Book 15 Chapter 45 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | dvivarṣopanivṛtteṣu pāṇḍaveṣu yadṛcchayā
devarṣir nārado rājann ājagāma yudhiṣṭhiram |
2 | tam abhyarcya mahābāhuḥ kururājo yudhiṣṭhiraḥ
āsīnaṃ pariviśvastaṃ provāca vadatāṃ varaḥ |
3 | cirasya khalu paśyāmi bhagavantam upasthitam
kaccit te kuśalaṃ vipra śubhaṃ vā pratyupasthitam |
4 | ke deśāḥ paridṛṣṭās te kiṃ ca kāryaṃ karomi te
tad brūhi dvijamukhya tvam asmākaṃ ca priyo 'tithiḥ |
5 | nārada uvāca |
5 | ciradṛṣṭo 'si me rājann āgato 'smi tapovanāt
paridṛṣṭāni tīrthāni gaṅgā caiva mayā nṛpa |
6 | yudhiṣṭhira uvāca |
6 | vadanti puruṣā me 'dya gaṅgātīranivāsinaḥ
dhṛtarāṣṭraṃ mahātmānam āsthitaṃ paramaṃ tapaḥ |
7 | api dṛṣṭas tvayā tatra kuśalī sa kurūdvahaḥ
gāndhārī ca pṛthā caiva sūtaputraś ca saṃjayaḥ |
8 | kathaṃ ca vartate cādya pitā mama sa pārthivaḥ
śrotum icchāmi bhagavan yadi dṛṣṭas tvayā nṛpaḥ |
9 | nārada uvāca |
9 | sthirībhūya mahārāja śṛṇu sarvaṃ yathātatham
yathā śrutaṃ ca dṛṣṭaṃ ca mayā tasmiṃs tapovane |
10 | vanavāsanivṛtteṣu bhavatsu kurunandana
kurukṣetrāt pitā tubhyaṃ gaṅgādvāraṃ yayau nṛpa |
11 | gāndhāryā sahito dhīmān vadhvā kuntyā samanvitaḥ
saṃjayena ca sūtena sāgnihotraḥ sayājakaḥ |
12 | ātasthe sa tapas tīvraṃ pitā tava tapodhanaḥ
vīṭāṃ mukhe samādhāya vāyubhakṣo 'bhavan muniḥ |
13 | vane sa munibhiḥ sarvaiḥ pūjyamāno mahātapāḥ
tvagasthimātraśeṣaḥ sa ṣaṇmāsān abhavan nṛpaḥ |
14 | gāndhārī tu jalāhārā kuntī māsopavāsinī
saṃjayaḥ ṣaṣṭhabhaktena vartayām āsa bhārata |
15 | agnīṃs tu yājakās tatra juhuvur vidhivat prabho
dṛśyato 'dṛśyataś caiva vane tasmin nṛpasya ha |
16 | aniketo 'tha rājā sa babhūva vanagocaraḥ
te cāpi sahite devyau saṃjayaś ca tam anvayuḥ |
17 | saṃjayo nṛpater netā sameṣu viṣameṣu ca
gāndhāryās tu pṛthā rājaṃś cakṣur āsīd aninditā |
18 | tataḥ kadā cid gaṅgāyāḥ kacche sa nṛpasattamaḥ
gaṅgāyām āpluto dhīmān āśramābhimukho 'bhavat |
19 | atha vāyuḥ samudbhūto dāvāgnir abhavan mahān
dadāha tad vanaṃ sarvaṃ parigṛhya samantataḥ |
20 | dahyatsu mṛgayūtheṣu dvijihveṣu samantataḥ
varāhāṇāṃ ca yūtheṣu saṃśrayatsu jalāśayān |
21 | samāviddhe vane tasmin prāpte vyasana uttame
nirāhāratayā rājā mandaprāṇaviceṣṭitaḥ asamartho 'pasaraṇe sukṛśau mātarau ca te |
22 | tataḥ sa nṛpatir dṛṣṭvā vahnim āyāntam antikāt
idam āha tataḥ sūtaṃ saṃjayaṃ pṛthivīpate |
23 | gaccha saṃjaya yatrāgnir na tvāṃ dahati karhi cit
vayam atrāgninā yuktā gamiṣyāmaḥ parāṃ gatim |
24 | tam uvāca kilodvignaḥ saṃjayo vadatāṃ varaḥ
rājan mṛtyur aniṣṭo 'yaṃ bhavitā te vṛthāgninā |
25 | na copāyaṃ prapaśyāmi mokṣaṇe jātavedasaḥ
yad atrānantaraṃ kāryaṃ tad bhavān vaktum arhati |
26 | ity uktaḥ saṃjayenedaṃ punar āha sa pārthivaḥ
naiṣa mṛtyur aniṣṭo no niḥsṛtānāṃ gṛhāt svayam |
27 | jalam agnis tathā vāyur atha vāpi vikarśanam
tāpasānāṃ praśasyante gaccha saṃjaya māciram |
28 | ity uktvā saṃjayaṃ rājā samādhāya manas tadā
prāṅmukhaḥ saha gāndhāryā kuntyā copāviśat tadā |
29 | saṃjayas taṃ tathā dṛṣṭvā pradakṣiṇam athākarot
uvāca cainaṃ medhāvī yuṅkṣvātmānam iti prabho |
30 | ṛṣiputro manīṣī sa rājā cakre 'sya tad vacaḥ
saṃnirudhyendriyagrāmam āsīt kāṣṭhopamas tadā |
31 | gāndhārī ca mahābhāgā jananī ca pṛthā tava
dāvāgninā samāyukte sa ca rājā pitā tava |
32 | saṃjayas tu mahāmātras tasmād dāvād amucyata
gaṅgākūle mayā dṛṣṭas tāpasaiḥ parivāritaḥ |
33 | sa tān āmantrya tejasvī nivedyaitac ca sarvaśaḥ
prayayau saṃjayaḥ sūto himavantaṃ mahīdharam |
34 | evaṃ sa nidhanaṃ prāptaḥ kururājo mahāmanāḥ
gāndhārī ca pṛthā caiva jananyau te narādhipa |
35 | yadṛcchayānuvrajatā mayā rājñaḥ kalevaram
tayoś ca devyor ubhayor dṛṣṭāni bharatarṣabha |
36 | tatas tapovane tasmin samājagmus tapodhanāḥ
śrutvā rājñas tathā niṣṭhāṃ na tv aśocan gatiṃ ca te |
37 | tatrāśrauṣam ahaṃ sarvam etat puruṣasattama
yathā ca nṛpatir dagdho devyau te ceti pāṇḍava |
38 | na śocitavyaṃ rājendra svantaḥ sa pṛthivīpatiḥ
prāptavān agnisaṃyogaṃ gāndhārī jananī ca te |
39 | vaiśaṃpāyana uvāca |
39 | etac chrutvā tu sarveṣāṃ pāṇḍavānāṃ mahātmanām
niryāṇaṃ dhṛtarāṣṭrasya śokaḥ samabhavan mahān |
40 | antaḥpurāṇāṃ ca tadā mahān ārtasvaro 'bhavat
paurāṇāṃ ca mahārāja śrutvā rājñas tadā gatim |
41 | aho dhig iti rājā tu vikruśya bhṛśaduḥkhitaḥ
ūrdhvabāhuḥ smaran mātuḥ praruroda yudhiṣṭhiraḥ bhīmasenapurogāś ca bhrātaraḥ sarva eva te |
42 | antaḥpureṣu ca tadā sumahān ruditasvanaḥ
prādurāsīn mahārāja pṛthāṃ śrutvā tathāgatām |
43 | taṃ ca vṛddhaṃ tathā dagdhaṃ hataputraṃ narādhipam
anvaśocanta te sarve gāndhārīṃ ca tapasvinīm |
44 | tasminn uparate śabde muhūrtād iva bhārata
nigṛhya bāṣpaṃ dhairyeṇa dharmarājo 'bravīd idam |