Book 12 Chapter 318 | |
1 | nārada uvāca |
1 | sukhaduḥkhaviparyāso yadā samupapadyate
nainaṃ prajñā sunītaṃ vā trāyate nāpi pauruṣam |
2 | svabhāvād yatnam ātiṣṭhed yatnavān nāvasīdati
jarāmaraṇarogebhyaḥ priyam ātmānam uddharet |
3 | rujanti hi śarīrāṇi rogāḥ śārīramānasāḥ
sāyakā iva tīkṣṇāgrāḥ prayuktā dṛḍhadhanvibhiḥ |
4 | vyādhitasya vivitsābhis trasyato jīvitaiṣiṇaḥ
avaśasya vināśāya śarīram apakṛṣyate |
5 | sravanti na nivartante srotāṃsi saritām iva
āyur ādāya martyānāṃ rātryahāni punaḥ punaḥ |
6 | vyatyayo hy ayam atyantaṃ pakṣayoḥ śuklakṛṣṇayoḥ
jātaṃ martyaṃ jarayati nimeṣaṃ nāvatiṣṭhate |
7 | sukhaduḥkhāni bhūtānām ajaro jarayann asau
ādityo hy astam abhyeti punaḥ punar udeti ca |
8 | adṛṣṭapūrvān ādāya bhāvān apariśaṅkitān
iṣṭāniṣṭān manuṣyāṇām astaṃ gacchanti rātrayaḥ |
9 | yo yam icched yathākāmaṃ kāmānāṃ tat tad āpnuyāt
yadi syān na parādhīnaṃ puruṣasya kriyāphalam |
10 | saṃyatāś ca hi dakṣāś ca matimantaś ca mānavāḥ
dṛśyante niṣphalāḥ santaḥ prahīṇāś ca svakarmabhiḥ |
11 | apare bāliśāḥ santo nirguṇāḥ puruṣādhamāḥ
āśīrbhir apy asaṃyuktā dṛśyante sarvakāminaḥ |
12 | bhūtānām aparaḥ kaś cid dhiṃsāyāṃ satatotthitaḥ
vañcanāyāṃ ca lokasya sa sukheṣv eva jīryate |
13 | aceṣṭamānam āsīnaṃ śrīḥ kaṃ cid upatiṣṭhati
kaś cit karmānusṛtyānyo na prāpyam adhigacchati |
14 | aparādhaṃ samācakṣva puruṣasya svabhāvataḥ
śukram anyatra saṃbhūtaṃ punar anyatra gacchati |
15 | tasya yonau prasaktasya garbho bhavati vā na vā
āmrapuṣpopamā yasya nivṛttir upalabhyate |
16 | keṣāṃ cit putrakāmānām anusaṃtānam icchatām
siddhau prayatamānānāṃ naivāṇḍam upajāyate |
17 | garbhāc codvijamānānāṃ kruddhād āśīviṣād iva
āyuṣmāñ jāyate putraḥ kathaṃ pretaḥ pitaiva saḥ |
18 | devān iṣṭvā tapas taptvā kṛpaṇaiḥ putragṛddhibhiḥ
daśa māsān paridhṛtā jāyante kulapāṃsanāḥ |
19 | apare dhanadhānyāni bhogāṃś ca pitṛsaṃcitān
vipulān abhijāyante labdhās tair eva maṅgalaiḥ |
20 | anyonyaṃ samabhipretya maithunasya samāgame
upadrava ivāviṣṭo yoniṃ garbhaḥ prapadyate |
21 | śīrṇaṃ paraśarīreṇa nicchavīkaṃ śarīriṇam
prāṇināṃ prāṇasaṃrodhe māṃsaśleṣmaviceṣṭitam |
22 | nirdagdhaṃ paradehena paradehaṃ calācalam
vinaśyantaṃ vināśānte nāvi nāvam ivāhitam |
23 | saṃgatyā jaṭhare nyastaṃ retobindum acetanam
kena yatnena jīvantaṃ garbhaṃ tvam iha paśyasi |
24 | annapānāni jīryante yatra bhakṣāś ca bhakṣitāḥ
tasminn evodare garbhaḥ kiṃ nānnam iva jīryate |
25 | garbhamūtrapurīṣāṇāṃ svabhāvaniyatā gatiḥ
dhāraṇe vā visarge vā na kartur vidyate vaśaḥ |
26 | sravanti hy udarād garbhā jāyamānās tathāpare
āgamena sahānyeṣāṃ vināśa upapadyate |
27 | etasmād yonisaṃbandhād yo jīvan parimucyate
prajāṃ ca labhate kāṃ cit punar dvaṃdveṣu majjati |
28 | śatasya sahajātasya saptamīṃ daśamīṃ daśām
prāpnuvanti tataḥ pañca na bhavanti śatāyuṣaḥ |
29 | nābhyutthāne manuṣyāṇāṃ yogāḥ syur nātra saṃśayaḥ
vyādhibhiś ca vimathyante vyālaiḥ kṣudramṛgā iva |
30 | vyādhibhir bhakṣyamāṇānāṃ tyajatāṃ vipulaṃ dhanam
vedanāṃ nāpakarṣanti yatamānāś cikitsakāḥ |
31 | te cāpi nipuṇā vaidyāḥ kuśalāḥ saṃbhṛtauṣadhāḥ
vyādhibhiḥ parikṛṣyante mṛgā vyādhair ivārditāḥ |
32 | te pibantaḥ kaṣāyāṃś ca sarpīṃṣi vividhāni ca
dṛśyante jarayā bhagnā nāgā nāgair ivottamaiḥ |
33 | ke vā bhuvi cikitsante rogārtān mṛgapakṣiṇaḥ
śvāpadāni daridrāṃś ca prāyo nārtā bhavanti te |
34 | ghorān api durādharṣān nṛpatīn ugratejasaḥ
ākramya roga ādatte paśūn paśupaco yathā |
35 | iti lokam anākrandaṃ mohaśokapariplutam
srotasā sahasā kṣiptaṃ hriyamāṇaṃ balīyasā |
36 | na dhanena na rājyena nogreṇa tapasā tathā
svabhāvā vyativartante ye niyuktāḥ śarīriṣu |
37 | na mriyeran na jīryeran sarve syuḥ sarvakāmikāḥ
nāpriyaṃ pratipaśyeyur utthānasya phalaṃ prati |
38 | upary upari lokasya sarvo bhavitum icchati
yatate ca yathāśakti na ca tad vartate tathā |
39 | aiśvaryamadamattāṃś ca mattān madyamadena ca
apramattāḥ śaṭhāḥ krūrā vikrāntāḥ paryupāsate |
40 | kleśāḥ pratinivartante keṣāṃ cid asamīkṣitāḥ
svaṃ svaṃ ca punar anyeṣāṃ na kiṃ cid abhigamyate |
41 | mahac ca phalavaiṣamyaṃ dṛśyate karmasaṃdhiṣu
vahanti śibikām anye yānty anye śibikāgatāḥ |
42 | sarveṣām ṛddhikāmānām anye rathapuraḥsarāḥ
manujāś ca śatastrīkāḥ śataśo vidhavāḥ striyaḥ |
43 | dvaṃdvārāmeṣu bhūteṣu gacchanty ekaikaśo narāḥ
idam anyat paraṃ paśya mātra mohaṃ kariṣyasi |
44 | tyaja dharmam adharmaṃ ca ubhe satyānṛte tyaja
ubhe satyānṛte tyaktvā yena tyajasi taṃ tyaja |
45 | etat te paramaṃ guhyam ākhyātam ṛṣisattama
yena devāḥ parityajya martyalokaṃ divaṃ gatāḥ |
46 | bhīṣma uvāca |
46 | nāradasya vacaḥ śrutvā śukaḥ paramabuddhimān
saṃcintya manasā dhīro niścayaṃ nādhyagacchata |
47 | putradārair mahān kleśo vidyāmnāye mahāñ śramaḥ
kiṃ nu syāc chāśvataṃ sthānam alpakleśaṃ mahodayam |
48 | tato muhūrtaṃ saṃcintya niścitāṃ gatim ātmanaḥ
parāvarajño dharmasya parāṃ naiḥśreyasīṃ gatim |
49 | kathaṃ tv aham asaṃkliṣṭo gaccheyaṃ paramāṃ gatim
nāvarteyaṃ yathā bhūyo yonisaṃsārasāgare |
50 | paraṃ bhāvaṃ hi kāṅkṣāmi yatra nāvartate punaḥ
sarvasaṅgān parityajya niścitāṃ manaso gatim |
51 | tatra yāsyāmi yatrātmā śamaṃ me 'dhigamiṣyati
akṣayaś cāvyayaś caiva yatra sthāsyāmi śāśvataḥ |
52 | na tu yogam ṛte śakyā prāptuṃ sā paramā gatiḥ
avabandho hi muktasya karmabhir nopapadyate |
53 | tasmād yogaṃ samāsthāya tyaktvā gṛhakalevaram
vāyubhūtaḥ pravekṣyāmi tejorāśiṃ divākaram |
54 | na hy eṣa kṣayam āpnoti somaḥ suragaṇair yathā
kampitaḥ patate bhūmiṃ punaś caivādhirohati kṣīyate hi sadā somaḥ punaś caivābhipūryate |
55 | ravis tu saṃtāpayati lokān raśmibhir ulbaṇaiḥ
sarvatas teja ādatte nityam akṣayamaṇḍalaḥ |
56 | ato me rocate gantum ādityaṃ dīptatejasam
atra vatsyāmi durdharṣo niḥsaṅgenāntarātmanā |
57 | sūryasya sadane cāhaṃ nikṣipyedaṃ kalevaram
ṛṣibhiḥ saha yāsyāmi sauraṃ tejo 'tiduḥsaham |
58 | āpṛcchāmi nagān nāgān girīn urvīṃ diśo divam
devadānavagandharvān piśācoragarākṣasān |
59 | lokeṣu sarvabhūtāni pravekṣyāmi nasaṃśayaḥ
paśyantu yogavīryaṃ me sarve devāḥ saharṣibhiḥ |
60 | athānujñāpya tam ṛṣiṃ nāradaṃ lokaviśrutam
tasmād anujñāṃ saṃprāpya jagāma pitaraṃ prati |
61 | so 'bhivādya mahātmānam ṛṣiṃ dvaipāyanaṃ munim
śukaḥ pradakṣiṇīkṛtya kṛṣṇam āpṛṣṭavān muniḥ |
62 | śrutvā ṛṣis tad vacanaṃ śukasya; prīto mahātmā punar āha cainam
bho bhoḥ putra sthīyatāṃ tāvad adya; yāvac cakṣuḥ prīṇayāmi tvadartham |
63 | nirapekṣaḥ śuko bhūtvā niḥsneho muktabandhanaḥ
mokṣam evānusaṃcintya gamanāya mano dadhe pitaraṃ saṃparityajya jagāma dvijasattamaḥ |