Book 13 Chapter 83
1	yudhiṣṭhira uvāca
1	uktaṃ pitāmahenedaṃ gavāṃ dānam anuttamam viśeṣeṇa narendrāṇām iti dharmam avekṣatām
2	rājyaṃ hi satataṃ duḥkham āśramāś ca sudurvidāḥ parivāreṇa vai duḥkhaṃ durdharaṃ cākṛtātmabhiḥ bhūyiṣṭhaṃ ca narendrāṇāṃ vidyate na śubhā gatiḥ
3	pūyante te 'tra niyataṃ prayacchanto vasuṃdharām pūrvaṃ ca kathitā dharmās tvayā me kurunandana
4	evam eva gavām uktaṃ pradānaṃ te nṛgeṇa ha ṛṣiṇā nāciketena pūrvam eva nidarśitam
5	vedopaniṣade caiva sarvakarmasu dakṣiṇā sarvakratuṣu coddiṣṭaṃ bhūmir gāvo 'tha kāñcanam
6	tatra śrutis tu paramā suvarṇaṃ dakṣiṇeti vai etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ pitāmaha yathātatham
7	kiṃ suvarṇaṃ kathaṃ jātaṃ kasmin kāle kim ātmakam kiṃ dānaṃ kiṃ phalaṃ caiva kasmāc ca param ucyate
8	kasmād dānaṃ suvarṇasya pūjayanti manīṣiṇaḥ kasmāc ca dakṣiṇārthaṃ tad yajñakarmasu śasyate
9	kasmāc ca pāvanaṃ śreṣṭhaṃ bhūmer gobhyaś ca kāñcanam paramaṃ dakṣiṇārthe ca tad bravīhi pitāmaha
10	bhīṣma uvāca
10	śṛṇu rājann avahito bahukāraṇavistaram jātarūpasamutpattim anubhūtaṃ ca yan mayā
11	pitā mama mahātejāḥ śaṃtanur nidhanaṃ gataḥ tasya ditsur ahaṃ śrāddhaṃ gaṅgādvāram upāgamam
12	tatrāgamya pituḥ putra śrāddhakarma samārabham mātā me jāhnavī caiva sāhāyyam akarot tadā
13	tato 'gratas tapaḥsiddhān upaveśya bahūn ṛṣīn toyapradānāt prabhṛti kāryāṇy aham athārabham
14	tat samāpya yathoddiṣṭaṃ pūrvakarma samāhitaḥ dātuṃ nirvapaṇaṃ samyag yathāvad aham ārabham
15	tatas taṃ darbhavinyāsaṃ bhittvā surucirāṅgadaḥ pralambābharaṇo bāhur udatiṣṭhad viśāṃ pate
16	tam utthitam ahaṃ dṛṣṭvā paraṃ vismayam āgamam pratigrahītā sākṣān me piteti bharatarṣabha
17	tato me punar evāsīt saṃjñā saṃcintya śāstrataḥ nāyaṃ vedeṣu vihito vidhir hasta iti prabho piṇḍo deyo nareṇeha tato matir abhūn mama
18	sākṣān neha manuṣyasya pitaro 'ntarhitāḥ kva cit gṛhṇanti vihitaṃ tv evaṃ piṇḍo deyaḥ kuśeṣv iti
19	tato 'haṃ tad anādṛtya pitur hastanidarśanam śāstrapramāṇāt sūkṣmaṃ tu vidhiṃ pārthiva saṃsmaran
20	tato darbheṣu tat sarvam adadaṃ bharatarṣabha śāstramārgānusāreṇa tad viddhi manujarṣabha
21	tataḥ so 'ntarhito bāhuḥ pitur mama narādhipa tato māṃ darśayām āsuḥ svapnānte pitaras tadā
22	prīyamāṇās tu mām ūcuḥ prītāḥ sma bharatarṣabha vijñānena tavānena yan na muhyasi dharmataḥ
23	tvayā hi kurvatā śāstraṃ pramāṇam iha pārthiva ātmā dharmaḥ śrutaṃ vedāḥ pitaraś ca maharṣibhiḥ
24	sākṣāt pitāmaho brahmā guravo 'tha prajāpatiḥ pramāṇam upanītā vai sthitiś ca na vicālitā
25	tad idaṃ samyag ārabdhaṃ tvayādya bharatarṣabha kiṃ tu bhūmer gavāṃ cārthe suvarṇaṃ dīyatām iti
26	evaṃ vayaṃ ca dharmaś ca sarve cāsmatpitāmahāḥ pāvitā vai bhaviṣyanti pāvanaṃ paramaṃ hi tat
27	daśa pūrvān daśa parāṃs tathā saṃtārayanti te suvarṇaṃ ye prayacchanti evaṃ me pitaro 'bruvan
28	tato 'haṃ vismito rājan pratibuddho viśāṃ pate suvarṇadāne 'karavaṃ matiṃ bharatasattama
29	itihāsam imaṃ cāpi śṛṇu rājan purātanam jāmadagnyaṃ prati vibho dhanyam āyuṣyam eva ca
30	jāmadagnyena rāmeṇa tīvraroṣānvitena vai triḥsaptakṛtvaḥ pṛthivī kṛtā niḥkṣatriyā purā
31	tato jitvā mahīṃ kṛtsnāṃ rāmo rājīvalocanaḥ ājahāra kratuṃ vīro brahmakṣatreṇa pūjitam
32	vājimedhaṃ mahārāja sarvakāmasamanvitam pāvanaṃ sarvabhūtānāṃ tejodyutivivardhanam
33	vipāpmāpi sa tejasvī tena kratuphalena vai naivātmano 'tha laghutāṃ jāmadagnyo 'bhyagacchata
34	sa tu kratuvareṇeṣṭvā mahātmā dakṣiṇāvatā papracchāgamasaṃpannān ṛṣīn devāṃś ca bhārgavaḥ
35	pāvanaṃ yat paraṃ nṝṇām ugre karmaṇi vartatām tad ucyatāṃ mahābhāgā iti jātaghṛṇo 'bravīt
36	vasiṣṭha uvāca
36	devatās te prayacchanti suvarṇaṃ ye dadaty uta agnir hi devatāḥ sarvāḥ suvarṇaṃ ca tad ātmakam
37	tasmāt suvarṇaṃ dadatā dattāḥ sarvāś ca devatāḥ bhavanti puruṣavyāghra na hy ataḥ paramaṃ viduḥ
38	bhūya eva ca māhātmyaṃ suvarṇasya nibodha me gadato mama viprarṣe sarvaśastrabhṛtāṃ vara
39	mayā śrutam idaṃ pūrvaṃ purāṇe bhṛgunandana prajāpateḥ kathayato manoḥ svāyaṃbhuvasya vai
40	śūlapāṇer bhagavato rudrasya ca mahātmanaḥ girau himavati śreṣṭhe tadā bhṛgukulodvaha
41	devyā vivāhe nirvṛtte rudrāṇyā bhṛgunandana samāgame bhagavato devyā saha mahātmanaḥ tataḥ sarve samudvignā bhagavantam upāgaman
42	te mahādevam āsīnaṃ devīṃ ca varadām umām prasādya śirasā sarve rudram ūcur bhṛgūdvaha
43	ayaṃ samāgamo deva devyā saha tavānagha tapasvinas tapasvinyā tejasvinyātitejasaḥ amoghatejās tvaṃ deva devī ceyam umā tathā
44	apatyaṃ yuvayor deva balavad bhavitā prabho tan nūnaṃ triṣu lokeṣu na kiṃ cic cheṣayiṣyati
45	tad ebhyaḥ praṇatebhyas tvaṃ devebhyaḥ pṛthulocana varaṃ prayaccha lokeśa trailokyahitakāmyayā apatyārthaṃ nigṛhṇīṣva tejo jvalitam uttamam
46	iti teṣāṃ kathayatāṃ bhagavān govṛṣadhvajaḥ evam astv iti devāṃs tān viprarṣe pratyabhāṣata
47	ity uktvā cordhvam anayat tad reto vṛṣavāhanaḥ ūrdhvaretāḥ samabhavat tataḥprabhṛti cāpi saḥ
48	rudrāṇī tu tataḥ kruddhā prajocchede tathā kṛte devān athābravīt tatra strībhāvāt paruṣaṃ vacaḥ
49	yasmād apatyakāmo vai bhartā me vinivartitaḥ tasmāt sarve surā yūyam anapatyā bhaviṣyatha
50	prajocchedo mama kṛto yasmād yuṣmābhir adya vai tasmāt prajā vaḥ khagamāḥ sarveṣāṃ na bhaviṣyati
51	pāvakas tu na tatrāsīc chāpakāle bhṛgūdvaha devā devyās tathā śāpād anapatyās tadābhavan
52	rudras tu tejo 'pratimaṃ dhārayām āsa tat tadā praskannaṃ tu tatas tasmāt kiṃ cit tatrāpatad bhuvi
53	tat papāta tadā cāgnau vavṛdhe cādbhutopamam tejas tejasi saṃpṛktam ekayonitvam āgatam
54	etasminn eva kāle tu devāḥ śakrapurogamāḥ asuras tārako nāma tena saṃtāpitā bhṛśam
55	ādityā vasavo rudrā maruto 'thāśvināv api sādhyāś ca sarve saṃtrastā daiteyasya parākramāt
56	sthānāni devatānāṃ hi vimānāni purāṇi ca ṛṣīṇām āśramāś caiva babhūvur asurair hṛtāḥ
57	te dīnamanasaḥ sarve devāś ca ṛṣayaś ca ha prajagmuḥ śaraṇaṃ devaṃ brahmāṇam ajaraṃ prabhum