Book 13 Chapter 62 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | kāni dānāni loke 'smin dātukāmo mahīpatiḥ
guṇādhikebhyo viprebhyo dadyād bharatasattama |
2 | kena tuṣyanti te sadyas tuṣṭāḥ kiṃ pradiśanty uta
śaṃsa me tan mahābāho phalaṃ puṇyakṛtaṃ mahat |
3 | dattaṃ kiṃ phalavad rājann iha loke paratra ca
bhavataḥ śrotum icchāmi tan me vistarato vada |
4 | bhīṣma uvāca |
4 | imam arthaṃ purā pṛṣṭo nārado devadarśanaḥ
yad uktavān asau tan me gadataḥ śṛṇu bhārata |
5 | nārada uvāca |
5 | annam eva praśaṃsanti devāḥ sarṣigaṇāḥ purā
lokatantraṃ hi yajñāś ca sarvam anne pratiṣṭhitam |
6 | annena sadṛśaṃ dānaṃ na bhūtaṃ na bhaviṣyati
tasmād annaṃ viśeṣeṇa dātum icchanti mānavāḥ |
7 | annam ūrjaskaraṃ loke prāṇāś cānne pratiṣṭhitāḥ
annena dhāryate sarvaṃ viśvaṃ jagad idaṃ prabho |
8 | annād gṛhasthā loke 'smin bhikṣavas tata eva ca
annāt prabhavati prāṇaḥ pratyakṣaṃ nātra saṃśayaḥ |
9 | kuṭumbaṃ pīḍayitvāpi brāhmaṇāya mahātmane
dātavyaṃ bhikṣave cānnam ātmano bhūtim icchatā |
10 | brāhmaṇāyābhirūpāya yo dadyād annam arthine
nidadhāti nidhiṃ śreṣṭhaṃ pāralaukikam ātmanaḥ |
11 | śrāntam adhvani vartantaṃ vṛddham arham upasthitam
arcayed bhūtim anvicchan gṛhastho gṛham āgatam |
12 | krodham utpatitaṃ hitvā suśīlo vītamatsaraḥ
annadaḥ prāpnute rājan divi ceha ca yat sukham |
13 | nāvamanyed abhigataṃ na praṇudyāt kathaṃ cana
api śvapāke śuni vā na dānaṃ vipraṇaśyati |
14 | yo dadyād aparikliṣṭam annam adhvani vartate
śrāntāyādṛṣṭapūrvāya sa mahad dharmam āpnuyāt |
15 | pitṝn devān ṛṣīn viprān atithīṃś ca janādhipa
yo naraḥ prīṇayaty annais tasya puṇyaphalaṃ mahat |
16 | kṛtvāpi pāpakaṃ karma yo dadyād annam arthine
brāhmaṇāya viśeṣeṇa na sa pāpena yujyate |
17 | brāhmaṇeṣv akṣayaṃ dānam annaṃ śūdre mahāphalam
annadānaṃ ca śūdre ca brāhmaṇe ca viśiṣyate |
18 | na pṛcched gotracaraṇaṃ svādhyāyaṃ deśam eva vā
bhikṣito brāhmaṇeneha janma vānnaṃ prayācitaḥ |
19 | annadasyānnavṛkṣāś ca sarvakāmaphalānvitāḥ
bhavantīhātha vāmutra nṛpate nātra saṃśayaḥ |
20 | āśaṃsante hi pitaraḥ suvṛṣṭim iva karṣakāḥ
asmākam api putro vā pautro vānnaṃ pradāsyati |
21 | brāhmaṇo hi mahad bhūtaṃ svayaṃ dehīti yācate
akāmo vā sakāmo vā dattvā puṇyam avāpnuyāt |
22 | brāhmaṇaḥ sarvabhūtānām atithiḥ prasṛtāgrabhuk
viprā yam abhigacchanti bhikṣamāṇā gṛhaṃ sadā |
23 | satkṛtāś ca nivartante tad atīva pravardhate
mahābhoge kule janma pretya prāpnoti bhārata |
24 | dattvā tv annaṃ naro loke tathā sthānam anuttamam
mṛṣṭamṛṣṭānnadāyī tu svarge vasati satkṛtaḥ |
25 | annaṃ prāṇā narāṇāṃ hi sarvam anne pratiṣṭhitam
annadaḥ paśumān putrī dhanavān bhogavān api |
26 | prāṇavāṃś cāpi bhavati rūpavāṃś ca tathā nṛpa
annadaḥ prāṇado loke sarvadaḥ procyate tu saḥ |
27 | annaṃ hi dattvātithaye brāhmaṇāya yathāvidhi
pradātā sukham āpnoti devaiś cāpy abhipūjyate |
28 | brāhmaṇo hi mahad bhūtaṃ kṣetraṃ carati pādavat
upyate tatra yad bījaṃ tad dhi puṇyaphalaṃ mahat |
29 | pratyakṣaṃ prītijananaṃ bhoktṛdātror bhavaty uta
sarvāṇy anyāni dānāni parokṣaphalavanty uta |
30 | annād dhi prasavaṃ viddhi ratim annād dhi bhārata
dharmārthāv annato viddhi roganāśaṃ tathānnataḥ |
31 | annaṃ hy amṛtam ity āha purākalpe prajāpatiḥ
annaṃ bhuvaṃ divaṃ khaṃ ca sarvam anne pratiṣṭhitam |
32 | annapraṇāśe bhidyante śarīre pañca dhātavaḥ
balaṃ balavato 'pīha praṇaśyaty annahānitaḥ |
33 | āvāhāś ca vivāhāś ca yajñāś cānnam ṛte tathā
na vartante naraśreṣṭha brahma cātra pralīyate |
34 | annataḥ sarvam etad dhi yat kiṃ cit sthāṇu jaṅgamam
triṣu lokeṣu dharmārtham annaṃ deyam ato budhaiḥ |
35 | annadasya manuṣyasya balam ojo yaśaḥ sukham
kīrtiś ca vardhate śaśvat triṣu lokeṣu pārthiva |
36 | megheṣv ambhaḥ saṃnidhatte prāṇānāṃ pavanaḥ śivaḥ
tac ca meghagataṃ vāri śakro varṣati bhārata |
37 | ādatte ca rasaṃ bhaumam ādityaḥ svagabhastibhiḥ
vāyur ādityatas tāṃś ca rasān devaḥ prajāpatiḥ |
38 | tad yadā meghato vāri patitaṃ bhavati kṣitau
tadā vasumatī devī snigdhā bhavati bhārata |
39 | tataḥ sasyāni rohanti yena vartayate jagat
māṃsamedosthiśukrāṇāṃ prādurbhāvas tataḥ punaḥ |
40 | saṃbhavanti tataḥ śukrāt prāṇinaḥ pṛthivīpate
agnīṣomau hi tac chukraṃ prajanaḥ puṣyataś ca ha |
41 | evam annaṃ ca sūryaś ca pavanaḥ śukram eva ca
eka eva smṛto rāśir yato bhūtāni jajñire |
42 | prāṇān dadāti bhūtānāṃ tejaś ca bharatarṣabha
gṛham abhyāgatāyāśu yo dadyād annam arthine |
43 | bhīṣma uvāca |
43 | nāradenaivam ukto 'ham adām annaṃ sadā nṛpa
anasūyus tvam apy annaṃ tasmād dehi gatajvaraḥ |
44 | dattvānnaṃ vidhivad rājan viprebhyas tvam api prabho
yathāvad anurūpebhyas tataḥ svargam avāpsyasi |
45 | annadānāṃ hi ye lokās tāṃs tvaṃ śṛṇu narādhipa
bhavanāni prakāśante divi teṣāṃ mahātmanām nānāsaṃsthānarūpāṇi nānāstambhānvitāni ca |
46 | candramaṇḍalaśubhrāṇi kiṅkiṇījālavanti ca
taruṇādityavarṇāni sthāvarāṇi carāṇi ca |
47 | anekaśatabhaumāni sāntarjalavanāni ca
vaiḍūryārkaprakāśāni raupyarukmamayāni ca |
48 | sarvakāmaphalāś cāpi vṛkṣā bhavanasaṃsthitāḥ
vāpyo vīthyaḥ sabhāḥ kūpā dīrghikāś caiva sarvaśaḥ |
49 | ghoṣavanti ca yānāni yuktāny atha sahasraśaḥ
bhakṣyabhojyamayāḥ śailā vāsāṃsy ābharaṇāni ca |
50 | kṣīraṃ sravantyaḥ saritas tathā caivānnaparvatāḥ
prāsādāḥ pāṇḍurābhrābhāḥ śayyāś ca kanakojjvalāḥ tān annadāḥ prapadyante tasmād annaprado bhava |
51 | ete lokāḥ puṇyakṛtām annadānāṃ mahātmanām
tasmād annaṃ viśeṣeṇa dātavyaṃ mānavair bhuvi |