Book 13 Chapter 109 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | sarveṣām eva varṇānāṃ mlecchānāṃ ca pitāmaha
upavāse matir iyaṃ kāraṇaṃ ca na vidmahe |
2 | brahmakṣatreṇa niyamāś cartavyā iti naḥ śrutam
upavāse kathaṃ teṣāṃ kṛtyam asti pitāmaha |
3 | niyamaṃ copavāsānāṃ sarveṣāṃ brūhi pārthiva
avāpnoti gatiṃ kāṃ ca upavāsaparāyaṇaḥ |
4 | upavāsaḥ paraṃ puṇyam upavāsaḥ parāyaṇam
upoṣyeha naraśreṣṭha kiṃ phalaṃ pratipadyate |
5 | adharmān mucyate kena dharmam āpnoti vai katham
svargaṃ puṇyaṃ ca labhate kathaṃ bharatasattama |
6 | upoṣya cāpi kiṃ tena pradeyaṃ syān narādhipa
dharmeṇa ca sukhān arthāṃl labhed yena bravīhi tam |
7 | vaiśaṃpāyana uvāca |
7 | evaṃ bruvāṇaṃ kaunteyaṃ dharmajñaṃ dharmatattvavit
dharmaputram idaṃ vākyaṃ bhīṣmaḥ śāṃtanavo 'bravīt |
8 | idaṃ khalu mahārāja śrutam āsīt purātanam
upavāsavidhau śreṣṭhā ye guṇā bharatarṣabha |
9 | prājāpatyaṃ hy aṅgirasaṃ pṛṣṭavān asmi bhārata
yathā māṃ tvaṃ tathaivāhaṃ pṛṣṭavāṃs taṃ tapodhanam |
10 | praśnam etaṃ mayā pṛṣṭo bhagavān agnisaṃbhavaḥ
upavāsavidhiṃ puṇyam ācaṣṭa bharatarṣabha |
11 | aṅgirā uvāca |
11 | brahmakṣatre trirātraṃ tu vihitaṃ kurunandana
dvistrirātram athaivātra nirdiṣṭaṃ puruṣarṣabha |
12 | vaiśyaśūdrau tu yau mohād upavāsaṃ prakurvate
trirātraṃ dvistrirātraṃ vā tayoḥ puṣṭir na vidyate |
13 | caturthabhaktakṣapaṇaṃ vaiśyaśūdre vidhīyate
trirātraṃ na tu dharmajñair vihitaṃ brahmavādibhiḥ |
14 | pañcamyāṃ caiva ṣaṣṭhyāṃ ca paurṇamāsyāṃ ca bhārata
kṣamāvān rūpasaṃpannaḥ śrutavāṃś caiva jāyate |
15 | nānapatyo bhavet prājño daridro vā kadā cana
yajiṣṇuḥ pañcamīṃ ṣaṣṭhīṃ kṣaped yo bhojayed dvijān |
16 | aṣṭamīm atha kaunteya śuklapakṣe caturdaśīm
upoṣya vyādhirahito vīryavān abhijāyate |
17 | mārgaśīrṣaṃ tu yo māsam ekabhaktena saṃkṣipet
bhojayec ca dvijān bhaktyā sa mucyed vyādhikilbiṣaiḥ |
18 | sarvakalyāṇasaṃpūrṇaḥ sarvauṣadhisamanvitaḥ
kṛṣibhāgī bahudhano bahuputraś ca jāyate |
19 | pauṣamāsaṃ tu kaunteya bhaktenaikena yaḥ kṣapet
subhago darśanīyaś ca yaśobhāgī ca jāyate |
20 | pitṛbhakto māghamāsam ekabhaktena yaḥ kṣapet
śrīmatkule jñātimadhye sa mahattvaṃ prapadyate |
21 | bhagadaivaṃ tu yo māsam ekabhaktena yaḥ kṣapet
strīṣu vallabhatāṃ yāti vaśyāś cāsya bhavanti tāḥ |
22 | caitraṃ tu niyato māsam ekabhaktena yaḥ kṣapet
suvarṇamaṇimuktāḍhye kule mahati jāyate |
23 | nistared ekabhaktena vaiśākhaṃ yo jitendriyaḥ
naro vā yadi vā nārī jñātīnāṃ śreṣṭhatāṃ vrajet |
24 | jyeṣṭhāmūlaṃ tu yo māsam ekabhaktena saṃkṣapet
aiśvaryam atulaṃ śreṣṭhaṃ pumān strī vābhijāyate |
25 | āṣāḍham ekabhaktena sthitvā māsam atandritaḥ
bahudhānyo bahudhano bahuputraś ca jāyate |
26 | śrāvaṇaṃ niyato māsam ekabhaktena yaḥ kṣapet
yatra tatrābhiṣekeṇa yujyate jñātivardhanaḥ |
27 | prauṣṭhapadaṃ tu yo māsam ekāhāro bhaven naraḥ
dhanāḍhyaṃ sphītam acalam aiśvaryaṃ pratipadyate |
28 | tathaivāśvayujaṃ māsam ekabhaktena yaḥ kṣapet
prajāvān vāhanāḍhyaś ca bahuputraś ca jāyate |
29 | kārttikaṃ tu naro māsaṃ yaḥ kuryād ekabhojanam
śūraś ca bahubhāryaś ca kīrtimāṃś caiva jāyate |
30 | iti māsā naravyāghra kṣapatāṃ parikīrtitāḥ
tithīnāṃ niyamā ye tu śṛṇu tān api pārthiva |
31 | pakṣe pakṣe gate yas tu bhaktam aśnāti bhārata
gavāḍhyo bahuputraś ca dīrghāyuś ca sa jāyate |
32 | māsi māsi trirātrāṇi kṛtvā varṣāṇi dvādaśa
gaṇādhipatyaṃ prāpnoti niḥsapatnam anāvilam |
33 | ete tu niyamāḥ sarve kartavyāḥ śarado daśa
dve cānye bharataśreṣṭha pravṛttim anuvartatā |
34 | yas tu prātas tathā sāyaṃ bhuñjāno nāntarā pibet
ahiṃsānirato nityaṃ juhvāno jātavedasam |
35 | ṣaḍbhiḥ sa varṣair nṛpate sidhyate nātra saṃśayaḥ
agniṣṭomasya yajñasya phalaṃ prāpnoti mānavaḥ |
36 | adhivāse so 'psarasāṃ nṛtyagītavinādite
taptakāñcanavarṇābhaṃ vimānam adhirohati |
37 | pūrṇaṃ varṣasahasraṃ tu brahmaloke mahīyate
tatkṣayād iha cāgamya māhātmyaṃ pratipadyate |
38 | yas tu saṃvatsaraṃ pūrṇam ekāhāro bhaven naraḥ
atirātrasya yajñasya sa phalaṃ samupāśnute |
39 | daśavarṣasahasrāṇi svarge ca sa mahīyate
tatkṣayād iha cāgamya māhātmyaṃ pratipadyate |
40 | yas tu saṃvatsaraṃ pūrṇaṃ caturthaṃ bhaktam aśnute
ahiṃsānirato nityaṃ satyavāṅ niyatendriyaḥ |
41 | vājapeyasya yajñasya phalaṃ vai samupāśnute
triṃśadvarṣasahasrāṇi svarge ca sa mahīyate |
42 | ṣaṣṭhe kāle tu kaunteya naraḥ saṃvatsaraṃ kṣapet
aśvamedhasya yajñasya phalaṃ prāpnoti mānavaḥ |
43 | cakravākaprayuktena vimānena sa gacchati
catvāriṃśat sahasrāṇi varṣāṇāṃ divi modate |
44 | aṣṭamena tu bhaktena jīvan saṃvatsaraṃ nṛpa
gavāmayasya yajñasya phalaṃ prāpnoti mānavaḥ |
45 | haṃsasārasayuktena vimānena sa gacchati
pañcāśataṃ sahasrāṇi varṣāṇāṃ divi modate |
46 | pakṣe pakṣe gate rājan yo 'śnīyād varṣam eva tu
ṣaṇmāsānaśanaṃ tasya bhagavān aṅgirābravīt ṣaṣṭiṃ varṣasahasrāṇi divam āvasate ca saḥ |
47 | vīṇānāṃ vallakīnāṃ ca veṇūnāṃ ca viśāṃ pate
sughoṣair madhuraiḥ śabdaiḥ suptaḥ sa pratibodhyate |
48 | saṃvatsaram ihaikaṃ tu māsi māsi pibet payaḥ
phalaṃ viśvajitas tāta prāpnoti sa naro nṛpa |
49 | siṃhavyāghraprayuktena vimānena sa gacchati
saptatiṃ ca sahasrāṇi varṣāṇāṃ divi modate |
50 | māsād ūrdhvaṃ naravyāghra nopavāso vidhīyate
vidhiṃ tv anaśanasyāhuḥ pārtha dharmavido janāḥ |
51 | anārto vyādhirahito gacched anaśanaṃ tu yaḥ
pade pade yajñaphalaṃ sa prāpnoti na saṃśayaḥ |
52 | divaṃ haṃsaprayuktena vimānena sa gacchati
śataṃ cāpsarasaḥ kanyā ramayanty api taṃ naram |
53 | ārto vā vyādhito vāpi gacched anaśanaṃ tu yaḥ
śataṃ varṣasahasrāṇāṃ modate divi sa prabho kāñcīnūpuraśabdena suptaś caiva prabodhyate |
54 | sahasrahaṃsasaṃyukte vimāne somavarcasi
sa gatvā strīśatākīrṇe ramate bharatarṣabha |
55 | kṣīṇasyāpyāyanaṃ dṛṣṭaṃ kṣatasya kṣatarohaṇam
vyādhitasyauṣadhagrāmaḥ kruddhasya ca prasādanam |
56 | duḥkhitasyārthamānābhyāṃ dravyāṇāṃ pratipādanam
na caite svargakāmasya rocante sukhamedhasaḥ |
57 | ataḥ sa kāmasaṃyukto vimāne hemasaṃnibhe
ramate strīśatākīrṇe puruṣo 'laṃkṛtaḥ śubhe |
58 | svasthaḥ saphalasaṃkalpaḥ sukhī vigatakalmaṣaḥ
anaśnan deham utsṛjya phalaṃ prāpnoti mānavaḥ |
59 | bālasūryapratīkāśe vimāne hemavarcasi
vaiḍūryamuktākhacite vīṇāmurajanādite |
60 | patākādīpikākīrṇe divyaghaṇṭāninādite
strīsahasrānucarite sa naraḥ sukham edhate |
61 | yāvanti romakūpāṇi tasya gātreṣu pāṇḍava
tāvanty eva sahasrāṇi varṣāṇāṃ divi modate |
62 | nāsti vedāt paraṃ śāstraṃ nāsti mātṛsamo guruḥ
na dharmāt paramo lābhas tapo nānaśanāt param |
63 | brāhmaṇebhyaḥ paraṃ nāsti pāvanaṃ divi ceha ca
upavāsais tathā tulyaṃ tapaḥkarma na vidyate |
64 | upoṣya vidhivad devās tridivaṃ pratipedire
ṛṣayaś ca parāṃ siddhim upavāsair avāpnuvan |
65 | divyaṃ varṣasahasraṃ hi viśvāmitreṇa dhīmatā
kṣāntam ekena bhaktena tena vipratvam āgataḥ |
66 | cyavano jamadagniś ca vasiṣṭho gautamo bhṛguḥ
sarva eva divaṃ prāptāḥ kṣamāvanto maharṣayaḥ |
67 | idam aṅgirasā pūrvaṃ maharṣibhyaḥ pradarśitam
yaḥ pradarśayate nityaṃ na sa duḥkham avāpnute |
68 | imaṃ tu kaunteya yathākramaṃ vidhiṃ; pravartitaṃ hy aṅgirasā maharṣiṇā
paṭheta yo vai śṛṇuyāc ca nityadā; na vidyate tasya narasya kilbiṣam |
69 | vimucyate cāpi sa sarvasaṃkarair; na cāsya doṣair abhibhūyate manaḥ
viyonijānāṃ ca vijānate rutaṃ; dhruvāṃ ca kīrtiṃ labhate narottamaḥ |