Book 13 Chapter 44 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | yan mūlaṃ sarvadharmāṇāṃ prajanasya gṛhasya ca
pitṛdevātithīnāṃ ca tan me brūhi pitāmaha |
2 | bhīṣma uvāca |
2 | ayaṃ hi sarvadharmāṇāṃ dharmaś cintyatamo mataḥ
kīdṛśāya pradeyā syāt kanyeti vasudhādhipa |
3 | śīlavṛtte samājñāya vidyāṃ yoniṃ ca karma ca
adbhir eva pradātavyā kanyā guṇavate vare brāhmaṇānāṃ satām eṣa dharmo nityaṃ yudhiṣṭhira |
4 | āvāhyam āvahed evaṃ yo dadyād anukūlataḥ
śiṣṭānāṃ kṣatriyāṇāṃ ca dharma eṣa sanātanaḥ |
5 | ātmābhipretam utsṛjya kanyābhipreta eva yaḥ
abhipretā ca yā yasya tasmai deyā yudhiṣṭhira gāndharvam iti taṃ dharmaṃ prāhur dharmavido janāḥ |
6 | dhanena bahunā krītvā saṃpralobhya ca bāndhavān
asurāṇāṃ nṛpaitaṃ vai dharmam āhur manīṣiṇaḥ |
7 | hatvā chittvā ca śīrṣāṇi rudatāṃ rudatīṃ gṛhāt
prasahya haraṇaṃ tāta rākṣasaṃ dharmalakṣaṇam |
8 | pañcānāṃ tu trayo dharmyā dvāv adharmyau yudhiṣṭhira
paiśāca āsuraś caiva na kartavyau kathaṃ cana |
9 | brāhmaḥ kṣātro 'tha gāndharva ete dharmyā nararṣabha
pṛthag vā yadi vā miśrāḥ kartavyā nātra saṃśayaḥ |
10 | tisro bhāryā brāhmaṇasya dve bhārye kṣatriyasya tu
vaiśyaḥ svajātiṃ vindeta tāsv apatyaṃ samaṃ bhavet |
11 | brāhmaṇī tu bhavej jyeṣṭhā kṣatriyā kṣatriyasya tu
ratyartham api śūdrā syān nety āhur apare janāḥ |
12 | apatyajanma śūdrāyāṃ na praśaṃsanti sādhavaḥ
śūdrāyāṃ janayan vipraḥ prāyaścittī vidhīyate |
13 | triṃśadvarṣo daśavarṣāṃ bhāryāṃ vindeta nagnikām
ekaviṃśativarṣo vā saptavarṣām avāpnuyāt |
14 | yasyās tu na bhaved bhrātā pitā vā bharatarṣabha
nopayaccheta tāṃ jātu putrikādharmiṇī hi sā |
15 | trīṇi varṣāṇy udīkṣeta kanyā ṛtumatī satī
caturthe tv atha saṃprāpte svayaṃ bhartāram arjayet |
16 | prajano hīyate tasyā ratiś ca bharatarṣabha
ato 'nyathā vartamānā bhaved vācyā prajāpateḥ |
17 | asapiṇḍā ca yā mātur asagotrā ca yā pituḥ
ity etām anugaccheta taṃ dharmaṃ manur abravīt |
18 | yudhiṣṭhira uvāca |
18 | śulkam anyena dattaṃ syād dadānīty āha cāparaḥ
balād anyaḥ prabhāṣeta dhanam anyaḥ pradarśayet |
19 | pāṇigrahītā tv anyaḥ syāt kasya kanyā pitāmaha
tattvaṃ jijñāsamānānāṃ cakṣur bhavatu no bhavān |
20 | bhīṣma uvāca |
20 | yat kiṃ cit karma mānuṣyaṃ saṃsthānāya prakṛṣyate
mantravan mantritaṃ tasya mṛṣāvādas tu pātakaḥ |
21 | bhāryāpatyṛtvigācāryāḥ śiṣyopādhyāya eva ca
mṛṣokte daṇḍam arhanti nety āhur apare janāḥ |
22 | na hy akāmena saṃvādaṃ manur evaṃ praśaṃsati
ayaśasyam adharmyaṃ ca yan mṛṣā dharmakopanam |
23 | naikāntadoṣa ekasmiṃs tad dānaṃ nopalabhyate
dharmato yāṃ prayacchanti yāṃ ca krīṇanti bhārata |
24 | bandhubhiḥ samanujñāto mantrahomau prayojayet
tathā sidhyanti te mantrā nādattāyāḥ kathaṃ cana |
25 | yas tv atra mantrasamayo bhāryāpatyor mithaḥ kṛtaḥ
tam evāhur garīyāṃsaṃ yaś cāsau jñātibhiḥ kṛtaḥ |
26 | devadattāṃ patir bhāryāṃ vetti dharmasya śāsanāt
sā daivīṃ mānuṣīṃ vācam anṛtāṃ paryudasyati |
27 | yudhiṣṭhira uvāca |
27 | kanyāyāṃ prāptaśulkāyāṃ jyāyāṃś ced āvrajed varaḥ
dharmakāmārthasaṃpanno vācyam atrānṛtaṃ na vā |
28 | tasminn ubhayato doṣe kurvañ chreyaḥ samācaret
ayaṃ naḥ sarvadharmāṇāṃ dharmaś cintyatamo mataḥ |
29 | tattvaṃ jijñāsamānānāṃ cakṣur bhavatu no bhavān
tad etat sarvam ācakṣva na hi tṛpyāmi kathyatām |
30 | bhīṣma uvāca |
30 | na vai niṣṭhākaraṃ śulkaṃ jñātvāsīt tena nāhṛtam
na hi śulkaparāḥ santaḥ kanyāṃ dadati karhi cit |
31 | anyair guṇair upetaṃ tu śulkaṃ yācanti bāndhavāḥ
alaṃkṛtvā vahasveti yo dadyād anukūlataḥ |
32 | tac ca tāṃ ca dadāty eva na śulkaṃ vikrayo na saḥ
pratigṛhya bhaved deyam eṣa dharmaḥ sanātanaḥ |
33 | dāsyāmi bhavate kanyām iti pūrvaṃ nabhāṣitam
ye caivāhur ye ca nāhur ye cāvaśyaṃ vadanty uta |
34 | tasmād ā grahaṇāt pāṇer yācayanti parasparam
kanyāvaraḥ purā datto marudbhir iti naḥ śrutam |
35 | nāniṣṭāya pradātavyā kanyā ity ṛṣicoditam
tan mūlaṃ kāmamūlasya prajanasyeti me matiḥ |
36 | samīkṣya ca bahūn doṣān saṃvāsād vidviṣāṇayoḥ
yathā niṣṭhākaraṃ śulkaṃ na jātv āsīt tathā śṛṇu |
37 | ahaṃ vicitravīryāya dve kanye samudāvaham
jitvā ca māgadhān sarvān kāśīn atha ca kosalān gṛhītapāṇir ekāsīt prāptaśulkāparābhavat |
38 | pāṇau gṛhītā tatraiva visṛjyā iti me pitā
abravīd itarāṃ kanyām āvahat sa tu kauravaḥ |
39 | apy anyām anupapraccha śaṅkamānaḥ pitur vacaḥ
atīva hy asya dharmepsā pitur me 'bhyadhikābhavat |
40 | tato 'ham abruvaṃ rājann ācārepsur idaṃ vacaḥ
ācāraṃ tattvato vettum icchāmīti punaḥ punaḥ |
41 | tato mayaivam ukte tu vākye dharmabhṛtāṃ varaḥ
pitā mama mahārāja bāhlīko vākyam abravīt |
42 | yadi vaḥ śulkato niṣṭhā na pāṇigrahaṇaṃ tathā
lājāntaram upāsīta prāptaśulkā patiṃ vṛtam |
43 | na hi dharmavidaḥ prāhuḥ pramāṇaṃ vākyataḥ smṛtam
yeṣāṃ vai śulkato niṣṭhā na pāṇigrahaṇāt tathā |
44 | prasiddhaṃ bhāṣitaṃ dāne teṣāṃ pratyasanaṃ punaḥ
ye manyante krayaṃ śulkaṃ na te dharmavido janāḥ |
45 | na caitebhyaḥ pradātavyā na voḍhavyā tathāvidhā
na hy eva bhāryā kretavyā na vikreyā kathaṃ cana |
46 | ye ca krīṇanti dāsīvad ye ca vikrīṇate janāḥ
bhavet teṣāṃ tathā niṣṭhā lubdhānāṃ pāpacetasām |
47 | asmin dharme satyavantaṃ paryapṛcchanta vai janāḥ
kanyāyāḥ prāptaśulkāyāḥ śulkadaḥ praśamaṃ gataḥ |
48 | pāṇigrahītā cānyaḥ syād atra no dharmasaṃśayaḥ
tan naś chindhi mahāprājña tvaṃ hi vai prājñasaṃmataḥ tattvaṃ jijñāsamānānāṃ cakṣur bhavatu no bhavān |
49 | tān evaṃ bruvataḥ sarvān satyavān vākyam abravīt
yatreṣṭaṃ tatra deyā syān nātra kāryā vicāraṇā kurvate jīvato 'py evaṃ mṛte naivāsti saṃśayaḥ |
50 | devaraṃ praviśet kanyā tapyed vāpi mahat tapaḥ
tam evānuvratā bhūtvā pāṇigrāhasya nāma sā |
51 | likhanty eva tu keṣāṃ cid apareṣāṃ śanair api
iti ye saṃvadanty atra ta etaṃ niścayaṃ viduḥ |
52 | tat pāṇigrahaṇāt pūrvam uttaraṃ yatra vartate
sarvamaṅgalamantraṃ vai mṛṣāvādas tu pātakaḥ |
53 | pāṇigrahaṇamantrāṇāṃ niṣṭhā syāt saptame pade
pāṇigrāhasya bhāryā syād yasya cādbhiḥ pradīyate |
54 | anukūlām anuvaṃśāṃ bhrātrā dattām upāgnikām
parikramya yathānyāyaṃ bhāryāṃ vinded dvijottamaḥ |