Book 13 Chapter 65 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | dahyamānāya viprāya yaḥ prayacchaty upānahau
yat phalaṃ tasya bhavati tan me brūhi pitāmaha |
2 | bhīṣma uvāca |
2 | upānahau prayacched yo brāhmaṇebhyaḥ samāhitaḥ
mardate kaṇṭakān sarvān viṣamān nistaraty api sa śatrūṇām upari ca saṃtiṣṭhati yudhiṣṭhira |
3 | yānaṃ cāśvatarīyuktaṃ tasya śubhraṃ viśāṃ pate
upatiṣṭhati kaunteya rūpyakāñcanabhūṣaṇam śakaṭaṃ damyasaṃyuktaṃ dattaṃ bhavati caiva hi |
4 | yudhiṣṭhira uvāca |
4 | yat phalaṃ tiladāne ca bhūmidāne ca kīrtitam
gopradāne 'nnadāne ca bhūyas tad brūhi kaurava |
5 | bhīṣma uvāca |
5 | śṛṇuṣva mama kaunteya tiladānasya yat phalam
niśamya ca yathānyāyaṃ prayaccha kurusattama |
6 | pitṝṇāṃ prathamaṃ bhojyaṃ tilāḥ sṛṣṭāḥ svayaṃbhuvā
tiladānena vai tasmāt pitṛpakṣaḥ pramodate |
7 | māghamāse tilān yas tu brāhmaṇebhyaḥ prayacchati
sarvasattvasamākīrṇaṃ narakaṃ sa na paśyati |
8 | sarvakāmaiḥ sa yajate yas tilair yajate pitṝn
na cākāmena dātavyaṃ tilaśrāddhaṃ kathaṃ cana |
9 | maharṣeḥ kaśyapasyaite gātrebhyaḥ prasṛtās tilāḥ
tato divyaṃ gatā bhāvaṃ pradāneṣu tilāḥ prabho |
10 | pauṣṭikā rūpadāś caiva tathā pāpavināśanāḥ
tasmāt sarvapradānebhyas tiladānaṃ viśiṣyate |
11 | āpastambaś ca medhāvī śaṅkhaś ca likhitas tathā
maharṣir gautamaś cāpi tiladānair divaṃ gatāḥ |
12 | tilahomaparā viprāḥ sarve saṃyatamaithunāḥ
samā gavyena haviṣā pravṛttiṣu ca saṃsthitāḥ |
13 | sarveṣām eva dānānāṃ tiladānaṃ paraṃ smṛtam
akṣayaṃ sarvadānānāṃ tiladānam ihocyate |
14 | utpanne ca purā havye kuśikarṣiḥ paraṃtapa
tilair agnitrayaṃ hutvā prāptavān gatim uttamām |
15 | iti proktaṃ kuruśreṣṭha tiladānam anuttamam
vidhānaṃ yena vidhinā tilānām iha śasyate |
16 | ata ūrdhvaṃ nibodhedaṃ devānāṃ yaṣṭum icchatām
samāgamaṃ mahārāja brahmaṇā vai svayaṃbhuvā |
17 | devāḥ sametya brahmāṇaṃ bhūmibhāgaṃ yiyakṣavaḥ
śubhaṃ deśam ayācanta yajema iti pārthiva |
18 | devā ūcuḥ |
18 | bhagavaṃs tvaṃ prabhur bhūmeḥ sarvasya tridivasya ca
yajemahi mahābhāga yajñaṃ bhavadanujñayā nānanujñātabhūmir hi yajñasya phalam aśnute |
19 | tvaṃ hi sarvasya jagataḥ sthāvarasya carasya ca
prabhur bhavasi tasmāt tvaṃ samanujñātum arhasi |
20 | brahmovāca |
20 | dadāmi medinībhāgaṃ bhavadbhyo 'haṃ surarṣabhāḥ
yasmin deśe kariṣyadhvaṃ yajñaṃ kāśyapanandanāḥ |
21 | devā ūcuḥ |
21 | bhagavan kṛtakāmāḥ smo yakṣyāmas tv āptadakṣiṇaiḥ
imaṃ tu deśaṃ munayaḥ paryupāsanta nityadā |
22 | bhīṣma uvāca |
22 | tato 'gastyaś ca kaṇvaś ca bhṛgur atrir vṛṣākapiḥ
asito devalaś caiva devayajñam upāgaman |
23 | tato devā mahātmāna ījire yajñam acyuta
tathā samāpayām āsur yathākālaṃ surarṣabhāḥ |
24 | ta iṣṭayajñās tridaśā himavaty acalottame
ṣaṣṭham aṃśaṃ kratos tasya bhūmidānaṃ pracakrire |
25 | prādeśamātraṃ bhūmes tu yo dadyād anupaskṛtam
na sīdati sa kṛcchreṣu na ca durgāṇy avāpnute |
26 | śītavātātapasahāṃ gṛhabhūmiṃ susaṃskṛtām
pradāya suralokasthaḥ puṇyānte 'pi na cālyate |
27 | mudito vasate prājñaḥ śakreṇa saha pārthiva
pratiśrayapradātā ca so 'pi svarge mahīyate |
28 | adhyāpakakule jātaḥ śrotriyo niyatendriyaḥ
gṛhe yasya vaset tuṣṭaḥ pradhānaṃ lokam aśnute |
29 | tathā gavārthe śaraṇaṃ śītavarṣasahaṃ mahat
āsaptamaṃ tārayati kulaṃ bharatasattama |
30 | kṣetrabhūmiṃ dadal loke putra śriyam avāpnuyāt
ratnabhūmiṃ pradattvā tu kulavaṃśaṃ vivardhayet |
31 | na coṣarāṃ na nirdagdhāṃ mahīṃ dadyāt kathaṃ cana
na śmaśānaparītāṃ ca na ca pāpaniṣevitām |
32 | pārakye bhūmideśe tu pitṝṇāṃ nirvapet tu yaḥ
tad bhūmisvāmipitṛbhiḥ śrāddhakarma vihanyate |
33 | tasmāt krītvā mahīṃ dadyāt svalpām api vicakṣaṇaḥ
piṇḍaḥ pitṛbhyo datto vai tasyāṃ bhavati śāśvataḥ |
34 | aṭavīparvatāś caiva nadītīrthāni yāni ca
sarvāṇy asvāmikāny āhur na hi tatra parigrahaḥ |
35 | ity etad bhūmidānasya phalam uktaṃ viśāṃ pate
ataḥ paraṃ tu godānaṃ kīrtayiṣyāmi te 'nagha |
36 | gāvo 'dhikās tapasvibhyo yasmāt sarvebhya eva ca
tasmān maheśvaro devas tapas tābhiḥ samāsthitaḥ |
37 | brahmaloke vasanty etāḥ somena saha bhārata
āsāṃ brahmarṣayaḥ siddhāḥ prārthayanti parāṃ gatim |
38 | payasā haviṣā dadhnā śakṛtāpy atha carmaṇā
asthibhiś copakurvanti śṛṅgair vālaiś ca bhārata |
39 | nāsāṃ śītātapau syātāṃ sadaitāḥ karma kurvate
na varṣaṃ viṣamaṃ vāpi duḥkham āsāṃ bhavaty uta |
40 | brāhmaṇaiḥ sahitā yānti tasmāt parataraṃ padam
ekaṃ gobrāhmaṇaṃ tasmāt pravadanti manīṣiṇaḥ |
41 | rantidevasya yajñe tāḥ paśutvenopakalpitāḥ
tataś carmaṇvatī rājan gocarmabhyaḥ pravartitā |
42 | paśutvāc ca vinirmuktāḥ pradānāyopakalpitāḥ
tā imā vipramukhyebhyo yo dadāti mahīpate nistared āpadaṃ kṛcchrāṃ viṣamastho 'pi pārthiva |
43 | gavāṃ sahasradaḥ pretya narakaṃ na prapaśyati
sarvatra vijayaṃ cāpi labhate manujādhipa |
44 | amṛtaṃ vai gavāṃ kṣīram ity āha tridaśādhipaḥ
tasmād dadāti yo dhenum amṛtaṃ sa prayacchati |
45 | agnīnām avyayaṃ hy etad dhaumyaṃ vedavido viduḥ
tasmād dadāti yo dhenuṃ sa haumyaṃ saṃprayacchati |
46 | svargo vai mūrtimān eṣa vṛṣabhaṃ yo gavāṃ patim
vipre guṇayute dadyāt sa vai svarge mahīyate |
47 | prāṇā vai prāṇinām ete procyante bharatarṣabha
tasmād dadāti yo dhenuṃ prāṇān vai sa prayacchati |
48 | gāvaḥ śaraṇyā bhūtānām iti vedavido viduḥ
tasmād dadāti yo dhenuṃ śaraṇaṃ saṃprayacchati |
49 | na vadhārthaṃ pradātavyā na kīnāśe na nāstike
gojīvine na dātavyā tathā gauḥ puruṣarṣabha |
50 | dadāti tādṛśānāṃ vai naro gāḥ pāpakarmaṇām
akṣayaṃ narakaṃ yātīty evam āhur manīṣiṇaḥ |
51 | na kṛśāṃ pāpavatsāṃ vā vandhyāṃ rogānvitāṃ tathā
na vyaṅgāṃ na pariśrāntāṃ dadyād gāṃ brāhmaṇāya vai |
52 | daśagosahasradaḥ samyak śakreṇa saha modate
akṣayāṃl labhate lokān naraḥ śatasahasradaḥ |
53 | ity etad gopradānaṃ ca tiladānaṃ ca kīrtitam
tathā bhūmipradānaṃ ca śṛṇuṣvānne ca bhārata |
54 | annadānaṃ pradhānaṃ hi kaunteya paricakṣate
annasya hi pradānena rantidevo divaṃ gataḥ |
55 | śrāntāya kṣudhitāyānnaṃ yaḥ prayacchati bhūmipa
svāyaṃbhuvaṃ mahābhāgaṃ sa paśyati narādhipa |
56 | na hiraṇyair na vāsobhir nāśvadānena bhārata
prāpnuvanti narāḥ śreyo yathehānnapradāḥ prabho |
57 | annaṃ vai paramaṃ dravyam annaṃ śrīś ca parā matā
annāt prāṇaḥ prabhavati tejo vīryaṃ balaṃ tathā |
58 | sadbhyo dadāti yaś cānnaṃ sadaikāgramanā naraḥ
na sa durgāṇy avāpnotīty evam āha parāśaraḥ |
59 | arcayitvā yathānyāyaṃ devebhyo 'nnaṃ nivedayet
yadanno hi naro rājaṃs tadannās tasya devatāḥ |
60 | kaumudyāṃ śuklapakṣe tu yo 'nnadānaṃ karoty uta
sa saṃtarati durgāṇi pretya cānantyam aśnute |
61 | abhuktvātithaye cānnaṃ prayacched yaḥ samāhitaḥ
sa vai brahmavidāṃ lokān prāpnuyād bharatarṣabha |
62 | sukṛcchrām āpadaṃ prāptaś cānnadaḥ puruṣas taret
pāpaṃ tarati caiveha duṣkṛtaṃ cāpakarṣati |
63 | ity etad annadānasya tiladānasya caiva ha
bhūmidānasya ca phalaṃ godānasya ca kīrtitam |