 | Book 13 Chapter 94
|
| 1 | yudhiṣṭhira uvāca
|
| 1 | brāhmaṇebhyaḥ prayacchanti dānāni vividhāni ca
dātṛpratigrahītror vā ko viśeṣaḥ pitāmaha
|
| 2 | bhīṣma uvāca
|
| 2 | sādhor yaḥ pratigṛhṇīyāt tathaivāsādhuto dvijaḥ
guṇavaty alpadoṣaḥ syān nirguṇe tu nimajjati
|
| 3 | atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
vṛṣādarbheś ca saṃvādaṃ saptarṣīṇāṃ ca bhārata
|
| 4 | kaśyapo 'trir vasiṣṭhaś ca bharadvājo 'tha gautamaḥ
viśvāmitro jamadagniḥ sādhvī caivāpy arundhatī
|
| 5 | sarveṣām atha teṣāṃ tu gaṇḍābhūt karmakārikā
śūdraḥ paśusakhaś caiva bhartā cāsyā babhūva ha
|
| 6 | te vai sarve tapasyantaḥ purā cerur mahīm imām
samādhinopaśikṣanto brahmalokaṃ sanātanam
|
| 7 | athābhavad anāvṛṣṭir mahatī kurunandana
kṛcchraprāṇo 'bhavad yatra loko 'yaṃ vai kṣudhānvitaḥ
|
| 8 | kasmiṃś cic ca purā yajñe yājyena śibisūnunā
dakṣiṇārthe 'tha ṛtvigbhyo dattaḥ putro nijaḥ kila
|
| 9 | tasmin kāle 'tha so 'lpāyur diṣṭāntam agamat prabho
te taṃ kṣudhābhisaṃtaptāḥ parivāryopatasthire
|
| 10 | yājyātmajam atho dṛṣṭvā gatāsum ṛṣisattamāḥ
apacanta tadā sthālyāṃ kṣudhārtāḥ kila bhārata
|
| 11 | nirādye martyaloke 'sminn ātmānaṃ te parīpsavaḥ
kṛcchrām āpedire vṛttim annahetos tapasvinaḥ
|
| 12 | aṭamāno 'tha tān mārge pacamānān mahīpatiḥ
rājā śaibyo vṛṣādarbhiḥ kliśyamānān dadarśa ha
|
| 13 | vṛṣādarbhir uvāca
|
| 13 | pratigrahas tārayati puṣṭir vai pratigṛhṇatām
mayi yad vidyate vittaṃ tac chṛṇudhvaṃ tapodhanāḥ
|
| 14 | priyo hi me brāhmaṇo yācamāno; dadyām ahaṃ vo 'śvatarīsahasram
ekaikaśaḥ savṛṣāḥ saṃprasūtāḥ; sarveṣāṃ vai śīghragāḥ śvetalomāḥ
|
| 15 | kulaṃbharān anaḍuhaḥ śataṃśatān; dhuryāñ śubhān sarvaśo 'haṃ dadāni
pṛthvīvāhān pīvarāṃś caiva tāvad; agryā gṛṣṭyo dhenavaḥ suvratāś ca
|
| 16 | varān grāmān vrīhiyavaṃ rasāṃś ca; ratnaṃ cānyad durlabhaṃ kiṃ dadāni
mā smābhakṣye bhāvam evaṃ kurudhvaṃ; puṣṭyarthaṃ vai kiṃ prayacchāmy ahaṃ vaḥ
|
| 17 | ṛṣaya ūcuḥ
|
| 17 | rājan pratigraho rājño madhvāsvādo viṣopamaḥ
taj jānamānaḥ kasmāt tvaṃ kuruṣe naḥ pralobhanam
|
| 18 | kṣatraṃ hi daivatam iva brāhmaṇaṃ samupāśritam
amalo hy eṣa tapasā prītaḥ prīṇāti devatāḥ
|
| 19 | ahnāpīha tapo jātu brāhmaṇasyopajāyate
tad dāva iva nirdahyāt prāpto rājapratigrahaḥ
|
| 20 | kuśalaṃ saha dānena rājann astu sadā tava
arthibhyo dīyatāṃ sarvam ity uktvā te tato yayuḥ
|
| 21 | apakvam eva tan māṃsam abhūt teṣāṃ ca dhīmatām
atha hitvā yayuḥ sarve vanam āhārakāṅkṣiṇaḥ
|
| 22 | tataḥ pracoditā rājñā vanaṃ gatvāsya mantriṇaḥ
pracīyodumbarāṇi sma dānaṃ dātuṃ pracakramuḥ
|
| 23 | udumbarāṇy athānyāni hemagarbhāṇy upāharan
bhṛtyās teṣāṃ tatas tāni pragrāhitum upādravan
|
| 24 | gurūṇīti viditvātha na grāhyāṇy atrir abravīt
na sma he mūḍhavijñānā na sma he mandabuddhayaḥ
haimānīmāni jānīmaḥ pratibuddhāḥ sma jāgṛmaḥ
|
| 25 | iha hy etad upādattaṃ pretya syāt kaṭukodayam
apratigrāhyam evaitat pretya ceha sukhepsunā
|
| 26 | vasiṣṭha uvāca
|
| 26 | śatena niṣkaṃ gaṇitaṃ sahasreṇa ca saṃmitam
yathā bahu pratīcchan hi pāpiṣṭhāṃ labhate gatim
|
| 27 | kaśyapa uvāca
|
| 27 | yat pṛthivyāṃ vrīhiyavaṃ hiraṇyaṃ paśavaḥ striyaḥ
sarvaṃ tan nālam ekasya tasmād vidvāñ śamaṃ vrajet
|
| 28 | bharadvāja uvāca
|
| 28 | utpannasya ruroḥ śṛṅgaṃ vardhamānasya vardhate
prārthanā puruṣasyeva tasya mātrā na vidyate
|
| 29 | gautama uvāca
|
| 29 | na tal loke dravyam asti yal lokaṃ pratipūrayet
samudrakalpaḥ puruṣo na kadā cana pūryate
|
| 30 | viśvāmitra uvāca
|
| 30 | kāmaṃ kāmayamānasya yadā kāmaḥ samṛdhyate
athainam aparaḥ kāmas tṛṣṇā vidhyati bāṇavat
|
| 31 | jamadagnir uvāca
|
| 31 | pratigrahe saṃyamo vai tapo dhārayate dhruvam
tad dhanaṃ brāhmaṇasyeha lubhyamānasya visravet
|
| 32 | arundhaty uvāca
|
| 32 | dharmārthaṃ saṃcayo yo vai dravyāṇāṃ pakṣasaṃmataḥ
tapaḥsaṃcaya eveha viśiṣṭo dravyasaṃcayāt
|
| 33 | gaṇḍovāca
|
| 33 | ugrād ito bhayād yasmād bibhyatīme mameśvarāḥ
balīyāṃso durbalavad bibhemy aham ataḥ param
|
| 34 | paśusakha uvāca
|
| 34 | yad vai dharme paraṃ nāsti brāhmaṇās tad dhanaṃ viduḥ
vinayārthaṃ suvidvāṃsam upāseyaṃ yathātatham
|
| 35 | ṛṣaya ūcuḥ
|
| 35 | kuśalaṃ saha dānāya tasmai yasya prajā imāḥ
phalāny upadhiyuktāni ya evaṃ naḥ prayacchasi
|
| 36 | bhīṣma uvāca
|
| 36 | ity uktvā hemagarbhāṇi hitvā tāni phalāni te
ṛṣayo jagmur anyatra sarva eva dhṛtavratāḥ
|
| 37 | mantriṇaḥ ūcuḥ
|
| 37 | upadhiṃ śaṅkamānās te hitvemāni phalāni vai
tato 'nyenaiva gacchanti viditaṃ te 'stu pārthiva
|
| 38 | ity uktaḥ sa tu bhṛtyais tair vṛṣādarbhiś cukopa ha
teṣāṃ saṃpratikartuṃ ca sarveṣām agamad gṛham
|
| 39 | sa gatvāhavanīye 'gnau tīvraṃ niyamam āsthitaḥ
juhāva saṃskṛtāṃ mantrair ekaikām āhutiṃ nṛpaḥ
|
| 40 | tasmād agneḥ samuttasthau kṛtyā lokabhayaṃkarī
tasyā nāma vṛṣādarbhir yātudhānīty athākarot
|
| 41 | sā kṛtyā kālarātrīva kṛtāñjalir upasthitā
vṛṣādarbhiṃ narapatiṃ kiṃ karomīti cābravīt
|
| 42 | vṛṣādarbhir uvāca
|
| 42 | ṛṣīṇāṃ gaccha saptānām arundhatyās tathaiva ca
dāsībhartuś ca dāsyāś ca manasā nāma dhāraya
|
| 43 | jñātvā nāmāni caiteṣāṃ sarvān etān vināśaya
vinaṣṭeṣu yathā svairaṃ gaccha yatrepsitaṃ tava
|
| 44 | sā tatheti pratiśrutya yātudhānī svarūpiṇī
jagāma tad vanaṃ yatra vicerus te maharṣayaḥ
|