Book 13 Chapter 49 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | brūhi putrān kuruśreṣṭha varṇānāṃ tvaṃ pṛthak pṛthak
kīdṛśyāṃ kīdṛśāś cāpi putrāḥ kasya ca ke ca te |
2 | vipravādāḥ subahuśaḥ śrūyante putrakāritāḥ
atra no muhyatāṃ rājan saṃśayaṃ chettum arhasi |
3 | bhīṣma uvāca |
3 | ātmā putras tu vijñeyas tasyānantarajaś ca yaḥ
niyuktajaś ca vijñeyaḥ sutaḥ prasṛtajas tathā |
4 | patitasya ca bhāryāyāṃ bhartrā susamavetayā
tathā dattakṛtau putrāv adhyūḍhaś ca tathāparaḥ |
5 | ṣaḍ apadhvaṃsajāś cāpi kānīnāpasadās tathā
ity ete te samākhyātās tān vijānīhi bhārata |
6 | yudhiṣṭhira uvāca |
6 | ṣaḍ apadhvaṃsajāḥ ke syuḥ ke vāpy apasadās tathā
etat sarvaṃ yathātattvaṃ vyākhyātuṃ me tvam arhasi |
7 | bhīṣma uvāca |
7 | triṣu varṇeṣu ye putrā brāhmaṇasya yudhiṣṭhira
varṇayoś ca dvayoḥ syātāṃ yau rājanyasya bhārata |
8 | eko dvivarṇa evātha tathātraivopalakṣitaḥ
ṣaḍ apadhvaṃsajās te hi tathaivāpasadāñ śṛṇu |
9 | caṇḍālo vrātyavenau ca brāhmaṇyāṃ kṣatriyāsu ca
vaiśyāyāṃ caiva śūdrasya lakṣyante 'pasadās trayaḥ |
10 | māgadho vāmakaś caiva dvau vaiśyasyopalakṣitau
brāhmaṇyāṃ kṣatriyāyāṃ ca kṣatriyasyaika eva tu |
11 | brāhmaṇyāṃ lakṣyate sūta ity ete 'pasadāḥ smṛtāḥ
putrareto na śakyaṃ hi mithyā kartuṃ narādhipa |
12 | yudhiṣṭhira uvāca |
12 | kṣetrajaṃ ke cid evāhuḥ sutaṃ ke cit tu śukrajam
tulyāv etau sutau kasya tan me brūhi pitāmaha |
13 | bhīṣma uvāca |
13 | retajo vā bhavet putras tyakto vā kṣetrajo bhavet
adhyūḍhaḥ samayaṃ bhittvety etad eva nibodha me |
14 | yudhiṣṭhira uvāca |
14 | retojaṃ vidma vai putraṃ kṣetrajasyāgamaḥ katham
adhyūḍhaṃ vidma vai putraṃ hitvā ca samayaṃ katham |
15 | bhīṣma uvāca |
15 | ātmajaṃ putram utpādya yas tyajet kāraṇāntare
na tatra kāraṇaṃ retaḥ sa kṣetrasvāmino bhavet |
16 | putrakāmo hi putrārthe yāṃ vṛṇīte viśāṃ pate
tatra kṣetraṃ pramāṇaṃ syān na vai tatrātmajaḥ sutaḥ |
17 | anyatra kṣetrajaḥ putro lakṣyate bharatarṣabha
na hy ātmā śakyate hantuṃ dṛṣṭāntopagato hy asau |
18 | kaś cic ca kṛtakaḥ putraḥ saṃgrahād eva lakṣyate
na tatra retaḥ kṣetraṃ vā pramāṇaṃ syād yudhiṣṭhira |
19 | yudhiṣṭhira uvāca |
19 | kīdṛśaḥ kṛtakaḥ putraḥ saṃgrahād eva lakṣyate
śukraṃ kṣetraṃ pramāṇaṃ vā yatra lakṣyeta bhārata |
20 | bhīṣma uvāca |
20 | mātāpitṛbhyāṃ saṃtyaktaṃ pathi yaṃ tu pralakṣayet
na cāsya mātāpitarau jñāyete sa hi kṛtrimaḥ |
21 | asvāmikasya svāmitvaṃ yasmin saṃpratilakṣayet
savarṇas taṃ ca poṣeta savarṇas tasya jāyate |
22 | yudhiṣṭhira uvāca |
22 | katham asya prayoktavyaḥ saṃskāraḥ kasya vā katham
deyā kanyā kathaṃ ceti tan me brūhi pitāmaha |
23 | bhīṣma uvāca |
23 | ātmavat tasya kurvīta saṃskāraṃ svāmivat tathā |
24 | tyakto mātāpitṛbhyāṃ yaḥ savarṇaṃ pratipadyate
tad gotravarṇatas tasya kuryāt saṃskāram acyuta |
25 | atha deyā tu kanyā syāt tadvarṇena yudhiṣṭhira
saṃskartuṃ mātṛgotraṃ ca mātṛvarṇaviniścaye |
26 | kānīnādhyūḍhajau cāpi vijñeyau putrakilbiṣau
tāv api svāv iva sutau saṃskāryāv iti niścayaḥ |
27 | kṣetrajo vāpy apasado ye 'dhyūḍhās teṣu cāpy atha
ātmavad vai prayuñjīran saṃskāraṃ brāhmaṇādayaḥ |
28 | dharmaśāstreṣu varṇānāṃ niścayo 'yaṃ pradṛśyate
etat te sarvam ākhyātaṃ kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi |