Book 13 Chapter 27 | |
1 | vaiśaṃpāyana uvāca |
1 | bṛhaspatisamaṃ buddhyā kṣamayā brahmaṇaḥ samam
parākrame śakrasamam ādityasamatejasam |
2 | gāṅgeyam arjunenājau nihataṃ bhūrivarcasam
bhrātṛbhiḥ sahito 'nyaiś ca paryupāste yudhiṣṭhiraḥ |
3 | śayānaṃ vīraśayane kālākāṅkṣiṇam acyutam
ājagmur bharataśreṣṭhaṃ draṣṭukāmā maharṣayaḥ |
4 | atrir vasiṣṭho 'tha bhṛguḥ pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ
aṅgirā gautamo 'gastyaḥ sumatiḥ svāyur ātmavān |
5 | viśvāmitraḥ sthūlaśirāḥ saṃvartaḥ pramatir damaḥ
uśanā bṛhaspatir vyāsaś cyavanaḥ kāśyapo dhruvaḥ |
6 | durvāsā jamadagniś ca mārkaṇḍeyo 'tha gālavaḥ
bharadvājaś ca raibhyaś ca yavakrītas tritas tathā |
7 | sthūlākṣaḥ śakalākṣaś ca kaṇvo medhātithiḥ kṛśaḥ
nāradaḥ parvataś caiva sudhanvāthaikato dvitaḥ |
8 | nitaṃbhūr bhuvano dhaumyaḥ śatānando 'kṛtavraṇaḥ
jāmadagnyas tathā rāmaḥ kāmyaś cety evamādayaḥ samāgatā mahātmāno bhīṣmaṃ draṣṭuṃ maharṣayaḥ |
9 | teṣāṃ mahātmanāṃ pūjām āgatānāṃ yudhiṣṭhiraḥ
bhrātṛbhiḥ sahitaś cakre yathāvad anupūrvaśaḥ |
10 | te pūjitāḥ sukhāsīnāḥ kathāś cakrur maharṣayaḥ
bhīṣmāśritāḥ sumadhurāḥ sarvendriyamanoharāḥ |
11 | bhīṣmas teṣāṃ kathāḥ śrutvā ṛṣīṇāṃ bhāvitātmanām
mene divistham ātmānaṃ tuṣṭyā paramayā yutaḥ |
12 | tatas te bhīṣmam āmantrya pāṇḍavāṃś ca maharṣayaḥ
antardhānaṃ gatāḥ sarve sarveṣām eva paśyatām |
13 | tān ṛṣīn sumahābhāgān antardhānagatān api
pāṇḍavās tuṣṭuvuḥ sarve praṇemuś ca muhur muhuḥ |
14 | prasannamanasaḥ sarve gāṅgeyaṃ kurusattamāḥ
upatasthur yathodyantam ādityaṃ mantrakovidāḥ |
15 | prabhāvāt tapasas teṣām ṛṣīṇāṃ vīkṣya pāṇḍavāḥ
prakāśanto diśaḥ sarvā vismayaṃ paramaṃ yayuḥ |
16 | mahābhāgyaṃ paraṃ teṣām ṛṣīṇām anucintya te
pāṇḍavāḥ saha bhīṣmeṇa kathāś cakrus tadāśrayāḥ |
17 | kathānte śirasā pādau spṛṣṭvā bhīṣmasya pāṇḍavaḥ
dharmyaṃ dharmasutaḥ praśnaṃ paryapṛcchad yudhiṣṭhiraḥ |
18 | ke deśāḥ ke janapadā āśramāḥ ke ca parvatāḥ
prakṛṣṭāḥ puṇyataḥ kāś ca jñeyā nadyaḥ pitāmaha |
19 | bhīṣma uvāca |
19 | atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
śiloñchavṛtteḥ saṃvādaṃ siddhasya ca yudhiṣṭhira |
20 | imāṃ kaś cit parikramya pṛthivīṃ śailabhūṣitām
asakṛd dvipadāṃ śreṣṭhaḥ śreṣṭhasya gṛhamedhinaḥ |
21 | śilavṛtter gṛhaṃ prāptaḥ sa tena vidhinārcitaḥ
kṛtakṛtya upātiṣṭhat siddhaṃ tam atithiṃ tadā |
22 | tau sametya mahātmānau sukhāsīnau kathāḥ śubhāḥ
cakratur vedasaṃbaddhās taccheṣakṛtalakṣaṇāḥ |
23 | śilavṛttiḥ kathānte tu siddham āmantrya yatnataḥ
praśnaṃ papraccha medhāvī yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi |
24 | śilavṛttir uvāca |
24 | ke deśāḥ ke janapadāḥ ke 'śramāḥ ke ca parvatāḥ
prakṛṣṭāḥ puṇyataḥ kāś ca jñeyā nadyas tad ucyatām |
25 | siddha uvāca |
25 | te deśās te janapadās te 'śramās te ca parvatāḥ
yeṣāṃ bhāgīrathī gaṅgā madhyenaiti saridvarā |
26 | tapasā brahmacaryeṇa yajñais tyāgena vā punaḥ
gatiṃ tāṃ na labhej jantur gaṅgāṃ saṃsevya yāṃ labhet |
27 | spṛṣṭāni yeṣāṃ gāṅgeyais toyair gātrāṇi dehinām
nyastāni na punas teṣāṃ tyāgaḥ svargād vidhīyate |
28 | sarvāṇi yeṣāṃ gāṅgeyais toyaiḥ kṛtyāni dehinām
gāṃ tyaktvā mānavā vipra divi tiṣṭhanti te 'calāḥ |
29 | pūrve vayasi karmāṇi kṛtvā pāpāni ye narāḥ
paścād gaṅgāṃ niṣevante te 'pi yānty uttamāṃ gatim |
30 | snātānāṃ śucibhis toyair gāṅgeyaiḥ prayatātmanām
vyuṣṭir bhavati yā puṃsāṃ na sā kratuśatair api |
31 | yāvad asthi manuṣyasya gaṅgātoyeṣu tiṣṭhati
tāvad varṣasahasrāṇi svargaṃ prāpya mahīyate |
32 | apahatya tamas tīvraṃ yathā bhāty udaye raviḥ
tathāpahatya pāpmānaṃ bhāti gaṅgājalokṣitaḥ |
33 | visomā iva śarvaryo vipuṣpās taravo yathā
tadvad deśā diśaś caiva hīnā gaṅgājalaiḥ śubhaiḥ |
34 | varṇāśramā yathā sarve svadharmajñānavarjitāḥ
kratavaś ca yathāsomās tathā gaṅgāṃ vinā jagat |
35 | yathā hīnaṃ nabho 'rkeṇa bhūḥ śailaiḥ khaṃ ca vāyunā
tathā deśā diśaś caiva gaṅgāhīnā na saṃśayaḥ |
36 | triṣu lokeṣu ye ke cit prāṇinaḥ sarva eva te
tarpyamāṇāḥ parāṃ tṛptiṃ yānti gaṅgājalaiḥ śubhaiḥ |
37 | yas tu sūryeṇa niṣṭaptaṃ gāṅgeyaṃ pibate jalam
gavāṃ nirhāranirmuktād yāvakāt tad viśiṣyate |
38 | induvratasahasraṃ tu cared yaḥ kāyaśodhanam
pibed yaś cāpi gaṅgāmbhaḥ samau syātāṃ na vā samau |
39 | tiṣṭhed yugasahasraṃ tu pādenaikena yaḥ pumān
māsam ekaṃ tu gaṅgāyāṃ samau syātāṃ na vā samau |
40 | lambetāvākśirā yas tu yugānām ayutaṃ pumān
tiṣṭhed yatheṣṭaṃ yaś cāpi gaṅgāyāṃ sa viśiṣyate |
41 | agnau prāptaṃ pradhūyeta yathā tūlaṃ dvijottama
tathā gaṅgāvagāḍhasya sarvaṃ pāpaṃ pradhūyate |
42 | bhūtānām iha sarveṣāṃ duḥkhopahatacetasām
gatim anveṣamāṇānāṃ na gaṅgāsadṛśī gatiḥ |
43 | bhavanti nirviṣāḥ sarpā yathā tārkṣyasya darśanāt
gaṅgāyā darśanāt tadvat sarvapāpaiḥ pramucyate |
44 | apratiṣṭhāś ca ye ke cid adharmaśaraṇāś ca ye
teṣāṃ pratiṣṭhā gaṅgeha śaraṇaṃ śarma varma ca |
45 | prakṛṣṭair aśubhair grastān anekaiḥ puruṣādhamān
patato narake gaṅgā saṃśritān pretya tārayet |
46 | te saṃvibhaktā munibhir nūnaṃ devaiḥ savāsavaiḥ
ye 'bhigacchanti satataṃ gaṅgām abhigatāṃ suraiḥ |
47 | vinayācārahīnāś ca aśivāś ca narādhamāḥ
te bhavanti śivā vipra ye vai gaṅgāṃ samāśritāḥ |
48 | yathā surāṇām amṛtaṃ pitṝṇāṃ ca yathā svadhā
sudhā yathā ca nāgānāṃ tathā gaṅgājalaṃ nṛṇām |
49 | upāsate yathā bālā mātaraṃ kṣudhayārditāḥ
śreyaskāmās tathā gaṅgām upāsantīha dehinaḥ |
50 | svāyaṃbhuvaṃ yathā sthānaṃ sarveṣāṃ śreṣṭham ucyate
snātānāṃ saritāṃ śreṣṭhā gaṅgā tadvad ihocyate |
51 | yathopajīvināṃ dhenur devādīnāṃ dharā smṛtā
tathopajīvināṃ gaṅgā sarvaprāṇabhṛtām iha |
52 | devāḥ somārkasaṃsthāni yathā satrādibhir makhaiḥ
amṛtāny upajīvanti tathā gaṅgājalaṃ narāḥ |
53 | jāhnavīpulinotthābhiḥ sikatābhiḥ samukṣitaḥ
manyate puruṣo 'tmānaṃ diviṣṭham iva śobhitam |
54 | jāhnavītīrasaṃbhūtāṃ mṛdaṃ mūrdhnā bibharti yaḥ
bibharti rūpaṃ so 'rkasya tamonāśāt sunirmalam |
55 | gaṅgormibhir atho digdhaḥ puruṣaṃ pavano yadā
spṛśate so 'pi pāpmānaṃ sadya evāpamārjati |
56 | vyasanair abhitaptasya narasya vinaśiṣyataḥ
gaṅgādarśanajā prītir vyasanāny apakarṣati |
57 | haṃsārāvaiḥ kokaravai ravair anyaiś ca pakṣiṇām
paspardha gaṅgā gandharvān pulinaiś ca śiloccayān |
58 | haṃsādibhiḥ subahubhir vividhaiḥ pakṣibhir vṛtām
gaṅgāṃ gokulasaṃbādhāṃ dṛṣṭvā svargo 'pi vismṛtaḥ |
59 | na sā prītir diviṣṭhasya sarvakāmān upāśnataḥ
abhavad yā parā prītir gaṅgāyāḥ puline nṛṇām |
60 | vāṅmanaḥkarmajair grastaḥ pāpair api pumān iha
vīkṣya gaṅgāṃ bhavet pūtas tatra me nāsti saṃśayaḥ |
61 | saptāvarān sapta parān pitṝṃs tebhyaś ca ye pare
pumāṃs tārayate gaṅgāṃ vīkṣya spṛṣṭvāvagāhya ca |
62 | śrutābhilaṣitā dṛṣṭā spṛṣṭā pītāvagāhitā
gaṅgā tārayate nṝṇām ubhau vaṃśau viśeṣataḥ |
63 | darśanāt sparśanāt pānāt tathā gaṅgeti kīrtanāt
punāty apuṇyān puruṣāñ śataśo 'tha sahasraśaḥ |
64 | ya icchet saphalaṃ janma jīvitaṃ śrutam eva ca
sa pitṝṃs tarpayed gaṅgām abhigamya surāṃs tathā |
65 | na sutair na ca vittena karmaṇā na ca tat phalam
prāpnuyāt puruṣo 'tyantaṃ gaṅgāṃ prāpya yad āpnuyāt |
66 | jātyandhair iha tulyās te mṛtaiḥ paṅgubhir eva ca
samarthā ye na paśyanti gaṅgāṃ puṇyajalāṃ śivām |
67 | bhūtabhavyabhaviṣyajñair maharṣibhir upasthitām
devaiḥ sendraiś ca ko gaṅgāṃ nopaseveta mānavaḥ |
68 | vānaprasthair gṛhasthaiś ca yatibhir brahmacāribhiḥ
vidyāvadbhiḥ śritāṃ gaṅgāṃ pumān ko nāma nāśrayet |
69 | utkrāmadbhiś ca yaḥ prāṇaiḥ prayataḥ śiṣṭasaṃmataḥ
cintayen manasā gaṅgāṃ sa gatiṃ paramāṃ labhet |
70 | na bhayebhyo bhayaṃ tasya na pāpebhyo na rājataḥ
ā dehapatanād gaṅgām upāste yaḥ pumān iha |
71 | gaganād yāṃ mahāpuṇyāṃ patantīṃ vai maheśvaraḥ
dadhāra śirasā devīṃ tām eva divi sevate |
72 | alaṃkṛtās trayo lokāḥ pathibhir vimalais tribhiḥ
yas tu tasyā jalaṃ sevet kṛtakṛtyaḥ pumān bhavet |
73 | divi jyotir yathādityaḥ pitṝṇāṃ caiva candramāḥ
deveśaś ca yathā nṝṇāṃ gaṅgeha saritāṃ tathā |
74 | mātrā pitrā sutair dārair viyuktasya dhanena vā
na bhaved dhi tathā duḥkhaṃ yathā gaṅgāviyogajam |
75 | nāraṇyair neṣṭaviṣayair na sutair na dhanāgamaiḥ
tathā prasādo bhavati gaṅgāṃ vīkṣya yathā nṛṇām |
76 | pūrṇam induṃ yathā dṛṣṭvā nṛṇāṃ dṛṣṭiḥ prasīdati
gaṅgāṃ tripathagāṃ dṛṣṭvā tathā dṛṣṭiḥ prasīdati |
77 | tadbhāvas tadgatamanās tanniṣṭhas tatparāyaṇaḥ
gaṅgāṃ yo 'nugato bhaktyā sa tasyāḥ priyatāṃ vrajet |
78 | bhūḥsthaiḥ khasthair diviṣṭhaiś ca bhūtair uccāvacair api
gaṅgā vigāhyā satatam etat kāryatamaṃ satām |
79 | triṣu lokeṣu puṇyatvād gaṅgāyāḥ prathitaṃ yaśaḥ
yat putrān sagarasyaiṣā bhasmākhyān anayad divam |
80 | vāyvīritābhiḥ sumahāsvanābhir; drutābhir atyarthasamucchritābhiḥ
gaṅgormibhir bhānumatībhir iddhaḥ; sahasraraśmipratimo vibhāti |
81 | payasvinīṃ ghṛtinīm atyudārāṃ; samṛddhinīṃ veginīṃ durvigāhyām
gaṅgāṃ gatvā yaiḥ śarīraṃ visṛṣṭaṃ; gatā dhīrās te vibudhaiḥ samatvam |
82 | andhāñ jaḍān dravyahīnāṃś ca gaṅgā; yaśasvinī bṛhatī viśvarūpā
devaiḥ sendrair munibhir mānavaiś ca; niṣevitā sarvakāmair yunakti |
83 | ūrjāvatīṃ madhumatīṃ mahāpuṇyāṃ trivartmagām
trilokagoptrīṃ ye gaṅgāṃ saṃśritās te divaṃ gatāḥ |
84 | yo vatsyati drakṣyati vāpi martyas; tasmai prayacchanti sukhāni devāḥ
tadbhāvitāḥ sparśane darśane yas; tasmai devā gatim iṣṭāṃ diśanti |
85 |
dakṣāṃ pṛthvīṃ bṛhatīṃ viprakṛṣṭāṃ; śivām ṛtāṃ surasāṃ suprasannām
vibhāvarīṃ sarvabhūtapratiṣṭhāṃ; gaṅgāṃ gatā ye tridivaṃ gatās te |
86 | khyātir yasyāḥ khaṃ divaṃ gāṃ ca nityaṃ; purā diśo vidiśaś cāvatasthe
tasyā jalaṃ sevya saridvarāyā; martyāḥ sarve kṛtakṛtyā bhavanti |
87 | iyaṃ gaṅgeti niyataṃ pratiṣṭhā; guhasya rukmasya ca garbhayoṣā
prātas trimārgā ghṛtavahā vipāpmā; gaṅgāvatīrṇā viyato viśvatoyā |
88 | sutāvanīdhrasya harasya bhāryā; divo bhuvaś cāpi kakṣyānurūpā
bhavyā pṛthivyā bhāvinī bhāti rājan; gaṅgā lokānāṃ puṇyadā vai trayāṇām |
89 | madhupravāhā ghṛtarāgoddhṛtābhir; mahormibhiḥ śobhitā brāhmaṇaiś ca
divaś cyutā śirasāttā bhavena; gaṅgāvanīdhrās tridivasya mālā |
90 | yonir variṣṭhā virajā vitanvī; śuṣmā irā vārivahā yaśodā
viśvāvatī cākṛtir iṣṭir iddhā; gaṅgokṣitānāṃ bhuvanasya panthāḥ |
91 | kṣāntyā mahyā gopane dhāraṇe ca; dīptyā kṛśānos tapanasya caiva
tulyā gaṅgā saṃmatā brāhmaṇānāṃ; guhasya brahmaṇyatayā ca nityam |
92 | ṛṣiṣṭutāṃ viṣṇupadīṃ purāṇīṃ; supuṇyatoyāṃ manasāpi loke
sarvātmanā jāhnavīṃ ye prapannās; te brahmaṇaḥ sadanaṃ saṃprayātāḥ |
93 | lokān imān nayati yā jananīva putrān; sarvātmanā sarvaguṇopapannā
svasthānam iṣṭam iha brāhmam abhīpsamānair; gaṅgā sadaivātmavaśair upāsyā |
94 |
usrāṃ juṣṭāṃ miṣatīṃ viśvatoyām; irāṃ vajrīṃ revatīṃ bhūdharāṇām
śiṣṭāśrayām amṛtāṃ brahmakāntāṃ; gaṅgāṃ śrayed ātmavān siddhikāmaḥ |
95 | prasādya devān savibhūn samastān; bhagīrathas tapasogreṇa gaṅgām
gām ānayat tām abhigamya śaśvan; pumān bhayaṃ neha nāmutra vidyāt |
96 | udāhṛtaḥ sarvathā te guṇānāṃ; mayaikadeśaḥ prasamīkṣya buddhyā
śaktir na me kā cid ihāsti vaktuṃ; guṇān sarvān parimātuṃ tathaiva |
97 | meroḥ samudrasya ca sarvaratnaiḥ; saṃkhyopalānām udakasya vāpi
vaktuṃ śakyaṃ neha gaṅgājalānāṃ; guṇākhyānaṃ parimātuṃ tathaiva |
98 | tasmād imān parayā śraddhayoktān; guṇān sarvāñ jāhnavījāṃs tathaiva
bhajed vācā manasā karmaṇā ca; bhaktyā yuktaḥ parayā śraddadhānaḥ |
99 | lokān imāṃs trīn yaśasā vitatya; siddhiṃ prāpya mahatīṃ tāṃ durāpām
gaṅgākṛtān acireṇaiva lokān; yatheṣṭam iṣṭān vicariṣyasi tvam |
100 | tava mama ca guṇair mahānubhāvā; juṣatu matiṃ satataṃ svadharmayuktaiḥ
abhigatajanavatsalā hi gaṅgā; bhajati yunakti sukhaiś ca bhaktimantam |
101 | bhīṣma uvāca |
101 | iti paramamatir guṇān anekāñ; śilarataye tripathānuyogarūpān
bahuvidham anuśāsya tathyarūpān; gaganatalaṃ dyutimān viveśa siddhaḥ |
102 | śilavṛttis tu siddhasya vākyaiḥ saṃbodhitas tadā
gaṅgām upāsya vidhivat siddhiṃ prāptaḥ sudurlabhām |
103 | tasmāt tvam api kaunteya bhaktyā paramayā yutaḥ
gaṅgām abhyehi satataṃ prāpsyase siddhim uttamām |
104 | vaiśaṃpāyana uvāca |
104 | śrutvetihāsaṃ bhīṣmoktaṃ gaṅgāyāḥ stavasaṃyutam
yudhiṣṭhiraḥ parāṃ prītim agacchad bhrātṛbhiḥ saha |
105 | itihāsam imaṃ puṇyaṃ śṛṇuyād yaḥ paṭheta vā
gaṅgāyāḥ stavasaṃyuktaṃ sa mucyet sarvakilbiṣaiḥ |