Book 13 Chapter 95 | |
1 | bhīṣma uvāca |
1 | athātripramukhā rājan vane tasmin maharṣayaḥ
vyacaran bhakṣayanto vai mūlāni ca phalāni ca |
2 | athāpaśyan supīnāṃsapāṇipādamukhodaram
parivrajantaṃ sthūlāṅgaṃ parivrājaṃ śunaḥsakham |
3 | arundhatī tu taṃ dṛṣṭvā sarvāṅgopacitaṃ śubhā
bhavitāro bhavanto vai naivam ity abravīd ṛṣīn |
4 | vasiṣṭha uvāca |
4 | naitasyeha yathāsmākam agnihotram anirhutam
sāyaṃ prātaś ca hotavyaṃ tena pīvāñ śunaḥsakhaḥ |
5 | atrir uvāca |
5 | naitasyeha yathāsmākaṃ kṣudhā vīryaṃ samāhatam
kṛcchrādhītaṃ pranaṣṭaṃ ca tena pīvāñ śunaḥsakhaḥ |
6 | viśvāmitra uvāca |
6 | naitasyeha yathāsmākaṃ śaśvac chāstraṃ jaradgavaḥ
alasaḥ kṣutparo mūrkhas tena pīvāñ śunaḥsakhaḥ |
7 | jamadagnir uvāca |
7 | naitasyeha yathāsmākaṃ bhaktam indhanam eva ca
saṃcintya vārṣikaṃ kiṃ cit tena pīvāñ śunaḥsakhaḥ |
8 | kaśyapa uvāca |
8 | naitasyeha yathāsmākaṃ catvāraś ca sahodarāḥ
dehi dehīti bhikṣanti tena pīvāñ śunaḥsakhaḥ |
9 | bharadvāja uvāca |
9 | naitasyeha yathāsmākaṃ brahmabandhor acetasaḥ
śoko bhāryāpavādena tena pīvāñ śunaḥsakhaḥ |
10 | gautama uvāca |
10 | naitasyeha yathāsmākaṃ trikauśeyaṃ hi rāṅkavam
ekaikaṃ vai trivārṣīyaṃ tena pīvāñ śunaḥsakhaḥ |
11 | bhīṣma uvāca |
11 | atha dṛṣṭvā parivrāṭ sa tān maharṣīñ śunaḥsakhaḥ
abhigamya yathānyāyaṃ pāṇisparśam athācarat |
12 | paricaryāṃ vane tāṃ tu kṣutpratīghātakārikām
anyonyena nivedyātha prātiṣṭhanta sahaiva te |
13 | ekaniścayakāryāś ca vyacaranta vanāni te
ādadānāḥ samuddhṛtya mūlāni ca phalāni ca |
14 | kadā cid vicarantas te vṛkṣair aviralair vṛtām
śucivāriprasannodāṃ dadṛśuḥ padminīṃ śubhām |
15 | bālādityavapuḥprakhyaiḥ puṣkarair upaśobhitām
vaidūryavarṇasadṛśaiḥ padmapatrair athāvṛtām |
16 | nānāvidhaiś ca vihagair jalaprakarasevibhiḥ
ekadvārām anādeyāṃ sūpatīrthām akardamām |
17 | vṛṣādarbhiprayuktā tu kṛtyā vikṛtadarśanā
yātudhānīti vikhyātā padminīṃ tām arakṣata |
18 | śunaḥsakhasahāyās tu bisārthaṃ te maharṣayaḥ
padminīm abhijagmus te sarve kṛtyābhirakṣitām |
19 | tatas te yātudhānīṃ tāṃ dṛṣṭvā vikṛtadarśanām
sthitāṃ kamalinītīre kṛtyām ūcur maharṣayaḥ |
20 | ekā tiṣṭhasi kā nu tvaṃ kasyārthe kiṃ prayojanam
padminītīram āśritya brūhi tvaṃ kiṃ cikīrṣasi |
21 | yātudhāny uvāca |
21 | yāsmi sāsmy anuyogo me na kartavyaḥ kathaṃ cana
ārakṣiṇīṃ māṃ padminyā vitta sarve tapodhanāḥ |
22 | ṛṣaya ūcuḥ |
22 | sarva eva kṣudhārtāḥ sma na cānyat kiṃ cid asti naḥ
bhavatyāḥ saṃmate sarve gṛhṇīmahi bisāny uta |
23 | yātudhāny uvāca |
23 | samayena bisānīto gṛhṇīdhvaṃ kāmakārataḥ
ekaiko nāma me proktvā tato gṛhṇīta māciram |
24 | bhīṣma uvāca |
24 | vijñāya yātudhānīṃ tāṃ kṛtyām ṛṣivadhaiṣiṇīm
atriḥ kṣudhāparītātmā tato vacanam abravīt |
25 | arātrir atreḥ sā rātrir yāṃ nādhīte trir adya vai
arātrir atrir ity eva nāma me viddhi śobhane |
26 | yātudhāny uvāca |
26 | yathodāhṛtam etat te mayi nāma mahāmune
durdhāryam etan manasā gacchāvatara padminīm |
27 | vasiṣṭha uvāca |
27 | vasiṣṭho 'smi variṣṭho 'smi vase vāsaṃ gṛheṣv api
variṣṭhatvāc ca vāsāc ca vasiṣṭha iti viddhi mām |
28 | yātudhāny uvāca |
28 | nāmanairuktam etat te duḥkhavyābhāṣitākṣaram
naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm |
29 | kaśyapa uvāca |
29 | kulaṃ kulaṃ ca kupapaḥ kupayaḥ kaśyapo dvijaḥ
kāśyaḥ kāśanikāśatvād etan me nāma dhāraya |
30 | yātudhāny uvāca |
30 | yathodāhṛtam etat te mayi nāma mahāmune
durdhāryam etan manasā gacchāvatara padminīm |
31 | bharadvāja uvāca |
31 | bhare sutān bhare śiṣyān bhare devān bhare dvijān
bhare bhāryām anavyājo bharadvājo 'smi śobhane |
32 | yātudhāny uvāca |
32 | nāmanairuktam etat te duḥkhavyābhāṣitākṣaram
naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm |
33 | gautama uvāca |
33 | godamo damago 'dhūmo damo durdarśanaś ca te
viddhi māṃ gautamaṃ kṛtye yātudhāni nibodha me |
34 | yātudhāny uvāca |
34 | yathodāhṛtam etat te mayi nāma mahāmune
naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm |
35 | viśvāmitra uvāca |
35 | viśvedevāś ca me mitraṃ mitram asmi gavāṃ tathā
viśvāmitram iti khyātaṃ yātudhāni nibodha me |
36 | yātudhāny uvāca |
36 | nāmanairuktam etat te duḥkhavyābhāṣitākṣaram
naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm |
37 | jamadagnir uvāca |
37 | jājamadyajajā nāma mṛjā māha jijāyiṣe
jamadagnir iti khyātam ato māṃ viddhi śobhane |
38 | yātudhāny uvāca |
38 | yathodāhṛtam etat te mayi nāma mahāmune
naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm |
39 | arundhaty uvāca |
39 | dharāṃ dharitrīṃ vasudhāṃ bhartus tiṣṭhāmy anantaram
mano 'nurundhatī bhartur iti māṃ viddhy arundhatīm |
40 | yātudhāny uvāca |
40 | nāmanairuktam etat te duḥkhavyābhāṣitākṣaram
naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm |
41 | gaṇḍovāca |
41 | gaṇḍaṃ gaṇḍaṃ gatavatī gaṇḍagaṇḍeti saṃjñitā
gaṇḍagaṇḍeva gaṇḍeti viddhi mānalasaṃbhave |
42 | yātudhāny uvāca |
42 | nāmanairuktam etat te duḥkhavyābhāṣitākṣaram
naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm |
43 | paśusakha uvāca |
43 | sakhā sakhe yaḥ sakhyeyaḥ paśūnāṃ ca sakhā sadā
gauṇaṃ paśusakhety evaṃ viddhi mām agnisaṃbhave |
44 | yātudhāny uvāca |
44 | nāmanairuktam etat te duḥkhavyābhāṣitākṣaram
naitad dhārayituṃ śakyaṃ gacchāvatara padminīm |
45 | śunaḥsakha uvāca |
45 | ebhir uktaṃ yathā nāma nāhaṃ vaktum ihotsahe
śunaḥsakhasakhāyaṃ māṃ yātudhāny upadhāraya |
46 | yātudhāny uvāca |
46 | nāma te 'vyaktam uktaṃ vai vākyaṃ saṃdigdhayā girā
tasmāt sakṛd idānīṃ tvaṃ brūhi yan nāma te dvija |
47 | śunaḥsakha uvāca |
47 | sakṛd uktaṃ mayā nāma na gṛhītaṃ yadā tvayā
tasmāt tridaṇḍābhihatā gaccha bhasmeti māciram |
48 | bhīṣma uvāca |
48 | sā brahmadaṇḍakalpena tena mūrdhni hatā tadā
kṛtyā papāta medinyāṃ bhasmasāc ca jagāma ha |
49 | śunaḥsakhaś ca hatvā tāṃ yātudhānīṃ mahābalām
bhuvi tridaṇḍaṃ viṣṭabhya śādvale samupāviśat |
50 | tatas te munayaḥ sarve puṣkarāṇi bisāni ca
yathākāmam upādāya samuttasthur mudānvitāḥ |
51 | śrameṇa mahatā yuktās te bisāni kalāpaśaḥ
tīre nikṣipya padminyās tarpaṇaṃ cakrur ambhasā |
52 | athotthāya jalāt tasmāt sarve te vai samāgaman
nāpaśyaṃś cāpi te tāni bisāni puruṣarṣabha |
53 | ṛṣaya ūcuḥ |
53 | kena kṣudhābhibhūtānām asmākaṃ pāpakarmaṇā
nṛśaṃsenāpanītāni bisāny āhārakāṅkṣiṇām |
54 | te śaṅkamānās tv anyonyaṃ papracchur dvijasattamāḥ
ta ūcuḥ śapathaṃ sarve kurma ity arikarśana |
55 | ta uktvā bāḍham ity eva sarva eva śunaḥsakham
kṣudhārtāḥ supariśrāntāḥ śapathāyopacakramuḥ |
56 | atrir uvāca |
56 | sa gāṃ spṛśatu pādena sūryaṃ ca pratimehatu
anadhyāyeṣv adhīyīta bisastainyaṃ karoti yaḥ |
57 | vasiṣṭha uvāca |
57 | anadhyāyaparo loke śunaḥ sa parikarṣatu
parivrāṭ kāmavṛtto 'stu bisastainyaṃ karoti yaḥ |
58 | śaraṇāgataṃ hantu mitraṃ svasutāṃ copajīvatu
arthān kāṅkṣatu kīnāśād bisastainyaṃ karoti yaḥ |
59 | kaśyapa uvāca |
59 | sarvatra sarvaṃ paṇatu nyāsalopaṃ karotu ca
kūṭasākṣitvam abhyetu bisastainyaṃ karoti yaḥ |
60 | vṛthāmāṃsaṃ samaśnātu vṛthādānaṃ karotu ca
yātu striyaṃ divā caiva bisastainyaṃ karoti yaḥ |
61 | bharadvāja uvāca |
61 | nṛśaṃsas tyaktadharmāstu strīṣu jñātiṣu goṣu ca
brāhmaṇaṃ cāpi jayatāṃ bisastainyaṃ karoti yaḥ |
62 | upādhyāyam adhaḥ kṛtvā ṛco 'dhyetu yajūṃṣi ca
juhotu ca sa kakṣāgnau bisastainyaṃ karoti yaḥ |
63 | jamadagnir uvāca |
63 | purīṣam utsṛjatv apsu hantu gāṃ cāpi dohinīm
anṛtau maithunaṃ yātu bisastainyaṃ karoti yaḥ |
64 | dveṣyo bhāryopajīvī syād dūrabandhuś ca vairavān
anyonyasyātithiś cāstu bisastainyaṃ karoti yaḥ |
65 | gautama uvāca |
65 | adhītya vedāṃs tyajatu trīn agnīn apavidhyatu
vikrīṇātu tathā somaṃ bisastainyaṃ karoti yaḥ |
66 | udapānaplave grāme brāhmaṇo vṛṣalīpatiḥ
tasya sālokyatāṃ yātu bisastainyaṃ karoti yaḥ |
67 | viśvāmitra uvāca |
67 | jīvato vai gurūn bhṛtyān bharantv asya pare janāḥ
agatir bahuputraḥ syād bisastainyaṃ karoti yaḥ |
68 | aśucir brahmakūṭo 'stu ṛddhyā caivāpy ahaṃkṛtaḥ
karṣako matsarī cāstu bisastainyaṃ karoti yaḥ |
69 | varṣān karotu bhṛtako rājñaś cāstu purohitaḥ
ayājyasya bhaved ṛtvig bisastainyaṃ karoti yaḥ |
70 | arundhaty uvāca |
70 | nityaṃ parivadec chvaśrūṃ bhartur bhavatu durmanāḥ
ekā svādu samaśnātu bisastainyaṃ karoti yā |
71 | jñātīnāṃ gṛhamadhyasthā saktūn attu dinakṣaye
abhāgyāvīrasūr astu bisastainyaṃ karoti yā |
72 | gaṇḍovāca |
72 | anṛtaṃ bhāṣatu sadā sādhubhiś ca virudhyatu
dadātu kanyāṃ śulkena bisastainyaṃ karoti yā |
73 | sādhayitvā svayaṃ prāśed dāsye jīvatu caiva ha
vikarmaṇā pramīyeta bisastainyaṃ karoti yā |
74 | paśusakha uvāca |
74 | dāsya eva prajāyeta so 'prasūtir akiṃcanaḥ
daivateṣv anamaskāro bisastainyaṃ karoti yaḥ |
75 | śunaḥsakha uvāca |
75 | adhvaryave duhitaraṃ dadātu; cchandoge vā caritabrahmacarye
ātharvaṇaṃ vedam adhītya vipraḥ; snāyīta yo vai harate bisāni |
76 | ṛṣaya ūcuḥ |
76 | iṣṭam etad dvijātīnāṃ yo 'yaṃ te śapathaḥ kṛtaḥ
tvayā kṛtaṃ bisastainyaṃ sarveṣāṃ naḥ śunaḥsakha |
77 | śunaḥsakha uvāca |
77 | nyastam ādyam apaśyadbhir yad uktaṃ kṛtakarmabhiḥ
satyam etan na mithyaitad bisastainyaṃ kṛtaṃ mayā |
78 | mayā hy antarhitānīha bisānīmāni paśyata
parīkṣārthaṃ bhagavatāṃ kṛtam etan mayānaghāḥ rakṣaṇārthaṃ ca sarveṣāṃ bhavatām aham āgataḥ |
79 | yātudhānī hy atikruddhā kṛtyaiṣā vo vadhaiṣiṇī
vṛṣādarbhiprayuktaiṣā nihatā me tapodhanāḥ |
80 | duṣṭā hiṃsyād iyaṃ pāpā yuṣmān praty agnisaṃbhavā
tasmād asmy āgato viprā vāsavaṃ māṃ nibodhata |
81 | alobhād akṣayā lokāḥ prāptā vaḥ sārvakāmikāḥ
uttiṣṭhadhvam itaḥ kṣipraṃ tān avāpnuta vai dvijāḥ |
82 | bhīṣma uvāca |
82 | tato maharṣayaḥ prītās tathety uktvā puraṃdaram
sahaiva tridaśendreṇa sarve jagmus triviṣṭapam |
83 | evam ete mahātmāno bhogair bahuvidhair api
kṣudhā paramayā yuktāś chandyamānā mahātmabhiḥ naiva lobhaṃ tadā cakrus tataḥ svargam avāpnuvan |
84 | tasmāt sarvāsv avasthāsu naro lobhaṃ vivarjayet
eṣa dharmaḥ paro rājann alobha iti viśrutaḥ |
85 | idaṃ naraḥ saccaritaṃ samavāyeṣu kīrtayet
sukhabhāgī ca bhavati na ca durgāṇy avāpnute |
86 | prīyante pitaraś cāsya ṛṣayo devatās tathā
yaśodharmārthabhāgī ca bhavati pretya mānavaḥ |