Book 13 Chapter 4 | |
1 | bhīṣma uvāca |
1 | śrūyatāṃ pārtha tattvena viśvāmitro yathā purā
brāhmaṇatvaṃ gatas tāta brahmarṣitvaṃ tathaiva ca |
2 | bharatasyānvaye caivājamīḍho nāma pārthivaḥ
babhūva bharataśreṣṭha yajvā dharmabhṛtāṃ varaḥ |
3 | tasya putro mahān āsīj jahnur nāma nareśvaraḥ
duhitṛtvam anuprāptā gaṅgā yasya mahātmanaḥ |
4 | tasyātmajas tulyaguṇaḥ sindhudvīpo mahāyaśāḥ
sindhudvīpāc ca rājarṣir balākāśvo mahābalaḥ |
5 | vallabhas tasya tanayaḥ sākṣād dharma ivāparaḥ
kuśikas tasya tanayaḥ sahasrākṣasamadyutiḥ |
6 | kuśikasyātmajaḥ śrīmān gādhir nāma janeśvaraḥ
aputraḥ sa mahābāhur vanavāsam udāvasat |
7 | kanyā jajñe sutā tasya vane nivasataḥ sataḥ
nāmnā satyavatī nāma rūpeṇāpratimā bhuvi |
8 | tāṃ vavre bhārgavaḥ śrīmāṃś cyavanasyātmajaḥ prabhuḥ
ṛcīka iti vikhyāto vipule tapasi sthitaḥ |
9 | sa tāṃ na pradadau tasmai ṛcīkāya mahātmane
daridra iti matvā vai gādhiḥ śatrunibarhaṇaḥ |
10 | pratyākhyāya punar yāntam abravīd rājasattamaḥ
śulkaṃ pradīyatāṃ mahyaṃ tato vetsyasi me sutām |
11 | ṛcīka uvāca |
11 | kiṃ prayacchāmi rājendra tubhyaṃ śulkam ahaṃ nṛpa
duhitur brūhy asaṃsakto mātrābhūt te vicāraṇā |
12 | gādhir uvāca |
12 | candraraśmiprakāśānāṃ hayānāṃ vātaraṃhasām
ekataḥ śyāmakarṇānāṃ sahasraṃ dehi bhārgava |
13 | bhīṣma uvāca |
13 | tataḥ sa bhṛguśārdūlaś cyavanasyātmajaḥ prabhuḥ
abravīd varuṇaṃ devam ādityaṃ patim ambhasām |
14 | ekataḥ śyāmakarṇānāṃ hayānāṃ candravarcasām
sahasraṃ vātavegānāṃ bhikṣe tvāṃ devasattama |
15 | tatheti varuṇo deva ādityo bhṛgusattamam
uvāca yatra te chandas tatrotthāsyanti vājinaḥ |
16 | dhyātamātre ṛcīkena hayānāṃ candravarcasām
gaṅgājalāt samuttasthau sahasraṃ vipulaujasām |
17 | adūre kanyakubjasya gaṅgāyās tīram uttamam
aśvatīrthaṃ tad adyāpi mānavāḥ paricakṣate |
18 | tat tadā gādhaye tāta sahasraṃ vājināṃ śubham
ṛcīkaḥ pradadau prītaḥ śulkārthaṃ japatāṃ varaḥ |
19 | tataḥ sa vismito rājā gādhiḥ śāpabhayena ca
dadau tāṃ samalaṃkṛtya kanyāṃ bhṛgusutāya vai |
20 | jagrāha pāṇiṃ vidhinā tasya brahmarṣisattamaḥ
sā ca taṃ patim āsādya paraṃ harṣam avāpa ha |
21 | sa tutoṣa ca viprarṣis tasyā vṛttena bhārata
chandayām āsa caivaināṃ vareṇa varavarṇinīm |
22 | mātre tat sarvam ācakhyau sā kanyā rājasattamam
atha tām abravīn mātā sutāṃ kiṃ cid avāṅmukhīm |
23 | mamāpi putri bhartā te prasādaṃ kartum arhati
apatyasya pradānena samarthaḥ sa mahātapāḥ |
24 | tataḥ sā tvaritaṃ gatvā tat sarvaṃ pratyavedayat
mātuś cikīrṣitaṃ rājann ṛcīkas tām athābravīt |
25 | guṇavantam apatyaṃ vai tvaṃ ca sā janayiṣyathaḥ
jananyās tava kalyāṇi mā bhūd vai praṇayo 'nyathā |
26 | tava caiva guṇaślāghī putra utpatsyate śubhe
asmadvaṃśakaraḥ śrīmāṃs tava bhrātā ca vaṃśakṛt |
27 | ṛtusnātā ca sāśvatthaṃ tvaṃ ca vṛkṣam udumbaram
pariṣvajethāḥ kalyāṇi tata iṣṭam avāpsyathaḥ |
28 | carudvayam idaṃ caiva mantrapūtaṃ śucismite
tvaṃ ca sā copayuñjīthāṃ tataḥ putrāv avāpsyathaḥ |
29 | tataḥ satyavatī hṛṣṭā mātaraṃ pratyabhāṣata
yad ṛcīkena kathitaṃ tac cācakhyau carudvayam |
30 | tām uvāca tato mātā sutāṃ satyavatīṃ tadā
putri mūrdhnā prapannāyāḥ kuruṣva vacanaṃ mama |
31 | bhartrā ya eṣa dattas te carur mantrapuraskṛtaḥ
etaṃ prayaccha mahyaṃ tvaṃ madīyaṃ tvaṃ gṛhāṇa ca |
32 | vyatyāsaṃ vṛkṣayoś cāpi karavāva śucismite
yadi pramāṇaṃ vacanaṃ mama mātur anindite |
33 | vyaktaṃ bhagavatā cātra kṛtam evaṃ bhaviṣyati
tato me tvaccarau bhāvaḥ pādape ca sumadhyame kathaṃ viśiṣṭo bhrātā te bhaved ity eva cintaya |
34 | tathā ca kṛtavatyau te mātā satyavatī ca sā
atha garbhāv anuprāpte ubhe te vai yudhiṣṭhira |
35 | dṛṣṭvā garbham anuprāptāṃ bhāryāṃ sa ca mahān ṛṣiḥ
uvāca tāṃ satyavatīṃ durmanā bhṛgusattamaḥ |
36 | vyatyāsenopayuktas te carur vyaktaṃ bhaviṣyati
vyatyāsaḥ pādape cāpi suvyaktaṃ te kṛtaḥ śubhe |
37 | mayā hi viśvaṃ yad brahma tvaccarau saṃniveśitam
kṣatravīryaṃ ca sakalaṃ carau tasyā niveśitam |
38 | trilokavikhyātaguṇaṃ tvaṃ vipraṃ janayiṣyasi
sā ca kṣatraṃ viśiṣṭaṃ vai tata etat kṛtaṃ mayā |
39 | vyatyāsas tu kṛto yasmāt tvayā mātrā tathaiva ca
tasmāt sā brāhmaṇaśreṣṭhaṃ mātā te janayiṣyati |
40 | kṣatriyaṃ tūgrakarmāṇaṃ tvaṃ bhadre janayiṣyasi
na hi te tat kṛtaṃ sādhu mātṛsnehena bhāmini |
41 | sā śrutvā śokasaṃtaptā papāta varavarṇinī
bhūmau satyavatī rājaṃś chinneva rucirā latā |
42 | pratilabhya ca sā saṃjñāṃ śirasā praṇipatya ca
uvāca bhāryā bhartāraṃ gādheyī brāhmaṇarṣabham |
43 | prasādayantyāṃ bhāryāyāṃ mayi brahmavidāṃ vara
prasādaṃ kuru viprarṣe na me syāt kṣatriyaḥ sutaḥ |
44 | kāmaṃ mamograkarmā vai pautro bhavitum arhati
na tu me syāt suto brahmann eṣa me dīyatāṃ varaḥ |
45 | evam astv iti hovāca svāṃ bhāryāṃ sumahātapāḥ
tataḥ sā janayām āsa jamadagniṃ sutaṃ śubham |
46 | viśvāmitraṃ cājanayad gādher bhāryā yaśasvinī
ṛṣeḥ prabhāvād rājendra brahmarṣiṃ brahmavādinam |
47 | tato brāhmaṇatāṃ yāto viśvāmitro mahātapāḥ
kṣatriyaḥ so 'py atha tathā brahmavaṃśasya kārakaḥ |
48 | tasya putrā mahātmāno brahmavaṃśavivardhanāḥ
tapasvino brahmavido gotrakartāra eva ca |
49 | madhucchandaś ca bhagavān devarātaś ca vīryavān
akṣīṇaś ca śakuntaś ca babhruḥ kālapathas tathā |
50 | yājñavalkyaś ca vikhyātas tathā sthūṇo mahāvrataḥ
ulūko yamadūtaś ca tatharṣiḥ saindhavāyanaḥ |
51 | karṇajaṅghaś ca bhagavān gālavaś ca mahān ṛṣiḥ
ṛṣir vajras tathākhyātaḥ śālaṅkāyana eva ca |
52 | lālāṭyo nāradaś caiva tathā kūrcamukhaḥ smṛtaḥ
vādulir musalaś caiva rakṣogrīvas tathaiva ca |
53 | aṅghriko naikabhṛc caiva śilāyūpaḥ sitaḥ śuciḥ
cakrako mārutantavyo vātaghno 'thāśvalāyanaḥ |
54 | śyāmāyano 'tha gārgyaś ca jābāliḥ suśrutas tathā
kārīṣir atha saṃśrutyaḥ parapauravatantavaḥ |
55 | mahān ṛṣiś ca kapilas tatharṣis tārakāyanaḥ
tathaiva copagahanas tatharṣiś cārjunāyanaḥ |
56 | mārgamitrir hiraṇyākṣo jaṅghārir babhruvāhanaḥ
sūtir vibhūtiḥ sūtaś ca suraṅgaś ca tathaiva hi |
57 | ārāddhir nāmayaś caiva cāmpeyojjayanau tathā
navatantur bakanakhaḥ śayonaratir eva ca |
58 | śayoruhaś cārumatsyaḥ śirīṣī cātha gārdabhiḥ
ujjayonir adāpekṣī nāradī ca mahān ṛṣiḥ viśvāmitrātmajāḥ sarve munayo brahmavādinaḥ |
59 | tan naiṣa kṣatriyo rājan viśvāmitro mahātapāḥ
ṛcīkenāhitaṃ brahma param etad yudhiṣṭhira |
60 | etat te sarvam ākhyātaṃ tattvena bharatarṣabha
viśvāmitrasya vai janma somasūryāgnitejasaḥ |
61 | yatra yatra ca saṃdeho bhūyas te rājasattama
tatra tatra ca māṃ brūhi cchettāsmi tava saṃśayān |