Book 13 Chapter 85 | |
1 | vasiṣṭha uvāca |
1 | api cedaṃ purā rāma śrutaṃ me brahmadarśanam
pitāmahasya yadvṛttaṃ brahmaṇaḥ paramātmanaḥ |
2 | devasya mahatas tāta vāruṇīṃ bibhratas tanum
aiśvarye vāruṇe rāma rudrasyeśasya vai prabho |
3 | ājagmur munayaḥ sarve devāś cāgnipurogamāḥ
yajñāṅgāni ca sarvāṇi vaṣaṭkāraś ca mūrtimān |
4 | mūrtimanti ca sāmāni yajūṃṣi ca sahasraśaḥ
ṛgvedaś cāgamat tatra padakramavibhūṣitaḥ |
5 | lakṣaṇāni svarāḥ stobhā niruktaṃ svarabhaktayaḥ
oṃkāraś cāvasan netre nigrahapragrahau tathā |
6 | vedāś ca sopaniṣado vidyā sāvitry athāpi ca
bhūtaṃ bhavyaṃ bhaviṣyac ca dadhāra bhagavāñ śivaḥ juhvac cātmany athātmānaṃ svayam eva tadā prabho |
7 | devapatnyaś ca kanyāś ca devānāṃ caiva mātaraḥ
ājagmuḥ sahitās tatra tadā bhṛgukulodvaha |
8 | yajñaṃ paśupateḥ prītā varuṇasya mahātmanaḥ
svayaṃbhuvas tu tā dṛṣṭvā retaḥ samapatad bhuvi |
9 | tasya śukrasya niṣpandāt pāṃsūn saṃgṛhya bhūmitaḥ
prāsyat pūṣā karābhyāṃ vai tasminn eva hutāśane |
10 | tatas tasmin saṃpravṛtte satre jvalitapāvake
brahmaṇo juhvatas tatra prādurbhāvo babhūva ha |
11 | skannamātraṃ ca tac chukraṃ sruveṇa pratigṛhya saḥ
ājyavan mantravac cāpi so 'juhod bhṛgunandana |
12 | tataḥ saṃjanayām āsa bhūtagrāmaṃ sa vīryavān
tatas tu tejasas tasmāj jajñe lokeṣu taijasam |
13 | tamasas tāmasā bhāvā vyāpi sattvaṃ tathobhayam
saguṇas tejaso nityaṃ tamasy ākāśam eva ca |
14 | sarvabhūteṣv atha tathā sattvaṃ tejas tathā tamaḥ
śukre hute 'gnau tasmiṃs tu prādurāsaṃs trayaḥ prabho |
15 | puruṣā vapuṣā yuktā yuktāḥ prasavajair guṇaiḥ
bhṛg ity eva bhṛguḥ pūrvam aṅgārebhyo 'ṅgirābhavat |
16 | aṅgārasaṃśrayāc caiva kavir ity aparo 'bhavat
saha jvālābhir utpanno bhṛgus tasmād bhṛguḥ smṛtaḥ |
17 | marīcibhyo marīcis tu mārīcaḥ kaśyapo hy abhūt
aṅgārebhyo 'ṅgirās tāta vālakhilyāḥ śiloccayāt atraivātreti ca vibho jātam atriṃ vadanty api |
18 | tathā bhasmavyapohebhyo brahmarṣigaṇasaṃmitāḥ
vaikhānasāḥ samutpannās tapaḥśrutaguṇepsavaḥ aśruto 'sya samutpannāv aśvinau rūpasaṃmatau |
19 | śeṣāḥ prajānāṃ patayaḥ srotobhyas tasya jajñire
ṛṣayo lomakūpebhyaḥ svedāc chando malātmakam |
20 | etasmāt kāraṇād āhur agniṃ sarvās tu devatāḥ
ṛṣayaḥ śrutasaṃpannā vedaprāmāṇyadarśanāt |
21 | yāni dārūṇi te māsā niryāsāḥ pakṣasaṃjñitāḥ
ahorātrā muhūrtās tu pittaṃ jyotiś ca vāruṇam |
22 | raudraṃ lohitam ity āhur lohitāt kanakaṃ smṛtam
tan maitram iti vijñeyaṃ dhūmāc ca vasavaḥ smṛtāḥ |
23 | arciṣo yāś ca te rudrās tathādityā mahāprabhāḥ
uddiṣṭās te tathāṅgārā ye dhiṣṇyeṣu divi sthitāḥ |
24 | ādināthaś ca lokasya tat paraṃ brahma tad dhruvam
sarvakāmadam ity āhus tatra havyam udāvahat |
25 | tato 'bravīn mahādevo varuṇaḥ paramātmakaḥ
mama satram idaṃ divyam ahaṃ gṛhapatis tv iha |
26 | trīṇi pūrvāṇy apatyāni mama tāni na saṃśayaḥ
iti jānīta khagamā mama yajñaphalaṃ hi tat |
27 | agnir uvāca |
27 | madaṅgebhyaḥ prasūtāni madāśrayakṛtāni ca
mamaiva tāny apatyāni varuṇo hy avaśātmakaḥ |
28 | athābravīl lokagurur brahmā lokapitāmahaḥ
mamaiva tāny apatyāni mama śukraṃ hutaṃ hi tat |
29 | ahaṃ vaktā ca mantrasya hotā śukrasya caiva ha
yasya bījaṃ phalaṃ tasya śukraṃ cet kāraṇaṃ matam |
30 | tato 'bruvan devagaṇāḥ pitāmaham upetya vai
kṛtāñjalipuṭāḥ sarve śirobhir abhivandya ca |
31 | vayaṃ ca bhagavan sarve jagac ca sacarācaram
tavaiva prasavāḥ sarve tasmād agnir vibhāvasuḥ varuṇaś ceśvaro devo labhatāṃ kāmam īpsitam |
32 | nisargād varuṇaś cāpi brahmaṇo yādasāṃ patiḥ
jagrāha vai bhṛguṃ pūrvam apatyaṃ sūryavarcasam |
33 | īśvaro 'ṅgirasaṃ cāgner apatyārthe 'bhyakalpayat
pitāmahas tv apatyaṃ vai kaviṃ jagrāha tattvavit |
34 | tadā sa vāruṇaḥ khyāto bhṛguḥ prasavakarmakṛt
āgneyas tv aṅgirāḥ śrīmān kavir brāhmo mahāyaśāḥ bhārgavāṅgirasau loke lokasaṃtānalakṣaṇau |
35 | ete vipravarāḥ sarve prajānāṃ patayas trayaḥ
sarvaṃ saṃtānam eteṣām idam ity upadhāraya |
36 | bhṛgos tu putrās tatrāsan sapta tulyā bhṛgor guṇaiḥ
cyavano vajraśīrṣaś ca śucir aurvas tathaiva ca |
37 | śukro vareṇyaś ca vibhuḥ savanaś ceti sapta te
bhārgavā vāruṇāḥ sarve yeṣāṃ vaṃśe bhavān api |
38 | aṣṭau cāṅgirasaḥ putrā vāruṇās te 'py udāhṛtāḥ
bṛhaspatir utathyaś ca vayasyaḥ śāntir eva ca |
39 | ghoro virūpaḥ saṃvartaḥ sudhanvā cāṣṭamaḥ smṛtaḥ
ete 'ṣṭāv agnijāḥ sarve jñānaniṣṭhā nirāmayāḥ |
40 | brāhmaṇasya kaveḥ putrā vāruṇās te 'py udāhṛtāḥ
aṣṭau prasavajair yuktā guṇair brahmavidaḥ śubhāḥ |
41 | kaviḥ kāvyaś ca viṣṇuś ca buddhimān uśanās tathā
bhṛguś ca virajāś caiva kāśī cograś ca dharmavit |
42 | aṣṭau kavisutā hy ete sarvam ebhir jagat tatam
prajāpataya ete hi prajānāṃ yair imāḥ prajāḥ |
43 | evam aṅgirasaś caiva kaveś ca prasavānvayaiḥ
bhṛgoś ca bhṛguśārdūla vaṃśajaiḥ satataṃ jagat |
44 | varuṇaś cādito vipra jagrāha prabhur īśvaraḥ
kaviṃ tāta bhṛguṃ caiva tasmāt tau vāruṇau smṛtau |
45 | jagrāhāṅgirasaṃ devaḥ śikhī tasmād dhutāśanaḥ
tasmād aṅgiraso jñeyāḥ sarva eva tadanvayāḥ |
46 | brahmā pitāmahaḥ pūrvaṃ devatābhiḥ prasāditaḥ
ime naḥ saṃtariṣyanti prajābhir jagadīśvarāḥ |
47 | sarve prajānāṃ patayaḥ sarve cātitapasvinaḥ
tvatprasādād imaṃ lokaṃ tārayiṣyanti śāśvatam |
48 | tathaiva vaṃśakartāras tava tejovivardhanāḥ
bhaveyur vedaviduṣaḥ sarve vākpatayas tathā |
49 | devapakṣadharāḥ saumyāḥ prājāpatyā maharṣayaḥ
āpnuvanti tapaś caiva brahmacaryaṃ paraṃ tathā |
50 | sarve hi vayam ete ca tavaiva prasavaḥ prabho
devānāṃ brāhmaṇānāṃ ca tvaṃ hi kartā pitāmaha |
51 | marīcim āditaḥ kṛtvā sarve caivātha bhārgavāḥ
apatyānīti saṃprekṣya kṣamayāma pitāmaha |
52 | te tv anenaiva rūpeṇa prajaniṣyanti vai prajāḥ
sthāpayiṣyanti cātmānaṃ yugādinidhane tathā |
53 | evam etat purā vṛttaṃ tasya yajñe mahātmanaḥ
devaśreṣṭhasya lokādau vāruṇīṃ bibhratas tanum |
54 | agnir brahmā paśupatiḥ śarvo rudraḥ prajāpatiḥ
agner apatyam etad vai suvarṇam iti dhāraṇā |
55 | agnyabhāve ca kurvanti vahnisthāneṣu kāñcanam
jāmadagnya pramāṇajñā vedaśrutinidarśanāt |
56 | kuśastambe juhoty agniṃ suvarṇaṃ tatra saṃsthitam
hute prītikarīm ṛddhiṃ bhagavāṃs tatra manyate |
57 | tasmād agniparāḥ sarvā devatā iti śuśruma
brahmaṇo hi prasūto 'gnir agner api ca kāñcanam |
58 | tasmād ye vai prayacchanti suvarṇaṃ dharmadarśinaḥ
devatās te prayacchanti samastā iti naḥ śrutam |
59 | tasya cātamaso lokā gacchataḥ paramāṃ gatim
svarloke rājarājyena so 'bhiṣicyeta bhārgava |
60 | ādityodayane prāpte vidhimantrapuraskṛtam
dadāti kāñcanaṃ yo vai duḥsvapnaṃ pratihanti saḥ |
61 | dadāty uditamātre yas tasya pāpmā vidhūyate
madhyāhne dadato rukmaṃ hanti pāpam anāgatam |
62 | dadāti paścimāṃ saṃdhyāṃ yaḥ suvarṇaṃ dhṛtavrataḥ
brahmavāyvagnisomānāṃ sālokyam upayāti saḥ |
63 | sendreṣu caiva lokeṣu pratiṣṭhāṃ prāpnute śubhām
iha loke yaśaḥ prāpya śāntapāpmā pramodate |
64 | tataḥ saṃpadyate 'nyeṣu lokeṣv apratimaḥ sadā
anāvṛtagatiś caiva kāmacārī bhavaty uta |
65 | na ca kṣarati tebhyaḥ sa śaśvac caivāpnute mahat
suvarṇam akṣayaṃ dattvā lokān āpnoti puṣkalān |
66 | yas tu saṃjanayitvāgnim ādityodayanaṃ prati
dadyād vai vratam uddiśya sarvān kāmān samaśnute |
67 | agnir ity eva tat prāhuḥ pradānaṃ vai sukhāvaham
yatheṣṭaguṇasaṃpannaṃ pravartakam iti smṛtam |
68 | bhīṣma uvāca |
68 | ity uktaḥ sa vasiṣṭhena jāmadagnyaḥ pratāpavān
dadau suvarṇaṃ viprebhyo vyamucyata ca kilbiṣāt |
69 | etat te sarvam ākhyātaṃ suvarṇasya mahīpate
pradānasya phalaṃ caiva janma cāgnyam anuttamam |
70 | tasmāt tvam api viprebhyaḥ prayaccha kanakaṃ bahu
dadat suvarṇaṃ nṛpate kilbiṣād vipramokṣyasi |