Book 16 Chapter 4 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | kālī strī pāṇḍurair dantaiḥ praviśya hasatī niśi
striyaḥ svapneṣu muṣṇantī dvārakāṃ paridhāvati |
2 | alaṃkārāś ca chatraṃ ca dhvajāś ca kavacāni ca
hriyamāṇāny adṛśyanta rakṣobhiḥ subhayānakaiḥ |
3 | tac cāgnidattaṃ kṛṣṇasya vajranābham ayasmayam
divam ācakrame cakraṃ vṛṣṇīnāṃ paśyatāṃ tadā |
4 | yuktaṃ rathaṃ divyam ādityavarṇaṃ; hayāharan paśyato dārukasya
te sāgarasyopariṣṭhād avartan; manojavāś caturo vājimukhyāḥ |
5 | tālaḥ suparṇaś ca mahādhvajau tau; supūjitau rāmajanārdanābhyām
uccair jahrur apsaraso divāniśaṃ; vācaś cocur gamyatāṃ tīrthayātrā |
6 | tato jigamiṣantas te vṛṣṇyandhakamahārathāḥ
sāntaḥpurās tadā tīrthayātrām aicchan nararṣabhāḥ |
7 | tato bhojyaṃ ca bhakṣyaṃ ca peyaṃ cāndhakavṛṣṇayaḥ
bahu nānāvidhaṃ cakrur madyaṃ māṃsam anekaśaḥ |
8 | tataḥ sīdhuṣu saktāś ca niryayur nagarād bahiḥ
yānair aśvair gajaiś caiva śrīmantas tigmatejasaḥ |
9 | tataḥ prabhāse nyavasan yathoddeśaṃ yathāgṛham
prabhūtabhakṣyapeyās te sadārā yādavās tadā |
10 | niviṣṭāṃs tān niśamyātha samudrānte sa yogavit
jagāmāmantrya tān vīrān uddhavo 'rthaviśāradaḥ |
11 | taṃ prasthitaṃ mahātmānam abhivādya kṛtāñjalim
jānan vināśaṃ vṛṣṇīnāṃ naicchad vārayituṃ hariḥ |
12 | tataḥ kālaparītās te vṛṣṇyandhakamahārathāḥ
apaśyann uddhavaṃ yāntaṃ tejasāvṛtya rodasī |
13 | brāhmaṇārtheṣu yat siddham annaṃ teṣāṃ mahātmanām
tad vānarebhyaḥ pradaduḥ surāgandhasamanvitam |
14 | tatas tūryaśatākīrṇaṃ naṭanartakasaṃkulam
prāvartata mahāpānaṃ prabhāse tigmatejasām |
15 | kṛṣṇasya saṃnidhau rāmaḥ sahitaḥ kṛtavarmaṇā
apibad yuyudhānaś ca gado babhrus tathaiva ca |
16 | tataḥ pariṣado madhye yuyudhāno madotkaṭaḥ
abravīt kṛtavarmāṇam avahasyāvamanya ca |
17 | kaḥ kṣatriyo manyamānaḥ suptān hanyān mṛtān iva
na tan mṛṣyanti hārdikya yādavā yat tvayā kṛtam |
18 | ity ukte yuyudhānena pūjayām āsa tad vacaḥ
pradyumno rathināṃ śreṣṭho hārdikyam avamanya ca |
19 | tataḥ paramasaṃkruddhaḥ kṛtavarmā tam abravīt
nirdiśann iva sāvajñaṃ tadā savyena pāṇinā |
20 | bhūriśravāś chinnabāhur yuddhe prāyagatas tvayā
vadhena sunṛśaṃsena kathaṃ vīreṇa pātitaḥ |
21 | iti tasya vacaḥ śrutvā keśavaḥ paravīrahā
tiryak saroṣayā dṛṣṭyā vīkṣāṃ cakre sa manyumān |
22 | maṇiḥ syamantakaś caiva yaḥ sa satrājito 'bhavat
tāṃ kathāṃ smārayām āsa sātyakir madhusūdanam |
23 | tac chrutvā keśavasyāṅkam agamad rudatī tadā
satyabhāmā prakupitā kopayantī janārdanam |
24 | tata utthāya sakrodhaḥ sātyakir vākyam abravīt
pañcānāṃ draupadeyānāṃ dhṛṣṭadyumnaśikhaṇḍinoḥ |
25 | eṣa gacchāmi padavīṃ satyena ca tathā śape
sauptike ye ca nihatāḥ suptānena durātmanā |
26 | droṇaputrasahāyena pāpena kṛtavarmaṇā
samāptam āyur asyādya yaśaś cāpi sumadhyame |
27 | itīdam uktvā khaḍgena keśavasya samīpataḥ
abhidrutya śiraḥ kruddhaś ciccheda kṛtavarmaṇaḥ |
28 | tathānyān api nighnantaṃ yuyudhānaṃ samantataḥ
abhyadhāvad dhṛṣīkeśo vinivārayiṣus tadā |
29 | ekībhūtās tataḥ sarve kālaparyāyacoditāḥ
bhojāndhakā mahārāja śaineyaṃ paryavārayan |
30 | tān dṛṣṭvā patatas tūrṇam abhikruddhāñ janārdanaḥ
na cukrodha mahātejā jānan kālasya paryayam |
31 | te tu pānamadāviṣṭāś coditāś caiva manyunā
yuyudhānam athābhyaghnann ucchiṣṭair bhājanais tadā |
32 | hanyamāne tu śaineye kruddho rukmiṇinandanaḥ
tadantaram upādhāvan mokṣayiṣyañ śineḥ sutam |
33 | sa bhojaiḥ saha saṃyuktaḥ sātyakiś cāndhakaiḥ saha
bahutvān nihatau tatra ubhau kṛṣṇasya paśyataḥ |
34 | hataṃ dṛṣṭvā tu śaineyaṃ putraṃ ca yadunandanaḥ
erakāṇāṃ tadā muṣṭiṃ kopāj jagrāha keśavaḥ |
35 | tad abhūn musalaṃ ghoraṃ vajrakalpam ayomayam
jaghāna tena kṛṣṇas tān ye 'sya pramukhato 'bhavan |
36 | tato 'ndhakāś ca bhojāś ca śaineyā vṛṣṇayas tathā
jaghnur anyonyam ākrande musalaiḥ kālacoditāḥ |
37 | yas teṣām erakāṃ kaś cij jagrāha ruṣito nṛpa
vajrabhūteva sā rājann adṛśyata tadā vibho |
38 | tṛṇaṃ ca musalībhūtam api tatra vyadṛśyata
brahmadaṇḍakṛtaṃ sarvam iti tad viddhi pārthiva |
39 | āvidhyāvidhya te rājan prakṣipanti sma yat tṛṇam
tad vajrabhūtaṃ musalaṃ vyadṛśyata tadā dṛḍham |
40 | avadhīt pitaraṃ putraḥ pitā putraṃ ca bhārata
mattāḥ paripatanti sma pothayantaḥ parasparam |
41 | pataṃgā iva cāgnau te nyapatan kukurāndhakāḥ
nāsīt palāyane buddhir vadhyamānasya kasya cit |
42 | taṃ tu paśyan mahābāhur jānan kālasya paryayam
musalaṃ samavaṣṭabhya tasthau sa madhusūdanaḥ |
43 | sāmbaṃ ca nihataṃ dṛṣṭvā cārudeṣṇaṃ ca mādhavaḥ
pradyumnaṃ cāniruddhaṃ ca tataś cukrodha bhārata |
44 | gadaṃ vīkṣya śayānaṃ ca bhṛśaṃ kopasamanvitaḥ
sa niḥśeṣaṃ tadā cakre śārṅgacakragadādharaḥ |
45 | taṃ nighnantaṃ mahātejā babhruḥ parapuraṃjayaḥ
dārukaś caiva dāśārham ūcatur yan nibodha tat |
46 | bhagavan saṃhṛtaṃ sarvaṃ tvayā bhūyiṣṭham acyuta
rāmasya padam anviccha tatra gacchāma yatra saḥ |