Book 12 Chapter 317 | |
1 | nārada uvāca |
1 | aśokaṃ śokanāśārthaṃ śāstraṃ śāntikaraṃ śivam
niśamya labhate buddhiṃ tāṃ labdhvā sukham edhate |
2 | śokasthānasahasrāṇi bhayasthānaśatāni ca
divase divase mūḍham āviśanti na paṇḍitam |
3 | tasmād aniṣṭanāśārtham itihāsaṃ nibodha me
tiṣṭhate ced vaśe buddhir labhate śokanāśanam |
4 | aniṣṭasaṃprayogāc ca viprayogāt priyasya ca
manuṣyā mānasair duḥkhair yujyante alpabuddhayaḥ |
5 | dravyeṣu samatīteṣu ye guṇās tān na cintayet
tān anādriyamāṇasya snehabandhaḥ pramucyate |
6 | doṣadarśī bhavet tatra yatra rāgaḥ pravartate
aniṣṭavad dhitaṃ paśyet tathā kṣipraṃ virajyate |
7 | nārtho na dharmo na yaśo yo 'tītam anuśocati
apy abhāvena yujyeta tac cāsya na nivartate |
8 | guṇair bhūtāni yujyante viyujyante tathaiva ca
sarvāṇi naitad ekasya śokasthānaṃ hi vidyate |
9 | mṛtaṃ vā yadi vā naṣṭaṃ yo 'tītam anuśocati
duḥkhena labhate duḥkhaṃ dvāv anarthau prapadyate |
10 | nāśru kurvanti ye buddhyā dṛṣṭvā lokeṣu saṃtatim
samyak prapaśyataḥ sarvaṃ nāśrukarmopapadyate |
11 | duḥkhopaghāte śārīre mānase vāpy upasthite
yasmin na śakyate kartuṃ yatnas tan nānucintayet |
12 | bhaiṣajyam etad duḥkhasya yad etan nānucintayet
cintyamānaṃ hi na vyeti bhūyaś cāpi pravardhate |
13 | prajñayā mānasaṃ duḥkhaṃ hanyāc chārīram auṣadhaiḥ
etad vijñānasāmarthyaṃ na bālaiḥ samatām iyāt |
14 | anityaṃ yauvanaṃ rūpaṃ jīvitaṃ dravyasaṃcayaḥ
ārogyaṃ priyasaṃvāso gṛdhyet tatra na paṇḍitaḥ |
15 | na jānapadikaṃ duḥkham ekaḥ śocitum arhati
aśocan pratikurvīta yadi paśyed upakramam |
16 | sukhād bahutaraṃ duḥkhaṃ jīvite nātra saṃśayaḥ
snigdhatvaṃ cendriyārtheṣu mohān maraṇam apriyam |
17 | parityajati yo duḥkhaṃ sukhaṃ vāpy ubhayaṃ naraḥ
abhyeti brahma so 'tyantaṃ na taṃ śocanti paṇḍitāḥ |
18 | duḥkham arthā hi tyajyante pālane na ca te sukhāḥ
duḥkhena cādhigamyante nāśam eṣāṃ na cintayet |
19 | anyām anyāṃ dhanāvasthāṃ prāpya vaiśeṣikīṃ narāḥ
atṛptā yānti vidhvaṃsaṃ saṃtoṣaṃ yānti paṇḍitāḥ |
20 | sarve kṣayāntā nicayāḥ patanāntāḥ samucchrayāḥ
saṃyogā viprayogāntā maraṇāntaṃ hi jīvitam |
21 | anto nāsti pipāsāyās tuṣṭis tu paramaṃ sukham
tasmāt saṃtoṣam eveha dhanaṃ paśyanti paṇḍitāḥ |
22 | nimeṣamātram api hi vayo gacchan na tiṣṭhati
svaśarīreṣv anityeṣu nityaṃ kim anucintayet |
23 | bhūteṣv abhāvaṃ saṃcintya ye buddhvā tamasaḥ param
na śocanti gatādhvānaḥ paśyantaḥ paramāṃ gatim |
24 | saṃcinvānakam evainaṃ kāmānām avitṛptakam
vyāghraḥ paśum ivāsādya mṛtyur ādāya gacchati |
25 | athāpy upāyaṃ saṃpaśyed duḥkhasya parimokṣaṇe
aśocann ārabhetaiva yuktaś cāvyasanī bhavet |
26 | śabde sparśe ca rūpe ca gandheṣu ca raseṣu ca
nopabhogāt paraṃ kiṃ cid dhanino vādhanasya vā |
27 | prāk saṃprayogād bhūtānāṃ nāsti duḥkham anāmayam
viprayogāt tu sarvasya na śocet prakṛtisthitaḥ |
28 | dhṛtyā śiśnodaraṃ rakṣet pāṇipādaṃ ca cakṣuṣā
cakṣuḥśrotre ca manasā mano vācaṃ ca vidyayā |
29 | praṇayaṃ pratisaṃhṛtya saṃstuteṣv itareṣu ca
vicared asamunnaddhaḥ sa sukhī sa ca paṇḍitaḥ |
30 | adhyātmaratir āsīno nirapekṣo nirāmiṣaḥ
ātmanaiva sahāyena yaś caret sa sukhī bhavet |