Book 13 Chapter 74 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | visrambhito 'haṃ bhavatā dharmān pravadatā vibho
pravakṣyāmi tu saṃdehaṃ tan me brūhi pitāmaha |
2 | vratānāṃ kiṃ phalaṃ proktaṃ kīdṛśaṃ vā mahādyute
niyamānāṃ phalaṃ kiṃ ca svadhītasya ca kiṃ phalam |
3 | damasyeha phalaṃ kiṃ ca vedānāṃ dhāraṇe ca kim
adhyāpane phalaṃ kiṃ ca sarvam icchāmi veditum |
4 | apratigrāhake kiṃ ca phalaṃ loke pitāmaha
tasya kiṃ ca phalaṃ dṛṣṭaṃ śrutaṃ yaḥ saṃprayacchati |
5 | svakarmaniratānāṃ ca śūrāṇāṃ cāpi kiṃ phalam
satye ca kiṃ phalaṃ proktaṃ brahmacarye ca kiṃ phalam |
6 | pitṛśuśrūṣaṇe kiṃ ca mātṛśuśrūṣaṇe tathā
ācāryaguruśuśrūṣāsv anukrośānukampane |
7 | etat sarvam aśeṣeṇa pitāmaha yathātatham
vettum icchāmi dharmajña paraṃ kautūhalaṃ hi me |
8 | bhīṣma uvāca |
8 | yo vrataṃ vai yathoddiṣṭaṃ tathā saṃpratipadyate
akhaṇḍaṃ samyag ārabdhaṃ tasya lokāḥ sanātanāḥ |
9 | niyamānāṃ phalaṃ rājan pratyakṣam iha dṛśyate
niyamānāṃ kratūnāṃ ca tvayāvāptam idaṃ phalam |
10 | svadhītasyāpi ca phalaṃ dṛśyate 'mutra ceha ca
ihaloke 'rthavān nityaṃ brahmaloke ca modate |
11 | damasya tu phalaṃ rājañ śṛṇu tvaṃ vistareṇa me
dāntāḥ sarvatra sukhino dāntāḥ sarvatra nirvṛtāḥ |
12 | yatrecchāgāmino dāntāḥ sarvaśatruniṣūdanāḥ
prārthayanti ca yad dāntā labhante tan na saṃśayaḥ |
13 | yujyante sarvakāmair hi dāntāḥ sarvatra pāṇḍava
svarge tathā pramodante tapasā vikrameṇa ca |
14 | dānair yajñaiś ca vividhair yathā dāntāḥ kṣamānvitāḥ
dātā kupyati no dāntas tasmād dānāt paro damaḥ |
15 | yas tu dadyād akupyan hi tasya lokāḥ sanātanāḥ
krodho hanti hi yad dānaṃ tasmād dānāt paro damaḥ |
16 | adṛśyāni mahārāja sthānāny ayutaśo divi
ṛṣīṇāṃ sarvalokeṣu yānīto yānti devatāḥ |
17 | damena yāni nṛpate gacchanti paramarṣayaḥ
kāmayānā mahat sthānaṃ tasmād dānāt paro damaḥ |
18 | adhyāpakaḥ parikleśād akṣayaṃ phalam aśnute
vidhivat pāvakaṃ hutvā brahmaloke narādhipa |
19 | adhītyāpi hi yo vedān nyāyavidbhyaḥ prayacchati
gurukarmapraśaṃsī ca so 'pi svarge mahīyate |
20 | kṣatriyo 'dhyayane yukto yajane dānakarmaṇi
yuddhe yaś ca paritrātā so 'pi svarge mahīyate |
21 | vaiśyaḥ svakarmanirataḥ pradānāl labhate mahat
śūdraḥ svakarmanirataḥ svargaṃ śuśrūṣayārcchati |
22 | śūrā bahuvidhāḥ proktās teṣām arthāṃś ca me śṛṇu
śūrānvayānāṃ nirdiṣṭaṃ phalaṃ śūrasya caiva ha |
23 | yajñaśūrā dame śūrāḥ satyaśūrās tathāpare
yuddhaśūrās tathaivoktā dānaśūrāś ca mānavāḥ |
24 | buddhiśūrās tathaivānye kṣamāśūrās tathāpare
ārjave ca tathā śūrāḥ śame vartanti mānavāḥ |
25 | tais tais tu niyamaiḥ śūrā bahavaḥ santi cāpare
vedādhyayanaśūrāś ca śūrāś cādhyāpane ratāḥ |
26 | guruśuśrūṣayā śūrāḥ pitṛśuśrūṣayāpare
mātṛśuśrūṣayā śūrā bhaikṣyaśūrās tathāpare |
27 | sāṃkhyaśūrāś ca bahavo yogaśūrās tathāpare
araṇye gṛhavāse ca śūrāś cātithipūjane sarve yānti parāṃl lokān svakarmaphalanirjitān |
28 | dhāraṇaṃ sarvavedānāṃ sarvatīrthāvagāhanam
satyaṃ ca bruvato nityaṃ samaṃ vā syān na vā samam |
29 | aśvamedhasahasraṃ ca satyaṃ ca tulayā dhṛtam
aśvamedhasahasrād dhi satyam eva viśiṣyate |
30 | satyena sūryas tapati satyenāgniḥ pradīpyate
satyena māruto vāti sarvaṃ satye pratiṣṭhitam |
31 | satyena devān prīṇāti pitṝn vai brāhmaṇāṃs tathā
satyam āhuḥ paraṃ dharmaṃ tasmāt satyaṃ na laṅghayet |
32 | munayaḥ satyaniratā munayaḥ satyavikramāḥ
munayaḥ satyaśapathās tasmāt satyaṃ viśiṣyate satyavantaḥ svargaloke modante bharatarṣabha |
33 | damaḥ satyaphalāvāptir uktā sarvātmanā mayā
asaṃśayaṃ vinītātmā sarvaḥ svarge mahīyate |
34 | brahmacaryasya tu guṇāñ śṛṇu me vasudhādhipa
ā janmamaraṇād yas tu brahmacārī bhaved iha na tasya kiṃ cid aprāpyam iti viddhi janādhipa |
35 | bahvyaḥ koṭyas tv ṛṣīṇāṃ tu brahmaloke vasanty uta
satye ratānāṃ satataṃ dāntānām ūrdhvaretasām |
36 | brahmacaryaṃ dahed rājan sarvapāpāny upāsitam
brāhmaṇena viśeṣeṇa brāhmaṇo hy agnir ucyate |
37 | pratyakṣaṃ ca tavāpy etad brāhmaṇeṣu tapasviṣu
bibheti hi yathā śakro brahmacāripradharṣitaḥ tad brahmacaryasya phalam ṛṣīṇām iha dṛśyate |
38 | mātāpitroḥ pūjane yo dharmas tam api me śṛṇu
śuśrūṣate yaḥ pitaraṃ na cāsūyet kathaṃ cana mātaraṃ vānahaṃvādī gurum ācāryam eva ca |
39 | tasya rājan phalaṃ viddhi svarloke sthānam uttamam
na ca paśyeta narakaṃ guruśuśrūṣur ātmavān |