Book 13 Chapter 91 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | kena saṃkalpitaṃ śrāddhaṃ kasmin kāle kim ātmakam
bhṛgvaṅgirasake kāle muninā katareṇa vā |
2 | kāni śrāddheṣu varjyāni tathā mūlaphalāni ca
dhānyajātiś ca kā varjyā tan me brūhi pitāmaha |
3 | bhīṣma uvāca |
3 | yathā śrāddhaṃ saṃpravṛttaṃ yasmin kāle yad ātmakam
yena saṃkalpitaṃ caiva tan me śṛṇu janādhipa |
4 | svāyaṃbhuvo 'triḥ kauravya paramarṣiḥ pratāpavān
tasya vaṃśe mahārāja dattātreya iti smṛtaḥ |
5 | dattātreyasya putro 'bhūn nimir nāma tapodhanaḥ
nimeś cāpy abhavat putraḥ śrīmān nāma śriyā vṛtaḥ |
6 | pūrṇe varṣasahasrānte sa kṛtvā duṣkaraṃ tapaḥ
kāladharmaparītātmā nidhanaṃ samupāgataḥ |
7 | nimis tu kṛtvā śaucāni vidhidṛṣṭena karmaṇā
saṃtāpam agamat tīvraṃ putraśokaparāyaṇaḥ |
8 | atha kṛtvopahāryāṇi caturdaśyāṃ mahāmatiḥ
tam eva gaṇayañ śokaṃ virātre pratyabudhyata |
9 | tasyāsīt pratibuddhasya śokena pihitātmanaḥ
manaḥ saṃhṛtya viṣaye buddhir vistaragāminī |
10 | tataḥ saṃcintayām āsa śrāddhakalpaṃ samāhitaḥ
yāni tasyaiva bhojyāni mūlāni ca phalāni ca |
11 | uktāni yāni cānyāni yāni ceṣṭāni tasya ha
tāni sarvāṇi manasā viniścitya tapodhanaḥ |
12 | amāvāsyāṃ mahāprājña viprān ānāyya pūjitān
dakṣiṇāvartikāḥ sarvā bṛsīḥ svayam athākarot |
13 | sapta viprāṃs tato bhojye yugapat samupānayat
ṛte ca lavaṇaṃ bhojyaṃ śyāmākānnaṃ dadau prabhuḥ |
14 | dakṣiṇāgrās tato darbhā viṣṭareṣu niveśitāḥ
pādayoś caiva viprāṇāṃ ye tv annam upabhuñjate |
15 | kṛtvā ca dakṣiṇāgrān vai darbhān suprayataḥ śuciḥ
pradadau śrīmate piṇḍaṃ nāmagotram udāharan |
16 | tat kṛtvā sa muniśreṣṭho dharmasaṃkaram ātmanaḥ
paścāttāpena mahatā tapyamāno 'bhyacintayat |
17 | akṛtaṃ munibhiḥ pūrvaṃ kiṃ mayaitad anuṣṭhitam
kathaṃ nu śāpena na māṃ daheyur brāhmaṇā iti |
18 | tataḥ saṃcintayām āsa vaṃśakartāram ātmanaḥ
dhyātamātras tathā cātrir ājagāma tapodhanaḥ |
19 | athātris taṃ tathā dṛṣṭvā putraśokena karśitam
bhṛśam āśvāsayām āsa vāgbhir iṣṭābhir avyayaḥ |
20 | nime saṃkalpitas te 'yaṃ pitṛyajñas tapodhanaḥ
mā te bhūd bhīḥ pūrvadṛṣṭo dharmo 'yaṃ brahmaṇā svayam |
21 | so 'yaṃ svayaṃbhuvihito dharmaḥ saṃkalpitas tvayā
ṛte svayaṃbhuvaḥ ko 'nyaḥ śrāddheyaṃ vidhim āharet |
22 | ākhyāsyāmi ca te bhūyaḥ śrāddheyaṃ vidhim uttamam
svayaṃbhuvihitaṃ putra tat kuruṣva nibodha me |
23 | kṛtvāgnikaraṇaṃ pūrvaṃ mantrapūrvaṃ tapodhana
tato 'ryamṇe ca somāya varuṇāya ca nityaśaḥ |
24 | viśvedevāś ca ye nityaṃ pitṛbhiḥ saha gocarāḥ
tebhyaḥ saṃkalpitā bhāgāḥ svayam eva svayaṃbhuvā |
25 | stotavyā ceha pṛthivī nivāpasyeha dhāriṇī
vaiṣṇavī kāśyapī ceti tathaivehākṣayeti ca |
26 | udakānayane caiva stotavyo varuṇo vibhuḥ
tato 'gniś caiva somaś ca āpyāyyāv iha te 'nagha |
27 | devās tu pitaro nāma nirmitā vai svayaṃbhuvā
ūṣmapāḥ sumahābhāgās teṣāṃ bhāgāḥ prakalpitāḥ |
28 | te śrāddhenārcyamānā vai vimucyante ha kilbiṣāt
saptakaḥ pitṛvaṃśas tu pūrvadṛṣṭaḥ svayaṃbhuvā |
29 | viśve cāgnimukhā devāḥ saṃkhyātāḥ pūrvam eva te
teṣāṃ nāmāni vakṣyāmi bhāgārhāṇāṃ mahātmanām |
30 | sahaḥ kṛtir vipāpmā ca puṇyakṛt pāvanas tathā
grāmniḥ kṣemaḥ samūhaś ca divyasānus tathaiva ca |
31 | vivasvān vīryavān hrīmān kīrtimān kṛta eva ca
vipūrvaḥ somapūrvaś ca sūryaśrīś ceti nāmataḥ |
32 | somapaḥ sūryasāvitro dattātmā puṣkarīyakaḥ
uṣṇīnābho nabhodaś ca viśvāyur dīptir eva ca |
33 | camūharaḥ suveṣaś ca vyomāriḥ śaṃkaro bhavaḥ
īśaḥ kartā kṛtir dakṣo bhuvano divyakarmakṛt |
34 | gaṇitaḥ pañcavīryaś ca ādityo raśmimāṃs tathā
saptakṛt somavarcāś ca viśvakṛt kavir eva ca |
35 | anugoptā sugoptā ca naptā ceśvara eva ca
jitātmā munivīryaś ca dīptalomā bhayaṃkaraḥ |
36 | atikarmā pratītaś ca pradātā cāṃśumāṃs tathā
śailābhaḥ paramakrodhī dhīroṣṇī bhūpatis tathā |
37 | srajī vajrī varī caiva viśvedevāḥ sanātanāḥ
kīrtitās te mahābhāgāḥ kālasya gatigocarāḥ |
38 | aśrāddheyāni dhānyāni kodravāḥ pulakās tathā
hiṅgu dravyeṣu śākeṣu palāṇḍuṃ laśunaṃ tathā |
39 | palāṇḍuḥ saubhañjanakas tathā gṛñjanakādayaḥ
kūṣmāṇḍajātyalābuṃ ca kṛṣṇaṃ lavaṇam eva ca |
40 | grāmyaṃ vārāhamāṃsaṃ ca yac caivāprokṣitaṃ bhavet
kṛṣṇājājī viḍaś caiva śītapākī tathaiva ca aṅkurādyās tathā varjyā iha śṛṅgāṭakāni ca |
41 | varjayel lavaṇaṃ sarvaṃ tathā jambūphalāni ca
avakṣutāvaruditaṃ tathā śrāddheṣu varjayet |
42 | nivāpe havyakavye vā garhitaṃ ca śvadarśanam
pitaraś caiva devāś ca nābhinandanti tad dhaviḥ |
43 | caṇḍālaśvapacau varjyau nivāpe samupasthite
kāṣāyavāsī kuṣṭhī vā patito brahmahāpi vā |
44 | saṃkīrṇayonir vipraś ca saṃbandhī patitaś ca yaḥ
varjanīyā budhair ete nivāpe samupasthite |
45 | ity evam uktvā bhagavān svavaṃśajam ṛṣiṃ purā
pitāmahasabhāṃ divyāṃ jagāmātris tapodhanaḥ |