Book 16 Chapter 8 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | evam uktaḥ sa bībhatsur mātulena paraṃtapaḥ
durmanā dīnamanasaṃ vasudevam uvāca ha |
2 | nāhaṃ vṛṣṇipravīreṇa madhubhiś caiva mātula
vihīnāṃ pṛthivīṃ draṣṭuṃ śaktaś ciram iha prabho |
3 | rājā ca bhīmasenaś ca sahadevaś ca pāṇḍavaḥ
nakulo yājñasenī ca ṣaḍ ekamanaso vayam |
4 | rājñaḥ saṃkramaṇe cāpi kālo 'yaṃ vartate dhruvam
tam imaṃ viddhi saṃprāptaṃ kālaṃ kālavidāṃ vara |
5 | sarvathā vṛṣṇidārāṃs tu bālavṛddhāṃs tathaiva ca
nayiṣye parigṛhyāham indraprastham ariṃdama |
6 | ity uktvā dārukam idaṃ vākyam āha dhanaṃjayaḥ
amātyān vṛṣṇivīrāṇāṃ draṣṭum icchāmi māciram |
7 | ity evam uktvā vacanaṃ sudharmāṃ yādavīṃ sabhām
praviveśārjunaḥ śūraḥ śocamāno mahārathān |
8 | tam āsanagataṃ tatra sarvāḥ prakṛtayas tathā
brāhmaṇā naigamāś caiva parivāryopatasthire |
9 | tān dīnamanasaḥ sarvān nibhṛtān gatacetasaḥ
uvācedaṃ vacaḥ pārthaḥ svayaṃ dīnataras tadā |
10 | śakraprastham ahaṃ neṣye vṛṣṇyandhakajanaṃ svayam
idaṃ tu nagaraṃ sarvaṃ samudraḥ plāvayiṣyati |
11 | sajjīkuruta yānāni ratnāni vividhāni ca
vajro 'yaṃ bhavatāṃ rājā śakraprasthe bhaviṣyati |
12 | saptame divase caiva ravau vimala udgate
bahir vatsyāmahe sarve sajjībhavata māciram |
13 | ity uktās tena te paurāḥ pārthenākliṣṭakarmaṇā
sajjam āśu tataś cakruḥ svasiddhyarthaṃ samutsukāḥ |
14 | tāṃ rātrim avasat pārthaḥ keśavasya niveśane
mahatā śokamohena sahasābhipariplutaḥ |
15 | śvobhūte 'tha tataḥ śaurir vasudevaḥ pratāpavān
yuktvātmānaṃ mahātejā jagāma gatim uttamām |
16 | tataḥ śabdo mahān āsīd vasudevasya veśmani
dāruṇaḥ krośatīnāṃ ca rudatīnāṃ ca yoṣitām |
17 | prakīrṇamūrdhajāḥ sarvā vimuktābharaṇasrajaḥ
urāṃsi pāṇibhir ghnantyo vyalapan karuṇaṃ striyaḥ |
18 | taṃ devakī ca bhadrā ca rohiṇī madirā tathā
anvāroḍhuṃ vyavasitā bhartāraṃ yoṣitāṃ varāḥ |
19 | tataḥ śauriṃ nṛyuktena bahumālyena bhārata
yānena mahatā pārtho bahir niṣkrāmayat tadā |
20 | tam anvayus tatra tatra duḥkhaśokasamāhatāḥ
dvārakāvāsinaḥ paurāḥ sarva eva nararṣabha |
21 | tasyāśvamedhikaṃ chatraṃ dīpyamānāś ca pāvakāḥ
purastāt tasya yānasya yājakāś ca tato yayuḥ |
22 | anujagmuś ca taṃ vīraṃ devyas tā vai svalaṃkṛtāḥ
strīsahasraiḥ parivṛtā vadhūbhiś ca sahasraśaḥ |
23 | yas tu deśaḥ priyas tasya jīvato 'bhūn mahātmanaḥ
tatrainam upasaṃkalpya pitṛmedhaṃ pracakrire |
24 | taṃ citāgnigataṃ vīraṃ śūraputraṃ varāṅganāḥ
tato 'nvāruruhuḥ patnyaś catasraḥ patilokagāḥ |
25 | taṃ vai catasṛbhiḥ strībhir anvitaṃ pāṇḍunandanaḥ
adāhayac candanaiś ca gandhair uccāvacair api |
26 | tataḥ prādurabhūc chabdaḥ samiddhasya vibhāvasoḥ
sāmagānāṃ ca nirghoṣo narāṇāṃ rudatām api |
27 | tato vajrapradhānās te vṛṣṇivīrakumārakāḥ
sarva evodakaṃ cakruḥ striyaś caiva mahātmanaḥ |
28 | aluptadharmas taṃ dharmaṃ kārayitvā sa phalgunaḥ
jagāma vṛṣṇayo yatra vinaṣṭā bharatarṣabha |
29 | sa tān dṛṣṭvā nipatitān kadane bhṛśaduḥkhitaḥ
babhūvātīva kauravyaḥ prāptakālaṃ cakāra ca |
30 | yathāpradhānataś caiva cakre sarvāḥ kriyās tadā
ye hatā brahmaśāpena musalair erakodbhavaiḥ |
31 | tataḥ śarīre rāmasya vāsudevasya cobhayoḥ
anviṣya dāhayām āsa puruṣair āptakāribhiḥ |
32 | sa teṣāṃ vidhivat kṛtvā pretakāryāṇi pāṇḍavaḥ
saptame divase prāyād ratham āruhya satvaraḥ aśvayuktai rathaiś cāpi gokharoṣṭrayutair api |
33 | striyas tā vṛṣṇivīrāṇāṃ rudatyaḥ śokakarśitāḥ
anujagmur mahātmānaṃ pāṇḍuputraṃ dhanaṃjayam |
34 | bhṛtyās tv andhakavṛṣṇīnāṃ sādino rathinaś ca ye
vīrahīnaṃ vṛddhabālaṃ paurajānapadās tathā yayus te parivāryātha kalatraṃ pārthaśāsanāt |
35 | kuñjaraiś ca gajārohā yayuḥ śailanibhais tathā
sapādarakṣaiḥ saṃyuktāḥ sottarāyudhikā yayuḥ |
36 | putrāś cāndhakavṛṣṇīnāṃ sarve pārtham anuvratāḥ
brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrāś caiva mahādhanāḥ |
37 | daśa ṣaṭ ca sahasrāṇi vāsudevāvarodhanam
puraskṛtya yayur vajraṃ pautraṃ kṛṣṇasya dhīmataḥ |
38 | bahūni ca sahasrāṇi prayutāny arbudāni ca
bhojavṛṣṇyandhakastrīṇāṃ hatanāthāni niryayuḥ |
39 | tat sāgarasamaprakhyaṃ vṛṣṇicakraṃ maharddhimat
uvāha rathināṃ śreṣṭhaḥ pārthaḥ parapuraṃjayaḥ |
40 | niryāte tu jane tasmin sāgaro makarālayaḥ
dvārakāṃ ratnasaṃpūrṇāṃ jalenāplāvayat tadā |
41 | tad adbhutam abhiprekṣya dvārakāvāsino janāḥ
tūrṇāt tūrṇataraṃ jagmur aho daivam iti bruvan |
42 | kānaneṣu ca ramyeṣu parvateṣu nadīṣu ca
nivasann ānayām āsa vṛṣṇidārān dhanaṃjayaḥ |
43 | sa pañcanadam āsādya dhīmān atisamṛddhimat
deśe gopaśudhānyāḍhye nivāsam akarot prabhuḥ |
44 | tato lobhaḥ samabhavad dasyūnāṃ nihateśvarāḥ
dṛṣṭvā striyo nīyamānāḥ pārthenaikena bhārata |
45 | tatas te pāpakarmāṇo lobhopahatacetasaḥ
ābhīrā mantrayām āsuḥ sametyāśubhadarśanāḥ |
46 | ayam eko 'rjuno yoddhā vṛddhabālaṃ hateśvaram
nayaty asmān atikramya yodhāś ceme hataujasaḥ |
47 | tato yaṣṭipraharaṇā dasyavas te sahasraśaḥ
abhyadhāvanta vṛṣṇīnāṃ taṃ janaṃ loptrahāriṇaḥ |
48 | mahatā siṃhanādena drāvayantaḥ pṛthagjanam
abhipetur dhanārthaṃ te kālaparyāyacoditāḥ |
49 | tato nivṛttaḥ kaunteyaḥ sahasā sapadānugaḥ
uvāca tān mahābāhur arjunaḥ prahasann iva |
50 | nivartadhvam adharmajñā yadi stha na mumūrṣavaḥ
nedānīṃ śaranirbhinnāḥ śocadhvaṃ nihatā mayā |
51 | tathoktās tena vīreṇa kadarthīkṛtya tad vacaḥ
abhipetur janaṃ mūḍhā vāryamāṇāḥ punaḥ punaḥ |
52 | tato 'rjuno dhanur divyaṃ gāṇḍīvam ajaraṃ mahat
āropayitum ārebhe yatnād iva kathaṃ cana |
53 | cakāra sajyaṃ kṛcchreṇa saṃbhrame tumule sati
cintayām āsa cāstrāṇi na ca sasmāra tāny api |
54 | vaikṛtyaṃ tan mahad dṛṣṭvā bhujavīrye tathā yudhi
divyānāṃ ca mahāstrāṇāṃ vināśād vrīḍito 'bhavat |
55 | vṛṣṇiyodhāś ca te sarve gajāśvarathayāyinaḥ
na śekur āvartayituṃ hriyamāṇaṃ ca taṃ janam |
56 | kalatrasya bahutvāt tu saṃpatatsu tatas tataḥ
prayatnam akarot pārtho janasya parirakṣaṇe |
57 | miṣatāṃ sarvayodhānāṃ tatas tāḥ pramadottamāḥ
samantato 'vakṛṣyanta kāmāc cānyāḥ pravavrajuḥ |
58 | tato gāṇḍīvanirmuktaiḥ śaraiḥ pārtho dhanaṃjayaḥ
jaghāna dasyūn sodvego vṛṣṇibhṛtyaiḥ saha prabhuḥ |
59 | kṣaṇena tasya te rājan kṣayaṃ jagmur ajihmagāḥ
akṣayā hi purā bhūtvā kṣīṇāḥ kṣatajabhojanāḥ |
60 | sa śarakṣayam āsādya duḥkhaśokasamāhataḥ
dhanuṣkoṭyā tadā dasyūn avadhīt pākaśāsaniḥ |
61 | prekṣatas tv eva pārthasya vṛṣṇyandhakavarastriyaḥ
jagmur ādāya te mlecchāḥ samantāj janamejaya |
62 | dhanaṃjayas tu daivaṃ tan manasācintayat prabhuḥ
duḥkhaśokasamāviṣṭo niḥśvāsaparamo 'bhavat |
63 | astrāṇāṃ ca praṇāśena bāhuvīryasya saṃkṣayāt
dhanuṣaś cāvidheyatvāc charāṇāṃ saṃkṣayeṇa ca |
64 | babhūva vimanāḥ pārtho daivam ity anucintayan
nyavartata tato rājan nedam astīti cābravīt |
65 | tataḥ sa śeṣam ādāya kalatrasya mahāmatiḥ
hṛtabhūyiṣṭharatnasya kurukṣetram avātarat |
66 | evaṃ kalatram ānīya vṛṣṇīnāṃ hṛtaśeṣitam
nyaveśayata kauravyas tatra tatra dhanaṃjayaḥ |
67 | hārdikyatanayaṃ pārtho nagaraṃ mārtikāvatam
bhojarājakalatraṃ ca hṛtaśeṣaṃ narottamaḥ |
68 | tato vṛddhāṃś ca bālāṃś ca striyaś cādāya pāṇḍavaḥ
vīrair vihīnān sarvāṃs tāñ śakraprasthe nyaveśayat |
69 | yauyudhāniṃ sarasvatyāṃ putraṃ sātyakinaḥ priyam
nyaveśayata dharmātmā vṛddhabālapuraskṛtam |
70 | indraprasthe dadau rājyaṃ vajrāya paravīrahā
vajreṇākrūradārās tu vāryamāṇāḥ pravavrajuḥ |
71 | rukmiṇī tv atha gāndhārī śaibyā haimavatīty api
devī jāmbavatī caiva viviśur jātavedasam |
72 | satyabhāmā tathaivānyā devyaḥ kṛṣṇasya saṃmatāḥ
vanaṃ praviviśū rājaṃs tāpasye kṛtaniścayāḥ |
73 | dvārakāvāsino ye tu puruṣāḥ pārtham anvayuḥ
yathārhaṃ saṃvibhajyainān vajre paryadadaj jayaḥ |
74 | sa tat kṛtvā prāptakālaṃ bāṣpeṇāpihito 'rjunaḥ
kṛṣṇadvaipāyanaṃ rājan dadarśāsīnam āśrame |