Book 13 Chapter 31 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | śrutaṃ me mahad ākhyānam etat kurukulodvaha
suduṣprāpaṃ bravīṣi tvaṃ brāhmaṇyaṃ vadatāṃ vara |
2 | viśvāmitreṇa ca purā brāhmaṇyaṃ prāptam ity uta
śrūyate vadase tac ca duṣprāpam iti sattama |
3 | vītahavyaś ca rājarṣiḥ śruto me vipratāṃ gataḥ
tad eva tāvad gāṅgeya śrotum icchāmy ahaṃ vibho |
4 | sa kena karmaṇā prāpto brāhmaṇyaṃ rājasattama
vareṇa tapasā vāpi tan me vyākhyātum arhati |
5 | bhīṣma uvāca |
5 | śṛṇu rājan yathā rājā vītahavyo mahāyaśāḥ
kṣatriyaḥ san punaḥ prāpto brāhmaṇyaṃ lokasatkṛtam |
6 | manor mahātmanas tāta prajādharmeṇa śāsataḥ
babhūva putro dharmātmā śaryātir iti viśrutaḥ |
7 | tasyānvavāye dvau rājan rājānau saṃbabhūvatuḥ
hehayas tālajaṅghaś ca vatseṣu jayatāṃ vara |
8 | hehayasya tu putrāṇāṃ daśasu strīṣu bhārata
śataṃ babhūva prakhyātaṃ śūrāṇām anivartinām |
9 | tulyarūpaprabhāvāṇāṃ viduṣāṃ yuddhaśālinām
dhanurvede ca vede ca sarvatraiva kṛtaśramāḥ |
10 | kāśiṣv api nṛpo rājan divodāsapitāmahaḥ
haryaśva iti vikhyāto babhūva jayatāṃ varaḥ |
11 | sa vītahavyadāyādair āgatya puruṣarṣabha
gaṅgāyamunayor madhye saṃgrāme vinipātitaḥ |
12 | taṃ tu hatvā naravaraṃ hehayās te mahārathāḥ
pratijagmuḥ purīṃ ramyāṃ vatsānām akutobhayāḥ |
13 | haryaśvasya tu dāyādaḥ kāśirājo 'bhyaṣicyata
sudevo devasaṃkāśaḥ sākṣād dharma ivāparaḥ |
14 | sa pālayann eva mahīṃ dharmātmā kāśinandanaḥ
tair vītahavyair āgatya yudhi sarvair vinirjitaḥ |
15 | tam apy ājau vinirjitya pratijagmur yathāgatam
saudevis tv atha kāśīśo divodāso 'bhyaṣicyata |
16 | divodāsas tu vijñāya vīryaṃ teṣāṃ mahātmanām
vārāṇasīṃ mahātejā nirmame śakraśāsanāt |
17 | viprakṣatriyasaṃbādhāṃ vaiśyaśūdrasamākulām
naikadravyoccayavatīṃ samṛddhavipaṇāpaṇām |
18 | gaṅgāyā uttare kūle vaprānte rājasattama
gomatyā dakṣiṇe caiva śakrasyevāmarāvatīm |
19 | tatra taṃ rājaśārdūlaṃ nivasantaṃ mahīpatim
āgatya hehayā bhūyaḥ paryadhāvanta bhārata |
20 | sa niṣpatya dadau yuddhaṃ tebhyo rājā mahābalaḥ
devāsurasamaṃ ghoraṃ divodāso mahādyutiḥ |
21 | sa tu yuddhe mahārāja dinānāṃ daśatīr daśa
hatavāhanabhūyiṣṭhas tato dainyam upāgamat |
22 | hatayodhas tato rājan kṣīṇakośaś ca bhūmipaḥ
divodāsaḥ purīṃ hitvā palāyanaparo 'bhavat |
23 | sa tv āśramam upāgamya bharadvājasya dhīmataḥ
jagāma śaraṇaṃ rājā kṛtāñjalir ariṃdama |
24 | rājovāca |
24 | bhagavan vaitahavyair me yuddhe vaṃśaḥ praṇāśitaḥ
aham ekaḥ paridyūno bhavantaṃ śaraṇaṃ gataḥ |
25 | śiṣyasnehena bhagavan sa māṃ rakṣitum arhasi
niḥśeṣo hi kṛto vaṃśo mama taiḥ pāpakarmabhiḥ |
26 | tam uvāca mahābhāgo bharadvājaḥ pratāpavān
na bhetavyaṃ na bhetavyaṃ saudeva vyetu te bhayam |
27 | aham iṣṭiṃ karomy adya putrārthaṃ te viśāṃ pate
vaitahavyasahasrāṇi yathā tvaṃ prasahiṣyasi |
28 | tata iṣṭiṃ cakārarṣis tasya vai putrakāmikīm
athāsya tanayo jajñe pratardana iti śrutaḥ |
29 | sa jātamātro vavṛdhe samāḥ sadyas trayodaśa
vedaṃ cādhijage kṛtsnaṃ dhanurvedaṃ ca bhārata |
30 | yogena ca samāviṣṭo bharadvājena dhīmatā
tejo laukyaṃ sa saṃgṛhya tasmin deśe samāviśat |
31 | tataḥ sa kavacī dhanvī bāṇī dīpta ivānalaḥ
prayayau sa dhanur dhunvan vivarṣur iva toyadaḥ |
32 | taṃ dṛṣṭvā paramaṃ harṣaṃ sudevatanayo yayau
mene ca manasā dagdhān vaitahavyān sa pārthivaḥ |
33 | tatas taṃ yauvarājyena sthāpayitvā pratardanam
kṛtakṛtyaṃ tadātmānaṃ sa rājā abhyanandata |
34 | tatas tu vaitahavyānāṃ vadhāya sa mahīpatiḥ
putraṃ prasthāpayām āsa pratardanam ariṃdamam |
35 | sarathaḥ sa tu saṃtīrya gaṅgām āśu parākramī
prayayau vītahavyānāṃ purīṃ parapuraṃjayaḥ |
36 | vaitahavyās tu saṃśrutya rathaghoṣaṃ samuddhatam
niryayur nagarākārai rathaiḥ pararathārujaiḥ |
37 | niṣkramya te naravyāghrā daṃśitāś citrayodhinaḥ
pratardanaṃ samājaghnuḥ śaravarṣair udāyudhāḥ |
38 | astraiś ca vividhākārai rathaughaiś ca yudhiṣṭhira
abhyavarṣanta rājānaṃ himavantam ivāmbudāḥ |
39 | astrair astrāṇi saṃvārya teṣāṃ rājā pratardanaḥ
jaghāna tān mahātejā vajrānalasamaiḥ śaraiḥ |
40 | kṛttottamāṅgās te rājan bhallaiḥ śatasahasraśaḥ
apatan rudhirārdrāṅgā nikṛttā iva kiṃśukāḥ |
41 | hateṣu teṣu sarveṣu vītahavyaḥ suteṣv atha
prādravan nagaraṃ hitvā bhṛgor āśramam apy uta |
42 | yayau bhṛguṃ ca śaraṇaṃ vītahavyo narādhipaḥ
abhayaṃ ca dadau tasmai rājñe rājan bhṛgus tathā tato dadāv āsanaṃ ca tasmai śiṣyo bhṛgos tadā |
43 | athānupadam evāśu tatrāgacchat pratardanaḥ
sa prāpya cāśramapadaṃ divodāsātmajo 'bravīt |
44 | bho bhoḥ ke 'trāśrame santi bhṛgoḥ śiṣyā mahātmanaḥ
draṣṭum icche munim ahaṃ tasyācakṣata mām iti |
45 | sa taṃ viditvā tu bhṛgur niścakrāmāśramāt tadā
pūjayām āsa ca tato vidhinā parameṇa ha |
46 | uvāca cainaṃ rājendra kiṃ kāryam iti pārthivam
sa covāca nṛpas tasmai yad āgamanakāraṇam |
47 | ayaṃ brahmann ito rājā vītahavyo visarjyatām
asya putrair hi me brahman kṛtsno vaṃśaḥ praṇāśitaḥ utsāditaś ca viṣayaḥ kāśīnāṃ ratnasaṃcayaḥ |
48 | etasya vīryadṛptasya hataṃ putraśataṃ mayā
asyedānīṃ vadhād brahman bhaviṣyāmy anṛṇaḥ pituḥ |
49 | tam uvāca kṛpāviṣṭo bhṛgur dharmabhṛtāṃ varaḥ
nehāsti kṣatriyaḥ kaś cit sarve hīme dvijātayaḥ |
50 | evaṃ tu vacanaṃ śrutvā bhṛgos tathyaṃ pratardanaḥ
pādāv upaspṛśya śanaiḥ prahasan vākyam abravīt |
51 | evam apy asmi bhagavan kṛtakṛtyo na saṃśayaḥ
yad eṣa rājā vīryeṇa svajātiṃ tyājito mayā |
52 | anujānīhi māṃ brahman dhyāyasva ca śivena mām
tyājito hi mayā jātim eṣa rājā bhṛgūdvaha |
53 | tatas tenābhyanujñāto yayau rājā pratardanaḥ
yathāgataṃ mahārāja muktvā viṣam ivoragaḥ |
54 | bhṛgor vacanamātreṇa sa ca brahmarṣitāṃ gataḥ
vītahavyo mahārāja brahmavāditvam eva ca |
55 | tasya gṛtsamadaḥ putro rūpeṇendra ivāparaḥ
śakras tvam iti yo daityair nigṛhītaḥ kilābhavat |
56 | ṛgvede vartate cāgryā śrutir atra viśāṃ pate
yatra gṛtsamado brahman brāhmaṇaiḥ sa mahīyate |
57 | sa brahmacārī viprarṣiḥ śrīmān gṛtsamado 'bhavat
putro gṛtsamadasyāpi sucetā abhavad dvijaḥ |
58 | varcāḥ sutejasaḥ putro vihavyas tasya cātmajaḥ
vihavyasya tu putras tu vitatyas tasya cātmajaḥ |
59 | vitatyasya sutaḥ satyaḥ santaḥ satyasya cātmajaḥ
śravās tasya sutaś carṣiḥ śravasaś cābhavat tamaḥ |
60 | tamasaś ca prakāśo 'bhūt tanayo dvijasattamaḥ
prakāśasya ca vāgindro babhūva jayatāṃ varaḥ |
61 | tasyātmajaś ca pramatir vedavedāṅgapāragaḥ
ghṛtācyāṃ tasya putras tu rurur nāmodapadyata |
62 | pramadvarāyāṃ tu ruroḥ putraḥ samudapadyata
śunako nāma viprarṣir yasya putro 'tha śaunakaḥ |
63 | evaṃ vipratvam agamad vītahavyo narādhipaḥ
bhṛgoḥ prasādād rājendra kṣatriyaḥ kṣatriyarṣabha |
64 | tathaiva kathito vaṃśo mayā gārtsamadas tava
vistareṇa mahārāja kim anyad anupṛcchasi |