Book 13 Chapter 128 | |
1 | maheśvara uvāca |
1 | tilottamā nāma purā brahmaṇā yoṣid uttamā
tilaṃ tilaṃ samuddhṛtya ratnānāṃ nirmitā śubhā |
2 | sābhyagacchata māṃ devi rūpeṇāpratimā bhuvi
pradakṣiṇaṃ lobhayantī māṃ śubhe rucirānanā |
3 | yato yataḥ sā sudatī mām upādhāvad antike
tatas tato mukhaṃ cāru mama devi vinirgatam |
4 | tāṃ didṛkṣur ahaṃ yogāc caturmūrtitvam āgataḥ
caturmukhaś ca saṃvṛtto darśayan yogam ātmanaḥ |
5 | pūrveṇa vadanenāham indratvam anuśāsmi ha
uttareṇa tvayā sārdhaṃ ramāmy aham anindite |
6 | paścimaṃ me mukhaṃ saumyaṃ sarvaprāṇisukhāvaham
dakṣiṇaṃ bhīmasaṃkāśaṃ raudraṃ saṃharati prajāḥ |
7 | jaṭilo brahmacārī ca lokānāṃ hitakāmyayā
devakāryārthasiddhyarthaṃ pinākaṃ me kare sthitam |
8 | indreṇa ca purā vajraṃ kṣiptaṃ śrīkāṅkṣiṇā mama
dagdhvā kaṇṭhaṃ tu tad yātaṃ tena śrīkaṇṭhatā mama |
9 | umovāca |
9 | vāhaneṣu prabhūteṣu śrīmatsv anyeṣu satsu te
kathaṃ govṛṣabho deva vāhanatvam upāgataḥ |
10 | maheśvara uvāca |
10 | surabhīṃ sasṛje brahmāmṛtadhenuṃ payomucam
sā sṛṣṭā bahudhā jātā kṣaramāṇā payo 'mṛtam |
11 | tasyā vatsamukhotsṛṣṭaḥ pheno madgātram āgataḥ
tato dagdhā mayā gāvo nānāvarṇatvam āgatāḥ |
12 | tato 'haṃ lokaguruṇā śamaṃ nīto 'rthavedinā
vṛṣaṃ cemaṃ dhvajārthaṃ me dadau vāhanam eva ca |
13 | umovāca |
13 | nivāsā bahurūpās te viśvarūpaguṇānvitāḥ
tāṃś ca saṃtyajya bhagavañ śmaśāne ramase katham |
14 | keśāsthikalile bhīme kapālaghaṭasaṃkule
gṛdhragomāyukalile citāgniśatasaṃkule |
15 | aśucau māṃsakalile vasāśoṇitakardame
vinikīrṇāmiṣacaye śivānādavinādite |
16 | maheśvara uvāca |
16 | medhyānveṣī mahīṃ kṛtsnāṃ vicarāmi niśāsv aham
na ca medhyataraṃ kiṃ cic chmaśānād iha vidyate |
17 | tena me sarvavāsānāṃ śmaśāne ramate manaḥ
nyagrodhaśākhāsaṃchanne nirbhuktasragvibhūṣite |
18 | tatra caiva ramante me bhūtasaṃghāḥ śubhānane
na ca bhūtagaṇair devi vināhaṃ vastum utsahe |
19 | eṣa vāso hi me medhyaḥ svargīyaś ca mato hi me
puṇyaḥ paramakaś caiva medhyakāmair upāsyate |
20 | umovāca |
20 | bhagavan sarvabhūteśa sarvadharmabhṛtāṃ vara
pinākapāṇe varada saṃśayo me mahān ayam |
21 | ayaṃ munigaṇaḥ sarvas tapas tapa iti prabho
taponveṣakaro loke bhramate vividhākṛtiḥ |
22 | asya caivarṣisaṃghasya mama ca priyakāmyayā
etaṃ mameha saṃdehaṃ vaktum arhasy ariṃdama |
23 | dharmaḥ kiṃlakṣaṇaḥ proktaḥ kathaṃ vācarituṃ naraiḥ
śakyo dharmam avindadbhir dharmajña vada me prabho |
24 | nārada uvāca |
24 | tato munigaṇaḥ sarvas tāṃ devīṃ pratyapūjayat
vāgbhir ṛgbhūṣitārthābhiḥ stavaiś cārthavidāṃ vara |
25 | maheśvara uvāca |
25 | ahiṃsā satyavacanaṃ sarvabhūtānukampanam
śamo dānaṃ yathāśakti gārhasthyo dharma uttamaḥ |
26 | paradāreṣv asaṃkalpo nyāsastrīparirakṣaṇam
adattādānaviramo madhumāṃsasya varjanam |
27 | eṣa pañcavidho dharmo bahuśākhaḥ sukhodayaḥ
dehibhir dharmaparamaiḥ kartavyo dharmasaṃcayaḥ |
28 | umovāca |
28 | bhagavan saṃśayaṃ pṛṣṭas taṃ me vyākhyātum arhasi
cāturvarṇyasya yo dharmaḥ sve sve varṇe guṇāvahaḥ |
29 | brāhmaṇe kīdṛśo dharmaḥ kṣatriye kīdṛśo bhavet
vaiśye kiṃlakṣaṇo dharmaḥ śūdre kiṃlakṣaṇo bhavet |
30 | maheśvara uvāca |
30 | nyāyatas te mahābhāge saṃśayaḥ samudīritaḥ
bhūmidevā mahābhāgāḥ sadā loke dvijātayaḥ |
31 | upavāsaḥ sadā dharmo brāhmaṇasya na saṃśayaḥ
sa hi dharmārtham utpanno brahmabhūyāya kalpate |
32 | tasya dharmakriyā devi vratacaryā ca nyāyataḥ
tathopanayanaṃ caiva dvijāyaivopapadyate |
33 | gurudaivatapūjārthaṃ svādhyāyābhyasanātmakaḥ
dehibhir dharmaparamaiś cartavyo dharmasaṃbhavaḥ |
34 | umovāca |
34 | bhagavan saṃśayo me 'tra taṃ me vyākhyātum arhasi
cāturvarṇyasya dharmaṃ hi naipuṇyena prakīrtaya |
35 | maheśvara uvāca |
35 | rahasyaśravaṇaṃ dharmo vedavrataniṣevaṇam
vratacaryāparo dharmo gurupādaprasādanam |
36 | bhaikṣacaryāparo dharmo dharmo nityopavāsitā
nityasvādhyāyitā dharmo brahmacaryāśramas tathā |
37 | guruṇā tv abhyanujñātaḥ samāvarteta vai dvijaḥ
vindetānantaraṃ bhāryām anurūpāṃ yathāvidhi |
38 | śūdrānnavarjanaṃ dharmas tathā satpathasevanam
dharmo nityopavāsitvaṃ brahmacaryaṃ tathaiva ca |
39 | āhitāgnir adhīyāno juhvānaḥ saṃyatendriyaḥ
vighasāśī yatāhāro gṛhasthaḥ satyavāk śuciḥ |
40 | atithivratatā dharmo dharmas tretāgnidhāraṇam
iṣṭīś ca paśubandhāṃś ca vidhipūrvaṃ samācaret |
41 | yajñaś ca paramo dharmas tathāhiṃsā ca dehiṣu
apūrvabhojanaṃ dharmo vighasāśitvam eva ca |
42 | bhukte parijane paścād bhojanaṃ dharma ucyate
brāhmaṇasya gṛhasthasya śrotriyasya viśeṣataḥ |
43 | daṃpatyoḥ samaśīlatvaṃ dharmaś ca gṛhamedhinām
gṛhyāṇāṃ caiva devānāṃ nityaṃ puṣpabalikriyā |
44 | nityopalepanaṃ dharmas tathā nityopavāsitā
susaṃmṛṣṭopalipte ca sājyadhūmodgame gṛhe |
45 | eṣa dvijajane dharmo gārhasthyo lokadhāraṇaḥ
dvijātīnāṃ satāṃ nityaṃ sadaivaiṣa pravartate |
46 | yas tu kṣatragato devi tvayā dharma udīritaḥ
tam ahaṃ te pravakṣyāmi taṃ me śṛṇu samāhitā |
47 | kṣatriyasya smṛto dharmaḥ prajāpālanam āditaḥ
nirdiṣṭaphalabhoktā hi rājā dharmeṇa yujyate |
48 | prajāḥ pālayate yo hi dharmeṇa manujādhipaḥ
tasya dharmārjitā lokāḥ prajāpālanasaṃcitāḥ |
49 | tatra rājñaḥ paro dharmo damaḥ svādhyāya eva ca
agnihotraparispando dānādhyayanam eva ca |
50 | yajñopavītadhāraṇaṃ yajño dharmakriyās tathā
bhṛtyānāṃ bharaṇaṃ dharmaḥ kṛte karmaṇy amoghatā |
51 | samyag daṇḍe sthitir dharmo dharmo vedakratukriyāḥ
vyavahārasthitir dharmaḥ satyavākyaratis tathā |
52 | ārtahastaprado rājā pretya ceha mahīyate
gobrāhmaṇārthe vikrāntaḥ saṃgrāme nidhanaṃ gataḥ aśvamedhajitāṃl lokān prāpnoti tridivālaye |
53 | vaiśyasya satataṃ dharmaḥ pāśupālyaṃ kṛṣis tathā
agnihotraparispando dānādhyayanam eva ca |
54 | vāṇijyaṃ satpathasthānam ātithyaṃ praśamo damaḥ
viprāṇāṃ svāgataṃ tyāgo vaiśyadharmaḥ sanātanaḥ |
55 | tilān gandhān rasāṃś caiva na vikrīṇīta vai kva cit
vaṇikpatham upāsīno vaiśyaḥ satpatham āśritaḥ |
56 | sarvātithyaṃ trivargasya yathāśakti yathārhataḥ
śūdradharmaḥ paro nityaṃ śuśrūṣā ca dvijātiṣu |
57 | sa śūdraḥ saṃśitatapāḥ satyasaṃdho jitendriyaḥ
śuśrūṣann atithiṃ prāptaṃ tapaḥ saṃcinute mahat |
58 | tyaktahiṃsaḥ śubhācāro devatādvijapūjakaḥ
śūdro dharmaphalair iṣṭaiḥ saṃprayujyeta buddhimān |
59 | etat te sarvam ākhyātaṃ cāturvarṇyasya śobhane
ekaikasyeha subhage kim anyac chrotum icchasi |