Book 13 Chapter 52 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | saṃśayo me mahāprājña sumahān sāgaropamaḥ
tan me śṛṇu mahābāho śrutvā cākhyātum arhasi |
2 | kautūhalaṃ me sumahaj jāmadagnyaṃ prati prabho
rāmaṃ dharmabhṛtāṃ śreṣṭhaṃ tan me vyākhyātum arhasi |
3 | katham eṣa samutpanno rāmaḥ satyaparākramaḥ
kathaṃ brahmarṣivaṃśe ca kṣatradharmā vyajāyata |
4 | tad asya saṃbhavaṃ rājan nikhilenānukīrtaya
kauśikāc ca kathaṃ vaṃśāt kṣatrād vai brāhmaṇo 'bhavat |
5 | aho prabhāvaḥ sumahān āsīd vai sumahātmanoḥ
rāmasya ca naravyāghra viśvāmitrasya caiva ha |
6 | kathaṃ putrān atikramya teṣāṃ naptṛṣv athābhavat
eṣa doṣaḥ sutān hitvā tan me vyākhyātum arhasi |
7 | bhīṣma uvāca |
7 | atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
cyavanasya ca saṃvādaṃ kuśikasya ca bhārata |
8 | etaṃ doṣaṃ purā dṛṣṭvā bhārgavaś cyavanas tadā
āgāminaṃ mahābuddhiḥ svavaṃśe munipuṃgavaḥ |
9 | saṃcintya manasā sarvaṃ guṇadoṣabalābalam
dagdhukāmaḥ kulaṃ sarvaṃ kuśikānāṃ tapodhanaḥ |
10 | cyavanas tam anuprāpya kuśikaṃ vākyam abravīt
vastum icchā samutpannā tvayā saha mamānagha |
11 | kuśika uvāca |
11 | bhagavan sahadharmo 'yaṃ paṇḍitair iha dhāryate
pradānakāle kanyānām ucyate ca sadā budhaiḥ |
12 | yat tu tāvad atikrāntaṃ dharmadvāraṃ tapodhana
tat kāryaṃ prakariṣyāmi tad anujñātum arhasi |
13 | bhīṣma uvāca |
13 | athāsanam upādāya cyavanasya mahāmuneḥ
kuśiko bhāryayā sārdham ājagāma yato muniḥ |
14 | pragṛhya rājā bhṛṅgāraṃ pādyam asmai nyavedayat
kārayām āsa sarvāś ca kriyās tasya mahātmanaḥ |
15 | tataḥ sa rājā cyavanaṃ madhuparkaṃ yathāvidhi
pratyagrāhayad avyagro mahātmā niyatavrataḥ |
16 | satkṛtya sa tathā vipram idaṃ vacanam abravīt
bhagavan paravantau svo brūhi kiṃ karavāvahe |
17 | yadi rājyaṃ yadi dhanaṃ yadi gāḥ saṃśitavrata
yajñadānāni ca tathā brūhi sarvaṃ dadāmi te |
18 | idaṃ gṛham idaṃ rājyam idaṃ dharmāsanaṃ ca te
rājā tvam asi śādhy urvīṃ bhṛtyo 'haṃ paravāṃs tvayi |
19 | evam ukte tato vākye cyavano bhārgavas tadā
kuśikaṃ pratyuvācedaṃ mudā paramayā yutaḥ |
20 | na rājyaṃ kāmaye rājan na dhanaṃ na ca yoṣitaḥ
na ca gā na ca te deśān na yajñāñ śrūyatām idam |
21 | niyamaṃ kaṃ cid ārapsye yuvayor yadi rocate
paricaryo 'smi yat tābhyāṃ yuvābhyām aviśaṅkayā |
22 | evam ukte tadā tena daṃpatī tau jaharṣatuḥ
pratyabrūtāṃ ca tam ṛṣim evam astv iti bhārata |
23 | atha taṃ kuśiko hṛṣṭaḥ prāveśayad anuttamam
gṛhoddeśaṃ tatas tatra darśanīyam adarśayat |
24 | iyaṃ śayyā bhagavato yathākāmam ihoṣyatām
prayatiṣyāvahe prītim āhartuṃ te tapodhana |
25 | atha sūryo 'ticakrāma teṣāṃ saṃvadatāṃ tathā
atharṣiś codayām āsa pānam annaṃ tathaiva ca |
26 | tam apṛcchat tato rājā kuśikaḥ praṇatas tadā
kim annajātam iṣṭaṃ te kim upasthāpayāmy aham |
27 | tataḥ sa parayā prītyā pratyuvāca janādhipam
aupapattikam āhāraṃ prayacchasveti bhārata |
28 | tad vacaḥ pūjayitvā tu tathety āha sa pārthivaḥ
yathopapannaṃ cāhāraṃ tasmai prādāj janādhipaḥ |
29 | tataḥ sa bhagavān bhuktvā daṃpatī prāha dharmavit
svaptum icchāmy ahaṃ nidrā bādhate mām iti prabho |
30 | tataḥ śayyāgṛhaṃ prāpya bhagavān ṛṣisattamaḥ
saṃviveśa narendras tu sapatnīkaḥ sthito 'bhavat |
31 | na prabodhyo 'smi saṃsupta ity uvācātha bhārgavaḥ
saṃvāhitavyau pādau me jāgartavyaṃ ca vāṃ niśi |
32 | aviśaṅkaś ca kuśikas tathety āha sa dharmavit
na prabodhayatāṃ taṃ ca tau tadā rajanīkṣaye |
33 | yathādeśaṃ maharṣes tu śuśrūṣāparamau tadā
babhūvatur mahārāja prayatāv atha daṃpatī |
34 | tataḥ sa bhagavān vipraḥ samādiśya narādhipam
suṣvāpaikena pārśvena divasān ekaviṃśatim |
35 | sa tu rājā nirāhāraḥ sabhāryaḥ kurunandana
paryupāsata taṃ hṛṣṭaś cyavanārādhane rataḥ |
36 | bhārgavas tu samuttasthau svayam eva tapodhanaḥ
akiṃcid uktvā tu gṛhān niścakrāma mahātapāḥ |
37 | tam anvagacchatāṃ tau tu kṣudhitau śramakarśitau
bhāryāpatī muniśreṣṭho na ca tāv avalokayat |
38 | tayos tu prekṣator eva bhārgavāṇāṃ kulodvahaḥ
antarhito 'bhūd rājendra tato rājāpatat kṣitau |
39 | sa muhūrtaṃ samāśvasya saha devyā mahādyutiḥ
punar anveṣaṇe yatnam akarot paramaṃ tadā |