Book 14 Chapter 20 | |
1 | vāsudeva uvāca |
1 | atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
daṃpatyoḥ pārtha saṃvādam abhayaṃ nāma nāmataḥ |
2 | brāhmaṇī brāhmaṇaṃ kaṃ cij jñānavijñānapāragam
dṛṣṭvā vivikta āsīnaṃ bhāryā bhartāram abravīt |
3 | kaṃ nu lokaṃ gamiṣyāmi tvām ahaṃ patim āśritā
nyastakarmāṇam āsīnaṃ kīnāśam avicakṣaṇam |
4 | bhāryāḥ patikṛtāṃl lokān āpnuvantīti naḥ śrutam
tvām ahaṃ patim āsādya kāṃ gamiṣyāmi vai gatim |
5 | evam uktaḥ sa śāntātmā tām uvāca hasann iva
subhage nābhyasūyāmi vākyasyāsya tavānaghe |
6 | grāhyaṃ dṛśyaṃ ca śrāvyaṃ ca yad idaṃ karma vidyate
etad eva vyavasyanti karma karmeti karmiṇaḥ |
7 | moham eva niyacchanti karmaṇā jñānavarjitāḥ
naiṣkarmyaṃ na ca loke 'smin maurtam ity upalabhyate |
8 | karmaṇā manasā vācā śubhaṃ vā yadi vāśubham
janmādimūrtibhedānāṃ karma bhūteṣu vartate |
9 | rakṣobhir vadhyamāneṣu dṛśyadravyeṣu karmasu
ātmastham ātmanā tena dṛṣṭam āyatanaṃ mayā |
10 | yatra tad brahma nirdvaṃdvaṃ yatra somaḥ sahāgninā
vyavāyaṃ kurute nityaṃ dhīro bhūtāni dhārayan |
11 | yatra brahmādayo yuktās tad akṣaram upāsate
vidvāṃsaḥ suvratā yatra śāntātmāno jitendriyāḥ |
12 | ghrāṇena na tad āghreyaṃ na tad ādyaṃ ca jihvayā
sparśena ca na tat spṛśyaṃ manasā tv eva gamyate |
13 | cakṣuṣā na viṣahyaṃ ca yat kiṃ cic chravaṇāt param
agandham arasasparśam arūpāśabdam avyayam |
14 | yataḥ pravartate tantraṃ yatra ca pratitiṣṭhati
prāṇo 'pānaḥ samānaś ca vyānaś codāna eva ca |
15 | tata eva pravartante tam eva praviśanti ca
samānavyānayor madhye prāṇāpānau viceratuḥ |
16 | tasmin supte pralīyete samāno vyāna eva ca
apānaprāṇayor madhye udāno vyāpya tiṣṭhati tasmāc chayānaṃ puruṣaṃ prāṇāpānau na muñcataḥ |
17 | prāṇān āyamyate yena tam udānaṃ pracakṣate
tasmāt tapo vyavasyanti tadbhavaṃ brahmavādinaḥ |
18 | teṣām anyonyabhakṣāṇāṃ sarveṣāṃ dehacāriṇām
agnir vaiśvānaro madhye saptadhā vihito 'ntarā |
19 | ghrāṇaṃ jihvā ca cakṣuś ca tvak ca śrotraṃ ca pañcamam
mano buddhiś ca saptaitā jihvā vaiśvānarārciṣaḥ |
20 | ghreyaṃ peyaṃ ca dṛśyaṃ ca spṛśyaṃ śravyaṃ tathaiva ca
mantavyam atha boddhavyaṃ tāḥ sapta samidho mama |
21 | ghrātā bhakṣayitā draṣṭā spraṣṭā śrotā ca pañcamaḥ
mantā boddhā ca saptaite bhavanti paramartvijaḥ |
22 | ghreye peye ca dṛśye ca spṛśye śravye tathaiva ca
havīṃṣy agniṣu hotāraḥ saptadhā sapta saptasu samyak prakṣipya vidvāṃso janayanti svayoniṣu |
23 | pṛthivī vāyur ākāśam āpo jyotiś ca pañcamam
mano buddhiś ca saptaite yonir ity eva śabditāḥ |
24 | havirbhūtā guṇāḥ sarve praviśanty agnijaṃ mukham
antarvāsam uṣitvā ca jāyante svāsu yoniṣu tatraiva ca nirudhyante pralaye bhūtabhāvane |
25 | tataḥ saṃjāyate gandhas tataḥ saṃjāyate rasaḥ
tataḥ saṃjāyate rūpaṃ tataḥ sparśo 'bhijāyate |
26 | tataḥ saṃjāyate śabdaḥ saṃśayas tatra jāyate
tataḥ saṃjāyate niṣṭhā janmaitat saptadhā viduḥ |
27 | anenaiva prakāreṇa pragṛhītaṃ purātanaiḥ
pūrṇāhutibhir āpūrṇās te 'bhipūryanti tejasā |