Book 13 Chapter 51 | |
1 | bhīṣma uvāca |
1 | nahuṣas tu tataḥ śrutvā cyavanaṃ taṃ tathāgatam
tvaritaḥ prayayau tatra sahāmātyapurohitaḥ |
2 | śaucaṃ kṛtvā yathānyāyaṃ prāñjaliḥ prayato nṛpaḥ
ātmānam ācacakṣe ca cyavanāya mahātmane |
3 | arcayām āsa taṃ cāpi tasya rājñaḥ purohitaḥ
satyavrataṃ mahābhāgaṃ devakalpaṃ viśāṃ pate |
4 | nahuṣa uvāca |
4 | karavāṇi priyaṃ kiṃ te tan me vyākhyātum arhasi
sarvaṃ kartāsmi bhagavan yady api syāt suduṣkaram |
5 | cyavana uvāca |
5 | śrameṇa mahatā yuktāḥ kaivartā matsyajīvinaḥ
mama mūlyaṃ prayacchaibhyo matsyānāṃ vikrayaiḥ saha |
6 | nahuṣa uvāca |
6 | sahasraṃ dīyatāṃ mūlyaṃ niṣādebhyaḥ purohita
niṣkrayārthaṃ bhagavato yathāha bhṛgunandanaḥ |
7 | cyavana uvāca |
7 | sahasraṃ nāham arhāmi kiṃ vā tvaṃ manyase nṛpa
sadṛśaṃ dīyatāṃ mūlyaṃ svabuddhyā niścayaṃ kuru |
8 | nahuṣa uvāca |
8 | sahasrāṇāṃ śataṃ kṣipraṃ niṣādebhyaḥ pradīyatām
syād etat tu bhaven mūlyaṃ kiṃ vānyan manyate bhavān |
9 | cyavana uvāca |
9 | nāhaṃ śatasahasreṇa nimeyaḥ pārthivarṣabha
dīyatāṃ sadṛśaṃ mūlyam amātyaiḥ saha cintaya |
10 | nahuṣa uvāca |
10 | koṭiḥ pradīyatāṃ mūlyaṃ niṣādebhyaḥ purohita
yad etad api naupamyam ato bhūyaḥ pradīyatām |
11 | cyavana uvāca |
11 | rājan nārhāmy ahaṃ koṭiṃ bhūyo vāpi mahādyute
sadṛśaṃ dīyatāṃ mūlyaṃ brāhmaṇaiḥ saha cintaya |
12 | nahuṣa uvāca |
12 | ardharājyaṃ samagraṃ vā niṣādebhyaḥ pradīyatām
etan mūlyam ahaṃ manye kiṃ vānyan manyase dvija |
13 | cyavana uvāca |
13 | ardharājyaṃ samagraṃ vā nāham arhāmi pārthiva
sadṛśaṃ dīyatāṃ mūlyam ṛṣibhiḥ saha cintyatām |
14 | bhīṣma uvāca |
14 | maharṣer vacanaṃ śrutvā nahuṣo duḥkhakarśitaḥ
sa cintayām āsa tadā sahāmātyapurohitaḥ |
15 | tatra tv anyo vanacaraḥ kaś cin mūlaphalāśanaḥ
nahuṣasya samīpastho gavijāto 'bhavan muniḥ |
16 | sa samābhāṣya rājānam abravīd dvijasattamaḥ
toṣayiṣyāmy ahaṃ vipraṃ yathā tuṣṭo bhaviṣyati |
17 | nāhaṃ mithyāvaco brūyāṃ svaireṣv api kuto 'nyathā
bhavato yad ahaṃ brūyāṃ tat kāryam aviśaṅkayā |
18 | nahuṣa uvāca |
18 | bravītu bhagavān mūlyaṃ maharṣeḥ sadṛśaṃ bhṛgoḥ
paritrāyasva mām asmād viṣayaṃ ca kulaṃ ca me |
19 | hanyād dhi bhagavān kruddhas trailokyam api kevalam
kiṃ punar māṃ tapohīnaṃ bāhuvīryaparāyaṇam |
20 | agādhe 'mbhasi magnasya sāmātyasya sahartvijaḥ
plavo bhava maharṣe tvaṃ kuru mūlyaviniścayam |
21 | bhīṣma uvāca |
21 | nahuṣasya vacaḥ śrutvā gavijātaḥ pratāpavān
uvāca harṣayan sarvān amātyān pārthivaṃ ca tam |
22 | anargheyā mahārāja dvijā varṇamahattamāḥ
gāvaś ca pṛthivīpāla gaur mūlyaṃ parikalpyatām |
23 | nahuṣas tu tataḥ śrutvā maharṣer vacanaṃ nṛpa
harṣeṇa mahatā yuktaḥ sahāmātyapurohitaḥ |
24 | abhigamya bhṛgoḥ putraṃ cyavanaṃ saṃśitavratam
idaṃ provāca nṛpate vācā saṃtarpayann iva |
25 | uttiṣṭhottiṣṭha viprarṣe gavā krīto 'si bhārgava
etan mūlyam ahaṃ manye tava dharmabhṛtāṃ vara |
26 | cyavana uvāca |
26 | uttiṣṭhāmy eṣa rājendra samyak krīto 'smi te 'nagha
gobhis tulyaṃ na paśyāmi dhanaṃ kiṃ cid ihācyuta |
27 | kīrtanaṃ śravaṇaṃ dānaṃ darśanaṃ cāpi pārthiva
gavāṃ praśasyate vīra sarvapāpaharaṃ śivam |
28 | gāvo lakṣmyāḥ sadā mūlaṃ goṣu pāpmā na vidyate
annam eva sadā gāvo devānāṃ paramaṃ haviḥ |
29 | svāhākāravaṣaṭkārau goṣu nityaṃ pratiṣṭhitau
gāvo yajñapraṇetryo vai tathā yajñasya tā mukham |
30 | amṛtaṃ hy akṣayaṃ divyaṃ kṣaranti ca vahanti ca
amṛtāyatanaṃ caitāḥ sarvalokanamaskṛtāḥ |
31 | tejasā vapuṣā caiva gāvo vahnisamā bhuvi
gāvo hi sumahat tejaḥ prāṇināṃ ca sukhapradāḥ |
32 | niviṣṭaṃ gokulaṃ yatra śvāsaṃ muñcati nirbhayam
virājayati taṃ deśaṃ pāpmānaṃ cāpakarṣati |
33 | gāvaḥ svargasya sopānaṃ gāvaḥ svarge 'pi pūjitāḥ
gāvaḥ kāmadughā devyo nānyat kiṃ cit paraṃ smṛtam |
34 | ity etad goṣu me proktaṃ māhātmyaṃ pārthivarṣabha
guṇaikadeśavacanaṃ śakyaṃ pārāyaṇaṃ na tu |
35 | niṣādā ūcuḥ |
35 | darśanaṃ kathanaṃ caiva sahāsmābhiḥ kṛtaṃ mune
satāṃ saptapadaṃ mitraṃ prasādaṃ naḥ kuru prabho |
36 | havīṃṣi sarvāṇi yathā hy upabhuṅkte hutāśanaḥ
evaṃ tvam api dharmātman puruṣāgniḥ pratāpavān |
37 | prasādayāmahe vidvan bhavantaṃ praṇatā vayam
anugrahārtham asmākam iyaṃ gauḥ pratigṛhyatām |
38 | cyavana uvāca |
38 | kṛpaṇasya ca yac cakṣur muner āśīviṣasya ca
naraṃ samūlaṃ dahati kakṣam agnir iva jvalan |
39 | pratigṛhṇāmi vo dhenuṃ kaivartā muktakilbiṣāḥ
divaṃ gacchata vai kṣipraṃ matsyair jāloddhṛtaiḥ saha |
40 | bhīṣma uvāca |
40 | tatas tasya prasādāt te maharṣer bhāvitātmanaḥ
niṣādās tena vākyena saha matsyair divaṃ yayuḥ |
41 | tataḥ sa rājā nahuṣo vismitaḥ prekṣya dhīvarān
ārohamāṇāṃs tridivaṃ matsyāṃś ca bharatarṣabha |
42 | tatas tau gavijaś caiva cyavanaś ca bhṛgūdvahaḥ
varābhyām anurūpābhyāṃ chandayām āsatur nṛpam |
43 | tato rājā mahāvīryo nahuṣaḥ pṛthivīpatiḥ
param ity abravīt prītas tadā bharatasattama |
44 | tato jagrāha dharme sa sthitim indranibho nṛpaḥ
tatheti coditaḥ prītas tāv ṛṣī pratyapūjayat |
45 | samāptadīkṣaś cyavanas tato 'gacchat svam āśramam
gavijaś ca mahātejāḥ svam āśramapadaṃ yayau |
46 | niṣādāś ca divaṃ jagmus te ca matsyā janādhipa
nahuṣo 'pi varaṃ labdhvā praviveśa puraṃ svakam |
47 | etat te kathitaṃ tāta yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi
darśane yādṛśaḥ snehaḥ saṃvāse ca yudhiṣṭhira |
48 | mahābhāgyaṃ gavāṃ caiva tathā dharmaviniścayam
kiṃ bhūyaḥ kathyatāṃ vīra kiṃ te hṛdi vivakṣitam |