Book 13 Chapter 101 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | ālokadānaṃ nāmaitat kīdṛśaṃ bharatarṣabha
katham etat samutpannaṃ phalaṃ cātra bravīhi me |
2 | bhīṣma uvāca |
2 | atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
manoḥ prajāpater vādaṃ suvarṇasya ca bhārata |
3 | tapasvī kaś cid abhavat suvarṇo nāma nāmataḥ
varṇato hemavarṇaḥ sa suvarṇa iti paprathe |
4 | kulaśīlaguṇopetaḥ svādhyāye ca paraṃ gataḥ
bahūn svavaṃśaprabhavān samatītaḥ svakair guṇaiḥ |
5 | sa kadā cin manuṃ vipro dadarśopasasarpa ca
kuśalapraśnam anyonyaṃ tau ca tatra pracakratuḥ |
6 | tatas tau siddhasaṃkalpau merau kāñcanaparvate
ramaṇīye śilāpṛṣṭhe sahitau saṃnyaṣīdatām |
7 | tatra tau kathayām āstāṃ kathā nānāvidhāśrayāḥ
brahmarṣidevadaityānāṃ purāṇānāṃ mahātmanām |
8 | suvarṇas tv abravīd vākyaṃ manuṃ svāyaṃbhuvaṃ prabhum
hitārthaṃ sarvabhūtānāṃ praśnaṃ me vaktum arhasi |
9 | sumanobhir yad ijyante daivatāni prajeśvara
kim etat katham utpannaṃ phalayogaṃ ca śaṃsa me |
10 | manur uvāca |
10 | atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
śukrasya ca baleś caiva saṃvādaṃ vai samāgame |
11 | baler vairocanasyeha trailokyam anuśāsataḥ
samīpam ājagāmāśu śukro bhṛgukulodvahaḥ |
12 | tam arghyādibhir abhyarcya bhārgavaṃ so 'surādhipaḥ
niṣasādāsane paścād vidhivad bhūridakṣiṇaḥ |
13 | katheyam abhavat tatra yā tvayā parikīrtitā
sumanodhūpadīpānāṃ saṃpradāne phalaṃ prati |
14 | tataḥ papraccha daityendraḥ kavīndraṃ praśnam uttamam
sumanodhūpadīpānāṃ kiṃ phalaṃ brahmavittama pradānasya dvijaśreṣṭha tad bhavān vaktum arhati |
15 | śukra uvāca |
15 | tapaḥ pūrvaṃ samutpannaṃ dharmas tasmād anantaram
etasminn antare caiva vīrudoṣadhya eva ca |
16 | somasyātmā ca bahudhā saṃbhūtaḥ pṛthivītale
amṛtaṃ ca viṣaṃ caiva yāś cānyās tulyajātayaḥ |
17 | amṛtaṃ manasaḥ prītiṃ sadyaḥ puṣṭiṃ dadāti ca
mano glapayate tīvraṃ viṣaṃ gandhena sarvaśaḥ |
18 | amṛtaṃ maṅgalaṃ viddhi mahad viṣam amaṅgalam
oṣadhyo hy amṛtaṃ sarvaṃ viṣaṃ tejo 'gnisaṃbhavam |
19 | mano hlādayate yasmāc chriyaṃ cāpi dadhāti ha
tasmāt sumanasaḥ proktā naraiḥ sukṛtakarmabhiḥ |
20 | devatābhyaḥ sumanaso yo dadāti naraḥ śuciḥ
tasmāt sumanasaḥ proktā yasmāt tuṣyanti devatāḥ |
21 | yaṃ yam uddiśya dīyeran devaṃ sumanasaḥ prabho
maṅgalārthaṃ sa tenāsya prīto bhavati daityapa |
22 | jñeyās tūgrāś ca saumyāś ca tejasvinyaś ca tāḥ pṛthak
oṣadhyo bahuvīryāś ca bahurūpās tathaiva ca |
23 | yajñiyānāṃ ca vṛkṣāṇām ayajñiyān nibodha me
āsurāṇi ca mālyāni daivatebhyo hitāni ca |
24 | rākṣasānāṃ surāṇāṃ ca yakṣāṇāṃ ca tathā priyāḥ
pitṝṇāṃ mānuṣāṇāṃ ca kāntā yās tv anupūrvaśaḥ |
25 | vanyā grāmyāś ceha tathā kṛṣṭoptāḥ parvatāśrayāḥ
akaṇṭakāḥ kaṇṭakinyo gandharūparasānvitāḥ |
26 | dvividho hi smṛto gandha iṣṭo 'niṣṭaś ca puṣpajaḥ
iṣṭagandhāni devānāṃ puṣpāṇīti vibhāvayet |
27 | akaṇṭakānāṃ vṛkṣāṇāṃ śvetaprāyāś ca varṇataḥ
teṣāṃ puṣpāṇi devānām iṣṭāni satataṃ prabho |
28 | jalajāni ca mālyāni padmādīni ca yāni ca
gandharvanāgayakṣebhyas tāni dadyād vicakṣaṇaḥ |
29 | oṣadhyo raktapuṣpāś ca kaṭukāḥ kaṇṭakānvitāḥ
śatrūṇām abhicārārtham atharvasu nidarśitāḥ |
30 | tīkṣṇavīryās tu bhūtānāṃ durālambhāḥ sakaṇṭakāḥ
raktabhūyiṣṭhavarṇāś ca kṛṣṇāś caivopahārayet |
31 | manohṛdayanandinyo vimarde madhurāś ca yāḥ
cārurūpāḥ sumanaso mānuṣāṇāṃ smṛtā vibho |
32 | na tu śmaśānasaṃbhūtā na devāyatanodbhavāḥ
saṃnayet puṣṭiyukteṣu vivāheṣu rahaḥsu ca |
33 | girisānuruhāḥ saumyā devānām upapādayet
prokṣitābhyukṣitāḥ saumyā yathāyogaṃ yathāsmṛti |
34 | gandhena devās tuṣyanti darśanād yakṣarākṣasāḥ
nāgāḥ samupabhogena tribhir etais tu mānuṣāḥ |
35 | sadyaḥ prīṇāti devān vai te prītā bhāvayanty uta
saṃkalpasiddhā martyānām īpsitaiś ca manorathaiḥ |
36 | devāḥ prīṇanti satataṃ mānitā mānayanti ca
avajñātāvadhūtāś ca nirdahanty adhamān narān |
37 | ataūrdhvaṃ pravakṣyāmi dhūpadānavidhau phalam
dhūpāṃś ca vividhān sādhūn asādhūṃś ca nibodha me |
38 | niryāsaḥ saralaś caiva kṛtrimaś caiva te trayaḥ
iṣṭāniṣṭo bhaved gandhas tan me vistarataḥ śṛṇu |
39 | niryāsāḥ sallakīvarjyā devānāṃ dayitās tu te
gugguluḥ pravaras teṣāṃ sarveṣām iti niścayaḥ |
40 | aguruḥ sāriṇāṃ śreṣṭho yakṣarākṣasabhoginām
daityānāṃ sallakījaś ca kāṅkṣito yaś ca tadvidhaḥ |
41 | atha sarjarasādīnāṃ gandhaiḥ pārthivadāravaiḥ
phāṇitāsavasaṃyuktair manuṣyāṇāṃ vidhīyate |
42 | devadānavabhūtānāṃ sadyas tuṣṭikaraḥ smṛtaḥ
ye 'nye vaihārikās te tu mānuṣāṇām iti smṛtāḥ |
43 | ya evoktāḥ sumanasāṃ pradāne guṇahetavaḥ
dhūpeṣv api parijñeyās ta eva prītivardhanāḥ |
44 | dīpadāne pravakṣyāmi phalayogam anuttamam
yathā yena yadā caiva pradeyā yādṛśāś ca te |
45 | jyotis tejaḥ prakāśaś cāpy ūrdhvagaṃ cāpi varṇyate
pradānaṃ tejasāṃ tasmāt tejo vardhayate nṛṇām |
46 | andhaṃ tamas tamisraṃ ca dakṣiṇāyanam eva ca
uttarāyaṇam etasmāj jyotirdānaṃ praśasyate |
47 | yasmād ūrdhvagam etat tu tamasaś caiva bheṣajam
tasmād ūrdhvagater dātā bhaved iti viniścayaḥ |
48 | devās tejasvino yasmāt prabhāvantaḥ prakāśakāḥ
tāmasā rākṣasāś ceti tasmād dīpaḥ pradīyate |
49 | ālokadānāc cakṣuṣmān prabhāyukto bhaven naraḥ
tān dattvā nopahiṃseta na haren nopanāśayet |
50 | dīpahartā bhaved andhas tamogatir asuprabhaḥ
dīpapradaḥ svargaloke dīpamālī virājate |
51 | haviṣā prathamaḥ kalpo dvitīyas tv auṣadhīrasaiḥ
vasāmedosthiniryāsair na kāryaḥ puṣṭim icchatā |
52 | giriprapāte gahane caityasthāne catuṣpathe
dīpadātā bhaven nityaṃ ya icched bhūtim ātmanaḥ |
53 | kuloddyoto viśuddhātmā prakāśatvaṃ ca gacchati
jyotiṣāṃ caiva sālokyaṃ dīpadātā naraḥ sadā |
54 | balikarmasu vakṣyāmi guṇān karmaphalodayān
devayakṣoraganṛṇāṃ bhūtānām atha rakṣasām |
55 | yeṣāṃ nāgrabhujo viprā devatātithibālakāḥ
rākṣasān eva tān viddhi nirvaṣaṭkāramaṅgalān |
56 | tasmād agraṃ prayaccheta devebhyaḥ pratipūjitam
śirasā praṇataś cāpi hared balim atandritaḥ |
57 | gṛhyā hi devatā nityam āśaṃsanti gṛhāt sadā
bāhyāś cāgantavo ye 'nye yakṣarākṣasapannagāḥ |
58 | ito dattena jīvanti devatāḥ pitaras tathā
te prītāḥ prīṇayanty etān āyuṣā yaśasā dhanaiḥ |
59 | balayaḥ saha puṣpais tu devānām upahārayet
dadhidrapsayutāḥ puṇyāḥ sugandhāḥ priyadarśanāḥ |
60 | kāryā rudhiramāṃsāḍhyā balayo yakṣarakṣasām
surāsavapuraskārā lājollepanabhūṣitāḥ |
61 | nāgānāṃ dayitā nityaṃ padmotpalavimiśritāḥ
tilān guḍasusaṃpannān bhūtānām upahārayet |
62 | agradātāgrabhogī syād balavarṇasamanvitaḥ
tasmād agraṃ prayaccheta devebhyaḥ pratipūjitam |
63 | jvalaty aharaho veśma yāś cāsya gṛhadevatāḥ
tāḥ pūjyā bhūtikāmena prasṛtāgrapradāyinā |
64 | ity etad asurendrāya kāvyaḥ provāca bhārgavaḥ
suvarṇāya manuḥ prāha suvarṇo nāradāya ca |
65 | nārado 'pi mayi prāha guṇān etān mahādyute
tvam apy etad viditveha sarvam ācara putraka |