Book 12 Chapter 328
1	janamejaya uvāca
1	astauṣīd yair imaṃ vyāsaḥ saśiṣyo madhusūdanam nāmabhir vividhair eṣāṃ niruktaṃ bhagavan mama
2	vaktum arhasi śuśrūṣoḥ prajāpatipater hareḥ śrutvā bhaveyaṃ yat pūtaḥ śaraccandra ivāmalaḥ
3	vaiśaṃpāyana uvāca
3	śṛṇu rājan yathācaṣṭa phalgunasya harir vibhuḥ prasannātmātmano nāmnāṃ niruktaṃ guṇakarmajam
4	nāmabhiḥ kīrtitais tasya keśavasya mahātmanaḥ pṛṣṭavān keśavaṃ rājan phalgunaḥ paravīrahā
5	arjuna uvāca
5	bhagavan bhūtabhavyeśa sarvabhūtasṛg avyaya lokadhāma jagannātha lokānām abhayaprada
6	yāni nāmāni te deva kīrtitāni maharṣibhiḥ vedeṣu sapurāṇeṣu yāni guhyāni karmabhiḥ
7	teṣāṃ niruktaṃ tvatto 'haṃ śrotum icchāmi keśava na hy anyo vartayen nāmnāṃ niruktaṃ tvām ṛte prabho
8	śrībhagavān uvāca
8	ṛgvede sayajurvede tathaivātharvasāmasu purāṇe sopaniṣade tathaiva jyotiṣe 'rjuna
9	sāṃkhye ca yogaśāstre ca āyurvede tathaiva ca bahūni mama nāmāni kīrtitāni maharṣibhiḥ
10	gauṇāni tatra nāmāni karmajāni ca kāni cit niruktaṃ karmajānāṃ ca śṛṇuṣva prayato 'nagha kathyamānaṃ mayā tāta tvaṃ hi me 'rdhaṃ smṛtaḥ purā
11	namo 'tiyaśase tasmai dehināṃ paramātmane nārāyaṇāya viśvāya nirguṇāya guṇātmane
12	yasya prasādajo brahmā rudraś ca krodhasaṃbhavaḥ yo 'sau yonir hi sarvasya sthāvarasya carasya ca
13	aṣṭādaśaguṇaṃ yat tat sattvaṃ sattvavatāṃ vara prakṛtiḥ sā parā mahyaṃ rodasī yogadhāriṇī ṛtā satyāmarājayyā lokānām ātmasaṃjñitā
14	tasmāt sarvāḥ pravartante sargapralayavikriyāḥ tato yajñaś ca yaṣṭā ca purāṇaḥ puruṣo virāṭ aniruddha iti prokto lokānāṃ prabhavāpyayaḥ
15	brāhme rātrikṣaye prāpte tasya hy amitatejasaḥ prasādāt prādurabhavat padmaṃ padmanibhekṣaṇa tatra brahmā samabhavat sa tasyaiva prasādajaḥ
16	ahnaḥ kṣaye lalāṭāc ca suto devasya vai tathā krodhāviṣṭasya saṃjajñe rudraḥ saṃhārakārakaḥ
17	etau dvau vibudhaśreṣṭhau prasādakrodhajau smṛtau tadādeśitapanthānau sṛṣṭisaṃhārakārakau nimittamātraṃ tāv atra sarvaprāṇivarapradau
18	kapardī jaṭilo muṇḍaḥ śmaśānagṛhasevakaḥ ugravratadharo rudro yogī tripuradāruṇaḥ
19	dakṣakratuharaś caiva bhaganetraharas tathā nārāyaṇātmako jñeyaḥ pāṇḍaveya yuge yuge
20	tasmin hi pūjyamāne vai devadeve maheśvare saṃpūjito bhavet pārtha devo nārāyaṇaḥ prabhuḥ
21	aham ātmā hi lokānāṃ viśvānāṃ pāṇḍunandana tasmād ātmānam evāgre rudraṃ saṃpūjayāmy aham
22	yady ahaṃ nārcayeyaṃ vai īśānaṃ varadaṃ śivam ātmānaṃ nārcayet kaś cid iti me bhāvitaṃ manaḥ mayā pramāṇaṃ hi kṛtaṃ lokaḥ samanuvartate
23	pramāṇāni hi pūjyāni tatas taṃ pūjayāmy aham yas taṃ vetti sa māṃ vetti yo 'nu taṃ sa hi mām anu
24	rudro nārāyaṇaś caiva sattvam ekaṃ dvidhākṛtam loke carati kaunteya vyaktisthaṃ sarvakarmasu
25	na hi me kena cid deyo varaḥ pāṇḍavanandana iti saṃcintya manasā purāṇaṃ viśvam īśvaram putrārtham ārādhitavān ātmānam aham ātmanā
26	na hi viṣṇuḥ praṇamati kasmai cid vibudhāya tu ṛta ātmānam eveti tato rudraṃ bhajāmy aham
27	sabrahmakāḥ sarudrāś ca sendrā devāḥ saharṣibhiḥ arcayanti suraśreṣṭhaṃ devaṃ nārāyaṇaṃ harim
28	bhaviṣyatāṃ vartatāṃ ca bhūtānāṃ caiva bhārata sarveṣām agraṇīr viṣṇuḥ sevyaḥ pūjyaś ca nityaśaḥ
29	namasva havyadaṃ viṣṇuṃ tathā śaraṇadaṃ nama varadaṃ namasva kaunteya havyakavyabhujaṃ nama
30	caturvidhā mama janā bhaktā evaṃ hi te śrutam teṣām ekāntinaḥ śreṣṭhās te caivānanyadevatāḥ aham eva gatis teṣāṃ nirāśīḥkarmakāriṇām
31	ye ca śiṣṭās trayo bhaktāḥ phalakāmā hi te matāḥ sarve cyavanadharmāṇaḥ pratibuddhas tu śreṣṭhabhāk
32	brahmāṇaṃ śitikaṇṭhaṃ ca yāś cānyā devatāḥ smṛtāḥ prabuddhavaryāḥ sevante mām evaiṣyanti yat param bhaktaṃ prati viśeṣas te eṣa pārthānukīrtitaḥ
33	tvaṃ caivāhaṃ ca kaunteya naranārāyaṇau smṛtau bhārāvataraṇārthaṃ hi praviṣṭau mānuṣīṃ tanum
34	jānāmy adhyātmayogāṃś ca yo 'haṃ yasmāc ca bhārata nivṛttilakṣaṇo dharmas tathābhyudayiko 'pi ca
35	narāṇām ayanaṃ khyātam aham ekaḥ sanātanaḥ āpo nārā iti proktā āpo vai narasūnavaḥ ayanaṃ mama tat pūrvam ato nārāyaṇo hy aham
36	chādayāmi jagad viśvaṃ bhūtvā sūrya ivāṃśubhiḥ sarvabhūtādhivāsaś ca vāsudevas tato hy aham
37	gatiś ca sarvabhūtānāṃ prajānāṃ cāpi bhārata vyāptā me rodasī pārtha kāntiś cābhyadhikā mama
38	adhibhūtāni cānte 'haṃ tad icchaṃś cāsmi bhārata kramaṇāc cāpy ahaṃ pārtha viṣṇur ity abhisaṃjñitaḥ
39	damāt siddhiṃ parīpsanto māṃ janāḥ kāmayanti hi divaṃ corvīṃ ca madhyaṃ ca tasmād dāmodaro hy aham
40	pṛśnir ity ucyate cānnaṃ vedā āpo 'mṛtaṃ tathā mamaitāni sadā garbhe pṛśnigarbhas tato hy aham
41	ṛṣayaḥ prāhur evaṃ māṃ tritakūpābhipātitam pṛśnigarbha tritaṃ pāhīty ekatadvitapātitam
42	tataḥ sa brahmaṇaḥ putra ādyo ṛṣivaras tritaḥ uttatārodapānād vai pṛśnigarbhānukīrtanāt
43	sūryasya tapato lokān agneḥ somasya cāpy uta aṃśavo ye prakāśante mama te keśasaṃjñitāḥ sarvajñāḥ keśavaṃ tasmān mām āhur dvijasattamāḥ
44	svapatnyām āhito garbha utathyena mahātmanā utathye 'ntarhite caiva kadā cid devamāyayā bṛhaspatir athāvindat tāṃ patnīṃ tasya bhārata
45	tato vai tam ṛṣiśreṣṭhaṃ maithunopagataṃ tathā uvāca garbhaḥ kaunteya pañcabhūtasamanvitaḥ
46	pūrvāgato 'haṃ varada nārhasy ambāṃ prabādhitum etad bṛhaspatiḥ śrutvā cukrodha ca śaśāpa ca
47	maithunopagato yasmāt tvayāhaṃ vinivāritaḥ tasmād andho jāsyasi tvaṃ macchāpān nātra saṃśayaḥ
48	sa śāpād ṛṣimukhyasya dīrghaṃ tama upeyivān sa hi dīrghatamā nāma nāmnā hy āsīd ṛṣiḥ purā
49	vedān avāpya caturaḥ sāṅgopāṅgān sanātanān prayojayām āsa tadā nāma guhyam idaṃ mama
50	ānupūrvyeṇa vidhinā keśaveti punaḥ punaḥ sa cakṣuṣmān samabhavad gautamaś cābhavat punaḥ
51	evaṃ hi varadaṃ nāma keśaveti mamārjuna devānām atha sarveṣām ṛṣīṇāṃ ca mahātmanām
52	agniḥ somena saṃyukta ekayoni mukhaṃ kṛtam agnīṣomātmakaṃ tasmāj jagat kṛtsnaṃ carācaram
53	api hi purāṇe bhavati ekayonyātmakāv agnīṣomau devāś cāgnimukhā iti ekayonitvāc ca parasparaṃ mahayanto lokān dhārayata iti