ, M.; accagū, C.; ajjagū, B.; ajjhagā, D. E. P.; añcagā, Pa.
11 ariyaddasā, M. P.; ariyadusā, D. E.; ariyaddhaso, B. C.;
ariyassa, Pa; also the MS. of A.(ariyatthasā ti Aa.)
is corrupt here; see sutt. 95, where the same gāthā reoccurs.
12 -guṇo, D. E. P.; gunā, B.; guṇā, C.
13 -m, M.; the other MSS. -ṃ.
14 tathāgatā, C.

[page 094]
94 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
parikkheyya,1 yathā yathā2 upaparikkhato3 bahiddhā
cassa4 viññāṇaṃ avikkhittaṃ5 hoti avisaṭaṃ6 ajjhattaṃ
asaṇṭhitaṃ7 {anupādāya na paritasseyya} anupādāya8 aparitassato
āyatiṃ9 jātijarāmaraṇadukkhasamudayasambhavo na hotīti.
Sattasaṅgapahīnassa10
netticchinnassa bhikkhuno |
vikkhīṇo11 jātisaṃsāro
natthi tassa punabbhavo ti ||5||
95. (Tik. V.6) Tisso imā bhikkhave kāmupapattiyo.12
Katamā tisso? Paccupaṭṭhitakāmā13 nimmānaratino para-
nimmitavasavattino.14 Imā kho bhikkhave tisso15 kāmupa-
pattiyo12 ti.
Paccupaṭṭhitakāmā ca
ye devā vasavattino |
nimmānaratino devā
ye caññe kāmabhogino ||
itthabhāvaññathābhāvaṃ16
{saṃsāraṃ nātivattati}
kāmabhogesu paṇḍito17 |
sabbe pariccaje18 kāme
ye19 dibbā ye ca mānusā ||

--------------------------------------------------------------------------
1 uparuparikkheyya, B.; upaparikkheyyaṃ, P. Pa.
2 yathā yathāyaṃ, D. E.; yathā yathassupaparikkhato, P. Pa.
3 -kkhito, C.; -kkhitto, B.
4 passa, D. E.
5 vikkh-, C.
6 avisataṃ, B.; -daṃ, C.
7 asaṇṭhitā, D. E.; asaṇḍitaṃ, P.
8 anuppā-, C.
9 āyatiṃ, M.; all other MSS. -i.
10 tatthasaṅga-, C.
11 vikkhano, C.
12 kāmūp-, E.
13 -kāmo, B. C.
14 parinimmitavassa-, B.
15 Om. B. C.
16 itthibhā-, C.; na ittha-, B.
17 saṇṭhitā, D. E.
18 paricajje, B.; paribbaje, P.
19 ye ca dippā, P. Pa.; te nibbā, C.

[page 095]
VAGGO V., SUTTAṂ 7. 95
Piyarūpasātagadhitaṃ1
chetvā sotaṃ2 duraccayaṃ2 |
asesaṃ parinibbanti
asesaṃ dukkham-accaguṃ3 ||
Ariyaddasā4 vedaguno5
sammad-aññāya paṇḍitā |
jātikkhayam6-abhiññāya
nāgacchanti punabbhavan-ti ||6||
96. (Tik. V.7) Kāmayogayutto7 bhikkhave bhavayoga-
yutto āgāmī8 hoti āgantā9 itthattaṃ10; kāmayogavisañ-
ñutto11 bhikkhave bhavayogayutto12 anāgāmī13 hoti anā-
gantā14 itthattaṃ10; kāmayogavisaññutto bhikkhave bha-
vayogavisaññutto15 arahā16 hoti khīṇāsavo ti.
Kāmayogena saññuttā17
bhavayogena cūbhayaṃ |

--------------------------------------------------------------------------
1 -sātagadhitaṃ, B. M.; cp. Udānaṃ II. 7: piyarūpasātagadhitā ve
devakāyā puthumanusā ca; -sātarādhitaṃ, C.; -sātarāmitaṃ, B.;
-sātarūpagadhitaṃ, D. E. P. Pa., also Aa., cp. sutt. 109.
2 hetaṃ duccarayaṃ, C.
3 ajjaguṃ, B.; ajjhagū, D. E.; cp. sutt. 93.
4 ariyaddasā, B. D. E. M. P. Pa.; ariyantasā, C.; cp. sutt. 93,
where the same gāthā occurs.
5 -guṇo, C. E.; -guṇā, B.
6 -m, M.; the other MSS. -ṃ.
7 kāmarāgayutto, B.
8 āgāmī, M.; anāgāmi, B. C. D. E.; adho āgāmi, P.; adhobhāgāmi, Pa.
9 āgantā, only M.; the other MSS. āgantvā, also A.
(though explaining it by āgamanadhammo).
10 itthatthaṃ, C. P.
11 -yogasaññutto, C.
12 -yogavisaṃyutto, B. C. P. Pa.
13 -ī, only M.; the other MSS. -i.
14 anāgantā, only M.; anāgatā, B.; the other MSS. -antvā.
15 bhavarāga-, B.; bhagavayoga-, P.
16 araha, C.; arahaṃ, D. E. P. Pa.
17 Cp. Aṅg.-Nik., Cat.-Nip. 10, 3.

[page 096]
96 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
sattā1 gacchanti saṃsāraṃ
jātimaraṇagāmino2 ||
Ye ca kāme pahantvāna3
appattā āsavakkhayaṃ4 |
bhavayogena saññuttā5
anāgāmīti vuccare ||
Ye ca kho chinnasaṃsayā6
khīṇamānapunabbhavā |
te ve7 pāraṃgatā8 loke
ye pattā9 āsavakkhayan-ti ||7||
Tatiyabhāṇavāraṃ.
97. (Tik. V.8) Kalyāṇasīlo bhikkhave bhikkhu kalyāṇa-
dhammo kalyāṇapañño imasmiṃ dhammavinaye kevalī10
vusitavā uttamapuriso ti vuccati. Kathañca bhikkhave
bhikkhu kalyāṇasīlo hoti? Idha bhikkhave bhikkhu sīlavā
hoti pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati, ācāragocarasam-
panno anumattesu11 vajjesu bhayadassāvī samādāya sik-
khati sikkhāpadesu, evaṃ kho bhikkhave bhikkhu kalyāṇa-
sīlo hoti. Iti kalyāṇasīlo. Kalyāṇadhammo ca kathaṃ
hoti? Idha bhikkhave bhikkhu sattannaṃ12 bodhipakkhi-
kānaṃ dhammānaṃ bhāvanānuyogam-anuyutto viharati,
evaṃ kho bhikkhave bhikkhu kalyāṇadhammo hoti. Iti
kalyāṇasīlo kalyāṇadhammo. Kalyāṇapañño ca kathaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 satthā, B. P.
2 All MSS. but M. add ti; -gāmino ti, B. P. Pa.;
-gāminanti, C. D. E.
3 pahantāna, B. P.; pahatvāna, D. E.
4 -kkhayanti, B. C.
5 All MSS. saṃy-.
6 chinnasaṃsayā, C. M. Aa.; bhinna-, B.; tinnasaṃsāraṃ, D. E.;
khiṇasaṃsārā, P., -ro, Pa.
7 vo, P.; va, C. D.; ce, B.
8 pāyaṃg-, P.; pāragatā, D. E.
9 sattā, B. C.; bhattā, Pa.
10 kevalaṃ, B. C.
11 anuppattesu, C.
12 sattannaṃ, M. Aa., cp. sutt. 82; the other MSS. have satataṃ.

[page 097]
VAGGO V., SUTTAṂ 8. 97
hoti? Idha bhikkhave bhikkhu āsavānaṃ khayā anāsavaṃ
cetovimuttiṃ1 paññāvimuttiṃ1 diṭṭhe va dhamme sayaṃ
abhiññāya2 sacchikatvā upasampajja viharati, evaṃ kho
bhikkhave bhikkhu kalyāṇapañño hoti. Iti kalyāṇasīlo
kalyāṇadhammo kalyāṇapañño imasmiṃ3 dhammavinaye3
kevalī4 vusitavā uttamapuriso ti vuccatīti5.
Yassa kāyena vācāya
manasā natthi dukkaṭaṃ |
taṃ ve6 kalyāṇasīlo ti
āhu bhikkhuṃ7 hirīmataṃ8 ||
Yassa dhammā subhāvitā9
pattasambodhigāmino10 |
taṃ ve6 kalyāṇadhammo ti
āhu bhikkhuṃ7 anussadaṃ11 ||
Yo dukkhassa pajānāti
idheva12 khayam-attano |
taṃ ve6 kalyāṇapañño13 ti
āhu bhikkhuṃ7 anāsavaṃ ||
Tehi dhammehi sampannaṃ
anīghaṃ chinnasaṃsayaṃ |
asitaṃ14 sabbalokassa
āhu sabbappahāyinan15-ti ||8||

--------------------------------------------------------------------------
1 -vimutti, B. C. P. Pa.
2 abhiññā, B. Pa. M.; cp. sutt. 99, and Puggalapaññatti, III. 1,
where the same sentence occurs.
3 Om. D. E.
4 kevalaṃ, B. C.
5 vuccati, C.; -puriso hotīti vuccati, B.
6 ce, B.
7 bhikkhu, B. C. P. Pa. M.
8 hirīmataṃ, D. E.; hirimatan-ti hirimantaṃ hirisampannaṃ, A.;
hirīmanaṃ, B. C. P. Pa. M.
9 sabh-, D. E.
10 -sambodha-, C. M.; pattaṃsambodhi-, P. Pa.; sattaṃsambodha-, B.
11 anussataṃ, D. E.; anussaraṃ, B. C.
12 idhevā, B.
13 -dhammo, C. P. Pa.
14 ahitaṃ, C.; appitaṃ, B.
15 sabbapah-, B. C. M.

[page 098]
98 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
98 (Tik. V.9) * Dve-māni1 bhikkhave dānāni āmisa-
dānañca2 dhammadānañca, etad-aggaṃ bhikkhave imesaṃ
dvinnaṃ dānānaṃ yad-idaṃ dhammadānaṃ. Dve-me
bhikkhave saṃvibhāgā āmisasaṃvibhāgo3 ca dhammasaṃ-
vibhāgo ca, etad-aggaṃ bhikkhave imesaṃ dvinnaṃ saṃ-
vibhāgānaṃ yad-idaṃ dhammasaṃvibhāgo. Dve-me
bhikkhave anuggahā āmisānuggaho4 ca dhammānuggaho
ca, etad-aggaṃ bhikkhave imesaṃ dvinnaṃ anuggahānaṃ
yad-idaṃ dhammānuggaho ti.
Yam-āhu dānaṃ paramaṃ anuttaraṃ
yaṃ saṃvibhāgaṃ bhagavā avaṇṇayi |
aggamhi5 khettamhi5 pasannacitto
viññū pajānaṃ ko na yajetha6 kāle ||
Ye ceva bhāsanti suṇanti cūbhayaṃ
pasannacittā sugatassa7 sāsane |
tesaṃ so attho paramo visujjhati
ye appamattā sugatassa7 sāsane ti ||9||
99 (Tik. V.10) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-arahatā
ti me sutaṃ.8 Dhammenāhaṃ bhikkhave tevijjaṃ
brāhmaṇaṃ9 paññāpemi, nāññaṃ10 lapitalāpanamattena.
Kathañcāhaṃ11 bhikkhave dhammena tevijjaṃ brāhmaṇaṃ
paññāpemi nāññaṃ12 lapitalāpanamattena? -- Idha bhik-
khave bhikkhu anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati,

--------------------------------------------------------------------------
1 imāni, B. C. M.
2 āmissa-, B. D. E; ca, om. D. E.
3 āmissaṃ-, P.
4 āmisa anu-, D. E.; āmissanu-, M.; āmissānu-, B.
5 aggadakkhiṇakhettamhi, B.
6 yajeya, P.
7 sugg-, P. Pa.
8 Vuttaṃ-, Etam-atthaṃ-, Ayam-pi-, only in M.
9 B. P. Pa. have always brahm-, but M. brāhm-.
10 naññaṃ, M.; na aññaṃ, B. C. P. Pa.
11 Kathañca, M.
12 naññaṃ, M.; na aññaṃ, C. P. Pa.; anaññaṃ, B.
* Cp. sutta 100, and Aṅguttara Nikāya II. xiii.

[page 099]
VAGGO V., SUTTAṂ 10. 99
seyyathīdaṃ ekam-pi jātiṃ1 dve pi jātiyo tisso pi jātiyo
catasso pi jātiyo pañca2 pi2 jātiyo2 dasa3 pi3 jātiyo
vīsam-pi4 jātiyo tiṃsam-pi5 jātiyo cattālīsam-pi jātiyo
paññāsam-pi jātiyo, jātisatam-pi jātisahassam-pi jātisata-
sahassam-pi, aneke pi saṃvaṭṭakappe aneke pi vivaṭṭa-
kappe aneke pi saṃvaṭṭavivaṭṭakappe amutrāsiṃ6 evaṃ-
nāmo7 evaṃgotto evamvaṇṇo evamāhāro evaṃsukhaduk-
khapaṭisaṃvedī8 evamāyupariyanto, so tato cuto amutra
udapādiṃ,9 tatrāpāsiṃ10 evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo
evamāhāro evaṃsukhadukkhapaṭisaṃvedī11 evamāyupari-
yanto, so tato cuto idhūpapanno ti. Iti sākāraṃ sa-
uddesaṃ anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati. Ayam-
assa paṭhamā vijjā adhigatā hoti, avijjā vihatā vijjā
uppannā, tamo vihato āloko uppanno, yathā taṃ appamat-
tassa ātāpino pahitattassa viharato. -- Puna ca paraṃ
bhikkhave bhikkhu dibbena cakkhunā visuddhena atik-
kantamānusakena12 satte passati cavamāne uppajjamāne
hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate, yathākam-
mūpage satte pajānāti. Ime vata13 bhonto sattā kāyaduc-
caritena samannāgatā vacīduccaritena14 samannāgatā14
manoduccaritena15 samannāgatā,15 ariyānaṃ upavādakā
micchādiṭṭhikā micchādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa
bhedā param-maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ
upapannā. Ime vā pana bhonto sattā kāyasucaritena
samannāgatā vacīsucaritena16 samannāgatā16 manosucari-

--------------------------------------------------------------------------
1 jāti, C. P. Pa.
2 Om. C. D. E. P. Pa.
3 dasampi, B. C. P. Pa.
4 vīsampi, C.; visampi, B.; visaṃpi, P. Pa.; vīsatimpi, D. E.;
viṃsaṃpi, M.
5 tisampi, B.
6 amutrāsiṃ, C. M.; -si, B. D. E. P. Pa.
7 Om. D. E.
8 -vedi, B. C. P. Pa.
9 udapādiṃ, M.; -di, B. C. P. Pa.; uppādi, D. E.
10 tatrāpāsan-ti, Aa.; -āsi, without ṃ, all other MSS.;
tatrāsāpi, D. E.; tatrāsi, C.
11 -vedi, B. C.
12 -mānussakena, B. M. P. Pa.
13 ca pana, B. C.
14 Intentionally omitted in all MSS. See sutt. 70, 71.
15 ducc- sam-, intentionally omitted in D. E.
16 Not omitted in D. E. See sutt. 70, 71.

[page 100]
100 ITIVUTTAKAṂ, TIKANIPĀTO,
tena samannāgatā ariyānaṃ anupavādakā sammādiṭṭhikā
sammādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā param-
maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapannā ti. Iti dibbena
cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena1 --pe-- yathā-
kammūpage satte pajānāti. Ayam-assa dutiyā vijjā
adhigatā hoti, avijjā vihatā vijjā uppannā, tamo vihato
āloko uppanno, yathā taṃ appamattassa ātāpino pahitat-
tassa viharato. -- Puna ca paraṃ bhikkhave bhikkhu
āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ2 paññāvimuttiṃ2
diṭṭhe va dhamme sayaṃ abhiññāya3 sacchikatvā upasam-
pajja viharati. Ayam-assa tatiyā vijjā adhigatā hoti,
avijjā vihatā vijjā uppannā, tamo vihato āloko uppanno,
yathā taṃ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato.
Evaṃ kho ahaṃ bhikkhave dhammena tevijjaṃ brāh-
maṇaṃ paññāpemi nāññaṃ4 lapitalāpanamattenā-ti. --
Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati5:
[Pubbenivāsaṃ yo vedi
saggāpāyañca brāhmaṇaṃ |
paññāpemi na ca aññaṃ
lapitalāpanamattena ||]6
Pubbenivāsaṃ yo vedi7
saggāpāyañca passati8 |
atha9 jātikkhayaṃ10 patto
abhiññāvosito11 muni ||

--------------------------------------------------------------------------
1 -mānussakena, B. M. P. Pa.
2 -vimuttiṃ, M.; without ṃ, B. C. D. E. P. Pa.; see the
same passage in sutt. 97.
3 abhiññā, B. C. M.
4 na aññaṃ, C. M.; anaññaṃ, B.
5 Etam- only in M.
6 This gāthā only in B. and C.; it is a later addition.
7 vedi, for Skr. veda? A. explains it by jānāti, but Childers
takes it Dhp. gāth. 423, where the same gāthā occurs, as
the adj. vedī; cp. also Aṅguttara Nikāya III., 58, 6 and 59, 4.
8 passato, C.
9 atho, D. E.
10 jātikhayaṃ, B.
11 abhiññādesito, C.

[page 101]
VAGGO V., SUTTAṂ 10. 101
etāhi tīhi vijjāhi
tevijjo hoti brāhmaṇo |
tam-ahaṃ1 vadāmi tevijjaṃ
nāññaṃ2 lapitalāpanan-ti ||10||
Ayam-pi3 attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti4 ||10||
|| Pañcamo vaggo ||
Tass-uddānaṃ5:
Pasāda6 (90) jīvita7 (91) saṅghāṭi8 (92)
aggi (93) upaparikkhayā (94) |
upapatti (95) kāma (96) kalyāṇaṃ (97)
dānaṃ (98) dhammena (99) te dasā-ti ||
|| Tikanipātaṃ9 niṭṭhitaṃ ||
100. (Cat.1) Vuttaṃ hetaṃ bhagavatā vuttam-ara-
hatā ti me sutaṃ.10 Aham-asmi11 bhikkhave12 brāhmaṇo13
yācayogo sadā payatapāṇi antimadehadhāro14 anuttaro
bhisakko sallakatto. Tassa me tumhe puttā orasā15
mukhato jātā dhammajā dhammanimmitā16 dhammadāyādā
no āmisadāyādā.17 Dve-māni bhikkhave dānāni āmisa-

--------------------------------------------------------------------------
1 tasmāhaṃ, P. Pa.
2 naññaṃ, M.; na aññaṃ, B. C. P. Pa.
3 M. om. pi.
4 Ayam- only in M.
5 Tassudānaṃ, M.; the other MSS. vaggassa uddānaṃ
(with one d, P. Pa.)
6 pās-, B. C. D. E.
7 vijita, B.; jīvitā, D.; jīvikā, E.
8 -ti, B. C.
9 Tikka-, B. M. P. Pa.
10 Vuttaṃ-, Etam-atthaṃ-, Ayam-pi-, only in M. For the contents
of this sutta cp. sutt. 98.
11 asmiṃ, C. D. E.
12 bhikkhave bhikkhu, B. C. P. Pa.
13 brahm-, B. P. Pa.
14 -dhāro, B. M.; the other MSS. -dharo.
15 orasa, D. E.; B. repeats puttā after orasā; for the whole
passage cp. Assalāyanasutta, ed. Pischel, p. 9.
16 -nimittā, D. E. Pa.
17 āmissa-, P. Pa.

[page 102]
102 ITIVUTTAKAṂ, CATUKKANIPĀTO,
dānañca1 dhammadānañca, etad-aggaṃ bhikkhave ime-
saṃ2 dvinnaṃ dānānaṃ yad-idaṃ dhammadānaṃ. Dve-
me3 bhikkhave saṃvibhāgā, āmisasaṃvibhāgo4 ca2 dham-
masaṃvibhāgo5 ca,5 etad-aggaṃ bhikkhave imesaṃ
dvinnaṃ saṃvibhāgānaṃ yad-idaṃ dhammasaṃvibhāgo.
Dve-me bhikkhave anuggahā, āmisānuggaho6 ca dhammā-
nuggaho ca, etad-aggaṃ bhikkhave imesaṃ dvinnaṃ
anuggahānaṃ yad-idaṃ dhammānuggaho. Dve-me bhik-
khave yāgā, āmisayāgo ca5 dhammayāgo ca, etad-aggaṃ
bhikkhave imesaṃ dvinnaṃ yāgānaṃ yad-idaṃ dhammayāgo
ti. Etam-atthaṃ bhagavā avoca, tatthetaṃ iti vuccati7:
Yo dhammayāgaṃ ayajī8 amaccharī9
tathāgato sabbabhūtānukampī10 |
taṃ tādisaṃ devamanussaseṭṭhaṃ11
sattā12 namassanti bhavassa pāragun-ti13 ||
Ayam--pi14 attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti7 ||1||
101. (Cat.2) * Cattāri-māni bhikkhave appāni ceva
sulabhāni ca15 tāni15 ca15 anavajjāni. Katamāni cattāri?
Paṃsukūlaṃ bhikkhave cīvarānaṃ16 appañca sulabhañca
tañca anavajjaṃ. Piṇḍiyālopo bhikkhave bhojanānaṃ17 ap-
pañca sulabhañca tañca anavajjaṃ. Rukkhamūlaṃ bhik-

--------------------------------------------------------------------------
1 āmissa-, B. P. Pa.
2 Om. D. E.
3 Ime dve me, C.
4 āmissa-, B.
5 Om. C.
6 āmissanu-, B.; āmissa anu-, Pa.
7 Etam-atthaṃ-, Ayam-pi-, only in M.
8 ayajī, M. E.; ayaji, D. Pa.; asaji, P.; assajī, C.; assaji, B.
9 -i, B. P. Pa.
10 sabbasattānukampīti, Aa.; M. has the || after -kampī,
but in the other MSS. -kampitaṃ is written together,
in B. with || after taṃ, in C. even -kampinaṃ.
11 -manussānaṃ seṭṭhaṃ, B. C.
12 sakkā, C.
13 -guti, B. C. P.; -gūti, Pa.
14 M. om. pi.
15 gatāni ca, P.; tāni ca, Pa.; tāni cattāri, C.
16 cīvaraṃ, D. E.
17 bhojanaṃ, D. E.
* The whole sutta occurs Aṅguttara Nik. Cat. 27.

[page 103]
SUTTAṂ 3. 103
khave senāsanānaṃ1 appañca sulabhañca tañca anavajjaṃ.
Pūtimuttaṃ bhikkhave bhesajjānaṃ2 appañca sulabhañca
tañca anavajjaṃ.3 Imāni kho bhikkhave cattāri appāni
ceva sulabhāni ca4 tāni5 ca5 anavajjāni. Yato kho
bhikkhave bhikkhu6 appena ca tuṭṭho hoti sulabhena ca,6
imassāhaṃ7 aññataraṃ sāmaññaṅgan-ti vadāmīti.
Anavajjena tuṭṭhassa
appena sulabhena ca |
na senāsanam-ārabbha
cīvaraṃ pānabhojanaṃ |
vighāto hoti cittassa
disā na-ppaṭihaññati8 ||
Ye cassa dhammā akkhātā
sāmaññassānulomikā |
adhiggahītā9 tuṭṭhassa
appamattassa bhikkhuno10 ti ||2||
102. (Cat.3) Jānato-haṃ11 bhikkhave passato
āsavānaṃ khayaṃ vadāmi, no ajānato apassato.12 Kiñca13
bhikkhave jānato kiṃ14 passato āsavānaṃ khayo hoti?15
Idaṃ dukkhan-ti bhikkhave jānato passato āsavānaṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 senāsanaṃ, D. E. M. P. Pa.
2 bhesajjaṃ, D. E.
3 anavajjānaṃ, C.
4 Om. D. E.
5 Om. B.
6 bhikkhu tuṭṭho hoti appena ceva sulabhena ca anavajjena, D. E.
7 tassāhaṃ, D. E.; idamassāham, P. Pa.
8 na paṭi-, M. P.; nappati-, B. C. D. E.; na patti-, Pa.; -haññasi, B.
9 -itā, B. M.
10 bhikkhuno, C. D. E. and A.; the Burmese MSS. have sikkhato.
In Pa, the scribe omitted nearly the whole of the gāthās,
from the first tuṭṭhassa down to the second, but inserted
the omitted piece after Jānato ahaṃ bhikkhave in the next sutta.
11 ahaṃ, B. Pa.
12 no apass-, D. E. Pa.
13 kiñci, B. C. D. E.
14 kiṃ, M. P.; ki, B.; kiñci, D. E.; om. C. Pa.
15 khayo ti, Pa.

[page 104]
104 ITIVUTTAKAṂ, CATUKKANIPĀTO,
khayo1 hoti,1 ayaṃ dukkhasamudayo ti bhikkhave jānato
passato āsavānaṃ khayo hoti, ayaṃ dukkhanirodho ti
bhikkhave jānato passato āsavānaṃ khayo hoti, ayaṃ
dukkhanirodhagāminī2 paṭipadā3 ti4 bhikkhave jānato
passato āsavānaṃ khayo hoti. Evaṃ kho bhikkhave
jānato passato5 āsavānaṃ khayo hotīti6.
Sekhassa sikkhamānassa7
ujumaggānusārino |
khayasmiṃ paṭhamaṃ ñāṇaṃ
tato aññā anuttarā8 ||
Tato aññā vimuttassa
vimuttiññāṇam9-uttamaṃ |
uppajjati khaye ñāṇaṃ
khīṇā10 saṃyojanā10 iti ||
Na tvevidaṃ11 kusītena
bālena-m-12 avijānatā12 |
nibbānaṃ adhigantabbaṃ13
sabbaganthapamocanan-ti14 ||3||
103. (Cat.4) Ye hi keci15 bhikkhave samaṇā vā16

--------------------------------------------------------------------------
1 khayo ti, P. Pa.
2 -ī, C. D. E.; the other MSS. -i.
3 patip-, P. Pa.
4 taṃ, P.; om. C. Pa.
5 All MSS. but M. repeat evaṃ before passato.
6 hoti, B. C.
7 bhikkhamānassa, C.; khayamānassa, Pa.
8 anantarā, M. Pa.; the other MSS. anuttarā.
9 With ññ, B. P.; the other MSS. with one ñ.
10 khīṇa, C. D.; khīṇaṃ saṃyojanaṃ, M. For the first and second
gāthā cp. Aṅguttaranikāya III. 84.
11 teciraṃ, B. C.
12 A. has: makāro padasandhikaro, cp. Ed. Muller, Pāli
Gr. p. 63; bālena avij-, B. C.; bālena antā (sic !), D. E.
13 -gandhabbaṃ, B.
14 -gantha-, M.; the other MSS. -gandha-.
15 kāci, B.; yo hi ko ci, C.
16 Om. D. E.

[page 105]
SUTTAṂ 4. 105
brāhmaṇā1 vā idaṃ dukkhan-ti yathābhūtaṃ na-ppa-
jānanti,2 ayaṃ dukkhasamudayo ti yathābhūtaṃ na-
ppajānanti, ayaṃ dukkhanirodho ti yathābhūtaṃ na-
ppajānanti,2 ayaṃ dukkhanirodhagāminī3 paṭipadā ti
yathābhūtaṃ na-ppajānanti, na te me4 bhikkhave samaṇā
vā brāhmaṇā vā samaṇesu vā5 samaṇasammatā brāhma-
ṇesu66 brāhmaṇasammatā,6 na ca7 pan-ete7 āyas-
manto8 sāmaññatthaṃ9 vā brāhmaññatthaṃ9 vā diṭṭhe va
dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharanti.
Ye10 ca kho keci10 bhikkhave samaṇā vā brāhmaṇā vā idaṃ
dukkhan-ti yathābhūtaṃ pajānanti, ayaṃ11 dukkhasamu-
dayo ti yathābhūtaṃ pajānanti, ayaṃ dukkhanirodho ti
yathābhūtaṃ pajānanti, ayaṃ dukkhanirodhagāminī12
paṭipadā13 ti yathābhūtaṃ pajānanti, te kho me14 bhikkhave
samaṇā vā brāhmaṇā vā samaṇesu ceva samaṇasammatā,
brāhmaṇesu ca brāhmaṇasammatā, te ca pan-āyas-
manto15 sāmaññatthañca16 brāhmaññatthañca17 diṭṭhe va
dhamme sayaṃ abhiññā18 sacchikatvā upasampajja viha-
rantīti19.

--------------------------------------------------------------------------
1 B. P. Pa. have always brahm-, with short a, brahmaṇatthaṃ,
also other MSS.; M. has always brāhm-.
2 na pa-, P. Pa.
3 -ī, C. D. E.; the other MSS. -i.
4 na te me, M.; the other MSS. na me te.
5 ceva, P. Pa.
6 Om. C.
7 te ca pana, B.
8 -manto, M. P. Pa.; -mantā, B. D. E.; -manti, C.
9 -attaṃ, B. P. Pa.
10 ye hi keci, D. E.; instead of sacchikatvā . . . keci Pa. has: taṃ
na-ppajānanti.
11 idaṃ, C.
12 -ī, D. E.; the other MSS. -i; C. omits gāminī.
13 patip-, P. Pa.
14 te kho me, M. P.; te na kho me, B. C. Pa.; te ca kho me, D. E.
15 -o, M. P.; the other MSS. -ā.
16 -attañca, B. P. Pa.
17 brahmaṇattañca, P. Pa.; om. B.
18 abhiññāya, C.; for the whole passage cp. Aṅgutt.-Nik. Cat. 5, 1, etc.
19 viharatīti, B. C.

[page 106]
106 ITIVUTTAKAṂ, CATUKKANIPĀTO,
Ye dukkhaṃ na-ppajānanti
atho1 dukkhassa sambhavaṃ |
yattha ca2 sabbaso dukkhaṃ
asesaṃ uparujjhati ||
tañca maggaṃ na jānanti
dukkhūpasamagāminaṃ3 |
cetovimuttihīnā4 te4
atho5 paññāvimuttiyā |
abhabbā6 te antakiriyāya
te7 ve7 jātijarūpagā8 ||
Ye ca9 dukkhaṃ pajānanti
atho10 dukkhassa sambhavaṃ |
yattha11 ca sabbaso dukkhaṃ
asesaṃ uparujjhati ||
tañca maggaṃ pajānanti
dukkhūpasamagāminaṃ12 |
cetovimuttisampannā
atho13 paññāvimuttiyā |
bhabbā14 te antakiriyāya
na te jātijarūpagā ti15 ||
104. 16 (Cat.5) Ye te bhikkhave bhikkhu sīla sampannā

--------------------------------------------------------------------------
1 attho, C.; yato, B.
2 yatthañca, D. E.; yathā ca, C.; yato ca, B.
3 dukkhupa-, B. M. P. Pa.
4 -vimuttinātena, C.; -vimuttisampannā, B.
5 attho, B. C.
6 bhabbā, Pa.
7 na te, B. C.
8 -jarupa-, B.; B. C. D. E. add ti.
9 Om. B.
10 yato, B. C. M. P. Pa.
11 yatta, B.
12 dukkhupa-, B. P. Pa.
13 attho, C.
14 bhabbā, M.; the other MSS. sabbā.
15 -jarupa-, P. Pa.; B. has the two last gāthās twice, the first
time very corrupt.
16 For the first part of this sutta cp. Puggalapaññatti IV.
23, for the second part Pugg. III. 13.

[page 107]
SUTTAṂ 5. 107
samādhisampannā paññāsampannā1 vimuttisampannā
vimuttiñāṇadassanasampannā2 ovādakā viññāpakā3 san-
dassakā samādapakā4 samuttejakā5 sampahaṃsakā6 alaṃ-
samakkhātāro7 saddhammassa,8 dassanam-pahaṃ9 bhik-
khave tesaṃ bhikkhūnaṃ bahūpakāraṃ10 vadāmi, sava-
nam11-pahaṃ11 bhikkhave tesaṃ bhikkhūnaṃ bahūpakāraṃ
vadāmi, upasaṅkamanam-pahaṃ12 bhikkhave tesaṃ bhik-
khūnaṃ bahūpakāraṃ vadāmi, payirupāsanam13-pahaṃ
bhikkhave tesaṃ bhikkhūnaṃ bahūpakāraṃ vadāmi, anussa-
raṇam14-pahaṃ bhikkhave tesaṃ bhikkhūnaṃ bahūpakāraṃ
vadāmi, anupabbajjam-pahaṃ bhikkhave tesaṃ bhikkhū-
naṃ bahūpakāraṃ vadāmi. Taṃ kissa hetu? Tathārūpe
bhikkhave bhikkhū sevato bhajato15 payirupāsato16 apari-
pūro pi sīlakkhandho bhāvanāpāripūriṃ17 gacchati, apari-
pūro pi samādhikkhandho bhāvanāpāripūriṃ gacchati,

--------------------------------------------------------------------------
1 Om. P. Pa.
2 Om. B. C. P. Pa.
3 After viññ-, P. Pa. insert adhabodhakā, for avabodhakā,
a gloss from A.
4 -pikā, B.
5 -jikā, B.
6 -sikā, B.
7 salaṃsamattakā, C.; alaṃsammattakā | saddhammassa d-, B.
8 saddassa, C.; om. D. E.; after saddh- P. Pa. insert desetāro,
a gloss from A.
9 pahaṃ, which occurs six times in this sutta, is for api ahaṃ;
B. has always ahaṃ without p; in C. D. E. M. the preceding
accusative has always the anusvāra; dassanaṃ sahaṃ, C.
10 Only C. has nearly always bahūp-, the other MSS. have bahu-;
D. E. have always bahukāraṃ; also C. the first time.
11 savanaṃ savaṃ, C.; samaṇaṃ pahaṃ, D. E.
12 pahāna, C.
13 payirūp-, B.; patirup-, C.; in Pa. the three sentences
payir-, anuss-, and anup- are left out.
14 anusar-, P.; anusayaṃ, C.; this sentence is left out in D. E.
15 Om. C.
16 parirup-, B. Pa.
17 M. always -pūriṃ; B. C. P. Pa. always -pūri in this sutta.

[page 108]
108 ITIVUTTAKAṂ, CATUKKANIPĀTO,
aparipūro pi paññakkhandho1 bhāvanāpāripūriṃ gacchati,
aparipūro pi vimuttikkhandho bhāvanāpāripūriṃ gacchati,2
aparipūro pi vimuttiñāṇadassanakkhandho3 bhāvanāpāri-
pūriṃ gacchati. Evarūpā ca te4 bhikkhave bhikkhū5
satthāro6 ti7 pi vuccanti, satthavāhā8 ti pi7 vuccanti,
raṇañjahā9 ti pi vuccanti, tamonudā ti pi7 vuccanti, āloka-
karā ti pi10 vuccanti, obhāsakarā ti pi vuccanti, pajjotakarā
ti pi vuccanti, ukkādhārā ti pi vuccanti, pabhaṅkarā ti pi
vuccanti,11 ariyā ti pi vuccanti, cakkhumanto12 ti pi vuccan-
tīti.
Pāmujjakaraṇaṃ13 ṭhānaṃ
evaṃ14 hoti vijānataṃ15 |
yad-idaṃ bhāvitattānaṃ
ariyānaṃ dhammajīvinaṃ16 ||
Te jotayanti17 saddhammaṃ
bhāsayanti pabhaṅkarā |
ālokakaraṇā dhīrā
cakkhumanto raṇañjahā18 ||
yesaṃ ve19 sāsanaṃ sutvā
sammad-aññāya20 paṇḍitā |

--------------------------------------------------------------------------
1 paññākkh- D. E. P.
2 D. E. omit this sentence.
3 -ññāṇa, P. Pa.
4 Om. D. E.
5 The long ū only in M.
6 sattāro, C.
7 Om. C.
8 jātikantārādinittharaṇato sattavāhā ti, A.; sattavāho, C. P. Pa.
9 -ho, C.; maraṇajahā, D. E.
10 ālokadivākarā vā ti v-, Pa., inserting it once more before
pajjotak-.
11 I follow A. M.; the other MSS. have pabh- before ukk-;
ukkakarā, B.; pabhākaro, Pa.
12 -mantā, B. C.
13 pāmojja-, D. E.; pāmujjakaraṇa, B.; -karaṇaṭṭhāṇaṃ, C.;
-kāraṇaṃ, P. Pa.
14 etaṃ, B. D. E. P. Pa.
15 vijjānaṃ, C.
16 -jīvitaṃ, D. E.
17 jotassanta, C.; vomāranti, Pa.
18 -jaho, B. C.; -cahā, P.
19 ce, B.; ca, D. E.
20 saddhammaññāya, B.

[page 109]
SUTTAṂ 7. 109
jātikkhayam1-abhiññāya
nāgacchanti punabbhavan-ti ||5||
105. (Cat.6) * Cattāro-me bhikkhave taṇhuppādā yattha
bhikkhuno taṇhā uppajjamānā uppajjati. Katame cattāro?
Cīvarahetu vā bhikkhave2 bhikkhuno taṇhā uppajjamānā
uppajjati, piṇḍapātahetu vā bhikkhave2 bhikkhuno taṇhā
uppajjamānā uppajjati, senāsanahetu vā bhikkhave bhik-
khuno taṇhā uppajjamānā uppajjati, itibhavābhavahetu3
vā bhikkhave2 bhikkhuno taṇhā uppajjamānā uppajjati.
Ime kho bhikkhave cattāro taṇhuppādā yattha bhikkhuno4
taṇhā uppajjamānā uppajjatīti.
Taṇhādutiyo puriso
dīgham-addhānaṃ5 saṃsaraṃ6 |
itthabhāvaññathābhāvaṃ
saṃsāraṃ7 nātivattati ||
Evam8-ādīnavaṃ ñatvā
taṇhā dukkhassa9 sambhavaṃ |
vītataṇho anādāno
sato bhikkhu paribbaje ti ||6||10
106. (Cat.7) 11 Sabrahmakāni bhikkhave tāni kulāni
yesaṃ puttānaṃ mātāpitaro ajjhāgāre pūjitā honti.

--------------------------------------------------------------------------
1 -m only M.; the other MSS. -ṃ.
2 Om. D. E.
3 itibhagavābh-, C.
4 y- bhikkhave t-, B. C.; Pa. has great confusion in the prose
part of this sutta.
5 All MSS. except Pa. have addhāna.
6 -sāraṃ, P. Pa.
7 saṃsaraṃ, B.
8 etam, D. E.
9 taṇhaṃ d-, M.; taṇhāhetussa, Pa.
10 The same gāthās occur in sutta 15.
11 This whole sutta occurs also in Aṅguttara Nikāya-Tik. 31,
and Cat. 63: the Tikanipāta contains the more original
version, being in accordance with the gāthās. The second
sentence of the present sutta (sapubbadevatāni) is additional.
* The whole sutta occurs Aṅgutt.-Nik. Cat. 9.

[page 110]
110 ITIVUTTAKAṂ, CATUKKANIPĀTO,
Sapubbadevatāni1 bhikkhave tāni kulāni yesaṃ puttānaṃ
mātāpitaro ajjhāgāre2 pūjitā honti. Sapubbācariyāni
bhikkhave tāni kulāni yesaṃ puttānaṃ mātāpitaro ajjhā-
gāre pūjitā honti.3 Sāhuneyyakāni4 bhikkhave tāni kulāni
yesaṃ puttānaṃ mātāpitaro ajjhāgāre2 pūjitā honti.
Brahmā ti5 bhikkhave mātāpitūnaṃ6 etaṃ adhivacanaṃ.
Pubbadevatā7 ti bhikkhave mātāpitūnaṃ6 etaṃ8 adhiva-
canaṃ. Pubbācariyā ti9 bhikkhave mātāpitūnaṃ6 etaṃ10
adhivacanaṃ. Āhuneyyā ti bhikkhave mātāpitūnaṃ6
etaṃ10 adhivacanaṃ.11 Taṃ kissa hetu? Bahūpakārā12
bhikkhave mātāpitaro puttānaṃ, āpādakā posakā imassa
lokassa dassetāro ti.
Brahmā ti mātāpitaro
pubbācariyā ti vuccare13 |
āhuneyyā ca puttānaṃ
pajāya anukampakā ||
Tasmā hi ne14 namasseyya
sakkareyya15 ca15 paṇḍito |

--------------------------------------------------------------------------
1 pubba-, without sa-, C. Pa.
2 -āgāresu, B.
3 I follow A. and D. E. The other MSS. omit this third sentence
(sapubbācariyāni), though they have the pubbācariyā
in the second part of this sutta. All MSS. add the following
sentence (the fifth in D. E., the fourth in the other MSS.):
Pāhuṇeyyakāni (Sapāhun-, M.; Sāpihuṇ-, P.) bhikkhave tāni
kulāni yesaṃ puttānaṃ, etc. But this has no corresponding
sentence in the second part of this sutta, and is not in the
commentary (A.).
4 āhuṇ-, B. C. P. Pa.
5 brahmaṇā ti, B. C.; brahmakā ti, Pa.
6 -pitunnaṃ, D. E.
7 -devā, B. P. Pa.
8 eva etaṃ, B.
9 -cariyānīti, B.
10 Om. B.
11 Pubbadevatā . . . adhivacanaṃ om. C.
12 bahupakārā, B. M. P. Pa.
13 After vuccare C. has --pe--, B. --pa--.
14 te, D. E.
15 sakkār-, B.; sakkareyyā ca, C.; -eyyātha, D. E.

[page 111]
SUTTAṂ 8. 111
annena atho pānena
vatthena sayanena ca |
ucchādanena nhāpanena1
pādānaṃ dhovanena ca ||
Tāya naṃ pāricariyāya
mātāpitūsu paṇḍito |
idheva naṃ pasaṃsanti
pecca sagge pamodatīti2 ||7||
107. (Cat.8) Bahūpakārā3 bhikkhave brāhmaṇagaha-
patikā4 tumhākaṃ, ye vo5 paccupaṭṭhitā cīvarapiṇḍapāta-
senāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārehi. Tumhe pi6
bhikkhave bahūpakārā7 brāhmaṇagahapatikānaṃ,8 yaṃ
nesaṃ9 dhammaṃ desetha ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ
pariyosānakalyāṇaṃ, sātthaṃ10 savyañjanaṃ11 kevalapari-
puṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsetha.12 Evam-
idaṃ bhikkhave aññam-aññaṃ nissāya brahmacariyaṃ
vussati13 oghassa nittharaṇatthāya14 sammā dukkhassa
antakiriyāyā-ti.
Sāgārā15 anāgārā16 ca17
ubho aññoññanissitā |
ārādhayanti18 saddhammaṃ
yogakkhemam-anuttaraṃ19 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 hāpanena C. D. E., nhānena M.
2 pamodati, C.
3 bahup-, B. M. P.
4 brahmaṇa-, P. Pa; brahmaṇā, B.
5 te, C.; in B. and M. the letters can be read vo and te.
6 hi, B.
7 bahup-, B. M. P. Pa.
8 brahm-, B. P. Pa.
9 tesaṃ, C.
10 satth-, M. P.
11 saby-, B. M. P. Pa.
12 -seti, D. E.
13 vuccati P.
14 -ttāya, B.
15 sagārā, B. C. D. E.
16 anag-, C. M.
17 D. E. P. Pa. have the ca before anāg-.
18 ārāmayanti, C.
19 I follow D. E. M. and A.; B. C. P. Pa. have yogakkhemassa pattiyā.

[page 112]
112 ITIVUTTAKAṂ, CATUKKANIPĀTO,
Sāgāresu1 ca cīvaraṃ
paccayaṃ sayanāsanaṃ |
anāgārā2 paṭicchanti
parissayavinodanaṃ3 ||
Sugataṃ4 pana nissāya
gahaṭṭhā5 gharam-esino |
saddahānā6 arahataṃ
ariyapaññāya7 jhāyino ||
idha dhammaṃ caritvāna
maggaṃ8 sugatigāminaṃ |
nandino devalokasmiṃ
modanti kāmakāmino ti ||
108. (Cat.9) Ye keci bhikkhave bhikkhū kuhā thaddhā
lapā siṅgī9 unnalā10 asamāhitā, na me11 te bhikkhave bhik-
khū māmakā, apagatā12 ca te bhikkhave13 bhikkhū imasmā
dhammavinayā, na13 ca te bhikkhave14 bhikkhū14 imasmiṃ

--------------------------------------------------------------------------
1 sagār-, B.; sāgar-, D. E.
2 anag-, M.; anāgāraṃ, B.
3 apariss-, B.; parissayantivin-, D. E.; sarisassavin-, C.;
A. has: parissayavinodanan-ti utuparissayādiparissayagahaṇaṃ
vihārādi āvasataṃ.
4 sugataṃ, D. E. Aa. (I am not quite sure about the reading of
P. and Pa.); puggalaṃ, M.; saddhammaṃ, B. C.; the MS. of A.
is corrupt here, it comments also on puggalaṃ, the last words
of the comment being sāvako hi idha puggalo hi (sic !) adhippeto.
5 gharaṭṭhā, P. Pa.
6 saddahānā, D. E.; saddahāno, B. C. M. P. Pa. and Aa.
7 -paññāca, D. E.; dhammasaññāya, B.; dhammaṃs-, C.
8 saggaṃ, C.
9 siṅgi, D. E. P. Pa. sīgīti, Aa.; siṅgā, B. C. M.; it seems to be
a derivate of saṅgo; the MS. of A. is corrupt in the beginning,
the end of the comment is: evaṃvuttehi saṃgha (sic !) -sadisehi
pākaṭakilesehi samannāgatā.
10 unnaḷā, M.
11 na ca te, C.
12 apāgatā, C.
13 Om. D. E.
14 Om. B. C. P. Pa.

[page 113]
SUTTAṂ 10. 113
dhammavinaye vuddhiṃ virūḷhiṃ1 vepullaṃ āpajjanti. Ye
ca kho2 bhikkhave bhikkhū nikkuhā3 nillapā dhīrā athad-
dhā3 susamāhitā, te ca4 kho me5 bhikkhave bhikkhū
māmakā, anapagatā ca te bhikkhave bhikkhū imasmā6
dhammavinayā, te ca7 bhikkhave bhikkhū imasmiṃ
dhammavinaye vuddhiṃ virūḷhiṃ8 vepullaṃ āpajjantīti.
Kuhā thaddhā lapā siṅgī9
unnalā10 asamāhitā |
na11 te dhamme virūhanti12
sammāsambuddhadesite ||
Nikkuhā13 nillapā14 dhīrā
athaddhā15 susamāhitā11 |
te ve16 dhamme virūhanti17
sammāsambuddhadesite ti ||9||*
109. (Cat.10) Seyyathā pi bhikkhave puriso nadiyā

--------------------------------------------------------------------------
1 viruḷhiṃ, B. M. P. Pa. (without ṃ, B. Pa.)
2 kho te, D. E. P. Pa.
3 I follow B. C. M., cp. the second gāthā; P. has asandhā, Pa.
abandhā, instead of athaddhā; D. E. have nikko- nitthaddhā
nilapā dhī- ābandhā sus-; A. does not explain the sukhapakkho
in detail.
4 Om. M. Pa.
5 Om. B. C. P. Pa.
6 imasmā, D. E.; imamhā, B. C. M. P.; Pa. om. im- and the following
words up to imasmiṃ.
7 te ca by conjecture; ca te, P.; na ca te, C.; te, without ca,
B. M., but B. inserts ca after imasmi; D. E. have imasmiñca
te dhammavinaye (without bhikkhave bhikkhū).
8 viruḷhim, B. M. P. Pa. (without ṃ, B. P. Pa.).
9 siṅgi, E. P. Pa.; siṅgī, D.; siṅgā, B. C. M.
10 unnaḷā, M.
11 na te . . . susamāhitā om. Pa.
12 virūhanti only M.; virūḷhanti, B. C. D. E. P. (B. P. with u).
13 nikahā, D. E.
14 nilapā, D. E.
15 asaddhā, P.
16 ca B.
17 virūhanti only M.; virūḷhanti B. C. D. E. P. Pa. (B. P. Pa. with u).
* This whole sutta occurs also Aṅgutt.-Nik. Cat. 26.

[page 114]
114 ITIVUTTAKAṂ, CATUKKANIPĀTO,
sotena ovuyheyya1 piyarūpasātarūpena,2 tam-enaṃ cak-
khumā puriso3 tīre ṭhito disvā evaṃ vadeyya: kiñcāpi
kho tvaṃ ambho4 purisa5 nadiyā sotena ovuyhasi6
piyarūpasātarūpena.7 Atthi cettha heṭṭhā rahado8 saummi9
sāvaṭṭo sagaho sarakkhaso yaṃ tvaṃ ambho10 purisa pāpu-
ṇitvā11 maraṇaṃ12 vā nigacchasi13 maraṇamattaṃ vā14
dukkhan-ti. Atha kho so bhikkhave puriso tassa puri-
sassa saddaṃ sutvā hatthehi ca15 pādehi ca paṭisotaṃ
vāyameyya.16 Upamā kho me17 ayaṃ17 bhikkhave katā
atthassa viññāpanāya.18 Ayaṃ cettha19 attho: Nadiyā
soto20 ti21 kho bhikkhave taṇhāyetaṃ22 adhivacanaṃ;
piyarūpasātarūpan-ti23 kho bhikkhave channetaṃ ajjhatti-
kānaṃ24 āyatanānaṃ adhivacanaṃ; heṭṭhā rahado25 ti
kho bhikkhave pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ
adhivacanaṃ; saummīti26 kho bhikkhave kodhūpāyāsas-
setaṃ27 adhivacanaṃ; sāvaṭṭo ti kho bhikkhave pañcan-
netaṃ kāmaguṇānaṃ adhivacanaṃ; sagaho sarakkhaso ti
kho28 bhikkhave mātugāmassetaṃ adhivacanaṃ; paṭisoto29

--------------------------------------------------------------------------
1 ohuhye, D.; ovuyha, P.; oruyha, B. Pa; guyhati, C.
2 piyarūpena s-, P. Pa.
3 pūriso, P.
4 abbho, B.
5 pūrisa, P. Pa.
6 ovuyhati, M.; vuyhasi, C.; ovuyha, D. E.
7 -sātarupaṃmana, B.; -rūpaṃpana, C.; piyarūpena s-, P. Pa, E. D.
8 dahado, M.
9 saūmi, M.; caūmi, D. E.
10 abbho, B.
11 pāpuṇetva, P. Pa.; rahadaṃ pāpuṇetvā, E., with n D.
12 mār-, P. Pa.
13 nigacchati, C.
14 Om. B.
15 Om. D. E.
16 yāpeyya, C.
17 ayaṃ me, D. E.
18 viññāpanā, B. C. P.; -panāna, Pa.
19 ayaṃ ve cettha, C.; ayaṃñceva, Pa; ayamevattha, D. E.
20 sotā, P. Pa.
21 Om. B.
22 taṇhāya sotaṃ, D. E.
23 piyarūpaṃ s-, B. C. M.
24 adhijjhatt-, D. E.
25 dahado, M.
26 ummīti, D. E. Pa; saūmīti, M.; ūmīti, D. E.
27 kodhūp-, E. Pa.; -up- the other MSS.; -pāyassetaṃ, D. E.
28 Om. B. C. D. E. Pa.
29 paṭisoto, B. C. M. P. Pa; patisotā ti, D. E.; none of the MSS.
has paṭisotaṃ.

[page 115]
SUTTAṂ 11. 115
ti kho bhikkhave nekkhammassetaṃ1 adhivacanaṃ; hat-
thehi ca pādehi ca vāyāmo ti kho bhikkhave viriyāram-
bhassetaṃ adhivacanaṃ; cakkhumā puriso2 tīre ṭhito ti2
kho bhikkhave Tathāgatassetaṃ adhivacanaṃ arahato
sammāsambuddhassā-ti.
Sahāpi3 dukkhena jaheyya kāme*
yogakkhemaṃ āyati4 patthayāno5 |
sammappajāno6 suvimuttacitto
vimuttiyā phassaye7 tattha tattha ||
Sa vedagū vūsitabrahmacariyo8
lokantagū pāragato9 ti vuccatīti10 ||10||*
110. ** (Cat.11) Carato11 ce12 pi bhikkhave bhikkhuno
uppajjati kāmavitakko vā vyāpādavitakko13 vā vihiṃsāvitakko
vā; tañce bhikkhave14 bhikkhu adhivāseti na-ppajahati15
na vinodeti na vyantikaroti16 na anabhāvaṃ17 gameti,
caraṃ pi bhikkhave bhikkhu evaṃbhūto18 anātāpī19 anot-

--------------------------------------------------------------------------
1 nikkh-, B.; nekkhamass-, M.
2 p- tī- and ti om. C.
3 pahāsi, C. M.; the same wrong reading occurs also in A.; mahāsipi, B.
4 āyati, all MSS.
5 patthayamāno, P. Pa; patthamāno, C.
6 sammapaj-, P.; samapp-, Pa.; sampajāno, B.
7 passaye, B. P.
8 vūsita-, M. P.; vusita-, B. C. Pa; vusitaṃ, E.; sitaṃ, D.;
-cāriyo, P. Pa.
9 pāraṃg-, B.
10 vuccati, C. D. E.; P. Pa. have here the note vaggo.
11 For car- D. E. have always par- in this sutta.
12 ce only in M.
13 vy- in this and the following sutta only in D. E.; the other MSS.
have by-.
14 Only in M.
15 na paj-, D. E.
16 vy- only in D. E.; the other MSS. have by-; M. has always
byantiṅkaroti.
17 Cp. anabhāvakata Aṅgutt. III. 33.
18 evaṃ pi bhūto, C.
19 anātāpī always in M.; the other MSS. have always -i.
* Cp. Aṅgutt.-Nik. Cat. 5, 2, and 3.
** This whole sutta occurs also Aṅgutt.-Nik. Cat. 11.

[page 116]
116 ITIVUTTAKAṂ, CATUKKANIPĀTO,
tappī1 satataṃ samitaṃ kusīto hīnaviriyo ti vuccati.
Ṭhitassa ce2 pi3 bhikkhave bhikkhuno uppajjati kāmavi-
takko vā vyāpādavitakko vā vihiṃsāvitakko vā; tañce
bhikkhave4 bhikkhu adhivāseti na-ppajahati na vinodeti na
vyantikaroti na anabhāvaṃ gameti, ṭhito pi bhikkhave
bhikkhu evaṃbhūto anātāpī anottappī satataṃ samitaṃ
kusīto hīnaviriyo ti vuccati. -- Nisinnassa ce pi3 bhikkhave
bhikkhuno uppajjati kāmavitakko vā vyāpādavitakko vā
vihiṃsāvitakko vā; tañce bhikkhave4 bhikkhu adhivāseti
na-ppajahati na vinodeti na vyantikaroti na anabhāvaṃ
gameti, nisinno pi5 bhikkhave bhikkhu evaṃbhūto6 anā-
tāpī anottappī satataṃ samitaṃ kusīto hīnaviriyo ti vuccati.
-- Sayānassa7 ce pi bhikkhave bhikkhuno jāgarassa uppaj-
jati kāmavitakko vā vyāpādavitakko vā vihiṃsāvitakko vā;
tañce bhikkhave4 bhikkhu adhivāseti na-ppajahati na vino-
deti na vyantikaroti na anabhāvaṃ gameti, sayāno pi bhik-
khave bhikkhu jāgaro evaṃbhūto anātāpī anottappī satataṃ
samitaṃ kusīto hīnaviriyo ti vuccati.7 -- Carato ce8 pi bhik-
khave bhikkhuno uppajjati kāmavitakko vā vyāpādavitakko
vā vihiṃsāvitakko vā; tañce bhikkhave4 bhikkhu nādhivā-
seti9 pajahati vinodeti vyantikaroti anabhāvaṃ gameti,
caraṃ pi bhikkhave bhikkhu evaṃbhūto ātāpī ottappī
satataṃ samitaṃ āraddhaviriyo pahitatto10 ti vuccati. --
Ṭhitassa ce pi11 bhikkhave bhikkhuno uppajjati kāmavitakko
vā vyāpādavitakko vā vihiṃsāvitakko vā; tañce bhikkhave12
bhikkhu11 nādhivāseti pajahati vinodeti vyantikaroti ana-
bhāvaṃ gameti, ṭhito13 pi bhikkhave bhikkhu14 evaṃbhūto

--------------------------------------------------------------------------
1 -ttappī always in M., and twice in C.; -i, B. C.; D. E. P.
Pa. have always -ttāpi, in this and in the next sutta.
2 ce om. M.
3 pi om. C.
4 Only in M.
5 pi kho, D. E.
6 evaṃ pi bh-, C.
7 C. omits this piece (Sayānassa . . . vuccati).
8 ce only in M.
9 nādhiv- always in M.; na adhiv-, B. C. D. E.; anadhiv-, P. Pa.
10 -ttho, C.
11 Om. C.
12 Om. D. E. P. Pa.
13 nisinno, C.
14 bhikkhu jāgaro evaṃbh-, C.

[page 117]
SUTTAṂ 11. 117
ātāpī ottappī satataṃ samitaṃ āraddhaviriyo pahitatto1 ti
vuccati. -- Nisinnassa ce pi2 bhikkhave bhikkhuno uppaj-
jati kāmavitakko vā vyāpādavitakko vā vihiṃsāvitakko vā;
tañce bhikkhave3 bhikkhu nādhivāseti pajahati vinodeti
vyantikaroti anabhāvaṃ gameti, nisinno pi bhikkhave
bhikkhu evaṃbhūto ātāpī ottappī satataṃ samitaṃ ārad-
dhaviriyo pahitatto1 ti vuccati. -- Sayānassa4 ce pi5 bhik-
khave bhikkhuno jāgarassa5 uppajjati kāmavitakko vā
vyāpādavitakko vā vihiṃsāvitakko vā; tañce6 bhikkhave7
bhikkhu nādhivāseti pajahati vinodeti vyantikaroti ana-
bhāvaṃ gameti, sayāno pi bhikkhave bhikkhu jāgaro evaṃ-
bhūto ātāpī ottappī satataṃ samitaṃ āraddhaviriyo pahi-
tatto1 ti vuccatīti.
Caraṃ vā yadi vā tiṭṭhaṃ
nisinno udavā sayaṃ |8
yo vitakkaṃ vitakketi
pāpakaṃ gehanissitaṃ ||
kumaggaṃ9 paṭipanno10 so
mohaneyyesu mucchito |
abhabbo tādiso bhikkhu
phuṭṭhuṃ11 sambodhim-uttamaṃ ||
Yo caraṃ12 vā yo13 tiṭṭhaṃ vā
nisinno udavā sayaṃ |
vitakkaṃ samayitvāna14

--------------------------------------------------------------------------
1 -ttho, C.
2 Om. B. C.
3 Om. D. E. P. Pa.
4 yavekaṭi (sic !), C.
5 Om. C.
6 taṃ ce pi, B.
7 Only in M.
8 Cp. sutt. 86.
9 Kumbhagaṃ, D. E.
10 pati-, D. E. Pa.
11 phuṭṭhuṃ, M.; phuṭṭhaṃ, B. C. D. E. (pu-, D. E.); phuṭṭha, P. Pa.
12 jaram, C.
13 ta, M.; om. Pa.; D. E. have: Yo paraṃ yadi vā tiṭṭhaṃ.
14 samayitvāna, D. E. M. (= vupasametvā, A.); samasitvāna, P. Pa;
sammasitvāna, B. C.

[page 118]
118 ITIVUTTAKAṂ, CATUKKANIPĀTO,
vitakkopasame1 rato |
bhabbo2 so2 tādiso bhikkhu
phuṭṭhuṃ3 sambodhim-uttaman-ti ||11||
111. * (Cat.12) Sampanna sīlā bhikkhave viharatha,
sampannapātimokkha4 pātimokkhāsaṃvarasaṃvutā4
viharatha, ācāragocarasampannā5 anumattesu vajjesu
bhayadassāvī,6 samādāya sikkhatha7 sikkhāpadesu. --
Sampannasīlānaṃ bhikkhave viharataṃ, sampannapāti-
mokkhānaṃ8 pātimokkhasaṃvarasaṃvutānaṃ8 vihā-
rataṃ, ācāragocarasampannānaṃ9 anumattesu vajjesu
bhayadassāvīnaṃ10 samādāya sikkhataṃ11 sikkhāpadesu
kiñcassa12 bhikkhave uttari13 karaṇīyaṃ? -- Carato14
ce pi15 bhikkhave bhikkhuno abhijjhā vigatā hoti,
vyāpādo vigato hoti, thīnamiddhaṃ vigataṃ hoti, ud-

--------------------------------------------------------------------------
1 -opassame, P. Pa.; -ūpasame, D. E.
2 samo so, D. E.
3 phuṭṭhuṃ, M.; the other MSS. have phuṭṭhaṃ (pu-, D. E.); cp.
sutt. 34, 79, 80.
4 -pāṭim-, C. D. M.; sampannapātimokkhasaṃvara-, B. C. M. P.;
for the whole passage cp. sutt. 97; in Pa. the first and
the second passage are confusedly contracter into one.
5 Pa. repeats bhikkhave after ācāra-.
6 -vi, B. C. P.; -vino, D. E.
7 -tha only M.; -ta, D.; -ti, B. C. E. P. Pa; samādāya
sikkhati sikkhāpadesu was a current formula (see sutt. 97,
and Aṅgutt. Index s. v. sikkhāpada), hence sikkhati often
in the wrong place, as also below.
8 -pāṭim-, D. E.; sampannapātimokkhānaṃ saṃvara-, B. C.;
sampannapātimokkhasaṃvara-, P. M.
9 B. C. repeat bhikkhave after ācāra-.
10 -vīnaṃ only M.; -vinaṃ, D. E. P.; -vi, B. C.
11 sikkhati, B. C. P.
12 kiñcissa, D. E.; kicassa, B.; kissa, M.
13 Without ṃ in all MSS.
14 par-, D. E., as in sutt. 110.
15 ce pi, M.; only ce, D. E. P. Pa.; only pi, B. C.; cp. sutt. 110.
-----------------------------------
* The whole sutta occurs also Aṅgutt.-Nik. Cat. 12.

[page 119]
SUTTAṂ 12. 119
dhaccakukkuccaṃ vigataṃ hoti, vicikicchā pahīnā hoti,
āraddhaṃ hoti viriyaṃ asallīnaṃ, upaṭṭhitā sati asaṃ-
muṭṭhā,1 passaddho2 kāyo asāraddho,3 samāhitaṃ cittaṃ
ekaggaṃ,4 caraṃ5 pi bhikkhave bhikkhu evaṃbhūto ātāpī
ottappī satataṃ samitaṃ āraddhaviriyo pahitatto6 ti6
vuccati. -- Ṭhitassa ce pi7 bhikkhave bhikkhuno abhijjhā8
vigatā hoti, vyāpādo vigato9 hoti,9 thīnamiddhaṃ vigataṃ10
hoti,10 uddhaccakukkuccaṃ vigataṃ11 hoti,11 vicikicchā
pahīnā hoti, āraddhaṃ hoti viriyaṃ asallīnaṃ, upaṭṭhitā
sati asaṃmuṭṭhā,12 passaddho2 kāyo asāraddho,13 samā-
hitaṃ cittaṃ ekaggaṃ, ṭhito pi bhikkhave14 bhikkhu
evaṃbhūto ātāpī ottappī satataṃ samitaṃ āraddhaviriyo
pahitatto15 ti vuccati. -- Nisinnassa ce pi16 bhikkhave
bhikkhuno abhijjhā vigatā hoti, vyāpādo vigato9 hoti,9
thīnamiddhaṃ vigataṃ17 hoti,17 uddhaccakukkuccaṃ
vigataṃ11 hoti,11 vicikicchā pahīnā hoti, āraddhaṃ hoti
viriyaṃ asallīnaṃ, upaṭṭhitā sati18 asaṃmuṭṭhā,19 passaddho
kāyo asāraddho, samāhitaṃ cittaṃ ekaggaṃ, nisinno pi20
bhikkhave bhikkhu evaṃbhūto ātāpī21 ottappī satataṃ
samitaṃ āraddhaviriyo pahitatto ti vuccati. -- Sayānassa22

--------------------------------------------------------------------------
1 For asaṃmuṭṭhā cp. sammussanatā, Puggalapaññatti II. 8,
and asaṃmussanatā, Dhammasaṅgaṇi 14, etc.; appamuṭṭhā, D. E.,
see Sumaṅgala-Vilāsinī I. p. 113, J. P. T. S., 1884, p. 94.
2 -ddha, C.
3 assār-, C.
4 etadaggaṃ, D. E.; B. C. repeat cittaṃ after ekaggaṃ.
5 carampi, B. C. D. E.; par-, D. E.
6 ti, om. B.; -tthe tīti, C.
7 D. E. Pa. omit ce; B. C. omit ce pi.
8 avijjā, D. E.
9 ||pa||, M.
10 Om. B. C. M. P. Pa.; (||pe||, C.; ||pa||, B.).
11 Om. in all MSS.
12 asaṃpuṭṭha, P.; asaṃpamuṭṭhā, Pa.; appammuṭṭhā, D.; apamm-, E.
13 āraddho, C.
14 Om. Pa.
15 -ttho, C.
16 B. C. Pa. only ce.
17 Om. in all MSS. (||pe||, C.; ||pa||, B.).
18 upaṭṭhitassati, C.
19 appamuṭṭhā, D. E.
20 Om. B. C. D.
21 Om. D. E.
22 sayanassa, B. C.

[page 120]
120 ITIVUTTAKAṂ, CATUKKANIPĀTO,
ce pi1 bhikkhave bhikkhuno jāgarassa abhijjhā vigatā hoti,
vyāpādo vigato2 hoti,2 thīnamiddhaṃ vigataṃ3 hoti,3
uddhaccakukkuccaṃ vigataṃ4 hoti,4 vicikicchā pahīnā5
hoti,5 āraddhaṃ hoti6 viriyaṃ asallīnaṃ, upaṭṭhitā sati
asaṃmuṭṭhā,7 passaddho kāyo asāraddho, samāhitaṃ
cittaṃ ekaggaṃ, sayāno pi bhikkhave bhikkhu jāgaro
evaṃbhūto ātāpī ottappī satataṃ samitaṃ āraddhaviriyo
pahitatto ti vuccatīti.
Yataṃ8 care9 yataṃ10 tiṭṭhe11
yataṃ10 acche12 yataṃ10 saye |
yataṃ8 sammiñjaye13 bhikkhu
yatam-enaṃ14 pasāraye15 ||
Uddhaṃ tiriyaṃ apācīnaṃ16
yāvatā jagato17 gati17 |
samavekkhitā va18 dhammānaṃ
khandhānaṃ udayabbayaṃ19 ||

--------------------------------------------------------------------------
1 C. Pa. have only ce; D. E. omit ce pi.
2 ||pa||, M.
3 Om. in all MSS.(||pe||, C.; ||pa||, B.).
4 Om. in all MSS.
5 Om. M.
6 Om. C.
7 apammuṭṭho, D. E.
8 sataṃ, B. C.
9 pare, D. E.
10 sataṃ, B.
11 diṭṭhe, C.
12 ajjhe, B.
13 samiñjaye, M.; -āye, D. E.; samiñcaye, B. P.; sammiñjeyya, C.;
cp. Sumaṅgala-Vilāsinī I. p. 196.
14 yataṃmenaṃ, D. E.; -ṃmena, P. Pa.; sat-, B.
15 passār-, P. Pa.
16 apācīnaṃ by conjecture (= heṭṭhā, A.); apācinaṃ, P. Pa.;
apācini, B.; -nī, C.; apāminaṃ, D. E.; apāci, M.
17 jagato, P.; jāgato, Pa.; jagatā, D. E.; jarāto, B. C.;
gatī, D. E.; yāvatā ca lokagati, M.
18 va, D. E.; the other MSS. have ca; sammapekkhitā cammānaṃ, C.
19 -vyayaṃ, D. E.

[page 121]
SUTTAṂ 13. 121
Evaṃ vihārim1-ātāpiṃ2
santavuttim3-anuddhataṃ |
cetosamathasāmīciṃ4
sikkhamānaṃ sadā sataṃ5 |
satataṃ6 pahitatto ti7
āhu bhikkhuṃ8 tathāvidhan9-ti ||12||
112. 10 (Cat.13) Vuttaṃ12 hetaṃ11 bhagavatā vuttam-
arahatā ti me sutaṃ. Loko bhikkhave tathāgatena
abhisambuddho, lokasmā tathāgato visaññutto; lokasamu-
dayo bhikkhave tathāgatena abhisambuddho, lokasamu-
dayo tathāgatassa pahīno; lokanirodho bhikkhave tathā-
gatena abhisambuddho, lokanirodho tathāgatassa sacchi-
kato; lokanirodhagāminī paṭipadā bhikkhave tathāgatena
abhisambuddhā,12 lokanirodhagāminī paṭipadā tathāgatassa
bhāvitā. Yaṃ13 bhikkhave sadevakassa lokassa5 samāra-
kassa sabrahmakassa sassamaṇabrāhmaṇiyā14 pajāya sade-
vamanussāya diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ pattaṃ5
pariyesitaṃ anuvicaritaṃ manasā, yasmā6 taṃ6 tath-
āgatena abhisambuddhaṃ, tasmā tathāgato ti vuccati.
Yañca bhikkhave rattiṃ tathāgato anuttaraṃ sammā-
sambodhiṃ abhisambujjhati, yañca rattiṃ anupādisesāya
nibbānadhātuyā parinibbāyati, yaṃ etasmiṃ antare bhāsati

--------------------------------------------------------------------------
1 -im, M.; -i, B. C. D. E. Pa.; vihārati, P.
2 All MSS. omit the ṃ.
3 santi-, D. E.; -vuttim, M.; -iṃ, D. E.; -i, P. Pa.;
-vuddhi, B. C.
4 -samata-, C.; -ic-, B. M. P. Pa.; -ṃ, only in M.
5 Om. Pa.
6 Om. D. E.
7 pihitatto pi, D. E.
8 -u, B. C.
9 -vidan-ti, D. E.
10 The whole sutta occurs Aṅgutt.-Nik. (ed. Morris) Cat.- Nip. 23.
11 Vuttañhetaṃ, B. P. Pa.; -ṃ cetaṃ, C.
12 -buddhā only M., the other MSS. and Morris in the Aṅgutt.-Nik.
l. c. have -buddho.
13 yaṃ hi, P; hi, without yaṃ, Pa.
14 sasamaṇa-, B. M. P.; -brahm-, B. P. Pa.

[page 122]
122 ITIVUTTAKAṂ, CATUKKANIPĀTO,
lapati niddisati,1 sabban-taṃ tatheva hoti, no aññathā,
tasmā tathāgato ti vuccati. Yathāvādī bhikkhave tathā-
gato tathākārī yathākārī tathāgato2 tathāvādī,3 iti yathā-
vādī tathākārī, yathākārī tathāvādī, tasmā2 tathāgato ti
vuccati. Sadevake bhikkhave loke samārake sabrahmake
sassamaṇabrāhmaṇiyā4 pajāya sadevamanussāya tathā-
gato abhibhū anabhibhūto aññadatthudaso vasavattī,
tasmā tathāgato ti vuccatīti.5 Etam-atthaṃ bhagavā
avoca, tatthetaṃ iti vuccati:
Sabbalokaṃ abhiññāya
sabbaloke yathātathaṃ6 |
sabbalokavisaṃyutto7
sabbaloke {anūpayo}8 ||
Sabbe9 sabbābhibhū dhīro
sabbaganthappamocano10 |
phuṭṭhassa paramā santi11
nibbānaṃ akutobhayaṃ ||

--------------------------------------------------------------------------
1 niddissati, B.; nadissati, D. E.
2 Om. D. E.
3 yathāv-, P. Pa. (Pa. omits the three preceding words).
4 sasamaṇa-, B. P. M.; samaṇa, without sa, C.; -brahm-, B. P. Pa.
5 vuccati, without ti, C. D. E.
6 yathātathaṃ, M. A.; the other MSS. have tathāgato, -taṃ, P.
7 -loke, C. D. E. Pa.; hi saṃyutto, C.
8 anūpamo (skr. anupama), C. D. E., anup-, B., cp. the last gāthā;
anupayo, M. P.; anūpayo, Morris l. c. (I doubt the existence of
such a word). A. points to another reading (anūbhayo?): anusayo
ti (sic !) sabbasmiṃ loke sammādiṭṭhi taṇhādiṭṭhi usayehi anusayo
(sic !) tehi ubhayehi virahito.
9 sabba, C.; sate, D. E.; Morris l. c. gives Sa ve.
10 -gandha-, B. C. D. E. P.; -ṇṭh-, Pa.; -pam-, D. E. M.;
-bbam-, C.
11 paramo, D. E.; paramaṃ santiṃ, M.; A. has: phuṭṭhassā-ti
phuṭṭhā assa karaṇatthe . . . phuṭṭhā anenā-ti attho
(the MS. has always pu-, and asa for assa).

[page 123]
SUTTAṂ 13. 123
Esa khīṇāsavo buddho
anīgho1 chinnasaṃsayo |
sabbakammakkhayaṃ patto
vimutto upadhisaṅkhaye ||
Esa so bhagavā buddho
esa sīho anuttaro |
sadevakassa lokassa
brahmacakkaṃ2 pavattayi ||
Iti devā3 manussā ca
ye buddhaṃ saraṇaṃ gatā |
saṃgamma4 taṃ4 namassanti
mahantaṃ vītasāradaṃ ||
Danto damayataṃ5 seṭṭho5
santo samayataṃ isi6 |
mutto mocayataṃ aggo
tiṇṇo tārayataṃ varo ||
Iti hetaṃ namassanti
mahantaṃ vītasāradaṃ |
sadevakasmiṃ lokasmiṃ
natthi te7 paṭipuggalo ti ||
Ayam-pi attho vutto bhagavatā iti me sutan-ti ||13||
Catukkanipātaṃ niṭṭhitaṃ.8

--------------------------------------------------------------------------
1 anigo, C.
2 brahmaṃ c-, B.
3 deva-, B. C., and Morris l. c.
4 tathāgataṃ, D. E.
5 dammayataṃ seṭṭhaṃ, B.
6 iti, B.
7 va taṃ, P.; ṭhitaṃ, Pa.
8 Only in M.

[page 124]
124 ITIVUTTAKAṂ, CATUKKANIPĀTO.
Tass1-uddānaṃ2:
Brāhmaṇā3 (100) cattāri (101) jānaṃ4 (102)
samaṇa (103) sīlā5 (104) taṇhā (105) brahmā (106) |
bahūpakārā6 (107) kuhanā7 (108) purisā (109)
caraṃ8 (110) sampanna (111) lokena (112) tedasā-ti9 ||
Itivuttake dvādasādhikasataṃ suttan-ti10.
Itivuttakaṃ niṭṭhitaṃ11.

--------------------------------------------------------------------------
1 Only in M.
2 udānaṃ, M. P. Pa.
3 -a, C.; brahmaṇa, B. M. P. Pa. (I take brāhmaṇā as ablative:
After br.)
4 jānaṃ, M.; jinā, B. P. Pa.; jinā samaṇa, C.; parijanā, D. E.
5 sīla, P. Pa.
6 By conjecture; bahukārā, M.; bahutarā, B. C. P. Pa.; -tatarā, D. E.
7 -na, D.; -ṇa, E.; kuhakā, P.; kuha, M.
8 By conjecture; cara, M.; ca, B. C. P. Pa.; va, D. E.
9 terasā-ti, M.
10 dvā, om. D. E.; -dhikaṃ satasutt-, B. C.-- instead of this line
M. has the following verses: Sattavis-ekanipātaṃ dukkaṃ
bāvīsasuttasaṅgahitaṃ | samapaññāsam-atha tikaṃ terasa
catukañca iti yam-idaṃ|| Dvidasuttarasutta sate saṅgāyitvā
samādahiṃsu purā | arahanto ciraṭhitiyā tam-āhu nāmena
Itivuttan-ti||
11 Itivuttakapāḷi niṭṭhitā, C. M.