Book 13 Chapter 40 | |
1 | bhīṣma uvāca |
1 | evam etan mahābāho nātra mithyāsti kiṃ cana
yathā bravīṣi kauravya nārīṃ prati janādhipa |
2 | atra te vartayiṣyāmi itihāsaṃ purātanam
yathā rakṣā kṛtā pūrvaṃ vipulena mahātmanā |
3 | pramadāś ca yathā sṛṣṭā brahmaṇā bharatarṣabha
yadarthaṃ tac ca te tāta pravakṣye vasudhādhipa |
4 | na hi strībhya paraṃ putra pāpīyaḥ kiṃ cid asti vai
agnir hi pramadā dīpto māyāś ca mayajā vibho kṣuradhārā viṣaṃ sarpo mṛtyur ity ekataḥ striyaḥ |
5 | imāḥ prajā mahābāho dhārmikā iti naḥ śrutam
svayaṃ gacchanti devatvaṃ tato devān iyād bhayam |
6 | athābhyagacchan devās te pitāmaham ariṃdama
nivedya mānasaṃ cāpi tūṣṇīm āsann avāṅmukhāḥ |
7 | teṣām antargataṃ jñātvā devānāṃ sa pitāmahaḥ
mānavānāṃ pramohārthaṃ kṛtyā nāryo 'sṛjat prabhuḥ |
8 | pūrvasarge tu kaunteya sādhvyo nārya ihābhavan
asādhvyas tu samutpannā kṛtyā sargāt prajāpateḥ |
9 | tābhyaḥ kāmān yathākāmaṃ prādād dhi sa pitāmahaḥ
tāḥ kāmalubdhāḥ pramadāḥ prāmathnanta narāṃs tadā |
10 | krodhaṃ kāmasya deveśaḥ sahāyaṃ cāsṛjat prabhuḥ
asajjanta prajāḥ sarvāḥ kāmakrodhavaśaṃ gatāḥ |
11 | na ca strīṇāṃ kriyā kā cid iti dharmo vyavasthitaḥ
nirindriyā amantrāś ca striyo 'nṛtam iti śrutiḥ |
12 | śayyāsanam alaṃkāram annapānam anāryatām
durvāgbhāvaṃ ratiṃ caiva dadau strībhyaḥ prajāpatiḥ |
13 | na tāsāṃ rakṣaṇaṃ kartuṃ śakyaṃ puṃsā kathaṃ cana
api viśvakṛtā tāta kutas tu puruṣair iha |
14 | vācā vā vadhabandhair vā kleśair vā vividhais tathā
na śakyā rakṣituṃ nāryas tā hi nityam asaṃyatāḥ |
15 | idaṃ tu puruṣavyāghra purastāc chrutavān aham
yathā rakṣā kṛtā pūrvaṃ vipulena gurustriyaḥ |
16 | ṛṣir āsīn mahābhāgo devaśarmeti viśrutaḥ
tasya bhāryā rucir nāma rūpeṇāsadṛśī bhuvi |
17 | tasya rūpeṇa saṃmattā devagandharvadānavāḥ
viśeṣatas tu rājendra vṛtrahā pākaśāsanaḥ |
18 | nārīṇāṃ caritajñaś ca devaśarmā mahāmuniḥ
yathāśakti yathotsāhaṃ bhāryāṃ tām abhyarakṣata |
19 | puraṃdaraṃ ca jānīte parastrīkāmacāriṇam
tasmād yatnena bhāryāyā rakṣaṇaṃ sa cakāra ha |
20 | sa kadā cid ṛṣis tāta yajñaṃ kartumanās tadā
bhāryāsaṃrakṣaṇaṃ kāryaṃ kathaṃ syād ity acintayat |
21 | rakṣāvidhānaṃ manasā sa vicintya mahātapāḥ
āhūya dayitaṃ śiṣyaṃ vipulaṃ prāha bhārgavam |
22 | yajñakāro gamiṣyāmi ruciṃ cemāṃ sureśvaraḥ
putra prārthayate nityaṃ tāṃ rakṣasva yathābalam |
23 | apramattena te bhāvyaṃ sadā prati puraṃdaram
sa hi rūpāṇi kurute vividhāni bhṛgūdvaha |
24 | ity ukto vipulas tena tapasvī niyatendriyaḥ
sadaivogratapā rājann agnyarkasadṛśadyutiḥ |
25 | dharmajñaḥ satyavādī ca tatheti pratyabhāṣata
punaś cedaṃ mahārāja papraccha prathitaṃ gurum |
26 | kāni rūpāṇi śakrasya bhavanty āgacchato mune
vapus tejaś ca kīdṛg vai tan me vyākhyātum arhasi |
27 | tataḥ sa bhagavāṃs tasmai vipulāya mahātmane
ācacakṣe yathātattvaṃ māyāṃ śakrasya bhārata |
28 | bahumāyaḥ sa viprarṣe balahā pākaśāsanaḥ
tāṃs tān vikurute bhāvān bahūn atha muhur muhuḥ |
29 | kirīṭī vajrabhṛd dhanvī mukuṭī baddhakuṇḍalaḥ
bhavaty atha muhūrtena caṇḍālasamadarśanaḥ |
30 | śikhī jaṭī cīravāsāḥ punar bhavati putraka
bṛhaccharīraś ca punaḥ pīvaro 'tha punaḥ kṛśaḥ |
31 | gauraṃ śyāmaṃ ca kṛṣṇaṃ ca varṇaṃ vikurute punaḥ
virūpo rūpavāṃś caiva yuvā vṛddhas tathaiva ca |
32 | prājño jaḍaś ca mūkaś ca hrasvo dīrghas tathaiva ca
brāhmaṇaḥ kṣatriyaś caiva vaiśyaḥ śūdras tathaiva ca pratilomānulomaś ca bhavaty atha śatakratuḥ |
33 | śukavāyasarūpī ca haṃsakokilarūpavān
siṃhavyāghragajānāṃ ca rūpaṃ dhārayate punaḥ |
34 | daivaṃ daityam atho rājñāṃ vapur dhārayate 'pi ca
sukṛśo vāyubhagnāṅgaḥ śakunir vikṛtas tathā |
35 | catuṣpād bahurūpaś ca punar bhavati bāliśaḥ
makṣikāmaśakādīnāṃ vapur dhārayate 'pi ca |
36 | na śakyam asya grahaṇaṃ kartuṃ vipula kena cit
api viśvakṛtā tāta yena sṛṣṭam idaṃ jagat |
37 | punar antarhitaḥ śakro dṛśyate jñānacakṣuṣā
vāyubhūtaś ca sa punar devarājo bhavaty uta |
38 | evaṃ rūpāṇi satataṃ kurute pākaśāsanaḥ
tasmād vipula yatnena rakṣemāṃ tanumadhyamām |
39 | yathā ruciṃ nāvalihed devendro bhṛgusattama
kratāv upahitaṃ nyastaṃ haviḥ śveva durātmavān |
40 | evam ākhyāya sa munir yajñakāro 'gamat tadā
devaśarmā mahābhāgas tato bharatasattama |
41 | vipulas tu vacaḥ śrutvā guroś cintāparo 'bhavat
rakṣāṃ ca paramāṃ cakre devarājān mahābalāt |
42 | kiṃ nu śakyaṃ mayā kartuṃ gurudārābhirakṣaṇe
māyāvī hi surendro 'sau durdharṣaś cāpi vīryavān |
43 | nāpidhāyāśramaṃ śakyo rakṣituṃ pākaśāsanaḥ
uṭajaṃ vā tathā hy asya nānāvidhasarūpatā |
44 | vāyurūpeṇa vā śakro gurupatnīṃ pradharṣayet
tasmād imāṃ saṃpraviśya ruciṃ sthāsye 'ham adya vai |
45 | atha vā pauruṣeṇeyam aśakyā rakṣituṃ mayā
bahurūpo hi bhagavāñ chrūyate harivāhanaḥ |
46 | so 'haṃ yogabalād enāṃ rakṣiṣye pākaśāsanāt
gātrāṇi gātrair asyāhaṃ saṃpravekṣye 'bhirakṣitum |
47 | yady ucchiṣṭām imāṃ patnīṃ ruciṃ paśyeta me guruḥ
śapsyaty asaṃśayaṃ kopād divyajñāno mahātapāḥ |
48 | na ceyaṃ rakṣituṃ śakyā yathānyā pramadā nṛbhiḥ
māyāvī hi surendro 'sāv aho prāpto 'smi saṃśayam |
49 | avaśyakaraṇīyaṃ hi guror iha hi śāsanam
yadi tv etad ahaṃ kuryām āścaryaṃ syāt kṛtaṃ mayā |
50 | yogenānupraviśyeha gurupatnyāḥ kalevaram
nirmuktasya rajorūpān nāparādho bhaven mama |
51 | yathā hi śūnyāṃ pathikaḥ sabhām adhyāvaset pathi
tathādyāvāsayiṣyāmi gurupatnyāḥ kalevaram |
52 | asaktaḥ padmapatrastho jalabindur yathā calaḥ
evam eva śarīre 'syā nivatsyāmi samāhitaḥ |
53 | ity evaṃ dharmam ālokya vedavedāṃś ca sarvaśaḥ
tapaś ca vipulaṃ dṛṣṭvā guror ātmana eva ca |
54 | iti niścitya manasā rakṣāṃ prati sa bhārgavaḥ
ātiṣṭhat paramaṃ yatnaṃ yathā tac chṛṇu pārthiva |
55 | gurupatnīm upāsīno vipulaḥ sa mahātapāḥ
upāsīnām anindyāṅgīṃ kathābhiḥ samalobhayat |
56 | netrābhyāṃ netrayor asyā raśmīn saṃyojya raśmibhiḥ
viveśa vipulaḥ kāyam ākāśaṃ pavano yathā |
57 | lakṣaṇaṃ lakṣaṇenaiva vadanaṃ vadanena ca
aviceṣṭann atiṣṭhad vai chāyevāntargato muniḥ |
58 | tato viṣṭabhya vipulo gurupatnyāḥ kalevaram
uvāsa rakṣaṇe yukto na ca sā tam abudhyata |
59 | yaṃ kālaṃ nāgato rājan gurus tasya mahātmanaḥ
kratuṃ samāpya svagṛhaṃ taṃ kālaṃ so 'bhyarakṣata |