Book 12 Chapter 321
1	yudhiṣṭhira uvāca
1	gṛhastho brahmacārī vā vānaprastho 'tha bhikṣukaḥ ya icchet siddhim āsthātuṃ devatāṃ kāṃ yajeta saḥ
2	kuto hy asya dhruvaḥ svargaḥ kuto niḥśreyasaṃ param vidhinā kena juhuyād daivaṃ pitryaṃ tathaiva ca
3	muktaś ca kāṃ gatiṃ gacchen mokṣaś caiva kimātmakaḥ svargataś caiva kiṃ kuryād yena na cyavate divaḥ
4	devatānāṃ ca ko devaḥ pitṝṇāṃ ca tathā pitā tasmāt parataraṃ yac ca tan me brūhi pitāmaha
5	bhīṣma uvāca
5	gūḍhaṃ māṃ praśnavit praśnaṃ pṛcchase tvam ihānagha na hy eṣa tarkayā śakyo vaktuṃ varṣaśatair api
6	ṛte devaprasādād vā rājañ jñānāgamena vā gahanaṃ hy etad ākhyānaṃ vyākhyātavyaṃ tavārihan
7	atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam nāradasya ca saṃvādam ṛṣer nārāyaṇasya ca
8	nārāyaṇo hi viśvātmā caturmūrtiḥ sanātanaḥ dharmātmajaḥ saṃbabhūva pitaivaṃ me 'bhyabhāṣata
9	kṛte yuge mahārāja purā svāyaṃbhuve 'ntare naro nārāyaṇaś caiva hariḥ kṛṣṇas tathaiva ca
10	tebhyo nārāyaṇanarau tapas tepatur avyayau badaryāśramam āsādya śakaṭe kanakāmaye
11	aṣṭacakraṃ hi tad yānaṃ bhūtayuktaṃ manoramam tatrādyau lokanāthau tau kṛśau dhamanisaṃtatau
12	tapasā tejasā caiva durnirīkṣau surair api yasya prasādaṃ kurvāte sa devau draṣṭum arhati
13	nūnaṃ tayor anumate hṛdi hṛcchayacoditaḥ mahāmeror gireḥ śṛṅgāt pracyuto gandhamādanam
14	nāradaḥ sumahad bhūtaṃ lokān sarvān acīcarat taṃ deśam agamad rājan badaryāśramam āśugaḥ
15	tayor āhnikavelāyāṃ tasya kautūhalaṃ tv abhūt idaṃ tad āspadaṃ kṛtsnaṃ yasmiṃl lokāḥ pratiṣṭhitāḥ
16	sadevāsuragandharvāḥ sarṣikiṃnaralelihāḥ ekā mūrtir iyaṃ pūrvaṃ jātā bhūyaś caturvidhā
17	dharmasya kulasaṃtāno mahān ebhir vivardhitaḥ aho hy anugṛhīto 'dya dharma ebhiḥ surair iha naranārāyaṇābhyāṃ ca kṛṣṇena hariṇā tathā
18	tatra kṛṣṇo hariś caiva kasmiṃś cit kāraṇāntare sthitau dharmottarau hy etau tathā tapasi dhiṣṭhitau
19	etau hi paramaṃ dhāma kānayor āhnikakriyā pitarau sarvabhūtānāṃ daivataṃ ca yaśasvinau kāṃ devatāṃ nu yajataḥ pitṝn vā kān mahāmatī
20	iti saṃcintya manasā bhaktyā nārāyaṇasya ha sahasā prādurabhavat samīpe devayos tadā
21	kṛte daive ca pitrye ca tatas tābhyāṃ nirīkṣitaḥ pūjitaś caiva vidhinā yathāproktena śāstrataḥ
22	taṃ dṛṣṭvā mahad āścaryam apūrvaṃ vidhivistaram upopaviṣṭaḥ suprīto nārado bhagavān ṛṣiḥ
23	nārāyaṇaṃ saṃnirīkṣya prasannenāntarātmanā namaskṛtvā mahādevam idaṃ vacanam abravīt
24	vedeṣu sapurāṇeṣu sāṅgopāṅgeṣu gīyase tvam ajaḥ śāśvato dhātā mato 'mṛtam anuttamam pratiṣṭhitaṃ bhūtabhavyaṃ tvayi sarvam idaṃ jagat
25	catvāro hy āśramā deva sarve gārhasthyamūlakāḥ yajante tvām aharahar nānāmūrtisamāsthitam
26	pitā mātā ca sarvasya jagataḥ śāśvato guruḥ kaṃ tv adya yajase devaṃ pitaraṃ kaṃ na vidmahe
27	śrībhagavān uvāca
27	avācyam etad vaktavyam ātmaguhyaṃ sanātanam tava bhaktimato brahman vakṣyāmi tu yathātatham
28	yat tat sūkṣmam avijñeyam avyaktam acalaṃ dhruvam indriyair indriyārthaiś ca sarvabhūtaiś ca varjitam
29	sa hy antarātmā bhūtānāṃ kṣetrajñaś ceti kathyate triguṇavyatirikto 'sau puruṣaś ceti kalpitaḥ tasmād avyaktam utpannaṃ triguṇaṃ dvijasattama
30	avyaktā vyaktabhāvasthā yā sā prakṛtir avyayā tāṃ yonim āvayor viddhi yo 'sau sadasadātmakaḥ āvābhyāṃ pūjyate 'sau hi daive pitrye ca kalpite
31	nāsti tasmāt paro 'nyo hi pitā devo 'tha vā dvijaḥ ātmā hi nau sa vijñeyas tatas taṃ pūjayāvahe
32	tenaiṣā prathitā brahman maryādā lokabhāvinī daivaṃ pitryaṃ ca kartavyam iti tasyānuśāsanam
33	brahmā sthāṇur manur dakṣo bhṛgur dharmas tapo damaḥ marīcir aṅgirātriś ca pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ
34	vasiṣṭhaḥ parameṣṭhī ca vivasvān soma eva ca kardamaś cāpi yaḥ proktaḥ krodho vikrīta eva ca
35	ekaviṃśatir utpannās te prajāpatayaḥ smṛtāḥ tasya devasya maryādāṃ pūjayanti sanātanīm
36	daivaṃ pitryaṃ ca satataṃ tasya vijñāya tattvataḥ ātmaprāptāni ca tato jānanti dvijasattamāḥ
37	svargasthā api ye ke cit taṃ namasyanti dehinaḥ te tatprasādād gacchanti tenādiṣṭaphalāṃ gatim
38	ye hīnāḥ saptadaśabhir guṇaiḥ karmabhir eva ca kalāḥ pañcadaśa tyaktvā te muktā iti niścayaḥ
39	muktānāṃ tu gatir brahman kṣetrajña iti kalpitaḥ sa hi sarvagataś caiva nirguṇaś caiva kathyate
40	dṛśyate jñānayogena āvāṃ ca prasṛtau tataḥ evaṃ jñātvā tam ātmānaṃ pūjayāvaḥ sanātanam
41	taṃ vedāś cāśramāś caiva nānātanusamāsthitāḥ bhaktyā saṃpūjayanty ādyaṃ gatiṃ caiṣāṃ dadāti saḥ
42	ye tu tadbhāvitā loke ekāntitvaṃ samāsthitāḥ etad abhyadhikaṃ teṣāṃ yat te taṃ praviśanty uta
43	iti guhyasamuddeśas tava nārada kīrtitaḥ bhaktyā premṇā ca viprarṣe asmadbhaktyā ca te śrutaḥ