Book 13 Chapter 61 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | idaṃ deyam idaṃ deyam itīyaṃ śruticodanā
bahudeyāś ca rājānaḥ kiṃ svid deyam anuttamam |
2 | bhīṣma uvāca |
2 | ati dānāni sarvāṇi pṛthivīdānam ucyate
acalā hy akṣayā bhūmir dogdhrī kāmān anuttamān |
3 | dogdhrī vāsāṃsi ratnāni paśūn vrīhiyavāṃs tathā
bhūmidaḥ sarvabhūteṣu śāśvatīr edhate samāḥ |
4 | yāvad bhūmer āyur iha tāvad bhūmida edhate
na bhūmidānād astīha paraṃ kiṃ cid yudhiṣṭhira |
5 | apy alpaṃ pradaduḥ pūrve pṛthivyā iti naḥ śrutam
bhūmim ete daduḥ sarve ye bhūmiṃ bhuñjate janāḥ |
6 | svakarmaivopajīvanti narā iha paratra ca
bhūmir bhūtir mahādevī dātāraṃ kurute priyam |
7 | ya etāṃ dakṣiṇāṃ dadyād akṣayāṃ pṛthivīpatiḥ
punar naratvaṃ saṃprāpya bhavet sa pṛthivīpatiḥ |
8 | yathā dānaṃ tathā bhoga iti dharmeṣu niścayaḥ
saṃgrāme vā tanuṃ jahyād dadyād vā pṛthivīm imām |
9 | ity etāṃ kṣatrabandhūnāṃ vadanti param āśiṣam
punāti dattā pṛthivī dātāram iti śuśruma |
10 | api pāpasamācāraṃ brahmaghnam api vānṛtam
saiva pāpaṃ pāvayati saiva pāpāt pramocayet |
11 | api pāpakṛtāṃ rājñāṃ pratigṛhṇanti sādhavaḥ
pṛthivīṃ nānyad icchanti pāvanaṃ jananī yathā |
12 | nāmāsyāḥ priyadatteti guhyaṃ devyāḥ sanātanam
dānaṃ vāpy atha vā jñānaṃ nāmno 'syāḥ paramaṃ priyam tasmāt prāpyaiva pṛthivīṃ dadyād viprāya pārthivaḥ |
13 | nābhūmipatinā bhūmir adhiṣṭheyā kathaṃ cana
na vā pātreṇa vā gūhed antardhānena vā caret ye cānye bhūmim iccheyuḥ kuryur evam asaṃśayam |
14 | yaḥ sādhor bhūmim ādatte na bhūmiṃ vindate tu saḥ
bhūmiṃ tu dattvā sādhubhyo vindate bhūmim eva hi pretyeha ca sa dharmātmā saṃprāpnoti mahad yaśaḥ |
15 | yasya viprānuśāsanti sādhor bhūmiṃ sadaiva hi
na tasya śatravo rājan praśāsanti vasuṃdharām |
16 | yat kiṃ cit puruṣaḥ pāpaṃ kurute vṛttikarśitaḥ
api gocarmamātreṇa bhūmidānena pūyate |
17 | ye 'pi saṃkīrṇakarmāṇo rājāno raudrakarmiṇaḥ
tebhyaḥ pavitram ākhyeyaṃ bhūmidānam anuttamam |
18 | alpāntaram idaṃ śaśvat purāṇā menire janāḥ
yo yajed aśvamedhena dadyād vā sādhave mahīm |
19 | api cet sukṛtaṃ kṛtvā śaṅkerann api paṇḍitāḥ
aśakyam ekam evaitad bhūmidānam anuttamam |
20 | suvarṇaṃ rajataṃ vastraṃ maṇimuktāvasūni ca
sarvam etan mahāprājña dadāti vasudhāṃ dadat |
21 | tapo yajñaḥ śrutaṃ śīlam alobhaḥ satyasaṃdhatā
gurudaivatapūjā ca nātivartanti bhūmidam |
22 | bhartur niḥśreyase yuktās tyaktātmāno raṇe hatāḥ
brahmalokagatāḥ siddhā nātikrāmanti bhūmidam |
23 | yathā janitrī kṣīreṇa svaputraṃ bharate sadā
anugṛhṇāti dātāraṃ tathā sarvarasair mahī |
24 | mṛtyor vai kiṃkaro daṇḍas tāpo vahneḥ sudāruṇaḥ
ghorāś ca vāruṇāḥ pāśā nopasarpanti bhūmidam |
25 | pitṝṃś ca pitṛlokasthān devaloke ca devatāḥ
saṃtarpayati śāntātmā yo dadāti vasuṃdharām |
26 | kṛśāya mriyamāṇāya vṛttimlānāya sīdate
bhūmiṃ vṛttikarīṃ dattvā satrī bhavati mānavaḥ |
27 | yathā dhāvati gaur vatsaṃ kṣīram abhyutsṛjanty uta
evam eva mahābhāga bhūmir bhavati bhūmidam |
28 | halakṛṣṭāṃ mahīṃ dattvā sabījāṃ saphalām api
udīrṇaṃ vāpi śaraṇaṃ tathā bhavati kāmadaḥ |
29 | brāhmaṇaṃ vṛttasaṃpannam āhitāgniṃ śucivratam
naraḥ pratigrāhya mahīṃ na yāti yamasādanam |
30 | yathā candramaso vṛddhir ahany ahani jāyate
tathā bhūmikṛtaṃ dānaṃ sasye sasye vivardhate |
31 | atra gāthā bhūmigītāḥ kīrtayanti purāvidaḥ
yāḥ śrutvā jāmadagnyena dattā bhūḥ kāśyapāya vai |
32 | mām evādatta māṃ datta māṃ dattvā mām avāpsyatha
asmiṃl loke pare caiva tataś cājanane punaḥ |
33 | ya imāṃ vyāhṛtiṃ veda brāhmaṇo brahmasaṃśritaḥ
śrāddhasya hūyamānasya brahmabhūyaṃ sa gacchati |
34 | kṛtyānām abhiśastānāṃ duriṣṭaśamanaṃ mahat
prāyaścittam ahaṃ kṛtvā punāty ubhayato daśa |
35 | punāti ya idaṃ veda veda cāhaṃ tathaiva ca
prakṛtiḥ sarvabhūtānāṃ bhūmir vai śāśvatī matā |
36 | abhiṣicyaiva nṛpatiṃ śrāvayed imam āgamam
yathā śrutvā mahīṃ dadyān nādadyāt sādhutaś ca tām |
37 | so 'yaṃ kṛtsno brāhmaṇārtho rājārthaś cāpy asaṃśayam
rājā hi dharmakuśalaḥ prathamaṃ bhūtilakṣaṇam |
38 | atha yeṣām adharmajño rājā bhavati nāstikaḥ
na te sukhaṃ prabudhyante na sukhaṃ prasvapanti ca |
39 | sadā bhavanti codvignās tasya duścaritair narāḥ
yogakṣemā hi bahavo rāṣṭraṃ nāsyāviśanti tat |
40 | atha yeṣāṃ punaḥ prājño rājā bhavati dhārmikaḥ
sukhaṃ te pratibudhyante susukhaṃ prasvapanti ca |
41 | tasya rājñaḥ śubhair āryaiḥ karmabhir nirvṛtāḥ prajāḥ
yogakṣemeṇa vṛṣṭyā ca vivardhante svakarmabhiḥ |
42 | sa kulīnaḥ sa puruṣaḥ sa bandhuḥ sa ca puṇyakṛt
sa dātā sa ca vikrānto yo dadāti vasuṃdharām |
43 | ādityā iva dīpyante tejasā bhuvi mānavāḥ
dadanti vasudhāṃ sphītāṃ ye vedaviduṣi dvije |
44 | yathā bījāni rohanti prakīrṇāni mahītale
tathā kāmāḥ prarohanti bhūmidānasamārjitāḥ |
45 | ādityo varuṇo viṣṇur brahmā somo hutāśanaḥ
śūlapāṇiś ca bhagavān pratinandanti bhūmidam |
46 | bhūmau jāyanti puruṣā bhūmau niṣṭhāṃ vrajanti ca
caturvidho hi loko 'yaṃ yo 'yaṃ bhūmiguṇātmakaḥ |
47 | eṣā mātā pitā caiva jagataḥ pṛthivīpate
nānayā sadṛśaṃ bhūtaṃ kiṃ cid asti janādhipa |
48 | atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
bṛhaspateś ca saṃvādam indrasya ca yudhiṣṭhira |
49 | iṣṭvā kratuśatenātha mahatā dakṣiṇāvatā
maghavā vāgvidāṃ śreṣṭhaṃ papracchedaṃ bṛhaspatim |
50 | bhagavan kena dānena svargataḥ sukham edhate
yad akṣayaṃ mahārghaṃ ca tad brūhi vadatāṃ vara |
51 | ity uktaḥ sa surendreṇa tato devapurohitaḥ
bṛhaspatir mahātejāḥ pratyuvāca śatakratum |
52 | suvarṇadānaṃ godānaṃ bhūmidānaṃ ca vṛtrahan
dadad etān mahāprājñaḥ sarvapāpaiḥ pramucyate |
53 | na bhūmidānād devendra paraṃ kiṃ cid iti prabho
viśiṣṭam iti manyāmi yathā prāhur manīṣiṇaḥ |
54 | ye śūrā nihatā yuddhe svaryātā dānagṛddhinaḥ
sarve te vibudhaśreṣṭha nātikrāmanti bhūmidam |
55 | bhartur niḥśreyase yuktās tyaktātmāno raṇe hatāḥ
brahmalokagatāḥ śūrā nātikrāmanti bhūmidam |
56 | pañca pūrvādipuruṣāḥ ṣaṭ ca ye vasudhāṃ gatāḥ
ekādaśa dadad bhūmiṃ paritrātīha mānavaḥ |
57 | ratnopakīrṇāṃ vasudhāṃ yo dadāti puraṃdara
sa muktaḥ sarvakaluṣaiḥ svargaloke mahīyate |
58 | mahīṃ sphītāṃ dadad rājā sarvakāmaguṇānvitām
rājādhirājo bhavati tad dhi dānam anuttamam |
59 | sarvakāmasamāyuktāṃ kāśyapīṃ yaḥ prayacchati
sarvabhūtāni manyante māṃ dadātīti vāsava |
60 | sarvakāmadughāṃ dhenuṃ sarvakāmapurogamām
dadāti yaḥ sahasrākṣa sa svargaṃ yāti mānavaḥ |
61 | madhusarpiḥpravāhinyaḥ payodadhivahās tathā
saritas tarpayantīha surendra vasudhāpradam |
62 | bhūmipradānān nṛpatir mucyate rājakilbiṣāt
na hi bhūmipradānena dānam anyad viśiṣyate |
63 | dadāti yaḥ samudrāntāṃ pṛthivīṃ śastranirjitām
taṃ janāḥ kathayantīha yāvad dharati gaur iyam |
64 | puṇyām ṛddharasāṃ bhūmiṃ yo dadāti puraṃdara
na tasya lokāḥ kṣīyante bhūmidānaguṇārjitāḥ |
65 | sarvathā pārthiveneha satataṃ bhūtim icchatā
bhūr deyā vidhivac chakra pātre sukham abhīpsatā |
66 | api kṛtvā naraḥ pāpaṃ bhūmiṃ dattvā dvijātaye
samutsṛjati tat pāpaṃ jīrṇāṃ tvacam ivoragaḥ |
67 | sāgarān saritaḥ śailān kānanāni ca sarvaśaḥ
sarvam etan naraḥ śakra dadāti vasudhāṃ dadat |
68 | taḍāgāny udapānāni srotāṃsi ca sarāṃsi ca
snehān sarvarasāṃś caiva dadāti vasudhāṃ dadat |
69 | oṣadhīḥ kṣīrasaṃpannā nagān puṣpaphalānvitān
kānanopalaśailāṃś ca dadāti vasudhāṃ dadat |
70 | agniṣṭomaprabhṛtibhir iṣṭvā ca svāptadakṣiṇaiḥ
na tat phalam avāpnoti bhūmidānād yad aśnute |
71 | dātā daśānugṛhṇāti daśa hanti tathā kṣipan
pūrvadattāṃ haran bhūmiṃ narakāyopagacchati |
72 | na dadāti pratiśrutya dattvā vā harate tu yaḥ
sa baddho vāruṇaiḥ pāśais tapyate mṛtyuśāsanāt |
73 | āhitāgniṃ sadāyajñaṃ kṛśabhṛtyaṃ priyātithim
ye bharanti dvijaśreṣṭhaṃ nopasarpanti te yamam |
74 | brāhmaṇeṣv ṛṇabhūtaṃ syāt pārthivasya puraṃdara
itareṣāṃ tu varṇānāṃ tārayet kṛśadurbalān |
75 | nācchindyāt sparśitāṃ bhūmiṃ pareṇa tridaśādhipa
brāhmaṇāya suraśreṣṭha kṛśabhṛtyāya kaś cana |
76 | athāśru patitaṃ teṣāṃ dīnānām avasīdatām
brāhmaṇānāṃ hṛte kṣetre hanyāt tripuruṣaṃ kulam |
77 | bhūmipālaṃ cyutaṃ rāṣṭrād yas tu saṃsthāpayet punaḥ
tasya vāsaḥ sahasrākṣa nākapṛṣṭhe mahīyate |
78 | ikṣubhiḥ saṃtatāṃ bhūmiṃ yavagodhūmasaṃkulām
gośvavāhanasaṃpūrṇāṃ bāhuvīryasamārjitām |
79 | nidhigarbhāṃ dadad bhūmiṃ sarvaratnaparicchadām
akṣayāṃl labhate lokān bhūmisatraṃ hi tasya tat |
80 | vidhūya kaluṣaṃ sarvaṃ virajāḥ saṃmataḥ satām
loke mahīyate sadbhir yo dadāti vasuṃdharām |
81 | yathāpsu patitaḥ śakra tailabindur visarpati
tathā bhūmikṛtaṃ dānaṃ sasye sasye visarpati |
82 | ye raṇāgre mahīpālāḥ śūrāḥ samitiśobhanāḥ
vadhyante 'bhimukhāḥ śakra brahmalokaṃ vrajanti te |
83 | nṛtyagītaparā nāryo divyamālyavibhūṣitāḥ
upatiṣṭhanti devendra sadā bhūmipradaṃ divi |
84 | modate ca sukhaṃ svarge devagandharvapūjitaḥ
yo dadāti mahīṃ samyag vidhineha dvijātaye |
85 | śatam apsarasaś caiva divyamālyavibhūṣitāḥ
upatiṣṭhanti devendra sadā bhūmipradaṃ naram |
86 | śaṅkhaṃ bhadrāsanaṃ chatraṃ varāśvā varavāraṇāḥ
bhūmipradānāt puṣpāṇi hiraṇyanicayās tathā |
87 | ājñā sadāpratihatā jayaśabdo bhavaty atha
bhūmidānasya puṣpāṇi phalaṃ svargaḥ puraṃdara |
88 | hiraṇyapuṣpāś cauṣadhyaḥ kuśakāñcanaśāḍvalāḥ
amṛtaprasavāṃ bhūmiṃ prāpnoti puruṣo dadat |
89 | nāsti bhūmisamaṃ dānaṃ nāsti mātṛsamo guruḥ
nāsti satyasamo dharmo nāsti dānasamo nidhiḥ |
90 | etad āṅgirasāc chrutvā vāsavo vasudhām imām
vasuratnasamākīrṇāṃ dadāv āṅgirase tadā |
91 | ya imaṃ śrāvayec chrāddhe bhūmidānasya saṃstavam
na tasya rakṣasāṃ bhāgo nāsurāṇāṃ bhavaty uta |
92 | akṣayaṃ ca bhaved dattaṃ pitṛbhyas tan na saṃśayaḥ
tasmāc chrāddheṣv idaṃ vipro bhuñjataḥ śrāvayed dvijān |
93 | ity etat sarvadānānāṃ śreṣṭham uktaṃ tavānagha
mayā bharataśārdūla kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi |