Book 13 Chapter 53 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | tasminn antarhite vipre rājā kim akarot tadā
bhāryā cāsya mahābhāgā tan me brūhi pitāmaha |
2 | bhīṣma uvāca |
2 | adṛṣṭvā sa mahīpālas tam ṛṣiṃ saha bhāryayā
pariśrānto nivavṛte vrīḍito naṣṭacetanaḥ |
3 | sa praviśya purīṃ dīno nābhyabhāṣata kiṃ cana
tad eva cintayām āsa cyavanasya viceṣṭitam |
4 | atha śūnyena manasā praviveśa gṛhaṃ nṛpaḥ
dadarśa śayane tasmiñ śayānaṃ bhṛgunandanam |
5 | vismitau tau tu dṛṣṭvā taṃ tad āścaryaṃ vicintya ca
darśanāt tasya ca muner viśrāntau saṃbabhūvatuḥ |
6 | yathāsthānaṃ tu tau sthitvā bhūyas taṃ saṃvavāhatuḥ
athāpareṇa pārśvena suṣvāpa sa mahāmuniḥ |
7 | tenaiva ca sa kālena pratyabudhyata vīryavān
na ca tau cakratuḥ kiṃ cid vikāraṃ bhayaśaṅkitau |
8 | pratibuddhas tu sa munis tau provāca viśāṃ pate
tailābhyaṅgo dīyatāṃ me snāsye 'ham iti bhārata |
9 | tatheti tau pratiśrutya kṣudhitau śramakarśitau
śatapākena tailena mahārheṇopatasthatuḥ |
10 | tataḥ sukhāsīnam ṛṣiṃ vāgyatau saṃvavāhatuḥ
na ca paryāptam ity āha bhārgavaḥ sumahātapāḥ |
11 | yadā tau nirvikārau tu lakṣayām āsa bhārgavaḥ
tata utthāya sahasā snānaśālāṃ viveśa ha kḷptam eva tu tatrāsīt snānīyaṃ pārthivocitam |
12 | asatkṛtya tu tat sarvaṃ tatraivāntaradhīyata
sa muniḥ punar evātha nṛpateḥ paśyatas tadā nāsūyāṃ cakratus tau ca daṃpatī bharatarṣabha |
13 | atha snātaḥ sa bhagavān siṃhāsanagataḥ prabhuḥ
darśayām āsa kuśikaṃ sabhāryaṃ bhṛgunandanaḥ |
14 | saṃhṛṣṭavadano rājā sabhāryaḥ kuśiko munim
siddham annam iti prahvo nirvikāro nyavedayat |
15 | ānīyatām iti munis taṃ covāca narādhipam
rājā ca samupājahre tadannaṃ saha bhāryayā |
16 | māṃsaprakārān vividhāñ śākāni vividhāni ca
vesavāravikārāṃś ca pānakāni laghūni ca |
17 | rasālāpūpakāṃś citrān modakān atha ṣāḍavān
rasān nānāprakārāṃś ca vanyaṃ ca munibhojanam |
18 | phalāni ca vicitrāṇi tathā bhojyāni bhūriśaḥ
badareṅgudakāśmaryabhallātakavaṭāni ca |
19 | gṛhasthānāṃ ca yad bhojyaṃ yac cāpi vanavāsinām
sarvam āhārayām āsa rājā śāpabhayān muneḥ |
20 | atha sarvam upanyastam agrataś cyavanasya tat
tataḥ sarvaṃ samānīya tac ca śayyāsanaṃ muniḥ |
21 | vastraiḥ śubhair avacchādya bhojanopaskaraiḥ saha
sarvam ādīpayām āsa cyavano bhṛgunandanaḥ |
22 | na ca tau cakratuḥ kopaṃ daṃpatī sumahāvratau
tayoḥ saṃprekṣator eva punar antarhito 'bhavat |
23 | tatraiva ca sa rājarṣis tasthau tāṃ rajanīṃ tadā
sabhāryo vāgyataḥ śrīmān na ca taṃ kopa āviśat |
24 | nityaṃ saṃskṛtam annaṃ tu vividhaṃ rājaveśmani
śayanāni ca mukhyāni pariṣekāś ca puṣkalāḥ |
25 | vastraṃ ca vividhākāram abhavat samupārjitam
na śaśāka tato draṣṭum antaraṃ cyavanas tadā |
26 | punar eva ca viprarṣiḥ provāca kuśikaṃ nṛpam
sabhāryo māṃ rathenāśu vaha yatra bravīmy aham |
27 | tatheti ca prāha nṛpo nirviśaṅkas tapodhanam
krīḍāratho 'stu bhagavann uta sāṃgrāmiko rathaḥ |
28 | ity uktaḥ sa munis tena rājñā hṛṣṭena tad vacaḥ
cyavanaḥ pratyuvācedaṃ hṛṣṭaḥ parapuraṃjayam |
29 | sajjīkuru rathaṃ kṣipraṃ yas te sāṃgrāmiko mataḥ
sāyudhaḥ sapatākaś ca saśaktiḥ kaṇayaṣṭimān |
30 | kiṅkiṇīśatanirghoṣo yuktas tomarakalpanaiḥ
gadākhaḍganibaddhaś ca parameṣuśatānvitaḥ |
31 | tataḥ sa taṃ tathety uktvā kalpayitvā mahāratham
bhāryāṃ vāme dhuri tadā cātmānaṃ dakṣiṇe tathā |
32 | tridaṃṣṭraṃ vajrasūcyagraṃ pratodaṃ tatra cādadhat
sarvam etat tato dattvā nṛpo vākyam athābravīt |
33 | bhagavan kva ratho yātu bravītu bhṛgunandanaḥ
yatra vakṣyasi viprarṣe tatra yāsyati te rathaḥ |
34 | evam uktas tu bhagavān pratyuvācātha taṃ nṛpam
itaḥprabhṛti yātavyaṃ padakaṃ padakaṃ śanaiḥ |
35 | śramo mama yathā na syāt tathā me chandacāriṇau
sukhaṃ caivāsmi voḍhavyo janaḥ sarvaś ca paśyatu |
36 | notsāryaḥ pathikaḥ kaś cit tebhyo dāsyāmy ahaṃ vasu
brāhmaṇebhyaś ca ye kāmān arthayiṣyanti māṃ pathi |
37 | sarvaṃ dāsyāmy aśeṣeṇa dhanaṃ ratnāni caiva hi
kriyatāṃ nikhilenaitan mā vicāraya pārthiva |
38 | tasya tad vacanaṃ śrutvā rājā bhṛtyān athābravīt
yad yad brūyān munis tat tat sarvaṃ deyam aśaṅkitaiḥ |
39 | tato ratnāny anekāni striyo yugyam ajāvikam
kṛtākṛtaṃ ca kanakaṃ gajendrāś cācalopamāḥ |
40 | anvagacchanta tam ṛṣiṃ rājāmātyāś ca sarvaśaḥ
hāhābhūtaṃ ca tat sarvam āsīn nagaram ārtimat |
41 | tau tīkṣṇāgreṇa sahasā pratodena pracoditau
pṛṣṭhe viddhau kaṭe caiva nirvikārau tam ūhatuḥ |
42 | vepamānau virāhārau pañcāśad rātrakarśitau
kathaṃ cid ūhatur vīrau daṃpatī taṃ rathottamam |
43 | bahuśo bhṛśaviddhau tau kṣaramāṇau kṣatodbhavam
dadṛśāte mahārāja puṣpitāv iva kiṃśukau |
44 | tau dṛṣṭvā pauravargas tu bhṛśaṃ śokaparāyaṇaḥ
abhiśāpabhayāt trasto na ca kiṃ cid uvāca ha |
45 | dvandvaśaś cābruvan sarve paśyadhvaṃ tapaso balam
kruddhā api muniśreṣṭhaṃ vīkṣituṃ naiva śaknumaḥ |
46 | aho bhagavato vīryaṃ maharṣer bhāvitātmanaḥ
rājñaś cāpi sabhāryasya dhairyaṃ paśyata yādṛśam |
47 | śrāntāv api hi kṛcchreṇa ratham etaṃ samūhatuḥ
na caitayor vikāraṃ vai dadarśa bhṛgunandanaḥ |
48 | bhīṣma uvāca |
48 | tataḥ sa nirvikārau tau dṛṣṭvā bhṛgukulodvahaḥ
vasu viśrāṇayām āsa yathā vaiśravaṇas tathā |
49 | tatrāpi rājā prītātmā yathājñaptam athākarot
tato 'sya bhagavān prīto babhūva munisattamaḥ |
50 | avatīrya rathaśreṣṭhād daṃpatī tau mumoca ha
vimocya caitau vidhivat tato vākyam uvāca ha |
51 | snigdhagambhīrayā vācā bhārgavaḥ suprasannayā
dadāni vāṃ varaṃ śreṣṭhaṃ tad brūtām iti bhārata |
52 | sukumārau ca tau vidvān karābhyāṃ munisattamaḥ
pasparśāmṛtakalpābhyāṃ snehād bharatasattama |
53 | athābravīn nṛpo vākyaṃ śramo nāsty āvayor iha
viśrāntau svaḥ prabhāvāt te dhyānenaiveti bhārgava |
54 | atha tau bhagavān prāha prahṛṣṭaś cyavanas tadā
na vṛthā vyāhṛtaṃ pūrvaṃ yan mayā tad bhaviṣyati |
55 | ramaṇīyaḥ samuddeśo gaṅgātīram idaṃ śubham
kaṃ cit kālaṃ vrataparo nivatsyāmīha pārthiva |
56 | gamyatāṃ svapuraṃ putra viśrāntaḥ punar eṣyasi
ihasthaṃ māṃ sabhāryas tvaṃ draṣṭāsi śvo narādhipa |
57 | na ca manyus tvayā kāryaḥ śreyas te samupasthitam
yat kāṅkṣitaṃ hṛdisthaṃ te tat sarvaṃ saṃbhaviṣyati |
58 | ity evam uktaḥ kuśikaḥ prahṛṣṭenāntarātmanā
provāca muniśārdūlam idaṃ vacanam arthavat |
59 | na me manyur mahābhāga pūto 'smi bhagavaṃs tvayā
saṃvṛttau yauvanasthau svo vapuṣmantau balānvitau |
60 | pratodena vraṇā ye me sabhāryasya kṛtās tvayā
tān na paśyāmi gātreṣu svastho 'smi saha bhāryayā |
61 | imāṃ ca devīṃ paśyāmi mune divyāpsaropamām
śriyā paramayā yuktāṃ yathādṛṣṭāṃ mayā purā |
62 | tava prasādāt saṃvṛttam idaṃ sarvaṃ mahāmune
naitac citraṃ tu bhagavaṃs tvayi satyaparākrama |
63 | ity uktaḥ pratyuvācedaṃ cyavanaḥ kuśikaṃ tadā
āgacchethāḥ sabhāryaś ca tvam iheti narādhipa |
64 | ity uktaḥ samanujñāto rājarṣir abhivādya tam
prayayau vapuṣā yukto nagaraṃ devarājavat |
65 | tata enam upājagmur amātyāḥ sapurohitāḥ
balasthā gaṇikāyuktāḥ sarvāḥ prakṛtayas tathā |
66 | tair vṛtaḥ kuśiko rājā śriyā paramayā jvalan
praviveśa puraṃ hṛṣṭaḥ pūjyamāno 'tha bandibhiḥ |
67 | tataḥ praviśya nagaraṃ kṛtvā sarvāhṇikakriyāḥ
bhuktvā sabhāryo rajanīm uvāsa sa mahīpatiḥ |
68 | tatas tu tau navam abhivīkṣya yauvanaṃ; parasparaṃ vigatajarāv ivāmarau
nanandatuḥ śayanagatau vapurdharau; śriyā yutau dvijavaradattayā tayā |
69 | sa cāpy ṛṣir bhṛgukulakīrtivardhanas; tapodhano vanam abhirāmam ṛddhimat
manīṣayā bahuvidharatnabhūṣitaṃ; sasarja yan nāsti śatakrator api |