 | Book 13 Chapter 70
|
| 1 | yudhiṣṭhira uvāca
|
| 1 | dattānāṃ phalasaṃprāptiṃ gavāṃ prabrūhi me 'nagha
vistareṇa mahābāho na hi tṛpyāmi kathyatām
|
| 2 | bhīṣma uvāca
|
| 2 | atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
ṛṣer uddālaker vākyaṃ nāciketasya cobhayoḥ
|
| 3 | ṛṣir uddālakir dīkṣām upagamya tataḥ sutam
tvaṃ mām upacarasveti nāciketam abhāṣata
samāpte niyame tasmin maharṣiḥ putram abravīt
|
| 4 | upasparśanasaktasya svādhyāyaniratasya ca
idhmā darbhāḥ sumanasaḥ kalaśaś cābhito jalam
vismṛtaṃ me tad ādāya nadītīrād ihāvraja
|
| 5 | gatvānavāpya tat sarvaṃ nadīvegasamāplutam
na paśyāmi tad ity evaṃ pitaraṃ so 'bravīn muniḥ
|
| 6 | kṣutpipāsāśramāviṣṭo munir uddālakis tadā
yamaṃ paśyeti taṃ putram aśapat sa mahātapāḥ
|
| 7 | tathā sa pitrābhihato vāgvajreṇa kṛtāñjaliḥ
prasīdeti bruvann eva gatasattvo 'patad bhuvi
|
| 8 | nāciketaṃ pitā dṛṣṭvā patitaṃ duḥkhamūrchitaḥ
kiṃ mayā kṛtam ity uktvā nipapāta mahītale
|
| 9 | tasya duḥkhaparītasya svaṃ putram upagūhataḥ
vyatītaṃ tad ahaḥśeṣaṃ sā cogrā tatra śarvarī
|
| 10 | pitryeṇāśruprapātena nāciketaḥ kurūdvaha
prāspandacchayane kauśye vṛṣṭyā sasyam ivāplutam
|
| 11 | sa paryapṛcchat taṃ putraṃ ślāghyaṃ pratyāgataṃ punaḥ
divyair gandhaiḥ samādigdhaṃ kṣīṇasvapnam ivotthitam
|
| 12 | api putra jitā lokāḥ śubhās te svena karmaṇā
diṣṭyā cāsi punaḥ prāpto na hi te mānuṣaṃ vapuḥ
|
| 13 | pratyakṣadarśī sarvasya pitrā pṛṣṭo mahātmanā
anvarthaṃ taṃ pitur madhye maharṣīṇāṃ nyavedayat
|
| 14 | kurvan bhavacchāsanam āśu yāto; hy ahaṃ viśālāṃ ruciraprabhāvām
vaivasvatīṃ prāpya sabhām apaśyaṃ; sahasraśo yojanahaimabhaumām
|
| 15 | dṛṣṭvaiva mām abhimukham āpatantaṃ; gṛhaṃ nivedyāsanam ādideśa
vaivasvato 'rghyādibhir arhaṇaiś ca; bhavatkṛte pūjayām āsa māṃ saḥ
|
| 16 | tatas tv ahaṃ taṃ śanakair avocaṃ; vṛtaṃ sadasyair abhipūjyamānam
prāpto 'smi te viṣayaṃ dharmarāja; lokān arhe yān sma tān me vidhatsva
|
| 17 | yamo 'bravīn māṃ na mṛto 'si saumya; yamaṃ paśyety āha tu tvāṃ tapasvī
pitā pradīptāgnisamānatejā; na tac chakyam anṛtaṃ vipra kartum
|
| 18 | dṛṣṭas te 'haṃ pratigacchasva tāta; śocaty asau tava dehasya kartā
dadāmi kiṃ cāpi manaḥpraṇītaṃ; priyātithe tava kāmān vṛṇīṣva
|
| 19 | tenaivam uktas tam ahaṃ pratyavocaṃ; prāpto 'smi te viṣayaṃ durnivartyam
icchāmy ahaṃ puṇyakṛtāṃ samṛddhāṃl; lokān draṣṭuṃ yadi te 'haṃ varārhaḥ
|
| 20 | yānaṃ samāropya tu māṃ sa devo; vāhair yuktaṃ suprabhaṃ bhānumantam
saṃdarśayām āsa tadā sma lokān; sarvāṃs tadā puṇyakṛtāṃ dvijendra
|
| 21 | apaśyaṃ tatra veśmāni taijasāni kṛtātmanām
nānāsaṃsthānarūpāṇi sarvaratnamayāni ca
|
| 22 | candramaṇḍalaśubhrāṇi kiṅkiṇījālavanti ca
anekaśatabhaumāni sāntarjalavanāni ca
|
| 23 | vaiḍūryārkaprakāśāni rūpyarukmamayāni ca
taruṇādityavarṇāni sthāvarāṇi carāṇi ca
|
| 24 | bhakṣyabhojyamayāñ śailān vāsāṃsi śayanāni ca
sarvakāmaphalāṃś caiva vṛkṣān bhavanasaṃsthitān
|
| 25 | nadyo vīthyaḥ sabhā vāpī dīrghikāś caiva sarvaśaḥ
ghoṣavanti ca yānāni yuktāny eva sahasraśaḥ
|
| 26 | kṣīrasravā vai sarito girīṃś ca; sarpis tathā vimalaṃ cāpi toyam
vaivasvatasyānumatāṃś ca deśān; adṛṣṭapūrvān subahūn apaśyam
|
| 27 | sarvaṃ dṛṣṭvā tad ahaṃ dharmarājam; avocaṃ vai prabhaviṣṇuṃ purāṇam
kṣīrasyaitāḥ sarpiṣaś caiva nadyaḥ; śaśvat srotāḥ kasya bhojyāḥ pradiṣṭāḥ
|
| 28 | yamo 'bravīd viddhi bhojyās tvam etā; ye dātāraḥ sādhavo gorasānām
anye lokāḥ śāśvatā vītaśokāḥ; samākīrṇā gopradāne ratānām
|
| 29 | na tv evāsāṃ dānamātraṃ praśastaṃ; pātraṃ kālo goviśeṣo vidhiś ca
jñātvā deyā vipra gavāntaraṃ hi; duḥkhaṃ jñātuṃ pāvakādityabhūtam
|
| 30 | svādhyāyāḍhyo yo 'timātraṃ tapasvī; vaitānastho brāhmaṇaḥ pātram āsām
kṛcchrotsṛṣṭāḥ poṣaṇābhyāgatāś ca; dvārair etair goviśeṣāḥ praśastāḥ
|
| 31 | tisro rātrīr adbhir upoṣya bhūmau; tṛptā gāvas tarpitebhyaḥ pradeyāḥ
vatsaiḥ prītāḥ suprajāḥ sopacārās; tryahaṃ dattvā gorasair vartitavyam
|
| 32 | dattvā dhenuṃ suvratāṃ kāṃsyadohāṃ; kalyāṇavatsām apalāyinīṃ ca
yāvanti lomāni bhavanti tasyās; tāvad varṣāṇy aśnute svargalokam
|
| 33 | tathānaḍvāhaṃ brāhmaṇāya pradāya; dāntaṃ dhuryaṃ balavantaṃ yuvānam
kulānujīvaṃ vīryavantaṃ bṛhantaṃ; bhuṅkte lokān saṃmitān dhenudasya
|
| 34 |
goṣu kṣāntaṃ gośaraṇyaṃ kṛtajñaṃ; vṛttiglānaṃ tādṛśaṃ pātram āhuḥ
vṛttiglāne saṃbhrame vā mahārthe; kṛṣyarthe vā homahetoḥ prasūtyām
|
| 35 | gurvarthe vā bālapuṣṭyābhiṣaṅgād; gāvo dātuṃ deśakālo 'viśiṣṭaḥ
antarjātāḥ sukrayajñānalabdhāḥ; prāṇakrītā nirjitāś caudakāś ca
|
| 36 | nāciketa uvāca
|
| 36 | śrutvā vaivasvatavacas tam ahaṃ punar abruvam
agomī gopradātṝṇāṃ kathaṃ lokān nigacchati
|
| 37 | tato yamo 'bravīd dhīmān gopradāne parāṃ gatim
gopradānānukalpaṃ tu gām ṛte santi gopradāḥ
|
| 38 | alābhe yo gavāṃ dadyād ghṛtadhenuṃ yatavrataḥ
tasyaitā ghṛtavāhinyaḥ kṣarante vatsalā iva
|
| 39 | ghṛtālābhe ca yo dadyāt tiladhenuṃ yatavrataḥ
sa durgāt tārito dhenvā kṣīranadyāṃ pramodate
|
| 40 | tilālābhe ca yo dadyāj jaladhenuṃ yatavrataḥ
sa kāmapravahāṃ śītāṃ nadīm etām upāśnute
|
| 41 | evamādīni me tatra dharmarājo nyadarśayat
dṛṣṭvā ca paramaṃ harṣam avāpam aham acyuta
|
| 42 | nivedaye cāpi priyaṃ bhavatsu; kratur mahān alpadhanapracāraḥ
prāpto mayā tāta sa matprasūtaḥ; prapatsyate vedavidhipravṛttaḥ
|
| 43 | śāpo hy ayaṃ bhavato 'nugrahāya; prāpto mayā yatra dṛṣṭo yamo me
dānavyuṣṭiṃ tatra dṛṣṭvā mahārthāṃ; niḥsaṃdigdhaṃ dānadharmāṃś cariṣye
|
| 44 | idaṃ ca mām abravīd dharmarājaḥ; punaḥ punaḥ saṃprahṛṣṭo dvijarṣe
dānena tāta prayato 'bhūḥ sadaiva; viśeṣato gopradānaṃ ca kuryāḥ
|
| 45 | śuddho hy artho nāvamanyaḥ svadharmāt; pātre deyaṃ deśakālopapanne
tasmād gāvas te nityam eva pradeyā; mā bhūc ca te saṃśayaḥ kaś cid atra
|
| 46 | etāḥ purā adadan nityam eva; śāntātmāno dānapathe niviṣṭāḥ
tapāṃsy ugrāṇy apratiśaṅkamānās; te vai dānaṃ pradaduś cāpi śaktyā
|
| 47 | kāle śaktyā matsaraṃ varjayitvā; śuddhātmānaḥ śraddhinaḥ puṇyaśīlāḥ
dattvā taptvā lokam amuṃ prapannā; dedīpyante puṇyaśīlāś ca nāke
|
| 48 | etad dānaṃ nyāyalabdhaṃ dvijebhyaḥ; pātre dattaṃ prāpaṇīyaṃ parīkṣya
kāmyāṣṭamyāṃ vartitavyaṃ daśāhaṃ; rasair gavāṃ śakṛtā prasnavair vā
|
| 49 | vedavratī syād vṛṣabhapradātā; vedāvāptir goyugasya pradāne
tīrthāvāptir goprayuktapradāne; pāpotsargaḥ kapilāyāḥ pradāne
|
| 50 | gām apy ekāṃ kapilāṃ saṃpradāya; nyāyopetāṃ kalmaṣād vipramucyet
gavāṃ rasāt paramaṃ nāsti kiṃ cid; gavāṃ dānaṃ sumahat tad vadanti
|
| 51 | gāvo lokān dhārayanti kṣarantyo; gāvaś cānnaṃ saṃjanayanti loke
yas taj jānan na gavāṃ hārdam eti; sa vai gantā nirayaṃ pāpacetāḥ
|
| 52 |
yat te dātuṃ gosahasraṃ śataṃ vā; śatārdhaṃ vā daśa vā sādhuvatsāḥ
apy ekāṃ vā sādhave brāhmaṇāya; sāsyāmuṣmin puṇyatīrthā nadī vai
|
| 53 | prāptyā puṣṭyā lokasaṃrakṣaṇena; gāvas tulyāḥ sūryapādaiḥ pṛthivyām
śabdaś caikaḥ saṃtatiś copabhogas; tasmād godaḥ sūrya ivābhibhāti
|
| 54 | guruṃ śiṣyo varayed gopradāne; sa vai vaktā niyataṃ svargadātā
vidhijñānāṃ sumahān eṣa dharmo; vidhiṃ hy ādyaṃ vidhayaḥ saṃśrayanti
|
| 55 | etad dānaṃ nyāyalabdhaṃ dvijebhyaḥ; pātre dattvā prāpayethāḥ parīkṣya
tvayy āśaṃsanty amarā mānavāś ca; vayaṃ cāpi prasṛte puṇyaśīlāḥ
|
| 56 | ity ukto 'haṃ dharmarājñā maharṣe; dharmātmānaṃ śirasābhipraṇamya
anujñātas tena vaivasvatena; pratyāgamaṃ bhagavatpādamūlam
|