Book 14 Chapter 21 | |
1 | brāhmaṇa uvāca |
1 | atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
nibodha daśahotṝṇāṃ vidhānam iha yādṛśam |
2 | sarvam evātra vijñeyaṃ cittaṃ jñānam avekṣate
retaḥ śarīrabhṛtkāye vijñātā tu śarīrabhṛt |
3 | śarīrabhṛd gārhapatyas tasmād anyaḥ praṇīyate
tataś cāhavanīyas tu tasmin saṃkṣipyate haviḥ |
4 | tato vācaspatir jajñe samānaḥ paryavekṣate
rūpaṃ bhavati vai vyaktaṃ tad anudravate manaḥ |
5 | brāhmaṇy uvāca |
5 | kasmād vāg abhavat pūrvaṃ kasmāt paścān mano 'bhavat
manasā cintitaṃ vākyaṃ yadā samabhipadyate |
6 | kena vijñānayogena matiś cittaṃ samāsthitā
samunnītā nādhyagacchat ko vaināṃ pratiṣedhati |
7 | brāhmaṇa uvāca |
7 | tām apānaḥ patir bhūtvā tasmāt preṣyaty apānatām
tāṃ matiṃ manasaḥ prāhur manas tasmād avekṣate |
8 | praśnaṃ tu vāṅmanasor māṃ yasmāt tvam anupṛcchasi
tasmāt te vartayiṣyāmi tayor eva samāhvayam |
9 | ubhe vāṅmanasī gatvā bhūtātmānam apṛcchatām
āvayoḥ śreṣṭham ācakṣva chindhi nau saṃśayaṃ vibho |
10 | mana ity eva bhagavāṃs tadā prāha sarasvatīm
ahaṃ vai kāmadhuk tubhyam iti taṃ prāha vāg atha |
11 | sthāvaraṃ jaṅgamaṃ caiva viddhy ubhe manasī mama
sthāvaraṃ matsakāśe vai jaṅgamaṃ viṣaye tava |
12 | yas tu te viṣayaṃ gacchen mantro varṇaḥ svaro 'pi vā
tan mano jaṅgamaṃ nāma tasmād asi garīyasī |
13 | yasmād asi ca mā vocaḥ svayam abhyetya śobhane
tasmād ucchvāsam āsādya na vakṣyasi sarasvati |
14 | prāṇāpānāntare devī vāg vai nityaṃ sma tiṣṭhati
preryamāṇā mahābhāge vinā prāṇam apānatī prajāpatim upādhāvat prasīda bhagavann iti |
15 | tataḥ prāṇaḥ prādurabhūd vācam āpyāyayan punaḥ
tasmād ucchvāsam āsādya na vāg vadati karhi cit |
16 | ghoṣiṇī jātanirghoṣā nityam eva pravartate
tayor api ca ghoṣiṇyor nirghoṣaiva garīyasī |
17 | gaur iva prasravaty eṣā rasam uttamaśālinī
satataṃ syandate hy eṣā śāśvataṃ brahmavādinī |
18 | divyādivyaprabhāvena bhāratī gauḥ śucismite
etayor antaraṃ paśya sūkṣmayoḥ syandamānayoḥ |
19 | anutpanneṣu vākyeṣu codyamānā sisṛkṣayā
kiṃ nu pūrvaṃ tato devī vyājahāra sarasvatī |
20 | prāṇena yā saṃbhavate śarīre; prāṇād apānaṃ pratipadyate ca
udānabhūtā ca visṛjya dehaṃ; vyānena sarvaṃ divam āvṛṇoti |
21 | tataḥ samāne pratitiṣṭhatīha; ity eva pūrvaṃ prajajalpa cāpi
tasmān manaḥ sthāvaratvād viśiṣṭaṃ; tathā devī jaṅgamatvād viśiṣṭā |