Book 13 Chapter 84
1	devā ūcuḥ
1	asuras tārako nāma tvayā dattavaraḥ prabho surān ṛṣīṃś ca kliśnāti vadhas tasya vidhīyatām
2	tasmād bhayaṃ samutpannam asmākaṃ vai pitāmaha paritrāyasva no deva na hy anyā gatir asti naḥ
3	brahmovāca
3	samo 'haṃ sarvabhūtānām adharmaṃ neha rocaye hanyatāṃ tārakaḥ kṣipraṃ surarṣigaṇabādhakaḥ
4	vedā dharmāś ca notsādaṃ gaccheyuḥ surasattamāḥ vihitaṃ pūrvam evātra mayā vai vyetu vo jvaraḥ
5	devā ūcuḥ
5	varadānād bhagavato daiteyo balagarvitaḥ devair na śakyate hantuṃ sa kathaṃ praśamaṃ vrajet
6	sa hi naiva sma devānāṃ nāsurāṇāṃ na rakṣasām vadhyaḥ syām iti jagrāha varaṃ tvattaḥ pitāmaha
7	devāś ca śaptā rudrāṇyā prajocchede purā kṛte na bhaviṣyati vo 'patyam iti sarvajagatpate
8	brahmovāca
8	hutāśano na tatrāsīc chāpakāle surottamāḥ sa utpādayitāpatyaṃ vadhārthaṃ tridaśadviṣām
9	tad vai sarvān atikramya devadānavarākṣasān mānuṣān atha gandharvān nāgān atha ca pakṣiṇaḥ
10	astreṇāmoghapātena śaktyā taṃ ghātayiṣyati yato vo bhayam utpannaṃ ye cānye suraśatravaḥ
11	sanātano hi saṃkalpaḥ kāma ity abhidhīyate rudrasya tejaḥ praskannam agnau nipatitaṃ ca tat
12	tat tejo 'gnir mahad bhūtaṃ dvitīyam iva pāvakam vadhārthaṃ devaśatrūṇāṃ gaṅgāyāṃ janayiṣyati
13	sa tu nāvāpa taṃ śāpaṃ naṣṭaḥ sa hutabhuk tadā tasmād vo bhayahṛd devāḥ samutpatsyati pāvakiḥ
14	anviṣyatāṃ vai jvalanas tathā cādya niyujyatām tārakasya vadhopāyaḥ kathito vai mayānaghāḥ
15	na hi tejasvināṃ śāpās tejaḥsu prabhavanti vai balāny atibalaṃ prāpya nabalāni bhavanti vai
16	hanyād avadhyān varadān api caiva tapasvinaḥ saṃkalpābhiruciḥ kāmaḥ sanātanatamo 'nalaḥ
17	jagatpatir anirdeśyaḥ sarvagaḥ sarvabhāvanaḥ hṛcchayaḥ sarvabhūtānāṃ jyeṣṭho rudrād api prabhuḥ
18	anviṣyatāṃ sa tu kṣipraṃ tejorāśir hutāśanaḥ sa vo manogataṃ kāmaṃ devaḥ saṃpādayiṣyati
19	etad vākyam upaśrutya tato devā mahātmanaḥ jagmuḥ saṃsiddhasaṃkalpāḥ paryeṣanto vibhāvasum
20	tatas trailokyam ṛṣayo vyacinvanta suraiḥ saha kāṅkṣanto darśanaṃ vahneḥ sarve tadgatamānasāḥ
21	pareṇa tapasā yuktāḥ śrīmanto lokaviśrutāḥ lokān anvacaran siddhāḥ sarva eva bhṛgūdvaha naṣṭam ātmani saṃlīnaṃ nādhijagmur hutāśanam
22	tataḥ saṃjātasaṃtrāsān agner darśanalālasān jalecaraḥ klāntamanās tejasāgneḥ pradīpitaḥ uvāca devān maṇḍūko rasātalatalotthitaḥ
23	rasātalatale devā vasaty agnir iti prabho saṃtāpād iha saṃprāptaḥ pāvakaprabhavād aham
24	sa saṃsupto jale devā bhagavān havyavāhanaḥ apaḥ saṃsṛjya tejobhis tena saṃtāpitā vayam
25	tasya darśanam iṣṭaṃ vo yadi devā vibhāvasoḥ tatrainam abhigacchadhvaṃ kāryaṃ vo yadi vahninā
26	gamyatāṃ sādhayiṣyāmo vayaṃ hy agnibhayāt surāḥ etāvad uktvā maṇḍūkas tvarito jalam āviśat
27	hutāśanas tu bubudhe maṇḍūkasyātha paiśunam śaśāpa sa tam āsādya na rasān vetsyasīti vai
28	taṃ sa saṃyujya śāpena maṇḍūkaṃ pāvako yayau anyatra vāsāya vibhur na ca devān adarśayat
29	devās tv anugrahaṃ cakrur maṇḍūkānāṃ bhṛgūdvaha yat tac chṛṇu mahābāho gadato mama sarvaśaḥ
30	devā ūcuḥ
30	agniśāpād ajihvāpi rasajñānabahiṣkṛtāḥ sarasvatīṃ bahuvidhāṃ yūyam uccārayiṣyatha
31	bilavāsagatāṃś caiva nirādānān acetasaḥ gatāsūn api vaḥ śuṣkān bhūmiḥ saṃdhārayiṣyati tamogatāyām api ca niśāyāṃ vicariṣyatha
32	ity uktvā tāṃs tato devāḥ punar eva mahīm imām parīyur jvalanasyārthe na cāvindan hutāśanam
33	atha tān dviradaḥ kaś cit surendradviradopamaḥ aśvatthastho 'gnir ity evaṃ prāha devān bhṛgūdvaha
34	śaśāpa jvalanaḥ sarvān dviradān krodhamūrchitaḥ pratīpā bhavatāṃ jihvā bhavitrīti bhṛgūdvaha
35	ity uktvā niḥsṛto 'śvatthād agnir vāraṇasūcitaḥ praviveśa śamīgarbham atha vahniḥ suṣupsayā
36	anugrahaṃ tu nāgānāṃ yaṃ cakruḥ śṛṇu taṃ prabho devā bhṛgukulaśreṣṭha prītāḥ satyaparākramāḥ
37	devā ūcuḥ
37	pratīpayā jihvayāpi sarvāhārān kariṣyatha vācaṃ coccārayiṣyadhvam uccair avyañjitākṣaram ity uktvā punar evāgnim anusasrur divaukasaḥ
38	aśvatthān niḥsṛtaś cāgniḥ śamīgarbhagatas tadā śukena khyāpito vipra taṃ devāḥ samupādravan
39	śaśāpa śukam agnis tu vāgvihīno bhaviṣyasi jihvāṃ cāvartayām āsa tasyāpi hutabhuk tadā
40	dṛṣṭvā tu jvalanaṃ devāḥ śukam ūcur dayānvitāḥ bhavitā na tvam atyantaṃ śakune naṣṭavāg iti
41	āvṛttajihvasya sato vākyaṃ kāntaṃ bhaviṣyati bālasyeva pravṛddhasya kalam avyaktam adbhutam
42	ity uktvā taṃ śamīgarbhe vahnim ālakṣya devatāḥ tad evāyatanaṃ cakruḥ puṇyaṃ sarvakriyāsv api
43	tataḥprabhṛti cāpy agniḥ śamīgarbheṣu dṛśyate utpādane tathopāyam anujagmuś ca mānavāḥ
44	āpo rasātale yās tu saṃsṛṣṭāś citrabhānunā tāḥ parvataprasravaṇair ūṣmāṃ muñcanti bhārgava pāvakenādhiśayatā saṃtaptās tasya tejasā
45	tato 'gnir devatā dṛṣṭvā babhūva vyathitas tadā kim āgamanam ity evaṃ tān apṛcchata pāvakaḥ
46	tam ūcur vibudhāḥ sarve te caiva paramarṣayaḥ tvāṃ niyokṣyāmahe kārye tad bhavān kartum arhati kṛte ca tasmin bhavitā tavāpi sumahān guṇaḥ
47	agnir uvāca
47	brūta yad bhavatāṃ kāryaṃ sarvaṃ kartāsmi tat surāḥ bhavatāṃ hi niyojyo 'haṃ mā vo 'trāstu vicāraṇā
48	devā ūcuḥ
48	asuras tārako nāma brahmaṇo varadarpitaḥ asmān prabādhate vīryād vadhas tasya vidhīyatām
49	imān devagaṇāṃs tāta prajāpatigaṇāṃs tathā ṛṣīṃś cāpi mahābhāgān paritrāyasva pāvaka
50	apatyaṃ tejasā yuktaṃ pravīraṃ janaya prabho yad bhayaṃ no 'surāt tasmān nāśayed dhavyavāhana
51	śaptānāṃ no mahādevyā nānyad asti parāyaṇam anyatra bhavato vīryaṃ tasmāt trāyasva nas tataḥ
52	ity uktaḥ sa tathety uktvā bhagavān havyakavyabhuk jagāmātha durādharṣo gaṅgāṃ bhāgīrathīṃ prati
53	tayā cāpy abhavan miśro garbhaś cāsyābhavat tadā vavṛdhe sa tadā garbhaḥ kakṣe kṛṣṇagatir yathā
54	tejasā tasya garbhasya gaṅgā vihvalacetanā saṃtāpam agamat tīvraṃ sā soḍhuṃ na śaśāka ha
55	āhite jvalanenātha garbhe tejaḥsamanvite gaṅgāyām asuraḥ kaś cid bhairavaṃ nādam utsṛjat
56	abuddhāpatitenātha nādena vipulena sā vitrastodbhrāntanayanā gaṅgā viplutalocanā visaṃjñā nāśakad garbhaṃ saṃdhārayitum ātmanā
57	sā tu tejaḥparītāṅgī kampamānā ca jāhnavī uvāca vacanaṃ vipra tadā garbhabaloddhatā na te śaktāsmi bhagavaṃs tejaso 'sya vidhāraṇe
58	vimūḍhāsmi kṛtānena tathāsvāsthyaṃ kṛtaṃ param vihvalā cāsmi bhagavaṃs tejo naṣṭaṃ ca me 'nagha
59	dhāraṇe nāsya śaktāhaṃ garbhasya tapatāṃ vara utsrakṣye 'ham imaṃ duḥkhān na tu kāmāt kathaṃ cana
60	na cetaso 'sti saṃsparśo mama deva vibhāvaso āpadarthe hi saṃbandhaḥ susūkṣmo 'pi mahādyute
61	yad atra guṇasaṃpannam itaraṃ vā hutāśana tvayy eva tad ahaṃ manye dharmādharmau ca kevalau
62	tām uvāca tato vahnir dhāryatāṃ dhāryatām ayam garbho mattejasā yukto mahāguṇaphalodayaḥ
63	śaktā hy asi mahīṃ kṛtsnāṃ voḍhuṃ dhārayituṃ tathā na hi te kiṃ cid aprāpyaṃ madretodhāraṇād ṛte
64	sā vahninā vāryamāṇā devaiś cāpi saridvarā samutsasarja taṃ garbhaṃ merau girivare tadā
65	samarthā dhāraṇe cāpi rudratejaḥpradharṣitā nāśakat taṃ tadā garbhaṃ saṃdhārayitum ojasā
66	sā samutsṛjya taṃ duḥkhād dīptavaiśvānaraprabham darśayām āsa cāgnis tāṃ tadā gaṅgāṃ bhṛgūdvaha papraccha saritāṃ śreṣṭhāṃ kaccid garbhaḥ sukhodayaḥ
67	kīdṛgvarṇo 'pi vā devi kīdṛgrūpaś ca dṛśyate tejasā kena vā yuktaḥ sarvam etad bravīhi me
68	gaṅgovāca
68	jātarūpaḥ sa garbho vai tejasā tvam ivānala suvarṇo vimalo dīptaḥ parvataṃ cāvabhāsayat
69	padmotpalavimiśrāṇāṃ hradānām iva śītalaḥ gandho 'sya sa kadambānāṃ tulyo vai tapatāṃ vara
70	tejasā tasya garbhasya bhāskarasyeva raśmibhiḥ yad dravyaṃ parisaṃsṛṣṭaṃ pṛthivyāṃ parvateṣu vā tat sarvaṃ kāñcanībhūtaṃ samantāt pratyadṛśyata
71	paryadhāvata śailāṃś ca nadīḥ prasravaṇāni ca vyadīpayat tejasā ca trailokyaṃ sacarācaram
72	evaṃrūpaḥ sa bhagavān putras te havyavāhana sūryavaiśvānarasamaḥ kāntyā soma ivāparaḥ evam uktvā tu sā devī tatraivāntaradhīyata
73	pāvakaś cāpi tejasvī kṛtvā kāryaṃ divaukasām jagāmeṣṭaṃ tato deśaṃ tadā bhārgavanandana
74	etaiḥ karmaguṇair loke nāmāgneḥ parigīyate hiraṇyaretā iti vai ṛṣibhir vibudhais tathā pṛthivī ca tadā devī khyātā vasumatīti vai
75	sa tu garbho mahātejā gāṅgeyaḥ pāvakodbhavaḥ divyaṃ śaravaṇaṃ prāpya vavṛdhe 'dbhutadarśanaḥ
76	dadṛśuḥ kṛttikās taṃ tu bālārkasadṛśadyutim jātasnehāś ca taṃ bālaṃ pupuṣuḥ stanyavisravaiḥ
77	tataḥ sa kārttikeyatvam avāpa paramadyutiḥ skannatvāt skandatāṃ cāpi guhāvāsād guho 'bhavat
78	evaṃ suvarṇam utpannam apatyaṃ jātavedasaḥ tatra jāmbūnadaṃ śreṣṭhaṃ devānām api bhūṣaṇam
79	tataḥprabhṛti cāpy etaj jātarūpam udāhṛtam yat suvarṇaṃ sa bhagavān agnir īśaḥ prajāpatiḥ
80	pavitrāṇāṃ pavitraṃ hi kanakaṃ dvijasattama agnīṣomātmakaṃ caiva jātarūpam udāhṛtam
81	ratnānām uttamaṃ ratnaṃ bhūṣaṇānāṃ tathottamam pavitraṃ ca pavitrāṇāṃ maṅgalānāṃ ca maṅgalam