Book 13 Chapter 132 | |
1 | umovāca |
1 | bhagavan sarvabhūteśa surāsuranamaskṛta
dharmādharme nṛṇāṃ deva brūhi me saṃśayaṃ vibho |
2 | karmaṇā manasā vācā trividhaṃ hi naraḥ sadā
badhyate bandhanaiḥ pāśair mucyate 'py atha vā punaḥ |
3 | kena śīlena vā deva karmaṇā kīdṛśena vā
samācārair guṇair vākyaiḥ svargaṃ yāntīha mānavāḥ |
4 | maheśvara uvāca |
4 | devi dharmārthatattvajñe satyanitye dame rate
sarvaprāṇihitaḥ praśnaḥ śrūyatāṃ buddhivardhanaḥ |
5 | satyadharmaratāḥ santaḥ sarvalipsāvivarjitāḥ
nādharmeṇa na dharmeṇa badhyante chinnasaṃśayāḥ |
6 | pralayotpattitattvajñāḥ sarvajñāḥ samadarśinaḥ
vītarāgā vimucyante puruṣāḥ sarvabandhanaiḥ |
7 | karmaṇā manasā vācā ye na hiṃsanti kiṃ cana
ye na sajjanti kasmiṃś cid badhyante te na karmabhiḥ |
8 | prāṇātipātād viratāḥ śīlavanto dayānvitāḥ
tulyadveṣyapriyā dāntā mucyante karmabandhanaiḥ |
9 | sarvabhūtadayāvanto viśvāsyāḥ sarvajantuṣu
tyaktahiṃsāsamācārās te narāḥ svargagāminaḥ |
10 | parasve nirmamā nityaṃ paradāravivarjakāḥ
dharmalabdhārthabhoktāras te narāḥ svargagāminaḥ |
11 | mātṛvat svasṛvac caiva nityaṃ duhitṛvac ca ye
paradāreṣu vartante te narāḥ svargagāminaḥ |
12 | stainyān nivṛttāḥ satataṃ saṃtuṣṭāḥ svadhanena ca
svabhāgyāny upajīvanti te narāḥ svargagāminaḥ |
13 | svadāraniratā ye ca ṛtukālābhigāminaḥ
agrāmyasukhabhogāś ca te narāḥ svargagāminaḥ |
14 | paradāreṣu ye nityaṃ cāritrāvṛtalocanāḥ
yatendriyāḥ śīlaparās te narāḥ svargagāminaḥ |
15 | eṣa devakṛto mārgaḥ sevitavyaḥ sadā naraiḥ
akaṣāyakṛtaś caiva mārgaḥ sevyaḥ sadā budhaiḥ |
16 | dānadharmatapoyuktaḥ śīlaśaucadayātmakaḥ
vṛttyarthaṃ dharmahetor vā sevitavyaḥ sadā naraiḥ svargavāsam abhīpsadbhir na sevyas tv ata uttaraḥ |
17 | umovāca |
17 | vācātha badhyate yena mucyate 'py atha vā punaḥ
tāni karmāṇi me deva vada bhūtapate 'nagha |
18 | maheśvara uvāca |
18 | ātmahetoḥ parārthe vā narmahāsyāśrayāt tathā
ye mṛṣā na vadantīha te narāḥ svargagāminaḥ |
19 | vṛttyarthaṃ dharmahetor vā kāmakārāt tathaiva ca
anṛtaṃ ye na bhāṣante te narāḥ svargagāminaḥ |
20 | ślakṣṇāṃ vāṇīṃ nirābādhāṃ madhurāṃ pāpavarjitām
svāgatenābhibhāṣante te narāḥ svargagāminaḥ |
21 | kaṭukāṃ ye na bhāṣante paruṣāṃ niṣṭhurāṃ giram
apaiśunyaratāḥ santas te narāḥ svargagāminaḥ |
22 | piśunāṃ ye na bhāṣante mitrabhedakarīṃ giram
ṛtāṃ maitrīṃ prabhāṣante te narāḥ svargagāminaḥ |
23 | varjayanti sadā sūcyaṃ paradrohaṃ ca mānavāḥ
sarvabhūtasamā dāntās te narāḥ svargagāminaḥ |
24 | śaṭhapralāpād viratā viruddhaparivarjakāḥ
saumyapralāpino nityaṃ te narāḥ svargagāminaḥ |
25 | na kopād vyāharante ye vācaṃ hṛdayadāraṇīm
sāntvaṃ vadanti kruddhāpi te narāḥ svargagāminaḥ |
26 | eṣa vāṇīkṛto devi dharmaḥ sevyaḥ sadā naraiḥ
śubhaḥ satyaguṇo nityaṃ varjanīyā mṛṣā budhaiḥ |
27 | umovāca |
27 | manasā badhyate yena karmaṇā puruṣaḥ sadā
tan me brūhi mahābhāga devadeva pinākadhṛk |
28 | maheśvara uvāca |
28 | mānaseneha dharmeṇa saṃyuktāḥ puruṣāḥ sadā
svargaṃ gacchanti kalyāṇi tan me kīrtayataḥ śṛṇu |
29 | duṣpraṇītena manasā duṣpraṇītatarākṛtiḥ
badhyate mānavo yena śṛṇu cānyac chubhānane |
30 | araṇye vijane nyastaṃ parasvaṃ vīkṣya ye narāḥ
manasāpi na hiṃsanti te narāḥ svargagāminaḥ |
31 | grāme gṛhe vā yad dravyaṃ pārakyaṃ vijane sthitam
nābhinandanti vai nityaṃ te narāḥ svargagāminaḥ |
32 | tathaiva paradārān ye kāmavṛttān rahogatān
manasāpi na hiṃsanti te narāḥ svargagāminaḥ |
33 | śatruṃ mitraṃ ca ye nityaṃ tulyena manasā narāḥ
bhajanti maitrāḥ saṃgamya te narāḥ svargagāminaḥ |
34 | śrutavanto dayāvantaḥ śucayaḥ satyasaṃgarāḥ
svair arthaiḥ parisaṃtuṣṭās te narāḥ svargagāminaḥ |
35 | avairā ye tv anāyāsā maitracittaparāḥ sadā
sarvabhūtadayāvantas te narāḥ svargagāminaḥ |
36 | śraddhāvanto dayāvantaś cokṣāś cokṣajanapriyāḥ
dharmādharmavido nityaṃ te narāḥ svargagāminaḥ |
37 | śubhānām aśubhānāṃ ca karmaṇāṃ phalasaṃcaye
vipākajñāś ca ye devi te narāḥ svargagāminaḥ |
38 | nyāyopetā guṇopetā devadvijaparāḥ sadā
samatāṃ samanuprāptās te narāḥ svargagāminaḥ |
39 | śubhaiḥ karmaphalair devi mayaite parikīrtitāḥ
svargamārgopagā bhūyaḥ kim anyac chrotum icchasi |
40 | umovāca |
40 | mahān me saṃśayaḥ kaś cin martyān prati maheśvara
tasmāt taṃ naipuṇenādya mamākhyātuṃ tvam arhasi |
41 | kenāyur labhate dīrghaṃ karmaṇā puruṣaḥ prabho
tapasā vāpi deveśa kenāyur labhate mahat |
42 | kṣīṇāyuḥ kena bhavati karmaṇā bhuvi mānavaḥ
vipākaṃ karmaṇāṃ deva vaktum arhasy anindita |
43 | apare ca mahābhogā mandabhogās tathāpare
akulīnās tathā cānye kulīnāś ca tathāpare |
44 | durdarśāḥ ke cid ābhānti narāḥ kāṣṭhamayā iva
priyadarśās tathā cānye darśanād eva mānavāḥ |
45 | duṣprajñāḥ ke cid ābhānti ke cid ābhānti paṇḍitāḥ
mahāprajñās tathaivānye jñānavijñānadarśinaḥ |
46 | alpābādhās tathā ke cin mahābādhās tathāpare
dṛśyante puruṣā deva tan me śaṃsitum arhasi |
47 | maheśvara uvāca |
47 | hanta te 'haṃ pravakṣyāmi devi karmaphalodayam
martyaloke narāḥ sarve yena svaṃ bhuñjate phalam |
48 | prāṇātipātī yo raudro daṇḍahastodyatas tathā
nityam udyatadaṇḍaś ca hanti bhūtagaṇān naraḥ |
49 | nirdayaḥ sarvabhūtānāṃ nityam udvegakārakaḥ
api kīṭapipīlānām aśaraṇyaḥ sunirghṛṇaḥ |
50 | evaṃbhūto naro devi nirayaṃ pratipadyate
viparītas tu dharmātmā rūpavān abhijāyate |
51 | nirayaṃ yāti hiṃsātmā yāti svargam ahiṃsakaḥ
yātanāṃ niraye raudrāṃ sa kṛcchrāṃ labhate naraḥ |
52 | atha cen nirayāt tasmāt samuttarati karhi cit
mānuṣyaṃ labhate cāpi hīnāyus tatra jāyate |
53 | pāpena karmaṇā devi baddho hiṃsāratir naraḥ
apriyaḥ sarvabhūtānāṃ hīnāyur upajāyate |
54 | yas tu śuklābhijātīyaḥ prāṇighātavivarjakaḥ
nikṣiptadaṇḍo nirdaṇḍo na hinasti kadā cana |
55 | na ghātayati no hanti ghnantaṃ naivānumodate
sarvabhūteṣu sasneho yathātmani tathāpare |
56 | īdṛśaḥ puruṣotkarṣo devi devatvam aśnute
upapannān sukhān bhogān upāśnāti mudā yutaḥ |
57 | atha cen mānuṣe loke kadā cid upapadyate
tatra dīrghāyur utpannaḥ sa naraḥ sukham edhate |
58 | evaṃ dīrghāyuṣāṃ mārgaḥ suvṛttānāṃ sukarmaṇām
prāṇihiṃsāvimokṣeṇa brahmaṇā samudīritaḥ |