Book 13 Chapter 147 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | ity uktavati vākyaṃ tu kṛṣṇe devakinandane
bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ bhūyaḥ paryapṛcchad yudhiṣṭhiraḥ |
2 | nirṇaye vā mahābuddhe sarvadharmabhṛtāṃ vara
pratyakṣam āgamo veti kiṃ tayoḥ kāraṇaṃ bhavet |
3 | bhīṣma uvāca |
3 | nāsty atra saṃśayaḥ kaś cid iti me vartate matiḥ
śṛṇu vakṣyāmi te prājña samyak tvam anupṛcchasi |
4 | saṃśayaḥ sugamo rājan nirṇayas tv atra durgamaḥ
dṛṣṭaṃ śrutam anantaṃ hi yatra saṃśayadarśanam |
5 | pratyakṣaṃ kāraṇaṃ dṛṣṭaṃ hetukāḥ prājñamāninaḥ
nāstīty evaṃ vyavasyanti satyaṃ saṃśayam eva ca tad ayuktaṃ vyavasyanti bālāḥ paṇḍitamāninaḥ |
6 | atha cen manyase caikaṃ kāraṇaṃ kiṃ bhaved iti
śakyaṃ dīrgheṇa kālena yuktenātandritena ca prāṇayātrām anekāṃ ca kalpayānena bhārata |
7 | tatpareṇaiva nānyena śakyaṃ hy etat tu kāraṇam
hetūnām antam āsādya vipulaṃ jñānam uttamam jyotiḥ sarvasya lokasya vipulaṃ pratipadyate |
8 | tattvenāgamanaṃ rājan hetvantagamanaṃ tathā
agrāhyam anibaddhaṃ ca vācaḥ saṃparivarjanam |
9 | yudhiṣṭhira uvāca |
9 | pratyakṣaṃ lokataḥ siddhaṃ lokāś cāgamapūrvakāḥ
śiṣṭācāro bahuvidho brūhi tan me pitāmaha |
10 | bhīṣma uvāca |
10 | dharmasya hriyamāṇasya balavadbhir durātmabhiḥ
saṃsthā yatnair api kṛtā kālena paribhidyate |
11 | adharmā dharmarūpeṇa tṛṇaiḥ kūpā ivāvṛtāḥ
tatas tair bhidyate vṛttaṃ śṛṇu caiva yudhiṣṭhira |
12 | avṛttyā ye ca bhindanti śrutatyāgaparāyaṇāḥ
dharmavidveṣiṇo mandā ity uktas teṣu saṃśayaḥ |
13 | atṛpyantas tu sādhūnāṃ ya evāgamabuddhayaḥ
param ity eva saṃtuṣṭās tān upāssva ca pṛccha ca |
14 | kāmārthau pṛṣṭhataḥ kṛtvā lobhamohānusāriṇau
dharma ity eva saṃbuddhās tān upāssva ca pṛccha ca |
15 | na teṣāṃ bhidyate vṛttaṃ yajñasvādhyāyakarmabhiḥ
ācāraḥ kāraṇaṃ caiva dharmaś caiva trayaṃ punaḥ |
16 | yudhiṣṭhira uvāca |
16 | punar eveha me buddhiḥ saṃśaye parimuhyate
apāre mārgamāṇasya paraṃ tīram apaśyataḥ |
17 | vedāḥ pratyakṣam ācāraḥ pramāṇaṃ tat trayaṃ yadi
pṛthaktvaṃ labhyate caiṣāṃ dharmaś caikas trayaṃ katham |
18 | bhīṣma uvāca |
18 | dharmasya hriyamāṇasya balavadbhir durātmabhiḥ
yady evaṃ manyase rājaṃs tridhā dharmavicāraṇā |
19 | eka eveti jānīhi tridhā tasya pradarśanam
pṛthaktve caiva me buddhis trayāṇām api vai tathā |
20 | ukto mārgas trayāṇāṃ ca tat tathaiva samācara
jijñāsā tu na kartavyā dharmasya paritarkaṇāt |
21 | sadaiva bharataśreṣṭha mā te bhūd atra saṃśayaḥ
andho jaḍa ivāśaṅko yad bravīmi tad ācara |
22 | ahiṃsā satyam akrodho dānam etac catuṣṭayam
ajātaśatro sevasva dharma eṣa sanātanaḥ |
23 | brāhmaṇeṣu ca vṛttir yā pitṛpaitāmahocitā
tām anvehi mahābāho svargasyaite hi deśikāḥ |
24 | pramāṇam apramāṇaṃ vai yaḥ kuryād abudho naraḥ
na sa pramāṇatām arho vivādajanano hi saḥ |
25 | brāhmaṇān eva sevasva satkṛtya bahumanya ca
eteṣv eva tv ime lokāḥ kṛtsnā iti nibodha tān |