Book 15 Chapter 33 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | yudhiṣṭhira mahābāho kaccit tāta kuśaly asi
sahito bhrātṛbhiḥ sarvaiḥ paurajānapadais tathā |
2 | ye ca tvām upajīvanti kaccit te 'pi nirāmayāḥ
sacivā bhṛtyavargāś ca guravaś caiva te vibho |
3 | kaccid vartasi paurāṇīṃ vṛttiṃ rājarṣisevitām
kaccid dāyān anucchidya kośas te 'bhiprapūryate |
4 | arimadhyasthamitreṣu vartase cānurūpataḥ
brāhmaṇān agrahārair vā yathāvad anupaśyasi |
5 | kaccit te parituṣyanti śīlena bharatarṣabha
śatravo guravaḥ paurā bhṛtyā vā svajano 'pi vā |
6 | kaccid yajasi rājendra śraddhāvān pitṛdevatāḥ
atithīṃś cānnapānena kaccid arcasi bhārata |
7 | kaccic ca viṣaye viprāḥ svakarmaniratās tava
kṣatriyā vaiśyavargā vā śūdrā vāpi kuṭumbinaḥ |
8 | kaccit strībālavṛddhaṃ te na śocati na yācate
jāmayaḥ pūjitāḥ kaccit tava gehe nararṣabha |
9 | kaccid rājarṣivaṃśo 'yaṃ tvām āsādya mahīpatim
yathocitaṃ mahārāja yaśasā nāvasīdati |
10 | vaiśaṃpāyana uvāca |
10 | ity evaṃvādinaṃ taṃ sa nyāyavit pratyabhāṣata
kuśalapraśnasaṃyuktaṃ kuśalo vākyakarmaṇi |
11 | kaccit te vardhate rājaṃs tapo mandaśramasya te
api me jananī ceyaṃ śuśrūṣur vigataklamā apy asyāḥ saphalo rājan vanavāso bhaviṣyati |
12 | iyaṃ ca mātā jyeṣṭhā me vītavātādhvakarśitā
ghoreṇa tapasā yuktā devī kaccin na śocati |
13 | hatān putrān mahāvīryān kṣatradharmaparāyaṇān
nāpadhyāyati vā kaccid asmān pāpakṛtaḥ sadā |
14 | kva cāsau viduro rājan nainaṃ paśyāmahe vayam
saṃjayaḥ kuśalī cāyaṃ kaccin nu tapasi sthitaḥ |
15 | ity uktaḥ pratyuvācedaṃ dhṛtarāṣṭro janādhipam
kuśalī viduraḥ putra tapo ghoraṃ samāsthitaḥ |
16 | vāyubhakṣo nirāhāraḥ kṛśo dhamanisaṃtataḥ
kadā cid dṛśyate vipraiḥ śūnye 'smin kānane kva cit |
17 | ity evaṃ vadatas tasya jaṭī vīṭāmukhaḥ kṛśaḥ
digvāsā maladigdhāṅgo vanareṇusamukṣitaḥ |
18 | dūrād ālakṣitaḥ kṣattā tatrākhyāto mahīpateḥ
nivartamānaḥ sahasā janaṃ dṛṣṭvāśramaṃ prati |
19 | tam anvadhāvan nṛpatir eka eva yudhiṣṭhiraḥ
praviśantaṃ vanaṃ ghoraṃ lakṣyālakṣyaṃ kva cit kva cit |
20 | bho bho vidura rājāhaṃ dayitas te yudhiṣṭhiraḥ
iti bruvan narapatis taṃ yatnād abhyadhāvata |
21 | tato vivikta ekānte tasthau buddhimatāṃ varaḥ
viduro vṛkṣam āśritya kaṃ cit tatra vanāntare |
22 | taṃ rājā kṣīṇabhūyiṣṭham ākṛtīmātrasūcitam
abhijajñe mahābuddhiṃ mahābuddhir yudhiṣṭhiraḥ |
23 | yudhiṣṭhiro 'ham asmīti vākyam uktvāgrataḥ sthitaḥ
vidurasyāśrave rājā sa ca pratyāha saṃjñayā |
24 | tataḥ so 'nimiṣo bhūtvā rājānaṃ samudaikṣata
saṃyojya viduras tasmin dṛṣṭiṃ dṛṣṭyā samāhitaḥ |
25 | viveśa viduro dhīmān gātrair gātrāṇi caiva ha
prāṇān prāṇeṣu ca dadhad indriyāṇīndriyeṣu ca |
26 | sa yogabalam āsthāya viveśa nṛpates tanum
viduro dharmarājasya tejasā prajvalann iva |
27 | vidurasya śarīraṃ tat tathaiva stabdhalocanam
vṛkṣāśritaṃ tadā rājā dadarśa gatacetanam |
28 | balavantaṃ tathātmānaṃ mene bahuguṇaṃ tadā
dharmarājo mahātejās tac ca sasmāra pāṇḍavaḥ |
29 | paurāṇam ātmanaḥ sarvaṃ vidyāvān sa viśāṃ pate
yogadharmaṃ mahātejā vyāsena kathitaṃ yathā |
30 | dharmarājas tu tatrainaṃ saṃcaskārayiṣus tadā
dagdhukāmo 'bhavad vidvān atha vai vāg abhāṣata |
31 | bho bho rājan na dagdhavyam etad vidurasaṃjñakam
kalevaram ihaitat te dharma eṣa sanātanaḥ |
32 | lokāḥ saṃtānakā nāma bhaviṣyanty asya pārthiva
yatidharmam avāpto 'sau naiva śocyaḥ paraṃtapa |
33 | ity ukto dharmarājaḥ sa vinivṛtya tataḥ punaḥ
rājño vaicitravīryasya tat sarvaṃ pratyavedayat |
34 | tataḥ sa rājā dyutimān sa ca sarvo janas tadā
bhīmasenādayaś caiva paraṃ vismayam āgatāḥ |
35 | tac chrutvā prītimān rājā bhūtvā dharmajam abravīt
āpo mūlaṃ phalaṃ caiva mamedaṃ pratigṛhyatām |
36 | yadanno hi naro rājaṃs tadanno 'syātithiḥ smṛtaḥ
ity uktaḥ sa tathety eva prāha dharmātmajo nṛpam phalaṃ mūlaṃ ca bubhuje rājñā dattaṃ sahānujaḥ |
37 | tatas te vṛkṣamūleṣu kṛtavāsaparigrahāḥ
tāṃ rātriṃ nyavasan sarve phalamūlajalāśanāḥ |