Book 15 Chapter 11 | |
1 | dhṛtarāṣṭra uvāca |
1 | maṇḍalāni ca budhyethāḥ pareṣām ātmanas tathā
udāsīnaguṇānāṃ ca madhyamānāṃ tathaiva ca |
2 | caturṇāṃ śatrujātānāṃ sarveṣām ātatāyinām
mitraṃ cāmitramitraṃ ca boddhavyaṃ te 'rikarśana |
3 | tathāmātyā janapadā durgāṇi viṣamāṇi ca
balāni ca kuruśreṣṭha bhavanty eṣāṃ yathecchakam |
4 | te ca dvādaśa kaunteya rājñāṃ vai vividhātmakāḥ
mantripradhānāś ca guṇāḥ ṣaṣṭir dvādaśa ca prabho |
5 | etan maṇḍalam ity āhur ācāryā nītikovidāḥ
atra ṣāḍguṇyam āyattaṃ yudhiṣṭhira nibodha tat |
6 | vṛddhikṣayau ca vijñeyau sthānaṃ ca kurunandana
dvisaptatyā mahābāho tataḥ ṣāḍguṇyacāriṇaḥ |
7 | yadā svapakṣo balavān parapakṣas tathābalaḥ
vigṛhya śatrūn kaunteya yāyāt kṣitipatis tadā yadā svapakṣo 'balavāṃs tadā saṃdhiṃ samāśrayet |
8 | dravyāṇāṃ saṃcayaś caiva kartavyaḥ syān mahāṃs tathā
yadā samartho yānāya nacireṇaiva bhārata |
9 | tadā sarvaṃ vidheyaṃ syāt sthānaṃ ca na vibhājayet
bhūmir alpaphalā deyā viparītasya bhārata |
10 | hiraṇyaṃ kupyabhūyiṣṭhaṃ mitraṃ kṣīṇam akośavat
viparītān na gṛhṇīyāt svayaṃ saṃdhiviśāradaḥ |
11 | saṃdhyarthaṃ rājaputraṃ ca lipsethā bharatarṣabha
viparītas tu te 'deyaḥ putra kasyāṃ cid āpadi tasya pramokṣe yatnaṃ ca kuryāḥ sopāyamantravit |
12 | prakṛtīnāṃ ca kaunteya rājā dīnāṃ vibhāvayet
krameṇa yugapad dvaṃdvaṃ vyasanānāṃ balābalam |
13 | pīḍanaṃ stambhanaṃ caiva kośabhaṅgas tathaiva ca
kāryaṃ yatnena śatrūṇāṃ svarāṣṭraṃ rakṣatā svayam |
14 | na ca hiṃsyo 'bhyupagataḥ sāmanto vṛddhim icchatā
kaunteya taṃ na hiṃseta yo mahīṃ vijigīṣate |
15 | gaṇānāṃ bhedane yogaṃ gacchethāḥ saha mantribhiḥ
sādhusaṃgrahaṇāc caiva pāpanigrahaṇāt tathā |
16 | durbalāś cāpi satataṃ nāvaṣṭabhyā balīyasā
tiṣṭhethā rājaśārdūla vaitasīṃ vṛttim āsthitaḥ |
17 | yady evam abhiyāyāc ca durbalaṃ balavān nṛpaḥ
sāmādibhir upāyais taṃ krameṇa vinivartayet |
18 | aśaknuvaṃs tu yuddhāya niṣpatet saha mantribhiḥ
kośena paurair daṇḍena ye cānye priyakāriṇaḥ |
19 | asaṃbhave tu sarvasya yathāmukhyena niṣpatet
krameṇānena mokṣaḥ syāc charīram api kevalam |