Book 12 Chapter 339 | |
1 | brahmovāca |
1 | śṛṇu putra yathā hy eṣa puruṣaḥ śāśvato 'vyayaḥ
akṣayaś cāprameyaś ca sarvagaś ca nirucyate |
2 | na sa śakyas tvayā draṣṭuṃ mayānyair vāpi sattama
saguṇo nirguṇo viśvo jñānadṛśyo hy asau smṛtaḥ |
3 | aśarīraḥ śarīreṣu sarveṣu nivasaty asau
vasann api śarīreṣu na sa lipyati karmabhiḥ |
4 | mamāntarātmā tava ca ye cānye dehasaṃjñitāḥ
sarveṣāṃ sākṣibhūto 'sau na grāhyaḥ kena cit kva cit |
5 | viśvamūrdhā viśvabhujo viśvapādākṣināsikaḥ
ekaś carati kṣetreṣu svairacārī yathāsukham |
6 | kṣetrāṇi hi śarīrāṇi bījāni ca śubhāśubhe
tāni vetti sa yogātmā tataḥ kṣetrajña ucyate |
7 | nāgatir na gatis tasya jñeyā bhūtena kena cit
sāṃkhyena vidhinā caiva yogena ca yathākramam |
8 | cintayāmi gatiṃ cāsya na gatiṃ vedmi cottamām
yathājñānaṃ tu vakṣyāmi puruṣaṃ taṃ sanātanam |
9 | tasyaikatvaṃ mahattvaṃ hi sa caikaḥ puruṣaḥ smṛtaḥ
mahāpuruṣaśabdaṃ sa bibharty ekaḥ sanātanaḥ |
10 | eko hutāśo bahudhā samidhyate; ekaḥ sūryas tapasāṃ yonir ekā
eko vāyur bahudhā vāti loke; mahodadhiś cāmbhasāṃ yonir ekaḥ puruṣaś caiko nirguṇo viśvarūpas; taṃ nirguṇaṃ puruṣaṃ cāviśanti |
11 | hitvā guṇamayaṃ sarvaṃ karma hitvā śubhāśubham
ubhe satyānṛte tyaktvā evaṃ bhavati nirguṇaḥ |
12 | acintyaṃ cāpi taṃ jñātvā bhāvasūkṣmaṃ catuṣṭayam
vicared yo yatir yattaḥ sa gacchet puruṣaṃ prabhum |
13 | evaṃ hi paramātmānaṃ ke cid icchanti paṇḍitāḥ
ekātmānaṃ tathātmānam apare 'dhyātmacintakāḥ |
14 | tatra yaḥ paramātmā hi sa nityaṃ nirguṇaḥ smṛtaḥ
sa hi nārāyaṇo jñeyaḥ sarvātmā puruṣo hi saḥ na lipyate phalaiś cāpi padmapatram ivāmbhasā |
15 | karmātmā tv aparo yo 'sau mokṣabandhaiḥ sa yujyate
sasaptadaśakenāpi rāśinā yujyate hi saḥ evaṃ bahuvidhaḥ proktaḥ puruṣas te yathākramam |
16 | yat tat kṛtsnaṃ lokatantrasya dhāma; vedyaṃ paraṃ bodhanīyaṃ saboddhṛ
mantā mantavyaṃ prāśitā prāśitavyaṃ; ghrātā ghreyaṃ sparśitā sparśanīyam |
17 |
draṣṭā draṣṭavyaṃ śrāvitā śrāvaṇīyaṃ; jñātā jñeyaṃ saguṇaṃ nirguṇaṃ ca
yad vai proktaṃ guṇasāmyaṃ pradhānaṃ; nityaṃ caitac chāśvataṃ cāvyayaṃ ca |
18 | yad vai sūte dhātur ādyaṃ nidhānaṃ; tad vai viprāḥ pravadante 'niruddham
yad vai loke vaidikaṃ karma sādhu; āśīryuktaṃ tad dhi tasyopabhojyam |
19 | devāḥ sarve munayaḥ sādhu dāntās; taṃ prāg yajñair yajñabhāgaṃ yajante
ahaṃ brahmā ādya īśaḥ prajānāṃ; tasmāj jātas tvaṃ ca mattaḥ prasūtaḥ matto jagaj jaṅgamaṃ sthāvaraṃ ca; sarve vedāḥ sarahasyā hi putra |
20 | caturvibhaktaḥ puruṣaḥ sa krīḍati yathecchati
evaṃ sa eva bhagavāñ jñānena pratibodhitaḥ |
21 | etat te kathitaṃ putra yathāvad anupṛcchataḥ
sāṃkhyajñāne tathā yoge yathāvad anuvarṇitam |