Book 13 Chapter 23 | |
1 | yudhiṣṭhira uvāca |
1 | kim āhur bharataśreṣṭha pātraṃ viprāḥ sanātanam
brāhmaṇaṃ liṅginaṃ caiva brāhmaṇaṃ vāpy aliṅginam |
2 | bhīṣma uvāca |
2 | svavṛttim abhipannāya liṅgine vetarāya vā
deyam āhur mahārāja ubhāv etau tapasvinau |
3 | yudhiṣṭhira uvāca |
3 | śraddhayā parayā pūto yaḥ prayacched dvijātaye
havyaṃ kavyaṃ tathā dānaṃ ko doṣaḥ syāt pitāmaha |
4 | bhīṣma uvāca |
4 | śraddhāpūto naras tāta durdānto 'pi na saṃśayaḥ
pūto bhavati sarvatra kiṃ punas tvaṃ mahīpate |
5 | yudhiṣṭhira uvāca |
5 | na brāhmaṇaṃ parīkṣeta daiveṣu satataṃ naraḥ
kavyapradāne tu budhāḥ parīkṣyaṃ brāhmaṇaṃ viduḥ |
6 | bhīṣma uvāca |
6 | na brāhmaṇaḥ sādhayate havyaṃ daivāt prasidhyati
devaprasādād ijyante yajamānā na saṃśayaḥ |
7 | brāhmaṇā bharataśreṣṭha satataṃ brahmavādinaḥ
mārkaṇḍeyaḥ purā prāha iha lokeṣu buddhimān |
8 | yudhiṣṭhira uvāca |
8 | apūrvo 'py atha vā vidvān saṃbandhī vātha yo bhavet
tapasvī yajñaśīlo vā kathaṃ pātraṃ bhavet tu saḥ |
9 | bhīṣma uvāca |
9 | kulīnaḥ karmakṛd vaidyas tathā cāpy ānṛśaṃsyavān
hrīmān ṛjuḥ satyavādī pātraṃ pūrve ca te trayaḥ |
10 | tatredaṃ śṛṇu me pārtha caturṇāṃ tejasāṃ matam
pṛthivyāḥ kāśyapasyāgner mārkaṇḍeyasya caiva hi |
11 | pṛthivy uvāca |
11 | yathā mahārṇave kṣiptaḥ kṣipraṃ loṣṭo vinaśyati
tathā duścaritaṃ sarvaṃ trayy āvṛttyā vinaśyati |
12 | kāśyapa uvāca |
12 |
sarve ca vedāḥ saha ṣaḍbhir aṅgaiḥ; sāṃkhyaṃ purāṇaṃ ca kule ca janma
naitāni sarvāṇi gatir bhavanti; śīlavyapetasya narasya rājan |
13 | agnir uvāca |
13 | adhīyānaḥ paṇḍitaṃ manyamāno; yo vidyayā hanti yaśaḥ pareṣām
brahman sa tenācarate brahmahatyāṃ; lokās tasya hy antavanto bhavanti |
14 | mārkaṇḍeya uvāca |
14 | aśvamedhasahasraṃ ca satyaṃ ca tulayā dhṛtam
nābhijānāmi yady asya satyasyārdham avāpnuyāt |
15 | bhīṣma uvāca |
15 | ity uktvā te jagmur āśu catvāro 'mitatejasaḥ
pṛthivī kāśyapo 'gniś ca prakṛṣṭāyuś ca bhārgavaḥ |
16 | yudhiṣṭhira uvāca |
16 | yad idaṃ brāhmaṇā loke vratino bhuñjate haviḥ
bhuktaṃ brāhmaṇakāmāya kathaṃ tat sukṛtaṃ bhavet |
17 | bhīṣma uvāca |
17 | ādiṣṭino ye rājendra brāhmaṇā vedapāragāḥ
bhuñjate brahmakāmāya vrataluptā bhavanti te |
18 | yudhiṣṭhira uvāca |
18 | anekāntaṃ bahudvāraṃ dharmam āhur manīṣiṇaḥ
kiṃ niścitaṃ bhavet tatra tan me brūhi pitāmaha |
19 | bhīṣma uvāca |
19 | ahiṃsā satyam akrodha ānṛśaṃsyaṃ damas tathā
ārjavaṃ caiva rājendra niścitaṃ dharmalakṣaṇam |
20 | ye tu dharmaṃ praśaṃsantaś caranti pṛthivīm imām
anācarantas tad dharmaṃ saṃkare niratāḥ prabho |
21 | tebhyo ratnaṃ hiraṇyaṃ vā gām aśvān vā dadāti yaḥ
daśa varṣāṇi viṣṭhāṃ sa bhuṅkte nirayam āśritaḥ |
22 | medānāṃ pulkasānāṃ ca tathaivāntāvasāyinām
kṛtaṃ karmākṛtaṃ cāpi rāgamohena jalpatām |
23 | vaiśvadevaṃ ca ye mūḍhā viprāya brahmacāriṇe
dadatīha na rājendra te lokān bhuñjate 'śubhān |
24 | yudhiṣṭhira uvāca |
24 | kiṃ paraṃ brahmacaryasya kiṃ paraṃ dharmalakṣaṇam
kiṃ ca śreṣṭhatamaṃ śaucaṃ tan me brūhi pitāmaha |
25 | bhīṣma uvāca |
25 | brahmacaryaṃ paraṃ tāta madhumāṃsasya varjanam
maryādāyāṃ sthito dharmaḥ śamaḥ śaucasya lakṣaṇam |
26 | yudhiṣṭhira uvāca |
26 | kasmin kāle cared dharmaṃ kasmin kāle 'rtham ācaret
kasmin kāle sukhī ca syāt tan me brūhi pitāmaha |
27 | bhīṣma uvāca |
27 | kālyam arthaṃ niṣeveta tato dharmam anantaram
paścāt kāmaṃ niṣeveta na ca gacchet prasaṅgitām |
28 | brāhmaṇāṃś cābhimanyeta gurūṃś cāpy abhipūjayet
sarvabhūtānulomaś ca mṛduśīlaḥ priyaṃvadaḥ |
29 | adhikāre yad anṛtaṃ rājagāmi ca paiśunam
guroś cālīkakaraṇaṃ samaṃ tad brahmahatyayā |
30 | praharen na narendreṣu na gāṃ hanyāt tathaiva ca
bhrūṇahatyāsamaṃ caitad ubhayaṃ yo niṣevate |
31 | nāgniṃ parityajej jātu na ca vedān parityajet
na ca brāhmaṇam ākrośet samaṃ tad brahmahatyayā |
32 | yudhiṣṭhira uvāca |
32 | kīdṛśāḥ sādhavo viprāḥ kebhyo dattaṃ mahāphalam
kīdṛśānāṃ ca bhoktavyaṃ tan me brūhi pitāmaha |
33 | bhīṣma uvāca |
33 | akrodhanā dharmaparāḥ satyanityā dame ratāḥ
tādṛśāḥ sādhavo viprās tebhyo dattaṃ mahāphalam |
34 | amāninaḥ sarvasahā dṛṣṭārthā vijitendriyāḥ
sarvabhūtahitā maitrās tebhyo dattaṃ mahāphalam |
35 | alubdhāḥ śucayo vaidyā hrīmantaḥ satyavādinaḥ
svakarmaniratā ye ca tebhyo dattaṃ mahāphalam |
36 | sāṅgāṃś ca caturo vedān yo 'dhīyīta dvijarṣabhaḥ
ṣaḍbhyo nivṛttaḥ karmabhyas taṃ pātram ṛṣayo viduḥ |
37 | ye tv evaṃguṇajātīyās tebhyo dattaṃ mahāphalam
sahasraguṇam āpnoti guṇārhāya pradāyakaḥ |
38 | prajñāśrutābhyāṃ vṛttena śīlena ca samanvitaḥ
tārayeta kulaṃ kṛtsnam eko 'pīha dvijarṣabhaḥ |
39 | gām aśvaṃ vittam annaṃ vā tadvidhe pratipādayet
dravyāṇi cānyāni tathā pretyabhāve na śocati |
40 | tārayeta kulaṃ kṛtsnam eko 'pīha dvijottamaḥ
kim aṅga punar ekaṃ vai tasmāt pātraṃ samācaret |
41 | niśamya ca guṇopetaṃ brāhmaṇaṃ sādhusaṃmatam
dūrād ānāyayet kṛtye sarvataś cābhipūjayet |