Book 13 Chapter 143 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | brāhmaṇān arcase rājan satataṃ saṃśitavratān
kaṃ tu karmodayaṃ dṛṣṭvā tān arcasi narādhipa |
2 | kāṃ vā brāhmaṇapūjāyāṃ vyuṣṭiṃ dṛṣṭvā mahāvrata
tān arcasi mahābāho sarvam etad vadasva me |
3 | bhīṣma uvāca |
3 | eṣa te keśavaḥ sarvam ākhyāsyati mahāmatiḥ
vyuṣṭiṃ brāhmaṇapūjāyāṃ dṛṣṭavyuṣṭir mahāvrataḥ |
4 |
balaṃ śrotre vāṅ manaś cakṣuṣī ca; jñānaṃ tathā na viśuddhaṃ mamādya
dehanyāso nāticirān mato me; na cātitūrṇaṃ savitādya yāti |
5 |
uktā dharmā ye purāṇe mahānto; brāhmaṇānāṃ kṣatriyāṇāṃ viśāṃ ca
paurāṇaṃ ye daṇḍam upāsate ca; śeṣaṃ kṛṣṇād upaśikṣasva pārtha |
6 |
ahaṃ hy enaṃ vedmi tattvena kṛṣṇaṃ; yo 'yaṃ hi yac cāsya balaṃ purāṇam
ameyātmā keśavaḥ kauravendra; so 'yaṃ dharmaṃ vakṣyati saṃśayeṣu |
7 |
kṛṣṇaḥ pṛthvīm asṛjat khaṃ divaṃ ca; varāho 'yaṃ bhīmabalaḥ purāṇaḥ
asya cādho 'thāntarikṣaṃ divaṃ ca; diśaś catasraḥ pradiśaś catasraḥ sṛṣṭis tathaiveyam anuprasūtā; sa nirmame viśvam idaṃ purāṇam |
8 | asya nābhyāṃ puṣkaraṃ saṃprasūtaṃ; yatrotpannaḥ svayam evāmitaujāḥ
yenācchinnaṃ tat tamaḥ pārtha ghoraṃ; yat tat tiṣṭhaty arṇavaṃ tarjayānam |
9 | kṛte yuge dharma āsīt samagras; tretākāle jñānam anuprapannaḥ
balaṃ tv āsīd dvāpare pārtha kṛṣṇaḥ; kalāv adharmaḥ kṣitim ājagāma |
10 | sa pūrvadevo nijaghāna daityān; sa pūrvadevaś ca babhūva samrāṭ
sa bhūtānāṃ bhāvano bhūtabhavyaḥ; sa viśvasyāsya jagataś cāpi goptā |
11 | yadā dharmo glāyati vai surāṇāṃ; tadā kṛṣṇo jāyate mānuṣeṣu
dharme sthitvā sa tu vai bhāvitātmā; parāṃś ca lokān aparāṃś ca yāti |
12 | tyājyāṃs tyaktvāthāsurāṇāṃ vadhāya; kāryākārye kāraṇaṃ caiva pārtha
kṛtaṃ kariṣyat kriyate ca devo; muhuḥ somaṃ viddhi ca śakram etam |
13 | sa viśvakarmā sa ca viśvarūpaḥ; sa viśvabhṛd viśvasṛg viśvajic ca
sa śūlabhṛc choṇitabhṛt karālas; taṃ karmabhir viditaṃ vai stuvanti |
14 | taṃ gandharvā apsarasaś ca nityam; upatiṣṭhante vibudhānāṃ śatāni
taṃ rākṣasāś ca parisaṃvahante; rāyaspoṣaḥ sa vijigīṣur ekaḥ |
15 | tam adhvare śaṃsitāraḥ stuvanti; rathaṃtare sāmagāś ca stuvanti
taṃ brāhmaṇā brahmamantraiḥ stuvanti; tasmai havir adhvaryavaḥ kalpayanti |
16 | sa paurāṇīṃ brahmaguhāṃ praviṣṭo; mahīsatraṃ bhāratāgre dadarśa
sa caiva gām uddadhārāgryakarmā; vikṣobhya daityān uragān dānavāṃś ca |
17 | tasya bhakṣān vividhān vedayanti; tam evājau vāhanaṃ vedayanti
tasyāntarikṣaṃ pṛthivī divaṃ ca; sarvaṃ vaśe tiṣṭhati śāśvatasya |
18 | sa kumbharetāḥ sasṛje purāṇaṃ; yatrotpannam ṛṣim āhur vasiṣṭham
sa mātariśvā vibhur aśvavājī; sa raśmimān savitā cādidevaḥ |
19 | tenāsurā vijitāḥ sarva eva; tasya vikrāntair vijitānīha trīṇi
sa devānāṃ mānuṣāṇāṃ pitṝṇāṃ; tam evāhur yajñavidāṃ vitānam |
20 | sa eva kālaṃ vibhajann udeti; tasyottaraṃ dakṣiṇaṃ cāyane dve
tasyaivordhvaṃ tiryag adhaś caranti; gabhastayo medinīṃ tāpayantaḥ |
21 | taṃ brāhmaṇā vedavido juṣanti; tasyādityo bhām upayujya bhāti
sa māsi māsy adhvarakṛd vidhatte; tam adhvare vedavidaḥ paṭhanti |
22 | sa ekayuk cakram idaṃ trinābhi; saptāśvayuktaṃ vahate vai tridhāmā
mahātejāḥ sarvagaḥ sarvasiṃhaḥ; kṛṣṇo lokān dhārayate tathaikaḥ aśnann anaśnaṃś ca tathaiva dhīraḥ; kṛṣṇaṃ sadā pārtha kartāram ehi |
23 | sa ekadā kakṣagato mahātmā; tṛpto vibhuḥ khāṇḍave dhūmaketuḥ
sa rākṣasān uragāṃś cāvajitya; sarvatragaḥ sarvam agnau juhoti |
24 | sa evāśvaḥ śvetam aśvaṃ prayacchat; sa evāśvān atha sarvāṃś cakāra
trivandhuras tasya rathas tricakras; trivṛcchirāś caturasraś ca tasya |
25 | sa vihāyo vyadadhāt pañcanābhiḥ; sa nirmame gāṃ divam antarikṣam
evaṃ ramyān asṛjat parvatāṃś ca; hṛṣīkeśo 'mitadīptāgnitejāḥ |
26 | sa laṅghayan vai sarito jighāṃsan; sa taṃ vajraṃ praharantaṃ nirāsa
sa mahendraḥ stūyate vai mahādhvare; viprair eko ṛksahasraiḥ purāṇaiḥ |
27 | durvāsā vai tena nānyena śakyo; gṛhe rājan vāsayituṃ mahaujāḥ
tam evāhur ṛṣim ekaṃ purāṇaṃ; sa viśvakṛd vidadhāty ātmabhāvān |
28 | vedāṃś ca yo vedayate 'dhidevo; vidhīṃś ca yaś cāśrayate purāṇān
kāme vede laukike yat phalaṃ ca; viṣvaksene sarvam etat pratīhi |
29 | jyotīṃṣi śuklāni ca sarvaloke; trayo lokā lokapālās trayaś ca
trayo 'gnayo vyāhṛtayaś ca tisraḥ; sarve devā devakīputra eva |
30 |
saṃvatsaraḥ sa ṛtuḥ so 'rdhamāsaḥ; so 'horātraḥ sa kalā vai sa kāṣṭhāḥ
mātrā muhūrtāś ca lavāḥ kṣaṇāś ca; viṣvaksene sarvam etat pratīhi |
31 | candrādityau grahanakṣatratārāḥ; sarvāṇi darśāny atha paurṇamāsyaḥ
nakṣatrayogā ṛtavaś ca pārtha; viṣvaksenāt sarvam etat prasūtam |
32 | rudrādityā vasavo 'thāśvinau ca; sādhyā viśve marutāṃ ṣaḍ gaṇāś ca
prajāpatir devamātāditiś ca; sarve kṛṣṇād ṛṣayaś caiva sapta |
33 | vāyur bhūtvā vikṣipate ca viśvam; agnir bhūtvā dahate viśvarūpaḥ
āpo bhūtvā majjayate ca sarvaṃ; brahmā bhūtvā sṛjate viśvasaṃghān |
34 | vedyaṃ ca yad vedayate ca vedān; vidhiś ca yaś cāśrayate vidheyān
dharme ca vede ca bale ca sarvaṃ; carācaraṃ keśavaṃ tvaṃ pratīhi |
35 | jyotirbhūtaḥ paramo 'sau purastāt; prakāśayan prabhayā viśvarūpaḥ
apaḥ sṛṣṭvā hy ātmabhūr ātmayoniḥ; purākarot sarvam evātha viśvam |
36 | ṛtūn utpātān vividhāny adbhutāni; meghān vidyut sarvam airāvataṃ ca
sarvaṃ kṛṣṇāt sthāvaraṃ jaṅgamaṃ ca; viśvākhyātād viṣṇum enaṃ pratīhi |
37 | viśvāvāsaṃ nirguṇaṃ vāsudevaṃ; saṃkarṣaṇaṃ jīvabhūtaṃ vadanti
tataḥ pradyumnam aniruddhaṃ caturtham; ājñāpayaty ātmayonir mahātmā |
38 | sa pañcadhā pañcajanopapannaṃ; saṃcodayan viśvam idaṃ sisṛkṣuḥ
tataś cakārāvanimārutau ca; khaṃ jyotir āpaś ca tathaiva pārtha |
39 | sa sthāvaraṃ jaṅgamaṃ caivam etac; caturvidhaṃ lokam imaṃ ca kṛtvā
tato bhūmiṃ vyadadhāt pañcabījāṃ; dyauḥ pṛthivyāṃ dhāsyati bhūri vāri tena viśvaṃ kṛtam etad dhi rājan; sa jīvayaty ātmanaivātmayoniḥ |
40 |
tato devān asurān mānuṣāṃś ca; lokān ṛṣīṃś cātha pitṝn prajāś ca
samāsena vividhān prāṇilokān; sarvān sadā bhūtapatiḥ sisṛkṣuḥ |
41 | śubhāśubhaṃ sthāvaraṃ jaṅgamaṃ ca; viṣvaksenāt sarvam etat pratīhi
yad vartate yac ca bhaviṣyatīha; sarvam etat keśavaṃ tvaṃ pratīhi |
42 |
mṛtyuś caiva prāṇinām antakāle; sākṣāt kṛṣṇaḥ śāśvato dharmavāhaḥ
bhūtaṃ ca yac ceha na vidma kiṃ cid; viṣvaksenāt sarvam etat pratīhi |
43 | yat praśastaṃ ca lokeṣu puṇyaṃ yac ca śubhāśubham
tat sarvaṃ keśavo 'cintyo viparītam ato bhavet |
44 | etādṛśaḥ keśavo 'yaṃ svayaṃbhūr; nārāyaṇaḥ paramaś cāvyayaś ca
madhyaṃ cāsya jagatas tasthuṣaś ca; sarveṣāṃ bhūtānāṃ prabhavaś cāpyayaś ca |