Book 14 Chapter 57 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | sa mitrasaham āsādya tv abhijñānam ayācata
tasmai dadāv abhijñānaṃ sa cekṣvākuvaras tadā |
2 | saudāsa uvāca |
2 | na caivaiṣā gatiḥ kṣemyā na cānyā vidyate gatiḥ
etan me matam ājñāya prayaccha maṇikuṇḍale |
3 | vaiśaṃpāyana uvāca |
3 | ity uktas tām uttaṅkas tu bhartur vākyam athābravīt
śrutvā ca sā tataḥ prādāt tasmai te maṇikuṇḍale |
4 | avāpya kuṇḍale te tu rājānaṃ punar abravīt
kim etad guhyavacanaṃ śrotum icchāmi pārthiva |
5 | saudāsa uvāca |
5 | prajā nisargād viprān vai kṣatriyāḥ pūjayanti ha
viprebhyaś cāpi bahavo doṣāḥ prādurbhavanti naḥ |
6 | so 'haṃ dvijebhyaḥ praṇato viprād doṣam avāptavān
gatim anyāṃ na paśyāmi madayantīsahāyavān svargadvārasya gamane sthāne ceha dvijottama |
7 | na hi rājñā viśeṣeṇa viruddhena dvijātibhiḥ
śakyaṃ nṛloke saṃsthātuṃ pretya vā sukham edhitum |
8 | tad iṣṭe te mayaivaite datte sve maṇikuṇḍale
yaḥ kṛtas te 'dya samayaḥ saphalaṃ taṃ kuruṣva me |
9 | uttaṅka uvāca |
9 | rājaṃs tatheha kartāsmi punar eṣyāmi te vaśam
praśnaṃ tu kaṃ cit praṣṭuṃ tvāṃ vyavasiṣye paraṃtapa |
10 | saudāsa uvāca |
10 | brūhi vipra yathākāmaṃ prativaktāsmi te vacaḥ
chettāsmi saṃśayaṃ te 'dya na me 'trāsti vicāraṇā |
11 | uttaṅka uvāca |
11 | prāhur vāksaṃgataṃ mitraṃ dharmanaipuṇyadarśinaḥ
mitreṣu yaś ca viṣamaḥ stena ity eva taṃ viduḥ |
12 | sa bhavān mitratām adya saṃprāpto mama pārthiva
sa me buddhiṃ prayacchasva samāṃ buddhimatāṃ vara |
13 | avāptārtho 'ham adyeha bhavāṃś ca puruṣādakaḥ
bhavatsakāśam āgantuṃ kṣamaṃ mama na veti vā |
14 | saudāsa uvāca |
14 | kṣamaṃ ced iha vaktavyaṃ mayā dvijavarottama
matsamīpaṃ dvijaśreṣṭha nāgantavyaṃ kathaṃ cana |
15 | evaṃ tava prapaśyāmi śreyo bhṛgukulodvaha
āgacchato hi te vipra bhaven mṛtyur asaṃśayam |
16 | vaiśaṃpāyana uvāca |
16 | ity uktaḥ sa tadā rājñā kṣamaṃ buddhimatā hitam
samanujñāpya rājānam ahalyāṃ prati jagmivān |
17 | gṛhītvā kuṇḍale divye gurupatnyāḥ priyaṃkaraḥ
javena mahatā prāyād gautamasyāśramaṃ prati |
18 | yathā tayo rakṣaṇaṃ ca madayantyābhibhāṣitam
tathā te kuṇḍale baddhvā tathā kṛṣṇājine 'nayat |
19 | sa kasmiṃś cit kṣudhāviṣṭaḥ phalabhārasamanvitam
bilvaṃ dadarśa kasmiṃś cid āruroha kṣudhānvitaḥ |
20 | śākhāsv āsajya tasyaiva kṛṣṇājinam ariṃdama
yasmiṃs te kuṇḍale baddhe tadā dvijavareṇa vai |
21 | viśīrṇabandhane tasmin gate kṛṣṇājine mahīm
apaśyad bhujagaḥ kaś cit te tatra maṇikuṇḍale |
22 | airāvatakulotpannaḥ śīghro bhūtvā tadā sa vai
vidaśyāsyena valmīkaṃ viveśātha sa kuṇḍale |
23 | hriyamāṇe tu dṛṣṭvā sa kuṇḍale bhujagena ha
papāta vṛkṣāt sodvego duḥkhāt paramakopanaḥ |
24 | sa daṇḍakāṣṭham ādāya valmīkam akhanat tadā
krodhāmarṣābhitaptāṅgas tato vai dvijapuṃgavaḥ |
25 | tasya vegam asahyaṃ tam asahantī vasuṃdharā
daṇḍakāṣṭhābhinunnāṅgī cacāla bhṛśam āturā |
26 | tataḥ khanata evātha viprarṣer dharaṇītalam
nāgalokasya panthānaṃ kartukāmasya niścayāt |
27 | rathena hariyuktena taṃ deśam upajagmivān
vajrapāṇir mahātejā dadarśa ca dvijottamam |
28 | sa tu taṃ brāhmaṇo bhūtvā tasya duḥkhena duḥkhitaḥ
uttaṅkam abravīt tāta naitac chakyaṃ tvayeti vai |
29 | ito hi nāgaloko vai yojanāni sahasraśaḥ
na daṇḍakāṣṭhasādhyaṃ ca manye kāryam idaṃ tava |
30 | uttaṅka uvāca |
30 | nāgaloke yadi brahman na śakye kuṇḍale mayā
prāptuṃ prāṇān vimokṣyāmi paśyatas te dvijottama |
31 | yadā sa nāśakat tasya niścayaṃ kartum anyathā
vajrapāṇis tadā daṇḍaṃ vajrāstreṇa yuyoja ha |
32 | tato vajraprahārais tair dāryamāṇā vasuṃdharā
nāgalokasya panthānam akaroj janamejaya |
33 | sa tena mārgeṇa tadā nāgalokaṃ viveśa ha
dadarśa nāgalokaṃ ca yojanāni sahasraśaḥ |
34 | prākāranicayair divyair maṇimuktābhyalaṃkṛtaiḥ
upapannaṃ mahābhāga śātakumbhamayais tathā |
35 | vāpīḥ sphaṭikasopānā nadīś ca vimalodakāḥ
dadarśa vṛkṣāṃś ca bahūn nānādvijagaṇāyutān |
36 | tasya lokasya ca dvāraṃ dadarśa sa bhṛgūdvahaḥ
pañcayojanavistāram āyataṃ śatayojanam |
37 | nāgalokam uttaṅkas tu prekṣya dīno 'bhavat tadā
nirāśaś cābhavat tāta kuṇḍalāharaṇe punaḥ |
38 | tatra provāca turagas taṃ kṛṣṇaśvetavāladhiḥ
tāmrāsyanetraḥ kauravya prajvalann iva tejasā |
39 | dhamasvāpānam etan me tatas tvaṃ vipra lalpsyase
airāvatasuteneha tavānīte hi kuṇḍale |
40 | mā jugupsāṃ kṛthāḥ putra tvam atrārthe kathaṃ cana
tvayaitad dhi samācīrṇaṃ gautamasyāśrame tadā |
41 | uttaṅka uvāca |
41 | kathaṃ bhavantaṃ jānīyām upādhyāyāśramaṃ prati
yan mayā cīrṇapūrvaṃ ca śrotum icchāmi tad dhy aham |
42 | aśva uvāca |
42 | guror guruṃ māṃ jānīhi jvalitaṃ jātavedasam
tvayā hy ahaṃ sadā vatsa guror arthe 'bhipūjitaḥ |
43 | satataṃ pūjito vipra śucinā bhṛgunandana
tasmāc chreyo vidhāsyāmi tavaivaṃ kuru mā ciram |
44 | ity uktaḥ sa tathākārṣīd uttaṅkaś citrabhānunā
ghṛtārciḥ prītimāṃś cāpi prajajvāla didhakṣayā |
45 | tato 'sya romakūpebhyo dhmāyamānasya bhārata
ghanaḥ prādurabhūd dhūmo nāgalokabhayāvahaḥ |
46 | tena dhūmena sahasā vardhamānena bhārata
nāgaloke mahārāja na prajñāyata kiṃ cana |
47 | hāhākṛtam abhūt sarvam airāvataniveśanam
vāsukipramukhānāṃ ca nāgānāṃ janamejaya |
48 | na prakāśanta veśmāni dhūmaruddhāni bhārata
nīhārasaṃvṛtānīva vanāni girayas tathā |
49 | te dhūmaraktanayanā vahnitejobhitāpitāḥ
ājagmur niścayaṃ jñātuṃ bhārgavasyātitejasaḥ |
50 | śrutvā ca niścayaṃ tasya maharṣes tigmatejasaḥ
saṃbhrāntamanasaḥ sarve pūjāṃ cakrur yathāvidhi |
51 | sarve prāñjalayo nāgā vṛddhabālapurogamāḥ
śirobhiḥ praṇipatyocuḥ prasīda bhagavann iti |
52 | prasādya brāhmaṇaṃ te tu pādyam arghyaṃ nivedya ca
prāyacchan kuṇḍale divye pannagāḥ paramārcite |
53 | tataḥ saṃpūjito nāgais tatrottaṅkaḥ pratāpavān
agniṃ pradakṣiṇaṃ kṛtvā jagāma gurusadma tat |
54 | sa gatvā tvarito rājan gautamasya niveśanam
prāyacchat kuṇḍale divye gurupatnyai tadānagha |
55 | evaṃ mahātmanā tena trīṃl lokāñ janamejaya
parikramyāhṛte divye tatas te maṇikuṇḍale |
56 | evaṃprabhāvaḥ sa munir uttaṅko bharatarṣabha
pareṇa tapasā yukto yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi |